 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
Kelime-i tevhidin manası
Sual: Kelime-i tevhidin manası nedir?
CEVAP
Müslüman olan bir kimseye, ilk önce (La ilahe illallah, Muhammedün resulullah) kelimesinin manasını bilmek ve inanmak farzdır. Bu kelimeye Kelime-i tevhid denir. Kısaca manası, (Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselam da Onun Resulüdür) demektir.
Kelime-i tevhidin manasını, Ehl-i sünnet âlimleri şöyle açıklıyor:
İnsanlar yok idi. Sonradan yaratıldı. İnsanların bir yaratanı vardır. Her varlığı, O yaratmıştır. Bu yaratan birdir. Ortağı, benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O, hep var idi. Varlığının başlangıcı yoktur. Hep vardır. Varlığının sonu olmaz. Yok olmaz. Onun hep var olması gerekir. O, yok olamaz. Varlığı kendindendir. Hiçbir sebebe ihtiyacı yoktur. Her şeyi var eden, her varı her an varlıkta durduran Odur. O, madde değildir. Hiçbir maddede bulunmaz. Şekli yoktur. Ölçülmez. Nasıldır diye sorulmaz. O deyince, akla hayale gelen her şey, O değildir. O, bunlara benzemez. Bunlar hep Onun mahluklarıdır. O, mahlukları gibi değildir. Akla, vehme, hayale gelen her şeyi, O yaratmaktadır. Yukarıda, aşağıda, yanda değildir. Yeri yoktur. Her varlık, Arşın altındadır. Arş ise, Onun kudreti, kuvveti altındadır. O, Arşın üstündedir. Fakat bu, Arş Onu taşıyor demek değildir. Arş, Onun lutfu ve kudreti ile vardır. O, ezelde, sonsuz öncelerde nasıl ise, şimdi hep öyledir. Arşı yaratmadan önce nasıl idi ise, ebedi sonsuz geleceklerde de, hep öyledir. Onda değişiklik olmaz. Onun sıfatları vardır. Sıfat-ı sübutiyyesi sekizdir. Hayat, ilm, sem, basar, kudret, irade, kelam, tekvin. Bu sıfatlarında da, hiç değişiklik olmaz. Değişiklik olmak kusurdur. Onda kusur, noksanlık yoktur. Hiçbir mahlukuna benzemez ise de, dünyada, Onu kendisinin bildirdiği kadar bilmek ve ahirette görmek olur. Burada nasıl olduğu anlaşılamadan bilinir. Orada da, anlaşılamadan görülecektir.
Allahü teâlâ, kullarına, peygamberler gönderdi. Bu büyük insanlar vasıtası ile kullarına, saadete ve felakete sebep olan işleri bildirdi. Peygamberlerin en yükseği, son Peygamberi olan Muhammedaleyhisselamdır. Yeryüzündeki dinli dinsiz herkese, her yere, her millete Peygamber olarak gönderilmiştir. Bütün insanların, meleklerin ve cinnin Peygamberidir. Dünyanın her yerinde, herkesin, o yüce Peygambere tâbi olması, uyması gerekir. (Kimya-i Saadet)
Tevhid ve iman
Sual: Tevhid yani Allah’tan başka ilah yoktur diye inanmak hakkında bilgi verir misiniz?
CEVAP
İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
Tevhid, taze ceviz gibidir. Cevizin iki kabuğunu ve içini herkes bilir. Özünün özü de, yağıdır. Münafıklar, yalnız dil ile (La ilahe illallah) der, kalb ile inanmaz. Bu 1. derecedir.
2. derece: Kelime-i tevhidin manasına, kalbin inanmasıdır. Bu inanış, ya başkasından görerek, işiterek olur ki, bizim gibi cahillerin inanışı böyledir. Yahut delil ile, aklın ispat etmesi ile inanır. Din âlimlerinin, kelam ilmi üstatlarının inanması böyledir.
3. derece: Bir yaratanın, her şeyi yarattığını görmek, her işin, tek bir fail tarafından yapıldığını, başka kimsenin, hiçbir şey yapmadığını anlamaktır. Bu anlayış için, kalbde bir nurun parlaması gerekir. Böyle hasıl olan iman, cahillerin ve kelam âlimlerinin imanına benzemez. Mesela, bir ev sahibinin, evde bulunmasına inanmak üç türlü olur:
a- Birisinden işiterek inanmaktır. Taklit ile olan iman, bunun gibidir.
b- Ev sahibinin, her gün kullandığı bineğini, elbise ve ayakkabılarını evde gördüğü için inanmaktır. Bu da kelam âlimlerinin imanına örnektir.
c- Ev sahibini evde görerek inanmaktır. Bu, ariflerin tevhidine örnektir. Böyle tevhid, her ne kadar yüksek derece ise de, bunun sahibi, mahlukları görmekte ve bunların Halık [yaratıcı] tarafından yaratıldığını bilmektedir. Mahlukları gördüğü için, tevhid tam olamaz.
4. derece: Bir var görür, birden başka bir şey görmez. Tasavvufta bu hâle, Tevhidde fena derler.
Bu dört dereceden;
Birincisi: Münafıkların tevhidi olup, cevizin dış kabuğuna benzer. Cevizin dış kabuğu, acıdır. Dış yüzü güzel, yeşil ise de, iç yüzü çirkindir ve yakılınca bol duman yaparak ateşi söndürür ve birkaç gün cevizi korumaktan başka, bir işe yaramaz. Münafığın tevhidi de, münafık olduğu bilinmediği için, halk onu Müslüman zanneder.
İkincisi: Cahillerin ve kelam âlimlerinin tevhidi, cevizin tahta kabuğu gibidir. Bu tahta kabuk, cevizi birkaç zaman korumaktan başka işe yaramadığı gibi, bu derecedeki tevhid de, yalnız insanı Cehennem ateşinden korumaya yarar.
Üçüncüsü: Cevizin özü gibidir. Yenilecek, yararlanacak kısımdır.
Dördüncüsü: Cevizin özü yenilip hücrelerine kadar sindirilmiş hâlidir.
Kelime-i tevhidin fazileti
Sual: Müslüman olan bir kimseye, ilk önce La ilahe illallah, Muhammedün resulullah kelimesinin manasını bilmek ve inanmak farz mıdır?
CEVAP
Evet farzdır. Bu kelimeye Kelime-i tevhid denir. Kısaca manası, (Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselam da Onun Resulüdür) demektir.
Müslümanın her fırsatta söylediği Kelime-i tevhidin fazileti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki:
(Zikrin [Allah’ı anmanın] en faziletlisi La ilahe illallah demektir.)[Nesai]
(La ilahe illallah demek 99 belayı önler. Bunun en aşağısı sıkıntıdır.) [Deylemi]
(Benim ve diğer Peygamberlerin dediği en üstün şey, La ilahe illallah sözüdür.) [Tirmizi]
(La ilahe illallah diyenin günahları silinir, yerine o kadar sevap yazılır.) [E.Ya’la]
(La ilahe illallah Cennetin anahtarıdır.) [İ.Ahmed]
(La ilahe illallah diyen, sözünde sadık ise, bütün günahları affedilir.) [İ.Gazali]
(Ölüm halindekilere La ilahe illallah söylemesini telkin edin, onları Cennetle de müjdeleyin. Şeytanın insana en yakın olduğu an bu vakittir.) [Ebu Nuaym]
(Ağır hastayı, La ilahe illallah demeye zorlamayın, sadece telkinde bulunun.) [Dare Kutni]
(Son sözü La ilahe illallah olanın, ruhu kolay çıkar ve o söz kıyamette ona nur olur.) [Hakim]
(Ahiret, dünyaya tercih edilince, La ilahe illallah sözü, Allah’ın gazabından korur. Dünya kârını, ahirete tercih eden, La ilahe illallah dediği zaman, Allahü teâlâ, "Yalan söylüyorsun, sözünde sadık değilsin" buyurur.) [Beyheki]
(La ilahe illallah diyene, işlediği günahlardan dolayı kâfir demeyiniz! Buna kâfir diyenin kendisi kâfir olur.) [Buhari]
(Günde yüz defa La ilahe illallah diyenin yüzü kıyamette dolunay gibi parlar.) [Taberani]
[Yüzüncüyü söylerken "Muhammedün resulullah" ilave etmek iyi olur. Tecvide göre okununca "Muhammedür-resulullah" denir.]
(İhlasla La ilahe illallah diyen Cennete girer. İhlasla söylemek, söyleyeni haramlardan alıkoymasıdır.) [Taberani]
İhlas, kalbde Allah sevgisinden başka şeye yer bırakmamak, başka şeyleri temizlemek demektir.
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlânın birliğine iman edip, şirk koşmadan ve ihlasla namazını kılıp, zekatını verenden Allah razı olur.) [İbni Mace]
(İhlasla amel edin! Allahü teâlâ ancak ihlasla yapılan ameli kabul eder.) [Dare Kutni]
(İbadetleri ihlas ile yap! İhlas ile yapılan az amel, kıyamette sana yetişir.) [Ebu Nuaym]
(İbadetlerini ihlas ile yapanlara müjdeler olsun! Bunlar hidayet yıldızlarıdır. Fitnelerin karanlıklarını yok ederler.) [Ebu Nuaym]
(Kırk gün ihlasla ibadet edenin, kalbinden diline hikmet pınarı akar.) [Ebuşşeyh]
Sual: Hatm-i tehlil nedir?
CEVAP
Kelime-i tevhid veya tehlil La ilahe illallah demektir. 70 bin kelime-i tehlil okumaya hatm-i tehlil denir.
Mazher-i Can-ı Canan hazretleri, bir kabrin yanına oturmuştu. (Bu mezarda Cehennem ateşi var. Hadis-i şerifte (Kendisi için veya başka müslüman için 70 bin kelime-i tevhid okuyanın günahları affolur) buyuruluyor. Ruhuna Hatm-i tehlil sevabı bağışlayacağım. İnşallah affolur) buyurdu. Hatm-i tehlilin sevabını bağışladıktan sonra, (Elhamdülillah bu günahkâr kadın, Kelime-i tehlil sayesinde azaptan kurtuldu) buyurdu. (Makamat-ı Mazheriyye)
70 bin Kelime-i tevhidi bir kimse veya birkaç kimse okuyabilir.(Menâhic-ül-ibâd)
Hatm-i tehlilin dirilere de faydası çoktur. (Mekatibi şerife)
Sual: Kelime-i tehlil dakikada şu okunur diye tahmini çekilir mi?
CEVAP
Hayır. Böyle çekileni hesaba katmamalı.
Sual: Kelime-i tehlili 99 mu,100 mü şaşıran, 99 kabul etse caiz mi?
CEVAP
Evet.
Sual: Muayyen kelime-i tehlil söyledikten sonra, sayısını bilmeden daha çok söylemek de caiz mi?
CEVAP
Elbette, çok iyi olur.
Sual: Kelime-i tehlili okurken, şaşırıp yeniden başlamak caiz mi?
CEVAP
Evet.
Sual: Namaz kılarken, yatağa girince, dua veya kelime-i tevhid okurken, ağzımız kapalı olarak kalbden sessiz okumak uygun mudur?
CEVAP
Kıraat, ağız ile okumak demektir. Kendi kulakları işitecek kadar sesli okumaya, hafif okumak denir. Yanında olan kimselerin de işitecekleri kadar sesli okumaya, yüksek sesle okumak denir. Hafif sesle okuyanı bir iki kişinin işitmesi mekruh olmaz. Sesli okumak, çok kişinin işitmesi demektir. (Bezzâziyye)
Kendi işiteceği kadar sesle okumadan kılınan namaz sahih olmaz. Dua ederken de, kendi işiteceği sesle okuması, söylemesi gerekir.
Kelime-i tehlili de, ibadet sevabı hasıl olması için, dil ile, kendi işitecek kadar sesli söylemek gerekir. Hatm-i tehlil okuyanların da, en az kendi işitecekleri kadar sesli okumaları gerekir. Kelime-i tehlil, ibadet olarak değil de, kalbi temizlemek için okunurken, dil oynatılmaz. (Redd-ül Muhtar)
Hatm-i tehlil
Sual: Hatm-i tehlilin, yani 70 bin kelime-i tevhidin, sadece ölülere mi faydası vardır?
CEVAP
Hatm-i tehlilin, ölü diri, herkese faydası vardır. (Mekatib-i şerife)
TV seyrederken
Sual: (TV’de haber ve benzeri şeyleri seyrederken tesbih çekmek günah olur) dendiği için, annem de, TV seyrederken tesbih çekmiyor. Günü TV başında geçiyor, tesbih çekmekten mahrum kalıyor. TV seyrederken tesbih çekmek günah mı?
CEVAP
TV seyrederken, insan dikkatini haberlere veya seyrettiği başka şeylere verir. TV seyretmese, başka şeyler düşünürken tesbih çekse de yine aynıdır. Bu bakımdan, gafletle boş durmak yerine, tesbih çekmeye devam etmek iyi olur.
Tesbih çekerken
Sual: Birkaç defa denedim, yarım saatte, bir saatte çekebildiğim Kelime-i tevhidleri tespit ettim. Mesela 10 dakikada 500 Kelime-i tevhid çekebiliyorum. Dakikada ortalama 50 defa çekmiş oluyorum. 40 dakika tesbih çeksem, 2000 defa tesbih çekmiş sayılırım. Böyle tahmini tesbih çekmekte mahzur var mıdır?
CEVAP
Namazdan sonra çekilen 33’er tesbih gibi, sayısı bildirilmiş olanlarda, kasten eksik veya fazla okunmaz. Hesaba katmak için çekilen tesbihlerde böyle tahminle çekilen tesbihler hesaba katılmaz. Hesaba katılmayan zikirlerde, tahminle, hattâ hiç saymadan, tahmin de etmeden tesbih çekmenin mahzuru olmaz.
Kelime-i tevhidin fazileti
Sual: Kelime-i tevhid ve kelime-i şehadet okumanın fazileti nedir?
CEVAP
Bunları okumanın fazileti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(İhlâsla Lâ ilâhe illallah diyeni Allah ateşe haram kılmıştır.)[Buhari, Müslim]
(Bir mümin, Eşhedü en lâ ilâhe illallah dediğinde, Allahü teâlâ, "Ey meleklerim, kulum benden başka Rabbi olmadığını bildi. Şahit olun ki, ben o kulumu affettim” buyurur.) [İ. Asakir]
(Sübhanallah diyen, Allah'ı zikretmiş olur. Allah da onu anar. Elhamdülillâh derse, Allah'a şükretmiş olur. Allah da ihsanını artırır. Lâ ilâhe illallah derse, işte o öyle bir kelime-i tevhiddir ki, kim bu kelimeyi şüphe, kibir ve zulüm etmeden söylerse Allah onu ateşten korur.) [Hâkim]
(Cennetin bedeli Lâ ilâhe illallah’tır. Nimetin bedeli ise Elhamdülillah’tır.) [Deylemî]
(Kalbden ihlâsla Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve Resulühü diyen Cennete girer ve Cehennem ateşi ona dokunmaz.) [Taberanî]
(İhlâsla Lâ ilâhe illallah diyene Cennet vacib olur.) [İ. Neccar]
(Lâ ilâhe illallah demek 99 derde devadır. Bunun en aşağısı sıkıntıdır.) [Deylemî]
(Lâ ilâhe illallah diyen ve kalbinde zerre kadar imanı olan kişi ateşten çıkar.) [Buhârî, Müslim]
(Lâ ilâhe illallah kelime-i tevhidini çokça söyleyerek imanınızı yenileyin!) [Ahmed]
(Allah dört sözü diğer sözlere üstün kıldı: Sübhanallah, Elhamdülillah, Lâ ilâhe illallah ve Allahü ekber. Kim Sübhanallah veya Allahü ekber yahut Lâ ilâhe illallah derse ona on sevap yazılır, on günahı da silinir. Bir nimete karşılık olmasa da, Elhamdülillah derse otuz sevap yazılır, otuz günahı silinir.)[Ahmed]
Sadece Lâ ilâhe illallah veya Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resulullah demekle de Cennete girilmeyeceği, önemli şartların olduğu sitemizde açıklanmaktadır.
Sual: Kelime-i tevhid okurken, yüz tanede bir defa, (Muhammedün Resulullah) demek gerekir mi? Zikirmatikle çekince unutuyoruz, mahzuru oluyor mu?
CEVAP
Ara sıra (Muhammedün Resulullah) demek gerekir, fakat bunu mutlaka yüzüncüde söylemek gerekmez. Hatırlayınca söylenir. Unutunca mahzuru olmaz.
Bir kelime-i tevhid
Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki:
(La ilahe illallah Muhammedün Resulullah) demek pek kolay, değeri ise çok yüksektir. İmam-ı Rabbani hazretleri, (Bu öyle bir kelime ki, bunu terazinin bir kefesine koysalar, öteki kefesine de yedi kat yerler, yedi kat gökler dolusu günah koysalar, bu kefe ağır gelir) buyuruyor.
İmanı olanı ateş yakmaz. Çünkü Kelime-i tevhid onu korur. Asırlarca, imansızlar bu kelimeyi söylememek için öldüler, Cehenneme gittiler. Müslümanlar da bu kelimeyi söyletmek için şehid oldular, Cennete gittiler. Fark sadece budur, yani bir Kelime-i şehadet hakkı bâtıldan ayırıyor. Asırlardır Müslümanlarla kâfirler arasındaki savaşların sebebi sadece budur.
Bu Kelime-i tevhidi ihlasla söylemeyi yani buna iman etmeyi Allahü teâlâ kime nasip etmişse, bu dünyada ondan daha zengin, daha mutlu, daha bahtiyar hiç kimse olamaz. Onun için bunu söylemeyi Cenab-ı Hak kime nasip etmişse, kul bundan daha iyi ne ister ki? Çünkü Allahü teâlâ en kıymetlisini verdi. Bundan daha kıymetlisi yoktur.
Allahü teâlâya hamd olsun ki, bu Kelime-i tevhide inanmayı ve onu söylemeyi bize nasip etmiş. Mesela Peygamber efendimizi gördükleri hâlde, Ebu Cehil, Ebu Leheb, Kelime-i tevhidi söylemedi. Ama Hazret-i Ebu Bekir ve diğer Eshab-ı kiram söyledi. Bu iş şaka değildir. Cennet ve Cehennem söz konusudur. Söyleyen Cennete, söylemeyen Cehenneme gider. Onun için her fırsatta Kelime-i tevhid söylemelidir.
Eğer iman bozuksa, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiğine uygun değilse ibadetlerin faydası olmaz, imanla ölmek çok zor olur. İman düzgün olup beş vakit namaz da varsa, büyük müjdelere kavuşulur. Beş vakit namaz yoksa yüz bin hac da yapılsa, yüz bin hatim de indirilse, yüz bin altın sadaka da dağıtılsa, hiç faydası olmaz. Çünkü namaz dinin direğidir, direk yoksa bina yıkılır. Namaz dinin başıdır, baş yoksa vücut yaşamaz.
Dünya âhiretin tam zıddı ve tersidir. Doğu ile batı, gece ile gündüz gibidir. Dolayısıyla insanın, doğu ile batı gibi olan dünya ile âhiret arasında, (Doğuya mı yoksa batıya mı gideceğim) diye bir karar vermesi lazım. Ama bilsin ki, nereye yaklaşırsa öbür taraftan uzaklaşır. Çünkü ikisine birden gidilmez. Onun için insanlar, âhirete yaklaştıkça dünyadan uzaklaşırlar. Dünyaya yaklaştıkça, dünya muhabbeti, dünya meşguliyeti arttıkça âhiretten uzaklaşırlar. Âhiretten uzaklaşanların kıyamette işleri çok zordur.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
BUNDAN SONRAKİ YAZILARA DİKKAT TEVHİD DİYE DİYE ŞEFAATİ NASIL İNKAR EDİYORLAR
Tevhid üzerine
Ercümend Özkan’ın Sor yayıncılık tarafından 1987 yılında gerçekleştirilen ‘Tevhid Üzerine’ isimli soruşturmasına verdiği yanıtları iki bölüm halinde dikkatinize sunuyoruz. (Tevhid Üzerine, Soruşturma-1, Sor Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara-1987, s. 107-154)
Tevhid üzerine
Ercümend Özkan
1. Bölüm
Bismillahirrahmanirrahim,
«SORUŞTURMA» ana başlığı ve «TEVHİD» tâli başlığı ile ilgili sorularınız üzerinde durmak, cevaplandırmaya çalışmak istiyoruz. Dilerseniz, sorunuza kadar olan kısmı okuyalım:
“Geçmişe baktığımızda görmekteyiz ki, yüzyıllardan beri İslâm'ın temel kavramları tahrif edilmek istenmiştir. ‘Din’in esasını teşkil eden bu kavramlara asıl anlamları kaybettirildiği ya da değişik mânalar verildiği zaman, mü'minlerin anlayış ve itikadlarının farklılaşacağı ve dolayısıyla aralarındaki vahdetin parçalanacağı açıktır. Nitekim günümüz müslümanlarının halleri de bunu göstermektedir. Ancak inanıyoruz ki, İslâm'ı yeniden anlamak noktasına gelmiş olan mü'minlerin yaşadıkları birçok sıkıntılar ‘Din’ anlaşıldıkça, kavrandıkça kendiliğinden yok olacaktır.
Tevhid ise, sorunlarımızın temelini oluşturmaktadır. Çünkü birçok problemimiz ‘tevhid’in yanlış ya da eksik anlaşılmasından doğmaktadır. Sıkıntılarımızın sebebi, böylece tesbit edildiğindendir ki, özellikle genç Müslümanların şu anda en çok üstünde durdukları ve ne olduğunu ısrarla kavramak istedikleri en önemli konu ‘Tevhid’dir.
Bu nedenle sizden ilk olarak şunları öğrenmek istiyoruz:
Tevhid nedir? Sadece Allah'ın birliği midir; ya da tevhîd, sadece itikad veya yalnızca ibadet olarak düşünülebilir mi? Tarih boyunca tevhidin çok farklı şekillerde anlaşılmış olduğunu gördüğümüz gibi, günümüz müslümanlarının da tevhîdden aynı şeyi algılamadıklarını, ifade ve amellerinden anlamaktayız. Bu farklı anlayışları doğuran sebepler nelerdir ve bunların sıhhat (doğruluk) derecelerini neye göre, nasıl ölçmek gerekmektedir? Bu farklılaşmanın devamı olarak şunu öğrenmek istiyoruz: akidede farklılık olabilir mi? Ayrıca tevhîd, insanların seviyelerine göre tasnif edilebilir mi?”
Sorunuz kapsamlı bir soru. ‘Tevhid’ her ne kadar vahdet mânasına gelen bir kelime ise de, İslâm'ın özünü, İslâm'ın bütününü, tümünü ifade eden bir kelime olması, İslâm bütününün temelini, esasını, esprisini teşkil eden mânayı hâmil bir kelime olması itibariyle kapsamı, İslâm anlamına gelebilecek genişlikte bir kelime... Mâlum, lügat anlamı itibariyle tevhid, birlik, bir olma hali anlamına geliyor kısaca. Elbette ki Allah'ın birliği anlamına geliyor öncelikle. Bundan başka türlü düşünmek mümkün değil. Allah'ın bir oluşu, İslâm açısından, teslim olunacak gerçekler açısından o denli önemli ki, Allahu Teâlâ, Kur'an'da bildiğiniz gibi kullarının hatırına, iki de olabileceği sorusunu getirerek, iki olsa idi, bu düzeni yerinde bulabilir miydiniz demek suretiyle, ‘bir’den başka olamayacağı, -Allah'ın ‘bir’den başka olamayacağı- tersine de ihtimal olarak hatıra getirmek suretiyle bir'den fazla olamayacağını, olmasının kabil olmadığını, kendisine isbat zımnında düşündürtüyor. İbadet mâlum, Kur'an'da en geniş şekliyle ‘kulluk’ diye tercüme edebileceğimiz karşılığı ile kullanılmış; bilahare, yani Allah'a tüm hususlarda yapılan kulluk; O'nu gerek gerçek Allah olarak, bir olan Allah olarak, ortak koşmadan tanımak da bu kulluğun esasını ve ayrılmaz bir parçasını teşkil ederken, diğer yandan diyelim ki herhangi bir haramdan kaçınmak da, bu kulluğun, bu ibadetin bir parçası; namaz kılmak da ibadetin yani kulluğun bir parçası...
Zinadan uzak durmak, içkiden uzak durmak, uyuşturucudan uzak durmak, komşu hukukuna riayet etmek; velhasıl İslâm'ın bütünü, hepsi, kulluğun ayrılmaz, vazgeçilmez bir parçası olarak algılanılmalıdır. Zira bu bizim mütalaamız değil, Kur'an'ın bizi yönlendirmesi sonucu varmamız gereken sonuç.. Zira Allahu Teâlâ “Biz insi ve cinni, bize kulluk etsinler diye yarattık” buyurmak suretiyle, kulluğun kapsamının namaz, oruç gibi şeyleri mi sadece içine aldığını yoksa sahih akide sahibi, yani kendisini ‘bir’ olarak tanımaktan tutunuz da, bir hayvana fazla yük yüklememe basit görünen davranışına, sade görünen davranışına kadar tümünü kapsayıcı olduğunu, gayet rahat açıklayıcı bir nass olarak karşımızda duruyor. Elbette ki yalnız inançla alâkalı sayılsa bile, orada kalamaz. Yani nasıl diyelim: Allah'a, O'nu razı edecek şekilde, O'nun kulundan istediği şekilde inanıyor olmanız, ‘bir’ olan Allah'a inanıyor olmanız, Kadir-i Mutlak olan Allah'a inanıyor olmanız, O'nun elbette emir ve nehiylerinin de tümüne inanıyor olmanızı kendiliğinden gerektiren bir keyfiyeti beraberinde bulunduruyor. Bu itibarla tevhidin yalnız itikadda olması, zorunluluk ise de, kalması zorunluluk olamaz; çünkü itikadın uzantısı, ister istemez, meyvesi deyin, ürünü deyin, tezahürü, dışta kendini gösteriş şekli deyin, amellerdir, davranışlardır, tavırlardır...
Meselâ, bu cümleden olarak, bir insanın Allah'ın bir olduğuna, eşi ortağı bulunmadığına inanması, inanmanın gerçeği itibariyle akıl ve kalbinin işidir. Aklen ikna olup iman etmiş, yani emin hale gelmiş, Allah'tan başka Allah olmadığından emin hale gelmiş, bu konudaki kuşkularını gidermiş bir insan var demektir karşınızda. Ama sizin karşınızda değil, bu haliyle Allah'ın karşısında öyle bir kul var demektir. Üçüncü şahısların, yani insanların karşısında böyle bir kulun varlığından söz edebilmek için, o kulun ister istemez diliyle bunu ikrar etmesi gereği karşınıza çıkıyor. Çünkü akıl ve kalb, kendisini herhalde dildeki ifadeyle ortaya koyuyor. Doğru veya eğri dediklerinizin doğru veya eğriliği hususunda muhatabınızda bırakabileceğiniz iz, ister istemez tavırlarınızla belirecektir, başka nasıl belirecek?
Yine bazı fakihlerin de üzerinde ciddiyetle durduğu gibi, örneğin bir kadınla bir erkek evlenmek kastıyla karı-koca olsalar, yani şu bildiğimiz formel yönden nikah şahitleri bulunmadan gerçekten Allah indinde yani niyetleri doğru, amelleri de buna uygun ise, bu çift, bu kadın ve erkek, Allah katında karı kocadır. Yani yaptıkları zina olmaz. Ama Allah katında... Toplum düzeni açısından, o iki kişi, yani kadın ve erkek için birisi dese ki, bunlar karı-koca değil, bunlar zina yapıyor, toplum düzeni açısından, üçüncü kişilere isbatı açısından, ister istemez nikâhın temelde, esasta, espride bir rüknü olmamasına rağmen şahit, toplum düzeni açısından, üçüncü kişilere isbat açısından rükün haline geliyor, olmazsa olmaz hale geliyor. İşte dışa tezahür, yani içinizden geçirdiğiniz bir niyetin insanlara isbatı zımnında dünya böyle kurulmuş, yani Allahu Teâlâ'nın yarattığı kâinat böyle... Dışta tezahürü bakımından ister istemez derûnunuzun dışa taşması, dışta belirmesi, dıştaki varlığını göstermesi, dil ile ifadeden, tavırlara, davranış biçimlerine varana kadar kendini göstermesi gerekiyor.
Bu itibarla Tevhîd Dini olan, ‘bir’lik dini olan, inandığı Allah bir olan, inandığı dinin özü aynı ‘tek’ ya da ‘bir’ olan, cenneti bir, cehennemi bir, inananların kardeşliğini esas alan ve birliktelik, birlik olmayı öneren bir din İslâm. Bu itibarla, Tevhid kelimesinin yalnız itikad sınırları içerisinde -ki, elbette temel, esasî hususlardır- orada hapsolup kalmasını, oraya şâmil bulunmasını düşünebilmek, -tabii ki aklımızdan kaynaklanan bir düşünce ile söylemiyorum-, Kur'an'a bakıldığında, akıl ile Kur'an anlaşılmaya çalışıldığında vazgeçilmez bir şey olarak karşımıza çıkıyor. Yani Allah bir ise, en büyük ise, O'ndan başka büyük yok ise Kadir-i Mutlak ise, hüküm sahibi ise, rızık verici Rezzak ise, ecellerinizi tayin edici ise ve ila ahir -ki elbette öyle bir Allah'a itikad ediyoruz- bu takdirde zinadan uzak durulması gerektiğini söyleyen de, O ise -ki, O-, öyleyse bu sözü de dinlenilmeli. İçkiden, fuhuştan, yani her türlü taşkınlıktan tümünden uzak durmak zorundasınız. Fuhşiyyat bu... Biliyorsunuz Türkiye'de daha ziyade özel olarak zina, gayrimeşru cinsel ilişkiler anlamında anlaşılıyor. Fuhşiyyat Kur'an’da her türlü kötülük anlamında geçiyor ki zina onlardan birisi olarak bulunuyor. Tümünden uzak durmak zorundasınız. Çünkü hem Büyüğünüz, hem Yaratıcınız, hem her şeyiniz olacak, hem de siz O'na hiçbir şey gibi önem vermeyeceksiniz. Bu bir çelişki olurdu. O bakımdan Tevhîd'in akideye münhasır kalması, yani itikada münhasır kalması herhalde düşünülmemeli, düşünülemez, yani Kur'an'a bakıldığı zaman düşünmeye bir yer bulamıyorum ben.
Tarih boyunca olsun, günümüzde olsun tevhîd konusunda birbirinden farklı düşüncelerin kendini ortaya çıkarmasında en önemli âmil olarak benim âcizane kanaatim odur ki, bu farklılıkların kendinde bulunduğu kimseler, Kur'an'ı gerektiği kadar okumamış, anlamamış, özellikle de sindirmemiş yani özümsememiş insanlar, gruplar, cemaatler arasında bu farklılıklar hâkim ve yaygın...Meselâ Kur'an okudukları halde Kur'an'dan ziyade, mensup bulundukları topluluğa hâkim havanın etkisi, hâkimiyeti, onları Kur'an'dan çok etkiliyor olabiliyor. Veya bir plağın bir mısraına megafonun iğnesinin takılıp kaldığı gibi Kur'an, hani nasıl bir plağın tümü çalınırsa o plakta ne varsa dinleyebilir iseniz, Kur'an'ın da tümü okunur, görülür, tümü göz önünde bulundurulursa o Kitab'ın ne dediği, ne demek istediği, neyi demek istemediği, rahatlıkla anlaşılır iken, bir yerine takılır kalırsanız bu sizi çıkmazlara, açmazlara sokacaktır. Nitekim bunun tarihte birtakım örneklerini Mu'tezile adıyla, Cebriyye adıyla, Cehmiyye adıyla, Kaderiyye adıyla daha bir sürü isimler bir yana, hatta Haricilik adıyla göre gelmişiz. Buna Türkçemizde basit, âmiyâne bir tabirle kafayı bir şeyle bozmak diyoruz. Yani, o şey hele küçük bir cüz ise gerçekten kafası bozuluyor o bir şeyle kafayı bozanların. Yani kafa, yaramaz hale geliyor... Oysa bütünle kafayı bozmak, hiç de bozuk bir kafa ortaya çıkarmıyor.
Yani bütün'le kafayı tam meşgul etmek anlamına geliyor. Bütünü bırakıp, bir parçayla, bir cüz'üyle kafayı tümüyle meşgul etmeye gelince, bütüne rağmen, o parçayı, kafayı taktığı parçayı büyütüyor insan ve bir anormallik; meselâ normal gelişen bir vücutta bütün uzuvlar birbiriyle mütenasip, uyumlu bir şekilde gelişirken, düşünün ki on yaşına gelmiş bir çocuğun kafası, otuz yaşındaki adamın kafası kadar ama kafanın dışında diğer bütün uzuvlar on yaşındaki çocuğun uzvu. Bu tür bir gelişme, yani tümündeki uyumlu gelişme değil, bu tür bir gelişmeye biz hastalık gözüyle bakıyoruz. Hastalık olarak görüyoruz. Nitekim de öyledir. Hemen de tedavisine tevessül ediyor insan. Tabii ki gelişen bir vücutta, kalb de büyüyecek, böbrek de büyüyecek, bağırsak da, mide de, kafa da, göz de, kulak da, ayak da. Ama bu büyüme birbiriyle uyumlu olduğu takdirde sağlıklılık alameti, sağlıklı bir gelişmenin belirtisi iken gayri mütenasip; organlardan bir veya birkaçının diğerlerinden fahiş farklarla büyüyor oluşu, bir gelişmeyi değil, belki bir anormalliği, bir gelişmemeyi, bir rahatsızlığı gösteriyor... İşte İslâm'a bakarken de, Tevhîde bakarken de, Kur'an'a bakarken de bu şekilde tüm Kur'an'ın, Kur'an'ın önemsediği itikaddan ibadete, muamelattan ahkâm-ı sultaniyeye, nasıl demeli münakehattan mufarekata, nikâh ve boşanmaya (talâk) kadar; yani insan davranışlarını, toplum davranışlarını tümüyle düzenleyen, kapsamı içine alan İslâm'ı, o tümüyle, o bütünüyle ele aldığımız ve tümündeki gelişmeyi uyumlu olarak kişiliğinizde ya da toplumun kişiliğinde, kişiliklerde ve toplumun kişiliğinde kabil olan az zararla, az rizikoyla geliştirebildiğiniz sürece, bu tür anormallikler ne tarihte bulunur, ne günümüzde bulunur ne de başka zamanda olur.
Meselâ Peygamberimiz (a.s.)'in yaşadığı dönemde bu tür anlayış bozuklukları pek az olduğu -hiç değil; olmuş; çünkü görüyoruz- ama hâkim havanın o sağlıklı hava olduğu, sağlıklı bir gelişmenin hâkim olduğunu görüyoruz da o tür kişiler aceze kabul ediliyor, zavallı kabul ediliyor, hoş görülmeye, idare edilmeye çalışılıyor, yani söylediklerine, düşündüklerine itibar edilmiyor. Ancak bir zavallı gözüyle bakılıp, idare edilmeye, hoş karşılanmaya çalışılıyor. İsimlendirmekte fayda görmüyorum ama meselâ İslâm, normal insana gönderilmiş, normal insan ortalamasına göre gönderilmiş bir dindir. Mesela zavallılar dini olmadığı gibi, bir aristokrat dini de değil. Yani belli bir tabakanın dini de değil. Herkesi çağıran, bütün insanlara hitab eden bir din ve geleni de kabul edecek bir din. Tabii kendisini kabul edeni kabul edecek bir din. Bu itibarla, o vasatın altında ya da üstünde kalanlar, yani ortalamanın altında kalanlar ya akliyeti kifayetsizdir, ondan altında kalınıyor, aczinden herhalde altında kalıyor. Bunlar için dinî sorumluluk, yine Allah'ın Kitabı'na bakıldığında görülmüyor. Üstünde kalanlara gelince, bu dinin üstüne çıkma anlamında değil, kendisinde bulunan cahilî kavramları İslâm'a hâlâ hâkim halde bulunan insan olarak üstünde bulunanları kastediyorum. Yani İslam'ı kendisine hükmettirememiş, İslâm oldum demesine rağmen, İslâm dışı mevhumları, vehimlerinden oluşan mevhumları İslâm'a galebe çalan kişiyi kastediyorum. O zaman o da bile bile veya kendini yenemeyerek -aczinden değil, gerçi bu da bir başka türlü acizdir ama- kibir, gurur. Nitekim Rasûlullah (sav)'ın bir doğru bütün çıplaklığıyla, bütün açıklığıyla ortaya çıktığı halde, onu kabul etmemektir kibir dediği rivayet edilir, çok dikkat çekici bir tariftir. Kibir de bir zaaftır herhalde, yani kudret olmasa gerek, öyle de görülse... O bakımdan, tarihte olsun, günümüzde olsun benim kanaatim o ki, insanlar Kur'an'dan çok, içinde bulundukları ortama hâkim olan şartlardan etkilenmelerinin sonucu, tevhîd anlayışları -ki, İslâm'ın temeli bu- tevhid anlayışlarından tevhide uyması gereken davranışlarına varana kadar bir sürü çarpıklıklar, bir sürü çapraşıklar içinde bulunuyorlar. Bu konuda kendi kendilerini tekzip etmiş oluyorlar, yalanlamış oluyorlar. Üzerinde bulunduklarını söyledikleri tevhide aykırı hareket etmek ve bunun doğruluğunu da iddia etmek herhalde kendi kendini tekzip etmekle isimlendirilir, başka nasıl olabilir bilemiyorum.
Tarihte tevhid akidesine aykırı düşen -çok genel bir bakış atfedersek- insanların esinlendikleri yani müteessir oldukları bu düşünce ile kalktıkları rampa, yani kalkış rampalarının yanlış olduğunu görüyoruz. Meselâ Rasûlullah (sav)'in vefatını hemen takiben Beni Haşim mensuplarından Abbas'ın gidip Peygamberin kızı Fatıma'ya ve damadı Ali'ye “Aman bu iş, Beni Haşim’in elinden çıkmasın, yani bizim sülâlenin elinden çıkmasın” biçiminde bunları tahrik etmesi ne kadar büyük yanlışlıktır. İslâm'ın derinliği orada yüzeyselleşiyor. Kureyş'in soyca ya da isimce en zayıfına şöhrette üstün kabileler var. Beni Ümeyye, Beni Haşim gibi, bir de daha düşükler... Yani onlara mı kalmalıydı? Hz. Ebû Bekir öyle ikinci derecede bir kabileden... Bu düşüncenin tevhidle uzaktan-yakından bağdaşabilmesi mümkün olur mu, kabil mi? Kur'an ortada... Kur'an'da Allah-u Teâlâ, kimseyi kimseden üstün yaratmadığını, hepsinin kendi kulu olduğunu, günlük lisanımıza aktarırsak Allah'ın üvey kulu, ya da öz kulu olmadığını, alayının mücerret (soyut) anlamda kulu olduğunu, kullar arasındaki tasnifin ya itaatkâr kul, mûtî kul; ya da âsî kul şeklinde ikiye ayrıldığını tâ başından beri, yani meleğinden, cininden, şeytanından tutun da insanına kadar tüm yarattıklarını böyle tasnif ettiğini görüyoruz. Ve o da kimine fazla akıl, kimisine az akıl veriyor, kimisine çok para veriyor, yahut mal-mülk veriyor, kimisine az veriyor... Bunlar üstünlük değil. Yani bunlar, cennete doğrudan bulunanını alıp götürüveren şeyler değil. Dünya kadar mal-mülk olabilir ama cennetin kokusunu alamayacak kadar cennetten uzak bir yol tutabilirsiniz. Sizin tercihinize bağlı bu iş...
Evet; günümüzde özellikle genç kardeşlerimizin tarihte olanları anlamaları çok önemli.. Çünkü aynı hatalara bizim düşmememiz, aynı yanlışlıkları bizim yapmamamız için tarihi bilmemiz çok yararlıdır. Ne yazık ki, yani şurada gitse de gitmese de birçok hususta tarihi de tekerrür ettiren gene insanlar yani tarihi yazanlar ya da yazmaya namzet olanlar oluyor. İnsan kendisini bu durumlara daha az düşürmelidir. Özellikle müslümanım diyen gençlerin bu işlerde daha müteyakkız, daha akıllı, daha basiretli davranmalarında, hüküm vermekte acele etmemelerinde, kararlarını daha yumuşak daha elâstiki (elastiki derken, kendisine vahy gelmiş gibi tam bir güvenle değil, bunu kastediyorum) (bir üslupla vermelerinde yarar vardır). Hakikaten kendisine vahiy gelen bir insan, yani Rasûlullah’ın (as) ancak “cihan bir yana, ben bir yana, yani bana gelen vahiy! Alayınız koyun bakalım kendinizi teraziye, bundan ağır olabilir mi söyledikleriniz” demeye hakkı vardı. Çünkü Rabbinin gönderdiği vahiy ile mücehhez idi. Bizler eğer öyle değilsek, ki ondan sonra kimseye vahiy gelmiyor, gelmedi, gelmeyecek. Hatemü'l-Enbiya'nın getirdiğine Hatemu'l-Kitab denir. Son Peygamberin getirdiğine son kitap denir. Son kitap da son vahiylerden oluşmuştur. Demek ki son vahiyde “Dininizi tamamladım” buyrulmuştur.
Öyleyse, yani bugün bilhassa Müslüman gençlerin, İslâm'a ilgi duyan insanların, İslâm olmak isteyen insanların, olduğunu sanan insanların daha da iyi Müslüman olmaları, daha da gerçeğe uygun, yani Kur'an'ın istediği, Kur'an'da Allah'ın istediği Müslümanlar olabilmeleri, mutlak surette Kur'an'ı, onun esprisini, muvazeneli şekilde, yani dengeli bir tarzda görmeleri gerekir. Kişi, bir şeyi büyütüp, diğerini göremez, hani “ağaç, ormanı görmeye mani olmamalıdır” meâlinde bir söz var ya, herhangi bir şeyi o şekle getirmeden hem ağacı görmeli, hem ormanı görmeli, orman içinde ağacı görmeli, ağaçlardan oluşan ormanı görmelidir. İslâm bir tek şeyden oluşmuyor. Evet Tevhîd dini ama, akidesi var, ibadeti var, yapılması gereken farzları var, kaçınılması gereken münkerleri var. O bütünlüğüyle mütâlaa edilmeli. Ve Resûlullah (as)'ı da keza iyi anlamaya, basit, yani gerek Kur'an'dan gerekse sünnetten herhangi bir olayı ele alıp, onunla hüküm vermemeye, onunla hemen ahkâm kesmeye kalkışmamaya çok dikkat etmeli. Benim kanaatim o ki, hani acemi şoförün en büyük düşmanı sür'attir derler şoförler. Neden? Şoförün acemiliği, zaten yani hassas olması, dikkatli olması, ne olacak, nasıl sürecek, ne yapacak vs. telaşlı iken, bir de sür'atin getireceği telaş artırıcılık, kaza ihtimalini artırır.
İşte Müslümanın da özellikle nihaî olarak mutlak bilgi ancak Allah'ta var ama ne kadar âlim olursa olsun, bilgisinde eksiklik olacaktır, yine de sınırlı kalacaktır. Fakat hele hele daha başlangıçta, yani daha pek az şeyi biliyorken, daha birkaç şey biliyorken her şeyi bildiğini sanmaktan kaçınması, daha müteyakkız olması, yani hüküm vermekte sür'at yapmaması, kazadan kendisini koruduğu gibi, çarparak, yani kendindeki fikri ilettiği kişilere de zarar vermekten kendini korur. Çünkü Allah rızası, yalnızca hüs-ü zanla, hüs-ü niyetle kazanılan bir şey değil. Allah rızası, tâbir caizse bir su molekülü nasıl iki hidrojen bir oksijenden meydana geliyor ve belirli bir vasatta bu iki unsurun birleşmesiyle bir su molekülü meydana çıkıyorsa, Allah rızası molekülü de, niyetiniz o olacak, yani hüsnüniyet unsuru + Allah hangi hususta nasıl razı edilir? Bu konudaki bilgi. Ve amelin bu bilgiye uygunluğu. Bu ikisi birleşir ise, Allah rızası meydana gelir. Tek başına birisi getiremez. Örneğin yalnız hüsnüniyetliyim. Birisi bana diyor ki Allah rızası için şu kadehi iç, ben de içtim. Boştur, Allah rızasını kazanamazsın. Neden? Amel, O'nun razı olmadığı iştir. Yalnız Allah rızasını hiç düşünmeden, yani bu niyeti taşımadan düşünün içki içmiyorlar ve içkinin aleyhinde bir grup, hani batıda antialkolist cemiyetler var, daha başka buna mümasil uyuşturucu maddeye karşı mücadele eden dernekler var. Milyarlarca para bağışlıyorlar, ama bunların kesinlikle amaçları Allah rızasını taşımadığı için, tek başına amellerinin İslâmî görüntülü oluşu, yani Allah'ın men ettiği içkinin onlar da men edilmesini istiyor ve aleyhinde bulunuyor olmaları ibadet değildir. Amel (zahiren aynen) İslâm'daki gibi... Lâkin Allah'ı razı etmeyi, O’na, O'nun razı olacağı şekilde inanmayanın O'nu razı etme düşüncesini taşıması söz konusu olamayacağına göre, tek başına bu unsur da, örneğin hidrojen unsuru nasıl milyarlarca bulunsa tek başına bir su molekülünü meydana getiremiyorsa, ne niyetin, ne de amelin tek başına kesinlikle Allah rızası molekülü sonucunu doğurması beklenemez.
Bu itibarla genç kardeşlerimiz ne yapıp yapıp, akıllı olmaya, sakin olmaya, kişilikli olmaya, Kur'an'la kişiliklenmeye, Kur'an'ı çok anlamaya çalışmaya, ne kadar anlarsa anlasın, mümkün mertebe bir boşluk (olacağına inanmaya); yani kendisine vahiy gelen kişi gibi davranmamaya, ki onlarda bile bu boşluk, bu anlayış insanları kıstırma değil, söylüyor ve rahat kişiliğiyle, serbest kişiliğiyle karar versin istiyor. Şah-Mat şeklinde yapmıyor. Geniş bir şekilde ne yaparsan yap, böyle sonuçlanacak bu iş şeklinde hareket etmelerinde büyük yarar var. Tarihi tekerrür ettirmemek bakımından yarar var. Kendilerini kurtarmak bakımından yine tehlikeden uzak kalmak bakımından yarar var.
Evet, bu farklılaşmanın devamı olarak şunu öğrenmek istiyoruz diyorsunuz ve akidede farklılık olabilir mi şeklinde suallendirmişsiniz.
Daha evvelki bölümde de söylemeye çalıştığım gibi, tevhidin İslâm'ın özünü oluşturduğunu biliyoruz. İslâm'ın da, ne vasatın altındaki insan için, yani acizler, yarım akıllılar için, ne de süper akıllılar veya aristokrasi için gelen bir din olmadığını belirtmiştik. Yani insanların ezici çoğunluğunu oluşturan vasat insan, normal insan, orta insana gönderilmiş, vasat göz önüne alınarak gönderilmiş. Aksi takdirde İslâm, tüm insanların dini olamazdı. Ancak ya bir aristokrasinin, ya da zavallılar takımının dini olurdu.
Tevhidin, insanların seviyesine göre tasnif edilmesi diye bir şey söz konusu olamaz. En basit, en sade müslümandan, en müctehid, hatte en'i bırakalım Peygamber'e kadar, herkesin Allah hakkındaki düşünceleri, yaratılış hakkındaki düşünceleri, ahiret hakkındaki düşünceleri, öldükten sonra dirilme ile ilgili düşünceleri, Allah'ın hüküm koyuculuğu ile ilgili düşünceleri, Allah'ın hükümleri ile yeryüzünde hükmedilmesi ile ilgili düşünceleri velhasıl Kur'an neden bahsediyor ise tümüyle hepsinde bir beraberlik, bir müştereklik, bir benzerliğin olması zarureti vardır. Yani birinci sınıf İslâm, ikinci sınıf İslâm, üçüncü sınıf İslâm diye İslâm'ı sınıflandırmak mümkün olamaz. Ama Müslümanlar gerek akletmeleri bakımından, kendilerine düşen şeyi yerine getirmeme açısından tamamen sorumluluklarını mucip olarak, gerekse itikadlarının gereği amelleri açısından birbirinden fark ediyorlar, etmişlerdir. Bu, dindeki farktan değil, dinin kişilerdeki tezahürünün farkından, kişilerin dine verdiği önemsizlik, günah-sevap sonucu günah ya da sevap şeklinde tecelli eden durumları bakımından oluyor. Yoksa ben onun kadar itikad edemem, ben Peygamber kadar Allah'ı bilemem yahut ben Hz. Ömer kadar inanamam, mü'min olamam... Böyle bir söz kadar anlamsız söz İslâm'da olamaz. Nasıl, bildiğimiz o günün Mekke'sinin efesi Ömer b. Hattab, aklettikten sonra Hz. Ömer olmuştur ve onun 12,5 yıllık hilafeti döneminde ümmet-i Muhammed, Rasûlullah (sav)'in gününü aramamıştır, o denli İslâm'ı hazmetmişliğiyle, Ümmet-i Muhammed'i yönetimiyle Allah'ı razı etmeye çalışmıştır, kendisini heder edercesine Allah yolunda. Bu nasıl mümkün olduysa, sizin de onun kadar Müslüman olmanız gayet mümkündür. Zaten Allahu Teâlâ kimseden akliyetinin üstünde, becerisinin üstünde bir şey olmasını talep etmemektedir. “İlla vus'ahâ”dan kasıt da budur. Bu bakımdan tevhidin insanların seviyelerine göre tasnifi diye bir şey söz konusu olamaz İslâm'da. Bu da şunu gösterir ki, akidede farklılık olamaz kesinlikle.
Akide, mâlumunuz itikad edilen şeyler demektir. İtikad Arapça akid, (AKD)den geliyor, yani akitleşilen şeyler. Mesela ev tutuyorsunuz, bu bir akittir, kira akdi. Yahut bir mal satın alıyorsunuz. Bu satın alma akdi. Satın alma akdinde işte taraflar var değil mi? İslâm'laşan bir insan, İslâm'ı kabul eden bir insan da Allah'la akitleşiyor bir bakıma. Akdin bir tarafı kendisi, öbür tarafı Allah. O'na diyor, ben senin bir olduğundan eminim, Muhammed'in senin elçin olduğundan eminim, yani kuşkum yok. Onunla benim vahyettiğim diye gönderdiklerinin gerçekten senin sözün olduğundan eminim. Orada bahsettiğin şeyler, örneğin cennetin varlığı, cehennemin varlığı, öldükten sonra dirilme, azab, ıkab, sevab.. bütün bunlardan eminim. Bu emin olduğum hususlarda seninle akid yapıyorum. Yani söylediklerine itikad ediyorum. Söylediklerinle akidleşiyorum. Söylediklerin, gönderdiklerin üzerinde seninle akidleşiyorum. Şimdi Allah'ın dini, bin tane değil ki, bin türlü itikad, bin türlü akidleşme olabilsin. Mesela bina akdinde ev bir bütündür. O evi kim kiralayacaksa, mutfağıyla, tuvaletiyle, odasıyla, salonuyla, bahçesiyle kiralar. İtikad da bunun gibi bir şey.
İslâm da bir bütündür. Ya onu kabul edersiniz, dolayısıyla kira akdinde nasıl, bütün müştemilatıyla kiralarsınız ve sizin intifanıza geçer, ya da kiralamazsınız. Yani ben evde bir mutfağı kiralamak istiyorum, bir banyoyu, yahut bir yatak odasını, bir salonu.. Bu nasıl olmazsa, İslâm'da cennetin varlığını kabul ediyorum, cehennemin varlığını kabul etmiyorum! Yani onu itikaddan, akidden çıkarıyorum diyemezsiniz. Akid, hazırlanmış metin olarak önünüze sürülmüş. Ve siz şu konuda serbestsiniz. Yani maddelerinde oynamakta değil, emin olmadığınız herhangi bir şeyinden ötürü akdin tümünü reddetmiş olursunuz. Yani o maddeyi çıkartamazsınız. Bilmem anlatabiliyor muyum? Bu itibarla, itikadda farklılık olamaz, olmaması lazımdır. Her ne kadar bugünkü görüntü tarihteki birtakım görüntüler, farklılıklar zehabını, insana ister istemez veriyorsa da, bu İslâm itikadından, İslâm akidleşmesinin mahsurundan değil, İslâm'ın kendisinden değil, müslümanım diyen insanların yanlış anlamalarından, yabancı kültürlerin etkisiyle hareket etmelerinden, şundan, bundan kaynaklanıyor... O ayrı bir konu; ondan ortaya çıkmış bir şeydir. Ayrı bir şey olamaz. Kur'an, insanları ihtilafa düşürmek için gönderilen bir kitap değil, olamaz da.. Üstelik onu sana zorluk çıkarmak için göndermiş de değiliz diyor Allahu Teâlâ. Yani kendi ifadesiyle sabit.. Bu bakımdan itikadda farklılığın olması, düşünülemez.
Sorunuzun, özellikle ağırlık teşkil eden yanını özetlersek, tevhidin çok farklı şekillerde anlaşılmış olduğunu gördüğümüz gibi, günümüz müslümanlarının da tevhidden aynı şeyi algılamadıklarını ifade ve amellerinden anlamaktayız. Bu farklı anlayışları doğuran sebepler nelerdir ve bu farklı anlayışların sıhhat (doğruluk) derecelerini neye göre, nasıl ölçmek gerekmektedir diyorsunuz. Gerçekten soru güzel.. Yani mademki bu, olmaması gereken durum oluyor, nereden kaynaklanıyor, nereden çıkıyor, nasıl çıkıyor ki, bu istenilmeyen sonuçları ortaya çıkarıyor, doğuruyor ve sıkıntı verici oluyor?
Efendim, benim âcizane görüşüme göre, mütâlâalarıma göre, nereden, nasıl kaynaklanmış bu hususlarda bir birikimim var. Tabii ki tartışılır, üzerinde durulur ama dikkatimi çeken şey şu. Tevhid özellikle itikadla alâkalı, yani itikad işin esasını, temelini teşkil ediyor. Çok genelde hepimizin bildiği gibi, temeli sağlam olan şeyin, üstündeki çürük de olsa, insan yıkar gene yapar. Ama üstündekinin sağlamlığı, temeli çürük olan bir şeyde hiç söz konusu olamıyor. İşte tevhîd, İslâm'ın temelini teşkil eden dünya görüşü olduğuna göre, tevhîdî dünya görüşü, yani esası birlemeye yönelik, birlemeci dünya görüşü olduğuna göre, bunda neye göre hareket etmeli, nasıl hareket etmeli ki, müslümanlar bu sıkıntıdan, insanlar bu sıkıntıdan kurtulsun? Bu farklı anlayışlara düşmesinler, aynı şeyi algılamaları daha da kolay olsun. Bu sorunun cevabı ile bu farklı anlayışları doğuran sebepler nelerdir ve bunların sıhhat derecelerini neye göre, nasıl ölçmek gerekmektedir sorusu, birbirinin tersi ve düzü gibi.
Şimdi farklı anlayışlar üzerinde kısaca duralım, onun sebepleri üzerinde duralım, bilahare de bu farklılığı ortadan kaldırmak için ne yapmak gerekir, bunun üzerinde duralım kısa kısa.
Farklı anlayışların sebepleri için, herhangi bir cisim düşünelim. Bu cismi muhtelif aynaların karşısına getiriyorsunuz, birisinde biraz uzun görünüyor, birisinde biraz eğri gibi görünüyor, birisinde biraz geniş gibi görünüyor, birisinde derin gibi görünüyor ise aynı, değişmeyen cisim, bu takdirde sizin ister istemez, cismi karşısına tuttuğunuz aynaların birinin diğerine nisbetle farkını göstermiyor mu? Ve sağlıklı ayna, sahih ayna, düzgün ayna nasıl olması gerekir, vasıfları bellidir; gösterdiğini aynen gösteren ayna iyi aynadır, değil mi? O nisbetle farkları nedir? Diyelim ki, arkası sırlanan cam biraz eğridir, ondan dolayı aynalaşmış camın eğriliğinden dolayı, ona gösterdiğiniz şeyi ayna, eğri gösteriyor. Bilmem konveks olursa şişmanlatıyor, konkav olursa zayıflatıyor. Bütün bunlar, aynanın şeklinden, şeklindeki bozukluktan, şeklindeki farklılıktan kaynaklanıyor. Şimdi İslâm'da Kur'an da bir. Aynalar tabir caizse insanın aklı, insan kişilikleri. İnsan kişiliklerindeki farklılıklar, birincisi kendi yapısından kaynaklanabilir, yani aklın azlığı, çokluğu farkı gibi. İkincisi aklın İslâm'la muhatap olmadan evvel, daha evvel başka şeylerle muhatap olması sonucu, doğal halini bozmuş olmak. O daha önce muhatap olduklarından etkilenip birtakım görüntüler kazanması, onun üstüne düşürülen İslâm-Kur'an görüntüsünü farklı verebilir, nitekim diyoruz ya zaman zaman cahiliye nüksediyor, bilmem yabancı kültürlerin etkileriyle bilmem şöyle yapılıyor... Bunu kastediyorum bu teşbihimle. Hakikaten akidedeki farklılık, tevhidi aynı şekilde algılamıyor olmanın en büyük âmili, bir kere insanın zaafı. Fıtrattan, doğuştan gelen zaaf. Herkes bu zaafla karşı karşıya kaldığına göre, bu zaaf, başlı başına suç unsuru sayılmaz. Çünkü herkes eşit..
Kim ki, İslâm dışı kültürlerden kendisini az arındırmıştır; İslâm’la kendisini yıkamamıştır, sürekli yıkamamaktadır ya da az yıkamıştır, (o kişide) İslâm dışı kirlilikler vardır. İster istemez o kişinin Kur'an'dan anlayacağı tevhid, kirli, lekeli, bozuk olacak; görüntü bozukluğu, duruş bozukluğu, şekil bozukluğu gösterecektir. Zaten dikkat ederseniz, akide bozuklukları veya tehvidî bozuklukların bulunduğu meşhur kişiler var, meşhur hareketlerin liderleri. Diyelim Hasan Sabbah, diyelim Bahâullah denen adam, diyelim var veya yok başka birileri. Tarihte çok çok örnekleri var bunların. Tabi hepsi, Kaderiye'den, Cebriye'den, Cehmiye'den bilmem neye kadar bu adamlar müslümanız demiş olmalarına rağmen, İslâm dışı kültürlerden o denli müteessir olmuş kimselerdi ki, o müteessiriyetleri, yani tesir altı oluşlarıdır kendilerini bozan, tevhidi yanlış anlamalarına sebep olan.
Örneğin hiçbir yerinde, hiç bir âyetinde, dolaylı ya da dolaysız, zorlama ile dahi, çıkarılması mümkün olmayanVahdet-i Vücut ismiyle meşhur olan bir Tekvin Nazariyesi düşünün. Allah'ın Aden denilen boşluğa bakıp da kendisini gördüğü, dolayısıyla bütün kâinatın, mahlukatın, her bir şeyin O'nun görüntüsünden ibaret bulunduğu, tıpkı insanın aynadaki görüntüsü gibi. İskenderiye okulunun, Yeni Eflatunculuk adıyla meşhur olan görüşü. Bu görüşün İslâm'la yakından-uzaktan alâkası yoktur. Allahu Teâlâ, kâinatın yaratılışıyla ilgili olarak “Kun fe-yekûn” (Ol dedik oldu) buyuruyor. Hiç alâkası olmadığı halde bunlar, Allah'ı ayna gibi bir boşluğa baktırıyorlar, orada görüntü olarak bizleri, dünyayı, dağı, taşı, ufku, denizi, ağacı, kuşu., her şeyi gösteriyorlar. Nereden geliyor bu? Yani buna dair hüccetiniz ne? Allah size bundan bir hüccet vermiş mi? Yok… Akıl bunu gösteriyor mu? Akıl da bir veri, bir şey bulabiliyor mu? Yok. Ama rahatlıkla bunu söylüyorlar ve bu düşüncenin, bu akidenin karıştığı kişilerin hepsinde şirk vardır kesinlikle.. Çünkü yaratığı Allah saymaktır bu. Allah'ın eseri başka, -ki Allah eseri olarak kâinattan bahsediyor- kendisinden bir parça başka. Meselâ tavşanın ayağı, tavşanın bir parçası iken, tavşanın toprakta bıraktığı iz tavşanın parçası değildir. Ondandır, onun izidir, onun eseridir ama ondan bir parça değildir. İslâm, yaratıkları böyle tanımlarken, vahdet-i vücut, yaratıkları Allah'ın bir parçası; adeta ayak tavşana nisbetle nasıl bir parçası ise, kulağı bir parçası ise, burnu parçası ise, Allah'ın bir parçası olarak görür. Bütün bu yaratıklar, O'nun görüntüsü imiş. O yok ise, görüntü yok, görüntü yok ise O yok. Demek ki görüntü, Aden denilen boşluk kalkarsa görüntü ile ‘şey’ birleşecek. Mâsivâdan uzaklaşan insan, O'nda birleşecek.
Zaten bütün tasavvuf işte Allah'a seyr-i sülük yoludur. Allah'a vasıl olma yoludur. Oysa Allah'a varma diye bir kavram yoktur, Allah'ı razı etme vardır. Allah'ı razı etmek ayrı, Allah'a ulaşmak ayrı. Allah'a ulaşmak diye bir kavram yoktur. Ne Peygamber Allah'la birleşiyor, ne Müslümanlardan bu talep ediliyor. Mesela İstanbul'a doğru gitmek, sonunda İstanbul'un içine varmak demektir. Peki, yani Allah'ın içine nasıl varacaksınız, bu şekilde bir şey düşünebilir misiniz? Allah'ı razı etmek, gene O'nun yarattığı cennetinde ya da cehenneminde bulunmak ayrı bir konu; Allah'la beraber olmak, Allah'la bir olmak, Allah'la birleşmek ayrı bir konudur. Ve kesinlikle bunun İslâm'la alâkası olamaz. Kur'an ile tabii alakası olamaz.
İslâm dışı kültürlerin İslâm'a kendi rengini hâkim kılmasının kaçınılmaz sonucu olarak akide bozuklukları, akide farklılıkları çıkmış ve bugün de eğer çıkıyorsa, bulunuyorsa, varsa -ki var- aynı sebepten bu sonuçlar görülüyor. Bunun tevhidin birbirinden farklı anlaşılması, ifade ve amellerin buna delalet etmesi, farklı algılanmayla alakası var. Bu farklı anlayışları doğuran sebeplerin başında mutlak surette İslâm dışı kültürler var. Kur'an gerektiği gibi düşünülmüyor. Düşünülse, okunsa bile başka müktesep kültürlerin, yani kazanılmış bilgilerin, bakış açılarının Kur'an'a bakarkenki bakışı etkisi altında tutması ile alâkalıdır. Yani Kur'an'a bakılması gereken saf bakışı lekeliyor. Lekelediği için tevhidde bozukluklar çıkıyor. Yoksa Kur'an bu bozuklukların kendisi itibariyle yol verici, yol açıcı bir kitap değil, olamaz da. Bunu ortadan kaldırmanın en güzel, en doğru yolu, Kur'an'a gene başvurmak; yani Kur'an'da Allahu Teâlâ özellikle itikadda, özellikle inançta, özellikle emin olma yolunda yani iman etme yolunda tutulacak tarzın, yolun kesinlikle zanna yol vermeyecek bir yol olmasını önerdiği halde, onlar çoğu kez zanna uyuyorlar. Onlar ancak, zanlarını, vehimlerini (din ediniyorlar).
Zan biliyorsunuz şüphedir, şüphe ise emin olmanın tersi. Yani bir şey görüyorsunuz bu tavşan mı, değil mi, bilmiyorsunuz. Emin değilsiniz, tavşan mı, insan mı? Ateş ederseniz ne olur? Ola ki tavşan yerine insanı vurursunuz. Emin olmalısınız ki tavşan olduğundan ateş edesiniz, emin olmalısınız ki insan olduğundan ateş etmeyesiniz.. Emin olmaz, emin olmadığınız, şüpheniz olan bir şey üzerine amel ederseniz, bu amel, başınızı derde sokabilir. Ancak tesadüfen, iradeniz harici başınız derde girmeyebilir. Kaide derde girmemektir. Şimdi Allahu Teâlâ açıkça belirtiyor ki, “Zan, gerçekten bir şey ifade etmez” diyor, ayet-i kerimede. Mesela gerçek bir avuç çilek ise, ya da elma ise; zan o elmalardan bir elmayı, o çileklerden bir çileği ifade etmez. Yani bir çilek bile değildir demektir. Gerçek bir avuç kalem ise, zan onların içerisinden bir tek kalem bile değil. Onlardan bir parçasının bile ifadesi değil. Zan, gerçekten bir şey değildir. Çok da sade olduğu halde, düşünülmeyince anlaşılmıyor. Düşünülürse anlaşılır.
Allahu Teâlâ buna çok büyük dikkat çektiği halde, zandan şiddetle kaçınılması gerektiğini defaâtle belirttiği halde, Müslümanlar -her ne hikmetse özellikle de bunu geleneksel Müslümanlar arasında görüyoruz- bunu yalnızca birbirleri hakkındaki zandan ibaret görmüşler. Hatta meselâ adam hırsızlık yapmış, hırsızlık yaptığına dair delil var, onu bile ben gene iyi zannedeyim, hırsızlığı söylemeyeyim diye onu bile bozmuş, bozarak kullanmış fakat hiç itikadla alâkasını kurmamış. Yani itikaddan tamamen amele, insanlar arasındaki ilişkilere düşürülmüş, en düşük düzeyde mütâlâa edilen bir şey haline getirilmiş. Halbuki zannın asıl Allah hakkında olanı, Allah'la yaptığınız itikadla ilgili olanı adamın başını derde sokuyor ya da dertten çıkarıp, sürura erdiriyor. Buna rağmen zanla ilgili âyetler ve tavırlar, sanki hiç itikadla, Allah'la ilgili değilmiş, herkes zaten anadan doğma itikadı düzgünmüş gibi zanla ilgili bilgiler, en düşük düzeyde, çok düşük bir voltaj gibi -yani var mı yok mu belli olmayacak şekilde- insanların birbirleri hakkındaki tavırlarına şâmil kalmış ve varılmamış üzerine. Halbuki zaten eğer kötü bir şeyse -ki öyle- benim, senin hakkındaki zannımın getireceği belâ bir kilo ise, Allah hakkındaki zannımın bana getireceği belâ, bizimle Allah arasındaki fark kadar büyüktür. Dolayısıyla asıl ondan kaçınmasını bilmiyor.
Bu farklılığı nasıl ölçmek gerekmektedir diyorsunuz ya, doğruluk derecelerini neye göre ölçmek? Kur'an'ın ortaya koyduğu bazı usûl ve üslûplar var. Zandan uzak durmak, itikadda zandan uzak durmak; bu mutlaka yapılmalıdır. Örneğin itikada taalluk eden hususlarda, bir kısım nasslar var delâleti kat'î, bir kısım nasslar var delaleti zannî. İtikada müteallik nassların hemen tümü, zannisi de kat'isi de gaybî meseleler. Cennet gayb, cehennem gayb, öldükten sonra dirilmek gayb, yani şu demektir: gidenimiz, görenimiz yok. Beş duyu ile algılanılmış şeyler değil demek. Hâkezâ Allah'ın zâtı öyle. Bütün bu hususları O, haber veriyor, siz inanç sahibi oluyorsunuz, itikad sahibi oluyorsunuz. Gayba taalluk eden hususlarda, gaybın sahibi neyi ne kadar bildirmişse, ancak onlara o kadarı ile inanmak, o kadarı ne eksiltmek, ne artırmak. O'nun bildirdiği gibi, bildirdiği kadarına inanıp orada durmak. Böyle yapılması gereği, bunların taalluku gayba olduğu içindir. Mesela şimdi cennetten bahseden bir âyet düşünün. Altından ırmaklar akıtılan Adn cennetleri.. Gören olmuş mu? Olmamış.. Varlığından eminiz aklımızla.. Neden? Kur'an'ın Allah'ın sözü olduğundan eminiz de ondan. Allah'ın varlığından aklen eminiz. Bu itibarla cennet denilen şeyin varlığından da akıl yoluyla eminiz. Naklin aslını aklen kabul ettiğimiz için. Aklı olmayanın dini yok. Akılla kabul ediyoruz, öyle ya başka bir uzuvla değil.. Kabul ettik.
Şimdi Kur'an'da ne malumat verilmişse, gaybın sahibi, bu cennetin tafsilatıyla ilgili ne bilgi vermişse onunla iktifa etmemiz gerektiği halde, Kur'an'da denilmişse ki altından ırmaklar akıtılan cennetler var, müfessirlerimiz başlamış tâ başından, Beyzâvi'den bu tarafa, ırmağın önüne baraj da kurmuş, baraj gölü de olmuş, salkım söğüt de dikmiş, çay bahçesi, Lunaparklar, bilmem motorla gezinti... Yahu insaf edin! Efendim olamaz mı? Olamaz mı ayrı bir konu, var mı bahsedilende bu, ayrı bir konu. Neden karıştırıyorsunuz? Belli ki, oraya konulanlar, ebediyen yaşamasına rağmen, bıkmayacak oradan. Böyle söyleniyor. Öyleyse, orada çok güzel şeyler var. Ama o güzel şeylerin içinde av tüfeği de var mı, geyik de var mı, çay bahçesi de var mı, salkım söğüt de var mı? Bunları konuşun dememiş.. İnsandan istenen şeyin, cennete gitme yolunu tutması, yani Allah'ı razı etmeye çalışması olmasına rağmen, insan bununla meşgul olmayı bırakmış, sanki ikinci dereceden bir şeymiş gibi, ikinci dereceye itmiş, cennette ne var, ne yok bunun tafsilatıyla uğraşmaya başlamış. Zaten aklıyla buna tafsilat, açıklık getiremez. Zayıf ifadelerle, zayıf haberlerle, zayıf hadislerle hattâ sahih hadislerle bile bu gayba sıhhat kazandırmak, tafsilat kazandırmak kabil olamaz. Zira Peygamber de gaybı bilmez, bilemez.
Evet, itikadda zannî şeylere yer vermemenin, insanların tevhidi anlamalarında, ihtilaflarını asgariye indireceği, hatta hiç bırakmayacağı kanaatini taşımaktayım.
Sorularınız aslında her birisi çok geniş araştırma konusu olan sorular.. Biz pek yüzeysel, pek genel olarak bunlar üzerinde duruyoruz.
2. Soru: “Lâ İlâhe İllallah diyen cennete girer”; “İnsanlarla, lâ İlâhe İllallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum” hadis-i şeriflerinin çeşitli şekillerde yorumlandığı günümüzde, tevhidi dar kalıplar içerisine sokarak, hemen tekfir etme yolunu seçenler olduğu gibi, bunun tersi olarak da küfür niteliğindeki birçok söz ve davranışları İslâmî gösterecek kadar hoşgörü sahibi kimselerin de varlığını düşünerek, tevhidin sınırlarını açıklar mısınız? Yani tevhidde ifrat ve tefrit olabilir mi?
2. Rasulullah (as) Kur'an'a rağmen bir şey söyleyemez, Kur'an'ın söylediğinin tersine de bir şey söyleyemez. Zira İslam'da Şârî, yani itikaddan ameline kadar şeriat koyucu Allahu Teâlâ'dır. Bu itibarla Allah kimleri cennete sokacağını, ne yapanları, ne şekilde itikad edenleri söylemişse, O'na rağmen peygamber bir şey getiremez. Bunu belirtmekte fayda görüyorum. Bu itibarla “Lâ ilâhe illallah diyen cennete girer” sözü çok mücmel, çok genel bir ifade. Elbette siyak-sibakına muttali olmayan bir insanın, bu sözden çıkarabileceği yüzeysel bir anlam, tamam ben de lâ ilâhe illallah dedim mi, o zaman iş bitti deyivermesi mümkün olur. Zaten insan, kolayı tercih eden, özellikle nefsine kolay geleni tercih eden bir varlık olduğu için, zayıflığı burada kendisini gösterir ve rahatlıkla bunu der ve geriye ne yaparsan yap... Yap bakalım da bu kalıyor mu ortada onu da gör. Yani Allah'tan başka Allah yoktur de, ondan sonra ne yaparsan yap. Yap bakalım; Allah'tan başka Allah var mı yok mu? Daha ne Allah'lar çıkıyor önüne, ne yaparsan yap'ın sonucunu bir gör. Nitekim de bunun tarihte birçok sapık diye tanımlanan mezheplerde, tarikatlarda örneklerini görüyoruz... Tabii ki bu söz, çok mücmel; bir bütünden koparılıp alınmış, çıkarılmış bir cıvata gibi, bir mil gibi, bir eksen gibi, belki daha önemli bir ifade ama tek başına o makineyi ifade eden, açıklayan bir mil, bir parça olamaz. Dolayısıyla da yalnız bu ifade ile “Lâ ilâhe illallah diyen cennete girer” ifadesiyle ne amel edilir, ne ondan bir şey anlaşılır.
Üstelik Kur'an dururken, hadisleri öne almak, hadislere bakmanın da anlamı olmamak lâzım gelir. Kur'an'da ise yalnız bunu diyen cennete girer demiyor. Peygamber’in de Kur'an'a rağmen böyle demiş olması düşünülemez. Öyleyse Peygamber'in söylemiş olduğu bütünü izah sadedindeki cümlelerden, sözlerden bir parçasının alınıp çıkarılmışlığı sonucudur bu söz. O bakımdan diyorum bu sözle amel edilemez diye. Çünkü bütünü ifade etmiyor ki. Kur'an'dan anlıyoruz bütünün ne olduğunu, “İnsanlarla lâ ilâhe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum” hadisi de ait olduğu bütünden çıkarılmış, koparılmış ve vasatın dışında mütalâa edilen sözler haline gelmiş. İnsanlarla lâ ilahe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum diven bir insanın zımmî kabul etmemesi gerekirdi. Örneğin “Dinde zorlama yoktur” diye bir âyeti bulunan bir Kur'an'ı getiren peygamberin buna rağmen, insanlara kılıçla lâ ilâhe illallah dedirteceğim gibi bir ifadenin sahibi olmasını mümkün görmek kabil değildir. Yani Kur'an'a karşı çıkmasını mümkün görmek kabil değil Peygamber’in. Kur'an'ın mantığıyla, Kur'an'ın izahıyla, açıklamalarıyla ters düşmesi de mümkün değildir. İnsandır, bir yanlışlık yapabilir, yanlış anlayabilir ama Allah mutlaka düzeltir. Aksi takdirde insanlar doğruyu kimden öğreneceklerdi?
Dolayısıyla yukarıdaki “Lâ ilahe illallah diyen cennete girer” hadisi hakkındaki mütalâamız, "İnsanlarla lâ ilâhe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum” hadisi için de geçerli.. Olsa olsa, işin bütünü içerisinde mütalâa ederseniz rahat anlaşılabilir. Son nefesine kadar insanın bildiği hakkı yaşamaya ve inanılması, yaşanılması için başkalarına da tanıtmakla görevli olduğunu ifade eden bir şey bu. Yoksa kılıç elden düşmeyecek; ölene kadar son nefesi kılıçla verecek! Meselâ peygamberimizin onca yıllık hayatına bakıyoruz, hayatında eline kılıç aldığı anları toplasan üç-beş ayı geçmiyor, yirmi üç yıllık peygamberlik hayatında. Bedir'i, Uhud'u, Hendek'i... ufak gazveleri, şunları bunları hepsini toplasanız bu kadar eder. Onun dışında başka şeylerle meşgul… İnsanların salih olması için uğraşmakla meşgul. Çeşitli yerlere elçiler göndermekle meşgul. İslam’ı öğrenmek isteyenlere öğretici göndermekle meşgul, onlara öğretmekle meşgul, hazmetmelerini sağlamakla meşgul. Bunların hepsine mi kılıç gözüyle bakacağız? Değil tabii. Kılıç kılıçtır. Dolayısıyla, bu gibi ifadelere ve ibarelere bakarak, insanların birbirlerini tekfir etmesi, ya da bunun tam tersine, işte asıl tevhid düşüncesine sahip olan budur deyivermesi çok ucuzluk olur ve köşe dönücülük gibi bir şey olur ve büyük yanlışlıklar çıkar ortaya. Bu bakımdan bunlardan hep kaçınmak lazım, işin bütününü anlayıp, düşünmek, ele almak lazım.
Tevhidin sınırlan elbette ki Kur'an ile belirlenmiştir. Yani ifratın da, tefritin de olması söz konusu edilemez. Kimse, Allah'ı Allah'ın istediğinden fazla razı edemez, etmesi de istenmiyor çünkü. Kimsenin müslümanlıkta Peygamber’i geçmesi beklenemez, istenmiyor da. Yani Allahu Teâlâ, akşam namazını üç rekat kılın demişse, Ramazan orucunu tutun demişse, Ramazan da yarattığı ay ve ona verdiği devir, seyir itibariyle, ya yirmi dokuz, ya otuz çekiyorsa, biraz daha Müslüman olmak için Ramazan'ı yirmi sekiz gün tutalım, otuz bir tutalım diyemezsiniz. Yani ifrat edemezsiniz. Ettiğinizde kimi yeri gelir haram olur, kimi yeri gelir nafileleşir. Yani O'nun iradesini taşamazsınız. Taşma düşünceniz, sizdeki bir bozukluğun sonucudur. Sizin dini anlamadaki ve yaşamadaki bir bozukluğunuzun sonucudur. Bu itibarla tevhidde ifratın da tefritin de söz konusu olması mümkün değildir. Dikkat edilirse bize kadar gelen bilgilerle, iyi Müslüman, has Müslüman bildiğimiz kişilerin hiç birinde ifrattan da tefritten de bir eser görülmüyor. Örneğin Rasulullah (sav), önce bütün âyetleri o almasına rağmen, Allah'ın Rasûlü olmasına rağmen, Cibrîl ona sık sık gelmesine rağmen, her hangi bir ifratı, herhangi bir tefriti, yahut ifrat veya tefrit diye niteleyebileceğimiz bir hareketin, Peygamber’den sâdır olduğunu görmüş müyüz? Yok. Doğal bir insan tavrı hâkimdir Peygamber’in bütün hareketlerinde. Normal, ruh sağlığı yerinde, kişilikli, İslâm'ı kendine kişilik edinmiş, kendine güvenen, Allah'a karşı durumu belli, Allah'ın kullarına karşı durumu hâkezâ belli. Düzgün bir şahsiyet.. Hz. Ömer'e bakın, Hz. Ebu Bekir'e bakın bunlarda ifrat veya tefrit görmek mümkün değil. Ebu Hanife'ye bakıyoruz; halkın bilahare şişirerek kırk sene bilmem yatsı abdestiyle sabah namazını kılmış demesi tamamen uydurma, İslâm'a da uygun bir şey değil ve olamaz da.. Niçin? Allah'ın Kur'an-ı Kerim'de “geceyi biz istirahat için yarattık” dediğini, sırf halkın hatırı için terk edecek ve aman halk beni öyle biliyormuş, öyle değildim ya, öyle olayım diyecek derecede yufka akıllı olsaydı müctehid olamazdı, bugüne kadar da adını kimse bilemezdi. Halbuki Ebu Hanife'nin içtihatlarına baktığımız zaman, akliyetine, kavrayışına baktığımız zaman, böyle düşünemeyecek kadar akıllı birisi olduğunu, Müslüman birisi olduğunu görüyoruz. Bunlar Esâtir'in, olağanüstülüğün iğreti olarak yakıştırılmaya çalışılmasıdır, hepsi bu Kadar..
Peygamber'in hiç de öyle yapmadığını görüyoruz. Peygamberden daha mı dindar olmuş? Ve peygamber, insanların Rasûlullah böyleymiş, Rasulullah şöyleymiş demelerine bakarak kendini yönlendiren bir Peygamber değil. Rabbinin buyurduklarına bakarak kendini yönlendiren, yöneten bir peygamberdir. O'nun ümmetinden, onun getirdiği mesajı gereği gibi de anlamaya çalışmış bir müctehidin böyle yapmasını düşünmek mümkün olur mu? Ama uyduruyorlar işte. Nasıl olsa zan; delile lüzum yok, hüccete lüzum yok, uydur uydur söyle haline getirilmiş, bir birikimi miras olarak almışlar, hâlâ o çürük sakızı çiğniyorlar, uydurup uydurup söylüyorlar.
“Lâ ilâhe illallah diyen cennete girer”, “İnsanlarla lâ ilâhe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum” hadisleriyle ilgili mütâlâamızda olsun, gerekse birinci soruya daha genişçe cevap verirken değinmeye çalıştığımız gibi, kesinkes İslâm ifrat ve tefrit dini olmayıp vasat yol yani, orta yol dinidir. Kur'an-ı Kerim, yani Allah’ın kendisi kullanıyor bu ifadeyi. Orta yol ismini vermesi resmen, ondan başka anlaşılmasına yol vermemek içindir. Dolayısıyla ifratın ve tefritin İslâm'da bulunmaması gerekir. “Müslümanım” diyende bulunmaması gerekir. Ama müslümanım diyenler bu duruma düşüyorlarsa bilsinler ki bir arıza hali söz konusudur kendilerinde. Kendilerini tamir etmelidirler orta yol ile. Yani orta yola getirerek. İfrattan ya da tefritten, yani sol şarampole ya da sağ şarampole kaymaktan, direksiyonlarını düzelterek yolun ortasına ya da sağına, kendilerine ait yerde gitmek suretiyle.
Bu bakımdan, gerek özellikle tasavvufa hâkim bir düşünce olarak kendini gösteren, onların da yardımıyla halk dinine de damgasını basan, kimsenin hemen hemen kâfir olamayacağı kadar bir genişliğin İslâm'la uzaktan-yakından alakası olmadığı gibi, özellikle bağnazca -bilhassa bugünkü gençleri kastederek söylüyorum- önüne gelen şeye bu kâfir, bu küfür, bu bilmem ne deyivermesi de yanlışlığın bir başka türünü, bir başka çeşidini teşkil eder. Kesinlikle ikisinin de İslâm'la alâkası yoktur. İki tür davranışında da insan rahatlıkla kâfir olur. Küfrün ne olduğu, şirkin ne olduğu bellidir. Buna iltifat eden, buna giren rahatlıkla küfre girmiş, şirke girmiş ve kâfir olmuş olacağı gibi, önüne gelene küfürdür deme isteğinin fazlalığı da, müslümana yakışır, müslümandan beklenen bir tavır değildir. Bu itibarla, böyle diyenler de, -kimseye gavurluğu yakıştıramayanların yanlışından az olmamak üzere-, önüne gelene aklına esen sebepten dolayı kâfirdir, küfürdür diye tekfir edivermesi de kendisi açısından en az öbürü kadar belâlı bir iştir, bir arızadır ve iki tür davranış da sahibini Allah'ın rızası yörüngesinden çıkaran tavırlardır.
Rasûlullah (sav)'in böyle davranmadığını, böyle hareket etmediğini, yani bu iki gruptan da müstağni olduğunu biliyoruz. Yani insanları tekfir etmekte acele davranmadı. Kâfir olduklarını kesinkes bildiği halde onları tekfir etme yerine, teslime, yani İslâm olmaya çağırıcı bir kişilik taşıdığını, inançlarıyla, tavırlarıyla, hareketleriyle, tüm hayatı boyunca öyle olduğunu görüyoruz. Bu hali, kâfirlere de el uzatması, yani teslim olun; güzel bir şekilde tutulacak bir el uzatması, küfre puan veriyor, küfre prim veriyor mânasına gelmez. Küfürden İslâm'a çağırıyor mânasına gelir idi, geliyordu. O biliyordu münafık da var, kafir de var; Ebu Cehil kâfir olarak öldü. Ubey b. Selul münafık idi. Dırâr'ı inşâ edenler, münafık idiler. Daha yeni yeni toplanmaya, bir toplum olmaya çalışan Müslümanları ayrı bir mescitle ikiye bölmek, daha yeni bir ümmet, bir topluluk oluşurken olur mu? Bütün bunları biliyor ama biliyor olmasına rağmen, yine biliyor ki onların üzerine sert de gitse, örneğin mescitlerini de yaksa gelen vahyin gereği, bu sertlik, insanlardan ziyade davranışlara karşı gösterilen, yani düşüncenin yanlışlığına gösterilen bir genelleme şeklinde tezahür ediyor. Ve o insanların da bulundukları halden vazgeçebilmeleri imkânını, fırsatını onlara tanıyan bir sertliktir. Yani gelemezsin, İslâm'a giremezsin artık veya bunca şeyi yaptın, senin hakkın yok demeye kimsenin hakkı yoktur peygamber dahil.
3. Soru: Tarihi incelediğimizde görmekteyiz ki, ilâhi olarak sınırları belirlenmiş olan tevhîd ve şirk mensupları arasında, özellikle tevhid ehlinin içerisine düştüğü sapmalar ve verdiği tavizler yüzünden akidevi benzerlikler, yakınlaşmalar yaşanmıştır. Bizler ise, Allah'a inandığını söyleyen ve bazı emirleri fert olarak yerine getirmeğe çalışan bir toplum içerisinde yaşamaktayız.
Kur'an-ı Kerîm'deki “Andolsun onlara, gökleri ve yeri kim yarattı; güneşi ve ayı kim (sizin yararınıza çalışmak için) boyun eğdirdi? desen, 'Allah' derler.” (Ankebut: 61); “Onlara, kim gökten suyu indirip de ölmüş olan yeri onunla diriltti? diye sorsan, ‘Allah’ derler...” (Ankebut: 63); Zümer: 38; Zuhruf: 9 ve bunlara benzer daha birçok âyet-i kerimelerden anlıyoruz ki, müşriklerde de -yetkileri sınırlı da olsa- bir Allah inancı var. Bunun yanı sıra, içerisinde yaşadığımız ve ‘cahil’ diye vasıflandırılan mevcut toplumu, tevhîd noktasından nasıl değerlendirmek gerektiği bilinmemektedir. Öte yandan Saadet Asrı'ndan sonra müslümanlardaki itikaden sürekli bir bozulmaya doğru olan gidiş, son yıllarda yeniden asl'a dönüş sürecini yaşamaktadır.
Bütün bunların ışığında, müşriklerin Allah-ilâh-put anlayışları ile Müslümanların ve vahyin inzâline şahit olmuş sahabe nesli ile günümüz Müslümanlarının inançlarını mukayese eder misiniz? Ayrıca bizleri bekleyen en büyük çağdaş tehlikeleri özellikle göz önüne alarak, şahadeti bozan şeyler hakkında bilgi verir misiniz?
3. Sorunuz bir bakıma tarihi süreç boyunca yaşana gelmiş bir olayın, Kur'an'ın açıklığa kavuşturduğu gibi ve o açıdan yeniden açıklığa kavuşturulmasını talep eden bir soru... Dikkat edilirse, İslâm'dan insanlar, tâ başından beri haberdar edile gelmiş, Allahu Teâlâ nerede bir kavim yaratmış ise, oraya o kavimden seçtiği peygamberlerle doğruyu, tevhid dinini bildirmiştir. Şayet herhangi bir kavme bildirmedi ise, onlara da sorgu söz konusu olmamak lâzım gelir. Zaten “Biz her kavme, kendinden, kendi diliyle konuşan peygamberler gönderdik.” Meâlinde, bu konuda söylenen âyetler, verilen haberler olduğunu biliyoruz. Meseleye baktığımızda, yani müşriklerin peygamberle fazla ihtilaflı olmalarının, yani Kureyş'in peygambere karşı fazlaca ihtilaf çıkarmasının, görüntü olarak en önde gelen sebeplerinden birinin de, sen bizim halimizde bir bozukluk mu görüyorsun? Biz sapmış değiliz, biz sapıtmış değiliz, biz de Allah'ı biliyoruz, Yani sen ne söylüyorsun? İlla bizimle hır çıkarmak mı maksadın? Yani sen bambaşka bir şey söylemiyorsun! Sen Allah diyorsun. Biz bilmiyor muyuz Allah'ı? Bilmediğimiz Allah'tan mı bahsediyorsun, sen ne demek istiyorsun gibi, onları hırçınlaştıran bir hal içerisinde görüyoruz. Bu da dikkatimizi çekiyor doğrusu.. Hakikaten Allah'ı hiç bilmeyen bir kavme söylüyor olmadığını Kur'an'dan da anlıyoruz, o günün bize intikal eden tarihi bilgilerinden de. Eğer tâbir caiz ise, kendilerine göre müşrikler de müslümanlardı diyebiliriz. Kendilerine göre, kendi anlayışlarına göre. Nereleri kâfir, nereleri gâvur? Ne yaptılar, nasıl sapıttılar? Allah'ı mı bilmiyorlardı ki bu Muhammed çıktı da onlara bir şeyler söylüyor? Söyledikleri şey ne? Allah'a çağırıyor.. Bilmiyorlar mı onlar Allah'ı? İtirazlarının tonu bu dikkat ederseniz.
Buradan anlaşılıyor ve âyetler de ortaya koyuyor ki müşrikler de kendilerini Müslüman sayıyorlardı. Genel bir ifade olarak kullanırsak, enteresan gelmesine rağmen, hakikaten Müslüman idiler, öyle sanıyorlardı yani. Hırçınlıkları biraz da bundan kaynaklanıyor. Meselâ bizim bugün de karşılaştığımız İslâm'dan hiç haberi olmayan birisine İslâm'ı anlatırken çok daha rahatsınız, o da, siz de. O, yabancısı olduğu müjdeyi dinliyordur, siz de iyi-kötü bildiğiniz, benimsediğiniz bir şeyi anlatıyorsunuzdur. Fakat İslâm'ı müslümanım diyene anlatmaya başladınız mı, gürültünün-patırtının boyutlarının alabildiğine genişlediğini görüyoruz. Neden? O da Müslüman; sen ne söylüyorsun? Tıpkı Peygamber’le Kureyş arasında çıkan şiddetinde hır çıkıyor, gürültü çıkıyor. Niye? O da kendini Müslüman sayıyor, o da Allah'a inanıyor. Öyle söylüyor ya.. İşte yağmuru kim yağdırıyor desek, derler ki Allah, değil mi? Peki, o zaman fark ne? Yine âyetlerin açıkladıklarına bakarsak açıkça ortaya çıkıyor: Evet Allah'ı biliyorsunuz; Allah'ı biliyorlardı. Çünkü Allah inancını getiren bildiren sadece Muhammed aleyhisselam değil ki. İlki de değil, ortancası da değil. Bunu en son söyleyen bir Peygamber. Ta Adem aleyhisselamdan bu zamana Tevhid dini, İslâm dini yalnız Muhammed'le gönderilen din değil. Tüm peygamberler tevhid dininin peygamberleri... Adını bildiğimiz, en az Kur'an'da geçtiği kadarıyla yirmi yedi-yirmi sekiz peygamber var. Bilmediğimiz de artık belli değil.
Öyle ise dert ne? Niye bu sıkıntı? Biliyorlar, daha evvelki insanlar Allah inancından haberdarlar. Çünkü tevarüsen de birtakım şeyler geliyor. Tevarüsen, miras içerisinde iyi de geliyor, kötü de geliyor. Derken Allah inancı da gelmiş. Ama zaman içerisinde insanlar, vehimlerini dine sokarak, dinden vehmetmeleri sonucu bazı şeyleri çıkararak, öyle bir din, özellikle öyle bir tevhid inancı, öyle bir Allah inancı meydana getiriyorlar ki, Allah ama âdeta yetkileri elinden alınmış veya kulları ile uğraşmaya tenezzül etmez, onlarla uğraşsın diye daha alt seviyede Allah'lar tayin etmiş bir Allah... falan. Tabii ki Allah'ı böyle düşünebilmek ancak vehimle mümkündür, gerçekle alâkası yoktur. Yani Allahu Teala kuluna şah damarından daha yakın, ama bakarsınız bir düşünce Allah adına çıkar da, krallara, sultanlara, hükümdarlara nasıl vasıtasız yanaşılamazsa, işte Allah da kainatın sultanı, kralı, O'na da yanaşılmaz. Dolayısıyla bir velî, O'nun dostu gerek.
Bu mantık bakımından Kureyş'in müşrikleri ile tasavvuf ehli arasında hiçbir fark yoktur. Onlar da Allah'a yaklaşmak için bir vesile ittihaz ediyor, beriki de... Hem bu vesile, Allahu Tealâ'nın takdir ettiği vesile değil. Meselâ Allah'ı razı etmek için Kur'an'da vesileler bulun, arayın diyor. Meselâ bildirmiş, meçhul bırakmamış; işte fakire-düşküne yardım edin, yetimi görüp-gözetin. Allah yolunda iyilik etmek için, ihsanda bulunmak için vesileler arayın. Bu babtan, aynı frekansta vesileler bulun diyor. Meselâ Allah'ı razı etmek için iki meyhane daha açılsın diye çok para harcadım diye bir vesile olamaz. Niçin? O'nun razı olmadığı işler cümlesinden zikredilen bir işi vesile ittihaz edemezsiniz. O gazabına vesiledir, rızasına değil. Dolayısıyla rızasına vesileler faslından ancak vesile arayabilirsiniz. Yani akrabayı gördün, gözettin; ayrıca hiç tanımadığın bir fakir çıktı. İşte ona da yardım et; işte vesile ara Allah yolunda harcamak için. Ona da yardım et, Ona da ihsanda bulun. Bu anlamda...
Şimdi müşrikler de dediğimiz gibi kendilerini Müslüman sayıyorlardı, teslim olmuş sayıyorlardı. Allah'ı biliyor, Allah'a inanıyor sayıyorlardı, kendilerini. Ne var ki, Kâbe'ye doldurdukları, inandıklarını, inana geldiklerini, reddetmeyi asla düşünmediklerini söyledikleri putlar Allah'la kendileri arasına o denli girmiş ki, Allah'ı onlara gösteremez olmuş. Yani sığınacak mı? Gidip puta kurban kesiyor. Yolculuğa mı çıkacak? Puttan başına dert gelmemesini istiyor. Yani bir bakıma hâşâ ve kellâ bütün yetkileri elinden alınmış, emekliye çıkarılmış bir kral gibi Allah'ın konumu. Fiilen, kendilerini, kâinatı idare eden ise putlar. Tehlikelerden onları koruyan, rızıklarını getiren, işlerini düzelten, yürüten, eden...
Bugün de dikkat ederseniz şu üçler-yediler-kırklar anlayışı... Kâinat bir piramit gibi, alt tabanı geniş, tepesinde tek kutub, gavsu'l-azam bilmem ne… uydurmaları sonucu, sanki kâinatı bunlar yönetiyor. Eski Hind dinlerinden bir dinin akidesi bu. Kâinatı onlar yönetiyor insanların ecellerini bunlar tayin ediyor, rızıklarını bunlar takdir ediyor. Yani tamamen aynen.. Ancak bugünkülerin adı Hubel değil, Lat değil, Menat değil falan.. Adı sanı gibi bazı şeyler hariç, işlev itibariyle o günkü kendini Müslüman sayan Kureyş'e nasıl Allah'ı göstermez olup, Allah'la kendi aralarını kapatırcasına her şeylerine hâkim olan hâle gelmişse putlar, bugün de müslümanım diyen nice insan ki, özellikle tasavvuf ehliyim, tarikatçıyım bilmem neyim diyen şeyhinden müridine kadar hemen herkes, dindarlığı o zannediyorlar. Çoğu bilmeyerek yapıyor, çok azı da bu işin farkında ancak bir çarktır, o çarkı çeviriyor. Yani rahatlıkla, Allah bu aciz kula kadar inecek veya bu ne cür'etle, ne ukalalıkla Allah'a doğrudan muhatap olacak, Allah'a doğrudan yalvaracak?... Ancak işte şeyhinin yüzü-gözü hürmetine falan... Onun vasıtasıyla şeyhin eteğini tutarak, ondan istimdat ederek.. O bunların dilekçelerini toplayacak, Allah'a toptan bir dilekçe verecek özetle. Çünkü Allah'ın yanında O'nun iktidarını paylaşan varlıklar âdeta, kavram olarak. Yani O'nun namına tasarrufta bulunuyorlar. Örneğin tasavvuf kitaplarına bakarsanız, rızıkları bölüştürmekten tutunuz da, ecelleri tayin etmeye varıncaya kadar...
Risale-i Halidiye tercümesinden dergide yaptığımız iktibasta okumuş olmalısınız. Tasavvufun el kitabı olarak el'an da özellikle Nakşîler arasında yaygın bir şekilde kullanılıyor. Onda mürşidlerin müritlerinin ecelini, rızkını tayin yetkisi olduğundan bahsediyor. Nasıl köle eski Roma - Yunan hukukunda mal idiyse ve kölenin malı (malın malı) olamaz idiyse, bunun gibi müridin bütün malı, mülkü, evlad u ıyali -gene bahsettiğimiz kitaptan yaptığımız iktibasta dikkatlerini çekmiştir okuyucuların- tamamı şeyhin aslında, şeyhin zimmetine verilmiş, fakat zilyedliği yani intifaı müridde, istediği zaman şevh alabilir.
“Müşriklerde de -yetkileri sınırlı da olsa- bir Allah inancı var” şeklindeki ifadeniz, sonuçta durumun böyle olduğunu; başlangıçta yavaş yavaş Allah'ın yerine başka şeyleri koymaya, Allah adına başka şeyleri koymaya, Allah adına başka şeyleri de O'nun yanında sevmekle başlıyor. O'nun gibi, O'nun sevgisinin, O'nun saygısının cinsinden bir sevgiyle sevmekle başlıyor. Sev, sev, sev, nitekim var örnekleri... Allah'ın elçisini seveceğiz diye onu, Allah'ın oğlu yapmış Hıristiyanlar, bu yüzden kâfir olmuşlar. Allah'ın elçisini seveceğiz diye Muhammed-Allah diyenler çıkmış. Allah'ın elçisinin damadını seveceğiz diye, ona Allah diyenler, ona peygamber diyenler çıkmış. Mâlum Gulat'tan Gurabiyye, Ali-ullahîler denen Cimcimîler çıkmış.
Yani bütün mesele Allah'ın hakikaten eşi bulunmadığı, O'nunla ilgili her şeyde kendini göstermeli. O'nun sevgisinin de eşi hiç bir şeye gösterilmemeli, O'na saygının eşi hiçbir şeye, hiç kimseye gösterilmemeli. O'na huşûun, O'na saygının, O'na kudret izafe etmenin... Çünkü (şirk) böyle giriyor. Nasıl bir vücuda mikrop, bir açık yerden, ağızdan, burundan, ya da derideki bir çizikten, bir yarıktan, bir delikten giriyorsa, İslâm akidesini, tevhidi de bozan şey, bu tür çizikler, bu tür delikler, bu tür açıklıklardır. O açığı bulundurmamak lazımdır. Yani Allah'ı nasıl seveceksiniz? Bir kere hiç kimseyi sevmeyi, O'nun sevgisiyle, O'nu sevmeyle bir tutmamalısınız ki, kendinizi şirkten koruyasınız. O'nu nasıl sayacaksınız, O'nu nasıl tazim edeceksiniz?
Dikkat edin, kendilerini bugün şirk içinde gördüğümüz veya dün de şirke düşmüş olanlar hakikaten Allah'a yakın diye, Allah'ı seviyor diye, sevmeye başladıklarına da Allah'a gösterdikleri prestiji göstere gelmeleri sonucu bugün sevgilerini, Allah'a gösteremez, yalnız onlara gösterebilir halde kalmışlar ve baştan ayağa şirk içerisinde olagelmişlerdir. İnsanlara duyulan saygı, peygamber de olsa, hiçbir zaman Allah'a duyulanla eş olmamalı, eş tutulmamalı. Meselâ “Allah'a itaat edin, Rasul'e itaat edin” buyruluyor âyet-i kerimede. Ama Rasûlüne itaatte sual sorma hakkı var kulun. “Ya Rasûlallah, bu, ilerisine ya da gerisine gidemeyeceğimiz, Rabbimizden size vahyolunan emrin gereği mi, yoksa kendi düşünceniz mi?” Kendi görüşüyse tartışıyor, konuşuyor, karşılıklı, öyle olmaz, böyle olur diyebiliyor. Rabbinden ise, amennâ! Rabbinden gelen için tartışma söz konusu olur mu? Onu tartışması söz konusu değil. Öyle ise, Allah'a itaat ile Rasûle itaat arasında bir fark var. İtaat aynı gibi görünmesine rağmen, şeksiz-şüphesiz, tereddütsüz bir itaat Allah'a söz konusu olduğu halde, Peygamber'e konuşarak (sorarak) itaat. Söylediği Allah'tan ise, zaten o çıkıyor aradan. Yok Peygamber'in kendi görüşü ise, o zaman kendi fikrini söyleyebiliyor. Dolayısıyla ikisine itaat doz itibariyle de birbirine eşdeğerde değil. Ve “ulu'l-emri minkum” de hâzâ, öyle değil mi? Zira İslâm'da “Allah'a masiyette kula itaat yoktur” esastır.
Önemli olan, sahabe nesli ile günümüz müslümanlarının inançları meselesi değil, herkesin Kur'an tarafından istenenler karşısındaki durumudur. Sahabe mi şöyle, biz mi şöyleyiz mes'elesi değil.. Sahabe neye göre Müslüman oldu? Kur'an'a göre Müslüman oldu. Kur'an müslümanı oldu. Peygamber neyi ahlâk edinerek Müslüman oldu, neye teslim oldu? O da Kur'an'a teslim olarak Müslüman oldu.. O zaman ilk planda söylenmesi gereken şey, doğrudan Kur'an'a tebâiyyet, yani bizim Kur'an'a bağlılığımız, bakışımız ile onların bakışı.. Onlarınkini daha sağlıklı görüyoruz. Biz de o sağlıklılığa kavuşur isek, kavuşturur isek bakış açımızı, onların olabildiğini olmamıza hiçbir engel yok. Zaten olmak istenilen şey de Peygamber olmak değil. Peygamberliğe gerek de kalmamış, bitmiş.. İstenilen şey, Peygamber değil, bir Müslüman olmak. Dolayısıyla, rahatlıkla onlar gibi olunur. Yani Müslümanları birbirine kıyas etme yerine, Müslümanları Kur'an'la kıyas etmek... Onlar iyi miydi? Evet. Neden? Onlar Kur'an'ı gereği gibi anlıyor, gereklerine uyuyor idiler. Bu iyilikleri, Allah katındaki iyilikleri, dünyadaki izzetleri Kur'an'ın izzetiyle izzetlenmiş olmalarından kaynaklanıyordu. Bizde o kadar izzet yok ise, biz o durumda değil isek, demek ki onlarda bulunan bizde yok. Gayet basit, sade; çetrefilli değil sorunun cevabı bence.
Ama bu sonucu elde etmek, yani Kur'an'ı anlamak, hemen o kadar basit mi, o kadar sade mi, yani bir defa okur okumaz hemen insanın içine geçer, gıda olur mu? Hiç bir şey böyle olmaz, zamanla olur.. O gördüğümüz müslümanlar da hemen müslüman olmuş ve dört dörtlük oluvermiş değildiler. Zaman içerisinde; zaman zaman biliyorsunuz birtakım cahilî şeyler nüksediyordu, tavırlar koyuyorlardı ortaya, yanlışlar yapıyorlardı. Hatta bir kısmı, aldı aldı, bilahare kustu tümünü. Gördük, bilahare çıkan olaylarda, Sıffîn ve bunu tâkip eden olaylarda, bu kusmaları, istifraları gördük. Bu itibarla onlarla bizim bir bakıma hiç bir farkımız yok. Bütün mesele, ilgi meselesi, ilgi farkı meselesi.
Ebu Bekir'in, Ömer b. Hattab'ın gösterdiği ilgiyi sen de gösterirsen, akliyetin becerin kadar; Allah ne diye senden esirgesin ki... Belli bir zamanda doğanlar imtiyazlı olur diye, fal bakıcıların itibar ettiği şeylerin İslâm'da yeri yoktur. Ne zaman yaşarsan yaşa, Allah'ı razı edebilen bir kul olma şansı, bahtı bana daima açık olmalı ki, Allahu Teâlâ ahirette hesap sorabilsin. Yoksa ben Muhammed'in gününde gelmedim. Ne yapayım? Ben mi istedim de bugün geldim yani.. Bilakis ne zaman ne olursa olsun? Bütün mesele, ne zaman geldiğin, nerede yaşadığın, hangi kavimden olduğun, kimlerle tanıştığın, görüştüğün, hangi asrın insanı olduğun değil, neyin insanı olduğun; yani Rabbinin kulu mu, yoksa başka bir yolun yolcusu mu olup olmadığındır senin hakkında, insan hakkında sonucu belirleyen. Peygamberi görmedi diye kimseye eksik puan verilmeyecek. Çünkü görmek, görmemek insanın kendi elinde değil ki.. Görmek de bir keramet değil. Gördüğü halde gümbür gümbür cehenneme gidenlerle de doluydu etraf...
Önemli olan, Allah mademki hâkim-i mutlaktır, mademki kadir-i mutlaktır, mademki mükevvenatın hükmünü, düzenini, kaidesini O koymuştur, hükmünde de O'nun ortağı yoktur; varlıkta olmadığı gibi, bilmekte olmadığı gibi, âlimlikte olmadığı, işiticilikte olmadığı gibi. Meselâ hepimiz işitiyoruz, bize o özelliği vermiş; hayvan da işitici, insan da işitici. Ama hiç bir zaman Allah'ın Semi' sıfatı boyutlarında, O'nunla ortalıkta, yani o mu, bu mu dedirtecek düzeyde değil işiticilik. Hüküm koyuculuk da öyle. Yani O'nda bulunan vasıfların tümünde hiç kimse, O'nunla yarışamaz, yarışması ya da yarıştırılması, rahatlıkla söylenebilir ki tevhide gölge düşürmek, tevhid dışına çıkmak demektir. Yani hüküm koyuculukta Allah tam ve mutlak yetki sahibidir. Zaten koymuş da. Bunu gösteriyor da fiilen. Örneğin bir kısım koyduğu hükümler var. Zorunlu olarak eşya buna uyuyor. Meselâ güneşi, güneş sistemi içerisinde bir yere oturtmuş ve aya da bir yörünge, bir seyir yolu tayin etmiş, ay yolu. Dünya da o yolu takip ediyor. Hem kendi etrafında, hem de belirli bir yörüngede.. Haydi çıksın bunun dışına, haydi çıkarın bakalım bunun dışına. Bir kısım da var, uyup uymamak konusunda insana ihtiyar, seçme hakkı tanımış. Yani bir kısmı zorunlu, bir kısmı da böyle, O da seçme hakkı tanımış demek, cennet veya cehennemi kendin seç demektedir.
Yoksa senin de hüküm koyma hakkın var, yani bunu yapar isen, tabi bu senin hakkın olduğu anlamına gelen bir şey değil. Yaparsın, bırakmış seni bu şekilde, bu şekilde yaratmış. Yani bir insanın adam öldürebilmesi demek, Allah'a o bakımdan benzemesi demek midir? Kesinlikle alâkası yok. Bir işverenin, işçiye maaş vermesi demek, işverenin de rızık verici, Rezzak olduğunun mu emaresidir? Kesinlikle alâkası yok. Yani rızkı yaratıcı eşsizdir. Hiçbirimiz yaratmıyoruz, yoktan var etmiyoruz. Dolayısıyla tabii ki adına çağdaş tehlike deyin -ki çağdaş falan da değil bence- yani her çağda aynı tehlike, aynı tehdit tevhid için varit olmuş, dolayısıyla çağdaş demenin bir anlamı yok. Her çağın derdi, sıkıntısı, rahatsızlığı sapıklık olarak var olagelmiştir. Bu asra mahsus değil ki.
4. Soru: Biliyoruz ki tevhîd, kendisini kabullenenlere belirli yükümlülükler getirmektedir. Örneğin Kelime-i Şehadeti kavramak ve gereklerine göre ısrarla amel etmek; velâ'yı Allah'dan, Rasulü (s)'nden ve mü'minlerden başka kimseye vermemek; küfürden, şirkten uzaklaşmak, tevhidin temel gereklerindendir. Tevhidi kabul etmelerine; ettiklerini söylemelerine rağmen, amelleri çok farklılık arzeden günümüz müslümanlarına ışık tutacak mahiyette tevhidin gereklerini (muktezasını) izah eder misiniz?
4. Bu dördüncü sorunuzla ilgili olarak, İktibas Dergisi'nde gerek ‘Kavramlar’ gerek ‘Selam ile’ ana başlığını taşıyan kısımda, gerekse okuyuculardan gelen mektuplara verdiğimiz cevaplarda, parça parça da olsa, müslümanların nasıl davranması gerektiği, küfürden - şirkten uzak durmanın, tevhidi korumanın, onu küfür ve şirke yaralatmamanın yollarından bahsetmeye çalışıyoruz. Genel olarak söylemek gerekir ise, hakikaten Allah'tan başka Allah yok demek, Allah'ın taşıdığını söylediği tüm sıfatları -ki kendi sıfatlarını zikrediyor- o sıfatların O'nun dışında kimsede bulunmadığını kabullenmektir. Bunu böyle algılamak, Kur'an'ın da muktezâsıdır. Allah'a inanıyor olmanın da, Allah'tan başka ilah yok demenin de muktezasıdır. Nasıl ki şu elmadan başka elma yok, nasıl ki şu karpuzdan daha başka karpuz yok demenin anlamı, bu elmanın üstüne yok, bu elma gibi elma yok anlamında bir ifade ise, Allah'tan başka Allah yok demek de bu mânadadır.
Evet, Allah'tan başka Allah yok demek, Allah'da ne var ise vasıf olarak, hemen tüm vasıflarının O'nun dışında kimsede bulunmadığını kabul etmek; bunu da bu ifade ile söylemiş olmak, ikrar etmiş olmak demektir. Bu itibarla, örneğin Allahu Teâlâ eliyorsa -ki diyor Kur'an'ı Kerîm'de- gaybı yalnız ben bilirim, gaybı bilmek bana mahsustur, o takdirde bu vasfı, Allah'ın dışında birine izafe etmek, birine atfetmek gaybı, da bilir, gaybtan o da bilir gibi; Allah'tan başka Allah yok demeye, demişliğe aykırı düşen bir ifadedir. Zira Allah'tan başka Allah yok demek, yukarıda da belirttiğimiz gibi O'nda bulunan sıfatlar gibisi, başkasında yok demek anlamını da kapsıyor. Lafız olarak bunu söyler, sıfatları başkasında da görür iseniz, lafzınız laftan ileriye gitmez ve kesinlikle tevhid söylediğinizi sandığınız halde şirk ifade eder hal içinde olursunuz.
Tevhidi bozan şeyler üzerinde dururken, özellikle buna dikkat etmekte çok büyük önem var. Zira dikkat edilirse Kur'an'da zikredilen Allah'ın zâtı, sıfatları gibi hususların dışında, meselâ cennet - cehennem gibi, melekler, kitaplar, başka peygamberler gibi konularda, öldükten sonra dirilme gibi konularda pek ihtilafın çıkmadığını, fazla ihtilafın bulunmadığını görüyoruz. Yani sapık dediğiniz insanların birçoğunda bile. cennet - cehenneme inanma, öldükten sonra dirilmeye inanma var. Ama daha ziyade sapıklıklar kendisini, Allah'ın zatıyla. sıfatlarıyla ilgili hususlarda, kâinatın yaratılışıyla ilgili hususlarda Kur'an açıklamalarıyla iktifa etmeyip, başka felsefelerin, başka düşünce sistemlerinin açıklamalarını, İslâm akidesi yerine ikame edenlerde gösteriyor. Ve hakikaten büyük sapıklıklara düşenlerin tümünü inceleyin, paranteze alınabilir beraberlikler bulursunuz. Bu paranteze giren müşterekin de Kur'an'ın, yaratılış ile ilgili, Allah'ın kendisi ile ilgili, sıfatları ile ilgili açıklamalarının ya dışına taşanlarda ya da açıklamalarla iktifa etmeyen, ya da onu eksiltip veya tümden kaldırıp yerine başka açıklamalar getirenlerde bu sapıklıkların görüldüğünü görürsünüz.
Bu itibarla, tevhidi bozan şeyler olarak bilhassa bunlara dikkat çekmek ve her halükârda sakınıcılardan olmak, sakınanlardan olmak gerektiğine inanıyorum. Tabi bu husus üzerinde detaylı olarak çok uzun uzun durulabilir ama biz kısaca şimdilik bu kadar söyleyelim ve bu sözü kapatalım.
5. Soru: Tarih boyunca tevhîdi hâkim kılmadaki metot farklılığının, Müslümanların vahdetini parçalamakla kalmayıp, tekfire yol açmış olduğunu ve hatta kimilerinin tevhid sınırları dışına taşmalarına neden olduğunu biliyoruz. İnsanımız halen, tevhidi nasıl yaşayacağını, insanlara nasıl götüreceğini; tevhidi götüreceği insanlar arasında ayırım yapıp yapmayacağını anlayabilmiş değildir.
Bu noktalardan hareketle, son olarak şu hususları sormak istiyoruz: Özellikte son yıllarda yoğun biçimde gündemde tutulan tevhidde, sadece Kur'an göz önüne alınıyor gibi bir hal var.. Tevhîdi anlama ve yaşama noktasında Kitap yeterli midir, yoksa Sünnet de zaruri midir; ne ölçüde? Bir Müslüman fert ya da toplum, tevhidi hayatında nasıl gerçekleştirecektir? Ayrıca tevhîdin, mü'minlerin vahdeti üzerindeki etkisi ne olmalıdır?
Beşinci sorunuz da yine kapsamlı, önemli. Müslümanların dün olduğu gibi bugün de büyük sorunlarının, soru haline getirilmiş şekli. Gerçekten tarih boyunca tevhidi hâkim kılmada kullanılan metot farklılığının, Müslümanların vahdetini parçalamakla kalmayıp, tekfire yol açmış olduğunu görememek mümkün değil. Aslında düşünce ve metodun aynı cinsten olması zorunluluğu, metotta farklı bulunmamayı kaçınılmaz kılarken, metodun ne olduğunun gereğince tarif edilmemiş olmasından dolayı, belki üslûp ile karıştırılması, belki metodun düşüncenin cinsinden olma gereğine gerektiği kadar önem verilmemiş bulunması gibi sebeplerle, sanki başka başka ideolojilerin metodu imişcesine birbirinden farklı metotların, gerek tevhidin yaygınlaştırılmasında, gerekse başka şeylerde kullanıldığını göre gelmişiz. Bu, tabii büyük bir noksanlık, Müslümanlar adına.. Bu konu, gereğince kavranılmaya çalışılmalı. Yani İslâm düşüncesi yeterince kavranılırsa, metodun ona bağlı olarak bağımlılığı, bağlılığı da o derece kendisini farzettirecektir kanaatimizce.
İnsanımız, tevhidin tebliğini, tevhidin açıklamasını götürürken, ne Kur'an'ı, ne de Sünnet'i göz önünde bulundurmadığı, bulundurduğunu sandığı halde bulundurmadığı, belki cüz'i, yüzeysel, sathi bir şekilde Kitab'a ve Sünnet'e baktığı gerçeğine rağmen Kitab ve Sünnet'in tâ kendisini işliyormuş, kendisine göre amel ediyormuş gibi bir halet-i ruhiye içerisinde dilediğini tebliğin dışına çıkarabiliyor, dilediğini mükerreren üstünde durdurabiliyor, dilediğini tekfir ettiriyor, dilediğini tevhide getirtiyor... Bu şekilde tamamen keyfi bir uygulama ile karşı karşıyayız.
Müslüman olanın, neyi tebliğ edeceğini bilmesi gerektiği gibi, kime, nasıl, ne şekilde tebliğ edeceğini, tebliğ etmemesi gerekenlerin bulunup bulunmadığını da yine Tevhid Dininden öğrenmesi gerektiği gerçeği ile karşı karşıyayız. Nitekim Kur'an'da Allahu Teâlâ, en genel ifade ile “Eyyuhen'n-nâs!” (Ey insanlar, en halk) dediği halde, bugün ya da zaman zaman tarihte Müslümanlar, bu hitabı sanki kendilerinin seçme hakkı varmışçasına, diledikleri insanlara hasretmişler, onun dışına çıkarmayı bir kıskançlıkla reddetmişler âdeta. Bu büyük eksiklik, mutlak surette giderilmeli, Kitab'ın ve Sünnet'in bu konudaki işareti, gerçekten gerektiği gibi bilinmeli ve mucibince amel edilmelidir. Başka türlü Müslümanın (ne tebliğ eden, ne tebellüğ eden olarak) bir yere varması mümkün olamaz. Çünkü Allahu Teâlâ'nın, bütün insanlara bildirilmesini istediği şeyi, sizin belirli vasıfları taşıyan kişilere tahsis etmeniz, onların çerçevesinde bunu tutmanız, kesinlikle size hak olmayan, reva görülmemesi gereken bir şey iken, sizin onu kendinize reva görmeniz, elbette kendiniz açısından, yani böyle yapan açısından bir musibet olmak lazım gelir. Zira hakkı, hakkın temeli olan tevhidi, kimseden saklamaya kimsenin hakkı yoktur, olamaz, tevhidi kabulden kimse kimseyi menedemez, bu mümkün olamaz.
Özellikle son yıllarda dinamik İslâm'ın, hayatı tümüyle kapsayan, yaşanılan hayat halindeki İslâm'ın hiç değilse düşünce düzeyinde gelişmeye, boy atmaya, insanların nezdinde kök salmaya, onların hayatlarını, kapsamı içine almaya başladığını biliyoruz. Fakat bu arada bazı sakatlıkların birlikte bulunduğunu da biliyoruz; hani bazı mahsulün iyi olurken diğer taraftan bir hastalığa da yaygın şekilde müptelâ oluşu gibi. Meselâ yalnız Kur'an'ın göz önüne, gerek tevhidin tebliğ ediliş tarzı, gerekse tevhidin mahiyeti konusunda, bunu anlama ve açıklama konusunda yalnızca, yani tek başına Kur'an'ı Kerîm'in göz önünde tutuluyor bulunuşu ve tutuluyor temayülünün ağır basmasının büyük bir yanlışlık olduğunu, büyük bir eksiklik olduğunu belirtmek gerekir. Zira Rasûlullah (sav) de elbette Kur'an'dan anladı İslâm'ı... Onsuz Kur'an anlaşılmaz mı? Anlaşılır ama, O'nun tasvibe mazhar olmuş anlayışı gibi anlaşılmaz.. Yani siz de anlarsınız, başkası da anlar. Ama acaba hangi anlayış daha sahih, daha sıhhatli, yani anlasınlar için göndermiş olanı razı edici? İşte bu konuda bir tek iddia sahibi olabilir, o da Rasûlullah (sav)'dir. Zira onun da anlayışı düzgün olmayabilir iken o düzgün olmamak ibka edilmez, mutlak surette tashih edilir, düzeltilir idi. İnsanların hiçbirinin ona nispetle bu konuda üstünlüğü değil, eşitliği bile söz konusu olamaz. Peygamberlerin avantajlarından biri de bu. Bu bakımdan peygambersiz İslâm, Sünnetsiz İslâm olmamalıdır, olmaz da... Neden? Tâbir yerindeyse Kur'an teori ise, sünnet, yani Rasûlullah (sav)'in İslâm'ı yaşayış biçimi, şekli, anlayışı ve onu kuvveden fiile intikal ettirişi bir bakıma teorinin pratik, yani mücerret anlamdaki hükümlerin hayata geçiriliş biçimini, peygamberin sünnetinde görmekteyiz. Elbette bu konuda Peygamber’den sonra gelenlerin de Peygamber’de bulunmayan hususlarda sünnetler ihdas etmesi söz konusu olacaktır. Görülmeyen, bulunmayan hususlarda... Ama espri itibariyle Peygamber’in sünnetinden şaşmanın, ruh itibariyle, esas itibariyle, müslümanlıkla uzlaşır bir şey olabileceğini sanmıyoruz.
Yani peygamber alelâde bir haberci değildir. Haberci var, bir mektup getirir elinize tutuşturur gider, mektubun içinde ne yazıyor, ne ediyor bilemez, ancak getirdiğini ve getireceğini bilir. Haberci var, biraz da malumatla gelir. Yine haberci var mektubun içindekini de bilir, ziyadesini de bilir.. Şimdi elçiler genellikle hem yazılı talimatla hem de o talimatı hazmetmiş tavır bütünlüğü ile gönderiliyorlar insanlara. Devletler arasında da bu böyledir dikkat edilirse. Hiçbir devlet, kendisini temsil yeteneğini taşımayanı kendisini temsil etmek üzere başka bir ülke nezdinde elçi tayin etmiyor. Elbette Allahu Teâlâ da muradını kullarına eriştiremeyecek, ulaştıramayacak birisini peygamber seçsin, elçi seçsin, bunu düşünmek mümkün değil.
O itibarla açıklanması, iyice açıklığa kavuşması açısından Kur'an'ın açıklayıcısı, -Kur'an kendisi açıklayıcı bir kitap olmasına rağmen onu da açıklayan- bir de insan cinsi bir elçi olması gerekir. Bu da Kur'an'ın kendisine gönderildiği kişi olacaktır. Bu bakımdan da Peygamber’i dışlamak mümkün olamaz. Bu, büyük bir yanlışlık, büyük bir eksikliktir. Bir, “olmazsa olmaz” eksikliğidir. Mutlaka tevhidi anlamada, yaşamada, kendi yaşamına ve toplum yaşamına hâkim kılmada, tevhidin açıklayıcısı, bildiricisi, mübelliği olarak gönderilen Peygamber’in sünneti dediğimiz İslâmî yaşam anlayış ve biçimini göz ardı etmek kabil değildir, olamaz da.
Belki bu konuda Kur'an yeterlidir diyenlerin bile Kur'an'ı yeterince bilmiyor, düşünememiş olmasında, sünneti ihmal etmiş olmalarının da büyük payı bulunmak lazımdır. Keşke anlasa idiler. Yani yalnız Kur'an bize yeter diyenlerin bu iddiaları, kanaatim o ki, Kur'an'dan haberi olmayanlar olmaları sebebiyledir. Sünnetten anlamayanlar, habersiz olanlar olduğunu söylemek, çok da ters bir hüküm olmaz sanıyorum. Keşke Kur'an'ı gereği gibi anlamış olsa idiler. Anlamış olsa idiler, Kur'an'ın Sünnete olan atfını da anlamış olur idiler. Zira Allahu Teâlâ hiçbirimizi örnek göstermezken, O'nu ve ondan önce gönderilmiş, salihliğini, iyi kişiler oluşlarını Kur'an'ı şahit göstererek bize anlatıyor. Kur'an'la anlatıyor. Kur'an da gereği gibi anlaşılsa yine peygamberi dışlamak mümkün değil.
Bir Müslüman ferdin ya da toplumun tevhidi hayatında gerçekleştirmesi, mutlaka tevhidin kitabını gereği gibi anlamak ve hayatına uyarlamaya çalışmakla mümkündür. Ve bunu parçalanabilir, her parçası diğerinden ayrılabilir şeklinde görmek değil, biri diğerinden ayrılması mümkün olmayan bir bütünü oluşturan parçalar şeklinde anlamak ile mümkün olur. Bu anlaşılmadığı takdirde ise mü'minlerin vahdetini sağlamada tevhidin rolü bulunmaz veya asgari düzeyde olur. Bu sebeple tevhid ne kadar gerektiğince anlaşılır ise, Müslümanların vahdeti de o kadar gerçekleşme şansına sahiptir. Ben her şeye kâdir olarak Allah'ı bilir, sen her şeye kâdir falan adamı bilirsen, biz tevhid üzerinde değiliz ki, vahdet halinde olalım. Mümkün müdür? Yani birleşmede, benim de, senin de, onun da kabul ettiği bir şey olacak. O ‘bir’ üzerinde'leşeceğiz'. Yani birleşeceğiz. Vahdet de budur. Allahu Teâlâ'yı kabul ettik, yetmiyor. Niye yetmiyor? O neyi nasıl kabul etmemiz gerektiğine dair tafsilat da bildiriyor. Vasıflarının kendisinden başkasında görülmemesi gerektiğini bildiriyor. Dolayısıyla O, neye nasıl inanmamız; inançlarımızın gereklerinin de nasıl olduğu hususunda bize Kur'an'da açık açık neler buyuruyorsa, o şekli ile itikad etmemiz, itikadlarımızın o şekliyle gereğini yerine getirmemiz halinde tevhid üzerinde olmamız mümkündür. Ferden ferdâ tevhid üzerinde olmaya çalışmak, cemaat olarak, tevhid üzerinde bulunmanın, vazgeçilmez bulunma yoluna ermenin, o yolda kesifleşmenin vazgeçilmez yolu olmalıdır.
Tevhidin yalnız başına gereklerini göz önünde bulundurmaz iseniz, -esas gereklerini- yalnız başına müslümanları vahdet halinde bulundurmayı sağlayıcı olmadığını da söylemek, belirtmek isterim. Meselâ bugün İran vahdetin üzerinde, tevhidin üzerinde ısrarla durduğunu inkılapçı müslümanlarıyla dünyaya duyurmuş, inkılabî idaresiyle de uygulamasını yaptığını söylüyor. Bütün dünyaya bunu seslendiriyor. Ama tevhidin gereklerini yerine getirme konuşunda gereken hassasiyetin, Müslüman olmak açısından ziyade, Şia olmak, ya da Sünniler açısından düşünürsek Sünni olmak açısından ele alınması ve mezhebe ağırlık verilmesi halinde tevhidin vahdeti gerçekleştiricilikten ne kadar uzaklaştığını hemen görüvermemek için hiçbir sebep yok. Gayet rahat görülür! Yani mezhebi görüşünüzü -mezhebinizin görüşü anlamında söylüyorum- dininizden önde tutar iseniz, ister Şia olun, ister Sünni olun, mümkün değil, vahdet halinde olasınız. Çünkü mezheplerin birbirinden farkı meydanda iken, din birden fazla değil ki İslâm olarak, birbiriyle cedelleşme halinde, yarış halinde bulunsun. Din, İslâm dini. O sebeple biz inanıyoruz ki, -bu, mezhebi reddetme anlamında değil, öyle anlamayalım; sathi bakımdan bunları söylüyorum- kesinkes Allahu Teâlâ'nın peygamberlerine vahyettiği dinden olmaya bakmalı insan, yani İslâm dininden... Onun şu mezhebinden, bu mezhebinden olmaya değil. Herhangi bir mezhebine göre amel edebilir. Ama bilmeli ki, bu iş yani mezhep işi arkada, din işi önde gelmeli. Gelmediği takdirde vahdet halinde olmayı beklemek müslümanlar için ancak garabet olur, gariplik olur, yani mümkün olmaz.
Ana Sayfa..HİCRETONLINE
Tevhid Kelimesi
Lailahe illallah kelimesini ikrar etmenin insan hayatındaki izleri
İslam ile çelişen hususlar
Allah'ın Kitabı ve Rasûlullah'ın Sünneti Dışında Bir Hükümle Muhakeme Olmanın Hükmü
Bu Gün de
Yol Budur
بسم الله الرحمن الرحيم
شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {18}
Allah şehadet eyledi şu gerçeğe ki, başka ilâh yok, ancak O vardır. Bütün melekler ve ilim uluları da dosdoğru olarak buna şahittir ki, başka ilâh yok, ancak O aziz, O hakîm vardır. (Al-i İmran: 18)
Allah Teâlâ'nın "kendisinden başka ilâh olmadığına, yegane tapılacak ilâhın kendisi olduğuna" yani, gerçekten ilim sahibi olanlar, bütün peygamberler, büyük âlimler ve O'nun birliğine inanan gerçek filozoflar şahitlik ettiler. İlim ehli arasında görülüp de adalet ve hakkaniyetten sapan, adalet ve hakperest olmayanların inkâr veya şehadetlerini gizlemeleri, ketm eylemeleri önemli değildir. Adalet ve insaf sahibi olan hiçbir ilim sahibi yoktur ki, hiç olmazsa kendi içinde, Allah'ın birliğine şahitlik etmesin. Zaten ilmin ve âlimin bilfiil yeryüzündeki varlığı bile Allah'ın birliğinin açık delillerindendir. İlim zaten vakıaya uygun değilse, yani hakkın ve gerçeğin olduğu gibi tanınması demek olan hak ve gerçek değilse ilim olmaz. Bildiğinin doğruluğu ve gerçekliğine iman ve şehadeti olmayan da âlim değildir. Hak Teâlâ ezel ve ebed bakımından gerçekten kendisinin tek ilâh olduğuna ve birliğine şahit değilse; ne ilimde hakikat bulunabilir, ne de kimse kendi kendini tanıyıp bilebilirdi. Sofistler gibi ilmi inkâr ederek veya gerçekleri tersyüz ederek şüpheye ve inkâra sapanlar ise kendilerinde Hakk'ın şahitliğini yapan bir ilmin bulunmamasından dolayı şahitlik ehliyetinden mahrum kalmışlar ve bu davada mahkum olanlar arasına girmişlerdir.
TEVHİD KELİMESİ
Tevhid kelimesi olan LA İLAHE İLLALLAH...
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Biz senden önce hiçbir rasul göndermiş olmayalım ki ona: ‘Benden başka ibadete layık ilah yoktur, bana ibadet edin diye vahyetmiş olmayalım.”[Enbiya: 25]
Rasulullah (s.a.s) şöyle buyuruyor:
“İnsanlarla La ilahe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum. La ilahe illallah derlerse mallarını ve canlarını Allah’ın hakkı dışında benden korumuş olurlar. Bunun dışındaki hesapları ise Allah’a aittir.” [Buhari-Ebu Davud-Nesei-Kûtûbi Sitte (Muhtasar Müslim: C.1 S.331)]
“Kim La ilahe illallah Muhammedun Rasulullah’a şehadet ederse Allah ona cehennemi haram kılar.” [Müslim-Tirmizi (Muhtasar Buhari: C.4 S.360 İstizan bah.) (Tac: C.1 S.34 Dinin faziletleri bah.) (Tergib ve Terhib: C.3 S.363 Lailaheillallah'İn fazileti)]
O halde sahibini ebedi kurtuluşa erdirecek olan bu La ilahe illallah nedir?
Tevhid kelimesinin Allah katında geçerli olabilmesi, insanı cehennemden kurtarabilmesi için belli şartlar vardır. Bu şartlar gerçekleşmedikçe günde bin defa La ilahe illallah dense bile bu kelime kişiye hiçbir fayda sağlamayacaktır.
LA İLAHE İLLALLAH’IN ŞARTLARI
Bu şartlar şunlardır:
Birincisi: Bu kelimeyi söyleyen kişinin manasını bilmesi gerekir.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Bil ki! Allah’tan başka ibadete layık hiçbir ilah yoktur.” [Muhammed: 19]
“Allah’tan başkasına çağıranlar şefaate hak kazanamayacaklardır. Ancak kelime-i şehadetin manasını bilerek şehadet edenler bundan müstesnadır.”[Zuhruf: 86]
Rasulullah (s.a.s) şöyle buyuruyor:
“Kim La ilahe illallah’ın manasını bilerek ölürse cennete girer.” [Müslim İman bah.]
LA İLAHE İLLALLAH’IN MANASI
La İlahe İllallah’ın Manası: Allah’tan başka ibadet edilen şeyleri reddederek ibadeti sadece Allah’a yapmak ve sahte ilahlara tapanları reddedip onlardan uzak durmaktır. Ayrıca yalnız Allah’a ibadet edenleri sevip sadece onlarla dost olup, yalnız onlarla beraber olmaktır.
Muhammedun Rasulullah ise Allah’a Rasulullah’ın gösterdiği şekilde ibadet etmek demektir.
İkincisi: Yaşantıyı bu kelimenin manasına uygun düşecek şekilde düzenlemek.
Yani yalnız Allah’a ibadet etmek ve O kendisine nasıl ibadet edilmesini emrettiyse o şekilde ibadet etmek ve Allah’ın şeriatının hakim olması için gücünün son damlasına kadar çalışmak, şirkten ve bu kelimeyi bozacak her çeşit inanç, söz ve amellerden uzak durmaktır.
Rasulullah (s.a.s) şöyle buyurdu:
“Kim “La ilahe illallah” derse ve Allah’tan başka tapılanları reddederse malı ve kanı haram olur. Onun hesabı Allah’a aittir.” [(Müslim İman bah.) (Riyazüs Salihin: Zahire göre hüküm verme bah.) (Kutubi Sitte Kelime-i İehadet bah.) (Cem'ul-Fevaid: İman bah.)]
LA İLAHE İLLALLAH’I BOZACAK ŞEYLER
Bu Kelimeyi Bozacak Şeyler:
1 - Allah’ın varlığını ve Rasulullah’ın risaletini inkar etmek.
2 - Reisler, liderler ve şeyhlere ibadet etmek. Bu, Allah’ın haram kıldığı şeyi helal, helal kıldığı şeyi haram kıldıklarında onlara itaat etmekle olur.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Onlar Allah’ı bırakıp hahamlarını, rahiplerini (yani din adamlarını) ve Meryem oğlu Mesihi rab edindiler. Oysa tek olan Allah’ tan başkasına ibadet etmemekle emrolunmuşlardı. O’ndan başka ibadete layık ilah yoktur. Allah koştukları eşlerden münezzehtir.” [Tevbe: 31]
Birgün Rasulullah (s.a.s) bu ayeti kerimeyi okuduğu sırada daha önce hristiyan iken sonradan İslam’la şereflenen Adiyy İbn Hatem (r.a) (boynunda haç olduğu halde) Rasulullah’ın yanına girdiğinde bu ayeti kerimeyi duyunca Rasulullah’a:
“Onlara ibadet etmiyorlar ki” dedi. Bunun üzerine Rasulullah:
“Onlar Allah’ın helal kıldığı birşeyi haram, haram kıldığı birşeyi helal kıldıkları zaman onlara itaat etmiyorlar mı?” diye sorunca Adiyy İbn Hatem: “Evet” dedi. Rasulullah:
“İşte böylece onlara ibadet ediyorlar” buyurdu. [(Cem'ul-Fevaid: Tefsir bah.) (Tirmizi Hadis No:3095 Bu hadisi Tirmizi 3095, El-Hüseyin b. Yezid an Abdisselam an Zeyd b. Sellam an Ebi sellam ani'n Nu'man asl-İ senedi ile tahriç etti. Ahmed de rivayet etti.)]
3 - Allah’a, Rasulüne ve İslam dinine sövmek, Allah’ın ayetleri, kitapları, rasulleri ile alay etmek.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“İkiyüzlüler, kalplerinde olanı haber verecek bir surenin inmesinden çekiniyorlar. De ki: “Alay edin bakalım. Allah çekindiğiniz şeyi ortaya koyacaktır. Onlara soracak olursan: “Biz and olsun ki eğlenip oynuyorduk” diyecekler. De ki: “Allah’la, ayetleriyle, rasulüyle mi alay ediyordunuz? Özür beyan etmeyin. İnandıktan sonra küfre girdiniz. İçinizden bir topluluğu affetsek bile, suçlarından ötürü bir topluluğa da azab ederiz.” [Tevbe: 64-66]
4 - Tağuta muhakeme olmak.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Sana ve senden öncekilere indirilenlere inandıklarını iddia edenleri görmüyor musun? Reddetmeleri emrolunmuşken tağuta muhakeme olmak istiyorlar. Şeytan onları derin bir sapıklığa düşürmek istiyor.” [Nisa: 60]
5 - Allah’ın indirdikleriyle hükmetmemek.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Allah’ın indirdikleriyle hükmetmeyenler kafirlerin ta kendileridir.” [Maide: 44]
6 - Sihir yapmak ve öğrenmek.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Şeytanların, Süleyman’ın hükümdarlığı hakkında söylediklerine uydular. Oysa Süleyman kafir değildi. Ama insanlara sihri öğreten şeytanlar kafir olmuşlardı. Babil’de Harut ve Marut denilen iki meleğe birşey indirilmemiştir. Bu ikisi: “Biz sadece imtihan ediyoruz, sakın küfre girme” demedikçe kimseye birşey öğretmezlerdi. Halbuki bu ikisinden koca ile karısının arasını ayıracak şeyler öğreniyorlardı. Oysa Allah’ın izni olmadıkça kimseye zarar veremezlerdi. Kendilerine zarar verecek faydalı olmayacak şeyler öğreniyorlardı. Andolsun ki onu satın alanın ahiretten bir nasibi olmadığını biliyorlardı. Kendilerini karşılığında sattıkları şeyin ne kötü olduğunu keşke bilselerdi.” [Bakara: 102]
7 - Kafirlerle dost olmak, onları sevmek, desteklemek, onların cemaatlerine, gruplarına, partilerine üye olmak.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Mü’minler mü’minleri bırakıp da kafirleri dost edinmesinler. Kim böyle yaparsa Allah’tan bekleyebileceği hiçbir şey yoktur. Ancak onlardan sakınmanız hali (takiyye) müstesnadır. Sonunda dönüş ancak Allah’a’ dır.” [Al-i İmran: 28]
Bir insan şehadeti bozacak bu şeylerden birisini yaparsa İslam’dan çıkar. İstediği kadar kelime-i şehadeti söylese hatta insanların en çok ibadet edeni bile olsa bunların kendisine hiçbir faydası olmayacaktır.
Şimdi konunun daha iyi anlaşılması için La ilahe illallah kelimesi üzerinde biraz daha duralım.
İLAH KELİMESİ
VE BUNUNLA İLGİLİ ÖRNEKLER
La ilahe İllallah: Bütün sahte ilahları reddediyor ve ibadeti yalnız Allah’a has kılıyorum demektir. Yoksa: “Allah’tan başka ilah yoktur” demek değildir. Bu kelime varolan bütün sahte ilahları reddediyor ve sadece gerçek ve hakiki ilahı kabul ediyorum demektir. O halde sahte ilahlar nelerdir? Bunlar bilinsin ki redde-dilebilsin. İlah kelimesinin neleri ifade ettiğini bilmeyen kişi sahte ilahları nasıl reddedebilir ki? İlah; arapça bir kelime olup “ibadet edilen varlık” demektir. İbadetin yalnız Allah’ın hakkı olduğunu daha önce de açıklamıştık. O halde yalnız Allah’ın hakkı olan ibadet edilme hakkını Allah’tan başkalarından alıp veya Allah’tan başkalarına vermeyip yalnız Allah’a verirsek sahte ilahları reddetmiş oluruz.
Örneğin; Allah içkiyi haram kılmıştır. Bir kişi çıkar da içkinin satışını serbest bırakır, buna izin verir ve içki içilmesi, satılması serbesttir diye bir kanun çıkarırsa, bu kişi “içki helaldir” demese bile kendisini ilah olarak ilan etmiş ve tağut olmuş olur. Velev ki müslüman olduğunu iddia etmiş olsun sonuç değişmez. Kim de bu gibi kanunları kabul eder, uygulanması için yardım ederse bu kanunları koyan kişi veya kişilere ibadet etmiş olur. Bu kişi La ilahe illallah dese, namaz kılsa, oruç tutsa, hacca gitse, müslüman olduğunu iddia etse de Allah’ tan başka ilah edinmiş ve kafir olmuş olur. Adiyy b. Hatem hadisi buna açık bir delildir. Şu halde kim bu kanunları koyanları reddedip tekfir etmezse, yine bu kanunları kabul eden ve uygulanmasına yardım eden kişileri tekfir etmezse veya onların hala müslüman kalabileceklerine inanırsa sahte ilahları reddetmemiş olacağından; La ilahe illallah’ı gerçekleştirmeyip müslüman olmamıştır. Çünkü La ilahe illallah sadece Allah’a inanmakla gerçekleşmez. Bununla beraber ancak sahte ilahlar reddedildiği zaman gerçekleşir. Allah ancak bütün ibadetlerin kendisine has kılındığı dini kabul eder. Yine aynı şekilde bütün ibadetleri yalnız kendisine has kılanları müslüman olarak kabul eder. Zira Allah (c.c) Zümer:3 ayetinde bütün ibadetlerin kendisine has kılındığı dinin kendi dini olduğunu açıkça beyan ediyor. Allah’a daha çok yaklaşmak için dahi yapılsa bazı ibadetleri kendisinden başkasına yapan kimselerin müslümanlığını ise kabul etmiyor. Onları yalancı ve kafir olarak niteliyor.
Günümüzde La ilahe illallah kelimesi artık sadece kuru bir sözden ibaret hale gelmiştir. Minarelerden, radyo ve televizyonlardan söyleniyor. Hatta söyleyenlere tağutlar tarafından maaş veriliyor. Bu nasıl mümkün olabiliyor? Çünkü artık bu kelime sadece kuru bir söz olmaktan başka birşey ifade etmiyor. Söyleyenler manasını bilmiyor. Söyletenler de (tağutlar) insanların bu kelimenin manasını anlamadıklarını çok iyi bildikleri için söylenmesine izin veriyorlar. Bu kelimeyi bilmeden söyleyenler değil de bu kelimenin hakiki manasını bilip insanlara anlatanlarsa hapislerden çıkmıyorlar. Niçin?! Örneğin bir adam minareye çıkıp da: “İbadet yalnız Allah’a yapılır. Helal (serbest) ve haram (yasak) tayin etme yetkisi yalnız Allah’a aittir. Allah’ın helal kıldığı helal, haram kıldığı haramdır. Kanun koymak yalnız Allah’a aittir. Kim Allah’ın yasakladığı şeyleri serbest bırakırsa veya Allah’ ın serbest bıraktığı şeyleri yasaklarsa namaz da kılsa oruç da tutsa hacca da gitse tağut olmuş olur. Bu ister bir şahıs ister bir topluluk ister bir parti isterse de bir meclis olsun farketmez. Böyle yaptığı için ilahlık iddia etmiş ve tağut olmuş olur. Kişinin müslüman olabilmesi için bunları reddetmesi, onlara itaat etmemesi, onları tekfir etmesi, onlara itaat edenleri ve tekfir etmeyenleri tekfir etmesi gerekir. Kişinin müslüman olabilmesi için bu gibi sultaları yoketmeye çalışması gerekir.” dese ve La ilahe illallah’ı bu şekilde açık olarak böylece anlatsa hiç tağutlar ona izin verir mi?! Kaldı ki maaş versinler.! İşte La ilahe illallah’ın manası budur.
KAFİRLERE VELA GÖSTERMEMEK
VE ONLARI TEKFİR ETMEK
Kişinin müslüman olabilmesi için sadece sahte ilahları reddedip, bütün ibadetleri yalnız Allah’a yapmış olması yeterli değildir. Aynı zamanda tağutlara itaat edenleri tekfir etmesi, onları müslüman olarak kabul etmemesi, tağutlara ve onların uşakları olan diğer müşriklere sevgi ve dostluk göstermemesi, onlardan uzak olması, onlarla beraber hareket etmemesi gerekir.
Allah (c.c) aşağıdaki ayette bunu açıkça belirtiyor:
“İbrahim ve bareberinde olanlarda sizin için güzel bir örnek vardır. Hani bir zaman onlar kavimlerine şöyle demişlerdi:
“Biz sizden ve Allah’tan başka taptıklarınızdan uzağız. Sizi reddettik. Yalnız Allah’a iman etmenize kadar bizimle sizin aranızda ebedi bir düşmanlık ve kin ortaya çıkmıştır.” [Mümtahine: 4]
Allah (c.c) ayette: İbrahim ve beraberinde olanlarda bizim için uyulması gereken güzel bir tutum olduğunu bildiriyor.Ayette onların yalnız Allah’a iman edip, Allah’tan başka ibadet edilen ilah ve tağutlardan ve tağutlara ibadet eden kimselerden de uzak oldukları, kavimlerini müslüman olarak kabul etmedikleri, onlara karşı kalplerinde hiçbir sevgi duymayıp onlara kin duydukları ve bunu da onlara karşı düşmanlık ederek hareketleriyle gösterdikleri belirtiliyor. İşte La ilahe illallah’ın gerçek manası budur.
Kişi bu kelimeyi bu şekilde kabul edip bu kelimeye uygun olarak yaşar ve bu kelimeyi bozacak hareketlerden kaçınırsa işte ancak o zaman müslüman olur.
Allah (c.c) mü’minlerin sıfatlarını belirtirken şöyle buyuruyor:
“Allah’a ve ahiret gününe inanan bir milletin babaları veya oğulları veya kardeşleri ya da akrabaları olsa bile Allah’a ve rasulüne karşı gelenlere sevgi beslediklerini göremezsin. İşte Allah imanı bunların kalplerine yazmış ve katından bir nur ile onları desteklemiştir. Onları altlarından ırmaklar akan içinde temelli kalacakları cennetlere koyar. Allah onlardan razı olmuştur. Onlar da Allah’tan razı olmuştur. İşte bunlar Allah’tan yana olanlardır. İyi bilin ki saadete erişecek olanlar Allah’tan yana olanlardır.” [Mücadele: 22]
Allah (c.c) bu ayette en yakın akraba dahi olsa kafirleri seven, kafirleri destekleyen, geçerli bir mazeret olmaksızın onlarla haşir-neşir olan kişinin iman iddiasının geçersiz olduğunu bildiriyor.
Rasulullah (s.a.s) şöyle buyuruyor:
“Mü’minlerden başkasını dost edinme. Allah’tan korkanlardan başkasına da yemeğini yedirme.” [Tirmizi-Ahmed-Hakim, İbni Hibban sahih senetle (Ebu Davud Hadis No:4832) (Cem'ul-Fevaid: C.4. Adab bah. Salim b. Gaylan an'l-Velid b. Kays an Ebu Said asl-i senedi ile tahric ettiler.) (Tac: C.5 Sevgi bah.)]
“Kişi kimi severse onunla beraber haşrolunur.” [(Buhari Edep bah.) (Müslim bir bah.) Ebu Davud-S. Tirmizi, Taberani sahih senedle (Tac: C.5 Dinin temeli Allah ve Rasulünü sevmekten ibarettir bah.)]
“Din Allah için sevmek ve Allah için buğzetmekten ibarettir.” [Ahmed-Hakim (Ebu bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebu İeybe (vh.235), El-İman, 45) Tabarani bu hadisi ibn. Mesud'dan merfu olarak el-Kadir'inde zikretmiştir. Hasen bir hadistir.]
İbni Abbas (r.a) şöyle diyor:
“Sevdiğini Allah için seven, darıldığına Allah için darılan, dostuna Allah için dost olan, düşmanına Allah için düşman olan kimse; işte ancak bu tutumuyladır ki Allah’ın sevgisine ve himayesine erişir. Kişi böyle yapmadıkça namazı ve orucu çok olsa bile imanın tadına varamaz. İnsanların dostlukları genellikle dünya ile ilgili konulara dayanır oldu. Bu da onlara birşey kazandırmayacaktır.” [İbni Cerir-Taberi]
Rasulullah (s.a.s) şöyle buyuruyor:
“Kim müşriklerin topluluğuna girer ve aynı yerde yerleşirse o da onlar gibidir.” [(Ebu Davud Siyer bah.) (Tirmizi Siyer bah.) (Sahiha Camius-Sağir 6/279)]
“Allah (c.c) müşrik olan bir kişinin müslüman olduğu zaman şirk topluluğunu bırakıp da İslam topluluğuna geçmedikçe hiçbir amelini kabul etmez.” [İbni Mace sahih senedle]
İmanı bozan kafirleri dost edinmekten maksat; İslam’a karşı olan, İslam’ı yoketmeye çalışan, tağutu destekleyen kişileri dost edinmektir. Bunlar en yakın akraba olsa bile mü’ min, onlara dostluk göstermez. Fakat bunların dışındaki kişilere; onları İslam’a ısındırmak için iyi muamelede bulunmak İslam’ın yasaklamadığı bilakis tavsiye ettiği şeylerdir.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Allah, din uğrunda sizinle savaşmayan, sizi yurdunuzdan çıkarmayan kimselere iyilik yapmanızı ve onlara karşı adil davranmanızı yasak kılmaz. Doğrusu Allah adil olanları sever.” [Mümtahine: 8]
Esma binti Ebu Bekir şöyle dedi:
Rasulullah (s.a.s) zamanında müşrik olan annem ziyaret etmek için bana geldi. Anneme iyi davranabilir miyim?” diye Rasulullah’a sordum. Rasulullah: “Evet” dedi. Bunun üzerine Mümtahine: 8 ayeti indi. [(Buhari: (hibe) 29/2, 3. 142 (edeb) 8/1, 7,71) (Müslim Zekat bah.) (Ebu Davud 1668 Hiİam b. Urvenin an ebihi an Esma asl-İ senedi ile tahriç ettiler.) Tac: C.5 S.10 İyilik ve Ahlak bah.) Cem'ul Fevaid: C.4 S.308 Sİb-i Rahime iyilik bah.)]
Ömer b. Hattab (r.a) mescidin yanında çok güzel bir ipek elbise gördü. Rasulullah (s.a.s)’a şöyle dedi:
‘Bu elbiseyi cuma günü ve heyetleri karşılamak üzere giymek için alsaydın.’ Rasulullah Ömer’e şöyle dedi:
“Bu elbiseyi ancak kıyamet gününde hüsrana uğrayacak kişiler giyer.” Sonra Rasulullah’a bu elbiselerden ganimet olarak geldi. Rasulullah bir tanesini Ömer (r.a)’e verince Ömer (r.a) şöyle dedi:
‘Daha önce bu elbiseyi giyenler hakkında iyi şeyler söylemediğin halde bana niçin veriyorsun? ‘ Rasulullah (s.a.s) Ömer ‘e:
“Ben sana giymen için vermedim” buyurdu. [(Cem'ul-Fevaid: C.3 S.114 Elbise ve zinet bah.) (Muvatta: Libas bah. C.18 S.917-8) (Buhari: Cuma bah. 7.1.214. ideyn I-II. 2 büyü III 16 hibe bah.) (Müslim Libas bah. No 6-9 S: 1688-40) (Ebu Davud: Hadis No: 4041-1) (Nesei: Zinet bah. 84-86-97 VIII 196-8) İbni Ömer an ömer senedi ile tahric etti.] Ömer sonra bunu Mekke’de bulunan müşrik kardeşine hediye etti.
Bir kimsenin nasıl müslüman olacağı hususu Kur’an ve sünnetten delilleriyle anlatılmış oldu. Bu anlatılanlar hususunda ehli sünnet alimleri arasında da hiçbir ihtilaf yoktur.
Artık bundan böyle inananlar bilerek inansınlar inkar edenler de bilerek inkar etsinler.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Mahvolan apaçık bir delilden ötürü mahvolsun, yaşayan da apaçık bir delilden ötürü yaşasın.” [Enfal: 42]
Hidayete tabi olanlara selam olsun.
“LÂ İLÂHE İLLALLAH” KELİMESİNİ İKRAR ETMENİN İNSAN HAYATINDAKİ İZLERİ
Merhum üstad Mevdûdî, kitabında, Tevhid kelimesinin insan hayatındaki iz ve belirtilerini 9 maddede belirtmektedir. (Mevdûdî, Mebadiu’l-İslâm, 80-87) Size bunları özetleyerek aşağıda gördüğünüz şekilde sunmak istiyoruz:
1- Bu kelimeyi söyleyen bir mü’min gerçekten kısır görüşlü olamaz. Halbuki değişik ilâhlara inananlarla inkârcılar hiç de böyle değillerdir. Onlar hep kısır görüşlü olagelmişlerdir.
2- Gerçekten bu kelimeyi içtenlikle ve samimi olarak ihlâslı bir şekilde inanan bir kimsede gerçek bir kişilik oluşur. Bu itibarla o hiç bir şeyin önünde eğilmez. Zira o, zarar ve yarar sağlayanın sadece Allah olduğunu bilir. Çünkü O Allah (c.c.), hem diriltir hem de öldürür. O Allah (c.c.) hikmet, güç, kuvvet ve kudret sahibidir. Bu itibarla o kimse kalpte var olan tüm korkuları atmıştır. Zira O, her şeyden yüce ve münezzeh olan bir tek Allah’tan korkmaktadır. Aynı zamanda Tevhid kelimesini içine sindirmiş olan bir mü’min hiç bir yaratığın önünde asla baş eğmez. Mahlukatın hiç birisinin önünde küçülmez. O Tevhid kelimesine nasıl bir şekilde iman edileceğini bildiği için Rabbinin büyüklüğü ve azameti konusunda herhangi bir ürperti ve korkuya kapılmaz. Çünkü o bilir ki, gerçekten en yüce ve her şeye kadir olan Alalh (c.c.)’dır. Böylesi bir mü’min hiç bir vakit bir müşrike benzemez, o, bir kâfir ve dinsiz gibi değildir.
3- Bu kelime sayesinde insanda gelişen kişilik, onur ve şahsiyetten gerçek anlamda zillete kapılmaksızın bir tevazu ve alçak gönüllülük ortaya çıkar. Kibre kapılmaksızın yükselir, büyür. Hiç bir zaman şeytan kendisini aldatma fırsatı bulamaz, onu değişik zinet ve süslerle aldatamaz. Çünkü bu kimse kesin olarak ve yakınen bilmektedir ki, Allah (c.c.) kendisine bahşeylediği ve verdiği şeyleri tekrar almaya kadirdir. Bunu dilediği zamanda alabilir. Mülhid, dinsiz ve inkârcıya gelince o hep büyüklenir, şımarır, bir nimet ve iyilik gördüğünde adeta kendisinden geçer, kibirlenir.
4- Mü’min, bu kelime sayesinde kesinlikle ve yakînen şu gerçeği bilir ki, kişi ancak nefsini temize çıkararak ve salih amel işleyerek kurtuluşa ulaşabilir.Bunlarsız kurtuluş elde edilemez. Müşrik ve kâfirler ise, onlar bütün hayatlarını yalancı temeller üzerinde kurup geçirirler. Hatta onlardan kimileri şöyle demektedirler:
“Aslında Allah’ın oğlu (İsa) babasının katında bizim günahlarımızı silip süpürmek için var olmuştur, bizim günahlarımıza keffaret olarak gönderilmiştir.”
Kimileri de şöyle demektedirler: “Biz Allah’ın oğulları ve dostlarıyız. Bu bakımdan işlediğimiz günahlar yüzünden Alalh (c.c.) bize asla azab etmeyecektır.”
Bunlardan bazıları da şöyle söylemektedirler: “Biz, Alalh nezdinde büyüklerimiz ve bizce iyi kimselerimiz sayesinde şefaat göreceğiz.”
Yine bunlardan bazıları da ilâhlarına, tanrılarına ve büyüklerine kurbanlar ve adaklar sunarlar. Bu yaptıklarıyla da, yapacakları kötü işlerde kendilerine bir ruhsat ve izin verileceğine kani olurlar. Böylece diledikleri kötülüğü yapabileceklerini kabullenirler.
Mülhid dinsizlere gelince. Bunlar Allah’a iman etmezler. Kendilerini Alalh’ın şeriatıyla kayıtlı tutmaksızın dünyada her bakımdan özgür ve sebest olduklarına inanırlar. Bunların ilâhları ve tanrıları da kendi heva, istek ve arzularıdır. Kendi şehvetleri tanrıları haline gelmektedir. Kısaca bunlar hevâ, heves, istek ve şehvetlerinin kulu kölesi durumundadırlar.
5- Tevhid kelimesini söyleyen ve onun gereklerini tümüyle yerine getiren kimse hiç bir zaman ümitsizliğe kapılmaz. O ümitsizlik nedir bilmez. Çünkü o, göklerdeki ve yerdeki tüm hazinelerin Alalh’a ait olduğuna inanmış bulunan bir kimsedir. Dolayısıyla huzur içindedir, sükun içindedir, hem ümitvardır. Hatta geçim sıkıntısı içerisinde kalsa da, bir çok durumlarla karşı karşıya da kalsa hiç bir zaman ümitsiz olmaz, olamaz. Kaldı ki, Allah’ın gözü bir an olsun o kimseden gafil değildir. Allah (c.c.), hiç bir zaman onu kendi nefsine teslim edip bırakmaz. O kimse de tüm çalışma ve gayretini Allah’a tevekkül ederek, her işini O’na havale ederek görür. Halbuki kâfirler böyle değildirler. Onlar kendi sınırlı güçlerine dayanıp dururlar. Çoğu zamanda bunlar hep ümitsizliğe ve ye’se kapılırlar. Şiddet ve sıkıntılarla karşı karşıya kaldıklarında ise çoğu zaman ümitlerini kesmişler ve neticede işi intihara kadar götürerek kendi canlarına kıymışlardır.
6- İnsanın Tevhid kelimesine gereğince iman etmiş olması, kişiye güç, kuvvet ve azamet verir. Karşılaştığı güç işler de, Allah (c.c.)’ın rızasını ön planda tutarak hemen öne atılır, sabırlıdır, azimlidir, sebat sahibidir ve her şeyde Allah’a tevekkülü elden bırakmayan bir kimsedir. Çünkü o bir iş yaparken, bütün bunların ardında göğün ve yerin sahibi olan Allah’ın gücünün olduğunu bilir ve buna iman eder. İşte onun böyle bir düşünceden kazanmış olduğu sebatı, işlerinde tutumluluğu ve azımkârlığı adeta yere perçinleşmiş olan dağlar misalidir. Acaba kâfirlerde ve müşriklerde böyle bir güç, kuvvet ve sebat bulabilir misiniz?
7- Bu tevhid kelimesi ve ona olan iman kişiye cesaret verir, kalbini tümüyle cesaret ve atılganlık doldurur. Zira insanı korkutan ve insanın azmini ve gayretini kıran şey vardır´.
a- Canını, malını ve ehlini (ailesini) her şeyden fazla sevmesi,
b- Bir de Alalh’dan başka insanı öldüren bir varlığın olduğuna iman etmesi.
İşte kişinin “Lâ ilâhe illallah” kelimesine iman etmesi, kalbinden tüm bu gibi yanlış sevgileri söküp çıkarır. Kesin olarak Allah’a yakînî manâda iman etmesini sağlar. Çünkü kendisinin zatına bizzat sahip ve malik olan varlığın Allah (c.c.) olduğunu bilir, malının, kısaca elindeki her şeyinin Allah’a ait olduğunu bilir. Böyle bir imana sahip olması halinde, kendisince değerli ya da değersiz gördüğü her bir şeyin Allah (c.c.) rızası önünde feda edilmesi gereken şeyler olduğunu bilir ve bunları o yolda kurban eder. Böylece birinci korkuyu kalbinden silip attığı gibi, ikinci korkuyu da silip atar. Çünkü artık bu iman ve inanç onun kalbine şu gerçeği yerleştirmiş bulunmaktadır. Onun ruhunu ve canını Allah’dan başka hiç bir güç ve kuvvet alamaz, ne bir insan, ne bir hayvan, ne bir top veya ne de bir başka silah, ne bir kılıç, ne bir taş evet bunların hiç birisi kişinin canını almaya muktedir değillerdir. Bütün bunlara kadir olan tek varlık vardır O da Alalh (c.c.)’dır.
Bu bakımdan dünyada, Allah’a iman edenden daha cesaretli ve daha cüretkâr biri bulunamaz. Artık o kimsenin gözünde kalabalık ve savaşçı orduların hiçbir önemi yoktur ve böyle şeyler kendisine bir korku da vermez. Hatta kendisine çevrilmiş kılıçlar, silahlar, atom bombaları (v.s.)’nin hiç birisinin böyle bir iman sahibinin gözünde önemi yoktur. Çünkü o ne zamanki Allah (c.c.) yolunda cihad için öne atılırsa, kendi gücünün üzerindeki onlarca güce karşı koyabileceğini bilir, hatta bunları ezeceğini de bilir. Artık böyle bir imana sahip olunca mü’min için bir endişe söz konusu olamaz. Peki o halde müşriklerin, kâfirlerin ve dinsizlerin böyle bir iman gücü var mı? Nerede olabilsin ki?
8- “Lâ ilâhe illallah” kelimesine iman etmek demek, insanın değerini yüceltmesi demektir. Çünkü her türlü yüceliş, kanaatkârlık ve müstâğnî oluş yani Allah’dan başkasına ihtiyaç duymama hali buradadır. Böylece mü’min kalbini, tamahkârlıktan, kötülüklerden, hasedden, aşağılıktan ve başkalarını yermekten arındırmış olur. Aynı zamanda benzeri ne kadar kötü vasıflar var ise gönlünü ve kalbini tümünden arındırmış olur.
9- Bu konuda daha önemli olan gerçekten söylenmeğe değer olan bir başka şey de şudur: “Lâ ilâhe illallah” kelimesine iman etmek, kişiye Allah’ın şeriatına bağlı kalmasını sağlar, o şeriat üzere devam etme imkânını verir. Çünkü mü’min kimse, kesin olarak bilir ki Alalh (c.c.)’ın, kendisine kendisinin şah damarından daha yakın olduğunu da bilir. Aynı zamanda kişi herhangi birisinin zorbalığından ve elinin altında yaşamaktan kurtulabilme imkânına sahip olsa, Allah (c.c.)’ın kendisini yakalamasından hiç bir zaman kurtulma imkânına sahip değildir.
İşte bu söylenilen ve anlatılan imanın insan kalbinde yer etmesi oranında kişi, Allah (c.c.)’ın hükümlerine uymuş olur. Allah’ın ortaya koymuş olduğu sınırları ayakta tutar, Allah’ın haram kılmış olduğu bir şeyi işleme gücünü kendisinde bulamaz, böyle bir şeye cesaret edemez. Sürekli olarak Allah’ın emrettiği amelleri ve hayırları işlemeğe koşar.
Bütün bu anlatılan sebepler çerçevesinde “Lâ ilâhe illallah” kelimesine iman etmek, İslâm’ın ilk rüknü, temeli ve direği sayılmıştır. Bu da insanın müslüman olması için gereklidir. O halde müslüman kimdir?
Müslüman Allah (c.c.)’a kesin olarak boyun eğmiş olan itaatkâr kuldur. Kişi tüm kalbiyle “Lâ ilâhe illallah” kelimesine iman etmedikçe mü’min olamaz. Çünkü bu, İslâm’ın temelidir, onun kuvvetinin kaynağıdır. Bunun dışındaki İslâm itikadı ile İslâmî hükümlerin tümü bu temel üzerine kurulmuşturlar. Bütün bunlar gücünü tevhid kelimesinden alırlar. Şayet bu temel ortadan kalkacak olursa, artık İslâm’dan hiç bir şey kalmamış olur.”
Bunun faziletlerine gelince, İbn Receb’in zikrettiği ve Süfyân b. Uyeyne’den varid olan şeylerdir: “Allah (c.c.), kullarına “Lâ ilâhe illallah” kelimesini öğretmekle onlara en büyük nimeti ihsan etmiştir ki, bunun üzerinde daha büyük bir nimet tasavvur edilip düşünülemez. Zirâ cennetlik olanlar için “Lâ ilâhe illallah” kelimesi, dünyaya önem verenler için soğuk su mesabesindedir. İşte bunun içindir ki, sevap yurdu (cennet) ile ceza yurdu (cehennem) hazırlanmış bulunmaktadır. Sırf bunun için peygamberler cihad ile emrolundular. Kim bu kelimeyi gereğince söylerse malını ve canını korumuş, güvence altına almış olur. Kim de bunu söylemekten, yanı gereğini yerine getirmekten uzak duracak olursa, onun da malı ve kanı hederdir. Onun için bir güvence sözkonusu değildir. Çünkü bu kelime cennetin anahtarı olduğu gibi, peygamberlerin de davetlerinin anahtarıdır.
İSLÂM İLE ÇELİŞEN HUSUSLAR
İslâm alimlerinin tesbit ettiği İslâm ile çelişen önemli hususlardan birisi de Hz. Peygamber’in getirmiş olduğu hidâyetin ve yolun dışındaki bir yolun doğruluğuna inanmak, onun daha mükemmel ve üstün olduğunu kabullenmek veya başkalarının ortaya koymuş olduğu hükümlerin İslâmî hükümlerden daha güzel olduğuna inanmak. Meselâ, tağutların hükümlerini Rasûlüllah’ın koymuş olduğu hükümlerden daha üstün ve faziletli kabul etmek. İşte böyle yapanlar ve böyle inananlar kâfirdirler.
Zira Allah’ın şeriatının hayat alanından uzaklaştırılıp atılması ve yerine beşerîn ortaya koymuş olduğu kısır ve yetersiz kanunların kabul edilmesi hususu yepyeni bir mürtedlik olayıdır. Bu yeni dinden dönme hareketi son çağlarda müslümanların hayatına girmiş bulunmaktadır. Aynı zamanda açık bir şekilde de kendisini göstermektedir. Bilindiği gibi İslâm toplumu, uzun çağlar boyu Alalh’ın şeriatının gölgesinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. İslâm şeriatı hakim olarak ve gerekse mahküm olarak, o toplum bireylerinin haytına hakimdi. Gerçi bu arada büyük veya küçük olsun bazı masiyetler bulunmakta idi. Fakat herşeye rağmen insanların hayat düzeni, işlerinde uygulanan yasa, Allah’ın şeriatı ve O’nun hükmü idi. Kâfirlerle cihad meselesi ve İslâm davasını yayma meselesi devamlı artarak bu esaslar üzerine varlığını sürdürüp gitmekte idi. Ancak ne zamanki İslâm şeriatına kusur isnadı başladı, ne zamanki o büyük din bir gericilikle, gerileme ile damgalandı, çağdışılık olarak kabul edildi, böylece zamanla meydana gelen bu türden bir değişiklik, İslâm şeriatının müslümanların hayatından uzaklaştırılmasına neden oldu. Bunun da yegane ve tek sebebî müslümanların dünyada sömürülmeye başlanıp adeta sömürge haline getirilmeleriyle meydana gelmiş bulunmaktadır. Kısaca müslümanlar ne zamanki Allah (c.c.)’ı – haşa – unuttular, Allah (c.c.) da onlara kendilerini unutturdu.
Halbuki Kur’an-ı Kerim’de bu hüküm ve ahkam ile ilgili olarak bu çerçevede bir çok açık ve seçik nasslar gelmiştir. Bu nassların ve delillerin hiçbirisinde – haşa – şüphe sözkonusu değildir. Kaldı ki bunlar, müslümanın temel akidesini oluşturduğu gibi bu, onların dinlerine ait en önemli işlerindendir.
Nitekim Alalh (c.c.) Kur’an’da şöyle buyurmaktadır:
“Kim Allah’ın indirdiği (hükümler) ile hükmetmezse işte onlar kâfirlerin tâ kendileridir.” (Maide/44)
“Kim Allah’ın indirdiğiyle hükmetmezse işte onlar zalimlerdir.” (Maide/45)
“Kim Allah’ın indirdiğiyle hükmetmezse işte onlar fâsıklardır.” (Maide/47)
“Yoksa onlar (İslâm öncesi) cahiliye idaresini (hükmünü) mi arıyorlar? İyi anlayan bir topluma göre, hükümranlığı Allah’tan daha güzel kim vardır?” (Maide/ 50)
“Hayır ; Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiç bir sıkıntı duymaksızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar.” (Nisâ/ 65)
“Yoksa onların (İslâm dininden başka) Alalh’ın izin vermediği şey(ler)i kendilerine dinden şeriat yapan (kanun koyan, anayasa hazırlayan) ortakları mı vardır?”(Şûrâ/ 21)
“(bazı insanlar) ‘Allah’a ve peygamber’e inandık ve itaat ettik’ diyorlar sonra da içlerinden bir gurup yüz çeviriyor. Bunlar inanmış değillerdir. Onlar aralarında hüküm vermesi için Allah’a ve peygamber’e çağırıldıklarında, bakarsın ki içlerinden bir kısmı yüz çevirip dönerler. Ama, eğer (Allah ve Rasûlü’nün hükmettiği) hak kendi lehlerine ise, ona boyun eğip gelirler. Kalblerinde bir hastalık mı var; yoksa şüphe ve tereddüd içinde midirler? Yoksa Allah ve Rasûlü’nün kendilerine zulüm ve haksızlık edeceğinden mi korkuyorlar? Hayır, asıl zalimler kendileridir! Aralarında hüküm vermesi için Allah’a ve Rasûlüne davet edildiklerinde, ‘işittik ve itaat ettik’ demek, sadece mü’minlerin söyleyeceği sözdür. İşte asıl bunlar kurtuluşa erenlerdir.” (Nûr/ 47-51)
“Kendisi için doğru yol belli olduktan sonra, kim peygambere karşı çıkar ve mü’minlerin yolundan başka bir yola giderse, onu o yönde bırakırız ve cehenneme sokarız; o, ne kötü bir yerdir.” (Nisâ/ 115)
Daha sonra yüce Rabbimiz iman ettikleri iddiasında bulunup Tağut’un hükmünce yürümeyi isteyen kimselerin saçmalıklarını şöylece açıklamış olmaktadır:
“Sana indirilene ve senden önce indirilenlere inandıklarını ileri sürenleri görmedin mi? Tağut’a inanmamaları kendilerine emrolunduğu halde, Tağut’un önünde muhakemeleşmek istiyorlar. Halbuki şeytan onları uzak bir sapıklıkla saptırmak istiyor.” (Nisâ/ 60)
Bundan önceki âyet müslümanların bilgi ve hüküm kaynaklarını sıralamıştı. Bu âyetin meâli şöyle idi:
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygamber’e ve sizden olan Ulü’l-emr’e (idarecilere) de itaat edin. Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz –Allah’a ve âhirete gerçekten inanıyorsanız – onu Allah’a ve Rasûlüne götürün (onların talimtına göre halledin) ; bu hem hayırlı hem de netice bakımından daha güzeldir.” (Nisâ/ 59)
Bu âyette sıralanan hüküm kaynakları daha sonradan “Kitap, Sünnet, İcma ve Kıyas” şeklinde formülleştirilen kaynakların temelini koymuş, anlaşmazlıklar çıkarsa çözümün bu kaynaklara başvurularak aranmasını emretmişti. Buna rağmen bir münafıkın, anlaşmazlık içine düşdüğü kişiye Rasûlüllah (s.a.v.) yerine Ka’b b. Eşref yahudisine başvuralım demesi bu âyetin nüzûlüne sebep teşkil etmiş, âyet her yer ve zamanda benzeri münâfıkların maskesini indirmiştir.
Tağût: Hakkı tanımayıp azan ve sapan bir kişi ve güce verilen addır. Şeytana da bu yüzden tağût denmiştir. İşte daha önce meâlini sunmuş olduğumuz 60. âyet ile bundan sonraki beş âyetin nüzûl nedeni, bu kelimenin anlamını ortaya koymada yardımcı olmaktadır.
Kurtubî’nin anlattığına göre burada Allah (c.c.)’ın tağût diye isimlendirdiği kişi, Yahudi Ka’b b. Eşref’tir. Bu itibarla Allah ve Rasûlünün hükümleri nerede kabul edilmiyorsa orada tuğyan vardır ve Allah ile Rasûlü’nün hükümlerini kabul etmeyen herkes Tağuttur.
“Onlar; ‘Allah’ın indirdiğine (Kitab’a) ve Rasûl’e gelin (onlara başvuralım) denildiği zaman münafıkların senden iyice uzaklaştıklarını görürsün.” (Nisâ/61)
Basireti ve uzak görüşlülüğü yok olmuş Allah’ın şeriatını değiştirip yerine insan kafasının ürünü kanunları koyanları İslâm âlimlerinden biri ne güzel bir şekilde tarif etmektedir:
“Bu gibileri misk, gül ve benzeri iyi kokulardan rahatsız olup da, dinlenirken pisliklerden, kazurattan ve kötü kokulardan huzur duyup canlanan kimseye benzerler” (er-Resailu’l-Münîre, 1, 139.)
Nitekim Allah (c.c.) da şöyle buyurmaktadır:
“Allah’a ve peygamberine düşman olanlar, işte onlar en aşağıların arasındadırlar.” (Mücadele/20)
Allah’a ve Rasûlüne düşman olmanın en önemlisi ve en büyük düşmanlık Allah’ın hükmünden, O’nun şeriatından, Peygamberi’nin sünnetinden uzaklaşmak ve bunlardan yüz çevirmek, bunlara sırt vermektir. Acaba bugün yeryüzünde yaşayan müslümanların çekmekte oldukları nasıl bir zillet ve aşağılık bu? Evet, bu, gayet tabii ve doğal bir sonuçtur. Çünkü günümüz müslümanları Allah (c.c.)’ın şeriatını terketmişlerdir. İşte bunlar, yani müslümanlar günümüzde bir hayli çokturlar. Fakat bunlar tıpkı selin üzerindeki çer çöp ya da köpük misalidirler. Sel önünde hiç bir varlık gösteremezler. En aşağılık milletler onlar için ümide kapıldılar ve insanların en aşağılıkları onların başlarına üşüştüler. Gerçekten Hz. Peygamber’in peygamberliğinin doğruluğunu onun şu sözü ne kadar da gerçekci bir şekilde açık seçik olarak ortaay koymaktadır.
“Tıpkı aç kimselerin sofradaki yemek tabağına üşüştükleri gibi yakın bir gelecekte milletler de sizin üzerinize öylesine üşüşeceklerdir.” Bunun üzerine, bir zat:
“Acaba O gün bizim az oluşumuzdanmı olacaktır bu?” diye sorar. Rasûlüllah (s.a.v.) da şu cevabı verirler:
“Aksine o gün siz çok daha fazla olacaksınız. Ancak o gün siz tıpkı sel üzerindeki köpük (çer-çöp) gibisiniz. Allah (c.c.), kesinlikle, düşmanlarınızın gönlünden sizden duydukları korkularını çıkarıp atacaktır ve Allah (c.c.), sizin kalblerinize kesinlikle “Vehen” atacaktır.” Oradakilerden biri şöyle sordu:
“Vehen nedir? Ey Allah’ın Rasûlü!” Rasûlullah (s.a.v.) ise şöyle cevap verdiler:
“Dünya sevgisi ve ölümden hoşlanmamak (ölüm korkusu.)” (Ebû Davûd, melahim, 5)
Aslında bu gün müslümanların hayatına musallat olmuş en büyük inhiraf ve dinden uzaklaşma şu noktadan gelmektedir ve bu en büyük tehlikeyide oluşturmuştur: Bazi kimseler âlim süsüne bürünmek sûretiyle, değişik şeyleri insanlara süsleyerek, allayıp pullayıp sunmaktalar. Böylece beşerin arzu ve isteklerini ön plana sokarak, Allah’ın şeriatını ortadan kaldırıyorlar. Bu hususta Merhum Mehmet Akif şiirinde şöyle diyor: Yıktı bin mel’un kalem namusu, bizler uymadık; “Susmak evlâdır” deyip sustuk... Sanırsın duymadık! Kustu, bin murdar ağız şer’in bütün ahkâmına; Ah! Bir ses bari yükselseydi nefret namına! Altı yüz bin can gider; milyonla iman eksilir; Kimseler görmez! Gören sersem de Allah’tan bilir! (Mehmet Akif) İşte bu kimseler, kendi günahlarını yüklendikleri gibi kıyamet gününde hak yoldan saptırdıkları kimselerin de günahlarını yükleneceklerdir. İslâm bütün bunlardan uzaktır. Böylelerinin hiç birisi ile ilgisi yoktur.
Merhum Mehmet Akif ‘in bunlar hakkındaki şiiri:
Mütefekkir geçinenler ne diyor sizde bakın:
“ Medeniyyette tealisi umumen Şark’ın,
Yalınız bir yolu takıbederek kaabildir;
Başka yollarda selamet gözeten gafildir.
Bakarak hangi zeminden yürümüş Avrupalı,
Aynı izden sağa, yahut sola hiç sapmamalı.
Garb’ın efkârını mal etmeli Şark’ın beyni;
Duygular çıkmalı hep aynı kalıptan; yani:
İçtimaî, edebî, hasılı her mes’elede,
Garb’ı taklid edemezsek, ne desek beyhude.
Bir de din kaydını kaldırmalı, zira, o belâ,
Bütün esbab-ı terakkimize engel halâ!”
Allah (c.c.), selef âlimlerine rahmetiyle muamele buyursun ki, hepsi de İslâm sınırının bekçileri ve hamileriydiler. Öyle ki bunlar tarafından İslâm’a hiç bir şey (leke) getirilmemiştir
İşte değerli âlim Hafız İbn Kesîr (r.a.), ünlü tefsirinde, Tatarların (Moğolların) baskısı sırasında müslümanların başlarına gelenleri, “Yoksa onlar (İslâm öncesi)cahiliyyet idaresini (hükmünü) mi arıyorlar.” (Maide/50) âyetinin tefsirini yaparken şöylece aktarmaktadır:
“Alalh (c.c.), kendisinin sapa sağlam ve muhkem olan, her türlü iyilik ve hayrı içinde bulunduran, aynı zamanda tüm kötülükleri ve şerri yasaklayan, uydurma heves ve isteklere, arzulara meyletmeyi önleyen Allah’ın şeriatının ve hükümlerinin dışına çıkanları reddtmektedir. İnsanların kendi elleriyle uydura geldikleri ve Alalh’ın hükümlerine dayanmayan yasaları, cahiliyyet hükümlerinin sapıklıklarını ve tüm bigisizliklerini reddetmektedir. Zira Allah (c.c.), insanların bu hükümleri ve sapıklıkları sırf kendi görüş ve istekleri sonucu ortaya çıkardıklarını bildirmektedir. Tıpkı Tatarların, Cengiz Han olarak bilinen krallarından krallık yasalarını almaları gibi. İşte bu krallık emir ve buyrukları, hükümleri yürütmekte idiler ki, bunu onlara “Yasa” adıyla kralları uydurmuştu. Bir araya getirilen bu yasalar yahudi hristiyan ve İslâm dinine bağlı farklı toplumlardan alınmak suretiyle toplanıp bir araya getirilmiş hükümlerdi. Aynı zamanda bu yasada yer alan bir çok maddeler, bizzat Cengiz Han’ın kendi görüş ve düşüncelerinin ürünü olan maddelerdi. Cengiz bu yasayı kendi çocukları için izlenilmesi ve uğurunda gidilmesi gereken bir yol olarak kabul ettirmişti. Onlar Allah’ın Kitab’ından ve Rasûlü’nün Sünnetinden önce bu yasa ile hüküm verirler ve buna uyarlardı. Onlardan böyle davranıp bu yasaya uyanlar kâfirdir ve kesinlikle öldürülmeleri gerekir. Evet böyleleri ya o yasaları bırakıp Allah ve Rasûlü’nün hükmüne dönerler veya dönmemeleri halinde öldürülürler. Zira ister az ister çok olsun, Allah’ın hükümleri dışında hiç bir kanuna va hükme başvurulamaz.” (İbn Kesîr, Tefsir, 4, 123.)
İslâm’a göre Dost ve Düşman (Muhammed bin Saîd el Kahtanî) Kitabından alınmıştır. Kendilerine teşekkür ederim. Ayrıca bu Kitabı okumanızı da tavsiye ederim.
ALLAH’IN KİTABI VE RASÛLULLAH’IN SÜNNETİ DIŞINDA BİR HÜKÜMLE MUHAKEME OLANIN HÜKMÜ
Bu mesele <<Allah’a iman – tağutu red>> konusuyla sıkı sıkıya bağlı olduğu için, İslâm alimleri, bu bakımdan Allah’ın kitabı ve Rasûlünün Sünneti dışında herhangi bir şeyle muhakeme olana sadece bir tek hüküm vermişlerdir: Müşrik ve kâfirdir. Onlara bu hükümden başka bir hüküm vermemişlerdir. Maalesef zamanımızda müslüman olduklarını iddia eden – hakim olsun, hükmedilenler olsun – çoğunun durumları böyledir.
Şeyh Ahmed Şakir şöyle diyor:
Daha önce İslâm’ın hakim olduğu bir takım ülkelerde bugün bir takım kanunlar görüyoruz. Avrupa kökenli olan bu kanunlar bazı hususlarda İslâm şeriatine uygun olsa bile gerek esasta olsun gerek teferruatta olsun İslâmla çelişir. Hatta İslâm’ı yıkıp ortadan kaldıracak ve ona ters olan unsurlarla doludurlar.
Bu gerçek, kendisini aldatan veya din hususunda cahil olan ya da bilmeden İslâm’a düşmanlık yapan kimseler hariç herkes için açıktır, bedihîdir.
Şimdi günümüzdeki bu meselenin iç yüzünü ortaya koyacak olan İmam Şafii (r.a.)’nin dakik bir kaidesine göz atalım. Ancak ne varki, bu fıkhi kaide, Allah’ın hükümleri dışında hüküm vazeden ve onları uygulayanlar hakkında ortaya konmamıştır. Çünkü o dönemde İslâm ülkeleri utanç verici böyle bir durum ile karşı karşıya kalmamışlardı.
İmam Şafii bu kaideyi; kaynaklara yani Kur’an ve Sünnete inmeden, oradan delil getirmeden fetva veren alimler için koymuştu.
İmam Şafii 178. risalesinde şöyle diyor:
“Kim Kur’an ve sünnetten kaynaklanan sağlam bir delile dayanmadan, kendi görüşü doğrultusunda bir fetva verirse, doğruya isabet etmiş bulunsa bile, bu yaptığından dolayı sevap alamaz ve yanlış yapmış olmaktan kurtulamaz. Eğer Kur’an ve sünnete dayanmadan yanlış fetva verirse, bu durumda da özür sahibi sayılmaz.”
İşte bu kaide bize açık olarak gösteriyor ki; bir müctehid Kur’an ve sünnetten araştırmadan bir mesele hakkında sırf sahip olduğu ilimle bir fetva verirse verdiği fetvada isabet etmiş olsa bile hata işlemiş olmaktan kurtulamaz. Çünkü onun bu isabeti tesadüfidir. Bu durumun böyle olmasının sebebi ise bu kimsenin fetva verdiği meselenin delilini araştırmaması, Kur’an ve sünnete baş vurmamasıdır.
Bu durum müslüman bir müctehid için böyledir. Çünkü bu kişi yine de İslâm dışı bir kaideyle hareket etmemiştir. Fakat,İslâm kaideleri dışındaki kaidelere göre hüküm verenlere gelince, işte bunlar ne müctehidtirler ne de müslümandırlar. Velevki verdiği hükümler İslâm’a uygun olsun, sonuç değişmez. Çünkü bu kişi İslâm kaideleri dışındaki kaidelerle hüküm vermiştir. (Müsned-İmam Ahmed’in Şerhi c:6, s: 303)
Şeyhul İslâm Mustafa Sabrı, Allah’ın kitabı ve Rasûlün sünneti dışında bir şeye muhakeme olma – ki bunun günümüzdeki pratik şekli laiklik yani din işleri ile devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır – ve bunun toplumda meydana getirdiği korkunç sonuçlar hakkında şöyle diyor:
“Aslında din ile devlet işlerini birbirinden ayırmak, dini ortadan kaldırma planından başka bir şey değildir. Batıdan gelen veya batı bağlılarının ortaya attıkları bid’atlerin hepsi İslâm’ı yıkmak ve müslümanları İslâmdan uzaklaştırmak içindir. Fakat bu amaçla ortaya çıkarmış oldukları şeylerin en korkuncu din ile devlet işlerini birbirinden ayırmak anlamına gelen laikliktir.
Laiklik hükümet tarafından halkın dinine indirilmiş bir darbedir. Oysa devrimler adet üzere halktan iktidarlara yöneliktir. Burada hükümetlerin halka rağmen halkın aleyhine devrim yaptığını görüyoruz.
Laiklik ilkesini kabul eden bir siyasi rejim İslâm hükümlerine baş kaldırmış demektir. Dolayısıyla öncelikle bu hükümet irtidat etmiş sonra da buna itaat edenler mürtedleşmiş sayılır. Siyasi idarede görev alanlar tek tek mürted hükmünü aldıkları gibi bu hükümete itaat eden kitleler de irtidada düşmüş olur. Bu kestirmeden toplu küfre giriş kadar korkunç bir olay tasavvur edilemez.
Birimiz, fert olarak İslâm’ın herhangi bir hükmünü kabul etmediğimiz, dinin sultasını reddettiğimiz, helâl ve haramdan, emir ve nehiyden birini inkâr ettiğimiz takdirde küfre girmiş oluruz. Peki, toptan Allah’ın sultasını, emir ve nehiylerini helâl ve harama ilişkin ölçülerini reddeden dolayısıyla mürted olduğu şüphe götürmeyen bir idarenin üyeleri hakkındaki hükmünüz ne olacaktır? Cevap: Yalnızca “mürted olmak”, değil mi?” (Mevkif el Akl vel İlm vel Alem Min Rabbil Alemin c: 4, s: 280)
Laiklik (din ile devlet işlerini birbirinden ayrılması) düşüncesine göre namaz, oruç, hac gibi ibadetler konusunda başvurulan merci’, Kur’an ve sünnet olmasına karşın hayat pratiği ile ilgili işlerde, beşeri münasebetlerde baş vurulan merci’, Kur’an ve sünnet dışında insanların kendi heva ve hevesleridir. O halde namaz, oruç, hac gibi ibadetlerimizi Kur’an ve sünnetten başka bir kaynağa dayandırmak kesin bir küfür ise bunlar gibi birer ibadet olan diğer işlerimizi Kur’an ve sünnetten başka bir kaynağa dayandırmak da aynı şey olmaz mı?
Şeyh Muhammed Emin Şankıtiy:
“İhtilâfa düştüğünüz herşeyin hükmünü Allah’tan alın.” (Şura:10) ayetini zikrettikten sonra diyor ki:
“Bu ayetten anlaşılıyor ki; Allah’ın kitabı ve Rasûlünün sünnetinden başka hiçbirşeye muhakeme olmak caiz değildir. Allah, Allah ve Rasûlünden başka şeylere muhakeme olanları azarlayarak onların şeytan tarafından derin bir sapıklığa itildiklerini belirtiyor.
Allah (c.c.) şöyle buyuruyor:
“Ey Muhammed! Sana indirilen Kur’an’a ve senden önce indirilenlere inandıklarını iddia edenleri görmüyor musun? Tağuta muhakeme olunmalarını istiyorlar. Oysa onları tanımamakla emrolunmuşlardı. Şeytan onları derin bir sapıklığa düşürmek ister.” (Nisa:60) (Edvaül Beyan )
Şeyh Şankıtiy başka bir yerde şöyle demektedir:
“Allah huküm koymada kendine ortak kabul etmez.” (Kehf: 26) ayeti ve benzeri ayetlerden anlaşılıyor ki; Kur’an ve sünnetin dışında kendi heva ve heveslerine göre kanun koyanlara uyanlar Allah’a şirk koşmuşlardır.
Bu manayı destekleyen birçok ayet de vardır.
Örneğin; Şeytana ve kendi hevalarına göre teşri (kanun) koyarak, haram olan ölü hayvan etini Allah öldürmüştür diye helâl sayanlara uyanlar hakkında Allah (c.c.) şöyle diyor:
“Üzerine Allah’ın adının anılmadığı kesilmiş hayvanları yemeyin. Bunu yapmak Allah’ın yolundan çıkmaktır. Doğrusu şeytan sizinle tartışmaları için dostlarına fısıldar. Eğer onlara itaat ederseniz şüphesiz siz müşrik olursunuz.” (En’am: 121)
Bu ayette Allah’ın haram kıldığı eti helâl sayanlara itaat etmenin şirk olduğu apaçık bir şekilde bildiriliyor. Bu şirk Allah’ın kanunlarına muhalif olan kanunlar koyanlara itaat edilerek işlenmiş bir şirktir. Ve aşağıdaki ayetlerde geçen “şeytana ibadet etmeyin” sözünden maksat da budur. Alalh (c.c.) şöyle buyuruyor:
“Ey Ademoğlu! Ben size apaçık düşmanınız olan şeytana değil, yalnız bana ibadet edin, dosdoğru yol budur, diye bildirmedim mi?” (Yasin: 60-61)
“Ey babacığım! Şeytana ibadet etme. Çünkü şeytan Rahman’a başkaldırmıştır.” (Meryem: 44)
“Onlar Allah’ı bırakırlar ve yalnız dişilere (Lat, Uzza, Menat gbi dişi saydıkları putlara) ibadet ederler. Onlar ancak şeytana ibadet etmiş olurlar.” (Nisa: 117)
Bu ayetlerde geçen “şeytana ibadet”ten maksat; Kur’an ve sünnete zıt olan kanunlara tabi olarak şeytana ibadet edilmesidir. Bu yüzden Allah (c.c.) haramları süsleyenlere itaat edenlerin onların ortakları olduklarını şöyle belirtiyor:
“Bunun gibi ortakları müşriklerden çoğuna çocuklarını (kızlarını) öldürmeyi hoş bir şeymiş gibi gösterdi ki hem kendilerini mahvetsinler hem de dinlerini karıştırıp bozsunlar. Allah dileseydi onu yapamazlardı. Öyleyse onları uydurduklarıyla başbaşa bırakın.” (En’am: 137)
“Ey Muhammed! Sana indirilen Kur’an’a ve senden önce indirilenlere inandıklarını iddia edenleri görmüyor musun? Tağuta muhakeme olunmalarını istiyorlar. Oysa onları tanımamakla emrolunmuşlardı. Şeytan onları derin bir sapıklığa saptırmak ister.” (Nisa: 60)
Bu zikrettiğimiz ayetlere göre apaçık belli oluyor ki; şeytanın kendilerini kandırdığı ve insanların kafalarından çıkarılmış Allah’ın şeriatine muhalif kanunlara tabi olan kimselerin kâfir ve müşrik olduklarında şüphe edenler; hakkı görmek hususunda basireti kör olmuş kimselerden başkaları değildir. (Edvaül Beyan c:4 s: 83-84)
İmam Kurtubî şöyle diyor:
Ebu Ali dedi ki: “Allah’ın kanunlarından yüz çevirip onların dışında başka hükümleri isteyen kâfir olur.” (Kurtubî Tefsiri: s: 2185)
Allah (c.c.) şöyle buyuruyor:
“Rabbine andolsun ki aralarında ayrılığa düştükleri şeylerde seni hakem tayin etmedikçe, verdiğin hükümden dolayı kalblerinde hiçbir sıkıntı duymadan teslim olmadıkça iman etmiş olmazlar.” (Nisa: 65)
İbn-i Kesir bu ayet hakkında şöyle diyor:
“Allah (c.c.) tüm işlerde Rasûlullah (s.a.v.)’i hakem tayin etmeyenin iman etmiş olmayacağını kendi adına yemin ederek belirtiyor. Allah’ın Rasûlü (s.a.v.) hükmederse o haktır. Zahiren ve batınen yalnız ona bağlanmak gerekir.” (İbni Kesir Tefsiri c:1 s: 520)
Allah şöyle buyuruyor:
“İhtilâfa düştüğünüz her meselede hüküm verecek olan Allah’tır.” (Şura: 10)
Yani Allah ve Rasûlünün verdiği hüküm haktır. Hakkın dışında sapıklıktan başka ne vardır? Bu sebeple Allah (c.c.) bu ayetin ardından:
“Eğer Allah’a ve ahiret gününe iman ediyorsanız” buyurmaktadır. O zaman bu; “Allah’a ve ahiret gününe iman ediyorsanız aralarınızda çıkan ihtilâflarda, anlaşmazlıklarda çözümü Kur’an ve sünnetten isteyin ve o iki kaynağı hakem tayin edin”, demektir.
Bu ayetler gösteriyorki yalnız Kur’an’a ve sünnete muhakeme olmayan kişi Allah’a ve ahiret gününe iman etmiyor demektir.(İbni Kesir,c:1 s:518)
Bütün bu anlatılanlar ve zikredilen alimlerin yasama sultasına ilişkin izahlarından sonra şu gerçek apaçık olarak ortaya çıkmaktadır; İslâm’ın dışındaki tüm idari nizamlar, hayat sistemleri küfürdür, tağutidir, çağdaş tağutları temsil etmektedir. Onları inkâr etmek, tekfir etmek, tanımamak ve onlardan uzak durmak gerekir. Aynı şekilde onları destekleyenler de tekfir edilip reddedilmelidir.
Şu apaçık bir gerçek ki; Kur’an ve sünneti bırakıp insanların hayatlarını düzenleyen beşeri mahreçli kanunları her kim va’zeder, va’zedilmesine katkıda bulunur, yasalaştırır, tatbik eder ve reddetmezse kâfirdir.
Bu durumda yasama meclisi (ki teşrii de bulunur) yasamayı tasdik eden parlamenderler (milletvekilleri), uygulama safhasına koyan yürütme organları (başbakan, cumhurbaşkanı, bakanlar bu çerçevededir) ve yürütme organı başkanı, yürütme organının yapısı içinde yer alan hakim, savcı, avukatlar, yine bu kanunlara dayanarak soruşturma yapan istihbarat ve güvenlik kuvvetleri ve kâfir sistemi koruma ve kollamaya görevli olanlar kâfirdirler.
Halka gelince, her kim böyle birşeye rıza gösterir ve inkâr etmezse, nemelâzımcı bir tavır takınırsa kâfir olur. Çünkü bu insanlar küfrün tahakkümüne rıza göstermekte, İslâm şeriatının kaldırılmasına, uygulanmamasına ilgisiz kalmaktadırlar. Hatta bazıları müslüman olduklarını iddia etseler bile. Onların kâfir oluşu tağutu inkâr etmemelerinden kaynaklanmaktadır.
İşte İslâm alimlerinin görüşleri budur! Evet, Allah’ın kitabı ve Rasûlünün sünneti dışında – ister yargılayan (hüküm veren), ister yargılanan (muhakeme olunan) olsun – bir hükmü kabul eden veya reddetmeyen kesinlikle kâfirdir.
İster fert, ister devlet olsun hukuki, iktisadi, ictimai ve siyasi her konuda, Allah (c.c.) ve Rasûlünün (s.a.v.) şeriatı dışında, adı ne olursa olsun, herhangi bir şeriata (kanuna) muhakeme olmayı isteyen kâfirdir.
Bu konuda önemli bir noktaya değinmek gerekir:
İslâm’la çelişmeyen idari kanunları tatbik etmek ayrı, haramı helâl, helâli haram yapan kanunları tatbik etmek ayrıdır. Birincisi caizdir, ikincisi ise küfürdür. İslâm ile çelişmeyen idari kanunlardan kasıt; haramı helâl, helâli haram yapmayan, fertlerin menfaatini ve toplumun düzenini sağlayan idari kanunlardır. Trafik, binaların şekli, yolların şekli, su dağıtma şekli, mahallede bulunanların kaydedilmesi, işçilerin tanzimi, fabrikalar kurma vb. Gibi halkın genel maslahatına uygun olan ve şeriate karşı gelmeyen kanunları yapmak ve uygulamak caizdir.
Şeyh Emin Şankıtiy şöyle diyor:
Heva ve heveslerinden kaynaklanan ve Kur’an’a zıt olan kanunları uygulamak – ki bu açık bir küfür – ile Kur’an’a ve sünnete zıt olmayan, insanların hayatını düzene sokan kanunları uygulamak arasındaki farkı ayırmak lâzım. Kanunlar iki türlüdür: İdari ve şer’i kanunlar.
İdari kanundan maksad; insanların durumlarını Kur’an ve sünnete muhalif olmayacak şekilde düzenlemektir. Bu gibi kanunların insanlar tarafından konulması caizdir. Sahabeler ve onlardan sonra gelen müslümanlar da bunu yapmışlardır. Ömer b. Hattab (r.a.) Rasûlullah (s.a.v.) zamanında olmayan bunun gibi idari birçok kanun koymuştur. Örneğin; Askere katılanlarla katılmayanları tespit etmek için askerlerin isimlerinin kaydedildiği bir divan defteri tutturmuştur. Halbuki Rasûlullah (s.a.v.) böyle birşey yapmamıştır. Dolayısıyla ka’b ibn-i Malik ve onun gibi Tebük savaşına katılmayan kimseleri ancak daha sonra öğrenebilmiştir. Ayrıca Ömer b. Hattab, Saffan b. Umeyye’nin evini hapishane yapmıştır. Halbuki Rasûlullah (s.a.v.) ve Ebû Bekir zamanında hapishane yoktu. İşte bu gibi İslâm’a zıt olamyan ve insanların hayatını düzene koyucu kanunları koymak caizdir. Şeriate muhalif olmayan, işçilerin işlerini düzenleyen kanunlar koymak da bunlardandır. Fakat gökleri ve yerleri yaratan Allah’ın şeriatine muhalif bir kanun koymak ve bunu insanlara uygulamak gökleri ve yerleri yaratanı inkâr etmek demektir ve açık bir küfürdür. Mirasta erkek ve kızın eşit tutulması, tek hanımla yetinme, boşanma gibi hususlarda yeni kanun koymak, recim cezasını kaldırmak, hırsızların elini kesme cezasını değiştirmek ve bunun gibi şeriatte bulunan cazaları ortadan kaldırıp bu cazalar hakkında: “Artık bunlar zamanımıza uymaz” demek gökleri ve yeri yaratanı inkâr etmek demektir. Böyle yapmak Allah’ın koyduğu nizama başkaldırmaktır. Halbuki Allah (c.c.) insnalrın maslahatını en iyi bilendir. Teşri konusunda Allah (c.c.) ortaktan münezzehtir.
Allah (c.c.) şöyle buyurur.
“Yoksa onlar Allah’ın dinde izin vermediği birşeyi onlara meşru kılacak ortakları mı vardır?” (Şura:21)
“De ki: “Allah’ın size indirdiği rızkın bir kısmını haram bir kısmını helâl kıldığınızı görmüyor musunuz?” De ki: “Size Allah mı izin verdi. Yoksa Allah’a karşı yalan mı uyduruyorsunuz?” (Yunus: 59)
“Diliniz yalana alışmış olduğu için herşeye bu haram, bu helâl demeyin. Zira Allah’a karşı yalan uydurmuş olursunuz. Allah’a karşı yalan uyduranlar ise şüphesiz saadete erişemezler.” (Nahl: 116) (Edvaül Beyan c: 4 s: 84)
Günümüzde bazı kişiler şöyle diyebilirler: “Bizim yaşadığımız devlette şeriat hakim değildir. Eğer tağutun mahkemesine başvurmazsak hakkımızı alamayız. Hakkımızı almak için tağutun mahkemesine başvurabiliriz.”
Bu gibi kişilere şöyle denir: Birisi sizden hakkınızı alsa ve: Bana namaz kılmadan hakkınızı alamazsın” dese ve siz bu hakkınızı almak için ona namaz kılsanız Allah (c.c.) katında müslüman kalabilir misiniz? Elbette: Kalamayız diyeceksiniz. Çünkü; namaz ibadettir. İbadetler de yalnızca Allah’a yapılır. Başkalarına namaz kıldığımızda onu ilâh seviyesine çıkarmış oluruz dersiniz. O halde düşünmez misiniz ki acaba Allah (c.c.) tağutun mahkemesine başvurulduğunda kâfir olunacağına dair niçin hüküm vermiştir?
Tağutun mahkemesine başvurulduğunda sadece Allah (c.c.)’a ait olan hüküm verme yetkisinin Allah (c.c.)’dan başkasına verilmesi söz konusudur. Çünkü hüküm vermek yalnızca Allah’a aittir. Allah sadece kendi hükmüne itaat edilmesini emretmiştir. Kendi hükmünden başkasına itaat edenlerin kimin hükmüne ,taat ediyorlarsa ona ibadet ettiklerini apaçık bir şekilde:
“Hüküm vermek yalnız Allah’a aittir. Kendisinden başkasına değil yalnız O’na kulluk etmenizi emretti.” (Yusuf: 40) ayetinde bildirmiştir. Öyleyse her ne kadar kalben tağutu sevmediğinizi, ona düşman olduğunuzu iddia etseniz bile hareketiniz bunu yalanlamaktadır. Zira gerçekten tağuta düşman olmuş olsaydınız ve onu kalbinizle inkâr etmiş olsaydınız ister hakkınız gitsin ister gitmesin tağutun mahkemesine başvurmazdınız. Mesele hak-hukuk meselesi değildir. Mesele yalnız Allah (c.c.)’a ait olan hüküm verme yetkisinin Allah’tan başkasına verilmesi meselesidir. Bu ise şirkin tâ kendisidir. Allah (c.c.) Nisa: 60’da tağuta muhakeme olmayı isteyenlerin iman iddialarının geçersiz olduğunu ve şeytanın onları: “Tağuta muhakeme olmayı istediğiniz halde müslüman, mü’min kalabilirsiniz” diye vesvese vermek suretiyle derin bir sapıklığa saptırdığını bildiriyor.
BU GÜN DE
PUTA TAPANLARLA HAÇA TAPANLAR MÜSLÜMANLARIN GELECEĞİNİ ÇİZİYOR!...
Garip garip çehresinde dönen dünyanın gariplik koleksiyonunda bir levha daha... Allah (c.c.)’un yanına bir başka putu veya bir insanı yaklaştırmanın müslümanların üzerine, dünyada ne kadar putperest, tağut, haç-perest, bel’am ve münafik var ise, bir araya geliyor ve projeler çiziyor. Yuvarlak masanın etrafında müslümanlığın tanımı ve İslâm dininin sınırları (!) görüşülüyor. Allah’ın dinine karşı savaş açanların, müslümanların “ibadet şeklini belirlemeleri” gibi tezat bir sonuç ortaya çıkıyor.
İznik’deki toplantı:
Miladî 300 yıllarında Anadolu topraklarında o zamanki ateist kral Kostantin’in etrafında papazlar toplanıyor. Konu: 100 küsür İncil’in arasından en doğrusunu seçip çıkarmak! Bu toplantının ilgi çeken tarafı, yuvarlak masayı düzenleyen bir ateist, yani Allah’a inanmayan birisi olması ve kral vasfını almasıydı. Kostantin’in kendi fikrine uygun olan tarafı desteklemesi ve kraliyetine de zarar gelmemesi için uğraş vermesi çok doğaldı. Toplantının sonunda iki ayrı fikir süzüldü: Tevhid inancına sahip çıkan hakiki kitap ehliyle, üçlü teslisi (Baba-Oğul-Ruh-ul-Kudüs’ü) savunan papazlar. İkinci şıkdakiler azınlığı temsil etmelerine rağmen, kral Kostantin onların görüşlerinin doğruluğuna karar verdi ve tevhid inancını savunanları da hapishanelere doldurarak, işkence altında öldürttü. Zamanımızda yaşanan hıristiyanlığın temeli işte İznik’te böylece atıldı. Ateist Kostantin’in imzasını taşıyan bir Baba-Oğul-Ruh teslis inancı!..
İstanbul’daki toplantı:
Miladî 2002 senesinde yine Anadolu topraklarında birileri toplanıyor. Birileri derken, müslümanlardan gayrı her kesim!
Kemalizmin puta tapıcıları, Avrupa’nın hıristiyan haç tapkınları, diktatörler, zalim kralların temsilcileri, münafıklar ve dini satan bel’amlar... Toplantıya katılanlar 70 devletin temsilcileri; 40’tan fazlası dışişleri bakanı ve diğerleri devlet bakanı durumundaki kişiler...
Gündemleri de bir o kadar ilginç: “Batı ile İslâm diyaloğa giriyor!”, “Kültürler arası diyalog” gibi konular. Amerika’nın yanında bir vücudun azaları gibi çalışan bu 70 ülkenin temsilcileri, İslâm dinini emperyalizmin isteği doğrultusunda yorumlamanın peşindeler.
Türkiye’deki kemalistlerin rolü de küçümsenecek kadar değil. İki kültür arasında köprü olmanın hayalini yaşamaktalar. İslâm dinine karşı gelen, Kur’an’ı yasaklayan ve başörtüsünü engelleyen bir düzenin arabulucu olarak tanımlaması ve toplantıya ev sahipliği yapması, ateist Kostantin’in hıristiyanlık adına konuşmasına eşittir.
Hıristiyanlığı aslında bozan zihniyet, İslâm dini için aynı yöntemi kullanmak istemekte ve aynı hayali gütmekte.
Allah’ın (c.c.) vaadi var:
Hıristiyanlarla aramızdaki fark işte burada yatıyor. Kitap ehlinin âlimlerine emanet edilen yüce kitaplara, bu öncüler ihanet etmişlerdi. Son olarak Kostantin’in hevasına göre İncil’i yorumlamışlardı. Allah (c.c.)’ü Kur’an-ı Kerim’i kendi korumasına almamış olsaydı, zamanımızdaki bel’amlar da bu yüce İslâm dinini Amerika’ya dünden satarlardı. Olayın püf noktası işte burada!
İslâm dinini değiştirmek isteyenler, kendileri değişiyor ve farkında bile olmuyorlar. Yüzlerindeki nur ve müslümanlık sıfatı kendilerini terk ediyor. Dünyanın 70 ülkesi değil de, bütünüyle insanlık âlemi birleşseler, Kur’an’ın Tevhidî mesajını değiştiremezler. Bir ayetini ortadan kaldıramadıkları gibi, demokrasi ve kapitalizmi de bu yüce dine dahil edip, yamayamazlar!..
Ebu Yusuf
.
http://www.islamyolum.com/tevhid.php
La ilahe illallah (Tevhid nedir?)
Hiç şüphesiz insanoğlunun ilk yaratıldığı günden bu güne kadar Allah'u Teala'nın vahyettiği en muazzam ve en mükemmel kelime, tevhid kelimesi La ilahe illallah'tır. La ilahe illallah kelimesi, küfür ile imanı, kafir ve müşriklerle Müslümanları birbirinden ayıran, Allah'u Teala'nın mü'minlere ilham ettiği bir takva kelimesidir. Kopmak bilmeyen, tutunulacak sağlam bir kulptur. Zikirlerin en faziletlisidir. Nitekim Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır
Zikirlerin en faziletlisi la ilahe illallah kelimesidir
Allah'u Teala tevhid için insanı yaratmış, onun için cenneti süslemiş ve onun için cehennemi kızgınlaştırmıştır. Cihadı ve savaşı tevhid kelimesi için meşru kılmıştır
La ilahe illallah kelimesi öyle bir kelimedir ki, şirk hariç sahibinin bütün günahlarının Allah'u Teala tarafından mağfiret olunmasına bir vesiledir. Bir kimse ne kadar Salih amel işlerse işlesin tevhid kelimesinden ve onun isteklerinden uzak bir yaşam yaşıyorsa bu amellerin kendisine hiçbir faydası olmayacaktır. Ve bir kimse ne kadar çok günah işlerse işlesin şirkten beri olduğu sürece tevhid kelimesi vesilesiyle mutlaka cennetliklerden olacaktır.
Kim la ilahe illallaha şehadet edip Allah'ın tek olup ibadette O'na hiçbir ortak olmadığına, Muhammed (s.a.v)'in O'nun kulu ve Resulü olduğuna, isa'nın O'nun kulu, resulü ve ondan bir ruh olduğuna, "ol" kelimesinin Meryem'e yöneltildiğine, cennet ve cehennemin hak olduğuna şehadet ederse, ne yaparsa yapsın Allah onu cennete sokar
Utban (r.a) diyor ki Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Allah (c.c) kendi rızasını isteyerek "la ilahe illallah" diyen kimseye cehennemi haram kıldı
Ebu Said el-Hudri (r.a) şöyle rivayet ediyor. Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Musa (a.s) dedi ki: "Ya Rabbi! Bana, seni hatırlayıp dua edebileceğim bir şey öğret." Allah (c.c) şöyle buyurdu: "Ey Musa! La ilahe illallah, de." Musa (a.s) dedi ki: "Ey Rabbim bütün kulların bunu diyorlar." Bunun üzerine Allah (c.c) şöyle buyurdu: "Ey Musa! Yedi gök ve içinde bulunanlar ile yedi yer bir kefeye konsa "La ilahe illallah" da bir kefeye konsa "La ilahe illallah" ağır gelir." (Hakim ve ibn-i Hibban rivayet etmişler ve sahih demişler
Tevhid kelimesi La ilahe illallah'ın bu derece fazilet ve önemine rağmen bu gün içerisinde yaşadığımız şu zamanda akide üzerinde gerçekleşen en büyük sapmalardan bir tanesi yine la ilahe illallah kelimesi üzerinde olmuştur. Tüm esasların ve kavramların büyük bir cehalet karanlığı içerisinde gerçek anlamlarını tamamen yitirmeleri ister istemez saf tevhid inancının da zihinlerde ilk günkü berraklığını kaybetmesine neden olmuştur
Öyle ki inanç dünyasında ve pratik hayatta la ilahe illallah tevhid kelimesi hiçbir anlam ifade etmemektedir. Artık la ilahe illallah, sadece dilde tekrar edilen bir kelimeden öteye geçmemektedir. Dilleri ile defalarca la ilahe illallah diyen ama bu söylemleri ile neleri reddetmeleri gerektiğini ve neleri kabul etmeleri gerektiğini bilmeyen insan toplulukları meydana gelmiş, diğer taraftan da bu bilgisizliği ve cehaleti mazeret kabul eden sözde alimler ve hoca efendiler türemiştir. Bu cehaletin doğal bir sonucu olarak da bir taraftan Allah'tan başka ilah olmadığını devamlı surette tekrar etmelerine karşın, günlük yaşamda Allah'tan başka her şeyi ilah edinen kitleler zuhur etmiştir
Biz bu yazımızda Allah'ın izni ile bu konu üzerinde hak olan gerçeği Allah'ın kitabı, Resulullah'ın sünneti ve islam alimlerinin konu üzerindeki yorumları ışığında izah etmeye çalışacağız. Acaba la ilahe illallah ne demektir?
La ilahe illallah kelimesini ikrar eden bir kimseye bu kelimenin yüklediği yükümlülükler nelerdir? Kul la ilahe derken neleri reddetmeli, illallah derken neleri kabul etmelidir? Bir kimsenin Müslüman olarak isimlendirilmesi için sadece mücerred bir şekilde la ilahe illallah demesi yeterlimidir. Yoksa bu kelimeyi söylemekle birlikte bir takım şartları da yerine getirmesi gereklimidir? işte bizler bu yazımızda tüm bu sorulara cevap bulmaya çalışacağız. Gayret bizden takdir ise hiç şüphesiz yüce Allah'tandır.
Tevhid Kelimesi La ilahe illallah
La ilahe illallah nefiy (red/inkar) ve ispat (kabul) olmak üzere iki kısımdan meydana gelmektedir. La ilahe, ilahlığı canlı cansız ne varsa her şeyden çekip almak, illallah ise, uluhiyete (ilahlığa) ait ne varsa sadece ve sadece Allah'u Teala'ya tahsis etmektir. Hiç şüphesiz ki "La ilahe" kelimesinin başında bulunan "La" tevhid ve şirk denizleri arasında bir settir
La ilahe" demek, kişinin apaçık bir şekilde tüm sahte ilahları, beşeri kanun ve yasaları, Allah'ın şeriatından başka kanun ve hüküm koyan sahte ilahları red ve inkar ettiğinin apaçık beyanıdır. Diğer bir anlamıyla tevhid kelimesinin ilk kısmı olan "La ilahe" kelimesi, yeryüzünde egemenliğe soyunan sahte rableri diğer bir anlamıyla tüm tağutları inkardır. Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
Dinde zorlama yoktur. Çünkü doğruluk sapıklıktan iyice ayrılmıştır. O halde kim tağutu tanımayıp Allah'a inanırsa, kopmak bilmeyen sapasağlam bir kulpa yapışmıştır. Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir
Burada kısaca tağut kavramı hakkında bilgi vermekte fayda vardır.
Arapça bir kelime olan bu tağut kelimesi, "teğa, yetgi,tuğyanen" kelimelerinden türetilmiştir. Lügatta haddini aşmak, azgınlaşmak anlamına gelmektedir. Lisan'ül Arap'ta bu kelime hakkında şu bilgiler yer almaktadır.
Tağut; küfürde haddini aşan manasına da gelmektedir. Allah'tan başka ibadet edilen her şey tağuttur. Tağut, putlardan olabildiği gibi cin ve insanlardan da olabilir
ibn-i Cerir Et'Taberi tağut kelimesi hakkında şöyle demektedir: "Tağut; Allah'a karşı isyankar olup zorla veya gönül rızası ile kendisine tapınılıp mabud tutulan, gerek insan, gerek şeytan, gerek put, gerek dikili taş ve gerekse diğer her hangi bir şey demektir. Bunun tefsirinde şeytan veya sihirbaz, yahut kahin ya da insanların ve cinlerin, inat edip büyüklük taslayanların veya Allah'a karşı mabud tanınıp buna razı olan Firavun ve Nemrud gibiler veya putlar diye çeşitli rivayetlere rastlanır
Müfessirlerden Kurtubi ise bu kavram hakkında şunları söylemektedir: "Tağutu reddin demek, şeytan, kahin, put ve bunlar gibi Allah'tan başka ibadet edilen ve sapıklığa çağıran her şeyi terk edin demektir." (Kurtubi, El'Camiu Li'Ahkam, 9/10) Yine Tağut kavramı hakkında mücahid şunları demektedir. "Tağut kendisine muhakeme oldukları ve emirlerine itaat ettikleri insan görünümündeki şeytanlardır
ibn-i Kayyım El'Cevziyye ise şunları söylemektedir: "Tağut; kendisine ibadet edilme, bağlanılma ve itaat edilme noktasında haddini aşan kul demektir. insanların tağutu, Allah ve Resulü'nün kanunlarıyla hükmetmeyen, Allah'tan başka kendisine muhakeme olunan, ibadet edilen ve Allah'ın emrine dayanmaksızın, Allah'a itaat etmeksizin kendisine tabii olunanlardır. Bunları düşünür ve insanların durumuna bakarsan, insanların çoğunu Allah'a değil tağutlara ibadet ettiğini, Allah ve Resulü'nün hükümlerine değil tağutların hükümlerine muhakeme olduklarını, Allah ve Resulüne değil, tağuta itaat edip tabii olduklarını görürsün
O halde bir kimsenin kopmak bilmeyen sağlam bir kulpa sarılabilmesi için öncelikle La ilahe diyerek tüm sahte ilahlardan, yalancı rablerden, yeryüzünde azgınlık yapan tağutlardan beri olması, onları tamamen inkar etmesi gerekmektedir
Tevhid kelimesinin ikinci kısmını ise "illallah" oluşturmaktadır ki, bu da sadece ve sadece Allah'ın uluhiyetini kabullenmek, ilah ve rab olarak sadece Allah'tan razı olmak, kişinin hayatı ile ilgili bütün hususlarda sadece Allah'a itaat etmesi, O'nun hükmüne teslim olması ve tüm bu hususlarda Allah'a söz vermesi demektir. Bakınız Seyyid Kutub tevhid kelimesi La ilahe illallah'ın manasına dair şöyle demektedir.
islam, Allah'tan başka ilah olmadığına şahitlik etmektir. Allah'tan başka ilah bulunmadığına şahitlik ise, yüce Allah'ı tek başına evrenin yaratıcısı olduğuna ve orada dilediği gibi tasarrufta bulunduğuna, kulların ibadet kastı taşıyan davranışlarını ve hayatla ilgili eylemlerini sadece O'na sunacaklarına, Kulların yasalarını sadece ondan edineceklerine, hayatlarına ilişkin konularda tek başına O'nun hükümlerine boyun eğeceklerine inanmakla somutlaşmaktadır. Kim -bu anlamda- Allah'tan başka ilah bulunmadığına şahitlik etmezse, hiçbir zaman şehadet getirmemiş ve islam'a girmemiş demektir. Adı, lakabı ve soyu ne olursa olsun…Hangi bölgede -bu anlamda- Allah'tan başka ilah bulunmadığına şahitlik etme gerçeği gerçekleşmezse, o bölge hiçbir zaman Allah'ın dinini din edinmemiş ve asla islam'a girmemiş demektir
Yine ibn-i Receb el-Hanbeli tevhid kelimesini şöyle tanımlamaktadır. "Kulun La ilahe illallah demesi, onun için Allah'tan başka ibadete layık ilah olmamasını gerektirmektedir. ilah ise: kendisine dua edilen, kendisinden istenilen, kendisine tevekkül edilen, umulan, korkulan, sevilen, yüceliğinden sakınılan, isyan edilmeyen, itaat edilen demektir. Bunlar ilahlığın özelliklerindendir. Bunların Allah'tan başkasına verilmesi caiz değildir. Her kim ilahlığın özelliklerinden birisini bir yaratılmışa vererek Allah'a şirk koşarsa La ilahe illallah sözündeki ihlasını bozmuş olur ve tevhidini gerçekleştirmemiş olur
Sonuç olarak bir kimse La ilahe diyerek ilahlığa ait tüm bu hususları canlı cansız ne varsa her şeyden çekip almalı, illallah diyerek ilahlığa air tüm bu hususiyetleri sadece Allah'u Tealaya tahsis etmelidir.
Bilindiği üzere bu gün içerisinde yaşadığımız ülkenin idaresi, tamamen beşeri esaslı bir yönetim sistemine haizdir. insanlar yine kendileri gibi insanları belirli zaman aralıklarında kendilerini sevk ve idare etmeleri için meclise vekil olarak göndermekteler. Vekiller ise kendilerinden çıkardıkları yasa ve kanunlarla insanları sevk ve idare etmektedirler. Kendi deyimleri ile hakimiyet kayıtsız ve şartsız milletin elinde yani insanların tekelindedir. islam'a göre ise, hakimiyet ve egemenlik ancak Allah'ındır
islam hakimiyet ve otoriteyi sadece Allah'u Tealaya tahsis ederek O'na ibadet etmeyi emretmektedir. Bu noktada fertlere düşen ise La ilahe illallah diyerek öncelikle bu parlamenter sistemin reddetmeli, onların çıkardığı yasa ve kanunlara itaat etmemelidir. Hiçbir probleminde beşer esaslı mahkemelere yetki hakkı tanımamalıdır
Çoğunluğun görüşünü doğru ve hak kabul etme esasına dayanan demokrasi dinini reddetmeli, bunu açıkça ikrar etmelidir. Sadece Allah'a yönelmeli, O'na dayanmalı ve O'na tevekkül etmelidir. Beşeri sistemlere itaat edenleri, beşeri sistemlerin muhakemelerine tabi olanları, her üç-beş yılda beşeri sistemlere iman tazeleyen cahilleri dost ve sırdaş edinmemelidir. Tüm bu anlattıklarımızın delili ise La ilahe illallah tevhid cümlesidir
La ilahe illallah kelimesinin onu ikrar eden kimse üzerine yüklediği bir takım sorumluluklar vardır. Bunlar kişinin öncelikle Allah'u Tealayı rububiyetinde, uluhiyetinde, isim ve sıfatlarında birlemesi, ibadetlerini sadece Allah'u Tealaya tahsis etmesi daha sonra da tevhid kelimesinin ahlakıyla ahlaklanmasıdır. Rububiyet tevhidi demek, Allah (c.c.)'nun bu kainatı tek başına yarattığına, yarattıklarının sahibi olduğuna, hükmünde takipçisi olmadığına, dirilten, yaşatan ve öldürenin O olduğuna, bütün canlıların rızıklandırıcısı, her şeyin yöneticisi olduğuna, Allahtan başka hiç kimsenin ve hiçbir şeyin ne kendi nefsine ne de başkasına O'nun izni ve dilemesi olmadıkça zarar ve fayda veremeyeceğine, dualara yalnızca O'nun icabet edeceğine inanmaktır
Allah'ın kaza ve kaderine inanmakta bu tevhidinin kapsamına girer. Burada özellikle hatırlatılması gereken husus şudur: Rububiyet tevhidi Müslümanlarla müşrikler arasında kabul bakımından ortak bir tevhiddir. Yani müşriklerde Allah'ın rububiyetine inanmaktadırlar. Bundan dolayı sadece Allah'ı rububiyet noktasında tevhid etmek kişinin Müslüman olması için kafi değildir. Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır.
"(Resulüm!) De ki: Size gökten ve yerden kim rızık veriyor? Ya da kulaklara ve gözlere kim malik (ve hakim) bulunuyor? Ölüden diriyi kim çıkarıyor, diriden ölüyü kim çıkarıyor? (Her türlü) işi kim idare ediyor? "Allah" diyecekler. De ki: Öyle ise (O'na asi olmaktan) sakınmıyor musunuz?
Andolsun ki onlara: Gökleri ve yeri yaratan, güneşi ve ayı buyruğu altında tutan kimdir? Diye sorsan, mutlaka Allah derler. O halde nasıl (haktan) çevrilip döndürülüyorlar? Allah rızkı kullarından dilediğine bol bol verir, dilediğine de kısar. Şüphesiz Allah her şeyi hakkıyla bilendir. Andolsun ki onlara: Gökten su indirip onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıran kimdir? Diye sorsan, mutlaka Allah derler. De ki: (öyleyse) hamd da Allah'a mahsustur. Fakat onların çoğu (söyledikleri üzerine) düşünmezler
Andolsun ki onlara, "Gökleri ve yeri kim yarattı?" diye sorsan, mutlaka "Allah…" derler. De ki: (öyleyse) övgü de yalnız Allah'a mahsustur, ama onların çoğu bilmezler
Bu konu üzerine Şeyh Muhammed Sultan El'Hucendi şöyle demektedir: "Ey kardeşim bil ki! Resulullah (s.a.v)'in imana ve tevhide davet ettiği, savaştığı, öldürdüğü müşrikler Allah'u Teala'nın biricik rab olduğuna, bir olan Allah'tan başka bir yaratanın, rızık verenin, dirilten ve öldürenin, işleri tanzim edenin olmadığına inanıyorlardı. Dikkat et ki bu mesele gerçekten çok önemli bir meseledir. Bu meselede en önemli şey ise, senin kafirlerin ve müşriklerin yukarıda izah ettiğimiz rabb'liğe dair hususları kabul ettiklerini bilmendir. Bu imanları ile beraber onlar Müslüman kabul edilmemiş, bu şekilde iman etmeleri onların canlarını ve mallarını emniyet altına almamıştır. Bunun sebebi ise onların rububiyet tevhidini kabul etmelerine binaen, uluhiyet (ilahlık) tevhidini kabul etmemeleridir
Tevhidin diğer bir kısmı ise uluhiyet tevhididir. Uluhiyet tevhidi; ibadeti eşi ve benzeri olmayan Allah'a has kılmak, O'na kayıtsız şartsız itaat etmek ve boyun eğmektir. ilah da kendisine ibadet edilen demektir. Uluhiyet tevhidi ilahlığı sadece Allah'u Teala'ya has kılmaktır. Tüm sahte ilahların, yetki ve otorite sahibi olduğunu iddia eden tüm sahte Rabb'lerin yetki ve otoritesini inkar etmektir. Çünkü hakim, otorite ve yetki sahibi ancak Allah'u Teala'nın bizzat kendisidir. Hüküm ve yasa vaaz eden, helal ve haram sınırlarını tayin eden, insanları sevk ve idare etme yetkisine tek başına haiz yegane ilah O'dur. ibadet ancak O'na, itaat ancak O'nun indirdiği hükümlerledir. Hiçbir kulun O'nun indirdiği hükümlerin dışında bir hükme itaat etmesi caiz değildir
Bilakis böyle bir davranış kişinin itaat ettiği hükmün sahibine ibadet etmesi olacak ve sahibini Allah'tan başka ilah edinen müşrikler seviyesine düşürecektir. Çünkü la ilahe illallah; Allah'ın düzeni ile çatışan tüm tağuti sistemleri reddetmek, onlara itaat etmemektir. La ilahe illallah, kendi heva ve hevesince kanun ve yasa vaaz eden beşeri parlamentoları, onların yasama, yürütme ve yargı organlarını oluşturan meclislerini, kendi küçük beyinlerinin bir ürünü olan anayasalarını, Allah'ın vahyinden kaynaklanmayan beşeri sistemlerin kurallarını tanımamaya dair Allah'a verilmiş bir sözdür
Çünkü La ilahe illallah, egemenliği, hakimiyeti, insanları sevk ve idare etme yetkisini kullardan alıp sadece ve sadece Allah'u Teala'ya vermektir. isim ve sıfat tevhidi ise; Allah'ın kendini Kur'an'da vasfettiği, Resulullah'ın (s.a.v) sahih sünnetlerinde bizlere açıkladığı üzere, bütün noksanlıklardan uzak, yani kemal sıfatlara sahip olduğuna, mahlukata benzemediğine ve bu sıfatların varlığına iptal etmeksizin inanmaktır
La ilahe illallah'ın Şartları
La ilahe illallah tevhid kelimesi cennetin anahtarıdır. Fertlerin ya da toplumların kurtuluşu ancak bu söze bağlıdır. Ne var ki; La ilahe illallah sadece mücerred bir şekilde de söylenen sözden ibarettir.
La ilahe illallah kelimesinin, fertleri ve toplumları kurtuluşa sevk edebilmesi ancak bir takım şartları da beraberinde gerekli kılmaktadır. Nasıl ki; namaz, oruç, hac…vs. gibi tüm ibadetlerin Allah katında makbul olabilmesi için yine Allah tarafından sınırları kesin bir şekilde bildirilmiş şartları mevcut ise, La ilahe illallah kelimesinin de söyleyen kimseye yüklediği yükümlülükler ve şartlar mevcuttur. Bakınız bu konuda Hanbeli alimlerinden ibn-i Recep şöyle demektedir
La ilahe illallah'ı söyleyip de ona şehadet etmekten maksad cehennemden kurtulmayı ve cennete girmeyi gerektiren bir sebep olmasıdır. Bu gereklilik ise söylenen sözün şartlarının hepsinin bir arada bulunması ve onu ortadan kaldıracak bir durumun olmaması halinde geçerlidir
Tevhid kelimesini söyleyen kişide bu kelimenin şartlarından bir tanesi eksik olursa yahut da tevhid kelimesini söyleyen kimse bu kelimeyi ortadan kaldıracak bir söz veya amelde bulunursa artık bu tevhid kelimesi, söyleyeni cehennemden kurtulmasını ve cennete girmesini sağlamaz. Bu görüş Hasan ve Vehb bin Münebbih'ten nakledilmiştir. Bu konu hakkında söylenenlerin en güzel ve en kuvvetlisi bu görüştür
Başka bir rivayette ise, Vehb bin Münebbih kendisine "La ilahe illallah cennetin anahtarı değil midir? Diye soran bir kimseye şu cevabı vermiştir
Elbette öyledir. Ancak o açacak anahtarın dişleri var ise. Bilindiği gibi hiçbir anahtar dişsiz değildir. Şayet sen dişleri olan bir anahtar getirebilirsen o senin için cennetin kapısını açacaktır. Aksi takdirde ise açılmayacaktır
La ilahe illallah tevhid kelimesini şartlarını maddeler halinde şu şekilde kısaca belirtebiliriz
1- Manasını Bilmek
Allah'u Teala şöyle buyuruyor
Bil ki Allah'tan başka ibadete layık hiçbir ilah yoktur
O'nu bırakıp çağırdıkları kimselerin şefaat etme imkanları yoktur. Bilerek hak ile şehadet edenler müstesna
Allah kendisinden başka ibadete layık ilah olmadığına adaleti ayakta tutarak şahitlik etti. Melekler ve ilim sahipleri de buna şehadet ettiler. O'ndan başka ibadete layık ilah yoktur. O, Aziz'dir, Hakim'dir
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Kim; La ilahe illallah'ın manasını bilerek ölürse cennete girer
imam Nevevi bu hadisin şerhinde şöyle demektedir: "Ehli sünnetin mezhebine göre iki şehadet kelimesi ile kalbin Allah'ı bilmesi birbirine bağlıdır. Biri bulunurda diğeri olmazsa (yani ikrar veya bilgiden biri bulunmazsa) o imanın bir faydası yoktur
Yine aynı şekilde imam Kurtubi, Sahihi Müslim üzerine yazmış olduğu "El'Müfhim Ala Sahihi Müslim" isimli kitabında "Sadece iki şehadet kelimesini sözle söylemek yeterli değildir" diye bir başlık atarak şöyle demiştir. "Aksine kesin olarak kalben iman etmesi gerekmektedir
2- Şeksiz ve Şüphesiz Manasını Kabul Etmek
Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
Allah' ve resulüne iman eden sonra imanında asla şüpheye düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla canlarıyla cihad eden kimseler ancak hakkıyla iman edenlerdir. Samimi olanlar da işte bunlardır.
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
La ilahe illallah Muhammedun Resulullah'a şehadet ederim. Şüphe etmeyerek Allah'a bu iki şehadetle kavuşan kul asla cennetten men olunmaz
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Ey Eba Hureyre! Bu bostanın arkasında kalbi yakinen şeksiz inanarak La ilahe illallah'a şehadet eden her kim rastlarsan onu cennet ile müjdele
imam Nevevi, Müslim şerhinde de Kadı Iyaz'dan şu şekilde bir alıntı nakletmektedir: "Bütün Ehli sünnet mezhebine mensup selefi salihin ile muhaddis, fukaha ve ehli sünnet olan Eş'arilere göre kalben gelen bir ihlasla ve samimiyetle iki şehadet kelimesini söyleyen kimse cennete girecektir." imam Nevevi vu açıklamanın son derece mükemmel ve yerinde olduğunu söylemektedir
3- Bu Kelimenin Gerektirdiği Manayı Kalbiyle ve Diliyle Kabul Etmek
Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
Onlara 'La ilahe illallah' denildiği zaman kibirlenirlerdi. Deli olan bir şair için ilahlarımızı mı terk edeceğiz derlerdi
4- Hareketlerini, Davranışlarını ve Yaşantısını La ilahe illallah'ın Manasına Uygun Düşecek Şekilde Düzenlemek
Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
Azab size gelmeden önce Rabbinize yönelin ve O'na teslim olun. Sonra yardım da göremezsiniz
iyilik yaparak kendisini Allah'a teslim eden ve ibrahim'in hanif dinine tabi olandan din bakımından daha iyi kim olabilir? Allah ibrahim'i dost edinmiştir
iyilik yaparak yüzünü Allah'a çeviren kimse muhakkak sapasağlam bir kulpa sarılmıştır. Bütün işlerin sonu Allah2a döner
Hayır! Rabbine andolsun ki aralarında çekiştikleri şeylerde seni hakem tayin etmedikçe iman etmiş olmazlar. Sonra haklarında verdiğin hükümden dolayı içlerinde bir sıkıntı duymadan kendilerini tamamen teslim etmedikçe iman etmiş olmazlar
ibn-i Kesir bu ayetin tefsirinde şöyle diyor: "Allah (c.c) kendi şerefli mukaddes zatına yemin ederek buyuruyor ki, bütün işlerde Allah ve Resulünü hakem tayin etmedikçe hiç kimse gerçekten iman etmiş olmaz. Onun verdiği hüküm gizli ve açık her zaman bağlanılması farz olan hak ve gerçektir. Bunun içindir ki Allah (c.c.); "Sonra aralarında verdiğin hükümden dolayı içlerinde bir sıkıntı duymadan kendilerini tamamen teslim etmedikçe iman etmiş olmazlar" buyurmuştur
Yani seni hakem tayin ettiklerinde gönüllü olarak sana itaat ederler. içlerinde senin verdiğin hükme karşı herhangi bir sıkıntı duymazlar. iç ve dışlarıyla bu hükme uyarlar. Bir karşı koyma, bir müdafaa ve münakaşa olmaksızın bütünüyle bu hükme teslim olurlar. Nitekim bir hadisi şerifte şöyle buyrulmuştur
Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki arzusu benim getirdiğime tabi olmadıkça hiçbiriniz gerçekten iman etmiş olmaz.
5- Yalanlamayıp Kalbiyle ve Diliyle Tasdik Etmek
Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
Bir kısım insanlar vardır ki: "Biz Allah'a ve ahret gününe iman ettik" derler. Halbuki onlar mü'min değillerdir. Allah'ı ve iman edenleri aldatmaya çalışırlar. Oysa sadece kendilerini aldatırlar. Fakat bunun farkında değillerdir. Onların kalplerinde hastalık vardır. Allah'ta onların hastalıklarını artırmıştır. Yalan söylediklerinden dolayı onlar için can yakıcı bir azab vardır
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Her kim La ilahe illallah Muhammedun Resulullah'a kalbiyle tasdik ederek şehadet ederse Allah (c.c) ona cehennemi haram kılar
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Benim şefaatim La ilahe illallah! ihlaslı olarak ve kalbinde olanı lisanı tasdik ederek, lisanında olanı kalbi tasdik ederek söyleyen kimse içindir
6- ihlaslı Olmak
Yani yapılan bütün amelleri sadece Allah rızası için yapmak ve şirkten temizlenip uzak kalmak. Allah'u Teala şöyle buyuruyor
iyi bilinmelidir ki halis din Allah'ındır. Allah'ı bırakıp O'ndan başka dostlar edinenler: "Biz onlara ancak bizi daha çok Allah'a yaklaştırsınlar diye ibadet ediyoruz" derler. Muhakkak ki Allah aralarında ihtilaf ettikleri hususlarda hüküm verecektir. Şüphesiz ki Allah yalancı ve kafir olan bir kimseyi hidayete erdirmez
Oysa onlar doğruya yönelip her türlü şirkten temizlenmiş olarak (yani ihlaslı olarak) Allah'ın dininde O'na kulluk etmek, namazı kılmak ve zekatı vermekle emrolunmuşlardı. Dosdoğru olan dinde budur
imam el-Fadl ibn iyad diyor ki: "Allah rızası için, fakat Allah'ın istediği şekilde yapılmayan amelleri Allah (c.c) kabul etmez. Aynı şekilde Allah'ın istediği şekilde fakat Allah rızası için yapılmayan amelleri de Allah (c.c) kabul etmez. Allah (c.c) ancak kendi rızası gözetilerek ve Resulullah'ın sünnetine uygun olarak yapılan amelleri kabul eder
7- Tevhid Kelimesini Sevmek
Yani kişinin La ilahe illallah kelimesini ve bu kelimeye şahitlik edenleri sevmesi, tevhide düşman olanlara da buğz etmesi, onları düşman edinmesi ve dost edinmemesi gerekir. Allah'u Teala şöyle buyurmaktadır
insanlardan bazıları Allah'tan başka varlıkları ona eşler koşarlar. Onları Allah'ı sevdikleri gibi severler. Mü'minler ise en çok Allah'ı severler
Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse, bilsin ki Allah; onların yerine, kendisinin onları, onların da kendisini sevdiği, mü'minlere karşı alçak gönüllü, kafirlere karşı ise güçlü ve şerefli olan, Allah yolunda cihad eden ve kınayanın kınamasından korkmayan bir kavim getirir, işte bu Allah'ın lütfüdür. Onu dilediğine verir. Allah geniş ihsan sahibidir. Her şeyi çok iyi bilendir
Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu
Kimde şu üç şey bulunursa imanın tatlılığını tatmış olur. Allah ve Resulü'nün kendisine her şeyden daha sevgili olması, bir kimseyi yalnız Allah için sevmesi ve Allah onu küfürden kurtardıktan sonra yine küfre dönmekten ateşe atılacakmışçasına korkması
Şeyh Muhammed Sultan el-Hucendi "Cennetin anahtarı La ilahe illallah" isimli kitabında La ilahe illallah kelimesinin faziletlerini zikrettikten sonra La ilahe illallah kelimesinin şartlarına dair şöyle demektedir
Ancak La ilahe illallah ile murad edilen onu sadece dil ile söylemek değildir. Yine manasından habersiz söylemek hiç değildir. Ancak La ilahe illallah kelimesinin manasını bilerek ve sadece ona inanarak ikrar ederse (söylerse) islam dairsi içine girer, selamet yurdu cennet ehlinden olur. Ancak kim de La ilahe illallah derken Allah'tan başka yaratıcı yoktur, Allah'tan başka Rabb yoktur, Allah'tan başka rızık verici yoktur, Allah vardır ve birdir gibi cümleleri kastederse bu kelimeler onun Müslüman olması ve selamet yurdu ehlinden olması için yeterli değildir. Yukarıdaki kelimeler (Allah'tan başka yaratıcı yoktur, Allah'tan başka Rabb yoktur…vs) hiç şüphesiz doğru kelimelerdir. Ancak bu kelimeleri söylemekte müşrikler, Mecusiler, hristiyanlar, Yahudiler ve diğer insanlar ortaktır
La ilahe illallah'ı Bozan Haller
ibadetlerin geçerli ve makbul olabilmesi için onları iptal eden hallerden uzak durulması gerektiği gibi, tevhidinde geçerli olabilmesi için onu bozan hallerden uzak durmak gerekir. Nasıl ki abdest, namazı ve orucu bozan haller varsa tevhid kelimesi La ilahe illallah'ı da bozan bir takım haller vardır. ibadetler onları bozan hallerin mevcudiyetiyle iptal olurlar ve geçersiz sayılırlar. Özellikle tevhid kelimesini bozan halleri bilmek kişinin imanını muhafaza etmesi için gereken en önemli bilgilerdendir. Zira tevhidin iptali demek kişinin dünya ve ahrette ebedi olarak azaba maruz kalması demektir. Bu tevhidi bozan halleri kısaca başlıklar altında sıralamakta fayda vardır.
|
TEVHİD RİSALESİ
[Er-Risâletü't-Tevhîd]
Tercüme: Serkan Özburun - Yûsuf Özkan Özburun
Semerkand Yayıncılık
İÇİNDEKİLER
(Başlıklara tıklayarak konulara ulaşabilirsiniz. )
İmam Gazâlî
Önsöz Niyetine Birkaç Söz
Mukaddime
Kelime-i Tevhidin Mânası
Kelime-i Tevhidin Meyvesi
Kelime-i Tevhidin Hakkı
Kelime-i Tevhidin Hâkimiyeti
Kalple Nefis Arasındaki İnce Fark
Hidayet Nurunun Misali
Kelime-i Tevhidle Gelen Saadet
Gerçek Sevgi
İrade Nedir?
Tevhid Nurunun Yansıması
Evliyanın Makamları
Kalpler O'nun Elindedir
Yüce Allah'a Ait Sıfatların Hakikati
Ariflere Açılan Sırlar
Bibliyografya
İMAM GAZÂLİ
İslâm âleminin en büyük âlimlerinden olan Gazâlî 450 (1058) yılında İran'ın Horasan yöresinin Tûs şehrinde doğmuştur. İlk tahsil hayatına Tûs'ta başlamış, ilk fıkıh bilgilerini burada hocası Ahmed b. Muhammed er-Râzkânî'den almıştır.
Daha sonra Cürcân'a ve oradan da tahsilini ilerletmek için Nîşâbur'a gitmiştir. Nîşâbur'da zamanın âlimlerinden İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî'den ders almıştır. Buradaki tahsilini de tamamladıktan sonra ilmî noktada temayüz eden Gazâlî, ünlü vezir Nizâmülmülk'ün yanına gidip bir müddet kaldıktan sonra 484'te (1091) Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nin baş müderrisliğine tayin edilmiştir.
Burada gerek Selçuklu devlet büyüklerinin ve gerekse genel halk kitlelerinin teveccühüne mazhar olan Gazâlî, geniş şöhretine ve maddî imkânlara rağmen bu halinden derin bir rahatsızlıkla ve ruh haleti üzerinde meydana gelen dalgalanmalarla derslerini bıraktı, talebelerle ilişiğini kesti. Elde ettiği bilgiler ve dünyevî makamlar kendi ruhunun ve kalbinin açlığını doyurmaya yetmedi.
Kendi ifadelerinden öğrendiğimize göre Bağdat'taki bu dört yıllık müderrislik hayatından sonra Şam, Kudüs, Mekke, Medine ve Tûs'ta geçen on bir senelik bir inziva hayatı vardır ki Gazâlî’yi Gazâlî yapan da asıl bu yıllardır.
499 (1106) yılında Nîşâbur'da tekrar tedris hayatına başladı. Bu ikinci tedris dönemi de uzun sürmedi. Tûs'ta evinin yanına bir medrese ve bir tekke yaptırdı. 505 (1111) yılında vefat edinceye kadar hakikat ilimlerinin öğrenim ve öğretimiyle uğraştı. Geriye bir insan ömrüne sığması güç sayıda pek çok eser bıraktı ve yüzyıllardır manevî irşadını devam ettirip bütün İslâm âleminin muhabbet ve duasına nail oldu. Bu sebeple "Hüccetü'l-İslâm" namına lâyık görüldü.
Ruhu şad olsun!...
ÖNSÖZ NİYETİNE BİRKAÇ SÖZ
Sevgili Okuyucularımız!
Önsöz niyetine kaleme alınan ve sizin dikkatinize sunulan bu yazı, etraflıca düşünüldüğü ve uzunca yazılması tasarlandığı halde buna muvaffak olunamamıştır. Hem içinde bulunduğumuz zaman ve zeminin, hem de hâlet-i ruhiyemizin bu türden meseleleri (ilm-i ledün, tevhid vb.) ifade etmeye müsait olmayışı bir sebep olarak gösterilebilir. Bununla birlikte bu kadar önemli ve yanlış anlaşılması (ya da hiç anlaşılmaması) sebebiyle kimi zaman istismara mâruz kalan bu önemli konulara dair hiçbir şey yazmamak bizim için doğru olmazdı.
Kısaca söylemek gerekirse, üzerinde bir süredir düşünme ve notlar alma ihtiyacı duyduğumuz bir konuda şahsî kanaatlerimizin bir kısmını yine de sizinle paylaşmadan edemedik. Belki bizim başaramadığımızı siz başarırsınız, bizde uyanmayan hakikatler sizde uyanır diye, elinizdeki kitabın konularının ruhuna dair birkaç hususu kısaca, birer anekdot şeklinde sunuyoruz.
Özel anlamıyla değil de genel anlamıyla "ledün ilmi" hayatımızın her safhasında ve her anında hal, harekât, düşünüş vb. gibi bütün insanî durumlarımızı içine almaktadır. Hava, ışık veya su gibi aslında her yere, her şeye sirayet etmiş durumdadır. Çünkü "âlem-i şehâdette her şey "âlem-i gayb" ile irtibatlıdır ve âlem-i şehâdet, âlem-i gayb tarafından (her şeyle her şeyde) çepeçevre kuşatılmıştır.
İnsan içinde bulunduğu sebepler âleminde, bazı vesile ve vasıtalar ile çeşitli ilimlerden bir
derece elde edebilir. Bu ilimler, kulun talep derecesine ve tercihine göre farklı olur; ama sonuçta bütün elde edilenlerin "marifet" (Allah'ı eşyanın şehâdetiyle tanıma), "hakikat", "nur" ve "hikmet" haline dönüşüp insanda kalbî ve ruhî bir "uyanışa" vesile oluşu ancak ikinci bir muamele ile mümkün olmaktadır. Bu da akıldan kalbe bir köprü atıp bütün bilgi, doküman, malûmat ve verileri eritmek, şeffaflaştırmak, yakmak... Ve böylece hikmet ve marifet nimetine mazhar kılınmaktır. İşte ilm-i bâtın, ilm-i gayb, ilm-i ledün şeklinde tabir edilen hakikati -kanaatimizce- bu meyanda düşünmek daha isabetli olacaktır.
İlm-i ledün denilen bu gizli ilmi, sırlı hakikati akılla kavrayamamak aslında "kesb-vehb" meselesini anlayamamak ve ikisini birbirinden tamamen ayırmakla ilgilidir.
Kesb, kulun kazancıdır; vehb ise, yüce Allah'ın ihsanıdır.
Aslında her "kesb" aynı zamanda "vehb"dir. Her şey sebepler dairesinden bakıldığında "kesb", ama itikad ve kudret dairesinden bakıldığında "vehb"dir.
Her şey bize sonsuz ikram ve ihsan sahibi yüce yaratıcı tarafından verilmektedir. Kesbin içinde vehbi görememek, ilmin, sebep-sonuç zinciri içinde kalınarak, sadece sınırlı şartlar içinde elde edilen bir bilgi ve kültür yığınından ibaret olduğu düşüncesini uyandırır ki, bu, yanlıştır.
Bu anlayış, insanın mahiyetinin ne kadar geniş ve engin olduğunu anlayamayıp insanı sadece bir "akıl varlığı" olarak görmekten kaynaklanmaktadır. Zaten aklı kalpten kopuk bir vaziyette kendi başına ve kendine ait olarak düşünmek de başlı başına bir fecaat arz etmektedir.
Halbuki insan kalp, ruh, akıl, hayal, sır vb. gibi ve daha pek çok manevî âza ve latife denilen ince, hassas cevher ve hislerden mürekkeb bir mahlûktur.
Buna göre ilm-i ledün; yüce Allah tarafından ruha ilka edilen bir nurdur, kalbe atılan özel bir ilimdir, sırra emanet edilen ilâhî bir emanettir diyebiliriz. İlm-i ledün için kula verilen cüz'î iradenin sarf edilmesi, belli sebeplere yapışılması, onu almaya bir derece hazırlık yapılması lazımdır; ancak işin aslı kulun kesbi değil, yüce Allah'ın tercihi ve ihsanıdır. Çünkü o, herkese verilmez.
Pratik hayatımızdaki iş, faaliyet ve düşüncelerimizi hep alıştığımız bir sebep-sonuç zinciri içinde ve maddî şartlarda değerlendiriyor, olaylara ve kâinata tek gözle bakıyor; biz biliyor, biz yapıyor, biz çalışıyor, biz kazanıyoruz zannederek ciddi bir hataya düşüyoruz. Sadece kendi ürettiklerimizi dikkate alıp, bunun dışında "ilm-i iman", "ilm-i tevhîd", "marifet", "muhabbet", "ilham", "feraset" gibi manevî ilimlerin olabileceğini hiç mi hiç düşünmüyoruz.
Önce pratik hayatımız ve içinde müşahede edilenler (cüz'iyyat) Allah'tan koparılıp (hâşâ!) sebeplere isnat ediliyor. Bunun dolaylı bir tezahürü olarak da ilmi sadece fıkıh, tefsir, kelâm, fizik, kimya, biyoloji kitaplarında yazılanlardan ibaret sayabiliyoruz. Halbuki gerçek ilim, insan ruhunun eşyanın hakikatlerini bilmesidir. Hakiki ilim eşyanın mülkünü değil, melekûtunu bilmektir.
İmam Gazâlî (rah), risalesinin daha ilk cümlelerinde aslında ilm-i ledünnün (dolayısıyla iman, yakîn ve tevhid ilminin) elde edilme şekline ve gerekli şartlarına şu sözleriyle dikkat çeker:
"Hamd, seçilmiş kullarının kalplerini velayet nuruyla süsleyen, onların nefislerini en güzel ilâhî yardımlarıyla terbiye eden, irfan sahibi âlimlere dirayet anahtarlarıyla tevhid kapısını açan Allah'a mahsustur."
Burada, "seçilmiş kullarının kalplerini velayet nuruyla süsleyen" demekle; hem kalplerin ancak iman, takva ve amel-i salih esasına dayanan "velayet nuruyla" süsleneceğini, hem kalbin velayet nuruyla süslenmesinin ancak Allah Teâlâ'yı tanımaya bağlı olduğunu söylemektedir.
Ayrıca "dostlarının kalplerini süsleyen" ibaresinde kalbin süslenmesi, manevî güzellik, ilim ve hikmet ile donatılmasının ancak yüce Allah'a ait bir iş olduğu, bunun kulun çabasıyla değil, Allah'ın özel lütuf ve ihsanı ile olduğu ortaya konmaktadır.
Bu işte insana düşen vazife, bu ilâhî ikramı almaya kalbini hazırlaması, bunun için gerekli
çalışmaları yapmasıdır. Bunun en güzel yolu; kulun sürekli bir acz, fakr, şefkat ve tefekkür şuuruyla nefsinin terbiyesine çalışmasıdır. Kula düşen, irade gösterip, sebeplere sarılıp dergâh-ı ilâhiyyeye yönelip dili, gönlü ve hali ile yüce rabbine yalvarmasıdır.
Devamında, "...özel ilâhî yardımı ile onların nefislerini terbiye eden" ifadesiyle, nefislerin terbiyesinin ancak yüce Allah'ın yardımı ile mümkün olduğunu, hidayet, manevî temizlik, terbiye ve terakkinin temelini bu ilâhî desteğin oluşturduğuna dikkat çekmektedir.
"...İrfan sahibi âlimlere dirayet anahtarlarıyla tevhid kapısının açılması" iki temel şarta bağlanmaktadır. Birincisi, "irfan sahibi âlim olmak" (sadece âlim olmak değil); ikincisi ise "dirayet anahtarlarını" kullanmaktır.
"İrfan sahibi âlim" olmak, akıl ile kalbi birleştirmekle mümkündür. İlim akılla, irfan kalple öğrenilir. İlim bilmek, irfan tanımaktır. İlim tarif etmek, irfan bizzat tatmaktır. İlim anlayış, irfan aşk ister. Aslında ikisi de birbirini destekler; çünkü ikisinin de kaynağı birdir; hedefleri de aynıdır. Bu kâinatta her şey, Allah'tan gelmiştir; Allah'a götürür. Tabii onun dilini anlayıp peşine düşene!
Dirayet, ayrı bir sanattır. Dirayet, feraset ister. Feraset, işin iç yüzüne bakmak, hakikatine nüfuz etmek, saklı şeyleri görmek, gördüğünü anlamak, anladığını kavramak, kavradığını yaşamak ve yaşayarak gerçeğe ulaşmaktır. Bunun sonucu, hakikate hayran kalmak, Hakk'ın muhabbetine dalmak, bu aşk ile yeni bir can bulup kâmil insan olmaktır. Vesselam...
Yûsuf Özkan ÖZBURUN
MUKADDİME
Hamd, şanı yüce olan Allah'a mahsustur. Salât ve selâm Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (s.a.v), onun âl ve ashabının üzerine olsun!...
İslâm âleminin mümtaz simalarından olan imam Gazâlî, Peygamberimiz Muhammed Mustafa'dan (s.a.v) rivayet edilen, "Lâ ilahe illallah benim kalemdir. Bu kaleye giren kimse azabımdan kurtulur" (Ebû Nuaym, Hilye, 3/224; Deylemi, Firdevsü'l-Ahbâr, nr.4458; el Câmiu's-Sagir, nr. 6048; a.mlf., ed-Dürrü'l-Mensûr, 4/293) mealindeki kudsî hadisi şu şekilde izah ediyor:
Lâ ilahe illallah, büyük bir kale ve tevhidin bayrağıdır. Bu kaleye sığınanlar ebedî saadet ve sonsuz nimeti; bu kaleye girmeyip de dışarıda kalanlar ebedî şekavet ve azabı hak ederler.
Eğer bu kelime [kelime-i tevhid] senin kalbini çepeçevre kuşatan bir sur olmazsa ve bu kelimenin ruhu, kalbinin içine yerleşmez; tevhidin saltanatı, nefsini, hevâ ve hevesten korumayıp şeytanlar kalbine girerse, kalenin dışında kalmışsın demektir.
Sadece dilinle "lâ ilahe illallah" demenin pek bir kıymeti yoktur.
O halde bu kelimeden nasibinin ne kadar olduğunu iyice düşün! Şayet tevhidin mânasını kavramış, ruhuna nüfuz etmişsen, "Allah onların kalplerine imanı yazmış ve onları kendisinden bir ruhla [nurla] desteklemiştir"(Mücâdele 58/22) mealindeki âyet-i kerimede ifadesini bulan, mahlûkatın efendisi Hz. Muhammed (s.a.v) ve yüz yirmi bin küsur nebinin nasibi olan nimete kavuşmuşsun demektir.
Böylece dünya ve âhiret mahsulâtını elde eder, her iki cihanda saadete erer, velîler defterine yazılır ve "âlem-i fazl"dan (Âlem-i fazl, Allah Teâlâ'nın özel ihsan ve ikramıyla muamele edip hidayete erdirdiği kimselere denir. Zıddı âlem-i adidir. Âlem-i adi, yüce Allah'ın adaletiyle muamele edip özel yardımını çektiği ve nefislerine terk edip küfür içinde bıraktığı kimselerdir. Kısaca, âlem-i fazi, cennetlik olan müminler; âlem-i adl ise cehennemlik olan kâfir ve münafıklardır. Ayrıca bu iki tabir, onların sıfatlarını anlatmak için de kullanılmıştır. Kitabın ileriki sayfalarında konuyla ilgili geniş açıklamalar mevcuttur. (çev.)) sayılırsın. Zira Allah Teâlâ bu hususa dikkat çekerek, "Kim Allah'a ve peygambere itaat ederse işte onlar, Allah'ın nimet verdiği peygamberler, sıddîklar, şehidler ve salihlerle beraberdir. Onlar ne güzel dosttur. Bu büyük nimet Allah'tandır. Her şeyi lâyıkıyla bilen olarak Allah yeter" buyurmuştur. (Nisa 4/69-70)
Şayet tevhidden nasibin bu kelimeyi sadece dille söylemekten ibaretse; bu durumda şu âyetin anlattığı kimselerden olursun:
"Bedeviler, 'İman ettik' dediler. De ki: Siz iman etmediniz. Fakat 'İslâm'a girdik' deyin. İman henüz kalplerinize yerleşmedi. Eğer Allah'a ve resulüne itaat ederseniz, Allah yaptığınız güzel amellerden hiçbirinin sevabını size eksik vermez. Allah gafurdur, rahimdir." (Hucurât 49/14)
Bu âyette açıklandığı gibi, dil ile "lâ ilahe illallah" deyip bırakmak, münafıkların reisi Abdullah b. Übey b. Kâ'b b. Selûl ve yüz bin münafığın yaptığı bir iştir. Kur'ân-ı Kerîm'de bu duruma işaret edilerek, şöyle buyurulmuştur:
"Ey Muhammed! Münafıklar sana gelince; 'Senin şüphesiz Allah'ın resulü olduğuna şehâdet ederiz' derler. Allah, senin kendisinin peygamberi olduğunu, bunun yanında münafıkların yalancı olduklarını bilir." (Münâfikûn 63/1)
İşte bu durumda sen, dünya ve âhirette hüsrana uğramış kimselerden olursun ki bu hal apaçık bir ziyandır. Bu hal içinde âlem-i adl'in yani cehennemliklerin (Âlem-i adi, az önce açıklandı (çev.)) ve Allah düşmanlarının defterine kaydedilirsin. Nitekim Kur'ân-ı Kerîm'de, "Şüphesiz münafıklar cehennemin en alt tabakasındadırlar. Onlara bir yardımcı da bulamayacaksın" (Nisa 4/145) buyurulmuştur.
"Lâ ilahe illallah" bir kaledir. Fakat münafıklar ona karşı iftira ve yalan mancınığını kurarak tahrip gülleleri atmışlar, şekavet ve nifak balyozlarıyla onu yıkmaya yeltenmişlerdir. Bu gibi kimselerin içine düşman girip tevhidin izlerini yok etmiş, onun fiillere yansıyan güzelliğini karartmış, bu güzelliğin neşvünema bulacağı kalplerini tarumar edip onlardan kelime-i tevhidin mânasını almış ve onları kupkuru suretle baş başa bırakmıştır. Bunun için hadiste, "Doğrusu Allah sizin suretlerinize değil, sadece kalplerinize bakar" buyurulmuştur. (Müslim, Birr, 33; İbn Mâce, Zühd, 9; Ahmed, Müsned, 2/285)
"Lâ ilahe illallah"ın mânası gitmiş sadece birtakım harfler ve lakırdılar kalmışsa bu, kelime-i tevhid kalesinin mânadan yoksun bir şekilde yalnızca dille anılmasıdır.
Nasıl ki dil ile "ateş" demek dili yakmıyor, "su" demek harareti gidermiyor, "ekmek" demek karnı doyurmuyor, "kılıç" demek vücudu kesmiyorsa; aynı şekilde, sadece dille kelime-i tevhidi söylemek de kişiyi kötülüklerden (Allah'ın rızası dahilinde olmayan hallerden) alıkoymaz.
Halk arasında söylenegelen bir söz vardır: "Ateş demekle hiçbir kimsenin dili yanmayacağı gibi; bin kere 'altın, altın' demekle de hiç kimse zengin olmaz.
Söz kabuk, mâna özdür. Söz sedef ise, mâna incidir. Öz olmayınca kabuğu neylersin. İncisi olmayan sedef neye yarar.
Kelime-i tevhidin sözcükleri ve mânası, beden ile ruh gibidir. Ruhsuz beden bir işe yaramadığı gibi, bu ifade de [kelime-i tevhid] mâna olmaksızın hiçbir fayda sağlamaz.
Âlem-i fazl (cennetlik müminler), kelime-i tevhidin hem suretini hem de mânasını alıp, suretiyle dışlarını, manasıyla içlerini süslemiştir. Böylece dünya ve âhiret nimetlerini elde etmişlerdir. Kur'ân-ı Kerîm onların hak üzere olduklarına şehâdet ederek kendilerini şöyle tasdik etmiştir:
"Allah, melekler ve adaleti yerine getiren ilim sahipleri O'ndan başka ilâh olmadığına şahitlik etmişlerdir. O'ndan başka ilâh yoktur. O azizdir, hakimdir." (Âl-i İmrân3/18)
Âlem-i adl (kâfir ve münafıklar) ise kelime-i tevhidin mânasını değil, suretini aldılar. Münafıklar dilleriyle iman ettik dediler, fakat içlerini küfür kirleriyle boyadılar. Bu sebeple kalpleri simsiyah ve kapkaranlıktır. Onlar, zahiren müslümanız diyerek ve iyi görünerek, (ganimet ve can güvenliği gibi) birtakım dünyevî menfaatlerine ulaştılar. Oysaki yarın kudret-i ilâhiyyeden bir rüzgâr esip, onların zayıf ışığını söndürerek, onları küfürlerinin karanlığında bırakıverecektir. Nitekim onların bu durumu âyette şu şekilde tasvir edilmiştir:
"Onlar çevresini aydınlatmak için ateş yakan kimseye benzerler ki, Allah ışıklarını karartınca onları karanlıklar içinde kör bir halde bırakmıştır. Sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler, bu yüzden doğru yola dönmezler. (Bakara 2/17-18)
Diğer bir âyette, "Allah münafıkların yalancı olduklarını bilir." (Münâfikûn63/1) buyurularak, onların yalancı olduğu açıkça ifade edilmiştir.
Hevâ ve hevesine, altın ve gümüşüne kulluk edip duruyorken, "lâ ilahe illallah" demen bir mâna ifade eder mi? Bu halde sana,
"Ey inananlar! Yapmadığınız bir şey hakkında niçin yaptığınızı söylersiniz. Yapmadığınız şeyi yaptığınızı söylemeniz Allah katında büyük bir suçtur" (Saf 61/2-3) şeklinde hitap edilir ve yalancılığın yüzüne vurulursa cevabın ne olacaktır?
Kur'ân-ı Kerîm'deki şu âyetten ders almak lâzımdır:
"Hevâ ve hevesini ilâh edinen, bilgisi olduğu hâlde Allah'ın şaşırttığı, kulağını ve kalbini mühürlediği, gözünü perdelediği kimseyi gördün mü? Onu Allah'tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Düşünmez (tefekkür etmez) misiniz?" (Câsiye 45/23)
Sen nefsinin kötü arzularına tâbi olmakta, altın ve gümüşe her şeyin üzerinde kıymet vermektesin. Hadiste uyarıldığı gibi; altına, gümüşe ve güzel elbiselere kıymet verip rağbet eden kimse, gerçekten helak olmuştur.(Buhârî, Rikak, 10; Cihâd, 70; İbn Mâce, Zühd, 
Bütün ilgini ailene ve evine yöneltmiş, mal ve çoluk-çocuğuna meyletmişken tam anlamıyla "lâ ilahe illallah" diyemezsin. Zira fiiliyatın yalanladığı her söz reddedilir. Dile değil, hale bakılır; lisan-ı hal, lisan-ı kâlden daha fasihtir.
Her daim "lâ ilahe illallah" diyerek eğer kalbinde mâna meyvesi oluşmuşsa, Allah'tan başka birine sığınman, başkasından korkman ve yardım istemen gerekmez.
Allah Teâlâ şöyle buyurur: "Sen 'lâ ilahe illallah' der ve bizden başkasıyla ünsiyet peyda edersen, ne biz senin için oluruz, ne de sen bizim için... Kim Allah içinse, Allah da onun içindir. Kim O'na karşı huşu duyarsa Allah o kimseyi korur. Kulum! Niçin benden başkasına sığınırsın! Halbuki her şeyin dizgini benim elimdedir. Ben mülkün gerçek sahibiyim ve mülkümde dilediğim gibi tasarruf ederim. Bu âlemde ancak benim dilediğim olur ve her şey ancak benim irademle vuku bulur. O halde benden başkasına sığınma! Benim rahmetimden ümidini kesme! Zira ancak kâfirler benim rahmetimden ümidini keser. Cezamdan sadece gönlü beni arzulayanlar kurtulabilir."
Yüce Allah, "Allah'ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin, doğrusu kâfirlerden başkası Allah'ın rahmetinden ümidini kesmez" (Yûsuf 12/87) âyetiyle bu gerçeği teyit etmiştir.
"Lâ ilahe illallah" lafzını sadece dilinle söylüyor ve bu sözün kalbinde hiçbir semeresi olmuyorsa sen münafıksın.
Eğer kelime-i tevhidin mânası kalbinde ise mümin, ruhunda ise âşık, sırrında ise hakikati keşfetmiş bir kimsesin.
Birinci nevi iman avama, ikincisi havâssa (seçkin kullara), üçüncüsü havâss-ı havâssa (en seçkin kullara) aittir. Birinci iman, sadece doğru haberi tasdik etmekle elde edilir. İkincisine, kalbin nurla açılıp basiret sahibi olmasıyla ulaşılır. Üçüncü kısım ise iman ise, keşfe ulaşıp Hakk'ı müşahedenin meyvesidir.
Kalbin tasdikinden yoksun, yalnızca dille iman ettiğini söyleyen bir kimse olmaktan sakın! Çünkü, kelime-i tevhid kıyamet günü senin aleyhinde şahitlik edip, "Ey Allah'ım! Ben bu kişiyle bunca yıl beraber oldum, bir kere dahi bana hürmet etmedi, hakkımı ödemedi!" diyecek.
Demek ki bu kelime senin lehinde veya aleyhinde şahitlik edecektir. Gerçek bir mümin isen lehinde; kâfir veya münafık isen aleyhinde şahitlik edecek. Kelime-i tevhid, müminler cennete girene kadar onların lehinde; kâfirler cehenneme gidene kadar onların aleyhinde şahitlik eder. İşte, "İnsanların bir kısmı cennete, bir kısmı da çılgın alevlerin bulunduğu cehenneme girer." (Şûra 42/7) âyet-i kerimesi bu noktaya işaret eder.
KELİME-İ TEVHİDİN MÂNASI
Kelime-i tevhid, iki lafızdan oluşur. Birinci kısmı "lâ ilâhe"dir. Mânası, "hiçbir ilâh yoktur" demektir. Bu kısmında kalmak küfürdür. İkinci kısmı "illallah’tır. Mânası, "ilâh olarak ancak Allah vardır" demektir. Bunu söylemek imandır. Kâfir ve münafıklar "lâ ilahe" kısmında kalıp küfre düştüler. Oysaki onlara, "Kapıda durmayın, içeriye geçin (hakka ulaşın) denilmişti.
Kur'ân-ı Kerîm'deki şu âyeti bu mânada anlamalıdır:
"Ey iman edenler! Allah'a, peygamberine, ona indirdiği kitaba ve daha önce indirmiş olduğu kitaplara inanın. Kim Allah'ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve âhiret gününü inkâr ederse, şüphesiz koyu bir sapıklığa dalmıştır." (Nisa 4/136)
Gerçek müminler, aslî vatana (hakikate) ulaşmış, yani "illallah" menziline varmış kimselerdir. Onların durumu şu âyetle anlatılmıştır:
"Peygamberler ve müminler ona rabbinden indirilene inandılar. Hepsi Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler." (Bakara 2/285)
"Lâ ilahe" diyerek cehennemliklerden olanların ilki lanetlenmiş ve kovulmuş şeytandır. "İllallah" diyerek iman bahçesine giren ve cennetlik sınıfına dahil olan ilk kimse ise Hz. Âdem'dir. Bu nedenle cehenneme gireceklerin listesinin en başında şeytanın, cennetliklerin başında ise Hz. Âdem'in (a.s) ismi yazılıdır.
Şimdi "lâ ilahe" menzilinde durup da küfre düşen şeytana mı, yoksa "illallah" diyerek imana eren Âdem'e (a.s) mi katıldığını iyice düşün. Sakın şeytana uyma! Eğer şeytanın yolundan gidersen Âdem'in yolundan sapmış olursun, onunla olan bağın kopmuş olur ki o vakit şeytanî sıfatlarla sıfatlanmış olursun. Bu durumda sen şu âyette anlatılan kimselerden olursun:
"Allah, İblîs'e, 'Haydi git! Onlardan sana kim uyarsa bil ki cehennemde hepiniz tam bir ceza ile cezalandırılırsınız. Vesveselerinle gücünün yettiğini yerinden oynat, onlara karşı yaya ve atlı askerlerinle haykırarak yürü, onların mallarına ve çocuklarına ortak ol, onlara vaadlerde bulun' dedi. Ama şeytan sadece onları aldatmak için vaadde bulunur." (İsrâ 17/63-64)
Şayet Allah Teâlâ sana adaletiyle muamele edecek olursa seni âlem-i adle (cehennemliklere) ait listenin başına kaydedip iblîs'in ordusuna dahil eder. Yok eğer fazl ve keremiyle davranacak olursa seni âlem-i fazlın (cennetliklerin) defterine yazıp Hz. Âdem'in safına katar.
"Lâ ilahe" lafzı "illallah" lafzına bağlı olup, ikisi, birbirinden ayrılmaması gereken tek bir sözdür. "Lâ ilahe" zehir ise, "illallah" panzehirdir. Panzehiri olmayan zehri içen kimse nasıl helak olursa, aynı şekilde "lâ ilahe" deyip "illallah" demeyen kimse de helak olur. Kuşkusuz zehirden sonra panzehir içen kimse nefsini dizginlemiştir. Nefsine sahip olan kimse ile, nefsini helak eden kimse birbirinden çok farklıdır.
"Lâ ilâhe"yi "illallah" çizgisine kavuşturmadıkça, sen, kelime-i tevhid kalesinin dışındaki harabelerinden birinde kalırsın. "Lâ ilahe" kalenin yarısı olduğu için diğer yarısı olmaksızın kale tamamlanmış olmaz. Nitekim Allah Teâlâ, "Lâ ilahe illallah benim kalemdir" (Kaynağı ilk sayfada gösterildi) buyurmuştur. O halde sen "lâ ilâhe"yi "illallah"a bağladığında, bu kale tüm rükün ve kısımlarıyla tamamlanmış olur. Zira her kalenin dört rüknü vardır. Aynı şekilde "lâ ilahe illallah" dört kelime olup, her bir kelime tevhid kalesinin bir rüknüdür. Maddî şekil olarak durum böyle olduğu gibi, mâna yönüyle de böyledir.
Tevhid kalesinin rükünlerini şöylece sıralamak mümkündür: Namaz, oruç, hac, zekât, (bir de kale olarak nitelendirdiğimiz) kelime-i şehâdet. İslâmiyet bu beş esas üzerine kurulmuştur.
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, insanlık şehrindeki tevhid kalesi kalbin korumasındadır. Bu şehrin sakinlerinden olan kulak, göz, el ve ayak kalbin kölesi ve hizmetçisi olup istemeseler de kalbin emirlerine uymak mecburiyetindedirler. Evet, bu uzuvlar kalbin isteklerini yerine getirmek, ona muhalefet etmemek üzere yaratılmışlardır. Kalbin emretmesi üzerine göz bakar, kulak duyar, el tutar, ayak yürür. Eğer kalp bu uzuvlara bu hareketlerin aksini emrederse yine yaparlar. Kısaca, bunlar kalbe itaat etmek zorundadırlar.
Şayet kalp mülkünde zulmediyorsa, emrindeki uzuvları zulüm, fesat, muhalefet ve inat gibi kötü işlerin yapılmasında kullanır. Meselâ, göze haram şeylere bakmasını, kulağa kötü sözleri dinlemesini, el ve ayağa haramla meşguliyeti emreder ki böylece onlar hakikati göremez ve duyamazlar. Şu âyetler, insanın bu halini anlatmaktadır:
"Onlar, manen sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler. Bu sebeple doğru yola dönmezler" (Bakara 2/18)
"And olsun ki, cehennem için de birçok cin ve insan yarattık. Onların kalpleri vardır, ama anlamazlar; gözleri vardır, ama görmezler; kulakları vardır, ama işitmezler. Bunlar hayvanlar gibidirler; hatta daha da aşağıdırlar. İşte gafil olanlar bunlardır." (A'râf 7/179)
Kalp kendi memleketinde adaletle hükmederse, bu uzuvları taat ve ibadet etmekte kullanır. Yani, göze iyiye, güzele bakmasını; kulağa faydalı şeyleri dinlemesini, diğer uzuvlara da hayır işlemelerini emreder ki bunun neticesinde bereket hâsıl olur, kalbin meydanı temizlenir, saflaşır. Kalbin bu haline Peygamber Efendimiz (s.a.v) şöyle işaret buyurmuştur:
"Bedende bir parça et vardır ki o iyileşince bedenin hepsi iyileşir, o hastalanırsa bedenin hepsi hastalanır. İşte o, kalptir." (Buhârî, imân, 39; Müslim, Müsâkat, 107; İbn Mâce, Fıten, 14; Dârimî, Büyü', 1)
Kelime-i tevhid; kapısı, kapıcısı ve bekçisi olan sağlam bir kale olup, kapıcının hakkını vermeden içeri girmek mümkün değildir. Yani "lâ"nın sırrından geçmeden "illa"nın ispatına varamazsın.
Gerçekte bir şeyi yok etmek veya var etmek senin işin değildir. Çünkü mevcut olmayan bir şey zaten yoktur. Aynı şekilde, var olan bir şeyin de ispata ihtiyacı yoktur. Varlığı bulunmayan bir şey, mevcut değildir; var olan da zaten mevcuttur.
"Lâ ilâhe illallah" dört kelime, on iki harf gibi görünmesine karşın gerçekte bir kelime ve dört harften ibarettir.
Allah lafzı mutlak bir doğru olup, inkârı ve nefyi mümkün değildir. "Lâ ilahe" ifadesi de mutlak mânada bir nefiydir. Zira bir şeyin sübûtu ve vücudu tasavvur edilmedikçe nefyedilemez. Nitekim "lâ" harfi, sübûtu ve vücudu tasavvur edilebilen bir şeyi nefyetmek için kullanılır. Yani bu, başka tanrıların mevcudiyeti mânasında olmayıp; eşi ve benzeri, ortağı ve zıddı olmayan Allah'ın varlığını tekit ve ispat için kullanılmıştır. Bunun aksini düşünen kimse müşriktir. (Yani bir kimse, Allah'tan başka ilâh yoktur derken, O'nun tek ilâh olduğunu ifade etmiş ve ispatlamış olur. Kelime-i tevhidle, başka ilâhlar var da onları inkâr edip Allah'ı kabul etmek anlatılmıyor. Yüce Allah'ın yanında başka ilâhlar kabul etmek şirktir. Lâ ilahe illallah "tek ilâh var, o da Allah'tır" demektir (çev.))
KELİME-İ TEVHİDİN MEYVESİ
"Lâ ilahe illallah", ilâhî sırların perdesini açar ve kalbi, onu kirletip yüce Hakk'ın tecellilerini perdeleyen tozlardan temizler. Kalp arşını temizleyerek onu Cenâb-ı Hakk'ın tecellisine mahzar ve nazarına layık bir mahal yapar. Bu itibarla Allah Teâlâ, Davud'a (a.s), "Ey Dâvûd! Bana kalp evini temizle de orada bulunayım. Gökler ve yer beni içine alamazken mümin kulumun temiz kalbi beni içine aldı" (Bk. Sehâvî, el-Makasıdü'l-Hasene, nr. 990)buyurmuştur.
Mâsivâya (Allah'tan gayrisine) nazar edip kirlendiğin, ilim ve derece üstünlüğüne güvendiğin ve varlık âleminde Allah'tan başkasını gördüğün sürece "lâ ilahe" nefyi senin içindir. Ne zaman eşyayı her şeyin sahibi olan Allah'ın birliğine (tevhid) delil kılıp, onlarda hakkı görürsen işte o an "lâ"dan kurtulur "illa"ya ulaşırsın.
"Allah de, sonra da onları bırak, daldıkları bataklıkta oynayadursunlar." (En'âm 6/91) Bu âyette belirtildiği gibi sen ne zaman fâni şeyleri anmayı bırakır, baki olan Allah'ın zikriyle meşgul olursan kelimenin tam anlamıyla Allah demiş olur, mâsivâdan yüz çevirirsin.
"Allah" kelimesini oluşturan "elif, lâm ve hâ" harflerinden her birinin özel bir mânası ve işareti vardır.
Elif, Allah'ın kendi zâtıyla kaim olduğuna, varlığının mahlûklardan hiçbirine bağlı olmadığına işarettir. Lâm, mülkiyet ifade eder; Cenâb-ı Hakk'ın tüm mahlûkatın gerçek sahibi olduğunu gösterir. Hâ harfi ise, hidayeti simgeler; göklerde ve yerde olanların hepsine hidayet eden, yani onların yolunu gösterenin, yapacağını öğretenin Allah olduğunu belirtir. Bu konuda Kur'ân-ı Kerîm'de, "Allah göklerin ve yerin nurudur (yani yerde ve gökte ne varsa hepsine hayat veren, yol gösteren Allah'tır)" buyurulmuştur. (Nûr 24/35)
Bunları şöyle anlamak da mümkündür: Elif, Cenâb-ı Hakk'ın kendi nimetini her tarafa yaymak suretiyle halk ile ülfet ettiğine; lâm, halkın Hak'tan yüz çevirdiğine; hâ, Allah dostlarının aşk ve muhabbet içinde kaldıklarına işarettir. Şairin biri bu nükteleri şu şekilde mısralara aktarmıştır:
Elif, halkla ülfet etmek;
Lâm, kınamaktır şeytanı.
Hâ, O'nun aşkıyla coşmak;
Ve... Uyarmaktır insanı.
Basiret gözünü aç! Âlemdeki her şey "lâ ilahe illallah" der. Sen şu âyetin haberine kulak ver:
"Yedi gök, yer ve bunların arasında bulunanlar O'nu tesbih eder. O'nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz, onların tesbihini anlamazsınız. O, gafur ve halîmdir." (İsrâ 17/44)
Bu hakikat şairin mısralarında şöyle dile gelmiştir:
Her şeyde vardır apaçık bir âyet;
O'nun birliğine eder delâlet.
Tevhid güneşinin sadece senin üzerine doğduğunu mu sanırsın? Bu iş senin bildiğin gibi olmayıp, kuşlar dahi O'nun için saf saf olmuş, O'na dua ve teşbih etmektedirler. Sizin diğer mahlûklara kıyasla daha üstün, daha azametli ve faziletli oluşunuz mükellef olmanız-dandır. Yoksa size ihtiyaca binaen bu özellikler verilmiş değildir. İyilik ve üstünlük Allah tarafından verilmiş bir nimet olup, Kur'ân-ı Kerîm'de bu nimet şöyle hatırlatılmıştır:
"And olsun ki, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onların çeşitli vasıtalarla karada ve denizde intikalini sağladık; onları temiz şeylerle rızıklandırdık ve yarattıklarımızın pek çoğundan üstün kıldık" (İsrâ 17/70)
Allah Teâlâ sizi ademiyet (yokluk) sırrından varlık sahasına getirmiş ve size, kulluk vazifenizi yerine getirerek, Allah'ın bir tek olduğunu anlamanızı emretmiştir. Sizlere vücut verilmiş olması herhangi bir ihtiyaç sebebiyle veya ilâhî sıfatların size muhtaç olduğundan ve vahdâniyyet sıfatının sizin şahâdetinize bağlı bulunduğundan dolayı değildir. Zira O'nun sıfatları hiçbir şahidin şahadetine bağlı değildir ve inkarcının inadıyla da gizli ve kapalı bir hale gelmez.
Yarasalar dahi güneşin varlığını bilirler. Fakat gözlerinin kusurlu olması sebebiyle onu göremezler. Güneş doğunca yerlerine çekilip uyurlar. Onlar gecenin varlığının da farkına varırlar. Yarasaların güneş ışığını görememesi güneş ışıklarından kaynaklanmaz; onların gözlerinin bu ışıkları görebilme kabiliyetinin olmayışından kaynaklanır.
Allah Teâlâ ezelî ve ebedîdir. İster şahadet edin, ister inkâr edin; yani isteseniz de istemeseniz de bu böyledir. Eğer şahadet ederseniz bu, O'nun ezeliyet sıfatının bir tecellisi olarak size ikram edilen nasibinizdir. Yok eğer inkâr ederseniz, bu hiçbir şey ifade etmez. Çünkü ezelî ve ebedî olan bir şeyin varlığı, hadis olan (sonradan yaratılan) bir şeye bağlı değildir. Bilakis hadis olan bir şeyin mevcudiyeti kadîm olana bağlıdır. Bütün varlıkların O'na muhtaç olduğu Kur'ân-ı Kerîm'de şöylece ifade edilmiştir:
"Ey insanlar! Siz fakirsiniz. Allah ise zengindir, her türlü hamd'e ve övgüye lâyıktır. O dilerse sizi yok eder ve yerinize yeni kimseler yaratır. Bu Allah'a zor değildir." (Fâtır 35/15-17)
Eğer sen fakir isen, Allah'ın huzuruna zenginler gibi; zelil isen azizler gibi; zayıf isen güçlüler gibi gelme! Allah'ın divanına aczini, fakrını itiraf ederek gelirsen bilmiş ol ki sabreden fakirler O'nun yanında olurlar. Zelil ve kalbi kırık bir vaziyette varırsan şüphesiz O, kalbi kırık olan kimselerle beraberdir. O'nun huzuruna O'nu zikrederek gidersen O da seninle birlikte olur. Nitekim âyette,
"Beni anın ki ben de sizi anayım" (Bakara 2/152) buyurulmuştur.
O'na muhabbetin varsa, "Allah onları sever, onlar da Allah'ı severler" (Mâide5/54) âyetinin müjdesine ulaşırsın.
O'na yakınlık peyda ederek geldinse, "Kim bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım, kim bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim. Kulum nafile ibadetlerle bana yaklaşır, ben de onu severim. Sevdiğim zaman onun gören gözü, duyan kulağı, tutan eli ve yürüyen ayağı olurum. Kulum artık benimle görür, benimle duyar, benimle tutar, benimle yürür" (Buhârî, Rikak, 38; ibn Mâce, Fiten, 16; Begavî, Şer-hu's-Sünne, 1/142; Taberânî, el-Mu'cemü'l-Kebîr, nr. 7880) kudsî hadisinin sırrına mazhar olursun.
Şu hadis de O'na yakın olan kulların haline işaret etmektedir:
"Allah kıyamet gününde, 'Ey âdemoğlu, aç kaldım beni doyurmadın, hasta oldum halimi sormadın' der. Bunun üzerine kul, 'Yâ rabbi, sen âlemlerin rabbi iken ben seni nasıl doyurayım, sana nasıl su vereyim!' diye sorar; Allah da, 'Benim kullarımdan biri hastalandı, sen onun hal ve hatırını sormadın. İzzet ve celâlime and olsun ki, onun hal ve hatırını sormuş olsaydın beni onun yanında bulurdun' der." (Buhârî, Edebü'l-Müfred, nr. 517; Müslim, Birr, 43; İbn Hibbân, Sahîh,nr. 269)
KELİME-İ TEVHİDİN HAKKI
Tevhidi sermaye yap! Lüzumsuz şeylerden arın! Asıl zenginliği fakirlikte (Allah'a boyun bükmede), azizliğini ise O'na karşı zelillikte ara. Zikrullah'ı şiar edin! İlâhî muhabbet, kaftanın; takva, gömleğin olsun! Azığa, bineğe ve emniyete ihtiyacın varsa, fakirliği azık, kalp kırıklığını binek, zikri emniyet edin! Muhabbetullah'ı yegâne dost bil! Yolculuğunun maksat ve gayesi O'na yaklaşmak olsun.
Eğer Allah ile yaptığın bu ticarette kâr ettinse bil ki her şeyi kazanmış; zarar ettinse her şeyi kaybetmişsin demektir.
Yapmış olduğun bu ticarette, canını ve malını alıcı mı, yoksa satıcı mı olduğunu bir düşün. Şayet alıcı olup canını ve malını O'na vermekten kaçınmış isen zarar etmişsin demektir. Şu âyet bu kimselerin halini anlatır:
"İşte onlar, hidayeti (hakkı) bırakıp sapıklığı daldılar da alışverişleri kâr getirmedi. Zaten doğru yolu bulamamışlardı." (Bakara 2/16)
Eğer, canını ve malını Allah'a satıcı isen kâr etmişsin demektir; işte o zaman şu âyetin müjdesine erersin:
"Hiç şüphesiz Allah, kendi yolunda savaşıp, öldüren ve öldürülen müminlerin canlarını ve mallarını cennete karşılık satın almıştır. Allah bunu Tevrat, İncil ve Kur'an'da üzerine bir hak olarak vaad etti. Verdiği sözü Allah'tan daha çok tutan kim vardır! Öyleyse yaptığınız alışverişe sevinin, bu büyük bir kazançtır." (Tevbe 9/111)
Hangi gruba dahil olduğunu anlamak istersen şu âyeti oku:
"Müminler, Allah anıldığı zaman kalpleri titreyen, O'nun âyetleri okunduğunda imanları artan, rablerine güvenen, namazlarını dosdoğru kılan, kendilerine verdiğimiz rızıktan yerli yerince sarf edenlerdir." (Enfâl 8/2-3)
Eğer, O anıldığında kalbin titriyor, azaların ürperiyorsa, "Onların bedenleri ve kalpleri Allah'ın zikriyle yumuşar" (Zümer 39/23) âyetinin sırrına mazhâr olmuşsundur. Bu durumda sen, kendini Allah'a satıcılar topluluğuna dâhil olan kimselerdensindir.
Yok eğer senden bu gibi haller sâdır olmaz, "lâ ilahe illallah" sözü duvar veya tavan gibi herhangi bir sözden farksız olursa, bil ki sen, hidayeti ve hakkı terk edip nefsinin keyfini alan gruptansın. Şu âyet sana veyl okumaktadır:
"Allah'ı anmak hususunda kalpleri katılaşmış olanlara yazıklar olsun! İşte bunlar apaçık bir sapıklık içindedirler." (Zümer 39/22)
Allah'ın âyetlerinden nasibi olmayan kimsenin "lâ ilahe illallah" demesi ona fayda sağlamaz. Zira kalbi mânadan yoksun olan, âyetlerden nasibi olmayan kimsenin, puta ve haça tapan kimseden, taştan veya kumdan hiçbir farkı yoktur. Şu âyet seni düşündürmeli:
"Sonra yine kalpleriniz katılaştı, taş gibi hatta daha katı oldu. Nitekim taşlar arasında içinden ırmaklar çağıldayan, yarılıp su çıkanlar vardır. Allah korkusundan yuvarlananlar vardır. Allah yaptıklarınızı bilmez değildir."(Bakara 2/74)
Müslüman'ın kalbi, âyette belirtildiği üzere, taş gibi kaskatı olursa kâfirin kalbi nice olur. Tevhid ehli ve O'nun zikriyle meşgul olan kimse bu durumda olursa, kâfirlerin ve gafillerin halini artık sen düşün.
Gaflet uykusundan uyandığın, sarhoşluk batağından kurtulduğun anda, bu anlattığımı anlayabilir, söylediğimi bilebilirsin. Şüphesiz ki sen önce anlayıp sonra anlatmakla ve ilkin bilip sonra bildirmekle emrolundun. O halde bilmediğin şeyi söyleme, anlamadığın şeyi anlatma.
Kelime-i tevhidi iyice anlamadan, kalbinde özümlemeden söylüyorsan hakikatte onu söylemiş olmazsın. Nitekim Kur'ân-ı Kerîm'de, "Vay o namaz kılanların haline ki, onlar kıldıkları namazdan gafildirler" (Mâûn 107/4-5)buyurulmuştur.
Öyleyse, Allah'ı zikrettiğinde her yerin kalp kesilmeli; O'nun için konuştuğun vakit her yanın dil olmalı, O'nu her tarafın kulak kesilmiş bir vaziyette dinlemelisin ki, soğuk demire çekiç vuran kimse gibi, boşuna yorulmuş olmayasın. Bir şair demiş ki:
Ölürüm aşkınla seni her zikredişimde,
Gafletinle düşerim mahrumiyet ve hüzne.
Kalp kesilirim gönlümün her titreyişinde;
Ne acı kalır, ne elem, yanar ateşinde.
KELİME-İ TEVHİDİN HÂKİMİYETİ
"Lâ ilahe illallah" bütün mâna ve hakikatiyle sana hâkim olduğu zaman kalbinin içerisinde yegâne hükümran o olur. Artık hiçbir yabancı kalp evine giremez. Kendi evinde nefsinin hükmü geçmez. Orada kalıp kalmama hürriyetin elinden alınır. Malûm olduğu üzere hükümdar bir şehri ele geçirdiği zaman oranın altını üstüne getirir, oranın azizlerini zelil kılar.
Aynı şekilde, kalbin tam manasıyla kelime-i tevhidin hükmü altına girince, senin de sıfatların değişir; kibrin tevâzuya, malla gururlanma azla kanaat etmeye, varlığın yokluğa, baki olma hevesin fâni olmaya, tüm kötü sıfatların iyiye inkılâp eder. Zahirî üstünlüğün hakiki üstünlüğe döner. Çirkin sıfatların ağacı kökünden kesilir, küfür ve atalet dikenleri ezilir, teşbih ve temsil kabukları temizlenir; oraya iman ve tev-hid tohumu dikilir. Orada Allah'ı tenzih ve tefrîd fidanları yeşerir. Böylece senin güzel sıfatların çoğalır. Allah Teâlâ'nın şu âyeti bu meseleyi veciz şekilde açıklamaktadır.
"Verimli toprak rabbinin izniyle iyi ürün verir. Çorak toprak kötü ürün verir. İşte biz, şükreden bir topluluk için âyetleri böyle yerli yerince açıklarız." (A'râf7/58)
Her sultanın saltanatı ve hükümranlığı belli bir müddet devam eder. Lâkin "lâ ilahe illallah" bunun dışındadır. Onun saltanatı ilelebet devam edecektir. Hükmü -öncekilerin ve sonrakilerin isteğine bakılmaksızın- herkesi kuşatmış, göklerde ve yerde olanların hepsini kaplamıştır. Kur'ân-ı Kerîm'de buna işaretle,
"Göklerde ve yerde bulunan herkes kul olarak rahmana gelir" buyurulmuştur. (Meryem 19/93)
Bunların bazısı aşk ve şevkle, itaat etmiş bir halde; bazısı da istemeyerek, zoraki bir şekilde O'nun huzuruna gelirler. "Göklerde ve yerde olanların hepsi ister istemez sadece Allah'a secde ederler. Gölgeleri de uzayıp kısalarak O'na secde etmektedir" (Ra'd 13/15) âyet-i kerimesi bu konuda söylenen şeyleri özetle ifade etmektedir.
Herkesin O'na teslim olduğunu ifade eden bir diğer ayet şudur:
"Rabbin âdemoğlunun belinden zürriyetlerini almış ve, 'Ben sizin rabbiniz değil miyim?' diye onları kendilerine şahit tutmuştu. 'Evet buna şahidiz dediler. Kıyamet günü, 'Biz bundan habersizdik' dememeniz için sizinle bu anlaşmayı yaptık." (Araf 7/172)
Bu âyeti şu şekilde tefsir etmek mümkündür:
Âlem-i fazl (gerçek müminler) isteyerek, âlem-i adl (kâfirler) ise istemeyerek, "Evet, sen bizim rabbimizsin" dediler.
Allah Teâlâ, onları Âdem'in (a.s) belinden çıkardıktan sonra iki fırkaya ayırdı. Âlem-i fazl (cennetlikler) Âdem'in (a.s) sağında, âlem-i adl (cehennemlikler) ise solunda yer aldı. Bunun akabinde Allah Teâlâ her iki gruba da anlama, işitme ve konuşma melekesi verdi. Daha sonra onlara hitap etti ve onları kendilerine şahit tuttu. Onların hepsi Allah'ın bir tek olduğunu ikrar ettiler ve "Evet, sen bizim rabbimizsin" dediler.
Bu iki gurubun ikrarları arasında çok ince bir fark vardı. Şöyle ki âlem-i fazl (cennetlikler) isteyerek, hemencecik o anda; âlem-i adl (cehennemlikler) ise istemeyerek, gevşek bir eda ile, "Evet" dedi.Onlardan bu şekilde söz alınması, kıyâmet günü, "Bizim bundan haberimiz yoktu!" dememeleri içindi.
Bu fırkaların âlem-i kudretten âlem-i hikmete geçmesiyle birlikte içlerinde gizli bir şekilde bulunan "Allah'ın varlığı ve birliği" fikri kendiliğinden ortaya çıkmıştır.
Müminler, içlerindeki bu sese kulak vererek tam bir inançla "evet" demek sûretiyle sözlerini tutmuşlar, kâfir ve münafıklar ise doğruluğuna tam olarak inanamamış bir halde "evet" dediği için verdikleri ahde vefa gösterememiş, mîsakı bozmuşlardır.
İşte bu sebeple Allah Teâlâ müminleri övgü ile anarak, "Onlar, Allah'ın ahdini yerine getirirler ve antlaşmayı bozmazlar" (Ra'd 13/20) buyurmuştur.
Allah, kâfirler ve münafıkları kınayarak, "Allah'a söz verdikten sonra ondan cayanlar, Allah'ın bitiştirilmesini emrettiğini ayıranlar ve yer yüzünde bozgunculuk yapanlar yok mu. İşte lânet ve Cehennem onlar içindir." (Ra'd 13/15) buyurmuştur.
Allah'a karşı verilen bu "evet" sözü, kıyamet meydanında, müminlerin emânete riayet etmeleri sebebiyle lehlerinde; kâfirlerin ise emânete hıyanet etmeleri nedeniyle aleyhlerinde şahitlik yapar. Daha sonra herkesin amellerinin yazılı olduğu, herkesin üzerine şehâdet edecek olan bir kitap gönderilir. Bu hakikat Kur'an-ı Kerim'de şu şekilde belirtilmiştir:
"Her insanın amelini boynuna dolarız ve kıyamet günü, onun için açılmış bir kitap çıkarırız. 'Kitabını oku! Bugün hesap görücü olarak senin nefsin sana yeter' deriz." (İsra 17/13-14)
Allah Teâlâ, seni nefsin üzerine şahit tutarak, verdiğin sözü unuttuğunu, zalim ve cahil olduğunu sana hatırlatır. Böylece sen ikrardan inkâra düştüğünü kabul edersin.
KALPLE NEFİS ARASINDAKİ İNCE FARK
"Allah şüphesiz Allah yolunda savaşarak öldüren ve öldürülen müminlerin nefislerini ve mallarını cennete karşılık satın almıştır" (Tevbe 9/111) âyetinde "kalbin" değil de "nefsin" satın alınması dikkati şayandır. Zira kalp yaratılmış olan hiçbir şeye köle olmaz. Mevcudattan hiçbir şey onu çalamaz. Çünkü kalp Hak'tan gayrisiyle ünsiyet kurmaz, Allah'ın zikrinden başka bir şeyle tatmin olmaz. Kalp bu konumu itibariyle alınıp satılamayan, Allah'tan başkasına boyun eğmeyen hür bir kimseye benzer.
Nefis ise böyle değildir. O, şehvanî şeylerle tatmin olur. Zevk ve lezzetlere olan meyli sebebiyle onların esiri olur. Esirin ise alım-satımı caizdir.
Bu anlatılanlar şeriat kabının zahirinden taşan birkaç damla, zahirî ilmin bazı kırıntılarıdır. Bilindiği üzere, sözün akışı vaktine göredir. Sen arındığın zaman sözün de arınır, sen bulandığın an o da bulanır.
Nefis ve kalp meselesine şu şekilde de yaklaşılabilir: Kalp halkla değil Hak'la; nefis ise Hak'la değil halkla meşgul olduğu için, kalp yerine nefis satın alınmıştır.
Nefis kötü sıfatlar ve bayağı hasletler üzere yaratılmış olduğu için âfet bölgesi, muhalefet yurdudur. Kalp ise güzel sıfatlar ve iyi huylar üzere yaratılmış olduğundan itaat ve ibadet beldesi hüviyetindedir. İşte nefsin kötü vasıflarının iyi vasıflara, kalbî özelliklere inkılâp etmesi için nefis satın alınmıştır.
Nefis alım-satım kefesine konulup teslim işlemleri yapılınca, Allah Teâlâ nefsi hayra çağırmakla görevli bir meleği ona gönderir. Melek onu daimî surette hayra davet edip şerden men eder. Bu hal aralarında bir dostluk kurulana kadar devam eder. Nefis vakur, boyun eğecek bir vaziyete gelince, melek ondan tüm kötü sıfatları alır ve onu güzel sıfatlarla donatır. Böylece o, küfür karanlığından iman aydınlığına, tüm kötü sıfatların zulmetinden iyi sıfatların nuruna ulaşır.
Nefis, küfür karanlığı ve onun vasıflarından kurtulup, muhalefet ve inadından vazgeçince, ilâhî emre boyun eğer; Allah Teâlâ da ondan razı olur.
Nefis bu vakur ve mutmain tavırlarıyla Allah'ın kulları arasına girer ve, "Ey nefs-i mutmainne! Rabbini razı edecek bir halde ve sen de rabbinden razı olacak bir vaziyette O'na dön. Kullarımın arasına ve cennetime gir!" (Fecr 89/27-30) âyetinin müjdesine mazhar olur.
Âlem-i adl (kâfir ve münafıklar), kudret âlemi hakkında nifaka düşüp, âlem-i hikmeti inkâr etmesi sebebiyle onların nefisleri satın alınmaya lâyık görülmemiştir.
Allah Teâlâ onların nefislerini muhafaza etmeyip, onları şeytanın vesveseleriyle baş başa bırakmıştır. Böylece şeytan onları daima şerre, kötülüğe çağırır, kötü işlerle onları aldatır; ma-yalarındaki bozuk şeylere, şehvete, isyana, Allah'ın buyruklarına karşı çıkmaya davet eder. Bunların neticesinde nefis âdeta şeytanlaşır, kötülüğü emredip, iyiliği nehyeden bir hale gelir. Nefsin bu sıfatı, "Şüphesiz nefis devamlı kötülüğü emreder" (Yûsuf 12/53)âyetinde belirtilmiştir. Şeytan böylece o nefislerin en kuvvetli yardımcısı ve en yakın dostu olur. Bu husus Kur'ân-ı Ke-rîm'de, "Kim rahmânın zikrine karşı kör olursa, ona şeytanı arkadaş ederiz" (Zuhruf 43/36) âyetiyle beyan olunmuştur.
Allah Teâlâ, âlem-i fazlı (müminleri) kendi nefislerine şahit tutup,,onlara tevhid ve takvayı ilham etti. Aynı şekilde âlem-i adli de (kâfirleri) kendi nefislerine şahit tuttu. Fakat onlara fücur ve mâsiyeti ilham etti. "Nefse ve onu biçimlendirene, ona isyanı ve itaati ilham edene and olsun" (Şems 91/7-8) âyeti buna işaret etmektedir.
Demek ki, Allah Teâlâ'nın fazl ve keremiyle muamele edip hidayete erdirdiği kimselere âlem-i fazl; adaletiyle muamele edip terk ettiği, haktan uzaklaştırdığı kimselere âlem-i adl denir.
Korku, akıbetin kötüye gitmesinden değil, daha çok işlenen kötülüklerden kaynaklanır.
HİDAYET NURUNUN MİSALİ
Bir hadiste şöyle buyurulmuştur. "Allah , Teâlâ insanları zulmet içinde karanlıkta yaratıp, onların üzerlerine nurundan serpti. O nurun isabet ettiği kimseler hidayet buldu, isabet etmediği kimseler dalâlette kaldı." (Müslim, İmân, 18; Tirmizî, imân, 18; Ahmed, Müsned, 2/176, 197; Hâkim, Müstedrek, 1/30; ibn Ebû Âsim, Kitâbü's-Sünne, nr. 243, 244)
Şüphesiz Allah Teâlâ insanları adaletli bir şekilde yarattıktan sonra onların üzerine fazilet nurunu saçmıştır, işte bu nurun dokunmuş olduğu kimseler cennetlik; dokunmadığı kimseler cehennemlik oldu.
Bu nur, suret ve eşyada yansıyan bir ışık olmayıp, insanların kalplerine ve ruhlarına yayılan hidayet nurudur. Bu konuda âyette şöyle buyurulmuştur:
"Allah, göklerin ve yerin nurudur. O'nun -müminlerin kalplerindeki- nuru, içinde lamba bulunan bir kandile benzer. O lamba cam fânus içindedir; cam ise sanki inci gibi parlayan bir yıldızdır. O, ne doğuya, ne batıya mensup olan mübarek bir zeytin ağacının yağından yakılır. Ateş değmese bile neredeyse yağın kendisi aydınlatacak bir durumdadır. O, nur üstüne nurdur. Allah dilediğini nuruna kavuşturur. Allah insanlara misaller verir. O her şeyi bilendir." (Nûr 24/35)
Kandil, senin beşeriyetin; lamba, tevhid nurun, cam ise kalbin yerindedir. Kandilin beşeriyete benzetilmesi yoğunluk ve kapalılık sebebiyledir ki, kapalı yer karanlık olur. Karanlıktaki' lamba daha fazla ışık verir, aydınlığı daha çok kendini gösterir.
Tevhid nurunun, lambanın ışığına benzetilmesi içeriyi ve dışarıyı aydınlatması nedeniyledir. Kalbin ise cama benzetilmesi, camın şeffaf ve latif olmasındandır. İçinde ışık bulunan cam fanus nasıl her yeri aydınlatıyorsa, aynı şekilde kalp de içindeki tevhid nuruyla diğer uzuvlara ışık verir, aydınlatır. Resûlullah Efendimiz (s.a.v), kalpte bulunun bir şeyin diğer azalara sirayet ettiğini ifade için,
"Kalbinde huşu olan kimsenin diğer uzuvları de huşu (huzur) içinde olur" (Bk. Hakîm et-Tirmizî, Nevâdirü'l-Usûl, 2/344; İbn Ebû Şeybe, el-Musannef, 2/190, nr. 7; Süyûtî, Câmiu's-Sagîr, nr. 7447) buyurmuştur.
Yine camın inci gibi bir yıldıza benzetilmesi onun ışık yaymasına ve parıldamasına; bu yıldızın inci gibi oluşu cevherinin saflığına, parlaklığının ziyadeliğine işarettir.
Doğuya ve batıya nisbet edilemeyen zeytin ağacından bahsedilmesi, onun üstün nitelikli saf yağa sahip oluşu ve iyi yanmasından ötürüdür. Tevhid ağacıda böyle olup doğuya ve batıya nisbet edilemez. Yani o, putperestlik, Yahudilik, Hıristiyanlık, Dehriyye, Müşebbihe, Kaderiyye, Mu'tezile, Cebriyye gibi birtakım fırkalara ait bir şey olmayıp, yüce İslâm dinine özgü olup bütün kâinatı saran bir şeydir.
Zeytin ağacının doğuda ve batıda bulunmaması demek, tevhid ağacının semavî, arzî, arşî, ferşî, ulvî veya süflî olmaması demektir. Tevhid nuruyla aydınlanan kalp; halktan ayrılıp, büyük bir istekle Hakk'a doğru uçmaktadır. Bu da onun halktan ayrı, Hak ile beraber olduğu mânasını taşır.
Yine bu ağacın [tevhid ağacı] doğuda veya batıda olmaması, tevhide ulaşan kimsenin, dünyayı, dünyevî şeyleri, âhiret ve onun nimetlerini istemeyip sadece Allah'ın cemâlini arzuladığı anlamına gelir.
Bunu şu şekilde anlaman da mümkündür: Tevhid ehli mümin, cenneti arzulamaz, cehennemden korkmaz. Korku ona galip gelmediği için Allah'ın rahmetinden ümidini kesmez. Ümit ona üstün gelmediği için Allah'ın mekr'inden (imtihanından) emin olmaz. Yani o, korku ile ümit arasındadır. Bu bakımdan mümin bir kimsenin korku veya ümidi tartıldığı takdirde, her ikisinin de birbirine eşit olduğu görülür.
"Ateş değmese bile neredeyse yağın kendisi aydınlatacak" âyeti, bu yağın saflığını ve parlaklığını; "nur üstüne nurdur" ifadesi de yağın nurunun kandilin nuruna, kandilin nurunun da camın nuruna eklendiğini belirtir. Şüphesiz Allah Teâlâ dilediğini nuruna kavuşturur.
Tevhid (birlik) güneşi varlık semasından senin kalp topraklarında parlayınca nefsanî arzuların söner, beşerî karanlıkların yırtılır.
Bu konuya işaret olarak: "O gün yeryüzü, rabbinin nuruyla aydınlanır" (Zümer 39/69) buyurulmuştur. O günde, Allah'ın muhlis kullarının ve sair peygamberlerin kendilerine tâbi olan topluluklarla beraber "lâ ilahe illallah" bayrağı altında yürüdüklerini görürsün. Allah için söyle, senin onlar arasında yerin var mı? Veya onlar arasında atılmış bir adımın mevcut mu?
Elbette hayır! Sen onlara uymak için bir adım dahi atmadın, kendi nefsini hiç kontrol etmedin. Bilakis ibadetlerinden nefsanî hazların kokusu yayılmaktadır. Halvetin kin ve garaz doludur. Zikrin nice gafletlerle karışmıştır. Her hâlinde edepsizlik kokmaktadır. Bilmem farkında mısın, namaz kılarken, "Ben yüzümü gökleri ve yeri yaratan Allah'a çevirdim" dediğin halde, O'ndan başkasına iltifat etmektesin. Bu halinle O'na mı yönelmiş oluyorsun? İbadet maksadıyla değil de, âdet olduğu üzere yeme ve içmeden elini çektiğin vakit, bu halin Allah için midir?
Elbette ki değil! Bir hadis-i şerifte bu duruma şöyle dikkat çekilmiştir:
"Nice oruç tutan kimse vardır ki, onun orucu ona açlık ve susuzluktan başka bir şey sağlamaz. Nice gece kalkıp (gaflet içinde) namaz kılanlar vardır ki, onların namazından ellerinde kalan ancak uykusuzluk ve yorgunluktur."(Buhârî, Savm, 45; Müslim, Sıyâm, 9; Tirmizî, Savm, 13; ibnMâce, Sıyâm, 24)
Allah'a yemin ederim ki, yalnızca şekil ve söz kâfi değildir. Kur'ân-ı Kerîm'de, "Münafıklar sana gelince, 'Senin Allah'ın peygamberi olduğuna şehâdet ederiz' derler. Allah, senin kendisinin peygamberi olduğunu, bunun yanında münafıkların yalancı olduğunu bilir" (Münâfikûn 63/1-2) âyeti, bu hususu açıklar.
Söz, ağacın yaprağıysa, kelime-i tevhid ağacın kendisidir. Güzel bir kelime güzel bir ağaç gibidir. Tasdik bu ağacın kökü, ihlâs gövdesi, ameller dalları, sözler yapraklarıdır. Nasıl ki bir ağacın en değersiz şeyi yapraklan ise, imanın en düşüğü de yalnızca sözle olanıdır.
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, "lâ ilahe illallah" ağacı mutluluk ağacıdır. Eğer onu tasdik toprağına diker, ihlâs suyu ile sular, iyi amellerle korursan, onun kökleri tâ derinlere iner, gövdesi sağlamlaşır, yaprakları yeşillenir ve yenilmesi hoş meyveler bitirmeye başlar. Kur'ân-ı Kerîm'de buna işaretle şöyle buyurulmuştur:
"Bak Allah hoş bir söz (kelime-i tevhid) hakkında nasıl bir misal yaptı. O, kökü yerin derinliklerinde iyice sabitleşmiş, dalları göğe doğru yükselmiş, -Rabbinin izniyle her zaman meyve veren- hoş bir ağaca benzer."(İbrahim 14/24-25)
"Bu ağacın meyvesi nedir?" diye soracak olursan, sana derim ki; onun meyvesi kalbin uyanması, tövbe, zühd, iffet, tevekkül, teslimiyet, her şeyi Allah Teâlâ'ya ısmarlamak, batınî ve ruhanî bütün güzel sıfatlar ile cismanî ve zahirî olan tüm iyi huylardır.
Bu ağaç Allah'ın izniyle her an meyvesini vermekte olup diğer ağaçlar altı ayda bir meyve verirler. Ayrıca bunun meyvesi ruhlar âleminin, diğerlerininki ise cisimler âleminin gıdasıdır. Biri mâna ve esrar âleminin, diğeri suret ve gölgeler âleminin besinidir.
Tevhid ağacını yalan ve kötülük toprağına diker, riya ve nifak suyu ile sular, kötü ameller ve çirkin fiillerle onu korumaya kalkışır, ahdi bozmak ve emaneti zayi etmekle büyütmeye çalışırsan; onun üzerine vefasızlık suyu akar ve o, kötü söz ve hezeyan aşısıyla aşılanır. Böylece o ağacın meyveleri olumsuz bir şekilde etkilenir, yaprakları dökülür, gövdesi çürür, kökleri kopmaya başlar ve bir gün kader rüzgârı onu paramparça eder. Bu hale Kur'ân-ı Kerîm'de şöyle işaret edilir; "Yaptıkları her işi ele alırız da onu toz gibi yok ederiz." (Furkân 25/23)
Tevhid ağacının gölgesinde gölgelenen kimse zafer kazanmış, ondan uzak kalan kimse hüsranda katmıştır. Ona yapışan ebedî saadete erişmiş, tutunmayan azaba düşmüştür. Onun dallarından birine tutunan yüksek derecelere çıkmış, onu bırakan en alt derekelere yuvarlanmıştır.
KELİME-İ TEVHİDLE GELEN SAADET
"Lâ ilahe illallah" yüce, değerli, paha biçilmez bir sözdür ki ona yapışan selâmete kavuşmuş ve azaptan korunmuş olur. Bir hadis-i şerifte, "İnsanlar 'lâ ilahe illallah' diyene kadar onlarla savaşmakla emrolundum. Bunu dedikleri zaman kanlarını benden korumuş olurlar" buyurulmuştur. (Buhârî, İmân, 17; Müslim, İmân, 34-36; Tirmizî, İmân, 1; Nesâî, Cihâd, 1; İbn Mâce, Fiten, 1; Ahmed, Müs-ned, 1/11, 19; 2/314, 423)
Burada bahsedilen koruma dünyayla alâkalı olup âhiretteki azaptan korunma daha önemlidir.
Kelime-i tevhidin faziletini ifade eden şu hadisleri de burada hatırlatmak yerinde olacaktır:
"Allah Teâlâ buyurur ki: Lâ ilahe illallah benim kalemdir. Bunu söyleyen kimse bu kaleye girer. Bu kaleye giren kimse de azabımdan kurtulur." (Ebû Nu.aym, Hilye, 3/224; Deylemî, Firdevsü'l-Ahbâr, nr. 4458; Süyûtî, el-Câmiu's-Sagîr, nr. 6048; a.mlf., ed-Dürrü'l-Mensûr, 4/293)
"Lâ ilahe illallah diyen ve bu iman üzere ölen kimse, cennete girer." (Ahmed, Müsned, 5/236; ibn Hibbân, Sahîh, nr. 200; Taberânî, el-Kebîr, 20/41)
Bu sözün son durağı vahdâniyyetin bilinmesi, semeresi ise O'nun bir tek olduğunun her şey tarafından ikrar edilmesidir...
Mevcudata vücut verilmesi ve kâinatın yaratılması bu sebepledir. Eğer vahdâniyyetin marifeti ve ikrarı olmamış olsaydı mevcudata vücut verilmez, yokluktan varlık çıkmazdı. Bu konuda Kur'ân-ı Kerîm'de, "Ben insanları ve cinleri, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım" (Zâriyât 51/56) buyurulmuştur.
Yani Allah Teâlâ kullarını, kendisinin bir olduğunu bildirmek için yaratmıştır. Ulvî, süflî âlemler ile onların arasındaki tüm mevcudatı da kulları için yaratmıştır. Bunun için gök seni gölgelendirir, yer taşır, melekler korur, ay, güneş ve yıldızlar seni aydınlatır. Süflî varlıklar da senin tasarrufun altındadır. Kısacası her şey senin için yaratılmış, sen de O'nun için, yani O'nun bir tek olduğunu idrak etmek için yaratılmışsındır. Öyleyse diyebiliriz ki, tüm mahlûkat O'nun bir tek olduğunu bilmek ve ikrar etmek üzere yaratılmıştır. Nitekim bir kudsî hadiste şöyle buyurulmuştur:
"Ben gizli bir hazineydim; bilinmek için mahlûkatı yarattım." (Bk. Sehâvr, el-Makasıdü'l-Hasene, nr. 838; Aclûm, Keşfü'l-Hafâ, 2/132; İbn Arrâk, Tenzîhü'ş-Şeria, 1/148)
Şüphesiz ki Allah Teâlâ tüm eşyayı kulları için, kullarını da kendisi için yaratmıştır. Oysaki sen nimet vereni unutup nimetle meşgul oldun, nimeti verene şükretmedin, onun sana niçin verildiğini düşünmedin. Allah'ı unutturan her nimet sıkıntı, O'nu hatırlatmayan bütün ihsanlar belâdır.
"Nimetin şükrü nedir?" diye merak edecek olursan cevap olarak deriz ki: Şükür, nimeti vereni, sana nimet verdiği için, hamd-ü sena etmek ve O'na yönelmektir. Bunu şöyle de ifade edebiliriz:
Şükür, O'nun nimetleriyle O'na itaat etmek, O'nu unutmamak ve nimette nimet vereni görmektir.
Nimetin şükrü nimeti artırır, basireti açar, berekete vesile olur. Nimete nankörlük etmek ise helaki hazırlar, zevali getirir, azaba yol açar. Bu nedenle Kur'ân-ı Kerîm'de;
"Eğer şükrederseniz nimetimi artırırım. Nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok çetindir" (İbrahim 14/7)buyurulmuştur.
Ey insanlar! İyice biliniz ki Allah Teâlâ dilediğini yapar, istediği gibi hükmeder, sebepsiz verir, zamana bağlı olmaksızın men eder, hiçbir illet olmaksızın mesut eder, yaratmaya ihtiyaç duymaksızın yaratır ve yine şükre ihtiyacı olmadığı halde şükür ile imtihan eder.
Şüphesiz ki yüce Allah, sebep ve illetlerden uzaktır. Eğer O'nun iradesi, bir sebebin etkisiyle olsaydı, dilemesine başkası karışmış olurdu. Şayet, O'nun dilemesi bir hadiseye bağlı olarak gerçekleşseydi, bir sebeple bağımlı olurdu. Oysaki O'nun iradesi bütün bu hallerden uzaktır. O, sebep ve illetleri yaratandır. Nitekim âyette, "O yaptığından sorumlu değildir; onlar ise sorumlu tutulacaklardır" (Enbiyâ 21/23) buyurulmuştur.
Varlık âleminde esasen sadece O vardır. Öyleyse sen Allah'tan başkasıyla meşgul olma! O'ndan başkasına yönelme! O'na ulaştığında her şeye ulaşmış, O'nu kaybettiğinde her şeyi kaybetmiş olursun. Kâinatın zirvesine yükselsen, en yüce yerlere çıksan, her iki âlemin hazinelerinin anahtarları sende olsa, her iki dünyanın da mahsulâtı sana verilmiş olsa, eğer sen bunlardan biriyle meşgul olup aldanırsan bilmiş ol ki, Allah'ı unutmuş ve O'ndan başkasıyla meşgul olmuş olursun.
Sadece dünya nimeti ister ve onunla yetinirsen helak olmuşsun demektir. Bu konuda Kur'ân-ı Kerîm'de şöyle buyurulur:
"Dünya hayatını ve güzelliklerini isteyenlere, işlediklerinin karşılığını orada onlara tam olarak veririz. Onlar orada bir eksikliğe uğratılmazlar. Âhirette onlara ateşten başka hiçbir şey yoktur. İşledikleri şeyler orada boşa gitmiştir. Amelleri de iptal edilmiştir." (Hûd 11/15-16)
Aynı şekilde yalnızca âhiret nimetini ister ve ona kanaat edersen bilmiş ol ki sen aklını kullanmayan birisisin. Çünkü, sadece kendi eviyle meşgul olup yanındaki komşusunu unutan kimse de akılsızdır. Rızık ile meşgul olup onu veren yüce Rezzâk'ı unutan kimse de böyledir.
Yalnızca dünya nimetinden faydalanırsan âhiret nimetini, sadece âhiret nimetinden istifade edersen dünya nimetini kaybedersin. Öyleyse gerçek mutluluk, dünya ve âhireti birlikte yürütmekte ve sadece Allah'ın rızasını istemektedir. Aksi takdirde O'nun emrinin dışına çıkar, Allah'ın iradesinin dairesine giremez, O'nunla ve O'nun için olamazsın. Bu konuda bir şair şöyle der:
Gördüm ki aşk köprüsü uzamakta bizden yana;
"Haydi geçin" diye nida olundu âşıklara.
Köprüyü geçmek için yanlarına yürüyünce,
Köprü koptu ve ben yuvarlandım mahrumiyete.
Dalgalar her yanımdan tutup sardığında beni;
Sabır tükenmiştir "artık göç" dedi bir münâdî.
Ya bu kararı böylece kabul edersin ya da ihtiyar kadınların dinine tâbi olup aczini itiraf eder, evin arka odasında oturur, bir köşede pineklersin ve şu ilâhî hitaba muhatap olursun:
"Siz ilk önce yerinizde kalmaya razı olmuştunuz. Öyleyse geri kalanlarla beraber oturun." (Tevbe 9/83)
Dünyayı veya âhireti arzulayan birçok kimse vardır. Lâkin Hakk'ı isteyen kimse çok azdır ve onlar hürmete lâyıktır.
Müridin değeri muradına göredir, isteğin değeri de istenilen şeyin değerine bağlıdır. Halkın değeri az olduğu için onu arzulamanın ve arzulayanın da değeri o nisbette azdır. Değerli ve önemli olan Hak olduğundan, elbette O'nu istemenin ve isteyenin değeri de o oranda büyük olur.
Hükümdarın sarayına girmek ve onun sofrasına oturmak isteyen kimse ile, onun çöplüğüne atılmış bir leşi arzulayan kimse bir değildir.
Yine hükümdar ile, onun özel odasında oturup konuşmayı isteyen kimse ile, sıkıntılarından kurtulmak için onunla salonda görüşmeyi isteyen kişi eşit olmaz.
Yakın olan şeylerin birbirine tesiri vardır. Bazı yakınlıklar insanı yükseltirken, bazıları da alçaltır. Hükümdarla salonda oturmakla, özel odasında oturmak aynı değerde olmayıp her biri için farklı dereceler mevcuttur. Bu hakikat Kur'ân-ı Kerîm'de (meleklerin ağzından) şöyle dile getirilmiştir:
"Bizden herkesin belli bir makamı vardır." (Sâffât 37/164)
Bazı gruplar bu dünyaya bağlandıklarından beşerî karanlıklar onları kaplamış ve basiretlerini kör etmiştir. Böylece onlar ulvî (yüce) âleme değil, süflî (basit) arzularını tatmin ettikleri âleme yönelip bütün himmetlerini, çöplüğe atılmış leş değerinde olan dünya zevklerini ele geçirmeye sarf etmişlerdir.
İşte böyle insanların amelleri boşa gitmiş, emelleri yok olmuştur. Onlar, her an iki azap içindedirler. Biri, elde ettiklerinden ayrılık ateşi, diğeri de ileride tadacakları cehennem ateşidir. Şu âyet onlardan bahsetmektedir:
"Âhirette onlara ateşten başka hiçbir şey yoktur. İşledikleri ameller orada boşa gitmiştir. Zaten yapmakta oldukları da bâtıldır." (Hûd 11/16)
Bazı topluluklar da bu âlemden kopmak, beşerî karanlıklardan kurtulmak için gayret ettiler. Riyazetle meşgul olup nefislerini terbiye ve tezkiye ettiler. Böylece manevî yolda mesafe katederek, dünya ziynetlerini terk ettiler. Lâkin üzerlerinde bulunan tabiat ve beşeriyete ait kalıntılar nedeniyle, Hakk'ın iradesine, lütuf ve ihsanına tamamen mazhar olamadılar. Fakat cehennemden kurtuldular.
Bir grup kendilerine korkunun galip gelmesiyle eziyet yeri olan cehennemden kurtulmuş, bir diğeri ümidin galip gelmesiyle, ikram yeri olan cenneti kazanmıştır.
Bu fırkalar, güzel halin en yükseğini bırakıp ondan daha düşük olanla, en mükemmeli bırakıp ondan daha aşağıda olanla, en değerliyi terk edip ondan daha alt seviye olan hallerle meşgul oldukları için ilerideki cehennem azabıyla cezalandırılmasalar dahi, her an hissettikleri ayrılık ateşiyle cezalandırılmışlardır. Nitekim dostlar nazarında ayrılık ateşi, yakıcı ateşten daha şiddetlidir.
Bir şair demiş ki:
Eğer musallat edilse ateş-i hicran;
Elbet bir gün erirdi cehennem ateşi.
Soğuklardı yalazlarla kavrulan mekân;
Ciğerler kor olurdu ve sarardı seni.
Diğer bir grup da beşeriyet ve tabiat âleminden ayrılıp mâna âlemine kanat açtı. Onların üzerinde beşeriyet âlemine ait herhangi bir şey kalmamış, onlar kâinatı aşmış, mevcudatı geçmiş, halktan uzaklaşmıştır. Kalpleri Allah'a bağlı olup onların tüm istek ve arzuları Hak'tır. Bu gibi kimselerin dili Hakk'ın dili olduğu için onlar konuştuklarında âdeta Hak Teâlâ konuşmaktadır. Onlar derler ki:
"Dünya ve ukbâ, cennet ve cehennem ile meşgul olmayız. Allah Teâlâ bizden razı olduktan sonra biz ne diye bunlarla uğraşalım. O, her şeye kadirdir; dilerse cehennemde de bize nimet verir, ikramda bulunur. Eğer bize azap etmeyi dilerse -ki bundan Allah'a sığınırız- cennette de eder. Bizler O'nun cennetini arzuladığımız veya cehenneminden korktuğumuz için ibadet etmiş olursak, tereddütlü ve tek taraflı ibadet edenlerden oluruz. Böyle bir tutum içinde bulunan kimseler Kur'an'da yerilerek haklarında şöyle buyurulmuştur:
"İnsanlardan öyleleri vardır ki Allah'a tereddütlü ibadet ederler. Kendisine bir hayır dokunursa yatışır, başına bir belâ gelirse yüzüstü dönerler. Böylece dünyayı da âhireti de kaybederler. Bu ise apaçık bir ziyandır." (Hac 22/11) Bunun için bizler O'ndan başkasına ibadet etmeyiz.
İşte bu gruba dahil olan insanlar sadece Allah'ın rızasını arzular. Bunun için Allah Teâlâ onlara dünya ve âhiret mülkünü vermiştir. Onlar fakirlik kaftanı giymiş mâna sultanlarıdır.
GERÇEK SEVGİ
Bütün derdi yeme ve içme olan bir kimsenin Allah'ı sevdiğini söylemesi yalandır. Bunun gibi cennet nimetlerini düşünen, onlarla meşgul olan kişi de sevgisinde yalancıdır.
Gerçek mânada kul olanlar yalnızca Allah için kalkar, oturur, konuşur, her şeyi O'ndan alır ve yalnız O'na bakarlar. Gözlerini Allah için kapatırlar. Böylece O'nunla görür, O'nunla işitir, O'nunla konuşur, O'nunla tutar ve O'nunla yürür bir hale gelirler. Bu durum bir kudsî hadiste şöyle ifade edilmiştir:
"Ben bir kulumu sevdiğim zaman onun kulağı, gözü, eli ve ayağı olurum. Kulum benimle duyar, benimle görür, benimle tutar, benimle yürür..." (Buhârî, Rikak, 38; İbn Mâce, Fiten, 16; Begavî, Şer-hu's-Sünne, 1/142)
Allah Teâlâ, diğer insanlara vaad ettiği birtakım şeyleri bu kullarına peşinen vermiştir. Başkalarına gaib olan şeyi onlara ayan beyan göstermiştir. Diğerleri, bir köşeye serilmiş bulunan seccadeleri üzerindeyken, onlar şarkta, garpta, arş ve terstedirler. Bedenleriyle olmasa da sırlarıyla maddî âlemi aşmışlar, Hak Teâlâ'yı gözleriyle olmasa da sırlarıyla görmüşlerdir. Onlar Hakk'ın güzide kulları ve kâinatın yaratılış sebebidirler. Halk onların bereketi sayesinde rızka kavuşur, onların duaları ile nice şeyler yaratılır. Onlar, sadece Allah'a kulluk eder, sırf O'nun birliğini ikrar ve ilân ederler. Bu güzide insanlara ve onlara tâbi olanlara ne mutlu!...
Cenâb-ı Hak, onların bu halini överek peygamberine şöyle buyuruyor: "Rablerinin rızasını dileyerek sabah akşam O'na yalvaranları kovma! Onların hesabından sana bir sorumluluk yoktur. Senin hesabından da onlara bir sorumluluk yoktur. Dikkat et, onları üzersen zalimlerden olursun." (En'âm 6/52)
İRADE NEDİR?
Bana, "İrade nedir?" diye soracak olursan, cevabım şu olur:
İrade, kalbi, âlemlerin rabbi olan Allah'ın sevgisine, rızasına, isteğine bağlamak; malı mülkü terk edip fâni ve helak edici şeylere hükmetmek; rahatı terk etmek, mubah şeylerden yüz çevirmek; Allah'ı arzulamak ve O'nun muhabbet ateşinde yanmaktır.
Bir pervanenin bile kendini mum ışığında yaktığını görmüyor musun? Miskin bir pervane bile kendini ateşe atıp yakıyor da bu yanıştan bir hayat umuyor. O küçücük haliyle, canını sevgilisinin kollarına atıp feda ediyor da sen, üstün bir varlık olarak, mükemmel bir sevgili için nefsini harcamakta, varlığını ona armağan etmekte tereddüt ediyorsun. Sonsuza kadar bu fâni dünyada yaşayacağını mı zannediyorsun! O küçücük pervane tüm varlığını sevgilinin ateşinde yakarak yeni bir hayata doğacağını biliyor da, sen yücelerden gelen, "Allah yolunda öldürülenleri sakın ölü zannetmeyin. Onlar diridirler" (Âl-i İmrân 3/169) sesini duymana rağmen hâlâ duraklamaktasın.
Bu gibi insanlar, iradelerinde sadık olmayan, yalancı kimselerdir. Onların hakiki (manevî) lezzetlerden hiçbir nasibi yoktur.
Şüphesiz nefsini harcamadıkça ve varlığını yok etmedikçe Allah'a kavuşamazsın. Nefis perdesini kaldırmadıkça O senin için, sen de O'nun için olamazsın. Varlığını yok edersen, O'nunla baki olursun. Her kim ki varlığını O'na feda ederse Allah Teâlâ onu kendine dost edinir, halef yapar.
Nefsin her şeyden hakir; muradın her şeyden aziz olduğuna göre, değersiz ve hakir bir şeyi, kıymetli ve aziz bir şeye değişmedikçe Hakk'ın müridi ve talebesi olamazsın.
O halde varlığını O'na sun, nefsini O'na feda et. Bak, Resûl-i Kibriya ile özel konuşmak isteyenlere ne buyuruluyor:
"...Onunla konuşmadan önce sadaka veriniz..." (Mücâdile 58/12) İşte, Cenâb-ı Hakk'a kavuşmanın bedeli, O'na canı hediye vermektir.
Bunu yaptığında, eğer mürid isen murad, talip isen matlûp, habîb isen mahbûb olursun. İşte o zaman sende, "Allah dilemedikçe dileyemezsiniz..." (İnsân 76/30) âyeti tecelli eder.
Ey insan, Allah'tan başkasına yöneldiğin ve iltifat ettiğin müddetçe sürekli "lâ ilahe illallah" de ki kötü sıfatların gitsin, iyi sıfatların artsın.
Sende, iyi ve kötü olarak iki türlü sıfat vardır, iyi sıfatlar Allah'ın ihsanı, kötü sıfatlar ise adaletinin gereğidir.
Bu iyi ve kötü sıfatların değişik kısımları vardır.
Kötü ahlâkların temeli yedi şeyden meydana gelip bunların her birinin arkasında şeytan vardır. Bu yedi şey; kötü his, kötü meşguliyet, hevâ, nefis, fâsid nefis, beşerî haller ve kötü huydur.
Güzel sıfatların temeli sekiz şeyden oluşup bunların her birinin arkasında melek vardır. Bunlar, his, fehim, akıl, gönül, kalp, ruh, sır ve himmettir.
Bunlardan her biri bir diğerine tekabül etmektedir. Şöyle ki, kötü olan his iyi olanın, kötü meşguliyet fehmin, hevâ aklın, nefis fesadı gönlün, beşerî haller ruhun, kötü huy sırrın karşılığı olup şeytan da meleğin karşılığıdır. Yalnız güzel sıfatların sekizinci sırasındaki himmetin karşılığı yoktur.
Güzel sıfatların sekiz, kötü sıfatların yedi oluşu cennet ve cehennem kapılarını simgelemektedir. Zira cennet "ilâhî ihsan evi", cehennem "adalet evi"dir. Allah Teâlâ,
"Cehennemin yedi kapısı vardır" (Hicr 15/44) buyurmuştur.
Güzel sıfatlar, sana bu dünyada verilmiş küçük bir cennettir. Kötü sıfatlar da sana bu dünyada verilmiş küçük bir cehennem sayılır. Bu küçük cennet ve cehennemin her bir kapısı hakiki cennet ve cehenneme açılır. Âyette,
"...Her kapı onların gireceği bir kısma açılır" (Hicr 15/44) buyurulmuştur.
TEVHİD NURUNUN YANSIMASI
Kelime-i tevhidin nuru güzel sıfatlardan birinin üzerine doğacak olursa onun karşılığı olan kötü sıfatlardan birinin karanlığı gider.
Meselâ, tevhidin nuru sır üzerine yansırsa tabiat aydınlanır. Tevhid nuru ruhu aydınlatırsa beşeriyet aydınlanır. Onun nuru kalbe doğarsa nefsin karanlığı gider. Zira güzel sıfatlar letafet açısından şeffaf bir cevher gibi olup karşılığı olan şeyleri de aydınlatır. Karanlık bir odadaki kandil içinde bulunan lambanın ışığı kandilden geçerek nasıl tüm odayı aydınlatırsa, aynen bunun gibi, güzel sıfatlara doğan tevhid nuru da onun karşısındaki kötü sıfatları aydınlatır.
Kelime-i tevhid lamba, güzel sıfatlar kandil, kötü sıfatlar karanlık bir oda mesabesindedir.
Lambanın ışığının kandili, kandilin ışığının odayı aydınlattığı gibi, kelime-i tevhid nuru da güzel sıfatlar üzerinden kötü sıfatlara ulaşıp onların karanlığını giderir. Buna işaretle Kur'ân-ı Kerîm'de,
"O'nun nuru içinde lamba bulunan bir kandile benzer. O lamba cam içindedir. Cam ise sanki inci gibi parlayan bir yıldızdır" (Nûr 24/35) buyurulmuştur.
Bu hususu açıklayacak bir misal de ışık yansımasıdır. Karşılıklı bulunan cisimler birbirlerinden aldıkları ışıkları yansıtırlar. Nitekim güneş ışığı bir duvara vurduğunda, duvar almış olduğu bu ışığı karşısında bulunan şeye, o şey de başka bir şeye yansıtır. Bu yansıma kesif bir cisim tarafından ışığın emilmesine kadar devam eder. Bu olay bu dünyada bu şekilde olur. Gayb âleminde ise daha üst bir boyutta tecelli eder. Yani bu dünyadaki yansıma gayb âlemindekine göre küçük ve basittir. Kâinatta yansıma nasıl gerçekleşiyorsa küçük bir kâinat niteliğinde olan insanda da bu durum aynen gerçekleşir.
Kelime-i tevhid nuru, güzel sıfat ve latifelerden birini aydınlattıktan sonra onun yanındaki diğer latifeleri de aydınlatır. Örneğin, önce himmeti aydınlatır, oradan sırra, sırdan ruha, ruhtan kalbe yansıyarak diğer kısımları dolaşır. Çünkü bu kısımlardan her biri bir diğerinin karşısındadır. Daha önce belirttiğimiz gibi, ışığın yansıması için cisimlerin karşılıklı durması lâzımdır.
Güneş ışığının kesif bir cisme vurduğunda, ışığın bu cisim tarafından emilmesi gibi, sendeki kötü sıfatlar da bâzan bu nurun yansımasına engel teşkil eder.
Göğün latif oluşu nedeniyle güneş ışınları bu dünyaya ulaşabilmektedir. Eğer güneş ışığının önüne bulut gibi kesif bir şey geçerse, ışık bu tabakadan öteye geçemez.
Güzel sıfatlar ve manevî cevherler, ulvî âleme ait şeylerdir. Kötü sıfatlar ise süflî âlemi oluşturur. İnsanın manevî yönünü oluşturan sıfatlardan himmet, ulvî âlemdeki arş hükmündedir. Diğer yedi manevî sıfat ve cevherler de yedi kat sema mesabesindedir.
İnsanın kötü tarafını oluşturan sıfatlar da yedi kat yer gibidir.
Ulvî âlem gayet latif olduğu için ışığın bir kısımdan diğerine geçmesine mâni olmaz. Bu sebeple güzel sıfatlar ulvî âleme nisbet edilir. Süflî (maddî) âlem son derece kesif (yoğun, katı, donuk) olduğu için ışığın bir kısımdan diğerine geçmesine engel olur. Kötü sıfatlar da bu yüzden süflî âleme benzer.
Manevî cevherlerin hepsi nurdur; kötü sıfatların hepsi karanlıktır. Bu iki âlem gölgenin güneşi, gecenin gündüzü takip etmesi gibi birbirini izler. Gündüzden giden her parçayı gece, geceden giden her parçayı da gündüz izler. Böylece Allah Teâlâ, "Geceyi gündüze, gündüzü geceye katar."
Senin gecen, kötü sıfatların sana hâkim olmasıdır. Gündüzün de güzel sıfatların ve manevî cevherlerinle yaşadığın güzel haldir. "Lâ ilahe" sözü ile kalınıp "hiçbir ilâh yoktur" diyerek kul şirk karanlıklarına düşerse, bu karanlık ondaki güzel sıfatların nurunu yok eder. Böylece güzel sıfatlar, kötü sıfatlara dönüşür.
Vahdâniyyet güneşi ferdâniyyet burcundan illallah semalarında parlayıp, karanlıktan ibaret olan kötü sıfatları aydınlatacak olursa karanlıklar o an söner; kötü sıfatların gider, yerine güzel sıfatların gelir. Demek ki "lâ ilâhe"nin meskeni adlî varlığın; "illallah"ınki ise fazlî varlığındır. "Lâ ilahe" karanlık olduğu için senin karanlık yerinde, "illallah" nur olduğu için senin nurlu yerindedir.
"Lâ ilahe" çizgisi "illallah"ın ispat çizgisine bitiştiğinde ispatın nurları inkârın karanlıkları üzerine yansır. Böylece ikisi birden nur ve ispat olur. inkârın karanlıkları ispat nuruyla gider. Nitekim Kur'ân-ı Kerîm'de, "Hakkı bâtılın başına çarparız ve onu paramparça eder. Böylece bâtıl ortadan kalkar" (Enbiyâ 21/18) buyurulmuştur.
İşte, nefyin (inkârın) karanlığı isbatın nuruyla silindiğinde kötü sıfatların, varlığın aydınlanır ve tüm kısımlarıyla güzel sıfatlara intikal eder. Böylece kötü his iyi hisse, meşguliyet fehme, hevâ akla, nefis fesadı gönüle döner. Nefis, kalp olur. Beşerî haller ruha, kötü huy sırra, şeytan meleğe intikal eder. Peygamber Efendimizin, "Benim de şeytanım vardı, fakat müslüman oldu" (Müslim, Münâfıkîn, 69-70; Tirmizî, Radâ', 17; Nesâî, Nisa, 4; Ahmed, Müsned, 1/285, 397, 401) sözü buna işaret eder.
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, sâlik için üç mertebe vardır. Bunlardan birincisi âlem-i fena, ikincisi âlem-i cezbe, üçüncüsü âlem-i kabzadır. Eğer sen âlem-i fenada isen "lâ ilahe illallah", âlem-i cezbede isen "Allah", âlem-i kabzada isen "hüve" zikrine devam et.
Âlem-i fenada yürüdüğün müddetçe kötü sıfatların sana galip gelir. Âlem-i cezbe yolunu takip ettiğin müddetçe güzel sıfatların sana galebe çalar. Seni boyunduruk altına alan şey adlî varlığın ve kötü huyların olduğu için âlem-i fenada zikrin "lâ ilahe illallah" olsun. Âlem-i cezbede ise zikrin "Allah" olsun. Çünkü seni egemenliğinde bulunduran şey fazlî varlığın ve iyi huylarındır.
"Lâ ilahe illallah"ın özelliği her türlü kötü sıfatları yıkması ve yok etmesidir. "Allah" kelimesinin özelliği, iyi sıfatları takviye etmesi ve onu çirkin davranışlardan arıtmasıdır.
Âlem-i fenada olduğun müddetçe şana galip olan kötü sıfatları yıkmaya ve yok etmeye ihtiyaç duyarsın. Âlem-i cezbede bulunduğun zaman, takviye ve tenzihe ihtiyaç hissedersin. Çünkü sana galip gelen iyi sıfatlardır.
Âlem-i kabzada "hüve" demelisin. Çünkü bu âleme ulaştığın anda sendeki kötü sıfatların bulanıklığı gitmiş, güzel sıfatların ışıkları seni aydınlatmış demektir. Burada Cenâb-ı Hak vasıtasız olarak sana tasarruf eder. Bundan sonra sen kendine nisbetle yok, O'na nisbetle varsındır. Kendine nisbetle fâni, O'na nisbetle bâkisindir. Sen bu âlemde zikrini "hüve" yap. Zira mevcut ve baki olan "hüve"dir.
Bizim âlem-i fena dememiz sâlik ve müridlerin nefislerini orada fâni kılmaları ve kötü sıfatlarını yok etmeleri nedeniyledir. Âlem-i cezbe olarak adlandırışımızın sebebi ise müridin orada yüce melikin cezbesine kapılmasıdır. Âlem-i kabza ise müridin Allah'a teslim olduğu ve Hak Teâlâ'nın onda vasıtasız tasarruf ettiği makam demektir. İşte bu saydıklarımız müridin mertebe ve makamlarıdır.
EVLİYANIN MAKAMLARI
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, evliyanın dört makamı vardır. Bunlar:
a- Hilâfet-i nübüvvet,
b- Hilâfet-i risâlet,
c- Hilâfet-i ülü'l-azm,
d- Hilâfet-i ülü'l-ıstıfadır.
Birinci makam âlimlere, ikincisi velîlere, üçüncüsü evtâda, (Ricâlullahtan bir gruba verilen isim) dördüncüsü kutublara (Birçok müslümanın kendisine bağlandığı evliyâullahtan zamanın en büyük mürşidi) aittir.
Velîler içinde nebîlerin, resullerin, ülü'l-azm ve ülü'l-ıstıfaların makamına geçenler vardır. Velîler iki gruptur:
1-Maslahat-ı diniyede tasarruf ve velayet sahibi olanlar.
2- Bilkuvve velayet tasarrufu olmayıp, velayetin tasarrufundan hâsıl olan tasarrufa sahip olanlar.
Eğer, "Velayet tasarrufu olmayan kimse nasıl velî olabilir?" denilirse, cevaben deriz ki: Onun Allah Teâlâ'nın bütün işlerini üstlendiği kimse anlamında velî olması mümkündür.
Bu velî gerçek velîdir. O ancak Hak Teâlâ ile duyar, görür ve konuşur. O mahbûbiyet âlemindedir. Buna işaretle, "...Ben sevdiğim kulumun kulağı ve gözü olurum..." (Hadisin tahrici için bk. s. 88) buyurulmuştur.
Böyle bir velînin halka mürebbi olması uygun değildir. Çünkü o, Hakk'a teslim olmuş ve ihtiyarı elinden alınmış, yani kendi isteğiyle hareket edemeyen bir kimsedir. İhtiyarı elinden alınan kimsenin başkalarına mürebbi olması uygun olmaz. Zira bir kimsenin başkalarında tasarruf edebilmesi için önce kendi nefsinde tasarruf edebilmesi gerekir. Bu velî Allah aşkıyla meczub olduğundan başkası üzerinde tasarrufa yetkili değildir. Dinimizde ve uygulamada da ; bu böyle olup ancak kendi nefsi üzerinde velayeti sabit olan kişinin başkasına velayeti muteberdir. Akıl baliğ olmayan çocuğun kendine velâyeti olmadığı için başkası üzerine de velayeti olamaz.
Hakk'a teslim olmuş olan bu meczub velî, ; çocuk mesabesindedir. O, sevgililer sevgilisi Allah Teâlâ'nın terbiyesi altındadır ve rubûbiyyetin ikramı olan sütü emmektedir. Nitekim bir haberde Allah Teâlâ'nın şöyle buyurduğu bildirilmiştir, "Onlar çocuk gibidirler; onları irademizin terbiyesi altına aldık. Bizim ikramımız olan sütle beslenmektedirler."
Diğer gruba dahil olan velîye gelince, onun halka mürebbi olması uygundur. Çünkü o kendisine velayet hakkı tanınan, ergin kişi mesabesindedir. Kendi nefsi üzerine velayeti sabit ¦olan kimsenin başkaları üzerine de velayeti vardır. Dinimizde de bu böyledir. Nitekim şeriatta caiz olan bir şey hakikatte de caizdir. Şeriat ile hakikati birbirinden ayırmak küfür ve zındıklıktır.
Mahbûbiyyet makamında olan meczub velînin misali, çölde gözü kapalı yürüyen bir kimseye benzer ki o, ayak basacak yeri ve nereye gittiğini bilmez. Yol bitip istediği yere erince, ona nerelerden geçip geldiğini soracak olsalar, bu hususta sadra şifa olacak bir şey bilmediğini söyler.
Çölde gözü kapalı yürüyen kişinin başkasına kılavuz olması nasıl doğru olmazsa, meczub velînin de âhiret yolculuğunda başkalarına rehberlik etmesi doğru değildir.
Çölü gözleri açık bir şekilde aşan ve çöl yolunu, oradaki duraklan, oranın iniş çıkışlarını karış karış bilen kimsenin öncü olması nasıl daha uygun olursa, marifet yolunu gözleri açık yürüyen kişinin de âhirete giden yolda rehberlik etmesi hikmete daha uygundur.
Kalplerin kâşifi "lâ ilahe illallah", ruhların kâşifi "Allah", sırların kâşifi "hüve"dir. Çünkü "lâ ilahe illallah" kalplere, "Allah" ruhlara, "hüve" sırlara kuvvet ve mıknatıstır.
Kalp, ruh ve sır bir kutuya saklanmış sedefteki inci gibidirler. Veya evde kafes içinde olan kuşa benzerler. Kutu ve ev kalp mesabesindedirler. Sedef ve kafes ruha, inci ile kuş sırra benzerler.
Eve varmadıkça kafese, kafese varmadıkça kuşa ulaşamayacağın gibi kalbe ulaşmadıkça ruha, ruha ulaşmadıkça sırra eremezsin. Öyleyse sen eve ulaştığında kalpler âlemine, kafese vardığın zaman ruhlar âlemine, kuşa kavuştuğun zaman sırlar âlemine ermişsin demektir.
O halde sen kalbinin kapısını "lâ ilahe illallah" anahtarıyla, ruhunun kapısını "Allah" anahtarıyla, sırrının kapısını "hüve" anahtarıyla aç.
Sır kuşunun yaşaması için "hüve" demeye devam et. Çünkü bu lafız bu kuşun gücünü artırır.
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, kalbin eve, ruhun kafese, sırrın kuşa benzetilmesi mecazi bir teşbihtir. Zira birtakım ulvî hakikatler teşbih yoluyla idrake yaklaştırılır.
Kalpler âleminden yürümeden ruhlar âlemine, ruhlar âleminden geçmeden sırlar âlemine varmak mümkün değildir.
Sırlar âlemi ruhlar âleminden, ruhlar âlemi de kalpler âleminden büyük olup bunlar iç içe geçmiş üç daireye benzer. En büyük daire sırlar âlemini, orta daire ruhlar âlemini, küçük daire kalpler âlemini oluşturur.
Kalpler âleminin ruhlar âleminden daha küçük olması, onun gayb ve şehâdet âlemlerine ruhlar âleminden daha yakın oluşundandır. Ruhlar âleminin sırlar âleminden daha küçük oluşu ise onun âlem-i eşbaha (maddî varlıklar ve bedenler âlemi) daha yakın oluşu sebebiyledir. Çünkü âlem-i eşbah sıkıntı, zahmet ve meşakkat yeridir.
Öyleyse gayb ve şehâdet âlemlerine yakın olan her şey küçülmekte, sırlar âlemine yaklaşan her şey büyümektedir.
Allah için itiraf et kardeşim, şu semada bir yıldızın, şu deryada bir damla suyun var mı? Elbette yok! Buna mukabil azgın nefsin ve beşerî enâniyetin var. Dışın bile, elini cebinden çıkarsan görünmeyecek kadar kapkara.
Ey dost, nefis âleminden kalp âlemine, beşeriyet âleminden ruh âlemine, tabiat âleminden sır âlemine çık. Vücudun karanlıklarından sıyrıl. İşte o zaman gözlerin görmediğini görür, kulakların duymadığını duyar ve, "Yaptıklarına karşılık olarak, onlar için hazırlanan şeyleri hiç kimse bilemez" (Secde 32/17) âyetinin sırrına mazhar olursun.
Tabiat, beşeriyet ve nefis âlemleri, âlem-i adl (kâfirler) için çok derin bir çukurdur. Kalp, ruh ve sır âlemleri ise âlem-i fazl (müminler) için kat kat yükselen derecelerdir.
Nefs âlemi âsilerin, beşeriyet âlemi kâfirlerin, tabiat âlemi de münafıkların derekesidir. Nitekim âyette, "Şüphesiz münafıklar cehennemin en aşağı katındadırlar" (Nisa 4/145) buyurulmuştur.
Kalp âlemi Hakk'a mürid olanların, ruh âlemi sıddîkların, sır âlemi ise iradesinden soyunmuş, Allah'a yönelmiş olan müridin mi'racıdır.
Sen bunu şu şekilde de söyleyebilirsin. Kalp âlemi yolun başında olanların, ruh âlemi yolun yarısını biraz geçmiş olanların, sır âlemi son noktaya varanların mi'racıdır.
Bir diğer ifadeyle kalp âlemi tövbekarların, ruh âlemi Allah'ı sevenlerin, sır âlemi ariflerin mi'racıdır.
Ey kardeşim nefis, tabiat ve beşeriyetin çukurundan çıkmadıkça, ulvî âlemlere ulaşamaz, Hak Teâlâ'ya kavuşamazsın.
KALPLER O'NUN ELİNDEDİR
"Müminin kalbi rahmanın iki parmağı arasındadır. Onu dilediği gibi evirip çevirir" (Tirmizî, Kader, 7; Nesâî, Sünen-i Kübrâ, nr. 7738; ibn Mâce, Mukaddime, 13; Ahmed, Müsned, 4/182; Hâkim, el-Müstedrek, 1/525)hadisinde de işaret edildiği üzere Allah Teâlâ müminin kalbini bâzan kabzdan basta, korkudan ümide, bekadan fenaya, savhden mahva ve neşeden hüzne döndürür. Bâzan da bunların aksini yapar. Öyleyse diyebiliriz ki kalp daima korku ve ümit, fena ile beka gibi haller arasındadır.
Allah Teâlâ bazen bu halleri kalpten alır ve onu kendisine doğru yürüyenlerin en başına geçirir. Bâzan da onu geriye döndürüp, aşağılık bir yere getirir. Nitekim bir haberde, "Hak Teâlâ'nın cezbelerinden bir tanesi, insanlarla cinlerin ameline denktir" buyurulmuştur.
YÜCE ALLAH'A AİT SIFATLARIN HAKİKATİ
Ey kardeşim, bilmiş ol ki, çokluk, çeşitlilik ve değişim, Allah Teâlâ'nın sıfatlarının tecelli ettiği yaratılmış şeyler içindir. Çünkü O, zât ve sıfatlarında tektir, hiç kimseye benzemez. O'nun ilmi birdir ve tüm malûmatı kapsar. Aynı şekilde kudreti de bir olup bütün varlıkları kuşatmıştır. İlim ve kudret birdir; bilinen ve ilâhî kudretle yaratılan şeyler çoktur. Bunun gibi, Allah Teâlâ'nın sendeki tasarrufu da bir olup senin tasarrufların (iş, hareket ve hallerin) çoktur.
Allah Teâlâ'ya nisbet edilen iki parmak ve iki el ifadeleri mecazi bir teşbih olup iki parmak, O'nun kulun kalbini bir halden diğer bir hale ne kadar hızlı çevirdiğine işaret eder. Yoksa O, cisim, cevher ve araz olmaktan münezzehtir.
Şayet Allah Teâlâ, bileşik (mürekkeb) olmuş olsaydı bir bileştiriciye; şekli olsaydı bir şekillendiriciye muhtaç olurdu ki O, bu gibi hallerden münezzehtir. Bilakis O bileştirmeyi ve şekillendirmeyi yaratandır. Zira Kur'ân-ı Kerîm'de, "O'nun benzeri (dengi, misli) hiçbir şey yoktur. O, her şeyi işiten ve görendir" (Şûra 42/11)buyurulmuştur.
Eğer Allah Teâlâ araz olsaydı tutunabileceği bir mahalle ihtiyaç duyardı ki O'nu böyle bir şeyden tenzih ederiz.
O, hiçbir şey olmadan önce vardı. Yani, mekân, insan, cin, sema, yer, arş, ferş, melek, felek, güneş, ay, madde, taş, toprak, su, ağaç, feza, ışık, gölge, ön, arka, sağ, sol, üst, alt, bitkiler ve cansız şeyler yokken O vardı.
Allah Teâlâ zamana bağlı olmadığı için geçmişte nasılsa şimdi de öyledir ve gelecekte de öyle olacaktır.
O'nun yakınlığı ve uzaklığı hiçbir yakınlaşma ve uzaklaşma olmaksızın olur.
O'nun fiilleri herhangi bir alet ve organa bağlı değildir.
O, bir yerde durmaktan ve yer değiştirmekten yüce ve uzaktır.
O, zaman içinde değmekten ve yok olmaktan uzaktır.
O, bir vücuda, yere ve mahalle girmekten uzaktır.
Allah'tan başka ilâh yoktur. O büyüktür. Vehim, his ve hayalden uzaktır. O'nun şekli, sureti, benzeri, yardımcısı, yaveri, veziri ve yol göstereni yoktur. O benzersiz ve sonsuzdur. Yönler O'nu kuşatamaz. Haller O'nu değiştiremez.
Zâtı başkalarına benzemez. Sıfatları başkaca sıfatlardan ayrıdır. Zâtı hayal edilemez, hayal edilip hiçbir şeye benzetilemez; sıfatları sonradan yaratılan varlıkların sıfatlarından münezzehtir. Ezelîdir ve sonradan yaratılanlara benzemez.
Eğer Allah Teâlâ hakkında sayıdan bahsedecek olursan deriz ki O, hiçbir şey olmadan önce vardı. O'nun kemiyetinden sual edecek olursan O, hiçbir hal ve kemiyet yokken vardı. O'na zaman ve mekân da izafe edilemez, çünkü O zamandan, mekândan kısacası her şeyden önce vardı.
Allah Teâlâ fazl ve keremiyle her şeyi yokluk sırrından varlık sahasına çıkarandır.
"O evveldir, âhirdir, zahirdir, bâtındır" (Hadîd57/3) âyetiyle de belirtildiği üzere O evveldir, çünkü O'ndan önce hiçbir şey yoktu. Âhirdir, zira O'ndan sonra hiçbir şey varlığını devam ettirmeyecektir. Zahirdir, çünkü hiçbir şey O'nu gizleyemez. Bâtındır, zira hiçbir şey O'nun mahiyetini bilemez. Vâhid'dir, çünkü O'nun eşi ve benzeri yoktur.
Ey kardeşim, âlem-i fenaya vardığın ve Hakk'ın tasarrufuna mazhar olduğunda, elindeki değersiz taşların, her derde deva olan bir cisme; bakırın saf altına çevrilir.
Orada, Hak Teâlâ'nın tenzih ve tevhid nurlarıyla; şirk, küfür, şüphe, Cenâb-ı Hakk'ı mahlûkata benzer vasıfta vehmetmek gibi karanlıkların aydınlanır. Böylece nefsinin bulanıklığından kurtulmuş, aykırılıklarından arınmış olursun.
İşte o zaman Allah Teâlâ seni sâlikler zümresine dahil eder ve dünya hayatında yegâne arzusu Allah rızası olan kimselerin mekânlarını sana gezdirir ki kalbin rıza, teslimiyet, tefviz, itminan (huzur) ve sekine gibi hallere ulaşsın.
Bu hal Kur'ân-ı Kerîm'de şöyle anlatılır:
"Onlar iman etmişler ve kalpleri Allah'ın zikriyle huzura kavuşmuştur. İyice bilin ki, kalpler ancak Allah'ın zikriyle mutmain olur (huzur bulur)." (Ra'd 13/28)
Ey kardeşim, ruhlar âlemine ulaştığın zaman Allah Teâlâ'ya ait ezelî sıfatların özellikleri tüm ayrıntılarıyla sana gösterilir. İşte o zaman, "Ona ruhumdan üfledim" (Hicr 15/29) âyetinin sırrı çözülür.
Bu âyette ruhun Allah'a izafe edilmesi, yaratılmışlara verilen değeri açıklamak içindir. Bu değer veriş yaratan ile yaratılanın çok ince bir çizgiyle ayrılacak kadar birbirine yaklaşmasına neden olmuştur. Fakat nihayetinde, ezelî olan Allah Teâlâ, sonradan olanlardan münezzehtir. Ezelî bir şey sonradan yaratılmış bir şeyle aynı çizgide bitişemez.
Senin Allah'a ait oluşun, O'nun bir parçası olduğun anlamında olmayıp, senin diğer mahlûklara nazaran ayrıcalıklı, şerefli bir konuma sahip olduğun mânasına gelir. O'na olan yakınlığını ifade eder. O'nun sana olan özel ihsan ve ikramını ifade eder. Zira Allah Teâlâ her çeşit izafetten (bir varlıkla birleşmekten, bütünleşmekten, onlarla bir bağ oluşturmaktan) yüce ve uzaktır.
Allah Teâlâ, parçalardan oluşan bir bütün olmadığı için parçalanamaz. O'nun cinsi olmadığından nev'i de yoktur. O'nu tanımak için, "Neden meydana geldi?", "Nereden vücut buldu?", "Nereye ait?", "Nereye kadar yaşar?", "Nerede durur?" veya, "Neyin üzerindedir?" türü sorular sorulamaz. O, bütün bunların ifade ettiği mânalardan yüce ve uzaktır.
ARİFLERE AÇILAN SIRLAR
Sırlar âlemine vardığın zaman gaybî sırlar sana aralanır ve o âlemde senin için sırların mahrem dairesine girmene izin verilir.
Bir kudsî hadiste, "Velîlerim gök kubbemin altındadırlar. Onları benden başkası bilemez" (Abdurrahman Câmî, Nefehât, s. 45; Gümüşhânevî, Câmiu'l-Usûl, s. 50) buyurulmuştur. Bu ifadeyi şöyle anlamak mümkündür: Sırlar âleminde Allah ile kul arasında öyle bir sır vardır ki onu ne bir melek ne de bir peygamber bilebilir. Orada kudret-i ilâhî tarafından gözlerin görmediği, kulakların işitmediği hediyeler sunulur. "Yaptıklarına karşılık olarak, onlar için saklanan müjdeyi hiç kimse bilemez" (Secde 32/17) âyeti buna işaret eder.
Âşıklar için hazırlanan bu müjde, kendisine has bir şekilde Allah'ın zâtının görülmesidir. Bunun neticesinde kalplerde manevî bir kulak, akıllarda özel bir göz oluşur. Böylece kulaksız duyulur, gözsüz görülür. Orada duyulan ve görülen her şey gaybîdir ve işte o zaman gaybî haller ayan beyan olur. İşte hadiste geçen, "Kalbim rabbimi gördü" (Bk. Ahmed, Müsned, 1/285; Süyûtî, el-Câmiu's-Sagîr, nr. 4377 (az farklı rivayet)) ve âyette geçen, "Rabbini görmez misin?" (Furkan 25/45) ifadelerinin mânası budur.
Eğer sen âşık isen yukarıda saydığımız bütün bu hallerden sonra, kendinden geçmiş bir halde kabza-i ilâhîye düşersin. Allah Teâlâ seni tevhid ve marifetin en yüksek derecelerine, sır ve himmetin en üst menzillerine ulaştırır. Bu makamlarda söz hiçbir mâna ifade etmez, sırların düğümü çözülür. Artık buradan öteye akla ve ifadeye yol yoktur.
Bu makamda sen hayrette kalır ve şu itiraflarda bulunursun:
"Yâ Rab! Ben seni hamd-ü sena etmekten âcizim. Sen kendini nasıl sena etmişsen öylece yücesin!"
"Acizlik yolu hariç, marifetine giden bütün yolları kapayan Allah'ı tenzih ederim. Senin zâtını hakikatiyle bilmek mümkün değildir!"
Cenâb-ı Hak vahdâniyyet ve ferdâniyyet sıfatlarının hakikatinin kullar tarafından bilinmesinin mümkün olmadığını belirterek, kendisi, "Allah, kendinden başka ilâh olmadığına şahitlik etmiştir, O'ndan başka ilâh yoktur"(Âl-i İmrân 3/18) buyurmuştur.
Kelime-i tevhid hem başlangıç hem sonuçtur. Her şey onunla başlar ve biter.
"Lâ ilahe illallah" sözlerin en güzelidir.
"Bak, Allah güzel söze (kelime-i tevhide) nasıl misal verdi. O, kökü yerin derinliklerinde sabit, dalları semaya doğru yükselmiş güzel bir ağaca benzer" (İbrahim 14/24) âyeti buna işaret eder.
Kur'ân-ı Kerîm'de, "O'na ancak güzel sözler yükselir" (Fâtır 35/10) buyurulması kelime-i tevhidin güzel bir söz olduğuna işaret eder.
"Ey inananlar, Allah "tan korkun ve doğru söz söyleyin" (Ahzâb 33/70) buyurulması onun doğru bir söz olduğuna alâmettir.
"O gün, rahmanın konuşmasına izin verdiği ve doğruyu (kelime-i tevhidi) söyleyenlerden başkası konuşamaz"(Nebe'78/38) âyeti, kelime-i tevhidin yegâne doğru olduğunu gösterir.
Gerçek dua ancak O'nadır" (Ra'd 13/14) âyeti, onun gerçek dua olduğunu ortaya koyar.
Onlara takva kelimesine tutunmalarını söyledi" (Feth 48/26) âyeti onun takva sözü olduğunu gösterir.
"De ki: Ey kitap ehli, bizde de, sizde de aynı olan bir kelimeyi söyleyin. Yalnız Allah'a ibadet edelim, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayalım, Allah'tan başka rabler edinmeyelim" (Âl-İ İmrân3/64) âyeti, kelime-i tevhidin dinler arasında ortak bir söz olduğunu gösterir.
"Onlardan birine ölüm gelince, 'Rabbim, beni tekrar dünyaya gönder. Belki amel-i salih işlerim' der" (Mü'minûn 23/99-100) âyeti, onun amel-i salih olduğunu gösterir.
"Kelime-i tevhide sadık kalarak, rahmandan söz (ahid) almış kimselerden başkası şefaat edemeyecektir"(Meryem 19/87) âyeti kelime-i tevhidin ahid için gerekli olduğuna işaret eder.
Aynı şekilde, "Kim bir hayırla gelirse ona getirdiğinin on misli vardır" (En'âm 6/160) âyetindeki "hayırdan maksat kelime-i tevhiddir.
Yine, "İyiliğin karşılığı yalnız iyilik değil midir" (Rahman 55/60) âyetinde de kelime-i tevhide işaret vardır.
Evet, kelime-i tevhid sağlam bir kaledir ve ancak bu kaleye girenler Allah'ın azabından kurtulur.
Allah Teâlâ, hepimizi bu kaleye girenlerden eylesin! Fazl ve keremiyle bizlere sırların kapılarını açsın (âmin).
BİBLİYOGRAFYA:
Abdurrahman-ı Câmî, Abdurrahman b. Ahmed, Nefehâtü'l-Üns, c. 1-2, Beyrut 2003.
Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü'l-Hafâ ve Müzîlü'l-İlbâs, c. 1-2, Beyrut 1997.
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, c. 1-50, Beyrut 1999.
Begavî, Ferrâ, Şerhu's-Sünne, c. 1-16, Beyrut 1983.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiu's-Sahîh, c. 1-7, Beyrut 1993; a.mlf., el-Edebü'l-Müfred, Beyrut 1999.
Deylemî, Şehredâr b. Şîrûye, Firdevsü'l-Ahbâr, c. 1-5, Beyrut 1986.
Ebû Dâvûd es-Sicistânî, es-Sünen, c. 1 -5, Beyrut 1997.
Ebû Nuaym el-İsfahânî, Hilyetü'l-Evliyâ, c. 1-12,Beyrut 1997.
Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek 'ale's-Sahîhayn, c. 1-4, Beyrut 1990.
Hakîm et-Tirmizî, Nevâdirü'l-Usûl, Kahire 1998.
İbn Arrâk, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed, Tenzîhü'ş-Şerîa, c. 1-2, Beyrut 1981.
İbn Ebû Âsim, Ebû Bekir Ahmed b. Amr, Kitâbü's-Sünne, c. 1-2, Riyad 1998.
İbn Ebû Şeybe, Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, c. 1-9, Beyrut 1989.
İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed, Sahîhu İbn Hibbân, c. 1-18, Beyrut 1988.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd es-Sünen, c. 1-5, Beyrut 1997.
Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, el~Câ-miu's-Sahîh, c. 1-5, Dımaşk 2003.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali, es-Sünen, c. 1-5, Beyrut 1997; a.mlf., es-Sünenü'l-, Kübrâ, c. 1-6, Beyrut 1991.
Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el-Makasıdu'l-Hasene, Beyrut 1985.
Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir, el-Câmiu's-Sagîr (Feyzü'l-Kadîr şerhiyle birlikte), c. 1-13, Beyrut 1998; a.mlf., ed-Dürrü'l-Men-sûr, c. 1-8, Beyrut 2002.
Taberânî, Ebü'l-Kasım Süleyman b. Ahmed, el-Mu'cemü's-Sagîr, Beyrut, ts.; a.mlf., el-Mu'ce-mü'l-Kebîr, c. 1-25, Beyrut, ts.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, el-Câmiu's-Sahîh, c. 1-5, Beyrut, ts.
|
|
TEVHİD
Tevhid
Eğitimci-Yazar: Ahmed KALKAN www.ahmedkalkan.net
--------------------------------------------------------------------------------
Tevhid; Anlam ve Mâhiyeti
· Tevhid; Anlam ve Mâhiyeti
· İlâh Kavramı
· Tevhidin Kısımları
a) Rubûbiyet Tevhidi, b) Ulûhiyet Tevhidi
· Tevhidin Yansımaları
· Evrendeki Tevhid
· Tevhid ve Allah’ın Hâkimiyeti
· Tevhid ve Tâğutlarla Mücâdele
· Kur'ân-ı Kerim'de Tevhid Kavramı
· Kur’an’da Tevhidle İlgili Önemli Vurgular
· Amelde Tevhid
· Sorular
Bu üniteyi bitirdiğinizde aşağıdaki amaçlara ulaşmanız beklenmektedir:
* Kur’an’dan yola çıkarak ve kelime-i tevhidin anlamını değerlendirerek tevhidi açıklayabilmek ve güncel yorumlar ve açılımlar getirebilmek,
* Tevhidin, temel sınıflandırması olan ulûhiyet ve rubûbiyet tevhidini açıklamak,
* İlâh kavramının anlamlarını ifâdelendirerek bu kavramı izah edebilmek,
* İbâdet kavramını, güncel yanlışlıklarıyla değerlendirerek açıklayabilmek,
* Tevhidin günlük hayatımıza yansımalarını anlatabilmek,
* Tevhidi bozan durumları güncel örneklerle açıklayabilmek,
* Evrendeki tevhidi açıklayıp yorumlayabilmek,
* Allah’ın hâkimiyeti ve tâğutla mücâdele etmeyi tevhid açısından açıklayabilmek,
* Tevhidin amelle ilgili boyutunu izah edebilmek.
Tevhid; Anlam ve Mâhiyeti
Türkçede birlemek şeklinde ifade edilen tevhid, Arapça v-h-d kökünden türemiş bir mastardır. Tevhid sözlükte, bir şeyin bir olduğuna hükmetmek, onu bir olarak bilmek, bir şeyi diğerlerinden ayırarak onu tek kılmak, birlemek gibi anlamlara gelmektedir. Kavram olarak tevhid, mutlak anlamda Allah’ın bir olduğuna, O’ndan başka ilâh bulunmadığına, ortağı ve benzeri olmaktan uzak bulunduğuna inanmayı ifade eder. Tevhid; Allah’ı zâtında, sıfatlarında, isimlerinde ve fiillerinde tek kabul etmek; eşi, benzeri, yardımcısı, ortağı, babası, oğlu olmadığına iman edip ibâdet ile de O’nu birlemektir. Yani ibâdeti O’ndan başkasına yapmamak ve yalnız O’na tahsis etmektir.
Tevhid, en geniş anlamıyla ‘bir’ Allah inancının, insanların düşündüğü bütün yanlış ilâh düşüncelerinden uzak bir dünya görüşünün, tek Yaratıcı, tek Rab tanımanın açıkça ortaya konulmasıdır. ‘Tevhid’ aynı zamanda âlemlerin Rabbi Allah (c.c.) tarafından insanlara gönderilen İlâhî dinin adıdır. İnsanlar ya Tevhid Dinine, ya da şirk dinlerine inanırlar. Üçüncü bir yol yoktur insanın hayatında. Şirk, nasıl insanların kendi hevâ ve heveslerinden uydurdukları bütün dinleri tanımlıyorsa; Tevhid de Allah’ın vahy yoluyla gönderdiği hak dini tanımlar. Tevhid, hem inanç açısından Allah’ı zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde “bir”lemek, hem de ibâdeti yalnızca Allah’a mahsus kılmaktır.
Tevhid, Allah’tan başka ilâh olmadığına inanan mü’minlerin, bütün ilgi ve dikkatlerini Allah’a yöneltmeleri, Allah’a teslim olmaları, mutlak kudret sahibi olarak O’nu görmeleri, O’nun gösterdiği yolda yürümeleri, O’nun istediği gibi O’na kulluk yapmalarıdır. Tevhid ehline, yani şehâdet getirip mü’min olanlara; Allah’ı tevhid edip birleyen anlamında muvahhid denilir. Muvahhidler, tevhid gerçeğine bu bilinçle yönelirler ve bu bilince göre hayatlarını sürdürürler. Tevhid ehli, yalnızca “Allah vardır” demekle kalmaz. Bunu demekle beraber, O’ndan başka ilâh, O’ndan başka yaratıcı, O’ndan başka rızık verici, O’ndan başka hüküm koyucu, O’ndan başka rab olmadığına da inanır. İşte bu inanç, Tevhid Dininin özüdür.
Tevhid’in Kapsamı: Bilindiği gibi tevhid inancı ve İslâm Dini, Tevhid Kelimesi ile özetlenmiştir. Bu yüzden kim bu ifadeyi inanarak söylerse mü’min olur. Kelime-i Tevhid, İslâm’a giriştir. İslâm’a girdikten sonra İslâm’a ait ne varsa hepsini peşinen kabul etme duyurusudur. Mü’min, bunları söyleyerek seçtiği dini ve bunun her türlü ilkesini, prensibini kabul ettiğini ortaya koymuş olur. Allah’la ve diğer mü’minlerle bir antlaşmadır, söz vermedir tevhid.
Mü’min, niçin Tevhid Kelimesini söylediğinin farkındadır. Bütün kalbiyle Allah’tan başka hiçbir ilâhın olmadığına inanır, bunu diliyle ilân eder ve inandığı şeyin gereğini yapar. Tevhid veya Şehâdet Kelimesi iki hüküm cümlesidir. Birinci bölümde önce “lâ ilâhe” (ilâh yoktur), sonra da “illâ Allah” (sadece Allah vardır), yaygın söyleyişle “Allah’tan başka ilâh/tanrı yoktur” denilir. Dikkat edilirse inanmanın ilk şartı, bütün ilâhları/tanrıları, ilâh/tanrı düşüncelerini, ilâha/tanrıya benzetilen her şeyi kafadan ve gönülden silmek, sonra da tek Allah inancını kabul etmektir. Önce nefy, yani reddetme, sonra da tasdik, yani kabul etme söz konusudur. İslâm açısından son derece önemli bir durumdur bu. Çünkü İslâm’ın üzerinde durduğu en önemli mesele, Tevhid inancıdır. İnsanlar öncelikli olarak bu inancı benimsemekten sorumludurlar. Tevhid, yaratılışın ve var olmanın en önemli olayıdır; yaratılış amacımız olan sadece Allah’a kulluk yapma bilincidir.
Tevhid, aynı zamanda Kur’an’ın üzerinde en çok durduğu konudur. Hz.Muhammed (s.a.s.)’in mesajı, Kur’an’ın öncelikli konusu, insanların şirk dinlerini terkederek, Tevhid dinini benimsemeleridir. Bu hem fıtrata (yaratılışa) uygun bir seçimdir, hem evrendeki teslimiyete (İslâm’a) katılmadır, hem de dünya ve âhiret kurtuluşudur. İslâm’ın bütün yükümlülükleri, bütün prensipleri, emir ve yasakları; gönüllerine Tevhid inancı yerleşmiş muvahhidler tarafından hakkıyla yerine getirilir. İnsanlık ailesinin en öncelikli faaliyeti ve meselesi, Tevhid ile şirk arasındaki seçimdir. Kendi özgür irâdesi elinde bulunan insan, Tevhid ile şirk arasında kendi isteği ile bir seçim yapacaktır. Yaptığı tercihin, yani seçtiği inanç ve hayat tarzının sonucuna da katlanacaktır.
Tevhid veya Şehâdet kelimesinin ikinci kısmı, Hz. Muhammed’in Allah’ın rasûlü (elçisi) olduğunu kabul ve ilân etmektir. Bunun anlamı da yalnızca “O, Allah tarafından gönderilmiş bir elçidir” demek değildir elbette. O’nu Allah’ın son rasûlü tanıdıktan sonra, O’nunla gönderilenleri, O’nun tebliğ ettiklerini, O’nun dediklerinin doğru olduğunu da kabul etmek demektir. Tevhid, aynı zamanda O’nun anlatıp uygulayarak gösterdiği yaşama biçimini seçmek, O’nun tebliğ ettiği İlâhî şeriati hayat prensibi haline getirmek anlamına da gelmektedir. O’nu tek önder ve rehber kabul edip O’nun izinden gitmeye çalışmak demektir. Rabbimiz, hükümlerini ve kullarından istediklerini rasulleri aracılığıyla insanlara bildirmiştir. Kelime-i Tevhidi bilinçli şekilde söyleyen kimse, Allah’ın hükümlerini kabul ediyor ve o hükümleri hayatına uygulamaya karar veriyor, bu konuda her zorluğa, her çeşit imtihana hazır oluyor demektir.
Tevhid Kelimesi İslâm’ın giriş kapısıdır. Ancak, bu kapıdan içeri girenler, içeride olan her bir ilkeyi, her bir iman esasını, her bir kulluk şartını kabul etmiş ve pratik hayatta uygulamaya söz vermiş demektir.
İlâh Kavramı
İslâm kültürünün önemli kavramlarından biri de “ilâh”tır. Tevhid inancını ve onun karşıtlarını yeterince bilmek için bu kavramı iyi tanımak gerekir. Tevhid Kelimesinin içinde yer alan bu kavram, iman ile şirk (ortak koşma) arasındaki farkı ortaya koyar.
Sözlük anlamı; kulluk edilen, mâ’bûd haline getirilen, kendisine yönelinen, alışılan, düşkün olunan demektir. Kendisinden türediği “elihe” fiili; yönelmek, düşkün olmak, kulluk yapmak, örtüp gizlemek, alışmak gibi anlamlara gelmektedir.
Kavram olarak ilâh; kendisine ibâdet edilen, ma’bûd sayılan şey, her şeyden çok sevilen, ta’zim edilen kutsal varlık anlamında kullanılmaktadır. Tapınılan, kendisine ibâdet edilen, üstün sayılan bütün ma’budların ortak adı “ilâh”tır. Türkçede bunu “tanrı” kelimesi ile karşılarız. İslâmî ıstılahta ilâh; tapınılan, kendisine ibâdet edilen demektir. İlâh; ibâdet edilmeye, yani kudret ve kuvveti önünde huşû ile boyun eğilip kulluk ve itaat edilmeye lâyık, her şeyin O’na muhtaç olduğu bir varlık demektir. İlâh kelimesi gizlilik ve esrârengizlik mânâlarına da gelir, ki böylece ilâhın görülmez ve ulaşılmaz bir varlık olduğu değerlendirilsin.
İnsanoğlu, fıtratı gereği, her zaman bir ilâha inanma, sığınma ve ondan yardım istemeye muhtaçtır. O bazı şeylerden korkar, bazı şeylere gücü yetmez ve başkalarından yardım ister, bazı şeylere sığınır, bazı şeyleri kendinden üstün görür. Bütün ümitlerin bittiği yerde, görmediği, tanımadığı bir gizli “ilâh”tan yardım ister. Çevresinde gördüğü hemen bütün olayların kendi gücünün dışında olduğunun farkındadır. Bu olayları bir gücün yaptığına, yarattığına inanır. Bunlara benzer daha birçok sebepten dolayı insan sığınacak bir melce’ (sığınak, kucak) arar.
Peygamberlerin tebliğ ettiği Allah inancından uzak insanlar, yaratılışlarında ve pratik hayatlarındaki “bir ilâha bağlanma” ihtiyacını başka şekillerde, bâtıl yollarla giderirler. Tarihte ve günümüzde dinsiz insan olmadığı gibi, ilâhsız insan da yoktur. Kimileri, hiçbir tanrıya inanmadığını söylese bile; onların içerisinde, sığındığı, bağlandığı, yardım istediği, her şeyden çok sevdiği, her şeyden çok büyük saydığı “bir şey” mutlaka vardır. İşte o “şey” onun için bir tanrıdır. Kur’ân-ı Kerim ilginç bir örnek veriyor: Birtakım insanlar kendi görüşlerini, kendi isteklerini, kendi emirlerini en üstün ve doğru görürler. Bırakın bir dinin emrine uymayı, toplumda geçerli olan hiçbir kural onları bağlamaz. Bu tip insanlar, “kendi keyiflerine” uyarlar. Kendi arzularından (hevâlarından) başka kutsal, kendi isteklerinden ve görüşlerinden üstün güç ve doğru kabul etmezler. İşte bu tür insanlar için Kur’ân-ı Kerim; “Gördün mü o kendi hevâsını (istek ve arzularını) ilâh/tanrı edinen kimseyi. Şimdi onun üzerine sen mi bekçi olacaksın?”[9] demektedir.
İlâh zannedilen şey, insanın kendi üzerinde büyük çapta etki ettiğini var saydığı “güç”tür. Bu kimine göre ateş, kimine göre Güneş, bazılarına göre gök, bazılarına göre yıldızlar veya burçlar, bazı kimselere göre madde, bazısına göre ataların rûhu, kimilerine göre tabiat (doğa), bazılarına göre devlet erki, bazısına göre de iyilik ve kötülük tanrılarıdır.
Birçok ülkede tâğutlar, yöneticiler, özellikle diktatörler; tanrı gibi algılanmış, karşı konulmaz üstün güce sahip, her dedikleri yapılması gereken, kızdığı zaman gazabıyla herkesi cezalandırabillen tanrılar gibi düşünülmüştür. Hatta birçok yerde bu diktatörler adına dikilen heykellere insanlar taparcasına saygı göstermektedirler. Karşısında âyin şeklinde saygı duruşunda bulunmaktalar ve o heykeli kutsal kabul etmekte, yani putlaştırmaktalar.
Tarihte, Tevhid Dininden uzaklaşmış bütün toplumlarda farklı ilâh düşünceleri gelişmiştir. Kimileri inandıkları ilâhları adına putlar ve mâbedler yapıp o putlara tapınmışlardır. Bu putların taştan, tunçtan veya ahşaptan yapılmasının fazla bir önemi yoktur. İnsanlar, ilâhları adına kendi elleriyle heykeller yapıp, sonra da buna, ilâhımız veya bizi ilâhımıza götürecek aracımız diyorlar ve o heykelleri ilâh kabul ediyorlardı. “Beşerin böyle dalâleti var / Putunu kendi yapar kendi tapar.”
Kur’ân-ı Kerim’e göre, yer, gök ve ikisinde olan her şey bir olan Allah’ındır. Yoktan var eden yalnızca O’dur. Bütün nimetler O’nun elindedir. Sonsuz güç ve kuvvet yalnızca O’nundur. Bütün işler yani kader O’nun elindedir. Yerde ve gökte olan her şey isteyerek O’na boyun eğmektedir. Her şey O’nu tesbih eder (O’na ibâdet eder, O’nu zikreder). Yerde ve gökte yalnızca O’nun hükmü geçer. O’nun bir benzeri ve eşi yoktur. Hiçbir şey O’nun dengi olamaz. O’nun Rabliğinin, ilâhlığının, hükmünün ve yaratıcılığının ortağı ve yardımcısı yoktur. O hiçbir şeye muhtaç değildir.
İnsanlar birçok ilâhlar düşünmüşlerdir, düşünebilirler de; ama “Allah” birdir ve O’nun hakkında başka türlü düşünmek de mümkün değildir. Allah, hem ilâhlık (ulûhiyet), hem Rablik (rubûbiyet), hem hâkimlik (hâkimiyet), hem de meliklik (mülûkiyet) sıfatlarına, işlevine sahiptir.
Kur’an’da ‘ilâh’ kavramı, daha çok şu iki anlamda kullanılmıştır: Birincisi, hak olsun bâtıl olsun, insanların kendisine ibâdet ettikleri ma’bud; İkincisi, gerçek ibâdete lâyık olan, âlemlerin Rabbi olan Allah.
Allah’a ait bir sıfatı veya sıfatları bir başka varlığa veren, onu ilâh gibi düşünmüş olur. Dinimizde bunun adı “şirk”tir. Allah’ın yaratma, öldürme, diriltme, affetme, azâb etme, yoktan var etme, kutsal olma, nimet verme, hüküm koyma gibi sıfatları, başka şeylerde, başka varlıklarda var sayılırsa, onlar “ilâh” haline getiriliyor demektir. Bu bağlamda bir kimse; bir kişiyi, bir kurumu veya bir başka şeyi, “tıpkı tanrı gibi” diye düşünmesi, onu ilâh saymasıdır. İlâh diye düşünülen şey, onu o şekilde kabul eden kişiye göre; üstündür (müteâldir), en çok sevilendir, emirlerine ve hükümlerine mutlak uyulacak kişidir, ondan daha büyük bir şey yoktur.
Günümüzde bu tür ilâh anlayışını çokça görmek mümkündür. Üzülerek söylemek gerekirse, bilimin bu kadar ilerlemesine rağmen insanlar hâlâ, geçmişteki câhiller gibi sapık ilâh inancını terketmemişlerdir. Bugün nice insan, atalarının ruhunu, devlet yöneticilerini, kahramanları, devlet örgütlerini, uluslararası kuruluşları tıpkı ilâh gibi görmektedir. Bu sahte tanrılar için “bunların gücü çok büyüktür, bunlara asla karşı gelinemez” diye inanılmaktadır.
Gazetelerin sayfalarında görülen “futbol ilâhı”, “müziğin ilâhı”, “sanat tanrısı”, “seks tanrıçası”, “ey falanca şarkıcı sana kul olayım”, “ey sevgili sana tapıyorum” gibi ifadeler işte bu yanlış ilâh inancının görüntüleridir. Yine bazı şarkılarda geçen, sevgiliyi putlaştıran sözler de bunun gibidir. Bazıları bir sporcuyu, bazıları da bir müzik veya film yıldızını kendisi için en üstün örnek sayar, onun peşinden gider, onu taparcasına sever, ondan başka üstün ve kutsal bir şey düşünmez. İşte bu bâtıl fikir, onu sapık ilâh fikrine sürükler.
Rejimlerin, devlet adamlarının, diktatörlerin, tek partilerin, kahramanlaştırılan bazı ölülerin koydukları ilkeler ve kanunlar, yaptıkları işler ve uygulamaları hakkında, “karşı gelinemez, değiştirilemez, itaat edilmesi zorunlu ilkelerdir” düşüncesi, onları ilâh saymanın çağdaş görüntüleridir. İnsanlar bu gibi otorite sahiplerinde olağanüstü bir güç var sanmaktalar, dolayısıyla onlarda ilâhlık sıfatları görmekteler.
Bazılarının, “birtakım kişilerin veya grupların fikirleri, ilkeleri, kanunları en üstündür, onların üzerinde güç ve otorite yoktur” şeklindeki inançları, onların dinleridir. Aynı konuda âlemlerin rabbi Allah’ın insanlar için indirdiği hükümlere aldırmamak, onları reddetmek, ya da onların yerine kişilerin ve kurumların hükmünü kabul etmek; onları ilâh haline getirmenin göstergesidir.
Câhiliye döneminde cömertliğiyle meşhur Hâtem Tâî’nin oğlu Adiyy bir gün boynunda altından bir haç asılı olduğu halde Peygamberimizi ziyarete geldi. Kendisine Adiyy b. Hatem’in geldiği haber verildi. Rasûlullah (s.a.s.) o sırada 9/Tevbe sûresi 31. âyeti okuyordu. Adiy b. Hâtem, orada söylenenleri duyunca şöyle dedi: “Ben yahûdileri ve hıristiyanları tanırım, onlar hahamlarına ve papazlarına ibâdet etmiyorlar ki...” Bunun üzerine Ekrem Rasûl şöyle buyurdu: “Evet, onlar (onların önünde secde ederek) ibâdet etmiyorlar, fakat onlar halka bir şeyi helâl veya haram kılıyorlar, halk da din adamlarının bu hükümlerini kabul edip uyuyorlar. İşte onları ilâhlaştırıp rab haline getirmenin mânâsı budur.” Sonra Peygamberimiz onu İslâm'a dâvet etti, o da müslüman oldu.[10]
“Allah ve Rasûlü bir işe hüküm verdiği zaman, mü’min bir erkek veya kadına, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah ve Rasûlüne karşı gelirse, apaçık bir dalâlete/sapıklığa düşmüş olur.”[11] Diyelim ki, herhangi bir konuda Allah’ın koyduğu bir ölçü veya bir hüküm var. Buna karşın aynı konuda başka bir kişinin, siyasî bir otoritenin, devletin veya başka bir gücün tam aykırı bir görüşü veya ölçüsü bulunmaktadır. Bir insan Allah’ın hükmüne rağmen onları benimser, inanır veya peşinden giderse; işte o kabul ettiği hükmü veya ölçüyü koyan kaynağı ilâh haline getirmiş demektir.
Örneğin, Allah (c.c.), Kur’an’da içki içmeyi yasaklıyor, fâiz alıp vermeyi haram sayıyor, kadınlara örtünmeyi emrediyor, ama birtakım yöneticiler veya yetki sahipleri, içki içmeyi normal görüyor, “fâizsiz ekonomi olmaz” diyor, ya da birileri kadınların örtünmesini çağdaş kıyafet değil diye yasaklıyor. Bazıları, “Allah’ın ölçülerinin bir geçerliliği yoktur, bu zamanda uygulamak zordur, ama yöneticilerin koyduğu hüküm/kanun daha doğrudur, zamana daha uygundur, biz onlara inanırız” derse, işte bu inanç başkalarını ilâh kabul etmektir.
Kim herhangi bir şeyi Allah sevgisinden fazla severse, bir şeye Allah’tan fazla saygı gösterir veya ondan bu denli korkarsa veya Allah’ın dışında herhangi bir şeye veya insana tapınırsa, ya da Allah’ın hükmüne aykırı olarak başkalarının ilkelerini daha üstün sayarsa, işte o insan, bütün bunları ilâh haline getiriyor demektir.
Farklı ilâhlara inananlar bu inançlarını zaman zaman ortaya koyuyorlar. ‘Falanca devletin, falanca uluslararası kuruluşun veya falanca adamın ilkeleri her şeyin üstündedir’ diyen veya diliyle demese de böyle inanan kimse, Allah’ı değil onları ilâh tanıyor demektir.
İslâm’ın ezelî, ebedî, değişmeyen ve evrensel ilkesi şudur: “Lâ ilâhe illâllah Muhammedü’r Rasûlullah (Allah’tan başka tanrı yoktur. Hz. Muhammed Allah’ın elçisidir).”[12]
“Allah ile birlikte başka bir ilâh edinip tapınma. O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur.”[13] “İnsanlar içinde Allah’tan başkasını O’na denk sayanlar var. Ki onları Allah’ı sever gibi severler. İman edenlerin Allah’a olan sevgileri daha büyüktür. Allah’a eş koşarak kendi kendilerine zulmedenler, azâbı görecekleri zaman bütün kudretin ve gücün gerçekten Allah’ta olduğunu gözleri ile görür gibi bir bilselerdi.”[14]
İlâhlık ve otorite birbirini gerektirir. İlâh denildiğinde, aklımıza, hayatımız için kanun koyan, nizam ve hukuk belirleyen ve kayıtsız şartsız hâkimiyet sahibi Allah (c.c.) gelmelidir. İnsanın fıtratında kendinden üstün bir varlığa yalvarma ve tapınma ihtiyacı yatar. Her insan bir şeye tapar. İnsanlar fıtrattan gelen ilâh edinme ihtiyacını sadece Allah’a yöneltmezse, başka ilâhlara tapmış olurlar ki, bu da insanı küfre sokar. Kur’ân-ı Kerim’de öncelikle ve her şeyden önemli ve yoğun olarak Allah’ın tek ilâh olduğu üzerinde durulur. Câhiliye döneminde, gerek Mekke müşrikleri, gerekse yahûdi ve hristiyanlar Allah’a inanıyorlardı; fakat Allah’ın ilâhlık vasıflarını başkalarına da vererek, Allah’a karşı en büyük yalan ve iftira olan şirke düşmüşlerdi.
İlâhlık vasıflarının en önemlisi, Allah’ın hayatımız için kanun koyan, nizam ve hukuk belirleyen olmasıdır. Eğer kanun koyma, insanlar için hukuk belirleme Allah’tan başkalarına verilirse, bu onlara ilâhlık vasıflarını da vermek olur, ki bu da şirktir. Bu mânâda kanun koyucu olarak ilâhlık taslayan tâğutlar tarih boyunca çıkmıştır ve çıkacaktır. Günümüzde ve tarihte en çok görülen şirk çeşidi bunlara kulluk şeklinde olandır. “Sana indirilene ve senden önce indirilenlere inandıklarını ileri sürenleri görmedin mi? Zira tâğûta küfredip inkâr etmeleri kendilerine emrolunduğu halde tâğûtun önünde muhâkemeleşmek, onların hükümlerini uygulamak istiyorlar. Hâlbuki şeytan onları büsbütün saptırmak istiyor.”[15]; “Kim tâğûta küfredip onu inkâr ederek Allah’a iman ederse, muhakkak o, kopması mümkün olmayan sapasağlam kulpa yapışmış olur.”[16]
Kur’ân-ı Kerim bize bütün Peygamberlerin tevhid akîdesiyle gönderildiğini bildirir: “(Ey Muhammed!) Senden önce gönderdiğimiz her Peygambere; Benden başka ilâh yoktur, Bana ibâdet/kulluk edin’ diye vahyetmişizdir.”[17]; “Andolsun ki Biz, ‘Allah’a kulluk/ibâdet edin ve tâğuttan sakının’ diye (emretmeleri için) her ümmete/topluma, bir peygamber gönderdik.”[18]
Tevhid’in Kısımları
Tanımından da anlaşılacağı gibi, Tevhid üç kısımdır:
1- Zât’ta tevhid: Allah’ın (c.c.) zâtı yönünden tek olması, bir benzerden, ortaktan (şerikten) münezzeh/uzak olması demektir. Allah (c.c.) aynı zamanda insanların bildiği gibi bir cisim, bir cevher (görünen bir varlık), bir şeylerin bileşimi de değildir. “De ki O Allah bir’dir.”[19]; “Gerçekten, sizin ilâhınız hakikaten bir’dir.”[20];“Allah’tan başka ilâh yoktur.”[21]
2- Sıfatta Tevhid: Allah (c.c.) sıfatlarında da tektir, hiçbir varlık O’na sıfatlarında ortak (şerik) veya denk değildir. Allah’ın sıfatları denildiği zaman, Allah’ı bize bildiren İlâhî özellikleri akla gelir. Allah’ın sıfatları O’na aittir ve Kendisi gibi ezelîdir, başlangıcı yoktur. Bazı sıfatlar sadece Allah’a aittir. Bu sıfatlar O’ndan başka hiçbir yaratıkta olamaz. Örneğin, “Beka/sonu olmamak” sıfatı gibi. Allah’ın sonu yoktur, O ölüımsüzdür, varlığı asla sona ermez. Allah (c.c.) bazı sıfatlarını yarattığı bazı varlıklara da vermiştir. Meselâ, “hayat/diri ve canlı olma” sıfatı gibi. Canlılar da hayat sahibidir, ama günün birinde onların hayatı sona erer. Hayvanlar ve insanlar “görme” sıfatına sahiptirler, ama onların görmeleri sınırlıdır, bazı araçlarla olmaktadır. Allah’ın görmesi ise tıpkı diğer sıfatları gibi mutlaktır, bir aracıya, bir organa muhtaç değildir.
3- Fiilde Tevhid: Allah’ın yaratmasına, bir şeyi yokluktan varlığa çıkarmasına O’nun fiili denir. Yaratma yalnızca Allah’a aittir. Çevremizde ve evrende gördüğümüz bütün olaylar ve oluşumlar, Allah’ın yarattığı sebeplere bağlı olarak meydana gelmektedir. Asıl yaratıcı Allah’tır. Âlemi, âlemin içindeki her şeyi, insanı ve insanla ilgili her şeyi yaratan O’dur. O’nun bu yaratmasında bir ortağı, bir yardımcısı veya bunlara benzer bir şey yoktur. Var eden de O’dur, öldüren de O’dur, varlığın devamını yaratan da O’dur.
Fiilde Tevhid, Allah’ın tek yaratıcı olmasına inanmaktır; yaratma ve var etme sıfatını başka ilâhlara vermemektir. O’nun yaratmada bir yardımcısı olmadığı gibi, âlete, araca, organa, zamana da ihtiyacı yoktur. “Bir şeyi dilediği zaman, O’nun emri, ona yalnızca ‘ol’ demesidir; o da hemen oluverir.”[22] Tevhid, Allah’ı “ulûhiyyette/ilâhlıkta” ve “rubûbiyyette/rablikte” tek ve bir bilmenin ifadesidir. Allah (c.c.) hem yaratıcı olarak tek ilâhtır, hem de evreni ve içindekileri yaratan, düzenleyen, idare eden ve insanlar için hükümler koyan bir Rabdir.
Kimileri “Allah vardır ve yücedir” derler, ama O’na birtakım şeyleri eş tutarlar. Bazı şeyleri Allah (c.c.) gibi düşünürler. Veya Allah’a ait sıfatları onlara verirler. Onların tıpkı Allah gibi saygı duyulacak, emirlerine itaat edilecek, önlerinde boyun eğilecek yüce varlıklar olduğunu kabul ederler. Ya da “Allah büyüktür” dedikleri halde, hayatlarına ilişkin temel hükümleri bir başka makamdan alırlar. Allah’ın koyduğu helâl ve haram hükümlerini kabul etmezler, onların yerine tâğutların hükümlerini benimserler. Bu gibi kimseler Tevhid’e iman etmemiş sayılır. Çünkü Hz. Allah, hem eşi ve benzeri olmayan tek ilâhtır, hem de tek Rab’dir. Tek Rab olmanın anlamı; yaratan, şekil verip terbiye eden, yöneten, tek sahip ve hüküm koyucu demektir. İlâhlığı Allah’a yakıştırıp da rab’liği başkalarına tanıyanlar Tevhid’i bilmeyenlerdir. Böyle yapanlar şirk koşup müşrik olanlardır.
Kur’an’ın ifadesi açık olmasına rağmen, Allah’ın hükümlerine zıt olacak şekilde, onları beğenmeyerek, “bana göre, bize göre, bizim sistemimize göre, çağımıza göre, falanca atamızın ilkesine göre, filanca bilim adamına ve efendiye göre” gibi ölçüler Tevhid’e uymaz. Böyle bir inanca sahip olanlar, Allah’ın Rabliğini tanımayanlardır. “…Dikkat edin, hükmün tamamı O’nundur…”[23] Burada söz konusu edilen nokta, Allah’ın ölçülerine rağmen, sırf onların yerine geçmesi için hüküm koyma ve Allah’ın dininin yerine başka dinler uydurma mantığıdır. Bu Tevhid’e kesinlikle aykırıdır.
Öyleyse, Tevhid’e inanan bütün mü’minler, bu inanmanın gereğine uymak zorundadırlar. Allah’ı hem ilâhlıkta tek ve bir, hem de Rab olmada tek ve bir bilecekler. O’nun emrinin, O’nun hükmünün, O’nun büyüklüğünün üzerine hiçbir şey koymayacaklar. O’nu zâtında, sıfatlarında, fiillerinde “ehad/tek” olarak tanıyacaklar. Bazılarının yaptığı gibi gökleri Allah’a, yeryüzünü de insanlara bırakmak Tevhid değildir. Yani onlara göre “Allah, yer ve gökleri yarattı ve yönetmektedir. Tamam bu doğrudur; O Allah, gökleri yönetmeye devam etsin, canlıların rızkını versin, sıkışanların da yardımına koşsun, ama yeryüzüne, toplumların ve devletlerin yönetimine karışmasın. Toplumlara ve insanlara ait hükümleri biz O’ndan daha iyi biliriz” şeklinde düşünürler ve inanırlar. İşte bu mantık ‘şirk’ mantığıdır, tuğyandır, tâğutluktur.
Dikkat edilirse, İslâm gelmeden önce câhiliye insanları “Allah yoktur” demiyorlardı. Allah’ın var olduğuna inanıyorlardı, ama O’na putları ortak koşuyorlardı ve O’nun insanlar hakkında koyduğu hükümleri tanımıyorlardı, ya da O’nun adına kendileri hüküm koyuyorlardı.
“Mistisizm felsefesinin etkisinde kalan sufiler, tevhidi; tevhid-i küsûdî, tevhid-i şuhûdî, tevhid-i vücûdî olarak üçe ayırır. Bu üç tip tevhid anlayışından birincisi olan “Lâ ilâhe illâllah” için kalabalıkların tevhidi, ikincisi olan “Lâ meşhûde illâllah” için seçkinlerin tevhidi, üçüncüsü olan “Lâ mevcûde illâllah” için ise zirvedekilerin tevhidi olduğunu söylerler. Lâ mevcûde illâllah söylemi ile bu anlayış, yeryüzünde Allah’ın varlığının dışında bir varlığı kabul etmemektedir. Mistisizm buna “vahdet-i vücûd/varlığın birliği” adını vermektedir. Yani kâinattaki tüm varlıklar Allah’ın bir parçasından ve görüntüsünden ibârettir. Bu iddiada bulunan çok sayıda mutasavvıf yetişmiş olup bugün dahi bu anlayışı savunanlar mevcuttur.”[24] Tevhidi, Allah’ın ve Rasûlü’nün anlaşılmasını istediği gibi değil; vahiy dışı dışarıdan gelen etkilerle oluşturan bu tevhid anlayışı, tevhidden çok uzak bir sapık görüştür.
Tevhidin Pratik Görüntüleri
Bu muazzam görüntüyü ve Allah’ın vahiy ile öğrettiği Tevhid’i beş maddede daha açık görebiliriz:
1- Kâinattaki Tevhid: Kâinattaki her varlık bu inancı bize haber veriyor. Kur’an’da sık sık bu duruma dikkat çekilmekte, Allah’ın sonsuz kudretinin eserine bakmamız tavsiye edilmektedir. Kâinattaki her varlık kendine ait bir özelliğe sahiptir ve her biri kendi görevini yerine getirmektedir. Bu durum, Tevhid’in göstergesidir.[25]
2- Siyasette Tevhid: Siyaset, idare etme, yönetme ve yönlendirmedir. Âlemlerin Rabbi Allah (c.c.), âlemleri yaratan ve idare edendir. O’nun hükmü hem kâinatta hem de insan hayatında geçerlidir. “O gökte de ilâhtır, yerde de ilâhtır.”[26] Allah’ı dünya ve toplum işlerine karıştırmak istemeyen mantık Tevhid’e aykırıdır ve tâğutluktur.
3- Toplumda Tevhid: İslâm ümmeti, Tevhid Dinine inanmakla tek bir ümmet, tek bir topluluk olmaktadır. “Ümmetiniz bir tek ümmettir ve Ben de sizin Rabbinizim. O halde gereği gibi ibâdet edin.”[27] Öyleyse mü’minler, hayatlarına Tevhid ilkelerini hâkim kılarak birliklerini koruyacaklar, Allah’ın ipine sımsıkı sarılarak ayrılıp parçalanmayacak ve vahdete ulaşacaklar. Mü’minleri, ancak Tevhid ilkelerine topluca sarılma birleştirir, bir araya getirir. Mü’minler, kendilerine Allah’ın âyetleri geldikten sonra parçalanıp bölük pörçük olanlar gibi olamazlar.[28]
4- Kişide Tevhid: İman edenler, İslâm’ın kendilerinden istediği mavahhid tipli insan olmak, hayatlarının her ânında Tevhid inancını yansıtmak, kulluğu tek olan Rablerine yapmak durumundadırlar. Muvahhid, bütün benliği ve duygularıyla Tevhid ilkelerine inanır, mücâdelesini bu uğurda yapar.
5- Yürekte ve Dilde Tevhid: Mü’minler, Tevhid Dininin özeti olan Tevhid Kelimesini yürekten kabul ederler, inanırlar, dilleriyle de inandıklarını ortaya koyarlar. Sonra da bu inançlarını fikirde, düşüncede, ahlâkta, ibâdette, sosyal hayatta ve her konuda gösterirler. Tevhid’in ilkelerini hayata hâkim kılarlar.
“Lâ ilâhe illâllah” dedikten sonra, başka ilâhların peşine gitmezler, şirk olabilecek fikirleri kabul etmezler, ilâh zannedilenlelerin ve tâğutların hükümlerine itibar etmezler. Allah’a rağmen insanlara hükmetmeye kalkışanlara yüz vermezler. İbâdetlerini yalnızca Allah’a yaparlar. İmanlarından asla taviz vermezler. Rabbimiz buyuruyor ki: “Allah’a dayan, vekil olarak Allah yeter… Allah bir adamın göğsünde iki kalp yaratmadı…”[29]
İşte bu mânâda kim Kelime-i Tevhid’i kabul ederse, kim hayatını bu inanç doğrultusunda yaşarsa, kimin son sözü “lâ ilâhe illâllah Muhammedu’r Rasûlullah” olursa, onun cennete gideceği umulur.[30]
İnsanlık tarihi baştan başa bir Tevhid mücâdelesi tarihidir. İnsanlar şirk dinine girip saparak azdıkça, yoldan çıktıkça Allah’ın peygamberleri onları Tevhid’e dâvet ettiler, kurtulmalarını sağlamaya çalıştılar. İnsanlar Rablerine isyan etmeye, Allah (c.c.) da onlara elçi ve elçilerle beraber kurtuluş dâvetini göndermeye devam etti.
Bugün de Allah’ın son vahyi olan İslâm, O’nun kitabı Kur’an ve bunların tebliğicisi Hz. Muhammed, bütün insanlığı Tevhid’e dâvet ediyor. Çünkü gerçek kurtuluş Tevhid’e uygun yaşamaktır. Kur’an’ın deyişiyle; “…Darmadağınık birçok düzme ilâhlar mı hayırlıdır, yoksa hepsine ve her şeye gâlip Kahhar (sonsuz güç sahibi) bir tek olan Allah mı?”[31]
Tevhidi kabul eden insan Allah’a şöyle söz vermiş olur: “Ben ancak Senin emirlerine kayıtsız şartsız uyarım, Sana dayanır ve Sana güvenirim. Cezalandıracak ve mükâfatlandıracak ancak Sensin. En güzel emir Senin emirlerin ve en mükemmel kanun senin kanunlarındır. Senin emirlerini alaya alan, yalanlayan ve haddi aşanlara karşı koyacağım. Senin rızân için yaşayacağım, Senin emrine uymayan hiçbir fikri ve kanunu benimsemeyeceğim.”
Tevhid, yine, rubûbiyet ve ulûhiyet tevhidi olmak üzere ikiye ayrılır.
Rubûbiyet Tevhidi
Rubûbiyet tevhidini tam olarak anlayabilmek için, rubûbiyet kavramının türediği “rabb” kelimesini iyi kavramak gereklidir. Rabb kelimesi, esas olarak terbiye anlamına gelir. Terbiyenin yanında, aynı zamanda ıslah etmek, üzerinde tasarrufta bulunmak, taahhüt etmek, kemâle erdirmek, tamamlamak, efendisi olmak, sorumluluğunu yüklenmek, toplamak, başkanlık etmek, sahip olmak, bakmak, büyütmek, sözünü geçirmek, istediğini yapabilmek, yaptırabilmek, rızık vermek gibi mânâları kapsar.
Allah Teâlâ, âlemlerin gerçek Rabbi olduğu için, rubûbiyet (Rablik) sadece O’na aittir. Bu konuda Allah’ın tevhidi farzdır. Bütün bu sıfatlarıyla rubûbiyet Allah'a aittir. Yukarıda sayılan rubûbiyet sıfatlarında Allah'a ortak kabul etmek şirktir. Çünkü her yönüyle yaratan, rızık veren, her şeye sahip olan O’dur. İşleri idare eden, öldüren ve dirilten, fayda ve zarar vermeye gücü yeten, yükselten ve alçaltan O’dur.
Rubûbiyet tevhidi; göklerin ve yerin yaratıcısının sadece Allah olduğuna ve bütün kâinat işlerini O’nun düzenlediğine inanmaktır. Bu imanın gereği olarak insan, sadece Allah’a kulluk/ibâdet etmeli ve O’na hiçbir konuda ortak koşmamalıdır. Rubûbiyet tevhidi, fıtraten insanın kalbine yerleştirildiği için çoğu zaman müşrikler de dâhil olmak üzere (istisnâlar dışında) bütün insanlık tarafından kabul görmüştür. Tarih boyunca çok az insan rubûbiyyet tevhidinde sapıklığa düşmüştür. Mekke müşrikleri taptıkları putların rubûbiyet sıfatlarını taşımadıklarını pekâlâ biliyorlardı. Fakat buna rağmen sahte ilâhlarına saygı ve tâzim gösteriyorlardı. Bu konu Kur’ân-ı Kerim’de şöyle anlatılır: “Gökleri ve yeri yaratan, güneşi ve ayı buyruğu altında tutan kimdir?’ diye sorarsan, şüphesiz ‘Allah’tır’ derler.”[32]; “De ki: ‘Size gökten ve yerden rızık veren kimdir? O kulaklara ve gözlere mâlik bulunan kimdir? Ölüden diriyi, diriden de ölüyü kim çıkarıyor? Bütün işleri kim idare ediyor?’ Hemen: ‘Allah’ derler.”[33]
Kur’ân-ı Kerim’deki bu âyet-i kerimelerden anlaşılıyor ki, kişi sadece bu tür bir tevhidi kabul etmekle İslâm dinine girmiş olmaz. Çünkü, yukarıda geçen âyetlerde ifade edildiği üzere Mekke müşrikleri de Allah’ın rubûbiyetini ikrar ediyorlar; yani yaratan, yoktan var eden, fayda ve zarar vermeye gücü yeten, duâlara icâbet eden vb. sıfatlara sahip yüceler yücesi Allah'a inanıyorlardı. Ne var ki, putlarına/tanrılarına kendileri için şefaatçi olsunlar diye tapıyor, onları Allah’ı seviyormuş gibi seviyorlardı. Doğal olarak bu halleriyle müşrik oluyorlardı.
Kur’an, ulûhiyet tevhidi olmadan, sadece rubûbiyet tevhidi ile kişinin kurtuluşa erişemeyeceğini açıkça belirlemiştir. İnsanın muvahhid bir müslüman sayılabilmesi ve cehennem azâbından kurtulabilmesi için rubûbiyet tevhidi ile beraber ulûhiyet tevhidine de iman etmesi lâzımdır. O halde ulûhiyet tevhidi nedir?
Ülûhiyet Tevhidi
Ulûhiyet tevhidi, Allah'a, Onun belirlediği ibâdet şekilleri ile ibâdet etmektir. İbâdette Allah’ı birlemek, başkasını O’na ortak kabul etmemektir. Kalbin korkarak ve ümit ederek Allah'a bağlanmasıdır. Ulûhiyet tevhidi; ibâdette, boyun eğmede, hüküm koymada, kesin itaatte tek ve ortağı olmayan Allah’ı birlemektir.
Rubûbiyet ve ulûhiyet tevhidi beraber olmalıdır. Bunlardan biri bulunmazsa kişi muvahhid olamaz ve şirke düşer. Müşrikler, rubûbiyet tevhidini kabul ediyorlardı. Ancak bununla birlikte putlara tapıyorlar ve yeryüzünde Allah’ı tek hüküm koyucu olarak kabul etmiyorlardı. Aynı şekilde ehli kitap da, Allah’ın yeryüzünü yarattığını kabul etmelerine rağmen O’na oğul isnat ederek ve helâl-haram kılma yetkilerini din adamlarına vererek şirke düşmüşlerdir. Ulûhiyet tevhidi çok önemlidir. Bütün peygamberlerin tebliğlerinde en çok vurguladıkları husus ulûhiyet tevhididir: “Biz her kavme: ‘Allah'a ibâdet edin ve tâğuta kulluktan sakının; sizin O’ndan başka ilâhınız yoktur’ (diye tebliğ etmesi için) bir peygamber gönderdik.”[34]; “(Nuh): ‘Ey kavmim! Allah'a kulluk/ibâdet edin, sizin O’ndan başka ilâhınız yoktur’ dedi.”[35]
Tevhidin şiarı, Lâ ilâhe illâllah’tır. Bu ifâde, ulûhiyeti Allah’tan başka her şeyden kaldırıp atmayı ve ulûhiyeti sadece O’na has kılmayı içermektedir. “Böyledir. Allah, hakkın ta kendisidir. O’nu bırakıp taptıkları ise bâtıldan başka bir şey değildir. Doğrusu Allah yücedir, büyüktür.”[36]
Tevhidin en açık tezâhürü, Allah’ın emirleri ile, sevilen kişi veya herhangi bir şeyin istekleri çatıştığında, Allah’ın emirlerini tercih etmektir. “İnsanlar arasında Allah’ı bırakıp, O’na koştukları eşleri ilâh olarak benimseyenler ve onları Allah’ı severcesine sevenler vardır. Mü’minlerin Allah’ı sevmesi ise hepsinden kuvvetlidir.”[37]
Peygamberlerin görevleriyle ilgili âyetler, tevhid’in temelinin sadece Allah'a ibâdet etmek olduğunu açıkça beyan ediyor. Peygamberlerin gönderilişlerindeki temel amaç, insanları Allah'a kulluğa/ibâdet etmeye çağırmaktır.
Tevhidin Yansımaları
Kur’ân-ı Kerim’in tevhid ile ilgili âyetlerine dikkatle baktığımız zaman tevhid akîdesinin sadece fikrî, zihinsel ve felsefî bir telakki olmayıp; insan ve kâinat konusunda başlı başına çok genel bir düşünce ve yaşam biçimi olduğunu açıkça anlarız. Kavramlar arasında, insan hayatını “tevhid” kavramı kadar çepeçevre kuşatan, çok boyutlu bir başka kavram bulmak mümkün değildir. Bundan dolayı tarih boyunca bütün İlâhî dâvetler, Lâ ilâhe illâllah esasını açıklayarak işe başlamışlardır.
Evrendeki Tevhid
Kur’an’ın insanlara kazandırmaya çalıştığı dünya görüşüne göre kâinat ve kâinattaki bütün varlıklar yüce bir kuvvet olan Allah tarafından yaratılmıştır. Evrendeki düzen de Allah tarafından yaratılmıştır. Kur’an, evrendeki düzenin Allah tarafından takdir edilmiş olduğunu açıkça beyan ediyor. Kur’an’daki birçok âyet, çeşitli ifade biçimleriyle insanın dikkatini evrenin sağlam düzenine çekerek, evrenin yaratıcısının birlenmesi gerektiğini vurguluyor. “Biz gökleri, yeri ve ikisi arasındakileri oyun ve eğlence olsun diye yaratmadık.”[38]; “Gerçek şu ki, göklerde ve yerde her ne varsa O’nundur. Hepsi O’na boyun eğmişlerdir.”[39]; “Göklerde ve yerde bulunan her şey, Rahmân’a kul olarak gelecektir.”[40]; “O (Allah), geceyi sizin için istirahat etmenize elverişli, gündüzü de (geçiminizi sağlamanız için) aydınlık yapmıştır. Şüphesiz bunda işiten bir toplum için ibretler vardır.”[41]
Bu âyetler, bütün evrende var olan düzeni; evrenin yaratıcısı, idare edicisi ve evirip çevireni olan Allah’ın birliğine apaçık bir delil sayıyor. Bizden de, kâinatta var olan bu mükemmel düzen ve bu düzenin sağlamlığı ve bütünlüğü üzerine düşünmemizi ve bu yolla tevhid fikrine ulaşmamızı istiyor.
Tevhid ve Allah’ın Hâkimiyeti
Tevhid, bütün beşeriyetin, sahte ilâh ve rablere başkaldırarak esâret zincirinden kurtulması ve Allah’tan başkasına kul olmaması demektir. Bu yüzden, tevhid kavramı aynı zamanda, kullara kul olmanın pençesinden kurtularak yalnız Allah'a kul olmaya yönelmek ve bunun tabii neticesi olarak da Allah’ın hâkimiyetini kabul etmek; Allah’ın egemenliğinin dışında her gücü, sultayı, otoriteyi, sistemi, fikri, ideolojiyi, dünya görüşünü, kısacası hangi kılıf, örtü ve görüntü altında olursa olsun hâkimiyet/egemenlik iddiasında bulunan her kimseyi ve her şeyi reddetmek anlamlarını da içerir.
“Rabb’in, yalnız kendisine kulluk etmenizi... emretti.”[42] “Hüküm, hâkimiyet/egemenlik yalnız Allah’ındır. O, yalnız Kendisine ibâdeti/kulluk yapmanızı emretmiştir. İşte dosdoğru din budur.”[43] Bu âyetler şu gerçeği açıkça ortaya koyuyor: Allah'a inanmanın, tevhid dinine dâhil olmanın ve muvahhid sayılabilmenin şartı, kişinin Allah’ın hâkimiyetini kabul ederek, O’nun isteğini, kendi dilediğine veya başkalarının isteklerine tercih etmek ve tüm diğer arzuları O’nun yolunda fedâ etmektir. Müslüman olmak, kısaca Allah’ı kural koyucu sıfatlarıyla tek, emir verici olarak tek, yasak koyucu olarak tek ve insan hayatına hükmedici olarak tek olarak kavramak, inanmak ve bu doğrultuda yaşayıp tavır koymaktır.
Tevhid ve Tâğutlarla Mücâdele
“De ki: ‘Ey kitap ehli! Bizim ve sizin aranızda eşit olan bir kelimeye gelin: Yalnız Allah'a ibâdet edelim; O’na hiçbir şeyi ortak koşmayalım; bazımız bazımızı Allah’tan başka rabler edinmesin.’ Eğer yüz çevirirlerse: ‘Şâhid olun, biz müslümanlarız’ deyin.”[44]; “İman edenler Allah yolunda savaşırlar; kâfirler de tâğut yolunda savaşırlar. O halde, şeytanın dostlarıyla savaşın; çünkü şeytanın hilesi zayıftır.”[45]
Sosyal bir hayat nizâmı olarak tevhid, halkın bilgisizliği ve şuursuzluğu üzerine dayalı veya onlara zulmetmek üzere kurulan câhilî ve tâğutî sistemleri temelden değiştirecek plan ve projeler sunar. Tevhid, sırf fikrî ve nazarî bir akîde değil; eyleme yönelik, pratik çözüm yolları sunan bir sistemdir. Tevhid akîdesi, yalnızca tabiat ötesi/metafizik konulara izah getiren ve ahlâk ile ilgili konularda sözkonusu edilebilecek bir tasavvur değil; şirk temeli üzerine oturmuş tâğutî sistemlere karşı muvahhidlere planlı, programlı bir hareket mantığı sunan, inkılapçı bir başkaldırıdır.
Tevhid akîdesi, pratik, eyleme dönük bir hareket ve câhiliyyeye, şirk temeline dayanan sistemlere bir başkaldırı ve de müstekbir, zâlim tâğutlara karşı siyasî, iktisadî, sosyal ve hukukî bir sistem olmasaydı, tarih boyunca bu akîdeyi kavimlerine sunan bütün peygamberlere karşı savaş açılır mıydı?
İslâm güneşinin doğduğu sıralarda Mekke’de hayatlarını sürdüren “Hanifler”in konumu, bu konuya ışık tutması bakımından oldukça önemlidir. Peygamberimiz’e peygamberlik görevi verileceği dönemde Mekke’de Hz. İbrâhim’in şeriatı üzerine yaşayış sürdürdüklerini iddia eden Hanif dini taraftarları vardı. Bunlar, putlara tapmaktan vazgeçerek Hz. İbrâhim’in dinine girmişlerdi. Bunlar, Allah’ı birliyor ve kavimlerinin putları adına kestikleri kurbanları yemiyorlardı. Panayırlarda tevhidin hakikati ile ilgili nutuklar söylüyorlar, putların bâtıllığına dair deliller getiriyorlar ve onlara tapmamayı öğütlüyorlardı.
Ne var ki, Hanif dininden olduğunu iddia eden bu kimselerin savundukları düşünce, sadece zihinde taşınan, salt fikir ve kuramsal inanış ve anlayış olmaktan öteye gitmiyordu. O yüzden müşrik Mekke toplumunda en ufak fikrî ve pratik bir etkinlikleri yoktu. O putperest toplumda ortaya koydukları fikirleri, sadece nazarî inanç biçimiydi. Bunun için de bu kimseler, şirk temeline dayalı o câhilî toplumda müşrik putperestlerle aynı ortamda, birbirleriyle fiilî olarak çatışmadan yaşıyorlar ve bu konumları kendilerini fazla rahatsız etmiyordu. Kokuşmuş bu küfrî toplum düzeninin geleneği, göreneği, örf ve âdetlerinin pratik olarak içindeydiler. Bu yüzden, pratik yaşamdan uzak bulunan ve sadece nazariye olmaktan öteye gitmeyen tevhid akîdesine bağlı olmaları, onları o haysiyetsiz yaşayış tarzından, câhilî ortamdan ve kokuşmuş zulüm tasallutu altında zelil bir hayat sürdürmekten uzaklaştırmıyordu.
İslâmî dâvetin en önemli ve temel maddesi, tevhidin isbatı ve şirkin reddi olduğu için, câhilî Mekke atmosferinde, yerleşik şirk düzeni içerisinde gündeme gelen tevhid akîdesi, özel bir yaşam biçimini göstererek, inkılabçı bir kimlikle işe başladı. İslâm’ın siyasî, iktisadî ve sosyal bir sistemin ve hayatın bütün alanlarına hükmeden bir nizamın adı olduğu net bir şekilde ilân edildi. Şirkin her çeşidinin çürütüldüğü deliller ileri sürüldü ve gâyet özlü bir şekilde insanlar tevhide dâvet edildi. Tevhid fikri anlatılırken, sadece zihinsel olarak Allah’ın var oluşu değil; O’nun tek oluşunun anlamı ve bu akîdeye olan ihtiyaç da anlatıldı. İşte Rasûlullah’ın (s.a.s.) kavmine sunduğu tevhid anlayışı ile Hanifler’in savundukları tevhid fikri arasındaki temel fark bu noktada odaklaşıyor: Bir yanda hayatın bütün alanlarına hükmeden, hem zihinsel, fikirsel ve hem de pratiğe yansıyan bir akîde; diğer yanda sadece zihinde yer eden, sadece kalpte yer tutan ve pratiğe indirgenemeyen, hayata geçirilemeyen bir inanç...
Peygamberimiz’in, risâlet ile görevlendirildikten sonra yaptığı ilk iş, inanç ve amele dayanan, teorisi ve pratiği olan gerçek tevhid anlayışını yerleştirmek olduğu için Mekke’nin egemen güçleri, idareyi ellerinde tutan müstekbirler, kendisine karşı savaş başlattılar. Savunduğu bu saf akîde, Peygamberimiz’i kâfirlerle karşı karşıya getirdi. Kâfirler, kendine has, özel bir yaşam biçimi sunan bu akîdenin, kendi câhilî sistemleriyle asla uzlaşmaya girmeyeceğini, yeryüzünde tâğutî rejimlerle sürekli ve amansız bir mücâdele içerisinde olacağını, kısacası küfre karşı devamlı bir savaşım vereceğini kesin bir şekilde anladılar. Tevhidin, uygulamaya ve tâğutî düzenlere karşı başkaldırı ilanı olduğu anlayışı, onların neden, daha önce aynı akîdeyi savunan Hanifler’e karşı en ufak bir tepki göstermezken, Hz. Peygamber ve onunla beraber olanlara karşı şiddetli bir savaşın içerisine girdiklerini açıkça ortaya koyuyor.
Kur’ân-ı Kerim’de Tevhid Kavramı
Kur’ân-ı Kerim’de “İlâh” kelimesi, toplam 147 yerde geçer. “Allah” lafzı ise, tam 2697 yerde kullanılır. "Lâ ilâhe illâllah" şeklindeki tevhid kelimesi/cümlesi Kur'an'da iki yerde[46] geçer. Aynı anlama gelen "Lâ ilâhe illâ Hû" şeklinde 30 yerde tekrarlanır. “İman” kelimesi, değişik kullanımlarla toplam 878, onun zıddı olan “küfür” sözcüğü 525 yerde, tevhidin zıddı olan “şirk” de 168 defa zikredilir. Sadece bu kelimelerin geçtiği, direkt olarak tevhidi anlatan âyetlerin sayısının toplam 4447 olduğunu değerlendirdiğimizde, Kur’an’ın her üç âyetinden ikisinin tevhidden bahsettiğini görmüş oluruz. Bunun yanında, farklı ifadelerle tevhidin anlatıldığı âyetleri de göz önünde bulundurduğumuzda, Kur'an'ın Allah'ın tek bir ilâh olduğuna inanmaya ne kadar önem verdiğini ve bütün Kur'ânî esasların tevhid inancı esasına dayandığını görürüz.
Tevhid, yaratılıştan bile öncedir.[47] “Lâ ilâhe illâllah” kelimesi, İslâm dininin temel rüknü olduğuna göre Tevhid olmadan İslâm dininden de bahsetmek mümkün olmaz. Bu yüzden Tevhidin ilk olarak açıklanması, tebliğ edilmesi ve beyan olunması gerekmektedir: “Senden önce gönderdiğimiz her peygambere; ‘Benden başka ilâh yoktur, Bana kulluk edin’ diye vahyetmişizdir.”[48] Aslında Kur’ân-ı Kerim Tevhidin, yani “Lâ ilâhe illâllah”ın mânâsını açıklamak üzere gönderilmiştir. Tevhid akîdesinin, küçük bir şüpheye yer bırakmadan, saf ve katıksız bir şekilde yerleşmediği bir kalpte hakiki imandan bahsetmek mümkün değildir. Gerçek bir iman için de Allah’a imandan önce tâğutları tanımamak, onları reddetmek gerekir.[49]
Mü’min olmanın, Allah’ı kabul etmenin anlamı, Tevhid akîdesinin net olarak, saf, arı ve duru olarak insan kalbine yerleşmesi ve buna bağlı olarak insan hayatında, yani pratikte tezâhür etmesidir. Buna Allah’ın insan hayatına hükmetmesi de diyebiliriz. İnsanın Allah’tan gayrı bütün sahte ilâhları reddetmesi, sadece Allah’ın kopmak bilmeyen sağlam kulpuna yapışarak diğer bütün iplerin kesilmesi... İşte Tevhidin rûhu budur.
O halde bize düşen, Tevhid akîdesini aslından öğrenmek ve yeniden ona dönmektir. Ancak bu şekilde câhiliyyenin bataklığından kurtulabilir ve yeniden dünya toplumları arasındaki izzetimizi kazanabiliriz. Kur’an Allah Teâlâ’nın varlığını isbat etmeyi değil; O’nun sıfatlarını konu edinmiştir. Bu âyetlerde özellikle Tevhid, yani Allah’ın bir tekliği üzerinde durularak Allah’ın şerîki ve benzeri olmadığı ifâde edilmiştir. Kur’an’a göre Tevhidin asıl mânâsı; Allah’ın birliğine, dengi ve ortağı olmadığına insanların iman etmesidir.
Amelde Tevhid
Amelde tevhid, kulluğa dair eylemlerin sadece Allah'a yöneltilmesi ve Onun rızâsı için yapılmasıdır. İnançta tevhidin doğal olarak amele yansıyacağını, dolayısıyla bir tek Allah'a iman eden ve O'na ait özellikleri başka varlıklara tanımayan insanın kulluğunun da tevhid üzere olacağı kaçınılmazdır. Meseleye bu çerçeveden baktığımızda, aslında inançta tevhid ile amelde tevhidin birbirini takip eden iki ayrı unsur olmayıp, ikisinin de aynı anda gerçekleşen ve birbirini tamamlayan unsurlar olduğunu görürürz. Şu âyette inançta tevhid ile amelde tevhidin birbirinden ayrılmaz unsurlar olduğu açık bir şekilde vurgulanmıştır: "De ki: 'Ben, yalnızca sizin gibi bir beşerim. (Şu var ki) bana, İlâh'ınızın, sadece bir İlâh olduğu vahyolunuyor. Artık her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, iyi iş yapsın ve Rabbine ibâdette hiçbir şeyi şirk/ortak koşmasın."[50]
Tevhidin inanç ve amel boyutunun ayrılmaz iki unsur oluşu nedeniyle, Kur'an'da inanca ve kulluğa yönelik tevhid çağrısının daha çok birlikte yapıldığını görürüz:
"İşte Rabbiniz Allah O'dur. O'ndan başka ilâh/tanrı yoktur. O, her şeyin yaratıcısıdır. Öyle ise O'na kulluk edin, O her şeye vekîldir."[51]
"Allah'a kulluk edin ve O'na hiçbir şeyi şirk/ortak koşmayın..."[52]
"Nûh'u rasûl/elçi olarak kavmine gönderdik. Dedi ki: 'O benim Rabbimdir. O'ndan başka ilâh yoktur. Sadece O'na tevekkül ettim ve dönüş sadece O'nadır."[53]
"Muhakkak ki Ben, yalnızca Ben Allah'ım. Benden başka ilâh yoktur. Bana kulluk et; Beni zikir/anmak için namaz kıl." [54]
Kur'an'ın indiriliş amacı da "sadece Allah'a kulluk/ibâdet"in gerçekleşmesidir: "Elif lâm râ. (Bu,) Bir kitaptır ki, hikmet sahibi, her şeyden haberi olan (Allah) tarafından âyetleri sağlamlaştırılmış, sonra da güzelce açıklanmıştır. Tâ ki, Allah'tan başkasına kulluk etmeyesiniz."[55] Amelde tevhid, en vecîz şekliyle Kâfirûn sûresinde özetlenmiş ve bu sûreye bu özelliğinden dolayı ikinci İhlâs sûresi de denilmiştir: "De ki: 'Ey kâfirler! Ben sizin ibâdet etmekte olduklarınıza ibâdet etmem. Siz de benim ibâdet ettiğime ibâdet etmiyorsunuz. Ben sizin ibâdet ettiklerinize asla ibâdet edecek değilim. Siz de benim ibâdet ettiğime ibâdet edecek değilsiniz. Sizin dininiz size, benim dinim de bana!"[56] Yine fâtiha sûresinde de kullukta tevhid en vecîz biçimiyle kulun kendi ağzından söylettirilir: "Ancak Sana kulluk ederiz ve yalnız Senden yardım isteriz."[57]
Tevhidi ifade eden ve bu alanda özel bir yeri olan "ihlâs" kavramına özellikle değinmek istiyoruz. Bu kavramın, şirkten uzaklaşarak ibâdetin sadece Allah'a yapılmasını ifade etmesi, inançta tevhidi de içine almakla beraber Kur'an'da yer alış şekliyle daha çok kulluğun bir şartı olarak amelde tevhidi anlatması bakımından önemli bir yeri vardır:
"De ki: 'Rabbim adâleti emretti. Her secde ettiğinizde yüzlerinizi O'na çevirin ve dini yalnız Allah'a hâlis kılarak/ihlâsla (muhlisîn) O'na yalvarın."[58]
"Şüphesiz ki Kitab'ı sana hak olarak indirdik. O halde sen de dini Allah'a hâlis kılarak (muhlisan) kulluk et. Dikkat et, hâlis din yalnız Allah'ındır. O'nu bırakıp kendilerine birtakım dostlar edinenler: 'Onlara, bizi sadece Allah'a yaklaştırsınlar diye kulluk/ibâdet ediyoruz' derler."[59]
Bütün bu izahlardan anlaşıldığı üzere amelde tevhid, inançta tevhidin doğal bir sonucu olarak kulluğun da sadece Allah'a yöneltilmesi anlamını içermektedir. Allah'ın tek gerçek ilâh kabul edilmesine rağmen, eğer kullukta başka maksatlar güdülüyorsa, bu durumda tevhidin temeli sarsılmış olacaktır.[60]
İnsanımızda Tevhid Problemi ve Sebepleri
Halkın Sahih İnançtan Tâviz Verme Nedenleri
1- Cehâlet: Halk dini, hurâfeler ve dâvetçilerin uyarısının yetersizliği, ihmal, emr-i bi’l-ma’rûf ve nehy-i ani’l-münker eksikliği. Trafik polisi yok yolda, hız düşkünü hırslı kimselere, acemi şoförlere ve câhillere uygun ortam.
2- Siyâsî baskı ve dayatmalar, yönlendirmeler, tâğûtî tavır; devlet dini, resmî din teşkilatları, Bel’amlar, irtica/gericilik yaygaraları ve laiklik. Derin devletin psikolojik ve her çeşit baskı ve sindirmesi. Resmî din anlayışı: “Lâ”sı olmayan bir din, redsiz akaid(!) Hâlbuki insanın kurtulması için kutsal küfür olan tâğutu inkâr etmek, ona küfretmek[61], varsa iyi taraflarını örtmek ve kabul etmemek gerekli idi. Bu kutsal küfrün yanında, çirkin iman da vardır; imana şirk karıştırmak gibi: “Onların çoğu Allah’a şirk koşmadan iman etmezler.”[62]; Yine imanın yanlış yere yöneldiğinin örneği olarak şöyle buyruluyor: “(Ehl-i kitap) tâğuta ve cibte (bâtıl tanrılara) iman ediyorlar…”[63]
İslâm’ın hâkim olmadığı rejimlerde tâğutî düzenin tüm kurum ve kuruluşları müşrik vatandaş yetiştirmek için bütün güçlerini sarfederler.
3- Rubûbiyet tevhidini yeterli görmek, Allah’ın varlığının isbat ve kabulünü merkeze almak: Ateizm, komünizm, Darvinizm karşıtlığını yeterli görmek. Çiçek ve böcekle, arı peteğindeki Allah yazısı ile tatmin olmak ve bunları aşırı önemsemek.
4- Mürcie düşüncesi ve haksız teslîm (insanları İslâm’a nisbet): İman ayrı, amel ayrı deyip ittibâ yoluyla şirki fark etmemek. Mistisizm felsefesi, Kur’an kavramlarını te’vil, tahrif ve dejenere etmek. Mistik yaşayış; pasif tepki, kabuğuna çekilme, cihad edilecek şahısları ve zihniyetleri kendi hallerine terk edip sadece nefsiyle uğraşmak. Felsefî veya kelâmî tartışmalar, cedel. Eski Türk dinlerinin kalıntısı ve geleneğin (atalar dininin) mirası.
5- Haksız tekfîr; antitez akaidi, mezhepçilik, grupçuluk, bağnazlık.
6- Egemen güçlerin yönlendirmesi, özendirmesi: Sağcı, muhâfazakâr, demokratik İslâm anlayışları. Amerikancı, düzenci din yaklaşımı, ılıman İslâm, BOP vb. yaklaşımların çekim alanına girmek. Kafaların ve gönüllerin işgali, sömürü ve köleleştirmenin kurbanları.
7- Dünyevîleşme, lüks, israf, şükürsüzlük ya da geçim sıkıntısı. Cihadın terki ve eylemsizlik. İlâhî emir ve tekliflerden kaçınma, kâfirlere özenme ve benzeme.
8- Çevre şartları: Medya (özellikle TV), okullar (hatta din öğreten okullar ve kurslar), yaşama biçimleri, reklâm, dostluk ilişkileri… Kimlik problemi: Kimliksizlik ya da çok kimliklilik.
9- Aşağılık duygusu, kendi dinine, Müslümanlara ve kendine güvensizlik, aşırı eleştiri.
10- Kibir, gurur, istiğnâ.
11- Dâvetçilerin örnek yaşayış sahibi olamayışları, sadece laf üretmeleri, tevhidin sadece siyasî yönünden bahsedilmesi.
12- Bilgi kirliliği, gereksiz konular ve konuşmalar. Endâd edinme; futbol, tv. internet, müzik gibi uyutucu ve uyuşturucuların etkisi.
13- Laiklik: İki veya çok dinlilik. Câmideki veya namaz kılarkenki İlâh’la; sokaktaki, okul, iş yeri, mahkeme ve meclisteki… ilâhın farklılığı. Allah’ın sadece göklerin (tabiat güçlerinin) hâkimi olduğu anlayışı.
Ne Yapmalı?
Kur’an ve Peygamber ne yaptı, nereden başladı ve hangi şeye en çok önem verdi ise biz de öyle yapmalıyız. Her konuyu “tevhid”le bağlantılı anlatmalıyız. “Tevhid”i sadece siyasî çıkarım ve yorumlarla bağlantılı gündeme getirmek yerine; onu parçalamamalı ve kendimiz de “tevhid ahlâkı”na uymalı, hal dilimizle, her an ve herkese tebliğ edebilmeliyiz.
Sorular
1- Lâ ilâhe illâllah Muhammedün Rasûlullah ifâdesinin anlamı, aşağıdakilerden hangisidir?
a) Allah’tan başka ilâh yoktur.
b) Ben şâhitlik ederim ki, Allah’tan başka ilâh yoktur ve ben yine şâhitlik ederim ki, Hz. Muhammed (s.a.s.) O’nun kulu ve elçisidir.
c) Allah birdir, O’ndan başka tanrı yoktur.
d) Allah’tan başka ilâh yoktur. Hz. Muhammed (s.a.s.) O’nun Rasûlüdür.
2- Kanun ve hüküm koyan, otorite ve güç sahibi, kendisinden yardım istenilen, ibâdet edilen, güvenilen, sevilen ve korkulan, itaat edilen ve emirlerine uyulan, ihtiyaçları gideren, duâya karşılık veren, belâları gideren gibi anlamlara gelen kelime aşağıdakilerden hangisidir?
a) Rab b) İlâh c) Tâğut d) Bel’am
3- Aşağıdakilerden hangisi “tevhid kelimesi”nin tanımıdır?
a) Allah’ın tek yaratıcı, yağmurları yağdıran, tabiat güçlerine hükmünü geçiren ilâh olduğuna inanmaktır.
b) Allah’ın insanlara kesin olarak yapmalarını emrettiği fiillerdir.
c) Hz. Muhammed (s.a.s.)’in hayatını anlatan ilmin adıdır.
d) Allah’ın zâtında, sıfatlarında, isimlerinde ve fiillerinde tek olduğuna inanmaktır.
4- Tevhidin sözlük ve terim anlamlarını açıklayınız.
5- İlâh kelimesi, hangi anlamlara gelir?
6- Tevhidi kabullenen insan, Allah’a nasıl söz vermiş olur?
http://salihlimelamilerdernegi.com/?pnum=97&pt=TEVH%C4%B0D%20R%C4%B0SALES%C4%B0
TEVHİD RİSALESİ
"BİSMİLLÂHİRRAHMÂNİRRAHÎM"
Allah’a laikiyle kul, Resuluna ümmet olmak isteyen Hakk ve hakikat yolcularının, Nefs hastalıklarından kurtularak, Hakk’ın zat’ının sıfat’larına, sıfat’larından Esma alarak, fiilleriyle eserlerini nasıl zuhura getirme tecellilerini bilmek, görmek ve olmak olan maddi ve manevi bir Tevhid tahsili olduğunu görüyoruz.
Zaten insanoğlunun bu Âleme gönderilmesindeki gayede, zanda ve hayaldeki bir Allaha ibadet etmek değildir, onun zerreden kürreye kadar, bütün sıfat’larında vahdaniyet’inin zuhurunu bilerek görmek ve farkıyla yaşamaktan ibarettir, bir kişi kendi noksanlıklarını bir kâmil’e gitmeden düzeltmesi mümkün değildir. İşte bunun içinde bir İnsanı kâmil’e giderek, Tevhid ilmindeki Meratibi ilahiye makamlarını tahsil etmek lazımdır.
Kuran’ı kerimdeki Muhammed’e tabilik nasıl Allah’a tabi olmaksa, günümüzde Peygamber olmadığına göre, Peygamberimizin varisleri olan “El ülamâyı verasetül enbiya”Peygamberlerin varislerine tabi olarakta, bu manevi Tevhid tahsilini yapmaları demektir. Mürşidi kâmiller, cehalet, nisbiyet ve şirk gibi irfaniyet ve kemaletsızlık durumunda olanların gözlerinden hicap perdesini kaldıran manevi göz Doktor’larıdır.
İnanan kardeşlerimiz, bir kâmil’in yalnız sohbetlerine değil, onların oturmaları, kalkmaları, ahlaklarını sergilemeleri gibi birçok yönlerinden ders almalıdır. Hatta salik uzak bir yerde ise, sesini telefonda duymak, cemal’ini görmek, hatta onun olmadığı bir yerde ondan bahsetmek bile aşıklar’a sonsuz zevk verecektir. teslimiyatı tam olan salik’lere ana trafodan gözle görülmeyen manevi bir Elektirik ceyranı geldiğini hissettirecek, dalga ve frakans tecellilerine gönlünde şahitlik yaparak, gönül cennetinde mutluluk duyacaktır, aynı zamanda o salik’in vuslatın da çok merhaleler kazandını gösterecektir. Onun için Allah’ın mukayyet olan bu Âlem ve Âdemdeki, zat’ından sıfat’larına, sıfat’larından Esma alarak fiilleriyle asarını bilme ve görme olan, tecelli hasletlerine vakıfiyet, kitap okumakla veya yalnız sohbet dinlemekle olmaz.
Zahir ve Batın Mürşidi kâmil’ler den himmet almakla olur, onların bizlerdeki İnsanı asliyemizi bizlere bildirmeleriyle olur, buda bir kişinin hakk Mürşidine teslimiyet ve kurbiyeti nisbetindedir.
Enbiya suresi ayet 7 “Hakk ve hakikatı bilmiyorsanız ehlinden öğreniniz”Mâide suresi ayet 35 “Ey iman edenler, Allahtan korkun ve onun rahmetine yaklaşmak için yol arayın. Onun yolunda mücadele yapınki kurtuluşa eresiniz” buyurulmaktadır.
Onun için bizlerde, Allah ve Resul’una inanıyor, Allah ve Resul’unu bilmek ve zerreden küreye kadar vahdaniyet tecellilerini görmek istiyorsak, kendi İnsan’i asliyemizi öğrenmekten geçtiği için, bir Hakk Mürşidinden bu Meratibi ilahiye tahsilini yapmamız gerekmektedir.
Araf suresi ayet 172 “Âdemoğullarının zürriyetlerini arkalarından çıkartarak, Nefis’lerini şâhid tutarak; ben sizin Rabbınız değilmiyim dedik. Onlarda evet sen bizim Rabbimizsın dediler” buyurulmaktadır. İşte bu gün Elest bezmi hitabını, Mürşidi kâmil’ler mazharından Cenabı Hakk talip olanlara ayni tebliği yapıp durmaktadır. Mürşidi kâmil bir deryadır.
Onun huzuruna varan kişilerin, üzüntü ve kederlerinin izale olduğunu, bütün dert ve müşküllerinin hal olduğunu, mıknatıs gibi çekiciliğiyle biraz anlatsada biraz dinlesem diye kişilere mutluluk ve ferahlik veren mübarek Hakk dostlarıdır. Talip olan kişilerin sıkıntı ve dertlerini artıran, İnsanı kâmil değildir onlar yalancıdır. İnsanı kâmil’in yolu gayet kolaydır.
İnsanı Kâmil evvela, Tövbe ettirir. Zira Peygamberimiz bir defa Nasuh Tövbesiyle Tövbe eden hiç günah işlememiş gibidir, buyurmuşlardır.
Bu güne kadar, Fiziksel beden içinde bir Can sahibi olan kişi, Hayvan’atı Ruh’a sahip olduğu halde, henüz İnsanı Kâmil mazharından Rab’bının ona, Nefehtü ayeti gereğince, İnsan Ruh’unu üfürmediği için, surette İnsan fakat siyrette Hayvan’atı Ruh durumunda idi. Mürşidi kâmil’e gelen bir kişiye, işte o andan itibaren, zahir’i olan Şeriat uygulamaları ile, batın’ı olan Zikir Ruh’unu onun gönül bahçesine eker, böylece batın temizliğinide yapmış olur
Bu kişi Abdestsiz yere ayağını basmadan, yalan söylemeden, beş vakit Namaz’ını vaktinde kılarak hiç terk etmeden, Ramazan ayında bir ay oruç tutarak, hiç kimsede eksiklik aramadan (eksiklik görecekse kendi eksikliğini görüp düzeltecek)
Elinden geldiği kadar insanlara faydalı olmaya çalışarak, kurân’ı kerimin emrettiklerini yapıp, yasak ettiklerinden kaçarsa, o kişinin dışı temizlenmiş olur. Fakat bir kişinin içi olan gönlünün temizliği içinde, zikrullah yapması lazımdır, zira “zikirle gönüller huzur ve sukûn’a kavuşur ve zikirle Kalp’ler mutma’in olur” ayeti kerimeleri bize bunu açık açık göstermektedir.
Zikir üç türlüdür.
1 - Cehri zikir
2 - Kalbi zikir
3 - Tefekkürü zikir
1 - Cehri Zikir:
Bütün dergâhlarda ve zikir toplantılarında halka olunarak veya ayakta bir tempo halinde, ahenk içinde ilahilerle yapılan, zikir halidir. Bunda uyanması geç olan salik’lerin, Aşk ve şevkle gönül kapı ve pencerelerinin açılmasına, vesile olduğu ehlince malumdur. Peygamber Efendimiz: “sizler Cennet bahçelerinden bir bahçede bulunmak istiyorsanız, zikir ve sohbet meclislerine devam ediniz” buyurmuşlardır.
2 - Kalbi Zikir:
Ağız kapalı olarak dilin damağa yapıştırılarak küçük dille, Akıl nimetinin takibi ile Kalben Allah, Allah, Allah diyerek yapılan bir zikir halidir. Bu zikir yapılırken bu zikri kendisinden başkası yanındada olsa duyamaz, zira Aklın gönülde yaptığı bir Zikir halidir. Bakara suresi ayet 152 “Fesküruni ezkürküm veşküruli vela tekfürun” (siz beni zikrederseniz bende sizi zikrederim) buyurulduğu gibi, evvela kendisinin zikrettiğini zan eden salik, kendisinin güç ve kuvvetinin olmadığını, (Lâ havle velâ kuvvete illâ billâ) demekle güç ve kuvvet sahibinin Cenabı Hakk olduğunu, dolayısıylada kendisinin güç ve kuvvetsiz zikredemiyeceği için, kendisinden zikr’edeninde Cenabı Hakk olduğunu anlayacaktır. zira salik’e sen Allah’ı zikret denilmez, ona Allah’ı Allah’la zikret denilmektedir. Çünkü kendisinin zikredecek güç ve kuvveti yoktur. Kendisini yakın takibe alan salik, daima kendisinden zikreden Cenabı Hakk’ı dinleyecek, gaflete girmeden hakkın zikri onu Hakk’la beraber olma zevkini vereceği için, daha zikirde iken huzur ve mutluluğa kavuşturacaktır. Akıl nimetini Nefsin emrinde değilde, Rabbının istekleri doğrultusunda Ruh’un emrinde kullanarak, Ruh güneşi tarafından Nur ziyasının gönül evini aydınlattığını, Kalp ayı ile sıfat yıldızlarının, Kendi cehalet, nisbiyet, şirk gibi zulmâni günah karanlıklarını yok ettiğini zevk edecektir.
İstemeyerekte olsa gaflete giren bir kişi zikirden kesileceği için hemen, vehim hayal ve vesvese vadisine geçmesiyle, Hakk’ın zikri onda duracaktır, onun için her salike, ayakta, otururken, yatarken, yolda, işinde, Nefes aldığı her yerde Allah, Allah, Allah demekle adetsiz zikredeceksin denmektedir, zira salikler gönüllerini saat gibi Zikirle kurduklarında gafletten kurtulmuş olurlar. Cenabı Hakk kul’una verdiği iki nimeti geri almaz.
1- Zikirle Kalbini saat gibi kurduktan sonra onu bir daha durdurmaz.
2- Hicaplarını açtıktan sonra, onun hicaplarını bir daha kapatmaz, zira cenabı Hakkın şanından değildir. Zikir yalnız anmaktan ibarette değildir. Zikir Fikir olmalıdırki Fikir işte o zaman Zikir olsun, böyleceTefekkürü Zikir’de başlamış olur.
Aslında Zikir iki bölümde mütalaa edilir.
1- Telvin Zikri
2- Temkin Zikri
Telvin Zikri:
Kesret Âlemindeki tavsilatı Muhammed’iye mazharlarından her bir sıfat’ın ayrı ayrı kendi istidat ve kabiliyetlerine göre hal ve kal lisanıyla Zikridir. Sıfat’lardan meydana gelen fiillerin, Allahın indinde malumiyeti derecesinde tecelli ettiğini, dolayısıylada ona göre tavır takınmamız gerektiğini anlamalıyız. Ahzab suresi ayet 41-42 “Ey iman edenler Allahı Sabah ve Akşam çok zikrediniz”buyurulmaktadı, yani Nefis ve Ruh mertebesinde Allahı çok zikrederseniz, hesapsız mükafatlara nayil olursunuz demektir.
Nefis mertebeleri ikilikteki halimizdir. Ruh mertebesi ise, teklik olan cenabı hakkın vahdaniyet halinin kulundaki tecellisidir. Kesret Âleminde Zikir, Allahın üç yüzünü yani Ef’al yüzünü, Sıfat yüzünü ve Zat yüzünü remzetmektedir. Müslümanlar her yerde, üç ihlâs bir Fatiha okumak suretiyle, sevabını ölülere gönderirler. Aslında bu üç ihlâs bir fatiha’yı bizim vücut kabristanındaki henüz İnsan Ruh’u ile dirilmeyen hayvan’atı Ruh’umuzun dirilmesi için okumalıyız.
İnsanı kâmil bizlere telkinden sonrada üç ihlâs bir fatiha okuyarak Resulullah Efendimizin Ruh’una hediye edelim demeside, bizdeki gizli ve henüz açığa çıkmamış Muhammed’i Ruh’unun dirilip açığa çıkması içindir. Bizdeki Muhammed’in gönlümüzde hapis olması ne demektir. Fena mertebelerinde salik şirk’ten henüz kurtulmadığı için, Cenab-ı Hakk o mazharlarda Rahman sıfatlarını, mutmain Nefs olarak zuhura getirmemiştir.
Onlarda kişinin kendi varlığı perde olduğu için, Muhammed olan Cenabı Hakk’ın Rahman sıfatları gizlidir, görünüp bilinmediği içinde, hicaplı olanlarda Muhammed hapistir denilir. Zira o saliklerde henüz Hz.Muhammedin güzel Ahlak, Edep ve güzel iffeti gibi bütün yücelikleri sıfatlarından henüz sergilenmez. Besmeleyi şerifteki Bismillah Allah’ın zatını, Rahman Allahın sıfatlarını, Rahim Allahın Ef’al-i ilahiyesini remzetmesi nedeniyle, kurân’ı kerimin sırrı olmuş oluyor
Allah lafsındaki, Elif Allah’ın zat’ını, Lâmelif Allah’ın sıfat’larını, Hu’da Allah’ın tavsilatı Muhammed’iyeden fiilleriyle açığa çıktığını göstermektedir. Onun için 99 Esmaül hüsnanın cemi olan Allah lafzı, kâinattaki bütün varlıklarca zikredilmektedir.
Görmüyormusun, Âl-i İmran suresi ayet 191 “Onlar ayakta iken, otururken ve yatarak Allah’ı zikrederler ve yarabbi, abes hiçbir şey yaratmamışsın bizi Cehennem ateşinden koru derler” buyurulmuştur, onun için Zikir Ahadiyeti vurur denmişdir. Ey kardeşim, bütün Nebâdat ayakta zikrederken, bütün Hayvanat rükûda zikrederken, bütün Cemadat yatarak zikrederken sen hala zikir’siz ve Fikir’siz Cehennem ateşinin dışına çıkmıyacakmısın.
Temkin Zikri :
Temkin zikri ise; Cenabı Hakk’ın Vahdaniyet Zikri veya Âlemi Kübra olan İnsanı Kâmil’lerin 18 bin Âlem’deki vahdaniyet tecellisinin Zikri diyebiliriz. Ankebût suresi ayet 45 “Kuran okuyunuz, Namaz kılınız, zira Namaz insanları bütün kötülüklerden kurtarır. Zikir yapınız zira Zikir en büyük ibadettir” buyurulmakla Temkin zikrinin en büyük ibadet olduğunu bizlere bildirmektedir. Tevhid’de Zikir, bütün meratibi ilahiyeyi ihate ettiği için, Rabıtası yoktur. Makam değildir. Ahadiyeti bildiren derstir.
Tevhidin yedi makamı vardır. bunların hepsine birden Tevhid denir. Pirimiz Seyyid Muhammed-i Nûr’ül Arabi Hz.leri, Meratibi
Tevhidi iki bölümde mütalaa etmişlerdir,
Birinci bölümünü anlatan “ilk üçüne Fena mertebeleri, (yokluk mertebeleri)” ikilikten birlik deryasına uruç mertebeleri), İkinci bölümüne de Beka mertebeleri (ölümsüzlük sırrı) denir.
FENA MERTEBELERİ
1 - Tevhîd-i Ef’âl
2 - Tevhîd-i Sıfat
3 - Tevhîd-i Zat
BEKA MERTEBELERİ
1 - Makam’ı Cem
2 - Hazret’ül Cem
3 - Cem’ül Cem
4 - Ahadiyet
FENA MERTEBELERİ
TEVHİD-İ EF’ÂL:
Tevhid mertebelerinin birincisi ve başlangıcıdır. Tevhid birlemek demektir. Ef’al kalabalık işlere, fiilde tek bir işe denir. Bizdeki tecellilerine fiil, bizden gayri başkalarındaki fiillerede işler denir. Fiil ve işlerin hepsine Ef’al denilir.
Tevhid’i Ef’al: Enfûsta (kendi vücudumuzda) Afakta (bizden gayri olanlarda) Sükûn (hareket etmeyen sabit) ve hareket’te (kuşların uçması, insanların yörümesi, suların akması, rüzgârın esmesi, dünyanın dönmesi gibi) görünen fiiller hakkındır. Bu Âlem’de bütün fiiller, iki makam ve iki mertebede tecellisini göstermektedir. ya Enfûs ve Afakta, veya Sukûn ve hareket halinde görülür. İşte bizim bu elimizden işleyen Allah’ın Kudret elidir, bizim elimiz bir mazhardır. Mazhar demek, Hakk’ın açığa çıktığı yer demektir, nasıl elimize aldığımız bir Kalem elimiz yazdığı zaman yazar, aynen onun gibi bu Âlem’dede, Allahın Kudret eli olmasa hiçbir varlık fiil işleyemez. Onlarda Cenabı Hakk’ın birer mazharıdırlar, onun için bizi ve bütün Âlemi halk eden Cenabı Hakk’ın fiili olmuş oluyor. Saffât suresi ayet 96 “sizleri ve sizlerin fiillerinide Allah yarattı” buyurulmaktadır. Demek oluyorki, kulun kendisine ait bir fiili yoktur, faili muhtar Hakk’tır. Kulun mazharından tecelli eden ve görünen Hakk’ın fiilidir, her şey Hakk’ın dilemesi ve takdiri ile olmaktadır. Amentüde okuduğumuz : “Vebil kaderi hayrihi ve şerrihi minallahi teala” da gördüğümüz gibi, bize gerek hayır, gerekse şer her ne gelirse Allah’ın takdiri ile olduğunu kabul edeceğiz.
Salik Enfüsde, Afakta, Sükûn ve hareket halinde bütün fiilleri birleyerek, bunların hepsini Hakk’a nisbet eder, fiillerin iyilik ve kötülüğü, kula nisbet edildiğinde belirlenir ve o zaman iyi ve kötü diyerek adlandırılır. İyilik ve kötülükler bizler içindir, yoksa Hakk’a nisbet edildiğinde hepsi hayırdır.
Arifler fiillerin cümlesini Hakk’a nisbet ederler, kötü fiilleri Hakk yaptı denilmez, zira o fiil, tecelli ettiği mazharın nakısiyetinin bir zuhurudur, suyun girdiği kabın renginde göründüğü gibi.
Bir salik’in bu mertebeye gelebilmesi için, her Nefeste zikir’le Kalb’inin Mutmain olması lazımdır. fecr suresi ayet 27-28 “Ey Mutmain olmuş Nefs dön Rabb’ına”hitabına mazhar olması nedeniyle, Tevhid’i Ef’al telkin ve talim edilir. Tevhid’i Ef’alin 4 şuhûd’u vardır.
1 - Tevhid’i Ef’al : (Ef’al birliği)
2 - Fena’yı Ef’al : (senin ve senden başkalarının kendilerine ait fiillerinin olmamas
3 - Tecelli Ef’al : ( Cenabı hakk’ın ilahi bir kudretiyle sende ve senden başkalarında tecellisinin görünmesi)
4 - Cennet’ül Ef’al : veya irfan Cennet’i (bu Şuhut’ların görünüp zevkine ve kalbin tastik etmesidir)
Bizden ve bütün Âlem’den hayır ve şerri işleyen ve halk edenin, Cenabı Hakk olduğunu bilmeye Tevhid’i Ef’al denir. Kendimizin ve bütün Âlemin bir iş işlemeye ve halk etmeye kadir olmadığımızı ve her an kendi fiilimizin fâni, yani yok olduğunu idrak etmeye, fenayı Ef’al denir. Tecelli Ef’al, tecelli görmek manasınadır, yani bu Âlemde görünen işlerin iyisi ve kötüsünün tecelli ilahiye olduğunu bilmeye tecelli Ef’al denir.
Âdeme ve Âleme baktığımız zaman, işlenen iş ve fiillerin failinin Hakk teala Hz.leri olduğunu bilmek ve görmek, bu görmekten hâsıl olan zevkede Cennet’ül Ef’al veya Cennet’ül irfan denilir. Kulaklarımızla duyduğumuzu, gözümüzle gördükten sonra ancaksın kalp tastik eder. Kulağın duyduğunu göz görmemişse onu kalp tastik etmez. Salikin buna çok dikkat etmesi lazımdır.
Tevhidi Ef’al’in Rabıtası “LÂ FAİLE İLLALLAH”dır. Manâ’sı işlerin iyisini ve kötüsünü halk eden Allah’tır. Allah’tan başka işleyen ve halk eden yoktur. Kişinin aklına şöyle bir soru gelebilir, mademki fiillerin halk edicisi Cenabı Hakk’tır. o zaman bizler günahta, sevapta işlemiyeceğimize göre, mesul olmamamız gerekmezmi? Evet, bu mertebede istemek Kul’dan halk etmek Allah’tandır. Kişi iyiliği Allah’tan isterse, Cenabı Hakk iyiliği halk eder. Kötülüğü isterse yine Cenabı Hakk kötülüğü halk eder. Zilzal suresi ayet 7-8 “her kimki zerre miktarı hayır işlerse onun mükafatını, kötülük işlerse de onun cezasını çekecektir” buyurulmaktadır.
Salik Kalb’ini saat gibi Zikre kurduktan sonra, Tevhid’i Ef’al Şuhutlarını tefekkür ederek, hissiyle Lâ faile illallah rabıtasını daima kullanmalı, kendisine veya başkalarına fiillerin failini nisbet etmeden, Hakk’ın olduğunu zevkân Şuhut etmelidir. Şuhut demek, şahid olmak, görmek, müşahede etmek demektir, neyi görecek ve müşahede edecektir. Kendisine telkin edilen, kendisine ve kendisi dışındakilerin fenayı Ef’al ile yok edip, bunlardaki tecelliyi ef’ali görerek şahitlik yapmasıdır.
Rabıta ise, bağlayan, birleştiren demektir, neyi nereye birleştireceğiz salikin dersi hangi makamda ise, o mertebenin rabıtasını hissiyle kullanmasıdır. Misal vermek gerekirse; Nefimizi dünyadan men edip, Cenabı Hakk’ın emirlerine bağlandığımız gibi, aklımızı, fikrimizi o mertebenin tecelli idrakına bağlamaktır. Ef’al mertebesindeki bir salikin, Aklı, fikri ve zikri hep fiillerin failinin Allah olduğunu düşünmesidir.
Yani her şeye o açıdan bakmak ve görmek diyebiliriz, yoksa kişi Nefsiyle olupta kendisine veya başkalarına bu fiillerin failini nisbet ederse, gayriyette kalacağı için vuslat bulamaz.
Hakk’a nisbet edilen fiiller, Afakî, Enfüs’î, Hissi ve Kalb’i olarak yapıldığında, faili mutlak olan Hz.Mâşukun olduğu Kalp ile müşahede edilir. Bu zevke sahib olan bir salik, Abdest alırken kendi elleriyle kendisinin Maşuku tarafından nasıl yıkandığını, Namaz kılarken kendi mazharından nasıl müştereken Namaz kıldığını, bir sanatkârın kendi elinden sanatını nasıl meydana getirdiğini Şuhut’la zevk eder. Böylece hem kendinde hemde başkalarında tecelli eden fiilleri Şuhut’la zevk edince, Cenabı Hakk’ın bu fiillerle zahir olduğuda zevk edilmiş olur. Hadid suresi ayet 3 de “ben zahirim” demiyormu. Zahir ne demektir. Görünen zuhura gelmiş demektir.
İşte bütün mazharlardan fiilleriyle zahir olan odur, suyun rengi yoktur girdiği kabın renginde ve şeklinde görünür, kaplara aldanmamak lazımdır.
Bir kişi salike kötü bir söz söylese o salik bu sözü o kişiye değil Hakk’a nisbet etmelidir. Zira o kişinin kendine ait bir fiili olmadığına göre, salikin bazı eksiklerinden mütevellit o kişiyi imtihan için kendisine musallat olduğunu düşünmelidir. Cenabı Hakk kullarını çok sevdiği için rahmeti ile kullarının hep iyi ve mutlu olmalarını istemektedir, eksiklikler bizde olduğu müddetce, o kişiyi bize musallat etmese başka bir kişiyi, bizdeki eksikliğin düzelmesi için musallat edecektir. Bir Hadisi şerifte: “üzüntüler, kederler musibetler, hastalıklar ve bütün ibtilalar kullara Allah tarafından verilmiş bir hediyedir. Ya eski günahlara bir kefalet veya manevi makamın yükselmesine vesiledir” buyurulur.
Bu Âlem’deki bütün varlıklar Cenabı Hakk’ın birer sıfat’ıdır, sıfat’ların kendi fiilleri yoktur, onlardan tecelli eden Hakk’ın fiilleridir. Sıfat’ların istidat ve kabiliyetlerine göre nerede kullanılması gerekli ise Cenabı Hakk’ta onları orada kullanmaktadır. Ayeti kerimede, hakikata göre, hayırda, şerde Hakk’tandır. Şeriata göre, sizden iyi bir fiil sadır olursa onu Hakk’tan, kötü bir fiil sadır olursa, onu Nefsinizden biliniz buyurulmaktadır.
Onun için fiillerin faili Cenabı Hakk’tır. Görünen ve görünmeyen mülkünde ondan başka fail yoktur, her şeyi onun takdiri ilahiyesine göre zuhur etmektedir. Saliklerin her şeye, Nefslerinde Fark, afaklarında Cem nazarı ile bakmalıdırlar. Çünkü salik henüz nisbiyet ve şirklerden kurtulamadığı için hep kendisini göz önünde bulundurması gereklidir. Salikin kendisini yakın takibe aldıkca kendi eksikliklerini Levm ederek,(kınayarak) yok etmek için gayret göstermelidir. Afakta Cemde olmak, başkalarının eksiklikleriyle uğraşma demektir. Senden yardım isterlerse işte o zaman elinden geldiği kadar faydalı olmaya çalışırsın. Allah hidayet etmedikten sonra, başına balyozla vursan dahi onu hidayet edemezsin hidayet Allah’tandır.
Şems suresi ayet 9 “Nefsini tezkiye (temizleyen) edenler, gerçekten kurtuluşa ermişlerdir” buyurulmaktadır. Yalnız ilimle olmaz. İlmin ötesinde ilmiyle amil olup, yaşam ile gönülden sıdkiye bağlılık lazımdır. Tevhidi Ef’alde bir salikin bütün fiiller, hareketler ve her türlü kıpırtılarda, kendini Fâni, Hakk’ı Baki olarak bilip, nisbiyetlerden kurtularak, fiillerin faili Hakk’tır demelidir.
Böylece gezdiği gördüğü her yerde artık tecelli edeni tanır, bunların Şuhûdu ile Kalbi tastık edip zevkiyap olur. Enfûs ve Afakında tecelli edenin sevgilisinin fiilleri olduğunu görür. Tecelli eden fiiller fiilullahtır. Her türlü fiil ve hareketleri Hakk’a nisbet ettiği için, o ana kadar bildiği, öğrendiği, zannettiği her ne fiiller varsa, hepsini Fâni ederek, İnsanı Kâmilden aldığı telkinat olan fiillerin failinin Allah olması, onda galip gelmiştir. Böylece kişinin zannı, evhamı, hayalleri yıkılarak Nefs tezkiyesi başlamış demektir. “unut bildiğini cümle, eriştir ilmini cehle”diyen Nesimi hz.leri bizlere bu yeri tarif etmektedir.
Salikin kendine nisbet ettiği fiillerin yokluğu ile mazharlardaki tecelli Ef’alin Şuhut edilmesi sonunda “LÂ FAİLE İLLALLAH” rabıtasını kullandığında, kendisinin gönül Cennet’inde huzurda olduğunu anlar. Artık Cennet’e girmiştir, huzur ve mutluluk içinde, zikir ve rabıtasından haz ve lezzet duyar. Stres, üzüntü, keder, alamadım veremedim gibi mutsuzluklar ondan uzaklaşmıştır. Salikte tam bir teslimiyet ve Hakk’a boyun büküşü görülür, her kiminle temas kurarsa kursun, onlardan kendisine gelen her tecelliyi Hakk’a nisbet ettiği için Halka hizmetin Hakk’a hizmet olduğunu anlamıştır.
Bütün iyi tecelliler Cenabı Hakk’ın kendisine verdiği bir lûtuf olduğunu, kötülüklerle karşılaştığında, kendisinin Cenabı Hakk’a karşı bir eksikliğinden mütevellit imtihanda olduğunu anlamıştır. artık kendisini yakın takibe alarak bir an evvel o eksikliğini yok etmek için gayret gösterir. Salik, Hacivatla Karagözün kendilerine ait hiçbir fiilinin olmadığını, onları perde arkasından kavga ettirenin sanatkâr olduğunu bildiği gibi, bütün kâinatın sıfat perdelerinden fiillerinde yaratıcısının Cenabı Hakk olduğunu bilir.
Onun için, her şeyi yerli yerinde görüp, Enfûsta Fark (kendisinin şeriata uyup uymadığını tartması, eksiklikleri varsa bir an evvel onları tamamlamak için gayret göstermesi) Afakta Cemde (birlikte, yani başkalarının her türlü eksikliklerini görmeme hali. Her mazharın istidat ve meşrebi ne ise Cenabı Hakkın tecellisini sergilediğini bilmek.) mütâla edip irfan Cennet’inde mutlu olur.
TEVHİD-İ SIFAT:
Meratibi Tevhid’in ikincisidir. Tevhid’i sıfat demek, sıfat’ın birliği demektir. Enfûsta, Afakta, Sukûn ve hareket halinde görünen bütün sıfat’lar Cenabı Hakk’ındır. Cenabı Hakk’ın bu Âleme taalluk eden sekiz sıfat’ı subûdiyesi vardır.
1- Hayat 2- İlim 3- İrade 4- Semih (İşitme) 5- Basar (Görme) 6- Kudret 7- Kelâm 8- Tekvin dir. İşte bu sekiz sıfat Cenabı Hakk’ın sıfat’larıdır, bu sıfat’lardan üçü, Hayat, İlim, İrade sıfat’ları batın’dır. Dördü, Duymak, Görmek, Kelâm ve Kudret sıfat’ları zahir’dir; bunların zahir oluşları, zahir’de bir unsuriyetten kendilerini sergilemeleridir. Meselâ: Kulak’tan Duyma, Göz’den Görme, Dil’den Konuşma gibi Kelâm sıfat’ını açığa çıkarır. Kulağı gördüğümüzde, Duyma sıfat’ına sahib olduğunu, Göz’ü gördüğümüzde görme sıfat’ına sahip olduğunu anlarız. diğerlerinide bunun gibi düşünürüz. Bu sıfat’larla Cenabı Hakk bütün Âlemi ihade etmiştir.
Hayat, bizdeki dirilik, İlim bizdeki olan bilgi Allah’ındır. Bizdeki İrade Allah’ındır. Semih, bizdeki İşitme, Basar, bizdeki Görme, Kudret, bizdeki Kuvvet ve bizdeki Kelâm hepsi Allah’ındır. Tekvin sıfat’ı ise, halk edicilik yaratıcı sıfat’ı demektir. Fiiller sıfat’lardan tecelli ettiği için, her sıfat’ın duyma fiili, görme fiili kelâm fiili gibi bütün sıfat’lardan tecelli eden fiiller Tekvinat sıfat’ı ile halk olunduğu için onu Ef’al bölümünde gördük deriz. Bu sıfat’lara sıfat’ı subûtiye denir. Sıfat’ı subûtiye demek sabit değişmeyen, bozulmayan, ölmeyen bir karar üzere duran demektir.
İşte bizim diye bildiğimiz ve kendimize nisbet ettiğimiz sıfat’lar, Fâni Allah’ın bu sıfat’ları Baki’dir, bizim sıfat’larımız Hakk’ın sıfat’larının mazharıdır, mazhar demek, bir şeyin görüldüğü yere denir. Mesela; çeşme’nin kurnası suyun mazharıdır. Çünkü su o kurna vastasıyla kendisini açığa çıkarıyor onun için bizim bütün sıfatlarımız Cenabı Hakk’ın sıfat’larına mazhardır. Bu sıfat’lar salike ayna olmakta ve orada Hz.Maşûku müşahede etmektedir. Sıfat gayba aittir ve zuhura gelmeden öncedir. Zuhura gelince, şahadete intikal eder ve Esma adını alır.
İnsan varlığı bu sıfatlarladır. Bu sekiz sıfat’ın hakk’ın olduğunu anladığımız zaman, kendi varlığımız diye bildiğimiz varlığımızı attık demektir. Senin ne Hayat’ın, ne İlmin, ne İraden, ne Duyman, ne Görmen nede Kelâm ve Kuvvetin var, bunların hepsi Allah’ındır. Bu güne kadar bu subût sıfat’ların kendimizin olduğunu zannediyorduk, şimdi anladıki bunlar bizim değil Cenabı Hakk’ınmış, bizler onun mazharlarıymışız. Böylece bu sıfat’ların Hakk’ın olduğunu anlayınca, bizler varlık şirk’indende kurtulmuş olduk. Bu Âleme ibret gözüyle baktığımızda Cenabı Hakk’ın subûti sıfatiyesi olan bu sekiz sıfat’ı ile bütün Âlemi ihate edip kaplamış olduğunu görürüz.
Nereye bakarsak bakalım bu sıfat’lardan başka bir Sıfat görmediğimiz takdirde, Sıfat Cennet’inde olduğumuz anlaşılmış olur, bir salik bu güne kadar bütün Sıfat’ların sahibinin kendisi olduğunu zannediyordu, İnsanı Kâmil onu cehalet ve gafletten uyandırdı. Bu sıfat’ların kendisinin değil, Cenabı Hakk’ın sıfat’ları olduğunu ona telkin etti; oda teslimiyetinin gereği olarak gönül rızası ile kabullenip bu sıfat’ları Hakka teslim etti. Fâni olan kendi sıfat’larını Baki olan Cenabı Hakk’ın sıfat’larında yok etmekle, Sıfat Cennet’inde huzur ve sukûn’a ermiş oldu. Çünkü hayatını Hakk’a veren Hakk’ın hayatıyla yaşamaya başlar, ölümsüzlüğe kavuşur.
Yunus Emre Hz.leri “Ölenler hayvandır âşıklar ölmez” demekle buna işaret etmiştir. Hakk dostları ölümü zevken tadarak, kendilerinin zannettikleri sıfat’ları gerçek sahibi olan Cenabı Hakka vererek, Sıfat Cennet’inde huzur ve mutluluğa ererler. Böylece gaybın yedi sıfat’ı ile onlara hazine kapıları açılmış olur. Hakk’ın yedi Sıfatı Subût’iyesi salikin kendinden tecellilerini Ayne’l- yakin görmeye başlıyarak, Cennet’ül İrfan zevkiyle Sıfat Cennet’ine dâhil olur.
Gel kardeşim sende zan, evham,cehalet olan bilgi yuvasından çıkarak, kendine nisbet ettiğin Cenabı Hakk’ın değişmeyen mutlak sıfat’larını sahibine ver; ben göreyim, ben duyayım, ben irade sahibiyim deme; düşünce ve kendi bilgilerini ifna etki, zan yükünden ve cehalet ağırlıklarından kurtulasın, arada varlık kokusu kalmasın sende ikilik yaratan o nisbiyet şirk’i ortadan kalksın her taraf Nurla dolsun.
Güneş doğunca cehalet karanlığı kaybolur. Hak gelince batın yok olur. Kendini yakın takibe alarak kendi mazharından Cenabı Hakk’ın Baki olan bu Subût sıfat’larını, işte o zaman Ayne’l- yakın olarak gördüğünü zevk edeceksin. Kendine ait fiil ve sıfatların yok olunca, kendi mazharından Cenabı Hakk’ın Fiil ve Sıfatları tecelli ettiği için, Ahlak güzelliği, edep güzelliği, tevazu ve alçak gönüllülük gibi Resulullah Efendimizin yücelikleri sizde görünmeye başlıyacaktır. sizin kendinize ait ne sevap nede günah işliyecek hiçbir fiil ve sıfat’ınız kalmamıştır; bir sonbahar yaprağı gibi sararmış ve dalından kopmuş kuru bir yaprağı rüzgar ne tarafa götürürse oraya doğru gittiği gibi, sende her an hakk’ın tecellilerine tabi olursun.
Tevhidi sıfatın 4 şuhûdu vardır.
1 - Tevhid’i Sıfat : (Bütün âlemde görülen ve bilinen sıfat’lar, hakk’ın sıfat’ları olduğunu Şuhut edip bilip görmeğe Tevhid’i Sıfat denir.)
2 - Fena’yı Sıfat : (Bizim ve bütün âlemin Sıfat’ları Fâni, ancak Hakkın sıfat’larının olduğunu bilmeye fenayı Sıfat denir).
3 - Tecelli Sıfat : (Görünen sıfat’ların cümlesi, tecelli ilahiye ile zuhura geldiğini bilmeye de tecelli Sıfat denir.)
4 - Cennet’ül Sıfat : (Bütün Âleme ibret gözüyle baktığımızda, Cenabı Hakk’ın Sıfat’ı Subût’iyesi olan bu sekiz Sıfat’ı ile bütün Âlemi ihate edip kaplamış gördüğümüz zaman, her nereye bakarsan bu sıfat’lardan başka bir Sıfat görmeme zevkinede Cennet’ül Sıfat denir).
Tevhid’i Sıfat’ın Rabıtası "LÂ MEVSUFE İLLALLAH" dır. Manâsı, bu sabit sıfat’ları Allah’tan başka sıfat’lanacak yoktur. Ancak sabit Sıfat’lar Allah’ındır, işte buna Sıfat aynası denir. Nasıl aynaya baktığımızda, ayna içinde kendi sıfat’larımızı (gözümüzü, yüzümüzü, vs.) görürüz, başka bir şey görülürmü görülmez, aynen onun gibi, Tevhid’i Sıfat aynası olan bu Âlem aynasına baktığımızda da, hep onu görürüz; ondan başka bir şey görmeyiz.
TEVHÎD-İ ZAT:
Vücud birliği demektir. Enfûsta ve Afakta, Sukûn ve harekette görünen vücud Hakk’ın vücud’udur. İster vücud’umuz diye bildiğimiz, isterse bütün Âlemdeki Sukûn ve hareket halindeki bildiğimiz vücud’lar Hakk’ın vücududur. Suret olarak gördüğümüz vücud’lar değil, onlar Hakk’ın vücud’unun gölgeleridir; bu gün var yarın yok olacaklardır. Güneşin battığında gölgenin kaybolduğu gibi; Allah ise Baki’dir. Rahman suresi ayet 26-27 “Küllü men aleyha fânn ve yebka vechü rabbüke zülcelali vel ikram”(dünya yüzünde görünen her şey fanidir, kendi vücud’ları yoktur, vücud sahibi olan Allah’tır). Bir ağaç gölgesi gibi, ağaç sallandıkca gölgede sallanır; çünkü gölge ağaç’a tabidir. İşte bu Âlemde Cenabı Hakk’ın vücud’unun gölgesidir. Nasıl gölge ağaçtan zahir olmuşsa, bu Âlemde Cenabı Hakk’ın vücud’undan zahir olmuştur. Yani gölgesidir. Salik bu makamda, hissen, aklen ve hayalen gerek Ef’al, gerek Sıfat ve gerek Zat aynalarından vücudullaha bağlanıp, cümle eşyanın vücudu Hakk olduğunun idrakı ile nazar edip Şuhut etmekle zevk alır. Daimi zevkte kalabilmesi için rabıtaya sımsıkı sarılır. Halkın Fâni, Hakk’ın ise Baki olması halinde zevkiyap olur. Uruç yani yükselme mertebeleri olan Fena mertebelerini geçen kişi, artık nisbiyet ve şirk’lerden kurtulmuştur.
Zatın Vücud aynaları olan Ef’alin vücudu yoktu, sıfat’tan tecelli ediyordu; sıfat’ında vücud’u yok, oda vücud’dan tecelli ediyor; onun için salikin rabıtası ile Zat aynaları olan bu vücud’u görmesi, kesret Âlem’inden latafet Âlemine geçmesine vesile olur. Artık vahdet zevki kesret görüntüsüne galip gelmiştir. Zatı Hakk nazarı ile Vücud’dan Sıfat’ın, Sıfat’tanda Ef’al-in tecelli etmesinin müşahadesi ile latafet görüntüler devam eder. Tevhid’i zat’ında 4 şuhutu vardır.
1- Tevhid’i Zat (Kendi Vücudunu ve Âlem’in Vücud’unu ve Âlemi Vücudu Zat’iyeleri Hakk’ın Vücudu Zat’iyelerinden gayri olmadığını bilmeye ve böylece Şuhut etmeye Tevhid’i Zat denir).
2- Fenayı Zat (Bizim ve bütün âlemin kendilerine ait müstakil Vücutlarının Fâni ve olmadığını bilmeye Fenayı Zat denir).
3- Tecelliyi Zat (Bizim ve âlemin vücudu zatiyemiz tecelli Zat’ı ilahiye ile üflenmiş bir Nefai Rahman olduğunu bilmeyede Tecelli Zat denir).
4- Cennet’ül Zat (Bu âleme ibret nazarıyla bakılıp, cümlesi Fâni ve kendi vücudlarının olmadığını, Hakk’ın vücudunun mazharları olarak görmeye, bu görmeden elde edilen zevkede Cennet’ül Zat denir.) bu makamın Rabıtası "LÂ MEVCUDE İLLÂLLAH" Allahtan başka mevcud olan hiçbir şey yoktur. Her şey Fâni yalnız Allah Baki’dir.
Tevhid’i Ef’al de fiilimizi Hakk’ın fiilinde Fâni ettik. Tevhid’i Sıfat’ta, sıfat’larımızı Hakk’ın Sıfat’larında Fâni ettik. Tevhid’i Zat’ta da vücudumuzu Hakk’ın vücudunda Fâni ettik. Yani yok ettik zaten yok idi; biz varmış biliyorduk. İşte bizdeki olan Fiil, Sıfat ve Vücud Hakkın olduğunu anladığımız zaman kendimize nisbet ettiğimiz hiçbir şeyimiz kalmaz. “İşte ölmeden evvel ihtiyari olarak ölmek budur.” Fiillerim hakk’ınmış, sıfat’larım hakk’ınmış, vücudumda hakk’ınmış. “Ben çekildim aradan kaldı yaratan” senlik kalkınca aradan, haktan başka hiç bir şey kalmaz, kendini bilen dahi yine kendinden başkası değildir. Meğerse bu güne kadar kendi zannımda yarattığım bu Vücud hakk’ınmış, zannımda kendime bir Vücud yarattığım içinde şirkte olduğumun farkında bile değilmişim. İnsanı kâmilin telkinatıyla anladımki; zanlarımın yıkılarak vücudun Hakk’a ait olduğunu Şuhut etmeye başladım.
Bidayette de vücut hakkın imiş fakat ben bilmiyormuşum, fiziksel görünen zahir gölge vücudlara takılıp kalmaktan latif olan Cenabı Hakk’ın asıl Vahdet vücudunu göremiyordum.
Şimdi anladımki, fiziksel gölge durumunda olan bu kesret vücutlardan, görünen vücudullahmış. Nisbet gölge vücudlardan soyunan bir salik, her türlü isim ve resimden kurtulmuş olur. Bir Arifin buyurduğu gibi: “Zat’a erişince İman mad olur, bütün kuyudatlar onda kat olur. Salik bütün kayıd lardan kurtulur, sadece hakk’ın vechi Baki kalır. Bu şuhûtla şuhût’lanan kişide, gönlünde Hakk’ın varlığından başka varlık görmeme hali tecelli eder. Kendi ve başkaları artık yoktur. Hakk’ın dışındakı bütün varlıkları Fâni etmiş, her nereye bakarsa baksın, Hakk’ın sıfat’larından istidat ve kabiliyetleri nisbetinde, zatının nasıl zuhur ettiğini görmeye başlıyacaktır. Bu sözlerim tevhide nasibi olanlara geçerlidir.
Zikirimde üç defa Allah diyerek verdiğim Nefesimin, kendime nisbet ettiğim Ef’al, Sıfat ve Zat’ımın Hakk’a vererek ifna ettiğimi, bir Nefes alarak Hakk’ın vahdaniyet varlığı ile ihya olduğumuzu anlarız. Zikir’deki üç ifna ve bir ihya, bizim Fena fillah olmamızı sağladı. Tevhid’i Ef’al, Tevhid’i Sıfat, Tevhid’i Zat olan Fena makamlarındaki, ayrı ayrı izah ve Şuhutları, her bir Allah deyişimizin, geniş bir biçimde açıklamasından ibaret olduğu anlaşılmış oldu, zaten bir şeyin Fena edilebilmesi için, onun varlığı olması lazımki yok edilsin, hâlbuki kendimize ait ne Ef’al, ne Sıfat, nede Zat mevcud zanlarımızdaki o benliği ifna etmekten başka bir şey değildir.
Zan da iki türlüdür.
1 - Su-i zan (kötü zan)
2 - Hüsni zan (iyi zan)
"Her ikiside hakikat indinde geçersizdir."
Zira net ve kesin bir şey hakkında bilgisi olmayan zanna girer.
Fenayı Efâl, Fenayı sıfat, Fenayı Zat etmekle cehalet, nisbiyet ve şirk’lerden kurtularak, çift gören gözlüğümüzü, latafet gören net gözlük camıyla değiştirdik. Artık Allah’ın, Tecelli Efâl, Tecelli Sıfat, Tecelli Zat olan Vahdet zuhurunu zevk etmeye başlamış oluruz. Ya Rab, Zatının Nurlarını, bizlerede göster. Cemallullah olan sıfat’larında güzelliğinin zevkini bizlere tattır. Âlem ve Âdemde bütün tecellilerin sırlarını bizlerede ihsan ve ikram eyle. Allahu Ekber’liğinin gönlümüzde kabul edilişi, kul ve sana karşı acziyetimizi bir an olsun bizlere unutturma. Amin.
BEKÂBİLLAH MERTEBELERİ
CEM MAKAM-I :
Cem demek, toplanmak, bir araya getirmek, birleştirmek anlamındadır. Beka mertebelerinin birincisidir. Fena fiillah mertebelerini zevk edip, kulun kendisinin zannettiği, Fiil, Sıfat ve Zat’ının Hakk’ın Ef’âl, Sıfat ve Zat’ında yok olduğunu anladığında, Cem makam’ı salike telkin edilir. Fena mertebelerinde tarif edilen ikilik ifadesi olan, Enfûs ve Afak, yani bir biz var, birde bizden başkaları var. Tarifleri onun için burada birliğe erildiği için Bekada bu ifadeler yoktur. Cenabı Hakk’ın vahdaniyetinde, Zahir ve Batın vardır. Salik bu yerde Hakk’ı Zahir, Halkı Batın müşahede etmelidir. Halk, Hakk’a ayna olduğu için, Halk aynasından Zahir görünen Hakk’ın Vahdet tecellisidir. Onun için saliki Vahdet Şuhûd’u istila eder.
Cem makam’ı telkin edilen salik, Hakk’a Kuvve olup, onun kuvvesinden Hakk Zahir olurken kendisi Batın olur. Aynı zamanda eşyada butûna girer. Hakk’ın varlığı tam zuhur ettiği zaman Kâinattaki varlıkların gölgeleri yok olur. Sadece Hakk var olur. Bir cismin gölgesinin öğle vakti, cisimde yok olduğu gibi, halk mazharından Hakk’ın zahir olmasıdır.
Bir ağacın çekirdeğinde nasıl ağacın bütün gövde, dal ve yaprakları gizli olduğu halde görünmediği gibi, Hakk’ın Vahdaniyetinde Hak Zahir Halk Batın’dır.
Bu yerde ikilik ve kesret yoktur. Bütün eşyanın hakikatı aslen aynı Hakk’tır. Kul mazharından Hakk’ım diyen Kul değil, Hakk olmuş oluyor. Bakara suresi ayet 115 “Doğu ve batı her yer Cenabı Allah’ındır, hangi tarafa dönerseniz onun yüzü oradadır” ayetinin gereği olarak her nereye bakarsa Hakk’ın Cemal yüzünü görmesi onun zevki olacaktır. Bir hadisi kudside; “kulumun kulağından duyan, gözünden gören, dilinden konuşan, elinden tutan, ayağından yürüyen ben olurum” buyurulmuştur. Görüldüğü gibi kulun mazharından duyan, gören ve konuşan hakk olmuş oluyor.
Salikin Fena fillah mertebelerinde ifna ettiği, Ef’alini, sıfat’ını, Zat’ını, Cem mertebesinde hakk’ın vahdaniyetinde hakk’la ihya olacaktır. Dolayısıylada görende Hakk görünende Hakk, bilende Hakk, bilinende Hakk olduğu için, salik bu esnada her ne zahir olursa onu Hakk’a nisbet eder.
Buna ahkâmı ilahiye derler, burası hakikat şehridir. Gayriyet ve ikilik kısacası, kesrete ait ne varsa hepsi helak olmuş, yok olmuştur, görünen sadece bir Zat’tır. Salikte hakk’ın sarhoşluğu (kendinden geçme, zan, hayal dünyasından çıkmak) zuhur edeceğinden bu yerde saliki fazla durdurmazlar. Burası daima durulan ikamet yeri değil, gezip görülmesi, mutlaka görülüp yaşantı içinde zevk edilmesi gereklidir. Fena mertebelerinde soyunduğu zatını, burada hakkın zatını giyerek zuhura gelir.
Bu makama kurb-i Ferâyiz (Farzlarla yakınlık) denildiği gibi, Fena-i Nefis, Beka-i Ruh makamı ve Uluhiyed makamı gibi isimlerde verilmiştir. Buraya Berzah’da derler. Bu makamda hep vahdet zevki salikte galebe çaldığı için, deryanın dalgalarını değil yalnız deryayı görür. Vahdet zevk’ini dil anlatmakta acizdır.
HAZRET’ÜL- CEM MAKAM-I :
Bekabillah mertebelerin ikincisidir. Bu makam’da halk zahir Hakk batındır. Hakk aynasından halk zahir olarak müşahade edilir. Cem mertebesinde Abdin kuvvesinden bilen gören işiten Hakk idi. Hz.Cem makam’ında, Hakk kulun kuvvesi olması nedeniyle, kendi sıfatı olan kul mazharından gören Hakk, Duyan Hakk, bilen Hakk olmuş oluyor. Salikin Fena mertebelerinde soyunduğu, kendi bütün sıfat’larını burada, Hakk’ın sıfat’larını giymesi nedeniyle, Allah’ın sıfat’larının mazharı (görüntü yeri) olur. Artık sıfat’lar onun mazharından seyredilir. O mazharda Hakk, Enel Hay (ben diriyim), Enel Kadir (ben güçlüyüm) diyerek, Cenabı Hakk’ın Kelam ve lisanını salikin kullandığını zevk ederiz.
Bu mertebede Salik Enfûsunda Cem’de Afak’ında Fark’ta olmalıdır. Dikkat edilirse, Ef’al mertebesinde Enfûsunda Fark’ta, Afak’ında Cem’de idi. Nisbiyet ve şirklerinden kurtulduğu için, daima Hakk’la beraber olması onun Cem’de olması demektir. Zahirde Fark’ta olması, Cemad’at, Nebad’at, Hayvan’at ve insan’lara Esma ve Sıfat’ları gereği neyi gerektiriyorsa, öylece yaklaşmasına şeriatı ahkamiye olan Fark’ıyla yaklaşır diyoruz.
Bu makam’a Ehlullah kurb-i Nevâfil derler. Bir Hadisi Kudside: “Kulum bana Nevafille (Nafilelerle) yaklaştığında ben onun görmesine Göz, işitmesine Kulak, konuşmasına Dil olurum” buyurmuşlardır. Görüldüğü gibi artık kulun gözünden kulağından gören ve duyan değil, gözüne göz, kulağına kulak olduğunu söylemektedir.
Artık, sıfatların kemalatı nisbiyetinde, Sıfat ve Esma, Asar ve Eşya tecellisinde Hakk’a ulaşmak, Hakk’ı seyretmek için gayret göstermektir. Her nereye nazar edersek edelim, batındaki Hakk’ın zahirdeki halk’tan tecellisini zevk ederek, bütün Sıfat’ların, Zatı Hakk ile kaim olduğunun müşahede ederiz. Bu makam ayni zamanda Şeriatı Muhammadiye makamıdır. Buraya ayak basanlar şeriatı ahkamiyenin yükümlerini harfiyen uygularlar. Şeriatı evvelde (Fark-ı evvel) bir çocuğun yaptığı hataların af edilmesi mümkünken, Fark-ı sâni olan bu Hakikat Şeriatında af yoktur. Salik artık akil baliğ olmuştur. Sorumluluk sınırına girmiştir, bundan böyle her şeyde kılı kırk yarması lazımdır. Şeriatsız Hakikat olmaz. Hz.Muhammed’siz Allahı bilmemiz ve bulmamız mümkün olmadığı gibi.
Hz.Muhammed’in Şeriat elbisesini giyenler, Cenabı Hakk’ı kendi gönül evinde daimi misafir edenlerdir. Mutmain nefs olarak Cenabı Hakkın kemalat Rahman sıfatlarından Hakkı zuhur ettirmeye Muhammedi elbiseyi giyme denilir. Fark-ı sâni ile zerreden küreye kadar her Sıfat’ta Cenabı Hakk’ın Cemalini görenlerdir. Bunlar Şeriatin emir ve yasaklarını harfiyen uygulamaktan mutluluk içinde sonsuz zevk alırlar. Muhammed elbisesini giyemeyenler ise, stres, üzüntü ve keder gibi vesveselerden kurtulamazlar.
Şeriatı yaşamadıkları için kendilerine çok yazık etmiş olurlar. Hz.Ali (r.a.) bir sözünde, “Farksız Cem zındıklık, Cemsiz Fark’ta Müşrikliktir” buyurmuşlardır. Şu halde Fark’sız Cem dinden çıkma, Cem’siz Fark’ta Şirk olduğunu hiç aklından çıkarma, Tevhid ise, Cem ile Fark’ı ayni anda Şuhut etmektir. Her hangi bir tecelliyi izlerken, Hakk’ı ve Halk’ı ayni zamanda zevk etmek ve neşesine ermek Tevhid zevkidir. Her şeyi kul’dan görüp Hakk’ı bir tarafa itip Halk’ı görmek şirk’tir, ortak koşmaktır, esası, hakk’ın bütün işlerini Kul eliyle işlediğidir. Kulun kendine ait hiçbir şeyi yoktur. o sadece mazhardır. Kulun adı söylenir ama, salikler Hakk’ı zevk ederler.
CEM’ÜL CEM MAKAM-I :
Bekâbillah mertebelerinin üçüncüsüdür. Makam’ı Cem ile Hz.Cem mertebelerinin kendinde Cem eden (toplayan), diğer bir tabirle Vahdet ve kesreti cem eden bir makam’dır. Zahir olsun batın olsun cümle var olanın Hakk olarak müşahede edildiği bir yerdir. Zahir olan mukayyet (geçici), batın olan mutlaktır. Mukayyet dediğimizde mutlak dediğimizde hepsi hakk’tır diye zevk olunur.
Bu makam’a delil olarak hadid suresi ayet 3 “o Evvel’dir, o Ahir’dir, o Zahir’dir, o Batın’dır o her şeyi kemalatıyla bilendir” ayeti gösterilebilir. Ayrıca Necm suresi ayet 9 “Kâbe kavseyn” Celal ve Cemal yaylarının birleştiği Kalp mertebeside denilir. Vahdet ayni kesret, kesrette ayni Vahdet olarak zevk edilir. Tevidi Efalde Ef’alini Tevhidi Sıfatta sıfatlarını, Tevhidi Zatta zatını soyunan bir salik, Makamı Cemde Zatını giymeye başlar. Hz.Cem mertebesinde Hakk’ın sıfatlarını giymesi ve bu yerdede hakk’ın fiillerini giymesi zuhur eder. Çünkü bu mertebede Ef’âl ve asara tedalli (iniş) vardır.
Böylece bir salikin Tevhid yaşamına başlangıcı, meratibi ilahiyenin sonu olmuş oluyor. Çünkü Fena mertebelerinde sıra ile kendisine nisbet ettiği Ef’âlini, Sıfat’ını, Zat’ını soyundu. Evvela Cem mertebesinde Hakk’ın Zat’ını, Hz.Cem mertebesinde Hakk’ın sıfat’larını, Cem’ül Cem mertebesindede Hakk’ın Ef’âl ini giyerek, ihtiyari olarak Hakk’ta Hakk oldu. “onların cestleri Ruh’ları, Ruh’larıda cesetleri oldu” Hadisi şerif gereğince, her bir varlığında Tevhid olduğu anlaşılmış olur.
Peygamber ve Velilerin sırlarına vakıf olmak isteyenler, bu makamı gerçek yönüyle zevk etmelidirler. İşte o zaman Salik Hâfi şirkindende tamamen kurtulmuş, ibadet eden ibadet ve ibadet edileni birleyip Hakk olmuş olur. Esas Tevhid’in yaşantısı meratibi ilahinin tahsilinden sonra yaşam haline dönüşür. Tevhid nasıl Zat mertebesinde tamamlandıysa, cezbede bu mertebede tamamlanmış olur.
Meratibi ilahiyeyi tamamlayan bir Salik, Mürşidinin telkin ettiği makamların idrakı ile bütün Kâinatı kendi özünde bulur. Çünkü vahdet ve kesreti anladı, yaşadı zevk etti. Böylece her yerde zuhur edeni ve göreni çok yakından tanıdı. Perdeyi kaldırdı özünü gördü. Ayniyet ile tanıştı. Gayriliği bıraktı, gören ve görünenin o olduğunu, kendi hakikatı olduğunu müşahede etti. şüküretti. Hamd etti. Secde etti. Özünü idrak ederek ona, Sıfat ve Esma giydirip bu Âlemin içine çıktı. Hakk’ın bütün özellik ve güzellikleriyle doldu. Cenabı Hakk’ın Hüviyet ve Eniyetini Cem eden Âdemiyetini bildi. Âdem Hakk’ın mazhar-ı tâmmıdır, aynasıdır. Hz.Peygamber (s.a.v) Allah Âdemi kendi suretinde yaratmıştır” buyurdu. Sureti demek sıfat’ları demektir. Hayat, İlim, İrade, Duyma, Görme, Kelâm, Kudret, Tekvin gibi Sıfatı Sûbudiyelerini onda tecelli ettirdi.
En güzel isimlerini onda zuhur ettirerek hakk’ın halifesi olarak yeryüzünde göreve başlamış oldu. Rahman suresi ayet 19 “o iki denizi salıvermişti” tatlı ve acı su işte burasıdır. Ruh denizi ile Ten denizinin birleştiği Âdemdir. Bedenin ve Ruh’un derinliklerine inip sırlarını çözen, gerçek manasını kavrayan olgun insandır. Gaye bu Âlemde, bu sırrı çözüp Hakk’ı her zuhurda tanımak ve Hakk ile yaşamaktır. Hakk ile yaşayan Hakk’ı yaşatabilir. İşte İnsanı Kâmil sırrı hakk’tır. Bütün isimlere Müsammâdır.
AHADİYETÜ’L CEM MAKAM-I :
Bekâbillah mertebelerinin sonuncusudur. Bu makam ayni zamanda makam’ı Muhammed’dir. Kesret olan varlıktan kaydın kaldırıldığı yerdir. Bundan sonra başka bir makam’da yoktur. En yüce mertebedir. Salike bu makam’ı bizzat Resulullah Efendimiz manen telkin ederse, ancaksın zevk edilebilir. Yoksa ilmi olur. Zevk edilemez. İbrahim (a.s.) Tevhid babası olduğu halde bu makam’a ancak Muhammed (s.a.v.) Efendimizin müsadeleriyle girebilir.
Bu makam iki kısımda müteala edilir. 1- Ahadiyet’ül ayn. Allah lafzıyla ifade edilir. 2- Ahadiyet’ül kesret. Makam-ı Mahmud diye bilinen Makam-ı Muhammeddir. Akla göre aralarında fark varmış gibi görünsede, hakikatta fark yoktur. Buna delil olarak, ihlâs suresi “Deki o Allahtır bir tektir” ayeti gösterilebilir. Pirim seyit Muhammed’i Nur, bu makam için vahdetin ayni kesret, kesretinde ayni vahdet müşahede edildiği yerdir buyurmuşlardır.
Bu makama ev edna makamıda denilir. Enfâl suresi ayet 17 “Habibim sen attığın zaman sen atmadın ancak Allah attı”ayeti bu makamın zevkine delildir.
Tevhid Risalesini böylece tamamlamış oldum. bütün kardeşlerimin, Mürşidi kâmil’in telkinlerine sıdkiyle sarılarak, Meratibi ilahiyedeki mertebelerde Şuhût ve Rabıtaları kullanmalarını, çok Tefekkür etmelerini ve bu yolda sebat ederek Tevhid yaşamı içinde dünyada ikende daimi cennette olmalarını niyaz ederim. Amin.
Ahmet ARSLAN
http://hasankamilyilmaz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=513
| Tevhid Bilinci ile Yaşamak |
|
Altınoluk Dergisi 2010 - Eylül, Sayı: 295
Tevhîd, bir inanç ve düşünce sistemi olmanın ötesinde bir hayât tarzı ve yaşama biçimidir. Allah’ın birliğine, ahadiyyet ve vahdâniyyetine inanmak, tevhîdin ilk esâsıdır. Tevhîd aynı zamanda bu âlemde sâdece Bir’i görüp O’nu algılamaya çalışmak, kendimize âid varlıktan soyutlanarak şâirâne ifâdesiyle:
Veren Sensin, alan Sensin, kılan Sen
Ne verdinse odur, dahi nemiz var
gerçeğini kavramaktır.
Tevhîd, bir inanç ve düşünce sistemi olmanın ötesinde bir hayât tarzı ve yaşama biçimidir. Allah’ın birliğine, ahadiyyet ve vahdâniyyetine inanmak, tevhîdin ilk esâsıdır. Tevhîd aynı zamanda bu âlemde sâdece Bir’i görüp O’nu algılamaya çalışmak, kendimize âid varlıktan soyutlanarak şâirâne ifâdesiyle:
Veren Sensin, alan Sensin, kılan Sen
Ne verdinse odur, dahi nemiz var
gerçeğini kavramaktır.
Tevhîd, ubûdiyyet ve kullukta Bir olana yönelip O’nun dışındakileri kalb, zihin ve düşünce dünyâmızdan uzaklaştırmak, beşeriyet sıfatlarından sıyrılıp, benlikten soyutlanarak sâdece O’nun varlığını idrâk etmektir. Ruveym b. Ahmed Bağdâdî: “Tevhîd beşeriyet âsârının yok olması, yalnızca ulûhiyetin ortaya çıkmasıdır” derken bunu kasdetmektedir.
Tasavvuf muhîtlerinde tevhîdin bir beşerî, bir de ilâhî olanından bahsedilir. Beşerî tevhîd, cezâ korkusuyla gerçekleşen tevhîddir. İlâhî olanı ise tâzim duygusuyla yapılandır. Çünkü yaptığı işe karşılık beklemek ve yaptığına değer vermek beşeriyet muktezâsıdır. İnsan tevhîd inancında bu zaaflarından kurtulmadıkça ilâhî tevhîde ulaşamaz. İlâhî tevhîdde tâzim vardır, sevgiyle harmanlanmış bir saygı vardır. Şüphesiz sevgi ve saygıdan doğan bir tevhîdle cezâdan korkarak oluşan tevhîd bir değildir. Vâkıa Allah’ın azâbından korkmak da onurlu bir davranıştır. Ama sevgiye dayalı tâzim ise daha yüksek bir duygudur.
İlâhî tevhîde ermek için yaptıklarını kendine izâfe ederek “ben, ben” diye benlik iddiâsında bulunan nefsin ahlâkını değiştirmek gerekir. Çünkü gerçek mânâda ben demeğe lâyık olan azamet ve kibriyâ sâhibi Allah Teâlâ hazretleridir. Nitekim Allah Teâlâ Bedir zaferinden sonra Habîb-i edîbi ve onun mümtaz arkadaşları sâhabe-i kirâmı zafer sarhoşluğuna kapılmamaları için uyarmakta ve şöyle buyurmaktadır: “Öldürdüğünüz zaman siz öldürmediniz, Allah öldürdü. Attığın zaman da sen atmadın, atan Allah’tı. Ve bu müminler için bir imtihândı.”
Biz târihî bir gerçek olarak biliyoruz ki Bedir savaşında üç yüzden fazla İslâm ordusu, dokuz yüzü aşkın müşrik ordusunu tepelemiş ve müşriklerin reislerini de katletmişti. Savaşın en kızıştığı sırada Allah Rasûlü ellerini semâya kaldırarak duâ etmiş ve yerden aldığı bir avuç kumu düşmanların yüzüne doğru atmıştı. Sonunda müşrikler bozguna uğramış, Müslümanlar zafer kazanmıştı. Ancak Allah Teâlâ tevhîd inancının bir gereği olarak kendisinin fâil-i mutlak olduğu gerçeğinin unutulmaması amacıyla onları bu ifâdelerle uyarmıştı.
Tevhîdin ibâdet ve kullukta sâdece Allah’ı kasdetmek ve O’na yönelmenin dışında bir de fâil-i mutlak olarak sâdece O’nu görmek anlamı vardır ki âyet-i kerîmede bu gerçeğin ifâde edildiği görülmektedir.
Bir’i görmek inâyet-i ilâhiyye işidir. Allah gösterirse insan o gerçeği görmeye güç yetirebilir, değilse acze düşer. Bir’i görmek için şaşılıktan kurtulmak lâzımdır. Şaşı çırağın hikâyesi bunu çok güzel anlatır. Rivâyete göre bir usta, gözü şaşı olduğu için biri iki gören çırağından raftaki şişeyi getirmesini ister. Çırak koşar raftan şişeyi almak üzere, ancak rafta iki şişe vardır. Ustasına seslenir: “Ustam rafta iki şişe var, hangisini getireyim?” Usta: “Rafta bir şişe var, onu getir” derse de çırak iki şişe olduğu düşüncesinde ısrâr edince usta: “O zaman birini kır, diğerini getir” der. Fakat şişenin biri kırılınca öbürü de kaybolur. Çünkü çırağın gözü şaşıdır ve biri, iki görmektedir. Şişe kırılınca gerçeğin farkına varır çırak. Tevhîd de böyledir. Âleme şaşı bakanlar hep iki ya da daha çok, kesreti görürler. Ama ikinci şişeyi kıranlar gerçek tevhîdin farkına varırlar.
Tevhîdde bir müşâhede, bir de murâkabe mânâsı vardır. Nitekim Cibrîl hadîsi olarak bilinen hadîsteki ihsân târifinde tevhîdin iki boyutunu da görmek mümkündür. Hadîsteki Allah’ı görüyormuşçasına kulluk müşâhede anlamını, her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da O seni görüyor ibâresi ise murâkabe mânâsını ifâde etmektedir.
Müşâhede anlamındaki bir tevhîdde kul, kendine ve kendi kâbiliyetlerine herhangi bir şey izâfe etmeden kendini ve eşyâyı Allah ile kâim görür. Eşyâya bakarken onları sevk ve idâre eden kudreti müşâhede eder ve kendisinin de O’nunla kâim olduğunu idrâk eder. İrâdesini de, idâresini de O’na bırakır. Böylece tevhîd hakîkati kulu büsbütün isti’lâ etmiş olur. Sonuçta kul her şeyin Allah ile kâim olduğunu görür. Nereye baksa O’nun varlık ve birliğini gösteren delîller müşâhede eder. Böyle bir tevhîdde kulun nefsi aradan çıkmıştır. Kul fâil-i mutlak olarak sâdece O’nu görmeye başlamıştır. Artık kulun tevhîde alâmet aramaya, delîl bulmaya ihtiyâcı kalmamıştır.
Müşâhedeye erememiş kişilerin durumunu anlatan murâkabe kavramında ise kulun sürekli olarak Allah tarafından gözetlendiğini, kontrol edildiğini düşünmesi ve bu düşüncenin ibâdet ve davranışlarına yansıyarak kullukta “ben”i devreden çıkarması söz konusudur. Sahîh bir tevhîd, nefsin benliğinden arınmış bir tevhîddir. Nitekim ilk devir sûfîlerinden Ebû Bekir Şiblî adamın birine: “Tevhîdinin neden sahîh olmadığını biliyor musun?” diye sormuştu. Adamcağız: “Hayır” diye cevâb verince Şiblî: “Çünkü sen, benliği atmadan O’nu taleb etmeye çalışıyorsun. Bu mümkün değildir” demişti.
Her gün namazlarımızda en az kırk defa okuduğumuz Fâtiha sûresinde: “Ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz” diyoruz. Bu ifâdelerimizde ibâdet ve kulluğumuzun ancak O’nun yardım ve desteğiyle gerçekleştiğini îtiraf ediyoruz. Çünkü O, gönül dünyâmıza ibâdet neşesi ve kulluk arzusu vermese, biz nasıl ibâdet edebiliriz? O’nun gönlümüze lütfedip böyle bir arzu vermesi âdetâ: “Buyur gel ey kulum” diye bizi kendine çağırmasıdır. Biz o dâvetle O’na yöneliyoruz. O’na yönelişimizi kendimizden değil, O’ndan bilmeliyiz. O, bu duyguyu vermese biz nefsimizin hevâsını nasıl aşıp O’na koşabiliriz ki?
İbâdetler, Kur’an ve sünnetin kulluğa vesîle kıldığı davranışlar manzûmesidir. Bu davranışların muktezâsı olan mânevî özellikler onların kalitesini arttırır. Nitekim gafletsiz bir namaz, gıybetsiz bir oruç, minnetsiz bir zekât ve sadaka, âlâyişsiz bir hac, riyâsız bir cihâd, usanmadan zevkle yapılan bir zikir ve nefsânî âfetlerden uzak bir tâat gerçek ibâdet sayılır. Husûmetsiz bir rızâ, şikâyetsiz bir sabır, şüphesi olmayan bir yakîn, sürekli bir müşâhede, dönüşü olmayan bir yöneliş ve fâsılasız bir vuslat da tevhîd sonucu ortaya çıkan kalb eylemleridir.
Kulluğunda Hakk’tan başkasını kasdetmeyen; gönlü, rûhu ve bedeniyle sâdece O’na yönelen kimse en yüksek mânevî derecelere ulaşır. Kulluk ve ibâdetini huzûr-i kalbî denilen duygu yoğunluğuyla îfâ eden kimse, fiilini nefsine değil Hakk’a izâfe ederek amel ve davranışında ihlâsa erer. Böylece kulda kudsî hadîsteki: “Kulum benimle görür” ahkâmı zâhir olmaya başlar. O artık hâlis bir kuldur. Tek tek ve topluca dünyevî hiç bir şeyle bağlı ve kayıtlı değildir. Sâdece Hakk’ın müşâhedesiyle meşgûldür.
Ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz ibâreleriyle kul, müşâhede pencerelerini aralamakta, âdeta Rabb’ıyla bire bir konuşur hâle gelmektedir. Çünkü Fâtiha sûresinin ilk âyetlerinde kulun Allah ile irtibâtı üçüncü şahıs; yâni gâib sîgasıyla olduğu hâlde bu âyetten îtibâren irtibât muhâtab sîgasına dönüşmekte, kul âdeta Allah’ı karşısında görürmüşçesine O’na taleb ve niyâzlarını sıralamaktadır. Bu hitâb esnâsında Allah ile kul arasında nefsin mülkiyet perdesinden başka bir perde yoktur. Nefsin mülkiyetinden kurtulabilen kul, perdeler açılarak Mâlik’i müşâhede etmeye başlar. Rivâyete göre Bâyezîd Bistâmî, bâzı müşâhedeleri sırasında: “Yâ Rabbi! Sana giden yol nasıldır?” diye sorar. Rabb’ı da onun gönlüne: “Nefsini bırak da öyle gel” diye ilhâm ederdi.
Fâtiha sûresinde Rabb’ını ülûhiyet, rubûbiyet, rahmân ve rahîm sıfatlarıyla anarak şükür ve senâ ettikten sonra bu sıfatların etkisi sâyesinde kul, nefsin esâretinden kurtulur. Ve ondan sonra kul ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz demeye başlar.
Bu ifâdede yüksek seviyede bir tevhîd idrâki vardır. Allah’a bu lafızlarla ilticâ eden birinin hâlâ kulların kapısında dolaşması, kula kullukla vakit geçirmesi, insanlardan, canlı ve cansız varlıklardan meded ve inâyet umması tevhîdini yaralar. Nitekim Allah dostlarından Süfyân Sevrî akşam namazında bir cemâate imam olur. Fâtiha’yı okurken bu âyete geldiğinde düşüp bayılır. Neden sonra kendine geldiğinde niye bayıldığını soranlara der ki: “Ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz dediğimde öyleyse niye sultanların, doktorların ve insanların kapısına koşup duruyorsun? Bu sözünde sâdık değil misin? denilmesinden korktum.”
Ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz âyetinin mânâsında İbrâhimî bir tevhîd anlayışı vardır. Nitekim Nemrûd, İbrâhim (a.s.)’ı ateşe atacağı zaman Cebrâil geldi: “Herhangi bir ihtiyâcın var mı” diye sordu. İbrâhim (a.s.): “Senden mi, aslâ!” cevâbını verdi. Cebrâil: “Öyleyse Allah’tan iste isteyeceğini” dedi. İbrâhim (a.s.) bu sefer: “O benim hâlimi görüyor ve biliyor. Ben âlemlerin Rabb’ına teslîm olmuşum” dedi.
Hz. İbrâhim o sırada elleri ve ayakları zincire vurulmuş ve mevhum bir âkıbete doğru sürüklenmekteydi. Ancak onun tevhîdi müşâhedesi, gönlünde bir inhirâfa yer bırakmamıştı.
Şimdi düşünelim. O sırada İbrâhim (a.s.)’ın sâdece elleri ve ayakları bağlanmıştı. Oysa bizim ellerimiz bağlı hareket edemiyoruz, ayaklarımız bağlı yürüyemiyoruz. Gözlerimiz kapalı göremiyoruz, kulaklarımız tıkalı duyamıyoruz. Dilimiz tutulmuş konuşamıyoruz. Ve bu hâlimizle cehennem ateşinin başındayız. Nemrûd’un ateşine karşı Allah’tan başkasının yardımını kabûl etmeyen İbrâhim misâli cehennem ateşine karşı Hakk’tan yardım dilemek durumundayız.
Tevhîd bilincine eren, hedefi ve gâyesi Allah olandır. Tevhîd bilincine erende sevgi ve tercihler, şahsî ve nefsânî olmaktan çıkıp O’na âid olur. Çünkü Bir’in sevgisinde fâni olan kendisine âid bir tercih taşımaz. Mevlânâ bu konuyu şöyle anlatır: “Bir sevgili sevgilisine sordu: Beni mi çok seviyorsun, kendini mi?” Sevgilisi dedi ki: “Ben kendimden ölmüşüm. Seninle diriyim. Kendimden, varlık ve sıfatlarımdan geçmişim. Kendilik bilincimi unutmuşum. Senin bilginle bilmişim. Kendi güç ve kudretimi hatırdan çıkarmışım. Senin gücünle güç kazanmışım. Kendimi seversem seni sevmiş olurum. Seni seversem kendimi sevmiş sayılırım.” Bir başka sevgili de sevgilisini sınayıp denemek için bir sabah vakti ona şöyle sordu: “Ey filan oğlu filan! Ey derdlere düşmüş âşık! Beni mi çok seviyorsun kendini mi doğru söyle?” Sevgilisi şu cevâbı verdi: “Ben sende öylesine fâni olmuşum ki tepeden tırnağa seninle doluyum, güzelim. Varlığımda bir addan başka bir şey kalmadı. Vücûdumda da senden başka bir şey yok. Ben sende; senin bal denizi olan varlığında sirke gibi erimiş kaybolmuşum.” Mevlânâ Mesnevî’sinin ilk beyitlerinde bu gerçeği çok veciz bir biçimde şöyle ifâde etmektedir:
Her şey Sevgiliden ibârettir, âşık ise perde
Diri olan sâdece Sevgilidir, âşık ölüdür yerde.
Bu ifâdelerden gerçek tevhîde erenin irâdesinin Hakk’ın irâdesine râm olması gerektiği, tercihinin; kabûl ve reddinin nefis ve hevâsının ya da başkalarının değil, O’nun kabûl ve reddi olması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu da tevhîdin bir mi’yâr olarak gönle yerleşmesiyle olabilecek bir hâdisedir. Bu ise insanın ibâdette olduğu kadar hayâtın her safhasında Bir’i görmesi, Bir’i hissetmesi ve Bir ile yaşadığının farkına varmasıyla gerçekleşebilecek bir olaydır. Ramazanın sona erip Şevvâl ve Bayram iklimine girdiğimiz şu günlerde Rabbımız’dan hepimize böyle bir tevhîd bilinci nasîb etmesini dileriz. |
Fethullah Gülen
Tevhid; vahdet kökünden, birleştirme, bir kılma, bir sayma, Allah'ı birleme, "Lâ ilâhe illallah" hakikatine inanma ve bu yüce hakikati sürekli tekrarlayıp durma mânâlarına gelir. Sofîye ıstılahında tevhide, bu mânâların yanında; yalnız Bir'i görme, Bir'i bilme, Bir'i söyleme, Bir'i isteme, Bir'i çağırma, Bir'i talep etme ve O'ndan başkasıyla olan münasebetlerini de hep O'na bağlama, her şeye O'ndan ötürü alâka duyma anlamları da yüklenmiştir.
Tevhid; mebde'de, Allah'ın zâtını,
[1]كُلَّمَا خَطَرَ بِبَالِكَ فَاللهُ تَعَالى غَيْرُ ذلِكَ fehvâsınca, aklen tasavvur edilebilecek her şeyden tecrid; müntehâda da, zevk u hâlin vüs'at ve derinliği ölçüsünde mâsivâyı (Allah'tan başka her şey) kalben bütün bütün unutup O'na tahsîs-i nazar etmektir. Bu mânâda tevhid, İslâm'ın hem esası hem de meyvesidir. Bu çerçevede mebde ve müntehâ mülâhazasıyla bir tevhid telâkkisi, sofîyece sık sık üzerinde durulagelmiştir. Sofîyenin dışındakiler ise, ona biraz daha farklı anlamlar yüklemişlerdir.
Bunlara göre kısaca tevhid; Cenâb-ı Hakk'ı rubûbiyetiyle tastamam bilip, ulûhiyetine karşı da ubûdiyetle mukabelede bulunma ve mes'uliyet şuuruyla hareket etmedir ki, bir taraftan O'nun biricik tasarruf sahibi olduğunu, kavlî, fiilî ve hâlî ikrarla beraber, O'nu benzer, zıt, nidd ve nazirden tenzih etmek; diğer taraftan da, böyle bir Mâbud-u Mutlak ve Maksûd-u bi'l-istihkaka karşı ta'zim, tebcîl, takdis mânâlarını hâvi ubûdiyet-i kâmilede bulunma demektir. Bu mülâhazaların bütününü şu şekilde hulâsa etmek de mümkündür: Tevhid; hem bir tevhid-i ilmî ve imanî, hem bir tevhid-i keşfî ve zevkî hem de Hakk'ın kendi has kullarına hususî mevhibesi olan tehvid-i zâtîdir.
1. Tevhid-i imanî ve tevhid-i ilmî, şuhûd ve istidlâl ile elde edilen tevhiddir ki, bu mazhariyeti paylaşanların, şirkten ve şâibe-i şirkten uzaklaşarak ömürlerini hep vahdâniyet-i ilâhîyi düşünme, O'nu yâd etme ve gönlünün derinliklerinde O'nu duyması şeklinde tecellî eder.
2. Keşfî ve zevkî tevhid, şuhûd ve istidlâl yoluyla elde edilen mârifeti, daha sonra da vicdanî bir keşif ve zevkle duyup hissetme; yaşayıp kalble seslendirme demektir.
3. Tevhid-i zâtî, Hazreti Vahid u Ehad'in, kendinin kendine olan şehadetini tazammun eden öyle derin bir tevhiddir ki, O, kime duyurmuşsa o duyar; kime hissettirmişse o hisseder; duyup hissedenlerin de ya dilleri tutulur ya da O'nun müsaadesi ölçüsünde çevrelerine ifade ve ifaza edebilirler. Bu mertebedeki tevhidi duyan bir sâlikin nazarında bütün delil ve işaretler renk atar; eşya min vechin serâb olur; bütün varlık itibarîliğe bürünür ve edep insana artık "sus" der; sus der, zira bu makam sükût makamıdır ve bu tevhid de tevhid-i sükûtîdir.
Bu mülâhaza çerçevesinde Mevlânâ tevhid hislerini şöyle seslendirir:
"Ey birader, kîl u kâl erbabından elini çek ki, Cenâb-ı Hakk sende ilm-i ledün izhar eylesin.. söz gelip buraya dayanınca, dudak "pes" edip kapandı.. kalem bu noktaya ulaşınca o da kırıldı. Burası, fesahat yapıp dil dökecek makam değildir; (gel) dem vurmadan vazgeç; doğruyu en iyi Allah bilir."
İlm-i ledünnün, mârifet-i ledünne inkılâp etmesi; vicdanın hususî bir iltifatla donanması, cezbin de incizâbın rengine boyanması demek olan bu hâl veya bu makam damlanın deryalaştığı, zerrenin kâinatlaştığı, hiçlerin vücûd pâyesiyle şereflendirildiği mir'âtiyet makamıdır. Ziyâ Paşa, Harâbât mukaddimesinde derin bir şiir zevkiyle bu hâli şöyle resmeder:
"Ey varlığı, varı var eden Var!
Yok yok, Sana yok demek ne düşvar.!"
Damlaya derya olma yolunu açan, zerreyi güneş hâline getiren, yoka var olma payesini kazandıran, ibtidâ ile intihâyı câmi ve herkese açık objektif bu tevhidin üstadları peygamberlerdir. Onlar, söz ve mesajlarına tevhidle başlar, duracakları yerde de sükûtî tevhid mülâhazasıyla sükût ederler. Aynı zamanda, hak yolcularının Allah'a açılma sürecinde ilk rıhtım, ilk liman ve ilk rampaları da yine bu ibtidâ ile intihânın birleşik noktası sayılan objektif tevhid mülâhazasıdır. İlk mürselden Son Nebi ve Mürsel'e kadar, vazife ve sorumluluğu "yakaza" şehrahında götüren bütün hak elçilerinin birinci mesajları, اُعْبُدُوا اللهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ"Allah'a ubûdiyette bulunun ki, sizin O'ndan başka ilâhınız
yoktur."[2] sözleriyle ifade edilen imanın işte bu rükn-ü a'zamı olmuş; daha sonra da bunun vuzûh ve inkişâfıyla alâkalı diğer emirler...
Böyle bir tevhid telâkkisi, İslâm'a girişin kapısı, onu, ilme'l-yakîn, ayne'l-yakîn, hakka'l-yakîn mertebesinde duyup zevk etmenin kaynağı, Hakk'ın kendini, kendi bildiği gibi -istidatlara göre- bildirmesinin de ilk çağrısıdır. Böyle bir tevhid anlayışıyla İslâm'a girilir; fıtratları yol almaya müsâit olanlar onunla yol alır; onunla nazar ve istidlâlî araştırmalarına gerçek derinliğini kazandırır; onunla izâfî hakikatlerin perde arkasına muttali olur ve onunla kadim ve hâdis farkının içyüzünü görür; Yaratan ve yaratılan arasındaki en büyük münasebet olan Hâlık-mahlûk münasebetini kavrar, abd ve Mâbud alâkasını anlar.. hatta yine onunla, Rabb'in yaratıklarına karşı mukaddes, münezzeh mübâyenetini, O'nun sıfatlarının kemal, külliyet ve asliyetini; kendi sıfatlarının da eksiklik, cüz'iyet, zılliyet ve izâfîliğini idrak eder; eder ve bütün mülâhazalarını enbiya-yı izâmın telâkki çerçevesine oturtur. Bu üstadların tarif ettiği çerçevede, tevhid adına tenzih ederken ta'tîlden, Hakk'a yakınlığı seslendirirken hulûl ve ittihattan, kendini O'nun tecellîlerini temâşâya salarken temsilden, sıfatlarını yorumlarken de teşbih ve tecsim hatasına düşmekten kurtulur ve günde -lâakal- kırk defa tekrar ettiği sırat-ı müstakîm erbabından olma liyâkatini ortaya koymuş olur.. ve yine bu mânâdaki tevhidle hak yolcusu, kaza ve kaderin biricik gerçek kaynağını kavrar; Mutezile ve Cebriye'nin felsefe kaynaklı inhiraflarında ömrünü tüketmez; O'na yönelir.. O'na kullukta bulunur.. O'nu sever.. O'na karşı her hükmüne derin bir saygı duyar.. her şeyi O'ndan bilir -iradesindeki tercih hakkı mahfuz- her şeyi O'ndan bekler.. her zaman O'na itimat eder.. dünya ve ahiret mutluluğunu da O'ndan diler ve dilenir.
Tevhidi, mahiyet ve sıfatlardan mücerret bir vücûd olarak kabul eden Aristo, İbn Sînâ ve Nasîruddin et-Tûsî gibi mütefekkirler, kendilerinden sonra daha farklı şekilde sistemleşip devam edecek olan monizm inhirafına kapı aralamış ve pek çok batıl cereyanın doğmasına vesile olmuşlardır. Tevhidde hulûl ve ittihada sapanlar ise -bunun neoplatonizm cereyanı ile İslâm ilâhiyatına bulaştığı da söylenebilir- varlığı, Hazreti Vâcibu'l-Vücûd'un mütemâdi tezâhürü ve eşyayı da âdeta O'nun aynı gibi görerek "tevhid" dedikleri aynı noktada şirke girmişlerdir. İlâhî sıfatları inkâr eden Kaderiye ve Cehmiye'nin Allah'a acz isnad etmeleri ve insan iradesini ilâhlaştırmaları açıktır ve dalâletleri de izahtan vârestedir. Hele insanı, eli-kolu bağlı, kaderin kâhir rüzgârları karşısında savrulup duran çer çöp telâkkileriyle ele alan Cebriye'nin hâli, aklın bedâhetine bütün bütün ters olmanın yanında Allah'a karşı da en büyük bir iftiradır. İşin doğrusu, bütün bu cereyanların hemen hepsinde bir dâne-i hakikat bulunsa da müntesipleri ifrat ve tefritlerle inhiraflardan kurtulamamış ve ortaya attıkları düşüncelerle de arkadan gelenlere bir sürü kayma noktaları hazırlamışlardır.
Bize gelince; peygamberlerden duyup öğrendiğimiz, onların doğru vârislerinin beyan, tavır, iç müşâhede ve keşifleriyle ikinci kez tanıyıp zevk ettiğimiz, görüp şâhit olduğumuz tevhid; Yüce Yaratıcı'nın rubûbiyet ve mârufiyeti, bizim de ubûdiyet ve mârifetimiz açısından Kur'ân ve Sünnet-i Sahîha'nın ısrarla üzerinde durduğu ana temalardandır. Kur'ân ve Allah Rasûlü, sık sık Cenâb-ı Hakk'ın zât, sıfât, esmâ ve ef'âlini, keyfiyeti meçhul "arş" üzerinde istivâsını, enbiya-yı izâm ve rusül-ü fihâmla konuşmasını, kezâ istediğine, kendiyle konuşma imkân ve şerefini bahşetmesini pek çok yerde zikreder ve O'nun hayatını, ilmini, sem'ini, basarını, kudretini, iradesini, kelâmını, yaratmasını, öldürmesini, öldürdükten sonra diriltmesini, rızık vermesini sürekli hatırlatır ve tevhidi bütün bunların hepsine bağlayarak bizi böyle bir kabul ve iz'âna çağırır.
"Allah o İlâh'tır ki kendisinden başka ilâh yoktur. Hayy'dır, Kayyûm'dır. Kendisini ne bir uyuklama, ne uyku tutamaz..." (Bakara, 2/255) âyetinden "De ki: "Ey mülk ve hâkimiyet sahibi Allahım! Sen mülkü dilediğine verir, dilediğinden onu çeker alırsın!..." (Âl-i İmrân, 3/26) âyetine, "O'dur Rahmân, rubûbiyet arşına istivâ eden, kâinata hükümran." (Tâhâ, 20/5) beyanından "Elif, Lâm, Mîm. Allah o İlâh'tır ki kendinden başka ilâh yoktur. Hayy O'dur, Kayyûm O'dur." (Âl-i İmrân, 3/1-2) fermanına, "De ki: Her türlü hamd O Allah'a mahsustur ki, asla evlad edinmemiştir..." (İsrâ, 17/111) âyetinden İhlas Sûre-i Muazzaması'na kadar hemen bütün Kur'ân'da Onun rubûbiyet mazmununun bir nabız gibi attığını, O'nun vücûd ve rubûbiyet nûrlarının bütün eşya ve hâdiselerin çehresinde yıldızlar gibi her zaman parıldayıp durduğunu görmek mümkündür. Rubûbiyet dairesinin bu ihtişamını görüp sezen her vicdan, bu geniş ve şümullü rubûbiyet tablosu veya iç içe rubûbiyet tabloları karşısında, derin bir ubûdiyet şuuruyla gerilime geçer ve "böyle bir tevhid-i rubûbiyet şöyle bir tevhid-i ulûhiyet ister" diyerek: اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ "Bütün hamdler, övgüler âlemlerin Rabbi Allah'adır. O Rahman'dır, Rahim'dir. Din gününün, hesap gününün tek Hakimidir." (Fâtiha, 1/2-4) âyetlerini okur ve vicdanında tevhid-i rubûbiyetin dört mertebesini birden duyarak iki büklüm olur.. يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا...الخ "Ey insanlar! Hem Sizi hem de sizden önceki insanları yaratan Rabbinize ibadet ediniz..." (Bakara, 2/21) hitâbına "lebbeyk" çekerek temkine geçer.. وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ "Sana ölüm gelip çatıncaya kadar da Rabbine ibadet et..." (Hicr, 15/99) tembihiyle O'nun ezelî rubûbiyetine karşı lâyezâl bir ubûdiyet şuuru mesajını alır.. فَاعْبُدِ اللهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ "O halde sen de yalnız Allah'a ibadet et..." (Zümer, 39/2) fermanından Ona tahsis-i nazarın esas olduğunu anlar.. قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ لا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ...الخ "De ki: Ey kâfirler! Ben sizin ibadet ettiklerinize ibadet etmem..." (Kâfirûn, 109/1-2)sûresini, başının üstünde bir bayrak gibi dalgalandırır, bütün mâsivâya karşı tavrını ilân eder.. إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ "Yalnız Sana ibadet eder, yalnız senden medet umarız." (Fâtiha, 1/5) ile fıtratının gâyesini haykırır ve bu yüce gâyeyi yerine getirme hususunda da fevkalâde bir mahviyet, tevâzu ve tezellülle her şeyi O'ndan beklediğini itirafta bulunur.. ve ulaştığı bu hitap makamı ve kurbet ufkunun hakkını eda sadedinde, birbiriyle iç içe iki mertebe tevhid-i ulûhiyeti ilân ve itirafını
اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ "Bizi doğru yola, Sana doğru varan yola ilet. Nimet ve lutfuna mazhar ettiklerinin yoluna ilet." (Fâtiha, 1/6-7) talebiyle tavzih eder pekiştirir.. bu pozitif istidâdan sonra غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ "Gazaba uğrayanların ve sapkınlarınkine değil." (Fâtiha, 1/7)Bizi doğru yola, Sana doğru varan yola ilet. Nimet ve lutfuna mazhar ettiklerinin yoluna ilet." (Fâtiha, 1/6-7) cümlesiyle bu isteğin negatif buudunu beyanla da hassasiyet ve titizliğini ortaya kor ve günde ortalama kırk defa tevhid-i rubûbiyetten tevhid-i ulûhiyete ve bu gerçeğin azametiyle de tevhid-i ubûdiyete koşarak "ahsen-i takvîm"e mazhariyetinin hakkını eda etmeye çalışır. Hulâsa; Kur'ân-ı Kerim'in tevhid hakkındaki beyanı fevkalâde açıktır. O'nun emrettiği tevhid hem "tevhid-i rubûbiyet" hem de "tevhid-i ulûhiyet" tir. Sûrelerin en uzunu olan Bakara Sûre-i Celîlesi'nden en kısa sûrelerden sayılan Sûre-i İhlas'a kadar hemen her sûrede açık kapalı tevhid takrir edilir. İhlas Sûresi'nde bir yandan tevhid-i ulûhiyet takrir edilirken diğer yandan da Cenâb-ı Hakk'ın kemal sıfatlarıyla muttasıf ve noksan sıfatlardan da münezzeh olduğu vurgulanır. Kâfirûn Sûresi ise, açık bir netice olan ibadet ve perestişin Allah'a yapılacağını ihtar eder ve bizi tam bir tevhid-i kıbleye çağırır. Aslında, ciddî bir tetkike tâbi tutulduğunda görülecektir ki Kur'ân-ı Kerim, temelde, hep tevhid yörüngesi üzerinde yürümektedir. Evet O'nda, Allah'tan, Allah'ın isim, sıfat ve fiillerinden haber veren âyetler "tevhid-i ilmî-yi haberî"ye meşhur ifadesiyle "tevhid-i ulûhiyet"e delâlet eden beyanlardır. Eşi, şeriki, zıddı, niddi olmayan Mâbud-u Mutlak'a ibadete ve O'ndan mâadasını da [3]وَنَخْلَعُ وَنَتْرُكُ مَنْ يَفْجُرُكَ fehvâsınca mâbudiyetten azle delâlet eden fermanlar da, "tevhid-i irade-i talebî", mâruf ifadesiyle "tevhid-i rubûbiyet"i gösteren delillerdir.
Diğer bir yaklaşımla, tevhid-i rubûbiyet veya tevhid-i ilmî, Hazreti Rûh-u Seyyidi'l-enâm'ın haber verdiği hakikatleri tasdik; tevhid-i amelî veya tevhid-i ulûhiyet de emrolunan şeyleri emrolunduğu çerçevede yerine getirme ve yasaklanan şeylerden de içtinab etmekten ibarettir. Tevhid-i ilmînin tamamiyeti, Zât-ı Bârî'yi kemal sıfatlarıyla muttasıf bilip noksan sıfatlardan da tenzih etmekle gerçekleşir; tevhid-i amelî ise, böyle bir Zât-ı Ecell-i Âlâ'ya ibadet etmek, muhabbet duymak, O'na karşı ihlâslı davranmak ve havf u recâ dengesini korumakla tahakkuk eder.
Pratik olarak gerçekleştirilebildiği takdirde potansiyel intihâ sayılan, halihazırdaki durumu itibarıyla Hak yolcusunun ibtidâ televvünlü bütün seyahatleri, deliller, bürhanlar ve afakî-enfüsî müşâhede ufkunda cereyan eder. Deliller, bürhanlar, afakî-enfüsî müşâhedeler tevhidin en sağlam ayaklarıdırlar; her sâlik, seyr-i sülûk-i ruhânîsinin hemen her merhalesinde, bunların iş'ar ve işaretlerini makamıyla münasebet içinde imtisas eder, değerlendirir; değerlendirmelerin daha engin yorumlara, duyuşlara açılması ölçüsünde de delilde aynı medlûlü duyar.. şahitte "bî kem u keyf" meşhûda ulaşır.. ve peygamberlerin sundukları mesajları; keşiflerin, zevklerin, vicdanî duyuşların gökler kadar engin atmosferinde, medlûl, meşhûd ve müberhen öncelikli; hatta âdeta, delilden, şâhitten, bürhandan azade kalmış gibi duygular üstü duymaya, görmeler üstü görmeye, işitmeler üstü işitmeye başlar ve بِغَيْرِ كَيْفٍ وَإِدْرَاكٍ وَضَرْبٍ مِنْ مِثَالٍ "Keyfiyeti meçhul idrak edilemez ve misallendirilemez." ufkunda ulvî ve nezih bir temâşâ zevkine erer. İşte, âfakta ve enfüste görülüp sezilen bu delil ve şahitler sayesinde, Allah'ın eşya ve hâdiseler üzerinde hususî mührünün nümâyân olması demek olan bu tevhid telâkkisi objektiftir ve herkese açık bir mârifet ufkudur. Böyle bir kabulün inkişafıyla, zâhirî sebeplerin gerçek mahiyetlerinin ortaya çıkması ve bütün esbab ve illetlerin Hazreti Müsebbibü'l-esbab karşısında mütelâşi olup gitmesi, aklın iç diyalektiğinin tamamen sükût etmesi ve artık delil, şahit, bürhan değil de, bunlarla hâsıl olan mânânın bir işrakla noktalanması ise, haslara ait bir tevhid tezahürüdür.. derinlik ve televvünü de hâlin ve zevkin enginliğine bağlıdır. Böyle bir noktayı ihraz eden sâlik, artık emareler ve işaretlerle değil de, vicdanındaki duyuş, seziş ve işrak sayesinde deliller ve işaretlere terettüp eden hususî iltifatlara müstağrak yaşar, iş'arlar, işaretler üstü Hazreti Şâhid-i Ezelî'nin, onun içine attığı ışıkla hep nûr düşünür, nûr konuşur, nûrla oturur-kalkar ve Hazreti Münevvirü'n-nûrun sübühât-ı vechiyle sürekli mahmur dolaşır. Deliller, bürhanlar, onun hâlinin dilini kullanma inkişafına erince, bir mânâda o da artık ne delil der; ne tevekkülde hâricî sebep arar ne de başka vesileler arkasında koşar; aksine, her şeyi O'nunla bilmeye, O'nunla görmeye, O'nunla tanıyıp O'nunla sevmeye ve görüp duyduklarını Onunla mârifete, aşka, şevke, cezb u incizâba çevirmeye başlar ve ömrünü "cem", "fark" arası gel-gitlerin dalgaları arasında sürdürür durur.
Bu nokta, her şeyin Hazreti Vacibü'l-Vücûd'a, ayne'l-yakîn seviyesinde zuhûr makamı olması itibarıyla, zâhirî sebepler bütün bütün silinip gitmeseler de, saâdet ve necat gibi önemli meselelere sebep olmaları görünümünü yitirir ve matlaşırlar. İman, tasdik, mârifet, muhabbet gibi bâtınî sebeplerin duyuluş ve hissedilişleri daha bir artarak ve derinleşerek devam eder. Onun içindir ki hakikî bir hak yolcusu, seyr u sülûk-i ruhânîde terakki ettikçe, ibadet ü taata karşı şehvet ölçüsünde bir düşkünlük göstermeye başlar.. mârifet ve muhabbeti arttıkça, dua ve münâcatlarıyla coşar ve Hak dergâhının her zaman şakıyan bir bülbülü hâlini alır; oturur-kalkar ve kalbinin diliyle hep O'nu mırıldanır. Ama, ne burada durup öteleri temâşâ etmesi, ne de kuşlar gibi göklerde kanat çırpıp mesafelerle savaşması, onun mebdeden müntehâya mahviyet, tevâzu ve hacâlet içinde sürdürdüğü kulluktaki temkin ve âhengine asla zarar vermez.
Hazreti Vacibü'l-Vücûd'un zâtına tahsis buyurduğu tevhide gelince; o, evvelâ enbiya, sonra da asfiyâya mahsus bir mazhariyettir.. ve bizim için böyle bir mârifet ve zevk ufkunu tam idrak edip duymak da imkânsız gibidir; zira o, Rabb'in, kendi rubûbiyetine şâyeste ve "Allah'tan başka ilâh bulunmadığına şahit bizzat Allah'tır..." (Âl-i İmrân, 3/18)
"Allah o ilâhtır ki kendisinden başka ilâh yoktur. Hayy'dır, Kayyûm'dur..." (Bakara, 2/255)
"Allah'tır gerçek İlâh! O'ndan başka yoktur ilâh..." (Haşr, 59/22)
"Muhakkak ki Benim gerçek İlâh. Benden başka yoktur ilâh. O hâlde sen de yalnız Bana ibadet et." (Tâhâ, 20/14) gibi âyetlerle ifade buyurduğu "tevhid-i tâmm"ı, erbabının dupduru gönüllerine ifâzası ve onlara gönül dilleriyle bunu seslendirme imkânını bahşedip hususî bir tevhidle şereflendirmesi; şereflendirip o engin ihsanlarını, onların aczlerinin çehresinde daha bir derinleştirmesi, sonra da bu incelerden ince hususu, [4]مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ يَا مَعْرُوفُ. , [5] مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ يَا مَعْبُودُ , [6] مَا شَكَرْنَاكَ حَقَّ شُكْرِكَ يَا مَشْكُورُ. , [7]مَا ذَكَرْنَاكَ حَقَّ ذِكْرِكَ يَا مَذْكُورُ.. gibi sözlerle bir mârifet mülâhazası, bir ibadet şuuru, bir acz u fakr tavrı, bir şevk u şükür iştiyakıyla ifade ettirmesi büyük bir mazhariyettir. Ve onlardan olmayanın da bunu kavraması mümkün değildir. Nasıl mümkün olabilir ki bu, hususî bir mevhibedir ve hangi şart-ı âdiye bina edilirse edilsin, Hazreti Vehhâb'ın bir atıyyesidir; O'nun atıyyelerini de ancak matıyyeleri yüklenir ve temsil eder.
Böyle bir tevhidi, kâmil mânâda ancak enbiya-yı izâm ve asfiyâ-yı fihâm efendilerimiz duyup hissedebilirler; hissedebildiklerinin de ancak mezun oldukları miktarını fâşedebilirler. Asfiyâ o vadide her zaman at koşturur, kapalı motif ve sembollerle -hadlerinin elverdiği ölçüde- onu soluklamaya çalışır; daha gerilerdeki evliyâ ise, gerektiğinde onu kelâm-ı nefsiyle mırıldanır; ama bunların hepsi de, gereksiz yere hâl ve zevk ifşâsından fevkalâde sakınır; hatta fâşetmeyi ulûhiyet haysiyetine karşı irtikab edilmiş bir hata sayar ve ağyara sır vermiş olmadan ötürü tir tir titrerler.
Herhalde böyle bir konuda, enbiya-yı izâmın mesajlarını yeterli bularak, mevzuu onların idrak ufkuna göre seslendirip [8] اَلْعَجْزُ عَنِ اْلإِدْرَاكِ إِدْرَاكٌ itirafıyla hakikatin ilmini ve ehassü'l-havâssın tevhid telâkkisini Allah'a havale etmek en selâmetli yol olsa gerek.
İster akide açısından, ister tasavvufî zevk ve hâlin ifadesi olarak tevhidi en zirvedekilerin mülâhazası içinde düşünürken dahi, kat'iyen Hazreti Rûh-u Seyyidi'l-Enâm'ın rehberlik ve daire-i irşadının dışında kalmamaya çalışmak bir esastır; zira O'nun mişkât-ı nübüvvetinin dışında, en parlak ışıkların, en engin zevklerin ve en derin mârifetlerin dahi nefsânî birer zevk ve yalancı birer ziyâ olmaları ihtimalden uzak değildir.
Çelebizâde Abdülaziz Efendi'nin, İbrahim Hakkı Hazretlerinin: "Hüdâ Rabbim nebim hakka, Muhammed'dir Rasûlullah" şeklindeki manzum akidesi türünden "Gülşen-i Niyaz"daki mevzûn ifadeleri hem akide kitaplarındaki geleneğe hem de asfiyâ telâkkisine uygun olması itibarıyla, sözlerimizi böyle bir nazımla noktalamak istiyoruz:
"Vahdet-i zâtı eyleyüp tahkîk,
Etmişimdir sıfâtını tasdîk.
İlim, kudret, hayat, sem' u basar,
Zât-ı pâkinde oldular muzmer.
Gerçi zâtla kadîm oldu sıfât,
Ne sıfât zâttır ne de gayru'z-zât.
Aceze'l-vâsıfûne an sıfâtik,
Ma arafnâke hakka ma'rifetik.
Ehadiyette yok şebîh ü nazîr,
Mülkte hâcet-i müşîr ü vezîr..
Ne arazsın ne cism ü cevhersin,
Ne müteşekkil ne musavversin.
Yâni min haysü zâtihi'l-akdes,
Sıfât-ı Hak hemîn tecerrüd bes.
Sende yoktur eyâ Semî' u Mucîb,
Hadd ü add ü tecezzî vü terkîb.
Sana nisbetle yâ Aliyye'ş-şân,
Ne zamana itibarı var ne mekân..
Olmadı yok o ihtimal yine,
Ekl ü şurb ü libas ü nevm ü sine.
Pâktır dâmen-i celâlet-i Hak,
Şehvet isnad olunmadı mutlak.
Fer' ü asl ihtimalin eyledi sed,
Âyet-i "lem yelid ve lem yûled".
Lem yezel ü lâ yezâlsin bîşek,
Safha-i dil bu itikada mihenk.
Hem evvelü bidâyet Ol'dur Ol,
Âhirü nihâyet de Ol'dur Ol.
Muhdis-i âlem O Zât-ı Kadîm,
Hem masnû-ı feyz ü fazl-ı amîm.
Eser-i sun'u âlem ü âdem,
Hükm-ü vefkıncedir vücûd u adem.
Emr-i "Kün" le zuhûr etti tamâm,
Ulvî vü süflî cümle-i ecrâm.
Etmeseydi eğer feyz-i vücûd,
Bilinmezdi resm ü râh-ı şuhûd.
Hâlık-ı hayr ü şer cenâbındır,
Hem masdar-ı her fiâl bâbındır.
O'dur merkez-i hatâ vü sevâb,
O'na vâbestedir sevâb ü ikâb."
اَللَّهُمَّ أَرِنَا الْحَقَّ حَقًّا وَارْزُقْنَا اتِّبَاعَهُ، وَأَرِنَا الْبَاطِلَ بَاطِلاً وَارْزُقْنَا اجْتِنَابَهُ، وَصَلِّ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِي هُوَ وَسِيلَةُ التَّوْحِيدِ وَعَلَى إِخْوَانِهِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ ذَوِي التَّمْكِينِ السَّدِيدِ.
Sızıntı, Kasım-Aralık 1998, Cilt 20, Sayı 248-249
[1] Allah, senin aklına gelen her şeyin verâsındadır. (Bkz.: el-Herevî, er-Raddü ale'l-kâilîn bi vahdeti'l-vücûd 1/16, 90)
[2] A'râf sûresi 7/59, 65, 73, 85; Hûd sûresi 11/50, 61, 84; Mü'minûn sûresi 23/23, 32
[3] "(Allahım!) Sana isyan edeni biz terk ederiz." (el-Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ 2/210)
[4] Seni hakkıyla bilemedik ey Ma'ruf!
[5] Sana hakkıyla ibadet edemedik ey Ma'bud!
[6] Ey her dilde meşkûr olan Allahım, Sana hakkıyla şükredemedik!
[7] Ey Mezkûr, Seni hakkıyla zikredemedik!
[8] İdrakten aciz kaldığını itiraf etmek gerçek idraktir
http://www.ummetislam.com/tevhidin-asli.html
Tevhidin aslı
5 gün önce Kategori:Fikir - Davet Yorum yap
 Tevhidin aslı, korku ve ümidi, muhabbeti ve tazimi, tevekkülü, yönelişi rağbet ve haşyeti yalnızca yüce Allah’a has kılmaktır. O’nu sevmenin bir sonucu olması yada O’nun sevgisini arttırmaya vesile olması durumları hariç, O’nun dışında hiç kimseyi sevmemek, O’nun dışında hiç kimseden korkmamak, hiç kimseden hiç bir şey beklememek, hiç kimseye tevekkül etmemek, hiç kimseden ürkmemek, sadece O’nun adıyla yemin etmek, sadece O’na adakta bulunmak, sadece O’na tövbe etmek, sadece O’nun emrine itaat etmek, karşılığı sadece O’ndan beklemek, sadece O’na sığınmak, sıkıntı ve darlıkta yalnız O’ndan yardım istemek…İşte tüm bunlar bir tek sözde toplanırlar. O söz ise ibadetin bütün çeşitlerini sadece Allah’a has kılmak demek olan “Lailahe İllallah” şahadetidir.
Bu sebepledir ki, hakiki anlamda Allah’tan başka ilah olmadığına şehadeti söyleyen ve gereklerini yerine getirenlerin ahirette azap görmeleri muhal olur. Nitekim Alllah-u Teala şöyle buyurur;
“Onlar ki şehadetlerini yerine getirirler.” (Mearic Surei 33. Ayet)
Yani hem zahiri-hem batini olarak, hem kalpleri hem de davranışları ile şehadetlerinin gereğini yaparlar. Şüphesiz şahitlik, şahitlik edilen konuda bilgiyi gerektirmektedir. Bunun aksi, yani bilgisizce yapılan şahitlik yalancı şahitlikten başka bir şey değildir. Yalancı şahitlik ise sözde kalan-papağanlaşan tekrarlardır. Böyle bir şahitlik sahibini cehennem azabından da korumaz. İnsanların durumlarına göre şahitlikleri çeşitlenmektedir.
Zira kimi insanların şehadetleri ölü, kimilerinin ki uyumakta olup uyandırılınca uyanacak bir halde, kimilerininki uyanık olup sadece uzanmış halde, kimilerinin ki ise kıyama daha yakındır. Kimi ruhlar ölü, kimi ruhlar hasta olup ölüme daha yakın, kimileri hayata daha yakın, kimi ruhlar ise sağlıklıdır ve bedenin faydalı olan şeyler yapmaktadır.
Bir hadiste Hz. Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şu ifadeleri geçmektedir: “Ben öyle bir söz biliyorum ki kul onu ölüm anında bile söylese ruhu o sözle hayat bulur.” (Amet b. Hanbel-İbn Mace)
Nasıl ki bedenin diriliği ruhun diriliğine bağlı ise, tıpkı bunun gibi ruhun diriliği de şehadeti diri tutmaya bağlıdır. Kelime-i Tevhidi söyleyerek (kalbi mutmain bir şekilde) kabullenerek ve gereğini yerine getirerek yaşayan kişi cennet bahçesine girer. Onu kabullenerek ve gereğini yerine getirerek yaşayan kişinin ise hem hayatı en güzel hayat olur hem de ruhu Me’va cennetlerinde gezer. Ne mutlu o kişilere ve yazık ki yazık cesetleri diri olup da ruhlarını öldürenlere…
“Rabbinin huzurunda korkan ve nefsini kötü arzulardan uzaklaştırana gelince, onun varacağı yer Me’va cennetidir.” (Naziat Suresi 40-41. Ayetler)
Şehadet ehlinin bu dünya hayatındaki cennetleri; marifet,muhabbet, Allah’a ünsiyet ve özlem duymak, O’nunla huzur bulmak, O’ndan hoşnut olmaktır. Dünyadaki yeri bu manevi cennet olanların, ahretteki yerleri ise ebedi cennet olacaktır. Dünyadayken bu manevi cennetten mahrum olanlar, ahiret cennetlerinden elbette ki mahrum olacaklardır. İmanlarında sadık olanlar, hayatta ne kadar sıkıntıyla karşılaşsalar da manen her zaman nimetler içindedirler. Günahkarlar ise ne kadar bolluk ve rahatlık içinde olsalar da sanki hep azap içersindedirler! Bu bağlamda İbn. Teymiye, şöyle demiştir; “Düşmanlarım bana ne yapabilir ki, göğsümde ikisi de var cennetim ve gülistanım. Yolculuğa çıktığımda onlarda benimle çıkar, benden bir an olsun ayrılmazlar. Benim hapsedilmem, halvetimdir. Öldürülmem şahadetimdir. Sürgün edilmem hicretimdir.”
“Erkek olsun kadın olsun, kim inanmış bir insan olarak güzel işler yaparsa kesinlikle ona çok hoş bir hayat yaşatırız.” (Nahl Suresi 97. Ayet)
İyi işlerin sağlam bir temele dayanması kaçınılmazdır. Bu temel Allah’a imandır. “Mümin olarak” Bu temel olmadan bina yapmak mümkün değildir. Bu bağ olmadan parçaların bütünü oluşturmaları beklenemez. İnanç sistemi bütün bağların kendisine dayandığı temel eksendir. Yoksa her şey bozulur gider… Sabahtan-akşama yapılan zikirlerin, gece namazlarının, defalarca haccetmenin bir değeri yoktur. Çünkü bunlar ancak temelin üzerine bina olunan katlar mesabesindedir!
“Allah kimi doğru yola iletmek isterse onun kalbini İslam’a açar, kimi de saptırmak isterse, göğe çıkıyormuş gibi kalbine darlık ve sıkıntı gelir.” (Enam Suresi 125. Ayet) Gelmiş geçmiş ve gelecek hangi nimet gönlün İslam’a açılmasından daha hoş olabilir?
“Allah dostlarına asla korku yoktur, onlar üzüntüde çekmezler. Onlar ki, İman etmiş ve takvaya ermişlerdir işte onlara hem dünya hayatında hem de ahirette müjdeler olsun! Allahın sözünde değişme olmaz, en büyük kazanç budur.” (Yunus Suresi 62.-64. Ayetler)
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmaktadır; “Cennet bahçelerine uğradığınız vakit onlardan faydalanın. Sahabeler: Cennet bahçeleri nedir? Diye sormuş. O da: Zikir meclisleridir.” Diye cevap vermiştir. (Tirmizi-Ahmet b. Hanbel)
Bir şey kul için ne kadar faydalı ve kul da o şeye ne kadar muhtaç ise, kulun o şeyin yokluğundan duyduğu acı da o oranda şiddetli olur. Fakat kendisi için çok faydalı olan durum o şeyin yokluğu ise, bu seferde onun varlığı kula çok acı verir. Şu da ap açık bir gerçektir ki kul için, Allah’a yönelmekten, O’nu anmakla meşgul olmaktan, O’nun sevgisiyle nimetlenmekten, O’nun razı olacağı şeyleri tercih etmekten daha faydalı bir şey yoktur. Hatta bunları gerçekleştirmeksizin kul için ne hayat- ne nimet-ne huzur- ne de mutluluk vardır. Bunların yokluğu, kula en çok acı veren ve en çok azap çektiren durumdur. Fakat ruhun başka şeylerle meşgul olması ve bu meşguliyetlere gömülüp gitmesi sebebiyle çoğu zaman, içinde bulunduğu bu azabın farkında bile olmaz.
Meşguliyetlere dalıp gitmesi yüzünden, kendisi için en sevimli ve en faydalı olan şeyleri yitirmenin sebep olduğu acıların ve içinde bulunduğu feci durumun farkına varmaz. Bilinçsiz bir şekilde, neyi niçin yaptığını veya yapmadığının farkında olmadan pış-pış nidalarının eşliğinde derin bir uykunun kollarında halinin nice olduğunu anlamaz. Müslüman ise anın vacibinden sorumludur. İşte bu sorumluluk bilinci Müslüman’ı uykunun derin kollarından kurtaran önemli bir unsurdur!
Bugün dünya üzerinde bulunan insanların çoğunun hayatları incelendiğinde, kendilerini meşgul ettikleri şeylerin onları büyük bir hızla helaka götürmekte olduğunu çok rahat görmek mümkündür. Bu helak ile aralarındaki tek engel ise ölümdür!
Dünyada herkesten daha çok sevdiğin, onsuz hayattan hiç tat alamayacağın bir sevgilin olduğunu düşün, o elinden alınır ve en çok ihtiyaç duyduğun bir zamanda aranıza engeller konursa halin nice olur? Alternatifi olan, yerini bir başkasıyla doldurabileceğin biri olduğu halde sevgilin seni bu hallere düşürebiliyorsa, peki ya dengi olmayan, yerine hiç kimseyi koyamayacağın en Yüce Sevgili olan Allah-u Teala’yı kaybedince halin nice olacak?
Bugün insanlar en yüce sevgiliyi kaybetmiş ve yerine farklı-farklı sevgiler ve sevgililer koymuşlardır. Tevhidin aslı her zamanda ve her halükarda ibadeti sadece has kılmaktır. Yoksa bir yandan kula kulluk yapıp bir yandan da Allah’a kulluk yapmak şirkin ta kendisidir.
Hanif Cihad/Zadu’l Muvahhid
|
|
|
|
|
|
|
Bugün 29 ziyaretçi (45 klik) kişi burdaydı!
|
|
|
|
| Bugün 557 ziyaretçi (1435 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
Tevhidin aslı, korku ve ümidi, muhabbeti ve tazimi, tevekkülü, yönelişi rağbet ve haşyeti yalnızca yüce Allah’a has kılmaktır. O’nu sevmenin bir sonucu olması yada O’nun sevgisini arttırmaya vesile olması durumları hariç, O’nun dışında hiç kimseyi sevmemek, O’nun dışında hiç kimseden korkmamak, hiç kimseden hiç bir şey beklememek, hiç kimseye tevekkül etmemek, hiç kimseden ürkmemek, sadece O’nun adıyla yemin etmek, sadece O’na adakta bulunmak, sadece O’na tövbe etmek, sadece O’nun emrine itaat etmek, karşılığı sadece O’ndan beklemek, sadece O’na sığınmak, sıkıntı ve darlıkta yalnız O’ndan yardım istemek…İşte tüm bunlar bir tek sözde toplanırlar. O söz ise ibadetin bütün çeşitlerini sadece Allah’a has kılmak demek olan “Lailahe İllallah” şahadetidir.
