TÜRK AİLESİNDE KİME NE DENİR?

1 Ocak 2024 02:00 | Güncelleme :1 Ocak 2024 02:00

 

A -

A +

İmtihan sualleri: Enişte kim? Baldız kim? Görümce kim? Elti kim?.. Türk cemiyeti kadar aile rabıtaları fazla ve karışık olan bir cemiyet yoktur. Kim kime ne diyeceğini çok zaman çıkaramaz.

 

 

 

Bir talebem, hala veya teyze demek aklına gelmemiş veya irtibatın yakınlık derecesi hakkında karar kılamamış olacak ki, yanındaki arkadaşını “eniştemin oğlu” diye tanıttı. Çok kişi akrabalık bağlantılarından haberdar değildir.

 

Mamafih Türk cemiyetindeki aile rabıtaları, başka cemiyetlerdekinden çok ve karışıktır. İngilizcede, uncle deyince amca ve dayı, aunt deyince hala ve teyze, brother-in-law deyince enişte ve kayınbirader, sister-in-law deyince de yenge ve baldız işin içinden çıkar.

 

Dünyanın en zengin lisanlarından Arapça’da bile, enişte, baldız, elti, görümce, hatta kaynana, kaynata gibi kelimelerin muadili yoktur. Türk milletini Türk milleti yapan, (şimdi herkesin muhalif olduğu) “aile”dir.

 

 

 

Gelin-Güvey

 

 

 

Cemiyetlerin çoğu gibi, Türk ailesi de pederşahi (patriarkal-babaerkil) bir vasıftadır. Nitekim kız, kocasının evine gelir. Buna gelmek fiilinden “gelin” denir. Nikâhlanınca ayrı eve çıktığı için “evlenmek” tabiri doğmuştur.

 

“Damat”, nişan konmuş (nişanlı, başı bağlı) manasına tamgat kelimesinden gelir veya Farsça’dır. Damada da kız hakkında göz kulak olan kişi manasına “güvey” (güdey, göde) adı verilir. “Kadın” da katmak fiilinden gelir ki, erkeğin ailesine katılan demektir. Soğdca katun (dişi) kelimesinden gelmiş de olabilir.

 

Bunun istisnaları elbette vardır. Oğlanın bilhassa zengin veya tek kız sahibi bir aileye damat olup kızın evinde oturduğu vakidir. Buna içgüveyi derler ki, cemiyette statüsü pek düşük, hâli pek perişan görülür ki, hatır sorulduğunda bazen verilen bedbin, “İçgüveyinden hallice” tabiri bunu ifade eder.

 

İşin aslına bakılırsa avantajlı bir iştir. İçgüveyi hazır eve çamaşırıyla gelir, masrafa bir kuruş karışmaz. Anadolu’da yadırgansa da bir zamanlar İstanbul’da damadı eve almak âdetti. Nazenin kızları dışarı vermeye ailelerin gönlü razı gelmezdi. “Gelin-güvey olmak” içli dışlı olmak demektir. Karı koca artık birbirinin sırrıdır.

 

 

 

Çocukların anası

 

 

 

Gelin, bir müddet evlendiği ailenin ferdlerine isimleriyle hitap etmez. Yaşmağını yanlarında indirmez. Kayınpederi ve kayınvalidesi ile de işaretle konuşur. Buna gelinlik etmek denir. Bir müddet sonra kendisine izin verilir. Çerkezlerde bu ömür boyu sürebilir.

 

Kibar beyler eşini, refika (Arapça arkadaş), halile (A. dost), zevce (A. eş), hanım (Eski Türkçe han eşi), familya (Frenkçe) diye anarken, Anadolu’da erkeklerin avrat (A.avret), hatun (Farsça), kaşık düşmanı, çocukların anası diye andığı da vakidir.

 

Kibar bir hanım eşini, zevcim, beyim, efendim diye anarken, avam için koca, bizim herif, bizim bey, bizim efendi, herif (A. iş sahibi), adam, ayvaz (arkadaş) veya “çocukların babası”dır. Kocanın, Farsça hoca’dan gelme ihtimali kuvvetlidir.

 

Kocanın babası “kayınpeder” (kaim-i peder, baba yerine geçen) veya “kaynata” (kayın-ata), annesi ise “kayınvalde” (kaim-i valide) veya “kaynana”dır. Aynı şey damat için de caridir. Kibar İstanbullular “beybaba” ve “hanımanne” derdi.

 

Dünür (düğür) ve düğün aynı köktendir. İşi düğleyen (bağlayan) demektir. Şimdi insanlar, gelini veya damadının anne ve babasına dünür diyor.

 

 

 

 

 

 

Tarlayı taşlı, kızı kardaşlı yerden al!

 

 

 

Kocanın veya kadının erkek kardeşi “kayınbirader”dir. Kaim-i birader=birader yerine geçen. Kayın denince de kayınbirader anlaşılır. Damat, argoda veya samimi jargonda “kayınço” (kayın-aça) denen kayınbiraderiyle umumiyetle iyi anlaşır. “Aça”=erkek kardeş. “Tarlayı taşlı, kızı kardaşlı yerden al!” sözü meşhurdur.

 

Kadının kız kardeşi “baldız”dır. Baladız, Türkçe küçük kızkardeş demektir.

 

Kocanın kızkardeşi “görümce” veya “görüm” diye anılır. Gelini, kardeşi için ilk “gören” olduğu için bu ismi aldığı söylenir. Aynı erkeğe paylaşmak derdinden dolayı gelin ile görümce arası limonidir. Ama bir de anlaşırlarsa, kız kardeşten ileri olurlar.

 

Erkek baldızını, kadın görümcesini küçükse ismiyle, büyükse abla; kadın ise kayınbiraderini hangi yaşta olursa olsun ağabey veya ağapaşa diye anar.

 

 

 

Öksüz ve Ögey

 

 

 

“Dede” ve “nine” için Arapça “ced” ve “cedde” denir. Dede için büyükbaba, nine için babanne veya annane tabirleri son zamanlara aittir. Eskiden dede için efendi baba, hacıbaba, ağababa, nine için haminne tabirleri de kullanılırdı. Anadolu’da büyükanne için “ebe”, “eme” veya “ece” derler.

 

“Baba”, üniversal bir tabirdir. Eski Türklerde ve Anadolu’da “ata” tabiri kullanılırdı. “Anne” (ana) çocuk dilinden gelir. Kibar Türkler “peder” ve “valide” derdi. İlki Farsça, ikincisi Arapça’dır. “Ök” anne demektir. “Öksüz” annesiz, “ögey” (üvey), anneden kardeş demektir. Baba bir kardeş için üvey denmez.

 

Üvey anne ve üvey baba, “cici anne” ve “cici baba”dır. “Babalık” ve “analık” da denir.

 

 

 

Mahdum ve Kerime

 

 

 

Kadının ilk evliliğinden olan çocuk “taygeldi” diye anılır. Üvey çocuklar için “oğulluk” veya “kızlık” denir.

 

Oğul ve kız yerine, eskiden “mahdum” ve “kerime” tabirleri de kullanılırdı. Mahdum, hizmet olunan, kerime, göz bebeği demektir. Zannedilenin aksine ebeveynin en kıymetli çocuğu kızıdır. Aileye iş gücü katkısından dolayı erkek çocuk üstün gibi gözükse de…

 

“Torun”, genç manasına tor kelimesinden gelir. Eskiden hafîd ve hafîde kullanılırdı. Erkekten ise sıbtî, kızdan ise sulbî torun diye anılırdı.

 

Büyütmek üzere eve alınan çocuk “evlad-ı manevi”, “evlatlık” veya daha hafif tabirle “besleme”dir. Çocukluğundan beri ailenin yanında hizmetkârlık yapanlar kendisini aileye vakfedenler aileden sayılır ve emektar diye anılır. Ahiret kardeşi, “ahretlik” diye çağrılır.

 

 

 

 

 

 

Emmi-Emmite

 

 

 

Erkek kardeş büyükse “ağabey”, küçükse “birader”; kız kardeş büyükse “abla”, küçükse “hemşire” veya “bacı” diye anılır. Kardeş, “karındaş”tan gelir. Ağabeye yalnız “ağa” veya “efe” yahut “eke” dendiği de vakidir. “Ekelenmek” (ağabeylik taslamak) diye bir tabir vardır.

 

“Hemşire”, aynı yerden süt emmiş demektir. Süt anneye, “süt nine” veya “daya”, süt kardeşe “emiş” denir. Bunlar arasında evlenme yasağı olduğu için aileden sayılır.

 

Babanın kardeşleri “amca” ve “hala”, annenin kardeşleri “dayı” ve “teyze”dir. Amca (amuce, abuce), baba (apa) gibi demektir. Anadolu’da kullanılan emmi, Arapça amca manasına amm kelimesinden Türkçe’ye girmiştir. Bir evvelki kuşaktan ise büyük amca, büyük hala, büyük dayı, büyük teyze denir.

 

Türkler babanın kızkardeşine “bibi” der. Hala, Arapça teyze demektir, yanlış olarak babanın kızkardeşi olarak kullanılmaktadır.

 

 

 

Dayıya dayan!

 

 

 

“Dayı”, tay-ağa (anne kardeşi) kelimesinden gelir. Tay anne tarafını ifade eder. Dayanmak fiilinden geldiği de söylenir: Tayağ (dayanılan şey). Baba ve amcasıyla resim olan çocuk için dayı, dayanak noktasıdır. Çocuğun her sıkıntısı ile dayı alakadar olur. Kız istemeye dayı gider. Oğlanı mektebe dayı yazdırır. Argoda “dayısı olmak” tabiri buradan gelir.

 

Annenin kızkardeşine “eze” denir. Dayı ve eze bir araya gelerek dayaza ->“teyze” tabiri doğmuştur. Eze, abla için de kullanılır.

 

Hala, teyze ve kızkardeşin kocası “enişte”, amca, dayı ve erkek kardeşin hanımı “yenge”dir. Yenge Türkçe “öte yakadan gelen” manasınadır. Anadolu’da yenge için “gelin aba” tabiri de vardır.

 

Farsça’da zengin manasına anguşte tabiri vardır; ama buradan geldiği belli değildir. Tay-yezne’den geldiği de söylenir. Yezne/yeste, damat demektir. İki ailenin ortak kardeşi manasına ini-şte kelimesiyle de irtibat kuranlar vardır.

 

Düğünde geline refakat eden kadına da yenge denir. Bunun erkek muadili “sağdıç”tır. Çocuğu sünnette tutan adama “kirve” (kivra) denir ve Anadolu’da bu irtibata ailevi bir ehemmiyet verilir, hatta bazıları kirve çocuğu ile evlenmez.

 

 

 

Elti gemisi

 

 

 

İki kardeşle evli olan kadınlar “elti”, iki bacıyla evli olan erkekler “bacanak”tır. Bacanak, bacı-nak veya ba-cenah (Farsça aynı cenahtan) kelimesinden geliyor olabilir. Ailede en iyi anlaşanlar bunlardır.

 

Elti, yüksek mevkideki hanım manasına bir iltifat tabiridir. Ama ailede birbiriyle en problemli olan kişiler bunlardır. “Kuma gemisi yürümüş, elti gemisi yürümemiş” sözü meşhurdur. Ama anlaşırlarsa, önlerinde kimse duramaz.

 

Bir erkeğin müteaddit hanımları, birbirine “kuma” veya “ortak”tır. Ama yüzlerine kardeş diye hitap ederler.

 

Erkek veya kız kardeşin çocuğuna “yeğen” derler. Nazını geçirdiği için “yiyen” diye takılırlar. Şimdi “kuzen” diye anılan amcazade, halazade, dayızade ve teyzezade yerine, hangi kuşaktan olursa olsun, yeğen denirdi. Anadolu’da bazı yerlerde teyze çocukları birbirine “böle” diye hitap eder. Tatarca aynı kundağa sarılmış demektir.


.

AVRUPA’DA KRALİÇELER DEVRİ SONA ERİYOR

8 Ocak 2024 02:00 | Güncelleme :8 Ocak 2024 07:15

 

A -

A +

Danimarka Kraliçesi Margrethe, 50 sene evvel tahta çıkarken, “Tanrı’nın yardımı, halkımın sevgisi, Danimarka’nın gücüyle” diye yemin etmişti. Bu sözler ona hayat rehberi oldu.

 

 

 

Danimarka Kraliçesi, 14 Ocak’ta saltanatının 52. Sene-i devriyesinde tahtı 55 yaşındaki oğlu Prens Frederick’e devredeceğini beyan etti. Böylece kraliçeler devri sona eriyor. Hollanda’da Kraliçe Beatrix oğlu Willem-Alexander lehine feragat etmişti. İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in ölümüyle taht oğluna geçti. Şimdi de Kraliçe Margrethe tahtı oğlu Prens Frederick’e bırakıyor. Böylece yarım asır sonra Danimarka tahtına bir erkek oturmuş olacak.

 

 

 

Daisy (Papatya)

 

 

 

Danimarka’yı çocukken Andersen masallarından tanırdık. Sonra tahta bir kraliçe çıktı. O zaman Avrupa’nın 4. kraliçesi olduğu, kadın hükümdarların arttığı konuşulmuştu.

 

1947’te tahta geçen Kral IX. Frederick demokrasiyi hazmeden, iyi huylu ve ailesine bağlı bir kraldı. İsveç Kralı Gustav Adolf’un kızı Ingrid ile evlendi. Üç kızı oldu. Lex Salica isimli bin yıllık veraset kanunu mucibince Danimarka’da kadınlar tahta geçemezdi. Taht, kralın kardeşi Prens Knud’un hakkıydı.

 

Ancak harb sonrası kral ve ailesi, bilhassa sempatik kızları o kadar popüler oldu ki, 1953’te parlamento kadınların da tahta çıkabileceğini kabul etti. Bu karar referandumda da kabul gördü. 1972’de veliahd Prenses Margrethe tahta geçti.

 

Tahta çıktığında 32 yaşındaydı. Dışa dönük, mütevazı ve şeffaf hayatıyla, krallığın modern zamanlara intibakında büyük bir rol oynadı. İtibar ve popülarite kazandı. Böylece halkın monarşiye desteği %80’e çıktı. Tahta çıkarken sar fettiği, “Tanrı’nın yardımı, halkımın sevgisi, Danimarka’nın gücüyle” sözleri rehberi oldu. Ailesi ve halk 1.82 boyundaki kraliçeyi, “Daisy” (Papatya) diye anar.

 

 

 

Kraliçe olmasaydı…

 

 

 

Kraliçe, İngiltere’de bir sene yatılı lise okuduktan sonra, Cambridge’de arkeoloji, Kopenhag Üniversitesi’nde siyaset, Aarhus Üniversitesi’nde felsefe okudu. Sorbonne’da sosyal ilimler, Londra’da ekonomi tahsili gördü. Hava kuvvetlerinde yedek subaylık yaptı.

 

Ama sanata meraklıydı. Ingahild Grathmer takma adıyla Yüzüklerin Efendisi kitabının çizimlerini yaptı. Kraliyet tiyatrosunun kostümlerini dikerdi. Andersen Masalları sahnelenirken koreografisini ve kostüm dizaynını yapardı. Pek çok kilise papazının cübbesini elleriyle işlerdi. İşçi tulumuyla arkeolojik kazılara katılırdı. Eline fırça alıp merdivene çıkarak boya yapardı.

 

“Kraliçe olmasaydım ya arkeolog ya da ressam olurdum, bu iki mesleğin arasında seçim yapmak zorunda kalmadığım için şanslıyım” derdi. 2013’te çizimlerini Aarhus’daki bir sanat galerisinde teşhir etti. Sigara tiryakiliği reaksiyona sebep olmuştur.

 

Danca, Norveççe ve İsveççeden başka Fransızca, İngilizce ve Almancayı iyi bilir. 1982’de Simone de Beauvoir’ın Tous Les Hommes Sont Mortels (Bütün İnsanlar Ölümlüdür) kitabını Danca’ya tercüme etti ve H. M. Vejerbjerg takma adıyla bastırdı.

 

 

 

Sürpriz yılbaşı konuşması!..

 

 

 

Danimarka hükümdarı, başbakanı vazifelendirir, kabineyi tasdik eder, kanunları veto edebilir. Madalya verebilir. Örfi idare ilan edebilir. Mahkûmları affedebilir. Grönland ve Faroe’nin de hükümdarıdır. İzlanda 1944’te istiklalini almıştır.

 

Zengin bir hükümdar değildir. Hazineden tahsisat alır. Saray masrafları, bakım ve tamiri, yurt dışı seyahatleri hep buradan karşılanır. Hanedanın rey verme hakkı vardır, ama tarafsızlık adına kullanmazlar.

 

Kraliçe her sene yılbaşı gecesi akşamı halka hitap eder. Geçen yılı anlatır. İstikbale dair ümitlerini sayar. Sözlerini “Tanrı Danimarka’yı korusun’’ diye bitirir. Bu sene konuşmasında tahttan feragat edeceğini söylemesi sürpriz olmuştur.

 

 

 

Dedesi Kral Gustav Adolf ile birlikte arkeoloji kazısında-Roma.

 

 

 

Taçlı reisicumhurlar

 

 

 

Danimarka’ya IX. asra doğru Cermen kavmi Jutlar yerleşti. İki asır içinde Hristiyanlık memlekete yayıldı. Gemici/korsan Danlar, 1013’te İngiltere’yi işgal ettiler. İngilizcede bu sebeple çok sayıda Danca kelime vardır. Norveç’ten Estonya’ya kadar bütün Baltık sahillerini ele geçirdiler. Zamanla da çoğunu kaybettiler.

 

Şimdi Danimarka, İsveç ve Norveç, dünyanın en demokratik ve istikrarlı memleketleridir. Komünizm ve faşizm felaketleri arasında demokratik sükûnet idealini fiile çıkarmaya muvaffak olmuşlardır. Üç hükümdarın arası gayet iyi olup, zaman zaman müşterek meselelerde bir araya gelip istişare toplantıları yaparlar.

 

Halk hükümdarlarını o kadar sever ki, vaktiyle, bu üçünde cumhuriyet ilan edilse, halk kralları reisicumhur seçer derlerdi. Bu sebeple “Taçlı Reisicumhurlar” diye anılmışlardır.

 

Tarihte İsveç ile Danimarka arasında el değiştiren Norveç 1905’te istiklalini aldı. Norveç ileri gelenleri Danimarka kralının kardeşi Haakon’u kral seçtiler. Tıpkı Hollanda ve Lüksemburg gibi, bu iki memleketteki hükümdar aynı hanedandandır. Haakon, Prens iken 1894’te Sultan Hamid’i ziyaret etmişti.

 

Danimarka Avrupa’nın en eski krallığıdır. Hanedan 783’te ölen Harald’a dayanır. Saksonyalı Alman Oldenburg hanedandan Schleswig-Holstein dükleri veraset yoluyla 1448’den beri tahttadır.

 

Osmanlı-Danimarka münasebetleri Sultan III. Osman zamanında 1756’da Kral V. Christian’ın talebi üzerine imzalanan ticaret anlaşmasıyla başladı.

 

 

 

Krallar ve kraliçeler fabrikası!..

 

 

 

Kraliçe’nin büyük dedesi Kral VIII. Frederick, liberal, mütevazı ve samimi bir hükümdardı. Tahta çıktığında 63 yaşında ve hastaydı. Nice seyahati dönüşünde, Hamburg'da kısa bir mola verdi. 14 Mayıs 1912 akşamı Jungfernstieg’de tek başına yürüyüşe çıktı. Baygınlık geçirip bir banka çöktü. Bir polis memuru ölü olduğunu fark edip Hafen hastanesine kaldırıldı.

 

Kral VIII. Frederick’in kızkardeşi Prenses Aleksandra İngiltere kralı ile, Prenses Dagmar da Rus çarı ile evlendi. Erkek kardeşi Prens Valdemar’a 1886’da Bulgaristan tacı teklif edildi, kabul etmedi. Prens Valedmar 1884’te Sultan Hamid’i ziyaret etmiştir.

 

Öbür kardeşi Prens Wilhelm ise 1863’te Yunan tacını kabul etti. Bugünkü Yunan kral hanedanı bunun soyundandır. Edinburgh Dükü bu soydan olduğuna göre, III. Charles’ın krallığı ile İngiltere’de Oldenburg hanedanı başlamış demektir.

 

 

 

Saraya hapis kral

 

 

 

Kraliçe’nin dedesi Kral X. Christian, 1912’de tahta çıktı. Yanında muhafızları olmadan atıyla şehirde gezerdi. 1920’de seçimi kazanan sosyalistlere hükûmeti vermek istemedi. Bunlar umumi grev tehdidinde bulununca boyun eğdi.

 

Danimarka I. Cihan Harbi’ne girmedi. Ama II. Cihan Harbi’nde birkaç saat mukavemetten sonra Almanlarca işgal edildi. İsveç demirinin kolayca nakledilmesi için Norveç ve Danimarka limanlarına ihtiyaç vardı.

 

Halk arasında Mukavemet Hareketi kuruldu. Naziler, Kral X. Christian’ı ve ailesini saraya hapsetti. Buna rağmen veliahd Frederick ve karısı el altından Mukavemet’e yardım etti. Yahudileri Nazilere teslim etmeyip, %95’ini tarafsız İsveç’e kaçırmaya muvaffak oldu. Kral, sabotajcıların idamına dair Nazi talebini kabul etmedi. Mukavemetçiler sarayda saklandı, planlar saraydan yürütüldü.

 

 

 

Dışlanmışlık hissi

 

 

 

Kraliçe’nin kocası Henri de Monpezat (1934-2018) bir Fransız kontudur. Babası Fransız Hindiçini’nde vazifeliydi. Henri de burada yetişti. Paris Sorbonne’da hukuk ve siyaset okudu. Hariciyeye intisap etti.

 

İngiltere’de iken Londra Ekonomi Okulu'nda okuyan Veliaht Prenses Margrethe ile tanıştı. 1967’de evlendiler ve 4-5 haftalık balayını Kuşadası ve Antalya’da geçirdiler. Kont hemen Protestanlığa geçti ve Danca’yı öğrendi. Şiire ve aşçılığa meraklıydı. Çok sayıda şiir kitabı bastırmıştı.

 

Konta, kraliçelerle evlenenlerin taşıdığı Prens Konsort ünvanı verildi. Kral ünvanını alamamak prensi sukut-u hayale uğrattı. Ardından Veliahd Frederick ve Joachim’in doğumuyla protokolde geriye düştüğüne içerledi. Bunu hep bir takıntı hâline getirdi. Hatta 1997’de neşrettiği hatıralarında bir erkek için eşi ile aynı seviyeye konulmamanın zor olduğunu söyledi.

 

Nihayet Danimarka’yı terk edip Fransa’ya yerleşti. Kraliçe kocasını ikna etmek üzere Fransa’ya gittiyse de muvaffak olamadı. Nihayet Kont Danimarka’ya döndü. Ama kırgınlığını muhafaza etti.

 

Vefatından evvel Kraliçe ile aynı yerde gömülmek istemediğini beyan etti. İsteği kabul edildi. 2018’de de vefat etti. Cesedi yakılarak külleri denize atıldı ve bir kısmı da sarayın bahçesine gömüldü.

 

 

 

Üç nesil bir arada.

 

 

 

Yeni Kral

 

 

 

Kraliçe’nin oğlu, X. Frederick adıyla kral olacak. Aarhus ve Harvard’da siyaset okudu. Donanmada vazife yaptı. Dağ sporlarına meraklıdır, öyle ki geçenlerde ağır bir kaza geçirerek ölümden kıl payı kurtulmuştur.

 

O da zamane prenslerinin çoğu gibi halktan bir kıza gönlünü kaptırdı. 2000 yaz olimpiyatlarında tanıştığı Avustralyalı matematik öğretmeninin hukukçu kızı Mary Elizabeth Donaldson ile 2004’te evlendi. Gelin 33 yaşındaydı.

 

Dört çocuğu oldu. Babasının tahta geçişiyle 17 yaşındaki Prens Christian veliahd olacaktır. 500 senedir krallar, Christian ve Frederick diye devam ederdi. Kraliçe Margreth işi bozmuştur.

 

Kraliçe’nin küçük oğlu Prens Joachim (1969) Danimarka ordusunda subaydır. 1995’te kendisinden 4 yaş büyük bir Hong Konglu ile evlendi. İlk defa sarı ırktan biri Avrupa’da kraliyet prensesi oluyordu. İki çocukları olduktan sonra ayrıldılar. Prens bir Fransız ile evlendi, bundan da iki çocuğu oldu. Aile şimdi Fransa’da yaşıyor.

 

Kraliçe, 2022’de hanedanda küçültme politikası çerçevesinde küçük oğlunun prens/prenses ünvanlarını kaldırdı. Çocuklar sadece dedelerinden gelen Montpezat kont ve kontesi unvanını taşıyacak.

 

Kraliçe’nin kız kardeşi Prenses Anne Marie, geçenlerde ölen Yunanistan Kralı Konstantin’in zevcesi ve son Yunanistan kraliçesiydi.

 

 

 

Kraliçe Margrethe ve zevci Kont Henri.

 

 

 

Ailenin talihsizi

 

 

 

Akli dengesini kaybeden Danimarka Kralı VII. Christian (1749-1808) talihsiz bir hükümdardı. Bu hâli, çocukluğunda ona bakan kişilerin acımasızlığına ve saray uşaklarının ahlak dışı hareketlerine bağlanır.

 

Kralın Alman asıllı doktoru Kont Johann Friedrich Struensee, o kadar ahlaksız biriydi ki, Kraliçeyi elde edip, iktidarı ele geçirdi. Kral, kendisine sadık kişilerin yardımıyla doktoru öldürttü, Kraliçeyi sürdü, ama hiç iyileşemedi. Hadise The Royal Affair adıyla filme alınmıştır…


.

DEMOKRASİNİN ÖNCÜSÜ PADİŞAH           SULTAN ABDÜLMECİD

15 Ocak 2024 02:00 | Güncelleme :15 Ocak 2024 11:17

 

A -

A +

Memleketi sulh içinde yaşatmaya çalıştı. Tuğrasının yanına koydurttuğu çiçek motifi bile bunu sembolize eder.

 

1839’da 16 yaşında tahta çıktığında kendini büyük bir bâdirenin ortasında buldu. Fransız teşviki ve bazı densiz Osmanlı ricalinin tahriki yüzünden ayaklanan Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa galip gelmişti.

Genç ve tecrübesiz padişah, İngiltere ile anlaşıp, bu felâketi savmayı becerdi.

Sultan II. Mahmud’un Bezmialem Valide Sultan’dan dünyaya gelen oğludur. 31. Osmanlı sultanı ve 96. İslâm halifesidir.

 

İpler kaçıyor

 

Tahta çıkar çıkmak Reşid Paşa’nın hazırladığı Tanzimat Fermanı ile padişah siyaset, yani suçluları bizzat cezalandırma salahiyetinden vazgeçiyordu. Böylece ipler bürokratların eline geçti.  

Dünyanın en güçlü devleti olan İngiltere ile iyi geçinme siyasetini güttü. İngiliz sefiri Lord Canning’in tehditvari tavsiyesi üzerine 1846’da Reşid Paşa sadrazam olmuş; artık memleket kabiliyetli, fakat arkasına ecnebi devletleri alan hırslı bürokratların eline düşmüştür.

1840’ta taşralarda Müslüman ve gayrimüslimlerin seçtiği azalardan müteşekkil taşra meclislerini faaliyete geçirerek demokrasinin yerleşmesine öncülük etmiştir.

 

Tuğradaki çiçek

 

Vezirlerin şahsi hırslarıyla memleketi sürüklediği Kırım Harbi’nde (1854), Rusya’nın güçlenmesini istemeyen İngiltere, Fransa ve İtalya, Osmanlılara müttefik oldu.

Zafer üzerine Sultan Mecid devletin kırılan itibarını yükseltmeye ve onu düvel-i muazzama (büyük devletler) arasına sokmaya muvaffak oldu. 1856’da imzalanan Paris muahedesi ile Osmanlı Devleti, Avrupa devletler manzumesi arasında sayıldı.

Memleketi sulh içinde yaşattı. Tuğrasının yanına koydurttuğu çiçek motifi bile bunu sembolize eder. Bürokratların birbiriyle rekabeti olmasaydı, bu sulh devresinden ve böyle bir padişahın açtığı yenilik yolundan azami istifade mümkün olabilirdi.

Babası oğullarının tahsiline çok ihtimam etmişti. Sultan Mecid, Arapça, Farsça ve Fransızca bilirdi. Usta bir hattat idi. İcazetini de tahta çıktıktan sonra almıştı.

Kimseye yaranamadı

 

Avrupa medeniyetini yakalamayı hedeflemiştir. Bir yandan Avrupa hayranı züppelerle, öte yandan Asya çöllerine dönmeyi arzulayan yobazlarla mücadele etmiş; babası gibi o da kimseye yaranamamıştır.

Yüksek bürokratları ve ailesini israftan vazgeçirmek için çok uğraşmış ise de muvaffak olamamıştır.

Saraydan çıkma bir hizmetkâra hazineden maaş bağlanmasına dair hükûmetin talebini “Benim hususi hizmetimde bulunan bir adamın, devlet hazinesinden maaşa ne hakkı var?” diyerek reddetmiş, hususi malından maaş bağlamıştır.

Âli Paşa sadrazam, Fuad Efendi hariciye nazırı iken Fransa ile bir dış borçlanma anlaşması imzalanmıştı. Padişah, “Ben devleti öncekilerden nasıl aldıysam, sonrakilere öyle bırakacağım. Eğer borçlanma anlaşması bozulmaz ise istifa ederim” dedi. Bunun üzerine anlaşma bozuldu. Ancak Kırım Harbi sebebiyle ilk dış borç alınmak zorunda kalındı.

 

Hayattayım ya!

 

Fevkalâde merhametli idi. Kendisini öldürmek üzere tertiplenen suikast faillerini, “Ben hayattayım ya!” diyerek affetmek büyüklüğünü göstermiştir.

Tıbbiyede okuyan Yahudi çocukları için dinlerinin koşer kaidelerine göre yemek pişiren bir mutfak kurulmasını ve mukaddes günleri olan Şabat’ın (Cumartesi) tatil olmasını emretmişti.

Padişahın demokratlığı bugün bile çok kimseye numune olabilecek derecededir. O zaman Avrupa’da bu hasletlere sahip bir başka hükümdar yoktu. 

Hassas tabiati, nezâket ve merhameti yakınları ve ailesi tarafından istismar edildi. Genç yaşta kahrından ölümünün mühim sebeplerinden birisi de budur.

Sultan Mecid, 24 Haziran 1861 tarihinde 38 yaşında vefat etti. Gençliğinden beri vereme müptela idi. Ecdadı içinde en çok sevip hürmet ettiği Sultan Selim’in yanına gömülmesini ve türbesinin onunkinden daha küçük yapılmasını istedi.

İlkler devri

 

Saltanat devri, hep ilklere sahne olmuştur. Fennin baş döndürücü ilerlemesinden günü gününe haberdar olan Padişah, yeni buluşların en önce ülkesinde tatbikini arzu etmiştir. Dünyanın ilk telgraf hattı İstanbul-Varna arasında kurulmuş, ilk telgrafı da Sultan Mecid çekerek oradaki askerlerin hatırını sormuştur.

İlk demir yolu Aydın-İzmir arasında döşenmiştir. İlk kâğıt para çıkarılmış; yeni mahkemeler ve devletin ihtiyacı olan memurları yetiştirmek üzere Avrupa’dakilerle boy ölçüşen modern mektepler kurulmuştur. Harb Akademisi, Dârülfünun (İstanbul Üniversitesi), Dârülmuallimîn (muallim mektebi), ziraat, orman, telgraf ve ebe mektepleri bunlardandır. Valide Mektebi adlı modern lise, Cağaloğlu'nda padişahın annesi tarafından kurulmuştur.

İlk hususi gazete, ilk nüfus sayımı, ilk banka, ilk devlet salnâmesi (yıllığı), Şirket-i Hayriye adlı vapur işletmesi, Encümen-i Dâniş (ilimler akademisi), Mecidiye (Galata) Köprüsü, Mecidiyeköy semti, belediye teşkilatı, köle ticaretinin yasaklanması, ticaret ve ceza kanunları bu devrin eseridir. Boğaz’a tüp geçit projesi yaptırmıştır. Arazi Kanunnamesi ile toprak nizamı büyük ölçüde yeniden tesis olunmuştur. Para sistemi yeniden tanzim edilmiştir.

Kendi yaptırdığı Dolmabahçe Sarayı’nda oturdu. Burası asrın en zarif sanat eserlerindendir. Memleket gezileri yanında, meclis, kışla, mektep ve tekkeleri ziyaret eder, imtihanlarına, açılış merasimlerine katılırdı. İlk fotoğraf çektiren padişahtır. Donizetti, Liszt, Rossini gibi meşhur besteciler İstanbul’a gelip O’nun için marşlar bestelediler.

 

Bize sığınanı vermeyiz!

 

1848’de Macarlar, Avusturya’ya, Lehler de Rusya’ya karşı istiklâl emeliyle ayaklandı. İsyanlar sert bastırıldı. Milliyetçiler sınırı geçerek Osmanlı topraklarına sığındı. Sultan Mecid bunlara iltica hakkı verdi ve ısrarlara rağmen iade etmedi. Bu hareketi dünya amme efkârında büyük bir hayranlık uyandırdı ve memleketin itibarını yükseltti.

O zamana kadar âdet olmadığı hâlde, ilk defa ecnebi sefarethanelerine iade-i ziyarette bulunarak diplomatik münasebetlere katkıda bulunurdu. İlk yabancı nişan kabul eden padişah da Sultan Mecid’dir. Fransa’nın Legion d’Honneur nişanını ve İngiltere’nin Dizbağı Nişanı’nı kabul etti.

Korkunç bir açlığın pençesindeki İrlanda’ya para ve gıda yardımı yaptı. Öyle ki, bunun miktarı, İngiltere Kraliçesi Victoria'nın kendi halkına gönderdiğinden yüksek olduğu için, tamamı kabul edilmedi.

 

Mukaddes Beldeler

 

İslâm hükümdarlarından, Haremeyn’e en çok hizmet eden Sultan Mecid’dir. Mescid-i Haram’ı ve Mescid-i Aksâ’yı esaslı tamir ettirmiş; Altın Oluk’u yenilemiştir.

Mescid-i Nebevî’yi orijinal binası üzerine ve sütunların bile yerleri bozulmadan yeniden inşa ettirmiştir. Hücre-i Saadet’e döşenmek üzere gönderdiği kâşî tuğlalar altına el yazısı ile kendi ismini mütevazıyâne yazmıştır.

Mescid-i Nebevî’nin eski şeklinin 53 defa küçültülmüş hâlini İstanbul’da Hırka-i Şerif Câmii’ne koydurtmuş; tamiratı bunun üzerinden aldığı raporlarla takip etmiştir.

Beni oturtun!

 

Dindardı. İstanbul’un en zarif câmilerinden Ortaköy (Büyük Mecidiye) Câmii’nden başka, Beşiktaş-Ortaköy arasında Küçük Mecidiye, Maçka-Nişantaşı arasında Teşvikiye ve Fatih’te Hırka-ı Şerif Câmilerini yaptırdı. Ayasofya’yı esaslı tamir ettirerek yıkılmaktan kurtardı.

Annesiyle beraber Yahya Efendi Tekkesi’nin Nakşibendi Şeyhi Mehmed Nuri Efendi’ye mensuptu. Bu tekkeye çok maddî yardımda bulunmuştur.

Vefat döşeğinde iken hocasının çağrılmasını istemiş; Nuri Efendi de padişahın baş ucunda önce Kur’ân-ı kerim okumuş, sonra salevat getirmeye başlamıştır. Bir zaman sonra Padişah da kendisine katılmış, beraberce tevhid ve istiğfar söylemiş, kan kusarak şehiden vefat etmiştir...

Vefatından bir gün evvel hasta yatağında yatarken, mühim evrak kendisine okunurken, sıra Medine ahalisinin bir istidasına geldiğinde, “Durun, okumayın! Beni oturtun!” buyurdu. Arkasına yastık koyup, oturtuldu. “Onlar, Resulullah efendimizin komşularıdır. O mübarek insanların dilekçesini yatarak dinlemekten hayâ ederim. Ne istiyorlarsa, hemen yapınız! Fakat okuyunuz da kulaklarım bereketlensin!” dediğini Hicaz’da vazife yapan ve Hicaz tarihini yazan Eyüp Sabri Paşa anlatıyor.

 

Siz beni kötü tanıttınız!

 

Hükûmeti halkın gözünden düşürmek için el altından tahrik edilen softaların ayaklanmasında, Padişah Fatih Câmii’ne giderek kıyamı teskin etmek istemiş, vezirler “Aman efendim gitmeyin, hocaların niyeti kötü” diye karşı çıkınca “Hocalar hiç de kötü adamlar değildir. Onlara siz beni kötü tanıttınız” diyerek dediğini yapmış, atalarından miras cesaretiyle kıyamı teskine muvaffak olmuştur. Hatta yanına muhafız olarak verilen bir süvari bölüğünü “Umumen halk aleyhimizde olduğu takdirde, bir bölük süvari beni muhafaza edemez” diyerek geri çevirmişti.

Yakışıklı, güzel giyinen, iyi yaşamasını seven nezih bir zât idi. Bu sebeple yenilikçilerle ham sofular el ele vererek padişahı halkın gözünden düşürmeye çalışmıştır. Babası gibi istemediği hâlde çok düşman edinmiş; Frenk hayranlığı, sefahat ve israf ile itham olunmuştur. Hatta dinî ve hukuki hakkı olan harem hayatı bile suç olarak gösterilmiştir. Babası kadar sağlam iradeli olmaması, merhamet ve nezaketi belki de yegâne zaafıdır..


.

TÜRKLER, ARAP BELDELERİNİ NASIL KAYBETTİ?

22 Ocak 2024 02:00 | Güncelleme :22 Ocak 2024 00:23

 

A -

A +

Cihan Harbi sırasında İngiltere, Arap beldelerini ayrı ayrı kişilere söz vermişti. Harb bitince kıyamet koptu!..

 

 

 

Her şey hükûmeti eline alan İttihatçıların Tetrîk (Türkleştirme) ve gayrı Türk unsurlara baskı politikasıyla başladı. İktidardaki sacayağının biri Cemal Paşa, Mayıs 1915’te fevkalâde salahiyetlerle Suriye Vâlisi oldu.

 

Kendisi de bir İttihatçı olan Arap milliyetçisi Şekib Arslan der ki: “Hükûmet, müstebid Cemal Paşa’yı vali yapmakla hem ona, hem Araplara, hem de Türklere yazık etmiştir. İktidar gözünü döndürdü. Dalkavuklar kibrini azdırdı. Bu da gözünü kamaştırdı. Zulmünün sınırı yoktu.” (Sürgünde Üç Ölüm)

 

Milliyetçi yaftası vurduğu kişileri idam ederek halka gözdağı vermek istemesi, Arap halkı üzerinde tatbik ettiği siyasi ve sosyal baskı yanında, harbin doğurduğu ekonomik zorluklar, kıtlık ve açlık, halkı Türklerden nefret ettirdi.

 

Araplardan kavmiyetçi olanlarla 'Modernist İslâmcılar' zaten Osmanlı hilafetine soğuktu. Ama bunların sayısı azdı. Jön Türk icraatları, çok Arab'ı buraya itti. Sıradan insanlar, ülkeler ve halklarla, bunların başındaki muhteris diktatörleri birbirinden ayıramaz.

 

Halkın bir kısmı ve onların hissiyatına tercüman olan muhtariyet veya istiklal taraftarı cemiyetler Türklerden ümidini kesti, başının çaresine bakmanın yollarını aramaya başladı. Halkın bir kısmı, bu işlere karışmayıp beklemeyi münasip gördü. Hristiyanlar ise harbi müttefiklerin kazanıp kendilerini Jön Türk zulmünden kurtarması için dua etmeye başladılar.

 

Bu tarihte zaten epeydir neredeyse müstakil hâle gelmiş olan Afrika’daki Arap beldeleri, Cezayir, Tunus ve Mısır sömürgecilerin eline düşmüştü. Hindistan yolundaki Aden’e çöreklenen İngilizlerin desteklediği Yemen’deki Şii isyanlarına hükûmet mukavemet ediyordu. Sultan Hamid’in diğerleri gibi olmasın diye merkeze sıkı sıkı bağladığı Libya, İttihatçı gafletiyle elden çıktı.

 

 

 

Dinleyecek kulak...

 

 

 

Son Mekke Şerifi Hüseyin ve oğulları, yüksek dereceli Osmanlı bürokratlarından idi. Bilhassa Şam Vâlisi Cemal Paşa’nın hukuka, dine, insan haklarına aykırı, keyfî icraatlarından dolayı hükûmeti ikaz etti.

 

Kulak asan olmayınca iki beyanname ile vaziyeti dünyaya duyurdu. İttihatçı hükûmet, bundan uyanacak yerde, Şerif’i asi ilan ederek, üzerine asker sevk etti. Kanal harekâtına iştirak ederek asker gönderdiği bir esnada isyancı pozisyonuna düşürüldü!..

 

Araplar arasında bir istiklal mücadelesine liderlik edebilecek karizmaya sahip tek kişi olan Şerif, Arap toprakları üzerinde Hâşimî İslâm İmparatorluğu kurmaya teşebbüsten başka çare olmadığını anladı. 10 Haziran 1916’da üç oğlu ile beraber istiklal bayrağını kaldırdı.

 

Böylece halkı hem İttihatçıların zulmünden hem de harb kaybedilirse başka felaketlerden kurtarmış olacaktı. Mamafih Arapların hepsi onun davetine müspet cevap vermedi/veremedi. Cihan Harbi’ndeki Türk ordusu mevcudunun %30’u Araptı.

 

Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa, İttihatçı sempatizanı olduğu hâlde, ihtilalin İngilizler yüzünden değil, Türklerin Araplara kaba davranışları yüzünden çıktığını söyler. Araplar, Türkleri arkadan vurmadı. Kimse kimseyi arkadan vuramaz. Vurduysa, kabahat vurulandadır: 1-Gafletinden, 2-Vuranı o hâle getirdiği için.

 

 

 

Denize düşen...

 

 

 

Her çeşit siyasi faaliyet için İngilizlerle ters düşmemek lazımdı. Onlar da bu bulunmaz fırsatı kaçırmadılar. Mısır’daki mümessilleri McMahon vasıtasıyla Şerif’in projesine sıcak baktıklarını söylediler, hatta başta biraz da yardım ettiler.

 

Denize düşen yılana sarılır. Ama İngiltere, bu toprakları bir yandan da başkalarına söz vermişti. Filistin, borç para ve patlayıcı madde için lazım olan aseton imali mukabili Siyonistlere vadedilmişti. Suriye müttefik Fransızlara, Arabistan ise İbnüssuud’a peşkeş çekilmişti. Londra’nın bu riyakarlığı, İngilizlerle bedeviler arasındaki irtibatı yürüten meşhur sanat tarihçisi/istihbarat subayı Lawrence’ı bile iğrendirmiştir.

 

Şerif muvaffak oldu. Hicaz, Irak ve Ürdün adında birer devlet kuruldu. Başına da Şerif’in üç oğlu geçti. Filistin’de İngiliz, Suriye’de Fransız manda rejimi kuruldu. İngilizler Ürdün ve Irak’tan da tam manasıyla çekilmedi. Bugünki Ürdün hanedanı Şerif’in soyundandır.

 

Bir hiç veya çok şey! için Almanlarla ittifak yapıp adına cihad-ı ekber diyenler, İngilizlerle ittifak yaptı diye Şerif’i suçlarlar. Hürriyet ve istiklal mücadelesini kendileri için şerefli bir hak olarak görür, başkalarından esirger, hatta onları hainlikle itham ederler. Hainlik, nereden bakıldığına göre mana kazanan bir yaftadır.

 

Meşru padişah/halifeye isyan edip tahttan indiren, ailesini sokağa atan, mallarına konan, böylece Türkleri arkadan vuran nice Jön Türk, yeni devirde kahraman sayılmışken, kendince meşru bir dava için ayaklanan Şerif’e hain demek trajikomiktir!..

 

 

 

Mekke Şerifi yapan kim?

 

 

 

16 senedir İstanbul’da yaşayan Şûra-ı Devlet azası Şerif Hüseyin’i Mekke Şerifliği’ne Sultan Hamid tayin etti. İttihatçı zihniyetli bazı yazarlar, Padişah’ın Şerif’e itimat etmediğini, hatta bu sebeple İstanbul’da tutmaya itina ettiğini söyleyerek onu bu cihetten gözden düşürmeye çalışırlarsa da doğru değildir.

 

Bu dedikoduyu, Şerif’in rakibi ve İttihatçıların adamı olan Şerif Ali Haydar çıkarmıştır. Hâlbuki Şerif Hüseyin ailenin en yaşlısı sıfatıyla hakkı olan bu makama getirilmiştir. Şerif’in Kıbrıs’ta sürgünde iken, güya Raif Denktaş’a yaptıklarına nedamet getirdiğini söylemesi de doğru değildir.

 

Şerif İngilizlerin adamı olsaydı, İngilizler onu sürmezdi. Sultan Vahideddin ve Şerif Hüseyin, benzer kaderi paylaşmış; Orta Doğu’daki İngiliz politikasının önünde engel teşkil ettikleri için tasfiye olunmuşlardır.

 

 

 

Sükse adına tahrif!

 

 

 

Gerek Şerif Hüseyin’in beyannamelerinde, gerekse 1908 Osmanlı Meclisinde Mekke mebusu ve bilahare Ürdün Meliki olan oğlu Abdullah’ın Türkçeye de tercüme edilen hatıralarında, Şerif ve ailesinin, Sultan Hamid’e ve Osmanlı hanedanına samimi bağlılığını anlamak mümkündür.

 

Kitabın adı 'Müzekkirâtî', yani 'Hatıralarım' iken, yayınevinin sükse yapmak için emanete hıyanetle, ''Osmanlıya Neden İsyan Ettik?'' diye neşretmesi herkesi yanıltmaktadır.

 

Müzekkirâtî’den başka, Ali Allawi’nin Irak Kralı I. Faysal kitabını okumalıdır. Hatta Naci Kıcıman ile Feridun Kantemir’in Medine Müdafaası adıyla basılan iki Türkçe kitabını insafla okuyanlar, Şerif’in niyetini ve olup bitenleri gayet iyi anlarlar.

 

Lawrence’ın Seven Pillars of Wisdom adıyla 1926’da neşredilen hatıraları ibretliktir. Mamafih Willy Bourgeois, Türkçe'ye de tercüme edilip 1967'de basılan Lawrence kitabında, kendisini bu işlerdeki rolünü mübalağa eden bir şarlatan olarak vasıflandırır.

 

Arap ihtilali hakkındaki vesikaları, Mahmud Yunus el-Abbâdî, Evrâku’l-Mağfurin Leh eş-Şerîf Hüseyn bin Ali adıyla 2020 senesinde Amman'da neşretmiştir. Türkiye’de bu mevzuya dair yazılan kitapların hemen hepsi - Hasan Kayalı’nın Jön Türkler ve Araplar kitabı gibi birkaçı hariç- resmî ideoloji istikametinde, taraflı ve tahrifkâr olarak kaleme alınmıştır.

 

 

 

Son perde

 

 

 

1917’de Türklerin elinde sadece Suriye, Lübnan, Filistin ve Irak kalmıştı. Çanakkale’den sonra Türkleri bir müddet rahat bırakan İngilizler, bu tarihte şarktan ve garptan sıkı bir hücuma giriştiler. Irak ve Suriye cephesi kısa zamanda çöktü. İttihatçılar artık Bakü’yü Bağdat’tan daha mühimsiyordu. Arap beldelerini çoktan gözden çıkarmıştı.

 

Bir tarafta Bağdat ve Musul; beri tarafta Gazze, Kudüs ve Şam düştü. M. Kemal Paşa’nın kumandanı olduğu Suriye cephesinde on binlerce asker silah atmadan İngilizlere esir düştü. Bütün Arap beldeleri, düşman tarafından işgal edildi. Şerif Hüseyin olmasaydı, vaziyetleri Anadolu’dan kötü olurdu.

 

Mağlubiyetin ardından İttihatçılar iktidardan düşünce, Osmanlı hükûmeti, işgal altındaki Arap topraklarına, eski Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’ndaki Macaristan’ın statüsü gibi halife/sultanın hâkimiyeti altında geniş bir muhtariyet verilmesini; Hicaz ve Yemen’e ise hilâfete merbut istiklâl tanınmasını teklif etti.

 

Bunlarda mahdut miktarda muhafız kıtası bulundurulacaktı. Osmanlı bayrağı dalgalanacak, adalet sultan namına icra edilecek, paralarda sultanın ismi bulunacak, vakıfları eskiden olduğu gibi devam edecekti.

 

Böylece, işgal edilen toprakları kurtarmak ve imparatorluğu toparlamak mümkün olabilirdi. Osmanlı hükûmeti, hilafet vasıtasıyla İslâm âleminin birliğini muhafaza etmek istiyordu. Sultan Vahîdeddin, Mondros’a giden heyete de bu istikamette talimat verdi. Damat Ferid Paşa, Paris Sulh Konferansında yine bu teklifi tekrarladı.

 

Bu proje, başta İngiltere olmak üzere müttefik hükûmetlerin hoşuna gitmedi. Artık müttefiklerin Osmanlı Devleti’nin istikbali hakkındaki planları değişmişti. Mustafa Kemal Paşa, harb esnasında İngiliz mümessilleriyle yaptığı görüşmelerden bunu anlamış, çok sayıda Türk yaşadığı hâlde, Arap vilayetlerinin muhafazasını hiçbir zaman düşünmemiştir.

 

 

 

Kırmızı-siyah-yeşil-beyaz

 

 

 

1918 ve sonrası eski Osmanlı topraklarında kurulan Arap devletlerinin bayraklarında 1916 Arap istiklal mücadelesinin sembolü olan siyah, kırmızı, beyaz ve yeşil renkler bulunur.

 

Siyah, Abbasileri, kırmızı, Araplığı, yeşil Müslümanlığı ve beyaz da istiklali sembolize eder. Bunun dışında ülkelere göre ufak tefek sembollerle birbirinden ayrılır. Mesela Ürdün bayrağındaki yıldız, yedi köşeli Amman’ı sembolize eder.

 

Bu bayrak ilk olarak 1916 ihtilali esnasında Hicaz Emîri Şerif Hüseyin’in bayrağında kullanılmış; sonra diğerlerine numune teşkil etmiştir. İngiliz diplomat Mark Sykes tarafından tasmim edildiği söyleniR.


.

Bir mazlum padişah Sultan Abdülaziz

29 Ocak 2024 02:00 | Güncelleme :29 Ocak 2024 10:15

 

A -

A +

Sultan Aziz’i tahttan indirenler çeşitli propagandalarla halkı iknaya çalıştı. Ama halk, yaktığı ağıtlarla bu mazlum padişaha olan sevgisini hep dile getirdi.

 

 

 

Sultan Aziz, 9 yaşında babası Sultan II. Mahmud’u kaybetti (1839). Annesi Pertevniyal Valide Sultan, çok dirayetli ve hayırsever bir hanımdı. Ağabeyi Sultan Mecid zamanında rahat ve serbest bir hayat yaşadı. Onun vefatı üzerine 32. padişah ve 97. halife olarak tahta çıktı (1861).

 

 

 

Avrupa seyahati

 

 

 

1864’te öteden beri muhtar bir vilayet olan Mısır’ı ziyaret etti. 1867’de Paris Sergisi’ne davet üzerine gemiyle Avrupa seyahatine çıktı. Bir Osmanlı padişahının ecnebi topraklara, askerî maksat olmadan yaptığı ilk seyahattir.

 

Fransa, İtalya, Avusturya, Almanya, Belçika ve İngiltere’yi ziyaret etti. Hükümdarlarla görüştü. Nişanlar kabul etti.  Bu seyahat büyük sükse yaptı; Padişah sempatikliğiyle alaka topladı. Böylece Rumeli’deki hadiseler sebebiyle Avrupa amme efkârındaki menfi havayı yok etti.

 

Süveyş Kanalı’nın açılışı münasebetiyle çok sayıda hükümdar ve asil şahsiyet kendisini ziyarete İstanbul’a geldi.

 

Zamanında vilayet ve mahkeme teşkilatı tanzim edildi. Başta Mamuretülaziz (Elâzığ) olmak üzere Osmanlı memleketinde çoğu kendi ismini taşıyan şehir ve kasabalar tesis edildi.

 

 

Maarif şart

 

 

 

İdare ve adliye birbirinden ayrılarak (1868), Danıştay ve Yargıtay kuruldu. Şer’î hukuk onun zamanında kanunlaştırılarak Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye adıyla medeni kanun hazırlandı (1869).

 

Memur yetiştirmek üzere mektepler kuruldu (1862). Yüksek bürokrat yetiştirmek üzere Fransız modeline göre Galatasaray Sultanisi açıldı (1868). Dârülfünûn-ı Osmânî adıyla modern üniversite faaliyete başladı (1870).

 

Erkek ve kız sanat mektepleri, Dârülmuallimat (kız muallim mektebi), kaptan mektebi, lisan mektebi, eczacı mektebi, sivil tıbbiye mektebi ile sanayi mektepleri açıldı. Yetim ve zeki talebelerin parasız yatılı okuması için Dârüşşafaka kuruldu.

 

Gazetelerin sayısı arttı. Edebiyat canlandı. Ali Paşa’nın şerrinden yurt dışına kaçan Ziya Paşa, Namık Kemal gibi entelektüelleri yurda dönmeye ikna etti.

 

 

 

“Sırtımdan geçsin!”

 

 

 

O zamana kadar 452 km olan demir yolunun uzunluğu üç misline çıkarıldı. İstanbul-Paris demir yolunun Topkapı Sarayı’nın bahçesinden geçmesine itiraz edenlere, “Demir yolu yapılsın da isterse sırtımdan geçsin” diye cevap verdi.

 

Mevcut kara yolları tamir edildi ve yenileri yapılmaya başlandı. Demir Galata Köprüsü açıldı. Atlı tramvaylar hizmete girdi. Mevcut telgraf hatlarına bir mislinden fazla ilâve yapıldı. Her semtte postaneler açıldı.

 

Süveyş Kanalı açılarak Akdeniz ile Kızıldeniz birleştirildi. Tuna ve Dicle üzerinde gemi işlemeye başladı. İstanbul, Köstence, Varna limanları ile İzmir rıhtımları inşa edildi.

 

Boğaziçi’nde gemi çalıştırmak için Şirket-i Hayriye adında bir şirket kuruldu. 1863’te Fransız ve İngiliz ortaklığında Bank-i Osmani-i Şahane kuruldu. Burası 1930 senesine kadar Merkez Bankası idi.

 

 

 

İlk metro

 

 

 

Avrupa’da gördüğü ilerlemeleri memlekete tatbik etmek istedi. İstanbul, onun zamanında modern, sosyal ve ekonomik cihetle canlı bir şehir hâlini aldı. Ecnebi ziyaretçilerin gelişi, şehrin tamir ve tanzifine faydası oluyordu.

 

İstanbul’da Galata-Beyoğlu arasında tünel işletmesi kuruldu. Dünyanın ilk metro hatlarındandır.

 

Ecnebilere mülk edinme hakkı verildi. Pasaport Nizamnamesi ve Tabiyet Kanunu ile ecnebilerin himayesindeki “yerli yabancılar” vatandaşlık altına alınmak istendi (1869).

 

Bulgarlara, Rum Patrikhanesi’nden ayrılarak kendi kiliselerini kurma hakkı verildi. Bu, aynı zamanda Ortodoksların birliğini bozarak, bir ayrılık tehlikesini uzaklaştırdı.

 

 

 

Donanma sevdası

 

 

 

Osmanlı Devleti’nin eski günlere dönebilmesi için, bilhassa Rusya’nın ihtiraslarına set çeken güçlü bir orduya sahip bulunması gerektiğine kani idi. Kısa bir zaman zarfında dünyanın 3. donanmasını kurdu. Tersaneleri ıslah etti. Burada yapılamayanları harice sipariş verdi.

 

Kara ordusu da zamanın en güçlü ordularından biriydi.  Prusya’dan getirttiği mütehassıslarla 1866’da Harbiye Mektebi’ni yeniden tanzim etti. Askeri rüşdiyeler (ortamektepler) açtı. Bayezid’de bugün İstanbul Üniversitesi olan binayı yaptırarak Harbiye Nezareti’ne verdi.

 

Avusturya Prensi Karl, Viyana sefiri Sadullah Paşa’ya, Padişah’ın asker olarak yaratıldığını ve askerlik bilgisine şaşılacak derecede nüfuzu olduğunu söylemiştir. Padişah, Amerikan dâhili harbini tetkik etmiş; Kuzeylilerin zaferinin, bir dolduruşta 7 atış yapan Martin ve Winchester tüfekleri ile olduğunu anlamıştı. Bunlardan sipariş ederek orduyu donatmıştı. Bu silahlar ve bununla korunan tabyalar ilk defa Plevne Harbi’nde kullanılmış, Ruslara büyük zayiat verdirmiştir.

 

Müslüman beldelerin birer ikişer işgali üzerine, halife sıfatını öne çıkardı. Hindistan’da çıkan sipahi isyanının, Padişah’ın bir işaretiyle durması; Şarkî Türkistan Hükümdarı Yakub Han’ın, Sultan Abdülaziz’i siyasi metbu tanıması, emperyalistleri endişelendirdi.

 

 

 

Ve iflas…

 

 

 

Donanma sevdası, bir servete mal olmuş, Suriye, Girit, Hersek ve Bulgaristan isyanları, büyük masraf açmıştır. İç ve dış borçlar artmış; bütçe büyük açık vermiştir.

 

Fakat memlekette girişilen askerî ve iktisadi teşebbüsler nazarıdikkate alınırsa bu artış anormal değildir. Padişah hazineden kendisine ödenen tahsisatın yarısından vazgeçmiştir.

 

Devlet tahvilleri dibe vurmuş, Avrupa borsalarında çok kişi zarar etmiştir. Bu iflas haberini evvelden bilen bürokratların hepsi ellerindeki tahvilleri sattığı hâlde, dürüstlük timsali olan Padişah satmamış, böylece bir servet kaybetmiştir.

 

 

Feci son!..

 

 

 

Hayranı olduğu İngiltere gibi meşrutiyet kurarak, parlamento yoluyla padişahın salahiyetlerini kısmak isteyen Midhat Paşa, Sultan Aziz tahtta kaldıkça gayesine erişmeyi imkânsız görüyordu. Hemen her biri Padişah’tan bir şekilde kurtulmak isteyen devlet ricâli ile darbe hususunda anlaştılar.

 

Hüseyin Avni ve Midhat Paşa’nın başını çektiği bir darbe komitesi; deli, dinsiz, müsrif ve siyasi işlerden anlamaz olduğu gibi uydurma gerekçelerle Padişah’ı tahttan indirdi. 29 Mayıs 1876’da Veliahd Murad Efendi’yi tahta çıkardı.

 

Sultan Aziz, sarayından alınarak Topkapı Sarayı’nda amcası Sultan III. Selim’in şehit edildiği daireye hapsolundu. Ailesi de aşağılayıcı bir tarzda saraydan tahliye edildi. Serveti yağma olundu. Harem halkı sokağa atıldı.

 

Birkaç gün sonra Ortaköy Sarayı’na nakledilen Sultan Aziz odasında bilekleri kesilmiş hâlde ölü bulundu. Hadiseye intihar süsü verilmişti. Birkaç sene sonra yapılan muhakeme neticesi, Sultan Aziz’in Avni Paşa'nın emriyle katledildiği hukuken sabit oldu.

 

Rusya ile iyi münasebetler kurması, Londra’yı rahatsız etti. 1876'da İstanbul’a gelen Alphonse de Rothschild’in Filistin teklifini reddetmek, bir ay geçmeden Padişah’a tahtını ve hayatını kaybettirdi. İngiliz matbuatı, Kraliçe’nin darbecilere “soignez le bien” (iyi bakın) diye telgraf çektiğini, onların “saignez le bien” (iyi kanatın) anladığını yazdı.

 

 

 

Çok yönlü bir hükümdar

 

 

 

İyi bir tahsil görmüştü. Arapça, Farsça ve Fransızcaya vâkıftı. Arap edebiyatı üzerine ve içkinin haram edilmesinin hikmetine dair birer risalesi vardır.

 

Hattattı. Valide Camii’nin arka duvarındaki celi sülüs levha ona aittir. Hatlarının çoğunu lal rengi mürekkeple yazardı.

 

Spora, ata binmeye, güreşe düşkündü. Askerliğe, bilhassa denizciliğe çok meraklıydı. Güçlü ve gürbüzdü. Sade giyinirdi. Hemen her gün atla veya arabayla İstanbul’un bir semtini gezerdi.

 

Harem hayatına düşkün değildi. Padişah olana kadar tek hanımla yaşamıştır. Oğlu Yusuf İzzeddin Efendi veliaht iken, İttihatçılar tarafından intihar süsü verilerek öldürülmüş (1916), diğer oğlu Abdülmecid Efendi halife olmuştur (1922).

 

Memduh Paşa kendisini, yakışıklı, sevimli, sürati intikal sahibi, azametli, ancak nazik olarak tasvir eder.

 

 

 

Keşke bir esnaf olaydım

 

 

 

Sultan Abdülaziz, memleket için çok çalıştı. Kışlalara gitti, askerin yiyecek, giyecek meseleleri ile uğraşıp koğuşlarını teftiş etti. Devletin selâmetini düşünüp, tebaasının sevgisini kazanmak için çalışırdı. Devlet işlerine dair fikir ve mütalaaları dikkate alırdı. Bunun cezasını tahttan indirilip hunharca katledilerek gördü.

 

Zaman zaman taşıdığı mesuliyetin altında ezilirdi. Başmabeyinci Mehmed Bey’e, “Keşke Kapalıçarşı’da küçük bir dükkânı olan esnaf olaydım. Sabah evimden çıkaydım, işime geleydim. Akşam Allah ne kâr verdiyse onunla çoluk-çocuğumun nafakasını alaydım, atıma değil eşeğime bineydim. Yorgun argın, ama kafamın içi binbir dertle dolmamış olarak evime geleydim. Zevcem güler yüzle, çocuklarım sevgiyle beni karşılayaydı. Elimi yüzümü yıkayıp, sofranın başına geçeydim, çorbamızı zevkle içeydim. Kimsenin derdi bize illet olmayaydı” demiştir.

 

 

Kan ağlıyor bütün cihan!

 

 

 

Dinine çok bağlıydı. Mevlevi tarikatına mensuptu. Konya ve Maçka Aziziye Camii’ni yaptırdı. Kâbe’nin iç yüzüne atlastan örtü astırdı. Hac zamanı Resulullah’a hitaben içli mektuplar yazıp gönderirdi

 

Padişah’ın horoz dövüştürüp, galip gelene nişan taktığı, Jön Türklerin müfritlerinden Ali Suavi’nin uydurmasıdır. Sultan Aziz, halk tarafından en çok sevilen padişahlardan biri olmuş; arkasından “Uyan Sultan Aziz uyan,/Kan ağlıyor bütün cihan” diye ağıtlar yakılmıştır.

 

Midhat Paşa bile ölmeden az evvel yazdığı hatıralarında Sultan Aziz’i, “Akıllı ve uyanık, devletin iyiliğini isteyen, yüksek gayretli, iyi idarenin kanun ve nizam ile olmak lâzım geldiğini herkesten ziyade bilen” bir zât olarak vasıflandırır.

 

Tahttan indirildikten sonra, yerine geçen yeğenine hitaben yazdığı tezkere, uğradığı felâketlere rağmen, metanetini kaybetmeyen, yüksek bir akıl ve zekâ sahibi zât olduğunun en açık delilidir. Gazetelerde de neşredilen bu tezkerede Sultan Aziz mealen şöyle diyordu:

 

“Evvel Allah’a, sonra padişahın eşiğine sığınırım. Millete hizmette sarfı mesai etmişsem de hoşnutluk hasıl edemedim. Zatı şahanelerinin, milletin hoşnutluğunu kazanacak hayırlı işlerde muvaffakiyetini temenni ederim. Kendi elimle silahlandırdığım askerin beni bu hâle getirdiğini de hatırında tutmasını tavsiye ederim. İnsanlık ve mertlik, sıkılmışlara yardım etmek meziyetidir. Bu sıkıntıdan kurtulmam için bana hususi bir yer tahsis etmesini rica ederim. Saltanat-ı Âl-i Osman’ı Sultan Mecid hazretlerinin hanedanına tebrik ederim.”


.

SULTAN ABDÜLHAMİD ve 1877 OSMANLI-RUS HARBİ

5 Şubat 2024 02:00 | Güncelleme :5 Şubat 2024 09:17

 

A -

A +

Türk-İslam tarihinin en büyük felaketlerinden biri olan 1877 Osmanlı-Rus Harbi ve bunun neticesi milyonlarca km2’lik toprak kaybından hep düz mantıkla Sultan II. Abdülhamid mesul tutulur.

 

 

 

 

 

1876 Osmanlı tarihinin en buhranlı senelerinden birisidir. İki padişah tahttan indirilmiş, biri öldürülmüş, biri delirtilmiştir!.. Siyasi rejim değişmiş, büyük bir felaketin de tohumları atılmıştır.

 

Sultan II. Abdülhamid 31 Ağustos 1876 tarihinde tahta çıktı. 13 Şubat 1878’e kadar geçen 1,5 sene, Padişah’ın şahsi idaresiyle alakasız bir devredir. Bu zaman zarfında iktidar, arkasına İngiltere’yi alıp, askerî ve sivil bürokrasiyi elinde tutan darbeci ekibin elindedir.

 

Sultan Hamid, 3 devre ayrılan 33 senelik saltanatının sadece 1878-1908 arası 30 yılından siyasi olarak mesuldür. Şahsen şiddetten nefret eden ve sulhsever Padişah, harbe taraftar değildi. Ama bunu önleyecek kudreti henüz elde edememişti.

 

 

Harb ve sulh

 

 

 

13 Nisan 1875’ten beri Hersek’te isyan vardı. Dağlık yerlerde cereyan ettiği için bastırılması gecikmişti. Tamamen haksız sebeplere dayanmayan bu isyan, Babıali’nin miskinliği sebebiyle büyüdü.

 

Askerî sevkiyatın bîtaraf Sırbistan ve Karadağ üzerinden yapılması bu iki devleti tedirgin etti. Harekâtının kendilerine verdiği zararlardan dolayı Babıali’ye şikâyette bulundu. Babıali oralı olmadı.

 

2 Mayıs 1876’da Bulgaristan’da isyan çıktı. 2 Temmuz 1876’da Sırbistan ve Karadağ ile harb başladı. Ahalisinin çoğu gayrimüslim olan bu üç devlet o zaman kâğıt üzerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı bulunan muhtar prensliklerdi.

 

Osman Paşa, Sırp ordusunu bozguna uğrattı ve tam Belgrad’a girecekken 31 Ekim 1876’da Rus ültimatomu üzerine Sırbistan ve Karadağ ile 2 aylık mütareke yapıldı. Babıali, Rusya ile harbi göze alamazdı.

 

 

 

Tersane Konferansı

 

 

 

19 Kasım 1876’da Mütercim Rüştü Paşa’nın istifası üzerine Mithat Paşa ikinci defa sadrazam oldu. 23 Aralık 1876'da Kanun-i Esasi (anayasa) ilan olundu.

 

Rusya’nın Rumeli meselesi bahanesiyle Osmanlı iç işlerine karışması, başta İngiltere olmak üzere Avrupa devletlerini rahatsız etti. Kanun-i Esasi’nin ilan edildiği gün Tersane Konferansı toplandı.

 

Bu, aslında Osmanlı Devleti için büyük bir fırsattı. İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Almanya ve İtalya’nın İstanbul sefirlerinden müteşekkil toplantıda Safvet ve Edhem Paşalar Osmanlı murahhası idi.

 

Konferans 1 ay boyunca 9 celsede devam etti. Hersek isyanından sonra Sırbistan ve Karadağ ile yapılan harbde Osmanlıların ileri gittiği, harp bahanesiyle işgal edilen bu iki prensliğe ait toprakların iade edilmesi isteniyordu.

 

Mesele dönüp dolaşıp darbecilerin hüküm sürdüğü Sultan V. Murad’ın 3 aylık talihsiz saltanatına gelir. Sırbistan ve Karadağ ile harbe girilmeseydi, bu ikisinin talepleri müdara ile geçiştirilebilseydi, sonraki felaketlerin hiçbiri belki de yaşanmayacaktı.

 

 

 

Dört yüz kişi kalana kadar…

 

 

 

İngiliz hariciye nazırı Lord Salisbury, Osmanlı dostu ve Rus düşmanıydı. Osmanlıların mağlubiyeti hâlinde, Rusların nerede durdurulacağının meçhul olduğunu kavramıştı.

 

Rusya’da da Çar II. Aleksander harbe taraftar değildi. Ama Rus umumi efkarını yatıştırmak için Türklerden bazı tavizler bekleniyordu.

 

Lord Salisbury, harbi önlemek için bazı fedakârlıklar yapılması lazım geldiğini, Rusya ve Balkan devletleriyle, müttefiksiz, parasız ve mühimmatsız bir harbe girişmenin felaket olacağını Padişah’a arz etti. Padişah vükelayı toplayıp ordunun vaziyetini sordu, birbirine uymayan cevaplar aldı.

 

Buna rağmen vükela kendi arasında meseleyi müzakere edip harb kararını Padişah’a arz ettiler. “Böyle tekliflerde harb etmek için askerin kuvvetine bakılmaz. Anadolu’ya dört yüz atlı ile geldik, yine dört yüz kişi kalıncaya kadar harb etmek lazımdır” dediler.

 

 

 

Taviz mukabili taviz

 

 

 

18 Ocak 1877’de Babıali’de 180 kişilik muvakkat bir Meclis-i Umumi toplandı. Tersane Konferansı kararlarını reddetti. Bu ret argümanları haklı olabilir, çünkü hakikaten ağır diktelerdi. Osmanlı askerî ve sivil bürokratları, Bosna, Sırbistan ve Bulgaristan’da bulunmayacaktı. Bu, Rumeli’de devletin siyasi haklarının iptali demekti.

 

Fakat İngiltere'nin tazyiki ile Rusya şartları o kadar hafifletti ki, Osmanlı Devleti’ne zaten resmen bağlı prensliklere az bir toprak bırakılmasını kâfi gördü. Bu tavizler yapılabilirdi. Çünkü zaten ahalisi gayrimüslimlerden müteşekkil yerlerdi. Büyük resme bakıldığında, bunlar yine Osmanlı hududu içinde kalıyordu.

 

Milletlerarası münasebetler, güç nispetinde tavizler üzerine kuruludur. Tavizden kaçınan, yine bu tavizi vermek mecburiyetinde kalır, ama mukabilinde hiçbir şey alamaz. Nitekim Muhtar Paşa harbden evvel verdiği raporda, “Harbi kaybetmeden taviz vermek, harbi kaybettikten sonra taviz vermekten ehvendir” demiştir.

 

 

 

Bir kasaba uğruna

 

 

 

Padişah bir punduna getirip, 5 Şubat 1877’de Midhad Paşa’yı azlederek sınır dışına çıkardı. Yerine harb aleyhtarı zannettiği İbrahim Edhem Paşa’yı getirdi. Fakat bu da en büyük harb müdafii çıktı.

 

28 Şubat 1877’de Sırbistan ile sulh yapıldı. Prensliğin eski statüsü devam edecekti. Ancak Karadağ ve Hersek isyanı devam ediyordu. Bulgaristan ve Girit de diken üstündeydi.

 

19 Mart 1877’de ilk Osmanlı parlamentosu toplandı.

 

31 Mart 1877’de hem harb istemeyen hem de Devlet-i Aliyye’nin toprak tamamiyetini âdeta Osmanlı bürokratlarından daha çok düşünen İngiltere’nin gayretleriyle Londra Protokolü imza edildi ve Tersane Konferansı hükümleri oldukça hafifletildi.

 

Büyük devletler, Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti sınırlarını garanti ediyordu. Buna mukabil Rumeli’deki gayrimüslim tebaanın vaziyetini ıslah için bazı adımlar atması bekleniyor, Hersek’ten, halkı Ortodoks iki kazanın Karadağ’a verilmesi isteniyordu.

 

 

 

Ne kadar vatanperver?

 

 

 

12 Nisan 1877’de dünyadan haberi olmayan meclis-i mebusan, Londra Protokolü’nü reddetti. Bir karış toprak vermemek uğruna, milyonlarca km2’lik toprağın ve halkın kaybını umursamayan meclis, böylece ne kadar vatanperver! olduğunu göstermiştir!

 

Bu sefer Çar devreye girdi. Sadece Nikşik kazasının Karadağ’a terki mukabili harbi önleyebileceğini Babıali’ye tebliğ etti. Bir kasaba olsun elde etmeden harbi durdurmanın, millî haysiyeti kıracağını ve halkın hoşnutsuzluğunu doğuracağını düşünüyordu.

 

Ama “gururlu” Edhem Paşa, bu son fırsatı da tepti. Gayrimüslimlerle meskûn bir kasabayı vermemek uğruna göze alınan harb ve memleketin uğradığı kayıplar akla ziyandır…

 

 

 

Hani 700 bin asker?

 

 

 

Lord Salisbury, Padişah’ı, vaziyete müdahaleye davet etti. Fakat Meşrutiyet padişahının eli kolu bağlıydı. Sultan Aziz’i deviren (tespit edilebildiği kadarıyla) 60 küsur kişilik kadro, Avni, Rüşdü ve Midhad Paşa hariç olmak üzere hâlâ işbaşındaydı.

 

Amcasını tahttan indirmiş, mallarını gasbetmiş, hanesini talana uğratmış, ailesini sokağa atmış, bir de öldürmüş, üstelik ağabeyini de delirtmiş adamlar, “Biz harb isteriz” deyince, yeni tahta çıkmış, tecrübesiz ve henüz yeri hiç de sağlam olmayan genç padişah bunlara ne diyebilir?

 

Padişah bu vetirede hastalanmış, çene ameliyatı geçirerek üç dişini çektirmişti. “Sıhhatim ve uykum kalmadı. Softalar saraya gelip nümayiş yapıyorlar” diyordu.

 

Vükelayı saraya çağırıp, “Hani 700 bin kişilik askerimizin haritalarda yerini gösterin” dediğinde, Serasker Redif Paşa’nın Osmanlı'nın hudutlarını bilmediğinin ortaya çıktığını Cevdet Paşa anlatıyor.

 

 

 

Tüfeği kim ateşledi?

 

 

 

Mithat Paşa’nın damadı Refik Bey, harbden 40 sene sonra neşrettiği bir makalede, Mithat Paşa’yı temize çıkararak, Padişah ve o zamanki devlet ricalini suçlar. Mithat Paşa Londra Protokolü kararları gelmeden evvel sürgün edilmişti. “Eğer harb açılmasaydı, amme efkârında, Mithat Paşa olsaydı harbe girerdi, devletin haklarını korurdu” gibi bir kanaat hasıl olmasın diye harbe girildiğini garip bir şekilde iddia eder.

 

Hâlbuki Eğinli Said Paşa’nın da hatıratında yazdığı gibi bu işin en büyük mürevvici (şakşakçısı) Mithat Paşa’dır. Serasker Redif Paşa ve Mahmut Celaleddin Paşa da hemfikirdir.

 

Midhad Paşa, böyle bir harbin, İngiltere’nin yardımı ile kazanılacağını zannediyor; bu sayede Reşid Paşa’yı gölgede bırakacak bir nüfuz elde etmeyi umuyordu. Böylece dış siyaset hakkında en ufak bir doğru fikrinin bulunmadığını göstermiştir.

 

Cevdet Paşa: “Midhad Paşa sanki tüfeği doldurdu. Mahmud Paşa üst tetiğe çıkardı. Redif Paşa ateş etti. Bu üç kişi devleti felakete uğrattı” diyor.

 

Eğinli Said Paşa da “Harbin vahim neticelerinden vükela, daha doğrusu bizim Mahmud Paşa ile Midhad Paşa mesul olmaz da bu âlemde acaba daha kim mesul olur?” demiştir.

 

Sultan Hamid’in muhaliflerinden Ali Ekrem (Bolayır), hatıralarında bu harbden dolayı Padişah’ı değil, Sadrazam Edhem Paşa’yı ve onu düşürmek şöyle dursun, harb kararını tasdik eden parlamentoyu itham eder.

 

Akl-ı selim ve insaf sahiplerinin, şu kronolojiye baktıklarında, Sultan Hamid'in bu harbdeki mevkiini hakkıyla tayin edecekleri beklenmez mi?


.

KISKAÇTAKİ PADİŞAH SULTAN V. MURAD

12 Şubat 2024 02:00 | Güncelleme :12 Şubat 2024 10:35

 

A -

A +

Bir sivil ve askerî darbe neticesinde tahta çıkarılan Sultan V. Murad, en kısa müddet tahtta kalan Osmanlı sultanıdır...

 

 

 

 

 

Sultan V. Murad, Sultan Abdülmecid’in büyük oğludur. Şevkefza Kadınefendi’den 1840'ta dünyaya geldi. Zamanın meşhur hocalarından iyi bir tahsil gördü. Babasıyla beraber Selanik ve Ege adalarına seyahat etti.

 

Mehmed Murad Efendi, babasının ölüp amcası Sultan Abdülaziz’in tahta çıktığı 1861’de veliahd oldu. Gerek babası gerekse amcası zamanında Avrupa’daki prensler gibi serbest bir hayat yaşadı.

 

Sultan Aziz, 1863’te Mısır’a ve 1867’de de Avrupa’ya yaptığı seyahate iki yeğeni Şehzade Murad ve Abdülhamid Efendi’yi götürdü. Murad Efendi sakin, sevimli, nazik, kültürlü ve hassas bir genç idi. Bu sebeple Avrupa saraylarında çok popüler olup sempati kazandı.

 

Şehzade, İngiltere’de istikbalin kralı VII. Edward ile 1862’de İstanbul’a geldiğinde tanışmıştı. İkisi de veliahd idi ve Galler Prensi Şehzade’den 1 yaş küçüktü. Amcasıyla beraber çıktığı Avrupa seyahatinde kendisiyle dostluk kurdu. Prens, 1869’da İstanbul’a geldiğinde tekrar görüştüler ve 1876’ya kadar mektuplaştılar.

 

Rivayete göre, İngiltere, Anglofil gördüğü Şehzade Murad Efendi’ye taht yolunu açmaya karar vermişti. İngiltere Kraliçesi Victoria’nın dördüncü kızı Louise ile evlendirilmesi bile gündeme geldi. Ama Sultan Aziz kabul etmedi.

 

 

 

Mason kıskacı

 

 

 

Amcasının hediye ettiği Kurbağalıdere köşkünde Ziya Paşa, Namık Kemal ve Sadullah Paşa gibi Genç Osmanlılardan müteşekkil bir arkadaş çevresiyle vakit geçirmeye başladı. Bunlar, Şehzade’ye meşrutiyet fikrini aşılayarak, amcasına karşı kışkırtmaya çalıştılar. Sultan Aziz muhalifleri, etrafında bir çember teşkil etmeye başladı. Sultan II. Abdülhamid, Sultan Murad’ın gençliğinde çok mazbut bir insan olduğunu, ancak etrafını saran Namık Kemal gibilerin kendisini ifsat ettiğini söylemiştir.

 

1876 senesinde Sultan Abdülaziz, İngiltere destekli sivil ve askerî bürokratların kurduğu bir cunta tarafından tahttan indirildi. Şehzade, V. Murad adıyla tahta çıkarıldı. Topkapı Sarayı’ndaki taht getirilemediği için, alelade bir taht üzerinde biatı kabul etti.

 

İsraf derecesindeki cömertliği ile tanınan yeni padişahın hayli borcu vardı. Üstelik kendisini tahta çıkaranlara da borçlu vaziyette idi. Bu sebeple Sultan Aziz’in serveti yağma edilerek 1 milyon lira tutan bu borçlar ödendi.

 

 

 

Bozulan sinirler

 

 

 

Sultan Murad, akıl hocalarından Ziya Paşa’yı başkatip tayin etti. Ancak Avni Paşa yeni padişahı kıskaç altına alıp, eski ahbaplarının hiçbiriyle görüşmesine imkân tanımadı. Öyle ki, “Amcamın elinden kurtuldum, şimdi de bunların eline düştüm” demiştir. Üstelik kanun-i esasi (anayasa) ilanına yanaşmayarak kendisini tahta çıkaran Mithat Paşa ve arkadaşlarını hayal kırıklığına uğrattı.

 

Tahta çıktıktan birkaç gün sonra amcası bileği kesik bir hâlde ölü bulundu. Darbeden haberi vardı, ama işlerin bu raddeye gelmesini istememişti. Ardından asabi sıhhatini iyice kaybetti.

 

Dolmabahçe Sarayı’na kapatıldı ve kimseyle görüştürülmedi. Bu sebeple sadece bir defa selamlık merasimine çıkabildi; Avrupa’daki taç giyme merasiminin muadili olan kılıç kuşanma alayı ise hiç yapılamadı. Tarihte kılıç kuşanmayan tek padişah odur.

 

 

 

Komplonun karşılığı

 

 

 

İçeride ve dışarıda vaziyet şüphe uyandırdı. Padişah’ın vücudunda bir çıban çıktığına dair beyanat verildi. Bilhassa saltanatının son iki ayında idare tamamen darbecilerden “erkân-ı erbaa” denilen Avni, Rüştü, Mithat Paşa ile Hayrullah Efendi’nin elinde idi. Bu sebeple Sultan V. Murad, şer’î hukuka göre hakikatte bir sultan ve halife sayılamaz. Bu arada Sırbistan ve Karadağ prenslikleri isyan ederek sınırı geçtiler.

 

Muayene eden tabiplerle İstanbul’daki sefaret tabiplerinin hepsi Padişah’ın hastalığının iyileşme kabul etmez olduğunda ittifak eden bir rapor hazırladı. Akıl hastasının hükümdarlıkta kalması meşru olmadığı için, tahta çıktıktan 93 gün sonra tahttan indirildi. 35 yaşında idi. Yerine kardeşi Abdülhamid Efendi çıkarıldı. Şair şöyle tarih düşürmüştür:

 

Doksan üçte doksan üç gün padişah-ı mülk olup,

 

Göçtü uzletgâhına Sultan Murâd-ı nâmurâd.

 

 

 

Altın Kafes

 

 

 

Sabık padişaha, ailesiyle beraber Çırağan Sarayı ikametine tahsis olundu. Burada ömrünün sonuna kadar ailesi ve hizmetkârlarıyla beraber burada yaşadı. Böylece amcasına karşı giriştiği komplonun karşılığını görmüş oldu.

 

Taraftarları, tahttan indirildikten sonra iyileştiği, hatta Sultan Hamid’in de muvakkaten tahta çıkarıldığı iddiasını yaymaya başladılar. Üç defa kendisini tekrar tahta çıkartmak üzere yapılan darbe teşebbüsü akim kaldı.

 

Bu sebeple şartları sıkılaştırılan Çırağan Sarayı bir altın kafes hâline geldi. Bu zaman zarfında Sultan Hamid ile münasebeti Padişah’ın ara sıra mabeyinciyi gönderip hatır sorması, kendisinin de teşekkür etmesine münhasırdı. Sultan Hamid, ağabeyinin padişahlığı sırasında yaptığı 500 bin liralık borcu kendi kesesinden ödemiş, en iyi tabipler vasıtasıyla biraderini tedaviye çalışmıştır.

 

 

 

 

Kırılan haysiyet

 

 

 

Sultan Aziz’in ve ailesinin başına gelenler, Sultan Murad ve ailesinin başına gelmedi. Malı yağmalanmadı, ailesi ve hizmetkârları sokağa atılmadı. İstediğini yanında götürmesine izin verildi. Buna rağmen Sultan Hamid bazılarınca biraderini hapis tutan bir zorba olarak görülmüştür.

 

Zamanla kısmen şuuru kısmen düzelen sabık padişah gündüzleri ya kitap okumakla yahut ufak tefek marangozluk işleriyle meşgul oldu. Sultan Abdülhamid hakkında tek menfi kelime konuşmadı, konuşulmasını da menetti.

 

Kendisini gençliğinde olduğu gibi dine verdi. Ömrünü zevcinin yanında geçiren Mevhibe Elâru Hanım, seneler evvel Akşam gazetesinde neşredilen hatıratının 247. tefrikasında Sultan V. Murad’ın namaza muntazaman devam ettiğini söyler.

 

Kızı Hadice Sultan’ın müsebbibi olduğu bir aile skandalı sebebiyle haysiyetinin kırıldığını düşünen sabık padişah üzüntüden komaya girerek 1904’te vefat etti. Sessiz sedasız bir cenaze merasimiyle Yeni Cami türbesine defnolundu.

 

 

 

 

Fesat ağı

 

 

 

Sultan Murad, şehzadeliğinde biraderi Reşad Efendi ile beraber Mevlevî tarikatine intisap etmişti. Hatta oğlu Salahaddin Efendi’ye, Yenikapı Mevlevihanesi postnişini olan şeyhinin adını vermişti. Celâleddin Paşa da tahttan indirilmesini amme efkârına haklı göstermek uğruna Mir’at-ı Hakikat adlı eserinde içki içtiğini yazmıştır. 

 

Kardeşi Sultan Vahîdeddin “Biz sekiz biraderdik; içimizde en değerlisi Murad idi. Onu terazinin bir tarafına ve bizleri diğer tarafına koysalar onun bulunduğu taraf ağır çekerdi” demişti.

 

Yegâne oğlu Salahaddin Efendi’yi bir ara İttihatçılar tahta geçirmeyi düşündüler. Sultan V. Murad’ın Hadice, Fehime ve Fatma adındaki üç kızı amcaları Sultan Hamid tarafından saraya alınıp diğer sultanlarla aynı şartlarda muamele görerek evlendirildiler. Dünyaca meşhur gazeteci ve romancı Kenize Murad, Sultan V. Murad’ın kızının torunudur.

 

 

 

 

Şeklen garplı

 

 

 

Arapça, Farsça ve Fransızca bildiği gibi, İngiltere’den getirdiği söylenen ve muhtemelen casus olan bir hizmetçi kızdan İngilizce öğrendiği, kızın birkaç sene sonra öldüğü, hatta Şehzade’nin bununla evlendiği dedikodusu yapılmıştır.

 

Şark kültürüne daha yakın olan amcası ve biraderine mukabil, garp kültürüne yakındı. Ama bu tarzı, şark usulü harem kurmasına ve çok sayıda evlilik yapmasına engel olmamıştır. Demek ki (Türkiye’de yaygın olduğu üzere) Garplılığı şeklîdir.

 

Okumaya meraklıydı. Yurt dışından mütemadiyen edebi ve felsefî kitaplar getirtirdi. Spora düşkündü. Ava gider, güreşir, cirit oynar ve yüzerdi. Şiirde de kabiliyeti vardır. Şu beyit onundur:

 

Nâmurâdım tâliim âvâredir

 

Derdime ancak visâlin çâredir.

 

 

 

 

Şehzade olmasa idim…

 

 

 

Şık giyinirdi. Lüks ve şatafata düşkündü.  1865’te Kurbağalıdere’de 43 bin liraya yaptırdığı köşk şehzadenin ince bir zevke malik olduğunu gösterirdi.

 

Sanata ve mimariye meraklıydı. Servetini bu yolda harcamıştır. Kurbağalıdere köşkünü durmadan yıktırıp tekrar yaptırırdı. “Hanedana mensup olmasa idim, mimar olurdum” derdi.

 

Köşkün eşyası 1928’de müzayede ile satıldı. Harabeye dönen binalar yıktırıldı. Şimdi yerinde Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü ve Göztepe SSK Hastanesi vardır. Bahçesi ise işgal edilip Fikirtepe mahallesi kurulmuştur.


.

SÜPÜRGE EKMEĞİ VE FRANCALA

19 Şubat 2024 02:00 | Güncelleme :19 Şubat 2024 01:49

 

A -

A +

Harb esnasında halk kalitesiz resmî savaş ekmeğini sürekli artan fiyatlarla yerken, hususi bir fırın, iktidardakiler için pişirdiği hususi francalayı aynı fiyata satar; aradaki farkı devlet öderdi.

 

Meşrutiyet devrinde İttihatçılara bir şekilde bulaşıp da makam ve servet sahibi olmayan kimse yok gibidir. Talat Paşa gibi şahsî servet peşinde gözükmeyenler bile, çevresindekilerin yolsuzluğuna göz yummuş, hatta yol açmıştır.

İstanbul şehremini Cemil Topuzlu Paşa, hatıralarında harb-i umumi esnasında Talat Paşa’nın, kendi adamlarından pahalıya un alınmasını istediğini, belediye zarara uğramasın diye de ekmeğe zam yapılmasını istediğini anlatır.

Böyle birini Ziya Gökalp, “Türk tarihi gibi namus heykeli/Hiçbir zaman sarsılmayan bir kalbsin/Sen olmasan öksüz kalır bu millet” diye övmüş; öldürüldüğünde ayakkabısı delik diye namus timsali olarak tarihe geçirilmiştir.

Hâlbuki Talat da dâhil olmak üzere İttihatçılar, Alman bankalarına büyük meblağlar yatırmıştı. Harbden sonra markın kıymeti binlerce defa düşünce, bu servet erimiştir. Buna rağmen yurt dışında yaşayacak, hatta siyasi faaliyet yürütecek sermayeleri hep olmuştur.

 

En becerikli spekülatör

 

İttihatçı gazeteci Ahmet Emin Yalman, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye kitabında anlatır:

“Harb sırasında hükûmet, kendilerini destekleyen kişilere piyasa fiyatının çok altında çeşitli gıda maddeleri temin etme müsaadesi verdi. Halk açlıktan ölürken, İttihatçılar müsrif ve şaşaalı hayata devam ettiler.

Harb sırasında hükûmete yakın kişilerin vagon ticareti ile yaptığı vurgunlar dile düşünce, İttihat ve Terakki Fırkası toplandı. Bu servetin İttihatçı taraftarlarının meşru şekilde kazanılmış şahsi gelirleri olduğunu beyan etti. 

Halk mısırdan yapılmış kalitesiz resmî savaş ekmeğini devamlı artan fiyatlarla yerken, hususi bir fırın, harb müddetince nâzırlar, üst düzey bürokratlar ve nüfuzlu siyasiler için kaliteli ekmek imal etti. Bu ekmek, maliyetinin çok altında resmî savaş ekmeği fiyatına satıldı. Aradaki farkı devlet ödedi. Buna rağmen, Talat’ın sofrasında halk ekmeği yediğini propaganda etmişlerdir.

Hilal-i Ahmer (Kızılay) reisi Celal Muhtar, harbin uzun süreceğini tahmin etti. Tüm kaynaklarını yiyecek ve ihtiyaç maddelerinin depolanmasına sarf etti. Bunların fiyatları birkaç yüz misli arttığı için Hilal-i Ahmer, savaşın en becerikli harb spekülatörü oldu.

1915’te Çanakkale’den her an düşmanların geçmesinden korkulduğu bir zamanda, İttihatçı bürokrat ve nazırların, istiflerini bile bozmadan şık kulüplerde günlük poker ve bilardo partilerine devam ettiklerini Amerikan sefaretinden Einstein anlatıyor.

1918’de insanlar açlıktan kırılırken, İstanbul’dan Batum’a tek bir seyahat için Enver Paşa ve maiyetinin yemek masrafı 32.000 dolar tutuyordu. Harb sırasında yüksek rütbeli kumandanlar, cepheleri hususi lüks trenlerle büyük bir ihtişam içinde ziyaret ediyor; bu da ayağı yalın, sırtı çıplak, karnı aç askerlerin içinde bulundukları perişan vaziyetle büyük bir tezat teşkil ediyordu.” 

 

Benim vatanım cebimdir!

 

Samiha Ayverdi anlatır:

“İstanbul öylesine açtı ki vesika ile halka verilen ekmek, öğütülmüş mısır koçanı ve süpürge tohumu içine karıştırılmış terkibi belirsiz bir undan yapılmakta idi. Kabuk tutmadığı için doğrudan fırına salınamayan bu halîta [karışım], tepsilerde pişiriliyordu.

Sofralara âdeta ıslak bir hamur olarak konan bu ekmek, ertesi güne, hatta akşama kaldığı zaman darı gibi tanelenip dökülüyordu. Mamafih halk öylesine açtı ki, açıktan bir vesika kuponu tedarik ederek bir miktar daha bulabilmek için muhtarlara başvurmasına ya da kapı kapı dolaşarak kupon aramasına rağmen eli boş dönenler çoğunlukta idi.

Enver Paşa’nın Hasene isminde güzel bir ablası vardı. Halazadem ile de ahbaplık ederdi. Babam da kocasını [Miralay Nâzım] tanırdı. Bu adam, ortada har vurulup harman savrularak yağmalanan millî servet ve milletin hakkından kendisine büyük paylar çıkaran bir kimse idi. Bir gün babam dayanamamış, ‘Nâzım Bey, memleket her bakımdan inim inim inlerken biraz da vatanını düşünsen ya!’ demişti. ‘Aman Hakkı Bey ne diyorsun sen, vatan benim cebim’ diyerek telaşla elini cebine vurmuştur.” (Bağ Bozumu, 52, 56, 59)

 

Servet=Güç

 

Basit bir yol ustası olan babasını evvela bey, sonra paşa yapan Enver’in zenginleşmesi ayrı bir hikâyedir. İktidar değişikliğinde başrolü oynadıktan sonra, servetin ehemmiyetini iyi bildiği için, zengin bir kızla evlenme derdine düştü. Arkadaşı Ahmed Rıza Bey’e yazdığı mektupta bunu açıkça ifade etti. (Şevket Süreyya Aydemir, Enver Paşa)

1911’de Naciye Sultan ile evlenmeyi becerdi. Yeni evliler kışın Nişantaşı’ndaki Ferid Paşa Konağı’nda, yazın Kuruçeşme’deki yalıda oturdular. Mediha Sultan’a ait iken Enver buraya el koydu ve kompleksini tatmin için, Naciye Sultan Yalısı değil de Enver Paşa Yalısı denilmesini istedi. Burası bir ara imparatorluğun idare edildiği yer olmuştur.

Çeyizi amcasına yaptırıldığı için, Naciye Sultan’ın elinde 6 bin lirası vardı. Enver, bunun ve ayrıca Viyana’da Hilmi Paşa vasıtasıyla sattırdığı Sultan’ın mücevherlerinden elde edilen paranın üzerine ekleyerek Sarıyer’de Abraham Paşa Korusu diye maruf araziden Bilezikçi Çiftliği’ni Cihan Harbi başlarında 15 bin liraya satın aldı. Bu hâdise çok dedikodu doğurdu.

Arnavutköy’ün Şahintepe, Kayabaşı, Şamlar, Güvercinlik ve Altınşehir’i içine alan kısmına eskiden Azatlık denirdi. Üzerinde Şamlar Baruthanesi bulunur, burada çalışan Ermeniler yaşardı. “Hürriyet Kahramanı” Resneli Niyazi burasını hazine-i hassadan ele geçirip halkını sürdü. Toprağı sahiplendi. 1950’ye kadar Resneliler Çiftliği diye bilindi. Son sahibi 1952’de ölünce vârisler arasında taksim edilip parsellenerek satıldı. Yerine modern siteler inşa edildi.

 

Bir ada düğünü

 

Samiha Ayverdi anlatır:

“Muharebelerin en kanlı ve hezîmetlerin artık saklanamaz hâle geldiği günlerden bir gün, İstanbul muhteşem bir düğün sefasının haberiyle çalkalanır oldu. Almanların sahte putu ve Cermen menfaatlerinin gafil kuklası Enver Paşa, kız kardeşlerinden Mediha Hanım’ı, Kâzım Bey isminde genç bir zabit ile evlendiriyordu [Cumhuriyet devrinin genelkurmay başkanı Kâzım Orbay].

Düğün Büyükada’nın Yat Kulübü’nde yapılacaktı. İktidarın ve İttihat ve Terakki Fırkası’nın ileri gelenleri ile Merkez-i Umumî’nin taçsız sultanları, Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa'ya şirin görünmek için hediye yarışında rekabet ederek düğüne hazırlanmışlardı. Hazırlıkları da gerçekten boşa çıkmamıştı. Zira düğün tahminlerinden de muhteşem oldu.

Tatlısı ile tuzlusu ile, şerbetleri, dondurmaları ile, Tokatlıyan’da hazırlanan düğün yemekleri, sallarla [motorların çektiği dubalarla] Ada’ya taşınmış ve eğlencelerin dedikodusu yalnız Büyükada’yı değil, İstanbul’u yerinden oynatmıştı. Aç, fakat kibar İstanbul, kendisine revâ görülen bu hakareti de hazmetti. Ama konuşmadı değil, konuştu. Hem öylesine konuştu ki, çizgilerini âdeta tarihin hafızasına kazıyıp nakşetti.” (Bir Dünyadan Bir Dünyaya, 124-125)

(Ailenin sonu ibretliktir. Oğulları Haşmet, babasından aldığı bilgileri bir doktor vasıtasıyla Ruslara satardı. Rusların verdiği parayı kırışmada anlaşamayınca, doktoru öldürdü (1945) Ankara Valisi Nevzat Tandoğan, suçu üstlenmesi için birini tuttu. İş ortaya çıktı. Vali intihar etti, Kazım Orbay vazifesinden ayrıldı.)

 

Kanlarına işlemiştir

 

Hüseyin Rahmi alayla anlatıyor:

“İttihat ve Terakki idaresinin inkâr olunamaz bir gayreti, bir kadirşinaslığı, kalleş-severliği, efendiliği vardır. Çevirdiği tezvirat dolabının koluna yapışanları korur, gözetir, çapulculara gark ve bazen tövbe yoksulu olmak derecesinde ihya eder. Hiçbir idare bendelerini, gözdelerini taltifte bu derece aşırılığa varamamıştır.

İşte bu sebepledir ki mensupları onun uğruna kul kurban olurlar. Hatta bugün cemiyet çürüyüp dağıldıktan sonra, onun kurmuş olduğu menfaat ağının kördüğümleri içinde kalmış olanlar, ne tarafa dönmek isteseler, bütün bu rabıtalarını kırmak mümkün olmaz. O büyük velinimetlerine söz söyletmezler.

Çünkü damarlarında dolaşan kanları, kuvvetini, hayatını oradan almıştır. Her biri bir suretle onun ebedî minnettarıdır. O sayede ne tulumbacılar, efendi, bey, paşa, nazır, mebus oldular. Ne hiçler adam sırasına geçtiler. Ne kanlı katiller cezadan muafiyet imtiyazıyla baş tacı oldular.

Masumları ezmek, haydutları yükseltmek, kabahatsizlere ceza etmek, kabahatlileri mükafatlandırmak cemiyetin baş düsturuydu. Hasan Sabbah’ın haşişi gibi, onun mayasında, mahiyetleri değiştiren bir iksir vardı. Kötü niyetli bir manyetizmacı gibi gözleri, vicdanları, basiretini bağlardı. En insaniyetperver, namuskâr, iffetli adamları, ahlak uçurumlarına sürüklerdi ve nasıl ki sürükledi.

İttihatçıların hepsi insaniyetten nasipsiz, vicdansız kimseler değildir. Buna şüphe yok. Fakat nasıl oldu da bu fazilet ve irfan sahipleri, itirazsız ve muhakemesiz dört beş katilin peşlerine takılarak izlerinden gitmek büyük günahını işlediler? Bu kanlı yolun varacağı neticeyi göremediler?” (Hakka Sığındık)

 

Huylu huyundan vazgeçmez

 

Bu ekip sonradan Ankara hareketine sızmış, eski alışkanlıklarını orada da devam ettirerek bunu bir cumhuriyet ananesine dönüştürmüşlerdir. Falih Rıfkı Çankaya’da der ki:

“Atatürk’ün basit itaatçılar dışında, iki türlü takımı olmuştur: İnkılâpçı idealistler, insani ve siyasi zaaflarını haksızlık veya menfaati için sömürmekten başka bir şey düşünmeyen türediler!” (s. 386) Bunların bilhassa Ankara’nın kuruluşu esnasında yaptıkları arsa spekülasyonlarını Bir Şehir Yapmak adında müstakil bir bahiste anlatır.

Lord Kinross, Gazi’nin yarı resmî biyografisinde der ki:

“Atatürk’ün çevresindeki bazı sefahat düşkünü ve çoğunlukla ahlaksız adamlar sadece iki şey peşinde koşarlardı: Para ve mevki... O da ağızlarını kapatmak için, kendilerini inşaat işlerinde serbest bırakır, sanayi girişimlerinde biraz çalıp çırpmalarına göz yumar ve ortada bir skandal tehlikesi belirmedikçe, varlıklarını hangi yoldan edindiklerini inceden inceye araştırmazdı.” (Bir Milletin Yeniden Doğuşu, s.730-731)


.

HİLAFETSİZ VE HANEDANSIZ YÜZ YIL

26 Şubat 2024 02:00 | Güncelleme :26 Şubat 2024 19:30

 

A -

A +

Tam yüz yıl evvel, 3 Mart 1924 itibarıyla Türk tarihinde yeni bir sayfa açılıyordu. İslam tarihinin en eski müesseselerinden halifelik kaldırıldı. Tarihin en uzun ömürlü hanedanlarından Osmanlılar vatandaşlıktan çıkarılarak yurt dışına sürüldü.

 

Bu, eli bastonlu yaşlısından beşikteki bebeğe kadar hepsi için yeni ve sıkıntılı bir hayatın başlangıcı oldu. Çoğu emperyalistlerin hâkimiyeti altındaki dünya Müslümanları da daha derin bir parçalanmışlığın içine itildi...

 

İngiliz’in dediği oldu

 

1922’de saltanatı kaldıran Ankara, diplomatik avantajından dolayı halifeliği muhafaza taraftarıydı. Baştakilerin bütün beyanatları bunu göstermektedir. Dünya Müslümanları, halifeyi kurtarma iddiasındaki Ankara hareketine para akıtmış, İş Bankası bile bu paralarla kurulmuştu.

 

Ama dünya çapında Müslüman beldelerini elinde tutan İngiltere böyle düşünmüyordu. Öteden beri hilafeti kaldırmak, hiç değilse Türklerin elinden almak için siyasi faaliyetler gösterdi. Lozan Müzakereleri zabıtlarından anlaşılıyor ki, İngiltere, hilafetin ve şer’î hukukun kaldırılması sözünü alarak sulha razı oldu.

 

Bu baskıya boyun eğen Ankara, amme efkârını ikna etmeye çalıştı. Seyyid Bey adında medrese çıkışlı bir milletvekili halifeliğin İslâmî bir müessese olmadığını iddia eden bir konuşma yaptı. Gazeteler halife ve halifelik aleyhinde alabildiğine neşriyata başladı.

 

Tam bu sırada İngiltere’nin adamı olduğunda şüphe bulunmayan İsmailî mezhebinin imamı Ağa Han, sanki Sünnî halifeyi metbu tanıyormuş gibi, Ankara’ya mektup yazdı ve halifenin siyasî gücünün arttırılmasını istedi. Mektup İstanbul gazetelerinde neşredildi. Ankara bu bahaneyi kullanarak halifeliği kaldırdı. İngiltere de Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Muahedesi’ni ancak bundan sonra tasdik etti.

 

 

Kapı dışarı

 

Hilafetin ilgasıyla beraber Şer’iyye Vekâleti de kaldırılarak, din, devletten uzaklaştırıldı. Meclis, halkın serbest reyiyle seçilmiş değildi. Milletvekillerinin, “Ölülerini de atalım!” ve “Kadınları kızları paylaşalım!” haykırışları esnasında çıkarılan kanun metni de anayasaya aykırı idi. Hukuk mantığı ve dilinden mahrum alelacele hazırlanmıştı. Sonradan Yargıtay bunu hukuka aykırı bulsa da Meclis tatbikinde direndi. Ama ihtilalcilerin öyle ince eleyip sık dokumaya vakti olmaz.

 

Bu da yetmedi, 3 Mart 1924 tarihli kanunla Osmanlı hanedanına mensup 156 kişi vatandaşlıktan ihraç olunarak 3 gün içinde apar topar hudut harici edildi. Kanuna dâhil olmadıkları hâlde, ebeveynleri veya çocukları ile sürgüne gitmek zorunda kalanlarla bu sayı 200’ü buldu.

 

Efendilerinden ayrılamayan emektarlar da sayılırsa, sürgünlerin sayısı yüzlercedir. Bunların transit olarak bile ülkeden geçmesi yasaklandı. Mallarını 1 yıl içinde tasfiye etmeleri, aksi takdirde hazineye kalacağı bildirildi.

 

Teneke çalanlar

 

Sultan Vahîdeddin zaten daha evvel sürgüne çıkmıştı. Halife Abdülmecid Efendi ve ailesi, daha kanun ilan bile edilmeden 24 saat içinde sınır dışı edildi. Halkın tezahüratından korkulduğu için, Sirkeci’den değil, Çatalca’dan trene bindirildi.

 

İstasyonun Yahudi müdürü, Halife’ye vatanında hürmet gösteren son şahsiyet oldu. Halife trene binerken, “Ölsem, mezarımda kemiklerin milletime dua edecektir” dedi.

 

Hanedanın çoğuna, kanunun verdiği bir haftalık müddet bile tanınmadı. Türk-İslâm geleneğinde kadınlar hükümdar olamadığı hâlde, hanedana mensup hanımlar, hatta bunların çocukları, damat ve gelinler bile sürgün edildi.

 

Avrupa monarşilerinde, darbe ile devrilen hiçbir hanedan böyle bir muamele görmedi. Yalnızca hükümdar sürgüne çıktı. Az bir zaman sonra da hanedan malları iade edildi. Bir tek Rusya’da çar ve çocukları katledildi. Onun sebebi de antikomünist Beyaz Ordu’nun çarı kurtarmaya ramak kalmış olması idi. Ruslar, Türkler gibi hükümdarlarının arkasından teneke çalmadı; senelerce Bolşeviklerle mücadele etti. Dillerini konuşmaktan dinlerini öğrenmekten mahrum kılınan Osmanlılar ise ölmekten beter edildi.

 

Yağma!

 

Osmanlıların hepsine tek gidiş pasaportu verilmişti. Müslüman memleketlere, mesela Mısır’a gitmelerine burayı işgal altında tutan İngilizler izin vermedi. Suriye’ye yerleşmelerine de sınıra yakın olduğu için Ankara mâni oldu. Bu sebeple bazısı Beyrut’a, bazısı da Avrupa’ya yerleşti. Sadece Fransa siyasetle uğraşmamak kaydıyla hanedana izin verdi.

 

Daha çıkmadan sarayları polis nezaretinde yağma edildi. Bazısı evlerini ve evlerindeki antika eşyaları, kıymetli sanat eseri hatıraları yok pahasına satabildi. Bazısı güvendikleri birine vekâlet verdi. Bu vekillerin çoğu, müvekkillerine hıyanet edip, malların üzerine oturdu.

 

Geri kalan mallara da hükûmet el koydu; dedelerinden gelen miras haklarını da iptal etti. Böylece dünyada benzerine az rastlanmış bir zulüm, Osman Gazi evlatlarına reva görüldü. Oğuz Han neslinden ve tarihin en eski hanedanlarından Osmanlı hanedanı böylece siyaset sahnesinden çekilmiş oldu.

 

 

 

 

Hayal kırıklığı

 

Milletin kendilerini sevdiğini düşünen hanedan, başına gelenlere inanamadı. Kendilerini sokakta bulunca da sürgünün muvakkat olduğuna inandılar. Çoğu yanlarına fazla eşya almamış, birkaç aya döneceklerini ummuşlardı. Ama sürgün hanımlar için 30, erkekler için 50 sene sürdü.

 

Hepsi sürgünde vatansız, pasaportsuz yaşadı. Şehzadeler, askerlik tahsil etmişlerdi. Sürgünde bir işe yaramıyordu. Yaşlı başlı sultanların çalışması zaten mümkün değildi. Memlekette iken eli açık yaşamaya alışmış; servetlerini hayır hasenata harcayan; bankalarda paraları, yanlarında nakitleri olmayan bu insanların çoğu, sürgünde tarifsiz sıkıntılar çekti.

 

Her aileye verilen 1000 lira yol parası ve bir aylık maişetlerine ancak yetti. Mücevherlerini yok pahasına sattıktan sonra sefalete düştüler. Otellerde bulaşıkçılık yapanlar; dilenenler; akşamları çöplerden yiyecek toplayanlar; bulunduğu memleketteki eski Osmanlı Ermenilerinin yardımıyla yaşayanlar; nihayet açlıktan ölenler az değildir.

 

 

 

 

Peşinde sivil polis

 

Haydarabad Nizamı Osman Cah, Mısırlı Prens Ömer Tosun, Hicaz Meliki Şerif Hüseyin gibi Müslüman asilzâdeler, bu düşkün hanedana maddî yardım yapmayla çalıştılar. Ama ailenin dağılmış olması sebebiyle, bu yardımlar herkese ulaşamadı. Ulaşsa da sadra şifa olmadı. İngiltere, hanedana yapılan yardımları belli bir limite tabi tutardı.

 

Ankara, hanedanı sürgünde de adım adım izledi. Buna mukabil Fransa, kralları François’yı kurtaran Kanuni Sultan Süleyman’ın torunlarına, hüsnü kabul gösterip pasaport verdi.

 

Vatan hasreti ve gadre uğramanın acısına, parasızlık, mahrumiyet ve hastalıklar eklendi. Ölünce de sıkıntılar bitmiyordu. Kimsesizler mezarlığına düşenler şanslı idi. Mezarı kaybolan, denize atılanlar vardır. Ama hepsi asalet ve şereflerine uygun yaşamaya çalışmıştır. Kendilerine bu haksızlığı reva görenlere çok kırılmış; ama memleket aleyhine de çalışmamışlardır.

 

1952 yılında Adnan Menderes hükûmeti tarafından hanedanın hanımlarına; 1973 yılında çıkarılan umumi af ile de şehzadelere memlekete dönme izni verildi. Bunun için saray terbiyesini bilenlerin hepsinin ölmesi beklenmişti. Rejim hâlâ bu çaresiz insanlardan korkuyordu. Nitekim çok azı dönebildi. Gençler, sürgündeki yurtlarında bir düzen kurmuştu. Dönebilenler de hemen vatandaşlığa alınmadı. Arkalarına da birer sivil polis takıldı.

 

 

 

 

“Siz isterseniz, halifeliği bile geri getirirsiniz”

 

İslâm dünyasında büyük infialle karşılanan bu hâdise üzerine, Mısır Meliki Fuad ve Mekke Şerifi Hüseyin halifeliği ihya etmek istediyse de gerek Türkiye’nin reaksiyonu gerekse İngiltere’nin engellemeleri sebebiyle bir şey elde edilemedi. Dünya Müslümanları tarafından birkaç defa toplanan Hilâfet Şûrası’nda da netice çıkmadı.

 

1955’te merkez yoklamasına reaksiyon olarak 19 vilâyette ara seçimleri kaybeden DP grubunda milletvekilleri hükûmeti sıkıştırdı. Adnan Menderes grubun Meclis’teki gücünü ima ederek “Siz isterseniz halifeliği bile geri getirirsiniz” mealindeki tarihî sözünü söyleyerek ortalığı yumuşatmıştı.

 

Bu söze, sonraki yıllarda çeşitli kesimlerce farklı manalar yüklendi. Hatta Atatürk’ün son günlerinde bu yolda hazırladığı ve Ziraat Bankası’nda saklı bir vasiyeti olduğu, Menderes’in bunu gördüğü için böyle konuştuğu söylendi.

 

Kanun maddesi şöyledir: “Halife hal’ edilmiştir. Hilâfet, hükûmet ve cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç olduğundan, hilâfet makamı mülgâdır.” Mademki hilafet Meclis’in manevî şahsiyetinde mündemiçtir, o hâlde Meclis isterse halifeliği geri getirmeye de salâhiyetlidir. Halbuki kanunun mânâsı, devleti hükûmet idare eder; halifeye lüzum yoktur demektir.

 

1924, henüz Türkiye Cumhuriyeti’nin bir İslâm devleti olduğu bir yıldır. Halife, İslâm devletinin reisidir; papa veya patrik gibi ruhanî lider değildir. Klasik ifadeye göre; “Bir elinde kılıç, diğerinde Kur’ân-ı kerim tutar…” Ahkâm-ı İslâmiye’yi Hazret-i Peygamber’e vekâleten yerine getirir.

 

Son zamanlarda, global güçlerin, vaktiyle kendilerinin ortaya çıkarttığı radikal İslamcı tedhişine mâni olmak adına, hilafet gibi cihanşümul bir makamı ihya etmek projesini yürüttüğü anlaşılmaktadır. 1999’da Bill Clinton, Türkiye ziyaretinde yaptığı bir konuşmada İslâm dünyasının bir halifesinin olmamasının getirdiği mahzurlar üzerinde durmuştu.


.

SULTAN II. ABDÜLHAMİD ve DİKEN ÜSTÜNDE 33 YIL

4 Mart 2024 02:00 | Güncelleme :4 Mart 2024 01:01

 

A -

A +

Sultan II. Abdülhamid, ince bir diplomasi yürüterek bütün devletlerle iyi geçinmeye çalıştı. İngiltere, Rusya ve Almanya arasındaki rekabetten istifade etti.

 

 

 

Sultan Abdülmecid’in 1842’de Tîrimüjgân Kadınefendi’den dünyaya gelen oğludur. 10 yaşında iken, Çerkez asıllı annesi veremden öldü. Sarayda mutena hocalardan iyi bir tahsil ve terbiye gördü. Babası ve amcasının saltanatı esnasında Maslak’taki köşkünde rahat ve serbest bir hayat yaşadı.

 

1876’da ağabeyi Sultan V. Murad’ın rahatsızlığı sebebiyle tahttan indirilmesi üzerine 34 yaşında 34. Osmanlı padişahı ve 99. İslam halifesi olarak tahta çıktı. Kendisini tahta çıkaranlara bir anayasa sözü vermişti, sözünü tuttu.

 

Kanun-i Esasi ilan edildi, meclis toplandı. Osmanlı Devleti bir meşruti monarşi hâlini aldı. Ancak ilk iki sene sembolik bir hükümdar olarak hüküm sürdü. İktidar fiilen askerî ve sivil bürokrat darbecilerin elinde idi.

 

 

 

Demokrasiden otokrasiye

 

 

 

Tahta çıktığında Balkanlarda isyan ve buna karşı askerî harekât devam ediyordu. Rusya, hadiseye müdahale edince, Avrupa devletleri İstanbul’da bir konferans tertipledi. Konferansta, hükûmete Rumeli’de ıslahat yapması teklif edildi; ancak reddedildi.

 

Mithat Paşa, Rusya ile harbe girmek taraftarıydı. Bunun için halkı sokağa döküp harb lehinde gösteriler yaptırdı. İngiltere’nin yardım edeceğini zannediyordu, ama yanıldı. 1877 Osmanlı-Rus Harbi, Türk-İslam tarihinin en büyük felaketlerinden biriyle neticelendi.

 

Harbin zararlarını hafifletmek için Padişah İngiltere’den yardım istedi. İngiltere, Kıbrıs’ta üs verilmesi mukabilinde yardıma razı oldu. Bu şartlarda imzalanan Berlin Muahedesi ile Osmanlı topraklarının büyük bir kısmı elden çıktı ve ağır bir harb tazminatı getirildi (1878).

 

Sultan Hamid zamanında yaşanan Mısır, Şarki Rumeli, Girit, Makedonya ve Ermeni meselelerinin hemen hepsinin arkasında bu muahede yatar. Bu muahedeyi anlamadan, bu devri ve Padişah’ı siyasi kıymeti hakkında hüküm verilemez.

 

Bundan parlamento ile hükûmeti mesul tutan Sultan Hamid, parlamentoyu feshederek dedesi Sultan II. Mahmud gibi memleketi 30 sene saraydan idare etti. Böylece anayasa yürürlükte kaldı; ama devlet rejimi tekrar mutlak monarşiye döndü.

 

Tahttan indirilen amcası Sultan Abdülaziz’in mahiyeti çözülemeyen ölümünü mahkemeye taşıdı (1881). Zamanın en meşhur hukukçuların yer aldığı bu mahkeme, Sultan Aziz’in öldürüldüğü kanaatine vardı. Aralarında Mithat, Rüştü, Damat Mahmud Celaleddin ve Damat Nuri Paşalarla Şeyhülislam Hayrullah Efendi’nin de bulunduğu failleri idama mahkûm etti. Şiddetten hiçbir zaman hoşlanmayan ve asla ölüm cezasına taraftar olmayan Padişah, bu cezaları tasdik etmeyip, kendilerini sürgüne gönderdi.

 

 

İflas batağından çıkış

 

 

 

Mısır Valisi İsmail Paşa, ülkesinin imarı ve Süveyş Kanalı’nın inşası için girdiği ağır borcu ödeyemedi. Bunun üzerine kanal hisselerinin yarısını İngiltere satın aldı. Bir İngiliz, maliye ve bir Fransız, nafia bakanı tayin edildi. Bunlar mali tasarruf sebebiyle Mısır ordusunu terhise başlayınca, Mısır’da ayaklanma çıktı. Hindistan yolunun tehlikeye düştüğünü gören İngiltere, Mısır’ı işgal etti (1882).

 

Bu karışıklıklardan istifade ile Fransa’da Tunus’a asker çıkardı (1881). Osmanlı hükûmeti, esasen yıllardır merkezî hükûmetin kontrolünden çıkmış olan Tunus’un işgalini kabul etmedi. Padişah, Libya’yı merkezî idareye sıkı sıkıya bağladı, buraya mühim miktarda asker yerleştirdi.

 

Padişah hem hazinenin itibarını iade etmek hem de harbi bitiren Berlin Muahedesi ile bir ödeme programına bağlanacağı taahhüt edilen dış borçlar yüzünden devletin başına bir gaile açılmasını önlemek istedi. Evvela bankerlerle anlaşarak iç borçları ödeme planını kabul ettirdi (1879).

 

Ardından devletin ispirto, balık, tuz, ipek, tütün ve damga vergilerinin hasılatını teminat göstererek ecnebi alacaklılarla anlaştı. Buna mukabil borçları 1/3’üne indirtti. Bu iş için Düyun-i Umumiye idaresi kuruldu (1881). Bu, devletin malî istiklâline uygun olmamakla beraber, borç yekûnunun üçte birine inmesi, büyük bir müdahale vesilesinin ortadan kalkması ve nihayet malî itibarın iadesi, müflis devlet için çok mühim ve hayırlı bir kazanç olmuştur. Ekonomiye ve finans idaresine de müspet katkıları olmuştur.

 

Yunanistan’ın Girit’e asker çıkarması üzerine 1897’de başlayan harb, Osmanlı ordusunun zaferiyle neticelendi. Osmanlı birlikleri, ecnebi askeri mütehassısların “6 ayda aşamaz” dediği Termofil geçidini 24 saatte geçip Atina önlerine geldi. Büyük devletler araya girerek sulh yapıldı. Osmanlı Devleti bu harbde hiçbir şey kazanmadığı gibi, maliyesi ciddi buhrana düştü. Bu buhran, Padişah’ın saltanatını sarstı.

 

 

Emperyalist endişe

 

 

 

Sultan Abdülhamid’in varlığını, sömürge siyaseti cihetinden fevkalâde zararlı bulan emperyalistlerin desteği ile 1889’da Makedonya’da kurulan ve İtalyan Mason kulüpleri tarzında faaliyet gösteren İttihat ve Terakki Cemiyeti uzun seneler illegal bir muhalefet yürüttü.

 

Uzun zaman maaş alamayan ve Padişah’ın ananevi siyasetinden hoşlanmayan Rumeli’de zabitlerin isyanı üzerine Padişah parlamentoyu tekrar topladı (1908). İttihatçı matbuat Sultan Hamid aleyhinde propagandaya girişti. Hakkında geniş bir menfi literatür bulunan tarihteki ender şahsiyetlerdendir. Öyle ki hataları şişirilmiş; yapmadıkları, yapmış gibi gösterilmiştir.

 

Ordu içindeki politik ayrışmanın neticesinde, 13 Nisan 1909’da İstanbul’da bir isyan çıktı. Kimin çıkarttığı malum olmayan, ama arkasında İttihatçıların veya İngiltere’nin bulunduğu tahmin edilen bu isyan bahanesiyle Padişah tahttan indirildi ve Selanik’e sürgüne gönderildi. Yıldız Sarayı askerlerce yağma edildi. Padişah’ın menkul ve gayrimenkul mallarına, Cemiyet tarafından el konuldu.

 

Selanik’in düşmesi üzerine, eski padişah 1913’te İstanbul’a getirilerek Beylerbeyi Sarayı’na hapsedildi. Ailesiyle görüşmesi, dışarıya çıkması ve gazete okuması yasaklandı. Burada 10 Şubat 1918 tarihinde zatürreden vefat etti.

 

 

“Kızıl Sultan?”

 

 

 

Berlin Muahedesi, Anadolu’daki Ermenilere otonomi verilmesini hükme bağlıyordu. Hükûmet, Balkan halklarından farklı olarak, Ermeni nüfusun hiçbir yerde ekseriyeti teşkil etmediği gerekçesiyle bu hükmün tatbikini savsakladı. Rusya, Taşnak (solcu) ve Hınçak (sağcı) partilerinin milislerini destekledi. Ermeniler arasında ihtilâl tahrikinde bulunmaya başladı. İki arada kalan hükûmet bu krizi iyi idare edemedi.

 

1894’ten itibaren Ermeni ve Müslüman halk arasında kargaşa çıkmaya başladı. Katliam, yağma ve tahribat hadiseleri yaşandı. Emniyet kuvvetleri bunu önlemekte aciz kaldı. 1896’da Ermeni fedailer Osmanlı Bankası’nı bastı. 1905’te Padişah’a suikast teşebbüsünde bulunuldu. Hadise kangrene dönüştü. Padişah, doğrudan suçu olmamasına rağmen “Kızıl Sultan” diye anıldı.

 

Siyonistler, 1901’de Filistin’de otonom bir Yahudi yurdu kurulmasına izin verilmesi mukabilinde, Osmanlı borçlarının tesviyesini teklif ettiler. Padişah’ın bu teklifi reddetmesi ve tedbir olarak Filistin’e Yahudi göçünü sınırlandırması, tahtına mal olacaktır!..

 

 

Hilafet siyaseti

 

 

 

Sultan Hamid, devletin içinde bulunduğu zorlukları bildiği için ince bir diplomasi ile bir denge kurdu. İngiltere, Fransa, Rusya ve Almanya arasındaki rekabetten istifade etti. Bütün devletlerle iyi geçinmeye çalıştı.

 

Bir yandan da hilafet nüfuzunu kullanmaya çalışarak, devlete bir itibar ve dünya Müslümanlarına da emniyet hissi kazandırmaya çalıştı. Avrupa’da İslâmiyet veya Osmanlılar aleyhindeki piyeslerin sahneden kaldırılması için diplomatik yollardan mücadele etti ve muvaffak oldu.

 

Müslümanların yaşadığı beldelerde, medreseler kurdu, camiler yaptırdı. Âlimlere yardım ve para gönderdi. İngiltere, hilafet nüfuzunu sarsmak için, Efgani gibi karanlık şahıslar vasıtasıyla Arap âleminde Osmanlı sultanlarının halifeliğinin meşru olmadığı propagandasını yaptı.

 

Padişah’ın ananelere bağlı Müslümanlığı, modern bir hayat yaşamak isteyenlerin, hatta bazı modernist din adamlarının husumeti ile karşılaştı. Bu da tahtının sonunu getiren sebeplerden oldu.


.

SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN MİRASI

11 Mart 2024 02:00 | Güncelleme :11 Mart 2024 01:48

 

A -

A +

Zannedilenin aksine Sultan II. Abdülhamid Osmanlı tarihinin en ıslahatçı hükümdarıdır. Şimdi Türkiye’de ve civarında işleyen ne varsa, ondan kalmadır...

 

 

Sultan II. Abdülhamid 30 sene süren nispi sulh devresinde maarif ve imar faaliyetlerine ağırlık verdi. Devrinde yapılan faaliyetler ciltlerce kitabı doldurur. 1879’da adliye teşkilatı tanzim edildi. Bugün de Türkiye’deki adliye teşkilatı oradan kalmadır.

Ordunun güçlendirilmesi için ciddi çalıştı. Almanya’dan mütehassıslar getirtti. Harp gücünü kaybetmiş eski gemilerin yerine Avrupa’dan üstün vasıflı kruvazörler, zırhlılar ile donanmayı kuvvetlendirdi. Çanakkale’de yaptırdığı istihkamlar, 1915 zaferinin mühim bir sebebidir.

Ziraat, sanayi ve ticaret odaları açıldı. Modern nüfus sayımı ve istatistikler onun devrinde yapıldı. Ülkede çok sayıda fabrika ve imalathane, liman ve rıhtım, saat kuleleri, maden ocakları, baraj ve su bendi açıldı. Ülkenin her tarafında resmî binalar boy göstermeye başladı.

Birkaç darbe ve suikast teşebbüsüne şahit olduğu için modern bir istihbarat teşkilatı kurdu (1880). İçte ve dışta yoğun bir espiyonaj cereyanını kendisine verilen jurnaller vasıtasıyla takip etti.

Sultan Hamid, kendi içişlerine karışılmasını istemediği için, diğer ülkelerinkine de karışmak istemezdi. Bu sebeple gazetelerin, Avrupalı devletlere ve sefirlerine hürmetkâr davranması, hususî bir ikaz olmadıkça ecnebi hükûmetlerin politikalarını tenkit etmemesi, Müslümanlığı yüceltirken, ötekileri aşağılamaması istenirdi. Mesela Japonya, Rusya’yı yendiğinde bütün dünya sevinirken, Osmanlı gazeteleri tarafsız davrandı.

 

Kültür çağı

 

Zamanında matbaa, kitap, mecmua ve gazete sayısı fevkalade arttı. Her kasabada orta mektep, büyük şehirlerde liseler kuruldu. Fakülteler, her derecede kız mektepleri, sanat mektepleri, sağır-dilsizler mektebi açıldı. Padişah, yurt dışına talebe göndermek yerine, ecnebi hocalar getirtmeyi tercih ederdi. Zamanında çok sayıda hastane yapılmıştır. Müze ve kütüphaneler hizmete girmiştir. Kişi başına mektep nispeti şimdikinden geri değildir.

Dünyadaki fennî buluşları yakından takip ederdi. Kuduz aşısını bulan Pasteur’e hemen madalya ve para mükafatı göndermişti. Fotoğrafa çok ehemmiyet verirdi. Memleketin her tarafının fotoğrafların çektirtip albümler hazırlatmıştır. Memuriyete gireceklerin fotoğraflarını tetkik ederdi.

Gazete ve kitaplarda dini tahkir eden, şahıslar aleyhinde ve umumi asayişi ihlal edici, ecnebi devletler aleyhinde, siyasi münasebetleri bozucu neşriyat yapılmasını yasakladı. Bunun dışında hürriyet, meclis, Murad gibi kelimelerden ürkerek sansür konulduğu, muhaliflerin uydurmasıdır.

Padişah, dinî kitapların basılmadan evvel bir âlimler heyetine arz edilip ruhsat alınması esasını getirdi. Kaçak çalışan matbaaları takip ettirdi, izinsiz bastırdıkları kitapları imha ettirdi. Sonradan bu, “din kitaplarını yaktırdı” şeklinde muhalifleri tarafından aleyhinde kullanılacaktır.

Batı emperyalizmi altında yaşayan Müslüman halklara da ayaklanma değil, İslâmiyete sarılma istikametinde neşriyat yapılırdı. Gazeteler, siyasî muhalefet yerine, halkı aydınlatmayı ve okuma alışkanlığını arttırmayı vazife edinmiştir. Tefrika romanlar, şiirler, kültürel yazılar, mizah yazıları, seyahat notları artmıştır. Böylece gazeteler yeni edebî kalemler ortaya çıkarmıştır. Nitekim 500 bin nüfuslu İstanbul’da tirajı 30 bine varan gazeteler vardı.

 

Baba şefkati

 

Telgraf hatları ve demir yolları genişletildi. İstanbul’u Yemen’e ve Basra’ya bağlayacak Hicaz ve Bağdat isimli iki demir yolu projesi hayata geçirildi. Demir yolu uzunluğu Rumeli’nde 1993, Anadolu’da 2507 kilometreye yükseldi.

Memlekette maarif ve imar faaliyetleri yanında, asayiş ve emniyet, ucuzluk ve bolluk yaşandı. Hayat pahalılığı meçhuldü. Başbakan Ecevit der ki: “Osmanlı padişahları için iyi-kötü ayrımı yapmak doğru değildir. Hepsinin farklı yönleri vardır. Sultan Abdülhamit demokratikleşmeyi engellemiş ve aydınları yurt dışına göndermiştir. Ama hem dinine bağlı birisiydi hem de Batı kültürünü ihmal etmedi. Okullar, köprüler, yollar yaptırdı. Maarife hizmet etti.”

Padişah, dine ve ananelere hürmeti sebebiyle, halk tarafından sevildi. Ciddi, ama babacan bir hükümdar profili çizdi. İmparatorluğun her unsuruna bir baba şefkatiyle yaklaştı.

Şahsi hazinesini idaresini Ermeni mütehassıslara teslim ettiği gibi, emniyetini de Arnavut ve Araplardan müteşekkil muhafız alayına tevdi etti. Şahsi hizmetkârları Çerkez idi. Karakeçililerden muhafız alayı kurarak, hâkim unsuru da onore etmeyi ihmal etmedi.

Şark’ta muhtemel Rus istilasına tedbir olmak üzere Hamidiye alaylarını kurdu. Kürtleri gururlarını okşayarak kendisine manevi bağlarla bağladı. Öyle ki Bâve Kürdan (Kürtlerin Babası) diye anıldı.

Gerek Kürt ve Arap aşiret reislerinin, gerekse dünya Müslümanlarından ileri gelenlerin çocuklarının tahsili için Aşiret Mektebi açtırdı. Rum vatandaşlar incinmesin diye İstanbul’un fethinin kutlanmasını yasakladı.

 

İnsan ihsanın kuludur

 

Sultan II. Abdülhamid, orta boylu, zayıftı. Siyah gözlü, kumraldı. Sima ve bünyesinde Osmanlı hanedanının karakteristik hususiyetlerini taşırdı. Zeki, hassas, nazik, vakarlı idi. Hafızası kuvvetliydi. Yakınlarını taltif eder; kendisiyle görüşen yabancıları tatlı dil ve nezaketi ile âdeta büyülerdi. İcabında sertlik gösterir; icabında hiddetini kolayca teskin ederdi.

Gençliğinde spora çok düşkündü. Yüzme, kürekçilik, ata binmede ve atıcılıkta mahirdi. İleri yaşlarında da sıhhatine çok dikkat ederdi. Çok dindar ve kültürlü idi. Şâzelî tarikatına mensuptu.

Sesi gür, konuşması tane tane ve sakin idi. Sade giyinir ve yaşardı. Cömertti. Yaşadığı devri, insanların ahlâk ve istidadını, ruh hâlini, zayıf noktalarını iyi anlamıştı. İnsanları iltifat, para, nişan ve rütbelerle kendisine bağlamaya çalışırdı.

 

Paranın gücü

 

Usta bir marangoz idi. Yaptıkları birer sanat şaheseridir. Şehzadeliği zamanında çiftlik ve maden işletirdi. Çok para kazanmıştı. Paranın bir güç olduğunu iyi bilirdi.

Tahta çıktıktan sonra da servetini rasyonel bir şekilde arttırdı. Devletten aldığı maaşı indirtti. İnsanlara verdiği hediyeleri kendi servetinden karşıladığı gibi, siyasi sebeplerle uzak beldelere tayin ettiği şüpheli şahsiyetlere de kendi cebinden maaş öderdi.

Siyasi emniyet mülahazasıyla Filistin’i ve Musul’daki petrol havzasını satın alarak şahsi mülkü hâline getirdi. Ancak İttihatçılar bunlara el koyarak devlet arazisine dönüştürdü. Bu da sonradan kaybedilen bu iki beldede İngiliz hâkimiyetinin güçlenmesine yardımcı oldu.

 

 

Ne dediler?

 

Bazı ecnebiler kendisini şöyle vasıflandırmıştır:

İngiliz başbakanı D’Israeli: “Ne sefih, ne müstebid, ne mutaassıp, ne müfsid. Milletini ve memleketini seven adil bir hükümdar.”

İngiliz sefiri Layard: “Çok sevimli, iyi niyetli, nazik ve insani hislerle mücehhez, tebaasının hayrı için elinden gelen her şeyi zevkle yapmaya hazır bir kimse.”

İngiliz sefiri O’Connor: “Avrupa sulhünü muhafaza eden adam.” 

Fransız sefiri Maurice Bompard: “Avrupa’da onun ayarında harici siyaseti bilen bir diplomat yoktur.”

İngiliz bahriye lordu John Fisher: “Avrupa’nın en mahir ve seriülintikal diplomatlarındandır.”

İngiliz tarihçi Joan Haslip: “Tarih bir gün onun daima milletinin saadeti için çalıştığını yazacak.”

 

Evham mı? Tedbir mi?

 

Sultan Abdülhamid, dış politikada daima medeni usulleri kullanmış çok ince ve zekâ mahsulü yollardan hareket etmiştir. Günümüzün en tesirli mücadele vasıtası olan propagandanın ehemmiyetini anlamış, onu, emperyalist ve kolonyalist siyasetlere karşı tecavüz değil, müdafaa maksadıyla en tesirli ve ucuz bir şekilde kullanmaya çalışmıştır.

Geniş topraklar üzerinde nice hesapları boşa çıkarmaya matuf bir beka mücadelesi yapmıştır. Darbeler ve suikastlar, zaten yatkın olan karakterini daha vehimli bir hâle getirmiştir. O şartlarda normal karşılanması gereken, ama bazılarınca çok abartılan bu vehmi, etrafta cereyan eden müthiş siyasi hayat mücadelesiyle yakından alakalıdır. Bu vehim de aslında bir siyaset ve taktiktir. Böylece hasımlarını yanlış istikametlere sevk etmiş, onları hakiki gayesi hususunda çok zaman yanıltmıştır.

Devletin ömrü

 

Siyasette neyi yapabileceğini neyi yapamayacağını bilen şahsiyetli bir yol takip etmiştir. Küçük hesapların ve çevrenin insanı olmamış, ecdadı gibi ulvi maksatlarla hareket etmiştir. Bu sayede nice siyasi tehlikeler, küçük tavizlerle bertaraf edilebilmiştir.

Herkesi söyletip dinler, kendisi bir karar verince de sebat ederdi. Mutlak bir hükümdar olduğu hâlde, müstebid olmadığına, meşveret usulünü hakkıyla tatbik etmesi delalet eder. Sadaretten gelen arzların neredeyse hepsini aynen veya ufak tekliflerle kabul etmiştir. Tecrübeli devlet ve ilim adamlarına, siyasi meseleler hakkındaki fikirlerini havi layihalar hazırlatıp okurdu...

Hataları ve sevaplarıyla devletin ömrünü 30 sene uzattığı, kendisinden sonra 10 yıl içinde koca imparatorluğun çöküşünden bellidir. Zamanında dünyanın 5 büyüklerinden biri olan Osmanlı Devleti, ondan sonraki 10 yıl içinde bir üçüncü dünya ülkesine dönüşmüştür.


.

Kur’ân-ı kerimde ismi geçen meyveler MEYVESİZ AĞACI KESERLER!

18 Mart 2024 02:00 | Güncelleme :24 Mart 2024 14:44

 

A -

A +

Meyveyi yemekten evvel yemek daha faydalı görülmüştür. Nitekim iki âyette meyve, yemekten evvel zikredilmiştir. Faziletli şeyi önce zikretmek, lisan kaidesidir.

 

Kur’ân-ı kerimde hangi meyvelerin ismi geçiyor diye sorulsa ne cevap verilir? Hurma denmesi muhakkak gibidir. Evet, hurma, 23 defa geçer. Bunlardan 19’unda nahle olarak; 1’er defa da rutab (yaş hurma), kınvânün dâniye (hurma tomurcuğu), urcun (hurma dalı) ve liyne (hurma ağacı) olarak zikredilir.

Sonra üzüm (ineb, a’nâb) gelir. 11 defa geçer. Zeytin (zeytûn) 6, nar (rummân) 2, incir (tîn), kiraz (sidr-i mahdûd) ve muz (talh-i mendûd) 1’er defa geçer. Böylece 7 meyve Kur’ân-ı kerimde ismen zikredilir.

Elma? Hayır. Lokman Hakîm’in, birisinin, her gün bir elma yediği hâlde öldüğüne şaştığı rivayet olunur. Cennetten çıkmanın sebebi de bir meyvedir. Âdem aleyhisselâmın cennetten çıkarılmasına sebep olan meyvenin elma olduğu yakıştırmadır. Bu yasak ağacın meyvesi Kur’ân-ı kerimde beyan olunmamıştır.

 

Bunlardan başka nebat ve sebze olarak bakla (bakl), acur (kıssâ), sarımsak (fum), mercimek (ades), soğan (basal), kabak (yaktîn), zencefil (zencebîl), ılgın (esl), diken (hamt), sidr (sedir) 1’er defa, reyhan ve hardal 2’şer defa, ekin başağı (zer’, sünbül, gars, asf) 8 defa geçer.

Portakal, mandalina, hele avokado, ananas gibi meyveler nevzuhurdur. Bu coğrafyada yakın zamanda peyda olmuştur.

 

Yatmadan evvel ne yenir?

 

Meyve, Farsça bir kelimedir. Eski Türkçesi “yemiş”, Arapçası “fâkihe”dir. Kur’ân-ı kerimde fâkihe’den başka, semere ve katf kelimeleri de meyve için kullanılmıştır.

İki âyet-i kerimede meyve yemekten evvel zikredildiği için, yemekten evvel yemek daha faydalı görülmüştür. Zira faziletli şeyi önce zikretmek lisan kaidelerindendir.

“Allah dilediğine kız, dilediğine erkek çocuk verir” mealindeki âyet-i kerimeden de kız evladın daha faziletli olduğuna hükmedilmiştir. Bugün mütehassıslar da meyveyi evvel yemeyi tavsiye ediyorlar.

Böyle olmakla beraber, şimdi meyve en son yenir. Yatmadan evvel yenen son yiyecektir. Ev sahibinden meyve uman misafirin “Bizim eller bizim eller, yatmadan evvel yemiş yerler” dediği, ev sahibinin de “Bizde öyle âdet yoktur. Kurutup da güzün yerler” diye cevap verdiği meşhurdur.

Yemek davetlerinde önünden yemek sünnet iken, meyvede böyle değildir. Zira meyveler farklı cins ve büyüklüktedir.

 

Kıyamet koparken ağaç dikmek

 

Ağaç diken kimse de meyvesinden yendikçe, meyve yiyen dua etse de etmese de sevaba kavuşur. Hadis-i şerifte geçer ki, “Meyve ağacı, dikene ve soyuna hayır ve bereket getirir.” Amel olunmayan ilim, meyvesiz ağaca benzetilmiştir. “Meyvesiz ağacı keserler” sözü meşhurdur.

Meyve ağacı dikmeye Resul aleyhisselam ehemmiyet vermiştir. “Kıyamet koparken elinizde hurma fidanı varsa, gücünüz yeterse hemen dikin!” buyurmuştur. Harbde meyve ağaçlarının kesilmesi yasaklanmış; meyveli ağacın altına def-i hacet etmek men olunmuştur.

Hadis-i şerifte geçer: “(Meyvesinden ve gölgesinden insanların faydalandığı) kiraz ağacını [ve benzeri ağacı] keseni Allah ateşe atar” buyurdu. Eyüp Sultan hazretlerinin bahçesini ziyaretlerinde taze hurma dolu bir dalı kırıp ikram etti de, “Dibine düşenleri toplayıp getirseydin ya!” buyurdu.

 

 

“Dü Dü”

 

Cenab-ı Peygamber, kuru ve yaş üzüm, ceviz ve badem yemiştir. Sol eline üzüm salkımını alıp, sağ eli ile altından üstüne doğru tane tane yediği rivayet edilir. Zira üstü, altındakinden daha tatlıdır.

Selman-ı Fârisî ile üzüm yerken Resulullah, “Yâ Selmân! Dü, dü” buyurdu. Yani üzümü ikişer ikişer yemesini tavsiye etti. Dü, Farsça iki demektir. Resulullah’ın Farsça konuştuğu bir iki misalden biridir. Eskiler üzümün çekirdeğini asla yemez, ya da dişine güvenen çiğnerdi.

Zührî, “Ezberi kuvvetli olsun isteyen, kuru üzüm yesin” derdi. Tirmizî, kuru üzüm ve fıstığı beraber yemenin hafızayı güçlendireceğini söyler. Eskiden abur cuburun olmadığı zamanlarda, çoluk çocuk herkes ağzına kuru meyve atardı. Şeker darlığında, çaylar kuru kayısı veya üzüm ile içilirdi.

 

Ayvanın verdiği güzellik

 

Ayva, kalbe ferahlık verir. Hamile kadınların ilk 4 ayında 7-8 tane yemesi hadis-i şerifte tavsiye buyurulmuştur. Çocuğu güzel olur. Hoşaf veya marmelat olarak yemek kolaydır.

Hadis-i şerifte, “Her narda Cennet suyundan bir damla vardır” buyurulmuştur. Cennet suyunu kaçırmamak için bir damlası zayi edilmez. Hıyarı tuzla, cevizi hurma ile yemek sünnettir.

İncir pek övülmüştür. Faydası saymakla bitirilemez. Kalbe ferahlık verir. Kuluncu, mide, bağırsak, sancılarını giderir. Beydâvî tefsirinde der ki: “Allah meyveler arasında hususî olarak, zeytin ve incire yemin etmiştir. Zira çok hoş bir meyvedir. Hiç artığı yoktur. Gıdası latif, hazmı çabuktur. Çok dertlere devadır. Karnı yumuşak tutar, balgamı söker, böbrekleri temizler, mesanedeki kumu izâle eder, ciğer ve dalağın muntazam çalışmasını temin eder ve bedeni besler. Hadis-i şerifte incirin ayak ağrılarına ve basura da iyi geldiği beyan olundu. Zeytin hem meyve, hem katık, hem devadır. Latif yağı, çok faydaları vardır. Yağlı olmasına rağmen yağ olmayan dağlık arazide yetişir.”

 

 

Karpuzun itibarı

 

Karpuz kadar övülen meyve azdır. İçinde Cennet suyundan bir damla olduğu rivayet edilir ve bunun için mümkünse hepsini bir kişinin yemesi tavsiye edilir. Hadis-i şerifte: “Karpuz, yiyecektir, içecektir ve güzel kokudur” buyurulmuştur. Hiçbir yeri ziyan olmaz. İçini büyükler, kabuğunu hayvanlar yer, çekirdeğini de çocuklar çitler.

Meşhur âdâb kitabı Şir’atü’l-İslâm’da anlatılıyor: “Karpuz, mesaneyi ve karnı yıkar (yani antioksidandır). Cilde tazelik, ağza güzel bir koku verir. Baş ağrısını sakin kılar. Görmeyi kuvvetlendirir. Susuzluğu giderir. Keserken Besmele çekilmiş ise insanın karnında tesbih eder. İştah açar. Karındaki kurtları öldürür. İnsanın karnından yetmiş hastalığı çıkarır, bunların yerini şifa alır. Çoğu ter ve idrar ile çıkar. Şeyh Gassânî dedi ki: Babam bana, karpuz alırken üstündeki çizgileri say, tek sayı çıkarsa tatlı çıkar dedi. Ferasetli tabibler, insan bedeni ve bilhassa ölçülü yiyenler için faydalı olduğunu söylemişlerdir.”

Ziraat mühendisi bir ahbabımın mütehassıs sıfatıyla seçtiği karpuzlar hep kabak çıkardı da, babası, “Ne marifetli evladım var. Şeker hastası olduğum için, yazın bu son günlerinde bile benim yiyebileceğim karpuzu buluyor” diye takılırdı.

 

Turfanda mı?

 

Her meyvenin bir mevsimi vardır. Birbirini takip eder. Hatta kirazın, arkamdan dut gelmese, herkesi sapıma çeviririm dediği meşhurdur. Bazı mevyeler aynı mevsimi paylaşır ve birbirine pek yakışır.

Bazısı nazlıdır; mevsimi uzun sürmez. Vişne, mandalina böyledir. Bazısı uzağa gelemez. Üzüm, kayısı böyledir. Böyle olsa ne gam, erbabı sepetle, çömlekle getirtir. Olmazsa kurutur yerler.

İlk çıktığı zaman meyveler çok yenir, sona kalınca pek yenmez. Turfanda meyve ve sebze ilk çıktığında ağzına ve gözlerine sürüp bereket ile dua edilir ve evvela çocuklara, bilhassa yürekleri yufka diye kız çocuklarına verilirdi. Zannedilenin aksine kız çocuk şarkta bilhassa babasına çok kıymetlidir.

Meyveleri en iyi tasvir eden Refik Halid olmuştur. Bu usta kalemin buna dair yazılarını okuyanın ağzı sulanır. Mamafih meyveler arasında taraf tutar; tab’ına göre, bazısını göklere çıkarır, bazısını yerin dibine geçirir.

 

Kur’ân-ı kerimdeki meyveler sergisi

 

1 Nisan 2023’te Londra’da Kur’ân-ı kerimde ismi geçen bitki ve meyvelerin resimlerinin yer aldığı bir sergi açıldı. Buradaki bitkilere dair kitap yazan Şahine Gazanfer adında bir botanikçi, Sue Wickison adında bir ressamdan bunları resmetmesini istemiş. 25 kadar bitki ile meyvenin yer aldığı sergi, ikilinin altı yıllık çalışmasının mahsulüdür ve dünyada ilktir.


.

Kana boyanan altınlar Sultan V. Mehmed Reşad

25 Mart 2024 02:00 | Güncelleme :25 Mart 2024 01:43

 

A -

A +

Bir felaket devrinin padişahıdır. Ülkenin dağılmasında asli mesul olmamakla beraber, hiçbir zaman makamını hakkıyla dolduramamıştır.

 

 

 

Sultan V. Mehmed Reşad, Sultan Abdülmecid’in peş peşe tahta çıkan 4 oğlundan üçüncüsüdür. 1844’te doğdu. Çok güzel bir hanım olduğu rivayet edilen annesi Gülcemal Kadınefendi’yi 7 yaşında kaybetmişti.

 

 

 

Seçilmiş hükümdar!

Reşad Efendi, 33 senelik veliahdlikten sonra, 27 Nisan 1909’da bir askerî darbe ile tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamid’in yerine tahta çıktı. Saltanatı, tarihte ilk defa, Küçük Said Paşa’nın işgüzarlığıyla, mecliste reye sunulmuş; güya seçimle hükümdar olmuştur.

 

Tahta çıktığında 65 yaşında idi. En yaşlı tahta çıkan padişahtır. İttihatçılar, yeni padişahın maiyetini, itimat ettikleri kişilerden teşkil ettiler.

 

Yurt dışına seyahatler yapmış, iyi yetişmiş, çok okumuş, genç yaşta tahta çıkıp çok tecrübe kazanmış olan ağabeyinin müktesebatından (donanımından) mahrumdu. Şair Akif gibi amansız bir Sultan Hamid muhalifi bile der ki: “Abdülhamid, kardeşinin boynuna bir ip takıp halkın içinde gezdirse, ey millet, benden sonra başa geçecek budur deseydi, belki tahtından olmazdı!”

 

Kukla

Saltanatı, İttihatçıların diktatoryasına rastladığı için hakkıyla hüküm sürmüş değildir. İhtiyar ve sessizdi. Ortalığı kana boyayanların hâlini görüyordu. Ama bunlar karşısında âciz bir kukla hâlinde idi.

 

Bununla beraber 1911 tarihinde Arnavutluk’ta isyan çıkıp, İttihatçı hükûmet isyanı önleyemeyince, hasta hâliyle Kosova’ya gidip, 522 sene evvel dedesinin zafer kazandığı Kosova sahrasında 100 bin Arnavut ile Cuma namazı kılarak huzuru temin etmeye muvaffak oldu. Böylece İttihatçıların 82 taburla yapamadığını Sultan Reşad, bir gövde gösterisi ile temin etti. Ama hükûmet bu fırsattan istifade edemedi.

 

Müstebid diye suçlanan Sultan Hamid, hak edenler hakkında bile tek bir idam hükmü imzalamamışken, karıncayı incitmekten çekinen meşrutiyet padişahının devrinde, suçlu-suçsuz niceleri darağaçlarında sallandırılmış; siyasi cinayetlerle muhalifler temizlenmiş, kötü idare edilen muharebelerde yüz binlerce vatan evladı can vermiştir.

 

“Çok kan döktü” diye dedesi Sultan II. Mahmud’u, “kardeşlerini bir günde idam ettirdi” diye büyük dedesi Sultan III. Mehmed’i kınayan padişahın aksakalı, milyonlarca masumun kanıyla boyandı.

 

 

 

Bıraksalar da ölsem…

Zamanı harpler, mağlubiyetler ve felâketlerle geçti. 1911’de İtalya, Libya’ya saldırdı. Ardından Romanya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan ittifak edip Osmanlı Devleti’ne saldırdı (1912). Balkan Harbi denilen bu muharebelerde, partizanlık ve kötü idare sebebiyle Türk ordusu ağır mağlubiyete uğradı. Rumeli kaybedildi. On binlerce Müslüman mülteci vaziyetine düştü. Buna misilleme olarak 1912’de Rumlar ve 1915’te de Ermeniler bulundukları yerden sürgün edildi.

 

1908’den beri iktidarı fiilen elinde tutan İttihat ve Terakki cemiyeti, 1913’te Babıali’yi basarak iktidarı tamamen eline aldı Harbiye Nazırı Enver Paşa 1914’te Rus mevzilerinin bombardımanı emrini vererek ülkeyi harbe sürüklediğinde bundan ne sadrazamın ne de padişahın haberi vardı. Ardından cihad-ı mukaddes ilan edilerek bütün Müslümanlar harbe çağırıldı.

 

9 yıllık saltanatı felâketlerle geçtikten Sultan Reşad, son günlerinde imza için gelen kâğıtlara bakıp, “Bıraksalar da haysiyetimle ölsem” dermiş. Nihayet Türk-İslâm tarihinin en büyük felaketlerinden biri olan nihai mağlubiyet haberi gelmeden az evvel şeker hastalığından vefat etti. Eyüp’te yaptırdığı ilk mektebin yanındaki türbesine gömüldü. Memleketteki son padişah cenazesi budur. Sur dışında medfun tek padişah da Sultan Reşad’dır.

 

 

 

Ne yapayım?

Mabeynci Lütfi Simavi der ki: “Temiz kalbli, iyi niyetli idi; zayıf idareli, dünya siyaset ve ahvalinden habersizdi. Yalnız padişah değil halife olduğunu ve milletin kendisinden çok şeyler beklediğini takdir ederek devlet işlerine gerektiği zamanlarda el koysaydı, birçok felaketlerin önüne geçebilir; hataları önlerdi.

 

Yazık ki bunları yapabilecek biri değildi.” Padişah kendisini, “Ne yapayım, beni dinlemiyorlar” diye kendisini müdafaa etmiştir.

 

Jön Türk gazeteci Süleyman Nazif, “9 sene 2 ay zarfında hakiki hükümdar Talat Paşa idi. İstediği gibi emretti, nehyetti, yıktı, yaktı. Ne kendisinden hesap soran bir padişah vardı, ne yaptıklarının aslını anlamaya cüret eden bir millet. Şiddeti hem padişahı korkutmuştu, hem de mebusları” der.

 

Refik Halid’in de dediği gibi, arada Sultan Reşad olmayıp da Sultan Hamid’den sonra Sultan Vahîdeddin tahta çıksaydı, belki de İttihatçıların hatalarını önleyecek, felâketlerin önüne geçip, devleti asrının güçlü devletleri arasına sokacak kudret ve kıymette idi.

 

Yakından tanıyanlar, “Sultan Reşad ölümden değil, fakat tahttan indirilmekten çok korkardı” diyor. Üç padişahın tahttan indirildiğini ve başlarına gelenleri gördüğü için bu tabiidir. Ama bu sebeple, haysiyet kırıcı derecede irade gevşekliği göstererek, İttihatçıların kötü emellerine âlet olmuş; tarihte çok kötü bir nam bırakmıştır.

 

İttihatçıları sevmediği muhakkaktır. İdaredeki zaafı, siyasi hadiselerin kendisini aşması kadar, şahsiyetinden de kaynaklanır.  Ülkenin dağılmasında aslî mesul olmamakla beraber, aczi ve gevşekliği sebebiyle makamını hakkıyla dolduramamıştır.

 

 

 

Oturduğu yerde gazi

Orta boylu, mavi gözlü ve sarışındı. Halim, selim, müşfik idi. Hafızası ve şuuru kuvvetli olmakla beraber, hareketlerinde bir ağırlık vardı. Herkese iltifat eder, güler yüz gösterirdi. Protokole pek meraklıydı. Ceketsiz ve fessiz kimseye çıktığı görülmemişti. Huzuruna kim girse, ayağa kalkıp önünü iliklerdi.

 

Beylerbeyi’nde mahpus bulunan ağabeyi Sultan Hamid’e gönderdiği habercilere, kendisinden “zât-ı şâhâne” değil de “biraderiniz” diye bahsetmelerini isteyerek incelik göstermişti. Zeki miydi, saf mıydı; tanıyanlar bu suale kolay cevap verememiştir.

 

Düzgün ve edibane konuşurdu. Latife yapmayı severdi. Bu sebeple görenlerde hep müspet intiba uyandırmıştır.

 

Avusturya imparatorunu istasyonda karşılarken, “Bu yaştan sonra genç imparatoriçe ile aynı arabaya binerek kendime güldüremem” diyerek, imparatoru yanına almış; imparatoriçe, veliahd ile aynı arabaya binmiştir.

 

 

 

Masadan kaldırma!

Şiirden anlardı. İyi Farsça, orta derecede Arapça ve Fransızca bilirdi. Tarihî hâdiseleri teferruatına kadar bilirdi.

 

Trakya askerî manevralarında, yorucu ve bunaltıcı seyahate rağmen, kendisini hep neşeli ve memnun gören başkâtip Halid Ziya der ki: “Bu ihtiyar padişahın ecdaddan gelme öyle bir azim ve inad sermayesi vardı ki, her zorluğa tahammül kuvvetini veriyordu.” Monarşi, işte böyle bir şeydir.

 

Mevlevî tarikatine mensuptu. Dindardı. Ailesinin ve maiyetinin de dinî vecibeleri yerine getirmelerini isterdi. Sultan Reşad, saray imamına, “Elhamdülillah Cenab-ı Hakk’a bir rek’at bile namaz borcum yoktur” demiştir. 

 

Birer levhaya “Namaz kılmayana ekmek ve tuzumu haram ediyorum” yazdırıp, sarayda her odanın kapısına astırmıştı. “Sarayda eskiden iki şey iyiydi, şimdi ikisi de bozuldu: Namaz ve yemekler” sözü de ona aittir.

 

Sağlığı iyi değildi. Müzmin şeker hastasıydı. Vaktiyle yarım felç geçirmişti. Padişah iken mesanesindeki taşı aldırmış; böylece tarihe ameliyat olan tek padişah olarak geçmiştir. Ameliyat masasına yatarken, “Ey büyük Allahım, eğer ben milletim ve vatanım için hayırsız ve bahtsız isem, beni şu ameliyat masasından kaldırma!” diye dua etmiştir. Milletin başına daha gelecek belâlar varmış ki, duası kabul olunmamıştır.

 

İçlerinde Alman ve Avusturya hükümdarlarının da bulunduğu çok ecnebi misafiri kabul etti. İlk bayramlaşma merasiminde bazı ilerici! meb’uslar, padişahın tahtının saçağını âdet olduğu üzere öpmeyi reddedip, başlarını eğmekle iktifa etmişti. Herkesin ayıpladığı bu tavrı, Padişah sineye çekti. Rıza Tevfik yıllar sonra kaleme aldığı manzumesinde, “Saçak öpmeyenler secde ettiler âsi bir zâbitin pis külahına!” mısralarıyla terennüm edecektir.


.

İSLAMİYET VE EVVELKİ DİNLERİN MİRASI

15 Nisan 2024 02:00 | Güncelleme :25 Nisan 2024 15:17

 

A -

A +

Hazret-i Muhammed, Medine’de, “Ben Yahu­dilerin öldürdüğü (terk ettiği) bir sünneti ihyaya (diriltmeye) daha lâyığım” buyurmuştur.

 

 

 

İslâm inancına göre her beldeye, her millete peygamber gönde­rilmiştir. Bunlar hep aynı imanı anlatmış, ama getirdikleri şeriat, yani ibadet ve hukuk kaideleri farklı olabilmiştir.

 

Tıpkı bir tabibin hastasına farklı zamanlardaki aynı hastalıktan dolayı farklı ilaçlar verdiği gibi…

 

Âyet-i kerimede mealen şöyle geçer: “Biz, bir âyetin hükmünü kaldırır veya onu unutturursak (ertelersek), herhâlde daha iyisini veya bede­lini getiririz.” (Bakara: 106)

 

Peki Muhammed aleyhisselam, bi’setten, yani peygamberliği bildirildikten sonra evvelki peygamberlerin şeriatleri ile amel etmiş midir?

 

 

 

Hidayet yolu

 

 

 

Ulemanın ekserisine göre evet. Bir peygamber için sabit olan şeriat, neshedilmedikçe, yani kaldırıldığı bildirilmedikçe kıyamete kadar bâkîdir.

 

Kur’ân-ı kerimde buna dair müteaddit âyet-i kerimeler vardır. “İşte o peygamberler, Allah’ın hidayet ettiği kimselerdir. Sen de onların yoluna uy!” (En’am: 90) ve “Geçmiş peygamberler ve ümmetlerinin kıssalarında akıl sahipleri için pek çok ibretler vardır” (Yûsuf: 111) mealindeki ayet-i kerimeler bunlardandır.

 

Resulullah Medine’de zina edenleri cezalandırdı. “Ben Yahu­dilerin öldürdüğü (terk ettiği) bir sünneti ihyâya daha lâyığım” buyurdu.

 

Hadis-i şerifte şöyle geçer: “Îsâ aleyhisselâmın yaptığını yap­makta ben herkesten ileriyim. Peygamberler babaları bir olan kardeşler gibidirler. Anaları ayrıdır. Dinleri birdir.”  Dinleri birdir sözü aynı imanda olduklarını, anaları ayrıdır sözü de şeriatlerinin farklı olduğunu gösterir.

 

 

 

İki şart

 

 

 

Evvelki şeriatlerin delil olmasının iki şartı vardır: 1-Kur’ân ve sünnette haber verilmiş olmalıdır. 2-Neshedildiği söylenmemiş olmalıdır.

 

Öyleyse bugün Yahudi ve Hıristiyanların ellerinde bulunan Tevrat ve İncil’deki hükümler, İslâmiyette delil sayılmaz.

 

Zira Kur’ân-ı kerîm, bunların zamanla tahrif edildiğini söyler (Mâide: 13-15). Şimdi eldeki bu kitaplardaki sözlerin hangisinin ilahî, hangisinin beşerî olduğu malum değildir.

 

Farklı fikirdeki ulema ise eski şeriatlerin, bu hâliyle değil, artık şeriat-i Muhammediye olarak tatbik edileceğini söyler.

 

Nitekim, “Daha önceki kitabı doğrulamak ve onu korumak üzere sana hak olarak Kitab’ı gönderdik” (Mâide: 48) mealindeki âyet gösteriyor ki, peygamberlerin şeriati, neshedilmedikçe, aslında birbi­rine uygun tek bir şeriattir.

 

 

 

Hangisi delil?

 

 

 

İslâmi kaynaklarda evvelki şeriatlerin hükümlerinin bazısından bahsedilir, bazısından bahsedilmez.

 

1-Bahsetmediklerinden bazısının neshedildiği anlaşılmaktadır.

 

Mesela Tevrat’ta deve ve tavşan eti haramdır. Güvercinden kurban olur. Kurban eti yenmez, yakılır. İncil’de boşanma yasaktır. Tevrat’ta ilk oğul iki kat miras alır. Oğul varken kızla­r miras alamaz. Anne vâris değildir. Efen­dinin cariyesinden olan çocukları mirasa hak kazanamaz. Ölen erkeğin zevcesi, kayınbiraderiyle evlenir ve çocukları ilk kocanın çocuğu sayılır. İslamiyet bunları kaldırmıştır.

 

2-Bahsedilmeyenlerden bazısı ise aynen veya benzer şekilde emredilmiştir.

 

Tevrat’taki 10 Emir (anne-babaya hürmet ve itaat edeceksin, adam öldürmeyeceksin, zina etmeyeceksin, başkasının malına, ırzına göz dikmeyecek ve çalmayacaksın, yalan şahitlik etmeyeceksin, heykel yapmayacaksın), Kur’ân-ı kerimde de geçer.

 

Hayızlı kadına yaklaşmamak, hayız ve nifastan sonra gusletmek İslamiyette de emredilmiş, leş yemek ve dövme yaptırmak yasaklanmıştır. Faili meçhul cinayetlerde kolektif mesuliyet (kasame), zina mahsulü çocuğun nesebinin reddi (lian) İslâmiyette de kabul edilmiştir.

 

Tesettür ve kadınların başını örtmesi Tevrat ve İncil’de de emrolunmuştur. Tevrat ve İncil’de kabul edilen poligüni (taaddüd-i zevcat), İslâmiyette de meşrudur, ama 4 ile tahdit edilmiştir. Tevrat ve İncil’de din uğruna cihad emredilmiştir.

 

3-Bahsedilenlerden bazısı neshedilmiştir.

 

Tevrat’ta sebt (cumartesi) gününün mukaddes sayıldığını Kur’ân-ı kerim haber vermiş, ama bu hükmü kaldırmıştır. Ruhbanlık, yani evlenmeyip ibadetle meşgul olmak menedilmiştir.

 

Yusuf suresinden anlaşıldığına göre, İsrailoğullarında hırsızlığın cezası, o kimseye el konulmasıydı. Selamlaşmak birbirine secde ederek oluyordu. İslamiyet bunları kaldırmıştır.

 

Mukaddes Tur Dağında Musa aleyhisselama ayak­kabılarını çıkarması emredildi (Tâhâ: 12). Hadis-i şerifte, “Yahudilere benzemeyin. Namazı ayakkabıyla (ayağı örtülü) kılın!” buyuruldu.

 

4-Bahsedilenlerden bazısı emredilmiştir.

 

Abdest, namaz, oruç, zekât ve kurbanın önceki ümmetlerde de bulunduğu Kur’ân-ı kerimde haber verilir. Mamafih bunların şartları ve şekli farklı olabilir.

 

Taammüden katl ve yaralamada kısasın Tevrat’ta geçtiğini Kur’ân-ı kerim beyan eder. Bu hükümler, Müslümanlıkta da caridir.

 

Kur’ân-ı kerim, Nuh aleyhisselamın iman etmeyen oğlunun aileden sayılmadığını söyler. İslâmiyette de gayrimüslim evlat, Müslüman babaya vâris olmaz.

 

Salih aleyhisselam yerden çıkan suyu bir gün mucize deveye, bir gün de halka tahsis etmişti (Kamer: 28). İslâmiyette müşterek mal böyle kullanılır.

 

Erkeklerin sünnet olması evvelki peygamberlerden kalmadır.

 

Yusuf aleyhisselam firavundan kendisini maliye nazırı tayin etmesini istemişti. Gayrimüslimlerden vazife ve memuriyet almanın cevazı buna dayanır.

 

Hazreti Süleyman, babası Hazreti Davud'un (aleyhimesselam) tahtına vâris olmuştu. Monarşinin meşruiyetinin delili budur.

 

Yusuf aleyhisselam, melikin kaybolan su tasını bulana bir deve yükü mükâfat verileceğini ve buna kendisinin kefil oldu­ğunu söyledi. Bu, kefaletin delilidir.

 

Eyyüb aleyhisselam bir sebepten hanımına yüz sopa vurmaya yemin etmişti. Sonra yeminini yerine getirmesi için eline (üzerinde yüz sapı bulu­nan) bir demet alıp vurması ve böylece yeminini yerine getirmesi emrolunmuştur. Bu ise hile-i şer’iyenin delilidir.

 

“İhtilaflılar arasında hükmet­sin diye Davud’u halife yaptık” mealindeki âyet-i kerime, halifenin varlığının ve davalarda hükmetmesinin delilidir.

 

Bir gece bir ko­yun sürüsü bir bağa girerek zarar verdi. Mağdur, Hazret-i Davud’a gelerek koyunların sa­hibinden davacı oldu. O da koyunların zarara uğrayan kimseye tazminat verilmesine hükmetti. Hazret-i Süleyman da koyunların mağdura teslimine, bağlar yeniden yetişene kadar davacının bunların semerelerinden faydalanmasına, bağlar yetişince iadesine hükmetti. Bundan ictihad ile ictihadın bozulamayacağı prensibine, ayrıca mahkeme hükmünün temyiz ve istinafına delil vardır.

 

Yunus aleyhisselam kavmine haber verdiği ilahi azap gecikince, orayı terk ederek bir gemiye bindi. Gemi denizin azgın sularında yüzemeyince denizciler “aramızda efendisinden kaç­mış bir köle var, kur’a atalım da ortaya çıksın” dediler. Kur’a atılınca Hazret-i Yunus’a çıktı ve onu denize attılar. Sonra onu bir balık yuttu. Buradan kura çekmenin cevazına delil vardır. 

 

Eshab-ı Kehf 300 yıllık uykudan uyanınca içlerinden birisini yiyecek almak üzere para verip şehre gönderdi. Vekalet akdi buna dayanır...

 

     ***

 

Bu husustaki tafsilat için bakınız: Ekrem Buğra Ekinci, İslam Hukuku ve Önceki Şeriatler (Arı Sanat Yayınevi)


.

SULTAN VI. MEHMED VAHÎDEDDİN

22 Nisan 2024 02:00 | Güncelleme :22 Nisan 2024 02:22

 

A -

A +

Talihsiz Sultan Vahîdeddin, I. Cihan Harbi’nin kaybedenlerinin başında gelir. Onunla bin yıllık bir saltanat ananesi maziye gömülmüştür...

 

 

Sultan Mehmed Vahîdeddin, Sultan Abdülmecid’in oğullarının en küçüğüdür. 4/I/1861’de dünyaya geldi. 3 aylıkken annesi Gülistû Kadınefendi’yi ve bir ay sonra da babasını kaybetti. Hususi bir tahsil gördü. Fatih Medresesi’ne devam etti. Sultan II. Abdülhamid’in hediye ettiği Çengelköyü’ndeki (şimdi cumhurbaşkanı tarafından kullanılan) köşkünde oturdu.

 

 

 

Enkazın üzerine oturdu

Veliahd iken yaveri Mustafa Kemal Paşa ile beraber, 1916 ve 1917’de Almanya ve Avusturya’ya resmî ziyarette bulundu. İttihatçıların memleketi felâkete sürüklediğini görüyordu. Bu sebeple İttihatçılar onu devamlı göz hapsinde tuttular; hatta bir ara öldürmeye teşebbüs ettilerse de muvaffak olamadılar. 4 Temmuz 1918’de ağabeyi Sultan Reşad’ın vefatı üzerine Sultan Mehmed VI adıyla tahta çıktı.

 

Suriye cephesinin çökmesi üzerine 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi imzalandı. Memleketi harbe sokanlar yurt dışına kaçtılar. “Ben tahtın kuştüyü minderine değil, ateşten külün üzerine oturdum” diyordu.

 

 

 

Sultan Vahideddin'in cülus merasimi

Alternatif hükûmet

Memleketin iyiliği için, İngiltere’nin gururunu okşayan bir siyaset takip etmeye başladı.  Anadolu'ya geçmesi, İstanbul'un ebediyen kaybı demek olacağından, yerinden ayrılmadı. Her ne pahasına olursa olsun sulh yapmak ve yola devam etmek gerekiyordu.

 

İşledikleri harb suçlarının hesabının sorulacağını anlayan İttihatçılar, iktidarı tekrar ele alma mücadelesine girişmişti. Kurdukları milis kuvvetleriyle Anadolu’da kontrolü ele almaya başlamıştı. Bu ise İngilizleri kızdırarak sulhu geciktirebilirdi. Bu işi önlemesi için Alman taraftarı olmadığına herkesi ikna eden Mustafa Kemal Paşa, hükûmet tarafından geniş salahiyetlerle Anadolu’ya gönderildi.

 

O ise tam aksini yaparak bu hareketin başına geçti. Alternatif bir hükûmet kurdu. Sovyetlerin, Anadolu’da istediğini bulamayan İtalyanların, ardından İngilizlerle ters düşen Fransızların desteğini aldı. Halk harbden ve İttihatçılardan yılmıştı. Anadolu’nun her tarafında Ankara’ya karşı çıkan Padişah yanlısı isyanlar, kanlı bir şekilde bastırıldı.

 

İstanbul, halifeye isyan olarak gördüğü bu hareketi ne yaptıysa engelleyemedi. Yunanlıların milislerin tahrikiyle Ankara önlerine kadar gelmesi üzerine işi oluruna bıraktı. Etrafındakiler, millîcilerin sadakatine, zafer kazanılınca gelip tekmil vereceklerine onu ikna ettiler.

 

 

 

Parçala hükmet!

Padişah, 11 Mayıs 1920’de paraf edilen Sevr Muahedesi’ni imzalamadı. Dünyanın çeşitli beldelerinde yaşayan Müslümanlar halifeye sadakatlerinden dolayı millîcilere yardım yağdırdılar.

 

Padişah’ı iş birlikçi göstererek amme vicdanındaki yerini sarsmayı hedefleyen İngiltere, istese Anadolu hareketini tesirsiz hâle getirebilirdi. Fakat her zamanki ‘Bekle, gör!’ ve ‘Parçala, hükmet!’ politikasını takip etti. Sömürgelerinde milyonlarca Müslüman yaşadığı için halifeden kurtulmak işine geliyordu. Üstelik Türkiye, artık Sovyet tehlikesine karşı bir tampondu.

 

Başta halkın desteğini alabilmek uğruna her zaman Padişah’a hürmetkâr davranan, tek vazifesinin saltanat ve hilafeti kurtarmak olduğunu deklare eden Ankara hükûmeti, 1922’de nihai zaferin kazanılması üzerine, politikasını değiştirdi. Saltanat ve padişah aleyhine neşriyat vesilesiyle amme efkârı hazırlandı.

 

 

 

Sultan Vahideddin Malta'da

 

 

 

Oldu-bitti

Padişah’ın yerinde kalması Ankara’nın otoritesinin sönmesi demekti. Bu ise, kabul edilebilecek şey değildi. Meclis reisi Mustafa Kemal Paşa, “Buradakiler bu oldu-bittiyi kabul ederse ne âlâ! Aksi takdirde bu iş yine olacak, ama ihtimal bazı kafalar kesilecektir” şeklindeki tarihî konuşmasını yapınca, Meclis yelkenleri suya indirdi. 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı.

 

Padişah’ta sadece halife sıfatı kaldı. İçeriden ve dışarıdan baskılar dayanılmaz dereceye geldi. Gazetelerde her gün aleyhte ve hakaretâmiz yazılar neşrediliyordu. Saraya tehdit mektup ve telgrafları yağıyordu. Meclis, Padişah’ı vatana hıyanet ile itham eden teklifi kabul etti. Hâlbuki anayasa gereği padişah hükûmet icraa­tından mesul değildi.

 

Nureddin Paşa, yazılarında Ankara’yı tenkit eden Mülkiye profesörü ve Dâhiliye Nâzırı Ali Kemal Bey’i 5 Kasım’da askerlere linç ettirdi. Saltanata sadık kişilerin hepsi memleketi terk etmeye başladı. Ankara, İstanbul’daki komiser Refet Paşa’ya şifreli bir telgraf göndererek, Padişah’ın memleketten ayrılmak isterse linç edilmesi talimatını verdi.

 

Artık Ankara’yı muhatap alan İngiltere, Padişah’ın İstanbul’dan ayrılmasını istiyor; fakat onu kaçırmış rolüne düşmekten korkuyordu. Bunun için, talep kendisinden gelmiş gibi yapmaları icap ediyordu. Şehirden ayrılması için Padişah’ı tehdit ediyordu. Böylece onu Ankara’ya karşı koz olarak elinde tutacaktı.

 

 

 

Yeni sayfa

Emniyette olmadığını anlayan Padişah, siyasî bir buhrana ve iç harbe sebep olmak istemedi. Yurt dışında faaliyette bulunup, her şeyi değiştirmek ihtimali vardı. Kendisi için hiçbir kıymet ifade etmeyen hayatını kurtarmak için değil, sadece şeref ve haysiyetini korumak için, “Hicret, Peygamber’in sünnetidir” diyerek yurdunu terk etti.

 

17 Kasım 1922 Cuma sabahı yanında 10 yaşındaki oğlu Ertuğrul Efendi ve 9 kişilik sadık bendegânı bulunduğu hâlde, başka vasıta olmadığı için bir İngiliz zırhlısına binerek İstanbul’u terk etti, daha doğrusu götürüldü. Sahneden uzaklaştırılması, atacağı radikal adımlarda Ankara’nın elini güçlendirdi.

 

Bu işe en çok sevinen, başta İngiltere olmak üzere emperyalist devletler oldu. Lord Curzon der ki: “Sultan’ı İstanbul’da bıraksaydık, yeniden İslâm kahramanlığı rolü üstlenmesine; Fas’tan Afganistan’a kadar Suriye’ye kadar Müslümanları teşkilatlandırmasına kim engel olacaktı?”

 

 

 

Sultan Vahideddin'in Şam'daki kabri

Paratoner

Dünya Müslümanları hadiseyi hayret ve üzüntüyle karşıladı. 1923 başında Hicaz’a giden Padişah, Şerif Hüseyin’den hüsn-i kabul gördü. İslâm âlemine bir beyanname neşrederek, olup bitenlerin içyüzünü ifşa etti.

 

Hicaz, Mısır, Kıbrıs veya Filistin gibi Müslüman bir memlekette yaşamak talebi, İngilizlerce reddedildi. İngiltere Padişah’ın 22 bin liralık banka hesabını bloke etti. Gençliğinden tanıdığı İtalya Kralı’nın daveti üzerine San Remo’da yerleşti. Hatıralarını yazdırmaya başladı.

 

Tahtını tekrar ele geçirmek için ümitsizce teşebbüslere girişti. Hilafetin kaldırılması ve hanedanın topyekûn sürgün edilmesi üzerine sukut-ı hayale uğradı ve tamamen inzivaya çekilerek 1926 senesinde vefat etti. Yanındaki para bitmiş; madalyalarını bile satmıştı.

 

Yastığının altından parasızlıktan alınamamış ilaç reçeteleri çıktı. Esnafa borç yüzünden tabutuna haciz konuldu; cenaze günlerce kaldırılamadı. Sağdan soldan toplanan paralarla borç ödenebildi. Naaşı Şam’a götürülüp defnedildi.

 

“3 hatam vardır: Tahta çıkmak, etrafımdakileri dinlemek ve halkın sadakatine güvenmek” demiştir. 4 senelik saltanatını şöyle tasvir eder: “Milleti korumak için paratoner vazifesi gördük. Mukadderat böyleymiş!”

 

 

 

Yaparsa o yapar!

Sultan Vahîdeddin zeki ve çabuk kavrayışlıydı. Sakin, sabırlı, ciddî ve tedbirli idi. Az konuşurdu. Mütevazı ve iktisatlı bir yaşantısı vardı. İyi kalbli ve nazikti. Dışarıya karşı ağır başlı, soğuk bir imaj verirdi. “Kısas dışında idam cezalarına karşıyım” sözü hem yumuşak kalbinin hem de iyi bir idareci oluşunun işaretidir.

 

Sultan II. Abdülhamid en çok bu kardeşini severdi. “Vahîdeddin Efendi devleti iyi idare eder. Şayet ona da mâni olurlarsa, ailemiz dağılır” derdi. Sultan Hamid’den sonra Sultan Vahîdeddin tahta çıksaydı, felâketlerin önüne geçip, devleti asrın güçlü devletleri arasına sokacak kudret ve kıymette idi.

 

Hattat ve şairdi. Fıkıhta ihtisası vardı. İyi derecede Arabi, Farisi ve Fransızca bilirdi. Babası gibi Nakşibendi olup, Gümüşhânevi tekkesinden Ömer Ziyâeddin Dağıstanî’nin muhibbiydi.

 

Oğlu Ertuğrul Efendi genç yaşta Mısır’da vefat etti. İki kızından Ulviye Sultan, Sadrazam Tevfik Paşa’nın oğlu ile evliydi. Subay olan kocası habersizce Ankara hareketine katılınca, ayrıldı. İkinci kızı Sabiha Sultan’a Mustafa Kemal Paşa talip olmuş, ama kabul edilmemişti. Amcazadesi Şehzade Ömer Faruk Efendi ile evlendi.

 

Eşi az görülebilecek kadar namuslu olduğu, vatanından koparken yanında pek cüzi şahsî varlığından başka bir şey götürmeyişi, hatta son maaşını da “O ay çalışmadığı” gerekçesiyle hazineye iade edişinden bellidir.


.

RÜYALAR ve İSTİKAMET

29 Nisan 2024 02:00 | Güncelleme :30 Nisan 2024 11:20

 

A -

A +

İmam-ı Buharî hazretleri. topladığı hadisleri yazmadan evvel gusledip iki rekat namaz kıldıktan sonra istihâreye yatardı. Rüyasında bu sözün Resulullah’a ait olduğuna dair bir işaret görmedikçe kitabına yazmazdı.

 

 

 

Eskiden halk gördüğü müjdeli rüyaları hükümdara arz eder, mukabilinde atiyye (ihsan) alırdı. Şark edebiyatında hâbnâme adında, fikirleri rüya formunda anlatan eserler vardır.

 

Veysî, 1608’de rüyasında İskender-i Zülkarneyn’i görmüş, ondan memleketin ıslahına dair aldığı tavsiyeleri zamanın padişahı Sultan I. Ahmed’e anlatmak üzere bir Hâbnâme yazmıştır. Rüyada iki padişah görüşmüş, tek kurtuluşun şeriatın sağlam ipine yapışmak olduğu anlaşılmıştır.

 

Hâb, uyku demektir. Ziya Paşa’nın Hâbnâme ve Namık Kemal’in Rüya isminde hürriyetçi fikirlerle yazılmış kitapları meşhurdur...

 

Filibeli Ahmed Hilmi’nin A’mâk-ı Hayal isimli tasavvufi romanı, Raci Efendi’nin 7 günlük rüyaları üzerine kuruludur. Alman şarkiyatçı Annemarie Schimmel’in Die Träume des Kalifen (Halife’nin Rüyaları) kitabı emsalsizdir (1997).

 

 

 

Rüyaya yatan yanılmaz

Mümine, bir karar vermeden evvel istişâre ve istihâre etmesi tavsiye edilmiştir. Hadis-i şerifte, “İstihâre eden yanılmaz, istişâre eden pişman olmaz” buyuruldu. İstihâre, kelime olarak hayır istemek manasına gelir. Rüyaya yatmak da derler. Incubatio adıyla eski cemiyetlerde de vardı. Duadan sonra, mukaddes bir yere uzanır, ilham beklerdi. Resulullah’ın dedeleri, rüyalarında ahir zaman peygamberinin nurunu görürdü.

 

İslâm kültüründe istihâre, bir işin, hakkında hayırlı olup olmadığını anlamak için, abdest alıp iki rek’at namaz kıldıktan sonra bu hususta bildirilen duayı okuyarak o işle alâkalı rüya görmek üzere hiç konuşmadan uykuya yatmaktır. Yeşil, beyaz veya berrak su görmek, hatta hiçbir şey görmeyip, uyandığı zaman o işi yapmaktaki şevkinin artması hayra; kırmızı ve siyah ya da bulanık su, şerre yorulur.

 

İstihâre yapıp hayırlı netice almadan kimse dervişliğe kabul edilemez. Dervişin gördüğü rüyalar, tasavvuftaki hâllerine ve derecesine işaret ettiği için, bunu hocasına anlatır, o da bu rüyalara göre dervişin terbiye usulünü tayin ederdi. Çünki Müslüman için sahih rüya, ilahi bir irtibatı temsil eder. Sultan III. Murad, mürşidi Şeyh Şücâ’ya yazdığı rüyalarını Kitabü’l-Menâmât’ta toplamıştır.

 

 

 

Askıdaki rüya!

Rüya tabir edilmedikçe fazla bir şey ifade etmez. Rüya tabiri dinen makbul bir ilimdir. Eskilerin rüya anlatılınca ilk sözü “Hayırdır inşallah” olurdu. Çünki rüya nasıl tabir edilirse öyle çıkar. Böyle deyince hayra yorulmuş olur.

 

Dayım cepheye gideceği gece odasının kirişinin çöktüğünü görmüş ve ölümüyle tabir etmiş. Annesi, rüyayı başka yere yormak istemişse de ilk tabir edildiği gibi çıkmış. Afyon cephesinde şehit düşmüş.

 

Binaenaleyh rüya tabiri ve tevili pek mühimdir. Bazıları rüya, tabiri ile düşer, demişlerse de bu, hakkıyla ve usulüne uygun tabir içindir. Yoksa cahil ve rüya tabirine vâkıf olmayan kimsenin, tabire değmez demesiyle düşmez.

 

Firavunun rüyası, evvelemirde çağırdığı tabircilerin, edgasü ahlâmdır demeleriyle düşmemiş; Hazreti Yusuf’un tabiri istikametinde aynen zuhur etmişti.

 

Muabbir (tabirci) olan zât, âlim, fatin, zeki, yalandan kaçınan, güzel amelli, dindar, tabir usulüne vâkıf olmalıdır. Rüyayı görenin ve zamanın hâline göre tabir edebilmeli, âyet, hadîs ve âlimlerin görüşlerinden buna delil çıkarabilmelidir.

 

 

 

İbnü’l-Arabi ve tren

İnsanın gördüğü rüyayı her rast geldiğine söylemesi doğru değildir. Görülen her rüya, tabirciye bile söylenmez ve tabir edilmez. Bilhassa düşmana, hasetçiye, cimriye rüya tabir ettirmek münasip değildir.

 

Yukarıdaki vasıfları haiz bir tabirci yoksa, insan rüyasını her hâlde hayra yormak suretiyle kendi kendine tabir etmeli yahut muteber bir tabirnameye bakıp gördüğü rüyaya yakın bir tabire göre tefsir etmelidir.

 

Kenzü’l-Menâm vaktiyle en muteber tutulan tabirnamelerdendi. Nablusî hazretlerinin tabirnamesi de Sultan Hamid zamanında Türkçe’ye tercüme olunmuştur. Piyasada XIII. asırda yaşamış Muhyiddin Arabî hazretlerine nispet edilen tabirnamede tren rüyası geçer. Nablusî’de baykuş rüyası şerle tabir edilmiştir, zira Türk folklorunda böyledir. Hâlbuki Nablusî, Şam’da yaşamış bir Arap âlimidir.

 

XIX. asırda Avrupa’da da rüya tabirnameleri çok popülerdi. İngiltere’de kapı kapı dolaşan seyyar satıcılarca ya da panayırlarda satılırdı.

 

Dünyada görülmesi muhtemel her rüyayı tabirnamelerde aynen arayıp bulmak imkânsızdır. Çünki çeşit ve şekli milyonlara varan rüyaları tabirnamelere koymak imkânı yoktur.

 

 

Yol gösteren rüya

Resulullah efendimiz, “Kim beni rüyasında görmüşse, gerçekten beni görmüştür, çünki şeytan benim suretime giremez” buyurmuştur. Ancak ulema, bu hitap, onun suretini iyi tanıyanlar içindir; başkalarını şeytan aldatabilir, der.

 

Sahih rüya bazen ilim yolcusuna istikamet gösterir. Rivayet edilir ki, Buharî hazretleri, uzun mesai sarf ederek 600 bin kadar sahih hadîsi bulup ezberlemiş, her birisini yazmadan evvel gusledip iki rekat namaz kıldıktan sonra istihâreye yatmış; rüyasında bu sözün Resulullah’a ait olduğuna dair bir işaret görmedikçe kitabına yazmamıştır.

 

Birisi rüyada Resulullah’ı görüp, hastalığından şikâyet etti. “Lâ ve lâ’ya sıkı sarıl!” buyurdu. Şaşkın hâlde bunu İbn Sîrîn’e anlattığında, “Zeytinyağı ye! Çünki Allah, onun için lâ şarkıyyetin ve lâ garbiyyetin buyuruyor” dedi (Nur: 35).

 

İmam Eş’arî, Mutezile mezhebinde iken, 40 yaşında Cenab-ı Peygamber’i rüyasında görerek ikaz olunmuş, tövbe ederek Ehl-i sünnete dönmüştür. Bu yolu bıraktığını da herkese ilan etmiştir.

 

Üç parmağının yırtık olması hâlinde mest, mest olmaktan çıkar. İbn Âbidin, üç parmak kadar incelmesi hâlinde mestle bir fersah yürünemeyeceği için, mest olmaktan çıkıp çıkmayacağını düşünürken, 1234 Zilkade’sinde rüyasında Resulullah’ı görüp meseleyi sormuştur. Resulullah kendisine, “Mest, üç parmak mikdarı incelirse, meshe mânidir” buyurmuştur.

 

 

 

Korkulu rüya görmektense…

Bir kimse çirkin ve korkulu bir rüya görünce, uykudan uyanınca sol tarafına hafifçe "tu, tu" ederek Euzü billahi mine’ş-şeytâni’r-racîm, ya Rabbi bu rüyanın şerrinden sana sığınırım, denir. Böyle rüya kimseye söylenmez ve tabire kalkışılmaz. “Korkulu düş görmekten, uyumamak yeğdir” derler.

 

Kâbustan korkanlar, bakla, sarımsak gibi gıdalar yemeyip abdestli uyur. Halk arasında karabasan denen ve insanın göğsüne binen hayali varlıklara, Roma’da erkekse incubus, dişiyse succubus denirdi ve uyuyanla birleştiğine inanılırdı.

 

Kan görmek, rüyayı ifsad eder, yani artık tabire kalkışılmaz. Nitekim başının kesildiğini ve ardından koştuğunu gören adamın rüyasını Resulullah şeytanî diye vasıflandırdı.

 

 

 

Yalanın en büyüğü

Bazen insan gördüğü rüyayı yine uykudayken birine tabir ettirir. Bu tabir doğru ve sahih bir tabirdir. Uyandıktan sonra onu muabbire tabir ettirmeye lüzum yoktur.

 

Hadîs-i şerifte, “Rüyada görmediğini gördüm diye anlatmak yalanın en büyüğüdür” buyuruldu. Yani iyi bir mümin, rüya uydurmaz.

 

Emeviler hakkında pek çok menfi propaganda yanında, aleyhlerinde uydurulmuş, hatta Resulullah’a atfedilmiş rüyalar da çoktur. Güya minber-i nebevinin etrafında gördüğü maymunlar, Emevilermiş.

 

Bir ara İspanya’ya hâkim olan Berberi emîri İbn Tumert (v. 1131), bidat ehli idi. İlim sahibi bir adamına, cahil bir derviş kılığına girip; rüyasında iki melek gördüğünü, kalbini ilim ve irfanla doldurduğunu herkese anlatmasını istedi. Buna inanacak çok ahmak buldu. Böylece sapkın fikirlerini kolayca yayabildi ve dört mezhebi yasakladı. Endülüs’ün yıkılması böyle başlamıştır.

 

 

 

Cevap veriniz!

İmam-ı Mâverdî, "Edebü’d-Dünya ve’d-Din" kitabını Resulullah’ın rüyada tavsiyesiyle yazdığını; İbnü’l-Arabî, Füsûsü’l-Hikem’i rüyasında Resulullah’ın talim ettiğini söyler. İmam-ı Şa’rânî hazretleri, Letâifü’l-Minen kitabında, yaptığı hatalara ikaz edildiği rüyalarını anlatır.

 

Merinî hanedanından bir Fas sultanı, Hicaz’da sadaka dağıtır. Dinî hayatını beğenmediği için seyyid bir gence vermez. Rüyasında Hazret-i Fatıma, “Cüzzamlı da olsa burun senindir” diye sitem eder. 

 

Şeyh Hamdullah rüyasında Hazreti Hızır’ı görmüş; ona kamış kalemleri kesmenin yeni bir usulünü göstermiş, böylece Şeyh, harflerin çok hafif sola eğildiği kâğıt üzerinde âdeta parmak ucunda sekiyormuş gibi göründüğü nesih tarzını inkişaf ettirmiştir.

 

Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri gençliğinde ramazan günü bir rüya gördü. Resulullah yüksek bir taht üzerinde oturduğu hâlde, birisi gelip bir hayız suali sordu. Hafif sesle, “Şeriat sahibi hâzırdır!” diye cevap verdi. Resulullah bunu işitti ve “Cevap veriniz!” diye üst üste iki kere emir buyurdu. Babası bu rüyayı, din meselelerini tebliğe memur olduğu şeklinde tabir etti. Zira hayız, fıkıh meselelerinin en zorudur.

 

     ***

 

EVLİLİK REHBERİ

 

Yeni kitabım çıktı.

 

(Arı Sanat Yayınevi)


.

OSMANLI HANEDANINA SÜRGÜNDE BİLE TAKİP!

6 Mayıs 2024 02:00 | Güncelleme :6 Mayıs 2024 02:17

 

A -

A +

Osmanlı hanedanı mensupları nerede yaşadıklarını ve devrin icaplarını gayet iyi anlamışlar. Ne yapıp ne söyleyeceklerini iyi bilmişler.

 

 

 

Cumhuriyet Hakkındaki Görüşünüz?

 

Osmanlı hanedanından olanlara her zaman ve zeminde sorulan klişe sualdir: “Cumhuriyet hakkındaki düşünceniz nedir?” Ailesini yetmişlik ihtiyarından beşikteki bebeğine kadar topyekûn vatandaşlıktan çıkarıp yurdundan süren, mallarını iç edip sefalete mahkûm kılan bir sistem ve onun mensupları hakkında ne desin?

 

 

İç dünyasında neyin ne olduğunu gayet iyi bilen bu insanlar, samimi hislerini ancak hususi muhitlerinde dile getirir. Aklıselim ve nezaketleri bunları ulu orta ifşa etmeye mânidir. Tanıdığımız hanedan ferdlerinin hemen hepsinde bunu bizzat müşahede etmişizdir. Yazdıklarını ve söylediklerinin satır aralarını okuyabilenlere bunlar gizli değildir.

 

Hanedan reisi Şehzade Osman Ertuğrul Efendi, “Hanedan memlekette kalsaydı, Ankara, yapmak istediklerini yapamazdı” sözüyle mevzuyu zekice bağlamıştır. Âdeta itiraf almak maksadıyla sorulan bu tip suallere karşı cevapları ustaca birer rüşvet-i kelâmdan ibarettir.

 

 

Aman dikkat?

Bazıları sürgünde iken bile temkinli davranıp inkılapçılara sempatik görünerek vatanlarına dönebilmeyi umardı. Faruk Efendi, şehzadelere, “Aman fes giymeyin! Bizi fesli gördükçe Ankara’nın hıncı artar” derdi.

 

Zeki ve asil oldukları için, başlarına gelenlerin kazandırdığı realistlikten ötürü, hiçbir zaman politika ile meşgul olmamış, kendilerini müşkül vaziyete soka­cak söz ve hareketlerden azami surette kaçınmışlardır. Zira sürgün bittikten sonra bile mimli insanlardır.

 

Dönüş izni verildikten sonra bazı ferdleri sürgün korkusunu iliklerinde hissetmiştir. İki sürgün yaşayan Neslişah Sultan, Mih­rişah Sultan’ı, “Aman hilâfetçilerle görüşme! Sonra bizi tekrar kovduracaksın” diye ikaz etmiştir. Mamafih “Güzel olan ne varsa dedelerim yapmış” diyecek kadar temyizde mahirdir.

 

Bunların hâlihazırdaki Garplı görüntüsüne aldanmamalıdır. Olup bitenlerin bir gardırop inkılabı olduğunun farkındadırlar. Hemen hepsi demokrasiye ve insan haklarına bağlı, estetik cihetleri güçlü, zevkiselim sahibi samimi insanlardır.

 

 

 

Ne yazık!

Sultan Vahîdeddin’in kızı ve sırdaşı Sabiha Sultan, babasının cenazesi münasebetiyle Suriye’de bulunan zevci Ömer Faruk Efendi’ye yazdığı mektuplardan 1 Haziran 1926 tarihli birinde İzmir suikastını telmihen diyor ki:

 

“Bu kadar mükemmel hazırlanan bir işin adem-i muvaffa­kiyete uğraması cidden şayan-ı teessüf! Memleketin şüphesiz en güzide kısmını teşkil eden bir kısım muhalifîn bu fırsatla ortadan kaldırılırsa ne yazık, ne yazık!”

 

Hanzade Sultan, annesi Sabiha Sultan'a hatıralarını yazmasını teklif ettiğinde, “Hayır, bir mesele çıkarmak istemem. Bizim devrimiz bitti. Türkiye’deki insanların kavga etmesini istemem. Bırakalım her şey olduğu gibi kalsın” demişti.

 

 

İçerideki casus!

Sultan Vahîdeddin sürgüne çıktıkları zaman, Ankara hükûmetinin yaptığı muamelenin haksızlığına dikkat çeken beyannameler neşretmiştir. Kısa bir zaman sonra ortalığın yatışacağı ve tekrar memleketine döneceği ümidini taşı­yordu.

 

Malta ve Hicaz’daki hayatı sırasında İngilizlerin sal­tanat ve yeni Türkiye hakkındaki hakikî niyetlerini anlayınca, hele halifelik kaldırılıp hanedan hudut harici edilince, bu ümidini tamamen kaybetti.

 

Buna rağmen Ankara, hiç ihtiyaç yokken, padi­şahın yaşadığı San Remo şehri yakınındaki Cenova’da istihbarat faaliyetinde bulunmak üzere konsolosluk açmıştır. Padişah’ın maiyetindeki Sertabip Reşad Paşa, Tütüncübaşı Şükrü, hatta Zeki Bey Ankara tarafından elde edilmişti. Ankara’ya rapor verirlerdi. Reşat Paşa ve bilahare Zeki Bey utançlarından intihar ettiler.

 

 

 

Yaşa ey şanlı ordu binler yaşa!

Hanedan, kendisine yapılan haksızlığı açıkça dile getirdi. Ama hiçbiri sürgünde iktidarı tekrar ele alabilmek hususunda bir siyasi faaliyette bulunmadılar. Zaten vatanda iken bile zengin ve politik şahsiyetler değillerdi. Bu sebeple böyle bir faaliyet yürütme imkânından mahrumdular.

 

Saltanat ve hilâfetin kaldırıl­ması, hanedanın sürgünü, zaten müttefiklerin arzusu olduğu için, onlar istemedikçe böyle bir teşebbüse kimse geçemeyeceğinden dolayı, Ankara’nın bu hususta endişe taşıması yersizdi.

 

Sultan Vahîdeddin’in torunu Hümeyra Hanım­sultan, San Remo’da iken, Ankara kahramanları hakkındaki bir marşa dair dedesi Sultan Vahîdeddin ile arasında geçen hadiseyi, bu korkudan ötürü, tersine çevirerek anlatırdı.

 

Hâlbuki bir tarih mecmuasına verdiği mülâkatında “Saltanata karşı duygularınız?” sualini şöyle cevaplamıştır: “Şimdi ‘sen nesin?’ diyorlar. ‘Ben royalistim’ diyorum. Ama çok geniş manada, bir restorasyon hevesim olduğundan değil. Benim sempatim kraliyet ananelerinedir. (Gülerek) Futbol takımlarını bile öyle tutarım. Hollanda’yı, İngiltere’yi tutuyorum, sırf kraliyet takımı diye. Bunu kimse benim içimden alamaz ki... Ama bugün Türkiye’de cumhu­riyetten başka bir şey olacak deseler aklım ermez.”

 

 

Siyaset yasağı

Halife Abdülmecid Efendi’nin beyannamesinden fevkalâde rahatsız olan Ankara hükûmeti, İsviçre’ye nota vererek halifenin siyasi faaliyetlerine ve beyanat vermesine engel olunmasını istedi. Halife, İsviçre’de yaşayamayacağını anlayınca, yine siyasi faaliyette bulunmamak şartıyla kendisini kabul eden Fransa’ya geçti.

 

Ankara, sabık halifeyi kontrol etmesi için, yakında Marsilya konsolosluğu olmasına rağmen, Nice’e bir konsolosluk açtı. Devlet arşivi, buradan gönderilen ve Halife’nin, hakikatte sefalet içinde yaşayan hanedan mensuplarıyla siyasi işler çevirdiği, halifeliği satmak istediği gibi saçma sapan muhtevalı raporlarla doludur.

 

Halife’nin bir câmi açılışı vesilesiyle Londra’ya gitme ve kralla da görüşme ihtimali işitilince, Ankara, İngiltere hükûmetinin vize vermemesini resmen temin etti. Halife’nin Kudüs seyahati de böyle engellendi.

 

 

 

Korkutan evlilikler

1925 tarihinde Şark vilâyetlerini saran Şeyh Said hâdisesi es­nasında, Şam’da kendi hâlinde yaşayan Şehzade Mehmed Selim Efendi’nin sınıra uzak bir yere naklini Ankara Fransa’dan istedi. Şehzade, ikinci bir sürgün yiyerek, Şam’dan Beyrut’a nakledildi. Yine Haleb’de yaşayan Şehzade Ahmed Nihad Efendi de Beyrut’a nakledildi.

 

Cumhuriyet hükûmetinin İskende­riye’deki konsolosluğuna ve Kahire’deki sefaretine, İskenderiye’de yaşayan Şehzâde Ömer Faruk Efendi hakkında “müteyakkız” [uyanık] bulunmaları hususunda Ankara’dan talimat gelirdi. Ömer Faruk Efendi, cum­huriyet hükûmetinin en çok çekindiği şehzâdelerdendi.

 

Hanedan efradının, bazı Müslüman hanedanlarla yaptığı evlilikler de Ankara’yı her zaman endişeye sevk etmiştir. Zira bu evlilikler, hanedanı, hem siyasi, hem sosyal, hem de ekonomik cihetten güçlendirme ihtimali taşıyordu ki, bu, Ankara’nın en korktuğu şeydi.

 

Halife Abdülmecid Efendi’nin kızı Dürrişehvar Sultan’ın, İngiltere’ye tâbi Hindistan hükümdarlarından Haydarâbâd Nizâmı’nın oğlu ile 1931’de yaptığı evliliği Ankara protesto etmiş; Londra, evli­liğin siyasi ciheti olmadığı hususunda teminat vererek ortalığı yatıştırmıştı.

 

Sultan Hamid’in oğlu Âbid Efendi’nin, Arnavutluk Kralı Ahmed Zogu’nun kız kardeşi Prenses Seniye ile evlenmesi, Ankara ile Tiran arasında diplomatik kriz doğurmuştu. Zira Kral’ın çocuğu yoktu ve kız kardeşi, dolayısıyla Âbid Efendi, tahtın vârisi idi. Tiran, bu evlilik sebebiyle, Ankara’ya teminat vermek zo­runda kalmıştır.

 

Mediha Sultan’ın torunu Bahaddin Sami Bey, tercüman olarak İngiliz askeriyesinde memuriyet talep etti. “İngiliz hükûmetinin, Osmanlı saltanatına dönüş ümidi taşıyan bir aileye destek vermesi mahzurludur” gerekçesiyle reddedildi. Çünki Türkiye Başvekili Şükrü Saraçoğlu, buna dair İngiliz hükûmetine 1940 tarihinde gayriresmî bir nota göndermiştir.

 

 

 

Sultanları boğdular

 

 

Resmî ideolojin hanedana menfi bakışı senelerce değişme­miştir. Sürgün kararının kaldırılmasından sonra bile Türkiye’de yaşayan hanedan ferdleri bu mensubiyetlerini yıllarca sak­lamak mecburiyetinde kalmışlardır. Mekteplerde, atalarının aleyhinde söylenenler, edilen hakaretler, bu çocukların zihniyetinde sarsın­tı meydana getirmiştir.

 

Cemile Sultan’ın torunu Vildan Hanım, 1930’larda Kızıltoprak Enver Paşa ilk mektebinde iken dillerde dolaşan bir şarkının ‘Düşmanları koğdular, sultanları boğdular’ mısraını duyunca, ağlamaya başlıyor. Sürgün edilen büyükanne ve dedesi gözünde canlanıyor.

 

Neyse ki hocası insaflı biriymiş ki, bu sınıfta o şarkıyı bir daha söyletmiyor. (Memet Fuat, Gölgede Kalan Yıllar) Benzer hâdiseleri Fatma Sultan’ın torunu Resan ve Zekiye Sultan’ın torunu Yasemin Hanım da anlattı; ama onların hocaları insaflı davranmamıştı


.

EVLAT BABANIN SIRRIDIR

13 Mayıs 2024 02:00 | Güncelleme :13 Mayıs 2024 03:31

 

A -

A +

Baba, senede bir gün hatırlanır, ama insanların maddi ve manevi hayatında çok güçlü bir figür olduğu inkâr edilemez. Psikologlar bu figürün kız ve oğlanda büyük rol oynadığından bahsediyorlar.

 

Kur’ân-ı kerimde anneler, 'çocuk yetiştiren tarlalara' benzetilmiştir. Tarlanın yeşerttiği tohum ise babadan gelir. Bu sebepledir ki, nesep ilminde soy babadan yürür. Mert, cömert ve merhametli kişilere 'baba adam' denir. Birinden iyilik gören, “Bana babalık yaptı” der. Kerim devlete “Devlet baba” derler.

Din, babaya kayıtsız şartsız hürmeti, hatta babasının dostlarına bile yakınlık göstermeyi emreder. Oğul, babasının hücrelerine sinmiş hususiyetlerin sahibidir. Kalbindeki tevhid inancının mümessilidir. Nesillerden beri devam eden dünya tecrübesini öğrettiği talebesidir. Onun varlık sebebidir. Vefatından sonra da ismini ebediyen yaşatacak bir vâristir. Eski milletlerde çocuğu olmayanlar, aileye hizmetin devamlılığı için, mutlaka bir oğlanı evlat edinirdi.

İşte bunun içindir ki Cenab-ı Peygamber “el-Veledü sırru ebihi”, yani “Oğlan babasının sırrıdır” buyurdu. Doğduğunda babanın ruh hâli oğlun karakterine tesir eder. Doğduktan sonra da verdiği terbiye ve kazandığı kültür ile, oğlan babasının sırrını açığa çıkarır.

Roma’da pater familias (aile babası) yanında aile ferdleri bir hiçti. İskender’e sormuşlar, “Hocana niçin babandan çok tazim ediyorsun?” Cevabında: “Babam beni semadan yere indirdi. Hocam beni yerden semaya kaldırıyor” demiş. Şu hâlde oğluna ilim öğreten baba, her türlü tazime layıktır. Dinler babaya hürmeti emreder.

Oidipus kompleksi

Babalar ile kızlar arasında benzersiz bir yakınlık ve mükemmel bir ahenk vardır. Ama babalarla oğullar, annelerle kızlar arasındaki münasebet hep problemli olmuştur.

Teb Kralı Laios, kendisini öldüreceği kehaneti üzerine oğlu Oidipus’u kurtlara yem olması için ormana attırdı. Bir çoban bulup büyüttü. Sonra bilmeden babasını öldürüp annesiyle evlendi. Freud, oğulun annesini sahiplenerek babasına düşmanlık hissi ve fantezisine sahip olduğunu söyler. Bu, psikolojide 'Oidipus kompleksi' diye bilinir.

Kızlar, evlendiği zaman kolay kolay mutlu olamaz. Zira evleneceği erkeğin babasına benzemesini ister. Bu da çok düşük ihtimaldir. Kimse kimsenin yerini tutamaz. Aslında kadınlar da erkekler de birbirinin aynısıdır. Ama kadınlar, hakikatte babalarının kendilerine duyduğu sevgiyi aramaktadır.

Gölgede kalan oğullar

Oğul küçükken babasını gözünde çok büyütür. Onu rol modeli olarak görür. Dışarı çıktıkça babası gözünde küçülür. Âdeta düşmana dönüşür. Yaşı ilerledikçe olgunlaşır, baba tekrar eski mevkiine döner.

Babalar oğullarına, yapamadığı, hayal ettiği şeyleri yapma vazifesi yükler. Hatta komplekslerini ona aksettirir. Ebeveynler çocukları hakkında objektif olamaz. Ama kendisini bile iyi tanımayan birinden çocuğunu tanımasını beklemek de abes olur.

Oscar Wilde der ki: “Bütün kadınlar nihayet annelerine benzer. Bu onların dramıdır. Erkekler böyle değildir. Bu da onların dramıdır.”

Bazı babalar çok alakasızdır, çocuk babasına yaranmak için çaba harcar. Bazı baba aşırı alakalıdır, çocuk pısırık olur. Baba çok muvaffak ve parlak ise, evlat gölgesinde kalır. Sultan II. Selim, yüksek meziyetli olduğu hâlde, babası Sultan Süleyman’ın gölgesinde kalmıştır.

Düşmanımın düşmanı

Melankolik olduğu için olsa gerek, bazı gençlerin çok tuttuğu Çek yazar Franz Kafka’nın babası çok muvaffak ve sağlıklı bir adamdı. Kafka ise hem bedenen hem de ruhen hastalıklıydı. Babasıyla araları hiç iyi değildi. 'Babaya Mektup' eseri meşhurdur. Babasını geçemediği için ondan nefret ettiğini, onu öldürmeyi bile düşündüğünü anlatır.

Halikarnas Balıkçısı buna muvaffak olmuştur. 23 yaşında iken ecnebi karısı yüzünden münakaşa giriştiği babası Şakir Paşa’yı öldürerek 15 sene kürek cezasına konmuştur.

Hadis-i şerifte “Evlâdünâ ekbâdünâ” (Oğullarımız ciğerlerimizdir) buyuruldu. Kadıköy Müftüsü Seyyid Mekki Efendi, latife yollu, şu ilaveyi yapardı: “Sıgâruhum umerâünâ kibâruhum a’dâünâ.” Yani, küçükleri amirimiz, büyükleri düşmanımızdır.

Bu sebeple sağlıklı çocuk yetiştirme baba ve anneden ziyade dede ve nine sayesinde olur. Böylece hem kültür aktarılır hem de babayla çocuk yüzgöz olmaz. Dedeler torunlarını oğullarından çok severler. Herhâlde, düşmanın düşmanı dost sayıldığındandır!..

Mum dibine ışık vermez

Eski kültürde baba ile oğul arasında mesafe vardır. Ciddiyet hâkimdir. Baba, oğluyla konuşmaz; yemek bile yemez. Zira babasından öyle görmüştür. Hükümdarlar oğullarını uzak tutar. Valiliklere gönderir. 15 yaşında Trabzon valiliğine gönderilen Sultan Selim, babasıyla 30 seneye yakın görüşemedi. Cebren görmeye geldiğinde, vezirler, ayaklandı diye babasını kışkırttılar.

Turgenyev’in 'Babalar ve Oğullar' adında çok güzel bir romanı vardır. Baba Nikolai Kirsanov, muhafazakârdır. Oğul Arkadi, zamanın modasına uygun olarak nihilist (anarşist) biriyle arkadaştır. Baba, oğlunun arkadaşından hoşlanmaz. İkisi arasındaki kuşak çatışması çok güzel anlatılmıştır. İşin garibi aslında baba ve oğul karakter olarak aynıdır.

Orhan Kemal, 'Eskici ve Oğulları’nda sert ve sevgisiz baba figürünü, Reşat Nuri, 'Yaprak Dökümü’nde otoritesini kaybeden baba figürünü anlatır. 'Karamazov Kardeşler’deki baba figürü, Dostoyevski’nin nefret ettiği, hatta bu nefretin kendisini akıl hastalığına sürüklediği otoriter, ama mesuliyetsiz babasıdır. Orhan Pamuk’un 'Cevdet Bey ve Oğulları’ndaki baba, şimdi de emsaline çok rastlanan burjuva takıntılı baba figürüne iyi bir misaldir.

Hazret-i Ali, kendisine gelerek çocuklarını yetiştirmekte zorluk çektiğinden yakınanlara, “Onları hangi usule göre terbiye ediyorsunuz?” diye sordu. “Babalarımızdan gördüğümüz gibi” diye cevap verdiler. Bunun üzerine “Likülli makâmin makâl ve likülli zemânin ricâl” buyurdu. Yani çocuklarınızı babanızdan gördüğünüz usullere göre değil, zamanın icaplarına göre terbiye edin!

Baba, etrafını iyi gözleyerek öğrendiklerine bir şeyler katabilmelidir. Oğlanların en sevmediği şey, 'bizim zamanımızda böyleydi' sözüdür.

Eskiden oğullar umumiyetle babalarının yanında yetişir; onun işini devam ettirirdi. Her zaman armut dibine düşmediği için, babalar oğullarını ilim ve sanat öğrenmesi için bir başkasına gönderirdi. Nitekim mum dibine ışık vermez.

İdealizm girdabı

Bazı babalar aşırı idealisttir. Namık Kemal’in oğlu Ali Ekrem Bolayır, babasının romanından ilhamla Cezmi ismini koyduğu oğlunu ideal olarak yetiştirmek istedi. Yakışıklı bir çocuktu. Avrupa’ya yolladı. Birkaç lisan öğretti. Birkaç enstrümanı ustaca çalardı. Oğlan, Fransız keman hocasına âşık oldu, cevap alamayınca intihar etti.

Tevfik Fikret, oğlu Haluk’u ideal evlat yerine koydu. “Bu berbat ülkede bozulmasın” diye Amerika’ya gönderdi. Haluk, bir mütefekkir veya bir sanatçı değil, basit bir kasabada basit bir papaz olarak öldü.

Halid Ziya, oğlu Vedad’ı modern usulde çok iyi yetiştirdi. Burada söylenmesi lazım olmayan bir skandal sebebiyle istikbali parlak bir diplomat iken intihar etti. Babası bu trajediyi 'Bir Acı Hikâye' kitabında anlatır, ama nedense skandaldan hiç bahsetmez.

Şair Ümit Yaşar Oğuzcan alkolikti. Defalarca (24 sefer) intihara teşebbüs etti. Bu, halet-i ruhiyesine ne kadar menfi tesir etmiş olacak ki, 17 yaşındaki oğlu, “İntihar öyle edilmez, böyle edilir” diyerek kendisini Galata Kulesinden attı.

Şair Cemal Süreya’nın oğlu Memo Emrah, çoğu ailede yaşandığı üzere, babasıyla farklı bir siyasi çizgiye geçince, annesinin tabiriyle 'İslamcı' olunca, çatışma başladı. Emrah, babasını yumrukladı...

Akif, oğlu Emin’i ideal bir genç olarak görürdü. Dindar, ama modernist, cumhuriyetçi, hürriyetçi, Sultan Hamid’e düşman Asım’ın neslini sembolize ettiğini istedi. İdealize ettiği bu genç, babasının hatırına şundan bundan dilendiği para ile esrar ve ispirto alıp içen biri oldu. Hapishane ve tımarhaneden sonra Tophane’de yaşadığı bir araba kasasında ölü bulundu.

Recaizade Mahmud Ekrem’in göz bebeği oğlu Nejat'ın 16 yaşında ölümü, babasını sonsuz acılara gark etmiştir. Oğluyla çok iyi anlaşan şair, oğlunu rüyada görebilmek arzusuyla yanmış, nekroloji türünde en içli şiirlerini yazmıştır. Şu kıta buna bir misaldir:

Bu ayrılık bana yaman geldi pek,

Ruhum hasta, kırık kolum kanadım.

Ya gel bana ya oraya beni çek,

Gözüm nuru oğulcuğum, Nejat’ım!


.

Kur’ân-ı kerimde BABALAR ve OĞULLAR

20 Mayıs 2024 02:00 | Güncelleme :20 Mayıs 2024 04:15

 

A -

A +

Peygamber bile olsa, babalar çok zaman evlatlarıyla imtihan olunmuşlardır. Kur’ân-ı kerimde baba ve oğul arasındaki münasebete farklı cihetlerden ışık tutacak nice misaller vardır...

 

 

 

Baba ve oğul arasındaki münasebet her zaman dikkat çekici olmuştur. Bir evlat, istese de istemese de dünyaya gelişinden itibaren ölene kadar az veya çok babasının mümessilidir. Türk-İslâm kültürünün esasını teşkil eden Kur’ân-ı kerimde çok ibretli baba oğul hikâyeleri vardır.

 

 

1-Hazreti Âdem ile Kâbil

 

İlk cinayeti işleyen ve ilk defa öldürülen kişi, Âdem aleyhisselamın oğludur. Kâbil, kardeşi Hâbil’i basit bir kıskançlık sebebiyle öldürmüştür. İlk insan ve peygamber bununla imtihan olunmuştur.

 

2-Hazreti Nuh ile Kenan

 

Bütün dünyayı su basacağı kendisine haber verilince, Nuh aleyhisselam bir gemi yaptı. Ailesini ve her hayvandan bir çift aldı. Üç oğlu itaat etti. Bir oğlu Kenan, “Dağa çıkarım, bana bir şey olmaz” dedi. Bir dalga geldi, alıp götürdü. Burada çok hazin bir diyalog vardır. Hazret-i Nuh, “Ya Rabbi, hani ailem kurtulacaktı?” diye sorunca, Allah, “O senin ailenden değildir. O kötü bir insandı” buyurdu. Burada, oğlu asi olan babalara teselli vardır.

 

 

3-Hazreti İbrahim ile Azer

 

Kur’ân-ı kerimde İbrahim aleyhisselamın, çok ince bir usulle babasını tevhid inancına davet ettiği anlatılır. Yıldızlar, ay ve güneşin sırayla doğuşundan bunların hepsini yaratan bir Allah’ın varlığına işaret olduğunu göstermiştir. (Azer, İbrahim’in öz babası değil, üvey babası ve amcasıdır.)

 

4-Hazreti İbrahim ve İsmail

 

İbranilerde ilk doğanı kurban etmek âdeti vardı. İbrahim aleyhisselam da ilk doğan oğlu İsmail’i kurban etmekle emrolundu. Üç defa rüyasında ikaz edildi. “Evlat babanın sırrıdır” kaidesince, bu mübarek oğlan büyük bir teslimiyet gösterdi. “Baba, emrolunduğun gibi yap” dedi. İnsan, “öyle babaya böyle evlat” demekten kendini alamaz. Sonrası malumdur. Sadakat kabul görmüş ve yerine cennetten bir koç gönderilmiştir. Böylece ikisi de imtihanı kazanmıştır.

 

Bu, bir baba için çok zordur. Gençler ancak çocuk sahibi olunca anlayabilir. Normal bir baba için oğlu hayattaki en kıymetli varlığıdır. Oğlu yaşasın diye kendisin feda eden babalar vardır. Hatta derler ki, annenin bedduası tutmaz. Çünki anneler hissidir, kalbden söylemez. Ama baba beddua etmişse tutar, çünki çok canı yanmıştır. Ama babanın evladına duası da reddolunmaz.

 

İnsan ölünce amel defteri kapanır. Ancak iyi bir evlat babasına dua ettikçe sevap yazılmaya devam eder. İyi babanın bereketi çocuklarda görülür. Kehf suresinde, Hazreti Hızır’ın yıkılmakta olan bir duvarı, ücret beklemeksizin tamir ettiği anlatılır. Bu duvar iki yetim çocuğa aitti ve altında hazine vardı. Hızır bunları himaye etti, zira babaları salih bir kişiydi.

 

Vaktiyle bir zatın altı oğlu ölüyor. Adam çok sarsılıyor. Allah kimseyi evlat acısıyla imtihan etmesin. Yedincisi hastalanıyor. Başında beklerken, acısından, “Ya Rabbi bunu da mı alacaksın?” diyor ve uyuyakalıyor. Rüyasında kendisini cehenneme götürüyorlar. Ölen çocuklardan her biri cehennemin bir kapısını tutuyor ve ben babamı sokmam diyor. Yedinci kapıyı tutacak kimse yoktur. Uyanıyor, yedinci oğlu da vefat etmiştir...

 

Küçükken ölen çocuk anne babasına şefaat eder, icabında onları cennete sürükler.

 

5-Hazreti Yakub ile Yusuf

 

Yakub aleyhisselamın 12 oğlundan Yusuf’a olan fart-ı muhabbeti, kardeşlerin kıskançlığını çekmiş, Yusuf’un başına gelmeyen kalmamıştır. Kardeşleri tarafından kuyuya atılmış, köle diye Mısır’da satılmış, iftiraya uğramış, hapse atılmış, nihayet maliye nazırı olarak ailesine kol kanat germiştir.

 

Oğlunun hasretinden senelerce gözyaşı döken Yakup aleyhisselamın gözleri görmez olmuş, oğulun gömleği, babanın gözlerini açmıştır. Nihayet baba oğul bir araya gelmiştir.

 

Bu hadise ahsen-i kısas (hikâyelerin en güzeli) olarak Kur’ân-ı kerimdeki müstakil bir surede anlatılır. Derler ki, oğluna aşırı muhabbeti gayretullaha dokunmuş, onu kaybetmekle imtihan olunmuştur.

 

6-Hazreti Davud ile Süleyman

 

Davud aleyhisselam tarihin en ihtişamlı hükümdarlarından biriydi. Onun hem manevi hem de siyasi mirasına oğlu Süleyman aleyhisselam vâris oldu. Kur’ân-ı kerimde babasının hüküm verdiği bir davada oğlunun daha isabetli bir hüküm verdiği, babasının bunu tasvip ettiği anlatılır.

 

Monarşi, baba ve oğul münasebetinin en çarpıcı hâlidir. Oğul yoksa hanedan biter, devlet çökebilir. Osmanlı sarayında senelerce şehzade doğmadı. Sultan İbrahim’in oğlu dünyaya gelince, halk günlerce şenlik yaptı...

 

Hükümdarın oğlu kifayetsiz ise, bu baba için büyük bir felakettir. Oğul kabiliyetli ise, bu sefer de başka problem doğar. Oğlanın etrafını memnuniyetsiz bir kitle sarıp babasına karşı kışkırtır.

 

7-Hazreti Zekeriya ile Yahya

 

Allah geç yaşında Zekeriya aleyhisselama bir oğlan müjdelemiş, Yahya aleyhisselam da babası gibi peygamber olmuş, ama genç yaşta şehit edilmiştir.

 

8-Hazreti Lokman Hakîm ve Oğlu

 

Tıp ilmindeki ihtisası ve hikmetli nasihatleri ile meşhur Lokman Hakîm’in oğluna nasihatleri Kur’ân-ı kerimde müstakil bir surede anlatılır. Babanın oğlunu terbiye mükellefiyetini müminlere hatırlatır...

 

 

 

Oğul atanın göz bebeğidir

 

 

İsa aleyhisselam, tıpkı Hazret-i Âdem gibi babasız dünyaya gelmiş, bunun esrarını çözemeyenler, Allah’a -hâşâ- babalık atfetmiştir. Hâlbuki Kur’ân-ı kerimde mealen “Allah kimsenin babası değildir” der. Nesep o kadar mühimdir ki, babası olmayan birini babası ilan etmeyi İslamiyet menetmiştir.

 

İnsanlar babasının ismiyle anılır, tanınır. Baba, cihanşümul bir tabirdir, ama eski Türkçe’de baba için ata kelimesi daha çok kullanılır.

 

Dede Korkut’ta der ki, “Oğul atadan görmeyince sofra çekmez. Oğul atanın yeteridür, iki gözünün biridir.”

 

Korkut Ata hikâyeleri, eski Türklerdeki baba ve oğul münasebetini en iyi anlatan mehazdır.

 

Türk destanlarında baba, vâris olacak bir oğlu olmasını çok ister, bunun için kurbanlar keser, açları doyurur, fakirleri giydirir. Ama oğul büyüyünce babayla mücadeleye başlar. Oğuz Han, Allah’ı birlemeyen babası ile mücadele edip yenmişti.

 

Ama bu mücadele her zaman böyle ulvi maksatlarla olmaz. Kıskançlık gibi psikolojik kompleksler de işin içinde rol oynar. Büyük aile şirketlerindeki çatışmalara bakıldığında görülür ki, destanlardan bu yana insan tabiatında değişen hiçbir şey yoktur.

 

 

 

Tarihî diyalog

 

 

Osmanlı tarihinde etrafının tahrikiyle babasına ayaklanan şehzadelerin sonu pek hazin olmuştur. Sultan I. Murad ile Savcı Bey, Sultan II. Bayezid ile Şehzade Ahmed, Kanuni Sultan Süleyman ile Şehzade Mustafa ve Bayezid, Sultan III. Mehmed ile Şehzade Mahmud bunun misalleridir.

 

Yıldırım Sultan Bayezid’in küçük oğlu Şehzade Mehmed, babasını Timur’un esaretinden kurtarabilmek için tünel kazarak komplo kurmuş, ama muvaffak olamamıştır.

 

İki oğlunu kaybeden Sultan II. Murad, tahttan feragat edip, yerine genç oğlu Mehmed’i geçirmiştir. Bunu fırsat bilen düşmanın taarruzu üzerine, genç oğul, babasına, “Padişah iseniz, ordunun başına geçiniz. Padişah ben isem emrediyorum, ordunun başına geçiniz” diye mektup yazarak tarihî bir diyaloğa imza atmıştır.

 

Bir hükümdarın oğlu olmak kolay değildir. Sultan Hamid’in oğulları da onun gibi prensipli ve ciddi bir babanın oğlu olmanın yükü altında ezilmişlerdi


.

Müslümanların son halifesi ABDÜLMECİD EFENDİ

27 Mayıs 2024 02:00 | Güncelleme :27 Mayıs 2024 02:56

 

A -

A +

Halife vatanından sürgün edilirken, “Ben yine bu millete dua edeceğim. Ölsem bile, mezarımda kemiklerim, bu milletin refah ve saadeti için duaya devam edecektir” diyordu.

 

 

 

1876’da babası Sultan Aziz vefat etti­ğinde 8 yaşında idi. Sultan Abdülhamid onu kendi çocuklarından ayırmadı. Çamlıca Tepesi’nde hediye ettiği ve şehzadeliğini geçirdiği köşk bugün Koç ailesinde ve İstanbul Golf Kulübü’dür.

 

 

1918’de Sultan Vahîdeddin’in cülûsu üze­rine veliaht oldu. Ankara hareketini destekler bir tavır takındı. Hanedanı arkasına aldığı imajını vermek isteyen Mustafa Kemal Paşa kendisini Ankara’ya davet etti, ama sarayı işgalcilerce çembere alındığı için gidemedi. Bir müddet sonra hareketi İstanbul’un kontrolüne alabilmek için Padişah’a damat verdiği oğlu zabit Ömer Faruk Efendi’yi gizlice Ankara’ya gönderdi. Ama artık hanedanın karizmasına ihtiyaç duymayan Ankara kendisini yarı yoldan geri çevirdi.

 

1 Kasım 1922 tarihinde saltanatı kaldırdığını ilan eden Ankara, Abdülmecid Efendi’yi sembolik bir halifelik makamına seçti. Bazı yaşlı şehzâdeler tarafından saltanatsız hilafeti kabul etmemesi, yoksa hanedanın başına daha kötü şeyle­rin geleceği söylendi ise de kabul etmezse bu kötü şeylerin daha evvel zuhura geleceği cevabını verdi.

 

 

Abdülmecid Efendi’nin zaman kazanmak için, işi oluruna bırakmakla kötü gidişatın düzeleceğini umduğu anlaşılmaktadır. Bu emrivakiyi bir tek Hindistan Müslümanları kabullenmiş göründü. Kendisine hiçbir salahiyetinin olmadığı açıkça söylendi. Ama herkes Halife’yi devletin reisi olarak görüyor, hürmet ve itibar ediyordu. Bu, Ankara’yı rahatsız etti.

 

 

 

Tahkir ve Tehdit

 

 

Ankara hareketini övüp Sultan Vahîdeddin’i kötülemesi istendi. Kerhen verdiği bu tavizler yetmedi. 1,5 sene boyunca resmî ve gayriresmî yollardan tahkire uğradıktan sonra 3 Mart 1924’te Ankara hilafeti kaldırdı. Halife ve bütün hanedan vatandaşlıktan çıkarılarak sürgün edildi. O gece Miraç Kandili idi. İlk defa Saray’da mevlid okunmadı. Saray abluka altına alınmış, telefonlar kesilmişti.

 

Karara mukavemet etmek isteyen halife, aksi takdirde polis marifetiyle çıkarılacağı söylenince kabullendi. Halife saray salonunda son defa bir miktar Kur’ân-ı kerim okuyup sabah namazını kıldıktan sonra yola çıktı. Bavul bile tedarik edilemediğinden, zaruri eşya yatak çarşaflarına sarıldı. Halkın tezahüratından çekinildiği için aile Sirkeci yerine Çatalca’da trene bindirildi. İstasyon âmiri Yahudi, habersiz gelen bu yüksek misafirleri, ağırlayacak mü­nasip yer olmadığı için, kendi dairesine alıp çoluk çocuğu ile hizmette bulundu.

 

 

Halife’nin teşekkürüne, “Atalarımız İspanya’dan sürüldüğü zaman, zât-ı âlilerinin ecdadı, onları yok olmaktan kurtardılar. Size elimizden geldiği kadar hizmet etmek vicdan borcumuzdur” diye cevap verdi. Müslüman Türk bilinenlerin kapı dışarı ettiği Halife ve ailesine bir Osmanlı Yahudisinin hüsnü kabul göstermesi çok ibretliktir.

 

 

 

Kemiklerim dua edecektir

 

 

Gece yarısına doğru trene binerken eline tek gidiş pasaportu ve 2000 lira para verildi. Emniyet müdürüne dönerek, “Ben yine bu millete dua edeceğim. Ölsem, mezarımda kemiklerim, bu milletin refah ve saadeti için duaya devam edecektir” dedi.

 

Mısır’a yerleşmek istediyse de İngiltere, işgal ettiği Müslüman beldelere hanedanın yerleşmesine izin vermedi. Fransız işgalindeki Suriye’de ise iç harb vardı. Bu sebeple tarafsız ve sakin bir memleket olan İsviçre’ye yerleşti.

 

 

Kendisine dünyanın her tarafından telgraflar yağıyor; dünya Müslümanları, halifeliğin kaldırılmasından duydukları teessürü dile getiriyorlardı. Halife, etrafını saran gazetecilere beyanat verdi.

 

Ona göre Ankara’nın kararı yersiz ve yolsuzdu. Sadece Türklerin değil, bütün müminlerin müşterek dinî ve tarihî müessesesi olan halifelik tek taraflı bir kararla kaldırılamazdı. Ahde sadakatsizlik olarak gördüğü bu kararı hükümsüz addediyor ve bütün Müslümanları, bir 'hilâfet şûrası' altında toplanmaya davet ediyordu. Bunun üzerine İsviçre hükûmeti siyasî faali­yette bulunmamak üzere kendisini ikaz etti.

 

 

 

Paralar suyunu çekince…

 

 

Eldeki para bitince Mısırlı Prens Ömer Tosun Paşa, ardından da Haydarabad Nizamı yardım gönderdi. Halife de daha ucuz olan Nice’e nakletti. Fransa, siyasetle meşgul olmamak üzerine yazılı taahhüt aldı. Halife, kendisini ibadete ve okumaya verdi.

 

Buna rağmen Ankara, halifeyi kontrol etmesi için Nice’e de bir konsolosluk açtı. Halife’nin seyahatlerini engelledi. Dürrişehvar Sultan’ın hocası Miss Richards, İngiliz istihbaratının Halife’nin evindeki ajanı idi. Aile bunu bilirdi. Halife, “İnşallah memleketinize dönersiniz” diyenlere, “Umar mısınız? Asla! Ölümüzü bile kabul etmeyeceklerdir” diyordu.

 

 

Haydarabad Nizamı, oğullarından büyüğü Himayet Cah’a Halife’nin 17 yaşındaki kızı Dürrişehvar Sultan’ı, Şecaat Cah’a da Sultan V. Murad’ın torununun kızı 16 yaşındaki Nilüfer Hanımsultan’ı aldı. Damatlar hiç denk değildi ama, kızlar aile­lerinin iyiliği için evlenip Hindistan’a gittiler.

 

 

 

Bodrumdaki cenaze

 

 

Harbe doğru Halife, Paris’e nak­letti. Sadece kütüphane ziyareti ve Cuma namazı için evden çıkıyordu. Kuzey Afrikalı Müslümanlar kendisine alâka ve hürmet gösteriyorlardı.

 

1943 Haziran’ında, yedi Fransız mukavemetçi, Gestapo’nun elinden kaçarak Halife’nin evine sığındı. Halife, bunları iade etmedi. Her şeyin karneye bağlandığı zamanda, yiyeceğini paylaştı. Evvelki harbde Alman­ya ile müttefik olan Osmanlıların yaş ve makam cihetinden en layık temsilcisi sıfatıyla rica ederek, bunları kurtardı.

 

Almanlar Paris’i terk ederken 23 Ağustos 1944 sabahı kalp krizi geçiren Halife vefat etti. Geride 25 bin frank para ve 200 bin frank borç bırakmıştı. Eşten dosttan toplanan parayla borçlar kapatıldı. Cenaze hazırlanarak Paris Camii bodrumuna kondu. Kızı İngiliz diplomatik pasaportu ile Türkiye’ye geldi. Ama defin izni alamadı. 10 sene bekletilen cenaze Medine-i Münevvere’ye götürülerek Cennetü’l-Bakî’ye defnolundu.

 

 

 

Popüler şehzade

 

 

Kültürlü, mütevazı, nazik ve sempatik idi. Arapça ve Farsça’dan başka, iyi Fransızca, biraz Almanca ve İngilizce bilirdi. Hanedanın hiçbir ferdinde bulunmayan muazzam bir kütüphanesi vardı.

 

İyi bir hattat ve ressam idi. Geride 300 kadar yağ­lıboya tablo ve bir hayli eskiz bırakmıştır. Bunların bazısı dünya müzelerindedir. Koleksiyonundaki bazı resimler ona ait zannedilmiştir.

 

Jön Türk korkusundan dolayı, popüler ve modern bir şehzade intibaı uyandırmaya çalışır; herkese ken­disini sevdirmek uğruna mübalağalı hareketler yapardı. Cemiyete rahatça girer çıkar; halka karışırdı.

 

Safdil bir tavırla olur olmaz kişilere yakınlık gösterir, onlarla ahbaplık kurmaya çalışırdı. Beylerbeyi Sarayı’nda mahpus bulunan Sultan Abdülhamid, bunları bir şehzâdeye yakışmayan hafif hareketler olarak vasıflandırmıştır.

 

 

 

Şark-Garp sentezi

 

 

İki çocuğu vardır: Ömer Faruk Efendi ve Dürrişehvar Sultan. Ailesine pek düşkündü. Orta sınıftan bir aile babası gibi, onlarla bir arada oturup sohbet etmeyi ve eğlenmeyi severdi. Çocukları­nın tahsil ve terbiyesine ihtimam etmiştir. Oğlunu Galatasaray Sultanisi’nde okutmuş, veli toplantılarına iştirak etmiş, çocuğunu Avrupa’ya tahsile gönderen ilk şehzade olmuştur.

 

Avrupaî kültüre aşina olmakla beraber Şark terbiyesine bağlı idi. Dindardı. Beş vakit namazını hiç bırakmazdı. Yaveri Yüzbaşı Ekrem [Akömer] Bey’e Ankara’ya geçerken yaz­dığı 1922 tarihli bir mektupta şöyle diyor:

 

“Ekrem Beyefendi. Hizmetim esnasında ne kadar metin, ahlâklı, malumatlı, vazifeşinas olduğunuzu ispat ettiniz. Sizde gördüğüm yegâne kusur, Avrupa âdetlerine fazla düşkünlüktür. Zamanla orta yolu bulacağına eminim. Yalnız bir temennim var: O da bera­ber bulunduğumuz zamanlar, daima huzur-i ilahide tazarru ederdik, bunu hatırlayarak mümkün olduğu kadar ibadetlerden vazgeç­memenizdir.”

 

Bazı kesimlerce asriliği maksatlı bir şekilde hep dile getirilen Abdülmecid Efendi, modern yaşayışın millî kültürle usta bir sentezine muvaffak olmuştur. Av­rupa kültürüne vukufu, meselâ dört hanımla evlenmesine, halife olduktan sonra sakal bırakmasına, ibadetlerini muntazaman yapmasına engel teşkil etmemiştir.


 

NE OLACAK BU KÖPEKLER!

3 Haziran 2024 02:00 | Güncelleme :3 Haziran 2024 00:47

 

A -

A +

* Gün geçmiyor ki sokak köpekleri bir vaka çıkarmasın. Köpekler, her devirde cemiyetin başına bela olmuştur...

 

* Mahlukat insanların istifadesi için yaratılmıştır. Hayvanların hayat hakkı insanların istifadesi ve emniyeti ile sınırlıdır...

 

 

 

Müslüman Türk, köpeğe, kedi kadar itibar etmemiştir. Kedinin idrarı elbisede necis bile değilken, köpeğin yaladığı yer bile pis olur. Hatta bazı âlimlere göre biri topraklı suyla olmak üzere yedi defa yıkanması icab eder. Bu sebeple köpek, cemiyette ürkülen ve uzak durulan bir hayvan olmuştur.

 

Hadîs-i şeriflerde, “Hiçbir ev halkı yok ki, evde köpek bağlasın da her gün sevabından bir kırat eksilmesin. Ancak av, bekçi veya koyun köpekleri hariç” buyuruldu. (Tirmizî)

 

Bir ara vahiy kesilmişti. Bunun sebebi sorulduğunda Cebrail aleyhisselâm, “Biz, suret ve köpek bulunan eve girmeyiz” dedi. Sonra küçük yaştaki Hazret-i Hasan’ın oynadığı köpek yavrusunu eve getirdiği anlaşıldı. (Ebu Davud, Nesaî)

 

Hadis-i şerifte, “Hayvanlardan fâsık (zararlı) olan şu beşi Harem-i şerifte bile öldürülebilir: Karga, çaylak, fare, akrep ve saldırgan köpek” buyuruluyor. Anlaşılıyor ki, ekseriya zarar veren köpekleri öldürmek câiz, hatta müstehap oluyor. Zararı kati ise vacip oluyor.

 

 

Nitekim İbn Ömer ve Cabir anlatır: “Resulullah aleyhisselamın talimatı üzerine Medine ve civarındaki başıboş köpekler itlaf edildi. Etraf temizlendikten sonra Resulullah artık bu işe lüzum kalmadığını bildirdi. Av, çoban ve bekçi köpekleri istisna edildi.” (Buhari, Müslim, Müsned)

 

Bütün mahlukat insanların istifadesi için yaratılmıştır. Hayvanların hayat hakkı insanların istifadesi ve emniyeti ile sınırlandırılmıştır. Etinden, yününden, derisinden istifade için nasıl hayvanlar boğazlanıyorsa, zarar sebebiyle de öldürülmesi dinen meşru kılınmıştır. Bu itlafın sebebi de hem insanların emniyetini hem de şehrin sıhhat ve temizliğini temindir.

 

 

 

Herkes sevecek mi?

 

 

Köpeklerden ürküntü duymak, onlara merhametli davranmaya aykırı değil elbette. Resulullah, eski ümmetlerden kötü namlı bir kadının, susuzluktan ölmek üzere kuyunun başında bekleyen bir köpeğe ayakkabısıyla su çıkarıp verdiği için affedildiğini söyler.

 

Bir hadîs-i şerif, kıyâmet yaklaştığında, bir adama köpek yetiştirmenin, çocuk yetiştirmekten daha cazib geleceğini haber verir (Hâkim). O zamanın geldiği aşikârdır.

 

Herkes köpek sevecek diye bir kaide yoktur. Ama köpek sevenlerle sevmeyenlerin bir arada yaşaması da kolay değildir. Hâlihazırda köpeklerin değil ama, sahiplerinin, herkesten köpeklere katlanmasını, hatta onları sevmesini egoistçe beklediği de bir hakikattir. Bazısı da köpekleri canlı bir oyuncak olarak ve kendi nefisleri için sevmektedir. Sahibini ısıran köpek az değildir. Gazi’nin meşhur köpeği Foks, epey misafire saldırıp çoklarının pantolonlarını parçaladıktan sonra, sahibinin de elini ısırınca uyutulmuş, derisi doldurularak köşke konmuştu.

 

 

 

 

Kinofobi

 

 

“Korkma, bir şey yapmaz” sözüyle mesele bitmiyor. Köpek korkusunun bir de adı var: Kinofobi. Eskiden köpek bir insanın kendisinden korktuğunu anlarsa, saldırır derlerdi. Hatta güya köpekler bunu, o kişinin kulaklarının arkasından çıkan ve herkesin göremediği dumandan anlarlarmış. Seyyid Abdülhakîm Efendi bu vadide şu mısrayı söylerdi: Es’adü’l-yevmi yevmün lâ ere’l-kelbe ve le’l-kelbü yerânî. (En saadetli günüm şüphesiz şu gündür ki/Köpeği görmedim, köpek de görmedi beni.)

 

Köpeği görünce çömelmenin ve elde değnekle gezmenin faydasına inanılırdı. Saldıran köpeğe, taş da işe yarayan bir silah olarak bilinirdi. Şehre gelen köylünün, parke taşlı sokakta önüne çıkan köpekleri görünce, “Köpekleri salmışlar, taşları bağlamışlar” dediği meşhurdur. Köpeği görünce okunacak dualar bile öğretilirdi. Köpek deyince akla hemen kuduz gelirdi.

 

Vaktiyle şark kasabalarından birinde müftülük yapan Ali İhsan Efendi’yi bir gün köpek kovalamış. Efendi rastgele bir evin kapısını açıp içine saklanmış. Sonra yardıma gelenler, “Siz müftüsünüz. Okuyup üfleseniz köpek size dokunmaz” dediklerinde, “Ben köpeği gördüğüm zaman Kelime-i şahadeti bile unutuyorum” diye latife yapmış.

 

 

 

 

Sadakat... Dalkavukluk...

 

 

Av, bekçi, çoban ve (körler için) muhafız köpeklerin faydası inkâr edilemez. Bunlar zaten adama saldırmaz. Ârifler köpeğin sadakatini tabasbus (yaltaklanmak) olarak görür ve beğenmez. Namık Kemal,

 

Muîni zâlimin dünyada erbâb-ı denâettir

 

Köpektir zevk alan sayyâd-ı bî-insafa hizmetten

 

beytiyle zalim avcıya hizmetten zevk alan köpekteki aşağı tabiata dikkat çeker.

 

Şair Deli Hikmet’in;

 

Biz ne âdi köpekleriz/Her geleni etekleriz, mısralarında da buna işaret vardır.

 

 

 

İşkenceci masum

 

 

Sokak köpekleri pek de zannedildiği kadar masum değildir. Muallim Naci, çocukken kendisine saldıran köpeklerin elinden zor kurtulmuştu. Hattat Şefik Efendi, saldıran köpeklerden kaçarken Haliç’e düşüp boğulmuştu. (1880)

 

1849’da İstanbul’a gelen İngiliz yazar ve seyyah Albert Richard Smith, hamam dönüşü sokak köpeklerinin elinden zor kurtulduğunu anlatır; bunu işkence diye tavsif eder.

 

Fransız yazar Claude Farrere, 1904’te sokak köpeklerinin saldırdığını, evvelden beslediği bir anne köpeğin kendisini kurtardığını anlatır. (Türklerin Manevi Gücü)

 

1890’larda İstanbul’a gelen Alman piyanist Anna Rilke, Eminönü meydanında etrafını köpeklerin ve dilencilerin sardığını; dilencilere para, köpeklere de ekmek atarak kurtulduğunu hikâye eder.

 

İstanbul’a hiç gelmemiş Jules Verne bile Keraban le Tetu (İnatçı Kahraman Ağa) romanında İstanbul’un sokak köpeklerinden yakınmıştır.

 

İngiliz yazar Hervé, “Şehrin Beş Laneti” arasında sokak köpeklerini de sayar. 

 

1867 senesinde İstanbul’a gelen Amerikalı yazar Mark Twain, sokak köpeklerinin yolları kapattığını, ama zararlarının mübalağa edildiğini söyler.

 

 

 

Köpeklerin sürgünü

 

 

Modern şehirleşmeyle beraber sokak köpeği meselesi ortaya çıktı. Köylüler fazla köpek yavrularını getirip şehirde azıtıyordu. Köpek sahipleri de aynısını yapıyordu. Belediyeler hem vatandaşı köpek taarruzlarından korumak hem de hıfzıssıhha namına sıkı tedbirler aldı. Avrupa şehirlerinde böyle bir mesele kalmadı. 1800’lerin başından itibaren Sahipsiz köpekler itlaf edilmiş, köpek besleyenlere de vergi getirilmişti.

 

Eskiden beri İstanbul sokakları köpeklerin elindedir. XIX. asırda İstanbul’da 40-50 bin kadar sokak köpeği olduğu zannedilmektedir. Sultan II. Mahmud, yeniçerilerden sonra şehri köpeklerden de temizlemeye teşebbüs etti. O zaman uyutmak ve kısırlaştırmak mümkün olmadığı için garip bir yol denendi. Sivriada’ya sürülmek üzere köpeklerle doldurulan tekne, fırtınaya yakalandı, dalgalar tekneyi geldiği yere fırlattı. Bunun ilahî bir ihtar olduğu düşünülerek vazgeçildi. Bunun beceriksizce olduğunu kimse düşünmedi.

 

Sultan Aziz zamanındaki teşebbüs muvaffak oldu. Ancak bu sefer İstanbul’da çıkan peş peşe yangınlar, bir intikam olarak görüldü; köpekler apar topar geri getirildi. 1889’da Alman İmparatoru İstanbul’a geleceği zaman, sokak köpeklerinin temizlenmesi konuşuldu. Ancak halkın protestosu üzerine vazgeçildi. Basit ve cahil halk, olup biteni mantıksız da olsa metafizik bir sebebe bağlamayı sever.

 

 

 

Köpeklerin âhı!

 

 

Meşrutiyet devrinde İstanbul şehremâneti (belediyesi), sâri hastalık endişesiyle sokak köpeklerini bir bir toplattı. 1910’da Çingeneler tarafından tahta kıskaçlarla toplanıp, kafeslere yerleştirildi. Mavnalarla Sivriada’ya götürülüp bırakıldı.

 

Köpeklerin uğultusu günlerce İstanbul halkını rahatsız etti, vicdanlarını parçaladı. Gelip gecen teknelerden adaya yiyecek atanlar oldu.

 

Bir müddet sonra köpekler açlıktan öldü; sağ kalanlar ölenleri yedi. Köpek leşlerinin kokusu, semaları sardı. Uyanık bir Fransız, bu köpeklerden kalan deri, kemik tozu, yağ ve gübre malzemesini toplayıp Marsilya’ya sattı.

 

1911’de sayıları yine on binleri bulan sokak köpekleri, Şehremini Dr. Cemil Topuzlu’nun emriyle yavaş yavaş imha edildi. Kısa bir zaman sonra başa gelen felaketleri, halk, bu köpeklerin âhına bağlamıştır. Hâlbuki “İtin duası kabul olsa, gökten kemik yağardı” derler...


.

KARGALARA KALAN DÜNYA

10 Haziran 2024 02:00 | Güncelleme :10 Haziran 2024 00:33

 

A -

A +

1923 Meclis'inde kargaların itlafı konuşulmuştu. "Her karga çeşidi zararlı değil" diyerek itlafa fetva vermeyen Müftü, Meclis'in hışmına uğrayıp azledilmişti.

 

 

 

Son zamanlarda şehirlerde karga popülasyonunun bariz bir şekilde arttığı müşahede ediliyor. Serçeler, kumrular, güvercinler âdeta şehirleri terk ettiler. Eskiden olsa bunu pek hayra yormazlardı.

 

26/XII/1923 tarihinde Meclis'e "Muzır Hayvanların İtlafı Hakkında Kanun" teklifi geldi. Zararlı hayvanlar (ayı, kaplan, sırtlan, kurt, tilki, çakal ve yaban domuzu) mahallî hükûmetlerce itlaf edilecekti. Tunalı Hilmi, kanuna kargaların de eklenmesini teklif etti, ama kabul görmedi.

 

Müzakereler esnasında Çorum’da enteresan bir hadise oldu. Ekinlere zarar veren kargaların itlafı için ziraat memurunun talebi üzerine Vilayet Meclisi, Müftü Hacı Mustafa Efendi’den fetva sordu. Müftü, Hayatülhayvan kitabı okuduğu, yani zooloji bildiği için olsa gerek, kargaların birkaç çeşit olduğunu, hepsinin muzır olmadığını, bu sebeple hepsi için itlaf fetvası veremeyeceğini beyan etti. Bu sebeple itlaftan vazgeçildi. Hâlbuki hadis-i şerifte, ekin kargasının itlafına müsaade edilmiştir.

 

Hadise Ankara’ya bomba gibi düştü. Müftü kim oluyordu? Şeriye Vekili, Müftüyü hata ettiği gerekçesiyle azlettiğini söyleyince Meclis alkışa boğuldu. Hacı Mustafa Efendi’nin azlinin esas sebebi Nakşî olmasıydı. Yerine Kuvvacı Tevfik Efendi tayin edildi. Bazı milletvekilleri, fetva soran Çorum Vilayet Meclisi'nin de istifa etmesi lazım geldiğini haykırdılar. Yakın istikbalde halifeliği ve şeriati kaldıracak olan işte bu Meclis'tir!..

 

Aslında vilayetin maksadı, itlaf bahanesiyle olur olmaz kişilerin şehirlerde silah atmasını engellemekti. Bunu teyit için fetva sorulmuştu. Bazı milletvekilleri Müftü'yü haklı buldular. Ziraat Vekili Sabri Bey şunları söyledi: “Kargalar muzır mıdır, nâfi midir? Bunu anlamak için on bin karganın midesinde hem tohum zamanı hem de tohum yemeyip de böcek yediği zaman tetkikat yapılmıştır. Bu böceklerin imha ettiği tohum ele alınır ve karganın imha ettiği tohum ele alınırsa görülür ki karganın yediği tohum karganın yediği böceklerin yediği tohumdan azdır.”

 

 

 

 

Karga ile keklik

 

 

Babaannem sık sık içini çekerek “kargalara kalan dünya” derdi. Kargaların çok uzun yaşadığı inanışı yaygındır. Ama aynı zamanda iyilerin gidip meydanın kötülere kaldığına da işaret vardır. Nedense karga halk kültüründe belki de en sevilmeyen hayvanlardandır. Ölüm ve kederle irtibatlandırılır.

 

La Fontaine “Karga ile Tilki” isimli masalında zekâsıyla alay etse de kargalar çok zeki ve sosyaldir. Parlak şeylere merakı olduğu, altın, gümüş, mücevher, cam gibi şeyleri alıp yuvasına götürdüğü söylenir. İnsana kolayca alışıp papağan gibi bir iki kelime telaffuz edebilir, hatta alet kullanabilir. Karganın, ilahi ilhamla, öldürdüğü hasmını toprağı eşip gömerek ölünün nasıl defnedileceğini gösterdiği Kur’ân-ı kerimde anlatılır.

 

Hiçbir kuş, karga kadar efsanelere, masallara, şiirlere, romanlara, tabirlere mevzu olmamıştır. Nanköre “Besle kargayı oysun gözünü”; devlete, “Alacağına atmaca borcuna karga”, inatçı cahile “kargadan başka kuş tanımaz”, kötülerin ardına düşene “kılavuzu karga olanın burnu pislikten kurtulmaz”, kendini beğenene “kargaya yavrusu zümrüdüanka gibi gelir” derler.

 

Zor vaziyete düşenin malına üşüşenler “leş kargası”dır.  Kabiliyeti olmayan ne yapsa boşunadır. Çünki “Karga bağda gezmekle bülbül olmaz.” Zaman zaman çocuklara ninni diye söylenen bir mâni vardır: “Karga seni tutarım/Kanadını yolarım/Yelpazeler yaparım/Hanımlara satarım.”

 

Karga çıkardığı sesten dolayı bu ismi almıştır. Farsçası zağ, Arapçası gurab’dır...

 

Şeyhülislam Yahya der ki: “Taklid-i zâğ kebk-i hırâmânı güldürür.” Yani keklik, karganın kekliği taklidine güler. “Zağ reftarın unuttu kebke taklid etmeden” Yani kekliği taklit edeyim derken, karga yürüyüşünü unuttu. Edgar Alan Poe’nun meşhur The Raven (Kuzgun) hikâyesi, zavallı karganın korkutucu imajını destekler mahiyettedir.

 

 

 

Karga şampiyonası

 

 

Bazıları itlaf edip tabiat dengesini bozmak yerine, bulunduğu yere karga ölüsü asmak, parlak levha koymak, arada bir gürültü yapmak gibi metotlarla kaçırılmasını tavsiye eder. Bunlardan biri de teneke çalarak kavgaları kovmaktır. Mustafa Kemal’in de çocukken dayısının çalıştığı Naili Paşa Çiftliğinde karga kovaladığı meşhurdur.

 

Çekirge gibi karga istilası da çiftçiler için bir musibetti. Mesela Edirne bundan çok çekmiştir. 1899’daki istilada esaslı tedbirler alınmış, halka barut ve fişek verilmiş, vurduğu her karga başına halka 10 kuruş mükafat ödenmiştir.

 

Fransa’da 1929’daki karga mücadelesinde 13 gün içinde 1306 karga ve 873 karga yumurtası itlaf eden Louis Herbert, şampiyon ilan edilip mükafat almıştır. Amerika Kansas’ta karga başına 10 sent ödeniyordu. 1934’te işsiz kalan bir jokey, karga avcılığı ile geçinmeye başlamıştır. İlk gün 207 karga vuran jokey, 15-20 günde 4000 dolar kazanmıştır. İş bitince yine işsiz kalmıştır.

 

Kanada Findlater’de 1937’de artan kargaların itlafı yüzünden halk ikiye bölündü. Mitingler, nümayişler derken, iş silahlı çatışmaya dönüşünce, belediye reisi yakalattığı 150 kargayı, ayaklarına üzerinde numara yazan plakalar bağlatıp salıverdi. Her bir numaraya 50 ila 100 dolar isabet edecekti. Millet kavgayı bırakıp silaha sarılarak kargalara hücum etti. Karga sevenler, doları daha çok sevdiği için az zamanda 75 bin karga itlaf edildi ve mesele kapandı.

 

Mahmut Özay’ın 1966 tarihinde neşredilen Kargalar hikâyesinde, kasaba meydanındaki ağaca bağlı uçurtma ipliğine dolanan kargayı, halkın seferber olup kurtarışı, nihayet belediye tellalının kargalarla mücadele çerçevesinde her ailenin iki karga başı getirmezse 5 lira para cezası ödeyeceğini ilan edişi anlatılır.

 

 

 

Türk milleti zekidir!

 

 

Sadece köylüler değil şehirliler de kargalardan mustaripti. 1930’da Büyükada’yı kargalar istila etti. Evlerin damına tüneyip pisletiyor, bu pislik oluklardan akarak sarnıçlara doluyordu. Kimileri ise karga sesinden dolayı uyuyamadığından yakınıyordu.

 

1932’de Ayasofya Meydanı'nı kargalar istila edince, valilik itlafa karar verdi. Ama savcılık şehirde silah atmayı yasaklayınca itlaf geri kaldı. Bunun üzerine belediye bir karga getirene 25 kuruş vadetti.

 

1933’te Bandırma’da iki karga ayağı, civar kazalarda ise bir karga başı getirene mükafat verildiği için, bazı açıkgözler Bandırma’dan ayaksız kargaları toplayıp diğer kazalardaki başsız kargalarla değiştirerek bu işin ticaretini yapmaya başladılar.

 

 

1935’te Karaman’da belediye herkese karga avlama mükellefiyeti yükledi. Bunu yapamayanlar için çarşıda 25 kuruşa karga satılmaya başladı. Hatta bunun için bazıları karga avcılığına girişti.

 

1940’ta Üsküdar’da da herkese bir karga getirme mükellefiyeti ve getirmeyene para cezası yüklendi. Üsküdar’da karga bulup öldürmek zor olduğu için, zavallı Üsküdarlılar yakın köylerden karga satın alıp belediyeye ibraz ederdi.

 

Çok yerde mülki amirler riyasetinde halkın mecburi veya gönüllü iştirakiyle sürek avları tertiplenirdi. 30’lu ve 40’lı yıllar Anadolu sathında karga mücadelesiyle geçmiştir. 1961-1965 arasında 800 bine yakın karga itlaf edilmiş, 700 küsur bin fişek kullanılmıştır

 

İşler giderek iyice komikleşmiştir. Çünkü şehirde silah atmak yasaktır, ama karga itlafı emredilmektedir. Hükûmet 10 kuruş mükafat vermekte, ama bir tüfek 15 kuruşa dolmaktadır.

 

.....

 

(Bkz: İbrahim Demirkazık, Divan Şiirinde Karga, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi; Said Olgun, Osmanlı’dan Cumhuriyete Anadolu’da Karga İstilaları ve Kargalara Karşı Yürütülen Mücadeleler, Tarih&Gelecek Dergisi, 2022)


.

KURBAN HATIRALARI...

17 Haziran 2024 02:00 | Güncelleme :3 Temmuz 2024 19:36

 

A -

A +

Kurban ibâdeti, hemen her cemiyette ve dinde vardır. Eski Türkler de hem Allah yolunda, hem şeytanın şerrinden korunmak adına, hem de atalarının ruhu için kurban keserlerdi.

 

 

 

Allah yolunda bir canlıyı kurban etmek semavî olsun olmasın bütün dinlerde vardır. Umumiyetle bir hayvan kurban edilir. Aztekler, Mısırlılar, Fenikeliler, Vikingler gibi insan kurban eden topluluklar da yok değildir! Agamemnon, fırtınadan kurtulabilmek için kızı Iphigenia’yı kurban etmişti! Bu hadise, Antik Yunan trajedilerinin en meşhur mevzularındandır. XIII ve XV. asırlarda Peru’da yaşayan Çimular, 4-14 yaş arası çocuklarını kurban ederdi. Yakın zamanda Peru’da buna ait olduğu zannedilen yüzlerce çocuk mezarı bulundu…

 

Âdem aleyhisselamın iki oğlu kurban takdim etmiş; hâlis niyetli olanın kurbanı Cenâb-ı Allah tarafından kabul görmüş; bu yüzden diğer kardeş bunu öldürmüştü…

 

Yahudilikte tarladan ilk çıkan mahsul bile kurban edilir. Beyt-i Makdis’in yıkılışıyla, Yahudiler kurban ibadetini de tatil ettiler. İncil’de İsa aleyhisselamın katıldığı kurban merasimleri anlatılır. Hristiyanlığın sonra aldığı şekilde, kurban ibadeti İsa aleyhisselamın şahsında sembolize edilerek kaldırılmıştır.

 

 

 

 

"Kurban olayım"

 

 

Kurban olmak büyük bir fedakârlıktır. Türkçede insanın çok sevdiği kimseye en büyük iltifatı “Seni yaratan Allah’a kurban olayım” sözüdür. Şair der ki:

 

“Halk-ı âlem yılda bir kez ıyd için kurban eder/Dem be dem saat be saat ben senin kurbanınım.”

 

Kurban, Arapça yakınlık demektir. Sâmi asıllı bir kelime olan bu kelime, Tevrat’ta da geçer. İnsan, kurban keserek rabbine yaklaşmak ister. Arapçada kurbana duhâ (kuşluk) vaktinde kesildiği için udhiyye, bayramına da ıydü’l-adhâ denir.

 

Bütün dillerde bu iş için kullanılan kelimeler birbirine yakın manadadır. Sacrifice, takdis etmek, bir şeyi Allah’a sunarak mukaddes kılmak; offering, Allah’a hediye takdim etme manasına gelir. Bu iş için Eski Ahid’de geçen minha, bağış; zebah, mukaddes kan dökme demektir. Kurban, insandaki kan dökme insiyakının meşru şekilde tatmini demektir ki, faydası bütün insanlığadır…

 

Eski Türklerde hem Allah’a, hem şeytanın şerrinden korunmak için, hem de ataların ruhu için kanlı ve kansız kurban kesme âdeti vardı. Bu ritüel, gün ve gecenin eşit olduğu iki tarihte, bu iş için tahsis edilmiş taşlar veya ağaçların dibinde yapılırdı. Burası, bayram yeri gibi süslenirdi. Eski Türklerde, insan kurbanı âdetinin olmaması, yüksek bir medeniyetin işaretidir. At, koç, koyun, geyik kesilirdi. Bu hayvanlar rastgele seçilmez. Mesela atın beyazı kurban olur. Şeytanın def’i için kesilen kurban mutlaka boynuzlu olur. Kesilen hayvanın kemikleri kırılmaz, gömülür veya torba içinde ağaca asılır. Bir de toprağa kısrak sütü, buğday vs. serpilir ki bu da kansız kurbandır.

 

 

 

İki Kurbanlık

 

 

İslâm dünyasındaki kurban ibadetinin menşei İbrahim aleyhisselama kadar uzanıyor. Mukaddes kitaplarda geçen meşhur kıssadır:

 

Çocuğu olmayan yaşlı İbrahim aleyhisselam, bir oğlu olursa Allah yolunda kurban edeceğini adıyor. Allah da ona bir oğul veriyor. Sonra da adağını hatırlatıyor. Bu çocuk İsmail aleyhisselamdır. Çocuk babasına emrolunduğunu yapmasını söylüyor. Şeytan bunu engellemeye uğraşıyor ise de mâni olamıyor.

 

Neticede Rabbi sözünde durduğu için Hazret-i İbrahim’i ve bu işi tevekkülle karşıladığı için Hazret-i İsmail’i mükâfatlandırıyor. Cennetten güzel bir koç gönderiliyor. Hazret-i İbrahim bunu kurban ediyor. Ciğerini közleyip yiyorlar, gerisini fakirlere dağıtıyorlar…

 

Müslümanlar arasında, kurban etinin ilk önce ciğerini közleyip yemek âdeti buradan kalmadır. Aynı hikâye Kitab-ı Mukaddes’te de anlatılır. Ancak kahramanı, İsmail değil, İshak’tır!..

 

Benzer bir hâdise Muhammed aleyhisselamın babası için yaşanmıştır. Mekke ileri gelenlerinden Abdülmuttalib, büyük dedesi Hazret-i İsmail’in bulduğu, ama zamanla kaybolan suyu şifalı Zemzem Kuyusunu ararken, çocukları olmadığı için yaşadığı yalnızlık dolayısıyla kedere düşmüştü. “On tane oğlum olursa birini kurban edeceğim” diye adamıştı.

 

Duası gerçekleşince rüyasında ikaz edildi. O zamanın geleneğine göre oğulları arasında çektiği kura hep Abdullah’a isabet etti. Bir rahip, “Abdullah ile o zamanlar öldürülen bir kimsenin diyeti (maddi tazminatı, kan parası) olan on deve arasında kura çekin. Develere isabet ederse kesin; Abdullah’a çıkarsa develeri onar onar arttırın” tavsiyesinde bulundu. Yüzüncüde develere isabet etti. Abdülmuttalib develeri kesti.

 

Şeriatta taammüt dışında öldürülen kimse için suçlunun yüz deve diyet ödemesi, bundan kalmadır. İşte bu sebepledir ki Peygamber aleyhisselam, “Ben iki kurbanlığın oğluyum” buyurarak, babası Abdullah’ı ve büyük dedesi İsmail’i anmıştır.

 

 

 

Süslü kurban

 

 

İslâmiyette kurban kesmek için muayyen bir zenginlik aranmakla beraber, vaktiyle Osmanlı cemiyetinde kurban kesmeyen yok gibiydi. Köylük yerlerde herkesin iyi-kötü koyun sürüsü vardı. Bunlardan birini keserdi. Zengin olmayan şehirliler ise, et parasından tasarruf edip, bayramda kurban keser; etini kavurma yapar, sonra sene boyu yerdi.

 

Eskiden Anadolu’dan İstanbul’a sürüler getirilirdi. Surların dışında konaklanır; kısım kısım sur içine gönderilip satılırdı. Umumiyetle herkes kurbanını kendi keserdi. Kesmesini bilmeyen, kasabını önceden ayarlar; kestikten sonra da hediyesini verirdi. Evlerin bahçeleri müsaitti. Boş arsalar da çoktu. Sokaklarda pis manzaralar teşekkül etmezdi. Kurbanın her yeri muhterem olduğu için, iç azaları ortada bırakılmaz, gömülürdü.

 

Umumiyetle koyun kesilirdi. Eskiden sığır eti sevilmez, yenmez ve bulunmazdı. Dişi koyun yavrulayıp süt verdiği için, koç tercih edilirdi. Bayramdan birkaç gün önce alınır; bahçede beslenir, kınalanır, süslenir, şehirlerde bayram namazı dönüşü kesilirdi.

 

 

 

 

Çocuk ve Kurban

 

 

Evde çocuk varsa, umumiyetle hayvanla ahbaplık kurardı. Çocuğu başka vaatlerle razı ederler yahut üzmemek için başka hayvan alırlardı. Hayvan kesimine alışması için çocukları da götürürlerdi. Kurbanın bereketi çocuğa geçsin diye kanını alnına sürerler, bu hayvanın cennette çocuğu karşılayacağını söyleyerek teselli ederlerdi.

 

Hâli vakti orta olanlar, üçte birini eve ayırıp gerisini konu-komşu, akraba ve fakirlere dağıtırdı. Zengin olup da kurban etinin tamamını dağıtmayanlar kınanırdı. Hayvanın postu tabaklanıp evde kullanılırdı. Hayvanî yağ rağbette olduğu için kuyruk yağı küpe basılır, yemeklere katılırdı. Her evde bıçaklar, satırlar, et tahtaları vardı. Kıyma, evlerde tahta üzerinde hususî bıçaklarla yapılırdı.

 

Bayramda ev ziyaretlerinde şeker ve tatlı yerine kurban kavurması ikram edilirdi. Eğer nişan ile düğün arasında Kurban Bayramı var ise, damadın kız evine bir koç göndermesi âdetti. Koç kınalanır, süslenir, boynuzuna da bir altın bağlanırdı.

 

 

 

Ferman böyle oldu

 

 

Rahmetli babaannem her bayram kendine has acıklı bir makamla kurban ilahisini okur, arada sesi titrer, ama mutlu sona gelince bambaşka neşelenirdi.

 

 

 

Allahtan bir emir gele

 

İsmail gözün sürmele

 

Geyin donlarını bile

 

Ferman böyle oldu demiş

 

 

 

Hak beni kurban kılursa

 

Baba ne çekersin gussa

 

Genç kuzu kurban olursa

 

Canım kurban olsun demiş

 

 

 

Elin bağladı babası

 

Geldi melekler hepsi

 

Demesinler hakka asi

 

Elimi çöz baba demiş

 

 

 

İsmailem elim bağlı

 

Kemendinen belim bağlı

 

Beni veren kurban olam

 

Niçin benim elim bağlı

 

 

 

Elini çözdü babası

 

Müstecep oldu duası

 

Bakıp yüzüme kıymazsın

 

Ensemden çal baba demiş

 

 

 

Baba çok yüzüme bakma

 

Ciğerciğim oda yakma

 

Allah emrin tehir etme

 

Ferman yerini bulsun demiş

 

 

 

Baba beni bunda duyma

 

Cahilem yanımda durma

 

Anamı yalnız koyma

 

Ferman böyle oldu demiş

 

 

 

Baba beni burada defnet

 

Anamın yanına tez get

 

Tenbih ile nasihat et

 

Ferman böyle oldu demiş

 

 

 

Kanlı gömleğimi götür

 

Anamın yanına yetür

 

Ahret hakkını helal ettür

 

Ferman böyle oldu demiş

 

 

 

Ayrılık saati geldi

 

Halil bıçağını aldı

 

Oğlunun boynuna çaldı

 

Ferman yerini buldu demiş

 

 

 

İsmail’e çaldı bıçak

 

Kesme diye emretti hak

 

Üç yüz kere vurdu bıçak

 

Niçin kesmedin bıçak demiş

 

 

 

Bıçağı çün vurdu taşa

 

Taş yarıldı baştan başa

 

Coşa geldi hep dört köşe

 

Niçin kesmedin bıçak demiş

 

 

 

Koç kurban gönderdi Celil

 

Cebrail önünde delil

 

Benim cömert kulum Halil

 

Kaldır İsmail’i demiş


.

HATAY’IN İLHAKI TEK PARTİ’NİN MUVAFFAKİYETİ MİDİR?

24 Haziran 2024 02:00 | Güncelleme :24 Haziran 2024 07:50

 

A -

A +

Nazi tehlikesi ve Ankara’yı kendi tarafında tutabilmek endişesi, Fransa’nın Antakya ve İskenderun’a bakış açısını değiştirdi.

 

 

 

Antakya ve İskenderun, cumhuriyet devrinde ilhak edilmiş, resmî jargona göre ana vatana katılmış yegâne topraktır. Biri Büyük İskender’in, diğeri onun kumandanı Selevkos’un babası Antioksus’un ismine izafeten kurulmuş 2300 yaşında şehirlerdir. Stratejik mevkii yanında tabii güzellikleri ve tarihî zenginlikleriyle emsalsiz yerlerdir.

 

Antakya Hristiyanlığın kutlu şehirlerinden olduğu gibi, Kur’ân-ı kerimde de ismi geçmeden anılır. İsa aleyhisselamın havarileri buraya tebliğe gitmişler, hatta onlara Hristiyan ismini de Antakyalılar vermiştir ki Rumca “Mesih’e bağlı” demektir. Üç havarinin ve onlara inanan Habib Neccar’ın kabri buradadır.

 

Sultan Selim’in fethettiği ve 4 asır Osmanlıların elinde kalan Antakya 7/XII/1918’de, İskenderun ise 9/XI/1918’de Fransız işgaline düştü. Mütarekeden sonra işgal edildikleri hâlde, Musul gibi, harbden sonra tahliye edilmedi.

 

 

 

 

Kırk asır...

 

 

Fransızlar, 21/X/1921 tarihli Ankara İtilafnamesi ile Sancak denilen Antakya ve İskenderun’a muhtariyet tanıdı. Türkiye’nin öteden beri burada iddiası vardı. Gazi, 1923’te Adana’da karşılaştığı Antakyalılara “Kırk asırlık Türk yurdu ecnebi elinde kalamaz!” diyerek mesaj vermişti.

 

Fransa çekilirken Sancak’ı Suriye’ye bırakmak üzere 9/IX/1936’da Şam ile anlaştı. Ankara 9/X/1936’da Fransa’ya nota vererek Sancak’ın da Suriye ve Lübnan gibi müstakil olmasını istedi. İş Milletler Cemiyeti’ne havale edildi. Hem ekonomik sıkıntılar ve siyasi çalkantılar sebebiyle giderek sarsılan siyasi karizmasını güçlendirmek hem de Musul’da yaşanan hacaleti telafi etmek maksadıyla Atatürk devreye girdi.

 

Sonradan Hatay Reisicumhuru olacak Antalya Milletvekili Tayfur Sökmen’i 1936’da Köşk’e çağırıp, “Antakya-İskenderun ve havalisinin ismi bundan böyle Hatay’dır” talimatını verdi. Madem Antik Çağ’da adı Hattena, yani Hititler Yurdu idi; Hititler de Türk olduğuna göre, 2300 sene evvel kurulan Antakya 4000 yıllık Türk yurdu oluyordu.

 

Merkezi İstanbul’daki Antakya-İskenderun Muavenet-i İçtimaiye Cemiyeti’nin ismi Hatay Erginlik Cemiyeti yapıldı. Türklerle Araplar arasında çatışmalar oldu. İki Türk genci, Fransız askerinin açtığı ateşle öldü. Şehirde örfi idare ilan edildi. Suriye’nin referandum teklifini boykot eden Türkler, şehirde büyük bir miting tertipledi. Milletler Cemiyeti müşahitler gönderdi. Türkiye’nin istediği gibi çıkmayacağı belli olan referandum iptal edildi.

 

 

 

 

Değişen rüzgârlar

 

 

“4 asırlık Türk yurdu” Sancak’ın 1921’de nüfusunun %30’u Türk idi. Geri kalanı Sünni ve Nusayri Arap, Ermeni ve Rum idi. 1937’de 219 bin kişilik Sancak nüfusunun %39,5'i Türk, %39,5'i Sünni ve Nusayri Arap, %11’i Ermeni, %9'u Rum idi. Gerisi Kürt, Çerkez, Yahudi gibi halklardı...

 

20/V/1937’de Sancak, Fransa, Türkiye ve Suriye’nin garantörlüğü altında, dahiliyesi müstakil, hariciyesi Suriye’ye bağlı, Türkçe’nin de resmî lisan olduğu, Suriye parası geçen ayrı bir hususi mıntıka hâline geldi. Bu ilk merhaledir. Artık Türkiye bir yandan diplomasi, öte yandan espiyonaj ve propaganda faaliyetleriyle Sancak’ta elini güçlendirmeye çalıştı.

 

Bir zamandır rüzgârlar yön değiştirmişti. Mussolini ve Hitler tehlikesi, Fransa’yı Türkiye’nin tarafına itti. Ankara’nın Nazilere kaymasını engellemek, Sancak’tan vazgeçmeye değerdi. Türkiye’ye Boğazlarda büyük imtiyaz veren 1936 Montrö Mukavelesi bile bu saikle imzalanmıştı.

 

Başvekil İnönü, Fransız Reisicumhuru solcu Leon Blum ile görüşüp, Fransa’nın bu husustaki yumuşak tavrını öğrendi. Bu arada öteden beri reisicumhurla ters düşen İnönü iktidardan uzaklaştırıldı. Hâlbuki daha anlaşma imzalanınca, “tarihî dostluklara zarar vermeden meseleyi yüksek zekâ, ileri görüşlülük ve olgunlukla çözdüğü” için tebrik edilmişti!..

 

 

Hatay Meclisi (Temsili)

 

 

 

Danışıklı dövüş!

 

 

Mart 1938’de Naziler Avusturya’yı işgal edince, Fransa’nın etekleri tutuştu. Sancak’ı âdeta şahsi bir mesele hâline getiren Atatürk, Mayıs’ta Mareşal üniformasıyla Mersin’e seyahat tertipledi ve askerî geçit merasimi tertipletti. Fransızlar 29 Haziran’da Sancak’tan ayrıldı. 7 Temmuz’da Türk askerleri şehre girdi.

 

Türk hükûmeti, Türkiye’deki Sancak doğumluları mıntıkaya yolladı. (1974’te Kıbrıs’ta olduğu gibi.) Memur iseler 2 yıl ücretli izinli sayıldılar. Silahların gölgesinde yapılan ve sadece Türkçe okuyup yazabilenlerin iştirak ettirildiği seçimlerle, 22 Türk, 9 Alevi Arap, 5 Ermeni, 2 Sünni Arap, 2 Rum’dan müteşekkil 40 kişilik Hatay Devleti meclisi 2 Eylül 1938 günü açıldı.

 

Atatürk’ün direktifiyle Tayfur Sökmen müttefikan Reisicumhur seçildi. Meclis Reisi Abdülgani Türkmen ve Başvekil Abdurrahman Melek de Türk idi. Başşehir İskenderun’dan Antakya’ya getirildi. Türk İstiklal Marşı, millî marş kabul edildi. Türk bayrağına benzer bir bayrak çekildi. Türkiye kanunlarının tatbiki kabul edildi. Türkiye parası tedavüle girdi. Türkçe ve Fransızca resmî dil oldu. Bu ikinci merhaledir.

 

Bu arada Sancak’ın Türkleşmesine hız verildi. Arap blokunu bölmek için Nusayriler, anadilini unutmuş Türk kültürüne mensup bir halk kategorisine alınarak maddi olarak desteklendi. 1928’de Halep’te Türklüğü yaymak misyonuyla neşredilen Vahdet gazetesi sahibi Nuri Genç, Atatürk’ün direktifiyle İskenderun’a gelerek Kemalist Hatay gazetesini neşretmeye başladı. Cebel-i Simmen Samandağ, Kuseyr Altınözü, Arsuz ise (etraftaki okaliptüsleri, burada hiç bulunmayan çınar sanan kaymakam yüzünden) Uluçınar oldu.

 

Bu arada Atatürk öldü. Nihayet kukla Hatay Devleti’nin Meclisi 29 Haziran 1939’da Türkiye’ye iltihak kararını verdi. 7 Temmuz 1939’da kurulan Hatay vilayetinin merkezi Antakya oldu. Bu üçüncü merhaledir.

 

 

 

 

Nasıl verdi?

 

 

Fransa ile akdolunan 23 Haziran 1939 tarihli anlaşmaya mevcut protokolün 2. maddesi mucibince Hatay için Fransa’ya 7 milyon Fransız frangı ödendi. Ödeme emrine dair 6/VI/1940 tarihli bakanlar kurulu kararnamesi devlet arşivindedir.

 

Fransa başta mırın kırın eder gözükse de Sancak’ı güle oynaya verdi. Bu sayede Türkiye’yi kendi blokunda tutabildi. Sancak’ın ilhakı, Türkiye’nin şantajı veya Fransa’nın tavizi olarak değerlendirilebilir.

 

Lozan kılıfını aşmak için, evvela referandum ve istiklal, sonra ilhak şeklinde bir muvazaa tertiplendi. Nazi tehlikesi olmasa, Fransa Sancak’ı Türkiye’ye verir miydi, doğrusu söz götürür. Onun için bunu Tek Parti rejiminin bir muvaffakiyeti saymak yerine, siyasi konjonktürün icabı olarak görmek daha doğrudur.

 

Ayrıca Fransa böylece Suriye ile Türkiye arasına ebedî bir husumet soktu. İki devletin birbiriyle dostane geçinmesini ve belki de birleşmesini engelledi. Bu, Şarki Akdeniz’deki Fransız sömürgeci emellerine elverişli bir politikadır. Hâlbuki Suriye idarecileri Osmanlı mekteplerinde okumuşlardı. Türkçe bilirlerdi. Türk kültürüne yakınlardı. “Fransızlar geçici, Suriyeliler kalıcı” diye düşünen İnönü, Sancak yüzünden Araplarla kötü olmak istemiyordu.

 

Hâdise Suriyelilerde büyük infial meydana getirdi. Ülkelerinin tabii parçası saydıkları ve halkının büyük bir ekseriyeti Arap olan Sancak’ın ilhakını tanımadılar. O zamandan bu yana Hatay’ı kendi sınırları içinde gösteren haritalar, siyasi kriz doğururken, Suriye’nin, Hatay doğumlulara ve 31 plakalı arabalara vize sormadan giriş-çıkış izni vermesi dikkatleri çeker.

 

 

 

Ya Türkiye Ya Suriye

 

 

Sancak’taki Fransız şirketlerini hükûmet satın aldı. Halktan isteyenlerin Sancak’ı terk ederek Suriye tabiiyetine geçmeleri için müddet tanındı. 50 bin kişi Sancak’ı terk etti. Bunların 4 bini yeni bir kıyımdan korkan Ermeni ve Rumlar idi. Geri kalanı Kemalist inkılaplarla başı hoş olmayan Türk ve Araplardı.

 

Şehirdeki Türklerden de böyle göçenler vardır. Bunlar arasında saltanat rejiminin ileri gelenlerinden olup gönüllü veya mecburi sürgüne çıkanları saymak icap eder. Hatay’ın ilhakı bunlar için ikinci sürgün olmuştur.

 

Seneler evvel Şam’da iken tanışıp ahbap olduğum ve geçen sene vefat eden Mescid-i Etrak (Türkler Mescidi) imamı Şeyh Hacı Mustafa Efendi, Antakyalı bir Türk idi. İlhak üzerine ailesiyle Şam’a göçmüşlerdi. Kasyun Dağı eteklerindeki Cebel-i Etrak (Türkler Tepesi) mıntıkasındaki halkın çoğu böyledir.

 

Bunlar ilhakı bambaşka bir cihetten görmüşlerdir: Hacı Mustafa Efendi anlatırdı: “Bir sabah şehre garp üniformalı askerler girdi. Fransızların geri geldiklerini zannettik. Ama bunların Türk olduğunu anlayınca çok şaşırdık. Yeni hükûmetin ilk icraatı fesi, çarşafı ve Arap harflerini yasaklamak, eski harfli tabelaları indirmek oldu. Bu hayretimizi daha da arttırdı. Medreselerin ve kadılıkların kapatılması, şer’î hukukun yasaklanması üzerine artık burada yaşayamayacağımızı anladık ve Şam’ın yolunu tuttuk.”

 

 

 

Türk'ün iki kızı

 

 

Antakya, İskenderun Türk’ün iki kızıdır.

 

Bayrağında biri ay, biri de yıldızıdır.

 

Yurttan uzak illerde ağlıyor bu yavrular

 

Türk’ün tunçtan bağrında bu en büyük sızıdır.

 

Bu sızıyı sevince çevirmeyi Türk bildi.

 

Şahlanarak önüne ne geçtiyse devirdi.

 

Gözünüzün yaşını silin ey Hataylılar

 

Türk’ün tunçtan ordusu sevinçle coştu geldi.

 

(Zihni Ardıç)


.

İSRAİLİYAT NEDİR, NE DEĞİLDİR?

1 Temmuz 2024 02:00 | Güncelleme :1 Temmuz 2024 00:38

 

A -

A +

Bir tarafta İsrailiyat hurafelerini İslamiyete mal edenler, öte tarafta İslami hükümleri İsrailiyat diye reddedenler!..

 

 

 

İslâm kültüründe, İsrailoğullarının başından geçen ve sonraki nesillere nakledilen hâdiselere “İsrâiliyyât” denir. Kur’ân-ı kerimde de geçtiği üzere, 'İsrail', Yakub aleyhisselamın ismidir ve onun soyundan gelenlere Benî İsrail adı verilmiştir.

 

İsrailiyat, ya Kur’ân-ı kerim ve hadîs-i şeriflerde geçer, ya da semavi dinlerin metinleri ve ruhbanları tarafından beyan edilir. Ancak bunlar bire bir aynı değildir. Zira Kur’ân-ı kerim, bugün elde bulunan Tevrat ve İncil’in, tamamen değilse bile kısmen tahrife uğramış olduğunu beyan eder.

 

 

 

 

İsrailiyat çeşit çeşit

 

 

İsrailiyat haberleri mevzu itibariyle ya itikada veya amele dairdir yahut da vaaz (nasihat) cinsindendir. Sadece evvelki ümmetlerin başına gelenlerle alakalı değil, kâinata, gayba ve kıyamete dair İsrailiyat haberleri de çoktur.

 

Senet ve metin cihetiyle sahih, zayıf veya uydurma İsrailiyat vardır. Kur’ân-ı kerim ve sahih sünnette zikredilen İsrailiyat haberleri makbul ve muteberdir. Senet, rivayet edenleri bildirir. Metin ise hadiseyi anlatır.

 

Mesela Resulullah aleyhisselamın geleceğinin evvelki mukaddes kitaplarda geçtiğine dair Abdullah bin Amr bin Âs’ın Buhari’de geçen rivayeti birinci kısımdandır, yani sahihtir.

 

Arş'ı taşıyan meleklerle alakalı, mesela meleklerin kanatlarını çarpmasıyla şimşeklerin meydana geldiğine dair haberler zayıftır.

 

İsrailoğullarına Buhtunnasr’ın ceza olarak gönderildiği ve 700 sene hükümdarlık yaptığı rivayeti uydurmadır.

 

 

 

Efsaneler?

 

 

Bazı İsrailiyat haberleri dinin aslına zıttır. Bunlar merduddur, kabul edilemez. Süleyman aleyhisselâmın yüzüğünü kaybetmesine, Lût aleyhisselâm’ın kızlarına, Davud aleyhisselâm ile Batşeba’ya dair anlatılanlar uydurmadır.

 

Nuh aleyhisselâmdan evvel doğup Musa aleyhisselâm zamanına kadar yaşayan, okyanus dibinden tuttuğu balığı güneşe tutarak kızartacak kadar uzun boylu Ûc bin Unk isimli inatçı kâfirin kıssası da bu kabildendir.

 

Bazı İsrailiyat haberleri ise meskûtün anh olup hakkında susulur. Ne tasdik ne de tekzip edilebilir. Bunlar ehl-i kitaptan gelen bazı uzun efsanelerden ibaret haberlerdir. Bakara suresinde geçen cinayete dair tefsirlerde ve tarihlerde anlatılanlar, ayrıca tarihlerdeki Nemrud ile Kârun’a dair haberler böyledir.

 

 

 

Ne tasdik ne tekzip!

 

 

Muhammed aleyhisselam, “İsrailoğullarından nakletmenizde bir beis yoktur. Çünki onlarda çok hayreti mucip hâdiseler vardır” buyurdu. Benî İsrail’e dair anlattığı çok sayıda kıssa, hadis kitaplarında mevcuttur.

 

Bir başka hadis-i şerifte de “Eğer Ehl-i kitap, size bir şey an­latacak olursa onu ne tasdik ne de tekzip edin! Yani ne doğrulayın ne yalanlayın! Biz Allah’a ve peygamberlerine ve onlara indirilenlere inandık deyin!” buyuruldu.

 

Çünki eğer tasdik olunan şey tahrife uğ­ramış bir şeyse, tahrife iştirak edilmiş olunur. Eğer tekzip edilen şey semavi kitabın aslına uygun ise, bu sefer ilahi kelâm tekzip edilmiş, yalanlanmış olur.

 

 

 

 

Eğrisi doğrusu

 

 

Resulullah efendimiz, eshabından bazılarının eski mukaddes metinleri okumalarına müsaade etmiştir. Musevi iken Müslümanlığa geçen sahabi Abdullah bin Selâm, ayrıca Abdullah ibn Abbas, Abdullah bin Amr bin Âs, Temîm Dârî ile Tâbiîn’den Kâ'bü’l-Ahbâr ve Vehb bin Münebbih gibi zâtlar, mukaddes kitaplardan haberdardı ve eski dinlerin hükümlerini bilirdi. (Ahbâr, hibrin çokluk hâlidir. Tevrat yazıcılarına verilen isimdir. Kur’ân-ı kerimde geçer: Mâide, 44).

 

Abdullah bin Selâm’a Tevrat okuma izni bizzat Resulullah tarafından verilmiştir. Ebû Hüreyre’nin, Tevrat okumadığı hâlde, dinlemeye merakı ve ezber kuvveti sebebiyle, bundaki malumatı en iyi bilenlerden olduğu söylenir. Bunlar, eğriyi doğrudan ayırabilecek zâtlardı.

 

Mevâlî denilen ve Arap olmayan Müslümanlar arasında çok âlim, bilhassa muhaddisler yetişmiştir. Bunlardan işitilen İsrailiyat rivayetlerinin, zaman içinde eğrisi ve doğrusuyla İslâmiyete sirayet ettiği söylenir. Sonraki âlimler bunlara dikkat çekmiştir.

 

 

 

'Kardeşim Musa sağ olsaydı…'

 

 

 

Buna mukabil Resulullah bir defasında Hazret-i Ömer’in, bir başka zaman da Hazret-i Hafsa’nın elinde Tevrat sahifeleri görüp bunları okumaktan menetmiştir.

 

Hâdise, muhtemelen Hazret-i Ömer’in yeni Müslüman olduğu sıralarda vuku bulmuştu. “Kardeşim Musa sağ olsaydı, bana tâbi olurdu” buyurmuştur. Çünkü bütün peygamberlerden buna dair misak (söz) alındığını Kur’ân-ı kerim haber veriyor. (Âli İmran: 81)

 

Bu hâdiseler o mevzuda kabiliyeti bulunmayan ve henüz imanı derinleşmemiş kimselerin Yahudi ve Hristiyanlara ait mukaddes kitaplarla meşgul olmasının münasip olmadığını gösterir. Bu sebeple avamın bunları okumasına ulema cevaz vermemiştir.

 

Resulullah’ın Tevrat için ayağa kalktığı meşhurdur. Buradan semâvî kitaplar ve ezcümle Kur’ân için ayağa kalkılacağına delil çıkarılmıştır. Fıkıh kitaplarında cünüp kimsenin Tevrat, Zebur ve İncil okumasının mekruh olduğunu söyler. Bütün bunlar gösteriyor ki, Tevrat, Zebur ve İncil’in tamamı tahrife uğramış değildir. Bunların içinde değiştirilmeyen kısımlar vardır. Ama malum değildir.

 

Ulema Kur’ân-ı kerim âyetlerini ve Resulullah’ın sünnetini kâfi görmüş, şimdi eldeki Tevrat ve İncil’e müracaata ihtiyaç duymamışlardır. Kitab-ı Mukaddes’teki şer’î hükümlerin en doğru ve vâzıh şekillerini Kur’ân ve sünnette bulmuşlardır.

 

 

 

Kutu Bahira hikayesi

 

 

Hazret-i Muhammed, Tevrat ve İncil’den okuduklarını ümmetine naklediyor değildi. Gerçi gerek Mekke ve gerekse şeriatın teşekkül devresi olan Medine devrinde bu şehirlerde ehl-i kitaptan kimseler vardı.

 

Meselâ ilk Müslümanlardan Varaka bin Nevfel Hristiyan idi. Resulullah’ın bi’setinden sonra, ama tebliğinden az evvel vefat etmişti. Medine’de büyük bir Yahudi cemaati vardı.

 

Bazı müsteşrikler Peygamber aleyhisselamın koymuş olduğu esasları ticaret için gittiği Şam’da Bahîra isimli bir rahipten işittiğini iddia etmişlerdi. Resulullah Şam’a iki defa gitmiştir ve birisinde çocuktu. Her ikisinde de Şam’a girmeksizin Busra’dan geri dönmüştür.

 

Kaldı ki o zamanlar hiçbir ecnebi lisan bilmeyen, hatta okuması ve yazması dahi olmayan genç bir zâtın bu kısa zamanlarda Yahudi ve Hristiyanlık esaslarını hâfızasına alarak söyleyebilmesi muhaldir.

 

Bunu öğrenmeye lüzum da yoktu, çünki bu seyahatler ticarî maksatlaydı. Bu, müşriklerin, Resulullah’ın Mekke’de görüştüğü iki Iraklı Hristiyan demirci köleden öğrendiklerini anlattığını söylemesine benzer. Onların bu kadar bilgisi vardı da, neden peygamberlik iddia etmediler, diye sorulmuştur.

 

 

 

Kültür transferi?

 

 

İbrahim aleyhisselamı büyük bildikleri için ‘İbrahimî dinler’ denilen Yahudilik ve Hristiyanlık ile İslâmiyetteki hükümlerde yer alan müşterek hususiyet ve benzerlikler, bir kültür transferi, kültürel tesir, ödünç alma ya da taklit sonrasında teşekkül etmiş değildir. Aynı kaynaktan beslenen mukaddes kültürel mirasın birbirini tasdik eden tezahürleri (görünüşleri) olarak değerlendirilmiştir.

 

Tevrat ve İncil’de bulunan malumatın doğrusu, Resulullah’a vahy ve ilham yoluyla bildiriliyordu. Vahy devrinden sonra, gerek Ehl-i kitabın kendi kitaplarından naklettikleri, gerekse Müslümanların bu kitaplardan çıkarttıkları hükümler İslâmiyet cihetinden hiçbir şey ifade etmez.

 

Önceki şeriatlerin hükümlerinin delil olabilmesi için Kur’ân ve sünnette haber verilmiş olması ve neshedildiğine dair bir delil bulunmaması lâzımdır. İsrailiyat bilgileri Kur’ân-ı kerimde naklediliyorsa veya sünnette haber veriliyorsa artık nass hükmündedir.


.

ŞARK ÂLEMİNDE TARİHE GEÇMİŞ RÜYALAR

8 Temmuz 2024 02:00 | Güncelleme :8 Temmuz 2024 00:33

 

A -

A +

Yaptığı rüya tabirinin çıkması, Yusuf aleyhisselamın maliye nazırlığına getirilmesine sebep oldu.

 

 

 

Kur’ân-ı kerimde rüyaya müstakil bir sure tahsis edilmiştir. Hazreti Yusuf henüz çocuk iken rüyasında 11 yıldız ile güneş ve ayın kendisine secde ettiklerini gördü. Bunu babası Yakup aleyhisselama anlattı.

 

O da bu rüyayı oğlunun büyük bir makama geçeceği, 11 kardeşi ile anne ve babasının o zamanlar âdet olduğu cihetle huzurunda selam için baş eğeceği şeklinde tabir etti. Hasede sebep olur diye de rüyasını kardeşlerine anlatmamasını da tembihledi. 20 sene sonra Hazreti Yusuf Mısır’a maliye nazırı olmuş, nihayet kardeşleriyle ebeveyni huzurunda baş eğmiştir.

 

 

Hazreti Yusuf, kendisini himaye eden Mısır azizinin zevcesinin iftirasından dolayı zindanda iken, o zamanın hükümdarının bendeganından iki mahpus kendisine rüyalarını nakletmişti. Biri rüyada firavun için şarap sıkıyordum, diğeri de başımda bir tepsiyle yemek götürüyordum, kuşlar bu yemekten yiyorlardı dedi.

 

Hazreti Yusuf, birine hapishaneden çıkıp yine hükümdarın hizmetine gireceksin, içecek ikram edeceksin; ötekine de asılacaksın, kuşlar başının etini yiyecek, cevabını verdi. Kısa bir müddet sonra bu tabir tamamen çıktı...

 

Firavun bir rüya görerek Mısır’daki bütün muabbirleri toplayıp tabirini emretti. Hepsi acz gösterdi, bu edgâsü ahlâmdır dedi. Hazreti Yusuf zindanda rüyasını tabir ettiği şaraptar, mahbeste bir adamın mevcut bulunduğunu ve onun rüya tabirinde fevkalade kudreti olduğunu söyleyince, firavun kendisini hapisten çıkarıp yanına getirdi.

 

Ona, rüyasında 7 semiz öküz gördüğünü, 7 zayıf öküzün gelip, bunları yediğini anlattı. Hazreti Yusuf, 7 sene fevkalade bolluk, ondan sonra 7 sene kıtlık olacak, dedi ve dediği de çıktı. Mahsulleri depoladıkları için Mısır’da kıtlık zamanında sıkıntı çekilmedi. Bu tabiri, Hazreti Yusuf’un hazinedarlık makamına gelmesine sebep oldu.

 

 

 

Zafer rüyası

 

 

Kur’ân-ı kerimde Muhammed aleyhisselamın birkaç rüyasından bahsedilir. Bedir Harbi’nden evvel, müşriklerin az olduğunu gördü ve bunu eshabına müjdeledi. Böylece gönlü yatışmış hâlde harbe çıktılar. (Enfal, 43)

 

Uhud’dan evvel rüyasında deveye bindiğini, deveyi bir koçun takip ettiğini ve kılıcının kırık olduğunu görmüştü. Düşman kumandanlarından birini öldüreceği, ama kendi yakın akrabalarından birini de kaybedeceği şeklinde tabir etmişti. Nitekim amcası Hamza şehid düşmüştür.

 

Hudeybiye Musalahası olduğu sene Mekke’ye girip Kâbe’yi tavaf ettiklerini gördü. Sahabe, Mekke kapısından geri çevrilince, Feth suresi nazil oldu ve bu rüyanın doğru olduğu bildirildi (Feth, 27) Nitekim bir sene sonra umre yaptılar; iki sene sonra da Mekke fethedildi.

 

Resulullah, süt teyzesi olan Ümmü Haram’ın evinde istirahat ederken, gülerek uyandı. Ümmü Haram bunun sebebini sorunca, “Ümmetimin gemilere binip Allah için deniz seferine çıktıklarını gördüm” buyurdu. “Dua et, ben de onlardan olayım” dedi. “Sen de onlardansın” buyurdu. Nihayet Hazreti Muaviye zamanında Kıbrıs’a ilk deniz seferi yapıldı. Ümmü Haram zevciyle iştirak ettiği bu seferde şehit düştü. Türbesi Hala Sultan diye maruftur.

 

Resulullah anlattı: “Uyurken kendimi cennette gördüm. Bir köşkün yanında abdest almakta olan bir kadın gördüm. Bu köşk kimindir, diye sordum. Ömer bin Hattab’a aittir, dedi. Ömer’in kıskançlığını hatırladım da hemen yüzümü çevirdim.” Hazreti Ömer sevincinden ağladı ve sonra “Babam anam sana feda olsun! Sana karşı mı kıskançlık edeceğim!” dedi.

 

 

 

Arap meliki ile evlenmek!

 

 

Hazreti Ebubekir Suriye'ye yaptığı bir seyahat esnasında rüyasında ayın gökten gelip kucağına düştüğünü ve onu göğsüne bastırdığını görmüştü. Bir rahip, ayın son peygamber olduğunu kendisinin de onun halifesi olacağını tabir etti

 

Hazreti Osman, Mısırlı eşkıyalar tarafından evi sarıldığında bir rüya gördü. Resulullah “Bu gece yanımızda iftar edeceksin” dedi. Öleceğini anlayıp mukavemet edilmesini istemedi. Oruçlu olduğu hâlde, Kur’ân-ı kerim okurken şehit edildi.

 

Hazreti Abbas kardeşi Ebu Leheb’in hâlini merak eder. Rüyada onu görür ve vaziyetini sorar. “Azap içindeyim. Ancak pazartesi gecesi azabım hafifliyor. İki parmağım arasından çıkan serin suyu emerek ferahlıyorum. Bu gece Resulullah dünyaya gelince, Süveybe ismindeki cariyem, bunu bana müjdelemişti. Ben de sevincimden, bunu azat etmiş ve ona sütannelik yapmasını emretmiştim” diye cevap verdi.

 

Halid bin Said bin As, rüyasında babasının kendisini cehenneme atarken Resulullah’ın kemerinden tutup kurtardığını gördü. Bunun üzerine Müslüman oldu.

 

Hayber kalesi kumandanının zevcesi Safiyye, rüyasında ayın Medine tarafından gelip kucağına girdiğini gördü. Bunu kocasına anlattığında, “Sen Hicaz meliki ile evlenmek istiyorsun” diyerek tokatladı. Hakikaten Hayber’in fethinden sonra Resulullah ile evlendi.

 

 

 

Beş parmak

 

 

Halife Abdülmelik rüyasında Mescid-i Nebi’nin mihrabında dört kere bevl ettiğini görüp çok huzursuz oldu. Said bin Müseyyib, “Evladından dört kişi Resulullah’ın mihrabına geçip, halife olacaktır” diye tabir etti. Hakikaten 4 oğlu, Velid, Süleyman, Yezid ve Hişam halife oldular.

 

İmam Ebu Hanife, rüyasında Resulullah’ın kabrine girip kemiklerini bir araya getirdiğini gördü. Heyecanla uyanıp, “Acaba Resulullah’a bir edepsizlikte mi bulundum?” diye düşündü. Uzun zaman kimseye anlatmadı. Nihayet dayanamadı, İbn Sîrîn’e anlattı. “Mübarek olsun! Resululah'ın sünnetini bir araya getireceksiniz” dedi. Öyle de oldu. Ebu Hanîfe, ehl-i sünnetin kurucusu sayılır. (Attar, Tezkiretü’l-Evliya)

 

Halife Mensur, Ebu Hanife’ye gelip, “Rüyamda Azrail aleyhisselamı gördüm. Kaç sene ömrüm kaldığını sordum. Beş parmağını açarak işaret etti. Beş sene mi, beş ay mı, beş hafta mı?” diye sorunca, “Bu beş parmak, mugayyebat-ı hamsedir. Kur’ân-ı kerimde beş şeyi Allah’tan başka kimse bilmez, buyuruldu (Lokman, 34). Bunlardan birisi de insanın ne zaman öleceğidir” diye cevap verdi.

 

 

 

Rüyadaki ilaç

 

 

Halife Memun, “Rüyamda bütün dişlerimin düştüğünü gördüm” dediğinde, tabirci “Bütün akrabalarınız vefat edecektir” diye tabir etti. Halife bundan müteessir oldu. Başka birine sordu. “Halife hazretleri bütün akrabalarından fazla yaşayacaklar” diye tabir etti. Halife memnun oldu ve tabirciye ihsanda bulundu. Her iki tabirin manası bir, fakat ifade tarzı başka olduğundan, evvelki kederi, ikincisi memnuniyeti mucip olmuştur. Bu, insanlarla münasebette ölçü olmalıdır.

 

Adaletiyle meşhur Horasan valisi Abdullah bin Tahir zamanında masum biri haksız yere hapsedilmişti. Vali o gece rüyada dört kuvvetli kimse gelip, tahtını, tersine çevirecekleri vakit uyandı. Rüyayı tekrar görünce, bir mazlumun ahı bulunduğunu anladı.

 

İmam Şafii’nin annesi, gövdesinden çıkan yıldızın ışıltılar saçtığını, Arap beldelerine yayılıp en son Mısır’a düştüğünü görmüştü. Nitekim Şafii Mısır’da vefat etti. Mezhebi Arab beldelerinde yayıldı.

 

Busayrî ömrünün sonuna doğru kötürüm oldu. Rüyasında Resulullah’ı gördü. Ona, kendisini övdüğü meşhur kasidesini okudu. Üzerinde bulunan hırkasını çıkarıp, Busayrî'ye giydirdi. Bacağını eli ile sığadı. Uyanınca sıhhate kavuşmuştu. Onun için buna Kasîde-i Bürde denir. Bürde, hırka demektir.

 

 

 

Çelebi nasılsın?

 

 

Halep âlimlerinden Şeyh Sadeddin Darir’e birisi gelip, “Rüyamda ayaklarımın üzerine kadar çıkan ateş içinde yürüdüğümü gördüm” dedi. “Yanıma gel, tabir edeyim” cevabını verdi. Rüya sahibi yaklaşınca, onu sımsıkı tutarak polis diye bağırdı. Halk toplandı. “Bu adam ayakkabı hırsızıdır” dedi. Bunun üzerine adam suçunu itiraf etti.

 

Mevlânâ Celaleddin Rumî’nin dedesi Hüseyin Hatib’e rüyasında Resulullah “Horasan padişahının kızı ile evlen!” buyurur. Aynı gece hem padişah, hem veziri, hem de kızı aynı rüyayı görmüştü. Bunun üzerine hakikaten Harzemşah hanedanından kızı Melike-i Cihan Emetullah Hatun ile evlendi.

 

Hazreti Mevlânâ'nın en sevgili müridi ve ilk halifesi Hüsameddin Çelebi bir gün, “Mevlânâ hazretleri öleli 7 yıl oldu, bir kere hatırımı sormadı” diye içinden geçirdi. O gece rüyasında gördü. “Çelebi cuni?” (Çelebi nasılsın?) diye sordu. Nitekim daha Resulullah zamanında Selman-ı Fârisî ile Abdullah bin Selâm, aralarında ölümlerinden sonra birbirlerine görünmek hususunda sözleşmişti.

 

Meşhur âlim İbni Âbidîn, hocası Mevlânâ Hâlid’e, “Dün gece rüyamda hazret-i Osman'ın vefat ettiğini gördüm. Çok büyük bir kalabalık oldu. Namazını ben kıldırdım” diye arz etti. Mevlânâ Hâlid, “Yakında vefat ederim. Sen de namazımı kıldırırsın. Zira ben Osman evladındanım” buyurdu. Dediği gibi çıktı.

 

Meşhur şarkiyatçı Annemarie Schimmel, seyahatleri esnasında derlediği şark âlemine ait rüyaları ve tabirlerini Halifenin Rüyaları adıyla kitap hâline getirmiştir


.

Avrupa Müslümanlarının kökü nasıl kazındı?

22 Temmuz 2024 02:00 | Güncelleme :28 Ekim 2024 09:31

 

A -

A +

Vaktiyle sayısı yüz binleri bulan Endülüs, Sicilya, Rusya Müslümanları kısa bir zaman içinde ya sürüldü ya öldürüldü ya da zorla vaftiz edildi!..

 

 

 

Müslümanlar 711’de İspanya’yı fethettiler. Takriben 8 asır devam eden bu devirde, İspanya’da ilim, kültür ve ticaretin altın çağı yaşanmıştır.

 

Emevilerin siyaset sahnesinden çekilmesi üzerine Müslümanlar parçalandı. Küçük küçük emîrlikler ortaya çıktı. Bunlar birbiriyle mücadeleye giriştiler. 1085’ten itibaren İspanyollar kuzeyden güneye doğru yavaş yavaş inmeye başladı.

 

Müslümanlar birer ikişer Leon, Aragon, Kastilla ve Navarra krallıklarının hâkimiyetine düştüler. İspanyollar güneydeki Müslüman sultanlığından çekindiği için bunlara hürriyet tanıdı. Bunlara Arapça Müdeccen (sığıntı) denir ki İspanyollar Mudejar derler. Bu şimdi bir sanat tarzının ismidir.

 

XIV. asırda ayaklanmayı denediler, muvaffak olamayınca, çoğu güneye kaçmak mecburiyetinde kaldı. Getto hâlinde yaşayan Müdeccenler 1492’de takriben 500 bin kişiydi ve nüfusun %30’unu teşkil ederdi.

 

 

 

Yeniden Fetih

 

 

1492’de son Müslüman devlet olan Gırnata merkezli Beni Ahmer Sultanlığı düşünce, İspanyol ve Portekizliler İberya’ya tamamen hâkim oldular. Buna Reconquista (yeniden fetih) denir. Müslümanlara hürriyet tanındı. Artık hepsi Müdeccen idi.

 

Yahudiler ise sınır dışı edildi. 200 bin Yahudi ülkeyi terk etti. Bir grup Hristiyan görünerek canını kurtarıp ülkede kaldıysa da İspanyollarca Marrano (domuz) diye anılan bu topluluk engizisyon baskısıyla fazla kalamadı. Müslümanlar arasında da misyoner faaliyetlerine girişildi.

 

Birkaç sene sonra Portekiz ve İspanyolların fikri değişti. 1497’de Portekiz, 1502’de de İspanya, Müslümanları sürgün, vaftiz ve ölüm arasında muhayyer bıraktı. Valilerin bazısı ekonomik çöküntüye sebep olacağından korktuğu için bu emri savsakladı. Yer yer Müdeccenlerin çıkarttığı ayaklanmalar bastırıldı.

 

Müdeccenler, Memlûk ve Osmanlı sultanından yardım istedi. İkisi de o zaman İspanyollarla harbi göze alamadı, ama onları kendi ülkesindeki Hristiyanlarla tehdit etmeyi denedi. Sultan II. Bayezid bir yandan Papa’ya müracaat etti, öte yandan da Kemal Reis’i İspanya sahillerine yolladı. Bu gemiler 200 bin Müslümanı Kuzey Afrika’ya taşıdı.

 

200 bin Müslüman direndiği için katledildi. 50 bin Müslüman vaftiz oldu. Baskının geçici olduğunu düşünüyorlardı. Bunlar, Morisko (Mağripli) diye anılır.

 

 

 

Vahran Fetvası

 

 

Toleranslı valilerin bulunduğu yerdeki Müslümanlardan vaftizi kabul etmeyenler öldürülmedi, ama köleleştirildi. Moriskoların getto hâlinde yaşamasına izin verilmedi. Engizisyon vaftiz olanların samimiyetini, mesela sünnet olup olmadığını, domuz yiyip yemediğini, abdest alıp almadığını sıkı kontrol ederdi.

 

1501’de Vahranlı bir âlim bunların derhal hicret etmesi lazım geldiğini söyledi. Ama 1504’te Vahranlı başka bir âlim Ubeydullah Mağravî uzak görüşlü bir fetva çıkararak, Hristiyan görünmekle beraber içlerinde imanlarını saklamalarına, namazı göz ile kılıp, zekâtı sadaka şeklinde vermeye, zaruret olduğunda haram olan fiilleri işleyebilmeye, haç çıkarabilmeye izin verdi. Buna “Vahran Fetvası” derler.

 

Hükûmet, yasağı gevşettikçe Moriskoların vaziyeti iyileşti, bazısı bilhassa Valensiya gibi yerlerde açıkça Müslümanlığını yaşamaya başladı. Ama Portekiz ve İspanyollar Moriskolara güvenmediler. Artık Akdeniz’e hâkim olan Osmanlıların bu vesileyle istilasından korktular. 1575’te Osmanlılar Fransa ile anlaşıp İspanya’yı işgal ederek bunları kurtarmayı düşündü. İspanyollar Moriskoluların elindeki silahları topladı.

 

Sultan II. Selim, Malta’yı alıp üs yaparak İspanya’ya çıkmayı hedefliyordu. Murcia ve Valencia arasına çıkarma yapmak üzere üç kollu bir filo göndermeyi planladı. Fransızlar kuzeyden inecekler, Moriskolar da ayaklanacaktı. Bu arada 4 bin Türk ve Berberî fedai İberya’ya çıkmıştı. Ama olmadı. Kıbrıs’ın fethiyle uğraşan Padişah, Cezayir Beylerbeyi Kılıç Ali Paşa vasıtasıyla Moriskolara silah, asker ve erzak gönderdi.

 

 

 

Moriskolara Ölüm!

 

 

1567’den itibaren üzerlerindeki baskı artan, Arapça konuşmaları, Arap gibi giyinmeleri yasaklanan Moriskolar ayaklandıysa da bir şey elde edemediler. Hükûmet 1609-1614 arasında bunları sistematik olarak kovmaya başladı. En son 1727’de Gırnatalı Moriskolar sürüldü. Ülkeyi eşyasız terk etmeleri için 3 gün verildi. Bunların %20’si kendisini saklamayı ve %20’si de gizlice geri dönmeyi becerdi. 1628’de Kral IV. Felipe artık bu işin ardına düşülmemesini emretti. Moriskolar rahat nefes aldı.

 

Kuzey Afrika’ya göçen Moriskolar Müslümanlıklarını ifşa ettiler. Tipleri ve kültürleri bile değişik bu topluluğa Fas ve Moritanya’da Mûrî derler. Bir kısım Morisko da Marsilya’ya geçti. Sicilya üzerinden Selanik, Belgrad, İstanbul, Adana, Şam ve Trablus gibi şehirlere göçtüler. Hükûmet bunlara vergi muafiyeti tanıdı. Denizden anlayanları donanmaya aldı. Sultan I. Ahmed İngiltere ve Fransa hükümdarlarına mektup yazıp hediye yollayarak ülkelerine gelen Moriskolara iyi muamele yapmalarını rica etti.

 

Moriskolularla Portekiz ve İspanyolların yaptığı evliliklerden olan çocuklar İberya’da kalabildi. Bunlar ve İberya’ya geri dönen Moriskolar bugün mazisini bilir ve kendisini diğer Hristiyanlardan ayrıştırır. 2006’dan beri İspanya’da Mûrîlere tekrar vatandaşlık verilmesi meselesi konuşulmaktadır.

 

 

 

Don Kişot’un Moriskosu

 

 

İspanyol coğrafyacı, yazar ve diplomat Leo Africanus (1494-1554) İspanyol korsanlarınca kaçırılıp vaftiz edilmiş bir Mûrîdir. Amerika’nın ilk kâşiflerinden Estevanico (1500-1539) da böyledir. Puşkin’in The Moor of Peter the Great romanı, Çar’ın Mağrib asıllı vaftiz oğlu ve yaverinin hikâyesini anlatır. Shakespeare’in Othello’su Venedik ordusunda subaylık yapan bir Mağribidir. Egzotik, şehvetli ve güvenilmez biri olarak tasvir edilir ve hep siyahi olarak canlandırılır.

 

Müslümanları pek sevmeyen Cervantes, Don Kişot’ta bir Moriskoluyu konuşturur. Onu bilge, ama parayı dinden çok mühimseyen şeytani biri olarak tasvir eder…

 

Bu sürgün ve cebrî vaftiz gerek Müslümanların gerekse İspanyolların sosyal, kültürel ve ekonomik hayatında derin yaralar açtı. Müslümanlar zengin ve entelektüeldi. Sanat, ziraat ve esnaflık onların elindeydi. İspanyolların bu boşluğu doldurması uzun zaman alacaktır.

 

 

 

Sadece İberya mı?

 

 

827’de fethedilen Sicilya’da XI. asır başlarında Müslümanlar ekseriyette idi. 1090’da adayı istila eden Normanlar, Müslümanlara hürriyet tanıdı. Bu devirde bile Palermo’da adım başı cami vardı. Arapça resmî dildi. Hatta krallar kanun hazırlarken şeriat kaidelerinden istifade ediyordu.

 

İdareyi tekrar ele almak için ayaklanan Müslümanlar, 1223’te İtalya’nın Lucera ve Bari şehrine sürüldüler. 1290’dan sonra da sürgün, vaftiz ile ölüm arasında seçim yapmaya zorlandılar. Endülüs gibi Sicilya’da da Müslüman izleri tamamen silindi. O devrin hatıraları az da olsa mimari eserlerde yaşamaktadır.

 

Ruslar, Kazan, Kasım ve Astırhan hanlıklarını ilhak edince, kaçabilenler Osmanlı ülkesine sığındı. Kaçamayanların ileri gelenleri ya katliama tâbi tutuldu ya da vaftiz edildi. Turgenyev, Rahmaninov, Prens Yusupov gibi nice Rus meşhuru Tatar beylerinin soyundandır. Putin’in, “Rus’u kazıyın, altından Tatar çıkar” sözü bunu gösterir. Estonya Tatarları da aynı akıbete uğramıştır.

 

Avrupalılar, Osmanlılardan aldıkları esirlerin dinlerini yaşamasına izin vermemiştir. Osmanlıların geri çekilmesiyle Rumeli’de kalan Müslümanlar da asimilasyondan nasibini almıştır. Böylece şümullü ve kusursuz bir etnik temizlikle Avrupa kıtası, Müslümanlardan arındırılmıştır.

 

Hristiyanların tarihî mutlak düşman olarak gördüğü Yahudilerin ise tarih boyunca Avrupa’nın hemen her ülkesinde maruz kaldığı pogrom ve katliamlar meşhurdur. Hele beyazların, müstemleke yaptığı ülkelerdeki farklı renkteki insanlardan ürktüğü, bunları insan kategorisinde görmediği bilinen bir keyfiyettir.

 

Hâlbuki o devirde İslâm âleminde gayrimüslimler kültürlerini rahatça yaşıyor, hüviyetini koruyabiliyordu. Bütün bunlara şaşılmaz. Zira Hristiyanlar, Orta Çağ hatta Yeni Çağ’da kendi mezhebinden olmayan dindaşlarına bile hayat hakkı tanımamıştır. Avrupa’da “Beraber yaşama kültürü” ve “Ötekiye tolerans fikri” inkişaf etmemiştir. Ulus-devletlerde bu kültür tevarüs etmiştir. Cihan Harbi felaketi Avrupalıların aklını başına getirmişse de çok geçtir.


.

DERİN DEVLET yahut DEVLET İÇİNDE DEVLET

29 Temmuz 2024 02:00 | Güncelleme :29 Temmuz 2024 09:22

 

A -

A +

Askerî ve sivil bürokrasi, iktidarı seçilmişlere vermek istemez. Bunun için gizli ve illegal faaliyetler yürütür.

 

 

 

Avrupa’da modern devletin teşekkül ettiği XVI. asırdan itibaren devletlerin bir görünen bir de görünmeyen yüzü olmuştur. Siyasi hâkimiyet, görünen yüzüdür, 'meşru çocuğu'dur. Gizli teşekküller ve güç mihraklarınca yönlendirilen, resmî devlet müesseselerinin ötesinde faaliyet gösteren bir de 'gayrimeşru çocuk' vardır. Buna 'derin devlet' derler ki, devlet içinde devlettir...

 

Derin devlet, umumiyetle illegal yollarla faaliyet göstererek, hükûmetler üzerinde tesiri olan ve bazen de devletin yerine geçen bir teşekküldür. Devlet aklı veya hikmet-i hükûmet (raison d’etat) olarak ifade edilen masum görünüşlü prensip, aslında sivil ve askerî bürokratik vesayeti ifade eder.

 

Bu, rejimin ve rejimden nemalananların kendini koruma refleksinin tecellisidir. “Mesele vatansa gerisi teferruattır” sözünün manası budur. Hatta bazen zalimce faaliyetler, şeklen bir 'kanunilik' kisvesine büründürülebilir. Tehcirin iskân kanununa, askerî darbelerin iç hizmet kanununun orduya cumhuriyeti koruma vazifesi yükleyen 35. maddesine bağlanması gibi.

 

 

 

 

“Devlet, benim!”

 

 

Derin devlet, Antik Yunan ve Roma’daki fevkalade hâllere mahsus diktatörlük rejimlerine bağlansa da Machiavelli’nin Prens kitabında ilk ifadesini bulur: “Devlet, kendisini korumak için sadakat, merhamet, insaniyet ve din gözetmeksizin hareket etmeye ekseriya mecburdur!”

 

Bu tabiri ilk defa 1526’da İtalyan filozof Guicciardini kullanmıştır. Devletin muhafazası mevzubahis olduğunda, ahlakî vicdanın emirlerinden ziyade, devlet aklı ve teamülleriyle hareket etmeyi tavsiye eder. Bu telakkinin yayılması da Giovanni Botero’nun 1589 tarihli Della Ragion di Stato (Devlet Aklı) kitabıyla olmuştur.

 

Derin devlet fikrinin temelinde iç ve dış düşman korkusu yatar. Kitleler bu öcüyle rahatça manipüle edilebilir. Bunun için güçlü bir istihbarata ihtiyaç vardır. Gizli tutulması lazım gelen bu bilgi, devlet sırrıdır. Sonra bu istihbarat istikametindeki legal/illegal operasyonlara sıra gelir.

 

Modern devletin teşekkülüyle güçlenen sivil ve askerî bürokratlar, ananevi güçlere (hükümdar, aristokrasi ve kiliseye) karşı mevkilerini sağlamlaştırabilmek için derin devleti ihdas ettiler.

 

Mutlak hükûmetlerde buna ihtiyaç görülmez. Kral XIV. Louis’nin “Devlet, benim!” sözü bunu ifade eder. Gizli kapaklı ve illegal işlere lüzum yoktur. Bu söz, derin devlet tarafından, “Devlet benim” manasına dönüştürülmüştür.

 

 

 

 

Derin Devlet ve Mafya

 

 

Kendilerini daha akıllı, tecrübeli ve vatanperver gören bürokratik elitler, devlet aklı mefhumunu kullanarak millet iradesini bertaraf etmek pahasına bildiklerini okumaya, seçilmiş idarecileri parmağında oynatmaya çalıştılar. Bu sebeple bürokratik vesayet çoğu zaman derin devletle iç içe girmiştir.

 

Derin devlet güçleri ayakta kalabilmek için iç ve (daha çok) dış desteğe ihtiyaç duyduğu için kırılgandır. Global siyasetin değişmesine paralel olarak zamanla ya tasfiye edilir ya da başkalaştırılır.

 

Derin devletin çeşitli kademeleri farklı grupların eline geçebilir. Bu sebeple derin devlet bazen de içlerinde çatışır. Ayakta kalabilmek için mafya ile iş birliği yapar veya bizzat mafyalaşır. Global güçler arasındakilerde olduğu gibi, derin devlet güçleri arasındaki bu çatışma bazen çeşitlilik meydana getirerek milletin faydasına olabilir.

 

Sistemin iyi işlediği gelişmiş devletlerde derin devlet global şirket ve teşekküllerin elinde rasyonel esaslara dayanırken, diğerlerinde ayak takımının birer menfaat şebekesine dönüşür. Yine de derin devletin, gemiyi iyice savurmaması için akıllı ve güçlü birkaç adamın dümenin başından ayrılmadığı da görülmektedir.

 

 

 

 

Teşkilat-ı Mahsusa

 

 

XVII. asır başlarından beri iktidarı padişahla paylaşan Osmanlı bürokratları, otoriter Sultan Mahmud’un vefatının hemen ardından 1839 Tanzimat Fermanı ile siyasi iktidarı ele geçirdi. 1878-1908 arasında 30 yıl bu gücü kaybetseler de devlet aklı metotlarını kullanarak tekrar iktidara geldiler ve bir daha çekilmediler. Bunu yaparken de derin devlet denilen görünmez demir yumruğu kullandılar.

 

Türkiye’de derin devletin tarihi, İttihatçıların iktidarı ele geçirmesiyle başlar. Menşei 1911’e kadar uzanan Teşkilat-ı Mahsusa, bu grubun “gerçek/asıl” yüzünü ve derin devleti aksettiren mühim bir teşekküldür. Devleti merkeze alan ve bu gaye için her türlü vasıtayı kullanan gizli bir askerî istihbarat teşkilatıdır.

 

İttihatçılar, fedaileri vasıtasıyla başta gazeteciler olmak üzere muhaliflerini faili meçhul cinayetlerle ortadan kaldırmış, kanlı 'Babıali Baskını' ile iktidarı resmen ellerine almıştır. En büyük eleman kaynağı mahkûmlar olan Teşkilat hayli illegal faaliyetlerde bulunmuştur.

 

 

 

Selamet-i Umumiye Komitesi

 

 

İttihatçı kadro, cumhuriyet devrinde de tesirini devam ettirdi. Topal Osman gibi milis çeteleri derin devlet faaliyetlerini talimatlar çerçevesinde yürüttüğü gibi (Ali Şükrü Bey cinayeti gibi), riyaseticumhur muhafız alayı da beri taraftan bu işi deruhte etmiştir. Maliye yolsuzluklarını ifşa eden Halit Paşa suikastı bu ekibin işidir.

 

Bu devirdeki idareci elite göre halk uzun vadeli menfaatlerini takip etmek ve muasır medeniyet seviyesine çıkma kabiliyetinden mahrumdur. Bu şuuru ona icabında zor kullanarak da olsa elitler verecektir.

 

İlk devre Ankara meclisinde muhalefeti sindirmek için meclis reisinin emriyle 35 kişilik Selamet-i Umumiye Komitesi kuruldu. Ağustos 1922’den itibaren evvelce evlerde toplanıp harekât planı yapar, sırası gelince Meclis'te istenen kararların alınmasını icabında zor kullanarak temin ederdi. (Emin Erkul, Millî Mücadele Hatıraları, Vakit, Mart 1954).

 

Meclis 2. reisi Adnan (Adıvar), iktisat vekili Celal (Bayar), İstiklâl Mahkemesi reisi İhsan (Eryavuz), maliye vekili Hasan Fehmi (Ataç), İzmir Milletvekili Mahmut Esat (Bozkurt), İzmit Milletvekili İbrahim Süreyya (Yiğit), Bilecik Milletvekili Fikret (Onuralp), Antep Milletvekili Kılıç Ali, Van Milletvekili ve meclis kâtibi Hakkı (Ungan), Konya valisi ve Van Milletvekili Haydar (Vaner), Afyon Milletvekili Ali (Çetinkaya), Kayseri Milletvekili Atıf (Tüzün), Bursa Milletvekili Muhiddin Baha (Pars) ve Bursa Milletvekili Emin (Erkul) bu komitenin azalarıydı.

 

Nutuk’ta Meclis'teki gruplaşmaları engellemek için kurulduğu anlatılır. Bunlar elleri silahlı bir şekilde, salon kapılarını tutar, Meclis'te terör estirir, müzakere serbestini önler, milletvekillerini icabında tehdit ederdi. (Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, 251-252)

 

 

 

Hadlerini bilsinler!

 

 

Takrir-i Sükûn Kanunu (1925) ile muhalefeti tamamen sindiren tek parti, derin devlet faaliyetlerine lüzum görmemiş, potansiyel muhalefet açık tedbirlerle sert bir şekilde ezildi. İttihatçı menşeli askerî ve sivil bürokrasi, tek parti ile iç içe olduğu için bir problem yaşamadı.

 

Harb neticesinde kurulan yeni dünyada Türkiye’ye dayatılan demokrasi işleri karıştırdı. 1945’te demokrasiye geçilince, bunu göstermelik olarak kabul eden derin devlet muhalefetin iktidar olmasını 1950’ye kadar engelledi. Demokrat Parti seçimleri kazanınca, iktidarı kaybetmeyi kabullenemeyen derin devlet, müsait kitleleri de yanına alarak bunlarla mücadeleye girişti.

 

DP, askerî ve sivil bürokrasiye itimat etmediği için, Anadolu sermayesine dayanmaya çalıştı. Derin devlet, kendisini teminat altına alabilmek için, otoriter rejimin müesseselerini resmî ideolojiye büründürüp yüksek bir moda taşıdı. Fırsatını bulunca da kanlı bir darbeyle seçilmişleri iktidardan uzaklaştırarak daha antidemokratik bir rejim kurdu.

 

 

 

Gladyo veya Kontrgerilla

 

 

NATO ile derin devlet jargonunda yeni bir sayfa açıldı. NATO ülkelerinde komünist faaliyetlerin engellenmesi lazımdı. Bir harp hâlinde halk içindeki 'altıncı kol faaliyeti'ni durdurmak ve düşman arasında 'altıncı kol faaliyeti' yürütmek (içerideki potansiyel muhalifleri sindirmek ve düşman ülkesindeki muhalifleri ayaklandırmak) için 1952’de sivil yeraltı teşkilatı kuruldu.

 

Kontrgerilla veya Beyaz Kuvvetler de denen teşkilatın Türkiye ayağı Seferberlik Tetkik Kurulu (1952-1967), Özel Harb Dairesi (1967-1991) ve Özel Kuvvetler Komutanlığı’dır. Bu teşkilatın beyni, NATO karargâhı, çekirdeği ise CIA ve MI6 olarak görülür.

 

Daha 1948’de CIA ajanlarının Türkiye’ye geldiğini, aşırı sağcı kesimlerden yardım aldığını Daniele Ganser anlatıyor... Komünizmle Mücadele Derneği ve Millî Türk Talebe Birliği derin devletin kontrolündedir.

 

Bu teşkilatların popüler ismi 'Gladyo’dur. Zira deşifre olan ilk teşkilat olan İtalya’dakinin adı buydu. Gladyo, zamanla ülke dışında çok sayıda illegal operasyonlar yürüttüğü gibi, içeride de gündelik siyasete yön vermek istediğinde birtakım operasyonlar tertiplemekten geri durmadı. 6-7 Eylül 1955 tarihinde İstanbul’daki ekalliyetlere yapılan pogrom bunların başında gelir.

 

Kıbrıs’ta Türk Mukavemet Teşkilatı’nın kurulması ve burada bazı provokasyonların yapılması da bu teşkilatın işiydi. Rauf Denktaş, Fazıl Küçük, Burhan Nalbantoğlu bu teşkilat mensuplarındandır.

 

1974 Kıbrıs Harekâtı sebebiyle ABD Türkiye’ye ambargo koyunca, ÖHD finansmansız kaldı. Teşkilatın reisi zamanın başbakanı Bülent Ecevit’ten para isteyince, ilk defa derin devlet ifşa edilmiş oldu.

 

Taksim Meydanı’nda Amerikan 6. Filosu’nu protesto eden solcu gençlerin üzerine polis nezaretinde sağcı gençlerin saldırtılması derin devletin işiydi. 'Kanlı Pazar' denen bu hadise (16/II/1969), terörün artmasına ve askerlerin hükûmete muhtıra vermesine yol açmıştır.  MOSSAD ile iş birliği sayesinde Asala’nın bitirilmesi bu meyandadır.

 

12 Eylül darbesine giden safhadaki terör hadiselerinde ve 1980 sonrası güneydoğu hadiselerinin tırmanmasında kontrgerillanın iki taraflı faaliyet gösterdiği, Alevi-Sünni çatışmalarının (Maraş, Çorum gibi), Başbağlar katliamı gibi hadiselerin, faili meçhul cinayetlerin (Turan Dursun, Muammer Aksoy, Bahriye Üçok, Uğur Mumcu, Hırant Dink gibi), Gezi gibi ayaklanmaların ardında fail veya provokatif olarak yer aldığı sık sık dile getirilmiştir.

 

1996’da Susurluk Kazası sebebiyle derin devlet-mafya irtibatı dile düşünce, başbakan yardımcısı Tansu Çiller derin devlete sahip çıkarak, “Bu devlet uğruna kurşun atan da yiyen de her zaman bizim için saygıyla anılır. Onlar şereflidirler” sözlerini sarf ederek son noktayı! koymuştur. Avrupa Birliği’ne intibak çerçevesindeki demokratikleşme ve şeffaflık teşebbüsleri bir müddet sonra görünmeyen ellerce durdurulmuştur.


.

Cuma Selamlığı! Mağrur olma padişahım senden büyük Allah var

5 Ağustos 2024 02:00 | Güncelleme :5 Ağustos 2024 00:44

 

A -

A +

Cuma selamlığı, hükümdarın hayatta, nizamın da ayakta olduğunun alameti idi.

 

 

 

Osmanlı padişahlarının her hafta Cuma namazı kılmak maksadıyla camiye çıkışları, imparatorluk hayatının en debdebeli merasimlerindendi. Adına Cuma Selâmlığı veya Selâmlık Resm-i Âlisi denilen ve her safhası inceden inceye teşrifat kaidelerine bağlanmış olan bu merasimler siyasi cihetten de büyük bir ehemmiyeti haizdi.

 

Hem hükümdarın tebaasıyla samimi irtibatını temin eder, hem halkın hükümdara talep ve şikâyetlerini bildirmesine imkân tanırdı. Hükümdarın hayatta, şeriat ile nizamın ayakta olduğuna alamet teşkil ederdi.

 

Padişah atı üzerinde veya arabasının içinde, sağlı sollu merasim bölüklerine mensup askerlerin arasından camiye gider, bu arada halk sokaklara dökülmüş bir hâlde, “zamanın bu en haşmetli hükümdarını” dünya gözüyle görmeye çalışırdı. Sadece halk için değil, o anda ülkede bulunan ecnebiler için de görülmeye değer bir hâdise idi.

 

 

 

 

Dublör?

 

 

Sultan I. Mahmud, ata binemeyecek vaziyette hasta ol­duğu hâlde tabipleri dinlemeyerek selâmlığa çıktı. “Halk, padişahı Cuma’da göremeyince huzursuz olur” dedi. Namazdan sonra silahtar ağa­nın kolunda güçlükle yürüyerek ata bindirildi. Saray kapısından girişte maiyetinin kolları arasında vefat etti.

 

Sultan Hamid birkaç defa bronşit, zatürre ve böbrek sancısı gibi ağır rahatsızlıklar geçirdi. Rivayet olunur ki, bu zamanlarda selâmlığa çıkmamasının, bazı mahzurlar doğuracağını ve yanlış fikirlere yol açacağını düşünerek, çok itimat ettiği sütkardeşi ve Esvapçıbaşı İsmet Bey'i yerine geçirerek merasimleri ifa ettirirmiş.

 

Padişahlar seferde iken, eğer karargâhları büyücek bir şehirde ise, Cuma selamlığı yapılırdı. Sultan Selim Tebriz’de, Sultan Kanuni Budin’de, Sultan IV. Murad Revan ve Bağdad’da parlak Cuma selâmlıkları yapmışlardı. Padişah, Edirne'de ise Selimiye Camii'nde cuma selamlığı yapılırdı.

 

İhtilal gibi keşmekeş zamanlarında selamlık merasimi yapılmamıştır. Mamafih bir darbenin ardından bir Cuma günü tahta oturan Sultan IV. Mustafa’nın ilk işi selamlığa çıkmak olmuştur.

 

 

 

Mağrur olma padişahım

 

 

Çavuşbaşı evvelden elinde padişahın sarığı ile camiye gider, sarık alayı denilen bu merasimle hangi camide namaz kılınacağı anlaşılırdı. Yeniçeriler cami yolunun iki tarafına dizilir, padişah atla aralarından geçip camiye giderdi.

 

Vezir rütbelilerin katıldığı selamlık alayı dönüşünde bazı yüksek bürokratlar bazı meseleleri padişahın atına yaklaşıp arz ederdi.

 

Merasimin başında saray hademesi “Mağrur olma padişahım senden büyük Allah var” diye alkış verir. Yol boyu halk, padişahım çok yaşa diye bağırırdı. Sultan Vahîdeddin, bir Cuma selâmlığında, mabeynci Ömer Yaver Paşa’ya “Mağrur olacak taraf kalmadı. Şunları susturun. Acemâne tafralara lüzum yok” dediğinden, bu âdet bırakılmıştır.

 

 

 

Selamlık camii

 

 

15 Aralık 1876 tarihinde, Sultan II. Abdülhamid diş ağrısı sebebiyle yüzü şiştiği için rüzgârdan muhafaza maksadıyla Ayasofya’daki selamlığa araba ile çıkmıştı. Sonra hep arabayla çıkıldı.

 

Sultan Hamid saraydan çıkarken 4 atlı bir saltanat arabasına biner, yanına Gazi Osman Paşa gibi muteber birini veya oğlunu alır; fakat namazdan sonra saraya 2 atlı bir arabayı kendisi kullanarak dönerdi. Padişah geçerken, hâzirun devamlı temennâ eder; o da mukabele ederdi.

 

Her hafta başka bir camide yapılan Cuma selamlığı, günden güne ehemmiyetli bir şekil alıp dolayısıyla birçok merasim ve geçit resimleri de yapılmaya başlanınca, bunların her Cuma başka bir semtte yapılması zorlaştı.

 

Her cami binası bu merasimi yapmaya müsait değildi. Bu sebeple Saray yakınında bütün bu merasimi kolayca yapmaya yarayacak yeni bir caminin yapılması lazım geldi. 1891’de Hamidiye Camii yaptırıldı. Korku ile alakası yoktur.

 

 

 

 

Şehre canlılık

 

 

Selamlıkta şehzade ve damatlar, askerî, mülkî ve ilmî erkândan çokları bulunur. Her sınıf askerden birkaç alay, tabur iştirak eder. Namazdan sonra cami önünde ve padişahın huzurunda geçit resmi yapılırdı.

 

Selamlığın hangi camide yapılacağı önceden bilinmediği için, bu merasimde bulunacaklar evvelden saray avlusunda toplanır, yer belli olunca padişahla birlikte hareket ederdi.

 

Son zamanlarda selamlığa iştirak edecek hassa ordusu birliklerinin bando refakatinde kışlalarından camiye gelişleri halkın çok rağbet ettiği parlak bir merasimdi.

 

Bu askerî hareket, bir hafta uyuşuk duran şehirde o gün bir canlılık uyandırır ve askerin geçtiği sokaklar halkla dolar boşanırdı.

 

Padişah, namazdan sonra karada veya denizde kısa veya uzun gezintiye çıkardı. Padişah ve saraylılar için bu ağır külfet, sarayın kapalı hayatından birkaç saat uzaklaşma imkânı için çekilirdi.

 

Cuma selamlığı, cumartesi günü çıkan gazetelerin baş sütununda şatafatlı bir lisanla yazılırdı.

 

 

 

Pekâlâ vurulabilir!

 

 

Cuma namazını kılmak için halkın camiye girmesine bir şey denilmez ise de camiye kadar gelebilmek için epey bir zahmete, sorgu ve aramaya katlanmak icap ederdi.

 

Merasimi seyir için gelen halk uzaklarda dururdu. Hac münasebetiyle Rusya ve sair memleketlerden halifeyi görmeye gelenler, civardaki ağaçlara tırmanırdı.

 

Ecnebi sefirler için mabeyn dairesi önünde set üzerinde kapalı bir yer tahsis olunmuştu. Sefirlere burada izzet ikram olunur, sigara ve kahve verilirdi.

 

Sefarethanelerin tavsiyesiyle gelen ecnebiler için saat kulesinin karşısında yine üstü kapalı anfitiyatro şeklinde genişçe bir yer tahsis olunmuştu. Bunların önünden geçerken Padişah, teşrifatçısı Şeker Ahmet Paşa’yı göndererek selamlarını tebliğ ettirirdi.

 

Ecnebi seyirciler sıkı bir kontrole ve bir hayli suale maruz bulunurlardı. Yanlarında fotoğraf makinesi, el çantası, baston ve şemsiye gibi şeylerin bulunmasına asla müsaade edilmezdi.

 

Meşhur Fransız artisti Sarah Bernhardt İstanbul’da bulunduğu sırada bu tribünlerden Padişah’ın geçişini seyrederken yanındakilere “Abdülhamid vurulmaz diyorlar. Hâlbuki buradan pekâlâ tabancayla vurulabilir” demiş.

 

Bu söz ne şekilde ve ne suretle ise Padişah’ın kulağına giderek, memurların seyircileri daha iyi tarassut edebilmeleri için kapalı tribünleri açtırmış, ecnebiler açık tribünlerde bu merasimi seyretmişlerdir.

 

 

 

Camide suikast

 

 

Padişah Cuma namazını camide kendisine mahsus yerde kılardı. Hazret-i Osman’ın şehit edilmesinden itibaren bütün Müslüman hükümdarlar namazı böyle bir yerde kılmıştır. 17 Aralık 1791’de Mağribli bir meczup Ayasofya’da mahfile misket atarak Sultan III. Selim’e suikast teşebbüsünde bulunmuştu.

 

Sultan Hamid, mahfilin kafesli cumbasında namazdan evvel ara sıra biraz oturup, camiye gelenleri seyrederdi. Namazdan sonra kendisine selamlığa iştirak eden mühim kişilerin isimleri bildirilir; bunlardan bazısını mahfilde ayak üstü kabul ve taltif ederdi. Mustafa Kemal Paşa, memuren Anadolu’ya gitmeden evvel selamlık akabinde Sultan Vahîdeddin tarafından mahfilde kabul edilip uğurlanmıştı.

 

Padişah Cuma namazını kılıp da dışarı çıktığında halkın ellerindeki istidalar, sır kâtibi tarafından toplanarak padişaha takdim edilirdi.

 

Sultan Hamid’in namazdan sonra en çok görüştüğü ve her zaman iltifat ettiği zat Şeyhülislam Cemaleddin Efendi idi. Hatta 21 Temmuz 1905 senesinde teröristler her anı hesaplı olan Padişah’ın arabasına saatli bomba koymuş; Padişah’ın namaz çıkışı şeyhülislam ve cami imamı ile ayak üzeri mutaddan fazla konuşması üzerine bomba infilak etmiş, Padişah kurtulmuştu.

 

 

 

 

Ölüm sessizliği

 

 

Sultan Vahîdeddin’in son selamlık resmi, saltanat kaldırıldıktan 10 gün sonra 10 Kasım 1922’de ölüm sessizliği altında ve mızıka olmayarak icra edildi. 17 Kasım’da selamlık yapılmadı. Çünkü Padişah o gün sürgüne çıkmıştı.

 

Halife Abdülmecid Efendi’nin ilk selamlığı Fatih’te oldu. Güzergâh, refakatçiler, kıyafet hep Ankara tarafından tespit edilmiş, arabada yanına Ankara’nın İstanbul’daki komiseri Refet Bele oturmuştu. Son halife, İstiklal Marşı ile karşılanıp uğurlanmıştı.

 

Son selamlık merasimi ise 29 Şubat 1924 tarihinde oldu. Münevver Ayaşlı anlatıyor: “Son Halife Abdülmecid Efendi’nin Dolmabahçe Camii’ne gidişini gördüm. Birkaç şehzade, birkaç gazeteci ve meraklı, aşağı yukarı 30 kişi kadar bir kalabalık toplanmıştı. Bu sahnenin faciasını hiçbir klasik edip, hatta meşhur Şekspir bile yazamaz ve sahneye koyamaz.

 

Halifenin yüz ifadesini unu­tamam. Hazin, metin ve küskün... Herkes şaşkın ve işin vahametini daha anlamış değiller… Herkeste bu, hiçbir zaman hakikat olmayacak gibi garip bir kanaat var. Fakat bu dramın zirvesi ve en patetik tarafı, hiçbir şeyden habersiz halktan yaşlı bir hanımın, âdet olduğu üzere Halife’nin arabasına arzuhâl atması oldu. Yani bu günkü tabirle milletten bir kadın, Halife’ye bir dilekçe verdi. O Halife’ye ki, bütün hakları elinden alınmıştı. Hatta vatandaşlık hakkı bile!”

 

3 gün sonra Halife ve bütün Osmanlı hanedanı, Ankara hükûmeti tarafından vatandaşlıktan çıkarılarak yurt dışına sürgün edildi.


 

TÜRK ÂLEMİNDE TARİHE GEÇEN RÜYALAR

12 Ağustos 2024 02:00 | Güncelleme :12 Ağustos 2024 00:37

 

A -

A +

Türklerin kitle hâlinde Müslüman oluşunun arkasında bir rüya hikâyesi vardır.

 

 

 

Oğuz Han Destanı’nda vezir Uluğ Türük, rüyasında altın bir yay ile üç gümüş ok gördü. Vezir rüyasını Oğuz Han’a anlatırken, “Gök Tanrı rüyamı çıkarsın. Bütün yeryüzünü senin soyuna bağışlasın” diye dua eder. Çünkü yay, Şark’tan Garb’a uzanırken, üç ok, şimali temsil eder.

 

Benzeri bir rüya Uygurların Türeyiş Destanı’nda vardır. Beyazlar içinde bir ihtiyar, Böğü Kağan’a rüyasında çam kozalağı büyüklüğünde bir yeşim taşı verir. “Eğer bu taşı muhafaza edebilirsen, dünyanın dört köşesi hep senin hâkimiyetine girecektir” der.

 

Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han, rivayete göre rüyasında Hazret-i Peygamber’i görerek “Müslüman olma zamanın gelmedi mi?” hitabına erdi. Bunun üzerine hemen Müslüman olarak Abdülkerim ismini aldı. 924 yılında hanlık tahtına çıkan Buğra Han’ın İslâmiyete girişi ile Türklerden binlerce çadır halkı Müslüman oldu.

 

 

 

Kuruluş rüyası

Osman Bey, 1277 senesinde bir gece sevip saydığı Şeyh Edebali’nin tekkesinde misafir idi. Rüyasında Şeyh’in koynundan bir ay çıkıp, Osman Bey’in koynuna girdi. Sonra göbeğinden çıkan bir ağacın dalları bütün dünyayı tuttu. Gölgesinde nehirler akıyor, insanlar dolaşıyordu. Şeyh, ertesi gün kendisine anlatılan bu rüyayı şöyle tabir etti: “Müjde! Allah sana ve evladına uzun bir saltanat verdi. Kızımla evleneceksin. Çocuklarınız cihangir olacaklar” dedi.

 

1328’de Aydos muhasarası esnasında tekfurun kızı bir rüya gördü. Bir kuyuya düşüyor, kendisini yakışıklı bir genç kurtarıp güzel elbiseler giydiriyordu. Bir gün hisardan aşağı bakarken, kuşatma kumandanı Abdurrahman Gazi’nin rüyasında gördüğü genç olduğunu anladı. Gizlice kapıyı açıp kaleyi teslim etti ve yakışıklı kumandan ile evlendi.

 

Evleneceği kişiyi rüyasında gören, hatta rüyasında birine âşık olup onu arayan çoktur. Rüyasında bir Hristiyan kızına vurulan Şeyh Sen’an hikâyesi meşhurdur. Yollara düşüp bu kızı aramış, bulmuş, ama dinini değiştirip onun domuz çobanlığına düşmüştü. Bir müridi sıkıca ve ısrarla dua edip, şeyhini bu hâlden kurtardı. Kız da Müslüman oldu.

 

 

 

Fetih rüyaları

Tarihçi Tursun Bey’in rivayetine göre, Fatih Sultan Mehmet, Saraybosna’nın fethi esnasında iki rüya gördü. Boşnaklar, Osmanlı fethinden sonra kitle hâlinde Müslümanlığa girdiler. Padişah, bunu biraz hayretle, biraz da endişe ile karşıladı.

 

Bir gece rüyasını teşrif eden Resulullah, üç sefer “Bâkî” diye zikretti. İslâmiyetin bu beldede bâkî kalacağına inanan Padişah’ın endişesi zail oldu.

 

İkinci rüyada, Halife Hazret-i Ebu Bekr, Osman ve Ali’yi gördü. Ama Ömer’i göremedi. Molla Hüsrev rüyayı şöyle tabir etti: Hazreti Ebu Bekir, Boşnakların sadık Müslümanlığına, hazreti Osman, Kur’ân-ı kerim ve ilme bağlılıklarına, hazreti Ali, yiğitliklerine; hazreti Ömer’’i görmemeniz ise, beldede adaletin hükümferma olmayacağına delalet eder.

 

1473’te Akkoyunlular üzerine gönderilen Murad Paşa mağlup oldu. Fatih Sultan Mehmed sefere çıkmaya karar verdi. O esnada rüyasında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey ile güreş tuttuğunu gördü. Hasan Bey onu bastırıp, dizi üstüne çökertti; o ise Hasan Bey’in böğrünü delip, ciğerinden bir tutam kopararak toprağa attı.

 

Âlimler rüyayı zafer ile tabir ettiler. Sonra mushaftan tefeül edince, meali “Emsalsiz bir zafer ile Allah seni galip ve üstün getirecektir” âyeti çıktı (Feth, 3). Rüyadaki diz çökmek, Murad Paşa hadisesi imiş; inşallah nusret bizimdir dedi. Otlukbeli zaferi kazanıldı.

 

 

 

 

Haremeyn’in hizmeti

Bir gece rüyasında Sultan Selim’e Hasan isminde biri vâsıtasıyla bir hizmetin tebliğ olunacağı haber verilmişti. O da nedimi (yakın dostu) Hasan Can’a bir rüya görüp görmediğini sordu. “Hâb-ı gafletteydim” cevabını aldı. Sonradan Hasan Can, fazilet ve dindarlığıyla bilinen kapı ağası Hasan Ağa’ya rastladı. Heyecan içindeydi. Rüyasında 4 halifeyi gördüğünü, “Bizi Resulullah gönderdi. Selim Han’a selam söyle. Haremeyn’in hizmeti ona ısmarlanmıştır” dediklerini anlattı. Bu rüyayı hemen Padişah’a arz etti. Gözyaşlarıyla dinleyen Padişah, “Ne temiz adammış. Meğer boş yere birini medhetmezmişsin. Ey Hasan! Bizim ecdadımız gibi velilikten nasibimiz yoktur. Ama memur olmadıkça bir tarafa hareket etmeyiz!” buyurdu. (Solakzâde)

 

 

 

Rüyanın cezası

Mısır’ın fethi esnasında Sultan Selim bir sabah nedimi Hasan Can’a, “Bu gece rüyada Muhammed Bedahşî'yi gördüm. Seyahat hazırlığında olup, bir beyaz kepenek giymiş, üstüne de bir ip kuşak bağlamıştı. Bu hâlde gelip, bizimle vedalaştı” dedi. Hasan Can; “Velilerin çıkacağı seyahat, ahiret seferi olmak gerektir” dedi.

 

Sultan Selim’in bu tabire canı sıkıldı. “Rüyanın tabir edildiği gibi çıkacağını bilmez misin? Şeyhe bir şey olursa senden biliriz” dedi. Çok geçmeden Muhammed Bedahşî vefat etti. Ölüm döşeğinde Sultan Selim’in Bilad-ı Arabiyye’nin fethine Allah tarafından memur olduğunu ve kendisine tazimi vasiyet etti. 

 

Vefat haberi Şam’dan Sultan Selim’e geldiğinde, yanında bulunan hocası Halimî Çelebi’ye vaziyeti anlattı ve Hasan Can’ın cezalandırılmaya müstehak olup olmadığını sordu. Hâkem kılınan Halimî Çelebi, Hasan Can’a “Sizden böyle acemilik beklemezdim” dedi.

 

Mahcubiyet içindeki Hasan Can, “Efendim vefat tarihi ile rüyanın tarihi mukayese edilsin. Rüya evvel ise, cezama razıyım” dedi. Şam valisinin mektubu tetkik edilince, rüyanın vefat gecesi olduğu anlaşıldı. Padişah, kendisini taltif etti; Hasan Can da bunu Bedahşî’nin kerameti bildi.