ehlisunnnetde - M.YÜKSEL 2016

olduğunu da buradan fark edebiliyorsunuz.

****

.Ermeni Meselesi-1

Müfit Yüksel

42 42 04 Haziran 2016

Almanya'da Federal parlamentonun Perşembe günü aldığı “Ermeni Soykırımı” kararı şu günlerde gündeme oturdu. Daha önceki yıllarda İtalyan ve Fransız parlamentolarının Ermeni Meselesi ile ilgi aldığı kararlar gibi.

Bir yandan, Ermeni Diasporasının ABD ve Avrupa'daki gücü, diğer yandan Batılı ülkelerin bu meseleyi Türkiye'yi sopalayıp hizaya getirmeye matuf bir araç olarak kullanması. Her iki faktör bir araya geldiğinde Türkiye'nin bir ölçüde kıskaca girmesine neden olmuş durumda.

Eskiden, Soğuk Savaş devrinde, Nato'nun, iki kutuplu dünyada bugünden farklı bir işlev gördüğü dönemlerde, Türkiye'nin Ermeni Diasporası karşısında, Nato/Batı bloku garantisi dolayısıyle eli daha bir rahattı. İkincisi, ABD'de Temsilciler Meclisi veya Senatoya gelen her Ermeni tasarısı, o dönemlerde Türkiye'ye muzahir görünen, Musevi lobileri marifetiyle rafa kaldırılıyordu. Üçüncüsü Ermeni lobileri günümüzde geçmişe nazaran çok daha güçlü hale geldi.

1990'lı yıllardan itibaren yeryüzünde güç dengeleri değişti. İki kutuplu dünya statükosunun sona ermesinin ardından Nato'nun konsepti ve bu çerçevede Türkiye'ye biçilen roller değişti. Türkiye ise, Tek-Parti dönemi resmi ideolojisi ve süregelen statükonun verdiği alışkanlıklarla bunu fark edemedi/fark etmekte çok geç kaldı.

Uluslararası siyasette, Türkiye'nin uzun yıllar açılım yapamamış olması/bu konuda çok geç kalınması ve kendi iç sorunlarını çözme becerisinin gittikçe zayıflaması hazırlıksız yakalanmasının ana nedenlerinden biri. Özellikle, Kürt sorununun çözümünün gecikmiş olmasının biriktirdiği sorunlar yumağı olayı daha da çetrefilleştirmektedir. Resmi İdeoloji statükosunun, askeri vesayetin müdahaleleriyle çok uzun sürmesi, geleceğe ilişkin sağlıklı öngörülerin oluşup, bu yönde uzun vadeli siyaset geliştirilmesinin önünü tıkadı.

Kuzey Batı İran Bölgesi/Güney Kafkasya orijinli ve Urartulardan sonra tarih sahnesine çıkmış olan Ermeniler, bu bölgedeki eski/otokton kavimlerden birisidir. Helenistik ve Roma dönemlerinde bu imparatorlukların saldırılarına maruz kalan Ermeniler zaman zaman irili ufaklı krallıklar da oluşturmuşlardır. Miladi ilk yüz yıllarda Hristiyanlığa meyleden Ermenilerin St. Thaddeus ve St. Bartholomew aracılığıyla bu dine girdiği kabul edilmektedir. 4. yüzyıl başlarında kurulmuş olan Ermeni krallığı, Hristiyanlığı benimseyen ilk krallık olarak ortaya çıkar. Miladi 451 yılındaki Doğu Roma İmparatoru Marcian devrindeki Kalkedon/Kadıköy Konsülünün kararlarını benimsemeyen, karşı çıkan Ermeniler yollarını ayırarak Ermeni Kilisesini kurarlar. Kitab-ı Mukaddes'in (Eski Ve Yeni Ahit) Ermenice'ye çevrilmesinin ardından Ermeni Kilisesi merkeze oturur. Miladi 405'te Mesrob Mashtots tarafından oluşturulan alfabe bugünkü Ermeni alfabesinin aslını oluşturmaktadır. Hristiyanlığın Ermeni nüfusla meskun bölgelerde yayılışı ile daha önce yaygın olan purperestlik ve Zerduştilik bölgede iyice zayıflar. Zira Ermeniler arasında Hristiyanlık öncesinde paganizm yaygındı.

Hz. Ömer (r.a) devrinde başlayan fetihlerle, Ermenilerin ve Kürtlerin yaşadığı bölgeler İslam hakimiyetine geçer. Miladi 885 yılında Ani bölgesi merkezli olarak İbrani kökenli Bagratuni/Pakraduni hanedanından Ashot yeniden bir Ermeni krallığı kurar. 1045 yılında Bizanslılar bu krallığa ait toprakların önemli bir bölümünü istila eder. Krallık Bizanslılarca ortadan kaldırılır. 1064 yılında ise Büyük Selçukluların akınları başlar. 1071 Malazgirt zaferi sonrasında ise bölgede artık Selçukluların hakimiyeti söz konusu olur.

Milattan önce ve İslam öncesi devirlerde komşu topluluklar haline gelen Ermenilerle Kürtler arasındaki ilişkiler tarihte genellikle olumsuz yönde seyreder. Xenophon, Anabasis'te, Dicle'nin kolu olan Kentrites/bugünkü Batman Çayı'nın Karduklularla Armenialılar arasında doğu batı-sınırını teşkil ettiğini, iki taraf arasında ilişkilerin düşmanca olması hasebiyle nehir sahillerinde yerleşim yeri bulunmadığını kaydeder.

Gerçekten de Gregory Ebu'l-Ferec'in Tarihi, Urfalı Mateos'un Vekâyinâmesine bakıldığında Kürtlerle Ermeniler arasında pek hayırhah bir ilişkinin bulunmadığı gözlenebilmektedir. Hatta, Paganizmin yaygın olduğu Ermeni toplulukları Hristiyanlığı kabul ederken, Kürtler arasında Hristiyanlık yayılmamış, rağbet bulmamıştır. İslâmiyet'in yayılış döneminde Kürtler topluca Müslümanlığı kabul ederken, Ermeni Kilisesi'nin oluşturduğu şemsiye/inhisar ile Ermeniler Hristiyan inancı üzere kalmışlardır. İslam tarihi boyunca Kürtler, Kuzeye ve Batıya doğru ilerleme/yayılma gösterirken çoğu zaman Ermenilerle karşı karşıya gelmişlerdir.

.Ermeni meselesi-2

Müfit Yüksel

58 58 18 Haziran 2016

Hz. Peygamber (S.A.V) zamanından beri, Gayr-i Müslim Zımmî topluluklara yönelik İslâm hukuku kaynaklı ahidname/emannâmeler onların Müslümanlarla olan münasebetlerini düzenleyen hukuku da belirlemiş olup Ermeni topluluklarına da bu tarz ahidnameler verilmiştir. Bu çerçevede, Ermeniler dini müesseseleri ile, ictimâî, ve ticâri sahada faaliyet ve varlıklarını İslâm âleminde sürdürmüşlerdir. Gerek Hz. Peygamber'in (S.A.V), gerekse Hz. Ömer'in (r.a) Mesihi/Hristiyan topluluklara verdiği ahidnâmeler esas alınmış ve bu ahidnâmelerin suretleri Ermeni kiliselerine de verilmiştir. Bu ahidnâmelerin suretleri/kopyaları halen Kumkapı'daki Ermeni Patrikhânesi ve diğer bir kısım Ermeni kiliselerinde bulunmaktadır.

Sanat/zanaatkârlık/mimari ve ticarette ön plana çıkan Ermeniler içinde tarihimiz boyunca önemli şahsiyetler de yetişmiştir. Bir zaman, Isfahan, Şam, Bağdat, Kahire ve Konya saraylarında bazı Ermeni vezirler bile bulunurdu. Hatta Müslümanlığı seçen Ermeni aileler içinden tarihte bazı din âlimleri dahi çıkmıştır.

Sanat ve mimaride ciddi bir gelişme gösteren Ermeni mimar ve ustaların mimari eserlerimizde de önemli katkıları olmuştur. Anadolu ve Azerbaycan'da Medrese, Külliye, Keyvansaray vs. birçok önemli tarihi yapı Ermeni taş ustaları ve mimarların elinden çıkmıştır. 16. Yüzyılda klasik Osmanlı mimarisinin zirvede olduğu dönemde de bu göze çarpmaktadır. 19. Yüzyılda ünlü Balyan ailesi Dolmabahçe Sarayı, Ortaköy Camii, Beylerbeyi sarayı gibi birçok esere damgasını vurmuştur.

18. ve 19. yüzyıllarda Ermeniler arasından önemli tarihçiler ve kültür-sanat adamları da yetişmiştir. 7 ciltlik Osmanlı Tarihi yazmış olan İsveç Kralının İstanbul sefiri Mouradja D'ohsson bunların en önde geleniydi. Bunun yanısıra, Mahzenu'l-Ulûm adlı tek cildi basılmış eserin müellifi Serkis Orpilyan, kitapçı-gazeteci Mihran bunlardan ilk akla gelenidir. Tanzimat sonrasında ise, Osmanlı'da Ermeni idareciler ve nâzırlar (Maliye Nâzırı Agop, Posta ve Telgraf Nâzırı Kirkor gibi) da bulunmuştur

Bizans devrinde şehre girme yasağı olan Ermeniler İstanbul'a Osmanlı devrinde gelebilme iznine sahip olmuşlardır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde İstanbul'da Ermeni Patrikliği kurulmuş, Zeytinburnu tarafında Balıklı Rum mezarlığı bitişiğindeki arazi Ermeni mezarlığı olarak tahsis edilmiş, Samatya'daki ünlü Sulu Manastır da Rum cemaatinin elinden alınarak Ermenilere tahsis edilmiştir. Halen de Ermeni Manastırı ve okulu (Surp Kevork Kilisesi ve Sarakhan Nunyan Lisesi) olarak faaliyet göstermektedir.

Ermeniler sadece Anadolu'nun doğusunda değil Kilikya, Yozgat/Boğazlıyan ve Konya gibi bölgelerde de yerleşikti. 16. yüzyılda Celâli isyanları dolayısıyla yerini yurdunu terk etmek zorunda kalmış olan bir kısım Ermeniler Sakarya, Kütahya Eskişehir yörelerine yerleştirilirler. İstanbul'da Kumkapı, Samatya gibi semtlerde Ermeni mahalleleri oluşmuştu. Ayrıca, daha Bizans devrinde Balkanlara/Doğu Avrupa'ya yerleşmiş Ermeniler vardı. Bu durum Osmanlı zamanında artış göstermişti. Seyahatnâmesiyle ünlü Polonyalı Simeon Ve Tarih yazarı/diplomat Mouradja d'ohsson -Ignatius Mouradgea D'ohsson- (31 Temmuz 1740 - 27 Ağustos 1807) bunlar arasında en ünlüleriydi. (M. De Mouradja D'ohsson, Oriental Antiquities And General View Of Ottoman Costoms, Laws And Ceremonies, Translated From The French, Philadelphia, 1878; Historie Des Mongols; Ermeni Seyyah Polonyalı Simeon'un Seyahatnâmesi, Hazırlayan: H. D. Andreasyan)

Büyük oranda Osmanlı coğrafyasında yaşayan Ermenilerin Batı Avrupa ile temasları 18. Yüzyılda bir hayli artış gösterir. Bu yüzyılda Katolik kilisesinin Ermeniler üzerinde bir hayli misyonerlik faaliyetleri göze çarpar. Zaman içerisinde birçok Ermeni, Katolik misyonerlerin faaliyetlerinin etkisi Katolikliği benimser. Katolikliğin Ermeniler arasında yayılması Ermeni topluluklarında büyük gerginliklere yol açar. Ermeni Ortodoks/Gregoryen Patrikliği ile Katolikleşen Ermeni toplulukları arasında sert sürtüşmeler olur. Ermeniler içindeki bu mezhep çatışması Osmanlı Arşiv belgelerine de bir hayli yansımıştır. Ermeni nüfus içinde katolikliğe geçenlerin sayılarının 18. Yüzyıl sonlarında hızlı bir artış göstermesi Ortodoks Ermeni Patrikliği'ni bir hayli rahatsız etmiş, sürtüşmeler zamanla Osmanlı hükümetine intikal etmişti. Hatta, Ortodoks Ermeni Patrikliğinin isteği doğrultusunda, bir kısım Katolik Ermeniler İstanbul'dan sürgüne gönderilir. Katolik nüfustaki bu çoğalma ve düvel-i muazzamanın (Batılı büyük devletrlerin) baskısı sonucunda, Osmanlı hükümeti, Ermeni Katolik Kilisesinin ve Cemaatinin varlığını 1830'da resmen kabul eder. (Beydilli, Kemal, Recognition of The Armenian Catholic Community And The Church In The Reign of Mahmud II., Harvard University Press,1995; J. Tcholakian, Mgr. Hovhannes, L'Eglise Armenienne Catholique En Turquie, Istanbul 1998)

19. yüzyılda da Ermeniler ve diğer Gayr-i müslim topluluklara yönelik Protestan misyonerlerinin yoğun faaliyetleri görülür. Yabancı misyonlara ait okullar bu faaliyetlerin merkezleri konumunda olur. Önceleri İtalyan, Venedik, Ceneviz, Fransız ve İngiliz sonraları ise Amerikan okulları misyoner faaliyetlerinin üssü haline gelir. (Frank Andrews Stone, Academies For Anatolia, A study of the Rationale Program and Impact of the Educational Institutions Sponsored by the American board in Turkey: 1830-1890, University Press Of America, 1984) İlk dönemlerde, Osmanlı sınırları içinde yaşayan, Ermeni, Sırp, Bulgar, Rum, Süryani, Asurî, Kıbtî gibi kadim hristiyan azınlık toplululukları üzerinde faaliyet gösteren bu okullar ve misyonerler zamanla 19. yüzyıl sonunda, Anadolu'daki Alevi- Bektaşî kesime yönelik Protestanlaştırma faaliyetlerine dahi girişirler. Anadolu'daki Amerikan okullarını üs edinen Protestan misyonerlerinin Sivas ve civarında Alevî-Bektaşîleri Protestanlaştırmaya yönelik faaliyetlerine ilişkin olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde H. 1305 ve 1312 tarihli iki önemli vesika bulunmaktadır: (BOA: Y.PRK. ASK. 43/104, 27 R. 1305; Y.PRK. UM. 30/85, 10 R. 1312)

Seyyah/Gezgin ve araştırmacı kılığında Osmanlı topraklarını dolaşan özellikle İngiliz, Hollandalı ve ABD'li Protestan misyonerler, Rum, Ermeni ve Asurî-Süryanî toplulukları üzerinde yoğun çalışmalar sergilerler. Bu çalışmalar onların o dönemlerde yayınladıkları eserlerinde de göze çarpar: (Kinneir, John Macdonald, Journey Through Asia Minor, Armenia And Koordistan, London 1818; Smith, Eli, Researches in Armenia Including A journey hrough Asia Minor, And into Georgia And Persia With A visit To The Nestorian And Chaldean Christians of Oormiah And Salmas, Boston, New York 1833 ;Curzon, Robert, Armenia, A Year At Erzeroom And The Frontiers of Russia, Turkey And Persia, New York 1854; Southgate,Horatio, Narrative of A Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia And Mesopotamia, vol. I-II, New York 1840;Ainsworth, William Francis, Travels And Researches In Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea And Armenia, Vol.I-II, London 1842;Henry C. Barkley, A Ride Through Asia Minor And Armenia, London, 1891; H. F.B. Lynch, Armenia Travels And Studies, Vol.1-2, Longmans, 1901)

Devam Edecek

.Ermeni meselesi-3

Müfit Yüksel

27 27 25 Haziran 2016

18. ve 19. yüzyıllarda, Ermeni topluluklarının batılı ülkelerle artan ilişkisi, Önce Katolik misyonerlerin, sonra ise Protestan misyonerleri, Amerikan okulları, İngiltere ve çarlık Rusyasının etkisi ile Ermeni toplulukları içinde siyasal örgütlenmelerin gelişmesine yol açtı.

Katolik misyonerlerin etkisi ile Katolikleşen Ermeni nüfusa Fransa başta olmak üzere bazı batı devletler muzaheret göstererek, Ermeni toplumu içinde eğitimli elit bir sınıf oluşturmalarına fırsat verir.

Merzifon'dan, Harput, Maraş, Antep ve Bitlis'e kadar uzanan Amerikan okullarının birinci derecede hedef kitlesi Gayr-i Müslim nüfus ve tabiiki Ermenilerdi. Sadece Bitlis'te 1870'te kurulan kız ve erkek ayrı iki Amerikan okulu bulunmaktaydı. ABD'li iki kız kardeşin kurduğu Ermeni kızlarına yönelik okul dört yıllıktı. Bitlis'te erkek çocuklar için açılan “Akademi” ise 1895'teki Bitlis-Ermeni olaylarına kadar faaliyetlerini sürdürmüştü. (Frank Andrews Stone, Academies For Anatolia, A study of the Rationale Program and Impact of the Educational Institutions Sponsored by the American board in Turkey: 1830-1890, University Press Of America, 1984, shf. 121-122)

1828-29 Osmanlı-Rusya Kırım Harbi sonrasında, imzalanan Türkmençayı Anlaşması ile Rusya, Kuzey Azerbaycan bölgesini İran'dan kopararak topraklarına katar. Tarihte Şirvanşahların ülkesi olan bölge artık Çarlık Rusya'sı sınırlarına dahil olmuş olur. Bu meyanda Doğu Ermenistan da artık Rusya'ya verilmiş olur. Bu tarihten sonra Çarlık Rusya'sı Ermeni toplulukları ile daha yakın/doğrudan temas sağlama imkânına kavuşur. 1856'daki, Islahat Fermanı'nın Osmanlı coğrafyasındaki Gayr-i Müslimlere ilişkin maddeleri, bu toplulukları fiilen Batılı Düvdel-i Muazzama'nın vesayeti altına sokar. Bu tarihten itibaren Fransa ve İngiltere başta olmak üzere Batılı devletler ve misyonları Ermeni toplulukları üzerindeki etkinlikleri/nüfuzları bir hayli artış gösterir.

1877-78/1293 Osmanlı-Rus harbi Osmanlı devleti için büyük bir yıkım olur. Rus orduları Ayestefanos/Yeşilköy'e kadar ilerler. İmzalanan Ayestofanos anlaşması Osmanlı'nın Rumeli'deki varlığına neredeyse son verir. Kars ve Ardahan Rus işgaline maruz kalır. 1881'deki Berlin Konferansı ile Rumeli'deki durum nisbeten İngilizlerin marifetiyle Osmanlı Devleti lehine düzeltilse dahi Şark cephesinde durum değişmez. Kars ve Ardahan Rusya'nın elinde kalır. Erzurum sınır vilayeti haline gelir.

93 Harbinin Osnanlı ülkesindeki sonuçlarından biri olarak, Ermeni meselesinin 1830'lardaki Sırp meselesi gibi kronik bir soruna dönüşmesi olur. Batılı Devletler ve Çarlık Rusya'sının muzaheretine sahip siyasal hatta silahlı örgütlenmeler ortaya çıkar. Bunların en başta geleni de Hınçak Komiteleriydi. Hınçaklar Hem Batılı ülkelerde hem de, Rusya ve Osmanlı ülkesinde faaliyet gösterebiliyordu. Londra'da dahi büroları olup, buradan neşriyat yapabilmekteydiler. Oysa ki, o dönemlere kadar Ermeniler Osmanlı Ülkesinde Tebaa-yı/Millet-i Sâdıka vasfını taşımaktaydılar.

Bu tarihlerden itibaren artık İngiltere başta olmak üzere batılı devletler Osmanlı'nın parçalanarak, üzerinde kurulacak uydu devletlere dönüşme siyasetini benimsediklerinden, Ermenilerin de Osmanlı idaresinden koparılması projeleri devreye sokulmuştur. Berlin Kongresinin , Osmanlı idaresi altındaki Gayr-i Müslim toplulukları ile alakalı maddesine dayanılarak Osmanlı devletinden Gayr-i Müslim ahâlinin statülerine ilişkin yeni ıslahat planları devreye sokulup Osmanlı idaresine kabul ettirilir. Böylelikle Düvel-i Muzaama Gayr-i Müslim topluluklar üzerinden Osmanlı Devletinin dâhili umuruna çok daha müdahil hale gelmişlerdir.

Asırlardır Osmanlı coğrafyasında yaşayan ve Tebaa-yı/Millet-i Sâdıka olarak bilinen Ermenilerin Osmanlı'dan kopmalarına ilişkin faaliyetler iyice örgütlü hale getirilir. Hınçak Komitesi 1887'de , Kafkasyalı Ermenilerden, Avedis Nazarbek ve Marian Vardaniyan tarafından kurulur, Osmanlı coğrafyasında Ermeni devleti kurup, Rusya 'daki Ermenilerle de birleşmesini amaçlayan komite daha sonra ikiye bölünse de faaliyetlerini hızlandırarak sürdürür.

Hınçak Komitesi 1889'da Osmanlı Ermenilerini Osmanlı idaresine karşı ayaklanmaya teşvik maksadı ile Londra'da bir bildiri kitapçığı neşreder. Osmanlı Ermenilerinin Osmanlı idaresinden ayrılması için ayaklanmasını öngören iki bölümden oluşan beyannâmede Komitenin yöntem olarak anarşizmi, ideoloji olarak sosyalizmi benimsediğini ve Paris Komününü örnek aldıklarını ilan ederler. Hınçak Komitesinin en ilgi çeken yönü, bu kadar erken bir dönemde Sosyalizmi ideoloji olarak benimsemeleriydi. O dönemde Sosyalist/Marxist ideolojiye sahip henüz bir tek devlet ortaya çıkmamış olmasına karşın, Ermeni Komitesinin İngiltere'nin himayesinde Anarşizm ve Sosyalizmi benimsemeleri, Anglo-Saxon iradenin daha o dönemlerde, bir kısım siyasal proje ve ayrılıkçı hareketlerde Sosyalist ideolojiyi bir araç olarak istihdam ettiğini göstermesi açısından bu belgeler önem arzetmektedir. (Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, BOA, Y.EE, 36/31; Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Cilt. 1-2, Ankara, 1994)

Devam Edecek.

.Ermeni Meselesi-4

Müfit Yüksel

30 30 02 Temmuz 2016

Ermenileri Osmanlı idaresine karşı topluca ayaklandırmayı hedef olarak belirleyen Hınçak komitesi, Ermeni toplulukları içinde yoğun bir faaliyet ağı geliştirir. Yine benzeri amaçlar doğrultusunda 1890 yılında Kafkasya'da Taşnaksutyun Komitesi kurulur.

Her iki komitenin faaliyetleri neticesinde 1890-96 yılları arasında çeşitli hadiselere ve ayaklanmalar cereyan eder. Erzurum, İstanbul, Kayseri, Yozgat, Merzifon gibi merkezlerde ayaklanmalar ve çatışmalar vuku bulur. Zeytun ve Sason ayaklanmaları ise daha büyük çapta cereyan eder. 1894'te Bitlis ve Muş civarındaki hadiselerle olaylar iyice kontrolden çıkar. Muş-Bulanık-Kop çevresindeki hadiseler Ermenilerle Kürtler arasında ciddi çatışmaların olduğu vakalardı. Muş Bulanık-Kop çevresinde Hınçak komitelerinin Kürtlere yönelik saldırılarında büyük artış görülür. Hınçak çeteleri, Kürt köylerinde Kürtlerin namuslarına el atarlar. Kürt kadın/kızlarını hedef alan seri tecavüz vakaları husule gelir. Bu saldırılara karşı Kürtlerin, özellikle bölgede etkin olan Kürt Hacı Musa Beğ ve çevresinin tepkisi çok sert olur. (Kürt Musa Bey Olayı, Musa Şaşmaz, Kitabevi, 2004; 1311-12 / 1894-1895 tarihlerinde Talori, Muş, Bitlis civarlarında çıkan Ermeni olayları ile ilgili yazışma suretlerini havi defter, İBB, Taksim Atatürk Kitaplığı, Bel_Yz_K.001014 ; )

1896 yılında Sultan II. Abdülhamid ayaklanmaların bastırılması sonrasında bir ıslahat planı uygular. Ermeni tebaanın ahvalinin iyileştirilmesine yönelik bir dizi tedbirler alınır. Bu tedbirler ve hatta vükelâ hey'etinde Ermeni nâzırların olması, Hıncak ve Taşnak Komitelerinin faaliyetlerini durduramaz. Yine bu tarihlerde bir kısım Kürt Aşiret ağalarına paşalık rütbesi verilmek suretiyle Hamîdiye alayları tesis edilir. Paşalık unvanı alan Kürt aşiret konfederasyonları ağaları ile aşiret kaymakamlarının uhdesinde silahlı aşiret milislerinden oluşan bu alaylar, Kürtlerin yanı sıra Karapapak ve bir kısım Arap aşiretleri içinde de oluşturulur. Urfa ve civarındaki Tayy aşiret konfederasyonu içinde oluşturulan Hamidiye alayları içerisinde en başta gelen Arap aşiretiydi. Kürtler arasında oluşturulan Hamidiye alayları içinde, Kör Hüseyin Paşa, Hacı Timur Paşa, M. Sadık Paşa idaresindeki Haydaranlılar, Mehmed Emin Paşa idaresindeki Hasenanlılar, Cibranlılar, Ertuşililer, Takori, İbrahim Paşa idaresindeki Milli aşiretleri ve Hacı Fettah Paşa idaresindeki Garzan aşiretleri başı çekmekteydi. Hınçak ve Taşnak komiteleri faaliyet ve eylemlerinde bu sefer Hamidiye alaylarına ait birlikleri ve köyleri hedef alırlar. Zaman zaman Kürt aşiret birlikleri ile Ermeni Hınçak ve Taşnak mensupları arasında çok şiddetli çatışmalar vuku bulur. ( Vladimir Mayéwski, Statistique des Provinces de Van Et de Bitlis, L'Imprimeire Militaire, Pétersbourg; Tercümesi: Van-Bitlis Vilâyetleri, Askeri İstatistiki, Terc. Süvari Binbaşısı Mehmed Sadık, Matbaa-i Askeriye, İstanbul, 1330)

Bu olaylar Rus ve Batılı vazifeli ve gözlemciler tarafından Ermenilerin lehine olarak Batılı ülkelere rapor edilir. ( J. Rendel Harris&Helen B. Harris, Letters From The Scenes Of The Recent Massacres In Armenia, London 1897)

Osmanlı coğrafyasında Ermeni olayları, Batılı devletler ve Rusya'nın faaliyetleri ve Hıncak/Taşnak komitelerinin eylemleri ile daha da kronik bir hal alır. Sultan II. Abdülhamid'i hedefe alan Yıldız Cam iinde Cuma namazı sonrasındaki süikast girişimi bu eylemlerin zirvesini teşkil eder.

Sultan II. Abdülhamid'e karşı çok sert bir muhalefet sergileyen örgütlü Ermeni grupları, 19. Yüzyıl sonu ile 20. Yüzyıl başında Sultan II. Abdülhamid'in devrilmesi için oluşan muhalif teşkilat ve gruplara tam destek verirler. Özellikle İttihad-Terakki ve Hareket Ordusu Ermeni örgütlerinin tam desteğini alır.

Jön-Türklerin 1908 ve 1909'da idareyi ele almalarının akabinde ise Jön-Türk idaresi ile Ermeni teşkilatları arasında ilkin özellikle bazı perde arkası mahfillerin çatısı altında ciddi bir işbirliği göze çarpar. Ancak Jön-Türk idaresinin merkeziyetçi ulus-devlet anlayışına yönelmiş olması, hatta Fırka hakimiyetine dayalı bir müstebitlik sergilemeleri ve İngilizler, Fransızlar ve Rusların iyice devreye girmesiyle, bu dengelerin tümü bozulur. Sultan II. Abdülhamid Han'ı Müstebid ve dengeleri bozmakla suçlayan Jön-Türk kadroları asıl kendileri müstebid ve tekçi bir sistem oluşturmaya heves ederek imparatorluktaki tüm siyasi ve toplumsal dengeleri iyice bozup kaosa yol açarlar . Tüm bu olanlar felaketler zincirine yol açan I. Cihan Harbi arefesinde cereyan eder.

.Ermeni Meselesi-5

Müfit Yüksel

36 36 09 Temmuz 2016

Birinci Dünya Savaşı arifesinde, Ermeni-Batı ve Ermeni-Rus ilişkileri bir hayli gelişmiş durumdaydı. Kafkasyalı Ermeni grupları tarafından kurulan Hınçak ve Taşnaksutyun komiteleri Rusya ve Rusya'daki Ermeni grupları ile Osmanlı'ya karşı her türlü işbirliğine/ittifaka karar vermişlerdi. Bu komiteler Ermeni nüfusla meskun bölgeleri Osmanlı'dan koparıp bağımsız bir devlet oluşturmayı hedeflerken Çarlık Rusyası da bu bölgelere uzanıp tasallutu altına almayı planlamaktaydı. Zaten daha önce Kafkasya'yı denetimine alan Rusya, 1878'de Kars ve Ardahan'ı da işgal edip topraklarına katmıştı.

Bir hayli erken sayılabilecek bir devirde, 1244-45/1828-29 Osmanlı-Rus Harbi'nde ilk kez bir kısım Ermeni gönüllü birlikleri Rus ordusu saflarında yer almışlardı. (Ahmed Muhtar Paşa, 1244-45 Türkiye-Rusya Seferi Ve Edirne Muâhedesi, Erkân-ı Harbiye Reisliği Matbaası, Ankara, 1928)

1914 Haziranında toplanan 8. Taşnaksutyun Kongresi'nde, savaş ilanı durumunda, Rus ordusuna katılma ve Osmanlı ordusundaki Ermenilerin firar ettirilerek Rus tarafına katılmalarının sağlanması kararı alınır. (Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Sayı: 83, Mart 1983). Aralık 1914'te Hınçak komiteleri de Paris'te bir bildiri neşreder. Buna göre savaşta müttefik devletlerle, bilhassa Rusya ile ittifak içinde hareket edileceği ve Ermenilerin yoğunluklu yaşadığı yerlerde Müttefik devletler kuvvetlerine her türlü yardımın yapılacağı vaad ediliyordu.

Osmanlıların savaşa dahil olması akabinde, bir çok Ermeni Osmanlı ordusuna katılmak yerine firar ederek, Rusya tarafına kaçmışlardı.

Ruslar, Erzurum hududunu tecavüzle Osmanlı topraklarına girince buradan itibaren Taşnaksutyun ve Hınçakların örgütlediği Ermeni gönüllüler hem lojistik destek vermekte hem de, bölgede klavuzluk yapmaktaydılar. Ayrıca Müslüman köylerine girerek katliamlara da kalkışırlar. Özellikle Doğu Bayezid çevresindeki köylerde bir hayli Kürt nüfus katlederler. Binlerce Ermeni Taşnak/Hınçak gönüllüsü Rusların işgal hareketinde birlikte yer alarak Müslüman ahaliyi, Kürtleri bölgeden tasfiyeye yönelerek göçe zorlarlar. Erzurum, Bayezid, Muş, Bitlis, Van gibi vilayet ve sancaklarda Müslüman köylerinde, Kürt köylerinde etnik temizlik harekatına girişirler. Rus orduları ile birlikte girişilen bu etnik temizlik harekatlarında 350.000'i aşkın Müslümanın katledildiği resmi kayıtlarda yer almaktadır. (Ermeniler Tarafından Yapılan Katliâm Belgeleri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara). Bu katliam ve göçe zorlamalar Muş, Adilcevaz, Bitlis, Ahlat, Erciş, Van yörelerinde yoğunlaşır. Ruslar ve Ermeni komitacılarının tasallut ve katliamlarından kaçan yüzbinlerce kişi, bir kısım büyük Kürt aşiretleri başta olmak üzere daha, güvenli bölgelere iltica etmeye mecbur bırakılmışlardı.(Tuncay Öğün, Unutulmuş Bir Göç Trajedisi, Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri, Babil Yayıncılık, 2004, Ankara). Katliamlar ve göçe zorlanmadan ailemiz ve mensup olduğu aşiretler de nasibini alır. O dönemde aile ve akrabalarımızdan çok kimse katledilir. Bunlardan Haydaranlı Aşiret Kaymakamı büyük dedemiz Ali Ağa en başta geleniydi. (Haydaranlı Aşiret Kaymakamı Ali Ağa'nın şehid edilmesi ile ilgili bakınız: Başbakanlık Osmanlı Arşivi/BOA, DH. E.UM, 93/37). Diğerleri ise Hamidiye Kürt Süvari Alayları reislerinden Haydaranlı Mirliva Kör Hüseyin Paşa'nın riyasetinde memleketlerini terk ederek Konya, Seydişehir ve Sarayönü çevresine iltica etmek durumunda kalmışlardı. Konya vilâyetinde müteferrik vaziyette Vilayât-ı Şarkiyye mültecileri olan Haydaranlı Aşiret mensupları yine Mirliva Kör Hüseyin Paşa ile birlikte Konya merkezde toplanarak 1919 sonu ve 1920' de peyderpey memleketlerine geri gönderilmişlerdi. (Bakınız. Belgeler: BOA, DH. KMS, 55-2/12; DH. ŞFR. 77/50; 91/227; 92/278;102/43;102/60;102/94;102/253). Rahmetli babam da bu esnada Konya'nın Sarayönü kazasında dünyaya gelmişti. Ermeni Taşnaksutyun çeteleri, Süphan Dağı eteklerindeki, Hırbesor, Arin, Koçeri, Pargat gibi tüm Kürt köylerini istila etmişti. Bitlis ve Van'da Müslüman ahalinin birçoğu katledilmiş Kale çevresindeki Van şehri tamamıyle yakılıp yıkılarak harabeye çevrilmişti.

Birinci Dünya Harbi'ndeki bu durum, Osmanlı/İstanbul hükümetini bu kritik savaş şartlarında farklı tedbirler almaya sevk eder. 1896'dan beri, Ermeni meselesinin çözümüne ilişkin Islahat planları devreye sokan Osmanlı idaresi, dış devletlerin müdahalesi ve Düvel-i Muazzama'nın muzaheretiyle örgütlenen komitacıların faaliyetlerini önleyemez. Osmanlı hükümetinde Ermeni nâzılar (bakanlar) olması da sadra şifa vermez. İttihat Terakki idaresi bu sefer çok daha keskin sert bir tedbire başvurur. Savaş hududu boylarında ve çevrelerinde bulunan Ermeni nüfusun savaş boyunca, güneyde daha güvenli bölgelere tehcir edilmesine karar verilir.

Zeytun, Maraş civarından başlanarak tehcir faaliyetlerine başlanır. (BOA, DH. ŞFR, 52/51; 52/102; 52/235; 52/286). Van ve Bitlis vilâyetlerindeki Ermenilerin de bu vilayetlerden ihracına karar verilir. (DH. ŞFR, 52/282)

Nihayet 16 B. 1333/30 mayıs 1915 tarihinde toplanan vükelâ Meclisi, Ermenilere ilişkin yüz yıldır tartışılan ünlü tehcir kararını alır. (BOA, MV.198/163). Tehcir kararı, belirtilen bölgelerden Urfa'nın güneyi ve Haleb'in doğu ve güney doğu cihetleriyle, Suriye vilâyetinin doğusuna sevk edilecek Ermenilerin güvenliğinin sağlanması, iaşe ve ibatelerine ilişkin tedbirlerin alınmasına ilişkin açık ifadeler barındırmasına rağmen, tehcir sırasında, yol boyunca cereyan eden acı hadiseler karşımıza yüzyıllık bir Ermeni meselesini çıkarmıştır.

Savaş esnasında, Bolşevik İhtilâli dolayısıyla Ruslar savaştan çekilerek, Rus Ordusu Kuzey Kafkasya'ya kadar tüm Osmanlı coğrafyasını boşaltmış. 1920'de o dönemde Erivan ve çevresinde kurulmuş olan Ermenistan hükümeti ile Gümrü Anlaşması imzalanmış, 1921'de Ankara Hükümeti muhatap alınarak Moskova ve Kars Anlaşması da imzalanmıştır. İttihat-Terakki idaresinin tamamen suutu ve Talat Paşa başta olmak üzere kadrosunun ülkeyi terk etmesinin ardından işbaşına gelen yeni idarenin mütareke döneminde kurduğu Divan-ı Örfi'de muhakemeler yapılır. Özellikle, tehcir hadisesi cürmünden dolayı birçok kimse gıyabında veya vicahen yargılanarak cezalara çarptırılırlar. (Bakınız. BOA, HR. HMŞ. İŞO. 108/2)

Ermeni meselesi, Lozan'dan sonra uzun süre pek gündeme pek gelmez, 1950'lerden itibaren güçlenmeye başlayan Ermeni diasporasının çabaları görülür. 1970'li yıllara gelindiğinde ise ASALA örgütünün Türkiye'nin diplomatlarına yönelik süikastleri baş gösterir ve 1980'li yıllara kadar süikastler zinciri birbirini takip eder. 90'lı yıllarda ise Avrupa ve ABD'de Ermeni Soykırımı Tasarıları gündeme getirilir. Bu tasarılar son yıllarda Avrupa ülkeleri parlamentolarına birbir kabul edilerek, Türkiye'ye yöneltilen bir sopa haline gelir. En son Alman Parlamentosu'nda da bu yönde bir tasarı kabul edilerek mesele daha sıcak bir safhaya girer.

Türkiye'nin ise, nerdeyse yüzyıla yakındır uzun vadeli projelere sahip olmaması, Ermeni meselesinin gündeme geldiği, güçlenen Ermeni diasporası karşısında, Batı kamuoyunda etkili bir lobiye sahip olamaması zor bir dönemece sevk etmektedir. Türkiye'nin Suriye ve Kürt meselesi başta olmak üzere boğuştuğu sorunların yanısıra Almanya'nın da artık muzaheretiyle Ermeni meselesinde daha da köşeye sıkıştırılması söz konusu. İki asra yakındır oluşan vesayet ve kendi sorunlarını içeriden çözebilme yeteneğini zaten büyük oranda kaybetmiş olması Türkiye'yi çok daha çetrefilli bir sürece sevk etmektedir. Bu çerçevede, Türkiye'nin Kürt sorunu başta olmak üzere, kendi iç ve bölgesel sorunlarını çözmede daha uzun vadeli soğukkanlı projelerle çözme kabiliyetine sahip olması için sağlıklı bir yatırımın yapılıp, çaba gösterilmesi elzemdir.

.Türkiye, Ortadoğu ve İslamofobya-1

Müfit Yüksel

9 9 16 Temmuz 2016

Bölgenin eski patronu olan bir imparatorluğun bakiyesi ve mirasçısı olarak son 90 yılda kendisine Batı Avrupa ve resmi ideoloji tarafından ve hatta sınırlarına mayın döşenerek Ortadoğu haram kılınmış olan Türkiye''ye son yıllarda Ortadoğu denklemine dahil olması adeta farz kılınmıştı. Esasen, neredeyse son 90 yıllık, “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” söylemine, daha keskin bir ifade ile “Kâbe Arab'ın olsun, Çankaya bize yeter” hezeyanına dayalı Misâk-ı Millici hariciye siyasetinin Türkiye'ye ve Ortadoğu'ya çok şeyleri kaybettirdiği iyice açığa çıkmaktaydı.

Medeniyetler beşiği olup, Batı Avrupalılarca Ortadoğu olarak adlandırılan eski dünyanın merkezi Küçük Asya ile birlikte birçok sorunu içinde barındırdığı gibi, İki asırdır “Düvel-i Muazzama”nın kurduğu dengeler, cetvelle çizdiği sınırlar içinde de cadı kazanı haline gelmiştir.

Son yıllarda çeşitli mahfillerde ve medyada çok sık dillendirilen “Yeni Ortadoğu, projeleri çerçevesinde bölgeyi yeniden şekillendirme senaryoları süregelen olaylarla bitiştirildiğinde ürkütücü/ kanlı tablolar ortaya çıkmaktadır.

Bu coğrafyanın dini, mezhebi ve etnik yapıları da gözönüne alındığında, bölge sorunlarına gerçek anlamda zihin yoranları hafakanlara sokmakta, kâbuslar gördürmektedir. Bundan beş yıl öncesinde Batıdan bölgeye pompalanan ve Arap Baharı ile özdeşleştirilen”güzel gelecek ve özgürlük” rüya ve hülyaları, yine bizzat birbiri ile rekabet halinde olan batılı bazı güç odaklarının eliyle ve marjinal/tekfirci akideye dayalı örgütler eliyle “Hazan” olarak karşımıza çıkmıştır.

Bir yandan Ortadoğu ve Küçük Asya''nın yeniden şekillendirilmesine ilişkin, 90'lı yılların hemen başından beri öngörülen yapılanma diğer yandan bölgenin etnik ve mezhebi dengeleri üzerinden sergilenmek istenen proje ve kanlı kaos senaryolarının doğuracağı sorunlar insanı derin endişelere sevk etmektedir.

Küçük Asya ve Orta Doğu'da iki asra yakın yaşanan hercümerç, özellikle bugün gelinen nokta bundan sonrasına ilişkin belki daha büyük olayların habercisi niteliğindedir. Atlantik''in doğu ve batısının yüzyıllardır Ortadoğu ile olan ilişkisi sürekli sancılı olagelmiştir. Dahası, Helenistik ve Roma imparatorluğu dönemlerinden beri bunun böyle olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle Haçlı Seferleri ile başlayan kutsallıkla bitişen alakanın daha travmatik bir çizgi izlediği ortada. Batı'da Evangelist Neocon'ların bu yöndeki senaryoları ve tutumları bu alakanın içerideki marjinal akideye dayalı örgütlenmelerin aracılığıyla olası trajedi ve travmalarla neticelenmesine gebedir. Günümüzde bir yandan ABD ve Batı Avrupa'da Ortadoğu'ya ilişkin birbirinden farklı birçok senaryo, diğer taraftan Türkiye, İran ve Mısır gibi bölgenin en önemli ülkelerinin konumu, Kürt sorunu dengelerin daha karmaşık bir yapıya bürünmesine zemin hazırlamaktadır.

Diğer yandan, bölgede bir kısım siyasi İslami hareketlerde tesiri gün geçtikçe güçlendirilen katı selefilik, marjinal akideye dayalı bir zemin üzerinden, proje olarak vücuda getirilip yaygınlaştırılan, DAEŞ gibi örgütlenmeler sipariş gibi görünen Fransa'da zirveye çıkan intihar saldırıları ve kanlı eylemleri ile bölgeyi ve İslâm dünyasını daha zor bir dönemece mahkum etmektedir. Kanlı saldırılar Batı Dünyası ve onlarla birlikte hareket edenleri İslâm'a, İslâm Dünyası'na karşı kin ve nefrete dayalı keskin tutumlara sevk etmektedir. Ayrıca bölgeye , İslam coğrafyasının farklı noktalarına yönelik askeri operasyonlara gerekçe yapılmaktadır.

Oysa ki, İslam hukukunda/fıkhında intihar saldırıları ve intihar bombacılığına herhangi bir cevaz/fetva dayanağı bulmak söz konusu değil. Bazı çevrelerce delil olarak gösterilen Mute Harbi'nde İslam ordusunun Bizans'ın gönderdiği orduya karşı Halid bin Velid komutasındaki savaşta kuşatmayı yarma harekatı son yıllarda sergilenen hiçbir intihar saldırısının Şer'î/Dini delili olamaz. Cephede karşı karşıya gelinen nizami harp esnasındaki bu vâkıa üzerinden böyle bir fetva üretilemez. Mute Harbi'ndeki karşıda sayıca kat kat üstün düşman ordusunun kuşatmasından kurtulmaya matuf yarma harekatı durumu, intihar saldırılarından tümü ile farklı bir vâkıadır. Ayrıca, daha sonraki bir kısım savaşlarda da benzeri hadiseler vâki olmuştur. Gerek Haçlı seferlerinde, gerekse Moğol istilası esnasında Müslümanlar benzeri durumlarla karşılaşmışlardı. Bunun Osmanlı dönemindeki en bariz örnekleri, Yıldırım Bayezid'in Niğbolu Seferi ve Tiryaki Hasan Paşa'nın Kanije savunmasıydı. Son dönemlerde bilinçli bir şekilde üretilip, tırmandırılan Islamophobia ile DAEŞ vs. örgütleri ve faaliyetlerini bahane/gerekçe olarak gösterip İslam Dünyasına yönelik saldırgan bir tutum içerisine girilmektedir. Bu örgütlerin, Afganistan ve Irak gibi İslam coğrafyasındaki işgallerin akabinde yükselişe geçmiş olmaları, marjinal akide zemin olarak kullanılmak suretiyle,İslam'a karşı ve bölgeyi yeniden dizayn etmeye yönelik bir projelendirmenin yürürlükte olduğunu görmememiz mümkün değil.

.Darbeler ve ihtilaller kuşağıyız

Müfit Yüksel

30 30 23 Temmuz 2016

Tarihimize baktığımız zaman askeri müdahaleler ve darbelerle dolu bir tarih zincirine sahibiz. Sutan II. Abdülhamîd Han hatıralarında “ Biz Yeniçeriliği lağvettik, ancak askeri bir türlü siyaset ve idareden uzak tutamadık” diye yakınır. Yeniçerilerin Osmanlı tarihindeki rollerine nazar ettiğimiz zaman bir çok ihtilal, ayaklanma görebiliyoruz. Genç Osman'ın tahttan indirilmesi Yedikule zindanına hapsedilip, Yeniçerilerce boğdurulması gibi acı hadiseler karşımıza çıkıyor. Sultan IV. Murad'ın ilk yıllarında Hafız Paşa'nın katledilmesi hadisesi, 1656'daki ünlü Çınar Vak'ası Yeniçeri ayaklanmalarının başka kanlı örnekleri. Sultan IV. Avcı Mehmed'in tahttan indirilmesi, 1115/1703 tarihindeki meşhur kanlı Edirne Vak'ası Yeniçerilerin dahil olduğu önemli vak'alar. (Bakınız. Eremya Çelebi Kömürcüyan/H. Andreasyan, Çınar Vak'ası, İstanbul Enstitüsü Dergisi, No:3, 1959; Şefik Efendi, Şefiknâme)

Sultan III. Selim'in tahttan indirilmesi ve Rusçuk A'yanı Alemdar Mustafa Paşa Vak'aları Yeniçerilerin siyaset ve idareye en doğrudan müdahalelerinin zirve noktasıydı. Tüm bu olaylar, Sultan II. Mahmud döneminde 1826'da Yeniçerilerin maalesef çok kanlı bir şekilde kaldırılıp yok edilmesi ile neticelenmişti. (Bakınız, M. Es'ad efendi, Üss-i Zafer 1241, Matbaa-i Amire, 2. Baskı, 1293)

Ordunun yeniden teşkili ve teşkilatlandırılması, yine de askerin/ordunun müdahalelerini sonlandıramamıştı. 1276/1859'da, Süleymaniyeli Kürt Nakşibendi Hâlidî Şeyhlerinden ve Zohablı Şeyh Hüseyin'in kardeşi Süleymaniyeli Şeyh Ahmed, 1853-55 Kırım Harbi'nde, Kars cephesinde tanıştığı Ferik Çerkes Hüseyin Daim Paşa'nın desteği ile İstanbul'da Fedâiler Cemiyeti teşkil eder. Daha önce 3000 civarında müridi ile, Kars cephesindeki savaşlara Mısır ordusu ile birlikte iştirak eden Şeyh Ahmed burada Ferik Çerkes Hüseyin Daim Paşa ile tanışır. Savaşın akabinde İstanbul'a gelir Hüseyin Daim Paşa'nın konağına yerleşip bir süre burada kalır. Hatta bu sırada ünlü Oryantalist/Casus Arminius Vambéry ile bu konakta tanışır. (The Life And Adventures Of Arminius Vambéry, Written By Himself, With An Apreciation By Max Nordau, NewYork PP. 24; Third Edition, London 1884, PP. 23). Daha sonra Bayezid Medresesinin bir odasına yerleşen Şeyh Ahmed, burada Gazzali'nin İhyâsını talebelere okuturken aynı zamanda Darbe hazırlıkları da yapıp, Fedailer Cemiyetini teşkil eder. Teşkil edilen Cemiyette Çerkes Hüseyin Daim Paşa, Hidayet Paşa, Arnavut Caferdem Paşa, Rasim Paşa gibi cihet-i askeriyenin önemli isimleri yer alır. Evliyâzâde Şeyh İsmail Hakkı, Tophane Müftüsü ve Kâdiri meşâyihinden Mareşal Fevzi Çakmak'ın dedesi Hacı Bekir Efendi, Nakşibendi-Hâlidi meşâyihinden Hezargradlı Şeyh Feyzullah Vidini (Faruk Nafiz Çamlıbel'in dedesi), bir kısım medrese müderrisleri, talebeleri ve Süleymaniyeli Babanzâdelerden bazı Kürt beyleri yer alır. Cuntanın sekreteryasını ise Tophane-i Amire Kâtiplerinden olan ve Alparslan Türkeş'in büyük dedesi olduğu söylenen Didon Arif yürütmekteydi. Didon Arif Kıbrıs'a sürgün edildikten 10 gün sonra eceliyle burada vefat eder. Hatta Didon Arifin marifeti ile ünlü edebiyatçı Şinasi de kesin bir şekilde bu işe dahil olur. Islahat Fermanında Gayr-i Müslim tebaaya verilen yeni statüleri bu kalkışmanın gerekçesi olarak gösteren Süleymaniyeli Şeyh Ahmed ifade tutanaklarına (İstintaknâme) göre Tanzimât'ı kaldırmayı hedeflediğini bizzat ifade eder. Tophane Camiinde 3000 Çerkes fedai ile toplanıp, Sultan Abdülmecid'i alıkoyup, tahttan indirip, Abdülazîz'i tahta çıkarmayı hedefleyen oluşumun bu teşebbüsü, Serasker Paşa'nın bunu haber alması ile teşebbüs aşamasında akim bırakılır. Çok kimse tevkif edilir. Yakalananların sorgulama ve muhakemeleri Kuleli Askeri Kışlasında gerçekleştirildiğinden olay tarihe Kuleli Vak'ası olarak geçmiştir. Olayın sanıkları çeşitli idam ve hapis, küreğe konulma, sürgün cezaları ile tecziye edilirler. İdam cezaları, olay teşebbüs aşamasında kaldığından, Padişah tarafından müebbed hapse çevrilir. 1861'de Sultan Abdülmecid vefat edip, yerine Sultan Abdülazîz tahta geçince Cülus affı getirilerek, Şeyh Ahmed dışında tümü affedilir., rütbe ve itibarları iade edilir. Şeyh Ahmed sürgünde kalmaya devam eder.

1876'daki Sadrazam-Serasker Hüseyin Avni Paşa darbesi ise, cihet-i askeriyeden gelen bir darbeydi. Yanında Kayserili Ahmed Paşa, Mithat Paşa gibi kimseleri de bulunduran Hüseyin Avni Paşa İngiliz yanlısı olarak bilinirdi. Hatta, gerek H. Avni Paşa gerekse Mithat Paşa'nın İngilizlerle ve İngiltere'nin İstanbul Sefiri ünlü Sir Austin Henry Layard ile olan ilişkileri de bilinen bir hakikatti. Âli Paşa'dan sonra Ruslarla ilişkileri olduğu bilinen Gürcü Mahmud Nedim Paşa'nın sadâret makâmına getirilmesi İngiliz yanlısı çevreyi iyice rahatsız eder. Birçok icraatı kabul edilmese de Mahmud Nedim Paşa'nın Ruslara yakın görünme siyaseti, Osmanlı'ya yönelik mütemadiyen süreglen Rus saldırı ve savaşlarından uzak tutmayı hedef almıştı. Çariçe II. Katherina devrinden beri Ruslarla savaşmak zorunda kalan Osmanlılar bu tarihten itibaren tüm muharebeleri kaybetmişlerdi. Her defasında Ruslar Osmanlı'ya ağır darbe vurmaktaydı. İngilizlerin hedefi de zaman zaman Osmanlı'yı Ruslara ezdirip, hizaya getirmek ve sonra da kurtarıcı rolünde olmaktı. Mahmud Nedim Paşa'nın siyaseti felakete yol açacak bir Osmanlı-Rus muharebesine mani olmaktaydı. Mahmud Nedim Paşa'yı sadâretten ber taraf etmekle yetinmeyen Hüseyin Ani Paşa Padişah'a olan kininin saikiyle de bununla kifayet etmeyip Padişahı askeri bir darbe ile tahttan indirip, V. Murad'ı tahta çıkarttırır. Hatta bununla da yetinmeyerek Sultan Abdüazîz'i öldürtür. Böylece Hüseyin Avni Paşa ve avanesinin Osmanlı'yı İngilizlerin isteği doğrultusunda Rusya ile savaşa sokmanın yolu açılmış olur. Ve nihayetinde Rusya ile 93 (1293/1877-78) Harbi patlak verir. Bu savaş adeta Osmanlı'nın idam fermanı olur. Ruslar Kars ve Ardahan'ı alıp Erzurum'a kadar ilerlerler. Diğer taraftan Balkanlarda Osmanlılar büyük bir bozguna uğrar. Rus orduları Ayestofanos/Yeşilköy'e kadar ilerlerler. Burada Osmanlı için çok ağır şartları havi Ayestofanos Anlaşması imzalanır. Bu anlaşma neredeyse Osmanlı'nın idam fermanıydı.

1908'de asker ve İttihatçı komitacıların işbirliği ile Resneli Niyazi'nin dağa çıkıp ayaklanması, Firzovik Toplantısı ve nihayet Ferik Şemsi Paşa'nın Manastır'da süikast sonucu şehadeti, Sultan II. Abdülhamid devrinin sonunu getirmişti. 31 Mart Vak'ası ve Mahmud Şevket Paşa idaresindeki Hareket Ordusunun Selanik'ten hareketle İstanbul'a girip Sultan Abdülhamid'i tahttan indirmesi bu müdahalenin de zirvesi olmuştu.

Ömrümüz Örfi İdareler, askeri müdahaleler ve darbeler altında geçti. Biz çocukken Rahmetli vâlidem bazı hadiseleri anlatırken “Beriya inqilabé/Pişté inqilabé” yani inkılaptan önce/inkılaptan sonra diye tarihleyerek anlatırdı. Kastettiği 27 Mayıs 1960 askeri darbesiydi. 60 Darbesi Bir tarih dönümü gibi algılanırdı. Sonra 1971'de 9 Mart cuntasının açığa çıkmasının ardından 12 Mart Muhtırası vâki olmuştu bu Muhtıra neticesinde Süleyman Demirel/Adalet Partisi hükümeti istifa etmişti. Bu olayı, ilk mektep öğretmenimiz küçücük öğrencilerine “Hükümet İstifa Etti” şeklinde duyurmuştu. 12 Mart Muhtırası akabinde yeni Muhtıra hükümeti kurulmuş Örfi İdare ilan edilmişti. Örfi İdare cadı avna girişmişti. Sol kesime mensup olanlar, dindarlar her türlü takibata maruz kalır. Evimize yapılan polis baskınında o dönemde yasak kitap olarak görülen Risale-i Nur nüshaları ele geçirildiğinden rahmetli babam uzun süre yargılanmıştı. Sonra 12 Eylül Kenan Evren darbesi gerçekleşti. Zaten ondan önce uzun ülke uzun süredir Örfi İdare/Sıkıyönetim ile yönetiliyordu. Darbe sürecine giden yolun ön adımıydı Örfi İdare. Biz de bu Örfi İdarenin kurbanlarındandık. Rahmetli ağabeyim 1979 Şubatında, Fatih Cami-i Şerifi avlusunda, Cum'a namazından çıkarken Ülkücü katillerin kurşunları ile şehid edilmişti. Örfi idare/Sıkıyönetim sırasında küçük yaşta tevkif edilip cezaevine atılmıştım. 5 ayı aşan hapsimde Mahir Çayan ve arkadaşlarının firar ettiği Kartal-Maltepe 2 No'lu Askeri cezaevinde de kalmıştım.

12 Eylül Darbesi olduğunda, beni sabah namazına uyandıran rahmetli babam, darbeyi “Kenan Evren İnkılap yaptı” diyerek haber vermişti. İhtilal gecesi nezarete alınan ağabeyim hapisten ancak 1983 Kasımında çıkabilmişti. Tam hapisten çıkmışken rahmetli babam yazdığı bir kitabından dolayı, Gölcük Donanma ve Sıkıyönetim Komutanlığının marifetiyle içeri, Selimiye Kışlası cezaevine atılmıştı.

Merhum Turgut Özal'ın gerek başbakanlığının son dönemlerinde gerekse cumhurbaşkanlığı döneminde efkâr-ı umumiyede artık darbeler döneminin geride kaldığı/kalacağı yönünde bir kanaat hasıl olmuştu. Özal'ın vefatı akabindeki gelişmeler yeni askeri müdahalelerin emarelerini taşıyordu. 1994'ten itibaren mahalli idarelerde başlamak üzere Refah Partisi'nin yükselişi 12 Mart ve 12 Eylül müdahalelerinden dolayı 90'lı yılların başında askeri darbelere karşı tutum sergileyen sol/sol Kemalist çevrelerde askeri müdahaleyi mübah gören bir tavır hakim olmaya başladı. Refayol hükümetinin kurulması ile bunu ellerindeki medya aracılığıyla açıkça dillendirdiler. Kemalist Solu temsil eden kesimlerin Ordu içerisinde teşkil edilen Batı Çalışma Grubu cuntası ile işbirliği sonucu 28 Şubat Post-Modern Darbesi gerçekleşmiş hükümet istifaya mecbur bırakılmış ve süreç 2002 seçimlerine kadar iki partinin Anayasa Mahkemesi marifetiyle kapatılması ile devam etmişti. 28 Şubat 1997'deki MGK toplantısında ve daha sonra verilen askeri brifinglerde ailemiz de hedef alınmıştı. 1997'de Ordu içerisinde Küreselci kanatla, Avrasyacı kanat arasındaki çelişki ve rekabet olmasaydı, muhtemelen ağır ve kanlı bir askeri müdahaleye dönüşecekti.

2007 yılındaki 367 krizine yol açan, E-Muhtıra ve Ak-Parti'nin kapatma davası ise son barut olarak görülmüştü. Ardından, Ergenekon ve Balyoz davaları ile uzun zamandır ecnebilerin desteği ile süregelen Askeri vesayetin artık tamamen bir sona geldiğine inandık. Ancak, 17-25 Aralık süreci ile başlayan yeni bir vesayetin cihet-i askeriye içindeki uzun soluklu teşkilatlanmasına dayanarak 15 Temmuz'da bu defa doğrudan ve kanlı/acımasız bir teşebbüsüne maruz kaldık.

Devam Edecek.

.Mehdiyet meselesi ve darbe-1

Müfit Yüksel

58 58 06 Ağustos 2016

Mehdilikle ilgili rivâyetler Hadis kaynaklarında, “Eşrâtu's-sâ'a/Kıyâmet Alâmetleri” ile ilgili rivayetler meyanında yer almıştır. Bu hususta İbn Maceh, Ebu Davud, İmam Ahmed'in Müsned'i ve Tirmizi'deki hadis rivayetleri başta gelmektedir. Hatta, Ebu Nu'aym El-İsfahânî'nin (Vefatı: 430/1038-39) Hilye'sinde Mehdi ile ilgili birçok rivayet yer almıştır. (Ebu Nu'aym, Ahmed bin Abdillâh El-İsfahânî, Hilyetu'l-Evliyâ ve Tabakâtu'l-Asfiyâ, Cilt. 1-11, Dâru'l-Fikr, Beyrut-Lübnan, 1996) Beyhaki'nin Delâil'inde Mehdi ile ilgili bir bâb yer almaktadır. Mehdi ve şahsiyeti ile ilgili rivayetler, Hz. Peygamber'in (S.A.V) gelecek/istikbaldeki hadiselerle ve kıyâmet alâmetleri ile ilgili hususlar , Deccal ve İsa (a.s)'ın âhir zamanda zuhuru vs. meyanında zikredilmektedir. Ayrıca, bu husustaki rivayetleri havi günümüze değin birçok kitap, risâle bile kaleme alınmıştır. Bu konuda elimizde kopyası bulunan en eski yazma eser hicri 4. Yüzyıl başlarına ait Şâm Zâhiriye Kütüphanesinde bulunan yazma risâledir. (Risâletun Fi Alâmâti's-Sa'a).

Yıllar önce İmam Abdurrahman Celâleddin Es-Suyûtî'nin (Vefatı: 911/1505) bu husustaki iki risâlesini/kitabını (El-Arfu'l-Verdî Fi Ahbâri'l-Mehdî ve Kitabu'l-Keşf An Mucâvezeti Hazihi'l-Ummeti'l-Elf) Türkçe'ye çevirmiştim. İmam Es-Suyûtî El-Arfu'l-Verdî adlı eserinde, Mehdî ile ilgili Ebu Nu'aym'ın Hilyetu'l-Evliyâ'sında Mehdî ile ilgili hadis rivâyetlerini telhisan bir bir ele almış ve bir hayli ilâvelerde de bulunmuştur. Eserde bu konuda 257 rivâyet yer almıştır. ( Es-Suyûtî, Celâleddîn Abdirrahman, El-Arfu'l-Verdî Fi Ahbâri'l-Mehdî, Tahkîk: Ebu Ya'la El-Beyzâvî, Beyrut, Lübnan, 2006; Kitâbu'l-Keşf An Mucâvezeti Hazihi'l-Ummeti'l-Elf, Yazma, El-Mektebetu'l-Ezheriyye, Kahire). 16. Yüzyıl Şâfii fukahasının meşhurlarından “İbn Hacer El-Mekkî El-Heytemî (Vefatı: 973/1565-66) “El-Kavlu'l-Muhtasar Fi Alâmâti'l-Mehdiyyi'l-Muntazar” adlı eserinde Mehdiyet ile ilgili rivâyetlerin mânevi tevâtür derecesine vardığını ifade etmekte ve bunların hiçbir şekilde inkar edilemeyeceğini belirtmiştir. İbn Hacer, Mehdî'nin Hz. Fâtima (r.ah) ve Hz. Hasan (r.a) neslinden geleceğini isminin de Muhammed veya Ahmed olacağını, belli bir süre vefatına kadar dünyaya adaletle hükmedeceğini ve bu hususların tevatüre varan rivayetlerle sâbit olduğunu ifade etmiştir. (İbn Hacer El-Mekkî El-Heytemî El-Kavlu'l-Muhtasar Fi Alâmâti'l-Mehdiyyi'l-Muntazar, Yazma, El-Mektebetu'l-Ezheriyye, 4064/53323). 17. Yüzyıl Şâfiî-Kürt ulemâsından, Sâdât-ı Berzenciyye'den Muhammed bin Abdirresul Eş-Şehrezorî El-Berzencî de (Vefatı: 1103/1691) “El-İşâ'a Li Eşrâti's-Sâ'a” adlı eserinde Mehdilikle ilgili hadis rivayetlerinin Mânevi Tevâtür derecesine ulaştığını ifade etmektedir. ( Muhammed bin Abdirresûl El-Hüseynî Eş-Şehrezorî El-Berzencî, El-İşâ'a Li Eşrâti's-Sâ'a, Yazma, El-Mektebetu'l-Ezheriyye, 1667/924524; Tahkîk: Muvaffak Fevzî El-Cibr, 2. Baskı, Dâru'l-Hicre, Şam, 1995). Bu rivâyetlere göre, âhir zamanda Hz. Fatimatu'z-Zehrâ (r.ah) neslinden bir zât zuhur edip, dünyayı adaletle dolduracaktır. Bunun dışında Ali bin Sultan El-Kârî, Tefsir Sahibi Muhammed bin Ali Eş-Şevkânî gibi zatların bu hususta müstakil risâleleri mevcuttur. (Alî bin Sultan Muhammed El-Herevî El-Kârî, Risâle Fi Mehdiyyi Âl Resul, El-Mektebetu'z-Zâhiriyye; Muhammed bin Alî Eş-Şevkânî, Et-Tavzîh Fi Tevaturi Mâ Câe Fi'l-Muntazar Ve'd-Deccâl Ve'l-Mesîh) Mehdiyet/mehdilik konusu günümüze değin çok fazla tartışıla gelmiş. Özellike, Şia/İsna Aşeriye mezhebinin temel akaidini teşkil etmektedir. 12. İmam, İmam Muhammed Mehdi bin Hasan El-Askeri'nin vefat etmediği, Gaybubet-i Kübra'da olup, âhir zamanda zuhur edeceği hususu İsna Aşeriyenin temel akideleri arasındadır. Ehl-i Sünnet'e göreyse, Mehdilik hususu akideye/imana taalluk eden bir husus olmayıp, âhir zamanda zuhur edecek ve dünyayı adaletle dolduracak, Ehl-i Beyt neslinden bir zat olacağının hadislerde haber verilmesi suretinde olduğu kabul edilir. Bu haseble, Ehl-i Sünnet inancında ve fıkhında Mehdi'yi beklemekle alakalı bir vazife-i/farize-i diniye mevzu-i bahis değildir.

Mehdiyet meselesi ile ilgili rivayetlerde, Ehl-i Sünnetin ekserinin kavline göre, sahih ve hasen sahih rivayetler de mevcut olduğu kabul edilmektedir. Ancak, asıl itibarıyla ahir zamana ait, müstakbele ilişkin bu haberler akâide, kelâma taalluk eden bir husus olmayıp aslında istismara da açık olmamasına rağmen, tarihte çok fazla istismara maruz kalmıştır. Çeşitli zamanlarda, İslam dünyasında Mehdiyet hareketleri/ayaklanmaları eksik olmamıştır. Tarih kitaplarımız sahte mehdi hareketleriyle doludur. İbnu'l-Esîr'in “El-Kâmil Fi't-Târih”, Sıbt İbnu'l-Cevzî'nin “Mir'âtu'z-Zamân Fi Târihi'l-A'yân” adlı tarihlerinde bunun bir çok örneğine rastlanmaktadır. Osmanlı döneminde Osmanlı idaresi zaman zaman bu tür gailelerle uğraşmak durumunda kalmışlardır. Özellikle, Mühimme Defterlerine bakıldığında bunun ilginç örneklerine rastlamamak mümkün değil.

Bir kısım şahsiyetler, zaman zaman Mehdiyet ile ilgili rivayetleri kendi şahıslarına hamlederek Mehdiyet hatta Mesihlik davasında bulunmuşlardır. Bazıları gerçekten buna inanarak bu davada bulunmuşken, bazıları da art niyetle bu rivayetler üzerinden dinde tahrip hareketleri oluşturmuşlardır. Bu konuda hüsn-i zann ile başlayan Mehdiyet/Mesihlik hareketleri de sonradan büyük zararlara yol açmış, hüsranla neticelenmiştir.

Mehdiyet hareketine kalkışanların ve toplumda karşılık bulanların bir kısmı bu husustaki rivayetleri kendine hamletmek ile yetinirken, diğer bir kısmı bu hususta bir neticeye ulaşmaya matuf güç elde etmek/devşirmek için gizli ilimlere/havas ilimlerine sarılmışlardır. Hatta bu konuda Şeyh Ahmed El-Bûnî'nin Şemsu'l-Maârif kitabındaki Vefkleri bu yönde kullanmaya kalkışmışlardır. Bu konuda Gizli ilimlere/havas ilmine sarılanların çoğu zamanla ezoterizme, sihir/büyüye kayarak Dinin esas dairesinin, Şer'-i Şerif'in dışına çıkarak farklı zeminlere, İslâm'dan farklı inançlara kaymışlardır. Kendini Mehdi zannetme zaafı bazen o kadar uç noktalara vardırılır ki, bir kısım akıl hastalarında da bu vâkıa sıkça görülmektedir. Bir zaman Medine-i Münevvere'de mukim 20'yi aşkın Mehdi adayı/namzeti bulunmaktaydı. Hatta kendisinin Mehdiliğine bir şekilde kâil olup zuhur edeceklerine inanan bazıları, bu Mehdi adayları, Mehdî'nin Medine-i Münevvere'de zuhur edeceğine ilişkin rivayetleri esas alarak, ileride zuhur etmek için Medine-i Münevvere'ye hicret ederek orada mücâvir olurlardı.

Devam Edecek

.Mehdiyet meselesi ve darbe-2

Müfit Yüksel

57 57 13 Ağustos 2016

Çağımızda da Mehdilik/Mesihlik meselesi çok fazla tartışıla gelmiş, buna dair kitap ve makaleler kaleme alınmıştır. Özellikle, Mesihlik, yani Hz. İsa (a.s)'nın âhir zamanda dünyaya nüzul edeceği ile alakalı ahbâr-ı Nebeviyeyi hâvi hadis rivayetleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Ehl-i Sünnet'e göre: Hz. İsa (a.s) âyetlerde de belirtildiği üzere, idam edilmemiş, çarmıha gerilmemiş, Allah'ın (C.C) lütfu ile göğe/semâya kaldırılmış olup, sahih hadis rivayetlerinde haber verildiği üzere âhir zamanda, yeryüzüne nüzul edecek, Bu rivayetlere göre Deccalı katledecek ve Hz. Muhammed Mustafa'nın (S.A.V) şeriatı ile amel edecek. Hatta bazı rivayetlerde Hz. İsa (r.a)'nın Şam'da beyaz minareye nüzul edeceği yönünde fadeler bile yer almıştır. Bugün dahi Şam'da Beni Ümmeyye Camii yakınında bunun için yapılmış bir beyaz minare halen mevcuttur. Hz. İsa'nın âhir zamanda nüzulu ile ilgili rivayetler de, Mehdilikle ilgili rivâyetler gibi, Eşrâtu's-Sa'a/Kıyâmet alâmetleri, âhir zamanda vukû bulacak hadiselerin haber verilmesi ile alakalı rivayetler meyanında zikredilmiştir. Bazı kimseler, âhir zaman Mehdisinin Hz. İsa'dan başka bir kimse olmadığını da ileri sürüp, her ikisinin de aynı şahsiyet olduklarını söylemişlerdir. (Muhammed bin Abdirresûl El-Hüseynî Eş-Şehrezorî El-Berzencî, El-İşâ'a Li Eşrâti's-Sâ'a, Yazma, El-Mektebetu'l-Ezheriyye, 1667/924524; Tahkîk: Muvaffak Fevzî El-Cibr, 2. Baskı, Dâru'l-Hicre, Şam, 1995; Muhammed Zahid El-Kevserî, Nazratun Abire: Fi Mezâimi Men Yunkiru Nuzûli İsa Aleyhisselâm Kable'l-Âhire, İkinci Baskı, Kahire 1987. Bu kitap Zahid El-kevserî tarafından, Şeyh Mahmud Şeltût'un Hz. İsa (a.s) nüzulü meselesi ile ilgili fetvasına reddiye niteliğinde yazılmıştır. Eserin başında Şeyh Şeltût'un bu yöndeki fetvası da yer almaktadır.) Hatta bu yüzden, tarihimizde Mehdilik iddiasında bulunan bazı kimseler aynı zamanda Mesihlik iddiasında da bulunmuşlardır.

Geçen asırda, Mehdilik konusunda Risâle-i Nur'da birçok kısım yer almaktadır. Bazı çevreler bundan, Bediüzzaman Hazretlerinin kendisini Mehdi olarak gösterdiği şeklinde yanlış bir zanna kapılmış, hatta Bediüzzaman'ın kendisinden sonra belirli bir şahsa işaret ettiği şeklinde olmayacak yorumlar dahi sergilenmiştir. Bediüzzaman'ın Mehdilik meselesine uzun uzadıya değinmesinin ana nedeni her tarafta mağlubiyet ve işgallere uğramış ve zillete düşmüş İslâm dünyasına/Ümmete umut aşılamaya matuftu.

Bediüzzaman bu hususta kendi şahsınıhiç bir şekilde imâ etmediği gibi açıkça bunun tersi yönde ifadelerde bulunmuştur.Bediüzzamanın Münâzarât'ında: “İhlâs-ı niyyeti ihlâl eden anâsır-ı garez olan neseb ve nesil ve tamâ ve havf beni bilmiyorlar. Ben de onları tanımıyorum veya tanımak istemiyorum. Zira meşhur bir nesebim yok ki, mâzisini muhafaza edeyim. Ben Ebu Lâşey” olduğumdan bir neslim de yokdur ki, istikbâlini temin edeyim.” (Münâzarât, Matbaa-i Ebu”z-Ziyâ, İstanbul, 1329; Sahife: 158) şeklinde bir ifade açıkça yer almaktadır.

1337/1919''da ise, Daru''l-Hikmeti''l-İslâmiyye âzası iken Meşihat makamına verdiği resmî evrak suretindeki Terceme-i Hâl Varakasında, “Bir sülâle-i ma'rufeye mensub ise, keyfiyet-i nisbeti” şeklindeki suâle “Bir Sülâle-i Ma''rûfeye Nisbetim Yoktur” şeklinde sarih cevap vermiştir. (Terceme-i Hâl Varakası'nın orijinali için bkz. Sadık Albayrak, Son Devrin İslâm Akademisi: Dâru”l-Hikmeti”l-İslâmiye, İz Yayıncılık, İstanbul, 1998, Sahife: 232)

Üstad Bediüzzaman Ondördüncü Şuâ”da da bu konuda şu ifadeye yer vermiştir:

“İddiânâmede benim hakkımda dört esas var:

Birinci Esas: Güya bende tefahur ve hodfüruşluk var ve kendimi müceddid biliyorum.

“Ben bütün kuvvetimle bunu reddederim. Hem Mehdilik isnadını hiç kabul etmediğime bütün kardeşlerim şehâdet ederler. Hatta Denizli”deki ehl-i vukuf, “Eğer Said mehdiliğini ortaya atsa bütün şâkirdleri kabul edecek” dediklerine mukabil, Said itiraznamesinde demiş ki, “Ben seyyid değilim. Mehdi, seyyid olacak” diye onları reddetmiş.” (Bediüzzaman, Şuâlar, Ondördüncü Şuâ, Teksir Mecmuâ)

Yine Emirdağ Lahikası”nda yer alan bir mektubunda şöyle demiştir:

“Ben de onlara demiştim: “Ben, kendimi seyyid bilemiyorum. Bu zamanda nesiller bilinmiyor. Halbuki âhir zamanın o büyük şahıs, Âl-i Beytten olacaktır. Gerçi, mânen ben Hazret-i Ali''nin (r.a.) bir veled-i mânevîsi hükmünde ondan hakikat dersini aldım ve Âl-i Muhammed Aleyhisselâm bir mânâda hakikî Nur şakirtlerine şâmil olmasından, ben de Âl-i Beytten sayılabilirim. Fakat bu zaman şahs-ı mânevî zamanı olmasından ve Nurun mesleğinde hiçbir cihette benlik ve şahsiyet ve şahsî makamları arzu etmek ve şan şeref kazanmak olmaz; ve sırr-ı ihlâsa tam muhalif olmasından, Cenab-ı Hakka hadsiz şükür ediyorum ki, beni kendime beğendirmemesinden, ben öyle şahsî ve haddimden hadsiz derece fazla makâmâta gözümü dikmem. Ve Nurdaki ihlâsı bozmamak için, uhrevî makâmat dahi bana verilse, bırakmaya kendimi mecbur biliyorum” dedim, o ehl-i vukuf sustu.” (bk. Emirdağ Lâhikası-1, 206. Mektup)

Talebelerinden Ceylan Çalışkan'ın Afyon Mahkemesindeki müdafaasında şu sözler yer almıştır:

“Onun ağzından bir defa olsun, mehdîliğine ve müceddidliğine dair bir kelime duymadım. “ (Şuâlar)

Yine Şuâlar'da Mehdiyetin şahs-ı manevi olarak vazifeleri ve Risale-i Nur'un bundaki rolü hususunda şu ifadeler yer almaktadır:

“Tekbirâtü'l-Huccac fî Arafat” başlıklı mektupta, “Nurun ehemmiyetli bir kısım şakirtleri pek musırrâne olarak âhir zamanda gelen Âl-i Beytin büyük bir mürşidi seni zannediyorlar. Sen de onların fikirlerini musırrâne kabul etmiyorsun, çekiniyorsun. Bu bir tezattır. Hallini isteriz” diye sormaları sebebiyle, onlara cevap olmak üzere, bundan sonra gelecek Mehdî-i Resulün temsil ettiği kudsî cemaatin şahs-ı mânevîsinin üç vazifesi olduğu, bunların imanı kurtarmak, hilâfet-i Muhammediye (a.s.m.) ünvanıyla şeâir-i İslâmiyeyi ihyâ etmek ve inkılâbât-ı zamaniye ile çok ahkâm-ı Kur'âniyenin ve şeriat-ı Muhammediyenin (a.s.m.) kanunlarının bir derece tâdile uğramasıyla o zât bu vazife-i uzmâyı yapmaya çalışır. Nur şakirtleri birinci vazifeyi tamamıyla Risale-i Nur'da gördüklerinden, ikinci, üçüncü vazifeleri de, buna nisbeten ikinci, üçüncü derecededir diye, Risale-i Nur'un şahs-ı mânevîsini haklı olarak bir nevi mehdi telâkki ediyorlar. Bir kısmı, o şahs-ı mânevînin bir mümessili olan bîçare tercümanını zannettiklerinden, bazan o ismi ona da veriyorlar. Hattâ, evliyanın bir kısmı, keramet-i gaybiyelerinde Risale-i Nur'u aynı o âhirzamanın hidâyet edicisi olduğu, bu tahkikatla teville anlaşılır diyorlar. İki noktada bir iltibas var; tevil lâzımdır.

Birincisi: âhirde iki vazife, gerçi hakikat noktasında birinci vazife derecesinde değiller. Fakat hilâfet-i Muhammediye (a.s.m.) ve ittihad-ı İslâm avamda ve ehl-i siyasette, hususan bu asrın efkârında o birinci vazifeden bin derece geniş görünüyor. Gerçi her asırda hidayet edici bir nevi mehdî ve müceddid geliyor ve gelmiş. Fakat her biri üç vazifeden birisini bir cihette yapması itibarıyla, âhir zamanın büyük mehdîsi ünvanını almamışlar.

İkincisi: âhirzamanın o büyük şahsı, âl-i Beytten olacak. Gerçi mânen ben Hazret-i Ali'nin (r.a.) bir veled-i mânevîsi hükmündeyim. Ondan hakikat dersini aldım. Ve âl-i Muhammed (a.s.m.) bir mânâda hakikî Nur şakirtlerine şâmil olmasından, ben de âl-i Beytten sayılabilirim. Fakat Nurun mesleğinde hiçbir cihette benlik, şahsiyet, şahsî makamları arzu etmek, şan ve şeref kazanmak olmaz.” (Şuâlar)

Yine Bediüzzaman, Hz. Peygamber'in (S.A.V) Mehdi/Mehdilik ile ilgili haberlerini havi rivayetler konusunda şunu söylemektedir:

“Dördüncü Esas: Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın istikbalden haber verdiği bazı hadiseler, cüz'î birer hadise değil, belki tekerrür eden birer hadise-i külliyeyi, cüz'î bir surette haber verir. Halbuki o hadisenin müteaddit vecihleri var. Her defa bir veçhini beyan eder. Sonra râvi-i hadis o vecihleri birleştirir. Hilâf-ı vaki gibi görünür.

Meselâ, Hazret-i Mehdîye dair muhtelif rivayetler var. Tafsilât ve tasvirat başka başkadır. Halbuki, Yirmi Dördüncü Sözün bir dalında ispat edildiği gibi, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, vahye istinaden, herbir asırda kuvve-i mâneviye-i ehl-i imanı muhafaza etmek için, hem dehşetli hadiselerde ye'se düşmemek için, hem âlem-i İslâmiyetin bir silsile-i nuraniyesi olan Âl-i Beytine ehl-i imanı mânevî raptetmek için Mehdîyi haber vermiş. Âhirzamanda gelen Mehdî gibi herbir asır, Âl-i Beytten bir nevi mehdî, belki mehdîler bulmuş. Hattâ, Âl-i Beytten mâdud olan Abbasiye hulefasından, Büyük Mehdînin çok evsâfına câmi bir mehdî bulmuş. İşte, büyük Mehdîden evvel gelen emsalleri, numuneleri olan hulefa-i mehdiyyîn ve aktâb-ı mehdiyyîn evsafları, asıl Mehdînin evsâfına karışmış ve ondan rivayetler ihtilâfa düşmüş.” (Mektubât)

Tüm bu ifadelerden, Bediüzzaman'ın gerek kendi şahsına, gerekse başka belirli bir şahsa Mehdiyet hususunda hiçbir işaret ve imâda bulunmadığı anlaşılmaktadır. Buna rağmen, bazı şahıs ve grupların Bediüzzaman'ın Mehdiyet ile ilgili yazıp söylediklerini zemininden saptırarak belli şahıslara Mehdiyet vb. manevi/yüce makamlar/mertebeler atfetme gayesiyle istismarda bulundukları açıkça anlaşılmaktadır.Bediüzzaman Mehdiyete giden kademeleri şahs-ı manevi olarak nitelendirmiş, şahıslara atıfta bulunmamıştır.

Devam Edecek

.Mehdiyet meselesi ve darbe-3

31 31 20 Ağustos 2016

Gerek hadis rivayetlerinde, gerek Mehdilikle ilgili yazılan eserlerde, gerekse Bediüzzaman'ın bu hususta yazdıkları istismara mahal bırakmayacak surette açık/sarih olmasına rağmen, istismarların önü alınamamıştır. Eskiden, izâfi de olsa, hilâfet müessesesi başta olmak üzere, Şeyhülislâmlık, Nakibu'l-eşraflık gibi Dini müesseselerin ayakta olduğu dönemlerde bu konudaki istismarların önü daha kolaylıkla alınabiliyordu.

Ancak 19. Ve 20. Yüzyıllarda İslâm dünyasının iyice çöküşe geçmesi, Osmanlı devletinin dağılması, son olarak Osmanlı İmparatorluğu bakiyesi üzerinde kurulan yeni cumhuriyetin neredeyse tüm dini kurumları tasfiye etmesi/yasaklaması büyük bir boşluğun doğmasına yol açar. Tüm Dini faaliyetler, tarikatlar ve cemaatler amansız bir yasak ve takibe maruz bırakılır. Bu da cemaat ve tarikatların yer altına çekilmesine ve zamanla büyük bir kısmının ehliyetsiz/liyakatsiz odakların eline geçmesine neden olur.

Devlet, sadece bununla kalmaz, amansız yasaklarla yer altına çekilmeye mecbur bıraktığı cemaatleri/dini grupları zaman içinde, özellikle 50'li yıllardan itibaren, istihbaratı aracılığı ile kontrol ve manipule etme yöntemine başvurur. Cemaatler ve dini gruplara sızdırdığı istihbarat elemanları vasıtasıyla çeşitli siyasi gayeler doğrultusunda istihdam eder. Özellikle Mehdilik meselesinin ön planda, merkezde olduğu şahıs kıbleli bir kısım cemaat ve dini gruplar bunun başını çeker.

Mehdilik/mücedditlik gibi gibi meselelerin istismarı, iktidar devşirmeye yönelik kullanılması, İslâm tarihinde ve günümüzde âlem-i İslam'ı/Ümmeti büyük zararlara uğratmış ve uğratmaktadır. İslam'a/Din'e hizmet etmenin şartı Mehdî veya müceddit olmak değildir. Mehdilik veya Mücedditlik makâmına sahip olunmadan da Din hizmeti yapılabilir. Zira, Din hizmetinde, Din'e hizmette gözetilmesi gereken Rızâ-yı Bârî'yi kazanmaktır. Mehdilik veya Mücedditlik makamına göz dikilmesi enaniyet ve zulüm getirir. Bazı dini yönelimli müesseseler teşkil edip, büyütüldüğünde hemen Mehdilik/Mücedditlik hatta Mesihlik zannına kapılmak Din'e hizmetin aksine Din üzerinden iktidar devşirip oldukça acımasız, bir yapının ortaya çıkmasına neden olur.

Hele ki, Mehdilik/mücedditlik üzerinden kanlı bir askeri darbeye teşebbüs etmek neyle açıklanabilir. Buna ne adına teşebbüs ediliyor. Daha 5-7 sene önce, “meşru hükümete karşı askeri darbe planları yapılıyor” diye, emniyet ve yargı üzerinden askeri vesayete karşı operasyon yapanlar, kendi fiili askeri darbe teşebbüslerini neyle izah edecekler. ABD'deki bazı güç odaklarından alınan talimat mı yerine getirilmeye çalışıldı? Bir yandan Mehdilik/Mücedditlik davasında bulunacaksınız, böylece Ümmetin en üstün seçilmiş insanı sıfatını takınacaksınız, diğer yandan uluslar arası bazı dev güç odaklarının emrine gireceksiniz. Batılı büyük güçlerin son iki asırda dünyada kurduğu hegemonya ortamında, “Sırren Tenevvür” prensibi üzerinden gidilen bir metodu anlayabiliriz. Ancak, uzun zamandır hadise bunu çok aşmış durumda. İşte asıl kriz bu noktada. İslam Dünyasında Mehdilik/Mücedditlik davası üzerinden büyük bir güç devşirip, uluslar arası dev güç odaklarının/düvel-i muazzamanın emrine vermek ve bunlar adına askeri darbe operasyonlarına bile teşebbüs etmek. Mehdi/Müceddit olmanın neresinde askeri darbeye teşebbüs, hele ki, bunları ecnebilerin nâmına yapmak var? Tüm bu soruları sormak durumundayız.

Mehdilik/Mücedditlik meselesi, müesseseler kurup bunun üzerinde güç devşirilecek ve bu güçün, başka Müslümanlara karşı, tahrip amaçlı kullanılacağı, araçlar değildir. Hadis rivayetlerinde ve bu konudaki daha önce zikrettiğim kaynaklarda geçen husus Mehdiliğin İslâm/Nebevi ahlak ve adaletle bir arada anılmasıdır. Mehdiyet/Mücedditlik, enaniyet, ötekileştirme üzerinden zalimleşme, acımasız bir örgüt haline gelme, hele askeri darbe hiç değildir. Uluslar arası büyük güç odaklarının ve gizli servislerinin hiç mi hiç aracı değildir.

.

Suriye, Türkiye ve Kürt Sorunu (1)

Müfit Yüksel

46 46 27 Ağustos 2016

2011 Ocak ayında Tunus ve Mısır'da “Arap Baharı-Rebî'u'l-Arab” olarak nitelendirilen olaylar zinciri başladığında, Arap ülkelerinde uzun yıllar iktidarları elinde bulunduran diktatörlerin tümünün devrileceği, bölgede aydınlık bir geleceğe dair yol alınacağına dair yanlış öngörülen bir zan oluşmuştu. Özellikle, bu diktatörlüklere muhalif olan İhvân/Müslüman Kardeşler hareketinin tek alternatif olarak, devrilecek bu diktatörlükler yerine seçimlerle iktidarı ele alacağı öngörüsü yapılmıştı.

Asıl itibarıyla, Türkiye'nin 1918'de Mondros Mütarekesi ve 1921'deki Ankara Antlaşması ile Anadolu'ya hapsedilerek, Ortadoğu güneyi ile bağları koparılmıştı. Bu koparılma olayı Lozan'la tescillenmiş ve hep katmerleşerek süregelmişti. Anadolu'nun Arap-İslâm âlemi ile bağları fiili olarak koparılmış. Kürtlerin ve Türkmenlerin önemli bir kısmı da, sınırın güneyinde kalmışlardı. Türkiye'de kalan Mardin vs. illerdeki Araplarsa yeni ulus-devletin tek-tip yurttaş oluşturma hedefi doğrultusunda ciddi bir asimilasyona maruz bırakılır, zamanla da ümmi hale gelirler. Burada hedef, yeni cumhuriyetin İslâm'la, İslâm dünyası ile olan bağlarını tümü ile koparıp, batılılaşmaya matuf radikal reformları ile yeni bir ülke ve toplum/tek-tip modern ulus inşâ edilmeye çalışıldı. Hatta bu yeni zihniyet, Kemalettin Kamu'nun “Kâbe Arab'ın olsun, Çankaya bize yeter” hezeyanı ile ifade edildi. Bu kopuş, 1950'li yıllarda kaçakçılık bahane edilerek Suriye sınırına mayın döşenmesi ile katmerleştirildi. Gerçi, Şerifler ailesi ve Başvekil Nuri Said Paşa'nın idaresindeki Irak ile, İngiltere'nin öncülüğünde, İran ve Pakistan'ı da içine alan Bağdat Paktı kurulmuştu, ancak bu açılım da, 1958'deki kanlı General Abdülkerim Kâsım darbesi ile tamamen kapanmıştı.

Türkiye, 1970'li ve 80'li yıllarda ticari/ekonomik alanda, Sykes-Picot ve Lozan statükosuyla kendisine haram kılınan, Orta Doğu coğrafyasına, güneyine açılma teşebbüslerinde bulunduysa da sadra şifa olamadı. 1989-90'da, Doğu blokunun, iki kutuplu dünya sisteminin çökmesinin ardından dünya sisteminde yeni arayışlara girildi. Artık, Orta Doğu ve Türkiye ile ilgili konseptlerde değişiklikler gündeme geldi. Zaten, Batı'da 80'li yıllardan beri Orta Doğu'da harita değişikliklerine ilişkin makale ve raporlar yayınlanmaktaydı. Hatta, 1990-91 Körfez Krizi ve Savaşı sırasında bunları öngören bazı makaleleri tercüme edip, o tarihlerde İmza dergisinde yayınlamıştım.

Türkiye'de 1920'li, 30'lu yıllarda şekillenmiş olup, statükoyu öngören resmi ideolojinin, askeri vesayet mârifetiyle, çok uzun sürmesi, halen de etkisini sürdürmesi; 90 sonrası yeni durum muvacehesinde Türkiye'yi tamamen hazırlıksız yakaladı. Türkiye'nin Paris/Londra merkezli, Batı Avrupa'ya endeksli statükocu dış politikası ve hâriciye kadrosu Orta Doğu'ya ilişkin yeni bir siyasal zemin oluşturamadı. Türkiye'nin resmi ideolojiye dayalı statükocu kireçlenmiş hâriciye kadrosu Orta Doğu'ya ilişkin, kayıtsızlık/ilgisizlik siyasetinde ısrar ederken, hâriciyeyi teslim alan bir kısım yeni kadrolar da, ciddi bir öngörüsüzlük sergileyerek, Suriye özelinde, Türkiye'yi büyük bir handikaba, prangaya düçar ettiler.

Suriye konusunda, Tunus , Mısır ve Libya örneklerinden yola çıkılarak “Arap Baharı Rebî'u'l-Arab, The Arab Spring” üzerinden 5 yıl önce yapılan öngörülerde önemli temel hatalar olduğu gözlemlenmektedir. Suriye'deki iç dinamiklerin Mısır ve Tunus'ta olduğu gibi yönetimi kolay ve kısa zamanda değiştirebileceği tahmininde bulunulmuş. Libya'da Muammer El-Kaddafi'nin ise devrilemeyeceği öngörülmüştü. Oysa ki Suriye'nin iç dinamiklerine bakıldığında, olayın sadece etnik/mezhebi olmadığı, elli yıllık Arap milliyetçiliğine dayalı Baas ve Muhâberât örgütlenmesinin önemli bir faktör olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, 2011 yılı Ağustos ayından beri bu yönde oluşan Rusya-Çin-İran mihverinin Suriye üzerinden oluşturduğu dengeler 5 yıl içerisinde bölgede çok daha çetrefilli bir kaosun oluşmasına yol açmıştır.

.Suriye, Türkiye ve Kürt sorunu-2

Müfit Yüksel

28 28 03 Eylül 2016

Suriye'deki iç savaş süreci, Irak'la birlikte, bir yandan DAEŞ/IŞİD gibi, İslâm'ın ana damarı/Ehl-i Sünnet ile kavgalı marjinal akideye dayalı, radikal şiddeti öngören örgütlerin bölgede yerleşip Musul, Rakka, Deyrezor, Tedmür gibi coğrafi olarak İslâm'ın kalbi olan önemli tarihi merkezleri ele geçirmesine neden olduğu gibi, Kürt sorununu, tam bir çatışma ve kaos aracı haline getirerek ön plana çıkardı. IŞİD, Sünni dünyaya/Sünniliğe ilişkin algıyı rehin alırken, Suriye'nin çoğunluğu Kürtlerle meskun kuzey bölgelerinde PKK'nın uzantısı olan Stalinist yapıdaki PYD'nin, kantonlar kuracak şekilde hakimiyet tesis etmesi krizi, Şam yönetiminin çok ötesinde bir zemine çekip iyice derinleştirmiştir. DAEŞ bir yandan, Katı Selefîlik/hâricilik ve soğuk savaş dönemi totaliter-ideolojik şiddet anlayışının bileşkesinden oluşan kanlı şiddet anlayışı ile, Sünni dünyaya ilişkin olumsuz algıları oluşturup, Sünni dünyayı modern haçlıların, Batılıların açık hedefi haline getirirken; Suriye/Rojava bölgesinde, Türkiye sınırının tam karşı tarafında, ele geçirdiği bölgeleri bir bir, adeta anlaşmalı bir şekilde, Tel Ebyad/Giré Sipi başta olmak üzere, PYD/YPG'ye teslim etmektedir.

DAEŞ/IŞİD, kobani örneğinde olduğu, gibi zaman zaman PYD/YPG ile çatışarak; PYD'nin, Stalinist örgütün, Kürtleri/Kürdistan'ı İslâmsızlaştırma amaçları doğrultusunda, İslâm aleyhinde kara propaganda yapmasına malzeme vermektedir. DAEŞ, son olarak, Cerablus'u da, tarihi Menbic kasabası gibi, PYD'ye teslim etme aşamasındaydı. Oslo görüşmeleri ile başlayan çözüm sürecini ve iç savaş ortamında Beşşâru'l-Esed yönetiminin muzaheretini fırsat bilen PYD/YPG bölgede fiili bir durum oluşturup, Kamışlı ve Haseke'de etkin olan KDP'yi de tasfiye ederek, kantonlar teşkil etmiştir. ABD başta olmak üzere Batılı devletlerin de muzaheretini sağlayan PYD/YPG, Kobani'den Afrin'e bir koridor oluşturma yoluna gitmiştir. PKK'nın uzantısı olarak, ideolojik zeminde Kürt kimliğini ve varlığını İslâm Dini karşıtlığı ve Müslüman halklar düşmanlığı zemini üzerine oturtmaya çalışarak, bu bağlam da İsrail ile de müteffik hale getirmeye çalışan PYD, bu koridorla, Kürt kimliğini, Kürtleri İslâmsızlaştırarak, Müslüman coğrafyanın birbiri ile olan bağlantısını tamamen kesmeyi amaçlamaktadır. Dahası, İslâm'ın Anadolu ve Mezopotamya/Kürdistan'dan kovulup, Arap Yarımadası'na hapsedilmesi projesine hizmet etmektedir. PYD sadece bununla kalmamakta, dindar olan Rojava Kürtleri arasında %10 bile desteğe sahip değilken, düvel-i muzzamanın desteği ile, hegemonya kurmakta, çoğunluğu teşkil eden muhafazakar-dindar Kürtleri bölgeden Türkiye'ye ve Irak Kürdistanı'na göçe zorlamıştır. Rojava Kürtleri, bu iç savaş ortamında bir yandan Şam rejiminin ve DAEŞ'in baskı ve zulümlerine/katliamlarına maruz kalırken, diğer yandan PYD/YPG'nin sopasına maruz kalmaktadır.

15 Temmuz Kanlı Darbe girişiminin yol açtığı, Gaziantep'teki intihar saldırısıyla hızlanan olaylar zinciri, Cerablus operasyonu ile zirveye çıkmıştır. Burada tüm bu olaylar adeta birbiriyle kenetlenmiştir. Mevcut durum, Türkiye'nin son 4-5 yıldır global bir hamle/saldırı karşısında olduğunu da göstermektedir. Bazı Batılı güçlerce de desteklenen, Kanlı 15 Temmuz Darbesinin, halkın gösterdiği direnç/irade ile, akim kalması Türkiye'nin elini uluslar arası diplomaside güçlendirmiştir. Gerek, Rusya ile ilişkilerin 2011-13 öncesine dönmesine ilişkin atılan adımlar ve gerekse USA/ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden'ın ziyareti Türkiye'nin eline geleceğe yönelik kullanabileceği bazı önemli fırsatlar vermiştir.

Türkiye, elindeki bu fırsatları doğru bir biçimde değerlendirerek Suriye krizinin çözümü konusunda, yeni bir siyaset zemini ve konseptler geliştirerek, adımların atılmasını sağlamada, önemli bir rol oynayabilir. Öncelikle, olabilecek maximum düzeyde Suriye'de âcil bir ateşkesin sağlanması, Hizbullah ve DAEŞ başta olmak üzere, tüm yabancı kuvvetlerin ülkeden çekilmesinin sağlanması ve bölgesel/uluslararası konferansların düzenlenmesi gibi adımlar, bu aşamada zor da olsa, hızlandırılabilir. PYD/YPG sorununun, ise, Kürt kimliği/sorunu ile bitişmesi önlenmek suretiyle, çözülmeye çalışılması ve bu çerçevede Kürt Sorununun barışçı bir şekilde çözümüne yönelik, yeni bir muhataplık anlayışı ile, adımların atılması elzemdir..

.Tarikatlar ve cemaatler-1

Müfit Yüksel

1.5B 1.5B 10 Eylül 2016

15 Temmuz Kanlı Darbe Teşebbüsünün ardından, FETÖ dolayısıyla gündeme gelen tarikatlar ve ve cemaatler konusu medyada halen de gündemin ilk sırasını işgal etmektedir. Darbe teşebbüsünün oluşturduğu sıcak atmosferin etkisi ile tüm tarikat ve cemaatler adeta hedefe kondu. “Tarikatların ve Cemaatlerin, devleti ve toplumu nasıl tehdit eden unsurlar” olduğuna ilişkin söylemler ön plana çıkarıldı. Özellikle, bir zamanlar tarikatları ve cemaatleri siyasi yönleri olmamakla, İslam'ın siyasi bilincine sahip olmamakla, devletle uzlaşma içinde olmakla suçlayan/ötekileştiren bir kısım eski radikal/siyasal İslamcı gruplar, bu kez, ayırım yapmaksızın, tarikat ve cemaatleri siyasallaşarak devlete tehdit teşkil etmekle suçlamaktadırlar. Hatta bu konuda Kemalist ideolojiyi benimsemiş kesimlerle birlikte hareket etme eğilimindedirler. Açıkçası bazı çevreler, FETÖ'nü fırsat olarak değerlendirip tüm Dini tarikat ve cemaatleri tasfiye etme/kökünü kazıma niyeti taşımaktadırlar. Bin küsur yıl önce Tasavvuf-Tarikatlar vasıtası ile Müslüman olmuş/İslâm ile tanışmış, İslâm'ın o vasıta ile yayıldığı bir coğrafyada Tasavvuf-Tarikatın kazınmaya çalışılması, bu topraklarda Müslümanlığın temeline tahrip kalıbı atmaktır.

Hz. Resul-i Ekrem (S.A.V) zamanında Medine-i Münevvere'de Mescid-i Nebevi'de, günümüzde, Hz. Resul-i Ekrem'in (S.A.V) türbe-i Şerifelerinin kuzey tarafına gelen kısmında direk Nebevî terbiye ve tahsil-i feyz-i Nebevi ile meşgul ashâbın kimsesiz ve fukarasına mahsus sofa bulunmaktaydı ve bundan dolayı bunlara “Ashâb-ı Suffa” denmiştir. Bu kutlu ve nurlu mekân Hz. Ömer devrine kadar hayatiyetini sürdürmüş, bu devirde ise artık çok genişlemiş olan İslam memleketinde ihtiyaç hâsıl olmadığı kanaatine varıldığından devam ettirilmemiştir. Ancak, sonraki asırlarda bu mekan İslâm âleminde iki önemli temel müessesenin teşekkülüne, esas teşkil etmiştir. Medreseler ve Tekkeler. Bu her iki müesese de, esasını ve kaynağını Ashâb-ı Suffa'ya dayandırmıştır.

İslâm tarihinde, Ashâb-ı Suffa'nın ardından, Hasan-ı Basri, Habib El-Acemî, Davud et-Tâî, Süleyman Ed-Darânî,Hz. İmam Cafer Es-Sâdık, Hz. İmam Ali Er-Rıza, Ma'ruf-i Kerhî, Ebu Haşim Es-Sufî,Zünnûn-i Mısrî, İbrahim bin Edhem, Şakîk El-Belhî, Fudayl bin İyâz, Bayezid-i Bistâmî, Bişr bin El-Hâris El-Hâfî, Sehl bin Abdullah Et-Tüsterî, Ahmed bin Ebî'l-Havârî, Ruveym bin Ahmed, Seriyi Es-Sakatî, Cüneyd El-Bağdâdî gibi öncü mutasavvıflar çıkmıştır.

Menâkıb kitaplarına göre, ilk tekke/hankâh, Sûfî adını/lakabını ilk taşıyan Ebu Hâşim Sûfî adına tesis olunmuştur. Süfyan-ı Sevri ile çağdaştır. Süfyan-ı Sevri (Vefatı: Basra, 161/777-78) bu zât hakkında:

“Ebu Hâşim Es-sûfî olmasaydı, riyânın inceliklerini bilemezdim. Ebu Hâşim Es-Sufî'yi görünceye değin, Sufî'nin anlamını öğrenemedim” der.

Ebu Hâşim Es-Sûfî için Şam civarında Remle'de ilk hankâh'ın bina edilmesi Nefehatu'l-Üns kitabında şu şekilde anlatılır.

“Bu suretle, Sufiler için bina edilen ilk hankâh, onun adına Şam-Remle'de bina edilen hankâhtır. Sebebi şu ki, Bir gün bir emîr ava çıkar. Yolda bu tâifeden elleri bir birine kenetli iki kişi görür. Bu iki kişi o yerde oturmuş, ellerindeki yiyecekleri ortaya koyup yiyiyorlar. Sonra da ayrılıp farklı yönlere gidiyorlar. Bunların birbirlerine bu ülfet ve muamelesi emirin hoşuna gider. Bunlardan birini çağırtıp sorar: (diğerini kasden) O kimdi? Diye sorar. “Bilmem” diye cevap verir. “Senin neyin olur? Diye sorar. “Hiçbir şeyim” cevabını alır. “Nereliydi” diye sorduğunda, “Bilmem” cevabını alır. Bunun üzerine emir “ Peki, birbirinize olan bu ülfetinizin sebebi neydi? “ der. O da “Bu bizim tarikatımızdır, yolumuzdur. Onun icabıdır“ cevâbını verir. Emir de “Bir araya toplanacak bir mekanınız var mı? Diye sorar. O da “Hayır” cevabını verince, emir” Size bir yer yaptırayım ki, bir araya gelip orada toplanabilesiniz!” der. Ardından, Remle'de o hankâhı yaptırır.” (Mevlâna Abdurrahman Câmi, Nefehatu'l-Üns Min Hazarâti'l-Kuds, Farsça Metin Shf.34)

İslâm tarihinde tarikatlar, tekke ve zâviyeler, hankâh ve dergâhlar, medresenin yanı sıra temel bir müessese olarak irfan ve tasavvufi hayatın mekanları ve müesseseleri olarak hayatiyetini sürdürmüştür. İslâm toplum hayatında merkezi fonksiyon icra etmişlerdir.

Tasavvufun /turuk-ı sufiyenin, İslam tarihi içindeki safhalarında, tâbiîn devrinden başlayarak, bu yolda dönüm noktası niteliğinde tecdid hareketi oluşturan birçok büyük mutasavvıf çıkmıştır. Tasavvufi meşreb ve ekollerinin, tarikatların ortaya çıkışı ve şekillenmesi, bu yolun zincirinde önemli halkalar oluşturan kurucu-müceddid şahsiyetlerin eliyle olmuştur. Bu durum özellikle, Vefâiyye, Sühreverdiyye, Hâcegâniyye- Nakşibendiyye, Kâdiriyye, Yeseviyye gibi tasavvuf/mâneviyat aleminin ana tarikatlarında bariz bir şekilde müşahade olunmaktadır. Sühreverdiyye tarikatı, Adâbu'l-Murîdîn sahibi ve müessisi Ebu Necîb Ziyâeddin Es-Sühreverdî ve Avârifu'l-Maârif sahibi Ömer Şihabuddin Es-Sühreverdî'den başlayarak bir çok tasavvuf kolunun, Kübreviyye, Mevleviyye, Zeyniyye, Halvetiyye, Celvetiyye gibi tarikatların ser çeşmesi olmuştur. Halvetiyye'nin ise bir çok kol ve şubeleri teşekkül etmiştir. Hâcegâniyye-Nakşibendiyye ise, üç koldan gelen silsilesi ve şubeleri/dönemleri ile ana damar oluşturacak, çok büyük bir tasavvuf yolunu teşkil etmişlerdir. Hâcegâniyye-Nakşibendiyye'nin devreleri/kolları şu şekilde sıralanabilir: Tayfuriyye, Hâcegâniyye, Nakşibendiyye, Ahrâriyye, Kâsâniyye-i Ahrâriyye, Müceddidiyye, Mazhariyye ve Hâlidiyye. Hâcegâniyye'den aynı zamanda Yeseviyye tarikatı doğmuştur.

Bu anlamda, tarihimiz boyunca bu tarikatların, nurlu/kutlu yolların, mekanları olan Sufî tarikatlarının müessesesi haline gelen Tekke/Zaviye ve hankah/dergâhlar toplumun, fertlerin manevi ve ahlak terbiyesinde, manevi kemalat ve olgunlaşmada esası teşkil etmişlerdir. Özellikle Fütüvvet ve uhuvvetin tesisi, bu yönde Fütüvvet/Ahi teşkilatlarının kuruluşu ve yayılışı da yine bu müesseseler aracılığıyla olmuştur. Maveraunnehr, Hindistan, Kuzey Mezopotamya/Kürdistan, Anadolu, Rumeli ve Kuzey Afrika'da İslâmın yayılışı daha çok bu müesseseler aracılığıyla olmuştur. Özellikle Sufiliğin ve tarikatların gerek Anadolu'nun, gerekse Rumeli'nin İslamlaşmasındaki temel rolü bilinmektedir. Hoca Ahmed Yesevî aracılığıyla Yeseviliğin Maveraunnehir Müslümanlığındaki rolü, Anadoluya etkisi, Horasan erenlerinin Anadolu'daki tesiri üzerine çokça şeyler yazılıp, neşredilmiştir. Abdülkâdir Geylânî, Seyyid Ahmed Er-Rifâî, Mevlâna Celâleddîn-i Rumi, Hacı Bektâş-ı Velî, Hâce Bahauddin Nakşibend, Hacı Bayram-ı Velî, Zeyneddîn-i Hâfî, Abdüllatîf El-Kudsî ve daha nice eren ve mutasavvıflar, Ahi Evren ve Ahi Hüsameddin başta olmak üzere fütüvvet teşkilatının temsilcileri olan Ahîler coğrafyamızda İslam medeniyet ve irfânının köşe taşları olmuşlardır. Gerek Anadolu Selçuklu devletinde, gerekse Osmanlı devletinin kuruluşunda mutasavvıf ve tarikatlarla bunların zaviyelerinin rolü ve fonksiyonu tüm kroniklerde yer almaktadır.

.Tasavvuf, tarikatlar ve cemaatler-2

Müfit Yüksel

93 93 17 Eylül 2016

Tarikatlar ve bunların müesseseleri olan Tekkeler/Zaviyeler, birçok alanda gelişme göstermiş, Manevi seyr u süluk, Ma'rifetullah, Fütüvvet ve uhuvvetin yanı sıra, Kültür, sanat ve edebiyat sahasında da büyük ürünlere kaynak teşkil etmişlerdir. Bir çok ünlü şâir ve edebiyatçı da bu tekkelerden yetişmiş kimseler olup, bir çok önemli eserler buralardan neşet etmiştir. Endülüs ve Mağrip'ten Mısır'a, Bilâd-ı Şam'dan, Kürdistan, Horasan ve Orta Asya'ya kadar bu şekilde câri olmuştur.

Arapça ve Farsça başta olmak üzere çeşitli lisanlarda, asırların birikimi ile oluşan bu literatür, İslâm Dünyasının kütüphanelerini süslemektedir.

Tasavvuf'a ilişkin literatür, daha Hasan-ı Basri Hazretlerinden (Vefatı: 110/728-29) başlamaktadır. Çocukluğumuzda bizlere öğretilen 54 Farz, Hasan-ı Basri'nin bu konuda, günümüze gelebilen iki eserinden birisidir.(Hasan El-Basrî'nin 54 Farz Risâlesinin Arapça Metni İçin Bakınız: Taksim A. Kitaplığı, OE_Yz_0670/2) Diğer eseri ise Mekke-i Mükerreme'de Mücavir/Sâkin olmanın faziletleri ile alakalıdır. (Fezâilu Mekkete Ve's-Seken Fiha; Mektebetu Felâh, Kuveyt)

Ebu Abdillah Hâris bin Esed El-Muhâsibî'nin (Vefatı:243/857-58) “Er-Riâye Lihukûkillâh” adlı ünlü eseri bu hususta temel kaynaklardandır.(Ebu Abdillâh Hâris bin Esed El-Muhâsibî, Er-Ri'âye Lihukûkillâh, Tahkkîk: Abdülkâdir Ahmed Atâ, 4. Baskı Beyrut). Yine Ebu Abdillah Hakîm Et-Tirmizî'nin (Vefatı: 285/898-99) “Nevâdiru'l-Usûl” adlı ünlü eseri bu yolun Sünnet/Hadis'teki kaynaklarını nakledip açıklayan bir eser olarak, konusunda hala temel başvuru kaynağıdır. (Ebu Abdillah Hakîm Et-Tirmizî, Nevâdiru'l-Usûl Fi Ma'rifeti Ehâdisi'r-Resûl, Tahkîk: Tevfik Mahmud Tekle, Dâru'n-Nûr, 2010, Beyrut)

Ebubekir Muhammed bin İshak El-Kelâbâzî (Gülâbadî)'nin (Vefatı:380/990-91) Et-Taarruf Li Mezhebi Ehli't-Tasavvuf adlı eseri Tasavvufun Kur'ân'a ve Sünnet'e dayalı temel prensiplerini, ilk mutasavvıfların kelam dahil, çeşitli hususlardaki görüş ve sözlerini havi en önemli başvuru kaynaklarındandır. (Ebubekir Muhammed bin İshak El-Kelâbâzî, Et-Taarruf Li Mezhebi Ehli't-Tasavvuf, Tahkîk: Ahmed Şemseddîn, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 1993)

Ebu Nasr Es-Serrâc Et-Tusî'nin (Vefatı:378/988-89) El-Luma' adlı eseri, Tasavvufun temel ilkeleri, usulü ve Sufilerin akaidle ilgili görüşlerini mufassal bir surette aktaran çok mühim kaynaklardandır. Bu eser Tasavvuf erbâbının Ehl-i Sünnet akidesine bağlılıklarını ortaya koyması açısından da kıymet arz etmektedir. (Ebu Nasr Es-Serrâc Et-Tusî, El-Luma', Tahkîk: Dr. Abdulhalîm Mahmud-Taha Abdulbâkî Surûr, Dâru'l-Kutubi'l-Hadîse, Mısır, 1960) .Ebu'l-Kasım Abdulkerîm bin Havâzin El-Kuşeyrî'nin (Vefatı:465/1072-73) Risâlesi ise, ilk devir Sufilerin hayatlarını ve sözlerini de havi olması ve Tasavvufla ilgili bazı inceliklere yer vermesi dolayısıyla önem arz etmektedir.

Alî bin Osman El-Cullâbî El-Hucvîrî El-Gaznevî'nin (Vefatı: 492/1098-1099) Keşfu'l-Mahcub adlı Farsça eseri, Tasavvuf konusunda Arapça olmayan ilk kapsamlı eserlerdendir. Eser Tasavvufun usul ve kâideleri, mutasavvıfların hayat ve sözlerinin yanı sıra,Tasavvuf'taki mertebeleri ve nefis terbiyesinde seyr u süluku teafsilatlı olarak izah etmesi cihetiyle büyük kıymeti hâizdir. Hint alt kıtasında “Data Genc Bahş” adıyla nam salmış olan Hucvîrî'nin türbesi Pakistan-Lahor'da olup, Hint Alt kıtasında İslâm'ın yayılmasında çok temel bir rol oynamıştır. (Alî bin Osman El-Cullâbî El-Hucvîrî El-Gaznevî, Keşfu'l-Mahcûb, Arapça'ya Tercüme Ve ta'lik: Abdulhâdî Kandil, Kahire 1974)

Ebu Abdurrahman Es-Sulemî'nin (Vefatı: 412/1021) “Hakâiku't-Tefâsir” adlı İşârî tefsiri, Kitabu'l-Futuvve Ve Tabâkatu's-Sufiyyesi başta olmak üzere çok sayıdaki eseri Tasavvuf literatürünün zengin kaynaklarıdır. (Bkz. Prof. Dr. Süleyman Ateş, Sülemî Ve Tasavvufi Tefsiri-Doktora Tezi, Sönmez Neşriyat,İstanbul; Sülemi, Kitabu'l-Futuvve, Tahkik ve Tercüme, Süleyman Ateş, Ankara İlahiyat Fak. Yayınları, 1976)

Şeyh Seyyid Abdulkâdir El-Cilânî ( Vefatı: 561/1166) ve Seyyid Ahmed Er-Rifâî'nin eserleri ise herkesin bildiği eserlerdir. Abdulkâdir El-Cilâni'nin Ğunyetu't-Tâlibîn, El-Fethu'r-Rabbânî, Cilâu'l-Hâtır adlı eserleri başta olmak üzere telif ettiği eserler başucu eserleridir.

Şeyh Muhyiddîn El-Arabi El-Endulusi Et-Tâî Hazretleri ise “El-Futuhât El-Mekkiyye “ ve “Fusûsu'l-Hikem” adlı eserleri başta olmak üzere, Tasavvuf'ta “Vahdetu'l-Vucûd” olarak isimlendirilen ana akımlardan başlıca birinin ser çeşmesi olmuştur.

Devam edecek.

..Tasavvuf, tarikatlar ve cemaatler-3

Müfit Yüksel

71 71 24 Eylül 2016

İslâm âleminde, itikâdi ve fıkhi mezheplerde, fırkalarda olduğu gibi, hem İslâm dünyasının genişlemesi, müesseseleşmenin gelişmesi ile zamanla, Tasavvuf akımı da müesseseleşmiş, tarikatlar şeklinde şubelere ayrılmıştır. Bu çerçevede tarikat silsileleri oluşmuştur. Tüm bu tarikat silsileleri adlarını aldığı Abdülkâdir Geylanî, Ebu'n-Necib Es-Sühreverdi, Seyyid Ahmed Er-Rifâî, Seyyid Ahmed Bedevi gibi büyük şeyhlerden Sahabe-i Kiram ve Ehl-i Beyt'e dayanan silsile aracılığıyla Hz. Resul-i Ekrem'e ulaşmaktadır. Tarikatların ekserisinin silsileleri Hz. Ali (K.V) 'ye ulaşmakta, bazıları ise Hz. Ebubekir'e (r.a) ve hatta Hz. Ömer'e (r.a) ulaşmaktadır. Tâcu'l-Arifîn Şeyh Ebu'l-Vefâ El-Bağdâdî'nin tarikat silsilesi şeyhinin şeyhi Şeyh Ebubekir Hewara'dan yukarı giden silsile ile Hz. Ebubekir'e dayanmaktaydı. Aynı Şekilde Hâceganiyye ve oradan neşet eden Nakşibendiyyenin de, üç silsilesinden biri Hz. İmam Ca'fer Es-Sâddık, Kâsım b. Muhammed ve Selman-ı Farsî yolu ile Hz. Ebubekir'e (r.a) vâsıl olmaktadır. Nakşibendiyye'nin diğer iki silsilesi ise yine Hz. Ali'ye (K.V) ulaşmaktadır. Adiy bin Musafir'n kurucusu olduğu Adeviyye tarikatının (Sonradan İslam'dan ayrılarak “Yezidilik” diye ayrı bir dine dönüşmüştür) silsilesi ise Ebu Müslim Havlani, Süleyman Ed-Darani vasıtası ile Hz. Ömer'e (r.a) ulaşmaktadır. Kâdiriyye ve Sühreverdiyye gibi çok şubeleri bulunan tarikatların silsileleri ise yine Hz. Ali'ye (K.V) ulaşmaktadır.

Bu bakımdan, tasavvuf ekolleri , tarikatlar açısından Hz. Ali'nin (K.V)/Ehl-i Beyt'in temel teşkil eden mevkileri de önemli bir husustur. Tarikat silsilelerinin, birkaçı hariç, silsile olarak Hz. Ali (K.V) ve Hz. İmam Cafer Es-Sâdık, İmam Musa El-Kâzım ve İmam Ali Er-Rızâ gibi Ehl-i Beyt İmamlarına dayanması, Tasavvuf ve maneviyat aleminin ser çeşmeleri olmalarını getirmiştir.

İslâm tarihinin ilk yüzyıllarında ortaya çıkan, yetişen mutasavvıflar, Sufiler daha ziyade Emeviler ve Abbasiler devrinin siyasi çalkantıları ve baskıları karşısında, Ashab-ı Suffe'yi örnek ittihaz ederek uzlete çekilip, kendini zühd , takva, ibadet ve mârifetullah hayatına hasreden şahsiyet ve gruplardan neş'et etmiştir. Bu cihetten, Ehl-i beyt'e yakın durup onların terbiyesi ile yetişmişlerdir. Dahası, Ehl-i Beyt'in büyükleri ile kader birliği etmişlerdir. Bu durum da Ehl-i Beyt –i Resul yolunun aslında kesinlikle müfrit Rafızilik ve Batınîlik olmadığını gösteren en önemli nişanelerdir. Daha önce isimlerini zikrettiğim Tasavvufun ve tarikatların temel kaynaklarına bakıldığında daha bariz bir surette görülecektir. ( Bu konuda yine bkz. Abdurrahman bin Ali bin El-Cevzî, Menâkibu Mâfuf El-Kerhî Ve Ahbâruhu, Tahkik: Dr. Abdullah El-Cebbûrî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut, 1985;Hâce Muhammed Parsâ, Faslu'l-Hitâb, Farsça Yazma, Kütübhâne-i Meclis-i Milli-yi İran, No: 3238)

Ehl-i Beyt'in Tasavvuf ve Tarikatlardaki, Manevi terbiyedeki temel konumuna ilişkin Bediüzzaman Said En-Nursî Hazretleri, Mektubât'da şunları ifade eder:

“Eğer desen: “Hilâfet-i İslâmiye noktasında İmam-ı Ali'nin fevkalâde iktidarı, harikulâde zekâsı ve yüksek liyakatiyle beraber, seleflerine nisbeten muvaffakiyetsizliği nedendir?”

Elcevap: O mübarek zat, siyaset ve saltanattan ziyade, daha çok mühim başka vazifelere lâyıktı. Eğer tam muvaffakiyet-i siyasiye ve tamam saltanat olsaydı, Şâh-ı Velâyet ünvan-ı mânidârını bihakkın kazanamayacaktı. Halbuki, zâhirî ve siyasî hilâfetin pek çok fevkinde mânevî bir saltanat kazandı ve üstad-ı küll hükmüne geçti, hattâ kıyamete kadar saltanat-ı mânevîsi bâki kaldı. (Bediüzzaman, Mektubât, On Beşinci Mektup, Shf. 57)

Bunun yanı sıra, Herât'ta Sultan Hüseyin Baykara devrinin ulemasından ve Nakşibendi tarikatından Hüseyin Vâiz El-Kaşifî (Vefatı: Herât, 910/1504) , Ehl-i Beyt'in maruz kaldığı zulümleri ve Kerbelâ faciasının konu edinen “Ravzatu'ş-Şühedâ” adlı Farsça eserini telif eder. Eser kısa zamanda şöhret bulup yaygınlaşır, Muharrem ayı geldiğide Dergah ve zaviyelerde okunur.Bu kitap, ünlü şâir Fuz^lî tarafından “Hadîkatu's-Suadâ” adı ile Türkçeye çevrilir.960/1552-53 yılında Osmanlı'nın Mısır'daki ağalarından Câmi-yi Mısrî yine bu eseri, “Saâdetnâme” adı ile Türkçeye çevirir. Eserin Türkçe iki tercümesi olan Fuzûlî'nin “Hadîkatu's-Suadâ” sı ve Câmi-yi Mısrî'nin “Saâdetnâmesi” Osmanlı coğrafyasındaki dergâh-tekke ve zâviyelerde Muharem ayı geldiğinde Kerbelâ Şehidlerinin hatırasına, âdet olarak okunan baş eserler haline gelmiştir. Hüseyin Vâiz El-Kâşifî aynı zamanda “Mevâhib” adlı Tefsiri İsmail Ferruh efendi tarafından “Mevâkib” adı ile Türkçeye çevirilmiş ve asırlarca Osmanlı toplumunun el kitabı haline gelmiştir. Hüseyin Vâiz El-Kâşifî'nin oğlu Mevlâna Sâfi Fahruddin Ali ise, Nakşibendi tarikatının temel klasik eserlerinden “Reşahâtu Ayni'l-Hayât” adlı eserin müellifidir. ( Reşahâtu Ayni'l-Hayât, Yazma, İstinsah Tarihi:938/1532, Şefik Can Yazmaları, No: 61)

Tarikatlar-Tekkeler/Zaviyeler, zaman içerisinde birçok alanda gelişme göstermiş, Manevi seyr u süluk, Ma'rifetullah, Fütüvvet ve uhuvvetin yanı sıra, Kültür, sanat ve edebiyat sahasında da büyük ürünlere kaynak teşkil etmişlerdir. Bir çok ünlü şâir ve edebiyatçı da bu tekkelerden yetişmiş kimseler olup, bir çok önemli eserler buralardan neşet etmiştir.

Elbetteki, her insani müesese gibi, zamanla farklılaşmalar, sapmalar, aşırılıklar, bozulmalar ve istismarlar da görülmüştür. Hatta siyasi yönelimlerle ayaklanmalar, savaşlar çıkaranlar da görülmüştür.

Şeyh Abdülkâdir-i Geylâni'nin muâsırı ve Hanbeli mezhebine bağlı olan Şeyh Adiy bin Musafir'in çok yaygın olan Adeviyye tarikatı, Miladi 1300'lü yıllardan başlayarak Batıniliğe yönelerek, zamanla Yezidilik adı verilen İslam'dan ayrılan farklı bir dine dönüşmüştür.

Tâcu'l-Arifîn Şeyh Ebu'l-Vefa El-Bağdâdî'den gelen Vefâiyye tarikatından Baba İlyas-ı Horasani'ye bağlı Baba İshak-ı Şâmi öcülüğündeki Babailer ayaklanması Anadolu Selçukluları dönemindeki en önemli ayaklanmadır. ( Prof. Dr. Mertol Tulum, Tarihi Metin Çalışmalarında Usul, El-Menâkibu'l-Kudsiyye Üzerinde Bir Deneme, Deniz Kitabevi, İstanbul, 2000)

Örnek olarak, Erdebil Tekkesinin, safevî ailesinin zamanla siyasallaşarak, Şeyhlikten Şahlığa, tarikattan devlete dönüşmesi, Şah İsmail Safevi ile birlikte İran ve Horasan'da Safevî Devleti'nin yükselişi gibi hususlar da, Tasavvuf-Tarikat tarihi içerisinde yer almıştır.

.Tasavvuf, tarikatlar ve cemaatler-4

Müfit Yüksel

72 72 01 Ekim 2016

Safevî ailesi, Sühreverdiyye-i Ebheriyye tarikatının şeyhlerinden Kürt asıllı Şeyh İbrahim Zahid Gîlânî'nin halifelerinden Şeyh Safiyuddin Ebu'l-Feth İshak El-Erdebîli (Vefatı:735/1334) tarafından kurulmuştur. Şeyh Safiyuddin ve Safevilerle ilgili en eski kaynak olan Safvetu's-Safâ'ya göre, Şeyh Safiyuddin'in ailesi aslen Horasan-Mazenderan vilâyeti hududunda yer alan Sencan kasabasından olup , 8. Babası Perviz/Firuz El-Kürdî Es-Sencânî, memleketinden Erdebil'e gelip yerleşen ilk kimsedir. (İbn Bezzaz, Tevekkülî b. İsmail, Safvetu's-Safâ, Yazma, 896/1491: 6b, Süleymaniye (Ayasofya) Kütüp. No: 3099). Safiyuddin'in ismine nisbeten, bu aileye ve bu sülaleden gelen hanedana Safevîler adı verilmiştir. Ailede şeyhlik babadan oğula geçmiş, Şeyh Safiyuddinden sonra yerine oğlu Şeyh Sadreddin Musa şeyh olmuş, onun ardından ise Hâce Alaeddin Ali, onun vefatıyla da Şeyh İbrahim Erdebilî posta geçmiş, bu babadan oğula geçiş döneminde aile, siyasal ve toplumsal güç kazanarak zamanla güçlü bir hanedan haline gelmiştir. Şeyh İbrahim'den sonra ise, yerine kardeşi Şeyh Ca'fer posta geçmiş. Ancak bu dönemde, Şeyh İbrahim'in oğullarından Şeyh Cüneyd, amcasını tanımayarak ona karşı çıkmış, Erdebil'i terk ederek Anadolu'ya gelip, saltanat kurmaya heveslenmiş başına dervişler/müritlerden müteşekkil askerler toplamıştır. Bu şekilde Safevî ailesi ikiye bölünmüştür. Aslında Sünnî/Şâfiî olan Safevî ailesi içerisinde Şiî ve Rafızî görüşlere ilk meyleden, Şeyh Cüneyd olmuştur. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın kız kardeşi ile evli olan Şeyh Cüneyd Akkoyunluların Şirvan valisi olan Ferruh Şah Yesar ile giriştiği bir çatışmda 1460 yılında öldürülmüştür . Yerine müritleri tarafından geçirilen oğlu Haydar ise, delikanlılık çağına gelince babası gibi saltanat hevesine kapılarak başına müritlerinden büyük bir ordu toplamıştır. Akkoyunluların Şirvan hakimi Ferruh Yesar'ın ordusu ile karşı karşıya gelmiş, tam savaştan zaferle çıkacakken, Şeyh Haydar başına isabet eden bir okla öldürülmüş, ordusu paniğe kapılıp dağılmış ve çoğu kılıçtan geçirilmiştir. Büyük oğlu Sultan Ali'nin öldürülmesi ile, Hayatta kalabilmeyi başaran tek oğlu İsmail ise müritlerince Lahican'da gizlenmiş. Büluğ/ delikanlılık yaşına gelince baba ve delerinin müritlerinden dervişler ordusu toplamaya başlamış. Özellikle Erzincan-Tercan başta olmak üzere, Anadolu'dan bir çok mürit ona katılmış büyük bir dervişler ordusu ile babası ve dedesinin intikamını almaya koyulmuş. Önce Şirvanşah olan Ferruh Yesar'ı ortadan kaldırmış ardından Akkoyunlu hükümdarı Elvend Bey'le savaşmıştır. Sonunda Elvend'e karşı zafer kazanan İsmail, 906/1501 tarihinde Akkoyunlular'ın payitahtı Tebriz'e girerek şahlığını ilan etmiş, böylece Safevî Devleti kurulmuştur. Safevi aliesinin Şeyh Ca'fer ve Kutbuddin Haydar'dan gelen Sünni/Şâfii kolu da bir şekilde devam edip, Bağdat ve Süleymaniye civarındaki Haydari sülalesini oluşturmuştur. Mevlâna Hâlid Hazretlerinin hulefâsından Sibgatullah El-Hayderi, Mevlana Hâlid'in Menâkıbını anlatan El-Mecdu't-Tâlid kitabının Müellifi İbrahim Fasih El-Hayderî, Son Osmanlı Şeyhülislâmlarından Haydarizâde İbrahim Efendi gibi şahsiyetler bu aileye mensuptu, (İbn Bezzaz, Tevekkülî, Safvetu's-Safâ, 896: 6b, Süleymaniye (Ayasofya) Kütüp. No: 3099; Aşıkpaşazâde, Tevârih, Ali Beğ neşri, 1332, Matbaa-i Amire, İstanbul; F. Giese Yayını, Leipzig, 1929; Ahsenu't-Tevârih, Hasan-ı Rumlu, Farsça Metin, Oriental Institute, Baroda, 1931; W. Hinz, Şeyh Cüneyd Ve Uzun Hasan, TTK. Yayınları,1992; John E. Woods, The Aqquyunlu Clan, Confederation, Empire, Minneapolis&Chikago, 1976; El-Mecdu't-Tâlid Fi Menâkibi Mevlâna Hâlid, İbrahim Fasih El-Hayderi, Matbaa-i Amire, 1292, Osmanlı Şeyhülislamları, Abdülkadir Altınsu, 1972)

Tarikatlar içinde, zaman içinde Bâtıniliğe yönelip, dinin temel akidelerine ters düşen fırkalar haline gelenler olduğu gibi, ehil olmadıkları , seyr u süluk ve irşâd ehliyetine sahip olmadıkları halde, Mürşidlik, şeyhlik davasında bulunan bir hayli müteşeyyih de çıkmıştır. Asıl itibarıyle, toplumun bulunduğu hal ve ahvâli yansıtmışlardır.

Filhakika , her insani müesese de gibi, zamanla sapmalar, bozulmalar ve istismarlar da görülmüştür. Nitekim Celvetî meşâyihinin ünlülerinden İsmail Hakkı Brusevî kendi devrine ilişkin şöyle bir tesbitte bulunur: “ Bu a'sârda ise tekyelerin şeyhleri sabaha dek gaflette olduklarından ferâizi bile ikâmet etmez olmuşlardır. Pes bunlarda ne takva ve ne hod-fetva vardır. Ve bunlara Tâbî olan ehl-i tekyenin halleri dahi onlara kıyas oluna. Zira, dâllın tâbii dahi dâlldır. Ve böyle tekyeler “tağyîru'ş-şekl liecli'l-ekl” mânasını müştemil olan ehl-i bitâletin mevâzi ve müstakarrı olmağla kenîse ve meyâne gibidir ki, oralarda sâkin olanlar fiil-i muharremâttan hâlî değillerdir. Belki bunların hâli ehl-i kenîse ve meyhâne hâlinden eşeddir. Zira, istihlâl-i maâsi ederler ve meâbidi beyt-i esnâm kılup şânlarını tahkir ederler. Pes bunların azapları muzâaf olur ve bu a'sârda mahakk ve muhakkak olan şeyhe lâzımdır ki, tekye ve sûfî kaydında olmaya. Zira, ehl-i kesret ve ehl-i câhdan olur. Hakikat ise terk-i şöhret ile vücuda gelir ve ol mürîd ki filhakika müstaid olur. İstirşâda müteheyyi'dir, karîben ve ba'îden mürşidi bulur. Veyahud mürşid onun ayağına gelir. Ve maksud olan ihtidâ hâsıl olur.“

(İsmail Hakkı Brusevî, Yazma Mecmuâ, 46a, sadrazam Küçük Said Paşa Yazmaları.)

Tasavvufun temel kaynakları olan eserlerde, bu hususlar zaten yer almış olup, bu durumdakilerin vaziyet ve hali de uzun uzadıya izah edilmiştir. Keşfu'l-Mahub kitabında “Safâ, Kederin zıddıdır. Keder beşeri bir sıfattır. Gerçek Sufi ise bunu arkasında bırakandır” diyen ve bu hususta Hz. Yusuf'u örnek veren Hucviri/Data Genc-Bahş, bu konulara hususi bölümlerde uzunca detaylı bir şekilde yer vermiştir. Letâifu'l-Minen Ve Levakihu'l-Envâr sahibi Abdülvahhâb Eş-Şa'rânî de eserlerinde Müteşeyyihlerden müşahhas örnekler vermiştir. Hatta bu husuta, vefat etmeden önce kendilerine görkemli türbeler yaptırıp, kendilerini hem de abartılı bir şekilde türbeler yaptıran şeyhleri/müteşeyyihleri çok sert bir dille yermiştir. (Letâifu'l-Minen Ve'l-Ahlâk, Kahire, 1967; Levakihu'l-Envâri'l-Kudsiyye, Kahire, 1311) Her meşrep ve yol da olduğu gibi, Tarikatlarda da sapmalar, Suiistimaller söz konusu olmuştur. Su-ı misal üzerinden hareketle Takvâ ve Dört Kapı denilen Şeriat-Tarikat-Ma'rifet-Hakikat ilkeleri doğrultusunda, Ma'rifetullah kâidesini esas alan Tasavvuf'a ve bunun coğrafyamızın mayasını oluşturan İrfan ocaklarına yönelik, toptancı bir yaklaşımla, olumsuz tutum takınılması büyük bir adaletsizlik ve hakikatlerin örtülmesidir. Devam Edecek

Tasavvuf, tarikatlar ve cemaatler-5

Müfit Yüksel

34 34 08 Ekim 2016

İslam coğrafyasında, tarihimiz boyunca Tasavvuf ve tarikatlar Ümmet'i ayakta tutan önemli bir müessese/zemin olarak vazife görüp fonksiyon icra etmişken, aynı zamanda içinde bulunduğu ictimâî ve siyasi vaziyeti de yansıtmıştır. İçinde bulunduğu hal u ahvâlden müstağni de değildir. Binâberîn, âlem-i İslâmın içine girdiği inkıraz ve çöküşlerden nasibini almıştır. İslâm âleminin parlak bir medeniyet ortaya koyduğu zamanlarda Tasavvuf ve tarikatlar zirve dönemlerini yaşamış ve bunun oluşmasında büyük katkıları olmuştur. İnkıraz hâsıl olduğu devirlerde ise, menfi surette nasibini almıştır.

Eskiden, Tasavvuf ve bunun cemiyet içinde müesseseleşmiş hali olan tarikatlar, bunların mekanları olan Dergahlar/Zaviyeler bulundukları coğrafyada, melikler ve emirlerle alakaları bulunur, çoğu zaman bunlar tarafından da himaye edilirlerdi. Elbetteki, bu husus, meliklere ve ümeraya müdahene etme onlara bend olma makamında değildi. Bu, daha önce de belirttiğimiz gibi, Ebu Haşim Es-Sufî'ye Remle'de ilk dergah'ın inşa edilmesi ile başlamıştır. Selahaddin-i Eyyubî'nin, Harran'da irşad faaliyetlerinde bulunan kibâr-i mazinneden, büyük velî Hayat bin Kays El-Harrânî (Vefatı: 581/1185-86. Türbesi halen Urfa-Harran'da en önemli ziyaretgâhtır) ile olan alakası ve duâsını alması bu konuda önemli bir örnektir.

Tasavvuf ehlinin bir kısmının içinde bulunduğu hal, mertebe ve istiğrak hali ve dışa vuran şathiyeler, bazen dünyevi olarak onların başına belalar da açmıştır. Hallâc-ı Mansur'un idamı bu kabildendir. Hatta, Heyâkilu'n-Nur Sahibi Şihabuddin Es-Sühreverdi El-İşraki El-Maktul'ün idamı da bunun dışında sayılmaz. Bir kısım ünlü mutasavvıfların şathiyeleri bilinmektedir. Bayezid-i Bistâmî, Cüneyd-i Bağdâdî gibi çok büyük mutasavvıflara dahi, te'vil edilebilecek durumda olsalar da, bazı Allah'ın Cemâl sıfatının ön plana çıkarıldığı şathiyeler isnad edilmiştir. Ruzbihan El-Baklî gibi, “Arâisu'l-Beyân Fi Hakâiki'l-Kur'ân” adlı önemli bir işârî tefsirin (Arâisu'l-Beyân Fi Hakâiki'l-Kur'ân, Bombay/Mumbai, 1301) sahibi büyük bir zâtın Keşfu'l-Esâr adlı eserinde çok fazla şathiyeye rastlanmaktadır.(Doç. Dr. Nazif Hoca, Rûzbihân El-Bakli ve Kitâb Kâşf Al-Asrâr'ı İle Farsça Bâzı Şiirleri, İst. Üniv. Ed. Fak. Yay. İstanbul, 1971). Rûzbihân El-Baklî'nin Keşfu'l-Esrâr'ında Şathiyyelere rastlanılmasına rağmen, işârî tefsirinde ve Kitâbu Meşrebi'l-Ervâh'ında rastlanılmamaktadır.(Kitâbu Meşrebi'l-Ervâh/1001 Makâm, Neşreden: Nazif Hoca, İst. Üniv. Ed. Fak. Yay. İstanbul, 1974) Buna benzer şathiyeler Yunus Emre'nin divânının bazı yerlerinde rastlanmaktadır.( Yunus Emre Divânı, Yazma, Fatih (Süleymaniye) Kütüp. No:3889, Tıpkı Basım, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1991). Şathiyeler Tasavvufta istiğrak halinde söylenen, dışa vuran bazı ifadeler olduğundan, te'vile açıktır.

Bu tür tasavvufi mertebeler ve istiğrak hali dışında bir kısım tarikat erbabının, buna benzer sözleri ve temayülleri ise, Şer'-i Şeriften, Kur'ân ve Sünnet'ten, Nusûs-i Şer'iyye'den açık sapmalara yol açmış, bunlar ilhad ve zındıka mesleğine sürüklenmiştir.Tasavvufu bilen ilim erbabı bunun ayrımını yapabilmiştir.Bunlardan Ehl-i Sünnet akidesinden tümü ile ayrılarak müfrit bâtıniliğe temayül gösterenler olduğu gibi, Rafızilik meşrebine kayanlar da görülmüştür. Bunlardan yola çıkılarak, Seyr u Süluka dayalı Ma'rifet ve inkişâf-ı Hakâik-i İmaniye olarak asırlarca insanlığı Tevhid'in hakikati zemininde terbiye ve irşad eden bir yol suçlanamaz. Nitekim Bediüzzaman Hazretleri Mektubât-Telvihâtı Tis'a Risâlesinde Tasavvuf ve tarikatla ilgili şu tarifleri yapmıştır:

“Bilin ki, Allah'ın dostları/Velileri için ne bir korku vardır, ne de onlar mahzun olurlar.” (Yunus Sûresi, 10:62)

Tasavvuf, tarikat, velâyet, seyr u sülûk nâmları altında şirin, nuranî, neşeli, ruhanî bir hakikat-i kudsiye vardır ki, o hakikat-i kudsiyeyi ilân eden, ders veren, tavsif eden binler cilt kitap, ehl-i zevk ve keşfin muhakkikleri yazmışlar, o hakikati ümmete ve bize söylemişler..

Tarikatin gaye-i maksadı, marifet ve inkişaf-ı hakaik-i imaniye olarak, Mi'rac-ı Ahmedînin (a.s.m.) gölgesinde ve sâyesi altında kalp ayağıyla bir seyr u sülûk-i ruhanî neticesinde, zevkî, hâlî ve bir derece şuhûdî hakaik-i imaniye ve Kur'âniyeye mazhariyet; “tarikat,” “tasavvuf” namıyla ulvî bir sırr-ı insanî ve bir kemâl-i beşerîdir.

Evet, şu kâinatta insan bir fihriste-i câmia olduğundan, insanın kalbi binler âlemin harita-i mâneviyesi hükmündedir. Evet, insanın kafasındaki dimağı, hadsiz telsiz telgraf ve telefonların santral denilen merkezi misilli, kâinatın bir nevi merkez-i mânevîsi olduğunu gösteren hadsiz fünun ve ulûm-i beşeriye olduğu gibi, insanın mahiyetindeki kalbi dahi, hadsiz hakaik-i kâinatın mazharı, medarı, çekirdeği olduğunu, had ve hesaba gelmeyen ehl-i velâyetin yazdıkları milyonlarla nuranî kitaplar gösteriyorlar.

İşte, madem kalp ve dimağ-ı insanî bu merkezdedir; çekirdek hâletinde bir şecere-i azîmenin cihazâtını tazammun eder ve ebedî, uhrevî, haşmetli bir makinenin âletleri ve çarkları içinde derc edilmiştir. Elbette ve herhâlde, o kalbin Fâtırı, o kalbi işlettirmesini ve bilkuvve tavırdan bilfiil vaziyetine çıkarmasını ve inkişâfını ve hareketini irade etmiş ki, öyle yapmış. Madem irade etmiş; elbette o kalp dahi akıl gibi işleyecek. Ve kalbi işlettirmek için en büyük vâsıta, velâyet merâtibinde zikr-i İlâhî ile tarikat yolunda hakaik-i imaniyeye teveccüh etmektir.” (Mektûbat, Telvihât-ı Tis'a)

Osmanlı döneminde, tarikatlar, umumiyetle belli bir disiplin içinde, manevi terbiyenin merkezinde yer almış özellikle, Rumeli'de İslâm'ın yayılışı Tasavvuf/tarikatlar vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Hatta, Anadolu Selçukluları döneminde, Deşt-i Kıpçak, Kırım ve Dobruca 'da İslâmın yayılışında Şeyh Sarı Saltuk'un faaliyetleri kaynaklarımızda yer almıştır.(İbn Es-Serrac Ed-Dimeşkî, Teşviku'l-Ervâh Ve'l-Kulûb İla Zikri Allâmi'l-Guyub, Amcazade (Süleymaniye) Kütüphanesi, No:272, vr. 190-181; Tuffahu'l-Ervah, Princeton Univ. Library, Garret, 97, Vr. 194-202) .Zaman zaman bazı tarikart şeyhlerinin uygun olmayan davranış ve filleri cezâi takibata dahi uğramıştır. Şeyhülislâmlık makâmı bunun en önemli kontrol mekanizması olmuştur. Şeyhülislâmlar, Tarikat ve Dergâhları kontrol eden, zaman zaman zabt u rabt altına alan fonksiyonlar içra ettikleri gibi tarikatlara intisap da etmişlerdir. Osmanlı'nın Alâeddin El-Arabi; Molla Hüsrev ve Zembilli Ali Cemâli Efendi gibi Şeyhülislâmlar Zeyneddin El-Hâfî'nin kurduğu Zeyniyye tarikatına intisap etmişlerdir. Hatta Şeyhülislâmlardan ve ulemadan bazıları vefatlarında mensup oldukları tarikatlarınn dergahlarına defn edilmişlerdir. Şeyhülislâm Molla Hüsrev Efendi ve Haşiyeler sahibi Allâme Hayâli, İstanbul'un ilk kadısı Hızır Çelebi'nin oğulları Müftü Ahmed Paşa ve Yakup Paşa Bursa'da, Zeyniler Asitânesinin kabristanında medfundurlar. Sultan II. Selim'in Hocası Allame Atâullah Efendi ve Oğlu Kadıasker Şems Efendi İstanbul'da Zeyni Şeyh Ebu'l-Vefa Dergahı kabristanında medfundurlar.İstanbul Bâyezid Camii bitişiğinde kütüphanesi bulunan Şeyhülislâm Hacı Veliyuddin Efendi vefatında (Vefatı:13 Cemâziyelâhir 1182/25 Ekim 1768 Salı), müntesibi olduğu Nakşibendiyye-i Müceddidiyeden Eyüp-Otakçılardaki Şeyh Murad-ı Münzevî dergâhına defn edilmiştir.

19. yüzyılda, özellikle Tanzimâttan sonra bir ölçüde, batılılaşmanın ve merkeziyetçileşmenin etkisi ile tekâya ve zevâyayı zabt u rabt altına almak maksadına matuf olarak 1285/1868 tarihinde Meşihat-ı İslâmiye bünyesinde Meclis-i Meşâyih müessesesi tesis edilir. Ve ilk Meclis-i Meşâyih riyasetine Yenikapı Mevlevihânesi Postnişîni Osman Selahaddin Efendi getirilir. 1922 yılına kadar fiilen ve resmen bu meclis vazifesini ifâ eder. Bu döneme kadar altı safha geçiren bu müessese, zaman zaman kanun ve nizamnamelerle değişikliklere uğratılır, özellikle 1327 tarihli kanun ile kurumun işlev yetki alanları bir hayli kısıtlanmış, meclis azaları üçe düşürülmüştür.

Devam Edecek.