Batılılara göre Osmanlıların ahlak ve fazileti

8 Ocak 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

Osmanlı Devleti’nde vazifeli bulunan yabancı diplomatların ve ülkemizi ziyaret eden seyyahların, Avrupa’da basılmış pek çok kıymetli hatırat ve makaleleri vardır. Bu eserlerde Türk halkının yüksek ahlakı, dürüstlüğü, merhameti ve temizliği dile getirilmektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde asayiş ve emniyetin çok mükemmel olduğu, özellikle cinayet, hırsızlık, dolandırıcılık gibi suçların neredeyse hiç görülmediği de ifade edilmektedir.

 

Bu makalemizde bunlara birkaç misal verelim:

 

ASAYİŞ VE HUZUR

İngiltere’nin Türkiye büyükelçisi Sir James Porter:

 

Osmanlı Devleti, halkının emniyetini korumak için aldığı tedbirler ve zabıta bakımından örnek alınacak mükemmeliyettedir. Yankesicilik, ev soymak, yol kesmek gibi hadiseler Osmanlıda yok gibidir. Harpte veya sulhta, yollar hep aynı derecede, evler kadar emniyetlidir. Bütün imparatorluğu tam bir emniyet içinde baştanbaşa dolaşmak her zaman mümkündür. Bilhassa hareketli ve işlek olan yollarda pek çok sayıda insanın gidip gelmesine rağmen, hemen hemen hiçbir hadisenin olmaması hayret edilecek derecededir. İstanbul’da hırsızlık çok nadirdir. Türklerin hırsızlık veya yankesicilik yaptıkları hemen hemen hiç vâki değildir. İstanbul’da, evlerin kapısını kapamadan tam bir emniyet içinde yaşamak mümkündür.

 

(Observations sur la Religion, lesLois. Le Gourvernement et les MoeursdesTurcs - 1769)

 

İsveç'in İstanbul elçiliğindeki diplomatı M. D’ohsson:

 

Gece olsun gündüz olsun imparatorluğun bütün şehirlerinde tam bir emniyet vardır. Bu, emniyet kuvvetlerinin sıkı çalışmasının neticesi olduğu kadar, Türklerin millî ananelerinin mükemmelliğinin de bir neticesidir. Bazen kara yollarında haydutlara rastlanır. Ama şehirlerde asayiş son derece mükemmeldir. Hele muazzam nüfuslu bir şehir olan İstanbul’da bu asayiş insanı hayrette bırakacak derecededir. Hırsızlık veya cinayet kadar ender duyulan bir kelime yoktur. Yankesicilik ve dolandırıcılık büsbütün nadirdir. Hem de, en pahalı eşyanın bulunduğu mağazaların korunmasında gösterilen ihmale ve buralarda olan aşırı izdihama rağmen!..

 

(Tableau general de I’Empire Othoman - 1791)

 

Fransız Şarkiyatçısı J.H.A. Ubicini:

 

İstanbul’da Müslümanların oturduğu taraflarda senede ancak bir-iki polis vakası görülmektedir. Hâlbuki Hristiyanların oturduğu Pera, Beyoğlu taraflarında, her gün yüzlerce hırsızlık, dolandırıcılık, cinayet vakaları meydana gelmekte, insanlar birbirini dolandırmakta, öldürmektedir. Buraları, Avrupa’nın büyük şehirleri gibi bir batakhane hâlindedir. İstanbul kısmında yüzbinlerce Müslüman sulh ve sükûnet içinde namusu ile yaşarken; Pera’da bulunan tahminen 30 bin Hıristiyan, bütün dünyaya bir namussuzluk, iffetsizlik ve serserilik numûnesi olmaktadır. Pera için İtalyanlar; “Pera, deisulirati il nido”, “Pera, serseriler yatağı” adlı bir şarkı yapmışlar ve bu şarkı oradakilerin ağzından düşmez olmuştur. (J.H.A. Ubicini - Lettres sur la Turquie - 1877)

 

AHLAK VE FAZİLET

İngiliz yazar H.A. M. Butler Johnstone:

 

Tüccarlara, Doğu’da uzun süre kalmış seyyahlara sorun; hepsi gerçek Türklerin adaletli oluşlarına, dürüstlüklerine, şehadet edeceklerdir. Tek bir örnek bütün bir gerçeği ifade eder. Onların arasında senet alıp vermek gibi bir âdet yoktur. Türk’ün sözü, onun senedidir. Borcunu reddetme ve sahtekârlık, onların arasında bilinmeyen bir şeydir. Bir defa bir grup Türk’le altı buçuk saat süren bir sohbete katıldım. Tanışma esnasında tercümanlığımı, İngiltere’de tahsil görmüş bir Türk amiral yapıyordu.  Amiral İngilizceyi neredeyse benim kadar iyi biliyordu. Öyle ki, bütün sohbet esnasında kullandığım sadece bir kelimeyi tercüme edemedi. O kelime de “perfidy” (hıyanet, vefasızlık, sadakatsizlik) kelimesiydi. Sonradan anlaşıldı ki, Osmanlıcada böyle bir ifade yoktur.  Bunu Osmanlıca olarak ifade etmek zordu. Çünkü Osmanlının karakterinde böyle bir şey yoktu. Osmanlı halkına gelince, dünyadaki en nazik, en temiz, en saygılı, en disiplinli millettir.  (H.A. M. Butler Johnstone – Türkler, Karakterleri, Terbiyeleri ve Müesseseleri - 1876)

 

Alman gazeteci-yazar Hans Barth:

 

Eğer, yalnızca doğuda değil bütün dünyada beyefendilerden teşekkül eden bir halk varsa, bu, Türk halkıdır. Hakikat şudur ki; Türk’ün özellikle de Anadolu Türk’ünün sahip olmadığı siyasi ve sosyal fazilet yok gibidir. Türk halkının karakterini meydana getiren en bâriz vasıflar; nezaket, zerafet, hoşgörü, insan sevgisi ve mutlak bir namustur.

 

Bütün Türkler bir fikir üzerinde düşünceye dalmış kimselere benzerler. Hepsinin hareketlerinde aynı ciddiyet, konuşma, bakış ve mimiklerinde aynı itidal mevcuttur. İnsan, bütün Türklerin, paşadan küçük bir bakkala kadar aynı okulda yetişmiş, aynı asalet mertebesine sahip, büyük asilzade olduklarını zanneder; o kadar ki, İstanbul’da bir halk tabakasının bulunduğunun farkına bile varamaz. İstanbul halkı yeryüzünün en medeni, en dürüst halkıdır. Hiçbir semtinde ve hatta en kuytu köşesinde bile bir yabancıya zarar verdiği vaki değildir. İstanbul’da sokak kavgasına, maksatsız dolaşan serserilere, dedikoducu kadınlara, herhangi bir fuhuş belirtisine, hâsılı yüz kızartıcı hiçbir harekete rastlamak mümkün değildir.  (Hans Barth - Türke, WehreDich - 1898)

 

Fransız edip ve yazarlarından G. J. Grelot:

 

Türklerin ellerindeki esirler zannedildiği kadar kötü muamele görmezler, hemen daima evin ikinci efendisi durumundadırlar. Ben bunların içinde öylelerini bilirim ki, efendilerinden son derece memnun oldukları için, hür kâğıtlarını alıp Avrupa’ya gittikten sonra, umdukları rahatı bulamayınca tekrar Türkiye’ye geri dönmektedirler. İstedikleri vakit kiliseye gidip ibadet etmekte tamamen serbesttirler. Hiçbir zaman, bir Müslüman-Türk’e köle olmak, zannedildiği gibi büyük bir talihsizlik değildir; efendileri tarafından dinlerinden döndürülmüş esirlere ender rastlanır. Her ne kadar dindar Müslümanlar ellerindeki esirlere günde hiç olmazsa üç defa hidayet teklifini vazife bilseler de, kölelerini zorla Müslüman ettiren hemen hemen hiç yok gibidir. (Relationnouvelled’un voyage de Constantinople - 1680)

 

İtalyan ediplerinden Edmondo de Amicis:

 

Türk ırkının ruh asaletini gösteren hissiyat, yani en küçük iyiliklere karşı besledikleri minnet ve şükran duygusu, ölmüşlere karşı duyulan hürmet vecibesi, büyük bir nezaketle yapılan misafirperverlik ve hayvanlara merhamet gibi faziletlerinin inkârı kabil değildir. Türk’ün, bütün sosyal sınıfları müsavi tutan şuuru da her türlü takdire layıktır. (E. de Amicis - Constantinople - 1883)

 

Fransız subay C. de Bonneval:

 

Hiçbir istinası olmamak şartı ile bütün Türkler hayırseverdirler. Ne din farkına ne de ihtiyaç sahiplerinin geçmişteki hal ve hareketlerine bakmaksızın bütün muhtaçlara yardım ederler. Çünkü onların nazarında herhangi bir günahkâr tövbe edip mükemmel bir velî olabilir. İşte bundan dolayı Türklerin hayrat ve hasenatından hiçbir kimse mahrum edilmez. Şunu da itiraf etmelidir ki; onlar bu iyiliklerini sadece insan cinsine değil hayvanlara ve hatta cansız mahlûkata bile yaparlar. (C. de Bonneval – Anecdotes Venitiennes et Turquesou Nouveaux Memoriesdu Comte de Bonneval - 1740)

 

TEMİZLİK VE SAĞLIK

Fransız seyyah M. de Thevenot:

 

Türkler hem vücutlarını tertemiz tutmak hem de sıhhatlerini korumak için hamama çok giderler. Onun için şehirlerde pek çok güzel hamamlar olduğu gibi, hemen her köyde de bir hamam vardır. Bütün bu hamamlar hep aynı şekilde yapılmıştır, aralarında sadece büyüklük ve süs bakımından farklar vardır.

 

Türkler çok yaşarlar ve az hasta olurlar; bizim memleketlerdeki böbrek hastalıkları ve daha bir sürü tehlikeli hastalıkların hiçbirini bilmezler. Öyle zannediyorum ki, Türklerin bu mükemmel sıhhatlerinin başlıca sebeplerinden biri de, sık sık hamama gitmeleri ve yiyip içmede ölçülü olmalarındandır. Çünkü az yemek yerler; Hıristiyanlar gibi karma-karışık şeyler yemezler, içki âlemleri yapmazlar ve daima idman yaparlar. (M. de Thevenot - Relationd’unvoyagefaitauLevant - 1665)

 

           G. J. Grelot:

 

Dünyanın bütün milletleri içinde, temizliğe, İslam camiasındaki Osmanlı-Türkleri kadar riayet eden tek bir millet yoktur. Ülkenin belli başlı şehirlerinin hepsinde pek çok hamam vardır. Bu hamamlara Türkler gibi Hristiyan ve Yahudiler de dâhil olmak üzere her türlü insan kabul edilir. Çünkü bunlar halkın menfaati, herkesin temizliği ve sıhhati için yapılmıştır. Umumi helâlar çok temizdir; çünkü herkes buraları kirletmemeye dikkat eder. Ayrıca, meydancı denilen temizlik elemanı da haftada en az bir kere Perşembe günleri temizlik yapar. Umumi helaların içinde taharet için devamlı akan bir çeşme veya musluk vardır. Burada şunu itiraf etmeliyim ki, bütün Avrupa’da şehirlerimizde böyle bir kolaylık ve imkân yoktur. (G. J. Grelot - RelationNouvelled’unVoyage de Contantinople - 1898)

 

 

 

Seyyah Corneille Le Bruyn:

 

Türkler umumiyet itibariyle boylu boslu, güzel yapılı adamlardır. Hıristiyan Avrupa’nın tek bir şehrinde bile, bütün Osmanlı İmparatorluğundan daha fazla sakat ve biçimsiz adama tesadüf edilir. Ayrıca Türkler, güçlü-kuvvetli oldukları için çok yaşarlar. Her hâlde bunun esas sebebi de gayet sıhhî ve kaliteli gıdalar yemeleri; mideyi bozan, ciğerlere, kalbe ve beyne zarar veren çeşitli yiyeceklerden sakınmalarıdır. İşte bundan dolayı Türkler nadiren hasta olurlar. Bizlerin daima yakalandığımız taş, kum, damla vesaire hastalıklar onlarda hemen hiç görülmez. Türkler sıhhatlerini az yemeye ve temizlenmek için sık sık hamama gitmeye borçludurlar. Kadınlar da böyledir, boylarıyla yürüyüşlerinin ihtişamı erkeklerinkinden aşağı değildir. Uzun elbiselerinin de bu ihtişamda büyük bir rolü vardır.                                                                                                           (C. Le Bruyn - Voyages de Cornielle Le Bruyn par la Moscovie, en Perse et auxİndesorientales - 1732)

 

Günümüzde ise maalesef bütün emniyet tedbirlerine rağmen cinayet ve hırsızlık vakaları her sene artarak devam etmektedir. Yabancı seyyah ve aydınların Osmanlı devrinde tespit ettikleri asayiş, yüksek ahlak ve fazilet maalesef bugün ülkemizde yoktur. Bunun sebebi de, Türk gençliğine, dini, tarihi, ecdadı ve dili doğru öğretilmemektedir!

 

..

Batılılara göre Osmanlıların ahlak ve fazileti

8 Ocak 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

Osmanlı Devleti’nde vazifeli bulunan yabancı diplomatların ve ülkemizi ziyaret eden seyyahların, Avrupa’da basılmış pek çok kıymetli hatırat ve makaleleri vardır. Bu eserlerde Türk halkının yüksek ahlakı, dürüstlüğü, merhameti ve temizliği dile getirilmektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde asayiş ve emniyetin çok mükemmel olduğu, özellikle cinayet, hırsızlık, dolandırıcılık gibi suçların neredeyse hiç görülmediği de ifade edilmektedir.

 

Bu makalemizde bunlara birkaç misal verelim:

 

ASAYİŞ VE HUZUR

İngiltere’nin Türkiye büyükelçisi Sir James Porter:

 

Osmanlı Devleti, halkının emniyetini korumak için aldığı tedbirler ve zabıta bakımından örnek alınacak mükemmeliyettedir. Yankesicilik, ev soymak, yol kesmek gibi hadiseler Osmanlıda yok gibidir. Harpte veya sulhta, yollar hep aynı derecede, evler kadar emniyetlidir. Bütün imparatorluğu tam bir emniyet içinde baştanbaşa dolaşmak her zaman mümkündür. Bilhassa hareketli ve işlek olan yollarda pek çok sayıda insanın gidip gelmesine rağmen, hemen hemen hiçbir hadisenin olmaması hayret edilecek derecededir. İstanbul’da hırsızlık çok nadirdir. Türklerin hırsızlık veya yankesicilik yaptıkları hemen hemen hiç vâki değildir. İstanbul’da, evlerin kapısını kapamadan tam bir emniyet içinde yaşamak mümkündür.

 

(Observations sur la Religion, lesLois. Le Gourvernement et les MoeursdesTurcs - 1769)

 

İsveç'in İstanbul elçiliğindeki diplomatı M. D’ohsson:

 

Gece olsun gündüz olsun imparatorluğun bütün şehirlerinde tam bir emniyet vardır. Bu, emniyet kuvvetlerinin sıkı çalışmasının neticesi olduğu kadar, Türklerin millî ananelerinin mükemmelliğinin de bir neticesidir. Bazen kara yollarında haydutlara rastlanır. Ama şehirlerde asayiş son derece mükemmeldir. Hele muazzam nüfuslu bir şehir olan İstanbul’da bu asayiş insanı hayrette bırakacak derecededir. Hırsızlık veya cinayet kadar ender duyulan bir kelime yoktur. Yankesicilik ve dolandırıcılık büsbütün nadirdir. Hem de, en pahalı eşyanın bulunduğu mağazaların korunmasında gösterilen ihmale ve buralarda olan aşırı izdihama rağmen!..

 

(Tableau general de I’Empire Othoman - 1791)

 

Fransız Şarkiyatçısı J.H.A. Ubicini:

 

İstanbul’da Müslümanların oturduğu taraflarda senede ancak bir-iki polis vakası görülmektedir. Hâlbuki Hristiyanların oturduğu Pera, Beyoğlu taraflarında, her gün yüzlerce hırsızlık, dolandırıcılık, cinayet vakaları meydana gelmekte, insanlar birbirini dolandırmakta, öldürmektedir. Buraları, Avrupa’nın büyük şehirleri gibi bir batakhane hâlindedir. İstanbul kısmında yüzbinlerce Müslüman sulh ve sükûnet içinde namusu ile yaşarken; Pera’da bulunan tahminen 30 bin Hıristiyan, bütün dünyaya bir namussuzluk, iffetsizlik ve serserilik numûnesi olmaktadır. Pera için İtalyanlar; “Pera, deisulirati il nido”, “Pera, serseriler yatağı” adlı bir şarkı yapmışlar ve bu şarkı oradakilerin ağzından düşmez olmuştur. (J.H.A. Ubicini - Lettres sur la Turquie - 1877)

 

AHLAK VE FAZİLET

İngiliz yazar H.A. M. Butler Johnstone:

 

Tüccarlara, Doğu’da uzun süre kalmış seyyahlara sorun; hepsi gerçek Türklerin adaletli oluşlarına, dürüstlüklerine, şehadet edeceklerdir. Tek bir örnek bütün bir gerçeği ifade eder. Onların arasında senet alıp vermek gibi bir âdet yoktur. Türk’ün sözü, onun senedidir. Borcunu reddetme ve sahtekârlık, onların arasında bilinmeyen bir şeydir. Bir defa bir grup Türk’le altı buçuk saat süren bir sohbete katıldım. Tanışma esnasında tercümanlığımı, İngiltere’de tahsil görmüş bir Türk amiral yapıyordu.  Amiral İngilizceyi neredeyse benim kadar iyi biliyordu. Öyle ki, bütün sohbet esnasında kullandığım sadece bir kelimeyi tercüme edemedi. O kelime de “perfidy” (hıyanet, vefasızlık, sadakatsizlik) kelimesiydi. Sonradan anlaşıldı ki, Osmanlıcada böyle bir ifade yoktur.  Bunu Osmanlıca olarak ifade etmek zordu. Çünkü Osmanlının karakterinde böyle bir şey yoktu. Osmanlı halkına gelince, dünyadaki en nazik, en temiz, en saygılı, en disiplinli millettir.  (H.A. M. Butler Johnstone – Türkler, Karakterleri, Terbiyeleri ve Müesseseleri - 1876)

 

Alman gazeteci-yazar Hans Barth:

 

Eğer, yalnızca doğuda değil bütün dünyada beyefendilerden teşekkül eden bir halk varsa, bu, Türk halkıdır. Hakikat şudur ki; Türk’ün özellikle de Anadolu Türk’ünün sahip olmadığı siyasi ve sosyal fazilet yok gibidir. Türk halkının karakterini meydana getiren en bâriz vasıflar; nezaket, zerafet, hoşgörü, insan sevgisi ve mutlak bir namustur.

 

Bütün Türkler bir fikir üzerinde düşünceye dalmış kimselere benzerler. Hepsinin hareketlerinde aynı ciddiyet, konuşma, bakış ve mimiklerinde aynı itidal mevcuttur. İnsan, bütün Türklerin, paşadan küçük bir bakkala kadar aynı okulda yetişmiş, aynı asalet mertebesine sahip, büyük asilzade olduklarını zanneder; o kadar ki, İstanbul’da bir halk tabakasının bulunduğunun farkına bile varamaz. İstanbul halkı yeryüzünün en medeni, en dürüst halkıdır. Hiçbir semtinde ve hatta en kuytu köşesinde bile bir yabancıya zarar verdiği vaki değildir. İstanbul’da sokak kavgasına, maksatsız dolaşan serserilere, dedikoducu kadınlara, herhangi bir fuhuş belirtisine, hâsılı yüz kızartıcı hiçbir harekete rastlamak mümkün değildir.  (Hans Barth - Türke, WehreDich - 1898)

 

Fransız edip ve yazarlarından G. J. Grelot:

 

Türklerin ellerindeki esirler zannedildiği kadar kötü muamele görmezler, hemen daima evin ikinci efendisi durumundadırlar. Ben bunların içinde öylelerini bilirim ki, efendilerinden son derece memnun oldukları için, hür kâğıtlarını alıp Avrupa’ya gittikten sonra, umdukları rahatı bulamayınca tekrar Türkiye’ye geri dönmektedirler. İstedikleri vakit kiliseye gidip ibadet etmekte tamamen serbesttirler. Hiçbir zaman, bir Müslüman-Türk’e köle olmak, zannedildiği gibi büyük bir talihsizlik değildir; efendileri tarafından dinlerinden döndürülmüş esirlere ender rastlanır. Her ne kadar dindar Müslümanlar ellerindeki esirlere günde hiç olmazsa üç defa hidayet teklifini vazife bilseler de, kölelerini zorla Müslüman ettiren hemen hemen hiç yok gibidir. (Relationnouvelled’un voyage de Constantinople - 1680)

 

İtalyan ediplerinden Edmondo de Amicis:

 

Türk ırkının ruh asaletini gösteren hissiyat, yani en küçük iyiliklere karşı besledikleri minnet ve şükran duygusu, ölmüşlere karşı duyulan hürmet vecibesi, büyük bir nezaketle yapılan misafirperverlik ve hayvanlara merhamet gibi faziletlerinin inkârı kabil değildir. Türk’ün, bütün sosyal sınıfları müsavi tutan şuuru da her türlü takdire layıktır. (E. de Amicis - Constantinople - 1883)

 

Fransız subay C. de Bonneval:

 

Hiçbir istinası olmamak şartı ile bütün Türkler hayırseverdirler. Ne din farkına ne de ihtiyaç sahiplerinin geçmişteki hal ve hareketlerine bakmaksızın bütün muhtaçlara yardım ederler. Çünkü onların nazarında herhangi bir günahkâr tövbe edip mükemmel bir velî olabilir. İşte bundan dolayı Türklerin hayrat ve hasenatından hiçbir kimse mahrum edilmez. Şunu da itiraf etmelidir ki; onlar bu iyiliklerini sadece insan cinsine değil hayvanlara ve hatta cansız mahlûkata bile yaparlar. (C. de Bonneval – Anecdotes Venitiennes et Turquesou Nouveaux Memoriesdu Comte de Bonneval - 1740)

 

TEMİZLİK VE SAĞLIK

Fransız seyyah M. de Thevenot:

 

Türkler hem vücutlarını tertemiz tutmak hem de sıhhatlerini korumak için hamama çok giderler. Onun için şehirlerde pek çok güzel hamamlar olduğu gibi, hemen her köyde de bir hamam vardır. Bütün bu hamamlar hep aynı şekilde yapılmıştır, aralarında sadece büyüklük ve süs bakımından farklar vardır.

 

Türkler çok yaşarlar ve az hasta olurlar; bizim memleketlerdeki böbrek hastalıkları ve daha bir sürü tehlikeli hastalıkların hiçbirini bilmezler. Öyle zannediyorum ki, Türklerin bu mükemmel sıhhatlerinin başlıca sebeplerinden biri de, sık sık hamama gitmeleri ve yiyip içmede ölçülü olmalarındandır. Çünkü az yemek yerler; Hıristiyanlar gibi karma-karışık şeyler yemezler, içki âlemleri yapmazlar ve daima idman yaparlar. (M. de Thevenot - Relationd’unvoyagefaitauLevant - 1665)

 

           G. J. Grelot:

 

Dünyanın bütün milletleri içinde, temizliğe, İslam camiasındaki Osmanlı-Türkleri kadar riayet eden tek bir millet yoktur. Ülkenin belli başlı şehirlerinin hepsinde pek çok hamam vardır. Bu hamamlara Türkler gibi Hristiyan ve Yahudiler de dâhil olmak üzere her türlü insan kabul edilir. Çünkü bunlar halkın menfaati, herkesin temizliği ve sıhhati için yapılmıştır. Umumi helâlar çok temizdir; çünkü herkes buraları kirletmemeye dikkat eder. Ayrıca, meydancı denilen temizlik elemanı da haftada en az bir kere Perşembe günleri temizlik yapar. Umumi helaların içinde taharet için devamlı akan bir çeşme veya musluk vardır. Burada şunu itiraf etmeliyim ki, bütün Avrupa’da şehirlerimizde böyle bir kolaylık ve imkân yoktur. (G. J. Grelot - RelationNouvelled’unVoyage de Contantinople - 1898)

 

 

 

Seyyah Corneille Le Bruyn:

 

Türkler umumiyet itibariyle boylu boslu, güzel yapılı adamlardır. Hıristiyan Avrupa’nın tek bir şehrinde bile, bütün Osmanlı İmparatorluğundan daha fazla sakat ve biçimsiz adama tesadüf edilir. Ayrıca Türkler, güçlü-kuvvetli oldukları için çok yaşarlar. Her hâlde bunun esas sebebi de gayet sıhhî ve kaliteli gıdalar yemeleri; mideyi bozan, ciğerlere, kalbe ve beyne zarar veren çeşitli yiyeceklerden sakınmalarıdır. İşte bundan dolayı Türkler nadiren hasta olurlar. Bizlerin daima yakalandığımız taş, kum, damla vesaire hastalıklar onlarda hemen hiç görülmez. Türkler sıhhatlerini az yemeye ve temizlenmek için sık sık hamama gitmeye borçludurlar. Kadınlar da böyledir, boylarıyla yürüyüşlerinin ihtişamı erkeklerinkinden aşağı değildir. Uzun elbiselerinin de bu ihtişamda büyük bir rolü vardır.                                                                                                           (C. Le Bruyn - Voyages de Cornielle Le Bruyn par la Moscovie, en Perse et auxİndesorientales - 1732)

 

Günümüzde ise maalesef bütün emniyet tedbirlerine rağmen cinayet ve hırsızlık vakaları her sene artarak devam etmektedir. Yabancı seyyah ve aydınların Osmanlı devrinde tespit ettikleri asayiş, yüksek ahlak ve fazilet maalesef bugün ülkemizde yoktur. Bunun sebebi de, Türk gençliğine, dini, tarihi, ecdadı ve dili doğru öğretilmemektedir!

.

.

Artan madde bağımlılığı nasıl önlenebilir?

15 Ocak 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Doç. Dr. M. Burak Gönültaş

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Öğretim Üyesi

mburakgonultas2@gmail.com

 

 

Çocuklar ve gençlerimiz günümüz modern hayatında pek çok riskle karşı karşıyalar. Bu riskler kaçınılmaz olarak her ferde bir şekilde etki edebilir ama kötü alışkanlıkları olanlar için bunlar daha ciddi ve olumsuz sonuçlara dönüşebilir. Bu kötü alışkanlıkların başında ise uyuşturucu madde bağımlılığı gelmektedir ki, şahsın biyolojik, psikolojik ve sosyal iyilik hâline geri dönüşü olmayan zararlar vermektedir.

 

Uyuşturucu maddeler kişide psikolojik ve fizyolojik bağımlılık meydana getirir. Yani kullandıkça, daha çok kullanma isteği ve dozajı artırma ihtiyacı ortaya çıkar. Ayrıca bu maddeler kişinin irade ve muhakeme kabiliyetini negatif etkiler. Bu sebeple kullanılması tıbben -zorunluluklar dışında- uygun olmadığı gibi, hukuken de suç teşkil etmektedir. Bunların en sık bilinenleri, esrar, eroin, kokain, marihuana, afyon ve yapıştırıcı türevleridir.

UYUŞTURUCU KULLANIMI ARTIYOR

Uyuşturucu madde kullanımı ise maalesef her geçen gün artmaktadır. 2020 Avrupa Birliği Uyuşturucu Raporu’na göre, genç yetişkinlerde (15-34) en fazla esrar kullanımı varken, kullanım oranının bu grupta %15 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Her sosyoekonomik seviyede kullanım görülebilirken, erkeklerde kadınlara göre daha yaygındır.

UYUŞTURUCU KULLANIMININ SEBEPLERİ

Uyuşturucu madde kullanımı ergenlikle birlikte ortaya çıkabilir. Uyuşturucu madde kullanan şahısların kullanma sebepleri içerisinde en çok öne çıkan etkenin, bozuk bir sosyal çevreye ve problemli akran gruplarına sahiplik olduğu söylenebilir. Çünkü uyuşturucuya ilk defa bulaşan fertler ilk denemelerinde arkadaşları tarafından maddenin tedarik edildiğini sıklıkla bildirmektedir.

 

Bunun yanı sıra bu gençlerde, olumsuz rol model tiplere özenti, kişilik, uyum problemleri ve stresli bir hayat sürecini (anne-babanın boşanma sürecinde olması gibi) tecrübe ettiklerini görüyoruz. Madde kullanan şahıslar, maddeyi duygusal ya da davranışsal bir sorundan kaçış için bir araç olarak görebiliyorlar. Bundan dolayı gençlerin duygusal ve davranışsal problemleri ile ilgili destek vermenin önemi ortadadır.

 

Madde bağımlılığı pek çok psikolojik, sosyal, ekonomik ve biyolojik problemleri beraberinde getiriyor. Madde kullananlar gitgide olağan sosyal etkileşimlerden uzaklaşırlar, toplumdan dışlanırlar, maddeye ulaşmak için daha fazla paraya ihtiyaç duyarlar ve bu durum başta hırsızlık olmak üzere uyuşturucu satma gibi suçları işlemenin önünü açabilir. Bunun dışında birtakım davranış değişiklikleri de kendini gösterebilir: Okula devamsızlık ve akademik başarıda düşüş, diğer madde bağımlıları ile etkileşimde artış, sık yalan söyleme, saldırgan davranışlarda bulunma, eve geç gelme ya da evden ayrı olunan saatlerin fazla olması, suça karışma, gündelik bakımda özensizlik, vücutta yara ve morluklar, hijyensiz ortamlarda bulunma ve hastalıklar kapma, sosyal ve psikolojik problemlerin ortaya çıkması.

AİLELERİN ROLÜ

Uyuşturucu kullanan gençlerin aile özelliklerine bakıldığında dikkat çekici noktalar mevcuttur: Ailesinin yanında kalmayan çocuklarda madde kullanımı daha yüksektir. Madde kullanan çocuklar genel olarak ailelerinden daha az destek gördüklerini düşünmektedir. Yani ebeveyn-çocuk arasında duygusal ve psikolojik bir uzaklık söz konusudur. Genellikle ailelerde güvenli bağlanma problemleri, kalitesiz çocuk-ebeveyn ilişkisi, çatışmalı ortam, ebeveynlerde madde kullanımı, ailenin sosyal destek problemleri yaşaması gibi özellikler öne çıkmaktadır.

 

Burada önemli bir başka özellik, duygusal şiddet ve istismarın yaşandığı aile ortamıdır. Çocuğunu dinlemeyen, kabiliyetlerini küçümseyen, kişiliğini zedeleyici ifadeler kullanan anne babaların çocukları daha risklidir. Ayrıca katı ya da çok gevşek disipline etme yöntemleri kullanma, anne-baba çatışmaları, şiddet ortamı ve boşanma safhaları, madde kullanan çocukların aile ortamlarında öne çıkan özelliklerden bir kaçıdır.

 

Böyle bir ortamda yaşayan çocuğun ev dışında problemli diğer kişilerle tanışma ve münasebete geçme ihtimali artmaktadır. Bu tür aile özellikleri, ferdin başta madde kullanımı olmak üzere kötü alışkanlıkları edinme süreçlerini hızlandırmaktadır.

ANNE BABALAR GEÇ FARK EDİYOR

Aileler çocuklarının madde kullandıklarını maalesef geç fark etmektedirler. Problemi görmezden gelme, kızma, “Çevre ne der?” korkusu, öfke, suçluluk duygusu, sosyal izolasyon ve utanç gibi reaksiyonlar vermektedirler. Geç fark etme ve problemi öteleme davranışları tedavinin gecikmesine ve maalesef başarısız olmasına sebep olabilir. Bağımlılık aile için hem maddi hem de manevi olarak önemli bir külfete yol açmaktadır. Bundan dolayı bağımlılığın sonuçlarına sadece bağımlı değil, ailesi de katlanmaktadır. Bu ailelerde düzen bozulur ve hatta bağımlı genç, kendi aile fertlerine de şiddet gösterebilir. Ailedekiler de çocuğunun madde bağımlılığından kendini sorumlu hissedebilir ve bu durum onlarda ciddi stres bozukluklarına yol açabilir.

 

Madde bağımlısı gencin davranışlarındaki değişimin fark edilmesi (ani davranış değişiklikleri, sürekli bir şey gizleme, para harcamada artış, evden eşyaların eksilmesi, arkadaş çevresinin değişmesi ve kriminal tiplerle takılması vs.) ne kadar geç olursa, tedavinin başarısı da o kadar azalmaktadır.

BAĞIMLILIK TEDAVİSİNDE ÇOK YÖNLÜ YAKLAŞIM

Bağımlılık tedavisinde önemli handikaplardan biri bağımlılığın bir hastalık olarak görülmemesidir. Uyuşturucu kullanımın tedavisi üzerine olan çalışmalarda sıklıkla bağımlılık sürecinin ve tedavinin aile ile birlikte ele alınması ve aileyi kapsayan müdahalelerin daha başarılı olacağı vurgulanmaktadır. Ancak, toplumda olduğu gibi bağımlılara yönelik hizmet veren profesyonellerde de bu kişilerin sosyal çevrelerine yönelik olumsuz algılar mevcut olabilmektedir. Bu durum bağımlılara yönelik tıbbi tedavi ile birlikte verilmesi gereken psikososyal müdahalelerin akamete uğramasına sebep olabilir.

 

Günümüzde madde bağımlılığı tedavileri ayakta ya da yatarak yapılabilmektedir. Ayrıca gündüz tedavi programları da vardır. Bu programların en önemli avantajı hastanın sosyal çevresinden kopmamasıdır. Hasta işine devam edebilir ve ailevi fonksiyonlarını yerine getirebilir. Ayrıca daha az masraflı ve damgalanma riski de azdır. Tedavide sadece bağımlı değil, ailesi de sürece aktif olarak katılır. Ekosistem perspektifi ile yaklaşım söz konusudur ki ailenin psikososyal gücünden faydalanılır ve sorumluluk paylaşılır. Grup faaliyetleri vardır. Bunlar terapik etkinlikler, uğraşı etkinlikleri, spor etkinlikleridir. Aileler de faaliyetlere katılır, özellikle ailelerin bilgilendirilmesi sağlanır. Ayrıca tedavi sonrası da hastaların destek gruplarına katılması sağlanır.

PEKİ, NELER YAPMALI?

Türkiye, Anayasa, taraf olunan milletlerarası sözleşmeler ve iç mevzuatlar çerçevesinde uyuşturucunun kullanılmasının önlenmesi ve tedavisine yönelik pek çok tedbiri ve müdahaleyi yerine getirmektedir. Bu problemle mücadele ile ilgili asli kurumların başında Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ile Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı gelmektedir. Ayrıca Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezleri (AMATEM) ve Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM) gibi doğrudan hizmet veren birimler de bulunmaktadır.

ÜÇ KOLDAN MÜCADELE

Uyuşturucu bağımlılığı ile mücadele üç ana koldan yürütülürse başarılı olabilir: Önleme-güçlendirme, tedavi-rehabilitasyon, ceza adaleti müdahaleleri... Burada görüldüğü üzere önleme-güçlendirme ayağı en başta ve en önemli olanıdır. Çünkü temel mesele, ferdin madde kullanmasını-denemesini engellemektir. Önleme ve güçlendirme ile kastedilen, çocuk ve gençlerin maddeyi merak etmeleri ve denemelerine mani olmaya yönelik onların ve ailelerinin psikososyal yönden güçlendirilmesidir. Peki, önleme ve güçlendirmede hangi noktalara yoğunlaşılmalıdır?

 

Yukarıda ortaya konulan çerçeve doğrultusunda; önce gençler, ergenlik ve yetişkinliğe geçişin buhranlı süreçlerine yönelik psikososyal ve manevi açıdan güçlendirilmelidir. Sonra gençlerin kötü alışkanlıklara ve arkadaşlara yönelmelerini engelleyecek şekilde güçlendirilmesi lazımdır. Ebeveyn-çocuk münasebetini etkinleştirmek için ebeveynlerin güçlendirilmesi de önemlidir. Önleme ve tedavi süreçlerinde bulunacak profesyonellerin bağımlılara yönelik olumsuz bakışlarını önleyecek şekilde güçlendirilmesi, bağımlılıkla mücadele için olmazsa olmazdır.

BİRİMLERE İHTİYAÇ VAR

Bu yönde çocukların ve ailelerin bağımlılıkla alakalı risk durumlarını takip edecek ve psikososyal açıdan güçlendirecek şekilde sosyal ve psikolojik odaklı müdahaleleri benimsemiş birimlerin kurulmasına ihtiyaç vardır. Bu birimler, okullarda rehberlik servisleri ile birlikte çalışabilir ve özellikle çocuğun okul dışında kalan sosyal çevresi, yani ailesi, arkadaşları ve muhiti üzerinden risk değerlendirmeleri yapabilir. Okul dışında da çocukların ve ailelerinin yukarıdaki sacayakları çerçevesinde güçlendirilmelerine yönelik müdahaleler geliştirilebilir. Böylece çocuklarımızın ve gençlerimizin uyuşturucu başta olmak üzere suça karışma gibi illetlerden daha etkili korunması sağlanabilir.

.

.

“Mavi Vatan” Türkiye’nin var olma meselesi

22 Ocak 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Prof. Dr. İbrahim Aydın

Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi

iaydin@balikesir.edu.tr

 

Vatan, sadece karadan ibaret değildir; kara, hava ve denizden müteşekkil bir bütündür. Yakın geçmişte vatan denince hep kara, toprak akla gelir olmuş. Ancak, kıta ve hava sahanlığının ne kadar önemli olduğu günümüzde daha iyi anlaşılmıştır.

 

Aslında dünyadaki bütün ülkeler, hep denize kıyı olmayı arzulamışlar, bunun için büyük bedeller ödemişlerdir. Hatta SSCB, varlığını âdeta sıcak denizlere inme hedefine adamıştır. Meşhur Türk Amirali Barbaros Hayrettin Paşa “Denizlere hâkim olan, cihana hâkim olur” demiştir. Osmanlı Devleti, Akdeniz, Adalar (Ege) Denizi, Marmara ve Karadeniz’i “Türk Gölü” hâline getirerek, dünyanın tek ve tartışmasız süper gücü olmuştur. Sonraki dönemlerde ABD Deniz Amirali Mahan da, dünyaya hâkim olmanın denizlere hâkim olmaktan geçtiğini savunan “Deniz Hâkimiyet Teorisi”ni ileri sürerek, Barbaros Hayrettin Paşa’nın fikrini kitabi hâle getirmiştir.

 

Türkiye, aslında Anadolu ve Trakya gibi iki yarım adadan oluşmuş, üç tarafı denizlerle çevrili oldukça şanslı bir ülkedir. Dünyanın en önemli iki suyolu olan Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile Asya ve Avrupa kıtaları birbirinden ayrılmaktadır. Ancak biri Çanakkale, üçü İstanbul Boğazı’nda olmak üzere, toplam dört boğaz köprüsü ve bir de Avrasya Tüneli ile Asya, Avrupa ve hatta Afrika kıtaları birbirlerine bağlanmaktadır.

 

DENİZE KIYI OLMAK NİÇİN ÖNEMLİDİR?

 

Deniz demek dünya demektir. Denize kıyı olmak; ulaşım, turizm, savunma ve güvenlik, iklimin yumuşaması, bitki ve toprak yapısının farklılaşması, deniz ürünlerinden faydalanma ve en nihayetinde güvenilir ve ucuz ulaşım imkânlarına sahip olmak demektir.

 

Günümüzde denizlerde çıkan petrol ve doğalgaz da, ülkelerin denizlerdeki hâkim olma heveslerini arttırmış, kıyıdaş ülkeler arasında, denizleri paylaşma kavgalarına sebep olmuştur. Ülkelerin denizlerden daha geniş alanlara sahip olma arzuları kabarmıştır.

 

Dünyada dış ticarete konu olan malların değer olarak 2/3’ü deniz yolu ile taşınmaktadır. Denizyolu ile kuru yük, sıvı ve gaz gibi çok farklı ürünler taşınabilmektedir. Bu taşımacılıkta, kara ve hava yolunda olduğu gibi, başka ülkelerin sınırları, hava sahaları kullanılmadığı ya da çok çok az kullanıldığı için, hem en güvenilir hem de en ekonomik yöntemdir. Tek seferde, devasa miktarlarda yük taşıma imkânı bulunan deniz yolu taşımacılığında, enerji tüketimi de diğer ulaşım yöntemlerine göre çok azdır. Yakıt tüketimi, kara yolundan dört, demir yolundan iki kat daha ucuzdur. Limanlardaki gelişmiş yükleme, boşaltma tekniklerindeki gelişmeler, deniz yolu ile yapılan taşımacılığın çok daha hızlı olmasını sağlamaktadır.

TARİH BOYUNCA TÜM MEDENİYETLERİN HEDEFİ: AKDENİZ

Akdeniz, Türkiye ile birlikte Karadeniz ve Akdeniz’e kıyı olan devletlere Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu’na, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz ile de Hint ve Pasifik okyanuslarına, yani dünyaya açılma imkânı sağlayan çok önemli bir ara denizdir. Tarih boyunca önemini hiç kaybetmemiş, aksine yaşanan Körfez Savaşları ve doğalgaz ve petrol ihtiva eden hidrokarbon kaynaklarının günümüzdeki keşfi, Akdeniz’in önemini katbekat arttırmıştır.

 

Akdeniz, Doğu ve Batı medeniyetlerinin; Hıristiyanlık, İslamiyet ve Yahudi âleminin ortasında yer almaktadır. Dahası, kara yolu bağlantılarıyla da dünya ticaretini kontrol altına alacak konumdadır.

 

Dünya petrolünün yarıdan fazlasını ihtiva eden Orta Doğu ve komşu bölgelerini kontrol altında tutma özelliğine sahiptir. 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla, Avrupa-Uzak Doğu arasının 7 bin deniz mili kısalması, Akdeniz’in jeopolitik önemini daha da arttırmıştır.

 

Akdeniz’deki en önemli ada, Kıbrıs Adası’dır. Kıbrıs, Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’i kontrol edebilecek, deniz ticaret yolları ile başlıca hava yollarından biri üzerinde bulunmaktadır. Ada, bütün Orta Doğu ülkelerini kontrolünde bulunduran “sabit bir uçak gemisi” gibidir.

 

İngiltere’nin hâlâ Kıbrıs’ta 2, Rusya’nın Tartus’ta 1 üsse sahip olmasının sebebi, Akdeniz’in jeostratejik önemidir. Yunanistan’ın Adalar Denizindeki (Ege Denizi) yayılmacı politikası, Kıbrıs’ı ilhak hayalleri de yine, Akdeniz’in öneminden kaynaklanmaktadır.

 

Akdeniz, dünya denizlerinin sadece %1’ine tekabül ederken dünya deniz trafiğinin 1/3’üne ev sahipliği yapmaktadır. Dünya ticaretinin %30’u, Avrupa’nın petrol ihtiyacının ise %70’i, Akdeniz üzerinden taşınmaktadır. Orta Doğu ve Orta Asya petrol ve doğalgazı, Bakü-Tiflis-Ceyhan, Kerkük-Yumurtalık ve Samsun-Ceyhan hatları ve Akdeniz sayesinde, batılı ülkelere ve tüm dünya pazarlarına ulaştırılmaktadır.İlk olarak, 17 Aralık 2010 tarihinde Tunus’ta başlatılan ve yaklaşık 19 ülkeyi etkileyen “Arap Baharı” adlı isyan hareketleri ile Türkiye’deki 15 Temmuz hain işgal ve darbe girişimi, Akdeniz’deki hidrokarbon yataklarının keşfinden bağımsız düşünülemez. Hatta son yıllarda keşfedilen bu kaynakların “aslan adaleti” terazisiyle paylaşımı amaçlanmaktadır. Mesela, Sisi yönetimindeki Mısır münhasır ekonomik bölge anlaşmasını Türkiye ile değil de -26.500 kilometrekarelik alan kaybına rağmen- Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile yapması, bunun en bariz örneğidir.

 

Akdeniz, Doğu ve Batı medeniyetleri arasındaki güç rekabetlerinin yaşandığı, dünya siyasi tarihinin merkezi olarak gösterilebilecek, jeopolitik ve jeostratejik açılardan önemli bir konumda yer almaktadır. ABD, AB, Rusya Federasyonu, Çin ve Hindistan gibi hâkim güçlerin, su, gıda, ulaştırma ve lojistik gibi sebeplerle, tarih boyunca devam eden Doğu Akdeniz’e olan ilgileri, yeni yer altı kaynaklarının keşfi ile doruğa ulaşmıştır. Son gelişmelerle bütün emperyal güçlerin ilgi odağı hâline gelen Doğu Akdeniz, milletlerarası krizlere ve savaş tehlikesine gebe olup Türkiye, bu süreçte denklemin dışında bırakılmak istenmektedir. Ülkemizin Doğu Akdeniz’de Münhasır Ekonomik Bölge’de (MEB), 148 bin km2’lik alanı gasp edilerek, 189 bin km2 yerine, sadece 41 bin km2 verilmeye çalışılmaktadır.Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon gazı rezervi Türkiye’nin en az 550, Karadeniz’deki rezervi ise 272 yıllık ihtiyacını karşılayacak kapasitededir. Günümüz teknoloji dünyasında ekmek, su gibi temel madde hâline gelen “enerji”nin temini ve bu konuda dışa bağımlılığı azaltmanın ötesinde, ihracı ile ülkemiz ekonomisi için çok önemli bir rahatlama anlamına gelmektedir. Günümüzde bütçe açığımızın yüze 80’inin enerji giderlerinden kaynaklandığını düşünürsek olayın boyutu daha da netleşecektir.

 

Türkiye’nin Adalar Denizi’ndeki kıyı uzunluğu 3.200 km, Yunanistan’ın ise 2.700 km’dir. Yunanistan, Endonezya ve Japonya gibi ada devleti değil, kara devletidir ve münhasır ekonomik bölge sınırları da, ana karaya göre belirlenmelidir. Türkiye, mavi vatanda ana karasının sadece 0,6 katını isterken, Yunanistan 12 katını ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ise 30 katını istiyor! Kaldı ki, Yunanistan, Akdeniz’de kıyısı olmadığı için, aslında bu konuda muhatabımız dahi değildir.

TÜRKİYE, HİÇ BU KADAR HAZIRLIKLI OLMAMIŞTI

Türkiye, mazide hep savaş meydanlarında kazanmış ancak masada kaybetmiştir. Ayvalık ve Behramkale karşısındaki Midilli’nin, Kaş ilçemize 2,2 km, Yunanistan’a ise 580 km mesafedeki Kızılhisar (Meis) adasının kaybı nasıl izah edilebilir? Yıllarca hakkında konferanslar verdiğim Kıbrıs, neredeyse Türkiye’ye yük olarak algılanmaya başlamıştı. Hâlbuki Kıbrıs, ülkemize 71 km, Yunanistan’a ise 900 km uzaklıktadır. İngiltere’nin, hâlihazırda Güney Kıbrıs’ta 2 üssü bulunuyorken ülkemizin güneyinde ileri karakol görevi gören Kıbrıs, Türkiye için nasıl önemsiz olur? 1959 Londra ve Zürih antlaşmalarındaki yetkilerimize ve haklarımıza rağmen, Güney Kıbrıs’ın AB’ye 1990’da “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı ile üye başvurusu yapmasına, AB’nin ülkemize tek taraflı Gümrük Birliği havucuna kanarak ses çıkarmamamız akıl almayacak derecede büyük bir hatadır. AB’nin ise, kendi ilkelerini çiğneyerek, 2004’te problemli Kıbrıs’ı “üye ülke” olarak kabul etmesi, belli ki uzun vadeli planlarının bir gereğidir! Yunanistan’ın, Adalar Denizi’nde 3 mil olması gereken kıta sahanlığını 6 mile, daha sonra 9 mile çıkarmasına sessiz kalışımız, 12 mile çıkarma iddiası için cesaretlendirmiştir. Bu noktada, Türkiye nihayet tepki vermiş, bunu savaş sebebi saymış, Yunanistan da geri adım atmış, hayallerini şimdilik ertelemiştir.

 

1974 öncesinde, Kıbrıs’ın ENOSİS’le Yunanistan’a ilhak edilmesi amacıyla ada Rumları, Türklere akılalmaz baskılar ve katliamlar yapıyordu. Türkiye, elindeki garantörlük hakkına rağmen imkânsızlıklardan dolayı müdahale edemiyor, BM ve Batı ülkelerindeki sonucu belli beyhude diplomatik girişimler yapıyordu.

 

Yaklaşık on yıl süren hazırlıklar ve Topçular-Eskihisar arasında çalışan arabalı vapurların bölgeye intikali ile Kıbrıs’a “Mutlu Barış Harekâtı” düzenlenmiştir.

 

PKK terör örgütüne karşı, Almanya’nın, elimizdeki Leopard tanklarını kullanmamıza izin vermemesi, İsrail’in bize pahalıya sattığı insansız hava araçları HERON’ların, ülkemize değil de terör örgütüne hizmet etmesi, her sahada olduğu gibi, askerî güç ve savunma teknolojisinde de “yerli ve millî” olmanın ne kadar önemli olduğunun bir kez daha altını çiziyordu.    

 

İşte bu noktada, dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, malum çevrelerin engelleme, iftira, karalama ve hatta ağır cezada yargılama tehditlerine rağmen, sondaj ve sismik arama gemilerini satın alıp modernize etmiştir. Günümüzde, hiçbir devletin bu tür gemileri bulunmamaktadır. Şirketlere ait gemiler, gerektiğinde devletler tarafından kiralanmakta, sondaj sonucu çıkan neticeye inanmak zorunda kalınmaktadır. Büyük paralar ödeyerek sondaj yaptırdığınız sahalarda, belli bir süre başka bir şirket tarafından sondaj yapılamamaktadır. Sondaj sonucu petrol veya doğalgaz bulunursa da kaynağın sadece %33’ü sondaj bölgesinin ait olduğu ülkeye verilirken, %67’lik kısım ise, gemisiyle sondajı yapan şirket almaktadır.

HİDROKARBON ARAMADA DÜNYADAKİ 5 ÜLKEDEN BİRİYİZ

Türkiye günümüzde Fatih, Kanuni, Yavuz ve Abdülhamid Han adlarını taşıyan 4'ü sondaj, Barbaros Hayrettin ve Oruç Reis adlarını taşıyan 2'si sismik araştırma gemisinden oluşan, toplam 6 gemilik, dev bir hidrokarbon keşif filosuna sahiptir. Türkiye, bu sayede dünyanın hidrokarbon arama ve çıkarma kabiliyetine sahip 5 ülkesinden birisidir. Kendi yer altı kaynağını, en güvenilir ve en ucuza kendi araştırmakta, tespit edilen kaynağın tamamı da kendi ülkemize ait olmaktadır. Doğu Akdeniz’deki itilaflı sahalarda güvenliğimizi sağlayan havadaki İHA/SİHA’larımızın gölgesinde, devletimize ait gemilerle, her türlü arama ve keşif faaliyetlerimizi sürdürmekteyiz. Envanterimizdeki Leopard tankların kullanımına izin vermeyen Batı zihniyetinin,  günümüzde sondaj ve sismik gemisi satacağını, kiralayacağını düşünmek saflıktan öte bir duygudur. Türkiye, hidrokarbon arama çalışmaları alanında dersine iyi çalışmış, gereğini yapmıştır. Ülkemiz, bu sayede, dünyanın enerji üssü olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir. Ülkemizin Amasra-1, Tuna-1 ve Çaycuma-1 kuyularında keşfettiği, değeri 1 trilyon dolar olan 710 milyar metreküplük doğalgaz rezervi, bütün dengeleri değiştirmiştir.

ABD’Lİ ŞİRKET DEMAC’İN TEKLİFİ

Muhalefet, Türkiye’nin Akdeniz ve Karadeniz’deki doğalgaz arama ve keşif çalışmalarını itibarsızlaştırmaya çalışırken, Sakarya ve Amasra gaz sahalarında toplam 1 trilyon metreküplük doğalgaz rezervini teyit eden petrol ve doğalgaz endüstrisinde dünyanın önde gelen “rezerv değerlendirme” kuruluşlarından olan ABD merkezli uluslararası DeMac şirketi, Karadeniz’de keşfedilen mevcut doğalgazın piyasa değerinin yarısını nakit olarak vermeyi ve bundan sonraki arama ve işletme çalışmalarını birlikte yapmayı teklif etmiştir. Hükûmet ise “Önceliğin ekonomik değil, enerjide tam bağımsızlık olduğu”  gerekçesiyle bu teklifi geri çevirmiştir.

 

Nasıl ki vatan topraklarından bir çakıl taşına bile canımız pahasına sahip çıkıyorsak, “Mavi Vatan”da da, her milimetrekareye sahip çıkmalıyız. Çünkü “Mavi Vatan” meselesi, Türkiye için ekonomik çıkarın çok ötesinde, küresel güç olma yolunda beka, güvenlik ve en nihayetinde var olma meselesidir. Global aktör olma yolundaki Türkiye, medeni görünümlü, ama son derece vahşi günümüz dünyasında, haklı olmanın yanı sıra her alanda yeterince güçlü de olmak zorundadır.


.

Türkçe ve derin kimlikler

29 Ocak 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Prof. Dr. Suat Ungan
Trabzon Üniversitesi Öğretim Üyesi
ungan@trabzon.edu.tr

 

 

 

Derin kimlik yapıları farklı olan bazı kişiler, üst kimlik olarak Türklüğü kabul etmiş görünseler bile küçük bir sıkıntılı durumda derin kimliklerini ön plana çıkarmaktadır. Bu rahatsızlıklar son dönemlerde “Türk edebiyatı” ismi üzerinden kendini göstermeye başladı.

 

 

 

Giovanni Molino, 1641 yılında Roma’da yayımlamış olduğu İtalyanca-Türkçe sözlüğün ön sözünde Osmanlı Devleti’nin sınırları içerisinde 55 krallık ve beylik; 33 millet ve dil olduğunu ifade etmektedir.

 

Çok lisanlı, çok kültürlü toplumlarda dil ve kültür problemi yaşaması normaldir. Alt kimlik unsuru taşıyan gruplar bazen hücrelerine çekilerek kabile mantığıyla hareket etmekte, kendilerini koruma altına almaya çalışmaktalar. Bunlar kendilerini tanımlamaya ya da kendilerine bir kimlik meydana getirmeye çalışırken bunu öteki üzerinden inşa etmek veya ötekini bozarak kendilerine bir alan oluşturmanın imkânını aramaktalar.

 

Arapçada “kabile” demek, karşı taraf anlamına gelmektedir. Karşı taraf, ben kimliğinin adıdır. Bu karşılık, birliktelik oluşturmanın temelini meydana getirir. Karşı taraf kadar büyük olmak isteyen, karşı taraf kadar bütünleşmek, en az karşı taraf kadar birlik olmak zorunda olduğunu bilir. Bu sebeple karşı tarafın hareketleri gözlemlenir, onlardan bir ışık bulunur, bazı durumları şere, bazıları da hayra yorumlanır.

 

Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde köpeklerin ulumasını Türklerin sonunun geldiğinin işareti olarak yorumlayan Rumlarda olduğu gibi bu aşırı yorumlamalar bir rahatsızlığın işaretidir.

 

 

 

AZINLIK DUYGUSU

 

 

 

Azınlık duygusu ile hareket edenler, var olan düzene karşı bir duruş geliştirmek için her imkânı kullanmaya ya da her harekete şüphe ile yaklaşmaya başlarlar. Bu sebeple azınlıkların fazla olduğu toplumları eğitmek, onlarla birliktelik oluşturmak zor olmuştur. Osmanlıda dil üzerinden oluşturulacak birliktelik duygusu okullarda verilecek eğitime bağlı olmuş,  bu konuda da belirli bir birliktelik sağlanamamıştı.

 

 

 

OSMANLIDA TÜRKÇE DERSLERİ

 

 

 

Tanzimat döneminde Türkçe, kurumlar vasıtasıyla yaygınlaştırılmaya çalışılmıştı. Sultan II. Abdülhamid, 1894 yılında imparatorluktaki mahallî ve yabancı bütün okulları Türkçe dersi okutmakla yükümlü tutmuştu. Bu uygulamaya gayrimüslim okulları Türkçenin kaba bir dil olduğu ve gelişimini tamamlamadığı bahanesi ile karşı çıkmışlardı. Ancak muallimlerin ders ücretinin Osmanlı Devleti’nce ödemesi şartıyla gayrimüslim okullarında Türkçe dersi verilmeye başlanmıştı.

 

Osmanlı gayrimüslimleri içinde Türkçeye en fazla yakınlığı olan Museviler olmasına rağmen onlar da zaman zaman Türkçeye karşı direniş göstermişlerdir. Onnik Jamgoçyan “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sarraflık” adlı eserinde 19. yüzyılda Musevi cemaatinin en zenginlerinden olan ve Osmanlıda bankerlik yapan Abraham Saloman Camondo’nun 1855 yılında Piripaşa semtindeki bir Musevi okulunda Fransızca ve Türkçeyi öğretim müfredatına aldığı için, 1862 Kasım’ında Musevi cemaatinin tutucu hahamı Akreş tarafından cemaatten kovulduğunu ifade etmektedir.

 

Çok dilli, çok milletli, çok kültürlü Osmanlı Devleti’nin toprakları üzerinden doğan Türkiye’nin çok dillilik ve azınlıklar sıkıntısı yaşaması normal görülmelidir. Bu durumun cumhuriyetle birlikte tek dil ve tek millete evrilme aşaması zaman almakta ve bu süreçte bazı sancılı durumların oluşması kaçınılmaz olmaktadır.

 

Derin kimlik yapıları farklı olan bazı kişiler üst kimlik olarak Türklüğü kabul etmiş görünseler bile küçük bir sıkıntılı durumda derin kimliklerini ön plana çıkarmakta, gerek söylemleri ve gerekse eylemleri dönem dönem farklılık arz etmektedir. Bu rahatsızlıklar son dönemlerde Türk edebiyatı ismi üzerinden kendini göstermeye başladı. Onlar “Türk edebiyatı” kullanımı yerine “Türkiyeli edebiyatı”, “Türkçe edebiyat” kavramlarını önermeye, hatta kullanmaya başladılar.

 

Bu kişiler Türk isminden rahatsızlık duymakta, her fırsatta bu ismi kullanmamayı, bazı kavramların önünden Türk isminin çıkarılması gerektiğini ifade etmektedirler. Bunu söylerken de bazen dostane bir edaya girmekte, terminolojik kavramlar üzerinden kendilerine bir çıkarım yapmaktalar. Bazen doğru öncüller ileri sürmekte fakat bu doğru öncüllerden istedikleri tarzda yanlış çıkarımlar yaparak kendilerini haklı göstermeye çalışmaktadırlar.

 

 

 

MASKELİ EDEBİYAT

 

 

 

Onların istediği gibi “Türk edebiyatı” yerine “Türkiyeli edebiyatı” kavramı kullanılmaya başlansa, bu sefer,  Türkiye, Türklere ait, Türklerin yurdu manasına gelmektedir. Bu ülke herkesin, ayrımcılık oluyor Anadolu edebiyatı olsun gibi farklı taleplerle geleceklerdir. Bunlar tavizin, halk arasında anlatımı yaygın olan “sarı öküzün” peşindeler.

 

Sırpların Osmanlıya karşı isyanları, maskeli, millî ve istiklal olmak üzere kaç safhada gerçekleşmişti. Türkiye’deki bazı söylemler maskeli safhanın izlerini taşımaktadır. Maskeli safha, isyanın, başkaldırının ilk hâlidir. O safhada zihin bulandırıcı kavramlar kullanılır, laf kalabalığı oluşturularak bazı değerlerin içerisi boşaltılır. Maskeli safhada var olana düzene doğrudan karşı çıkılmaz, burada tahfif (hafifletilmiş) edilmiş ifadeler ile kafalar karıştırılır, var olan durumdan duyulan rahatsızlık kavramlar üzerinden oluşturulur.

 

Maskeli safhanın adamları MÖ yaşamış Ezop gibi, alegorik ifadeler kullanırlar. Çünkü bunların çoğu makam mevki sahibidirler. Statükolarını, konfor alanlarını kaybetme korkusuyla var olana doğrudan karşı çıkma yerine, bazı aşırı genellemeler yapar, bazen de indirgemeci bir yaklaşımla zihin bulanıklığı oluşturmaya çalışırlar. Kendilerinin olmadığını sandıkları değerleri, kendilerinin olduğunu iddia edenlere yâr etmemek için uçuk, anlamsız adlandırmalar yaparak mevcudu tanımsız ve işlevsiz hâle getirme çabasına girerler.

 

 

 

“TÜRKİYELİ YAZARLAR”!

 

 

 

Bu kişiler “Türkiyeli edebiyatı”, “Türkçe edebiyat” fikrini ileri sürerken Türkiye’de birçok ırktan insanların bulunduğunu, bunların Türkçe yazmış olmalarına rağmen Türk olmadıklarını bu nedenle “Türkiyeli edebiyatı”, “Türkçe edebiyat” denilmesinin doğru olacağını iddia etmektedirler.

 

Bu mantığa göre dünyada hiçbir milletin edebiyatının olmaması gerekir. Veysi Değirmençay’ın “Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri” kitabında ya müstakil bir divanda toplamak ya da Türkçe divanlar arasına serpiştirilmek suretiyle sekiz yüz kadar Osmanlı şairinin Farsça şiirler yazdığını söylemektedir. Bu bakış açısıyla Fars edebiyatı yerine Farsça edebiyat mı demek gerekecek? Bu duruma İranlıları kim ikna edebilir? Yine yüz binlerce yazar, şair, ulema, eserlerini Arapça yazmıştır. Araplara “Arap edebiyatı” yerine Arapça edebiyat kavramını kim teklif edebilir? Bugün İngilizce İngilizlerin elinden çıkmış olmasına, dünyada birçok millet kafasına göre İngilizce yazmasına ve konuşmasına rağmen İngilizlere İngiliz edebiyatı isminde bir kavramın olmadığını kim söyleyebilir?

 

Şemseddin Sami’nin abisi Fraşirli Abdul Bey, Arnavutların ilk alfabesini geliştirmiş, Arnavutların gramer kitaplarını yazmıştır. Diğer kardeşi Naim Fraşiri Arnavut millî şiirinin öncüsü olmuştur. Fakat Şemseddin Sami Türk edebiyatının en üretken yazarı olmuştur. II. Abdülhamid kendisine “Rutbe-i ûla sınıf-ı sânîsi” rütbesiyle ona iftihar madalyası vermiştir. 54 yıllık kısa hayatına elliden fazla muhteşem eser bırakan Sami’nin “Kâmusu’l-Âlâm” adlı eseri beş bin sahife kadardır. “Kâmus-i Türkî” adlı eseri Türk edebiyatının en muhteşem sözlüklerinden birisidir. Şimdi biz Şemseddin Sami’yi Arnavut olarak mı göreceğiz?  O zaman Türkiye dışında yetişmiş, Kâşgarlı Mahmud’u, Yusuf Has Hacib’i, Cengiz Dağcı gibi binlercesini nasıl adlandıracağız?

 

 

 

SURET-İ HAKTAN GÖRÜNENLER

 

 

 

Türkçe isminden rahatsızların bazıları bir iki oy devşirme adına koskoca Türkiye’yi siyasi hırslarına kurban etmeye çalışırken bazıları da dost görünüp kendilerince akilane bir tavır takınmaktadırlar. İşin kötü tarafı şair Bâkî’nin “Bâtıl hemîşe bâtıl u bîhûdedir velî/ Müşkül budur ki suret-i hakdan zuhur ede” dediği gibi yanlışın her zamanki gibi batıl ve boş olmasından ziyade bu yanlışın dost görünün kişilerden zuhur etmesinin, Türkiye’nin surlarında gedik açmak isteyenler için bulunmaz fırsat oluşturmaktadır.

 

Türkiye bir yandan Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumları vasıtasıyla yurt dışında bir yılda bir milyon yabancıya Türkçe öğretmeyi hedefliyorken aynı zamanda yurt içinde Türk edebiyatı ismini, anayasada güvence altına alınmış Türkçeyi kaybetme riski ile karşı karşıyadır…


.

Mevzuatta köklü değişikliğe ihtiyaç var

29 Ocak 2023 02:01 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

 

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

 

 

 

Türkiye’de mevzuatın tamamı toparlanmalı, tenakuzlar ve tutarsızlıklar giderilmelidir. Uluslararası ilişkiler ve yeni gelişmeler dışındaki, evlenme yaşı ve nafaka gibi konularda ülkemizin ihtiyaç ve şartlarına uygun hükümler yürürlüğe konulmalıdır.

 

 

 

Ülkemizde yirmi bin kadar kanun bulunmaktadır. Bu kanunların bazı hükümleri insan haklarına aykırı, bazıları tutarsız, bir kısmı da birbiriyle çelişkilidir. Bazı kanunların adı çok uzundur ve içeriği yansıtmamaktadır. Mesela Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununun içinde yardımlaşmayı veya dayanışmayı teşvik ile ilgili herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. 65 Yaşını Doldurmuş, Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanunun adı içeriği yansıtmamaktadır; çünkü bu kanun, yaş sınırı olmaksızın engelli vatandaşları da kapsamaktadır.

 

Belirli bir alanda çok sayıda kanun bulunmaktadır. Mesela sağlık hukukuyla ilgili kanunların başlıcaları şunlardır: Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun, Tababet Ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Hususi Hastaneler Kanunu, İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu, Kozmetik Kanunu, Nüfus Planlaması Hakkında Kanun, Aile Hekimliği Kanunu, Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun, Hemşirelik Kanunu ve diğerleri…

 

Sağlıkla ilgili bu kanunlar, tekerrür ve çelişkiler giderilerek bir tek “Sağlık Kanunu”nun bölümleri şeklinde toparlanabilir.

 

Sağlık mesleklerinin sayısı 30’dan fazla olduğu hâlde yalnızca tabip, diş hekimi, eczacı ve optisyenlerin oda ve birliklerinin olması eşitliğe aykırıdır. Bir tek, Sağlık Çalışanlarının Oda ve Birlikleri Hakkında Kanun çıkarılarak bu eşitsizlik giderilebilir.

 

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda sağlık yardımlarından yararlanmak için belirli bir süre prim ödeme şartı ve bağımsız çalışanların acil hâller dışında Sosyal Güvenlik Kurumuna herhangi bir prim borcunun bulunmaması şartı, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine ve 1982 Anayasasına aykırıdır.

 

Genel sağlık sigortalıları ve yakınlarına sağlık hizmeti sunan kuruluşların hizmet ve faturalarındaki aykırılıklar sebebiyle Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sözleşmelerinin feshedilmesi ve bir süre sözleşme yapılmaması şeklindeki uygulama, yalnızca o kuruluşları değil, o kuruluşlardan hizmet alan vatandaşları da etkilemektedir. Bu tür yaptırımlar yerine, mali suça mali yaptırım esası çerçevesinde para cezası uygulanmalı, hizmet alan vatandaşlar mağdur edilmemelidir.

 

 

 

AYLIK İÇİN “EVLİ OLMAMA” ŞARTININ NEGATİF NETİCELERİ

 

 

 

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve 1982 Anayasasında, ailenin toplumun temeli olduğu ve korunması gerektiği belirtildiği hâlde, Sosyal Güvenlik Kurumunun ölen sigortalının kız çocuklarına evli olmamaları şartıyla aylık bağlaması, aylık alanların bu aylıklarının kesilmemesi için evlenmemeleri veya evli iseler boşanmaları ya da boşanmış görünmeleri şeklinde ilginç ve olumsuz sonuçlara da yol açmaktadır. 1982 Anayasasının aile konusundaki hükmün gerekçesinde de belirtildiği üzere, ailenin korunması aile kurmanın kolaylaştırılmasını da kapsadığından, 25 yaşından küçüklere en az 3 yıl bankaya para yatırmaları şartıyla belirli bir oranda katkıda bulunulmasını öngören, hayatın gerçekleri ve sosyal güvenlik ilkeleri ile bağdaşmayan, ilginç ve yetersiz çeyiz hesabı uygulaması yerine, her ihtiyaç duyana, faizsiz olarak, oynak merdiven sistemine göre uzun sürede taksitler hâlinde ödenecek evlilik kredisi verilmelidir.

 

 

 

NAFAKA MAĞDURİYETİ

 

 

 

Küçük yaşta evlenenlerin çocuk sahibi olsalar da cezai müeyyide dolayısıyla sıkıntılı duruma düşmeleri, kısa müddet evli kalanların çok uzun süre nafaka ödemelerinin öngörülmesi aile müessesesinin korunması ilkesiyle bağdaşmamaktadır.

 

Ölüm Sigortasından sigortalının geride kalan eş, çocuk ve geçimini sağladığı ana ve babasına aylık bağlanmasına karşılık ölmeden önce aldığı asgari ücrette aile payı olmaması tutarsızdır. Sigortalının aile yakınlarını geçindirdiği ölmeden önce de kabul edilip asgari ücrette aile payı olması ya da asgari ücretin İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde de belirtildiği üzere aile geçindirecek düzeyde belirlenmesi öngörülmelidir.

 

Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, hekimlerin devlet hizmeti yükümlülüğü konusunda, sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi bakımından birbirinden çok farklı yerleşim yeri olduğundan 300 ila 600 gün arasında görev yapılmasını öngörmekte, oysa asgari ücretin belirlenmesinde, yerleşim yerleri arasında hiçbir fark yokmuş gibi ülke geneli için bir tek miktar kabul ve ilan edilmektedir.

 

Yalnızca hekimler için öngörülmüş olan devlet hizmeti yükümlülüğü yerine, tek elden planlama çerçevesinde kurulabilen sağlık kuruluşları ve bütün sağlık çalışanları için gereken yerleşim yerlerinde teşvik uygulaması tercih edilmelidir.

 

1982 Anayasanın yabancı ülkelerde çalışan vatandaşların ana vatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması hükmü, işçi şirketleri konusunda uygulanmamış, bu şirketler kur garantisiz kredi kullandırtılarak çıkmaza sürüklenmiş, bu şirketlerin yüz binlerce ortağı mağdur olmuştur. Aile yakınları ile birlikte milyonları aşan bu kitlenin, %144 faiz hayaline kapılmış bankerzedeler, banka mağdurları, kıyı bankacılığı mağdurları ve İstanbul Yaklaşımı adı verilen kanunla bazı büyük şirketler için yapılan düzenlemelerden hiçbirinin kapsamına alınmaması fevkalade tutarsızdır.

 

CİMER’in başvuruları ilgili kurum ve kuruluşlara havale edip aldığı değerlendirme ve açıklamaları hiçbir irdelemeye tabi tutmaksızın müracaatçılara göndererek, noter veya iletişim servisi gibi faaliyet göstermesi, kuruluş amacına aykırıdır. Bu şekilde uygulama sonucunda bazı başvurular, şikâyet edilen merciin yetersiz, hatta açıklama talep edilen hususlara değinilmemiş, yalnızca, cevapsız bırakılmamış sanılması için yazılmış cevaplarıyla sonuçlanmaktadır. CİMER ile ilgili mevzuatta kuruluş amacına uygun şekilde değişiklik yapılmalıdır.

 

 

 

YERLEŞİM YERLERİ DÜZENLENMELİ

 

 

 

Yerleşim yerlerinin ilçe veya il olması konusunda, belirli özel durumları ve yönetilebilirlik ölçütünü esas alan bir düzenleme yapılmalıdır. Belirli nüfuslar esas alınarak, kalabalık mahalleler bölünmeli, nüfusu fazla olan beldeler ilçe, ilçeler de il yapılmalıdır.

 

Siyasi partiler, Cumhurbaşkanı seçimi, milletvekili seçimi, büyükşehir belediye başkanı, belediye başkanı, belediye meclisi, muhtar seçimi, seçim kütükleri ile ilgili çok sayıda kanun, Siyasi Haklar Kanunu gibi bir kanunda toparlanmalıdır.

 

Bizce, mevzuatın tümü toparlanmalı, çelişkiler ve tutarsızlıklar giderilmeli, uluslararası ilişkiler ve yeni gelişmeler dışındaki, evlenme yaşı ve nafaka gibi konularda ülkemizin ihtiyaç ve şartlarına uygun hükümler yürürlüğe konulmalıdır.


.

Avrupa’nın bilim hırsızlığı

5 Şubat 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

İsmail Bakal
Araştırmacı yazar
ibakal@gmail.com

 

 

 

Eskiden Hristiyan Avrupa'da kaynak gösterme âdeti bulunmuyordu. Bu sebeple Müslümanlara ait kitapları kendilerine mal etmek, tabii bir davranış olarak görülüyordu. Mesela “Avrupa tıbbının üstadı” diye övülen Constantinus Africanus, Huneyn bin İshak'ın oftalmoloji kitabını kendi eseriymiş gibi tanıtmıştır.

 

 

 

Müslüman bilim adamları, İslamiyetin doğuşundan çok kısa bir müddet sonra, daha 7. asırda başta Antik Yunan olmak üzere, geçmiş kültür ve bilim merkezlerinin eserlerini tercüme etmeye başladı. 9. yüzyıldan itibaren İslam coğrafyasında, matematikten zoolojiye, kimyadan botaniğe, astronomiden edebiyata, optikten kartografyaya, tıptan geometriye değin dönemin bütün bilim dallarında âdeta bir buluş patlaması yaşandı.

 

Bugün bilinen pek çok bilimsel disiplin, 8.-16. asırlar arasında Müslüman bilim adamları tarafından kuruldu ve geliştirildi. Bu çalışmalar, insanlık tarihi ile başlayan ve devam etmekte olan ilmi tekâmül sürecinin en güçlü ve en zengin halkasını oluşturdu. Dünya bilimler tarihi otoritelerini hayrette bırakan, özellikle 9.-13. asırlar arasındaki “Altın Çağ” döneminde, sayısız bilimsel eser neşredildi.

 

Avrupalıların bu eserlerle tanışması ilk olarak 10. yy'da Endülüs ve sonra Sicilya üzerinden gerçekleşti. Bir yüzyıl sonra ise Arapça kitaplar Avrupa dillerine tercüme edilmeye başlandı. 

 

 

 

MÜSLÜMAN BİLİM ADAMLARININ LATİNCE İSİMLERLE ANILMASI

 

 

 

Ancak bu Arapça eserlerin tercümeleri, yüzyıllarca ya Avrupalı ya da Yunanlı bilginlerin adları ile yayınladı. Veya Müslümanlara yönelik nefret ve husumet atmosferinin bir neticesi olarak, İslam coğrafyasına yetişmiş bilginlerinin isimlerini Latince isimlerle değiştirdiler: Câbir bin Hayyân Geberus, İbni Sinâ Avicenna, El Fergânî Alfraganus, Ebû el-Kâsım Mesleme Methilem, Battânî Albategnius gibi...

 

Zaten Hristiyan Avrupa'da kaynak gösterme, kitap yazarının belirtilmesi gibi bir gelenek bulunmuyordu. Başkalarına ait eseri, kendine veya bir başkasına mal etmek Batılılarda normal bir çalışma usulüydü. Bu sebeple, Müslümanlara ait kitaplardan yaptıkları alıntıları kendi yazılarıymış gibi göstermek ve hatta kitabın tamamını başka yazarlara atfetmek Avrupa'da doğal bir davranış olarak görülüyordu.

 

Kanadalı siyaset bilimci Hobson’a göre, birçok intihal olayında, “Batılı hiçbir kâşif, [kendi inancında bile olsa] diğer Batılıların düşüncelerini ödünç aldığını itiraf etmemiştir.” (1)

 

 

 

“ÇEVİRİLERİ MÜSLÜMANLARA YÖNELİK SİLAH OLARAK KULLANIYORLARDI”

 

 

 

Prof. Fuat Sezgin, “Din adamları, manastırlarda İslâm bilim kitaplarını tercüme ettiler. Hatta Yahudi aracılara tercüme ettirip Latinceye çevirdiler. Buna başlarken çok zaman ‘düşmandan mal kaçırmak’ anlayışıyla yaptılar. Onları Müslümanlara yönelik silah maksatlı kullanıyorlardı. Hâdiseye böyle bakınca, kaynak gösterip göstermemek problem arz etmiyordu” demektedir. (2)

 

 

 

“AVRUPA TIBBININ ÜSTADI” BİLİM HIRSIZI AFRICANUS

 

 

 

Mesela, Batılı tıp tarihçileri tarafından "doğunun ve batının yeni ortaya çıkan Hipokrat’ı", "Avrupa tıbbının üstadı" diye övülen Constantinus Africanus (ö. 1087), Huneyn bin İshak'ın oftalmoloji kitabı Kitāb ‘Aşr Maḳālāt’ı Latince'ye kendi adıyla tercüme etmiş ve yaklaşık 9 asır boyunca bu kitap dünyada kendi eseriymiş gibi tanınmıştır.

 

“1903 yılında Julius Hirschberg, bunun Ḥuneyn b. İsḥāḳ tarafından yazılan kitabın çevirisi olduğunu ispatladı. Bundan daha şaşırtıcı olan, yine Hirschberg’in tesbit ettiği üzere, Ḥuneyn b. İsḥāḳ’ın aynı kitabının başka bir Latince çevirisinin, bu sefer Galen’in [Antik Roma'nın en önemli hekimlerinden, ö. 216.] Demetrio tarafından çevirilmiş bir eseriymiş gibi ortaya çıkması ve Avrupa’da yüzlerce yıl Galen’in adı altında yürürlükte kalmış olmasıdır." (3) Bu bilimsel hırsızlığı yapan Constantinus bu şekilde 25'den fazla Arapça kitabı kendi adıyla veya Yunan yazarların adlarıyla yayınlamıştır.

 

 

 

 

 

 

İMAM-I GAZÂLİ VE DESCARTES

 

 

 

İngiliz filozof Henry George Lewes, ünlü Fransız filozof ve matematikçi Descartes'in (ö. 1650), “Discours sur la Methode of Descartes” adlı kitabının, Orta Çağlar boyunca Latinceye tercüme edilmediği için o dönem Batı'da bilinmeyen İmam-ı Gazâlî'nin (ö. 1111) “İhyâü Ulûmi'd-Din” kitabı ile çok büyük benzerlikler taşıdığını belirttikten sonra, “Bu eserin Descartes zamanında bir çevirisi bulunsaydı, herkes bu bilimsel hırsızlığa isyan ederdi” diye yazmaktadır. (4)

 

Yine Kopernik’in abidevi eseri De Revolutionibus’taki yegâne “orijinal” teoremlerin, çok bilgili Arap ilim adamlarının daha önceki çalışmalarına doğrudan dayandığı ortaya çıkarılmıştır. (5)

 

 

 

“YAHUDİLERE VE HRİSTİYANLARA BİLİMSEL KİTAP SATMAYIN!”

 

 

 

Endülüslü kâtip ve şair İbn Abdun ise, İberya Yarımadasındaki tercüme faaliyetleri ile alakalı bilgi verirken, şu ikazı yapıyordu: "Yahudilere ve Hristiyanlara bilimsel kitaplar satmayın çünkü Müslümanlara ait olan eserleri tercüme ediyorlar, bunları kendilerine ve din adamlarına atfediyorlar." (6)

 

İngiliz felsefeci Morlei'li Daniel (ö, 1210), Toledo’ya [Tuleytula] yaptığı ziyaretin ardından şöyle yazmaktadır: “Tanrı'nın yardımı ve emriyle, putperest (o dönem Müslümanlar bu şekilde adlandırılıyordu) filozofların bilgeliğini ve belagatini çalalım, kendimizi bu ganimetlerle zenginleştirmek için kâfirden alalım!” (7)

 

Az sayıda Batılı eserde, Müslüman yazar ve bilim insanın isimleri ve eserleri değiştirilmeden zikredilmiş olsa da, Orta Çağ’ın intihalci yaklaşımı, Avrupa’da bunun utanç verici bir hareket olarak görülmeye başlandığı erken modern dönemlere kadar devam etmiştir. (8)

 

 

 

AVRUPALILARA ATFEDİLEN BİLİMSEL GELİŞMELER

 

 

 

Bu bilim hırsızlığının yüzlerce örneğinden sadece birkaçını; İslam bilim tarihi araştırmalarına ömrünü adayan ve bu alanda dünyanın en büyük otoritesi kabul edilen Prof. Dr. Fuat Sezgin’in “İslam’da Bilim ve Teknik” ansiklopedisinin 1. cildinden alarak dile getirmek istiyoruz:

 

• Astronom Sind bin Ali (ö. 864), Halife Memun zamanında, dünyanın yarıçapını trigonometrik olarak belirleyebilmek için, deniz seviyesinden hayli yüksek konumda bulunan bir kıyıda batışı esnasında güneşin alçalmasını ölçtü. Bu, yöntem Batı’da Francesco Maurolico (1558), Sylvius Belli (1565) ve Francesco Giuntini’ye (1580) atfedildi.

• Sābit b. Ḳurra (ö. 901) ve torunu İbrāhīm b. Sinān, yassı güneş saatlerinde noktasal olarak inşa edilmiş olan saat çizgilerinde yamuk çizgiselliği keşfettiler. Bunun İbrāhīm tarafından ortaya konan kanıtı, daha sonraları Christoph Clavius (ö.1612) ve Jean- Babtiste Delambre (ö.1822)  tarafından ileri sürülenin aynıdır.

• Sābit b. Ḳurra matematikte Pythagoras teoremini her tür üçgen için genelleştirdi. Ancak, Sābit b. Ḳurra’nın bu teoreminin kâşifi olarak John Wallis (ö. 1703) biliniyor.

• İbn en-Nefīs’in (ö.1288) küçük kan dolaşımı keşfinin Michael Servetus (Miguel Servet) tarafından “Christianismi Restitutio” (Viyana 1553) isimli eserine alındığını ve bu yüzden de bu kişinin yüzlerce yıl bu keşfin asıl sahibi olarak kabul edildiğini bilmekteyiz.

• Nasîreddîn et-Tûsî (ö.1274), trigonometriyi, ilk defa bağımsız bir disiplin hâlinde sunan “Kitāb eş Şekl el-Ḳaṭṭā” isimli eseriyle vermektedir. Bu büyük hizmet, 19. yüzyılın sonlarında gerçeğin A. von Braunmühl tarafından ortaya konulmasına dek, Alman matematikçi J. Regiomontus’a (ö.1476) atfedilmiştir.

• Ali b. el-Abbas el-Mecusi’nin (ö. 994) (Kāmil eṣ-Ṣınaʿa eṭ-Ṭıbbiyye isimli) eseri 11. yüzyılda Constantinus Africanus tarafından Salerno’da Liber pantegni adı altında Latinceye çevrildi ve Avrupa’da yüzlerce yıl çevirmeninin eseriymiş gibi görüldü. 

• Doğa filozofu Yaʿḳûb b. İsḥâḳ el-Kindî (ö. 870) rüzgâr oluşumunun açıklamasını bulmakta ve şöyle demekte: “Hava sıcaklık nedeniyle genişlediği bölgeden soğukluk nedeniyle küçüldüğü bölge yönüne doğru akar.” El-Kindî’nin rüzgârın oluşumu ve yönüne ilişkin açıklaması, bu açıklamanın öncüleri kabul edilen George Hadley (ö. 1744) ve Immanuel Kant’ın (ö. 1804) modern açıklamalarıyla tamamen örtüşmektedir. (Rüzgârın nasıl ortaya çıktığı meselesini Avrupalıların modern bilimler tarihi, Kant’a dayandırır.)

• Avrupa’da ilk defa François Viète’de (ö. 1603) ortaya çıkan “polar üçgen” veya “supplementer üçgen” de Nasîreddîn’e dayanmaktadır. Gerçi bu, daha önceleri Ebû Naṣr b. Irâḳ tarafından bulunmuştu ama ilk defa Nasîreddîn eṭ-Ṭûsî tarafından açık bir şekilde tasvir edilmiştir.

Sezgin'e göre, bugün bilinenin aksine çoğu modern bilim dallarının kuruluşu bundan yüz, iki yüzyıl öncesine değil, 9 ile 16. yüzyıllarda yaşamış İslâm bilginlerine dayanmaktadır. (9)

 

 

 

HRİSTİYAN AVRUPA’NIN KİBRİ

 

 

 

Amerikalı bilim adamı John William Draper de bunu “Avrupa literatürünün, bilimsel alanda Müslümanlara olan borcumuzu sistemli bir şekilde saklamayı başarmasından üzüntü duymak zorundayım. Bu kesinlikle daha fazla gizlenemez. Dinî kin ve millî kibre dayanan adaletsizlik sonsuza kadar devam ettirilemez” (10) şeklinde dile getirmiştir.

 

İslam coğrafyasında kök salmış bilim ağacının meyvelerini tatmaya başlaması Avrupalıların, gerçek manada evrensel bilgiye sahip oldukları inancını sarsmış olsa da “Birçoğu; Müslümanların mutlak gerçekleri keşfetmiş olduğunu kabul edemeyecek ve evrensel bir İslam markasını kucaklamayacak kadar gururluydular.”  (11)

 

“Tüm çağlar boyunca Avrupalılar kendilerini 'seçilmiş' halk, beşerî hayatın en medeni alanında ve merkezindeki insanlar” olarak gördükleri (12) için, onlardan, üstatlarının Müslüman bilim adamları olduğu gerçeğini dile getirmeleri beklenmemelidir.

 

Avrupa Rönesansı, Doğu’dan yayılan bilimsel zemin üzerinde inşa edilmesine rağmen Avrupalılar, “ikiyüzlülükle bu düşünceleri, bağımsız olarak oluşturduklarını iddia ettiler” (13)

 

 

 

BATI’YA GÖRE MÜSLÜMANLAR SADECE BİR “POSTACI VEYA KÜTÜPHANECİ” İDİ

 

 

 

Özellikle İslam’ın Altın Çağı’nda ulaşılan bilimsel seviye o kadar yüksekti ki, Avrupalıların bu eserleri Latinceye tercüme etmeleri ve bu çevirileri anlayıp yazılanlara hâkim olması beş asır sürmüş ancak 16. yüzyıldan itibaren yeni buluşların yapıldığı eserler verebilmeye başlamışlardır.

 

Bu gerçeğe rağmen, Müslümanların dünya bilim tarihine yaptıkları muazzam ve eşsiz katkıyı insanlardan gizlemek için Müslümanları sadece; Roma ve Antik Yunan medeniyetini, üzerine bir taş koymadan Batı’ya, yani Avrupa merkezci yaklaşımla “asıl sahiplerine” ulaştıran bir postacı veya kütüphaneci olarak nitelediler.

 

İnsanlığın binlerce yüzyıllık serüveninde ancak geç bir zaman kesitinde barbarlıktan medeniyete geçiş sağlayabilen Avrupa’ya göre; bilim Antik Yunan ile başlar, Batı medeniyeti ile devam eder. Ancak, ne Yunan bilimini besleyen Mezopotamya, Eski Mısır, Anadolu, Hint ve Çin medeniyetlerinden, ne de Müslüman bilim adamlarının günümüz medeniyetine katkılarından bahseder!

 

 

 

AVRUPA’DA TÜM DERS KİTAPLARI DEĞİŞMEK ZORUNDA KALABİLİR

 

 

 

Hatta Batılı tarihçilerin, bilim dünyasında birçok keşfin Müslüman bilginlere ait olduğunu ortaya çıkarmasına rağmen Batı, tarih yazımındaki bu yeni bilgileri ısrarla görmezden gelmektedir. Bu, yeni ve eski tüm sömürge ülkeleri için de geçerlidir.

 

Batı, Avrupa merkezci bakış açısı sebebiyle, geçmişte kalan intihal lekesini temizlemek gibi erdemli bir davranıştan uzak durmaktadır. Bunun bir sebebi, bunu yaptığında, Avrupa’daki ilgili tüm ders kitaplarının değişecek olmasıdır.

 

İslam medeniyeti, modern bilimin günümüz seviyesine ulaşmasında tartışmasız en büyük ve en kapsamlı katkıyı yapmıştır. Bu gerçek, objektif olarak tüm derinliğiyle idrak edildiğinde; Müslümanların, bilimsel ilerlemede ne kadar üstün olabileceklerini göstermek için çok daha güçlü bir özgüvene sahip olacakları muhakkaktır.

 

     ***

 

Kaynaklar

 

1 -  J. M. Hobson, The Eastern Origins of Western Civilisation, Cambridge University Press, 2004, s. 200

 

2 - Prof. Dr. İ. Yılmaz, Yitik Hazinenin Kâşifi Fuat Sezgin, 2010, s. 49.

 

3 - F. Sezgin, İslam'da Bilim ve Teknik, 1. Cilt, s.93

 

4 - G. H. Lewes, The History of Philosophy from Thales to Comte, Vol. II, London, 1867, s. 49

 

5 - J. Lyons, The House of Wisdom, How the Arabs Transformed Western Civilization, Bloomsbury Press, 2009, s.196.

 

6 - M. T.  d’Alverny, “Translations and Translators,” in Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982), s. 440.

 

7 -  A. Pym, Negotiating the Frontier Translators and Intercultures in Hispanic History, 2000, s.52

 

8 -  G. Makdisi, Rise of Humanism in Classical Islam and the Christian West, Edinburgh University Press, 1990, s. 353

 

9 - Prof. Dr. İ. Yılmaz, a.g.e s. 64.

 

10 - J. W. Draper, History of the Intellectual Development of Europe, New York, 1863, s.356

 

11 – P. O’Brien, European Perceptions of Islam and America from Saladin to George W. Bush, 2009, s.62,63

 

12 - D. E. Stannard, American Holocaust, The Conquest of the New World, Oxford University Press, 1992, s. 167.

 

13 - J. M. Hobson, a.g.e., s. 182,183


.

6 Şubat depremleri nasıl meydana geldi?

12 Şubat 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Doç. Dr. Tolga Komut
tolgakomut@comu.edu.tr
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

 

 

 

Aslında 6 Şubat depremleri, çok büyük ama görülmemiş büyüklükte değil. Dünyanın başka yerlerinde, daha büyük depremler meydana gelmiştir. Ama yaşanan bu depremler, yine de en büyüklerindendir... Büyüklüğün artmasının sebeplerinden biri sınırdaki sürtünmenin çokluğudur.

 

 

 

6 Şubat’ta yaşadığımız iki deprem felaketine sebep olan kaymalar, geçtiğimiz bin yılda onlarca büyük deprem yapan fay zonu hattının bir kısmında ve bununla kesişen bir kolda oldu. Bingöl’ün ilçesi olan Karlıova’dan Antakya’ya uzanan ve Suriye’den geçip ta Kızıl Deniz’e kadar ulaşan 1000 km’yi aşkın bir hattır bu... Kısaca DAF diye bilinen “Doğu Anadolu Fayı”, bu hattın “Anadolu” kısmındadır. İsmini, hakkında literatüre geçen ilk bilgileri aktaranlardan Esen Arpat koymuştur [1].

 

 

 

YÜZEN LEVHALAR VE SINIRLARINDAKİ FAYLAR

 

 

 

Erimiş kayaların teşkil ettiği bal kıvamındaki, sıcaklığı 1500 santigradı bulan dünyanın içindeki kalın akıcı manto katmanının üzerinde, yüzer hâlde kabuk katmanı bulunur. Dünyanın en üst katmanı bu kabuk olup bütün iç katmanlara nazaran elmanın kabuğu gibi bir inceliktedir. Biz bu -nazari olarak- incecik (ortalama ~40 km kalınlıktaki) kabuk katmanının üzerinde yaşıyoruz.

 

Uzay, dünyanın yüzeyine, yeryüzümüz de dünyanın içine nazaran soğuktur. Yer kabuğunun altındaki sıcak manto (veya astenosfer), kendi içindeki sıcaklık farklarını dengelemek için akar vaziyette hareket hâlindedir. Sıcaklık alışverişi sıvılarda baskın olarak akışla olur. Dışa (kabuğa) yakın yerleri ile iç sıcaklığı arasındaki fark astenosfer içinde cereyana sebep olur. Bu bilgiler nazara alındığında üzerinde yüzen incecik kabuğun bu akıştan ne denli etkilenebileceğini herkes genel olarak aklında canlandırabilir.

 

Fay zonları dediğimiz şey, parçalar hâlindeki ve -yukarıda belirttiğimiz- akış yapan astenosfer üzerinde yüzer vaziyetteki kabuk kaplamanın parçaları arasındaki sınırlardır. “Anadolu” bu parçalardan biridir. Dünyanın dışındaki kabuk kaplamayı oluşturan blok parçaların her biri umumiyetle yekparedir, altına katılaşarak yapışmış manto malzemesiyle beraber levha olarak isimlendirilir. Ya da “Anadolu” gibi, ahenkli iç hareketleriyle bir bütünlük arz eder. Levhalar (plakalar) astenosferin üzerinde birbirinden bağımsız şekilde hareketlidir… Şunu belirtelim ki, levha ve blok hareketleri hemen akla gelene nazaran oldukça yavaştır; mesela yılda birkaç milim veya santim gibi...

 

 

 

2023 ZELZELESİ HANGİ FAYDA OLDU?

 

 

 

Astenosferdeki akışlar, üzerinde yüzer durumda tutulan levhaları yanal olarak gezdirir. Bunlar bazen birbirine çarpar, bazen yan yana teğet geçer ve sâire… Bahsettiğimiz yaklaşık 1200 kilometre uzunluğundaki hattın Doğu Anadolu Fayı olarak andığımız kısmında yani Anadolu litosfer parçasının doğu sınırının bir bölümünde, muhtemelen bununla kesişen bir iç hatta ve devamındaki Ölü Deniz fayına da uzanan kısımda tahminen birkaç metrelik bir kayma oldu. Fay boyunca yeraltı sularının analizine göre bunların mantodan türediğine işaret edilmiştir [2].

 

Doğu Anadolu Fayının iki yanındaki karşılıklı blokların herhangi birinde durup karşısındakine bakarsanız birbirine yaklaşmaksızın sola kayacak şekilde hareket ettiğini GPS hızlarından anlar, tektonik hareketin şeklini böylece çıkarmış oluruz. Bu kayma türüne sol yanal denir. Dolayısıyla Doğu Anadolu fayı pür sol yanal atımlı bir faydır. “Pür” diyoruz çünkü bilim dünyasında sıkça savunulmaya çalışılanın aksine burada yanal kaymadan başka birbirine yaklaşma hareketi bulunmamaktadır. Bu hareketin, uzun yıllardan beri başta Celal Şengör ve diğer birçoklarının [3] iddia ettiği gibi biri diğerine doğru yaklaşıp sıkıştıracak şekilde olmadığı Anadolu’nun batıya itilmediği, sıkıştırılıp kaçmadığı, GPS hızlarından [4], deprem mekanizma çözümlerinden [5], arazi gözlemlerinden [1] ve diğer başka delillerden açıkça anlaşılmaktadır.

 

 

 

TEKTONİK YÜKLEME, DEPREM HÂDİSESİ VE ALINACAK DERSLER

 

 

 

“Hani yılda birkaç santimdi hattâ milimdi! Depremle bir anda büyük bir hareket oldu! Bu nereden çıktı şimdi?” denmez mi? Tabii ki, evet! Levhaların hareketi süreklilik arz eder ama sınırlarında birbirlerine sürtünme hâlinde oldukları için uzun süre hareket edemezler. Bunun için sınırları boyunca esnerler. Levha gider, sınırı kalır. Esner esner sonunda elastik birikim kuvveti sürtünme kuvvetini geçince yıllarca birikmiş esneme hareketi oku atmak için yayı çekip bırakmışız gibi birkaç on saniyede gerçekleşir. İşte deprem. Buna elastik rebound denir. Önceden gövdeyi takiben gelmesi gereken yere, sınırındaki sürtünmeden dolayı tutulduğu yerden kurtulup gelme hâdisesi... Bu vakte kadar (meselâ 6 Şubat saat 4.17’ye kadar) stres yüklenir. Levhanın gövdesinin milimetrik hareketinin sürtünme hâlindeki kenarlarını çekerek stres yüklemesine tektonik yükleme denir. Levha kenarlarının birbirine sürtündüğü sınırlarda ani kayma olunca zelzele meydana gelir. Kenar gecikmeli olarak önceden gitmiş olması gereken yere gelmiştir. Bu hâdise, fayın iki yakasında da olur. Şimdi bu fay, üzerine yüklenmiş stresi attı rebound yaptı, yenilendi. Tektonik yükleme devam ettiği müddetçe yine esneyecek stresi yavaş yavaş artacak; tâ ki bir sonraki depreme kadar.

 

Aynı hatta depremlerin tekrarlama hâdisesi genellikle belirli aralıklarla böylece devam etmiş ve edecektir. Bu 2023 depreminde 1000 kilometreyi aşkın zonun birkaç yüz kilometresinde rebound oldu. Stres gitti. Stres buna gebeydi ama bilmiyorduk! Neden? Çünkü çalışmalarımız yeterli düzeye gelememişti. Bu hâdise, Kocaeli depreminde ~150, Düzce depreminde ~45 kilometre boyunca Kuzey Anadolu Fayında oldu. Bu hâdisesinin olduğu kısmın uzunluğu arttıkça büyüklük de artıyor. Bu durum, dünya çapındaki tecrübelerle sabittir.

 

 

 

DEPREM BÜYÜK AMA GÖRÜLMEMİŞ DEĞİL

 

 

 

Aslına bu deprem, çok büyük ama görülmemiş büyüklükte değil. Mesela 1509 İstanbul depreminin Mısır’dan hissedildiği söylenir. Dünyanın başka yerlerinde daha büyük depremler olmuştur. Ama bu deprem, yine de dünyanın en büyüklerindendir. Büyüklüğün artmasına bir sebep de sınırdaki sürtünmenin çokluğudur. İki levha arasındaki sürtünme çoksa kaydırmak için daha çok beklemek gerekir yani daha çok yük kaldırabilmesi demektir. Bu da daha çok elastik yamulma ve elastik enerji birikimi demek olup daha büyük deprem manasına gelir. Tabii, bu bekleme, levhanın ne kadar hızlı gezdiği yani hareket ettiği ile de alakalıdır. Levha yavaş seyahat ediyorsa çok zamanda az elastik birikim de olabilir. 18 Mart 1953 büyük Gönen depremi birbirine nazaran hareketin çok yavaş gerçekleştiği iki blok arasındaki sınırda (Gönen fayı) olmuştur. Bu yavaş yükleme göz önüne alındığında bir sonraki depremin ne kadar uzun zaman sonra olacağını tahmin edebiliriz.

 

 

 

DEPREM TAHMİNLERİMİZ

 

 

 

Günümüzde deprem tahminlerimiz, insanlık olarak çalışmalarımız yeterli olmadığı için böyle kaba şekildedir. Fakat bu yapılmadan, sonraki safhalara da geçilemez. Meselâ Gönen fayında en az 1000 sene daha deprem olmayacağını tahmin ederiz. Ama ay, gün mertebesinde tahmin yapamayız. Çalışılırsa olmayacak bir şey değildir. İnşaat mühendislerinin ihtiyacı olan maksimum ivme, dünyada da ülkemizde olduğu gibi ihtimalli yaklaşımla kestirme yoluyla verilmektedir. Önceden belirlemede de ve maksimum depremi belirlemek için de ilk adım, blokların belirlenmesinden geçer. Bunu yapmanın en kestirme güvenilir yolu, GPS ile bir noktayı sürekli ya da fasılalarla ölçmektir. Böylelikle hem bloklar veya levhalar birbirinden ayırt edilmiş olur ki bu aktif fayların yerlerinin belirlenmesi anlamına da gelir hem de bunların sınırlarına tatbik olunan yıllık [tektonik] yükleme de (yani gerilim) hesap edilir. Bir tek bilinmeyen sürtünme kuvveti kalır, depremin ne zaman gerçekleşeceği ile alakalı. Zayıfsa fazla dayanamaz çabuk gider. Stresini çabuk boşaltır. Yani deprem sık aralıklarla olur. Aksi takdirde bekler ve daha çok stres dolar.         

 

Yaşadığımız depreminin meydana geldiği yüzeyin derinliği elastik stres tutabilmesine bağlı olarak 20 kilometre kadardır [5]. Bu bölge, “deprem üretebilir” bölge olarak isimlendirilir. Kabuğun daha alt kısımları astenosferden gelen sıcaklıkla sünek hâle geldiği, elastikliğini kaybettiği için stres tutamaz. Derinliği 20 kilometre aldığımızda kabaca 6000 kilometrekarelik meselâ bir il kadar bir alanda değişken olan sürtünme kuvveti bilinmeyenine dair doğrudan veri toplamak mümkün gözükmüyor…

 

 

 

DIŞ DÜŞMANLAR MI YAPTI?

 

 

 

“Böyle bir alan boyunca hâlihazırda gerilmemiş bir bölgeyi gerip hareket ettiren düşmanlarımız olabilir” sonucuna götüren fikirleri imkân dâhilinde göremiyoruz. Bir sonraki depremle ilgili tahmin yapabilmek için aktif faylar ve bunlardaki yüklenme tespit edilir. Sonra paleoseismolojik kazılar yapıp bunların ne kadar zamanda bir kaydığını yani büyük deprem tekrarlama aralıklarını buluruz. Bunlar arkeolojik kazılara benzer. Yaşanan depremde yeryüzünün nasıl kırıldığını gördük. Kazılarla, önceki depremlerinkiler gün yüzüne çıkarılır ve tarihlendirilir. Eğer tekrarlama düzenini yakalayabilirsek bir sonraki deprem tahmin edilebilir. Tarihsel depremlerden hareketle bu işi yapıvermek ciddi yanlışa sürükler.

 

 

 

NASIL TEDBİRLER ALINMALI?

 

 

 

Eğer bir düzeni varsa deprem tekrarlama aralığını tespit etmek sadece depremlerin önceden belirlenmesinde kullanılmaz. “Her ihtimale karşı biz her yerde tehlikeli fay varmış gibi davranalım iş garanti olur” diyemeyiz. Millî servetimizi ziyan etmekten kaçınmalıyız. “Her yerde fay var!” demek “her yer için tek tip uygulama yapılmalı, tedbirinizi ona göre alın” demektir. Bu gerçek anlamda yapılırsa zarara yol açar. Zaten böyle bir şey mümkün değildir. Ancak sıradan binalar için asgari kalite seviyesini yakalamak başkadır. Yerinde yapılaşma projesi uygulayabilmenin yolu ihtimalli yaklaşımlar baskın hesaplama yapmaktan da geçmez. Aktif fayları ve karakteristikleri ile işin içine katmayı icap ettirir. Yapıların kullanım ömürleri vardır. Sıradan yapılar için bu yaklaşık 50 yıldır. Mesela 2 bin sene hatta 200 sene sonra deprem beklenen bir fayla muhatap bir şehri, her an deprem olacakmış gibi inşa etmek mantıklı değildir. Uygulanması mümkün olmayan bir standardı dayatmak da imkân dâhilinde olamayacağı için ve maksimum deprem parametrelerini belirlemede kestirim yoluna gidildiği için felaketler gelmektedir. Artık, deprem çantası hazırlamak müstesna, ivme hesaplamalarını büyük ölçüde kestirimlerle yapmak dışında alabileceğimiz, beklenen depremin zamanının da içine katıldığı önlemlere yoğunlaşılmalıdır. Yaşadığımız deprem çok güçlüydü! Bunu olduktan sonra anladık! Acaba, binaların inşasında kullanılan öngörülen kestirim ivme değeri buna uygun muydu?

 

Benzer şekilde “her an her yerde deprem olabilir” ifadesi ve yaklaşımı da kuvvetle sakıncalıdır. “Deprem değil bina öldürür” söylemi de özel çaba sarf edip derinliğine inilmezse sadece “binaları sağlam yapın” manası yüklüdür. Hâlbuki iyi bir planlama dâhilinde yerine göre yerinde proje uygulanacak bir zemin tesis edilse buna herkes uyacak, uymayanlar ise düzen bozukluğu, belirsizlik ve karmaşadan istifade edemeyecektir.

 

 

 

FAYLARIMIZA SAHİP ÇIKALIM

 

 

 

Bu deprem, faylar üzerine çalışmalara ihtiyaç duyduğumuzu anlamak için artık bize yetmeli. 2020’de İzmir’de meydana gelen depremden sonra bu ihtiyaç yetkililerimizce sezildi ve bir çaba belirgin olarak irade edildi. Ancak bina yapımıyla alakalı uygulamaya bağlanması bakımından sıkıntılar olduğu için henüz sistematik hâle gelemedi ve kapsayıcı olamadı. Çünkü bir önemli inşa parametresi olan ivmeleri kestirivermek tehlikesi üzerine bu konuda ilim sahibi olanlar sessiz kaldı. Dünyada da durum farklı değildir.

 

Deprem yönetmeliği önemli bir adımdı ancak bu ne kadar sağlam olsa da formüllere girilen bilgi bilhassa büyüklükle alakalı kestirimlerden kaynaklanan hatalar içerdiği için sonuçlar hatalı olabilmektedir. Zamanla ilgili tek tip kabuller de başka bir problemdir. Fay, hata manasına gelen “fault” kelimesinden gelir. Fayların doğurduğu depremlerle yaşayabilmek kendi hatalarımızı düzeltmekten geçer.

 

Son depremin gerçekleştiği fayın bir kısmında yapılan ön çalışma niteliğindeki kazılar neticesinde 2006’da yayımlanan bir makalede tekrarlama aralığı 450-500 yıl kadar önerilmiştir [6]. Bu değerlerin tektonik yüklemeyle tutarlılığı teyit edilmelidir. Şuna da dikkat çekelim ki, bulunan depremlerin kayma miktarı hesaba katılmamak (atım) suretiyle kurulan bir modelin GPS hızlarından elde edilmiş yıllık 7 mm civarında [4] blok hareketi ile tutarlılığı bir anlam taşımaz.

 

Her yerleşim bölgesi kendi aktif faylarını tanımalı bunun için çaba sarf etmelidir. “Depremle yaşamayı öğrenmek” genel söyleminden, ihtimalli (baskın olarak) ivme kestirimleri, deprem anında alınacak pozisyon ve sonrasında yapılacaklar, anlaşılması gerekenin çok azıdır. Daha net, çözüme odaklı ve anlaşılır ifadeler ve bunlara uygun tutumlarla bu işin üzerine gidilmelidir.

 

Bize, bütün gücümüzle çalışmak, sabır ve dua etmek düşer. Depremde hayatını kaybeden şehitlerimize Allahü teâlâdan rahmet, yakınlarına ve milletimize baş sağlığı dilerim...

 

.....

 

1 – E. Arpat ve F. Şaroğlu, Doğu Anadolu Fayı ile İlgili Bazı Gözlemler ve Düşünceler, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 78, 44-50, 1972

 

2 – F. Italiano, A. Sasmaz, G. Yuce ve O. O. Okan, Thermal fluids along the East Anatolian Fault Zone (EAFZ): Geochemical features and relationships with the tectonic setting, Chemical Geology, 339, 103-114, 2013 https://doi.org/10.1016/j.chemgeo.2012.07.02

 

3 - A. M. C. Şengör ve M. Yazıcı, The aetiology of the neotectonic evolution of Turkey, Mediterranean Geoscience Reviews, 2, 327-339 2020 https://doi.org/10.1007/s42990-020-00039-0

 

4 – R. J. Walters, B. Parsons, ve T. J. Wright, Constraining crustal velocity fields with InSAR forEastern Turkey: Limits to the block-like behavior of Eastern Anatolia, Journal of GeophysicalResearch: Solid Earth, 119, 5215-5234 2014 https://doi.org/10.1002/2013JB010909

 

5 - F. Bulut, M. Bohnhoff, T. Eken, C. Janssen, T. Kılıç, ve G. Dresen, The East AnatolianFault Zone: Seismotectonic setting and spatiotemporal characteristics of seismicity based on preciseearthquake locations, Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 117 2012 https://doi.org/10.1029/2011JB008966

 

6 – H. S. Akyuz, E. Altunel, V. Karabacak, ve C. C. Yalciner, Historical earthquake activity of the northern part of the Dead Sea Fault Zone, southern Turkey, Tectonophysics, 426, 281-293, 2006 https://doi.org/10.1016/j.tecto.2006.08.005


.

Depremde hepimiz suçluyuz!

19 Şubat 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Prof. Dr. İbrahim Aydın

Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesiiaydin@balikesir.edu.tr

 

Ülkemiz 6 Şubat’ta, kuruluşundan bugüne kadarki en kara günü yaşadı. Türkiye, o gece saat 04.17’de 7,7 ve saat 13.24’te de 7,6 büyüklüğünde depremlerle sarsıldı. Arkasından, binlerce, alışılmışın çok ötesinde, yüksek şiddetteki artçılarla sarsılmaya devam etti. On ilimiz ve birçok ilçemizde, 13,5 milyondan fazla insanımızın yaşadığı, birçok ülkenin yüz ölçümünden daha geniş bir alanda etkili olan depremlerde, bölge âdeta yerle yeksan oldu. Avrupa’da birçok ülkenin yüzölçümünden büyük bir alanın tamamen yok olduğu, orta büyüklükte bir ilçenin nüfusu kadar insanımızı kurban verdiğimiz, birçok şehir merkezinin nüfusundan fazla insanımızın yaralandığı gerçeği göğsümüzü daraltıyor. Sakat, öksüz, dul, evsiz, işsiz, psikolojik travma geçiren milyonlarca insanımızın varlığı yanında, ekonomik olarak uğradığımız zararın boyutu işin vahametini katlamaktadır.

EN BÜYÜK DEPREMLERDEN BİRİ

Herkesin beklediği, ancak, büyüklüğünü önceden tahmin edemediği ve art arda yaşanan bu iki ayrı deprem, dünyada şimdiye kadar kaydedilen en büyük depremlerden olduğu kabul edilmektedir. Uzmanlar, karada meydana gelen depremler içerisinde, büyüklük olarak ilk 5-10 arasında olduğunu kabul etmektedirler.

 

Doğu Anadolu Fayında 7,7 büyüklüğündeki sarsıntıda açığa çıkan enerji, 6,8 büyüklüğündeki bir sarsıntıdakinin tam 30 katı! Depremin, herkesin uykuda olduğu, gecenin geç saatlerinde meydana gelmesi ve 9 saat gibi kısa bir müddet sonra ikinci bir depremin onu takip etmesi, can kayıplarını arttırmıştır. Kış şartlarının ağır olması, deprem sahasının İstanbul ve Ankara’ya uzak kalması, yolların ve hava limanlarının deprem esnasında hasar görmesi bölgeye intikali geciktirmiştir. Depremin 7,7 gibi yüksek şiddette olmasının yanında, uzun sürmesi, sarsıntıların daha güçlü hissedilmesine yol açmıştır. Kısa süreli sarsıntılara dayanabilen binalar, uzun müddetli sarsıntılara dayanamamış, bunun sonucunda 33 binden fazla bina yıkılmıştır. TÜİK verilerine göre yıkılan binaların %51’inin, 2001 yılı sonrası inşa edilmiş olduğunu da belirtmek gerekmektedir.Kırılan fayın yaklaşık 300 kilometre uzunluğunda olduğu tahmin edilen depremde Türkiye, birkaç saniyede 3 metre batıya kaymıştır. Afrika ve Arabistan kalkanının yılda sadece 2 mm Anadolu’nun altına daldığı bilgisini hatırlarsak, birkaç saniyede 3 metrelik kaymanın boyutu hakkında bize fikir verebilir.

HER TELEVİZYON KANALINDA BİR DEPREM BİLİMCİ!

Her depremden sonra bütün TV kanalları, yer bilimcileri misafir alır. Bütün Türkiye nefesini tutar, pürdikkat onları takip eder. Bu zamanlarda onların ağızlarından çıkan her bir kelime çok değerlidir. Ancak, ilerleyen zamanlarda, her şey normale döner ve bilim insanlarını, ekranlarda göremez oluruz. Ta ki, yeni bir deprem olana kadar… Üstelik oğlunu testi ile suya gönderirken kulağını çeken “Testi kırıldıktan sonra, kulağını çekmenin ne faydası var?” diyen meşhur halk düşünürümüz Nasrettin Hoca gibi bir figürümüz olmasına rağmen. Binlerce bina hasar görüp yıkıldıktan, birçok can kaybı verildikten sonra bilim adamlarını ekranlara çıkarmanın neye faydası var?

 

Oysa şehirlerin kuruluşu ve imar sahalarının gelişim yerlerinin seçilmesi, bina kalitesi, binaların mimarileri projelerinin çizilmesi, insanların afetlere karşı eğitilmesi ve hazırlanması sırasında bilim insanlarının fikirlerinin dikkate alınması daha doğru değil mi?

AFETLER İNSAN AYIRMAZ!

Bir afet meydana geldiği zaman; genç, yaşlı, çocuk, kadın, erkek ayrımı yapmaz. Siyasi görüşe, dine, dile, mezhebe de bakmaz! Zengin yoksul fark etmez, hepsine aynı bedeli ödetir. Kaldı ki, acının ve gözyaşının rengi yoktur. Öyleyse, her türlü radikalliği, rant hesaplarını bir kenara bırakıp at gözlüklerini çıkararak bilimi temel almalıyız. Afetlerle yaşamayı öğrenmeli, onları önleyemeyeceğimize göre, zararlarını azaltmaya dönük çalışmalar yapmalıyız. Kaldı ki, afetlerin toplumlara verdiği zararlar toplumların kalkınmışlık seviyeleri ile ters orantılıdır. Bir yerde 7,6 şiddetinde deprem olur, kimse zarar görmez; başka bir yerde 6,6 şiddetindeki depremde binlerce kişi ölür.Deprem sonrasında millet olarak dayanışma, yardımlaşma, paylaşma gibi hasletlerde başarılı bir imtihan veriyoruz. Ancak, aynı sınavı afet öncesi hazırlıklarda, kararlılıkta vermiyor, çok çabuk unutuyor ve gevşiyoruz.

KAÇAK BİNA YAPMAYI SEVİYORUZ

Ortada bir başarı olursa, hemen herkes onu sahiplenir. Ancak, ortada başarısızlık ve hezimet olursa, herkes suçu karşı tarafa yüklemeye çalışır. On binlerce cana mal olan bu depremde kim suçlu?Öncelikle iğneyi kendimize batıralım; her şeyden evvel, vatandaş olarak bizler suçluyuz. Çünkü, kaçak bina yapmayı seviyoruz. İki kat müsaadeli yerlere, 3-4 kat bina yapıyoruz. Evimizin geniş olması için haddinden fazla taşma yapmak istiyor, bu gibi işler için araya insanlar koyuyor hatta rüşvetler veriyoruz! İmar affı için siyasilere baskı yaptığımız için suçluyuz. Eski ve depreme dayanıklı olmayan yapıların yıkılmasını amaçlayan kentsel dönüşümlerde, rant hesabı yaparak metruk binalar için akıl almaz paralar talep ettiğimiz için suçluyuz. Afaki kamulaştırma maliyetleri nedeniyle gerçekleşemeyen kentsel dönüşümlerden dolayı suçluyuz.Evet, bu konuda idarecilerin de hataları var. Fay hatlarının geçtiği sahalara, akarsular tarafından tarım yapılması için hediye edilen 1. sınıf tarım alanı, 1. derece deprem bölgesi alüvyal ovalara imar izni verdiği için suçlular.

 

Derslerimde, yer sofralarına benzettiğim, gevşek malzemeli, düz ve düze yakın, yeraltı suyunun yüksek olduğu bu alanlara ev yapmak, okyanuslardaki dalgalara ev yapmakla eş değerdedir. 

 

Stabil olamayan bu alanlar, yer altı suyunun da etkisiyle okyanuslardaki dalgalar gibi hareketlenir ve üzerindeki yapıları yıkar. Kaldı ki, tarım alanlarımız aynı kalsa bile, günümüzde Cumhuriyetin ilk yıllarındakinden 5-6 katı fazla nüfusumuzu beslemek zorunda. Üstelik günümüz insanları, o dönemin insanlarına göre, hem çeşit hem de miktar olarak çok daha fazla besin tüketmektedir. Tarım ürünlerini işleyen sanayinin geldiği aşama da dikkate alınırsa, tarım alanlarının önemi daha da artar.

TARIM ARAZİLERİNE BİNA YAPILIYOR

Sadece tarım yapılması gereken verimli ovaların imara açılması, deprem gibi afetlerde toplu insan katliamı anlamına gelmektedir. Peki, buna rağmen ovalara neden bina yapılmakta ve imar izni verilmektedir? Ovalarda yol, su, kanalizasyon, doğalgaz vs. gibi altyapı hizmetleri, binaların temellerinin açılması gibi işlemler kolay ve daha az maliyetlidir. Aksine, zeminin sağlam olduğu kıraç, kayalık engebeli alanlarda altyapı hizmetleri ve bina inşaatı hem zordur, hem de fazla maliyetlidir. Ovalar üzerinde hiç antik kentin bulunmaması, ovalardaki yapılaşmanın sağlıklı olmadığının delilidir.

 

Hâlbuki geçmişte, İstanbul yedi tepe üzerine, Bursa Uludağ, Manisa Spil Dağı, İzmir Kadifekale eteklerine kurulmuştur. Fakat daha sonraki şehir gelişimleri ovalara doğru olmuştur.

TOKİ BİNALARI NİÇİN YIKILMADI?

Deprem bölgesinde TOKİ tarafından inşa edilen 133 bin 759 binanın hiçbiri yıkılmamıştır. Bunun en önemli sebebi, TOKİ binalarının inşa edildiği alanların zemininin kıraç ve sağlam olmasıdır. TOKİ konutlarının inşası için gerekli büyüklükteki sahaları, şehir merkezlerinde bulmak pek mümkün değildir. Bulunsa da kamulaştırması oldukça maliyetlidir. Tarım alanlarının da maliyetli olması, şehre uzak, tarım arazisi olmayan, geniş ve zemini sağlam olan alanların seçilmesine sebep olmuştur. Bu seçim, bir mecburiyet olsa da, bilimsel anlamda da doğru olmuştur. TOKİ konutlarının imar planlarının sade ve kullanılan malzemenin kaliteli ve yeterli olması güvenli olmasını sağlamıştır. Bu konutlarda taşmaların olmaması, balkonların bile gömme balkon olması binaların emniyetini artırmıştır.

 

Dönemin teknolojisine rağmen, 4-5 yüzyıldır yıkılmayan Mimar Sinan eserleri yanında, günümüzdeki teknolojiye rağmen yıkılan binaların olması, bizleri şaşırtmaktadır. İnsanların, belki bir ömür ailesiyle yaşayacakları konutların inşası aşamasında kendilerini denetlemesi için denetleme şirketlerine para ödemeleri garabet bir durumdur.

 

Deprem bölgelerindeki bazı binaların sapasağlam ayakta kalması, züccaciye dükkânında tek bir porselenin dahi devrilip düşmemesi, yapının sağlamlığı ile ilgilidir…

DEPREMLERDEN DAHA AZ ETKİLENMEK İÇİN NELER YAPMALIYIZ?

Öncelikle, Türkiye’nin deprem konusunda en tehlikeli bölgelerden bir yerde olduğunu kabul etmeliyiz. Ülkemizin, kıta çekirdeklerince sıkıştırmakta olduğunu; Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu, Batı Anadolu fayları gibi, dünyanın en aktif fay hatlarına sahip olduğunu asla unutmamalıyız. Ülkemizin %90’nından fazla bir alanının deprem tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu aklımıza mıh gibi çakmalıyız. Depremleri durduramayacağımıza göre, depremlerden daha az zarar görmenin çarelerine bakmalıyız.

 

Bu sebeple; birinci sınıf tarım toprakları ve birinci derece deprem sahalarını, asla imara açmamalıyız. Bunları, yerel idarecilerin insafına bırakmamalı, denetlemeleri sıkı ve samimi bir şekilde yapmalıyız.

 

Yapı stokumuzu hızlı bir şekilde yenilemeli, depreme dayanıksız sahalardaki riskli binaları “amasız, fakatsız” yıkmalıyız. Kentsel dönüşümü rant kapısı gören kişilerin binalarının sağlam olmadığını ifşa etmeliyiz. Kentsel dönüşümü, bilimsel kurallara uygun bir şekilde (Parsel dönüşüm değil) zaman geçirmeden gerçekleştirmeliyiz.

 

Binaların imar planları ile ilgili kanunlar revize edilmeli, taşma, çatı katı gibi uygulamalara son vermeliyiz. Zeminin yapısına göre verilen bina kat sayılarına mutlaka uymalıyız. İmar affını artık literatürden çıkarmayız.

 

Binaların inşası, yapı malzemelerinin kalitesi ve yeterli miktarda kullanılıp kullanılmadığı mutlak surette denetlenmeli. Bu son depremde de gördüğümüz gibi depremler değil, binalar ölüme sebep oluyor. Yıkılan harabelerin arasında, camları bile kırılmayan binalar, yerle bir olan birçok il ve ilçelere kısa mesafelerdeki tek binanın dahi yıkılmadığı Hatay’ın Erzin ilçesi gibi canlı örnekleri karşımızda duruyor.

 

Bunun yanında tabiatla uyumlu yaşamayı öğrenmeliyiz. Çünkü hayatta, onun kuralları geçerli. Aksi takdirde derslerimde sürekli kullandığım; “Doğaya siz bir tokat atarsanız, o size Muhammed Ali gibi saydırır” sloganımdaki hezimeti yaşamaya devam ederiz. Yüz defa tekrar edilen aynı yanlıştan bir doğru çıkmaz. Hızlı bir şekilde Türkiye nüfusunun %60’ını ve ekonomisinin %75’ini etkileyecek büyük İstanbul depremi için bütün çevreler bir araya gelerek hazırlanmalıyız. Aksi takdirde, Türkiye olarak belimizi düzeltmemiz hiç de kolay olmaz. Bizler tedbirlerimizi alalım, Allah da bu dualı milleti korusun.


.

Felakete karşı kenetlenen milletin dünyaya verdiği mesaj!

26 Şubat 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Yıldız Teknik Üniversitesi

Eğitim Fakültesi

sekeroglu2003@gmail.com

 

Müslüman Türk milleti, tarih boyunca büyük acılar yaşadı. Devletlerini kaybetti, toplu ölümler gördü, esir düştü ama yine de vakur duruşundan taviz vermedi. Belalar sağanak sağanak gelse de kenetlenmesini bildi ve düşman sevindirmedi. Bunun yanında hatalarıyla da yüzleşti, hesap sordu ama çaresizlik içinde oturup diz döğmedi. Hep ayağa kalkmanın kararlığıyla hareket etti, metanetini bozmadı. Liderleriyle moral buldu, devletinin gücüne sığınarak ayakta durmayı bildi. Dostuna güvendi ama düşmanın varlığını da hiç hatırından çıkarmadı. Topraklarını kaybetti ama vatanını hiç kimseye bırakmadı. Gözyaşı döktü, kan kustu ama değerlerine korumak için savaş vermeyi de bir an olsun terk etmedi. İşte Müslüman Türk milleti buydu.

 

Türkler tarih boyunca hanlıklarla birlikte 200’den fazla devlet kurdu. Kurduğu devletler yerine göre yıkıldı, büyük acılar yaşadı ama birlik ve beraberliğini korumasını bildi. Hiçbir zaman çaresizliğe düşse de başkasına sığınmadı. Sadece ve sadece Rabbine sığındı, O’nu andı ve O’na teslim oldu.

MÜCADELENİN MAKSADI

Değer verdiği şahsiyetleri kendine referans kabul etti, onların verdiği mücadelenin altında yatan ana maksadı anlamaya çalıştı. Onların samimiyetine güvenerek onlar gibi olmaya istedi. Yerine göre Sultan Yavuz oldu, yerine göre Abdülhamid Han... Onların başarıları kadar acılarını da sahiplendi, yaşadıklarını yaşamasa da onları vicdanının en müstesna yerine yerleştirdi. Onları büyük yapan düsturu anlamaya çalıştı ve anlarken de nesillerine anlattı. Hep mücadele ile geçti ömürleri… Hep acı ve elemle imtihan edildi ama vazgeçmedi. Vazgeçmenin hakiki ölüm olduğunu hiç unutmadı, unutturmadı. Yerine göre kuru ekmek yedi ama zor kazandığı değerlerini bir emanet olarak kendilerinden sonrakilere bırakma kararlığını hep diri tuttu. Vazgeçmedi vazgeçirmedi…

TİMUR’UN ALDIĞI DERS

Mesela Timur Han… Emîr Timur, yaptığı savaşlardan birinde her şeyini kaybetti hatta en güvendiği komutanlarını… Kendisi de çaresizlik içinde esir düşmemek için bir dağa sığındı. Her şeyini kaybetmiş biri olarak uzun müddet ne yapacağını düşündü. Aklından geçen tek şey artık mağlup olduğu ve bir kenara çekilip sonunu beklemesi gerektiği idi. Fakat birden gözüne bir şey ilişti: Bir karınca! Ağzına aldığı buğday tanesini yuvasına taşımaya çalışan bir karınca! Buğday tanesini yuvasından içeri sokmak içim bombeli yere doğru zor zahmet çıkarıyor ama gücü yetmediği için de bunu bir türlü başaramıyor, buğday tanesi aşağıya düşüyor. Bir, on, yirmi, otuz, kırk derken en sonunda buğday tanesini yuvasından içeriye sokmaya muvaffak oluyor. İşte orada Timur’un kafası “dank!” ediyor ve kendi kendine şunu düşünüyor: Küçücük bir karınca ve ben… Bu karınca ki küçücük bir varlık olarak vazgeçmeden ve karalılıkla çalışarak, mücadele ederek muvaffak oluyor. Ya eşrefi mahlûk bir insan olarak ben vaz mı geçeceğim, yoksa Rabbimin verdiği kuvvetle yeniden mi ayağa kalkacağım?

 

Sonra ayağa kalkıyor ve tarihin en mukavemetli ordularından birini kurarak mücadelesini fasılasız sürdürüyor. Sahipsize sahip çıkıyor, darda kalana imdat ediyor, mazlumu muhafaza ederek büyük bir medeniyet kuruyor. Dünyanın en kıymetli ilim adamlarını yetiştiriyor. İlim yuvalarından ordu teşkilatına kadar her şeyi ama her şeyi yeniden kuruyor. Hatta ilme o kadar ehemmiyet veriyor ki bir gün halıları çırpılan medresenin duvar dibine sokularak çırpılan tozları ciğerlerine çekecek kadar...

 

Soranlara da “Allahü teala beni bu ilim talebelerinin ayaklarından çıkan toz hürmetine affeder belki” diyecek kadar da yüce gönlüyle ilme her daim hizmet ediyor…

SULTAN FATİH’İN MÜCADELESİ

Ya Fatih Sultan Mehmet Han… Çağ açıp çağ kapatan büyük Hakan… İstanbul’u fethederken tam 53 gün gözyaşı döktü, bir nefer gibi ter akıttı, mücadele etti. Fakat verdiği mücadelenin zaferle neticeleneceğine gönülden inandı. Zaferin sadece maddi güç işi olmadığını manevi kuvvetle kazanılacağını hiç hatırından çıkarmadı. Zira şunu çok iyi biliyordu ki bu yola sadece kendi iradesiyle çıkmamıştı. Bu zafere yol açan, onu bu yola sevk etmişti. Kararlılığını hiç bozmadı… Yalnız değildi. Zira bu yolda olanlar hiçbir zamanda hiçbir dönemde ve hiçbir şartta yalnız bırakılmamışlardı.

 

Zaten daha küçük bir çocukken gece yarısı Bizans surlarının harçlarından parça kopararak duvarların mukavemetini araştırır, ileride ne yapacağına kafa yorardı. Herkes uykuda iken nasıl bir maksada hizmet edeceğini iliklerine kadar hisseder geceyi gündüz, gündüzü er meydanı kabul ederdi. Ama İstanbul’un Fethi muhasarası sırasında yolunda gitmeyen bir şeyler olduğu hissiyatına kapıldı ama ne olduğunu bulmaya çalışıyordu… Zira koca Çandarlı “Vazgeçin sultanım sizden önce bu surlara çok gelenler oldu. Olmuyor işte! Nice erlerin surlarda kırılmasına sebep oluyorsunuz” diyerek Sultan’ı vazgeçirmeye çalışıyordu. Acaba, koca Çandarlı haklı olabilir miydi? Öyle ki; İnsan beşer, durmaz şaşar. Eyler hata, üçer beşer. Düz ovada yürür iken ayağın sürçer, düşer… Büyük hakan Fatih Sultan Mehmet Han hep bunları düşündü durdu. “Ya yanlış yoldaysam? Ya, hak yoldan şaşmış, fidan gibi erlerin vebaline giriyorsam?” diye düşünürken, imdadına biri yetişir: Gönüllerin sultanı, erenlerin şahı, âlimlerin üstadı, Fatih Sultan Mehmet Han’ın baş tacı Akşemseddin hazretleri…  Zira nefis vesveseye, şeytan hile yollarına başvurmaya başlamıştı çoktan… Akşemseddin hazretleri, sultandaki tereddüdü anladı ve tarihe geçecek şu eşsiz sözü söyledi: “Sultanım!

 

Kostantiniyye mutlaka fethedilecektir çünkü bu Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) müjdesidir. Sen şartlara teslim olmazsan şartlar gelir sana teslim olur. Çok çalışır, çok dua eder ve hayırlı olanı çok istersen isteğin mutlaka yerine gelir biiznillah! Allahü tealanın rahmeti tecelli eder, rahmet tecelli ettiğinde nice olmazlar olur. Fakat sakın bu iş olduktan sonra muvaffakiyeti kendinden bilmeyesin, gurura, kibre ve ucuba kapılmayasın!

 

Unutma ki; dağlar ne kadar yüksek olursa olsun yollar dağların üzerinden geçer. Zira sen yel ol ki, iklim iklim surların üzerinden geçesin.”

 

Şu muhteşem terennümler karşısında kim ne konuşabilir, kim ne cevap verebilir ki?

 

İşte büyük zaferler büyük hedeflerin neticesidir. Büyük hedeflerin de sıkıntısı büyük olur. Dumanlar hep yüce dağların zirvelerinde olur. En sert rüzgârlar oralarda eser. Zirveye çıkmaya heveslenenler de bunu bilerek hedefe odaklanır.

 

Fatih Sultan Mehmet Han da Resulullah Efendimizin işaret buyurdukları hedeften hiçbir zaman taviz vermeden kararlılıkla atını ileriye sürmüştür.

BÜYÜK BİR İMTİHAN

Bütün bunları niçin anlattık?

 

Müslüman Türk milleti tarih boyunca olduğu gibi bugün de en derin imtihanlardan birini vermektedir. Büyük savaşlar ve kıyımlar görmüş, en unutulmaz felaketlere düçar olmuş, defalarca düşmüş ama yıkılmamış bu aziz millet, her ırktan farklı kardeşi ile dökülen kanının her damlasının hakkını ifa etmekten zerre tereddüt etmemiştir. Bugün de bu felaketlerden en büyüklerinden birini yaşamaktayız.

 

Yaklaşık 800 bin kilometrekarenin hemen hemen 1/7’sinde gerçekleşip 13,5 milyon civarı kardeşimizin etkilendiği büyük deprem felaketinde gönlümüz yaralandı, bağrımız dağlandı… Yaşadığımız bu deprem hepsinden farklıydı. Uzmanların da dediği gibi dünyanın en güçlü devletlerinin bile altından kolay kolay kalkamayacağı bu deprem, tarihte eşine çok az rastlanır bir felakettir. Haritaların bile değiştiği, düz ovalarda vadiler oluşturacak kadar yarıklar meydana getiren depremin verdiği zayiat da çok büyük olmuştur. Maddi zayiat bir yana manevi manada aile efradından yetmişe yakın kişiyi kaybeden aileler bile vardır. Ocaklar sönmüş, anne, baba ve çocukları olmak üzere her şeyini kaybeden ailelerin bağrına kor ateşler düşmüştür.

 

Birkaç dakika önce gülüp eğlenirken, hiçbir şey şeyden habersiz yastığa kafasını koyup mutlu ve mesut biçimde uykuya dalarken, birden yerin derinliklerinden gelen bir sarsıntı sanki insana kıyamet günü yaşanacakların ipuçlarını haykırmıştır. Nice yuvalar yıkılmış, nice aileler anne, baba ve yavrularıyla bu âlemden göçüp gitmiştir.

 

Milletimiz, “Ya Rabbi, gökyüzünden rahmetini ihsan eyle!” diye dua ederek rahmet bulutlarıyla sağanak sağanak ferahlarken diğer taraftan yerin derinliklerinden gelen felaketlerle yanmıştır… Yağan kar taneleri şehirleri beyazlara bürüyüp çirkinliklerin üzerini örterken yerin altından volkanlar gibi fışkıran felaket, hepimizin bağrını yakmış, yerin altının da üstünün de bir sahibinin olduğunu hepimize haykırmıştır…

 

Yıllarca, gözün göremeyeceği kadar küçücük bir varlıkla savaşımız devam ederken yine gözün göremediği, aklın yetersiz kaldığı hatta ilmin bile idrak edemediği şekilde yerin derinliklerinden gelen bir felaketle irkildik. Küçücük bir mikropla evlere hapsolduk, bir sarsıntı ile de evlerimize giremez olduk. Bu ibret alınacak bir şey değil de nedir?

 

Bu felakette herkes bir değerini kaybetti. Kimi ailesini, en sevdiklerini, yavrusunu, eşini, anne-babasını kimi de insanlığını…

 

Ailesini kaybetmesine rağmen vakur duruşunu hiç kaybetmeden dimdik ayakta duran ve her şeyin sahibine sığınıp acısını içine atan asil milletimiz, başına gelenlere isyan etmeden, vakur duruşuyla insan olarak dünyaya gelmenin ölmenin de habercisi olduğunu en derin biçimde ruhunda ve vicdanında hissederek iman etmiştir.

 

Başına gelen bu büyük felakete rağmen millî birlik ve beraberlik imtihanını en muhteşem derecede gösteren asil milletimiz, yerine göre ayağındaki ayakkabıyı çıkarıp cebindeki son parayı kardeşlerine göndermiş hatta babasından kalan tek miras olan evini bağışlamıştır. Bir çocuk harçlığıyla aldığı bisküviyi paketleyip içine de “Benimle arkadaşlık etmek istersen arayabilirsin” notu bırakmış, yaşlı teyzeler ve dedeler kefen paralarını bile depremzede kardeşine gönderirken zerre düşünmemiştir. Sütünü sattığı tek hayvanının parasını depremzede kardeşine gönderen, evindeki tek yorganını sırtlayıp görevlilere teslim eden, eşinin kolundaki bileziği, kulağındaki küpeyi hatta nişan yüzüğünü kardeşlerine hediye eden bir milleti hangi savaş yıkabilir?

 

Yol kenarlarına kurduğu masalarda çorba dağıtan, yoldan geçenlere âdeta yalvarırcasına yemek yedirme yarışına giren, en ücra köylere bile battaniye dağıtmak için koşan tarihin en asil milletinin bileğini kimler bükebilir?

DÜŞMANLARIN PROJELERİ ÇÖKTÜ!

Ey Müslüman Türk milletinin yerli ve yabancı düşmanları! Bu millet üzerine geliştirdiğiniz bütün projeler çökmüştür.

 

Yeryüzünden silmeye çalıştığınız, “Allah diyecek bir insan bile kalmayacağını düşündüğünüz” bir millet uyanmış, ecdadının bıraktığı mirası sahiplenerek sınırlarını çizdiğiniz alanlara sizi hapsederek bütün planlarınızı akamete uğratmıştır.

 

“Değerlerinden koparırsak onları kolay böleriz” dediğiniz bu asil millet, tarihinden ve değerlerinden aldığı kuvvetle şahlanışını gerçekleştirecek, buna topunuz da gelse mâni olamayacaksınız…

 

Bu millet, yerine göre birbiriyle cebelleşse de en zor anında birbirine sahip çıkmayı da bilmiştir. Fakat en büyük temennimiz bu birlik ve beraberlik ruhunun bundan sonra da devam etmesi, vatanımız ve değerlerimiz üzerinde geliştirilmeye çalışılan projelere fırsat verilmemesi yolunda uyanık olunmasıdır.

 

Depremde vefat eden bütün şehitlerimizin mekânları cennet, dereceleri âli olsun inşallah


.

Abdülhamid Han büyük bir siyasi dâhiydi

5 Mart 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal
İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

 

Sultan Abdülhamid Han’ın 33 senelik hükümdarlığında iç ve dış siyasette iki önemli hedefi vardı. İç siyasetteki gayesi, Balkanlarda kiliseler arasındaki ihtilafı körükleyerek birleşmelerine engel olmaktı. Ne yazık ki, İttihatçılar idareyi ele alınca büyük bir gaflet ve ihanetle çıkardıkları bir kanunla bu ihtilafı ortadan kaldırdılar. Bu sebeple Balkan devletleri birleşince, 1912 Balkan Savaşı mağlubiyeti geldi.

 

Abdülhamid Han’ın dış siyasetteki hedefi ise büyük Avrupa devletleri ile bir savaşa girmeyerek aralarındaki ihtilaflarından azami derecede istifade etmekti. Fakat İttihatçılar bu defa da ülkeyi Almanya safında Birinci Cihan Savaşına soktular. Neticede 9 milyon kilometrekare olan topraklarımız 780 bin kilometrekareye düştü.

 

Bazı tarihçilerimiz “Sultan Abdülhamid Han tahttan indirilmeseydi Birinci Cihan Savaşı çıkmazdı” diyorlar. Aşağıda Sultan’ın zamanın devletlerini nasıl hassas bir siyasetle idare ettiği anlatılmaktadır. Bugün de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın benzer siyaseti takip ettiği görülmektedir.

 

 

 

ZİYA ŞAKİR’İN YAZDIKLARI

 

 

 

İttihat ve Terakki mensubu, gazeteci yazar Ziya Şakir’in “Abdülhamid Han’ın Son Günleri” isimli eserinde Sultan’ın tahttan indirildikten sonra iç ve dış siyasi meselelerde muhafız ve hizmetkârlarına anlattığı görüşleri şöyle:

 

Beni, 93 Harbine Mithad Paşa sürükledi. Eğer bana kalsaydı, işi sulh yoluyla hallederdim. 313 (1897 Osmanlı-Yunan savaşı) harbine gelince, ona da sebep olan doğrudan doğruya Yunanlılardır. Ben hiç harbi sevmem ve kati bir mecburiyet olmadıkça harp etmeyi istemem. Onun için, zamanımda birçok siyasi hadiselerin önüne geçtim. Şunu iyi bilmelidir ki, Avrupa bizi bir kaşık suda boğmak ister. Hepsi bizim düşmanımızdır. Kabahatimiz de Müslüman olmamızdır.

 

 

 

SULTAN’IN ÇEŞİTLİ MİLLETLERHAKKINDA GÖRÜŞLERİ

 

 

 

RUSLAR:

 

Benim en büyük siyasi muvaffakiyetim İngilizler ile Rusların birleşmesine mâni olmaktı. Ben, her çareye başvurarak, İngilizler ile Rusları bizim ile alakalı olan hiçbir mesele de birleştirmedim. İngilizlerle Rusların fiilen birleştiği gün kıyamet kopar dünya kana boyanır.

 

Bugün bir gazetedeki baş makaleyi iyi bulmadım. “Moskoflar şöyle, Moskaflar böyle” diye ağızlarına geleni yazmışlar. Bu gibi şeyler fayda yerine zarar getirir. 93’teki muharebenin sebeplerinden biri de yine bir gazete meselesidir. O zaman da Karagöz isminde bir gazete çıkıyordu. Bu gazete, ‘‘Devlet-i Aliye’’yi bir arslana, ‘‘Rusya’’yı da bir ayıya benzetmiş. Arslanı ayının üstüne bindirerek bir resim yapmış. Rus sefiri bunu görür görmez, gazeteyi kapıp Babıâli’ye gelmiş. Gazeteyi Sadrazamın masasının üzerinde açarak “Bu nedir?” demiş ve derhal protesto vermişti. Rus diplomatları yaman adamlardır. Alimallah şeytana çarığı ters giydirirler!

 

Ben Ruslarla iyi geçinme politikasını takip ederdim. Şimdiki Çar’ın pederi olan imparator, bana haber göndermişti. “Bizim Osmanlı hükûmeti ile aramızda ne mezhep ne de siyaseten artık hiçbir meselemiz yoktur. Osmanlı hükûmeti, benim hayırlı düşüncelerimden emin olsun” demişti.

 

Ruslar aleyhine yazılan bazı şeyler onların gücenmesine sebep olur. Herhalde bunlar yapılmamalı, Ruslar idare edilmelidir. Ben ne dün ne de bu gün Ruslarla harp edilmesine taraftar değilim. Ruslar iyi idare edilmek şartıyla daima bize iyi komşuluk ederler ve icap ederse yardımda da bunulurlar. Vakıa eski zamanlarda, Ruslardan az fenalık görmedik. Lakin bunu unutmak lâzımdır.

 

İNGİLİZLER:

 

İngilizlerin çok garip bir siyaseti vardır. Onlar, son sözü kendileri söylemek isterler. Bakınız daha donanmalarını hiçbir yerde kullanmadılar. Şöyle bir tarafta saklıyorlar. İhtiyatlı bulunuyorlar. Bundan maksat, hem dostları, hem düşmanları, yani iki taraf da tamamen yorgun bir hâle gelince, meydana çıkmak ve umumi vaziyete hâkim olmaktır.

 

Bosna-Hersek’in Avusturya’ya geçmesinin sebebi hep İngilizlerdir. Hatta şarki Rumeli’nin Bulgaristan’a ilhakında da İngilizler önayak olmuşlardır.

 

Kâinat, yansa, yıkılsa, Londra’da yine eğlenceler bakidir. İngilizler yine altın ve gümüş tabaklarda yerler, içerler, yine zevklerine devam ederler… Asıl düşünülecek biziz. Bakalım bizim hâlimiz neye varacak?

 

İngilizlerin ayağını memleketimizden kırıp çıkarmak için Yafa-Kudüs hattını da üç yüz bin lira gibi fahiş bir fiyatla İngilizlerden satın aldırdım. Hicaz şimendifer gazeteleri bana şiddetli bir hücumda bulundular. Times vesaire gibi gazeteler, beni bir İngiliz düşmanı olmak üzere ilan ettiler. İşte bakınız, bütün dediklerim, geldi çıktı. İngilizlerin bizim hakkımızda ne kadar fena fikir besledikleri tamamen anlaşıldı. Fakat zararı yok. İnşallah, bize verdikleri zarar, bu kadarla kalır. Yakında hayırlısı ile şu belâlardan kurtuluruz. Ne yapalım? Elimden başka bir şey gelmiyor. Yalnız, dua…

 

Vaktiyle, İngilizlerin teşvikiyle Ruslar Süleymaniye ve havalisine el atmak istediler. Mesele, âdeta büyük bir harbe sebep olmak üzereydi. Ben, ne yaptım yaptım: Vaktiyle Derviş Paşa’nın vücuda getirdiği bir haritayı ortaya koydum, şöyle ettim, böyle ettim, bir karış yer vermedim. Tahttan indirilinceye kadar o haritayı yatak odamda saklıyordum. Kim bilir ne yaptılar? Diğer birçok şeyler gibi şüphesiz onun da kıymetini bilmemişlerdir. İngilizlerin yaptığına da ne dersiniz? Bakınız, Sultan Osman ve Reşadiye gemilerimizi zapt ettiler. Ben bunu da pek hayırlı bir alâmet gibi görmüyorum. Bu da İngilizlerin bizim aleyhimizde bir öfke beslediklerine işaret eder. Zaten ben her zaman söylerim, İngilizlerin ipi ile kuyuya inilmez. İngilizlerin dostluğuna asla güven olmaz. Bize tarihten düşman bir millettir. Ben iki üç defa zararlarını gördüm. Hatta başıma gelen felaketler de onların yüzündendir. Amcam’ın hal’inde de İngiliz parmağı vardır.

 

İngiltere’deki Liberal Fırka (Parti) bizim düşmanımızdır.

 

 

 

ALMANLAR:

 

Almanların iki harp gemisi Çanakkale’ye iltica etmiş. Güya bunlar, ilan-ı harp haberini alır almaz Cezayir’i topa tutmuşlar. Tabii Fransız filosu haber almış, Alman zırhlıları da bizim tarafa kaçmış. Dün akşam geç vakit Boğaz’dan girmişler. Doğrusu bu hadise benim hiç hoşuma gitmedi. Böyle vakalar bizimle de harp çıkmasına sebep olabilir. Vaziyet pek karışık, Avrupa’da parlayan ateşten, bize de bir kıvılcım sıçramasından pek korkuyorum. Biz, Avrupa devletleri gibi değiliz. Bilhassa bugün, harp bizim için, bir felakettir. Eğer bizimkiler bu meselede tarafsızlığı muhafaza edebilirlerse, bu devlete en iyi hizmet ifa etmiş olurlar.

 

Almanların bize dost olduğu veya devamlı dost kalacağı ne malum. Bugün siyaset icabı birleşebiliriz. Fakat yarın da bir birimize kanlı bıçaklı düşman kesiliriz. Onları bu kadar içimize almak bütün sırlarımızı açmak büyük bir hatadır. O zaman da İngilizlere yüz verdiler. Âdeta donanmamızı İngilizlere teslim ettiler. İşte bakınız bugün İngilizlerle düşmanız. Tabii, İngilizler bunu hazmedemeyeceklerdir.

 

Almanlar, sermayelerine karşı çok haristir. Yarın en küçük menfaatlerine bir zarar olursa, bize zorluk çıkarabilirler. Gözümüzü dört açmalıyız. Harp de galip gelmeyi ne kadar düşünüyorsak, yarın siyasette de mağlup olmayı o kadar unutmamalıyız. Son pişmanlık fayda vermez. Bizim dostumuz, çok azdır!..

 

(Görüldüğü gibi Sultan Abdülhamid’in endişeleri doğru çıktı, İttihatçılar ve Almanlar Osmanlı devletini 1. Dünya Harbine sokarak on binlerce askerimizin şehit olmasına, yüz binlerce insanımızın da yurdundan yuvasından göç etmesine sebep oldular. Sonunda da Osmanlı devleti paramparça oldu…)

 

 

 

ERMENİLER:

 

Biz Ermenilere hiçbir zaman zulmetmedik. Bilakis çok lütuflarda bulunduk. Onları aramıza aldık. Vaktiyle en süfli hizmetlerde bulundukları hâlde sonraları içlerinden birçoklarını vezir bile yaptık. Şimdi bunları unutup da tarihlerinden mazilerinden bahsetmeye ne lüzum var?

 

YUNANLILAR:

 

Bizim hükûmet aleyhindeki komiteciler en ziyade İngilizlerle Yunanlar alakadar olurlar. Emin olun, bugün Avrupa’da bulunup da hükûmet aleyhinde çalışanları el altından himaye eden ve belki de onlara yardım eden İngilizler ve Yunanlardır. Ah bu İngilizler! Saman altından su yürütürler!

 

MUSEVİLER:

 

Bizdeki diğer milletler gibi Musevilerin de gizli emelleri vardır. Onlar da, Yafa ve Kudüs cihetlerinde yerleşmek, kendine merkez teşkil etmek istiyorlar. Bir tarihte bana da müracaat ettiler.

 

***

 

Sultan Abdülhamid Han, dış siyasetteki başarısının sırrını da şöyle ifade ediyor:

 

“Her vasıtaya müracaat ederek Ruslarla, İngilizlerin arasını açtım. Son zamanlarıma kadar bu iki hükûmetin birleşmesine mâni olmak için elimden gelen her şeyi yaptım. Bunda da en çok nasıl muvaffak oldum bilir misiniz? Daima Rusların izzeti nefislerini okşamakla!


.

Depremle yaşamayı nasıl öğreniriz?

5 Mart 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Doç. Dr. Ufuk Sözcü

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Öğretim Üyesi

ufuk.sozcu@gop.edu.tr

 

Türkiye, 6 Şubat sabahına tarihinin en büyük afeti ile uyandı. İlki saat 04.17’de 7,7 büyüklüğünde Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde, ikincisi ise saat 13.24’te 7,6 büyüklüğünde Elbistan’da yaşanan bu ikiz deprem, jeolojik açıdan çok nadir görülen bir olaydı. Dünyada 7 ila 8 büyüklüğündeki depremler yılda ortalama 17-18 defa gerçekleşmektedir. Aynı gün içerisinde gerçekleşmesi ve yaklaşık 2 dakika sürmesi bu depremlerin boyutunu tahmin etmek için yeterli verilerdir. Maalesef bu depremler sonucunda şu ana kadar 45 binden fazla insanımız hayatını kaybetmiştir.

 

Türkiye, jeolojik yapısı gereği deprem üretebilecek pek çok diri faya sahiptir ve ülkemizde her zaman depremlerin yaşanması mümkündür. AFAD verilerine göre Türkiye’de yıllık ortalama 20-25 bin deprem yaşanmaktadır. Bu veriler bize depremlerle yaşamayı öğrenmemiz gerektiğini göstermektedir.

 

DEPREM OKURYAZARLIĞI NEDİR?

 

Bu kontekste “deprem okuryazarlığı” teriminin literatürdeki yerinin güçlenmesi gerektiğini ifade etmeliyiz. Peki, deprem okuryazarlığı nedir? Öncelikle okuryazarlığı tanımlamakta fayda var. Okuması, yazması olan kimseye okuryazar denilmektedir. Günümüz bilgi ve teknoloji çağında bu klasik tanımın çok daha ötesine geçilmiştir. Okuduğunu anlamanın yanında bilgiyi özümseyen, analiz eden, eleştiren ve değerlendiren kişiler, modern okuryazarlık tabirini karşılamaktadır. 

 

Deprem okuryazarlığı; kişinin depremin önlenmesi, depreme hazırlık ve müdahale ile deprem sonrası iyileştirme faaliyet­leri bağlamında doğru kararlar vermesini ve kurallara uymasını sağlayacak bilgi, tutum ve davranışlara sahip olmasıdır.

 

Özellikle modern afet yönetimi süreçleri açısından risk yönetimine ağırlık verecek bilgi, tutum ve davranışlar geliştirmeye odaklandığını ifade etmek gerekir. Bunun yanında deprem okuryazarlığını bir deprem uzmanı olmaktan ziyade depreme ait temel bilgi, tutum ve davranışlara sahip olma şeklinde değerlendirmekte fayda vardır.  

ÖNCE BİLGİ

Deprem okuryazarlığı bilgi, tutum ve davranış olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. Bilgi boyutu, temel kısmı teşkil etmekte olup bunun tutum ve davranışa dönüştürülmesi gerekmektedir. Örneğin fay hattı üzerinde yerleşim yeri kurmanın veya dolgu-gevşek arazilerden ev almanın riskli olduğunu bilmek bu türden bir bilgidir. Bu bilgiye sahip olmak önemli olmakla beraber, yeterli değildir. Deprem açısından riskli yerlerde oturmaya karşı direnç göstermek deprem okuryazarlığının tutum boyutuna işaret etmektedir. İnsanlar bir davranışta bulunmak için önce olayı, durumu içselleştirir. O yüzden tutum boyutu davranış öncesi önemli bir basamaktır. Kişilerin oturacağı binanın zeminini, arazi yapısını araştırarak seçmesi ve yerleşmesi deprem okuryazarlığının davranış boyutunu oluşturmaktadır.

 

Aynı şekilde bir de “tehlike avı” ile ilgili örnek verelim: Vatandaşların evlerinde riskli gördükleri eşyaları bilmesi bilgi boyutunu oluştururken bu eşyaların depremde kendisine zarar vereceğine inanması tutum boyutunu oluşturmaktadır. Zira 1999 Gölcük depremindeki ölümlerin %3’ü, yaralanmaların %50’si yapısal olmayan hasarlarla gerçekleşmiştir. Riskli eşyaların sabitlenmesi, yer değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması faaliyeti de davranış boyutuna işaret etmektedir. Burada verilen örneklerdeki gibi deprem okuryazarı bir kişi önce bilecek, sonra bu bilgiyi içselleştirip davranışa dönüştürecektir.

 

Deprem okuryazarlığı, deprem uzmanı olmaktan ziyade depreme ait temel bilgi, tutum ve davranışlara sahip olma anlamına gelmektedir. Deprem okuryazarlığı, fertlerin bulundukları eğitim seviyesinden ya da sahip oldukları mesleklerden bağımsız olarak her bireyin sahip olması gereken bir okuryazarlıktır. Bu bağlamda deprem okuryazarlığı disiplinler arası bir konumda olması gerekmektedir.

 

Deprem okuryazarlığına yönelik çalışmaların sadece kişi özelinde ya da kurumlar nezdinde yapılması yeterli olmayacaktır. Deprem okuryazarlığını geliştirme adına topyekûn bir çalışma gerekmektedir. Deprem okuryazarlığı eğitim boyutu, saha (alan) boyutu ve yönetim boyutu olarak farklı disiplinlerin bir arada olmasını gerektirmektedir. Eğitim boyutunda örgün eğitimde coğrafya başta olmak üzere deprem ile ilgili konuları içeren branşlarda eğitimler verilmesi, bu eğitimlerin uygulamalı bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde üniversitelerde bütün bölümlerde depremin öncelendiği afet okuryazarlığı derslerinin zorunlu şekilde verilmesi yerinde olacaktır.

ARAMA KURTARMA EKİPLERİ GENİŞLEMELİ

Saha boyutunda ise temel mühendislik birimleri (jeoloji-deprem-jeodezi-harita vs.) müteahhitler, şehir planlamacıları, coğrafyacılar yerleşim yerinin seçiminden, binanın yönetmeliklere uygun şekilde yapılması noktasında yetki ve sorumluluk sahibi olmalıdırlar. Yine saha boyutunda arama-kurtarma ekiplerinin kurulması, ekiplere insanların dâhil edilmesi bulunmaktadır. Kahramanmaraş depremi gibi 11 şehri etkileyen 100 bin kilometre kareden daha geniş bir alanda hissedilen depremlerde çok sayıda arama-kurtarma ekiplerine ihtiyaç duyulmaktadır. AFAD ve UMKE’ye bağlı arama kurtarma ekiplerindeki vazifeli kişi sayılarının artırılması önem arz etmektedir. Doğrudan bu kurumlara bağlı çalışanların yanı sıra AFAD gönüllülerinin sayıca artması gerekmektedir.

 

Üniversite öğrencilerinin AFAD aracılığıyla zorunlu olarak temel ve destek afet eğitimleri alarak mezun olmalarının sağlanması da afet sonrasındaki eğitimli ekip sayısına katkı sağlayacaktır. Bu noktada Millî Eğitim Bakanlığının Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak kurulan AKUB (Arama Kurtarma Birimi) ekiplerinin son yaşanan depremde sahada önemli katkılar sağladığını belirtmek gerekiyor. Öğretmenlerden oluşan AKUB ekip sayılarının AFAD eğitimleri ile artırılması bu gibi afetlerde arama ve kurtarma çalışmalarına çok fayda sağlayacaktır.

 

Resmî arama kurtarma ekipleri dışında sivil toplum kuruluşlarına ait ekiplerin de varlığı ve sayısı önemlidir. Bu faaliyetlerin yürütülmesi ve denetlenmesi deprem okuryazarlığı yönetim boyutunu oluşturmaktadır. Yönetim boyutunda İçişleri Bakanlığı, Millî Savunma Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı başta gelmektedir. Denetlenen yapı ve diğer çalışmalar bireylerin deprem okuryazarlığına önemli ölçüde katkı sağlayacaktır. Bunun yanında deprem okuryazarı olarak bireylerin gördüğü, tespit ettiği yanlış uygulamaları yönetim boyutunda yer alan kurum ve kuruluşlara bildirmesi kontrol mekanizmasına katkı sağlayacaktır.

AFET DERSİ ŞART

Deprem okuryazarı bir müteahhit kadar deprem okuryazarı bir öğretmen, öğrenci veya üst düzey yöneticilerin bulunması çok önemlidir. Bu sebeple “Deprem ülkesi” şeklinde nitelendirilen ülkemizde deprem okuryazarlığı konusunun gündemde tutulmasının, unutulmamasının faydalı olacağı kanaatindeyiz. Bu noktada Millî Eğitim Bakanlığının hazırladığı öğretim programlarında afetlerle ilgili kazanımların bir çatı altında birleştirilerek “Afet Okuryazarlığı” adı altında bir derste toplanmasını öneriyoruz. Bu dersin anaokulundan üniversiteye kadar tüm kademelerde zorunlu olması yerinde bir uygulama olacaktır.


.

Modern dünyada toprak mimari!

12 Mart 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Serkan Duman
Yüksek Mimar
sdmimmimarlik@gmail.com

 

Türkiye’de yaşanan son depremler, aniden bütün öncelik sıralarını değiştirdi; en başta devlet en son ise fert olarak herkesi etkiledi. Durumumuzu yeniden değerlendirmeye aldık, hayatı yeniden doğmuş gibi sorgulamaya başladık…

 

İşim münasebetiyle köyleri geziyorum. Kırsala yerleşmek isteyen insanlarla ve köylülerle çok vakit geçirme fırsatım oldu. Deprem sonrası gittiğim köylerden birindeki Ahmet Abi’nin sözleri aklımda kaldı. Muğla’nın bir Türkmen köyünde kendine bahçesiyle, avlusuyla âdeta küçük bir cennet kurmuş olan Ahmet Abi, endişeyle betonarme evini göstererek, “Serkan Bey bu ev 1980 yılında yapıldı. Şimdi ne yapmalıyım?” diye soruyordu. Şüphesiz bizzat beton uzmanları tarafından dile getirilen “Betonarme iyi yapılırsa bile ortalama ömrü 40-50 yıldır” bilgisini duymuştu.

 

Peki, bu durum nasıl ortaya çıkmıştı? 19. yüzyılın başlarında bulunan beton, nasıl olmuştu da Türkiye’nin geleneksel anlamda en gelişkin ev yapım modellerini bile geride bırakıp köylere kadar girmiş ve eskimişti bile?

BETON ÖNCE KABUL GÖRMEMİŞTİ

Aslında beton, bulunduktan sonra uzunca bir dönem kabul görmedi. Betonun kullanılması gerektiğini düşünen bazı mimar ve mühendisler, betonarme inşa sisteminin yayılması için yıllarca uğraşılar verdiler. Sonuç olarak beton, bulunduğu Fransa ve İngiltere gibi ülkelere nazaran gelişmekte olan veya geri kalmış ülkelerde neredeyse su gibi kullanılmaya başladı. Öyle ki örneğin Çin’in 2011 ile 2013 yıllında kullandığı beton miktarı, ABD’nin son asırda kullandığından daha fazlaydı. Türkiye ise inşaatın hızlı olduğu dönemlerde dünyanın en büyük 3. çimento üreticisiydi.

ÇEVRE KİRLİLİĞİ BERABERİNDE GELİYOR

Beton öyle bir malzeme ki içinde kullanılan çimento ve demir gibi malzemelerin üretimi için hem büyük enerji harcanmakta hem de ciddi çevre kirliliği ortaya çıkmaktadır. Ömrünü dolduran betonun molozu ise geri dönüştürülememesiyle büyük problemler ortaya koymaktadır. Buna ek olarak tipik betonarme inşa biçiminde kullanılan yalıtım vs. malzemelerin de hiç de masum olmadığı ortadadır.

 

Betonun tek sıkıntısı malzeme özelliklerinde değildir. Beton aracılığı ile ortaya çıkan, şehirleri yoğunlaştıran ve hiç de insani olmayan bir model sunan apartman sistemi de ayrı bir sorun oluşturmaktadır. Ülkemize baktığımızda betonun geleneksel kodları kullanarak yürüdüğünü, mevcut konut stokunun üzerine yükselerek ilerlediğini görüyoruz. Bir iki katlı konutlardan oluşan mahallelerimiz, beton ile birlikte aşırı yoğun ve niteliksiz kent parçalarına dönüşmüştür. Şimdi bir de bu kentler betonun ömrünü tamamlama problemi ile boğuşmaktadır. Oysa yüzlerce yıllık geleneksel evler hâlâ ayakta durmaktadır.

 

Artık şehirlerimizdeki yoğunluk sebebiyle insanların önemli bir bölümü, günün birkaç saatini sadece trafikte harcamakta, iş mesaisi de düşüldüğünde kendisine ancak birkaç saat ayırabilmektedir. Bu kısacık süreyi çocuklarına mı, kitap okumaya mı, TV seyretmeye mi yoksa internette gezinmeye mi ayıracaktır? Yine bu şehirleşmeden çocuklar da mağdur olmuş, oyun oynamaya güvenle çıkabilecekleri bir sokak bile kalmamıştır. Doğadan kopuk yaşam alanları, yetişen nesillerin önceki nesillere göre psikolojik, fizyolojik ve biyolojik değişimini getirmiş, sosyokültürel anlamda incelenmeye muhtaç bir insan modeli ortaya çıkarmıştır.

 

Konutlar sadece sağlamlık açısından değil, iklim, coğrafya, psikoloji, fıtrat ve insanilik yönünden de değerlendirilmelidir. Tıpkı deprem ülkesi olduğumuz gibi örneğin kuraklık da kapımızdadır. Ancak bu soruna da gözümüzü kapamış ve hatta kafamızı kuma gömmüş durumdayız. Kuraklık işin sadece bir veçhesini oluşturmaktadır. Mimari bütün problemleri değerlendirmeyi, üzerine de daha iyisini araştırmayı gerektiren bir uğraşı alanıdır. Felsefecilerin mimariyi bu kadar önemsemesi bu sebepledir. Mimari ve şehircilik uzun yıllarda ortaya çıkan bu sebeple de üretimi zor bir alandır. Bir meyvenin ortaya çıkması için baharı beklemek gerektiği gibi mimarinin mükemmelen oluşabilmesi de toplumsal düzeyde bir mutabakat gerektirir. Şehir toplumun aynasıdır.

ÇIKIŞ YOLU TOPRAKTA MI?

Sürekli problemlerden bahsedip, çözüm önermeyen insanlardan olmamaya çalıştım. Mimari ve şehirciliğe uzun yıllardır kafa yoran birisi olarak problemleri uzun yıllar önce fark ettiğimden dolayı çözüme yönelik çalışıyorum. Bu bağlamda toprak/kerpiç mimarisini en doğru yollardan biri olarak görüyorum.  Bu tarz mimari doğası gereği birçok sorunu gidermektedir. Nasıl ki betonun vahşi tabiatı kendiliğinden sıkıntılar doğuruyorsa toprak da tam tersi olarak işliyor.

 

Toprak mimarlığı üzerine düşünmeye başlayan bir zihin yeni bir yola girmiş olur. Bu yol çevreye, iklime, coğrafyaya ve insana olan bakışı değiştiren bir yoldur. Toprak hem mahiyeti itibarıyla hem de vadettikleri ile oldukça esnek ve çeşitliliğe açık bir inşa biçimidir. Salt malzeme olarak ele almak da doğru olmayacaktır.

 

Toprağın özellikle Türkiye için başat bir özelliği vardır. O da dünyada bilinen ilk kerpiç yapıların Çatalhöyük ve Aşıklı Höyük’te inşa edilmiş olmasıdır. Toprak hem taşıyıcı hem de dolgu malzemesi olabilmektedir. Bu yönüyle diğer birçok malzemeden ayrışır.

 

Türkiye, bir ahşap ülkesi değildir. Ahşap üretiminde dışa bağımlıyız. Bugünden başlayarak bir ahşap politikası üretmemiz gerekmektedir. Taş için ise taş ocakları açmak lazım gelmektedir. Oysa toprak sınırsız bir malzemedir.

TOPRAKTA ISI YALITIMI ÜST SEVİYEDEDİR

Toprak mimarlığı tam bir çevreci inşa sistemidir. Öncelikle üretiminde enerji harcanmaz. Toprak evlerde ısı yalıtımı başka bir malzeme kullanılmamasına rağmen en üst seviyededir. Bu da ısıtma ve soğutma için düşük enerji harcanması anlamına gelir. Yapılan araştırmalara göre, 60 cm’lik kerpiç duvarın verdiği ısı konforunu, dolu tuğla 1,20 metre, taş duvar 1,75 metre, betonarme duvar ise 3,15 metre olması hâlinde verebilmektedir. Yine bir toprak evin dönüşümü de kolaydır. Toprak yeniden kullanılabildiği gibi karışılmazsa doğaya dönmektedir.

 

İlk konutların toprak olması gibi örneğin 7. yüzyılda inşa edilmiş Medine’deki Mescid-i Nebevi ve Hazreti Peygamber’in evi de topraktandır. 2. asırda Roma’da taştan ve Roma Betonu’ndan inşa edilen Panteon düşünüldüğünde, toprağın cami için seçilmesinin bir zorunluluktan ziyade tercih olduğu da anlaşılmaktadır. Sadece bu durum bile Müslümanların en azından duygusal manada kerpiç ile kurması gereken duygusal bağı açıklar.

DÜNYADA TOPRAK MİMARLIĞI

Bugün dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde, toprak mimarlığı yeniden canlanmış ve geleneksel tekniklerin yanına modern teknikler de eklenmiştir. Bu ülkelerin arasında Japonya, Yeni Zelanda ve ABD gibi “deprem ülkeleri” de vardır.

 

Toprağın bir diğer güzel yanı da ARGE ve gelişime açık bir malzeme olmasıdır. Şu anda dünyada 13 farklı toprak inşa tekniği kullanılmaktadır. Bu tekniklerin sayısının artacağı da kesindir. Konu üzerine eğilen ülkeler bu yeni teknolojinin de sahibi olacaktır. Ayrıca toprak sadece bir taşıyıcı ya da dolgu malzemesi değil her çeşit yapı malzemesinin ana maddesi olabilmektedir.

 

Özellikle Türkiye için toprağın önemli bir çözüm sunduğundan bahsettim. Bu çözüm üzerine kafa yorulduğunda hem şehircilik hem de insani ihtiyaçların çözümü açısından ne kadar kıymetli noktalara gidebileceğimizi de göreceğiz.

 

Öncelikle konutların su, elektrik ve market gibi dış bağımlılıklarını azaltmalıyız. Evlerimiz âdeta fişe takılı, plug-in gibi işleyen sistemler. Afet anında veya genel olarak ufak bir sıkıntı dahi olsa enerji, su ve yiyecek gibi ihtiyaçlar giderilemiyor. Güneş enerjisi, yağmur suyu hasadı, tabii yöntemlerle ısıtma soğutma, bahçeli evler ile bahçe kullanımı, kompost üretimi vs. konuların artık tam anlamıyla gündeme gelmesi bir mecburiyettir.

 

Bugün köylerimiz boşalmaya devam etmekte, yaşlı nüfus artmakta buna rağmen köy hâlâ üretmeye devam etmektedir. Öyle ki maddi sıkıntı dönemlerinde bile köyden gelen erzaklar, birçok yaraya merhem olmaktadır. Deprem sonrası köylülerin kendi ürettikleri ekmekleri paylaşabildiklerini ve enkaz altında kalan kişileri kendi imkânlarıyla çıkarabildiklerini biliyoruz. Ancak köy nüfusu yaşlanmakta ve köyler boşalmaktadır. Bu sebeple köyün önemini yeniden kavramalıyız.

“KÖYLERDEN OLUŞAN BİR DEMET”

Titus Burckhardt’ın eski İstanbul için “köylerden oluşan bir demet” ifadesini kullanması boşuna değildir. Geleneksel şehirlerimiz köyden tamamen farklı yerler değildi. Tıpkı köydeki gibi doğa ile iç içe ve üretimin yapıldığı yerlerdi. Evden otoparka inen oradan da bir servisle okula giden ve “steril” ortamlarda büyüyen şehir çocuklarına nazaran; eski yerleşimlerimiz, komşu gözetiminde, rahatça sokağa çıkabilen, bahçede çamurdan ev yapma oyunu oynayan çocukların yetiştiği yerlerdi. Bu noktada en azından şehirlerimizi köy-kent arakesitini düşünerek inşa etmeye çalışmalıyız. Köylerimizi de yeniden kalkındırmalıyız. Herkes şehirde yaşamak zorunda olmamalı.

KERPİÇTEN GÖKDELENLER!

Toprak malzeme ile yüksek binalar da yapılabilmektedir. Hatta ilk apartmanlar topraktan inşa edilmiştir. Yüksek olma ihtiyacı ise güvenlik kaygısındandır. “Çölün Manhattan’ı” denen Yemen’deki yüksek kerpiç yapılar buna örnek verilebilir. Günümüzde ise toprak yapılar ile çalışan Alman mimar Anna Heringer hayalinin Manhattan’a topraktan bir gökdelen inşa etmek olduğunu söyler ki bu teorik olarak mümkündür. Ancak toprak insanı kolay bir inşa modeli olarak alçak katlı yapı sistemine otomatikman yönlendirir. Zaten yapılması gereken de budur.

 

Hollanda’nın kilometrekareye düşen insan sayısı Türkiye’nin dört katıdır. Buna rağmen Hollanda nüfusunun %80’i müstakil evlerde oturmaktadır. Yani bize söylenen “yer yok” ifadesi kocaman bir yalanın ya da cehaletin ürünüdür. Bizim apartmanlaşma serüvenimizin ana sebebi yer olmaması değil, ulaşım problemini çözememiş oluşumuzdur. Bir başka çözüm olarak ise bağımsız ve küçük şehirleşme biçimlerini ortaya koyamayışımızdır. Bunun da ana nedeni üretimin uzunca bir dönem Marmara Bölgesi'ne sıkışmış olmasıdır. Şu saatten sonra imkânlarımız oldukça artmıştır. Araç sayısı da, ulaşım ağı kurma becerimiz de yükselmiştir.

YENİ BİR HAYAT MÜMKÜN

Coğrafyamız, iklimimiz, tarihimiz ve geleneğimiz benzersiz. Tıpkı bunun gibi benzersiz ihtiyaçlarımız ve bize ait sorunlarımıza kendimiz bir çözüm bulmalıyız. Açıkçası toprak mimarlığını ya da müstakil evin önemini anlatabilmek için kendimi “gelişmiş” ülkelerden örnek vermek zorunda hissetmek beni rahatsız ediyor. Velev ki bütün dünya apartmanda yaşasın, çevreyi düşünmesin, toprağı mimaride kullanmayı aklına getirmesin; biz yine de bunları yapmalıyız. Artık kuyruk olmayı bırakmalı ve kendi beynimizi kullanmayı öğrenmeliyiz. Öncü olmak bize uzak değil. Yeni bir hayat mümkün!


.

Kentsel dönüşümün çaresi

19 Mart 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Ahmet Fehim

Hukukçu yazar

 

Türkiye’de yaşanan 6 Şubat Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonra, kentsel dönüşüm yeniden birinci gündeme oturdu. Koltuğu hayırlı olsun! Bu “koltuk”, binlerce cana mal olduktan sonra da olsa, sorumlular tarafından doldurulmak istenmektedir. Bu sebeple, herkes bir şeyler söylemektedir.

 

Aslında, herkesin bir şeyler söylemeye hakkı vardır. Zira fiilî olarak yüz binin üzerinde cana mal olan, zararları gidermek için tahminen yüz elli milyar dolara ihtiyaç duyulan bir ortamda, herkesin bir şey söylemek hakkıdır. Hatıraların kaybolduğu, gözyaşlarının sel olduğu, yıkıntılar içindekilerin açıldığı bir ortamda, herkesin bir duaya, hakkı vardır.

6.306 SAYILI KANUNU İPTAL EDENLER NEREDELER!

Deprem gerçeğini göz önünde bulunduran o zamanın iktidarı, Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunu 31 Mayıs 2012 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlayarak yürürlüğe koymuştur. Ancak, yine o zamanın ana muhalefet partisi, bu kanunun iptali için Anayasa Mahkemesi’ne müracaat etmiştir. Anayasa Mahkemesi ise hukuk adına, hayat hakkını öncelemeden, bu talebi kabul etmiştir. Hayat hakkı, her şeyin önünde olması gerekirken, bu göz ardı edilmiştir. Şimdi bu çevreler, maalesef timsah gözyaşları dökmektedir.

 

Anayasa Mahkemesi’nin, 2012/187 esas ve 2014/41 karar sayılı, 27 Şubat 2014 tarihli kararı ile 6.306 sayılı kanunun, aşağıda belirtilen ana maddeleri iptal edilmiştir.

 

Kararın altına imza atan ise, o zamanın Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç ve onun gibi düşünenlerdir.

 

Bu iptaller, kentsel dönüşüme vurulmuş en büyük darbedir. Depreme çare üretmek için çıkarılan 6.306 sayılı Kentsel Dönüşüm Kanunu, bu iptallerle kadük hâle getirilmiş, işlemez olmuştur.

ANAYASA MAHKEMESİ, HUKUKU, HAYAT HAKKININ ÖNÜNE ALDI, HATA ETTİ

Özetle: 1- Yürütmenin durdurulması kararı verilemez maddesi iptal edilmiş, vatandaşlar, açtıkları davalarla yürütmenin durdurulması kararı almışlar ve böylece kanun uygulanamaz hâle getirilmiştir.

 

2- Özel kanunlardaki kısıtlamalar uygulanmaz maddesi iptal edilmiş, böylece uygulama alanı daraltılmıştır.

 

3- Bölgesel ve pafta bazında uygulamaya imkân veren madde iptal edilmiş, bir kişinin binası sağlam ise, bölge uygulaması yapılamaz hâle gelmiştir.

Yazık!

İPTAL EDİLEN MADDELERİN METİNLERİ

3. MADDE, (7) “Bu Kanunun uygulanması için belirlenen alanların sınırları içinde olup riskli yapılar dışında kalan diğer yapılardan uygulama bütünlüğü bakımından Bakanlıkça gerekli görülenler de bu Kanun hükümlerine tabi olur.”

 

4. maddesi şöyledir: “(1) Bakanlık veya uygulamayı yürütmesi hâlinde TOKİ veya İdare, riskli alanlarda, riskli yapıların bulunduğu taşınmazlarda ve rezerv yapı alanlarında bu Kanun kapsamındaki proje ve uygulamalar süresince her türlü imar ve yapılaşma işlemlerini geçici olarak durdurabilir.

 

6. MADDE (9) “Bu Kanun uyarınca tesis edilen idari işlemlere karşı tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu uyarınca dava açılabilir. Bu davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemez.”

 

(10) Bu Kanun uyarınca yapılan iş ve işlemlere ilişkin olarak adrese dayalı nüfus kayıt sisteminde belirtilen adreslere yapılan tebligat, muhataplarına yapılmış sayılır.

 

9. maddesi şöyledir:

“(1) Bu Kanun uyarınca yapılacak olan planlar, 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununda ve imara ilişkin hükümler ihtiva eden özel kanunlar da dâhil olmak üzere diğer mevzuatta belirtilen kısıtlamalara tabi değildir.

 

… bu Kanunun uygulanmasını engelleyici hükümleri ve diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. Ancak, bu Kanunun öngördüğü uygulamalar sırasında, bahsedilen kanunların amaçları ayrıca gözetilir. Uygulamalar için 6831 sayılı Kanuna tabi alanların kullanılması zaruri olduğu takdirde, başka yerlerde en az bu alanlar kadar alanın ağaçlandırılması, 3573 sayılı Kanuna tabi alanların kullanılması zaruri olduğu takdirde de, başka yerlerde en az bu alanlar kadar alanın zeytinlik alan hâline getirilmesi mecburidir.”

İPTAL ETTİNİZ DE NE OLDU?

İdare Mahkemeleri ve Danıştay’da açılan davalarda yürütmeyi durdurma kararları verildi ve olmadık sebeplerden dolayı, riskli alan, riskli yapı ve rezerv alan kararları iptal edildi.

 

Asliye Hukuk Mahkemelerinde, uygulamaya yönelik kanunun 6. maddesinden dolayı tedbir kararları verildi. Hatta Sulh Hukuk Mahkemesinin verdiği, kat malikleri kurulu kararları bile tedbiren durdurup iptal edildi.

 

Canından bezen müteahhitler, kentsel dönüşüm işinden kaçtılar, uzak durdular. Binalar yenilenmedi, şehirler yenilenmedi, master planlar yapılmadı. Böylece, arsa sahipleri, arsalar üzerinden olmadık şartlar ile rant peşine düştüler.

 

Şimdi herkes ağıt yakmakla meşgul!

 

Biz o zaman da çok çırpındık. “Yapmayın, etmeyin. Bu karar hatalı olur” dedik. Yeniden kanun metinleri yazıp, ilgili iradelere gönderdik. Fakat sesimiz zayıf kaldı. Seçimlerden, darbe girişimlerinden, ekonomik krizlerden, bizi duyan olmadı. Şimdi, sade bir vatandaş olarak, yine bir teklif yapıyoruz.

 

Kentsel dönüşüm konusu, 6.306 sayılı kanuna eklenecek bir madde ile çözülecek bir konudur. Bunun için iradenin, idarenin sağlam durması, vatandaşların artık rant peşinde koşmaması ve birilerinin, bu kanunda iptali için, Anayasa Mahkemesine koşmaması lazımdır. Anayasa Mahkemesi’nin de hayat hakkına öncelik vermesi lazımdır.

 

İşte madde teklifimiz...

 

6.306 SAYILI AFET RİSKİ ALTINDAKİ ALANLARIN DÖNÜŞTÜRÜLMESİ HAKKINDA KANUNUNA  EK MADDE EKLENMESİ HAKKINDA TEKLİF EK MADDE:

 

 “2960 sayılı Boğaziçi İmar Kanunu kapsamına giren bütün alanlar ile İstanbul, Fatih ilçesi hudutları içindeki bütün alanlar ve sit alanı olarak farklı kanunlarda belirtilen bütün alanlarda işbu ek madde hükümleri, öncelikle uygulanacaktır. Bu ek madde, özel kanun hükmündedir.

 

Belirtilen bu alanların tamamında, imar planları bahçeli ve ayrık nizama göre uygulanacaktır.

 

Bu alanlarda, bir yıl içinde, ada bazında müracaat ve mülkiyet sahiplerinin %51’inin idarelerden herhangi biri ile Kat karşılığı inşaat ve Gayrimenkul Satış vaadi sözleşmesi veya hasılat paylaşması sözleşmesi ile yüzde elli ilgili idare payı ve yüzde elli mülkiyet sahiplerinin hakkı olarak anlaşmaları, anlaşmak için müracaat etmeleri hâlinde, anlaşanların, üç ay içinde taşınmazı tahliye ederek, ilgili idareye teslim etmeleri kaydıyla, bu ek maddeden faydalanma hakkı olacaktır.

 

Bir yıl içinde, böyle bir anlaşma yapılma isteğinin ilgili idareye bildirilmemesi veya maliklerden kaynaklı sebeplerle yüzde elli birinin anlaşma yapmaması hâlinde, ilgili idarenin, emlak beyan değeri üzerinden, belirtilen taşınmazları acele kamulaştırma hakkı olacaktır.  Acele kamulaştırma bedelinin ödenmesini takiben üç ay içinde, taşınmaz maliklerini, ilgili idarenin, emniyet marifetiyle, tahliye ettirme hakkı olacaktır.

Bu ek madde kapsamında idare demek, Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı veya Toplu Konut İdaresi Başkanlığı veya taşınmazın bulunduğu yerin ilçe belediye başkanlığı veya taşınmazın bulunduğu yer Büyükşehir Belediye başkanlığı olarak anlaşılacaktır. Taşınmaz sahiplerinin yüzde elli birinin bu idarelerden biri ile yapacağı anlaşma veya birine yapacakları müracaat, bu ek maddeden faydalanma hakkını verecektir.

Bu kanundan faydalanmak isteyen hak sahibi, azınlıkta kalır ise, bunun hissesi acele kamulaştırılmayacak ve bu kanundan faydalanması, ilgili idarece temin edilecektir.

 

Bu ek madde kapsamına giren taşınmazların bulunduğu yerlerde, parsel ve ada bazlı uygulamalarda, Taks 0.25, Hmax 10.50  yani giriş kat, birinci kat ve ikinci kat ve pafta bazlı uygulamalarda Taks 0.35 ve Hmax 12.50 yani giriş kat, birinci kat, ikinci kat ve üçüncü kat şeklinde uygulanacaktır.

Taşınmazın bulunduğu bütün sokaklara en az 3 m2 çekme mesafesi ve yan parsel binalarına ise en az 5 m2 çekme mesafesi olacaktır. Pafta bazlı uygulamalarda, birinci bodrum kat, otopark olarak uygulanacaktır. Kot farkı dâhil olmak üzere, parsel, ada, pafta bazlı uygulamalarda, yol altına hiçbir şekilde iskân verilmeyecektir. Birden fazla yola cephesi bulunan alanlarda, en az yol seviyesi baz alınacaktır.

 

Bu ek madde kapsamında, ilgili idarenin vereceği ruhsat geçerli olacak ve ayrıca, başkaca bir kurumdan veya kuruluştan 2863 sayılı kanun dâhil,  izin alınmasına gerek kalmayacaktır.

 

Bu ek maddenin uygulanması sırasında, imzadan kaçınan maliklerin, mülkiyet hakları, ilgili idare tarafından vekâleten takip, temsil edilecek, buna göre, kat irtifakları kurulacaktır. Kanunen yetkilendirilmiş sayılacaktır.

 

Bu ek maddenin uygulaması ile ilgili açılan davalarda, yürütmenin durdurulması ve tedbir kararı verilemeyecektir. Bu maddenin uygulanmasından dolayı, zarara uğradığını iddia eden malik, uğradığı zararın tazmini için dava açma hakkına sahiptir.

 

İlgili idare, Kat Karşılığı inşaat ve gayrimenkul satış vaadi veya hasılat paylaşımı ile akdettiği sözleşmelerin konusu olan inşaatları, bizzat yapacağı gibi, ana sorumluluk kendisinden kalmak kaydıyla, müteahhitlere yaptırabilecektir. Burada davet esası geçerli olacak ve üç firma davet edilerek, en uygun fiyatı verene, arazinin emlak beyan değerinin yüzde onu oranında teminat mektubu almak kaydıyla, ihale edebilecektir. Bu ihalelere karşı açılacak davalarda da, yürütmenin durdurulması ve/veya tedbir kararı verilemez.

 

Parsel ve ada bazlı inşaatlar, ilgili idarenin ruhsat vermesinden itibaren en geç 12 ay içinde ve pafta bazlılarda, 24 ay içinde, anahtar teslim bitirilecektir. Bu sürelerin aşılması, mücbir sebep haricinde olduğu takdirde, ilgili idare, geciken her ay için, aylık, her bir bağımsız bölüm sahibinin, rayiç kira bedelinin iki katı oranında, tazminat talebini karşılamak zorundadır.

 

Parsel ve ada bazlı uygulamalarda, sözleşmeye imza atmayan malik, çoğunluğun imzaladığı veya müracaat yaptığı, kat karşılığı inşaat ve gayrimenkul satış vaadi sözleşmesinin veya hasılat paylaşımı sözleşmesinin uygulanasının gecikmesine sebep olduğu takdirde veya imza atan malik tahliye etmeme veya sair nedenlerle, bu maddenin uygulanmasına engel olması hâlinde, her bir bağımsız bölüm sahibine, rayiç kira bedeli kadar geciken her ay için tazminat ödemeyi kabul etmiş sayılacaktır.

 

Bu ek maddenin uygulanması için, Kat malikleri kurulu onayına, anlaşılan idare dışındaki idarelerin onayına, özel kanunlarla ilintili olması hâlinde, ilgili özel kanun kurumlarının onayına ihtiyaç bulunmayacaktır. Anlaşmak için, binaların yıkılmış olması şartı aranmayacaktır.

 

Bu kanunun uygulanması sebebiyle, noterden, tapudan, ilgili idareden yapılacak işlemlerin hiç birinde, harç, damga resmi, KDV, stopaj veya sair nam adı altında, hiçbir vergi ve masraf alınmayacaktır.

 

Bu maddenin uygulanmasının istisnası, parsel, ada veya pafta bazında yüzde 51 paydaş bu maddeden faydalanmak istemediklerine dair karar verirlerse bu madde yüzde 51’in sahibi olduğu taşınmaz hakkında uygulanmaz.

 

Boğaziçi İmar Kanunu, İstanbul ili Fatih ilçesinde sur içindeki taşınmazlar ve sit alanı kapsamı dışında kalan taşınmazlarla ilgili olarak bu madde, her idarece belirlenecek ve maliklerle mutabık kalınacak kat karşılığı inşaat sözleşmesi ve gayrimenkul Satış vaadi sözleşmesi ile hasılat paylaşımı sözleşmesinde mutabık kalınacak oranlarda, bu madde de yazılı diğer hükümlere tabi olarak, uygulanır. 

 

Bu fıkraya giren taşınmazlarda Taks 0.40, Hmax 24.50 oranını geçmemek yani 6 katı geçmemek üzere uygulanır.

 

Bu ek maddenin uygulanmasından kaynaklı davalar, taşınmazın bulunduğu ilçe veya il, Asliye 1. Hukuk Mahkemesinde basit yargılama usulüne göre, acil işlerden olarak, adli tatil dâhil görülür. İdarelerin verdiği kararlarla ilgili davalarda, bu mahkemede görülür.

 

Bu davaların takibinde, dava açılmasına sebep olan taraf, davayı kaybeden taraf aleyhine, diğer yanın ödediği akdi ücreti vekâleti de ödemesine hükmedilir.

 

Bu ek madde ile ilgili açılacak davalarda, görülecek davalarda ve icra takiplerinde, itirazlarda ve temyizlerde, nispi harç alınmaz.”

BASRA HARAP OLMADAN…

Buradan bütün siyasi partilere, yargı kurumlarına, yetkili makamlara ve başta iktidara sesleniyoruz. Gelin, seçimlerden önce, bu ek maddeyi kanunlaştıralım. Gelin, İstanbul depremi olmadan, bu ek maddeyi, Meclis’ten geçirelim. Gelin, İstanbul Boğazı’nı, ekonomiyi, tarihi, kültürel değerleri bu şekilde koruyalım. Gelin, çarpık kentleşmeye, bu şekilde son verelim. Gelin, bu konuda el ele verelim. Unutmayalım, bizim için başka vatan yok. Başka Türkiye yok! Bizler de, esbaba tevessül edelim. Allah’a öylece tevekkül edelim. Onun kazasından, Onun kaderine sığınalım.


.

Türk dünyasının geleceği ve 14 Mayıs seçimleri

2 Nisan 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Doç. Dr. Telman Nusretoğlu

Azerbaycan Hazar Üniversitesi Öğretim Üyesi

Türk-İslam Araştırmaları Merkezi Başkanı

t.nusretoglu@mail.ru

 

Dünyada hâlihazırda çok ciddi jeopolitik mücadele, kutuplaşma ve paylaşım savaşlarının yaşandığı herkesin malumudur. Yeni dünya düzeninin ve buna bağlı olarak global sistemin geleceğinin de belirlendiği derin süreçlerin içinden geçmekteyiz. Çok yönlü güç merkezlerinin varlığını da düşünecek olursak, birçok amilin ve muhtelif merkezlerin karmaşık rekabetini anlamak ve ona göre saf belirlemek için ciddi zekâ ve tecrübe gerektiren değişim sürecinin iştirakçisiyiz.

 

BÜTÜN SÜREÇLERE HAZIRLIKLI OLMALIYIZ

Tabii ki bu karanlık ortamda meydana gelmesi muhtemel jeopolitik afetlerden mümkün olduğu kadar az kayıpla çıkmak, safhayı kendi lehimize çevirmek için muhtemel bütün senaryolara hazırlıklı olmak elzemdir. Kritik bir coğrafyaya yerleşen Türk-İslam dünyasının doğru siyasî, iktisadî, askerî hedefler ve hızla hayata geçirilen entegrasyon süreciyle yeni dünyanın kudretli güç merkezlerinden biri olma fırsatı bulunduğu gibi, global güçlerin nüfus mücadelelerinin hedefi hâline gelme riski de mevcuttur.

 

Hâlihazırda; dev sanayisi, yüksek teknoloji hamleleriyle Çin’in yükselişini, ABD’nin dünya egemenliğini kendi elinde tutmak için gösterdiği çabaları, Rusya’nın işgalleri ve yeni genişleme iddialarıyla global sistemin esas aktörlerinden biri olarak “Ben de varım!” duruşunu, NATO’nun büyüme çabalarını ve Almanya-Rusya ile Fransa-Rusya yakınlaşmasının Ukrayna meydanında engellenmesiyle neredeyse Avrupa Birliği’nin de yeniden formatlandığını gözlemlemekteyiz.

 

Çin, beklenmedik bir hamleyle İslam dünyasının iki uç ve zıt ülkesini, Suudi Arabistan ve İran’ı uzlaştırarak ABD’ye mesaj göndermiştir. Ayrıca İran rejiminin iç ve dış faktörler açısından kaçınılmaz bir zarurete çevrilen değişim ve dönüşüm sürecinin, küresel ve bölgesel politikaların gelişimine etkisi ve Azerbaycan-Ermenistan ihtilafının bu jeopolitik mücadelenin içinde hangi istikamete yöneleceği ayrı ayrı siyasi meseleler olarak gündemdeki yerini korumaktadır. Bütün bunların arka planında, stratejik bir coğrafya olan Avrasya’nın en kilit noktalarında bulunan Türk devletlerinin nasıl bir gelecek dizayn edecekleri, yukarıda bahsetmeye çalıştığımız hazırlıklardan, bu gücün lokomotifi olan Türkiye’de cereyan edecek siyasi süreçle doğrudan alakalıdır.

TÜRK DEVLETLERİ, GÜÇ MERKEZLERİNİN ÇIKAR ÇATIŞMALARININ KESİŞME NOKTASINDA BULUNUYOR

Unutmamalıyız ki Türk devletleri yukarıda değindiğimiz gibi güç merkezlerinin çıkar çatışmalarının kesişme noktasında bulunmakta. Bütün güçler, yeni dünya düzeninde daha etkili konuma sahip olma adına ticaret yolları, stratejik koridorlarda hâkimiyet, coğrafî avantaj, demografik potansiyel ve tarihin derinliğinden gelen güç yükselişini dikkate alarak Türk-İslam dünyasına nüfuz etmeye çalışmaktadır. Bu manada Türk-İslam dünyasının ana karargâhı sayılan Türkiye, son derece önemli bir role sahiptir. Türkiye’nin savunma sanayisinden haricî siyasetine, özellikle son 20 yılda gerçekleştirdiği millî politikanın devam ettirilmesi, bu geniş coğrafyanın istikbali bakımından da büyük ehemmiyet taşımaktadır. Libya’da ve Suriye’nin kuzeyinde kurulmak istenen terör devleti projelerine karşı yapılan operasyonlarda, 44 günlük Karabağ Savaşı’nda gördüğümüz gibi Ankara’nın dış güçler karşısında sergilediği dik duruş, olayların gidişatını kökünden değiştirmiştir.

 

AZERBAYCAN’DA 30 YILDIR İZLENEN SİYASET SONUÇ VERDİ

Azerbaycan’ın tarihî zaferi ile sonuçlanan 44 günlük “Vatan Savaşı” gösterdi ki, Azerbaycan-Türkiye kardeşliği ve stratejik güç inşa etme planı sadece zafer getirmemiş, aynı zamanda bütün Türk dünyası için de bir ilham kaynağı olmuştur. Bu kardeşlik, Türk dünyasında yeni bir sıçrayış, daha hızlı entegrasyon ve birlikte daha katiyetli adımların atılması için ortam meydana getirmiştir.

 

Genellikle Azerbaycan devleti 30 yıllık süre zarfında topraklarının düşman işgalinden kurtarılması için bütün aşamalarda; düşünülmüş, yüz ölçülüp bir biçilmiş siyaset izlerken Bakü-Ceyhan’dan TANAP’a global öneme sahip stratejik projeler hayata geçirirken, bir taraftan da ordusunu güçlendirmiş, genç neslin vatanseverlik ruhunu yükseltmiştir. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi Azerbaycan-Türkiye kardeşliği önce ekonomik alanda kendini göstermiştir. Sadece bölgenin değil, aynı zamanda Avrupa’nın da enerji güvenliğinin sağlanmasında öneme sahip petrol ve gaz projelerinin gerçekleşmesi, bunun en güzel örneğidir.

 

En zorlu şartlar altında birbirinden kardeş yardımını esirgemeyen ortak tarihe, kader birliğine ve millî ruha rağmen 90’lı yıllarda Azerbaycan ağır istiklal ve millî devlet kurma mücadelesi verirken, Karabağ’daki insanları Ermeni zulmünden kurtarmak için iki helikopteri Ankara’dan alamadığı zamanlar da olmuştur. Fakat 44 günlük Karabağ Savaşı’nın en şiddetli günlerinde Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, yabancı basının sorularını cevaplarken gururla Türk F-16’larının herhangi bir dış müdahale ihtimaline karşı Azerbaycan’da hazır olduklarını, Bayraktarların düşmana ölüm yağdırdığını bütün dünyaya beyan ediyordu. Azerbaycan halkı ve Türk dünyası, Erdoğan’ın bu duruşunu ve hizmetini unutabilir mi?

 

BU, BÜYÜK BİR RÜYANIN GERÇEKLEŞMESİDİR

Burada  rüyası gerçek olan, işgalden kurtarılmış toprakların bir evladı olarak hangi tarihî süreçlerden geçtiğimizi, Erdoğan’ın millî duruşunun ve liderliğinin Azerbaycanlılar için ne anlama geldiğini biraz daha detaylarıyla ele almayı gerekli görüyorum. Ben, 90’lı yıllarda Türkiye’de öğrenciyken Azerbaycan’da doğup büyüdüğüm Zengilan şehrinin Ermeniler tarafından işgal edilişini içim kan ağlayarak televizyondan seyretmek mecburiyetinde kalmıştım. 28 yıl sonra ise işgalden kurtarılan şehrimizde, Azerbaycan’ın en uzak köylerinden biri olan babamın köyü Ağalı’da sevinç gözyaşları içinde Türkiye’mizin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın resmî karşılanma merasimini izliyordum. Ay-yıldızlı bayraklarımız yan yana dalgalanmaktaydı. İki Cumhurbaşkanı, hatta Sovyetler döneminde bile havalimanı olmayan Zengilan’da, çıplak gözle bakıldığı zaman bile Aras Nehri’nin karşı tarafındaki Güney Azerbaycan’daki köylerimizin rahatlıkla göründüğü bir arazide inşa edilen modern hava limanının açılışını yapıyordu ve ben bir tarihçi olarak bu olayın tarihî ve jeopolitik önemini, televizyon kanallarımız için yorumlamaya çalışıyordum. 30 yıllık işgal devrinde mescitlerimiz hayvan ahırlarına çevrilirken hiçbir tepki vermeyen İran rejiminin Karabağ zaferinden sonra Aras Nehri’nin kıyısına ordu toplayarak Azerbaycan’a meydan okumaya çalışmasına da Şuşa Beyannamesi ile ortaya konulan; “Türkiye’nin gücü, Azerbaycan’ın, Azerbaycan’ın gücü de Türkiye’nin gücüdür” doktrini oldukça tutarlı bir cevap olmuştu.

 

Karabağ zaferinin oluşturduğu yeni gerçeklik fonunda Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) kendisini yeniden dizayn ederek bir güç merkezi gibi kendi sesini çıkarmaya başlamıştır. Çekirdeğini, Azerbaycan-Türkiye kardeşliğinin meydana getirdiği ortaklığın teşkil ettiği 2040 strateji programını hazırlayan TDT, dünya güçlerine “ben de varım” diyerek, ayağını yere çok daha sağlam basmaya başladı. İki taraflı ortaklıklar, Türk birliğini daha da sağlamlaştırdı. Bu birlik ve gelişmenin temin edilmesinde Türkiye ve onun lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın müstesna bir rolü bulunmaktadır.

 

FIRSTALAR HEBA EDİLMEMELİ

Yazımıza başlarken ifade ettiğimiz gibi, dünya karmaşık jeopolitik mücadele ve şekillenme devrine sürüklenmektedir. Liderliğin, tecrübe ve bilgi esaslı adımların önemi, elverişli ortamın yetişme anında ortaya çıkmakla birlikte politik hamlelerin yerinde ve zamanında yapılması, her zamankinden daha önemli hâle gelmiştir. Yalnız Türk dünyası değil, bütün olarak Akdeniz ve Karadeniz havzaları, Yakın Doğu ve Balkan yarımadası, Türkiye’nin güçlü liderliğine, refah ve gelişimin devamlılığına ihtiyaç duymaktadır. Tarihî tecrübelerden de yola çıkarak dünya dengeleri bakımından böylesine kritik bir rolü olan, Türk-İslam dünyasının lokomotif gücü Türkiye’nin üzerinde çeşitli dış güçlerin de hesaplarının olması, ABD Başkanı Joe Biden’ın bir konuşmasında ifade ettiği; “Seçim yoluyla Erdoğan’ı iktidardan uzaklaştırmak arzusu” dış güçler açısından da 14 Mayıs seçimlerinin önemini artırmıştır. Evet, istenilen ülkede iktidara yeni kuvvetlerin gelmesi, kaçınılmaz bir zarurettir. Ancak bu hakikatin de üstünde başka bir hakikat var ki, dünyada böyle hassas ve belirsiz süreçler cereyan ederken Türkiye gibi kritik ülkelerde daha sabit, istikrarlı bir yönetim, basiret ve tecrübeye dayalı bir liderliğe muhtaçtır. “Beşinci kol”un, aynı zamanda bu grubu dışarıdan besleyenlerin ve idare eden belli güçlerin, Türkiye’de suları bulandırmak niyetinde olduklarını ve maksatlarının hangi istikamete yöneldiğini anlamak güç değil. “Bulanık suda balık tutmak” isteyenlerin avlamaya çalıştıkları Türkiye Cumhuriyeti ve bu devletin geri planında duran 300 milyonluk Türk dünyasının istikbâlidir. Dünyayı yeniden bölmek ve kuracakları yeni dünya düzeninde bizi kendilerine hizmetçi görmek isteyenler, yarınımıza sahip olmak niyetindedirler.

 

ERMENİSTAN DOSTLARININ İTTİFAKI

Sayın Erdoğan, ister iç, isterse de dış siyasetle alakalı olarak açık aydın bir millî konsept içerisindeyken, bu vizyonun yürütme kadroları tarafından ne derecede hayata geçirilebildiği, ayrı bir tartışma konusudur. Ancak bu durum, onun katiyetli bir karaktere sahip liderliğini, Türk-İslam dünyasına dair siyasî tutumunu görmezden gelmeyi haklı gösteremez.

 

Fakat maalesef karşıdaki cephenin, yani Altılı Masa’nın durumu farklıdır. Daha doğrusu, dünyanın daha da karanlık bir geleceğe sürüklendiği bir dönemde karşı tarafın hem vahit bir siyasî konsepti hem de Erdoğan gibi güçlü bir lideri bulunmamaktadır. Millet İttifakı’nın birbirinden farklı hem de birbirine taban tabana zıt, hatta süreçlere de bakışları da birbirini tekzip eden siyasî güçler tarafından temsil edildiğini de özellikle vurgulamak isterim. Aslında seçim öncesi farklı partilerin bir araya gelerek oluşturdukları koalisyonların ortaya çıkması doğaldır. Lakin Millet İttifakı örneğinde bunu söylememiz pek muhtemel görünmemektedir. Çok üzücüdür CHP’nin de Türk dünyası ile ilgili hiçbir tasavvuru ve vizyonu yoktur. Maalesef bunu İkinci Karabağ Savaşı’nda yakından gözlemledik. Şöyle ki, CHP Genel Başkan Yardımcısı olan ve bir zamanlar Türkiye’nin Azerbaycan’daki sefirlik görevini yürüten A. Ünal Çeviköz, o dönemde Türkiye’nin Azerbaycan’ın yanında yer almasına öylesine sinirlenmişti ki “Maalesef biz Azerbaycan’a destek verdik” demişti. Her ne kadar Çeviköz sonradan “sözlerinin yanlış anlaşıldığını” söylemiş olsa da bu, kendisinin iki kardeş ülke ilişkilerine yönelik hatalı söylemlerinden sadece biriydi.

 

TÜRKİYE’NİN BÖLÜNMESİ PROJESİNE ORTAM OLUŞTURANLAR

En tehlikeli husus, Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı olan Kemal Kılıçdaroğlu’nun daha çok oy almak adına PKK terör örgütünün siyasî kanadı olan HDP ile uzlaşmasıdır. Sayın Kılıçdaroğlu, seçilmesi durumunda hapiste olan  FETÖ tutuklularını serbest bırakacağının sözünü de vermektedir. Ben bu hususta Suriye’nin kuzeyinde terör devleti kurmaya çalışan ABD Başkanı Joe Biden’ın seçimlerde Erdoğan’ı mağlup etmek için muhalefete destek verileceğine dair çıkışlarını değerli okuyucularımızın dikkatine sunmak isterim. Böylece manzara iyice aydınlanıyor. Bir tarafta Türk dünyasında da kuşku uyandıran, birbirini tekzip eden siyasî güçleri zorla bir çatı altında tutanlar, diğer tarafta ise yeni bir millî güç yükselişinin mimarları...

 

Tek millet iki kardeş devletin bir aydını olarak  böyle kritik bir dönemde bizim coğrafyalardan görünen manzarayı, samimi duygularımızı  yazma ihtiyacı hissettim. Türk milletinin basiretine olan inancımız tamdır...


.

KÖLELİKTEN SARAY MENSUPLUĞUNA… Vakıf medeniyetinin valide ve haseki sultanları

9 Nisan 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Mahmut Kemal Aydın

İhlas Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı

mahmutkemal.aydin@ihlas.com.tr

 

İslam coğrafyasında, vakıf medeniyetinde en büyük pay Osmanlı toplumuna aittir. Osmanlılarda ise önemli pay, valide ve haseki sultanlarındır. Onlar ise Osmanlı Sarayının bir parçası olan Harem-i hümayunda yetişmişlerdir. Harem-i hümayunu anlayabilmek için İslam dininin esirlik, kölelik, cariyelik ile ilgili mefhumlarını bilmek lazımdır.

 

İslam dininde, ilay-ı kelimetullah yani Allahü tealanın ismini yüceltmek, emir ve yasaklarını, insanlık âlemine yaymak, anlatmak dinî bir vazifedir. Bunun için, İslam devleti, komşu devletlerin krallarına mektup ve elçilik heyeti gönderirdi. Muhatap devletlere teklif edilen hususlar, üç maddeden müteşekkildir.

 

1- Müslüman olun selamet bulun. Bizim kardeşimiz ve vatandaşımız olun. Bizimle aynı haklara sahip olun. Dünyada ve ahirette saadete erin.

 

2- İslamı kabul etmezseniz, zımmi vatandaşımız olun. Serbestçe kendi dininizin hükümlerini yerine getirin. Kiliselerinizde, havralarınızda ibadetinize devam edin. Biz sizin mal ve can emniyetinizi temin ederiz.

 

3- Yukarıda belirtilen bu iki teklifimizi de kabul etmezseniz, sizinle harp ederiz. Erkeklerinizi öldürür, kadın ve çocuklarınızı esir edip, köle ve cariye yaparız. 

 

İşte, Müslüman olmayan veya zımmi vatandaş olmayı da kabul etmeyen milletler, kavimler yapılan muharebe neticesinde bu muameleye maruz kalırlardı.

 

Esir alınan, çocuklar ve kadınlar maslahata göre, halife veya halifenin yetkili kıldığı kumandan tarafından, zımmi vatandaş veyahut da ganimet malı olarak mütalaa edilerek, köle ve cariye statüsüne tabi tutulabilirdi.

KÖLELİK VE CARİYELİK İSLAM DİNİNDEN ÖNCE DE VARDI

Kimsenin aklına, “Kölelik ve cariyelik, Sevgili Peygamberimizin (aleyhisselam) İslam dinini tebliği ile ortaya çıkmıştır” şeklinde bir düşünce gelmesin.

 

Kölelik ve cariyelik, ilk çağlardan beri vardı. Günümüzde hukuk fakültelerinde tahsil gören öğrencilere okutulan “Roma Hukuku” dersleri mevcuttur. Roma hukukunda da, kölelik müessesesi önemli bir yer işgal eder. Sevgili Peygamberimizin yaşadığı devirde, İslam’dan önce, “cahiliye” devrinde de Araplar arasında da kölelik ve cariyelik vardı. Hem Roma hukukunda hem de cahiliye döneminde, kölelik ile ilgili hükümler ve tatbikat pek sert ve acımasızdı.

İSLAM DİNİ ACIMASIZ HÜKÜMLERİ HAFİFLETTİ

İslam dini, bu sert, acımasız kölelik hükümlerini olabildiğince hafifletmiştir. Köle ve cariyeleri insan statüsüne koymuş ve Müslümanların onlara insanca ve merhametli şekilde muamele etmelerini emretmiştir. Köle azadının çok sevap olduğu belirtilerek köle azat etmeyi teşvik etmiştir.

 

Hatta İslamiyette, zekât verilecek sekiz sınıf insandan bir sınıfı da “mükateb” denilen, yani efendisinden kendisini satın alıp, borcunu ödeyince, azat olacak köle sınıfıdır. Bu yolla ihtiyari olarak, köle azat edilmesini teşvik etmiştir.

 

Diğer taraftan, İslamiyette, sevaba nail olabilmek, Allahü tealanın rızasına kavuşabilmek için köleden herhangi bir bedel istenilmeden de köle azat edilmesinin çok hayırlı ve sevap bir iş olduğu belirtilmiştir. 

 

Müslümanlar tarafından, kölelere yapılan iyi muamelenin örnekleri İslam tarihinde pek çoktur. 

 

-Ümmü Eymen (radıyallhü anh), Resulullah Efendimize, mübarek annesi Hazreti Amine annemizden intikal eden bir köle, cariye idi. Efendimiz, kölesi Ümmü Eymen’e çok iyi davranırdı. Beraber oturup, yemek yerlerdi. Hatta, onu diğer bir erkek kölesi olan Zeyd bin Harise ile evlendirmişti.

KÖLE İLE NÖBETLEŞE BİNEK

-Hazret-i Ömer (radıyallahü anh) Kudüs’e giderken, kölesiyle deveye binmesi hadisesi çok meşhurdur. Hazreti Ömer, Kudüs’e gireceği esnada, deveye binme sırasının kölesine isabet etmesi, kölenin ısrarına rağmen, deveye binmemesi, Hazreti Ömer’i karşılamaya gelen, Kudüs Patriği ve diğer kişilerin, devedeki köleyi, halife zannetmeleri bunun en güzel misallerindendir.

KÖLEYE KÖLE OLMAK

Bu misaller gösteriyor ki, köle ve cariyesi olan Müslümanlar, onlara eziyet etmemişler, hatta kendi ailelerinden ayırmamışlardır. Kendi yediklerinden yedirmişler, kendi giydiklerinden giydirmişlerdir. Bazı Müslümanlar da köle hakkına riayet edememek korkusu ile imkânları olduğu hâlde, köle sahibi olmamışlardır. Köle sahibi olmayı, köleye köle olmak şeklinde mütalaa etmişlerdir.

 

İslamiyet, bazı günahların kefareti olarak köle azat edilmesini şart koşmuştur. Kefaretten kastedilen, bir Müslümanın işlemiş olduğu günahın, Allahü teala tarafından affedilmesi ümidiyle, belirtilen bazı ibadetleri yapmaktır. İslam dini, köle azat etmeyi, bu kefaret kabul edilecek ibadetler arasında saymaktadır.  

OSMANLILAR DÖNEMİNDE KÖLE TEMİNİ

İslamiyeti veya zımmi vatandaşlık teklifini kabul etmeyen milletlerle yapılan harp neticesinde, esir alınanlar olurdu. Osmanlı devrinde, bunlardan başka, “devşirme” sistemi ihdas ettirilmiştir. Payitahttan gönderilen görevliler tarafından Hıristiyan çocuklar toplanıp, Türk kültürünü, gelenek ve göreneklerini öğrenmeleri maksadıyla, Türk ailelerin yanına verilmişlerdir.

 

Devşirmeler arasından, yapılan zekâ testleri neticesinde tespit edilen zeki ve cemali güzel olanlar, görevlilerce saray için ayrılırdı. Edirne, Galata ve İbrahim Paşa Saraylarında bir süre eğitilen bu gençler bir elemeye tabi tutulur, böylece en kabiliyeti ve zekileri Topkapı Sarayı’ndaki Enderun Mektebi’ne; diğerleri ise kapıkulu süvari bölüklerine; gürbüzce olanları ise Bostancı Ocağı’na verilirlerdi.

 

Enderun mektebinde Kur'ân-ı kerim, fıkıh, tefsir, coğrafya, mantık, belâgat gibi birçok ders gören devşirmeler, aldıkları eğitim sonrasında Osmanlı Devleti’nin bürokrasisinde görev alırlardı. Enderun mektebinden yetişenler, vezirliğe kadar ilerleme imkânına kavuşabilirlerdi.  

HAREM-İ HÜMAYUN NEDİR?

Enderun mektebi gibi bir diğer okul da, köle kız çocuklarına eğitim veren Harem-i Hümayun’dur. Topkapı Sarayı’nın önemli bir bölümünü teşkil eder. Sözlük anlamı olarak Harem “Herkesin girmesine müsaade edilmeyen, hürmete layık mukaddes yer” manasına, hümayun da “Padişaha ait”  manasına gelmektedir.  

 

Haremin asıl adı, saadet evi manasına gelen Dar’üs-saade’dir. Burası dış dünyaya kapalı, padişahın hanımlarının, cariye ve çocuklarının yaşadığı yerdir. Harem hayatı, mevcut olduğu devirde de, dağıldıktan sonraki dönemde de mahremiyetini korumuştur. Saraydan çeşitli sebeplerle veya dokuz yıllık hizmet müddetlerini doldurup ayrılanlar, saray ve harem yaşantısı hakkında hiç konuşmamışlardır.  

CARİYELER

Osmanlı padişahının, devleti idare ettiği, aynı zamanda da padişahın evi olan sarayda, valide sultan, haseki sultan, şehzadeler ve hanım sultanların yanında en kalabalık grubu cariyeler meydana getirirler.

 

Cariyeler İstanbul’a muhtelif yollardan gelirlerdi. Osmanlı devletinin yükselme devrinde daha ziyade Rusya, Macaristan, İtalya, İspanya ve Yunanistan’dan getirilirlerdi. Cariyeler arasında ayrıca Afrika’nın zenci kızları da mühim bir yekûn tutardı.

 

Hareme alınan kızlar, ilk olarak ebeler ve usta cariyeler tarafından muayene edilirdi. Hastalıklı olanlar veya uykusu ağır, horlama vs. bir kusuru bulunanlar saraydan çıkarılırdı.  Saray cariyesi olanlara ilk olarak güzellikleri, karakter ve fiziki görünüşlerine uygun, Farsça bir isim verilirdi. Mesela Gülnuş, Hürrem gibi...

 

Haremde gerekli bütün el işlerini, sanat dallarını, görgü kurallarını öğrenen, ahlak eğitimi alan, Osmanlı kültürünü benimseyen cariyeler, saraya hizmet etmeye hazır hâle gelirlerdi. Hareme yeni gelen cariyeler acemi statüsünde bulunurlar, daha sonra çeşitli hizmetlerde bulunarak yükselirler, kalfa, usta gibi unvanlar alırlardı. Cariyelere el işleri, saray âdetleri dışında dinî bilgiler de verilirdi. Evvela Kur'ân-ı kerim okuması öğretilir, günlük ibadetlerini yapabilecek seviyeye getirmek için, abdest, namaz, oruç bilgileri her gün verilirdi. Namazlarını vakti girer girmez hep beraber kılarlardı.

 

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil’in de özetle belirttiği gibi,

 

Hareme alınan bu cariyeler ömür boyu sarayın yüksek duvarları içinde yaşamak zorunda bırakılmazlardı. Haremde dokuz yılını doldurmuş olan cariyeler, kalfalar, ustalar hürriyetlerine kavuşabiliyorlardı. Onlara, hizmet yılını tamamlayıp özgür olduklarını gösteren azatname veya ıtıkname denilen kâğıt verilirdi. Azat olup saraydan ayrılanlara elmas yüzükler, küpeler, evi için gerekli olan eşyalar verilir, ileride dara düşmemeleri için çeşitli yardımlar yapılırdı.

Şu hususu da tebarüz ettirmek gerekir ki, cariyelerin hepsi padişahın odalığı değildir. Sadece 3-4 tanesini hanım olarak alırdı. Diğer cariyeler, ya valide sultanın, ya padişahın hanımlarının veya haremin hizmet birimlerinde görevliydiler.

Cariyeler, Osmanlı saray terbiyesi ile yetişmiş, münevver kızlardı. Enderun’da eğitim öğretim gören delikanlılar, Osmanlı bürokrasisine bürokrat oluyorlarsa, harem-i hümayundaki kızlar da, padişah ve annesine kişisel hizmet yoluyla dış dünyadaki rollerini almaya hazırlıyordu. Zira onlar Enderun’da yetişmiş bir Osmanlı bürokratının eşi olarak gittikleri yerlerde, Osmanlı harem hayatının en yüksek seviyede temsilcisiydiler. Şehirdeki eşraf kadınları ve kızları, onların edep ve ahlâkını kendilerine örnek alırlardı. Bunlara “Saraylı gelin” denir, bulundukları şehrin hanımları ve kızları, ziyarete bir şeyler görüp, öğrenmeye gelirlerdi.

HASEKİ SULTAN

Padişahın has odalığı olan kadınlardan çocuk doğuranlar, “Haseki” veya “İkbal” adını alırlardı. Hasekilere hanım veya hanımefendi diye hitap edilirdi. İlk dönemler, padişahlar, çevredeki Anadolu Beyliklerinin beylerinin kızları ile evlenirlerdi. Mesela Sultan Yıldırım Beyazıd, Germiyanoğlu Beyinin kızı Devletşah Hatun’la evlenmiştir. İlk dönemlerde padişahlar, siyasi maksatlı olarak, Bulgar, Sırp gibi çeşitli krallıkların kızlarıyla da evlenmişlerdir. 

 

Fatih Sultan Mehmed Han zamanında, cariyelerle evlilik sistemine geçilmiş olup, bu davranış bir kaide hâline gelmiştir. Bu cariyeler, küçük yaşta, muhtelif şekilde saraya alındıktan sonra, saray terbiyesiyle yetiştirilip cariyelikten, hasekiliğe yükselebiliyorlardı.

 

Şayet haseki bir erkek çocuk doğurmuşsa “Haseki Sultan” unvanını alır ve başına değerli taşlarla süslü taç takılırdı. Emrine birçok kalfa ve cariye verilirdi. Hasekiler, oğulları padişah olduklarında, valide sultan olurlardı. Hasekilerin kocası olan padişah ölürse veya tahttan indirilirse, hasekiler Eski Saray’a gönderilir, oğlu padişah olanlar tekrar Topkapı Sarayı’na merasimle getirilirdi.  

VALİDE SULTAN

Padişah hanımlarından, oğlu tahta geçen hasekiler, valide sultanlık makamına erişir ve Harem-i Hümayun’un en itibarlı hanımı olurlardı. Valide sultanlar sarayda en yüksek maaşı alan kişilerdi. Padişahlar valide sultanlarına karşı son derece saygılı davranırlardı. Ancak, valide sultanlar oğullarına ismiyle hitap edemez, “Aslanım” derlerdi.

 

Memleketimizin birçok yeri, Harem-i hümayun’dan yetişen; Hürrem Haseki Sultan, Mahpeyker Kösem Valide Sultan, Hatice Turhan Valide Sultan, Emetullah Rabia Gülnuş Sultan gibi Haseki ve Valide sultanlar tarafından yaptırılan vakıf eserleri ile bezenmiştir.


.

Sultan Abdülhamid’in sosyal ve dinî hassasiyetleri

16 Nisan 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:39

Sesli Dinle

 

A -

A +

Türk Dünyası Koordinatörü

Numan Aydoğan Ünal

 

Osmanlı Devleti’nde padişahların sözlü ve yazılı emirlerine ‘‘irade-i seniyye’’ denirdi. Bu emirler saray başkâtibi tarafından kaleme alınır, daha sonra icap eden yerlere tebliğ edilirdi. Eski adı “Başbakanlık Osmanlı Arşivi” olan Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığında bulunan ve Başkâtip Tahsin Paşa tarafından kaleme alınan irade-i seniyyelerden Sultan Abdülhamid’in dinî hususlarda çok hassas olduğu, ülkenin her türlü sosyal, siyasi ve ekonomik meselelerini yakinen takip ettiği, ayrıca tebaasındaki bütün insanlarla ırk, din farkı ayırmadan alakadar olduğu anlaşılıyor. Abdülhamid Han’ın hassasiyet gösterdiği konulara dair bazı “irade-i seniyye”leri özetleyerek takdim ediyoruz...

RAMAZAN-I ŞERİFE DİKKAT

Abdülhamid Han, 1899 yılında yaklaşan ramazan ayı vesilesiyle Müslümanları şu ifadelerle daha dikkatli olmaya çağırıyordu: “Şerefle yaklaşmakta olan mübarek ramazan ayının bütün müminlerin mağfiretine, yüce Rabbimiz ve Peygamberimizin rızasına, iki cihan saadetine kavuşulmasına vesile olması için; bu ayın kudsiyeti dikkate alınarak, dine aykırı işlerden kati uzak durulmalı, oruç, namaz vesaire gibi dinî vazifeleri yerine getirmeye bir kat daha dikkat edilmelidir. Bu sebeple, bu konuya dair emir ve ikazların duyurulması, Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradelerinin gereğindendir.” (10 Ocak 1899)

KUMAR OYUNU

İstanbul’un bazı gayrimüslim semtlerinde gizlice kumar oynandığı haberini alan Abdülhamid Han’ın bu suça mâni olunmasına dair emirleri de arşiv vesikalarında yer alıyor: “Kumar oyunu, esas olarak bütün ülkelerde yasak olmakla beraber, bu husus şeriatın haram kılmasıyla Osmanlı Devleti’nde bir kat daha mühimdir. Böyle olduğu hâlde Büyükdere ve bazı yerlerde kumar oynatılmakta olduğu Padişahımız tarafından haber alınmıştır. Kumar oyununa düşkün olanların er geç perişan oldukları ve birçok müptelanın zaruret tahriki ile rüşvet, cinayet veya intihara teşebbüs ettikleri yaşanan hadiselerden bilinmektedir. Padişahımız efendimiz Şer’an ve kanunen yasak olan kumarın Osmanlı devletinin hiçbir yerinde oynanmamakta olduğunu zannettikleri hâlde, sözüne güvenilir kişilerin ifadesinden kumarın bir vakıa olduğu anlaşılmıştır. Bu durum, Padişah nezdinde esefle karşılanmıştır. Şeriatın menettiği bir şeyin vâki olması, Osmanlı Hükûmeti’nce de caiz görülmeyeceğine göre, Zaptiye Dairesince gerekli tebligatın yapılıp kumar oyunun tamamen yasaklanması Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (28 Eylül 1899)

KUR’ÂN-I KERİME HÜRMET

Sultanın, âyet ve hadislerin ayak altında kalmaması için ikazda bulunduğu irade-i seniyye şöyleydi: “Gazetelerde âyet ve hadislerin yayınlanması, bu tür mukaddes ibarelere hürmetsizlik olacağından daha önce yasaklanmıştı. Buna rağmen İzmir’de çıkan ‘Münteşir-i Hidmet’ gazetesinde, mübarek Kadir gecesi münasebetiyle bazı Kur’ân-ı kerim ayetlerinin yayınlandığı, Zat-ı Şahanelerine duyurulmuştur. Bu konuda yasağın titizlikle devam ettirilmesi ve bundan sonra gazetelerde âyet-i kerimeler ve hadis-i şerifler yayımlanmaması, Padişah efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (12 Aralık 1904)

İÇKİ YASAĞI

Osmanlıda gayrimüslimlerin içkisine karışılmıyor ama umumi yerlerde alkol içilmesine de izin verilmiyordu. Sultan, buna dair bir irade-i seniyyesinde şu ifadeleri kullanmakta: “Sokakta, kahvehane ve meyhane gibi umumi yerlerde alenen içki içilmesi daha önce bir iradeyle yasaklanmıştı. Bu yasağın faydalı tesirleri görülmüş ve o zamandan beri cinayet vakaları bir hayli azalmıştı. Ancak, bir müddetten beri söz konusu yasağa itina gösterilmediği; açıktan içki içenlere mâni olan zabıta memurların nasihatlerine uyulmadığı, bazı uygunsuz sözler söylendiği tespit edilmiştir. Yukarıdaki hallerin menedilmesi Padişah efendimiz hazretlerinin emir ve iradelerinin gereğindendir.”  (26 Temmuz 1903)

 

Abdülhamid Han’ın muhtemelen gayrimüslim olan bazı kişilerin Müslüman mahallelerinde meyhane açma teşebbüslerine dair bir irade-i seniyyesi ise şöyleydi: “Biri Aksaray’da Laleli Camii şerifi civarında, bir diğeri de Şehzadebaşı’nda İslam mahallesinde olmak üzere iki meyhane açılmasına teşebbüs olunduğu Zatı şahanelerin kulağına gitmiştir. Bu hâl, hürriyet ve müsavat hususlarında suiistimal derecesinde ileri gitmektir. Dinen caiz olmayan hâllerden sakınmak gerektiği için, camilerin yakınında ve İslam mahallelerinde meyhane açılmasına müsaade edilemez. Bu tür şeylere mâni olacak tedbirlerin alınması hususunda Şehremaneti (Belediye reisi) ile Zaptiye Nezareti’ne tebligat yapmak üzere hükümetçe bir karar alınması, Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradelerindendir.” (17 Ekim 1900)

TESETTÜR, KILIK-KIYAFET

Aynı zamanda Müslümanların halifesi olan Sultan Abdülhamid, 1904’te bazı kadınların dine uygun giyinmediklerini fark etmiş ve bir irade-i seniyye buyurmuştu: “Müslüman kadınlardan bazılarının giydikleri gerek çarşaf ve gerek feraceler, örtünmeye uygun bir hâlde bulunmayıp çarşafların adi entari şeklinde, feracelerinin kolsuz ve mintansız bir suretle ve yaşmakların da gayet ince olduğu, Yıldız Sarayı’na dönüşte Zat-ı Şahanelerinin gözüne çarpmıştır. Feracelerin eskiden beri bir örtünüş şeklinin bulunduğu malumlarıdır. Bu sebeple İslamiyet’in şiarına yakışmayacak o gibi şeylerin katiyen menedilmesi ve örtünmenin gereklerine ihtimam gösterilmesi için hükûmetçe bir karar alınması ve bir de bazı kadınların, subayların ceketlerine benzeyen ceket ve manto giydikleri, bu hal uygunsuz olduğundan bunların yapılmaması Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (12 Ocak 1904)

HIRİSTİYAN TEBAAYA YARDIM

Osmanlı İmparatorluğu’nda “zımmî” diye adlandırılan gayrimüslimlerin dinlerine tolerans gösteriliyor ve kendilerine de Padişah tarafından yardımlar yapılıyordu. Sultan Abdülhamid’in bu husustaki bir iradesi şöyle: “Maddi sıkıntı içinde bulunmalarından, Paskalya ve Hamursuz Bayramı’nın yaklaşmasından dolayı Padişah’tan bağış talep eden Rum Patrikhanesi’ne 75 bin, Ermeni Katolik Patrikhanesi’ne 25 bin, Hahamhane’ye 35 bin ve bu arada Ermeni Patrikhanesi’ne de 40 bin kuruş verilmesi hakkındaki hükûmet kararını arz eden 1 Nisan 1896 tarihli hususi Sadaret tezkeresinde icap edenlerin yerine getirilmesi, Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (4 Nisan 1896)

ÇİNLİ MÜSLÜMANLARA YARDIM

Bütün dünyadaki müminlerin halifesi olan Sultan Abdülhamid Han, zor durumda kalan iki Çinli Müslüman hakkında şu yardım emrini vermişti: “Çinli Müslümanlardan Zore Hanım ve kızı Zübeyde, hacca gitmek üzere İstanbul’a geldikleri sırada yolda paraları çalınmış ve açıkta kaldıklarından Haseki Kadın Hastanesine yerleştirilmişlerdir. Söz konusu hanımların hacca gitme arzusunda oldukları Şehremaneti (Belediye reisi) tarafından bildirilmiş olup, Müslüman olmalarından ve Haremeyn-i Muhteremeyn’e gitmek istemelerinden dolayı kendilerine yardım yapılması ve kolaylık gösterilmesi gerekmektedir. Bunun için Dahiliye Nezareti ödeneğinden lüzumu kadar miktarın ayrılıp Hicaz’a gidebilmelerinin sağlanması Padişah efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (11 Temmuz 1907)

ZELZELE YARDIMI

Padişah, 1894’te İstanbul ve çevresinde meydana gelen büyük zelzeleden sonra bizzat kendi de yardım yaparak şu irade-i seniyyeyi buyurdu: “Depremden zarar görenlere ve yaralılara yardım için Zat-ı şahanelerince ferman buyurulan 5 bin liralık makbuzların basılmak üzere bir numunesi matbaaya gönderilmiştir. Zat-ı şahanelerin bin lirası kendi adına, beş yüz lirası şehzadelere ve sultanlara mahsus olmak üzere bin beş yüz lira Sadaret makamına gönderilmiştir. Bu günden itibaren yardımın dağıtılmaya başlanması ve yarınki gazetelerde halka duyurulması padişah efendimiz hazretlerinin emir ve iradelerindendir.”

(16 Temmuz 1894)

TÜRKÇE HASSASİYETİ

Bir imparatorluk olan Osmanlıda farklı lisanlarda eğitim serbestti. Ancak gayrimüslim mekteplerinde Türkçe dersi de okutulması mecburi idi. Bu husustaki bir iradede şunlar kaydediliyor: “Avrupa devletleri yalnız ülkelerinde değil, geçici olarak işgal ettikleri yerlerde dahi kendi lisanlarının tahsillerini mecburi tuttukları gibi, Osmanlı ülkesinde de dillerini yaymaya çalışmaktadırlar. Bunun için Osmanlı Devleti’nde bulunan Hıristiyan mekteplerindeki talebeye ciddi surette Türkçe tedris ettirilmesi hususunun temini, bu mekteplerin Türkçe imtihanları sırasında Maarif Nezareti’nden bir müşahid bulundurularak talebelerin Türkçeyi öğrenme derecelerinin tespiti, nizamname gereği bu mekteplerin diğer zamanlarda da teftiş edilmesi, Türkçe öğretmeyen okulların kapatılması, Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (25 Temmuz 1894)

KOLERAYA DAİR EMİRLER

Osmanlı, uzun yıllar kolera salgınlarıyla mücadele etti. 1800'lü yıllarda da imparatorlukta aralıklarla salgınlar yaşandı. Abdülhamid Han’ın 1893 yılında bu husustaki bir iradesi de şöyledir: “Koleraya yakalanan hastalar, Mekteb-i Tıbbiye’den kolera konusunda mütehassıs doktorlar tarafından muayene edilmeli ve tedaviye pek ziyade dikkat ve itina edilerek karantina usulünün terkine asla meydan verilmemelidir. Bir yerde kolera vakası zuhur eder etmez orası karantina altına alınmalıdır. Şu kadar ki, karantina dâhilinde kalacaklara yiyecek, içecek ve diğer levazım açısından hiçbir sıkıntı çektirilmeyerek bunlara iyi muamele edilmelidir. Bazı doktorlar, koleraya yakalanan kimselere yaklaşmayarak hastayı uzaktan ve sathi surette muayene ve tedavi etmektedirler. Bu durum asla kabul edilemez. Doktorlar, hastalara dikkat ve itina ile bakmalıdır.

 

Hasta olanların evleri, lağım atıkları, elbise ve eşyaları ilmin icap ettirdiği temizleme işlemlerinde kusur edilmemelidir. Koleraya tutulanlardan fakir ve işsiz olanlar, lazım gelen hastanelere nakledilip tedavilerine bakılmalıdır. Bunların evleri ve evlerinde kalan eşyaları için de gerekli fenni tedbirler derhal yapılmalıdır. Hastaları taşıyan arabalardan koleranın diğer bölgelere sirayet etmemesi hususuna özel surette dikkat edilmelidir. Bu konuların ilgili yerlere süratle ve tekraren tembih ve tavsiye edilmesi Padişahımız efendimiz hazretlerinin emir ve iradeleri gereğindendir.” (16 Eylül 1893)

 

*****************

Kaynak:

 

 “Sultan Abdülhamid ve İstanbul’u”, Prof. Dr. Vahdettin Engin


.

Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk dilinde bozulma

23 Nisan 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:39

Sesli Dinle

 

A -

A +

 

Dr. Mehmet Can

mailmehmetcan@gmail.com

 

Tarih, uzun zaman başkalarının idaresinde kalmış milletlerin kendilerine mahsus kültürü ve dolayısıyla millî şuurlarını nasıl kaybettiğinin örnekleriyle doludur. Bilhassa Türk dünyası bu konunun işlenmesi için mükemmel bir laboratuvardır. Bu coğrafyada uygulanan stratejiler, meydana gelen değişmeler her sahada olduğu gibi dilde de etkisini göstermiş, bilhassa Türkistan’da Rus İhtilali sonrası suni devletlerle birlikte yeni lisanların ortaya çıkması yönünde gelişmiştir. Rus misyonerlerinin; her boyun kendi lehçesini canlandırması yönündeki telkin ve teşviklerinin, sosyalistler tarafından resmîleştirmesi neticesinde Türkistan Türkleri bugün kendi ana dillerindeki şive farklılıkları sebebiyle birbirleriyle anlaşamaz duruma itilmişlerdir. Bu hususta Kazan Türkoloji Enstitüsü Müdürlüğü de yapan Ortodoks misyoneri N. Ilminsky’nin eğitim ve dil konusundaki düşünceleri, çalışmaları dikkat çekicidir.

TÜRKLER ASİMİLE EDİLMELİDİR!

N. Ilminsky “Yabancı milletlerin eğitilmesi ve bunların Rusya’nın ruhuna yakınlaştırılması, istikbâl için büyük siyasî önemi olan bir vazifedir… İnanç ve dil bakımından Ruslarla kati olarak kaynaştırılmaları, yabancı milletlerin eğitim sisteminin ulaşmak istediği son gaye olmalıdır” diyerek, Türkistan Türklerini Ruslaştırma siyasetini başlatmıştır.

 

O, ortak bir Türk dili yerine her boy için boy şivesinin ana dil olarak kabul ettirilmesi fikrini müdafaa etmiştir. Onun öğrencilerinden olan ve Türkistan Vilayeti gazetesinin 1887-1917 yılları arasında başyazarlığını yapan N. P. Ostromov ise 34 yıl çalışarak “Sart Dili” adında uydurma bir dil oluşturmuş özbeöz Türklerden suni bir Sart milleti meydana getirme fikrini ortaya atmıştır. Bilhassa İlminsky, Ostromov, Samayloviç gibi Rus Türkologları siyasî talimatlar doğrultusunda Türk ve Müslüman coğrafyasında çeşitli suni diller ortaya çıkarmışlardır. Mesela Türkmen Türkçesi 1921’de, Kırgız Türkçesi ve Özbek Türkçesi 1923’te o cumhuriyetlerin dili olarak kabul edilmiş; Dağıstan Cumhuriyeti’nde ise resmî dil olarak Avar, Dargin, Lak, Lezgi, Tabasaran ve Çeçen gibi daha mikro düzeyde parçalanmalar gerçekleştirilmiştir.  İmlâ meselesinde de Türkçenin öz karakterinden ziyade Rusça şeklini almakla Rusluk ruhunun korunması düşünülmüştür.

RUS COĞRAFYASINDA OSMANLI TÜRKÇESİNİN SOSYAL ROLÜNÜ ANLAYANLAR…

Çarlık Rusya’sı zamanında Osmanlıcayı kullanmanın sosyal rolünü anlayan münevver insanlar, ilk önce bu dili gençlere öğretme işine başladılar. Bulgar, Altın Ordu, Kazan Hanlığı devrindeki medreselerde İslâmiyeti öğrenmek için Arapça bilmek yeterli idi. Ancak, 18. asrın sonlarından itibaren açılan birçok medreselerinde Arap ve Fars dilleriyle beraber Osmanlı Türkçesine de önem verildi. 20. yüzyılın başlarında, medrese mezunları Osmanlıca şiir yazabilecek derecede öğrenmişlerdi. Osmanlıca, Kazan Üniversitesi’nde okutuluyordu.

TÜRKİYE’DE DE YENİ BİR UYDURMA DİL FURYASI BAŞLADI

Cumhuriyet döneminde Türkiye’de de, Türkçede tasfiyecilik hareketi 1930’dan, 1950’li yıllara kadar devam etti. 1960’lı yıllarda yeniden başladı. 1970’li yıllardan sonra tam manasıyla hızlandı. Âdeta yeni bir dil ortaya çıkarıldı. Uydurma kelimeler, Türkçe diye lisana sokulup birbirine yakın manalar, tek kelimeyle ifade edilerek dilimizin ifade gücü zayıflatıldı. Böylece kavramlar çarpıtılarak düşünce kabiliyetimiz köreltildi, Türkçenin ahengi ve musikisi bozuldu.

 

Mesela “âlemşümul” kelimesinin karşılığı olarak Fransızca, “universel” kelimesinden bozma “evrensel” kelimesi kullanılıyordu. Yine, “cité” kelimesi “site” yapılıyor ve “belde” karşılığı kullanılıyordu; “univers”, “evren” yapılıyor ve “cihan” kelimesi yerine konuluyordu; “encümen” atılıyor, yerine “comiission” kelimesinden bozma “komisyon” getiriliyordu. Misalleri alabildiğince uzatabiliriz. Yeni yeni kelimeler yapılırken tek ölçü şuydu: İslam kültürüyle alakası olan Arapça, Farsça kelimeler olmasın da ne olursa olsun…

TÜRK KÜLTÜRÜNE MÂLOLMUŞ ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELER ATILMAKTA

Bugün Türk Dil Kurumu’nun verilerine göre Türkçede 5.000’nin üzerinde Fransızca kelime kullanılmaktadır. Her gün de dilimize yeni yeni İngilizce kelimeler girmektedir. Ancak bu kelimelerin hiç biri atılmamakta sadece Türk kültürüne mâl olmuş Arapça ve Farsça kelimelerin atılması bütün hızıyla devam etmektedir. Bu da samimi olunmadığını göstermektedir.

Ord. Prof. Ali Fuat Başgil, 1930’lu yıllarda Türkçenin devlet eliyle bozulmasından dolayı duyduğu endişeyi şöyle dile getiriyor: Sayısız fikir ve kalem sahibi nesillerin asırlar içinde göz nuru dökerek karınca sabrı ile işleyip şimdiki inceliğe eriştirdiği Türkçemiz…

 

Bugün hükûmet ve kanun zoru ile içinden çıkılmaz tenakuzlara saplandığı ve bir trajikomik mesele hâline konulduğu artık herkesçe ve her sınıf halkça bilinmektedir. Hakikatin yüzü pektir. Bunu inkâra mecal yoktur. Mızrak çuvala girmez. Güneş balçıkla sıvanmaz. Eğer bu memlekette insan hakkını ve ebedî insanlığın yüksek şerefini ve imtiyazını koruyan bir hakkaniyet kanunu varsa, bu kanunun kanatları altına sığınarak söylüyorum ki, memleket dili Türkçemiz, tarihin hiçbir devrinde ve hiçbir diyarında rastlanmadık bir hükûmet hatasının kurbanı olmaktadır. Tekrar ediyor ve dünya alimlerini şahit tutuyorum: Dil işi, bir hükûmet ve politika işi ve bir kanun mevzuu değildir. Dile müdahale ve dilde tasarruf, ilim, ihtisas ve kalem sahibi insanların işidir.

OSMANLI TÜRKÇESİ, EN ZENGİN DİLLERDEN BİRİYDİ

Yine Cumhuriyet döneminde dilde sadeleştirme adı altında başlayan faaliyet neticesinde Türkçedeki kelime mevcudundaki azalmayı Prof. Dr. Ayhan Songar da şu şekilde izah ediyor: Meşhur Redhouse İngilizce-Türkçe Lügatinin 1890 yılında yapılan baskısının önsözünde, o zamanki konuşulan Türkçede ortalama yüz bin kelime bulunduğu kayıtlıdır. Yine aynı tarihte İngilizcenin de yüz bin kelimesi vardır. Bu sebeple lügatin nâşiri, İngilizce ve Türkçenin dünyanın en zengin dilleri olduğunu söylüyor ve dillerin lügatini basmaktan şeref duyduğunu yazıyor. O tarihten bu tarihe kadar bir asırdan fazla zaman geçti ve bugün için elimizde Türkçenin on bin kelimesi kalmıştır. İngilizcenin kelime hazinesi ise bir milyona yükselmiştir. Bu zaman zarfında biz onda bire düşüyoruz, İngiliz dili on defa katlanıyor.”

 

İşte bu yüzden gençliğimiz, değil Yunus’u, Nedim’i, Bâki’yi, Fuzuli’yi, meşhur şairlerimizden Necip Fazıl Kısakürek’in şiirlerini bile anlayamayacak hâle sokuldu. Bu hususta yazar Sâmiha Ayverdi de “Bugün İngiliz milletine Shakespear’i, İngiliz edebiyatı ve tarihinden silmek şartıyla Hindistan’ı kazanmayı tekrar teklif etseler, hiçbir İngiliz vatandaşı milletlerinin gururu olan büyük şairlerini feda edip yerine altın kaynağı olan Hindistan’ı istemez” ifadelerini kullanıyor.

MAKSAT TÜRKLERİN KÜLTÜREL BAĞLARINI KOPARMAK     

Maalesef muhteşem mazi ve tarihimiz ile geleceğimiz arasına aşılması zor bir uçurum koymuş bulunuyoruz. Gençliğin kendi ecdadının yazmış olduğu bir neşriyatı okuyup-anlayamamasın yegâne sebebi kelime mefhumunun kıtlığıdır. Bu durum yabancı ilim adamları tarafından da esefle karşılanmıştır.

 

Mesela bunlardan  Oxford Üniversitesi Profesörlerinden Geoffrey Lewis’in, Türk dilinin son 50-60 yılda içine düştüğü acı ve hazin durumu dile getiren ve Türkçeye “Trajik Başarı” diye tercüme edilen kitabının İngilizce orijinal adı, “The Turkish Language Reform : A Catastrophic Success”dir ki bunun “Mahveden Başarı” diye tercüme edilmesi daha uygun olurdu; mahveden veya felakete sürükleyen başarı daha doğrusu… Lewis, Türk lisanındaki bu değişiklerin maksadını, “Türkiye’nin İslamî doğu ile olan bağlarını koparmak ve Batı dünyası ile olan münasebeti kolaylaştırmaktı” şeklinde yorumlamıştır.

O KİTABI TÜRKÇELEŞTİRECEK KİMSE BULAMADIK!

Lewis’in, “Trajik Başarı” diye Türkçeye tercüme edilen bu kitabının 180. sayfasında, 7 Mayıs 1995 tarihli Cumhuriyet gazetesinden alınmış, M. Fuat Andic’ın ibret verici aşağıdaki bir yorumu da bulunmaktadır:

 

“Galiba geçen sene idi. Babıâli’de (İstanbul Fatih ilçesi Cağaloğlu semti) Yakup Kadri’nin bir kitabını, ‘Erenlerin Bağından’ı arıyorum. Hiçbir yerde yok. Onun birçok kitabını basmış yayınevi, ‘Erenlerin Bağından’ı neden basmadınız sualime, ‘O kitabı Türkçeleştirecek kimse bulamadık!’diye cevap verdi. 1930’lu yıllarda basılan ve benim orta mektepte okuduğum bir kitabı bugün Türkçeleştirmek lazımmış. Çincemi yazmış acaba Yakup Kadri? Üstelik o Türkçeyi anlayıp da uydurma dile çeviren bulunamıyor!..”

TÜRKÇE GIRTLAĞINA İP DOLANMIŞ BİR ADAM GİBİ

Dünyanın hiçbir yerinde, hiçbir milletin başına gelmemiş böylesi bir fâciaya, ne yazık ki Türk milleti kurban edildi.  Kelime hazinesi zayıflatılan gençlik, okumaktan, öğrenmekten, araştırmaktan ve milli değerlerini, kültürünü tam manası ile bilmekten mahrum bırakıldı. Bugün Türkçe gırtlağına ip dolanmış bir adam gibi, yerden yere sürükleniyor, komaya sokulmuş bir hasta gibi can çekişiyor. Bu millî şuur manzumesi içinde zaman kaybetmeden müdahale gerektirir. Çünkü bu şüphe götürmez bir hakikattir. Bahusus lisanın kıymet ve ehemmiyetini, devlet düzeninde, teessüsünde ne kadar mühim olduğunu Çin filozofu Konfüçyüs şöyle ifade etmektedir:

 

“Bir memleketin idaresini ele alsaydım, yapacağım ilk iş, hiç şüphesiz dilini gözden geçirmek olurdu. Çünkü dil kusurlu ise, kelimeler düşünceyi iyi ifade edemez. Düşünce iyi ifade edilmezse, vazife ve hizmetler gerektiği gibi yapılamaz. Vazife ve hizmetin gerektiği şekilde yapılmadığı yerlerde âdelet, kaide ve kültür bozulur. Âdet, kaide ve kültür bozulursa adalet yanlış yollara sapar. Adalet yoldan çıkarsa, şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilmez. İşte bunun içindir ki, hiçbir şey lisan kadar mühim değildir.


.

Yayalara yol vermemek neyin tezahürü?

30 Nisan 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:39

Sesli Dinle

 

A -

A +

Doç. Dr. M. Burak Gönültaş 

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Öğretim Üyesi

mburakgonultas2@gmail.com

 

Günümüzde hayatımızı ve yaşama şeklimizi etkileyen birçok sosyal problemle karşı karşıyayız. Gerçekten yaşadığımız dünya ve çevre, eskisi gibi değil. Müthiş bir mobilite içerisinde zamanı hızla tüketiyoruz. Modern dünyanın direttiği konforu ve hazzı ararken beşerî melekeleri de farkında olmadan bir bir kaybediyoruz. Bu minvalde, sosyal rahatsızlıklar çeşitleniyor ve kronikleşiyor. 

 

Sosyal konular, toplumsal münasebetlerimiz cereyan ederken bir şekilde tecrübe edilirler ancak elle tutulan gözle görülen şeyler değildir. Sosyal rahatsızlıklar da aynen tıbbi rahatsızlıklarda olduğu gibi bünye içerisindedirler; biyolojik sistemi bozarlar ancak dışarıdan bakıldığında fark edilmezler. Kendilerini belli eden birtakım belirtilerin fark edilmesiyle anlaşılırlar. 

 

İşte, trafikte sıklıkla karşılaştığımız “yayalara yol vermeme” problemi, basitçe bir sürücünün yoldan geçen birine yol vermemesi gibi görünürken, aslında toplumdaki sosyal bir rahatsızlığın dışa yansıyan tezahürü olabilir. 

 

Yayaya yol vermeyene kızarken aslında içinde bulunduğumuz toplumun fonksiyonelliğini yitirdiğini hissederiz. Bir nevi sosyal bağışıklığımızın bozulduğunu fark ederiz. Öncelikle burada anlaşılması gereken konu, bu problemin sosyal bir boyuta nasıl dönüştüğüdür. 

 

Yayaya yol vermeyen kişilere bakıldığında; saygılı olmama, anlayış göstermeme, hoşgörülü olmama, güç gösterme, korkutma, isyan, kibir ve enaniyet gibi özellikleriyle kendilerini gösterirler. Bu özellikler aslında her fertte vardır, çeşitli şartlarda bir başkasını rahatsız edecek bir forma dönüşebilirler. Yani bu özellikler, sadece yayaya yol vermeme ile menkul değildir. 

 

Bu sebeple toplum, içimizdeki kötü ahlak özelliklerinin, iyi ahlaki özelliklere dönüşmesi için birtakım kurallar, değerler, kurumlar ve roller tertipler. Sosyalizasyon adını verdiğimiz bir süreci uygulayarak, bunları benimsetir, fert için fonksiyonel hâle gelmesini sağlar ve böylece bireyin kendine uygun, uyumlu ve sosyal etkileşimlere rahatlıkla girebileceği bir kimlik ve kişiliğe kavuşmasını amaçlar. Çünkü bunlar kontrol edilmezse “bir arada yaşayabilme-medeni olabilme” iklimi bozulur. Böyle bir ortamda insanlar huzursuz olurlar. Bu kontekste orada enformel ve formel sosyal kontrol araçlarının etkisiz olduğu ya da işlemediği söylenebilir. 

ENFORMEL SOSYAL KONTROL

Enformel kontrol, toplumların geliştirdikleri ahlaki kurallar, değerler, davranış biçimleri ve yaptırımlar vasıtası ile toplumu denetleyip kontrol etmesidir. Toplum, ideal olarak yaşam dünyası içerisinde etkileşimde bulundukları insanların davranışlarını izleyen ve toplumun duyarlılığına aykırı hareket edenlere tepki veren normlar oluşturur yani boşluk bırakmaz. Örneğin eve geç gelen bir çocuğun annesi tarafından azarlanması, onun daha ciddi bir sapıcı davranışa sürüklenmesini engelleyebilir.

 

Sampson’a (1987) göre enformel kontrolü işletebilmenin en etkili yolu, komşuların birbirleri için sorumluluk üstlenebilmesidir. Yani mahallede gezinen yabancıyı fark eden ve sorgulayan; komşusunun malını, aracını gözeten; gençlerin ve çocukların sosyalizasyonunda, mahalledeki sosyal faaliyetlerde sorumluluk alan ve mahallede meydana gelen bir karışıklığa müdahale eden komşuların varlığıdır. Burada komşuların, özellikle mahallenin gençlerinin sosyalizasyonuna katılabilme ve sapkın davranışlara girmelerini önleyici davranışlarda bulunma kapasiteleri önemli bir belirleyicidir.

Enformel sosyal kontrolü etkisizleştiren etkenler ise yaşanılan çevre içerisinde sosyoekonomik statü farklılıklarının belirginleşmesi, oturan insanlardaki istikrarsızlıklar yani mahallede sık taşınma sirkülasyonu ve aile yapısında meydana gelen bozulmalardır. Bunlar mahalle içerisinde kolektif etkinin azalmasına neden olarak enformel kontrolü zayıflatmaktadır.(*)

FORMEL SOSYAL KONTROL

Buradaki sosyal kontrol ise kanuni bir kontroldür. Yasal normlara bağlılıkta meydana gelen bozulma, yasa dışı bir duruma-suça sebep olur. Formel kontrol, yazılı hukuk kurallarının uygulanması ile ilişkilidir ve devletin zorlayıcı gücü ile de desteklenir. Bir ihlal söz konusu olduğunda devletin polis teşkilatı müdahale ederek düzeni sağlamaya çalışır; kırmızı ışıkta geçerseniz para cezası yersiniz! 

 

Formel kontrol, cezalandırmanın öne çıktığı maddi yaptırımlar ile sağlanmaya çalışılır ve formel kontrol mekanizmaları, suç işleyen kişilere yönelik tepkilerin nasıl verileceğine göre şekillenir: Topluma aykırı davranarak, toplum düzenini bozan kişilere yönelik onların toplumdan uzaklaştırılmalarını ve bazı haklarından mahrum edilmelerini içeren hapse atma gibi pratikler, formel sosyal kontrolde artık öne çıkan araçlardır.

Bu bağlamda, enformel sosyal kontrolün etkin olması daha önemlidir, çünkü bu mekanizma toplumun bütün çeperlerine etki etme konusunda daha etkilidir ve etkinliği devam ettiği sürece formel kontrol mekanizmalarına daha az ihtiyaç duyulacaktır. 

TRAFİĞE ÇIKMAK

Bu sıkıcı ama önemli girişten sonra, akla şu sorular gelebilir: Peki, insanın bu olumsuz özellikleri trafikte niçin kendini gösteriyor?

 

Trafik, sosyal kontrolün etkisini yitirdiği, menfi davranışlarımızın bir başka insanı rahatsız edeceği, kısıtlayacağı bir zemini mi oluşturuyor? 

 

Aslında trafik, insanların olağan sosyal etkileşim alanlarından (mahalle, muhit, ev çevresi vs.) çıkarak bir başka etkileşim sahasına (eğitim, alışveriş, gezme vs.) gitmek için kullandıkları geçici bir etkileşim mecrasıdır. Bunun yanı sıra trafik, aynı şehirde yaşadığımız ama daha öncesinde tanımadığımız diğer insanlarla fiziki olarak yakınlaştığımız anlara da zemin oluşturmaktadır. 

 

Kendi olağan ortamlarımızda yani evde, komşular arasında, iş yerinde vs. etrafımızda bizi tanıyan ve kontrol eden gözler olduğu için birtakım olumsuz istek ve davranışlar kolay kolay tezahür etmez. Çünkü utanırız. Bu utanma iyidir ve etkileşimlerimiz üzerinde enformel bir kontrol sağlar. Trafikte ise etkileşimin “geçici” yönü ve çoğunlukla daha öncesinde “tanımadığımız diğer insanlarla” gerçekleşme şekli, bu mecrada enformel sosyal kontrol unsurlarının oluşmamasına ve var olanların da işe yaramamasına sebep olabilir. Trafikteki etkileşimin bu yönü, araba içinde olmanın verdiği “kendini güçlü hissetme” ile de birleşince, olumsuz özelliklerin ortaya çıkışını kolaylaştırabilir ve hızlandırabilir. Netice ise arabasını fütursuzca insanların üstüne süren, hoş görmeyen, nezaketsiz, saygı göstermeyen insanlara dönüşmek olmaktadır.

SOSYAL TAHLİLLER İÇİN İYİ BİR BAŞLANGIÇ NOKTASI

Bu kontekste trafik, günümüzde, sosyal sorunlarla illiyetli kişilerin diğer insanlarla fiziksel olarak etkileşmesine fırsat veren bir mecra hâline gelmiştir. Bir büyüğüm derdi ki: “Bir memlekette ne kadar klinik vaka tip varsa bunların çoğunluğunu statlarda bulabilirsiniz; bağıran, çağıran, kendini kaybeden, ölçüsüzce küfreden tipler…” Şimdi ise “Bir memlekette ne kadar klinik vaka tip varsa bunların çoğunluğunu trafikte iken görebilirsiniz” dense yeridir. Bu nedenle günümüzde yayaya yol verebilmek, üstün bir ahlak özelliğinin göstergesi hâline gelmiş olabilir. Yayaya yol verebilen, trafik kurallarına uyan kişiler için sabırlı, anlayışlı, hoşgörülü vs. rahatlıkla diyebiliriz. Hatta, bir insanın olgunluğunu test etmek için bir müddet trafikteyken gözlemlemek isabetli bir tahlil imkânı sunabilir. Kısacası bir memleketin toplumsal yapısı için sosyal tahlillerde bulunacak bir araştırmacı, trafik davranışları üzerinden işe başlayabilir.

TRAFİKTEKİ ETKİLEŞİMLERİ NASIL KONTROL ETMELİ?

Sosyal medya, satış siteleri ve trafikte; insan başarılı olabilmek için bir başkasını ezmeyi, kandırmayı, dolandırmayı, üzmeyi, korkutmayı gayet tabii görebilir. İşte bu durum temelde birlikte yaşayabilme özelliğimizi bozmakta, güvenli etkileşim zemini oluşturması gereken toplumsal alanları, tam tersine güvensiz, tehlikeli mecralar hâline getirmektedir. Bunun en önemli müsebbibi bu üç mecrada enformel sosyal kontrol araçlarının etkisizliği ve utanma duygusunun önemsizleşmesidir. 

 

Bu yanları öne çıkan ve utanma melekesi çalışmayan bir kişinin sosyal etkileşimi bozma ihtimaline karşı kontrolü sağlamanın (artık) tek yöntemi, formel mekanizmaların devreye girmesidir. Ancak formel araçlar mekanik ve tekniktir, müşfik bir yan taşımaz. Kurala aykırı davranana tavizsizdir, canını yakar. Trafik gibi mecralarda, düzeni sağlamanın tek yöntemi kuralların tam olarak uygulanmasıdır. Belki de ABD ve Batı ülkelerindeki trafik düzeninin sürekli örnek verilmesindeki temel sebep, formel araçların etkinliğidir. Bu sebeple trafik kurallarının uygulanması ve aykırı davrananların cezalandırılması tesirli bir şekilde sağlanırsa -ancak bunları yaparken herkese eşit ve hakkaniyetli davranılması kaydıyla- belki de bir nebze trafikte düzenin oluşmasına yardımcı olunabilir. Aynı durum tabii ki sosyal medya ve satış siteleri için de geçerlidir. 

 

Gelecekte önlenemeyen suçlar, ahlaksızlıklar bizi mecburen bu problemleri enformel araçlarla nasıl önleyeceğimiz-kontrol edeceğimiz üzerine yoğunlaştırabilir. Nasıl ki pandemi, deprem, tabii afet vs. sonrası yeniden geleneksel hayata dönme isteğimiz hızlandı ise bu da aynen öyledir. Ancak maalesef bu daha mekanik ve masraflı bir dönüş olabilir. Yani bir türlü o geleneksel doğaya dönemeyeceğiz, çünkü hayallerde kalan bu dekorların olağan ve doğal altyapısına maalesef modern yaşantımız kibrit suyu döktü. Konfora ve hazzın en üst katmanlarına kavuşan biri için alt katmanlara inmek eskisi gibi olmayacaktır. 

EY BİLİMSEL ÇALIŞMALARI DESTEKLEYEN BİRİMLER!

Ey bilimsel çalışmaları, projeleri destekleyen birimler! Hep daha çok para kazanmaya yönelik (yani katma değeri yüksek diyorlar) teknoloji içeren projeleri desteklemeyi öne çıkarttınız. Tabii ki teknik olarak ilerlemek müreffeh olmak çok önemli, söz sahibi olmak bu karmaşık dünyada psikolojik üstünlüğü sağlayabilir; ancak uzun vadede misyonunu ve sosyal dönüşümün mantığını anlayamayan insanlar, bir anda ve farkında olmadan modern dünyanın tüketen odaklı dümenine su taşıyan aparatlar hâline gelebilir. Bu nedenle enformel sosyal kontrol mekanizmalarının geliştirilmesine yönelik projeler ve faaliyetler arttırılmalıdır: Bir memlekette, trafikte yüksek oranda yayaya yol veren bir trafik davranışı kazandırabilecek bilimsel bir işi üretebilirsek, emin olun her sorunu çözeriz. 

.....

(*) Bu kısım, yazarın “Adli Sosyal Bilimler: Ceza Adaleti Sistemi ve Sosyal Bilimler İlişkisinin Konsepti” (Nobel Yayınevi), isimli eserinden alınmıştır.


.

Vakıf geleneğimizin üç büyük valide sultanı

7 Mayıs 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Mahmut Kemal Aydın

İhlas Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı

mahmutkemal.aydin@ihlas.com.tr

 

Türkiye’de her sene mayıs ayının ikinci haftasında kutlanan Vakıf Haftası, yarın başlıyor... Tarihe baktığımızda ise Osmanlı vakıf medeniyetinde valide sultanların yaptırdıkları vakıf eserleri, çok büyük bir yer işgal etmektedir. Çocukluklarında bir köle iken valide sultanlık makamına kadar yükselen bu isimlerden üçü, bazı özellikleri ile dikkat çekmektedir. Mahpeyker Kösem Valide Sultan’ın gelini Hatice Turhan Valide Sultan’dır. Hatice Turhan Valide Sultan’ın gelini de Emetullah Rabia Gülnuş Sultan’dır. Dolayısıyla, bu üç sultan hiç ara vermeden, Osmanlının hüküm sürdüğü toprakları medeniyet eserleri ile bezemişlerdir.

“AY YÜZLÜ” VALİDE SULTAN   

Mahpeyker Kösem Valide Sultan, "I. Ahmed Han’ın zevcesi olup 1592 yılında Mora’da doğmuştur. Sultan IV. Murad ile Sultan İbrahim’in validesidir. Aynı zamanda, IV. Mehmed Han’ın babaannesidir. Katib Çelebi, Naima gibi kaynaklarda, “vâlide-i muazzama, koca vâlide, ümmü’l-mü’minîn, sâhibetü’l-makām, mehdi-i ulyâ, vâlide-i atîka, vâlide-i kebîre” olarak da anılmaktadır.  

 

Rum asıllı bir papazın Anastasya veya Nasya adlı kızı olduğu, akıncılar tarafından esir alındığı, Bosna Beylerbeyi tarafından saraya gönderildiği rivayet edilmektedir. Sultan I. Ahmed’le aynı yaşlardadır. Haremdeki ilk adı “ay yüzlü” anlamına gelen Mahpeyker’di. Kösem Sultan denilmesinin sebebi, I. Ahmed, çok sevdiği, önem verdiği için ona “sürünün önde gideni” manasında “Kösemen” dedi ve haremde bu lakapla anılır oldu.

I. Ahmed Han’ın genç yaşta vefât etmesi ile yirmi yedi yaşında dul kaldı. Kösem Valide Sultan, kocası I. Ahmed Han’ın vefatı üzerine Topkapı Sarayı’ndan ayrılarak Beyazıt’taki Eski Saray’a gönderildi. Kösem Valide Sultan, I. Mustafa’nın iki saltanatı ile II. Osman’ın padişahlığı döneminde Eski Saray’da altı yıl kadar ikamet etti.

 

Oğlu IV. Murad’ın tahta çıkışı 9 Eylül 1623 tarihinde, Eski Saray’dan Topkapı Sarayı’na özel bir törenle gelip valide sultan oldu. Padişah Sultan Murad, henüz on iki yaşında olduğu için “naibe-i saltanat” vazifesini üstlendi.  

Oğlu Sultan İbrâhim’in cülûsu ile Mahpeyker Kösem Sultan valide sultanlık görevine devam etti. İlk işi, Osmanlı tahtının son bulmasını önlemek için oğlu Sultan İbrâhim’in bir erkek evlat sahibi olmasını sağlayacak tedbirlere yönelmek oldu. Sultan İbrâhim, tahttan indirildikten bir müddet sonra, 1648 yılında boğduruldu.

 

Babasının ölümü üzerine, yedi yaşında tahta geçen IV. Mehmed’in bir saltanat naibine ihtiyacı vardı. Mahpeyker Valide Sultan, devlet geleneği gereği bu cülusun ardından Eski Saray’a gitmesi gerekirdi. Fakat, Harem’de kalmaya devam etti. Böylece Osmanlı tarihinde ilk olarak bir valide sultan, torununun saltanatında valide-i muazzama, sıfatıyla görevini ifaya devam etmiş oldu. Bu valide sultan, asiler tarafından Harem’de şehit edildi. Kocası merhum Sultan I. Ahmed’in türbesine defnedildi.

BORÇ YÜZÜNDEN HAPSE DÜŞENLERİ KURTARIRDI

Çok şefkatli olan Mahpeyker Sultan, çevresindeki fakirlere bir daha kimseye muhtaç kalmayacak şekilde yardım etmiş ve bu hâli ile herkesin kalbini fethetmiştir.

 

Her sene receb-i şerif ayında kıyafet değiştirip araba ile hapishanelere gider, borç yüzünden hapse düşenleri, borçlarını ödemek suretiyle hapisten kurtarırdı. Katiller hâriç bütün mahkûmlara yardım elini uzatırdı.

 

Yetim ve kimsesiz kızları araştırır çeyizlerini düzerek evlendirirdi.

 

Onun “sâdât ulûfesi” adıyla tesis ettiği, seyyid ve şeriflere hasrettiği hayır işinden 200 fakir faydalanıyordu.

Hac yolundaki hacıların su ihtiyacı için vakıf kurmuştur. Ayrıca, Haremeyn’de fakirlere yardım edilmesi ve burada Kur’ân-ı kerim okutulması için de bir vakıf tesis etmiştir.

 

Mahpeyker Sultan’ın imar faaliyetlerinden ilki Anadolu Kavağı Mescidi’dir. Sultan IV. Murad’ın saltanatında yaptırdığı Eminönü’ndeki Büyük Valide Hanın ortasında fevkani bir mescit vardır. Hanın geliri bu mescidin vakfına tahsis edilmiştir. Şehremini’de, Beşiktaş’ta, Yenikapı’da çeşme yaptırmıştır. Sofiye ricâlinden Abdülmecid Şeyhî Efendi’nin Eyüp’teki türbesini inşa ettirmiştir.  

 

Vâlide Sultan’ın Eğriboz, Midilli ve Kıbrıs adalarında da vakıfları vardı.

 

Sultanselîm civarında (Çarşamba’da) Vâlide Medresesi Mescidini ihya etmiştir.   

 

Mahpeyker Sultan’ın yaptırdığı hayır eserlerinin başında Üsküdar’daki Çinili Câmi gelmektedir.

HATİCE TURHAN VALİDE SULTAN

Sultan IV. Mehmed, Babası Sultan İbrahim’in yerine 7 yaşında tahta oturmuştu. Saltanat naibesi, babaannesi, Mahpeyker Valide Sultan’dır. Üç yıl müddetle saltanat naibesi olmuştur. Mahpeyker Valide Sultan sarayda, bir isyanda şehit edilince, padişahın annesi Hatice Turhan Valide Sultan 24 yaşında saltanat naibesi oldu. Bu devirde, devlette birçok karışıklıklar ve isyanlar yaşandı. Venedikliler, Bozcaada, Limni ve Semadirek adalarını işgal ettiler. Çanakkale Boğazını ablukaya aldılar. Osmanlı kuvvetleri Girit Adası’nda idiler. Abluka sebebiyle, gerekli yardım gönderilemedi.

 

Hatice Turhan Valide Sultan, mimar Koca Kasım Ağa, Koçi Bey, tarihçi Solakzade gibi münevver devlet adamları ile irtibattaydı. Mimar Kasım Ağa, devletteki bu dağınıklığı toplayacak yegâne vezirin, kubbe veziri olan ihtiyar Köprülü Mehmed Paşa olduğunu söyledi. Valide Sultan, Köprülü Mehmed Paşa’nın ileri sürdüğü şartları kabul ederek mutlak yetkileri Köprülü’ye verip sadaret mührünü teslim etti. 29 yaşında saltanat naibeliğinden çekildi. Bir daha da devlet işlerine hiç karışmadı. Hayır ve hasenat işleri ile uğraştı.

BÜYÜK BİR VAKIF ESERİ YENİ CAMİ VE KÜLLİYESİ (MISIR ÇARŞISI)

Yeni Cami'nin temeli 1597 yılında, Sultan III. Mehmed zamanında Valide Safiye Sultan, tarafından atılmıştır. Camiin inşası için seçilen Bahçekapı çevresi, o tarihlerde bakımsız bir Yahudi ve Hıristiyan mahallesiydi. 1603 yılında Safiye Sultan'ın ölümü üzerine de inşaat yarım kaldı. Aradan yıllar geçti ve inşaat mezbelelik hâlini aldı. 1660 yılında meydana gelen yangında cami inşaatı da hasara uğradı. Halka yardım için yangın yerlerini gezen Hatice Turhan Valide Sultan, bu caminin yarım bırakılmış duvarlarına rastladı. Valide Sultan, bu abideyi kurtarmak düşüncesiyle 1660 yılında, yapıyı yeniden başlattı. Nihayet camiin yapımı 1663 yılında tamamlandı. Mevlit okunup, Cuma namazı kılınarak bütün vüzera ve ulemanın katıldığı bir törenle açıldı.

 

Yeni Cami, çok orijinal planı ve fevkalâde tezyinatıyla tanınmış kasır ve türbe, sebil, Mısır Çarşısı diye anılan ve gelirinin caminin masraflarına harcanması için yaptırılan kapalı çarşısı ile bugün de kullanılmaktadır.

EMETULLAH RÂBİA GÜLNÛŞ SULTAN VE VAKIF ESERLERİ

Emetullah Râbia Gülnûş Sultan, II. Mustafa Han ve Sultan III. Ahmed’in anneleridir. Sultan IV. Mehmed’in hasekisi olup, Haseki Sultan unvanını kullanan son hanım sultandır.

Gülnûş Sultan, 1646’da Girit’teki Resmo’nun Deli Hüseyin Paşa tarafından fethedilmesinden sonra, buradan getirilen esirlerdendir. Esmer, düz siyah saçlı ve siyah gözlü, orta boylu ve çok güzel olarak tasvir edilmiştir. Harem âdetlerince, Gülnûş adı verilen kızı, Hadice Turhan Valide Sultan seçmiştir. Daha sonra Gülnûş Sultan’ı yetiştirip oğlu IV. Mehmed’e takdim etmiştir.

 

Râbia Gülnûş Sultan, 1660'ta kızı Hatice Sultan’ı, ardından 1664'te oğlu Şehzade II. Mustafa’yı, doğurunca da 'haseki' unvanını almıştır. Valide Hatice Turhan Sultan’ın 1683 yılındaki ölümü üzerine, Gülnûş Sultan, tek başına ve başhaseki olarak haremi yönetmeye başlamıştır.

 

IV. Mehmed’in 1687’de tahttan indirilmesinin ardından Gülnûş Sultan, Eski Saray’a gönderilmiş, II. Süleyman ile II. Ahmed’in saltanatları arasında yedi yıl orada kalmıştır.

 

Rabia Gülnûş Sultan'ın Eski Sarayda oturması, oğlu Şehzade Mustafa'nın 695'te Edirne'de tahta çıkmasıyla son buldu. “Mehdi-i Ulya-yı Saltanat” yani valide sultan olarak Edirne Sarayı'na merasimle geri döndü.  

EDİRNE VAKASI

Sultan II. Mustafa, kısa saltanatını Edirne'de geçirdiği için Valide Gülnûş Sultan da bu dönemde Edirne'de oturmuştur. 1703 yılında vuku bulan Edirne Vakası ile büyük oğlu II. Mustafa padişahlıktan çekilirken, küçük oğlu III. Ahmed tahta çıkmıştır.   

 

Gülnûş Sultan’ın kethüdası Mehmed Efendi’ye kendi el yazısıyla yazdığı notta “Dünyanın fâni olduğu ve nice hayır hasenat yapmayı Allah’tan niyaz ettiği, Rabbine layık ameli yoksa da ibadullaha infak ederek, bir müminin duasının kabul edilip kendisinin mağfiretine sebep olmayı” dilediği yazılıdır.  

Valide sultan, medreselere ve tekkelere para ve kurban gönderirdi. Üsküdar'da bulunan miskinler fukarasına, pirinç ve bal gibi yiyecek dağıtımında bulunurdu. Berat gecesi camiler için mumlar satın alınırdı. Saraydaki cariyelerin ihtiyaçlarıyla da ilgilenirdi.

 

Gülnûş Sultan, henüz haseki sultanken IV. Mehmed zamanında, fethedilen Kamaniçe’de (Bugünkü Ukrayna’da) bir kiliseyi camiye çevirtmiştir. Cami olarak yalnızca 27 yıl hizmet görmüştür. Hâlen minberi duran cami, şu anda bir Katolik kilisesi olarak kullanılmaktadır.

 

Sakız adasındaki bu yapılar, Gülnûş Sultan’ın oğlu II. Mustafa’nın tahta çıktığı 1695 yılında, Sakız Adası’nın yeniden fethiyle adadaki Katolik kilisesi iken çevrilen cami ve sonradan inşa edilen dükkânlar ve çeşmedir. Bu cami günümüze ulaşamamıştır…

 

Galata semtinde, büyük bir Katolik kilisesiyken 1696’daki yangında zarar gören San Francesco Kilisesi’nin yerine, cami ve yanındaki çeşmeyi yaptırmıştır. Günümüze  çeşmesi ulaşan bu yapının yerinde bugün, Galata Hırdavatçılar Çarşısı bulunmaktadır. 

 

Gülnûş Sultan küçük oğlu III. Ahmed devrinde valide sultanken, 1708’de İspanyollardan ele geçirilen Oran’daki kiliselerden birini camiye çevirtmiştir. Oran, bugün Cezayir’in ikinci büyük şehri konumundadır.

 

Gülnûş Emetullah Sultan’ın hasekiliği döneminde inşa ettirdiği Mekke’deki imaret ve darüşşifa günümüze ulaşamamışlardır. 1679 yılı içinde tamamlanan bu iki hayır yapısına, Cidde, Bulak ve Süveyş’te inşa ettirdiği ambarlar lojistik destek sağlamıştır.

ÜSKÜDAR YENİ VALİDE KÜLLİYESİ

En önemli eseri, oğlu Sultan III. Ahmed zamanında Üsküdar İskelesi’nin sağında yaptırdığı cami, sebil, çeşme, imaret, sıbyan mektebi ve medreseden oluşan Validey-i Cedid Külliyesidir. İnşasına 1708 tarihinde başlanmıştır. Atik Valide Nurbanu Sultan Külliyesinden dolayı, Üsküdarlılar ''Cedid Valide Camii, Yeni Valide Camii'' demişlerdir. Mihrabın solunda asılı bulunan Kâbe örtüsünden büyük bir parça yakın tarihte çalınmıştır.

 

Caminin dış duvarlarında, Osmanlılardaki hayvan sevgisinin en önemli örneklerinden olan kuş evleri, medeniyetimizi bütün güzelliklerini yansıtmaktadır.

 

Hünkâr kasrının önünde bulunan sebil ve muvakkithâne ile Gülnûş Sultan’ın türbesi, 1715 yılında vefatından önce inşa edilmiş ve orada defnedilmiştir. Türbe, kafes şeklinde bir kubbe ile örtülüdür. Zarif bronz şebekelerle kapatılmıştır.  

Dış avlunun batı tarafında, sıbyan mektebi yer almaktadır. Yol tarafındaki yedi adet tonozlu mekân ise, külliyeye gelir sağlayan dükkânlardı.

 

Türbenin arkasında yer alan, halen bir dernek tarafından kullanılan muvakkithânenin yapısından dolayı XIX. yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır.  

 

Gülnûş Valide Sultan, 5 Kasım 1715 Salı gecesi Edirne Sarayında öldü. Padişah 3’üncü Ahmed'in buyruğu üzerine, vezir, ulema ve devlet erkânının toplanmasıyla Edirne’de cenaze namazı kılınmıştır. Kapalı arabaya konulan cenazenin, İstanbul'a gönderilerek, 9 Kasım günü Üsküdar'daki yaptırdığı caminin yakınındaki üstü açık türbesine defnedilmiştir.   

Bu vesileyle okuyucularımızın, Vakıf Haftasını tebrik ediyorum


.

Ailede edinilmiş mal ortaklığı kaosu

14 Mayıs 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

Toplumun temeli ailedir. Aile huzur ve mutluluk yuvasıdır. İyi günde, kötü günde birlikte olmaktır. Karşılıksız sevmek, bağlanmak, vermek ve inanmanın adıdır aile...

 

Ailenin temelleri sağlam olursa, onun inşa edeceği, çocuklar, torunlar ve ülke binası, vatan binası sağlam olur. Bunun için aile binasının menfaat üzerine kurulmaması asıldır.

 

Avrupa’da, aile kavramı çökmüştür. Bu çöküntülerin bir sebebi de ailenin şirket olarak kabul edilmesidir. Fertlerin menfaatlerinin öncelenmesi, aşırı hürriyet arzusunun getirdiği esarettir. 

 

Bizim ise beş bin yıllık bir tarihimiz vardır. Bu mazide aile, anne, baba, dedeler, nineler, halalar, teyzeler, dayılar, halalar ve kuzenler çok önemli bir yer tutar. Bizim tarihimizde, vatan için, aile için, din için, insanlar, karşılıksız her şeyini verirler. Orada hesap yapılmaz, yapılamaz. Bunun için, bizim mayamız sevgidir. Hamurumuz muhabbettir. Dalımız kaynaşmadır. Hasadımız vefadır.

AİLEYİ DİNAMİTLEYEN KANUN MADDESİ

Ailemizi dinamitleyen, aile mahkemelerinde davaların artışına sebep olan, “Sen sensen, ben de benim!” anlayışı ile yuvaların yıkılmasına yol açan bir hukuki düzenlemeden söz etmek istiyoruz.

 

Türk Medeni Kanunu’nun 220. maddesi, aynen şu düzenlemeyi getirmiştir:

 

 “Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler.”

 

İşte bu düzenleme, aileyi şirket olarak görme sonucunu doğurmuştur. Böylece, iyi günde, kötü günde beraber olmak için imza atan, bir araya gelen eşler, mal ve para hesabına mağlup olmuşlardır.

 

Bu maddenin devamı olan düzenlemede Madde 218 ile “Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar” denilmektedir.

 

Yine, aynı kanunun 221. maddesine göre, kişisel mallarından elde edilen gelirler de edinilmiş mal rejime tabidir hükmüne yer verilmiştir.

 

Keza, 222. maddeye göre de yazılı olarak ispat edilmediği sürece, evlilikten sonra elde edilen malların tamamına, eşler ortak sahiptir düzenlemesine yer verilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 41. maddesi, ailenin korunması başlığını düzenlemekte olup, şöyledir: “Madde 41 – Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.

Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.”

ANYASAYA GÖRE AİLE TOPLUMUN TEMELİ

Anayasa diyor ki, aile toplumun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refahını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. 

 

Peki, gerçekten, Medeni Kanun’un 220. maddesi ve devamı hükümleri, ailenin temelini koruyor mu, huzur ve refahı sağlıyor mu?

 

Buna açık ve net cevabımız hayırdır.

GERÇEK HAYATA DÖNELİM…

Bunu gerçek hayattan bir misalle anlatalım… Oya Hanım ile Efe Bey, tanışırlar ve bir müddet sonra evlenmeye karar verirler. Birlikte, konuyu ailelerine açarlar ve evlenirler. Oya Hanım, ev hanımıdır. Efe Bey ise gece gündüz çalışmaktadır. Sonra kredi ile bir ev alırlar. Bu evde oturmaya başlarlar. Ayaklarını yerden kesecek bir de araba alırlar. Artık, bu oturulan ev, Medeni Kanun’a göre, “aile konutudur”. Medeni Kanun’un 194. maddesinde bu husus düzenlenmiştir.

Derken ekonomik kriz sebebiyle işi bozulan Efe Bey, bu konutunu satamaz.  Zira, Medeni Kanun “Bu aile konutudur” demektedir. Bu satış geçersizdir, mutlaka Oya Hanım’ın izni gerekir. Oya Hanım ise izin vermez.

 

Bunun üzerine, karı koca arasında tartışma başlar. Bu tartışmadan sonra Oya Hanım, kız arkadaşı Selin Hanım’a kocası ile olan problemini söyler. Selin Hanım hemen aklı yapıştırır: “Ay şekerim, niye kahrını çekeceksin adamın, karakola git, eşim beni tehdit ediyor de! Kocanı evden uzaklaştır. Hem malın yarısı zaten senin. Aç boşanma davasını, hem, evin ve arabanın yarısını al, hem de nafakanı al. Üstelik çocuk için de alırsın. Hür olarak yaşarsın!”

 

Kadın, önce kabul etmese de zamanla bu fikri beğenir. 2012 yılında yürürlüğe giren, 6284 sayılı kanunun 3., 4., ve 5. maddelerine istinaden, hiçbir delile ihtiyaç duymadan, sadece “Beni tehdit etti” diyerek mahkemeden kocasına üç ay evden uzaklaştırma kararı aldırır.

 

Efe Bey artık aldığı, yuvam dediği eve giremez. Çocuğunu göremez. Hanımı ile konuşamaz. Yoksa suç işlemiş olur. Hapishane kendisini bekler. Efe çıldırır, “Evime nasıl giremem” diye feryat eder.

 

Ertesi gün internette e-Devlet hesabına girdiğinde, Oya Hanım’ın boşanma davası açtığını ve aylık kendisi için 5 bin TL, çocuk için 5 bin TL nafaka, 1 milyon TL de manevi tazminat istediğini, ayrıca ikinci bir dava ile evin ve arabanın edinilmiş mal rejimi sebebiyle yarısının kendi adına verilmesini istediğini öğrenir.

 

Efe Bey, hemen bir avukata koşar. Avukat, 2002 yılında kabul edilen Medeni Kanun ile bu hükmün getirildiğini ona anlatır. Yine Ceza Kanununda yapılan değişiklik ile zinanın suç olmaktan çıkarıldığını ve evli bir adamın hanımı ile birlikte olma isteğine, kadın “hayır” derse, kadının şikâyeti üzerine, adamın hapis cezası alacağını söyler.

 

Efe Bey, avuçlarının arasına başını alır, “Aman Allah’ım, evlenmekle ben ne yapmışım!” diye dövünmeye ve düşünmeye başlar.

EŞLERDEN BİRİ VEFAT EDERSE…

Medeni Kanun’un 499. maddesine göre, eşlerden biri vefat ederse, diğer eşin payı ne olur? Yukarıda anlattığımız gerçek hayat örneğinde, Efe Bey vefat etseydi, Oya Hanım, çocuğu da olduğu için Efe Bey’in malının dörtte birini alırdı. Yani, evin dörtte biri, arabanın dörtte biri, Oya Hanım’ın olurdu. Dörtte üçü ise, müşterek çocuklara kalırdı.

 

Örneğimizde, boşanma davasında, Oya Hanım’ı, edinilmiş mal rejimi nedeniyle, malın kaçını alıyor? Yarısını. Yani, ölümden daha fazla pay. Öldüğünde dörtte bir alan Oya Hanım, boşandığında yarısını alıyor. O zaman, Oya Hanım, niçin ölümü beklesin ki? Nitekim, Oya Hanım da öyle yapıyor. Açıyor boşanma davasını, malın yarısını alıyor...

 

Yetmiyor! Bir de yoksulluk nafakası var. Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf (eş), Medeni Kanun’un 175. maddesine göre, diğer taraftan (eşten) yoksulluk nafakası isteyebiliyor.

 

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun yerleşmiş içtihatlarında; yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım, kültür, eğitim gibi kişinin maddi varlığını geliştirmek için zorunlu ve gerekli görülen harcamaları karşılayacak seviyede geliri olmayanların yoksul olarak kabul edilmesi gerektiğini değerlendirmiştir.

Örneğimizde, Oya Hanım için aylık 3 bin TL yoksulluk nafakasına, müşterek çocuk için ise aylık 2 bin TL, bakım nafakasına hükmediliyor. Aylık toplam 5 bin TL nafaka... Efe Bey düşünüyor “Ölseydim, malımın dörtte biri Oya Hanımın olacaktı. Evimden atılmış olmayacaktım. Yoksulluk nafakası olmayacaktı. Şimdi, edinilmiş mal rejimi sebebiyle malımın yarısı gitti. Aldığım evin yarısı gitti. Arabamın yarısı gitti. Çocuğumu göremiyorum. Bir de ömür boyu yoksulluk nafakası ödeyeceğim. Adalet bu mu? Hani Anayasa, aileyi koruyacaktı? Hani, aile devletin temeli idi? Hani, ailenin huzur ve refahı sağlanacaktı?” diyor.

ÇARE NEDİR?

İşte maalesef her gün gazetelerde okuduğumuz ve hepimizi üzen şiddet olaylarının sebeplerinden birisi de bu edinilmiş mal rejimidir. Bunun sonucu mal hırsıdır. Devamında, aile konut şerhidir. Nafakaya yönelik düzenlemelerdir. Keza, 6284 sayılı kanunun kendisidir.

 

Bir tartışma sonucunda, eşlerden biri sokakta bırakılamaz. Bırakılmamalıdır. Evinden atılmamalıdır.

 

Çocuğundan mahrum kalan kocaların durumu, anne ve baba arasındaki gerilim ile büyüyen çocuğun psikolojisi, devlete bakış açısı, ne olacaktır? 

 

Bunun için, derbi sözlerden uzak durulmalıdır. Kadın hakkı, kadına şiddet, pozitif ayrımcılık, hürriyet gibi sözler, aslında, tuzak cümlelerden öteye gitmemektedir.

 

Türk toplumunda kadın anadır. Cennet ayaklarının altındadır. Ana hakkı çok önemlidir. Ana vatan denir. Bu kültür ile beslenen bir insan, kadına zaten şiddet kullanmaz. İstisnalar ve cehalet, yukarıda izah edilen kanun maddelerine gerekçe olamaz.  Zira, bu hâlde, doğan sonuç daha vahimdir.

MAL REJİMLERİ KALDIRILMALI

Bunun birinci çözümü, Medeni Kanun’da yer alan bütün mal rejimleri kaldırılmalı ve tek bir rejim kabul edilmelidir: Mal ayrılığı rejimi.

 

Eğer mal ayrılığı rejimi kabul edilirse aile mahkemeleri, yüz binlerce davadan kurtulacaktır.  Eşler arasında mal kavgası bitecektir.  

 

İnsan fıtratına uygun olan rejim, mal ayrılığı rejimidir. Diğer sistemler, ithal sistemler olup, bizim kültürümüze uygun değildir.

 

İkinci çözüm olarak 6284 sayılı kanun kaldırılmalıdır. Türk Ceza Kanunu’nda tehdit, hakaret, darp, yaralama, öldürme gibi maddelere, suçun aile içinde işlenmesi hâlinde diyerek ağırlaştırılmış madde düzenlemesi ile konunun çözümü mümkündür.

 

Üçüncü çözüm olarak da yoksulluk nafakası kaldırılmalıdır.

MAKSAT AİLEYİ KORUMAK OLMALIDIR

Anayasanın 41. Maddesinde belirtildiği üzere, amaç, aileyi korumak olmalıdır. Ailenin huzuru ve refahı olmalıdır. Kültür değerlerimizin temellerinden önemli bir maddesi de ailenin varlığıdır. Aile, insanın doğduğu, büyüdüğü, ilk eğitimini aldığı, iyiyi, kötüyü öğrendiği yerdir. Bunun için, aile mutlaka korunmalıdır.

 

İnanç sistemleri de aileye kıymet vermiştir. Bunun için nikâh esası getirilmiştir. Evlilik dışı ilişkiler yasaklanmıştır. Zinaya yaklaşmak yasaklanmıştır. Eşler arasında, kul hakkı, en önemli konulardan birisi olmuştur.

 

Bilenler, her zaman, aileye öğüt vermiştir. Türk ailesinde evin reisi babadır. Aile fertleri babanın verdiği kararlara uyar ve onun arzu ve isteklerini yerine getirir. Anne, ailenin en saygıya layık varlığıdır. Evin iç düzeni ondan sorulur. Çocuklar, her zaman şefkat ile bakılır, iyi yetişmeleri için itina edilir. Dede ve ninelerin de beraber olduğu ailelerde, onların söz hakkı ve kararları daha önce gelir. Görgünün esasını büyüklere saygı ve itaat, küçüklere şefkat ve merhamet teşkil eder. Bu bakımdan her görgü kuralı bu temele göre şekillenmiştir.

Böyle bir ailede şiddet olmaz. Kadına el kaldırılmaz.

 

Problemler, nasihat ile, istişare ile çözülür; kanunlara ve kul hakkına uyulur. Zorlama kurallar ile maksada erişilmez. Sevgiyi hâkim kılan milletler, aileler, huzuru bulmuşlar ve örnek olmuşlardır.

 

Bunun için, edinilmiş mal ortaklığı sistemi, yoksulluk nafakası, 6284 sayılı kanun kaldırılarak, Türk ailesi, kurtarılmalıdır.


.

Erken dönemde mecburi eğitim şart mı?

21 Mayıs 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker
Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi
sekeroglu2003@gmail.com

 

Çocuk eğitimi; çeşitli kuram, teori ve faraziyelerle binlerce kitapta tanımlanmış olsa da hâlâ yeni yönleri ortaya çıkmaya devam etmektedir. Çocuk, farklı bir dünyadır ve her ne kadar çeşitli faraziyelerle tarif edilse de tam manasıyla anlaşılabilmesi zordur. “Bugünün çocukları, geleceğin yetişkinleri” sloganları arasında büyüyen çocuklar, her anlayış ve oluşum tarafından belli kalıplara sokulmaya hazır neferler olarak görülmüştür. Bu doğrultuda da bütün ülkeler, kendi çocuklarını, kendi hedeflerine göre yetiştirme gücüne sahiptir. Bunun için de çocuklar, çerçevesi önceden belirlenen kalıp yargıları öğrenmek ve bunları hayatında sorgusuz sualsiz tatbik etmek mecburiyetindedir!

 

Bu anlayışın ve algının yerleştirilmesinden mesul müesseseye de okul denmektedir. Bunun için hemen herkes mutlaka okula gitmeli, bütün temel ve insani meziyetleri ancak burada öğrenmelidir! Başka yerlerde öğreneceği bilgilerin onu doğru adrese götüremeyeceği mesajı da her platformda mutlaka verilmektedir. Bu mesajların verildiği yerler iletişimin her mecrası olabilir. Bu sebeple; genel algı, “Her çocuk ne kadar erken okula alınırsa toplumun istediği ideal insan(!) tipine sokmak da o kadar kolay olacaktır” şeklindedir. Bu algı çok kuvvetli bir algıdır ve kamuoyuna göre aksini iddia etmek, sağlıklı bir insanın sergileyeceği davranış değildir.

 

Fakat bu anlayış, artık dünya genelinde tartışılmaya başlamış, tenkitleri de beraberinde getirmiştir. Bu tenkitler çoğunlukla içtimâî müesseseler içinde okuldan başkası yokmuş gibi bir yaklaşımın sıklıkla savunulmasına karşıdır. Tenkitleri yapanların çoğunlukla sorduğu sualler ise şunlardır:

> Çocuğu daha kaliteli ve nitelikli yetiştirmek için çerçevesi önceden çizilmiş umumi teorik bilgileri, belli programlar çerçevesinde zihnine zorla zerk ederek mi daha mükemmel insan olarak yetiştireceğiz?

 

> Çocuğun tek sıkıntısı akranlarıyla sosyalleşememe problemi midir ki “öz güven” adlı kavramı sürekli tekrarlayıp duruyoruz? Çocuğun öz güven kazanmasından önce sahip olması gereken daha ehemmiyetli beceriler ve duygular yok mudur?

 

> Onlarca yıl önce klasik kuramlarla çerçevesi çizilmiş, sınav kitapları dışında artık geçerliliği kalmamış, işe yaramayan gereksiz bilgi yığınlarını çocuğa ezberleterek veya aşılayarak mı bütün insanlık problemlerimizi çözeceğiz?

 

> Çocuklarımızı daha gözünü açar açmaz gönderdiğimiz okullarda, her türlü motivasyon unsurlarına (resmî gün ve bayramlar ile aralarda kutlanan diğer gün ve haftalarda okunan şiirler, şarkılar, marşlar ve mesajlar) rağmen nasıl oluyor da farklılıklar üzerinden ayrılmamayı öğretemiyoruz?

 

> Mahalle aralarındaki okullarda aylar öncesinden başlayan abartılı seslerle resmî gün kutlama provalarıyla mı devletine daha sadakatli kişiler olarak yetiştireceğiz bu çocukları?

 

> O kadar çok müşterek yanları olan ülke vatandaşlarını, küçücük farklılıkları üzerinden birbirlerine düşman eden ve bunu kolaylıkla başarabilen zihniyetlere karşı eğitim sistemimizin genel stratejisi şimdiye kadar ne olmuştur?

 

> Her 5 yılda yaptığımız veya yenilediğimiz müfredat programları eğitimdeki nitelik problemlerini çözmekte niçin zorlanıyor? Eğitimde nasıl oluyor da istenilen seviyeye bir türlü gelemiyoruz?

 

> Şimdiye kadar hangi mükemmel okul ve eğitim kadroları ailelerin veremediği insanlık erdem, şeref ve haysiyetine ait değerleri en mükemmel şekilde verebilmiştir? Bu konuda, “Benim çocuğum okulda ahlaki değerleri en mükemmel şekilde öğreniyor, bu konuda içim rahat!” diyebilen veli sayısı ve oranı hakkında yapılmış kaç araştırma vardır?

 

> Çocuk, aile dışındaki müesseselerde daha iyi yetiştirilebilecekse aile müessesesi ne işe yaramaktadır? Devletler, aileyi ayakta tutmak için niye bu kadar çırpınıp durmaktadır? Çocuğu dünyaya getirdikten sonra başkasına bırakıp onunla ilgilenmeyi ikinci meşgale olarak kabul ederek mi aileyi ayakta tutacağız?

 

> Millî Eğitim yetkililerinin adını koydukları “Esnek zamanlı ve alternatif erken çocukluk eğitim modelleri” ile “Biz ailede çocuğu yetiştirmeyi beceremiyoruz, onu daha süt kuzusu iken annesinin koynundan alıp dört duvar arasına sokarak müesses nizamın çerçevesi önceden çizilmiş bütün kalıp yargılarını ve emirlerini ikiletmeden kabul eden ideal insan(!) tipine sokacağız” demek mi istenmektedir? Ayrıca ebeveynin sevgi, şefkat ve ilgiyle veremediği hangi değerleri dört duvar arasına tıkış tıkış doldurulmuş ve onlarca çocuğun mesuliyeti yüklenmiş, en nitelikli, kalibresi yüksek, eksiksiz, hangi mükemmel öğretmenlerle verebileceğiz?

 

Bu sualleri başta devlet yetkilileri olmak üzere çocuğun bütün eğitim paydaşları kendine sormak mecburiyetindedir.

 

ERKEN ÇOCUKLUK EĞİTİMİNDE DÜNYADAKİ UYGULAMALAR

Peki, dünyada mecburi eğitim yaşı ne durumda, ülkeler mecburi eğitimde kaç yaşını esas alıyorlar? Biraz da buna bakalım…

 

Dünyanın pek çok ülkesinde ilkokula başlama yaşı 6 yaş yani 72 aydır. Okula başlama yaşı açısından dünyadaki misaller incelendiğinde; çocukların 1 ülkede dört, 19 ülkede beş, 119 ülkede altı, 47 ülkede yedi ve bir ülkede sekiz yaşında ilkokula başladıkları görülmektedir. Dünya çocuklarının neredeyse %95’i ise 6 yaş ve üzerinde ilkokula başlamaktadır. Hatta çoğu ülkede okul öncesi dönem “mecburi eğitim” çerçevesi içinde değildir. 

 

Mesela beyaz zambaklar ülkesi olarak dünyaya eğitim ihraç ettiği iddia edilen ve yakın zamanda yaşadıkları sıkıntılar sebebiyle eğitim sisteminde ciddi düzeltmeler yapma ihtiyacı hisseden Finlandiya’da mecburi eğitime başlama yaşı bile 7’dir. Dünyada bunun dışında, okul öncesi de dâhil olmak üzere 6 yaşından önce okula mecburi başlama neredeyse yok gibidir.

ERKEN DÖNEMDE OKULA BAŞLAMANIN PROBLEMLERİ

Bazı araştırma (Kapçı ve diğerleri, 2013) sonuçları; küçük yaşlarda okula (okul öncesi dâhil) başlayan öğrencilerin, altı yaşında okula başlayanlara göre sosyal, duygusal ve bilişsel açıdan eğitim-öğretim ortamında pek çok problem yaşadıklarına işaret etmektedir. Birçok ülkede gerek okul öncesi gerekse ilkokul kademelerine erken yaşlarda başlayan çocukların yaşadıkları travmalara karşı yoğun araştırmalara girişmişler, buna karşı da tedbirler almaya başlamışlardır.

 

Gelişmiş ülkeler de dâhil olmak üzere dünyada çoğunluk itibarıyla bu şekilde bir tatbikat var iken Türkiye’de 3-4 yaşındaki çocukları ilgi, bakım ve biyolojik yönünü yok sayarak anne sıcaklığından zorla alıp mecburi eğitime tabi tutma planları yapmak geleceğimize hizmet etmeyecektir.

 

Bu tür plan ve program arayışına girişmek, eğitim adına bir şeyler yapılıyor görüntüsü vererek bütün eğitim problemlerimizin üstünü örtmek manası mı taşıyor?

AİLE NİÇİN VAR?

Büyük/küçük fark etmeksizin insanlığın tek ihtiyacı bir tek okuldan mı ibarettir? Onu hayata taşıyan ailesi ve çevresi değil midir? Dedeler ve nenelerin hikâyeleri ile büyüyen ve temel insani değerlerini ilk onlardan ve ebeveyninden alan nice aileler vardır. Bu mecburiyet anlayışı yüzlerce yıllık kültürel birikimi olan Müslüman Türk aile yapısını tarumar etmek değil midir? Nerede kaldı öyle dedeler ve neneler diyenlere ise cevabımız şudur: Bu millet aysberg gibidir.

 

Göründüğü kadar bir de görünmeyen yüzü vardır. Müslüman Türk milletinin aile yapısı her ne kadar yozlaşsa da arî ruh hâlâ algılarında ve damarlarında dolaşmaktadır.

 

İsteyen 2 yaşında da çocuğunu istediği eğittim kurumuna gönderebilir ama bunu “mecburi” tutmak hem pedagojik hem de temel insan hakları noktasında doğru bir yaklaşım değildir. Bu durum aynı zamanda aileyi tesirsiz hâle getirmek demek olacaktır.

AİLELER ASLİ HÜVİYETİNE DÖNMELİ

Burada ailelere de bazı uyarılarda bulunmak lazım… Okullarda değerler eğitimini verme konusunda sınıfta kaldık fakat aileler de artık aslî hüviyetine geri dönme konusunda çok zorlanıyor. Zira aile, planlı ve koordineli bir saldırı altındadır; özel plan ve projelerle iki asra yakın zamandır hedef tahtasının tam ortasında yer almaktadır. Buna karşı da ailelerin şuurlu davranma ve üzerlerine düşen vazifeleri yerine getirme konusunda daha kararlı olmaları gerekmektedir. Yoksa nesillerin kaybı telafisi mümkün olmayan durumları da beraberinde getirecektir.   

 

Geçenlerde bir dostum şunu anlattı:

 

Bir okula ziyarete gittim. Öğretmenler lavabosu arızalı olduğu için öğrenci lavabolarına girdim. Alaturka tuvaletlerde temizlik için hiçbir aparat yok. Ne maşrapa ne de hortum… Çıkışta müdür beye sordum, ‘Hocam bu ne iştir’ diye… Müdür Bey, meğerki çok dertliymiş: “Hocam çocuklar bunlarla top oynuyor, temizlik malzemelerini avuç avuç birbirlerine atıyorlar.

 

Maalesef çocukları takip ediyoruz çoğu ellerini bile yıkamıyor. Okullarda adab-ı muâşeret değerleri verilmiyor. Program yapısı buna müsait değil… Çocukların ne birbirine ne de büyüklerine saygıları yok. Sadece günü kurtarmaya çalışıyoruz. Toplum hızla değiştiği gibi bu sosyal değişikliklere okul adapte olamıyor. Göreve yeni başlayan öğretmenler, mesleki yeterliliğe sahip olsa da çok ciddi kısmı sadece öğretmenlik yapıyor, çocuğun gönlüne dokunamıyor. Muallimlik yapmak ayrı öğretmek ayrı meziyetler… Okullara gelen öğrenciler davranış yönünden geldikleri seviyeden daha geriye gidiyorlar. Önemli davranış problemleri gözlemliyoruz…”

 

Müdür bey konuşmaya devam etti:

 

“Hocam artık okulda eğitim veremiyoruz. Öğretmenlere çocuklara insani değerleri anlatmalarını telkin ediyoruz fakat öğretmenlerden bazılarına bakıyorum temel insani değerler konusunda kendisinde yok ki çocuğa ne versin? Artık okullar, vakti belli zamanlarda girilmesi gereken sınavlara, insan yetiştirme müesseselerine dönüşmüş durumda… Bu konuda hızla dip yapıyoruz ve her geçen zaman bir önceki zamandan daha kötüye gidiyor.”

 

Bu ifadeler, meslekte 40 yılına yaklaşmış bir okul müdürüne ait… Bütün öğretmenleri tenzih ederiz ama temel değerler konusunda öğretmenlerin bazılarında da öğrenciler kadar eksiklikler olduğu algısı maalesef halk arasında yaygın. Ebeveynlerin, temel değerlerin öğretmenler tarafından eksiksiz verilebileceğine olan inançları çok düşük. Velilerin bu algılarını destekleyen araştırmalar da mevcuttur. Bazı araştırmalara (Kotluk, 2018) göre; kültürel değerlere duyarlı eğitim anlayışını gerekli ve önemli bulan öğretmenler kadar, bu anlayışın eğitim sistemini ve toplumun yapısını olumsuz etkileyeceğini düşünenler de vardır. Başka araştırmaları da incelediğimizde, maalesef bu durumda bulunanların sayısı da bir hayli fazladır. Bu şekilde eğitimde nasıl bir öğretmen profili ile karşılaşabileceği konusunda tedirginlikler yaşayan ebeveynlere onları hayata bağlayan yavruları üzerinden öğretmen tercih hakkı bile vermeden eğitim sürecine sokmak başta eğitime olan güveni ortadan kaldırmaktadır. Bu konuya da acil tedbirler alınması şarttır.

 

Öyle ki artık okullarda değerler eğitiminin layıkıyla verilebildiği konusunda ciddi tereddütler bulunmaktadır.  

 

Temelde ortaokul çağlarında verilmesi gereken duygular ve meziyetler maalesef yok sayılıyor. Fakat ülke olarak okullar konusunda bütün sermayeyi bitirmiş ve değişimin hızına ayak uydurmakta zorlanan okulları ayakta tutma derdine düşmüş durumdayız. Çocuklarımızı ise gelişimlerinin en hassas dönemlerinde öğrenilmiş karşılıklı menfi davranışlarla birbirlerine benzetmeye çalışıyoruz. Evde ahlaki değerler noktasında iyi yetiştirilmiş bir çocuğu, sosyalleşme adına, iyi yetiştirilememiş çocukların hallerini benimsemeye mecbur bırakmak eğitimin temel amaçlarıyla çelişmektedir. Bir girdaba sürüklenen çocukları kendi elimizle bu girdaba itmek hangi akla hizmet etmektir? Bu sebeple, mecburi erken çocukluk eğitimi olamaz olmamalı...

.....

Kaynaklar

-Gül Kapçı, E., Artar, M., Avşar, V., Daşçı, E. ve Gülçin Çelik, E. (2013). “İlkokul Birinci Sınıfa Farklı Yaşlarda Başlayan Çocukların Ruhsal ve Sosyal Gelişim ile Akademik Benlik Algıları Açısından Karşılaştırılması”, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Sonuç Raporu.

-Kotluk, N. (2018). “Kültürel Değerlere Duyarlı Eğitime İlişkin Öğretmenlerin Öz Yeterlik Algılarının Görüşlerinin İncelenmesi”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.


.

Büyük fetih böyle yapıldı

28 Mayıs 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Mahmut Kemal Aydın
İhlas Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı  
mahmutkemal.aydin@ihlas.com.tr

 

Daha önce 2 defa tahta çıkıp 10 ay kadar padişahlık eden Saruhân (Manisa) Sancak Beyi II. Mehmed, 30 Mart 1432 günü Edirne Saray-ı Hümâyûnu'nda doğmuştur. Annesi Hümâ Hatun, tahta çıkmadan önce vefat etmiş, fakat oğlunun çocukken ilk iki saltanatını görmüştür. II. Mehmed, 1443 Haziran’ında kendisinden 7 yaş büyük ağabeyi Alâeddin Ali'nin ölümü üzerine 11 yaşında veliahd oldu.

 

Babasının ölümü üzerine, 19 yaşındaki yeni hakan, Edirne'ye gelip cülûs etti. Ayaklanan Karaman üzerine ilk sefer-i hümâyununa çıktı. Bir kısım yerleri Karaman'dan alıp döndü. Fakat asıl işi, Bizans ileydi.

 

İkinci Mehmed, “Boğazkesen Hisarı” dediği Rumeli Hisarı’nı inşa ettirdi (1452). Muazzam kale, 4 ayda bitti. Karşıda dedesinin babası Yıldırım Bayezid'in yaptırdığı Anadolu Hisârı yükseliyordu. İki tarafa konan toplarla makaslama ateş altında artık hiçbir geminin Türk izni olmaksızın Karadeniz'den Akdeniz’e veya tersine geçmesi mümkün değildi. İki hisarın karşılıklı yapıldığı yer, İstanbul Boğazı’nın en dar yeridir.

Sultân Mehmed'in niyetini anlayan imparator, bütün Avrupa’yı yardıma çağırırken, padişah da 1452-53 kışını Edirne'de dehşetli hazırlıklarla geçirdi. Kendi planlarını çizdiği topların ve havan toplarının dökümlerini, sonra tecrübelerini yaptırdı. Görülmemiş çapta toplar ve tarihin ilk havan toplarını döktürdü. Büyük topun tecrübesi iyi netice verdi.

“TÜRK SARIĞINI TERCİH EDERİM”

Bizans, ikiye ayrılmıştı. Avrupa, yardım için Bizans’ın Ortodoks mezhebini bırakıp Katolik olmasını istiyordu. Bizans imparatoru ise Ortodoks mezhebinin ve Ortodoks Cihan Patriki'nin hâmisi idi. Din bakımından Papa'ya tabi olamazdı. Katoliklerle Ortodokslar arasında tarihî düşmanlık derindi. Buna rağmen 12 Aralık 1452'de dünyanın en büyük kilisesi olan Ayasofya'da Katolik usulü ayîn yapıldı. Bu durumdan bütün Bizans halkı nefret etti. Ayini Papa'nın gönderdiği Kardinal Isidore yönetti. Bizans Başbakanı Büyük-düka Notaras “Bizans'ta Latin şapkası görmektense, Türk sarığı görmeyi tercih ederim” tarihî cümlesini söyleyip Bizanslıların hislerine tercüman oldu.

İSTANBUL MUHASARASI BAŞLIYOR

Bizans, bin yıldan beri en amansız müstevlilere açılmayan surlarına, sırrını yalnız Bizans'ın bildiği ve üzerine su atıldıkça daha çok parlayan Grejuva ateşinin terkibine güveniyordu. Surların önündeki su dolu hendeğin genişliği 18,5 metre ve derinliği 9 metre idi. Ancak yıllar süren bir muhasaradan sonra şehri açlıkla düşürmek kabildi. Bu müddet içinde Avrupa orduları geleceğinden muhasaranın devamı mümkün olamazdı.

 

Osmanlı ise 1453 Şubat’ında büyük topu Edirne'den yola çıkardı. Topu 60 manda çekiyordu. Mart ayında büyük top, İstanbul surlarının 5 mil açığına vasıl oldu. Padişah ise Edirne'den hareket edip İstanbul önüne ulaştı ve 6 Nisan’da muhasara başladı. Türk ordusu yaklaşık 100.000 kişiydi.

18 Nisan’da Amiral Baltaoğlu Süleyman Bey, İstanbul Adaları’nı, Boğaz'da Tarabya köyünü işgal etti. Her biri 2 bin asker tarafından çekilen ve 2 tonluk gülle atabilen 4 top, ateşe başladı. Tarihin ilk havan atışı ise 21 Nisan’da Haliç’teki düşman filosuna yapıldı. Toplar, 14 batarya hâlinde düzenlenmişti. En Büyük Top günde 7 ve gecede 1 defa ateşlenebiliyor, doldurulması ve soğutulması 2 saat sürüyordu. İkinci Mehmed ayrıca gene görülmemiş büyüklükte bir mancınık, 4 yürüyen kule, havai fişek esası üzerine çalışan uçan füzeler yaptırmıştı. Bu dünyanın en büyük harp gücüne karşılık Bizans'ın kat kat tahkim edilmiş surları, 15 bin yerli ve yardımcı askeri, ayrıca gönüllüler, Haliç’te yatan mühim bir Bizans-Ceneviz-Venedik-Papalık donanması vardı.

 

18 Nisan’da Macaristan'dan elçiler gelip bütün Hristiyanlık âlemi namına konuştu, muhasara kaldırılmadığı takdirde birleşmiş Avrupa ordularının Türkiye’yi istilâ edeceğini söyledi. İki gün sonra Bizans’a yardıma gelen 4 Ceneviz ve 1 Mora gemisinin Haliç'e girebilmesi, İkinci Mehmed'i kızdırdı. O öfkeyle atını denize sürdüğü meşhurdur. Baltaoğlu Süleyman Bey'i, azletti, yerine kâptan-ı derya olarak, eski kaptan-ı deryalardan Hamza Bey'i tayin etti. Haliç çok kalın bir zincirle kapatılmış olduğu için Türk gemileri giremiyordu. Vezir-i azam Çandarlızade Halil Paşa, Bizans’ın düşürülebileceğini fakat Türkiye’nin bütün Avrupa ile harbe gireceğini söyleyip yılda 70.000 altın vergi teklifini kabûl edip imparatorla sulh yapmasını pâdişâha tavsiye etti.

TÜRK GEMİLERİNİN HALİÇ’E İNDİRİLMESİ 

Vezir Damad Zaganos Mehmed Paşa, 15.000 kişiyle Kasımpaşa sırtlarında mevzilenmişti. Buradan Haliç’e kapanmış, açık denize çıkamayan Bizans donanması, havan ateşi altında tutuluyordu. 22 Nisan gecesi 67 küçük gemilik Türk ince filosu, karadan yürütülmek suretiyle Haliç’e indirildi. Bir gece içinde yapılan bu iş, Bizans’ta manevi çöküntü yaptı.

Ertesi gece Türk denizcileri, bir gece içinde Haliç üzerinde yan yana 5 askerin yürüyebileceği bir köprü kurdular. 28 Nisan gecesi İmparator, Haliç'teki Türk donanmasının ne pahasına olursa olsun yok edilmesini emrettiyse de bu teşebbüs 150 Bizans denizcisinin hayatına mal oldu. Çok kızan İmparator, Bizans'taki 260 Türk esirinin başlarını vurdurup, burçların üzerinden Türklerin önüne attırdı. Türklerse, düşman donanmanın amiral gemisini batırdılar.

 

Hakan, 6 ve 12 Mayıs günleri 2. ve 3. umumi taarruz emretti. İlki Topkapı’sı, ikincisi Edirnekapı’sı karşısından yapıldı. 16 Mayıs’ta Türkler kanlı bir lâğım (tünel) muharebesine başladılar. Bir yandan da surların önündeki su dolu derin hendeğin bazı yerleri doldurulmaya çalışılıyordu.

FATİH, SON DEFA ELÇİ GÖNDERİYOR…

Surlarda büyük gedikler açılmıştı. Bütün Bizans halkı 24 saat çalışarak bu gedikleri onarmaya yetişemiyordu. 23 Mayıs’ta İkinci Mehmed, İsfendiyaroğlu Dâmâd Kasım Bey'i elçi olarak Bizans'a yolladı. Kasım Bey, İmparator’a, ilk umumi hücumda artık şehrin düşeceğini asker olarak imparatorun da lütfen kabûl buyuracağını, kendiliğinden teslim olan beldelere İslâm hukuku mucibince can ve mala hiçbir zarar verilmeden girileceğini, şehir cebren düştüğü takdirde olacaklardan Sultan Mehmed'in mesuliyet kabul etmediğini bildirdi. İmparator, vakur cevap verdi: Teslimi istenen nesnenin bir kale değil, bin beş yüz yıllık bir imparatorluk tacı olduğunu, şehri teslimden vazgeçmesi karşılığında padişahın ne teklifi olursa olsun peşînen kabûl ettiğini söyledi.

 

26 Mayıs’ta Macaristan'dan daha kalabalık bir heyet gelip bütün Hıristiyanlık nâmına İkinci Mehmed'i tehdit etti.

 

Karamanoğlu İbrâhim Bey de Anadolu'dan Osmanlı’yı vurmak için Venedik'le anlaşmıştı. Vezir-i âzam Halil Paşa, imparatora istenen şartların dikte edilip muhasaranın kaldırılması fikrinde olduğunu söyledi. Hakanın mürşidi Şeyh Akşemseddin, şiddetle karşı çıkarak, İstanbul’un fethinin müjdesini aldığını bildirdi ve fethe ait hadis-i şerifi okudu.

İSTANBUL'A YAPILAN SON UMUMİ TAARRUZ

İkinci Mehmed harp divanını topladı, surlara ilk çıkacak olanlara bir rütbe terfi vereceğini bildirdi. 29 Mayıs sabahı pâdişâh, sabah namazını kıldı, atına binip bütün kurmayları ile ön safa geldi. Güneşin ilk ışıklarıyla top ateşi başladı.

 

28 Mayıs’ı 29 Mayıs’a bağlayan gece, Bizans halkı uyumadı. Ayasofya'daki ayinden çıkan XI. Konstantin, Topkapı’sına geldi. İkinci Mehmed ise bu kapının dış tarafında idi.

 

Donanma azapları, Marmara kıyılarında denize bırakılıyor, canlarını dişlerine takarak deniz surlarına tırmanmaya çalışıyorlardı. Topkapısı önündeki muharebe, son derece kanlı geçiyordu.  

 

Devamlı çalan bütün kilise çanları, son ânın geldiğini ihtar ediyor, kaçmak istemeyen halk ise Bizans askeriyle beraber vuruşuyordu.

 

Bizanslılar, Türk askerini Rum Ateşi ile yakmaya, büyük taşlarla ezmeye çalışıyorlardı. İkinci Mehmed, devamlı taze birliklerle bu kesimi takviye ediyordu. İmparator, son ihtiyatlarını Topkapısı'na sürerken, Cenevizli General Giustiniani yaralanıp şeref meydanını terk ediyordu. Sabah namazından sonra yapılan duadan ve padişahın kısa, fakat çok parlak hitabesinden elektriklenen Türk ordusunda, Şeyh Akşemseddin ile Molla Gürani’nin dolaştığı saflarda derviş-gazilerin tekbir sadaları dalga dalga Bizans surlarına aksediyor, Orta Çağ'ın en müstahkem kalesini aşıyordu.  

ULUBATLI HASAN SURLARA FATİH’İN SANCAĞINI DİKİYOR

Giustiniani'nin İtalyan askerleriyle müdâfaayı bırakmasından doğan ani durgunluk üzerine, Sultan İkinci Mehmed, Türk askerinin Topkapı surlarına tırmanmasını emretti. Ulubatlı Hasan adındaki küçük rütbeli, genç bir subay, maiyetindeki 30 askerle beraber, Hakanın sancağını Topkapı’sı surları üzerine dikti. Maiyetinin 18'i şehit olmakla beraber, diğer 12'si artık sancağı asla düşürmediler.

 

Topkapı’sı ile Eğrikapı arasındaki kesim, iki taraf için de insan cesedinden geçilemeyecek hâle gelmişti. Sancağın dikilmesinden birkaç dakika sonra Canbazhane kapısı, Türklerin eline geçti. İlk Türk askeri, buradan şehre adım attı. Topkapı’sı ile Eğrikapı arasındaki birinci sur aşılmış, birinci sur ile ikinci sur arasındaki boşluk işgal edilmişti. İkinci sur da aşıldı. İlk giren birliğin subayı, birliğini Bizans askerinin arkasında durdurdu, şehre doğru ilerlemedi.

 

Bunu gören Bizanslılar, asker sivil, bu birliğin üzerine imha etmek maksadıyla yürüdü. Ancak birlik takviye aldı, imha edilmedi ve yerinden oynamadığı için, Bizans askerinin ricat yolunu kesti, şehre doğru kaçmasını önledi.

BİZANS İMPARATORU SAVAŞTA ÖLDÜRÜLÜYOR

Türk askerini şehirde gören, görenlerden işiten halk, panik hâlinde Ayasofya istikametinde yoğunlaştı. Ric'at yolu kesilen Bizans askeri, şiddetle mukavemet etti. Dar bir sâhada o kadar asker birikti, birbirine girdi ki, yaralanmış olan imparator, yere düştü. Bir azab neferi, 50 yaşındaki imparatora sonuncu darbeyi vurdu.

 

Son mukavemet yuvalarını temizleyen Orduy-ı Hümâyün, muntazam şekilde, halkın toplandığını gördüğü Ayasofya istikametinde ilerlemeye başladı. İki Kilise'nin ittihâdından beri aylardır Ayasofya' ya uğramayan Bizanslılar, büyük mâbedi doldurmaya başladı.

 

İstanbul şehrinin 29. ve sonuncu muhâsarası, böylece sona erdi.

 

Aksaray'da birleşip saf nizâm alan Ordu, Ayasofya önünde durdu ve pâdişahı beklemeye başladı. Henüz öğle olmamıştı.

FATİH: HÜRRİYETİNİZ İÇİN KORKMAYINIZ

Ayasofya'daki on binlerce insanın burnu kanamadı. Ordu, hiçbir tecavüzde bulunmaksızın, hakanın gelip bu halk için nasıl bir emir vereceğini beklemeye başladı. Sultan Mehmed Han, öğle üzeri Topkapısı'ndan şehre girdi. Bizans halkının alkışları, Türk askerinin tekbir ve ezan sesleri arasında, Ayasofya'ya geldi. Bütün halk, başlarında büyük rahipler, zemine kapandı. Sultân Mehmed “Kalkınız, bu andan itibaren ne hayatınız ne hürriyetiniz için korkmayınız” dedi. Sonra diz çökmüş bulunan Ortodoks Cihan Patriğini kaldırarak aynı sözleri tekrarladı. Ayasofya'yı boşalttırdı, gezdi, ezan okuttu, ikindi namazını hemen burada kıldı. İmparatorun cesedini buldurdu ve daha önceki imparatorlara yapılan aynı dinî törenle gömülmesini emrederek rahiplere teslim etti. Fakat ertesi gün, Ortodoks Patriki’ni azletti, ruhaniler meclisine, yerine yeni bir patrik seçilmesini emretti.

 

Yeni seçilen patrik Gennadios, Katolikliğe karşı idi. Sonra Galata’yı Ceneviz Cumhuriyeti’nin elinden aldı. 19 Temmuz’da Çandarlızâde Halil Paşa, azil ve îdâm edildi.

 

Fatih, İstanbul'u devletin merkezi ve taht şehri ilan etti.

İslâm âleminde sevinç büyük oldu. Pek çok Müslüman hükümdar, hususi elçiler göndererek Fâtih Sultân Mehmed'i tebrik ettiler.

 

İstanbul'un fethi, bütün Türk tarihinin en büyük olayı sayılmaktadır.

 

Cihan devletine gidişi kesin şekilde müjdelenmiştir. Bilindiği gibi Orta Çağ’ın da sonu ve Yeni Çağ’ın başlangıcıdır. Türkler, fethe “Feth-i Mübin” diyerek tebcil ettiler, Kur'ân-ı kerimde geçen “Beldetün Tayyibetün” tâbirinin bile, ebced hesabıyla Feth-i Mübin'in hicri tarihini işâret ettiğini keşfettiler.

 

Orta Çağ'a son veren Türklerin savaş tekniği o derecede üstündü ki, Balistik füzelerin atası olan uçan alev füzelerini, ilk defa Bizans’ın fethinde kullandılar. Bu füzelerin işleme prensibi asırlarca unutulduktan sonra ancak XX. asırda Batı mühendislerince ele alındı.

 

Kimse şüphe edemez ki Sultân Mehmed, Roma İmparatorudur. İmparatorluğun taht şehrini elinde tutan kimse hukuken imparator ve Roma imparatorluğunun taht şehri de İstanbul'dur. Rönesans, Fatih'in 1453'te Bizans'ı fethi ile başlar.

 

Balistikteki keşifleri, matematikteki dehası, dinî ilimleri çok iyi bilmesi, Arapça ve Farsçaya vukufundan başka Yunanca, Sırpça, İtalyanca ve daha bir iki dili iyi anlaması, Fatih Sultan Mehmed'i, Osmanlı tarihinin en büyük hükümdarı olarak kabul ettirmeye bizi zorlar.

 

**********************

Kaynak: Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi


.

Çocuklukta suç yalanlarla başlıyor

4 Haziran 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

 

A -

A +

Prof. Dr. M. Burak Gönültaş

S. Cumhuriyet Üniversitesi

 

Çocuk suçluluğu, içinde sosyal, psikolojik, ahlaki vs. pek çok yönü içeren önemli bir problemdir. Hem dünyada hem de Türkiye’de artan bir eğilimdedir ve bu sebeple özel bir çalışma alanı olmayı gerekli kılmaktadır. Alanla ilgili yapılan çalışmalara göre, yetişkinliğinde suç işleyen kişilerin önemli bir oranının çocukluk yıllarında da suç işledikleri ortaya konulmuştur. Bu yüzden bir memlekette suça mâni olmanın yolu, çocuk suçluluğunu önlemekten geçmektedir. Çocuk suçluluğunun önlenmesi ise bir çocuğun niçin ve nasıl suç işlediğini anlamakla oldukça ilişkilidir.

ÇOCUK SUÇLULUĞU NEDİR?

Alanda çocuk suçluluğu genellikle, on sekiz yaşından küçük bir kişinin antisosyal eğilimlerinin, ceza müdahalesi gerektirecek bir şekle dönüşmesi olarak tanımlanmaktadır. Tabii ki her çocuk, hayatının belli dönemlerinde antisosyal davranışlarda bulunabilir ve bu durum gayet normaldir. Örneğin komşusunun bahçesinden meyve çalmak, duvarlarına yazı yazmak gibi... Bu onların gelecekte suçlu olacakları anlamına gelmez; çünkü sosyalleşme süreci daha tamamlanmamıştır.

 

Ancak tanıma göre, bu davranışlar “artık” polisiye bir müdahale gerektirecek noktaya geliyorsa, işte bu aşamada çocuk suçluluğundan bahsedilmektedir. Peki, artık bu noktaya gelmiş bir çocuğun suçlu davranışları önlenebilir mi? Evet, önlenebilir. Ancak bu aşamadan sonra süreç ne yazık ki pek kolay değildir.

 

Bundan önce, bu anti sosyal eğilimlerin nasıl oluştuğunu ve geliştiğini anlamak gereklidir. Çünkü her suça sürüklenen çocuk, bu aşamaya gelmeden çok öncelerde birtakım formel (okul eğitimi) ve enformel (aile içinde eğitim, ahlaki eğitim, toplumsal unsurların sosyal kontrolleri vs.) yaklaşımlarla/müdahalelerle önlenebilecek çeşitli sosyal ve psikolojik sinyaller vermektedir. İşte bu aşamada başta ebeveynler tarafından; “Nasıl olsa çocuktur, hoş görmek gereklidir, gelir geçer” bakışı bu sinyallerin fark edilmemesine sebep olabilir.

SOSYALİZASYON SÜRECİNDE SOSYAL DEĞERLERİMİZİN ÖNEMİ

Bir ferdin topluma uyum sağlaması ve böylece o topluma ait biri olma safhasında, sosyal değerler oldukça önemli unsurlardır. Sosyal değerler, toplum tarafından belirli bir zaman içerisinde meydana gelen, o topluma has karakteristikler içeren ve kişinin toplum içerisinde nasıl hareket edeceğini belirleyen normlardır. Bu manada sosyal değerlerin önemli bir unsurunu oluşturan ahlaki değerler, toplum içerisinde kişiler arasında etkileşimin temelini oluşturan sosyal ilişkilerin şekillenmesinde mühim katkılar sunar.

 

Saygı, sevgi, yardımlaşma, gözetme, iyilik yapma vs. gibi pek çok davranış, ahlaki değerler vasıtası ile kanıksanmaktadır. Bu sebeple sosyalleşme sürecinde kişinin uyumunun sağlanmasında ahlaki eğitim ve aktarım, bu sürecin merkezine yerleşmektedir. Çocuğun gelişim sürecinde aile ile birlikte devam eden okul dönemi ve arkadaş edinimi, çocuğun sosyal ilişkilerinin gelişmeye ve çeşitlenmeye başladığı bir dönemdir. İşte bu dönem içerisinde birtakım sinyaller veren davranış bozuklukları (antisosyal eğilimler), eğer olumlu yaklaşım ve ahlaki temelli bir eğitimle desteklenmezse, çok daha ciddi davranış bozukluklarına dönüşebilmektedir.

TOPLUMA UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLAR: ANTİSOSYAL EĞİLİMLER

Çocuk suçluluğu üzerine yapılan çalışmalara göre, çocuğun antisosyal eğilimlerinin görünür bir hâl alması erken yaşlara kadar gitmektedir. Bu anlamda, suçlu çocukların ufak çaplı görülebilecek problemli davranışlarının ortaya çıktığı yaş, ortalama 7’dir. Genel olarak bu davranışlar; anne-baba ve okulda otorite unsuru olarak görülen kişilere yönelik ciddi ve devamlı itaatsizlik, sürekli yalan söyleme, saldırgan davranışlar, küçük boyutlu hırsızlıklar, okuldan kaçma, eve geç gelme olarak sıralanan “yıkıcı-bozucu davranışlar” olarak tanımlanabilir. Ayrıca bu dönem, normal bir süreçten geçen çocuk için vicdan kavramının ortaya çıktığı ve buna bağlı olarak iç muhasebenin de yaşandığı bir aşamadır.

 

Ancak suç işleyen kişiler, yaptıkları yanlış davranışlardan vicdani bir rahatsızlık duymamak için birtakım meşrulaştırmalar geliştirirler. Örneğin, sokakta park hâlindeki araçların lastiklerini kesen 13 yaşındaki bir çocuğa bu davranışının sebebi sorulduğunda, “Zaten onlar zengin insanlar yeniden lastik alabilirler” şeklinde cevap vermesi gibi... Suçun tekniğini öğrenme ile birlikte meşrulaştırmayı da öğrenme birlikte seyrederse, bu durumda çocuğun bir suça karışması (11-12’li yaşlar) ve zamanla bu davranışların artık polisiye müdahale gerektirecek noktaya gelmesi (TÜİK verilerine göre çocuk suçluluğu oranlarının en yüksek noktası 16-17 yaşlardır) çok daha kolay olacaktır. İşte bu noktadan sonra çocuğun suçlu davranışlarına yönelik birtakım tedbirlerin alınması daha çetrefilli müdahaleleri gerektirecek ve masraflı olacaktır.

SUÇA DOĞRU TIRMANIŞ

Çocuğun gelişim sürecinde sergilediği birtakım yıkıcı-bozucu davranışlar, sonrasında bu çocukların daha ciddi anti sosyal davranışlar (suça karışmak gibi) göstermelerini hızlandırmaktadır. Bu yüzden, bu davranışların zamanında fark edilebilmesi ve üzerinde durulması oldukça önemlidir. Ayrıca yıkıcı-bozucu davranışların bazı tipleri, suçlu davranışların farklı türlerini önceden haber verebilir. Örneğin bir çalışmaya göre, 8–9 yaşlarında saldırgan davranışlar içerisinde olan çocuklar, saldırgan olmayan diğer çocuklarla karşılaştırıldıklarında, bu çocukların 12–13 yaşlarına gelince malvarlığına yönelik suçlara girme riskleri 5 kat daha fazla bulunmuştur. Bir diğeri ise sürekli yalan söylemektir.

YALAN SÖYLEMEK VE SUÇ İŞLEMEK

Peki, yalan söylemenin ileride suç işlemekle nasıl bir ilişkisi olabilir? Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, her çocuk çeşitli şekillerde ve durumlarda yalana başvurabilir. Gelişim sürecinde yalan söylemenin niçin yanlış bir davranış olduğunu bilmeyebilirler. Çocuklar sosyalizasyon sürecinde yalan söylemenin toplumda kabul edilmeyen, yanlış bir davranış olduğunu öğrenerek, bu davranışı çoğunlukla terk ederler. Çünkü yalan söylemek, toplum içerisinde kurulan sosyal ilişkileri bozan bir davranıştır. Ayrıca, yalan söylemek ya da bir başkasını kandırmak, insanın kendi vicdanını da rahatsız etmektedir. Yani yalan söylemek kolay bir davranış değildir ve kişi böyle bir davranışa başvurduğunda kendi içerisinde ciddi bir muhasebeye girer. “Yapmalı mıydım, yoksa yapmamalı mıydım; karşımdaki kişiyi aldatarak yanlış yaptım mı” vs. gibi vicdani hesaplaşmalar yapar.

VİCDANİ SÜZGECİN OLUŞUMU

Bu vicdani hesaplaşmalarda, çocuğun gelişim sürecinde aldığı ahlaki eğitim ve pozitif rol kişiliklerin etkisi ya da tam tersi durumlar belirgin etkenlerdir. Örneğin çocuğun gelişiminde olumlu etkenlerin varlığı, çocuğun yalan söylememe ya da söyledi ise bunu telafi etmesinde baskın bir unsur hâline gelir ve böylece çocuğun vicdan gelişimine de olumlu katkı sunar. Buradaki temel mesele, çocuğun yalan söylemenin yanlış bir davranış olduğunu fark edebilmesi ve bu davranışından pişmanlık duyabilmesidir.

 

Ancak, küçük yaşlarda yalan söylemeyi bir davranış şekli hâline getiren çocuk, hele ki bu davranışı ile bir fayda da elde ettiğini sanmaya başlarsa, zamanla vicdanı tarafından kendisine sunulan pişmanlık duygusu ya da “yanlış yaptım” şeklindeki iç muhasebe çıktısı önemsizleşecek ve böylece bunların üstesinden gelmeyi öğrenecektir. Yani burada çocuğun iç kontrol mekanizmalarının bir etkisi ve anlamı kalmayacaktır.

 

Bu bağlamda, çocuklukta sürekli yalan söyleme davranışı ile ileride suç işleme durumu özetle şu şekilde ilişkilidir: Şöyle ki, gelişim sürecinin erken döneminde birtakım amaçlara ulaşmak için sürekli yalan söyleyen bir çocuk, bu davranıştan duyacağı pişmanlığın üstesinden gelmeyi zamanla becerebilecek ve bu “beceriyi” daha sonrasında suç işlerken duyacağı pişmanlığın üstesinden gelmede kullanabilecektir. Hatta bir pişmanlık duymamanın yanı sıra, bu davranışı kendince meşrulaştıracaktır.

 

Burada yalan söyleme ile suç işleme, elma ile armut gibi farklı iki konu gibi görünse de meyveleşme mekanizmaları aynıdır. Ancak bu süreci yaşayan her çocuğun gelecekte suçlu olacağı düşünülmemelidir. Bunu, gelecekte suça karışma açısından önemli bir belirleyici olarak kabul etmek daha doğru olacaktır.

 

Bir diğer husus ise, çocuğun sürekli yalan söylemesi bir etki tepki sürecinde gelişir, yani çocuğun yalan söyleme davranışına sürekli başvurması başta ailevi bazı etkenler ile oldukça ilişkilidir. Temel ahlaki eğitimde yaşanan aksaklıklar haricinde baskıcı anne-baba tutumları, sorunlu ebeveyn-çocuk ilişkileri ve aile içi şiddet problemleri de çocuğun sürekli yalan davranışına başvurmasında önemli etkenlerdir.

NE YAPMALI?

Eğer çocuk suçluluğu ile etkin bir mücadele yapılmak isteniyorsa, çocuğun erken yaşlarında ufak tefek yanlışlıklar ya da olağan şeylermiş gibi görülen bu davranışlara öncelikle müdahale edilmesi gerekmektedir. Bu sebeple çocuğun yetiştirilmesinde güvenli bir ebeveyn-çocuk ilişkisi oluşturmak ve en temelde ahlaki eğitimi uygulayabilmek oldukça önemlidir. Çünkü yalan söylemek, anneye-babaya ya da öğretmene karşı gelmek ve büyükleri tanımamak, içinde sosyal ve psikolojik dinamikleri de içeren ahlaki problemlerdir.

Bütün bu anlatılanlar ışığında, çocuk suçluluğunun önlenmesinde “geniş açı” içine, çocuğun 7-12 yaş dönemine yönelik özel bir önem ve ihtimam girmektedir. Bu kontekste, gelecekte daha ciddi suç işleme konusunda potansiyele sahip olan bu çocuklar için kritik dönemimiz 7-12 yaş arasını kapsayan ortalama 5 yıllık süreçtir. Yani, çocuk suçluluğuna yönelik kökten bir çözüm amaçlanıyorsa, bu dönem içerisine yoğunlaşmalı ve antisosyal eğilim gösteren çocuklara öncelikle psikososyal müdahaleler yapılmalıdır.


.

Dünden bugüne medeniyetin beşiği Türkistan

11 Haziran 2023 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:40

Sesli Dinle

 

A -

A +

İnsanlık tarihinin en büyük hadisesi Hazreti

 

Muhammed’in (aleyhisselam) İslam’ı tebliğidir. İkincisi Sahabe-i kiram ve Tabiîn'in hizmetleri gelir. Bundan sonra belki de İslam tarihinin en büyük olayı “Türklerin Müslüman olmasıdır.”
Türkler Müslüman olduktan sonra İslam dinine bütün varlıkları ile sahip çıktılar, kendilerini bu yüce dine vakfettiler. Hatta bu emaneti Araplardan teslim alarak "İlay-ı Kelimetullah" bayrağını yeni iklimlerde, yeni coğrafyalarda dalgalandırdılar.

 

Mümbit arazileri ile boy gösteren Maveraünnehr (Amuderya -Sırderya ırmakları) bölgesinin bulunduğu vadi, Rus işgaline kadar “Uluğ Türkistan”ın kalbi idi. Bu coğrafyadaki şehirler dünyanın en büyük İslam beldeleri hâline geldi; binlerce âlim, evliya ve devlet adamı yetişti, yüz binlerce kitap yazıldı.

 

Mesela bunlardan en önemli olanlarına bakacak olursak: Büyük İslam âlimi ve evliyası, muhaddislerin en büyüklerinden İsmail Buhari, Türklerin itikat cihetinden imamı olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, cebir ilmini keşfeden Harezmî, âmâ olmasına rağmen Hazreti Muhammed’den (aleyhisselam) haber aramak için Horasan, Irak ve Hicaz’ı dolaşan Tirmizi, yine büyük hekim Râzi ve astronom Fergani bu coğrafyadan beslendi.

 

SAHABE-İ KİRAM VE TABİİ’NİN ESERİ

Türkistan’ın Müslüman olması Sahabe-i kiram ve Tabiîn'in sayesinde oldu. Peygamberimizin vefatından hemen sonra, özellikle Hazreti Ömer zamanında önce İran fetholundu. Meşhur Kadisiye zaferinden sonra da bütün aşağı Türkistan fethedildi. Türklerin İslam’la şereflenmesine Peygamberimizin Sahabeleri ve Tabiîn vasıta oldular. Sahabe-i kiram ve tabiin İslamiyet’i yaymak için evlerini, ailelerini, yurtlarını terk edip bir daha dönmemek üzere dünyanın en ücra yerlerine ulaştılar. Bugün eski dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkistan'da da pek çok sahabe ve Tabiîn'in kabirleri vardır.

 

“YAŞAYAN SULTAN”

Mesela bunlardan birisi Sevgili Peygamberimizin amcası Abbas'ın oğlu ve Peygamberimize çok benzeyen büyük sahabe Kusem bin Abbas hazretleridir. Semerkant'ta yaptığı bir hücum esnasında şehit oldu. Mezarı zamanla Müslümanlar tarafından mukaddes bir ziyaretgâh hâline getirildi. Halk O’na Kur’ân-ı kerimde “Allah yolunda öldürülmüş olana ölü demeyiniz!” âyetinin hükmü ile “Şah-ı Zinde” yani “Yaşayan Sultan” adını verdi.

TÜRKLER KİTLE HÂLİNDE MÜSLÜMAN OLDULAR

İslam’ın hidayet güneşi 9. asırdan itibaren Türkistan boyları arasında süratle yayılmaya başladı. Bu ise İslam tarihinin akışını değiştirecek çok büyük bir olay ve belki de bir dönüm noktasıdır. Tereddütsüz diyebiliriz ki bu şekilde milyonları aşan insanların büyük kitleler hâlinde Müslüman olmaları, eski dünyada Müslüman milletleri arasında yalnız Türk milletine nasip olmuştur. 
Bu da; kabile kabile, boy boy hatta oba oba, bıkmadan, usanmadan, yorulmadan, bu step Türkleri arasında dolaşarak İslamiyetin Türkler tarafından benimsenmesini ve kabulünü sağlayan, onları dinî yönden eğiten, öğreten, fedakâr, Müslüman mücahitler sayesinde olmuştur.

 

KUTEYBE BİN MÜSLİM HAZRETLERİNİN HİZMETLERİ

Özbekistan’ın Maveraünnehr bölgesini fetheden ve Türklerin İslamiyet ile şereflenmesinde en büyük rolü olan Kuteybe bin Müslim hazretleridir. Bu büyük mücahit maalesef gençliğimiz tarafından hemen hemen hiç bilinmemekte, tanınmamaktadır.
Büyük İslam âlimi Abdulhakim Arvasi hazretleri “Türkistan ateşperest idi. Emevilerin hilafeti zamanında Kuteybe isminde Müslüman bir kahraman İslam dinini buralara yaydı” demiştir.

PEK ÇOK CAMİ VE MESCİD YAPTIRDI

Kuteybe bin Müslim hazretleri İslam’ın Türkistan’da yerleşmesi ve Türklerin Müslüman olması için canla başla çalıştı. Pek çok cami ve mescit yaptırdı. Baykent şehrinde bilhassa mihrabı ile meşhur muazzam bir sanat eseri olan Cuma Camii'ni inşa ettirdi. Kıymetli taşlarla süslü olan muhteşem mihrabın civardaki camilerde bir örneği yoktur.

Buhara’nın iç kalesinde yer alan, daha önce Budist tapınağı iken sonra ateş evine çevrilen Mecusi mabedin yerine Mah-i Ruz Camii'ni bina etti. Kuteybe bin Müslim hazretleri Türkistan'da fethedilen istisnasız bütün şehir, köy ve kasabalara da camiler, mescitler yaptırdı. Bazı hâllerde ise fethin bir sembolü olarak şehrin en büyük ve önemli mabedini camiye çevirdi.

 

TÜRK EVLERİNE ARAP MİSAFİRLER

Kuteybe bin Müslim hazretleri Buhara’daki yerli Türklerin yarısından çoğunun evine, seçkin Müslüman Arapları misafir olarak yerleştirdi. Böylece yeni Müslüman olan Türklerin dinlerini en güzel şekilde öğrenmesini sağladı. Bu sebeple Buhara'da İslam’ın yayılması çok süratli oldu. Buhara, Buhara-yı şerîf (Şerefli Buhara) olarak şanlı tarihimizde yerini aldı.

BÜTÜN PUTLARI YAKTI

 

Kuteybe bin Müslim Hazretleri Semerkant’ta evlerde eski dinlerden kalan ne kadar heykel varsa toplattırdı. Daha sonra bu heykeller bir meydana getirildi. Heykel yığını sanki büyük bir köşk gibi oldu. Müslüman Fatih Kuteybe hazretleri halkın bu hassas meseleye göstereceği tepkiye hiç aldırmadan ayağa kalkarak, kendisine ateş getirilmesini istedi. Getirilen ateşten eline bir parça aldıktan sonra putların yığılı olduğu meydana doğru ilerledi. Yüksek Sesle “Tekbir” getirdi. Sonra da bir zamanlar binlerce insanın taptığı putları gözleri önünde ateşe verdi. Putların yanıp kül olmasından sonra yerli halktan kalan bir kısmı da Müslüman oldular…
Kuteybe bin Müslim hazretleri 714 senesinde şehit oldu. Türbesi Özbekistan'ın Fergana vadisinde, Andican vilayetinin Pamuklu köyündedir. Geçtiğimiz senelerde bu mücahidin mezarını arayarak bulduk. Türkistan halkının aradan asırlar geçmiş olmasına rağmen kendisine hâlâ büyük bir veli, ermiş, şeyh, imam gözü ile bakmaları, kabrini bir ziyaretgâh olarak kabul etmeleri ve derin bir saygı ve bağlılık duymaları O'nun Türklerin nazarında nasıl kutsi bir yer işgal ettiğini ve dinî duygularına nasıl tesir ettiğini açıkça göstermektedir.

 

TÜRKİSTAN’DAN ANADOLU’YA MANEVİ KÖPRÜ

 

Müstakbel Osmanlı şeceresinin hepsi kökünde Maveraünnehr bölgesini bulacaktı. Zira Selçuklularla, Osmanlıların dedeleri Oğuz Türkleri idi. X. asırda Türkistan coğrafyasından Türkler teker teker değil, ordular hâlinde Türkistan dışına doğru ilerliyordu.

Mesela İstanbul’un en büyük velilerinden Buharalı olup Seyyid olan Emir Ahmed-i Buhari hazretleri, Kayseri’de bulunan Seyyid Burhaneddin, Bursa’da metfun Seyyid Emir Sultan hazretleri, Kanuni Sultan Süleyman’ın cenazesini yıkayan, Seyyidlerin Reisi yani Nakîbü’l eşrâf Esseyid Taşkendi, Ankara Çamlıdere’deki Şeyh Ali Semerkandi hazretleri gibi pek çok âlim ve evliya o coğrafyadan Anadolu’ya geldi.

 

MOĞOL TEHLİKESİ

 

Maveraünnehr bölgesinde doğup dünyanın her bir coğrafyasına yayılan ilim, kültür ve sanat ışığı, ufukta Moğol tehlikesi görünmeye başlaması ile sekteye uğradı. Bu Türkistan medeniyetini sarsacak dehşette oldu. Moğollar İslam memleketlerine yayılan bu tesiri kırmak için, önüne çıkan her şeyi yaktı yıktı. Âdeta taş üstünde taş, baş üstünde baş bırakmadı. Paha biçilemeyecek kitaplar bu istilada kayboldu.

Moğol tehlikesi geçtikten sonra Türkistan medeniyeti kendi küllerinden hayat bulup tekrar canlandı. Timur Han devrinde zirveye ulaştı. Öyle ki bu devrin mimari eserleri, Roma binaları ile boy ölçüşüyordu.

 

ÇARLIK RUSYA İŞGALİ

 

Moğol tehlikesinden sonra bu defa da 19. asırda dünyanın en hızlı büyüyen emperyalist gücü Rusya, Türkistan’ı istilaya başladı. Günde yüz kırk kilometrekareyi ele geçiriyordu. Sırasıyla Özbekistan’ın mühim beldeleri 1865 Taşkent, 1866 Hokand, 1868 Semerkant, 1873-1875 Hive ve Buhara’yı işgal etti.

Türk Hanlıkları ülkelerini müdafaa için kahramanca savaştılar. Zira insanlık tarihinin en korkunç zulümleri yaşanıyordu. Yüz binlerce biçare Türkistanlı, kadın, çocuk katledildi. Her tarafta oluk gibi Türk kanı aktı. Bütün evler, dükkânlar yağmalandı; camiler, medreseler yıkıldı, yakıldı. Din adamları öldürüldü veya Sibirya’ya sürgün edildi.

Türkistan’ın yüz yıllardır sakladığı, Emîr Timur’dan intikal eden bütün hazineler Ruslar tarafından yağmalandı. Buhara şehrinin işgalinden sonra yüz tren vagonu altın ve mücevher Moskova’ya götürüldü.

 

ZULÜM ARŞA DAYANIYOR!..

 

1917 Çarlık Rusya’sının yıkılmasından sonra Türkistan Türkleri, bu defa da komünizm esaretinden kurtulmak için millî mücadeleye başladılar. Stalin’in zalimce uygulamalarına karşı “Basmacı Harekâtı” adında bir mücadele başlatıldı. Bu 1916’dan 1935’e kadar devam etti. Hiçbir diplomatik ve mühimmat desteği alamayan Türkistan Türkleri bu mücadelede başarısız oldular.

Bugün Özbekistan sınırları içerisinde bulunan, mümbit (verimli) arazileri ile boy gösteren Fergane Vadisi’ndeki vahşet akıllara sığmazdı. 1917-1923 yıllarında nüfusun üçte biri katledildi. 1922-1935’te bir milyondan fazla Türkistanlı; İran, Afganistan ve Doğu Türkistan’a kaçtı. Ayrıca, 1923-1927 senelerinde 270 binden fazla kişi Sibirya’ya sürgüne gönderildi. “Basmacılar Harekâtı” neticesinde 7 milyon Türkistanlı öldürüldü.

Sovyet Birliği devri Türkistan Türklerine daha büyük felaket ve facialar getirdi. İslamiyet tamamen yasak edildi. İnsanları dinsizleştirilmek için din aleyhine büyük propagandalar yapıldı. Mezarlıklar, türbe ve camiler yakıldı. Bütün Türkistanlılar demir perde gerisinde, açık hapishane hayatı yaşadılar.

 

BUGÜNKÜ DURUM

 

1990’lı yılların başında, devlet ve millet olarak önümüze çok nadir çıkabilecek bir şans kapısı açıldı. Büyük Türk milletinin darmadağın edilmiş fertleri, yeniden birbirine kavuşma imkânı elde etti. Yıllar yılı hasret çeken soydaşlar, artık birlikte hareket edecek, birlikte hasret giderebilecekti.

1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ile ortaya çok çeşitli müstakil devletler çıktı. Bunlardan Türkiye ile tarihî bağları olan, dinî-millî birliği bulunan Türk cumhuriyetleri artık hürriyetine kavuşmuştu. Türkiye olarak çeşitli kuruluşlar vasıtasıyla bu ülkelerin her türlü meseleleri ile yakından ilgilendik. Bugün Türk Devletleri Teşkilatı’nın kurulması ise Türklerin istikbali açısından bir dönüm noktası oldu. Zira millî, manevi, kültürel değerlerimizin bir bütün olarak yeniden gelişmesinde önemli bir faktör olarak görülebilir. Türk topluluklarının bu yeni tarihî dönemde elde edecekleri “ortak millî kimlik”, müşterek kültür dairesinin nirengisini teşkil etmektedir. Bu sebeple dil, din ve sair unsurların kuvvetlenmesine, gelişmesine kıymet vermek, tarihte olduğu gibi, gelecekte de insanlığın hasretle beklediği “Türk Asrı” yeniden neşvünema bulacaktır


.