 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
23 Ocak 1993 Cumartesi günü Üsküdar Tevhid Vakfı'nda Ahmet Ağırakça Medine Vesikası hakkında bir konferans verdi.
Konferans, son zamanlarda sivil toplum anlayışı içinde yeni toplumsal projeler oluşturmak çabasındaki kişilerin, Rasulullah'ın Medine'de gerçekleştirdiği rivayet edilen bir anlaşmayı muhtevasını saptırarak kendilerine temel kalkış ölçüsü edinmelerindeki yanlışlığı eleştirmek ve bu kişileri uyarmak açısından önem taşıyordu. Bireysel ve toplumsal sorunlarını hala Kur'an bütünlüğü içinde çözme alışkanlığını edinememiş, ele aldığı konuların karşılığını bütüncül bir yöntemle muhkem nasslarda arama ve nass ile vakıa arasında irtibat kurma bilincine ulaşamamış kişileri uyarmak ve bu uyarıyı hissettirebilmek amacıyla Ağırakça'nın yaptığı konuşmanın özetini aşağıda sunuyoruz:
"Hicretten sonra 1. yılda iki önemli olay vuku buldu. Birincisi Muahede Olayı, yani Kardeşleştirme Olayı'dır. İkincisi de, Kitab, Sahife veya Vesika Olayı'dır.
Hz. Peygamber, Mekkeli Muhacirler ile Medineli En-sar arasındaki kardeşleştirme olayını Medine'de ilk mescidin yapımından sonra gerçekleştirdi. Ensar ve Muhacir'in kardeşliği topluma yeni bir dinamizm getiriyor ve bu dinamiklik içinde gerçekten müminler huzuru kalp ile işlerini yavaş yavaş rayına koyuyorlardı.
Medine'de gerçekleştirilen bu kardeşlik olayından sonra müslümanlar arasında ve müslümanlarla gayri müslimler arasında bir sözleşme meydana getiriliyordu. Tarihte bu sözleşmeye Medine Vesikası/Sözleşmesi denmektedir. Medine Sözleşmesi'ne dair Kur'an-ı Kerim'de herhangi bir nass yoktur. Buhari'de, yani Buhari'nin ölçüleri içerisinde Enes b. Malik'ten bir tek küçük bir işaret yakalayabiliyoruz. Enes b. Malik diyor ki, 'Rasulullah, Medineli Ensar ile Kureyşliler arasında benim Medine'deki evimde bir tehalüf yaptı.' Tehalüf sözleşme, karşılıklı olarak söz verme, her iki tarafın bazı hususları karşılıklı olarak kabul etmeleri ve bazı sorumlulukları yüklenmeleri anlamına gelmektedir.
Buhari ve Müslim'in ölçüsüne uygun bu rivayet dışında Sahiheyh'de herhangi bir bilgi yoktur.
Bilindiği üzre, Medine'de müslümanlar Ensar ve Muhacir'den oluşuyordu. Rasulullah Medine'ye hicret ettikten sonra bir nüfus sayımı yaptırdı. Bu, dünya siyasi tarihinde ilk defa meydana gelen nüfus sayımıydı. Daha önce hiç bir devlet başkanı böyle bir nüfus sayımı yaptırmamıştı ve tarihte de böyle bir olaya rastlanmıyor. 1500 civarında müslümanın olduğu tesbit edilmişti. Yani kadını, erkeği, çoluğu, çocuğu, yaşlısı, ihtiyarı, genci hepsi bütün müslümanlar 1500 kişi. Diğer etnik ve dini gruplar sayılmadı. O gün muhacirler, 350 kişi civarında idi. Medineli Ensar da 1200 kişi civarındaydı. Toplam 1500 kişi. Peki Medine'de Evs ve Hazreç'ten müslüman olanların oranı neydi? Bunların ancak 1/3'ü müslüman olmuştu. O zaman Evs ve Hazreç, yani müşrik Araplar Medine'de yaklaşık4000 kişi civarındaydı. Bunların yanında çok az bir hıristiyan kitleden söz edilebilir. Ayrıca büyük bir unsur olarak da Medine'de yaşayan Yahudiler vardı.
Şimdi böyle bir etnik yapı içerisine Hz. Peygamber geliyor, Medine'de böyle bir nüfus sayımı yaptırıyor, sonra Enes b. Malik'in evinde müslümanlarla biraraya gelip Medine Vesikası'nı oluşturuyor.
Vesika Usul-ü Hadis açısından değerlendirilirse, zayıf bir rivayet olduğu görülür. Yani Vesika hakkındaki haber Usul-ü Hadis terminolojisinde yerine oturturulursa zayıf bir rivayettir. Bu rivayeti ilk defa Hicri 154. yılında doğan ve Hicri 222 yılında vefat eden Ebu Ubeyd Kasım b. Sellam'ın Kitabü'l-Emval eserinde yer alıyor. En eski olarak bu kitapta; ayrıca hemen hemen onun çağdaşı olan ve ondan bir kaç yıl önce, yani Hicri 218 yılında vefat eden İbn Hişam'ın Siretü'n-Nebevi' de, yani İbn İshak'ın siretine yazmış olduğu şerhte yer almaktadır. Vesika bu iki kaynakta yer alıyor. Sonra bu kaynaklardan günümüze aktarılmış. Dikkat edilmesi gereken husus, bu iki kaynağın dördüncü nesilde oluştuğudur. Buhari ve Müslim de hemen hemen bu dönemde yaşamıştır. Yani sahabe devri, tabiun devri, tebeü't-tabiun devri ve tebeü etbau't-tabiun devri. İlk üç nesilden aktarılan bir rivayet yok.
Vesika'nın rivayeti söz konusu kaynaklara dayandırıldığında Hadis Usulü açısından aldığı şeklin zayıf bir rivayet olduğunu ifade edelim. Ama Enes b. Malik'in 'Bu benim evimde Ensar ile Kureyş arasında Rasulullah bir tehalüf yaptı.' sözü, Buhari'de yer alması açısından bizim için biraz daha kuvvetli bir ışık saçıyor ki, bu şekliyle yine de bu haber ahaddır.
Daha sonra muahhar kaynaklar bu vesikayı kaydetmişlerdir. . En son çağımızda bu vesika üzerinde ilim adamları durmuş, bunlardan İtalyan Caetani İslam Tarihi adlı kitabında vesikayı maddeleştirmiştir. Yine Alman müsteşrik Wellhausen aynı şekilde bu vesikayı ele almış ve maddeleştirmiştir. Vesika Ebu Bekir b. Kasım Sellam'da ve İbn Hişam'da tek metin halindedir. Ama Caetani ve Wellhausen ve onlardan sonra meseleyi İslami bir gözlükle değerlendiren ilim adamı Muhammed Hamidullah da, aynı şekilde maddeler halinde bu vesikayı değerlendirmiştir.
Bu vesikadaki metinlerde kendisinden Kitap diye bahsediliyor. Özellikle 1. maddede, 36. maddede, 47. maddede Kitap diye bahsedilir. Ayrıca 22., 39., 42. ve 46. maddelerde Sahife diye de söz edilmektedir.
İbn Hişam metne başlarken, metne bir başlık atıyor. İbn Hişam diyor ki, 'Rasulullah, Muhacir ile Ensar arasında bir kitap yazdı ve bu kitapta Yahudiler ile de bir tehalüf yaptı.'
Wellhausen şöyle bir yorum getiriyor. Diyor ki, 'bu vesikanın, Hz. Peygamberin yönetimi altında bulunan kimselere hitaben yazdığı ve programını belirttiği bir siyasi beyanname olması muhtemeldir. 'Caetani de şunu söylüyor: 'Bu Vesika, Hz. Peygamber'in yeni bir temel üzerinde siyasi bir cemaat teşkilatlandırmak için yaptığı bir faaliyettir. ' Wellhausen'e göre yönetimi altındaki insanlara yeni bir program sunuyor. Caetani ise diyor ki, 'Hz. Muhammed toplumu teşkilatlandırmak için böyle bir olaya başvurmuştur.' Yani bir tarafta Yahudiler var, bir tarafta müşrik Araplar, yani Abdullah Übeyd İbn Selül ve yandaşları var, bunun yanında kısmen de olsa küçük bir hıristiyan kitlesi var. Ve 1500 kişilik bir müslüman kitle. 10000 kişi olarak kabul edilen Medine nüfusu içerisinde 1500 kişilik bir kitle bu vesikaya göre yönetici konumdadır ve diğer nüfus müslümanlara tabidir. Şimdi burada Hz. Peygamber kendisine muhalif olan bir kitlenin bulunduğu bir ortamda bu anlaşmayı gerçekleştiriyor. Hatta bu vesikanın akdedildiği Enes b. Malik'in evinde gerçekten Yahudiler var mıydı, yok muydu tartışılması gerekir. Özellikle Ebu Davud'un aktardığı konuyla ilgili bir hadis göz önünde bulundurulsa bu konuyu tartışmak anlam kazanıyor. Ki, o hadis İbn Hişam'm ve Ebu Kasım b. Sellam'ın rivayetlerinden daha kuvvetlidir.
Bu hadise göre Beni Kurayza, Beni Nadir, Beni Kaynuka ile olan ilişkiler ele alınıyor ve onlarla tehalüf, Beni Nadir'in sürgünü sırasında söz konusu oluyor. Eğer aralarında daha önce bir muahide olmuş olsaydı Rasulullah niye ikinci bir kez anlaşmayı tekrarlıyor diye sorulabilir. Ama şöyle de yorumlamak mümkün: Rasulullah Nadir Oğulları'na muahedeyi hatırlatıyor ve diyor ki, bakın aramızda bir muahede vardır ve bu muahidenin gereği olarak sizin şöyle şöyle davranmanız lazım, ama bu şekilde davranmadığınız takdirde benim de size karşı tavrım budur.
Bu Vesika'ya Muhammed Hamidullah anayasa diyor. Toplumu yönlendirmek için bir ana metin demek mümkün. Zira hukuki özellikleri var. Teşri ile ilgili, icra ve yargı ile ilgili özellikler taşıyor. Dolayısıyla hukuki bir metindir. Ve toplumun bu üç kuvvetini de bünyesinde barındırdığına göre, yasama, yargı ve yürütmeyi bünyesinde barındırdığına göre, gerçekten önemli bir yasa hükmündedir diyebiliriz. Ancak bu açıdan da metni ele alsak vesikanın iki bölümden oluştuğunu görmemiz mümkün. Şimdi Abdullah Ubeyd b. Selül'ü Medine reisi seçmek üzere olan Arap müşrikleriyle ve Hz. Muhammed'in getirdiği mesajla Tevrat'ı değiştirmek pahasına mücadeleye girişen Yahudilerle Hz. Peygamber'in hicretten altı ay sonra Enes b. Malik'in evinde oturup müşrik, yahudi ve hıristiyanlarla böyle bir tehalüfe girmesi acaba mümkün müdür? Bir anda düşündürücü. Bundan dolayı diyoruz ki, bu vesika, yapılan iki farklı toplantıda oluşturulmuştur. Metnin birinci kısmını yani, 1. ile 23. maddeler arasını incelediğimizde yahudilerle ilgili bir tek cümle var, başka yok. Ama ikinci kısımda ise, gayri müslimlerle ilgili birçok bilgi vardır. Metnin birinci bölümünü, yani 1.-23. maddeleri ele aldığımızda metnin tam bir bütünlük içinde olduğunu görüyoruz.
Vesika, Kitap diye başlıyor.
Vesika'nın 1. maddesinde müslümanlar tabi olunanlar olarak vasfediliyor.
Bugün için de böyle bir siyasi ortamı paylaşmamızda bir mahsur yoktur. Ama şu anda başkaları yönetici durumda, biz tabi durumdayız. Şimdi sormak lazım: Bugün bize önerilen toplum ve toplum modelleri içinde biz ne olacağız? Bu fazla söz konusu edilmiyor. En mühim olan da bu. Önerilen toplum ve siyasi yelpaze içinde hangi dilimi oluşturacağız.
Kalem Suresi'ndeki şu ayet-i kerime üzerinde müslümanlar durmalıdır. Bu ayet Kafirun Suresi'nin bir izahı mahiyetindedir veya değişik bir şekildeki ifadesidir:
Onlar bekliyorlar ki, onlara bir taviz veresin, onlar da sana taviz versinler.
Bu ayetteki beklenti 1950'li, 60'lı yıllar Türkiye'sinde çok güzel kullanıldı. Barajlar arkasında su birikirken bize taviz verdiler. Biz de onlara taviz verdik. Ezan Türce iken, Arapça'ya çevrildiğinde çok kimse rahatladı. İslamizasyonun ilk adımı o zaman atılmıştı. Menderes İslamizasyonun ilk adımını o zaman atmıştı. Bugün Özal ikinci adımını atıyor ve attırıyor. Şimdi birinci İslamizasyonu başlatanın oğlu ile bu süreci devam ettiriyorlar kanaatindeyiz. Arkasından entegrasyon geliyor.
Vesikada 2. maddede bu anlaşmaya uyanların diğer kişilerden ayrı bir ümmet olduğu vurgulanıyor. Yani müslümanlar kendilerine tabi olanlarla birlikte bir ümmet oluşturuyor. Buradaki siyasi yapı herhangi bir kan ve kabile bağına veya kraliyete veya monarka bağlı bir yapı değildir. Oligarşik bir yapı değildir. Bu toplum Hz. Peygamber'in Allah'ın vahyini aktardığı bir akide toplumudur. Bu toplum vahyin çerçevesinde olan bir inanç toplumudur ve bir ümmet oluşturur.
3. ile 11. madde arasında müslüman gruplara ve onların arasındaki ilişkilere değinilmektedir.
13. madde İslam toplumunu kimin koruyacağını ifade ediyor. Bir toplumu onun halkı, yani reayası korur. Mesela bugünkü toplumu kim koruyor? Halk mı koruyor? Hayır. Kurulu düzen kemalisttir. Ama kemalistler bu toplumu canla başla koruyamıyorlar. En fazla rejimin imkanlarını kullananlar bunlardır. Ama düzenlerini dejenere edenler de bunlar. Ancak devleti emeği ile, kanı ile kuran toplum koruyabilir. Ve reaya tarafından sevilen devlet ayakta durabilir.
Medine İslam toplumu içinde İslami yönetime tabi olan ve İslam devletinin vatandaşları durumundaki yahudiler korunmuştur. Onlara karşı adaletli ve merhametli davranılmıştır. Ve devletin vatandaşları konumundaki bu zümre ile aynı toplumda yaşanmıştır. Eğer sivil toplumdan kasıt bu ise, hepimizin onaylayacağı ve kabul edeceği bir durumdur bu. Fakat bize önerilen bu öyle bir toplum ki, biz tabi durumda olacağız, ama bu arada müslümanlar yelpazenin bir diliminde, yahudiler bir diliminde, hıristiyanlar öbür diliminde, laikler, demokratlar, nihilistler, ateistler hepsi birer diliminde yerlerini alacaklar. Ancak İkinci Cumhuriyet'in cahiliyetine ve kemalizmin biraz daha hafifletilmiş şekli olan daha demokratik toplum modeline biz ortak olamayız.
Fakat İslam'ın hakim olduğu, İslam devletinin var olduğu bir rejimde bütün bu unsurlar, devletimizin vatandaşları olarak gayet tabii ki yerlerini alabilirler. Bunları koruruz ve bunların aleyhinde hiç kimse ile yardımlaşmayız. Zira bunlar öz vatandaşlarımızdı r.
Takva sahibi müminlerin en iyi ve en doğru yol üzerinde bulunacakları belirtiliyor. Yani korkmayın, çekinmeyin, bükmeyin boynunuzu şu laiklere, şu kafirlere, şu ateistlere karşı, şu eski marksistlere, yeni ulusalcılara ve demokratlara karşı. Aziz olun. Zira müminseniz üstün olan sizsiniz. Neden komplekse kapılıyorsunuz ki? Neden birarada yaşayalım diye bir komplekse kapılıyorsunuz? Oysa şöyle düşünün ve aziz olun: Gelin, adalet içinde yaşamak istiyorsanız bizim hakimiyetimiz altında yaşayınız. Biz size iyi davranırız, sizi kesmeyiz, sizi öldürmeyiz. Aksine bizim lehimize olan her şeyi sizinle paylaşırız. Bizim lehimize olan her şey sizin lehinize, aleyhimize olan her şey de sizin aleyhinizedir.
Vesika'nın daha sonraki maddelerin birinde müşriklerle kesinlikle y ardı (ulaşılamayacağı dile getirilmektedir.
23. madde bizim oluşturmak istediğimiz toplumu net olarak ortaya koymaktadır.
İhtilaf ettiğiniz her konuda onu Allah'a ve Muhammed'e getirmeniz gerekir. Tek hüküm, tek merci Allah ve Rasulüne. Yani Allah'ın kitabına ve o kitabın uygulayıcısı olan peygamberine, vahyi getiren kişiye götürmeniz gerekir. İşte Medine Vesikası'nda dile getirilen toplum budur. Vesika'nın ortaya koyduğu toplum, Rasulullah'ın önderliğinde Medine'de ortaya çıkmıştır.
Şimdi yaşadığımız toplumda bir ihtilaf var. Adamlar mevcut yönetimi nasıl tamir ederiz diye uğraşıp duruyorlar. Yeni cumhuriyet mi, İslamizasyon mu, yeni dünya düzeni mi?
Önemli olan bu ortamda bizim nasıl bir öneri ve söylemle ortaya çıkmak isteyişimizdir. Bizim önerimiz İslam'dır. İslam'ın ahkamı net olarak Kur'an-ı Kerim'dir. Önerimiz, Kur'an-ı Kerim'in hakim olduğu bir toplumdur. Vahyin yönlendirdiği bir toplumdur. Kur'an toplumudur. Bunun dışında entegre olmayız. Ve bizi hiç kimse de dar kalıplar içine sokmaya çalışmasın.
24. maddede ikinci bölüm başlıyor. 25.-35. maddeler arasındaki düzenlemeler yahudilerle ilgili. 42. maddede bütün öldürme ve temel anlaşmazlık olaylarının Allah'a ve Rasulullah Muhammed'e götürülmesi vurgulanıyor. Metnin ilk bölümünde aynı konuda Muhammed tabiri, metnin ikinci bölümünde aynı konuda Rasulullah Muhammed tabiri vardır.
43. madde müşriklerle yardımlaşmayı yasaklıyor. Şimdi, sivil bir toplumda konum paylaştığımızı düşünün. Bu toplumda laikler ve Kemalistler ABD ile ilişki kurmak istediklerini belirtince biz ne diyeceğiz? Kabul etmiyor muyuz diyeceğiz. İnsiyatifimiz yok ki demeye.
Şimdi Medine Vesikası'nı sivil toplum tartışmalarında mesned olarak kullanmaya çalışan zümreye bir bakalım. Nereden çıktı sivil toplum tartışması? 1980 öncesi tıkanan sol entelektüellerin yapıştıkları bir toplum projesi olarak ortaya çıktı. Bizim kesimde de bu sivil toplum söyleminin arkasını iyi görmek lazım. Bu söylemlerle İslamizasyona nasıl teslim olunuyor? Entegrasyona nasıl kayılıyor, görmek lazım. Medine Vesikası'nın yanlış yorumlanması bütün bu kaymalarla alakalıdır. Oysa İslam'a yanlış bir yorum getirmemeliyiz. Yoksa Rasulullah'a hakaret etmiş oluruz. Üstelik Medine Vesikası'nın ana özelliği İslam hakimiyetidir. İslam hakimiyetinin sözkonusu olmadığı bir ortamda İslami toplum olmaz. İslami toplum yoksa her ne halde olursak olalım, müslümanlar yine müstezattır, yine ezilendir, yine başkalarına tabi olan kitledir.
Bir toplum içinde yer alacaksak, izzet ve şerefimizle yer almalıyız. Böyle müşriklere yamanarak değil. Tavrımızı koyarak yer alalım. Dolayısıyla bizimle oynamasınlar. Biz net olarak İslam'a talip olalım. İslam'ı net olarak istediğimizi ortaya koyalım ve Usuliler olarak varlığımızı sürdürelim. Bu Ahbariyyun'un tavrını paylaşmayalım. Ahbariyyun'un nasıl sultanların yanında yer almalarını kınıyorsak, aynı durumlara düşmeyelim. Hiç olmazsa Ebu Hanife'nin Abbasi yöneticileri karşısında takındığı tavrı takınalım.
Rasulullah İslam'ın hakimiyetini teessüs ettirmiştir. Kur'an'da belirtildiği gibi Rasulullah, sadece müslümanlara değil, bütün aleme rahmet olarak gönderilmiştir. Yani Hz. Muhammed bütün insanlara bir örnek ve önderdir. Dolayısıyla İslam'ın hakimiyetinde rahmet veren bir toplum anlayışı ve merhametli bir yönetim sözkonusudur. Ama bu yönetimin bu toplumun bünyesinde müslüman olmayan unsurlar da güven içinde barınabilir.
Kur'an'daki 'İnsanlık için çıkarılmış bir ümmet' kimdir? Müslümanlardır. İşte insanlardan sorumlu olan ümmet budur. Başkaları değil. Bu ümmet, başkalarının sorumluluğu altına girmeyecek başkalarının sorumluluğunu üstlenecektir. 'İnsanlık için çıkarılmış bir ümmet' Allah'ına, Rasulüne itaat eder ve kendilerinden olan yöneticilerine itaat eder; başkalarına değil.
Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 23 - Şubat 93
.
Cahiliyyeden Kopuş veya Hicret
Hülya Şekerci
Risaletten önce Arap cahiliyesi sosyal, siyasi ve ahlaki yönden büyük bir çöküntü içinde bulunuyordu. Dünya hayatına aşırı düşkün olan müşrikler, malı yığma tutkusuyla seviyor, ahirete karşı dünya hayatını seçip üstün tutuyorlardı. Helal, haram sınırı tanımadan mirası yiyorlar, yetimlerin hakkını gaspederek (89/17), kabirlerine gidene kadar dünya nimetleriyle oyalanıyorlardı. Kendi nefislerini tatmin için, mustazafların alınteri ve emeklerini çalıp çırparak oluşturdukları zenginlikleri her türlü değer yargısından uzak olarak tüketiyorlardı. Böyle bir ekonomik düzenle paralel olarak gelişen ahlaki davranışlar da erdemden oldukça uzaktı. Kız çocuklarını diri diri toprağa gömen (81/89), yemin edip duran, alabildiğine ayıplayan, söz getirip götüren, hayrı engelleyen, saldırgan, günahkar, zorba, saygısız kişilerin egemen olduğu bir sistem. Ve bu karanlığın ortasında doğup büyüyen, aldığı vahiyle düzenin çarklarını durdurup yalnız Allah'ın otoritesine dayalı bir sistem kurmakla görevlendirilen bir peygamber: Hz. Muhammed.
Mekke aristokratları başlangıçta önemsemedikleri ve alay ettikleri risaletin taşıdığı potansiyel gücün kısa bir sürede farkına varmış olmalılar ki daveti engelleme yoluna gittiler. "Engellemekte olanı gördün mü? Namaz kıldığı zaman bir kulu." (96/9-10). Böyle bir ortamda azgın ve şımarık, zulme dayalı otoriteyi oluşturan zihniyetin daha ilk inen ayetlerde eleştirilmesi onları endişelendirmiştir. Bu nedenle Rasul'ü ve inananları yıldırmak için bütün kinleriyle çaba göstermişlerdir.
Peygamberimizin risalet görevini üstlendiği böylesi bir topluma karşı Allah, Rasulünün nasıl bir yol izlemesini emretmiştir? Bu soru günümüz müslümanını da yakından ilgilendirmektedir. Uzlaşma mı yoksa kopma ve direnme mi? Rasulullah'ın İslam tarihinden bildiğimiz her türlü cazip teklifi reddedişi ve uzlaşmaz tavrı, onun çağlara hitap eden en büyük sünnetidir. İşte Mekki surelerden iki ayet: "Pislikten (puta tapıcılıktan ve her türlü şirkten) uzaklaş (fehcur)." (74/5). "Onların demelerine sabret ve onlardan güzel bir ayrılma tarzıyla (düşünce ve eylem bakımından köklü bir tutum ile) kopup ayrıl (vehcurhum hecran cemila)." (73/10)
Hicret, bu ayetlerdeki anlamıyla bedenen yapılan göç olmayıp zihinsel bir tutumla cahili sistemden ayrılmaktır. Böylelikle Mekke'nin baskı ve işkence kokan ağır havasını teneffüs edenler, yepyeni bir atmosfer oluşturmak üzere tüm sıkıntılara, Allah ve Rasulüne hicret etmek üzere katlanacaklardır. Bu hicret, Lut (a)'un, Hz. İbrahim'in mesajını dinledikten sonra söylediğidir. "Gerçekten ben Rabbime hicret edeceğim." Yani tüm cahili değerlerden vazgeçerek Allah'ın otoritesine uyacağım.
Rasulullah'ın tüm zorluklara göğüs gererek uzlaşmaya yanaşmaması ve öncelikle zihinsel olarak Allah'ın otoritesine hicret etmesi, sahabenin uyduğu bir sünnet olduğu gibi bugün de bütün dünya müslümanlarının izleyeceği, örnek alacağı en büyük sünnettir. Ancak uzun bir dönemdir hicretin müslümanlar için genellikle Kur'ani değerlerden cahili değerler ve sistemlere doğru evrilme şeklinde gerçekleştiğini üzülerek müşahade etmekteyiz. Müslümanların dilinden düşürmedikleri Kur'an'a rağmen, vahiy kalbe inmemiş, hayata yansımamış ve müslümanların yaşayışları adeta cahili değerlere inananların yaşantı biçimi dönüşmüştür. Hz. Peygamber, Kur'an'dan beşeri sistemlere hicret edenleri Allah'a şöyle şikayet edecektir; "Rabbim, gerçekten benim kavmim, bu Kur'an'ı terkedilmiş (mehcur) olarak bıraktı." (25/30). İslam dünyasının bugün her yönden geri kalışının sebebini öncelikle bu ters istikametteki hicret olayında aramak gerekir.
Müslümanların düşünce ve eylem bakımından müşrik düzenden ayrılmalarıyla tırmanan sindirme politikaları kelimeye bugünkü yüklenen anlamıyla hicreti getirdi. Katlanılmaz zulümlere, dayanılmaz baskılara karşı dininden döndürülmeye zorlananlar için hicret izni verildi. Mekan değiştirme açısından ilk hicret Habeşistan'a yapıldı. İkinci büyük hicretten sonra, güç yetiremeyen ve hicretten geri kalanların dışında tüm müslümanlar Medine'ye hicret etiler.
Bu hicretle müslümanlar nelerden vazgeçmemişlerdi ki! O zamana kadar sahip olduklarının tümünü bir inanç uğruna bir kenara bırakmışlardı. Toprak parçasının ancak sahip oldukları değerlerin yaşandığı yer olduğu ölçüde anlam kazanacağı bilinciyle, nelerle karşılaşacaklarını bilmeden hem zihinsel, hem de bedenen Allah ve Rasulüne hicret ediyorlardı. Ve bu fedakarlığı öven ve onları cennetle müjdeleyen onlarca ayet inmiş, müslümanların yüreklerine su serpmişti: "Rableri onlara karşılık verdi: 'Ben sizden erkek kadın, hiç bir çalışanın işini zayi etmeyeceğim. Hep birbirinizdensiniz. Hicret edenler, yurtlarından çıkarılanlar, yolumda işkence edilenler, vuruşanlar ve öldürülenler... Elbette onların kötülüklerini örteceğim ve onları, altlarından ırmaklar akan cennetlere sokacağım. (Yaptıklarına), Allah katından karşılık olarak. Karşılıkların en güzeli Allah katındadır." (3/195). (9/20, 100; 2/218; 8/72).
Bir de inandıkları halde hicretten geri kalanlar vardı. Onca zulmün ve sıkıntının üzerine evini barkını terkedecek kadar güçlü olamayanlar. Çeşitli bahanelerle hicret etmeyip, Mekke'de kalmalarına karşılık Allah şu uyarıda bulundu: "Melekler kendi kendilerine zulmedenlerin hayatına son verecekleri zaman derler ki; 'Neyde idiniz?' Onlar 'Biz, yeryüzünde zayıf bırakılmışlar (mustazaflar) idik' derler. (Melekler de:) 'Onda hicret etmeniz için Allah'ın arzı geniş değil miydi?' derler. İşte onların barınma yeri cehennemdir. Ne kötü yataktır o." (4/97)
Hayatın çeşitli safhalarında imanlarının sınanacağını unuttular. "İnsanlar yalnız inandık demekle hiç sınanmadan bırakılacaklarını mı sandılar?" (29/2). Bu ayetteki gerçeği gözardı edenler İslami mücadelede istikrar ve kararlılıklarını gösteremediler. Allah ise onların öne sürdükleri hiç bir bahaneyi kabul etmeyecekti.
İnanç ve amellerinde salih olanlar ise Rasul'e imanla neleri göze aldıklarını idrak etmişlerdi. Önce imanla gelen işkenceler ardından hicret ve malla, canla cihad. Yani hayatın sonuna kadar bir mücadele. "İnanan, hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaşanların, Allah katında dereceleri daima büyüktür. İşte kurtuluşa erenler onlardır." (9/20). Zaten müminler ilk ayetlerden itibaren bu zorluklara psikolojik olarak hazırlanıyorlardı. İlk yıllarda inen Müzemmil Süresinin son ayetinde zulüm altındaki müslümanlara Allah yolunda çarpışacakları gelecek günler hatırlatılıyordu.
Müslümanların, Medine'ye hicretiyle birlikte görülmemiş bir kardeşlik olayı gerçekleşti. Medineli ensar, Allah'ın vasiyet bakımından akrabaların muhacirlerden daha yakın olduğunu hatırlatacak kadar (33/6), bütün mal varlıklarını yurtlarını terkedip gelen bu müslümanlar için infak ediyorlardı Kendilerinin ihtiyaç duyduğu şeyleri bile hicret edenlere yardım edenlere Allah elbette ki mükafatını esirgemeyecekti. "(Bundan başka bu mallar) hicret eden fakirleredir ki, onlar Allah'tan bir fazl arayıp, Allah'a ve O'nun Rasulüne yardım ederlerken yurtlarından ve mallarından sürülüp çıkarılmışlardır. İşte, sadık olanlar bunlardır. Kendilerinden önce o yurdu (Medine'yi) hazırlayıp imanı (gönüllerine) yerleştirenler ise kendilerine hicret edenleri severler ve onlara verilen şeylerden dolayı da içlerinde bir ihtiyaç (arzusu) duymazlar. Kendilerinde bir açıklık (ihtiyaç) olsa bile (kardeşlerini) öz nefislerine tercih ederler. Kim nefsinin cimri ve bencil tutkularından korunmuşsa işte onlar felah bulanlardır." (59/8-9). (9/100, 82/72-75).
Ayetlerde gördüğümüz gibi hicret öncelikle insanın düşünce sistemini oluştururken vahiy dışı unsurları terketmesi anlamına gelmektedir. Cahili değerlerden hicret etmek için müslümanların sürekli bir çaba içinde olmaları gerekir. Fikri ayırımı gerçekleştirmemiş kişilerin cahili değerleri beraberinde taşıyarak bedenen göç etmesinin bir değeri yoktur. Ancak zihinsel hicreti gerçekleştirdikten sonra gerek zulümden kurtulma, gerekse İslam mesajının açılımını sağlama ya da başka önemli siyasi kararlarla yapılacak yer değiştirmenin önemi vardır. İşte bu yüzden tüm dünya müslümanlarının egemen şirk sisteminden esaslı bir hicretle kopmaları ve hicret edilecek mekanlar oluşturmaları dileğini kalbimizde taşıyoruz.
.
Peygamberi Metodun 2. Aşaması Arınma (Tezkiye)
Mehdi Bazergan
Mehdi Bazergan Kimdir ?
1908 Yılında dindar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlkokulu "Tahran Sultani Medresesi"nde ve ortaokulu "Merkezi Daru'l-Muallimin"de okudu. 1927 yılında devletin gönderdiği başarılı öğrencilerle birlikte öğrenimi devam ettirmek için Fransa'ya gitti. 1934 yılında termodinamik alanındaki öğrenimini tamamladıktan sonra İran'a döndü. Askerliğini yaptıktan sonra 1936 yılında Doçent (danişyar) unvanıyla Fen Fakültesi'nde ders vermeye başladı.
1940 yılında "İslam Merkezi"nde Seyyid Mahmut Talegani ile tanıştı ve Talegani'nin ömrünün sonuna kadar dostluğu ve beraberliği devam etti. 1942 yılında "Mühendisler Merkezi"ni kurdu.
Petrolün millileştirilmesinden sonra "İran Petrolü Milli Şirketi" genel müdürlüğüne atandı. 19 Ağustos 1953 darbesinden sonra, gayrimeşru meclis seçimlerine itiraz ettiğinden, Devlet Su İşleri'ndeki denetleyicilik görevinden el çektirildi.
Musaddık'ın devrilmesinin ardından, Merhum Talegani'nin desteği ve onayıyla, "Milli Direniş Hareketi"nin kuruculuğun yaptı ve daha sonra Nisan 1961'de İran Özgürlük Hareketi'ni kurdu.
1963 Şubatı'nın başlarında (Ak Devrim Referandumu'ndan 5 gün önce) tutuklandı. Gazel Kalesi Zindanları'na gönderildi ve Askeri Mahkeme'de yargılanmadan 10 yıla mahkum edildi.
Devrim öncesinde ki mücadeleye aktif olarak katıldı. 4 Şubat 1979da İmam Humeyni, onu başbakanlığa atadı.
Mühendis Bazergan'ın ilmi, siyasi ve dini faaliyetleri çerçevesinde 50'den fazla kitabı ve konferansı yayınlandı. Genç nesil arasından çok sayıda kitaplarını okuyan ve görüşlerine ilgi duyan insanlar çıktı. Kur'an Öğretimi, Geleneğin Yolu, Kur'an'da Dönüşüm. Seyri, Hac Seferinden Notlar kitapları arasında sayılabilir.
('Kur'an'da Dönüş" (Mehdi Bazergan, Bongah-ı Terecime ve Neşr-i Ketab, Tahran, 1981) adlı kitaptan alınmıştır.)
Son Rasul'ün peygamberlik metodunun sistematize edildiği ve aşağıda yorumlanan Cuma Suresi'nin 2. ayetinin 2. bölümünde İslam'a inananların ve ümmilerin "arınması"ndan bahsedilmektedir.
"O, ümmiler içinde, kendilerinden olan ve (1) onlara ayetlerini okuyan, (2) onları arındırıp-temizleyen ve onlara (3) kitap ve (4) hikmeti öğreten bir elçi gönderendir. Oysa onlar, bundan önce gerçekten açıkça bir sapıklık içinde idiler" (62/2).
Ayette geçen "yüzekkihim" (arındırıp-temizleme)'den maksat ve özellikle "ayetlerin okunmasından sonra ve "kitabın öğretilmesi"nden önce gelen arınmanın keyfiyeti, öğretici yönü olan araştırmaya değer bir konudur. Nitekim muhteva değişimiyle ilgili ayetler de Kur'an'da mevcuttur.
Öncelikle şu sorular sorulmalıdır. "Arınma"dan maksat nedir? Rasul'u Ekrem "arınma" programını nasıl müminler üzerine uygulamıştır? Arınmanın gerçekleştirilmesi ve ilgili ayetlerin ulaştırılması, Kur'an ayetlerinin okunmasından sonra ve kitap öğretiminden önce yani dört aşamalık sistematik çerçevede mi olmuştur? Bu dört aşama birbirini takip mi etmiştir? Gerçekte bu dört aşamalık program sadece peygambere ve çağdaşlarına mı mahsustur; yoksa daimi olup ümmetin tamamı için geçerli midir?
Eğer arınmayla ilgili ayetler ve keyfiyeti belirtilirse ve bir tablo tanzim edilirse, 2. sorunun cevabı yani arınma programının nasıl uygulandığı kendi kendine açığa kavuşacaktır. Daha önemli ve konuya giriş olabilecek mesele birinci sorunun yani arınmadan maksadın ne olduğu sorusunun cevabıdır. Aşağıdaki sorularla konu biraz daha açılabilir.
1. Komünist ülkelerin geleneğinde olduğu gibi; tasfiye ile eş anlamlı kullanılan arınma, farklı düşünenlerin kesin olarak bertaraf edilmesi veya her muhalifin ya da sapmışın hatta şüphelinin idama müsait olmasalar bile idam edilmesi midir? Kendisinin ve ideolojisinin dışındaki her şeyi temizleyip çöpe atmak mıdır?
2. Usulde ve lügatta ve ayetlerde insanın kendini (önceden apaçık sapıklıkta olmuş olsa da) kirlerden arındırması, temiz, saf ve dış çevreyle uyumlu yapması anlamına gelen arınma zorla veya azarlamayla veya hadleri uygulayarak mı yapılsın? İlk bakışta insanın kendi maslahatına uygun gibi görünen bu yol Allah'ın istediği midir? Bunun dışında başka bir yol yok mudur?
3. "La ikrahe fi'd-din" ilkesine ve yeni Müslümanlar ve müşrikler üzerine seri hadleri uygulama ve güç kullanma imkansızlığına dikkat ederek, acaba İslam Peygamberi arınmayı öğüt, hatırlatma ve temenni yoluyla gerçekleştirmiş, insanın arınmasına ve ıslahına dikkat çekmiş ve Müslümanlar'ı bu hususta bilgilendirmekle yetinmiştir, diyebilir miyiz? Böyle bir yaklaşımın Peygamber açısından ve sonraki Müslümanlar, eğitimciler ve tebliğciler açısından uygulanabilirliği nedir?
4. Özellikle insanın akli ve ilmi gelişim devirlerinin başlangıcında; maddi-ilmi şahitler ve mantıki deliller öne sürme, öğüt ve nasihattan daha etkili değilmidir? Ve Kur'an bu metodu kullanmamış mıdır?
İnsan eğitim kurumlarında, ister ilerlemiş ıstılahlarıyla devrimci siyasi sistemlerde olsun, isterse bedeni cezalar ve "eğer sopalı olmazsa, inek ve eşek yük taşımaz" sözünden yola çıkılarak yasal ve polisiye zorlamalar kullanılan sistemlerde olsun bu metotların ve durumların hepsi görülmüş ve görülüyor ki hem eski özel medreselerin ahundları kullanıyorlardı hem de kendilerinin dışındaki halkı hayvanlara benzer ve eş düzey gören müstebitler, özgürlük ve insan düşmanları. Bu arada sulh isteyen muslihundan bazısının ve eğitim ve öğretim okullarının birçok eylemi bilgilendirmeye ve (öbür dünya ile) tehdit etmeye yönelikti.
Yukardaki her bir metodun teyidinde nebilerin zamanından veya dilinden deliller getirmek de mümkün olmuştur. Mesela Nuh'un duası, (Nuh dedi ki: "Rabbim yeryüzünde kafirlerden tek kişi bırakma. Çünkü sen onları bırakırsan, kullarını şaşırtırlar ve sadece ahlaksız, nankör (insanlar) doğururlar.) (71/26-27). Nuh tufanı, Firavun'un ve takipçilerinin boğulması, Ad ve Semud'un helaki olayları aynı şekilde "onların çoğu fasıktırlar, müşriktirler ve anlamazlar", "....onlara öğüt ver ve onları içlerine tesir edecek güzel söz söyle" (4/63), emirleri yukarıdaki düşüncelere delil olarak getirilebilir. Kendi işlerinin ve Hak'tan gelen adaletin sonucunda helak olan bir kavim, peygamberin hayata geçirmek istediği programın dışında bir iş yapmıştır. Peygamber'in öğüt veren, yol gösteren, hatırlatan, müjdeleyen ve korkutan olması da program dahilindedir ve arınma da Onun peygamberliğinden ve programından bir cüzdür.
Peygamberimizin arınma zeminindeki metodunu Kur'an'dan sormamız daha iyi olur. Kur'an'da arınma kelimesinin nerelerde ve nasıl kullanıldığına, hangi emirleri işaret ettiğine ve hangi eylemlerle birlikte anıldığına bakalım.
Ne mutlu bize ki, risaletin başladığı yıllarda, sorumuzun cevabı için lazım olan açıklamaları ve tanımlamaları buluyoruz. Şems Suresi'nde (vahyin ilk yılında) ilk kez arınma kavramı; düzelmiş, günahı ve korunması ilham edilmiş, iyi ve kötü hareketlerin vücut bulduğu insan nefsi hakkında kullanılıyor:
"Nefse ve onu şekillendirene, ona bozukluğunu ve korunmasını ilham edene andolsun ki; nefsini yücelten (zekkaha) iflah olmuş, onu alçaltan da ziyana uğramıştır" (91 /Şems; 7-10). Yine aynı yılda 2 nüzul sırası arayla (1) "Doğrusu, temizlenip arınan felah bulmuştur" (87/14) arınma kavramı tekrar edilmiş ve: "Ama siz şu yakın hayatı yeğliyorsunuz" (87/16) ayetiyle de arınmaya ulaşmaya mani şeyler hatırlatılmıştır.
Yine vahyin 2. yılında Leyi Suresi'nde; (maldan) verme ve takva, en güzeli doğrulama, cimrilik ve tenezzül etmeme, en güzelin yalanlanması, ölüm anında mala ihtiyaç olmama ve son olarak Allah'ın insanın hidayetini taahhütü ve günahkarı cehennem ateşiyle tehdit etmesi konularını içeren ayetlerden sonra arınmanın yolu ve maksadı ilan ediliyor.
"Ondan uzak tutulur, en çok korunan. O ki malını vererek arınır ve yücelir" (92/17-18). Sonradan Allah yolunda mal vermeyi vacip sayıp, ölçüsünü tayin ediyor ve onun ismini zekat koyuyor. Yani arınma vesilesi. Hz. Zehra Sadıke-i Kübra da hutbesinin başında, zekatı nefsin arınma ve Allah tarafından rızkın arttırılması aracı olarak belirtmiştir.
Zekat, her şeyden çok, şahsi bir ibadet, Allah'a yaklaşma ve insanın Allah'a yönelme eylemidir. Kur'an'da pek çok yerde zekat, insan ve Allah arasında bağ olan namazdan sonra gelmektedir: "Namazı kılın, zekatı verin", "onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler" veya Hz. İsa'nın dilinden: "Sağ olduğum sürece bana namaz kılmayı zekat vermeyi emretti" (19/31). Tevbe Suresi 103. ayette de malın bir kısmının alınması, açıkça mal sahibinin arınma ve temizlenme aracı olarak gösterilmiştir: " Onların mallarından kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et..."(9/'103)
Kur'an'da tavsiye olunan, asli hedefi; bireysel ıslah ve irade pratikleri, fazilete, takvaya ve yüksek ahiret derecelerine ulaşma olan, zekatın dışında da müminlerin asgari düzeyde de olsa harcama, ödeme ve hizmet çeşitleri ki -fıkhi açıdan kendine has ölçü ve ismi vardır ve vacib sayılmaktadırlar- vardır. Fakat bunların verildiği yer, kişi ve toplum açısından getireceği faydalardan pek bahsedilmemiştir. (2) Belki de hiçbir din de bu şeklide üzerinde durulmayan maldan vermeyle ilgili diğer kelimeler ; "intak, sadaka, ihsan, iyi amel (hayrat) ve mal ile cihat"tır. Sevabı büyük belki de mal ile cihattan daha çok olan diğerlerinin faydası için kendi hakkından vazgeçmek, affetmek de gösterilen fedakarlık daha da ileri giderek canın feda edilmesine yani Allah yolunda şehadete varmaktadır. Bir yerde kesin ve kuşatıcı bakış açısıyla buyruluyor: "Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça asla iyiliğe eremezsiniz. Ne harcarsanız mutlaka Allah onu bilir" (3/92). Diğer yerlerde de "mallardan ve kazancımızdan infak ettiklerimizin kendi yararımıza olarak eksiksiz döndürüleceği açıklanıyor. Başka ayetlerde de infak, hakkından vazgeçme, affetme ve ihsan peşinsıra ve anlamdaş olarak kullanılmıştır: "Onlar ki bollukta ve darlıkta Allah için harcarlar, öfke(lerin)i yutkunurlar, insanları affederler. Allah da güzel davrananları sever" (3/134). Allah yolunda mallarla ve canlarla yapılan cihattan da çokça bahsedilmiştir.
Özetle peygamber metodun ikinci aşaması olan arınma; ameli, ibadi ve ihtiyari pratikler, insanın üzerindeki dünyevi istiladan ve ekonomik kölelikten kurtulma aracı ve sevdiğimiz şeylerden ve kendi menfaatlerimizden infaktır. Rahatlık ve refahtan vazgeçmek, öfkeyi dindirmek, nakit parayı malı, işi, kısas hakkını, makamı, oğlu dostu ve sonuçta da canı feda etmek. Bu eylemlerin hepsi Kur'an'da zekatla birlikte anılmıştır. Ve bundan maksat da irade gücüyle nefsin düzeltilmesi ve temizlenmesi, takva ve arınmanın oluşturulmasıdır. Bu ayetlerin sonunda da genellikle ahiret ödülü ve Allah'ın bağışlaması vadedilmiştir. Yukarda zikredilen ameller ve tabirler, Kur'an'da zekat ve arınma kavramları çatısı altında kullanılmıştır. Örnek olarak :
"...Doğrusu kim (Allah'tan) korkar ve sabrederse, şüphesiz Allah iyilik edenlerin ecrini zayi etmez" (12/90). Takva, sabır, ihsan (3) ecir.
"...Namazı kılın, zekatı verin ve Allah'a güzel bir borç verin..." (73/20). Namaz, zekat, borç, ihsan.
"(Mallarınızı) Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever" (2/195). İnfak, ihsan.
"De ki: "Ey inanan kullarım, Rabbiniz'den korkun. Bu dünya hayatında güzel davrananlara güzellik var. Allah'ın yeri geniştir. Ancak sabredenlere mükafatları hesapsız ödenecektir" (39/10). Takva, ihsan, dünya ecri, sabır, ahiret ecri.
"O (koruna)nlar bollukta ve darlıkta Allah için harcarlar, öfke(lerin)i yutkunurlar, insanları affederler. Allah da güzel davrananları sever." ( 3/134) Takva, infak, öfkenin yutulması, af, ihsan.
"Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler, yakınlığı bulunanlara, yoksullara; Allah yolunda göç edenlere bir şey vermemeğe yemin etmesinler, affetsinler, geçsinler. Allah'ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz?" (24/22). Fazilet, Allah yolunda verme, af, hakkından vazgeçme, bağışlanma.
"...insanlara güzel söz söyleyin, namazı kılın, zekatı verin!.."(2/83). ihsan, namaz, zekat.
"Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et.."(9/103). Sadaka, temizleme, arınma, dua.
Arınma ile ilgili ayetleri toplamak ve onların muhteva değişimini incelemek için, yukarıdaki kavramların ve değişik türevlerinin, bireysel ıslah ve ibadete yönlendirici konuların geçtiği ayetleri "Keşfü'l-Ayat" ve "Mu'cemü'l Müfehres" yardımıyla bulup, iniş sırasına göre sıraya dizelim. Elbette zekatın, infağın ve diğerlerinin teşrii, tavsiye edilmesi ve tanımlanmasının dışında infak Karşıtlığıyla, bencillikle, mal severlikle veya arınma, hidayete ve sevaba mani olan şeylerle ilgili ayetler de vardır. Bunlar Kur'an'da iyi insanların hayat hikayelerinde de anlatılmaktadır. Fakat en doğru olanı tüm bu hususlar -hem konumuzla direk ilgili ayetleri hem de arınma, infak vs. engelleyen şeyleri gösteren ayetleri- hesap etmemiz gerekiyor.
Gösterdiğimiz 1 nolu tabloda, zekat ve arınma ile ilgili müsbet ve menfi amelleri içeren ayetleri toplayıp yıllara göre ilgili ayetlerin sayısını gösterdik.
Tabloyu okuduktan sonra Nebi-i Ekrem'in arınma eylemini uygulama programı yani nurlu yol iyice anlaşılıyor. Programın merhalelerini ve ayetlerin muhteva değişimini görüyoruz.
Ayet sayılarını gösteren grafik, bi'setin 3. ve ayetlerdeki kelime sayısını gösteren grafik hicretin 9. yılında maksimum noktalarına ulaşmışlardır. Risaletin ilk yıllarında asli ve feri olarak toplanan ayetlerin birçoğu bizim Kur'an'ın inişi ile ilgili söylediklerimizi teyid ediyor. Bi'setin ikinci ve üçüncü yıllarında ki ayetlerin çeşitli açılardan zekat farizasına ve iki dünyadaki ödüle işaret ederek tezkiye, infak, yoksulu doyurma, ihsan, cimriliğin kötülenmesi, malseverlik, konularını özetle gündem yaptığını görmekteyiz. Kelime sayılarının çokluğu açısından göze batan bi'setin son yılından bir önceki yıl inen ayetler teşrii ve fıkhi ayetlerle aynı zamanda inip cazip teşvikler ve ilginç teşvik tanımlamalarını içermektedir. Bu son iki yılda ayetlerin inişi düzenli olarak artmış hiçbir zaman kesilmemiştir. İtikadi konulardan olan ahiretin tanımlanması ve hatırlatılması, tevhid ve nübüvvet ayetlerin de olduğu gibi.
Tablodaki ayetler üzerine görüşler; ayetler ve grafiklerden sonra gelecektir.
Bİ'SETİN 1. YILI 4 ayet, 12 kelime
1- "(Ey örtüsüne bürünen) Elbiseni temizle. Pislikten kaçın" (74/4-5).
2- "Nefsini yücelten iflah olmuş. Onu alçaltan da ziyana uğramıştır" (91/9-10).
Bİ'SETİN 2. YILI 20 ayet- 80 kelime.
3- "Fir'avn'a git çünkü o azdı. De ki: "Arınmaya gönlün var mı? (Seni Rabbine ileteyim de O'ndan korkasın.)" (79/17-18).
4- "Kim verir, korunursa ve en güzeli doğrularsa, onu en kolaya muvaffak ederiz. Fakat kim cimrilik eder kendini zengin görüp tenezzül etmez ise, ve en güzeli de yalanlarsa, onu da en güce muvaffak ederiz. Çukura düştüğü zaman malı ona hiçbir fayda sağlamaz. Doğru yola iletmek bize aittir. Son da ilk de elbette bizimdir. Ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım. Ona ancak bedbaht kimse girer. O ki yalanladı ve döndü. Ondan uzak tutulur en çok korunan. O ki malını vererek arınır, yücelir" (92/5-18)
5- "(Dini yalanlayanı gördün mü?) İşte o, öksüzü iter, kakar. Yoksulu doyurmağa önayak olmaz" (107/2-3)
"En ufak yardımı esirgerler" (107/7)
6- "(Yaptıklarınıza karşılık afiyetle yeyin için). Biz güzel davrananları böyle mükafatlandırırız" (77/44).
7- "(Onlar sorarlar, suçluların durumunu. Sizi şu yakıcı ateşe ne sürükledi. Derler ki "Biz namaz kılanlardan olmadık) yoksula da yedirmezdik" (74/44)
8- "Diliyle çekiştiren, kaş ve gözüyle işaretler yapıp alay eden her fesad kişinin vay haline. O ki mal yığdı, onu saydı durdu. Malının kendisini ebedi yaşatacağını sanır. Hayır, andolsun ki o, Hutame'ye atı lacaktır" (104/1 -4).
Bİ'SETİN 3. YILI 31 ayet, 119 kelime
9- "Doğrusu temizlenip arınan felah bulmuştur; ve Rabb'inin ismini zikredip namaz kılan." (87/14-15).
10- Doğrusu o, malı çok sever" (100/8).
11- "(Sarp yokuşun ne olduğunu sen nereden bileceksin?) Bir boynu (kölelik zincirinden) çözmek, yahut açlık gününde doyurmaktır; akraba olan yetimi, yahut hiçbir şeyi olmayan yoksulu" (90/13-16).
12- "(Mal ve evlat) çoğaltma yarışı, sizi oyaladı" (102/1).
13- "Alemler içinde Nuh'a selam olsun. İşte biz güzel davrananları böyle mükafatlandırırız". (37/79-80) ayr. bkz. (37/105,109,110,113,120,121,130,131)
14- "(Şunlardan hiçbirine itaat etme; yemin edip duran aşağılık) Hayra engel olan saldırgan, günahkar, (kaba, sonra da kötülükle damgalı) mal ve oğullar sahibi olmuş diye." (68/12, 14)
15- 'Hayır, doğrusu siz yetime ikram etmiyorsunuz. Yoksulu yedirmeğe teşvik etmiyorsunuz. Mirası hırsla yutuyorsunuz. Malı pek çok seviyorsunuz." (89/17-20)
16- "Artık kim zerre ağırlığınca hayır yapmışsa onu görür". (99/7)
17- "Malım bana hiçbir yarar sağlamadı. Gücüm benden yok olup gitti. (Tutun onu bağlayın onu. Sonra cehenneme sallayın onu! Sonra uzunluğu yetmiş arşın olan zincire vurun onu! Çünkü o büyük Allah'a inanmıyordu.)" (69/28-29)
"Yoksulu doyurmaya ön ayak olmuyordu." (69/34)
18- "Mallarında belli bir hisse vardır; saile ve mahruma (isteyene ve iffetinden dolayı istemeyip mahrum olana )" (70/24-25)
19- "(Felaha ulaştı o müminler) onlar zekatı verirler." (23/4)
Bİ'SETİN 4. YILI 2 ayet, 14 kelime
20- "(Korunanlar, cennetlerde, çeşme başlarındadırlar.) Rab'lerinin kendilerine verdiğini alırlar. Çünkü onlar bundan önce güzel davranırlardı." (51/16)
"Mallarında dilenci ve yoksul için bir hak vardı." (51/19)
Bİ'SETİN 5. YILI 11 ayet 85 kelime
21- Adaklarını yerine getirirler ve şerri salgın olan bir günden korkarlar. Yoksula, yetime ve esire sevdikleri yemeği yedirirler. "Biz size sırf Allah rızası için yediriyoruz, sizden bir karşılık ve teşekkür beklemiyoruz."(derler.) (76/7-9)
22- "(Haydi ikiniz, atın cehenneme her inatçı nankörü!) Hayra engel olan, saldırgan şüpheciyi." (50/25)
23- "Onlara: "Allah'ın size verdiği rızıktan (Allah için) verin" dendiğinde nankörler, inananlara dediler ki: "Allah'ın dilediği takdirde yedireceği kimseye biz mi yedirelim?" (36/47)
24- Onlar sanıyorlar mı ki kendilerine verdiğimiz mal ve oğullar ile, onların iyiliklerine koşuyoruz. Hayır, farkında değiller." (23/55-56)
"(Onlar ki Rabblerinin korkusundan titrerler....) Verdiklerini, Rab'lerinin huzuruna dönecekleri düşüncesiyle kalpleri korkudan ürpererek verirler." (23/60)
"İşte onlar, hayır İşlerine koşarlar ve onlar hayır için önde giderler." (23/61)
"Kötülüğü en güzel şeyle sav. Biz onların vasıflandıracaklarını biliyoruz." (23/96)
25- "(...Ortak koşanların vay haline!) Onlar ki zekat vermezler ve onlar ahireti İnkar ederler." (41/7)
Bİ'SETİN 6. YILI 7 ayet, 58 kelime
26- "Onları, emrimizle doğru yolu gösteren önderler yaptık ve onlara hayırlı işler yapmayı, namaz kılmayı ve zekat vermeyi vahyettik. Onlar bize kulluk edenlerdi." (21/73)
"(Ve Zekeriya... O'nun duasını da kabul ettik; ona Yahya'yı armağan ettik . Eşini de kendisi için ıslah ettik.) Gerçekten onlar hayır işlerine koşarlar.." (21/90)
27- "Beni bulunduğum her yerde insanlara yararlı kıldı. Sağ olduğum sürece bana namaz kılmayı, zekat vermeyi emretti." (19/31)
"(Beni) anneme iyilik eder (kıldı)...." (19/33)
"(Kitapta İsmail'i de an…) Halkına namaz kılmayı zekat vermeyi emrederdi.." (19/55)
28- "Oysa kendilerine, dini yalnız Allah'a halis kılıp O'nu birleyerek Allah'a kulluk etmeleri, namazı kılmaları, zekatı vermeleri emredilmişti. İşte doğru din budur." (98/5)
29- "Onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler ve onlar ahirete de kesin olarak inanırlar." (31/4)
Bİ'SETİN 7. YILI 5 ayet 39 kelime
30- "Altlarından ırmaklar akan Adn cennetleri. Orada sürekli olarak kalırlar. İşte arınanların mükafatı budur!" (20/76)
31- "(Rahman'ın kulları ki..) ve harcadıkları zaman ne israf ederler ne de cimrilik ederler.." (25/67)
32- "(Korunanlara da "Rabbiniz ne indirdi?" dendi. "Hayır" (indirdi) dediler. Dünyada güzel iş yapanlara güzellik vardır, ahiret yurdu ise daha hayırlıdır. Takva sahiplerinin yurdu ne güzeldir." (16/30)
"Çünkü Allah, korunanlarla ve iyilik edenlerle beraberdir." (16/128)
33- (.... Muttakiler için yol göstericidir.) Onlar ki gaybe inanıp namazlarını kılarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan harcarlar." (2/3)
Bİ'SETİN 8, YILI 4 AYET, 15 KELİME
34- "...Korkarak ve umarak Rablerine dua ederler ve kendilerine verdiğimiz rızıktan hayır için harcarlar." (32/16)
35- "Rabbin yalnız kendisine tapmanızı ve anaya babaya iyilik etmenizi emretti." (17/23)
36- "(Müminlere yol gösterici ve müjdedir.) Onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler ahirete de kesin olarak inanırlar." (27/3)
37- "(Doğruyu getirene ve onu doğrulayanlara gelince; işte muttakiler onlardır.) Rabb'lerinin yanında onlara, diledikleri her şey var. İşte güzel davrananların mükafatı budur." (39/34)
Bİ'SETİN 9. YILI 7 ayet, 82 kelime
38- "Mallarınız ve evlatlarınız bir fitnedir Büyük mükafat ise Allah'ın yanındadır. Öyle ise gücünüz yettiği kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin ve kendi iyiliğinize olarak harcayın. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa işte onlar, kurtuluşa erenlerdir. Eğer Allah'a güzel borç verirseniz, Allah onu sizin için kat kat yapar ve sizi bağışlar. Allah karşılık verendir, halimdir." (64/15-17)
39- "İyilikle kötülük bir olmaz. (Sen kötülüğü) en güzel olan şeyle sav.." (41/34)
40- "Akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Allah'ın yüzünü (rızasını) isteyenler için bu, daha hayırlıdır..." (30/38)
"İnsanların mallan içinde, artması için verdiniz faiz, Allah katında artmaz. Ama Allah'ın yüzünü (rızasını) isteyerek verdiğiniz zekat(a gelince); işte (onu verenler sevaplarını ve mallarını) kat kat artıranlardır." (30/39)
41- "De ki: "Eğer Rabbimin rahmet hazinelerine siz sahip olsaydınız sarf etmek korkusuyla tutardınız. Hakikaten insan çok cimridir." (17/100)
Bİ'SETİN 10. YILI 3 ayet, 17 kelime
42- "Affı tut, İyiliği emret, cahillere aldırış etme." (7/199)
43- Namazı kılın, zekatı verin, peygambere itaat edin ki rahmete erdirilesiniz." (24/56)
44- "Biz insana ana babasına İyilik etmeyi tavsiye ettik.." 29/8
Bİ'SETİN 11. YILI 7 ayet, 85 kelime
45- "Ne mallarınız, ne de evlatlarınız size katımızda bir yakınlık sağlamaz. Ancak inanıp faydalı iş yapanlar başka. Onlara yaptıklarının kat kat fazlası mükafat vardır ve onlar saraylarda güven içindedirler." (34/37)
"De ki " Rabbim kullarından dilediğine rızkı yayar ve ona(tekrar rızkı) kısar. Siz Allah için ne verseniz Allah onun yerine başkasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır." (34/39)
46- "(Yusuf) güç ve kuvvetine kavuşunca ona hüküm ve ilim verdik. İşte biz güzel hareket edenleri böyle mükafatlandırırız." (12/22) Ayrıca Bkz: (12/56, 88, 90)
47- "(Musa) güçlü çağına erip olgunlaşınca biz ona hüküm ve ilim verdik. İşte güzel davrananları böyle mükafatlandırırız." (28/14)
Bİ'SETİN 12. YILI 5 ayet, 53 kelime
48- "İşte onlara, sabretmelerinden ötürü mükafatları iki kere verilir, onlar kötülüğü iyilikle savarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan harcarlar." (28/54)
49- " ... Namazı kılın, zekatı verin ve Allah'a güzel bir borç verin. Kendiniz için verdiğiniz hayırları, Allah katında verdiğinizden daha hayırlı ve mükafatça daha büyük bulacaksınız." (73/20)
50- "...güzel davrananları da güzellikle mükafatlandırsın." (53/31)
51- "Mal ve oğullar dünya hayatının süsüdür. Kalıcı olan güzel işler ise Rabbinin katında sevapça da daha hayırlıdır, umutça da daha hayırlıdır." (18/46)
52- "Kim güzel davranarak özünü Allah'a teslim ederse o, en sağlam kulpa yapışmıştır..." (31/22)
Bİ'SETİN 13. YILI 3 ayet, 38 kelime
53- "Kim ahiret ekinini istiyorsa onun ekinini artırırız; kim dünya ekinini istiyorsa ona da dünyadan bir şey veririz. Fakat onun ahirette bir nasibi olmaz." (42/20)
"... Kim bir iyilik işlerse onun iyiliğini arttırırız. Şüphesiz Allah bağışlayan, karşılık verendir." (42/23
"Rabblerinin çağrısına gelirler, namazı kılarlar. İşleri aralarında danışma iledir, kendilerine verdiğimiz rızıktan hayır için harcarlar" (42/38)
HİCRETİN 1. YILI 7 ayet, 69 kelime
54- "Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever." (2/195)
55-"... sen ancak görmeden Rabblerinden korkanları, namazı kılanları uyarırsın. Manen temizlenip yücelen, kendi yararına temizlenmiş olur. Dönüş Allah'adır." (35/18)
Allah'ın kitabını okuyanlar, namazı kılanlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık sarfedenler, asla batmayacak bir ticaret umarlar" (35/29)
"Sonra kitabı kullarımız arasında seçtiklerimize miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmedendir, kimi orta gidendir, kimi de Allah'ın izniyle hayırlarda öne geçendir. İşte büyük lütuf budur." (35/32)
56- "De ki: "Ey inanan kullarım, Rabbinizden korkun. Bu dünya hayatında güzel davrananlara güzellik var. Allah'ın yeri geniştir. Ancak sabredenlere mükafatları hesapsız ödenecektir." (39/10)
57- "Namazları kılarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan verirler." (8/3)
"Bilin ki mallarınız ve çocuklarınız birer fitnedir. Allah'a gelince büyük mükafat, onun yanındadır." (8/28)
HİCRETİN 2. YILI 6 ayet, 83 kelime
58- "Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve cihad için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın.... Allah yolunda ne harcarsanız tam olarak size ödenir, hiç haksızlığa uğratılmazsınız." (8/60)
"Onlar ki inandılar, hicret ettiler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaştılar ve onlar ki barındırdılar ve yardım ettiler; işte onlar birbirlerinin velisidirler.." (8/72)
59- "... mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda savaşırsınız. Eğer bilirseniz sizin için en iyisi budur." (61/11)
60- " Bu da (kendinden öncekileri) doğrulayan, Arap diliyle bir kitaptır. Zulmedenleri uyarmak ve güzel davrananlara müjde olmak için (indirilmiştir)." (46/12)
61- "Allah hiçbir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile kendisine güzel rızık verdiğimiz,,o rızıktan gizli ve açık harcayan kimseyi misal olarak anlattı. Hiç bunlar bir olurlar mı?" (16/75)
62- "O'dur ki ümmiler içinde, kendilerinden olan ve onlara Allah'ın ayetlerini okuyan, onları yücelten onlara kitab ve hikmeti öğreten bir elçi gönderdi. Oysa onlar, önceden, apaçık sapıklık içinde idiler." (62/2)
HİCRETİN 3. YILI 16 ayet, 162 kelime
63- "Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça asla iyiliğe eremezsiniz. Ne harcarsanız mutlaka Allah onu bilir." (3/92)
"Sizden hayra çağıran iyiliği buyurup kötülükten meneden bir topluluk olsun.." (3/104) Ayrıca Bkz: (3/115, 134, 164, 172)
64- "Ey insanlar, mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah'ı anmaktan alıkoymasın..." (63/9)
"Biriniz kendisine ölüm gelip de:"Rabbim (ne olur) beni yakın bir süreye kadar erteleseydin de sadaka verip iyilerden olsaydım!" demeden önce, size verdiğimiz rızıktan (Allah) için harcayın." (63/10)
65- " ....Onlardan yeyin, sıkıntı içinde bulunan fakire de yedirin." (22/28)
"... Onlardan yeyin, kanaat eden(fakir)e de; isteyen(fakir)e de yedirin." (22/36)
"Onların ne etleri ne de kanları Allah'a ulaşmaz. Fakat sizin takvanız O'na ulaşır.." (22/37)
"... Rabbinize ibadet edin, hayır işleyin ki umduğunuza ere-siniz." (22/77)
66- "Sabredenleri, doğru olanları, huzurunda gönülden boyun büküp divan duranları, Allah için harcayanları ve seherlerde istiğfar edenleri görmektedir." (3/17) Ayrıca Bkz: (3/30)
HİCRETİN 4. YILI 4 ayet, 51 kelime
67- "Yeryüzü düzeltildikten sonra onda bozgunculuk yapmayın, korkarak ve umarak O'na dua edin. Muhakkak ki Allah'ın rahmeti iyilik edenlere yakındır." (7/56)
68- "De ki: "İster gönüllü, ister gönülsüz sadaka verin; sizden kabul edilmeyecektir. Çünkü siz yoldan çıkan bir kavimsiniz!" (9/53)
"Sadakalar, Allah'tan bir farz olarak ancak fakirlere, düşkünlere, onlar üzerinde çalışan memurlara, kalpleri ısındırılacak olanlara, kölelik altında bulunanlara, borçlulara, Allah yoluna ve yolcuya mahsustur. Allah bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir." (9/60)
69- "Güzel davrananlara daha güzel karşılık ve fazlası var.." (10/26)
HİCRETİN 5. YILI 17 ayet, 195 kelime
70- "Allah'a ve elçisine inanın ve sizi hakim kıldığı, sizin yönetimine verdiği şeylerden harcayın. Sizden, inanan ve harcayanlar için büyük mükafat vardır." (57/7)
"Neden siz Allah yolunda harcamayasınız ki? Göklerin yerin mirası zaten Allah'ındır. Elbette içinizden fetihden önce harcayan ve savaşanlar, ötekilerle bir olmaz. Onların derecesi, sonradan infak eden ve savaşanlardan daha büyüktür. Bununla beraber Allah hepsine de en güzel sonucu vadetmiştir. Allah yaptıklarınızı haber almaktadır. (57/10) Ayrıca Bkz; (57/11, 18)
"Bilin ki dünya hayatı... mal ve evlat çoğaltma yarışıdır.." (57/20
71-Allah adaleti, ihsanı, akrabaya vermeyi emreder..." (16/90)
72- "Eğer size Allah'ın lutfu ve rahmeti olmasaydı, hiçbirinizi asla temizlemezdi. Fakat Allah dilediğini temizler Allah işitendir, bilendir." (24/21)
"Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler, yakınlığı bulunanlara, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere bir şey vermemeğe yemin etmesinler, affetsinler, geçsinler. Allah'ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz? Allah bağışlayan esirgeyendir." (24/22)
73- "Namazı kılın, zekatı verin, rukü edenlerle beraber eğilin. biz de sizin hatalarınızı bağışlayalım, biz güzel davrananlara daha fazlasını da veririz. (2/58) Ayrıca Bkz; (2/83, 109,110}
"Hayır, kim işini güzel yaparak özünü Allah'a teslim ederse, onun mükafatı Rabbinin yanındadır..." (2/112)
"Rabbimiz, onlara kendi içlerinden, senin ayetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti öğretecek, onları temizleyecek bir elçi gönder..." (2/129)
"Herkesin yöneldiği bir yönü vardır. O halde hayır işlerine koşun..." (2/148)
"Nitekim kendi içinizden, size ayetlerimi okuyan, sizi temizleyen size kitap ve hikmeti ve size bilmediklerinizi öğreten bir elçi gönderdik." (2/151)
HİCRETİN 6. YILI 7 ayet, 54 kelime
74- "... Allah, sizden güzel hareket edenlere büyük bir mükafat hazırlamıştır." (33/29)
"..Namazı kılın, zekatı verin, Allah'a ve Rasulü'ne itaat edin. Ey Ehl-i Beyt, Allah sizden kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak işiyor." (33/33) Ayrıca Bkz: (33/35)
75- Bir iyiliği açığa vurur veya gizlerseniz yahut bir kötülüğü affederseniz (bilin ki) Allah da affedicidir, güçlüdür." (4/149)
"Fakat içlerinden ilimde derinleşmiş olanlar namazı kılanlar, zekatı verenler, işte onlara büyük bir mükafat vereceğiz." (4/162)
76- "Kim iyilik getirirse, ona onun (getirdiği iyiliğin) on katı vardır...." (6/60)
"... Musa ve Harun, biz güzel davrananlara böyle karşılık veririz." (6/84)
HİCRİ 7. YILI 14 ayet, 130 kelime
77- "Ve onlar Rabblerinin yüzünü (rızasını) arzu ederek (nefsin gücüne giden şeylere) sabrederler, namazı kılarlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık olarak (hayır yoluna) harcarlar ve kötülüğü iyilikle savarlar. İşte bu (dünya) yurdunun (güzel) sonucu-onlarındır." (13/22)
78- "Sadakalar hususunda gönülden veren müminleri çekiştiren ve güçlerinin yetiğinden başkasını bulamayanlarla alay edenler yok mu...." (9/179)
"İnanan erkekler ve inanan kadınlar... namazı kılarlar ve zekatı verirler...." (9/72)
"Fakat elçi ve onunla beraber inananlar, mallarıyla, canlarıyla cihad ettiler. İşte bütün hayırlar onlarındır..." (9/88)
"... harcayacak bir şey bulamadıklarından dolayı üzüntüden gözlerinden yaş akarak dönen kimselerin aleyhine de ( yol yoktur, onlar da kınanmazlar)" (9/93)
"Muhacirlerden ve Ensardan ilk önce geçenler ile bunlara güzelce tabi olanlar... Allah onlardan razı olmuştur, onlar da ondan razı olmuşlardır..." (9/100)
"Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et.." (9/103)
"Bilmediler mi ki, kullarından tevbeyi kabul eden, sadakaları alan Allah'tır." (9/104)
"Allah, müminlerden canlarını ve mallarını cennet kendilerinin olmak üzere satın almıştır. Allah yolunda savaşırlar, öldürürler ve öldürülürler... O halde O'nunla yaptığınız bu alışverişinizden ötürü sevinin..." (9/111)
"Küçük, büyük bir masraf yapmaları, bir vadiyi geçmeleri, mutlaka onların lehine yazılır ki Allah onları, yaptıklarının en güzeliyle mükafatlandırsın." (9/121)
79- "(Sizin dostunuz, ancak Allah, O'nun elçisi ve) namazlarını kılan, zekatlarını veren, (rükûya varan müminler)dir." (5/55) Ayrıca Bkz: 5/85)
80- "Allah'ın sana verdiği (bu servet) içinde ahiret yurdunu ara, dünyadan da nasibini unutma, Allah sana nasıl iyilik ettiyse sen de öyle iyilik et, yeryüzünde bozgunculuk (etmeyi) isteme, çünkü Allah bozguncuları sevmez." (28/77)
"Kim bir iyilik getirirse ona ondan daha güzeli vardır..." (28/84)
HİCRETİN 8. YILI 13 ayet, 179 kelime
81- "Allah'a ibadet edin, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, anaya, babaya, akrabaya, öksüzlere, yoksullara, (nesep yahut evce) yakın komşuya, (nesep veya evce) uzak komşuya, yanında bulunan arkadaşa (yahut zevceye), yolcuya, ellerinizin altında bulunanlara iyilik edin. Allah, kurumlu, böbürlenen insanları sevmez." (4/36)
"Bunlar mallarını insanlara gösteriş için verirler, ne Allah'a ne de ahiret gününe inanmazlar..." (4/38)
"Onlara ne olurdu sanki Allah'a ve ahiret gününe inansalardı ve Allah'ın kendilerine verdiği rızıktan Allah yoluna harcasalardı..."(4/39)
"Allah zerre kadar haksızlık etmez, zerre miktarı bir iyilik olsa onu kat kat yapar ve kendi katından da büyük mükafat verir." (4/40)
"Şu kendilerini övüp yüceltenleri görmedin mi? Hayır, ancak Allah dilediğini yüceltir, onlara kıl kadar zulmedilmez." (4/49)
Dünya hayatını ahiret hayatı karşılığında satanlar, Allah yolunda savaşsınlar. Kim Allah yolunda savaşır da öldürülür ve galip gelirse, biz ona yakında büyük bir mükafat vereceğiz." (4/74)
"İnananlar Allah yolunda savaşırlar, inkar edenler de tağut yolunda savaşırlar. O halde şeytanın dostlarıyla savaşın, çünkü şeytanın hilesi zayıftır." (4/76)
"İnananlardan özürsüz olarak yerlerinde oturanlar ile, mallarıyla canlarıyla Allah yolunda cihad eden bir olmaz. Allah, mallarıyla canlarıyla cihad edenleri, derece bakımından oturanlardan üstün kılmıştır. Gerçi Allah hepsine de güzellik vadetmiştir ama mücahitleri, oturanlardan çok daha büyük ecirle üstün kılmıştır." (4/95)
"Onların arasındaki gizli konuşmaların çoğunda hayır yoktur. Yalnız sadaka, yahut iyilik, ya da insanların arasını düzeltmeyi emreden(in konuşması) müstesna... "(4/114)
"Hangi insan, din yönünden, iyilik edici olarak yüzünü Allah'a teslim edip dosdoğru İbrahim dinine tabi olandan daha güzel olabilir? " (4/125)
82- "Allah'ın mescidlerini, ancak Allah'a ve ahiret gününe inanan, namazı kılan, zekatı veren ve Allah'tan başka kimseden korkmayanlar şenlendirirler." (9/18)
"Ey inananlar, hahamlardan ve rahiplerden birçoğu, insanların mallarını haksızlıkla yerler ve (insanları) Allah yolundan çevirirler. Altın ve gümüşü yığıp da onları Allah yolunda harcamayanlar var ya, İşte onlara acı bir azabı müjdele!" (9/34)
83- "Biz insana, ana babasına iyilik etmesini tavsiye ettik." (46/15)
HİCRETİN 9. YILI 25 ayet 437 kelime
84- "Ey inananlar, siz Peygamber ile gizli konuşacağınız zaman bu gizli konuşmanızdan önce bir sadaka verin. Bu sizin için daha hayırlı ve daha temizdir..." (58/12) Ayrıca Bkz: (58/13)
85- "İnanıp iyi işler yapanlara -bundan böyle korundukları ve İnanıp iyi işler yaptıkları, sonra (yasaklardan) sakınıp (onların yasaklığına) inandıkları ve yine korunup iyilik ettikleri takdirde daha önce yediklerinden ötürü bir günah yoktur. Allah güzel davrananları sever." (5/93)
86- "Kim kendiliğinden bir iyilik yaparsa bilisin ki, Allah karşılığını verir, bilir." (1/158)
"Yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz iyilik değildir. Asıl iyilik, o (kimsenin iyiliği)dir ki. Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba ve peygamberlere inandı; sevdiği malını yakınlara, yetimlere, yoksullara yolda kalmışlara, dilencilere ve boyunduruk altında bulunanlara verdi, namazı kıldı, zekatı verdi...." (2/177)
"Ey inananlar, öldürmede kısas size farz kılındı. Hüre hür, köleye köle, kadına kadın. Ama kim kardeşi tarafından affedilirse, o zaman (affedenin örfe göre) uygun olanı yapma(sı uygun diyeti istemesi, affedilenin de) güzelce onu ödeme(si) gerekir..." (2/178)
"Oruca güç yetiremeyenlerin fidye vermesi, bir yoksulu doyurması lazımdır. Bununla beraber gönül isteğiyle kim bir iyilik yapar (oruç tutar)sa o, kendisi için daha iyidir..." (2/184)
"... Ancak onları faydalandırın. Eli geniş olan, kendi gücü nisbetinde eli dar olan da kendi kaderince güzel bir şekilde faydalandırmalıdır. Bu iyilik edenlerin üzerine bir borçtur." (2/236) Ayrıca Bkz: (2/237, 254)
"Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağında yüz dane olmak üzere yedi başak veren danenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah(ın lütfü) geniştir. (O) bilendir." 2/261)
"Mallarını Allah yolunda verip de sonra verdiklerinin ardından başa kakmayan ve eziyet etmeyenlerin, Rabbleri katında mükafatları vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir." (2/262)
"Güzel bir söz (söylemek) ve affetmek, peşinden eziyet gelen sadakadan iyidir. Allah, zengindir, halimdir." (2/263) Ayrıca Bkz: (2/264)
"Allah'ın rızasını kazanmak ve kendilerinde ki (iman)nı kökleştirmek için mallarını harcayanların durumu da tepe üzerinde bulunan bir bahçeye benzer ki, bol yağmur deyince ürününü iki kat verdi. Yağmur değmeseydi bile çisinti olurdu. Allah yaptıklarınızı görmektedir." (2/265)
"Biriniz ister mi ki, kendisinin altında ırmaklar akan, içinde her çeşit meyvası bulunan, hurmalardan ve üzümlerden oluşmuş bir bahçesi olsun; kendisinin üstüne tam ihtiyarlığın çöktüğü, aciz çocuklarının da bulunduğu bir sırada birden ateşli bir kasığa gelsin ve bahçeyi yakıp kül etsin? Allah, düşünesiniz diye size ayetleri böyle açıklıyor." (2/266)
"Ey inananlar, kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden (Allah için) verin, kendiniz göz yummadan alamayacağınız kötü şeyleri sadaka vermeye kalkmayın. Bilin ki Allah zengindir, övülmüştür." (2/267)
"Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size çirkin şeyleri yapmayı emreder. Allah ise kendi tarafından bağışlama ve lütuf vadediyor. Şüphesiz Allah(ın lütfü) geniştir, (O) bilendir." (2/268)
"Hikmeti dilediğine verir, hikmet verilen kimseye çok hayır verilmiştir. Bunu ancak aklıselim sahipleri düşünüp anlar." (2/269) Ayrıca Bkz: (2/270)
"Sadakaları açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onları gizleyerek fakirlere verirseniz bu, sizin için daha iyidir ve sizin günahlarınızdan bir kısmını kapatır. Allah yaptıklarınızı duyar." (2/271)
"...Verdiğiniz her hayır kendiniz içindir. Çünkü yalnız Allah'ın rızasını kazanmak için veriyorsunuz. Verdiğiniz her hayır, size tastamam verilir ve hiç hakkınız yenmez." (2/272)
"(Sadakalar) şu fakirlere mahsustur ki, Allah yolunda kapanıp kalmışlardır. Yeryüzünde gezip dolaşamazlar. Bilmeyen, utangaçlıklarından dolayı onları zengin sanır. Onları simalarından tanırsın. Yüzsüzlük edip insanlardan istemezler. Yaptığınız her hayrı, Allah bilir." (2/273) Ayrıca Bkz: (2/274)
HİCRETİN 10. YILI 14 ayet, 205 kelime
87- "Faiz yiyenler, ancak şeytanın dokunup çarptığı kimselerin kalktığı gibi kalkarlar. Bu, onların: "Alışverişi de faiz gibidir" demelerinden ötürüdür. Oysa Allah, alışverişi helal, faizi haram kılmıştır. Kime Rabbinden bir öğüt gelir de (faizden) vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve işi de Allah'a kalmıştır. (Allah onu affeder) Kim tekrar (faize) dönerse onlar ateş halkıdır, orada ebedi kalacaklardır." (2/275)
88- "Allah, faizi mahveder sadakaları artırır. Allah, hiçbir günahkar nankörü sevmez." (2/276) Ayrıca Bkz: 2/277, 278, 281; 6/151)
89- "Eli geniş olan genişliğine göre nafaka versin. Rızkı kısılmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiğinden versin. Allah bir kişiye ne vermişse ancak onu yükler, Allah, bir güçlükten sonra bir kolaylık yaratacaktır." (65/7)
90- "Ve eğer bir kadın, kocasının huysuzluğundan, yahut kendisinden yüz çevirmesinden korkarsa, anlaşma ile aralarını düzeltmelerinde ikisine de günah yoktur. Barış daima iyidir. Zaten nefisler cimriliğe hazır duruma getirilmiştir. Eğer güzel geçinir, (kötülükten) sakınırsanız Allah yaptıklarınızı haber alır. (4/28) Ayrıca Bkz: (4/128)
91- "Kendilerini ne ticaretin, ne de alışverişin Allah'ı anmaktan, namaz kılmaktan, zekat vermekten alıkoymadığı erkekler...." (24/37)
92- "... Allah demişti ki: "Ben sizinle beraberim, eğer namazı kılar, zekatı verirseniz, elçilerime inanır ve onlara yardım eder ve Allah'a güzel borç verirseniz, elbette sizin günahlarınızı örterim ve sizi altlarından ırmaklar akan cennetlere sokarım..." (5/12)
"Sözlerini bozdukları için onları lanetledik ve kalblerini katılaştırdık. Kelimeleri yerlerinden kaydırıyorlar. Uyarıldıkları şeyden pay almayı unuttular. İçlerinden pek azı hariç, daima onlardan hainlik görürsün. Yine de onları affet, aldırma, çünkü Allah güzel davrananları sever." (5/137
"... Allah isteseydi hepinizi bir tek ümmet yardı, fakat size verdiği (nimetler)ler içinde sizi sınamak istedi. Öyleyse hayır işlerinde koşun, hepinizin dönüşü Allah'adır. O size ayrılığa düştüğünüz şeyleri haber verecektir." (5/48)
TOPLAM 232 ayet, 2262 kelime.
Ayetlerin içerik açısından değişimi, yukarıdaki tablolarla düşünüldüğünde uyumluluk arzettiği görülür. Yani değişimler sürekli olmuş, önceki merhalelerin sonra ermesinden önce yeni merhaleler açıklanmış ve sonrasında da uygulama alanı bulmuştur. Arınma kavramı tüm Kur'an boyunca özet konularla başlıyor ve diğer örnekler ve konular gibi açıklamalarla son buluyor. Arınma veya temizlenme ile ilgili ilk hitap muallim, mürebbi ve örnek olması için Peygamberin şahsına, O'ndan sonra da diğer insanlara olmuştur.
Bi'setin 1. yılından hicretin 10. yılına kadar arınma ile ilgili ayetlerde kınama, hatırlatma, tavsiye ve teşvik ile ilgili konularla karşılaşıyoruz.
Arınmanın malı harcama şeklinde açıklandığı ilk yıllarda dünyaperestliğin olumsuzlanması, beşeri hislerin harekete geçirilmesi, Allah'ın seçilmiş kullarının takip edilmesi istemi çok sık görülür. (4, 5, 7, 10, 13, 14, 15 ve 21) Daha sonra tezkiye kavramı, İHSAN, YOKSULU DOYURMAK, İNFAK, İYİ AMEL (HAYRAT) VE BİRR (İYİLİK) kavramlarıyla birlikte kullanılmış. Zekat kelimesini bi'setin 3. ve 5. yıllarında görüyoruz (19 ve 25) 6. yıldan sonra düzenli olarak namaz ve zekat ikiz kardeşçesine -onlara ayetlerini okuyan, onları arındırıp temizleyen ikilisinde olduğu gibi- bir diğerinin arkasından gelmiştir. 26, 29, 32, 36, 43, 49, 65, 73-75, 78, 79, 82, 84, 86, 87, 92 nolu ayetlerde zekatın ibadet açısından niteliği apaçık belirtiliyor. Zekat ve namaz - namaz hayırlı işler ve zekat arasına yerleştirilmiştir- arasında ki bu bağın başlangıcı bi'setin 6. yılıdır. (26-28) Daha sonra hicri 10. yıla kadar imanın, takvanın, kadın ve erkek müminlerin ve müttakilerin tanıtımı yapılmaktadır. (Ehl-i Kitab'a işaret edilen 73, 75, ve 92 nolu ayetlerin dışındaki 28-37 nolu tüm ayetler)
Zekat, infak, ihsan ve sadakaların verileceği yerler Mekki surelerde ya tanımlanmamış ve genel olarak anlatılmış ya da düşkünlere, mahrumlara, yetimlere, esirlere, yolda kalmış yolcuya ve yakınlara olarak ismi geçmiştir. Hicretin 6. yılından itibaren Allah yolunda infak, can ve malla cihat Müslümanlar'ın savunma savaşlarıyla ilgili olarak sahnedeki yerini alıyor. ( 54, 57, 58, 59, 65, 68, 70, 72, 78, 81, 86) İnfak, cihat veya Allah yolunda öldürme namaz ve zekat gibi peşinsıra gelen kavramlardır. Yine namaz ve zekatla eş zamanlı olarak düşkünler ve mahrumlar konusu da unutulmamıştır.
Hadis ve sünnette fıhki ölçüleri belirtilen zekatla ilgili olarak hicretin 4. yılında (68 nolu ayet; 9/60), zekat ve sadakanın verileceği yerler tayin edilmiş, daha sonra da hicri 8. yılda (81 no'daki ayetler; 4/36-40, 86 numaradaki ayetlerden 2/177) ve yine evvelki yıllarda da açıkça cimrilikten ve ödül müjdesi ve azap vaadiyle birlikte nasihat, tanımlama ve tavsiyeden bahseden ayetler inmiştir. "İnfak ediniz" emir sigasının kullanılması ve akrabalara verme ile ilgili ayetler bi'setin 9. yılında gelmiştir. (38 no'lu ayet) ve 43. sırada (bi'setin 10. yılı 24/56) ve 49. sıradaki ayetlerde (bi'setin 12. yılı; 73/20), "namazı kılarlar, zekatı verirler" yerine, "namazı kılınız ve zekatı veriniz" emri geliyor. Daha sonra cihatla eşit düzeyde ve bağlantılı olarak infak etme ve ihsanda bulunma emrinin tekit edildiğini hicretin 1. yılında görüyoruz. (54 nolu ayet: "Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever." 2/195)
Bu tavsiye, onaylama ve teşrii ile veya emir ve nehiyle birlikte Kur'an'da çerçevesi çizilen cezanın tesirlerinin gösterimi doğal olarak müşahade edilmelidir. Peygamberi metodun 2. aşaması olan, ümmiler ve insanlar üzerine uygulanması ve yine onların öğretimine başlangıç için gerekli olan tezkiyenin sonuçlarından birisi belki de en önemlisi kitabın ve hikmetin öğretimidir. Tabii sonucu sadece bu kadar değildir. Sıralamasını verdiğimiz ayetler gösteriyor ki arınmanın bir temeli ve hedefi vardır. Çünkü arınmanın sevabı ve ödülü -diğer ibadetlerden daha çok ve çeşitli olarak- Kur'an'da geçmektedir. Arınma, ihsan, zekat, infak, şehadet vd. sevab vaadlerinin bağlantılı tanıtımı ve yorumu aşağıda yapılmaktadır.
- Sorunların kolaylaştırılması, bu dünyanın öbür taraftaki memnun edici karşılığı ve aksine davrananların durumu (4, 40, 45, 52, 56,)
- Yoksulları doyurmaktan ve intaktan kaçınmanın, dünyevi mutluluk ve ebediyete kadar yaşama düşüncesiyle mal biriktirmenin sonunda şiddetli azaba uğrama ve cehenneme atılma (7, 8, 17, 22, 25),
- Kurtuluş (9, 19, 20, 38, 65)
- İhsan (iyi davrananlarda ödül olarak Allah tarafından seçilme.(13, 46, 47, 76),
- Cennet vadi (20, 30, 79 ve 92) ve en yüce cennet tanımlaması (21; (76/11-12), 63; (3/133).)
- Ahiret sevabı ve (amelin) birkaç katı karşılığıyla mükafatlandırma vaadiyle büyük ecir (33,4 38, 40, 45, 48-51, 53, 55, 57-60, 66, 69, 70, 73 (2/106), 74 (33/29, 35), 75, 77, 78 80, 81, 85,86(2/261)
- Ve nefis tezkiyesi (3, 55, 62, 63, 72, 73 (2/129, 151), 74 (33/33), 86 (2/265)).
Diğer ibadetlerle, infakla ilgili ayetler ödül yönünden mukayese edildiğinde infak mükafatının kemiyyet ve keyfiyet açısından 1. sırada yer aldığını görürüz. Özellikle hicri 9. yılda inen Bakara Suresi'nde geçen teşbih ve teşvik ayetleri benzersizdir. Kur'an'ın bu fevkalade ısrarlı anlatımı müminleri ihsana ve infaka yönlendirmek ve bu işin olağanüstü bereketine dikkat çekmek içindir. [86(2/261, 264, 265)].
Yine aynı zeminde, hicretin 10. yılında nazil olan Bakara Suresi'ndeki (86. sıra) ayetlerin örneklerle ve delillendirmelerle faizi menetmesi ve şiddetle ayıplaması dikkat çekicidir. İnfağın tamamen karşısında olan faiz, Kur'an'da tezkiye konusunun işlenmesinin, içeriksel olarak son aşamasında karşımıza çıkmaktadır. Sadaka ve infakta kişi sahip olduklarını maaşını hatta canını Allah yolunda, mahrumlar, muhtaçlar ve diğerleri için veriyor. Fakat faizde ise kişi kendisinden diğerlerine bir şey vermediği gibi diğerlerinden, malının karşılığında faiz alıp kendini daha da zengin ediyor. Böyle bir insanın ruh ve terbiye açısından arınmış, irade sahibi ya da ilahi boyutu olmasına imkan yoktur, belki bu insan Allah'tan uzak düşmüş, şeytanla irtibat kurmakta hatta muhabbet etmektedir. Kur'an infağı özendirmesine rağmen bu ayetlerde faizi Allah'a savaş açma gibi en kötü tanımla vasıflandırıyor. İnfak ve faiz arasında Allah'ın helal kıldığını söylediği alışveriş vardır. Muamelede eğer adil olurlarsa, ettikleri alışverişin sonucunda birbirlerine fazladan ne bir şey verirler, ne de bir şey alırlarsa o zaman helal olmaktadır. Bu şartla birlikte ne infak gibi fayda ve sevap getirici, ne de faiz gibi ziyan ve azap getirici olan ticareti Allah helal kılmıştır. Eğer ticaret ve alışveriş zekat gibi namazla Allah'ı zikirle ve Allah'ın ayetleriyle uyumlu olarak yapılmazsa o zaman pek çok şeye mani olmaktadır. [ 91 (24/37)]. Yine Kur'an batıl sebeplerle malın yenmesinden bahsediyor, ve (2/188, 4/29) hakimlerin başkalarının hakkına tecavüz etmesinin ve haksız yere mal kazanmanın önüne geçmek istiyor; "Razılık" şartıyla ticarete izin veriyor; faiz yiyenin aksine "zulmetmemeye ve zulmedilmemeye", alışverişte karşılıklı rızayı gözetmeye, birbirini kötü ve zor duruma düşürmemek için her türlü tedbir ve kararın alınmasına dikkat çekiyor.
Burada bir sualin cevabını görüyoruz. Kur'an'da yoğun olarak geçen cimrilik cezasının ve infak sevabının kemiyet ve keyfiyetinin felsefesinin bu derece yaygın olarak anlatılması söylediğimiz gibi benzersizdir. Muhtemelen bu işin sebebi bir taraftan arınmanın ehemmiyeti, diğer taraftan onun sorunları, diğer ibadetlerle mukayesesi ve üstlendiği görev olmaktadır. Namaz o kadar etkisine ve değerine rağmen çok zor bir iş değildir. (6) Fevkalade harcamalar ve irade kuvveti istemiyor. Fakat maldan ve hoş halimizden zekat ve infak, son sınıra kadar fedakarlık, şehadet, kötülük karşısında iyilik ve geçip gitme (aldırmama) -ki Kur'an bu işleri yapanları "bu (kötülüğü iyilikle savma olgunluğu)na ancak sabredenler kavuşturulur. Buna ancak hayırdan büyük pay sahibi olan kimse kavuşturulur." (41/35) ayetinde belirtmektedir- için iman, aşk, olağanüstü irade lazımdır. Bu yüzden "yer ve gök genişliği kadar olan cennetler" ile ödüllendirileceğiz. Hüner hiçbir şeye sahip olmamak veya hiç yememek veya devletin sabit gelirlisi olmak değildir. Aslolan ürettiklerimizden, sahip olduklarımızdan ve menfaatlerimizden Allah ve halk yolunda harcamaktır. Kurumlar eğer İslami olup, arınmayı talep edip, yücelirlerse halka da yolu bu şekilde göstermeleri gerekir.
Ayetlerin muhteva değişimi meselesinin dışındaki bir diğer konu ki dikkat edilmesi gereken bir konudur. Tablodan anlaşıldığına göre infak, hayır, sadaka ve tüm unsurlarıyla zekat ve tezkiye konularında Kur'an'ın ve Allah Rasulu'nün uyguladığı metodun birincil öncülü ekonominin düze çıkması veya toplumun mutluluğu olmayıp ferdin arınması ve yücelmesidir. Elbette toplum ister istemez dolaylı ya da dolaysız yoldan toplumsal ıslahatçıların icraatlarından faydalanacaktır. Fakat tablodaki ayetlerde ve peygamberi metodda bu mana da bir şeye rastlanılmıyor. Kur'an daha çok toplumu oluşturan unsur olan fertlerin ve nefislerin içsel değişimlerinden, arınmasından ve uhrevi sevaplardan bahsetmektedir. Yine tabloları incelediğimiz de gördüğümüz meselelerden biride; ayetlerin muhteva değişimi, hitapların üslubu, fertten topluma nasihatlar; toplumsal çıkarcılık gözetmemekle kalmamış, aynı zamanda son yıllarda inen infağın zıttı olan faiz konusunda da , faizin ekonomik zararlarına ve oluşturacağı toplumdaki olumsuz hareketliliğe değinilmemiş ve faiz yiyen şahısa "şeytanın dokunup çarptığı" örneklemesiyle işaret edilmiştir. Yine 89. sırada infakla ilgili, kişisel bir durum olan düşük gelirlilik için de: "Rızkı kısılmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiğinden versin. Allah bir kişiye ne vermişse ancak onu yükler." (65/7) hükmü getirilmiştir.
Eğer infak ve zekatın hedefi toplumda monoton bir servet dağılımı oluşturmak olsaydı, Allah yolunda ihlasa bu derece ısrar ve riyakarlıktan bu derece kaçınma vurgulanmazdı. Sadaka çıplak bir taş üzerine atılan ürünsüz bir tohum gibi teşbih edilmiyor. (86, 2/264) Aksine 2/265'de verilen örnekte "kendilerinden olanı kökleştirmek" gibi ferdi bir amacı güttüğü anlatılıyor. Yine ayetlerde ismi akrabalar, yetimler, esirler ve sayir mahrumlar olarak geçen zekatı alacakların ismi somut olarak verilmesine rağmen zekat verecekler, "onlar ki", "kim" gibi belirsizlik ifade eden kelimelerle kullanılmışlardır. Diğer bir nokta da eğer asli hedef toplumsal ve ekonomik düzenleme olsaydı, 18 ve 20 nolu ayetlerde geçen "mallarında belirli bir hisse vardır dilenci ve yoksula" ibaresi yerine Marksist ekollerin mantığına uygun olarak "mallarında belirli bir hak vardır" denilirdi.
Yeniden tekrar edeyim; toplum İslam'ın bakış açısından uzak değildir. Kur'an'da kavim, millet, halk, ümmet, köy, gurup, fırka vd. gibi toplumsal birimlere işaret edilmiştir. Fakat "Bir millet kendi durumların değiştirmedikçe Allah onların durumların değiştirmez" prensibi doğrultusunca ilk merhalenin insanın kendi ihtiyarında olduğunu söyleyebiliriz.
Çeviren: Emin Çiçek
Dipnotlar:
1- Mehdi Bazergan tarihi rivayetlerle sağlamasını yaptığı ayetlerin ortalama kelime uzunluğunu baz aldığı bir nüzul sıralaması yapmıştır. (Çev.)
2- Kur'an-ı Kerim'de, infak ve zekatın asli hedefinin kişisel eğitim olduğunun belirtilmesi, toplumda meydana getireceği etkilerin daha az yer almasıyla ilgili olarak Bakara Suresi 261-271 arası ayetlerde "infak"ın sevabının hatırlatılmasına ek olarak, şahsın bunu sırf Allah rızası için eziyetten ve riyakarlıktan uzak olarak ve "kendilerindekini sabitleştirmek" için vermesi vurgusu yapılıyor.
3- "İhsan" kelimesi günümüz Türkçesi'nde soyut olarak anlaşılan kavramlardan birisi olmasına rağmen Kur'an'da çok somut vakıalara tekabül ettiğini görmekteyiz. Bu yüzden Mehdi Bazergan'ında öncelediği bu kavram Kur'an'da "güzel yapmak, iyilik etmek, nimetlendirmek, ikram etmek, güzel davranmak, sağlam ve güzel yapmak" (bkz. K. Kerim Lügati, Mütercim Mahmut Çanga, Timaş Yay. İstanbul, 1991) ve yine "işi ve sorumluluğu en iyi ve en güzel şekilde tamamlamak" (Bak. Mahmut Telegani, Pertov ez Kur'an, c. 6 s. 152, Şirket-i Sehamiye İntişar, 1981, Tahran) anlamlarında kullanılmıştır. (Çev.)
4- Kitapta herhalde bir tashih hatası var. 32 yerine 33 yazılmış. (Çev.)
5- Elbette bahis konusu ettiğimiz ayetlere iktisadi meseleler veya mal değiş-tokuşu türünden konular için yaklaşmıyoruz: Bizim sohbet konumuz infak yolundan tezkiyedir.
6- Burada M. Bazergan namazın değersiz bir ibadet türü olduğu kastında değil. Nitekim makaledeki pek çok ayette de namazdan bahsedilmektedir. Burada belirtilmek istenen infak, Allah yolunda harcama, zekat gibi mali ibadetlerin önemini vurgulamaktır. (Çev.)
.
Hz. Muhammed'in Sünneti Doğru Anlaşılıyor mu?
Hamza Türkmen
Peygamberler yaratıcımızdan bizlere mesaj getiren elçilerdir. Getirilen mesaj "tevhid"dir ve mesajdaki ana tema hep aynıdır [41/43]. Ayrıca peygamberler, gönderildikleri toplumun bir bireyidirler [7/35] ve getirdikleri mesajın eylemleştirilmesinde itaat edilmek üzere seçilmişlerdir [4/64]. Dolayısıyla peygamberlerin iki önemli fonksiyonundan söz edebiliriz: Birincisi, Rabbimizin vahyini insanlara taşıdıkları risalet görevi, ikincisi, vahyi mesajın yaşanması konusunda insanlardan itaat edilmesi istenen uygulamaları veya sünnetleri.
Risalet; yaratıcımızın biz insanlara önerdiği hidayet yolunun bilgi olarak, yine insanlar arasından seçilen elçiler (peygamberler) aracılığıyla bizlere gönderilmesi olayıdır [9/33]. Risalet olayında Allah ile insanlar arasındaki iletişim görevini, Rabbimiz tarafından seçilen [6/124] rasuller (elçiler) üstlenmişlerdir. Ancak Kur'an'ın bildirimine göre insanlar Allah ile doğrudan konuşamazlar [42/51] ve rasuller de insandır [41/6]. Dolayısıyla elçiler, bizlere aktardıkları vahyi bilgileri, Rabbimizden doğrudan değil, farklı konumdaki elçiler (melekler) aracılığıyla veya diğer dolaylı biçimlerde edinebilmektedirler [42/51]. Rasuller kendilerine ilka edilen (bildirilen) tüm vahyi bilgileri de elçilik görevleri gereği [4/165] doğrudan ve açık bir şekilde insanlara aktarmışlardır.
Bizler de Rabbimizin hayat yolumuzu aydınlatan bilgisine ancak risalet vakıası sayesinde ulaşabiliyoruz. Allah elçilerinin bizlere taşıdıkları vahyi bildirimi kavradığımız ve kabul ettiğimiz noktada tatmin buluyor, vahyi haberlere iman ederek İslam dairesi içine girebiliyoruz. Zaten bize ulaşan vahiy, kesin olarak neye iman edeceğimizi de aydınlatıyor [4/6]. Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine ve ahiret gününe iman etmek, mümin olmanın ilk temel şartı oluyor. Dolayısıyla alemlere rahmet olarak gönderilen [21/107] Hz. Muhammed'in, Allah'ın elçisi olduğuna inancımız, onun risalet görevine olan inancımızla bütünleşiyor. Hz. Muhammed'in bu fonksiyonunu inkar edenler ise, İslam dairesinin dışında derin bir sapıklık içinde bulunuyorlar. Rasullerin kendi görevlerine sadakat konusunda Allah'la ahidleşmiş oldukları bizlere bildirilmiştir [3/81]. Rasuller risalet görevlerini yerine getirmek zorundadırlar. Ayrıca bu görevlerini yerine getirebilmeleri için Rabbimiz onlara yardım vaadinde bulunmuştur [37/172].
Ancak rasullerin sorumluluğu sadece risalet göreviyle sınırlı değildir. Onlar Allah'ın elçileridirler. Ama aynı zamanda bizler gibi insandırlar. Vahiy insanlara yöneltildiği gibi, risalet görevini üstlenen ve insan olan rasullere de hitap etmektedir. Kendilerine elçi gönderilenler nasıl ki elçilerinin uyarı ve haberleri karşısında sorumluluk taşıyorlarsa, aynı şekilde elçiler de getirdikleri mesaj karşısında tıpkı diğer insanlar gibi sorumluluk taşımaktadırlar [7/6]. Zira onlar da kuldur. Kulların uyması gereken ilahi hükümlere, Rabbimizin bildirdiği gaybi haber ve ölçülere onların da uyması ve inanması gerekmektedir.
Rasullerin sorumluluğu diğer insanlara göre çok daha ağır ve önemlidir. Zira bütün rasullerin kendilerine vahyedilen bilgiyi insanlara aktarma görevleri yanında, insanların kendilerine itaat etmeleri amaçlanan bir diğer fonksiyonları da vardır [4/64]. Rasullere itaat etme görevi, rasullerin risalet görevleri yanında getirdikleri mesajın sosyal hayatta şahitliğini gerçekleştirme yükümlülüklerini ön plana çıkarmaktadır. Örneğin Hz. Muhammed'e itaat etme görevimiz, onun vahyi aktarımı dışında da fonksiyonunun bulunduğuna işaret etmektedir. Bu Rasulullah (s)'ın örnekliği meselesidir. Rasuller tebliğ ettikleri vahyi bilginin eylemleştirilmesi konusunda ilk örnekliği oluşturmak zorundadırlar. "Rasulullah'ın sünneti" adı altında yapılan tartışmalarla ilgili bağımız bu noktada kurulmaktadır.
İlk önce Rasulullah'ın örnekliği hususunda yapılmakta olan önemli bir yanlışlığı vurgulamalıyız. Bu yanlışlığı şu ifadelerde görebiliriz. "Hz. Muhammed bizlere vahyi aktardı, aktardığı vahiy doğrultusunda mücadelesini verdi ve vefat edince de görevi bitti. Onun aktardığı vahiy bugün korunmuş olarak elimize geçmiştir. Bu Kur'an'dır. Bizi ilgilendiren de sadece bu kitaptır." Bizce bu tesbit, rasullerin genel görevlerini Kur'an bütünlüğü içinde kavrayamamış aceleci, tepkisel ve bazı kere de kasıtlı yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır.
Bize hidayet kitabı olarak gönderilen Kur'an'ın ilk muhatabı, taşıyıcısı ve onun mesajının ilk şahidi Hz. Muhammed'dir. Allahu Teala için, elçisinde güzel bir örnek olduğunu vurgulamaktadır [33/21]. Rabbimiz insanlara hakikatin şahitliğini yapmakla görevlendirdiği islam ümmetine de, örneklik yapmak üzere elçisinin şahitlik yaptığını bildirmektedir [2/143]. Kur'an'da hüküm verme konusunda Allah'a ve Rasulullah'a karşı gelinmemesi [33/36] ve onlara itaat edilmesi [3/32], ihtilaf edilen konularda Allah'a ve Rasul'e başvurulması [4/59] gereği vurgulanmaktadır, iman edenler Allah'ın Rasulünün huzurunda öne geçmemeli, birbirlerini çağırdıkları gibi ona seslenmemeli [49/1-2], ona destek verip tam bir samimiyetle ona teslim olmalıdırlar [33/56]. Ama bütün bunlarla birlikte Rasulün bir beşer olduğu unutulmamalıdır [18/110]. Ancak Kur'ani bütünlük içinde baktığımızda onun diğer beşeri şahsiyetlerden daha öncelikli bir sorumluluk taşıdığını da görürüz. Hz. Muhammed'in kendisine vahyedileni insanlara aktarma görevi yanında, Kur'an'ın mesajını sosyalleştirme konusunda da diğer insanlar üzerinde itaat edilmesi gerekli bir önceliği ve örnekliği mevcuttur.
Rasulün örnekliği ve ona itaat görevi -Bedir Gazvesi'nde olduğu gibi- onun yaşadığı dönemle ve o dönemin özel şartları ile ilgili olduğunda, o dönemde yaşayan müminler için kesin bir bağlayıcılık taşıyacaktır. Bu konumdaki örneklik, sonrakiler için zorunlu olan bir bağlılık durumu oluşturmaz. Bu bağlamda Kur'an'da dikkatlerin yöneltildiği Rasuller'in mücadelelerinden çıkartacağımız ibretler ne ise, Rasulullah'ın zamanı ve mekanı ile kayıtlı tavır ve uygulamalarının bize hitap eden değeri de ancak bu boyutta kalacaktır.
Ancak Kur'an'ın anlaşılmasında -namaz örneğinde olduğu gibi- zaman ve mekan boyutlarını aşan bir kuşatıcılıkla Rasulullah'ın örnekliğine muhtaç olduğumuz konularda, Resule itaat boyutu evrenselleşir. Zaten Hz. Muhammed'in sünneti denilen Rasul'ün örnekliği ile zorunlu ilgimiz de, Kur'ani nassların yorumlanmasında Rasulullah'ın zaman ve mekanı aşkın bu öncelikli ve evrensel tutumu ile irtibatlıdır.
Rasulullah'ın örnek uygulamalarını değerlendirme konusunda yapılan önemli yanlışlardan bir diğeri de şudur: Rasulullah'ın öncelikli tavrı, vahyi bildirimlerin örneklenmesi, sosyalleştirilmesi, özel sahalara ve konulara tahsisi çerçevesinde algılanacağına; onun fonksiyonunu Kur'an'ın bildirmediği veya muhayyer bıraktığı alanlara taşıyıp, bu alanlarda ona (muhataplarını da bağlayıcı olan Kur'an dışı özel vahyi bilgiler alması veya sarilik gibi!) vahiyle belirlenmemiş mutlak yetkiler ve konumlar atfedilmesidir.
Gerek Rasul (s)'in dinin anlaşılması konusundaki rolünü küçümseyenlerin ve gerek bu rolü Kur'an çerçevesi dışına taşan bir ölçüsüzlükle abartanların temel yanlışı, Hz. Muhammed'in uygulamalarıyla irtibatımız konusunda sağlıklı bir usulü Kur'an bütünlüğü içinde elde edememeleridir.
Rasulullah'ın dini anlama ve uygulama biçimi olarak algılanan bu rolün değerlendirilmesinde düşülen usulsüzlükler; ya yanlış değerlendirmeler nedeniyle dine yeni ölçü ve kurallar katma bidatim oluşturmuş ya da bu olumsuzluklara karşı çıkma telaşı içinde Kur'an'ın öncelenmesi iddiasına rağmen aslında Kur'an bütünlüğünden kopuk bir tutumla Rasul'ün öncü rolü karşısında tepkisel bir inkarcılığı doğurmuştur. Rasulullah'ın Kur'an'ın anlaşılması ve örneklenmesi konusundaki rolünü inkar edenler, "Hz. Muhammed sadece vahyi aktaran bir postacı mı idi?" sorusuyla haklı olarak eleştirilmişlerdir. Ancak diğer yandan Kur'an dışı rivayetleri de dinin temeli olarak algılayanlar, genellikle bu rivayetlerden kalkarak Rasulullah'ın Kur'an'ı anlamak konusundaki tüm söz ve fiillerinin Kur'an dışı başka bir vahiy türü ile yönlendirildiğini iddia ederek Hz. Muhammed'in örnekliğini beşeri sorumluluk boyutundan soyutlamışlar ve onu adeta bir melek veya robot konumunda algılayarak fahiş bir hataya düşmüşlerdir.
Kur'an'da önceki toplulukların yolu [8/38] ve Allah'ın adeti veya yasası [33/62] şeklinde kullanılan "sünnet" kavramının daha sonraları lügat kullanımı çerçevesinde izlenen örnek, metod, yol anlamlarını içerir biçimde, Rasulullah'ın uygulamalarına izafe edilerek kullanılmaya başlanması; Hz. Muhammed'in Kur'an'ın anlaşılması, nasslarının örneklendirilmesi ve şahitliğinin yapılması konusundaki rolünü anlatmak açısından bir kolaylık sağlamıştır. Ancak Rasulullah'ın uygulamalarını belirleme konusunda anlatım kolaylığı getiren "sünnet" kavramının, gerek içeriğinin belirlenmesi ve gerek Rasulullah'ın söz, fiil ve davranışlarını bize aktarma biçimi olarak nasıl bir bilgi akışını ifade etliği konusunda birçok ihtilaf olmuştur. Sünnet kavramı ile bağımız ve bu kavramın içeriği konusunda farklı farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Örneğin hadis ekolü "sünnet" kavramını Rasulullah'ın uygulamalarına izafe ederek bağlayıcı nass olarak algılarken fakihler bu kavramı genellikle nafile veya mendub kavramları içinde değerlendirmişlerdir. Sünnet kavramı ile genellikle Hz. Muhammed'in risalet görevinin boyutları ve bu konudaki rolü belirlenmeye çalışılırken, birbirlerinin sünnet anlayışlarını kabul etmeyen ekol ve gruplar çoğu kere de birbirlerini sünneti inkar etmekle suçlamışlardır.
Hz. Muhammed'in, İslam'ın anlaşılması konusundaki örnekliği çerçevesinde algılanan sünnet anlayışını inkar eden çok ufak bir azınlığı dışta bırakacak -ki onlara yönelik ikaz ve eleştirilerimiz başka bir yazının konusudur- olursak, en genelde "sünnet" kavramı etrafında ihtilaf edilen konuları iki şıkta ifade edebiliriz. Birincisi sünnetin subutu/sabitliği konusundaki ihtilaf, ikincisi sünnetin içeriği konusundaki ihtilaf.
Sünnetin sübutu konusundaki ihtilaf genellikle sünnet kavramı ile hadis kavramının özdeşleştirilmesi yanlışından kaynaklanırken; sünnetin içeriği konusundaki ihtilaf da Hz. Muhammed'in konumunu belirleme konusunda Kur'an'ın bildirdiği ayetlerle yetinip yetinmeme noktasında düğümlenmektedir.
Öncelikle sünnetin sübutu veya içeriği konusunda yapılan tartışmalar içinde göz ardı edemeyeceğimiz ve ölçüsü kişiden kişiye değişmeyen Kur'an'ın konuyla ilgili açık, anlaşılır ve muhkem ayetlerine baktığımızda, Rasulullah'ın sünnetinin, kendisine indirilen kitabın bildirimlerini ve hükümlerini eylemleştirmek [5/48-49; 16/44; 4/104 ...] anlamına geldiğini anlayabiliriz. Bu çerçevede Hz. Muhammed'in sünnetini, Kur'an'ı yaşama geçirme eylemi olarak ifade edebiliriz. Bu eylemliliği ile o, ümmetine Kur'an'ın anlaşılması ve yaşanılması konusunda örneklik oluşturmuştur.
Sünnet'in Sübutu
Üzerinde yapılan tartışmalara rağmen, sünnetin sübutu konusunda sorulması kaçınılmaz soru şudur: Sünnet ile irtibatımız nasıl sağlanacaktır? Rasulün zamanı ve mekanı ile kayıtlı veya bu kayıtları aşkın olan sünnetini tesbit etmek için elimizdeki verilerin değerlendirilmesi nasıl yapılacaktır?
Eğer Hz. Muhammed'in sünneti, onun Kur'an'daki bilgi ve hükümleri hayata geçirme eylemi veya İslam'ın yaşanması konusundaki sözleri, sükut ve kabulleri ve fiilleri ise; onu örnek almak konusunda bize düşen, önün söz, sükut ve davranış olarak ortaya koyduğu eylemleri ile irtibat kurabilmemizdir. Ancak neyin sünnet, neyin sünnetle irtibat kurmak konusunda araç olduğu noktasında, evet bu noktada, önemli bir karışıklık yaşanmaktadır.
"Sünnet" terimi vakıa olarak Rasulullah'ın ortaya koyduğu pratiği ifade ederken, hadis terimi ancak bu vakıanın algılanması konusunda bir araç olgusuna işaret etmektedir. Lügat olarak hadis, bir vakıanın haberini, sözünü, eserini ifade ederken; sünnet kelimesi o vakıanın kendisini ifade etmektedir, işte gerek lügat ve gerek terim olarak farklı anlamlara gelen sünnet ve hadis kavramlarını aynı anlamda kullanma yanlışı, sünnetin sübutu konusunda muhtevayı dahi etkileyen temel ihtilaf nedenlerinden birisini oluşturmaktadır.
Örnekleyecek olursak: Hz. Muhammed'in kendisine vahy edilen bir hükmü tebliğ ettikten sonra, o hükmün gereklerine göre yaşaması veya o hükmün uygulanması konusunda sözlü ve fiili örneklik göstermesi, o hükmün arkadaşları tarafından algılama biçimini tasdik etmesi, O'nun sünnetidir. Bu hal, bizatihi kendi ortamı içinde Hz. Muhammed'in yaşadığı bir vakıadır. Yani sünnet ortaya konmuş bir vakıaya tekabül etmektedir. Hadis ise, o vakıanın bize aktarımıdır. Örneğin vakıaya tanık olan bir sahabenin o vakıayı algılayabildiği, kendi ortamı içinde kavrayabildiği ve kendi hafızasında tutabildiği kadarıyla sonraki kişi ve kuşaklara sözlü olarak rivayet etmesi, bu rivayeti duyanların da gene kendi zabt güçleri oranında diğer kişi ve kuşaklara aktarması olayıdır. Diyelim ki, Rasulullah'ın mescitte verdiği vaaz vakıadır ve onun sünnetidir. O vaazı dinleyen sahabenin, o vaazdan anladığını ve aklında kalanı aktarması olayı ise hadisdir. Ancak bu aktarım, vakıanın aynen rivayeti değil; bu rivayeti aktaran kişinin kendi kapasitesi oranında içinde vakıaya ait bilgileri aktarımı olayıdır. Hadis usulü açısından ise, ahad hadistir. Zaten hadislerin çok azı istisna büyük çoğunluğu ahad hadistir. Ahad hadisler ise, en genelde vakıa konusunda tam bir ittifak ve nakil bütünlüğü taşımazlar ve zan içerirler. Bu zan hadisin sünnetin aktarımı konusunda taşıdığı doğru bilgileri zedelemez. Ama sünnetin vakıa olarak net ve bütün olarak aktarımı konusunda yetersizliğini ifade eder.
O zaman sübutu kafi olan sünnet ile irtibatımız konusunda başka yol var mı tarzında bir soru sorulabilir. Evet. Hz. Muhammed'in sünnetini, yani vakıayı gören insanlar o vakıayı hiç bir ihtilafa ve çelişkiye düşmeden, kendilerinden sonraki kuşağa ve onların da aynı vakıayı müteselsil bir şekilde ve aynı tutarlıkla bizlere aktardıkları mütevatir haber sünneti yansıtır. Ancak mütevatir haberin vakıayı tam olarak aktarabilmesi için manaca rivayetten daha güçlü olması gerekir. Ama sayıları hakkında ittifak edilmemiş olmakla beraber genel kabul gören mütevatir haberlerin büyük bir çoğunluğu manaca mütevatir olup, sübut yönünden vakıayı lafız veya olgu olarak motamot yansıtmamakla birlikte, vakıaya yakınlık açısından büyük bir doğruluk taşır. Lakin mütevatir bir haberin manaca aktarımındaki zayıflıklar, namazın rekatları ve haccın menasıkı gibi vakıanın hepimizi ilzam eden bilgisi, ameli mütevatir bir tatbikatla motomot aktarıldığında, yani ameli sünnet olarak taşındığında tamamen giderilir ve sünnetle irtibatımız konusunda bir kesinlik sağlanmış olur.
Amelen mütevatir sünnet, bizim için sünnetin sübut şartıdır. Ve bu yolla sünnet vakıası bize kadar taşınmış olur. Mütevatir aktarım dışında ise sübut bulan sünnet ile irtibatımlz ancak içtihadi çabalar ile yakalanmaya çalışılabilir. Bu hususta hadis, siyer, ilk dönem eserleri gibi yardımcı kaynaklardan yararlanılabilir. Ancak sünnetin mütevatir yolla aktarımı dışında Rasulullah'ın Kur'an'ı anlama ve uygulama biçiminin kavranması konusundaki çabalar, kesin verilere dayanmadığı için zannilik taşır. Bu çabalarla varılan hüküm, sünnet değil; sadece Hz. Muhammed'in sünnetinin ne olduğuna dair bir içtihattır.
Ancak Rasulullah'ın sünneti Kur'an'a raci ise, her iki halde, gerek mütevatir sünnetin ve gerek sünneti anlamaya yönelik kabulümüzün Kur'an'daki bir nassa aykırı olmaması ve hüküm içerenlerinin aslı amm, mücmel veya mefhum olarak Kur'an'da bulunması gerekir.
Örnek verecek olursak: Kur'an'da geçen "saların nasıl ikame edileceğinin ana rükunlarının seyrini, rekatlarını ve vakitlerini Rasulullah'ın sünnetinden, yani amel? mütevatir sünnetten öğrenirken, namazın diğer erkanı ile ilgili tavırlarımızı Rasulullah'ın sünnetini yakalama cehdi neticesinde ulaşılan içtihatlarla oluşturmaktayız. Tabii ki bu içtihatları yönlendiren büyük ölçüde hadisler ve taşınan haberler olmuştur. Namazın rekatları, kılınış seyri ve vakitleri bizim için sünnetin kesin bir uygulamasını ifade etmektedir. Yani Rasulullah'ın uygulaması bu konuda, "salat" hükmüne muhatap olan bütün müslümanlara vakıa olarak çelişkisiz bir biçimde ulaşmıştır; ve bu konuda Rasul (s)'e itaat edilmelidir.
Ancak namazın diğer erkanları, ahad haber ve içtihatlarla düzenlendiği için farklılaşan zanlar oranında uygulamada da bazı farklılıklar oluşmaktadır. Bununla namazın diğer erkanlarını belirleme konusundaki ahad haberler ve içtihatlarla yapılan düzenlemelerde de niyet olarak Rasulullah'ın sünnetine ulaşılmaya çalışılmıştır. Lafzi veya ameli mütevatir sünnetle tanışmamız, Hz. Muhammed'in sünnetinin vakıa olarak bize ulaşması anlamını taşır. Bu vakıa kesinlik ifade eder; bağlayıcıdır. Vahyi bir hükmün tahsisi gibi hepimizi ilgilendiren bir konuda mütevatir sünnet söz konusu değilse, ahad haberler ve diğer verilerle Hz. Muhammed'in sünnetine ulaşılmaya ve kavranılmaya çalışılmaktadır ki; bu da zan taşıyan içtihadi bir eylemdir. Birinci halde, vakıanın bilinmesinde farklılık yokken; ikinci halde farklılıklar olabilir.
Dikkat edilecek olursa Hz. Muhammed'in sünnetinin sübut bakımından tesbiti konusunda yapılan tartışmalar ve yaşanan farklılıklar Rasulullah'ın uygulamalarından aktarılan kafi haberler ile zanni haberlerin ayrıştırılmamasından kaynaklanmaktadır. Kafi haber, Rasulullah'ın sünnetini bize lafzi ve ameli bir uygulanışla çelişkisiz ve mütevatir olarak aktarmaktadır; yani sünnet vakıasını bize ulaştırmaktadır. Hadisler ise, sahihlikleri oranında sadece sünnet vakıasından bizlere bazı bilgiler aktarmakta ama gerek bilgi ve gerek kat'ilik konusunda Hz. Muhammed'in sünnetini tam olarak kuşatamamaktadırlar. Dikkat edilecek diğer önemli bir husus ise; sünnetin vakıa iken, hadisin bu vakıadan bir rivayet olduğu veya bazı kere de vakıa ile çelişen içerikte bir haber olabildiğidir.
Sünnetin İçeriği
Sünnet hakkında önem ifade eden bir diğer konu da içerikle alakalıdır. Bunlar Rasulullah'ın yetkilerinin niteliği ve alanı, söz ve davranışlarının kaynağı, onun sünnetine itaat etme keyfiyeti gibi konulardır. Bu konular aynı zamanda, Hz. Muhammed'in konumunu aydınlatan temel yaklaşımları ifade etmektedir.
Dinimizi Kur'an belirlemektedir. Ancak Kur'ani bir ahlakın ve mücadele tarzının oluşturulmasında ve Kur'an'ın bildirdiği bazı hükümlerin uygulanmasında Hz. Muhammed'in örnekliği bizi yakinen ilgilendirmektedir. Kur'an'ın nasslarını yorumlarken de Hz. Muhammed'in sünneti bizim için en temel önceliği oluşturmaktadır. O halde, dinimizin uygulama biçimini öğrenmek için başvurduğumuz sünnetin içeriği hususunda sahip olmamız gereken kanaat, hepimizi ilzam eden bir gereklilik ise, zanni değil kafi delillere dayanmalıdır. Zaten Allahu Teala, örnek alınmasını ve itaat edilmesini istediği rasulünün konumunu, Kur'an-ı Kerim'de yüzlerce ayetle yeterince açıklamıştır. Rasulullah (s)'in insan olarak vahiy öncesi ve vahiy sonrası durumu, bilgi kaynağı, görevi, kendisine yapılan gaybi yardımlar, ayrıcalıklı özel halleri, itaat edilmesi ve hüküm vermesi konusundaki yetki ve sınırları, kendisine yöneltilen uyarı ve ikazlar gibi konularda tasnif edebileceğimiz birçok ayet, yeterli düzeyde Hz. Muhammed'in konumunu ve sünnetinin değerini aydınlatmakta ve anlamamıza yardımcı olmaktadır. Ancak anlaşılamayan tutum, sünnetin konumunu Kur'an'ın sübut ve delalet açısından kat'ilik taşıyan söz konusu ayetleri ile değerlendirmeyi yeterli bulmayıp, kat'ilik taşımayan bazı ahad haberlerle, gelenek içinde oluşmuş ön kabullerle, hatta keşf gibi tamamen sübjektif ölçülerle birlikte değerlendirilmeye çalışılmasıdır. Oysa değerlendirilmeye çalışılan herhangi bir olay değil, dinimizin anlaşılmasında temel bir ölçü olayıdır. Temel ölçüler zan ve vehimlerden kalkılarak değil; muhkem, açık ve kesin delillerden kalkılarak kavranılabilir. Bu alanda yapılan yanlış, sünnetin sübutu konusunda olduğu gibi, sünnet ile hadisi aynı değerde görmek yanlışından da kaynaklanmaktadır.
Şu unutulmamalıdır ki, vakıa olarak Kur'an'ı belirleyen sünnet veya hadis veyahut icma ve kıyas değildir. Bizatihi belirleyici konumda olan, sünneti belirleyen ve yönlendiren Kur'an'dır. Din ile ilgili bütün belirlemelerin kaynağı, Rabbimizin Hz. Muhammed'e vahyettiği ve günümüze mütevatir bir yolla gelen korunmuş olan Kur'an-ı Kerim'dir. Sünnet dahil hiç bir rivayet ve hüküm, Kur'an nasslarının üstünde yeni bir ilke ve yeni bir görüş getiremez. O halde sünnet konusunun içeriğini belirlerken öncelikle başvuracağımız ve hükümleriyle kayıtlı kalacağımız asıl kaynak kitabımız olan Kur'an'dır.
Hz. Muhammed'in sünnetini zanni alan rivayetlerle ve tarih içinde oluşmuş farklı ön kabullerle değil; Kur'an'a ve vakıaya dayanan kesin ve kafi delillerle değerlendirebilmeliyiz.
Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 20 - Kasım 92
.
İtikad Üzerine
Yusuf Aydın
Akaid konusunda Türkçe'de te'lif eser sayısı oldukça azdır. Bu çerçevede yayımlanan eserlerin birçoğu da, Eş'ari ve Maturidi akaidini ölçü alarak yazılmış eserlerdir. Şafak Yayınları arasıdan çıkan ihsan Eliaçık'ın kaleme aldığı itikad Üzerine adlı eser ise klasik akaid kitaplarından farklı bir yol takip etmiştir. Kitap bu özelliğiyle Kur'an'ı ön plana çıkarmıştır. Kitapta değişik alt başlıklar altında altı yüz ayet yer almıştır.
Birinci bölümde akaid konusunda takip edilen usul üç maddede şöyle özetlenmiştir:
1. Bilgi edinme yolları üçtür: Nakil, akıl, duyu organları. Bunların dışındaki yollar bilgi edinmede vasıta olarak kullanılamaz, itikad oluşturmada bu sıra takip edilir.
2. Bize ulaşan nakiller şu yollarla gelir:
a) Mütevatir yolla,
b) Ahad yolla.
Akideye temel olacak konuların mütevatir yolla gelmesi gerekir. Mütevatir yolla gelen haberler kat'ilik, ahad yolla gelen haberler de zannilik ifade eder.
3. Bize ulaşan nakiller şu durumlardan birisi şeklinde olur:
a) Subutu kati, delaleti kati olur,
b) Subutu kati, delaleti zanni olur,
c) Subutu zanni, delaleti kati olur,
d) Subutu zanni, delaleti zanni olur.
Akideye konu olacak konuların ilk sırada yer alan subutu ve delaleti kati olması gerekir. Bu da İslam akidesinin Kur'an'a dayanması ile mümkündür. Çünkü Kur'an'ın subutu ve delaleti katidir.
Yazar usul konusunda koyduğu bu ilkeleri Kur'an ve Mütevatir Sünnet şeklinde formülleştirmiştir. Ancak burada zikri geçen Mütevatir Sünnet tanımı muğlak kalmıştır. Mütevatir Sünnet deyimiyle yazarın kastettiği ameli (pratik) sünnet olabilir. Ancak günümüzde mütevatir sünneti yanlış tanımlayıp bu tanım üzerine bina edilen itikad vs. gibi konular dikkatimizi çekmektedir. Ahad haberle gelmiş birçok itikadi konu mutlaklaştırılmış bu türden rivayetlere inanmayanlar ise peygamberimizin söylediklerine iman etmemekle suçlanmıştır. Bu tür rivayetler zamanla halk arasında yaygınlaşarak meşhurlaşmışlardır. Böyle rivayetlerde meşhur rivayetler olarak adlandırılmıştır. Ancak hadis usulünde meşhur kabul edilen böyle rivayetlerin birçoğu nedense mütevatir hadis olarak algılanmış veya böyle gösterilmek istenmiştir. Halbuki hadis usulünde meşhur hadis de Ahad haber kategorisinde değerlendirilmiştir.
Hadis usulü açısından da yanlış olan bu tanımlamalara dikkat edilmesi ve bu konuda ortak dilin oluşturulması konuştuğumuz konularda daha sağlıklı diyaloglar kurmamıza vesile olacaktır.
Kanaatimizce bu konudaki yanlışlığın temelinde hadis ve sünnet tanımlarının özdeşleştirilmesi yatmaktadır. Oysa hadis ile sünnet aynı kategorilerde değerlendirilemez. Zira sünnet peygamberimiz döneminden bugüne kadar gelen ve üzerlerinde hiç bir tartışmanın yapılmadığı pratiklerdir. Örneğin namaz ibadeti böyledir. Yine Kur'an'ın korunmuşluğu da aynı espri ile bugüne kadar muhafaza edilmiştir. Buna karşılık hadisler (rivayetler) söz şeklinde manaca aktarılarak bugüne ulaşmıştır. Bu tür rivayetler Ahad haber olarak adlandırılır. Böyle olunca itikad oluşturmada hadislerin delil olması söz konusu değildir. Zira sübutu ve delaleti zanni olan hadislerle itikad oluşturmak birinci derece bir deprem bölgesinde kerpiç evler yapmaya benzer. Ahad haberler ancak ameli konularda delil olarak kabul edilmişlerdir. Deccal, Mehdi, Mesih, İsa'nın Ref'i gibi konuların yer aldığı hadislerin hepsi ahaddır. Kur'an ise bu konulara işaret bile etmemiştir. Ama bu rivayetler halk arasında öyle yaygınlık kazanmış ve meşhur olmuştur ki bu rivayetler mütevatir derecesine yükseltilmiştir. Bu rivayetlere itibar etmeyen ve bunları İsraili kültürün İslamlaştırılma çabaları olarak gören samimi muvahhidler sapık, zındık gibi nitelemelerle mahkum edilmeye çalışılmıştır.
İşte böylesine önemli olan itikad konusundaki ölçümüz sapasağlam delillere dayanmalıdır. Halk arasında hikayemsi bir şekilde dilden dile dolaşan hurafe ve bidatleri Kur'an ışığında tashih etmeliyiz. Rasulullah döneminden sonra yaşanan bu bozukluk islam ümmetinin can damarına indirilen en büyük darbedir. Ümmetin yüzyıllardır süren zilleti de bu bozukluğun eseridir.
İkinci bölümde, "İtikad Bu" başlığı altında iman esasları tespit edilmeye çalışılmıştır. Kur'an'a göre iman esasları değerlendirildiğinde beş asas ortaya çıkar. Bunlar; Allah'a, meleklerine, kitaplarına, rasullerine ve O'na dönüşe [ahirete] iman etmektir. Bununla beraber sünni itikadında yer alan kaza ve kadere iman etmek Bakara Suresi 286. ayette sayılan iman esasları gibi direkt olarak vurgulanmıştır. Yani Kur'an'da Cenab-ı Zü'l-Celal'in "Kaza ve Kadere iman ediniz." şeklinde bir ifadesine rastlayamamaktayız. Kaza ve kader konusunun iman esası olduğu ise Kur'an'daki bazı ayetlerin yorumlanması neticesinde ortaya çıkmıştır.
Yazarın "Kaza ve Kader" başlığı altında müstakil olarak belirttiği gibi ayetlerin tekil olarak değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan Cebriye, Kaderiyye gibi itikadi ekoller öncelikle bu konudaki anlayışlarını oluşturmuşlar, daha sonra Kur'an'dan kendilerine delil arama yoluna gitmişlerdir. Burada konunun önemine binaen dikkatimizi çekmesi gereken bir husus da şudur ki, kaza ve kader tartışmaları salt itikadi ve usuli tartışmalar değildir. Kaza ve kader tartışmaları doğurduğu sonuçlar itibariyle değerlendirdiğimizde tartışmaların temelinde siyasi farklılıkların ve bu konudaki görüş ayrılıklarının belirleyici olduğunu görürüz. Saltanatçı ve baskıcı zalim Emevi hanedanlarının kapıkulu saray mollaları eliyle yaymaya çalıştığı Cebri görüş iktidarlarının' ayakta kalmasının vazgeçilmez şartlarından olmuştur. Buna karşılık özellikle Mutezile, Hariciler vb. gibi ekol mensupları sultacı yönetimlerin karşısında yer almıştır. Bu ekollerin ortak temel özellikleri ise itikadlarını Kur'an merkezli bir bilgiye dayandırmış olmalarıdır. Nitekim ne zaman ki bu ekoller veya görüş sahipleri tarih sahnesinden çekilmişler, saltanatçı zihniyet kök salma zeminini elde etmiş ve güçlü bir muhalefetle karşılaşmamıştır. Saltanatın yanında yer alan ve onun nimetlerini överek bitiremeyen işbirlikçi sözde ulema ise devrimci İslami mücadelenin susması üzerine meydanı boş bularak daha da azgınlaşmalardır. Kur'an ayetlerini de pis emellerine alet ederek hadis mecmualarına "zalim halifeye itaat" babları açmışlardır. Bu da yetmemiş, 'kargaşa çıkmasın' gibi komik gerekçeler gösterilerek aynı başlıklar itikad kitaplarının da içinde yer alabilmiştir.
Bu ise Kur'an'ın defaatle vurguladığı müslümanın zulmü ve zalimi reddetme [2/258, 270; 3/57, 86, 140...], zulme uğrayanlara yardım etme [4/75] gibi örneklerini çoğaltacağımız sorumluluklarımızı tekzip etmek değildir de nedir? Konuyla ilgili daha fazla açılımlar yapılabilir. Ancak bu ve benzeri konular yazımızın sınırlarını aşmaktadır. Şimdilik bu kadar değini kafi olsa gerek.
Üçüncü bölümde, "Bu Kitap" başlığı atında Kur'an'ın kime, niçin, nasıl gönderildiği, neyi, nasıl anlattığı ve nasıl anlaşılır alt başlıkları halinde günümüze nasıl geldiği anlatılmıştır. Bu bölümlerde takip edilen usul yine Kur'an'ın Kur'an'la izahı şeklindedir.
Buna göre Kur'an'ı anlamak için onu okuyan kişide bulunması gereken özellikler şöyle özetlenir:
1. Kur'an'ın bir beşer kelamı olmayıp Allah'ın mucizesi olduğunu bilmek gerekir. Allah'tan nasıl geldiğini Allah'ın kanun koyucu olarak (sari) hangi maksat ve maslahatlarla bu kitabı inzal ettiğini bilmek gerekir. Şeriatın maksatları [Mekasidü'ş-Şeria] da denilen bu genel amaçları bilmeden Kur'an'ın ruhuna vakıf olmak mümkün değildir. Zira sarinin maksatları değişmez, ona dayalı hüküm çıkarımı (fıkıh) ise değişebilir.
2. Kur'an'ı insan ve toplumdan (nas) kopuk anlamaya çalışmak onu anlaşılmaz kılar. Kur'an bir masa başı araştırma kitabı değildir. Bir yerde Kur'an insani toplumsal mücadeleler kitabıdır. Kur'an'da insanı ve toplumu konu edinmeyen ona hitap etmeyen bir bölüm bile bulunmamaktadır.
3. Kur'an'ın dili Arapça'dır. Arapça Arab'ın konuştuğu dildir. Kur'an ümmi Arab'ın konuştuğu lisan ile inmiştir. Dolayısıyla Arab'ın konuştuğu gibi Arapça'yı bilmeyen onu tam anlayamaz. Anlaması için ya dilini bilecek ya da bu dili bilen birisinin çevirisi [mealini] okuyacaktır. Çevirinin de Kur'an'ın bizzat kendisi olmadığı çevrildiği dildeki karşılığı olduğu unutulmamalıdır.
Görüldüğü gibi hacmi ufak ama işlenen konular itibarıyla bir hayli dolu bu kitabı okumanızı salık veririz.
Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 19 - Ekim 92
.
İçtihad'ın Durduğu Yerde İslami Hayat Durur
Hayrettin Karaman
Sayın hocam! isteğimiz içtihat müessesi çerçevesinde bazı konuları konuşmak. Ama öncelikle fıkhın fonksiyonu ve oluşumu noktasından başlamak istiyoruz, İslam hukuku kişi ve toplum ilişkileri içinde canlı bir sosyal olgu olarak mı doğdu? Yoksa İslami ilimlerin İslam toplumundaki sosyal, siyasi, ekonomik ilişkileri tanımlayan bir dalı olarak mı kuruldu?
İslam hukuku önce İslami sosyal hayatın bir parçası, bir bölümü olarak ortaya çıkmıştır. Çünkü İslam geldiği zaman Allah-u Teala'nın peygamberi vasıtasıyla fert ve toplum olarak istediği bazı şeyler oldu. Bunları düşünce. iman ve davranış diye üç gruba ayırabiliriz, İslam insanın inancında bir inkılap yapıyordu, düşüncesini değiştirmesini istiyordu. Bunların kaçınılmaz sonucu olarak düşünce ve inançta değişiklik fert ve toplum hayatında pratik bir takım değişiklikler getirecekti: Hem ferdin Allah'la ilişkisi hem de ferdin toplumla ilişkisi, toplumu temsilen devletin fert ve diğer devletlerle ilişkisinde değişiklikler getirecekti kaçınılmaz olarak. İşte bunları getirmeye başladı ve müslümanlar İslam'a adım attıklarından itibaren, artık puta değil, Allah'a tapacak, Allah'a yalvarıp yakarmaya başlayacak, Allah'tan istimdat etmeye başlayacaklardı. Yeni bir hak ve hukuk kavramı geldi. Bu anlamdaki ilişkiler bu hak ve hukuka göre düzenlenmeye başladı. O halde hukuk bir davranış olarak, amel, tatbikat olarak başladı. Tabii ki bunu İslam düşüncesindeki ilimler açısından da böyle düşünmek gerekir. Önce kelam, tasavvuf, felsefe başlamadı. Bunlara temel teşkil eden düşünce ve inanış başladı. Bu düşünce ve inanışı ilim kalıbına dökülünce mezkûr ilimler doğdu. İslam hukuku için de bunun böyle olduğunu yani İslam'ın getirdiği sosyal, hukuki hayatı sistematize edince İslam hukukunun doğduğunu söyleyebiliriz, buna da fıkıh deniyordu.
Tefsir alanındaki çalışmalar İslami ilimlerin bir dalı haline getirildiklerinde; yani hadis ilmi, tefsir ilmi oluştuğunda, bu alanlarda ciddi bir durgunlaşmanın söz konusu olduğa kanaatindeyiz. Hukuk ilmini de böyle bir tesbit içinde değerlendirilebilir mi?
Tefsir vs hadis hakkındaki yargınıza evet veya hayır demiyorum. İslam hukuku açısından şunu söyleyebilirim ki İslam hukukundaki durağanlık İslam hukukunun ilim haline getirilişiyle başlamadı. Hepimiz biliyoruz ki daha Şafii'den önce tabiun döneminde bizim bildiğimiz meşhur mezhep imamlarının Ebu Hanife'nin, Şafi'nin, Malik'in hocaları zamanında azı yazılı, daha çok şifahi olarak İslam fıkhı sistematize edilmeğe bu sistem içinde, bu düzenleme içinde okutulmaya, aktarılmaya başlandı. Bu ilmi faaliyet içerisinde büyük müçtehidler yetişti. Onların zamanında telifat daha da hızlandı. Ve bugün elimizde bulunan en önemli usul ve furu kitapları bu müçtehit imamlar zamanında yazıldı. İmam Malik'in Muvatta'sı bir hadis kitabı olduğu kadar, bir fıkıh kitabıdır da. imam Şafii'nin er-Risale'si ve el-Umm'u, imam Ebu Hanife'nin, kendi kitapları bulunmamakla birlikte talebeleri Ebu Yusuf ve imam Muhammed'in kitapları bu söylediğim dönemde fıkıh ilmi çalışmalarının semereleridir. Bunların yazıldığı sıralarda biraz önce söylediğim gibi fıkıh donmadı, statik bir hal almadı, dinamizmini devam ettirdi. Ve bu müçtehidlerin tamamı taklidi menettiler, yasakladılar, caiz olmadığını söylediler. Hükmün İslami çözümün kendi sözlerinde değil, onların da yararlandığı kitapta, sünnette aranmasını ısrarla ifade ettiler. Binaenaleyh İmam Şafii'nin talebesi Müzeni, onun fıkhını yazarken, hemen İmam Şafii'nin taklidi menettiğini belirtiyorum. Onu taklit edesiniz diye değil, imam Şafii'nin ne dediğini bilmeniz, anlamanız için yazıyorum, dedi. Fıkhın statik hale gelmesi ilk dönemlerde değil, daha sonra oldu.
O zamanlar belirgin bir şekilde ayrılmış rey ekolüyle hadis ekolü yar. Bunları nasıl değerlendiriyorsunuz? Bunların birbirleri hakkında ithamları da var.
Bu dediğiniz fikri hareketin bir başlangıcı, bir de gelişmesi var. Başlangıçta ehli rey, ehli hadis tabiri değil de, Irak ve Hicaz ehli deniyor. Orada bölgesellik ağır basıyor. Kaynak ve metod ağır basmaya başlayınca isim değişiyor. Ehli rey ve ehli hadis oluyor. Başlangıçta bölge ağır basıyor ve coğrafi özellikler kendisini gösteriyor. Birincisi Irak'ın dışarıyla temasının fazlalığı buna mukabil Hicaz'ın buna kapalılığı, ikincisi ilmi kaynakların farklılığı, İslam ilmi bakımından farklılık. Hadis meselesi söz konusu olunca hadis kemiyet ve keyfiyeti ortaya çıkıyor. Hicaz'da sahabenin çokluğu Hz. Peygamberden fazla hadis ahzetmiş olmalarında rol oynuyor. Peygamber'den nakil Hicazlılar'da daha fazla olduğu için onu kullanıyorlar. Ehli hadis ve rey diye ayrılması biraz daha muahhar dönemde oluyor. Bir önceki nesil çözümde bir bölgede hadis kullanmış, bir bölgede ise rey kullanmış. Ama bu arada hadis yayılmağa devam etmiş. Hicaz'daki hadisler temaslar sonucu Iraklılar'a naklediliyor, Irak bölgesine intikal edince iki tavır düşünülebilirdi: Bir tanesi biz bunu bilmiyorduk, şimdi Öğrendiğimize göre muhalif reyimizi terketmeli hadisle amel etmeliyiz, ikincisi, bizim bölgemizde bilinmeyen bir rivayetle amel etmeyiz, kendi reyimizle amel ederiz. Uygulama bu tavır oldu. Ancak bu hadise, sünnete karşı bir hareket değil, çünkü bunu söyleyen hadisin, sünnetin kaynaklığını reddetmiyor. Ama endirekt olarak oraya varıyor. Bizim bölgemizde bilinmeyen bir hadis ola ki hadis değildir. Genel anlamda bu böyledir.
Ehli. hadis ve ehil rey arasındaki farklılık biraz da hadis olarak gelen rivayetlerin değerlendirmelerinde ortaya çıkmıyor mu? Bildiğimiz kadar genellikle rey ehli, örneğin imam Ebu Hanife, gelen rivayetin senet değerlendirmesi kadar metin tenkidine de önem veriyor. Ve öncelikle metnin Kur'an nasslarıyla uyumuna dikkat ediyor. Oysa İbn Kuteybe'nin Muhtelif U'I-Hadis'inde tanımına şahit olduğumuz ehil hadisin taşıdığı bazı Öncülleri var. Ve ehli hadis bu öncülleri kaimi etmeyen kişileri ve tabii ki Ebu Hanife gibi rey ehlini dışlama konumuna düşüyor.
Ebu Hanife'ye izale edilen her söz ve görüş doğrudan ona ait değildir. Önemli bir kısmı onun başka sözlerinden ve uygulamasından çıkarılmış, Buna göre meselemizde de şöyle derdi kabilinden ona nisbet edilmiştir. Bir rivayet Kur'an ayeti ile, akıl ve his ile, hukuki kaidelerle çelişirse müçtehidlerin farklı uzlaştırma tercih usulleri vardır. Hanefiler de bir kere tahsis görmüş bir ayetin haber-i vahid ile tahsis edilebileceğini (hadisin, ayetin şümulünü daraltabileceğin!) kabul etmişlerdir.
Peygamber (s)'e vahyin inzali ile sosyal alanda yeni bir hukuk alanı açılmış oldu. Gerek Rasulullah döneminde ve gerekse daha sonra bu alanda tartışmalara neden olmuş olan içtihad müessesesinin önemi ve değeri hakkındaki görüşlerinizi alabilir miyiz?
İçtihad hem Hz. Peygamber hayattayken, hem de vefat ettikten sonra varolmuştur. Hz. Peygamberin varlığında başlamıştır, sadece gaybubetinde değil. O varken de bir konudaki istişarede, bir konuda görüş beyan etmek istiyorlarsa, o konuda ashab görüşlerini sunmuştur. Eğer Peygamber vahiy gelmeden kendi görüşünü bildiriyor ve bunu da beyan ediyorsa', sadece başta vahiy olup olmadığını sormuşlar ve reyiyle ortaya koyduğunu öğrenince de karşı görüşlerini söylemişlerdir. Peygamber bulunmadığı bir yerde de bildikleri ayet ve hadislerin ışığında çözümler getirmişlerdir. Vefatından sonra ise halife seçimi, defni gibi beyanı olmayan konularda içtihatlar başlamıştır. Ardı arkası kesilmeden kitap ve sünnetin ışığında çözüm üretilerek İslam yaşanmıştır. İçtihadın durduğu yerde İslarni hayat durur ve yok olur. İçtihadın durduğu yerde İslami hayat toplumun hayatından çıkar. Şu halde içtihad İslami hayat için hayat memat meselesidir. Ölüm kalım meselesidir. İçtihat varsa İslami hayat vardır, yoksa yoktur.
Hayatın belli bir döneminde belli bir toplumda meydana gelen bir probleme o dönemdeki müçtehidler yaptıkları içtihatlarıyla çözüm getiriyor ve hüküm veriyorlar. Buna benzer bir problem diyelim bir asır sonra başka bir toplumda, bir başka zaman ve zeminde meydana geliyor. Bir asır önce yapılan içtihad uygulanmalı mıdır yoksa toplumun şartları, zaman ve zemini gözetilerek yeni bir içtihat yapılabilir mi?
İçtihat konusu, ya eskiden de cereyan etmiş bir konudur ve üzerinde müçtehitlerin fikir beyan ettikleri bir konudur ya da yeni bir konudur; yani öyle bir konu hiç geçmemiştir, görüş beyan edilmemiştir. Bu sözümle şunu söylemiş oluyorum. Bir konuda sizin içtihad edebilmeniz için mutlaka onun yeni bir konu olması gerekmiyor. Bir müçtehid olarak size bir konu geldiğinde şöyle bir yaklaşım içerisinde olamazsınız: Bakıyım bundan önce bu konu görüşülmüş mü, bu konu hakkında bir müçtehid görüş beyan etmiş mi, bir müctehit görüş beyan etmişse bu soru beni ilgilendirmez diyemezsiniz. Bu konu sizi her halükarda ilgilendirir. Müçtehid belki hata etmiştir, icma vaki olmamışsa, ister çoğunluğun, isterse azınlığın görüşü olsun müçtehitler hata etmiş olabilirler. Bir müctehit olarak sizin vazifeniz o konuda o konu hiç ele alınmamış gibi davranmaktır. Başka müçtehidin görüşleri sizi bağlamaz, onu taklit edemezsiniz, edemeyeceğinizden dolayı da içtihat etmeniz gerekir; ikincisi bu. Bir üçüncü sebep de; eskiden de üzerinde durulmuş bir mesele için içtihat etmeniz için bir sebep de şudur: Çözümler daima kitap ve sünnetin evrensel, ebedi ve özel hükümlerine göre olmaz; kitap ve sünnetin evrensel ve ebedi ve fakat genel olan hükümlerini özel hadiselere tatbik suretiyle de olur. Bu tatbiki yaparken de bulunduğunuz zamanın siyasi, ekonomik ve sosyal şartları söz konusudur. Siz bazı şartlarda sarigin maksadını A tatbikatıyla gerçekleştirirsiniz, bir başka şartta da B tatbikatıyla gerçekleştirirsiniz. O halde bu sebeple de yeni baştan içtihad etmeniz gerekir. Bir de sizin önünüze hiç gelip geçmemiş bir hadise gelir onun üzerine içtihad etmeniz gerekir. Şia bunu; meyyiti taklidi men ederek çözmüş. Yani bir müctehit vefat ettikten sonra artık onun kavli kabil-i tatbik ve taklit olmaktan çıkar. Onlara göre öyleyse bir sebepte şudur: Ölüyü taklit caiz olmadığından, siz yaşayan müctehit olarak ki yaşayan müctehit taklit edilir, çözüm üreterek ümmete sunarsınız.
Hz. Peygamber'in Arap toplumunda, o toplumun şartlarında çıkan bir takım problemler karşısında yaptığı içtihatlar vardı, İslamiyet genişledi değişik toplumlar İslam'ı kabul etli. Ve Hz. Peygamber dönemindeki probleme benzer bir problem başka bir toplumda, başka bir zaman ve mekanda söz konusu oldu. Bu durumda Hz. Peygamberin buna benzer bir konuda verdiği hüküm şudur. Öyleyse bu problemin çözümü de budur mu demeli yoksa o toplumun siyasi, ekonomik, sosyolojik şartları da düşünülerek yeni bir içtihadda mı bulunmalı?
Soruyu şu şekilde soruyorsanız cevap vereyim; kitap ve sünnetle hükmü beyan edilmiş bir problem, düzenlemesi, açıklaması yapılmış bir problem şartlar değiştiğinde başka hükümlerle karşılanabilir mi, yoksa Allah ve Resulünün koyduğu hükümler evrensel ve ebedi midir?
Her ayet ve hadisin hükmü evrensel ve ebedi bir çözüm müdür, yoksa muvakkat, geçici, belli şartların zaman ve zeminine bağlı, onlar değişince değişebilen hükümlerde var mıdır? Bu sualin cevabını arayacak müçtehid eğer nassın abedî ve külli olduğu kanaatine varırsa nass bağlayıcıdır, yapacak bir şey yoktur. Ve zaten o, insanlar için de aranan çözümdür, peşinde koşmaları gereken çözümdür. Uyguladıkları zaman insana fert ve toplum olarak gelişme ve mutluluk verecek olan çözümdür. Müçtehid içtihadı sonunda bu hükmün külli ve ebedi olmadığı kanaatine varırsa, o zaman farklı bir çözüm getirebilir, o kitap ve sünnete lafzen aykırı olur ama ilke, amaç, öz yönünden aykırı olmaz. Bu da şeriat olur, din olur. Beşeri bir vaz olmaz, çünkü bunu yaparken hareket noktanız, yine Allah'ın muradıdır. Cenab-ı Hakk'ın muradı bu hükmün değişmesidir diye hükmediyorsunuz, sonra değiştiriyorsunuz, değiştirirken yine murad-ı ilahiye tevâfuk arıyorsunuz. Hz. Ömer'in müellefe-i kuluba zekattan hisse vermemesi, ilgili ayetin lafzına aykırı bir tasarruftur. Aykırılığı da tayin etmemiz gerekir: Ayet mutlaka müellefe-i kuluba hisse vereceksiniz demiyor, bunlara da verilir diyor, ille de müellefe-i kuluba verilsin anlamına gelmez. Hz. Ömer bundan sonra kimse vermesin de demiyor. Kendi bulunduğu şartlar, gereklilikler, ihtiyaçlar içerisinde hüküm veriyor. Bu tasarruf şeriate, dine aykırı bir tasarruf değildir; bilakis o şartlarda verilmesi aykırı bir tasarruftur, onu düzeltiyor.
Çağımızın değişen şartları içinde ön plana çıkan en önemli sosyal olaylardan birisi de işçi-işveren ilişkileridir. Sizin bu konuda önemli çalışmalarınız var. Bu çalışmalarınızda İslam'da işçi-işveren münasebetlerini inceliyorsunuz. Peki bugün içinde yaşadığımız sos-yo-ekonomik sistem içindeki işçi-işveren münasebetlerine nasıl yaklaşıyorsunuz? Bu konudaki problemler karşısında önemli ve kuşatıcı içtihadı çözümlemeler gerekmiyor mu?
Ben bir İslam fıkıhçısıyım. Ben bir partinin başkanı değilim, bir işçi kuruluşunun üyesi değilim. Benim üreteceğim çözümler günün düzeni içerisinde aranan bulunan çözümler hiç bir zaman olamaz. Bir defa ben İslam hukukçusuyum, işçi-işveren münasebetlerini ne zaman ele alsam İslam açısından ele alırım, benim bakış açım, benim misyonum açısından ele alırım. Şimdi soruya gelelim İslam'ın uygulandığı bir toplumda işçi-işveren ilişkilerine İslam'ın çözümü vardır, İslam'ın uygulanmadığı bölgede işçi-işveren münasebetlerine İslam'ın çözümü vardır. Yani ben İslam'ın uygulanmadığı bir bölgedeki işçi-işveren ilişkilerini ele almışsam yine İslam'ın o şarttaki çözümlerini arıyorum demektir, İslam'ın uygulanmadığı bir ülkede müslümanlar vardır. Ve o müslümanlar buldukları imkan çerçevesinde ne kadar buldularsa o kadarını uygulamak durumundadırlar. Fert olarak İslam'ı uygulamanıza imkan veriyorsa içinde olduğumuz şartlar, devlet müslüman değil diye fert olarak siz müslümanlığınızı terk edemezsiniz. Şimdi bir adım atalım. Mesela aile olarak siz müslümanca yaşamanızı terk edemezsiniz. Şimdi siz müslüman bir işçi veya işverensiniz, müslüman işçi ve işveren olarak düzenin İslami olmadığı bir ülkede ne kadar müslümanca işçi-işveren münasebetleri kurabilir, geliştirebilirim sualinin cevabını aramak durumundasınız. Ben de size o cevabı üretmek durumundayım. Bu içtihattır. Bu da düzeni İslami olmayan bir ülkede hayat memat meselesidir. Burada içtihat olmasın müslüman şaşırır kalır ve işçi-işveren ilişkilerinde İslam'dan uzaklaşır. Müçtehidin olmadığı bir yerde bu sefer İslami olmayan düzene uyar. Çünkü kendisine başka bir çözüm verilmemiştir.
Çağımızın değişen şartları içinde ön plana çıkan en önemli sosyal olaylardan birisi de işçi-işveren ilişkileridir. Sizin bu konuda önemli çalışmalarınız var. Bu çalışmalarınızda İslam'da işçi-işveren münasebetlerini inceliyorsunuz. Peki bugün içinde yaşadığımız sosyo-ekonomik sistem içindeki işçi-işveren münasebetlerine nasıl yaklaşıyorsunuz? Bu konudaki problemler karşısında önemli ve kuşatıcı içtihadı çözümlemeler gerekmiyor mu?
Ben bir İslam fıkıhçısıyım. Ben bir partinin başkanı değilim, bir işçi kuruluşunun üyesi değilim. Benim üreteceğim çözümler günün düzeni içerisinde aranan bulunan çözümler hiç bir zaman olamaz. Bir defa ben İslam hukukçusuyum, işçi-işveren münasebetlerini ne zaman ele alsam İslam açısından ele alırım, benim bakış açım, benim misyonum açısından ele alırım. Şimdi soruya gelelim İslam'ın uygulandığı bir toplumda işçi-işveren ilişkilerine İslam'ın çözümü vardır, İslam'ın uygulanmadığı bölgede işçi-işveren münasebetlerine İslam'ın çözümü vardır. Yani ben İslam'ın uygulanmadığı bir bölgedeki işçi-işveren ilişkilerini ele almışsam yine İslam'ın o şarttaki çözümlerini arıyorum demektir, İslam'ın uygulanmadığı bir ülkede müslümanlar vardır. Ve o müslümanlar buldukları imkan çerçevesinde ne kadar buldularsa o kadarını uygulamak durumundadırlar. Fert olarak İslam'ı uygulamanıza imkan veriyorsa içinde olduğumuz şartlar, devlet müslüman değil diye fert olarak siz müslümanlığınızı terk edemezsiniz. Şimdi bir adım atalım. Mesela aile olarak siz müslümanca yaşamanızı terk edemezsiniz. Şimdi siz müslüman bir işçi veya işverensiniz, müslüman işçi ve işveren olarak düzenin İslami olmadığı bir ülkede ne kadar müslümanca işçi-işveren münasebetleri kurabilir, geliştirebilirim sualinin cevabını aramak durumundasınız. Ben de size o cevabı üretmek durumundayım. Bu içtihattır. Bu da düzeni İslami olmayan bir ülkede hayat memat meselesidir. Burada içtihat olmasın müslüman şaşırır kalır ve işçi-işveren ilişkilerinde İslam'dan uzaklaşır. Müçtehidin olmadığı bir yerde bu sefer İslami olmayan düzene uyar. Çünkü kendisine başka bir çözüm verilmemiştir.
Hocam! Müslümanlar genellikle kapitalist veya kapitalizme bağlı sistemlerde yaşıyor. Bu sistemlerde belirleyici olan yerli veya yabancı kapital sahipleri. Kapitalizm laik ve pragmatik bir anlayışa dayanıyor. Kapital sahipleri emeğin değerini diledikleri gibi belirliyor. Ezilen, sömürülen insanların gasbedilen hakları var. Ayrıca bu sistemde işsiz işçilerin veya mevsimlik işçilerin varlığı, düşük maliyeti devam ettirip daha büyük kârlar elde edebilmek için sermaye sınıfının bilinçli politikalarından kaynaklanıyor. Bugünkü müslüman ülkelerdeki işçi-işveren ilişkilerine, bir iş akdinden ziyade, mevcut sistemin en belirleyici unsuru kapital sahiplerince gerçekleştirilen emeğin ve genel nimetlerin gasbı açısından bakılamaz mı?
Batı'da laiklik dinlere ve dindarlara inançlarını yaşama, öğrenme, öğretme ve örgütlenme hak ve hürriyetini getiriyor. Bizde laiklik dini, devletin kontrolü altına sokuyor. Kapitalizmin temelinde egoizm ve kazanç hırsı vardır. Kapitalizm nerede uygulansa (Doğu'da, Batı'da) orada zulüm, sömürü, nimetlerin paylaşılmasında dengesizlik vardır. Kapitalist düzen içinde yaşayan işveren ve işçiler, imkan nisbetinde kendi sistemlerini uygulayarak hem zulmü azaltmalı, hem de örnek ve alternatif sunmalıdırlar.
İslam dünyasının sosyal, siyasi, fikri sorunlarının alabildiğine çeşitlendiği 4. asır da içtihat müessesesinin taklid dönemine girerek içtihat, kapısının kapatılması veya içtihatta bulunabilmek için yerine getirilmesi mümkün olmayacak derecede zor şanların ön koşul olarak onaya konmasının sebep ve sonuçlan nelerdir?
Tabi uzun açıklamalar gereken sorular soruyorsunuz. Ama cevap vereceğim. Bir sosyal değişme ve gelişme var, bunu her zaman müsbet olduğu anlamında söylemiyorum, bir kısmı tekamül anlamında olabilir, bir kısmı bozulma, dejenerasyon anlamında olur. Sosyal değişmenin kültürel, sosyal, siyasal, iktisadi, milletlerarası siyaset boyutunda sebepleri var. Müslümanların böylesine geniş, şümullü sebepleri var. içtihattan taklide geçişi de bu sebepler içinde aramak lazım. Yani içtihattan taklide geçiş umumi gidişten ayrıdır. Umumi gidiş ilerlemeye, gelişmeye, tekamüle yönelik olduğu halde sadece fikir, düşünce, içtihat hayatında geriye bir gidiş söz konusudur. O halde, şimdi umumi olarak İslami hayattan, İslam düşüncesinden uzaklaşmayı getiren sebepler aynı zamanda içtihattan uzaklaşmayı, taklidi getirmiştir. Bunların başında, tabii diğer sebepler de vardır. Bunların başında hilafetin saltanata dönüşmesi ve hilafetin saltanata dönüşmesinin getirdiği baskı ve terör vardır. Yani fikir, düşünce, ifade, vicdan hürriyeti, seçme-seçilme gibi siyasi hak ve hürriyetler konusunda baskı ve terör rejimi gelmiştir, başlıca sebepleri budur. Sonuç, İslam hukukunun, önce amme hukuku esas teşkilatı konusunda hileler yani hiyel ve meharic dedikleri hile-i şeriye dedikleri hileler yoluyla hususi hukuk sahasında toplumun hayatından çıkması, uzaklaşması oldu. Toplum hayatında, toplumun muhtaç olduğu müesseseler, kurumlar, kuruluşlar vardır, boşluğa imkan yoktur. Evvela içtihadın yokluğu İslam hukukunun çözümlerini yok etmiştir, İslam hukukunun çözümleri yok olunca çözüme müesseseye, kuruma, kuruluşa muhtaç toplum bocalar, İslam'ı anlamada çözümün kapısını kapatınca, gayri İslami hukuki çözümler, kapattığınız kapıdan değil, pencereden girer, girmiştir de.
13. yüzyılda İbn Teymiye'nin başlattığı daha sonra Abdulvahhab, Afgani, Abduh, Reşit Rıza'yla kendisini gösteren İslam ülkelerinde ıslahat hareketleri var. Bir de bunların yanı sıra Mısır, Hindistan, Pakistan gibi yerlerde Seyyid Ahmed Han. Ali Abdurrazık gibi insanlar da Batı'nın ilmi fenni gelişmişliği karşısındaki ezilmişlikle, problemlere çözümler üretmeye çalışıyorlar. Bunu yaparken de içtihat müessesesini kullandıklarını söylüyorlar. Bu bağlamdaki içtihat politikası tam anlamıyla İslami bir içtihat politikası mıdır, yani içtihat müessesesi bu anlamda fonksiyonunu muhafaza etmiş oluyor mu? Ve bu çatışmalar Türkiye'de pek bir yaygınlık kazanmamış; bunun sebepler nelerdir?
İçtihat kapısının kapatılması, fıkhın dondurulması müslümanlar için çözüm üretilemez bir döneme girme sonucunu doğurmuştur. Bir hayatı, bir düzeni yaşıyorsanız, düzen sizin değişmelerinize ayak uydurmak durumundadır, İslam da düzenin topluma ayak uydurabilmesi için gerekli sübaplar koymuş, gerekli önlemler almıştır. Bu mekanizmayı çalıştıracak olan içtihat müessesesidir. Bunu kapatırsanız iş biter. Bu problemdi; bu problem başlangıçta bilahere adına İslam'da reform dediğimiz teşebbüse benzer bir çıkışta var. Daha ziyade bu, İbn Teymiye'leri filan aldığınızda, daha ziyade donmuştuk taraftarlarıyla, statik bir çözümsüzlük -çözüm diyemiyorum- taraftarlarıyla yani çözümsüzlüğü çözüm kabul edenlerle klasik içtihat düzeni usulünde ana kaynaklardan çözüm üretme taraftarı olanlar arasında bir mücadele var. Yani bir başka ifadeyle taklit taraftarlarıyla, içtihat taraftarları arasında bir çatışma var. Onların mücadeleleri kendi asırlarında semere vermiştir, ama İslam dünyasında fikir ve tatbikatın yönünü değiştirir mahiyette olmamıştır. Daha ziyade 18. yüzyıldan itibaren İslam dünyası siyasi, ekonomik yönde, askeri yönde gerileyince, zaaflar ortaya çıkınca bu zaaflardan istifade ederek İslam dünyasında müslüman olmayanların sulta kurmaları, sömürge kurmaları, İslam dünyasını sömürmeleri, müslümanların bu zulüm altında ezilmeleri gerçekleşince çok ciddi arayışlar başlamış bu ciddi arayışlar içinde iki yöneliş göze çarpmıştır. Bunlardan bir, İbn Teymiye'lerin başlattığı, kitap ve sünnete, klasik usule dönerek çözüm üretmeyi isteyenler; bir de kendilerince daha köklü bir çözüm diye İslam'ın neyi ihtiva ettiği konusunda yeni bir yorum getirenler ve bu yorum neticesinde kendilerine göre bir çözüm getirenler olmak üzere iki yöneliş olmuştur. Bu ikincilerin yorumu şuydu: İslam din olarak imandır, ibadettir, ahlaktır, İslam'da değişmeyen, evrensel olan, bağlayıcı olan, dinin özünü teşkil eden imandır, ibadettir, ahlaktır. Bunun ötesinde dine yamanmış ya da dinin temas ettiği şeyler dinin özüyle alakalı değildir. Bu iman, ibadet, ahlak özünü korumak ve bunu gerçekleştirmek için siyasette, ekonomide, sosyal hayatta, hukukta şu çağda, şu zeminde neler yapmalı sorusuna verilmiş geçici cevaplardır. Bunların yorumuna göre iman, ibadet ve ahlakta kitap ve sünnete tabi olunur, bunun dışında sosyal ve siyasi rejim, sosyal, siyasi, ekonomik düzen olarak çağdaş ve ileri toplumlarda hakim düzene uyulmalıdır, buna uymamız gerekir Buna uymak İslam'a aykırı değildir ve bizi İslam'dan uzaklaştırmaz. Bunlara bilahare, kelimenin lügat manasından uzaklaşarak reformcular deniyor. Günümüzde de modernistler deniyor. Taklit taraftarlarına muhafazakar deniyordu. Şimdi bence bir değişme oldu, taklit taraftarı kalmadı, ciddi olarak yok, bunlar artık müzelik oldu. Şimdi müceddid dediğimiz İbn Teymiye, Şah Veliyullah, Mevdudi, Seyyid Kutub çizgisini takip edenlere muhafazakar, ihyacı, gelenekçi gibi tabirler kullanılıyor, bunların karşısında olanlara da modernistler deniyor.
Burada modernist, ıslahatçı ve gelenekçi kavramlar biraz iç içe girmiyor mu? Örneğin ihyacı veya ıslahatçı çizgide olan ve yukarıda isimlerini saydığınız kişileri, taklitçi kesim modernistlikle itham ediyor. Taklitçi kesimin tarihi, kültürü tahkik ve tashih etmeksizin yaşatmaya çalışması gelenekçilik olarak değerlendirilebiliyor. Ve ayrıca, modernist bir çizgide olduğunu ifade edebileceğimiz Seyyid Hüseyin Nasr gibi kişiler de gelenekçiliği savunabiliyorlar. Bu tartışmalar yaşadığımız ülke insanlarının tarihinde ne kadar yer tuttu?
Osmanlı'da ancak Meşrutiyet'ten sonra Osmanlı münevverleri bu konuları düşünme, tartışma imkan ve hürriyeti bulabilmişlerdir. Ondan önce de zeminin bu düşünceleri ifadeye pek müsait olduğu kanaatinde değilim. Meşrutiyet döneminden itibaren ise bunlar bizde akis bulmuştur. Sıra H Müstakim, Sebilürreşad gibi dergilerde Afgani'nin, Abduh'un, R. Rıza'nm, Hindistan'da aranan tecdid çözümlerin akislerini bulmanız mümkündür. Yani bizim münevverlerimize bu intikal etmiş ve tartışılmış. Mesela "Buhranlarımız"ı yazan Sadrazam, M. Akif, Elmalılı Hamdi Yazır, Manastırlı ismail Hakkı, izmirli ismail Hakkı vs. Osmanlı münevverleri, bir tecdidin gerekli olduğundan bahsetmişler, klasik usulü kullanarak, kitap ve sünnete başvurarak çözümler üretmenin gerekliliğinden, içtihat kapısının açık olduğundan, içtihatsız İslam'ın olmayacağından, öncelikle başka mezheplerden de istifade edilerek mevcut çözümlerden yararlanmak gerektiğini, mevcut çözümlerin yeterli olmadığı yerlerde yeni çözümler üretmek gerektiğinden bahsetmişlerdir. Bunun semereleri de görülmeye başlanmıştır. Mesela Mecelle ta'dili gündeme gelmiştir. Biraz önce bahsettiğim usul ve çerçevede Mecelle, baştan sona ele alınmış, madde madde ele alınmış. Hangi maddelerin, nasıl ta'dil edilmesi gerektiği müzakere edilmiş, zabıtlar tutulmuştu. Fakat arkadan gelen savaş, savaşın arkasından gelen köklü (radikal) değişim, Osmanlı'ya yansımış olan bu tecdid ve ıslahat hareketlerinin gün ışığına çıkmasını engellemiştir.
Sizin de saydığınız gibi İbn Teymiye, Abduh, Reşid Rıza'nın ekolünde olan insanlar bu yüzyıl içerisinde belli bir aktiviteye mesnet teşkil ettiler. 70'li yıllarda çıkardığınız "Nesil" dergisine bir tepki doğdu. Mezhepsizlik olayı ortaya çıktı. Bu ithamlarla siz de karşı karşıya kaldınız. O günden bugüne belli bir değişiklik oldu ve bu ithamlar azaldı veya etkisini kaybetti. Size yönelik o ithamlar şimdi yapılmıyor. Acaba sizde mi bir değişiklik oldu, yoksa o insanlar da mı bir değişiklik söz konusu oldu?
Ben bu mücadeleyi yürüttüğümde Türkiye'de modernistlerin sesleri ve nefesleri hissedilmiyordu. Öyle bir çözüm olmadığı bir anda Türkiye İbn Teymiye'nin çağını yaşadı çok kısa bir dönem. Yani taklitçilerle içtihat ve tecdidcilerin mücadelesini yaşadı. Eğer araya biraz önce söylediğim savaş ve inkılab fetreti devri girmeseydi bu, Osmanlı'nın son dönemlerinde çözülmüş olacaktı. O fetret sebebiyle biraz gecikti; ertelenmiş oldu. Biz kısa bir dönem bunu yaşadık. Fakat daha sonra öyle bir fırtına, öyle bir kasırga geldi ki bunun karşısında onların reformcu, mezhepsiz diye itham ettiği kişiler muhafazakarlar içerisinde yer aldılar. Yani muhafazakar kategorisine oturdular. Çünkü onlar klasik metodla içtihad yolunda da olsalar kitap ve sünnete, asrı saadet müslümanların örneklerine başvurarak sadece iman, ibadet ve sünnetin devamlı evrensel çözümlerinin olduğuna inanıyorlardı. Bu çözümleri bulup, tesbit etmek, hayata tatbik etmek, değişmesi uygun olan kuralları bulup Allah'ın muradına uygun olarak değiştirmenin gerekliliğine inanmaktaydılar. Dolayısıyla bunlar şeriata inanıyorlardı. Bunlar düzende İslamcıydılar, laik değillerdi. Batının düzenini aynen İslam toplumuna aktararak İslam süzgecinden geçirmeden, içtihad süzgecinden geçirmeden İslam bu sahaya karışmaz diyerek, İslam bu sahayı zaten serbest bırakmış diyerek, aktarılmasının İslam'ın özünü de ortadan kaldıracağını yani o sosyal siyasi ekonomik ve hukuki nizamı benimsediğimizde iman, ibadet ve ahlakın da kalmayacağını, o nizamın onları da cemiyetin hayatından sürüp çıkaracağını iddia ediyorlar ve ileri sürüyorlardı. Böylece bunlar muhafazakar oldular ve modernistlerin karşısında bunlar bulundular. Ve bunların mücadelesi devam ediyor. Yani eski muhafazakarlar çarna çar bunlara sempati duymak, bu kasırga karşısında, bu siperlerin arkasında hayatlarını idame ettirmek durumunda kaldılar. Böyle düşünüyorum ben.
Yakın bir zaman önce vefat eden Fazlur Rahman ihyacı ve modernist iki uç arasında konumu zaman zaman değişen bir yere oturtuluyor. Üzerinde durduğumuz konuyu somutlaştırmak açısından Fazlur Rahman'ın konumu hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?
Fazlur Rahman modernisttir, hatta zamanımızda modernistlerin imamlarından biri ve belki de birincisidir. Bizim Türkiye'deki modernistlerin belki de imamıdır. Benim kanaatim böyle ve onun İslam'ı nasıl yorumladığını, kitabı, sünneti nasıl anladığını, İslam toplumunu nasıl bir kültür ve medeniyet yapısına kavuşturmak istediğini, alternatifler içerisinde son çare olarak neyi tercih ettiğini anlamak isterseniz Türkçe'ye tercüme edilen İslam kitabına bakabilirsiniz. Orada bütün açıklığıyla ve gerçekliğiyle görebilirsiniz.
Taklit dönemi başlarında içtihad kapısının kapandığını iddia edenler içtihatta bulunabilmek için yerine getirilmesi mümkün olmayacak çok zor şartlar ileri sürüyorlardı. Acaba gerçekten içtihatta bulunabilmek için o derecede öne sürülen zor şartların yerine getirilmesi gerekli midir?
Taklit döneminde içtihadı adeta imkansız kılmak üzere, sun'i olarak olmayışı ya ileri sürülmüş bir takım şartlar vardır. Bu şartların gerçekte olanla bir alakası yoktur; yani onların müçtehit kabul ettikleri şahıslarda bu şartlar gerçekleşmemiştir. Yani o şartlar gerçek değildir ya da o kişiler müçtehit değildir. İmam-ı Azam Ebu Hanife, imam Şafii, Ahmed b. Hanbel vs. müçtehitse o şartlar geçersizdir. Bir örnek: imam Şafii arkadaşlarına diyor ki "sizin bildiğiniz, benim bilmediğim sahih hadis olursa onu bana aktarın" yani buradan imam Şafi'nin bilmediği sahih hadislerin varlığı ortaya çıkıyor. Sizin sözünü ettiğiniz şartlar diyor ki: "Müçtehit bütün sahih hadisleri bilmek zorundadır." Yani o şartlar abartmalıdır, içtihadı kapalı tutmak, insanların gözünü kapatmak," içtihadı önlemek ve baltalamak için öne sürülmüş şartlardır. Bence ne lazım: Arapça bilmek lazım, çünkü en önemli iki hüküm kaynağı Kur'an-ı Kerim ve sünnet Arapça'dır. Bunları tercüme eden yorum yaparak tercüme eder. Bir nevi içtihat yaparak tercüme eder. Bir müçtehidin içtihadı bir başka müçtehidi bağlamaz; siz aynı kelime aynı cümleden bir başka şey anlayabilirsiniz, anlayabilmeniz için Arapça bilmeniz gerekir. Yeterince kitap, sünnet, siyer bilgisine ihtiyaç vardır. Usul bilmeniz lazımdır o kadar. Bunları yeterince bildiğinizde müçtehid olursunuz.
Türkiye'de ve İslam ülkelerinde İslam hukuku, özellikle de içtihatla ilgili son zamanlarda kayda değer çalışmalar var mıdır?
İslam hukuku konusunda içtihat mahsulü hem ferdi, hem de grup olarak akademi bazında vakıf, cemiyet, kurum bünyesinde çalışmalar devam ediyor. Çünkü her şeye rağmen bütün engellere ve engellemelere rağmen en azından son elli yıldan beri İslam dünyasında düzeni İslamlaştırma temayülü gün geçtikçe güç kazanıyor ve bu sadece teoride kalmıyor, önemli ve çok değerli tecrübeler de ortaya çıkıyor. Dünyanın şurasında burasında çeşitli metodlarla toplumu ve düzeni İslamlaştırma teşebbüslerine şahit oluyoruz. Bu teşebbüsler elbette dondurulmuş bir fıkıhla olamayacağı için ilme ve serbest düşünceye dayalı içtihatların irşadı ve ışığında oluyor. Mesela Mevdudi'nin İslamlaştırma çabalarını çalışmalarını ele alırsak orada bizzat liderin bir alim, bir müçtehit olduğunu görürsünüz. Bu liderin çevresinde de alimler vardır; danıştığı, konuştuğu, istişare ettiği ve aynı zamanda kendisi bir alimdir. İhvan-ı Müslimin hareketini nazar-ı itibara alın, bunlar da düzeni İslamlaştırma yolunda denemeler yapan mücadele veren bir gruptur. Bunların kurmayları içinde de İslami ilimlerde doktora yapmış veya kendini yetiştirmiş alimler vardır. Mesela Abdulkadir Udeh gibi Mukayeseli İslam Ceza Hukuku'nu yazan alimler vardır. Cezayir'deki İslamlaşma hareketine bakın, onun lideri hem İslam ilimlerinde, hem sosyal ilimlerde kendini yetiştirmiş ve etrafında başka alimler vardır. Pakistan'da Mevdudi dışında İslam hukuku, ekonomisi ve siyaseti konusunda ciddi çalışmalar yapan şahıslar, müesseseler vardır. Bunların başında Milletlerarası İslam Üniversitesi ve onların içinde İslam enstitüleri vardır, İran'da gene İslamlaşma hareketi var. Orada da bu hareketi yürüten, devrimi gerçekleştiren bir Ayetullah-ı Uzma'dır. Yani en büyük müctehittir. Onun takipçileri de Ayetullahtırlar. Binaenaleyh İslamlaşma hareketi içtihadı serbest, hür İslamcı düşünceyi getirir. Kaçınılmaz olarak, bunlara ek olarak üniversitelerde, vakıflarda, cemiyetlerde ilmi çalışmaların da ferdi ve cemaati çalışmaların % 90 içtihat mahsulü, taklitten uzak eser ortaya koymuş müesseselerdir. Dolayısıyla çağımız yeniden içtihadın gün ışığına çıktığı, artık kapısının açık mı kapalı mı olduğu tartışmasının geride kaldığı çağdır.
Röportaj: Mustafa A. Başbekleyen / Ahmet Demirci
Haksöz Dergisi - Sayı: 8 - Kasım 91
.
Hakikatin Şahitliğini Yapmak
Mehmet Özgen
Dünya görüşümüzün, pratik ve sosyal hayatımızın esas belirleyicisi olan ilahi vahy, kendisine inananlara müslüman (vahye teslim olmuş) ismini uygun görmüş ve kendilerine vahye teslim olmuşlar olarak pratik hayatlarında tartışmasız tek olan hakikate (vahye) şahitlik etme görevini yüklemiştir. Vahye (Kur'an'a) inanıp, onu pratiğe geçirmek; sosyal, siyasal, iktisadi ilişkilerimizde sadece vahyi yaşamaya çalışmak onun hayatımızdaki tek doğru olduğuna gerçekte şahitlik (tanıklık) etmek demektir, ilahi doğruya inanıp tanıklık edebilmek «Rabbimiz biz indirdiğine inandık ve Rasule uyduk. Böylece bizi şahidlerle yaz.» (3/AI-i Imran 53) diyenlerle birlikte olabilmeye çalışmak manasına gelmektedir.
Doğrunun (vahyin) şahitliğini yapma sorumluluğu, kendilerine müslüman ismini layık gören insanlar üzerinde Kur'an'ın yüklemiş olduğu ve islam dininin ilk temel taşı durumunda olan. bir sorumluluktur. Bu ismi (müslüman) ve bu sorumluluğu (şahitlik etme) Kur'an belirlemiştir. «Size müslüman ismini, Rasul size siz de insanlara ŞAHİT olasınız diye verdi.» (22/Hac 78). Bugün dünyanın bir çok yerinde bulunan sayıları 1 milyara varan insanlar bilindiği gibi kendilerine müslüman isminin verilmesini kabul etmekte, bundan hoşlanmakta, hatta övünmektedirler. Ancak her ismin tekabül ettiği bir hakikat/vakıa vardır, isim her zaman karşılığı olan o hakikate işaret eder. Kelimelerle ifade edilen bu isim, zihinde iz bırakan hakikati çağrıştırır. Zihne gelen hakikat, oradan da eyleme geçmek suretiyle kendini gerçekleştirir. Eylem yoluyla kendini ifade eden hakikat zihnin bir parçası olarak kişiliği tamamlar. Zihne isim olarak gelen, henüz isim olarak kalan hakikat' eyleme geçerek karşılığını bulur, cisim kazanır, somutlasın böylece isim eksik kalmamış, kendisini tamamlamış olur. Hakikatin zihinde sadece isim olarak kalması ve eylem dünyasına (hayata) inmemesi halinde, Kur'an nazarında bir anlam ifade etmez. Örneğin, haksızlığa çıkılması gerektiğini biliyor olabilirsiniz; hatta gözünüzün önünde israil'in Filistinli çocuklara yaptığı işkence ve zulme tanık olabilirsiniz. Ancak bu zulmü tel'in etmedikten, mazlumun yanında olmadıktan sonra, bu zulmü biliyor olmanız, sadece bilmek ile yetinmeniz yeterli olamayacağı gibi Kur'an nazarında kınanmayı da hak etmiş olursunuz.
Zihninizdeki Kur'an vakıasından öğrendiğimiz tevhidi bilgi, zulmü tel'in etmek, mazlumun yanında olmak, zulmü devirip mazlumu kaldırmak ve zulme asla meyil etmemek gibi doğrulardır. Bu doğruları eylem hayatımıza geçirdiğimiz zaman, bu doğruları yaşamış ve bu zulmün karşısında tevhidi tavrın tanıklığını yapmış oluruz. Diğer açıdan zulmü tescil edip duyurmak konusunda görevimiz vardır. Bir zulme tanıklık (şahitlik) edebilmek ise o zulmü ortaya çıkarmak, o zulmü duyurmak, o zulümden habersiz olan insanlara tanıklık ederek haberdar etmektir. Korkmadan yapacağımız doğru tanıklık, zalimin mazluma zulüm ettiğine fikir, söylem ve davranışlarınızla şahitlik etmeniz; zalimin işini zorlaştırmasına, mazlumun yalnız olmadığını görmesine ve zalimin işinin zorlaşmasına sebep olacaktır. işte bu gerçek düşünüldüğünde bizim kendimize müslüman isminin verilmiş olmasını alıp, bunu kabul edip, müslüman isminin gereği olan hakikati (vahyi) yaşamak yoluyla şahitlik etmememiz halinde üstlendiğimiz isim anlamsız kalacaktır.
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, Kur'an'da şöyle buyurulmaktadır: «Rasul'ün size şahit olması, sizin de inananlara şahit olmanız için size müslüman ismini veren odur.» (22/Hac 78).Ve insanlar soracaktır: Madem sizin inandığınız şeyler doğrudur da, öyleyse niçin önce siz yaşamıyorsunuz? Ve Rabbimiz buyurmaktadır: «Biz sizi insanlara şahid (örnek) olmanız için vasat ümmet kıldık; Resul de üzerinizde bir şahid olsun.» (2/Bakara 143)
Bu ayetlerden de açıkça anlaşılacağı üzere bize müslüman (vahye teslim olmuşlar) isminin verilmesine etken olan faktör, bizim insanlara şahit olmamızdır. Bizim insanlara şahit olma fonksiyonumuz da, bizim Resul'ü kendimize şahit (örnek) alma, onu vahyin pratik örneği olarak görebilme fonksiyonuna bağlanmıştır. Bu durumda müslüman ismini almak iki önemli sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Birincisi; Rasul'ü vahyin pratik öncüsü olarak bilmek,'tanımaya çalışmak. Rasul'ün vahyi nasıl, hangi aşamalarda, ne şekilde pratize ettiğini kavramak, ikincisi ise, Rasul'den vahyi ne şekilde pratize ettiğini örnek alarak, vahyi (Kur'an'ı) okuyup öğrenmek ve onu yaşadığımız ortamda yeniden pratize etmek yani yaşamak, diğer insanlara örnek olmaktır.
«Allah, melekler ve adaleti yerine getiren ilim sahipleri ondan başka ilah olmadığına şahitlik etmişlerdir.» (3/AIi imran 18). Bu ayetten anlaşılıyor ki ancak adaleti yerine getiren, adil olmaya çalışan, isimleri hakkıyla kavramış, ilim sahipleri Allah'tan başka ilah olmadığına tam olarak şahitlik edebilirler. Burada önemli olan iki eksen vardır. Adalet ve ilim sahibi olma. Bunu, bildiğimiz doğruyu hiç bir kınayıcının kınamasından korkmadan söylemek ve yaşamak olarak özetleyebiliriz. Başka bir ifadeyle isimlerin hakkını vermek, onların hakkını çalmamak... Bu durumda hakikate şahit olabilecek kimselerde aranması gereken iki önemli özelli bilgi ve adalettir. Dünyada olup bitenlerden bilgisi olan birinin, adil olmaması -örneğin korktuğundan dolayı zalimi duyurmaması gibi hakikale şahitlik yapmasına engel bir durumdur.
Hakikate şahitlik yapmak, hakikati gizleyip onu örtmemekle olur. Nitekim Kur'an'da Ehl-i Kitap için «Ey Ehl-i Kitap! Siz şahid olup dururken ne diye Allah'ın ayetlerini (hakikatlerini) inkar ediyorsunuz. Hakkı batıl ile örtüyor, hakkı bildiğiniz halde onu gizliyorsunuz.» (3/AI-i Imran 70-71) buyuruyor. O günün Ehl-i Kitabı kendi bilgileri ile ayetlerin Allah'tan olduğuna şahid oldukları halde, menfaatları icabı ayetleri yaşayarak onların Allah'ın ayetleri olduğuna şahitlik etmek istemiyorlardı. Günümüz müslümanları da tıpkı Ehl-i Kitab'ın o günkü bilenleri gibi, «Ey iman edenler, Allah için şahidler olarak adaleti ayakta tutun.» (4/Nisa 135) ayetlerini okumaktadırlar. Dünyadaki müstazaflara yapılan zulme, sömürüye şahid olmakta, hakikatin yerini şirkin aldığını görmekte, bilmekte ve duymaktadırlar. Ve tevhidi bilinç ve tavır düzeyine ulaşamamış birçok müslüman vahyin ayetlerini okuyup, bunların Allah'tan olduğunu ifade etmekte; ancak yine de zulme meyi etmekte doğruyu gizleyip, yanlışı söylemekten sakınmamaktadırlar. Hayatlarında ayetleri yaşayarak şahitlik yapmamak ve zulme boyun eğip, doğru ile yanlışı birbirine karıştırmaya devam edip durmaktadırlar. Oysaki Kur'an onların özelliklerini sıralarken «Onlar yalana şahitlik etmezler.» (25/Furkan 72) demektedir.
Şahitlik tanıklık yapmak, hazır bulunmak (Müfradat, s. 383), olayı yaşamak demektir. Onun için başkasından duyduğun bir şeyle islam hukukuna göre herhangi bir konu için şahitlik yapılmaz. Şahitlik kavramında olayı yaşamış olmak esastır. Söz konusu olan vahyin Allah'tan olduğuna inanıp inanmama olduğundan yine vahyi yaşayarak, yaşamak suretiyle ona şahitlik etmek esastır. Bizler yaşamak suretiyle ancak insanlara örnek olabiliriz. Bizim vasat bir ümmet olmamız da yine insanlara şahit (örnek) olmamıza bağlanmıştır. «Böylece sizi insanlara şahit olmanız için vasat bir ümmet kıldık. Resul de size şahittir.» (2/Bakara, 143).
Kur'an diğer insanlara doğruları yaşamak suretiyle örnek olmamızı istemektedir. Doğruları yaşamak bireyden başlar, ümmet olarak yaşamaya kadar gider. Biz diğer insanları doğruları yaşadığımız, yaşayarak örnek olduğumuz zaman etkileyebiliriz. Bu etkileşim, bizlerin bireysel olmaktan kurtulup ümmet olma şuuru ile bir aile gibi işleri aksatmadan birbirimize sahip çıkarak yaşadığımız zaman daha da etkili olacaktır. Bizler doğruların ve yanlışların var olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bir mü'min için dünyada mutlak iki esas değer vardır. Doğru ve yanlış, Hak ve Batıl.,. Bu iki değerin ortası yoktur. Bir mümin doğruyu bilmeli, ona inanıp yaşamalı, doğrunun örnekliğini yapmalıdır. Yanlışı ise, doğrunun yanından uzak tutmalı, doğru ve yanlışın, Hak ile Batılın arasındaki çizgileri kesin olarak belirlemelidir. Doğru ile yanlışı birbirine karıştırma yanlışına düşmemelidir. Müminin görevi doğruların şahitliğini yapmaktır. Bir doğrunun yanına bir yanlış konuldu mu artık doğrunun şahitliğini yapmak ortada kalmaz. Çünkü Hak ile Batıl arasındaki çizgileri vahiy belirlemiştir ve ikisinin ortası da yoktur. Dünyada olan huzursuzluklar, çatışma ve savaşların temeli, batılın batıl ile yaptığı iç savaşlar bir kenara bırakılırsa, Hak ile Batıl arasındaki mücadeleden kaynaklanmaktadır. Bu Hak ve Batıl mücadelesinde sadece iki taraf vardır, bir üçüncüsü yoktur. Onun için saflar ikidir: Ya doğruların yanında yer alıp, onu yaşayıp onun örnekliğini yapmış olursun; ya da yanlışı yaşamakla yanlışın yanında yer alıp onun örnekliğini yapmış olursun. Hem hakkın, hem de batılın yanında yer almak da yine batıldır.
Vahy, bulunduğumuz coğrafya nerede olursa olsun, hangi koşullarda olursak olalım bizden her zaman doğruların sözcüsü, yaşayıcısı, örnekleyicisi, kısaca hakikatin şahidi olmamızı istemektedir. Coğrafya, sınır, uzak ve yakınlık, sınıf gibi ayırımlar doğrunun sözcüsü olmak konusunda bize engel teşkil etmemelidir. Kudüs'te, Eritre'de, Peşaver'de, Cidde'de, Bağdat'ta, İstanbul'da, ümmetin bireylerine veya herhangi bir sınıfına yapılan zulmüne sessiz kalmak, dünyanın her hangi bir yerinde yapılan haksızlığa karşı tanık olduğumuz halde dilsiz kesilmek, haksızlık karşısında susan şeytan konumuna düşmek demektir.
Bugün ümmetin her parçası üzerinde müstekbirler değişik zulüm, yalan, sömürü çeşitlerini uygulamaktadırlar. Her gün yeni komplolar ümmet üzerinde kurulmakta, yeni hesapların arkası kesilmemektedir. ABD öncülüğünde Dünya müstekbirliği islam'a savaş açmış bulunmaktadır, buna karşı müminler hayatlarındaki doğruları iyi tespit etmeli, yanlışlarından ayırmalı. Nerede ve nereli olursa olsun doğruların sözcüsü olmalıdırlar. Doğruların yaşayan şahidi olmalı, müstekbirlerin zulüm ve sömürüleri karşısına dikilmelidirler. Biz müslümanlar zulme karşı çıkmak, mazlume sahip çıkmak örnekliğini yaşayarak gösterebilirsek zulme karşı çıkma konusunda diğer insanlara örnek olmuş oluruz.
Zulme karşı çıkmak hakikatin ancak bir parçasıdır. Hakikatin bütünü elimizdeki Allah'ın kitabıdır. Onu okumalı, pratik hayatımızda uygulayacağımız doğruların çıkarımını bu ilahi kitaba dayanak yapabilmeliyiz. Bunu ne kadar sık yaparsak, günlük karşılaştığımız olaylarda acaba hangisi doğru, hangisi yanlış tereddüdüne o kadar daha az düşeriz. Hayatın sorunlarına cevap, Kur'an'da ve doğruların şahidi olmamızdadır.
Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 6/7 - Eylül/Ekim 91
.BALLICOM
Soru 1 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kendisine vahiy gelmeden önce devamlı
olarak şehirden uzaklaşıp, putlara tapmamanın zevkini çıkardığı yer ve
sonunda da kendisine peygamberliğin verildiği yani ilk vahyin geldiği dağın
ve mağaranın ismi nedir?
Cevap : Nur dağı, Hira mağarası.
Soru 2 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e Hira mağarasında iken gelen ilk vahyin şekli
nasıldır?
Cevap : Rüyayı Sadıka (Gerçek rüya şeklinde)
Soru 3 : Ebu Süfyan, Ebu Cehil ve El-Ehnes isimli üç müşrik gizlice birbirlerinden
habersiz Allah Resulü (s.a.v.)’in Kur’an okumasını dinlemeye giderlerdi.
Sabaha kadar evin yakınında Kur’an okunuşunu dinlerler gün ağarmaya
başlayınca da kimseler görmesin diye gizlice ayrılmak istediklerinde
birbirleriyle karşılaşırlar ve birbirlerine bir daha gelmemek üzere söz verirlerdi.
Ama her üçüde bir önceki gece dinledikleri şeyi özlerler, verdikleri sözleri
unutur yine bir sonraki gece gizlice gelirlerdi. Bir kez daha söz verip gene
gelirler Kur’an’ı Kerim’in bu güzelliğini gördükleri halde yinede teslim
olmuyorlardı. İşte bu şekilde hoşnut olup ta kabul etmeyen, teslim olmayan bu
insanlar ve onlar gibi onların bulunduğu konuma ne ad verilir?
Cevap : İnadı Küfür.
Soru 4 : İslam’ı yaşamak için yerel iktidarın zulüm rejimlerinden kaçıp daha müreffeh bir
hayata kavuşmak müslümanca yaşamak, Allah (c.c.)’ın kanunlarını ikame etmek,
Ruhun Allah (c.c.)’ın kanunlarıyla terbiye edilmesi için ilahi yaşam kaygısını
Allah (c.c.)’ın arzında değişik yerlerde vermek sebebiyle yapılan göçe ne ad verilir?
Cevap : Hicret.
Soru 5 : Mekke’de İslam’ın istediği şekilde yaşayamayan müslümanların, bir davanın
gerçekleşmesi gayesi ile yani insanların ve beşer sistemlerin değil, Allah (c.c.)’ın
istediği şekilde yaşamak için vatanlarını, evlerini, binitlerini, ailelerini terk
etmeleri hareketine ne ad verilir?
Cevap : Hicret.
Soru 6 : Suçları yalnız Allah (c.c.)’a inanmak, onun kanunlarına göre yaşamayı istemek
olan insanlara Mekke müşrik devleti tarafından alınan, hiç bir şekilde
müslümanlarla temas edilmeyecek, onlardan kız alınmayacak, kız verilmeyecek,
hiç bir şey satın alınmayacak ve satılmayacak gibi kararların alınıp halka
duyurulması için bir afişle Kabe’nin duvarına asılması olayına İslam tarihinde
verilen ismi o günkü ve bugünkü adıyla söyleyiniz.
Cevap : Haber-üs Sahife, Ambargo.
Soru 7 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in Medine’ye gelişinin yedinci ayında Rabbimiz
savaşa izin verdi. Bu izin Hac suresi 39 ve 40.cı ayetlerle oldu. Bu ayetlerden
sonra Allah Resulü (s.a.v.)’in düşman üzerine gönderdiği ilk İslam ordusu ve
aynı zamanda İslam’ın ilk seriyyesi olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap : Hz. Hamza (r.a.) dır.
Soru 8 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hicretinden hemen sonra Medine’de yaptığı
ilk üç iş nedir?
Cevap : a-İslam devletinin merkezi olan caminin inşaatı,
b-Müslümanların ekonomik sorunlarını gidermek,
c-Müslümanların can emniyetini sağlamak.
Soru 9 : İşkence yıllarında Ebu Lehep ve karısı Ümmü Cemil müşriklerin iki azılı
kişileri idiler. Biri emir veriyor diğeri uyguluyordu. Ebu Lehebin emriyle
Ümmü Cemil dikenleri topluyor ve Allah’ın Resulü (s.a.v.)’in geçeceği
yollara diziyordu. Bu iki zalimin yaptıkları zulümlerden dolayı Kur’an’ı
Kerim’de adlarına sure inmiş ve bu surede kendilerine Rabbimizin kelamıyla
beddua edilmiştir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e ve ashabına zulmeden
bu iki azılı müşrikin Tebbet suresinde geçen ahiretteki isimlerini söyleyiniz.
Cevap : Hammaletel Hatap.
Soru 10: Rasulüllah Efendimiz (s.a.v.)’in bir gecede Mekke’den Kudüs’e oradan da
Allah (c.c.)’a en yakın makam olan Sidret-ül Müntehaya gitmesine ne ad verilir?
Cevap : İsra ve Miraç.
Soru 11: Beş vakit namaz ne zaman farz kılındı?
Cevap : Miraçta
Soru 12: Mekke’de tebliğ imkanı kalmayınca Allah Resulü (s.a.v.) tebliği Mekke dışına
taşımayı düşündü. İlk sefer olarak Taife gitmeyi planladı. Çünkü orada
akrabaları vardı ve bundan dolayı tebliğin rahat olacağına inanıyordu. Ama
orada da Ebu Lehebin emriyle zulmün devam ettiğini görünce Peygamber
Efendimiz (s.a.v.) küfür ehli hakkında mukaddes ve tarihi bir söz söylüyordu.
Bizlere tecrübe ve düstur olacak bu tarihi söz nedir?
Cevap : “Küfrün hepsi tek millettir.”
Soru 13: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hicret esnasında Medine yolunda değil
Mekke’nin güney kısmına doğru yola çıkıp ve üç gün Mekke yakınlarında bir
mağarada kalıp sonra hicretlerine (yollarına) devam ettiler. Ebu Bekir (r.a.) ile
kaldıkları bu mağaranın ismi nedir?
Cevap : Sevr Mağarası.
Soru 14: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in emriyle savaşa gidilen ama kendisinin
iştirak etmediği seferlere (savaşlara) ne denir?
Cevap : Seriyye.
Soru 15: Mekke’de yaşanan ambargo olayından sonra her an saldırı olur diyerek
silahlı olarak bekleyen müslümanlardan bir sahabe bir gün
Rasulüllah (s.a.v.)’e şu suali sordu: “Ya Rasulüllah, hayatımızdan emin olup
silahlarımızı bırakacağımız gün gelmeyecek mi?” Bu soruya Peygamber
Efendimiz (s.a.v.)’in kıyamete kadar da Ümmeti Muhammede bir ölçü olacak
şekilde verdiği cevap nedir?
Cevap : “Müslümanların silahlarını bırakıp rahat edecekleri günler az olacaktır”
şeklinde oldu
Soru 16: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat başında komutan olarak iştirak ettiği
savaşlara gaza denir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç defa savaşa katılmıştır?
Cevap : 27 defa
Soru 17: Hz. Ömer (r.a.)’in ifadesi ile Rasulüllah (s.a.v.)’in hayat programının özeti nedir?
Cevap : İman, Hicret, Cihat.
Soru 18: Allah (c.c.)’ın istediği gibi İslam’ı top yekün yaşanması , İslam’ı tebliğ uğruna
verilen mücadeleye, Allah (c.c.)’ın hükümlerinin her tarafta uygulanmasını temin
için mü’minin canı ve malıyla, mücadeleye, söz, yazı, sohbet ve savaşla olan
harekete ne denir?
Cevap : Cihat.
Soru 19: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat orduya komutan olarak ilk katıldığı
savaşın, başka bir ifade ile ilk gazvenin adı nedir?
Cevap : El-Ebva (Veddan) Gazvesi.
Soru 20: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in gönderdiği ilk savaşlardan olan seriyyenin
bir kaç özelliği vardır ki bunlar: İlk defa bir kafir öldürüldü, ilk defa esir alındı,
ilk defa ganimet alındı, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu seriyyeye gizli bir
yazıyla emir vermiştir. Bu özelliklere sahip olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Cahş.
Soru 21: Uhut harbinde Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i öldürmek kastı ile atını onun
üzerine süren ama Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bir hamle ile öldürdüğü,
Mekke döneminde Rasulüllah (s.a.v.)’e en çok işkence yapan ve ölümü
Efendimizin elinden olan kafir kimdir?
Cevap : Ubey Bin Halef.
Soru 22: Mekke devletinin, İslam devletine yenildiği savaşların en büyüklerindendir.
Ki bu savaşta müşriklerin önde gelen isimlerinden Ebu Cehil, Utbe Bin Rabia,
Ümeyye Bin Halef, Nadir Bin Haris gibi azılılarını kaybetmiälerdxr.
Cevap : Bedir Savaşı.
Soru 23: Bedir savaşında esir alınmış müşrik bir şair bir daha müslümanlar ve İslam
dini aleyhine şiirler yazmamak şartıyla serbest bırakılmıştı. Ama Uhut savaşı
öncesinde basının, medyanın, şairlerin önemini bilen Mekke müşrik devleti
köle olan bu şairi fikren devlete bağlı olduğu için dili ve kalemi satın alınarak
devlet rejimini müdafaa nutukları attırdı. Mekke müşrik devletinin zorlaması ile
yine İslam’ın aleyhine şiirler yazdırtılan bu şair kimdir?
Cevap : Ebu İzzet.
Soru 24: İslam’ın Mekke döneminde bulunmayan, Medine döneminde ortaya çıkan
namaz kılıp, oruç tutup, hacca gittiği hatta cihada dahi iştirak ettiği halde İslam
düşmanlığı yapan, Kur’an okuyup okutturdukları halde tağutun, şirki düzenlerin
ve putların emrinde çalışan müslüman tipleri vardı. Uhut savaşına önce katılıp
sonra askerin moralini bozmak için tekrar Medine’ye dönen o gün için başlarında
Abdullah Bin Ubey olan İslam toplumunun kanser kaynağı tiplere İslam’ın verdiği
isim nedir?
Cevap : Münafık.
Soru 25: İslam’ın en önemli savaşlarından biri olan Uhut savaşı galibiyetle sona
ermedi. Kıyamete kadar Ümmeti Muhammede ders ve tecrübe olacak
bir olaydı. İşte Uhut gibi bir savaşın kazanılamamasının sebebi nedir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.)’in emrinin ihlali (Keyfi hareket etmek)
Soru 26: Bir musibet bin nasihatten yeğdir. Akıllı, tarihten ders almasını bilen bir
insanın (Ümmeti Muhammed’in) Uhut savaşından alacağı tek ders vardır.
Uhut savaşının ümmete verdiği ders nedir
Cevap : Emre itaat etmek.
Soru 27: Ebu Bera adında bir münafık müslüman olduğunu ve Kur’an’ı Kerim’i
öğrenmek istediklerini söyleyip, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’den
bulundukları mevkide kendilerine Kur’an öğretmeleri için Kur’an
okutabilecek sahabeler, hafızlar istedi. Peygamberimizin izni ile İslam’ı
kabul eden bu yeni insanlara Allah (c.c.)’ın dinini ve kitabını öğretmek
için 70 tane hafız sahabe, Ebu Bera ismindeki münafık ile yola çıktı.
Fakat bu güzide insanlar yolda pusuya düşürülerek şehit edildiler.
Bu olayın haberi Allah Resulü (s.a.v.)’e ulaşınca çok üzüldü, dayanamadı
hatta namazlarda onlara kunut okudu (beddua etti). Bu hadise İslam tarihinde
70 sahabenin şehit edildiği yerin ismi ile anılır. Bu hadisenin adı nedir?
Cevap : Bir-i Mauna hadisesi.
Soru 28: Hendek savaşının diğerlerinden farkı bir savunma niteliğinde olmasıdır. Bu
savunma Medine’nin düşman gelecek olan tarafına hendek kazılmasıdır.
Hendek kazılması yönündeki fikir ise yapılan istişarenin sonucudur.
Bu istişarede Hendek kazma fikrini ortaya koyan kimdir
Cevap : Selman-ı Farisi.
Soru 29: Umre maksadıyla Mekke’ye gelip kendilerine Kabe’nin olduğu yere
sokulmayacakları haberini alan Allah Resulü (s.a.v.), Hz. Osman’ı elçi
olarak Mekke’ye gönderdi. Daha sonra Hz. Osman’ın öldürüldüğü
haberi (yanlış) gelince Efendimiz (s.a.v.) elçiyi öldüren bu müşriklerle
savaşmadan vazgeçmeyeceğiz diyerek etrafındaki sahabeleri savaş için
biat etmeye davet etti. Sahabeler de ölünceye kadar savaşacaklarına
dair biat ettiler. Bu biate ne ad verilir?
Cevap : Rıdvan Biatı.
Soru 30: Hicretin 6.cı yılında Hac için gelen müslümanlar müşrikler tarafından
Mekke’ye sokulmayıp hatta elçi olarak gönderilen Hz. Osman’ın şehit
olduğu (yanlış) haberinden sonra yapılan Rıdvan Biatını duyan müşrikler
o yıl Mekke’ye girilmemesi şartıyla aralarında bir barış anlaşması
yapılmasını teklif ettiler. Bu teklif kabul edilerek anlaşmaya gidildi.
Anlaşmanın tüm maddeleri ilk görünüşte müslümanların aleyhine gibi görüldü
ise de netice müslümanların yararına sonuçlar çıkan anlaşmanın adı nedir?
Cevap : Hudeybiye Anlaşması.
Soru 31: Hudeybiye anlaşmasından sonra müslüman olup Medine devletine
sığındığında anlaşma gereği Mekke polisine Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
teslim edilen biri vardı. Yolda Mekke polislerini öldürerek
Peygamberimiz (s.a.v.)’e “Siz sözünüzü tuttunuz Ya Rasulüllah, ben ise
işkenceden kurtulmak istedim” diyerek Medine’den çıkar ama
Mekke’ye de teslim olmadan Medine dışında El-İss denen yere yerleşip
Mekke’nin ticaret kervanlarını vurarak Mekke devletini yıldırdı. Aldığı
işaretle bu hareketine Mekke’den müslüman olarak çıkan yeni müslümanları
yanına alarak bu harekete devam eder. Mekke devleti yapılan Hudeybiye
anlaşmasını bu şahsın hareketlerine dayanamayarak kendisi bozmak zorunda
kalır. Bu sayede İslam’ın ve müslümanların aleyhine olan anlaşmayı lehe
çeviren sahabe kimdir ve İslam tarihinde bu yapılan harekete ne denir
Cevap : Ebu Basir – Vur kac taktigi
Soru 32: Ebu Basir’in vur kac hareketini başlatıp Hudeybiye anlaşmasını
müslümanların lehine çevirmesi anlaşma maddelerinde bulunan ifadelere aykırı
davranmayıp usulüne uygun anlaşmaya sadık kalarak hareket etmesi Allah
Resulü (s.a.v.)’in bir siyaseti idi. Çünkü anlaşmanın maddesi “Mekke’den bir
müşrik müslüman olup Medine’ye iltica ederse, Medine devleti bu müslümanı
Medine’ye almayacaktı.” Bu madde de geçen ifadeye göre Allah Resulü (s.a.v.)
Ebu Basir’i Medine’ye almamış ama Medine dışındaki gerilla hareketini
duyunca da ona müdahale etmediği gibi “Keşke Basir yalnız olmasaydı” diyerek
onun yaptığını ima ile kabul etmişti. Allah Resulü (s.a.v.)’nün bu olaydaki izlediği
siyasetin bize verdiği anlam nedir?
Cevap : Beşer hukukunu müslümanların lehine kullanma siyaseti.
Soru 33: Müşriklerin önceden Mekke’ye diktikleri putları Allah Resulü (s.a.v.) Mekke
fethinde teker teker işaret ederek putları yıktırdı. Her putu işaret edip kırdırırken
bir ayet okuyordu. İşte Allah Resulü (s.a.v.)’in putları kırarken okuduğu ayet
meali nedir?
Cevap : Hak Geldi Batıl Zail Oldu. Batıl yok olmaya mahkumdur. (İsra 81)
Soru 34: Huneyn savaşında Allah Resulü (s.a.v.), Ebu Hadrat’ı casus olarak Havazin
ahalisi için gönderdi. Havazin halkının savaş için hazırlık yaptığını duyan
Peygamberimiz (s.a.v.) hazırlıklara başladı. Bu savaş için henüz müslüman
olmamış olan Saffan Bin Ümeyye isimli bir kafirden 100 zırh ve silah geri
verilmek üzere alıp Havazin üzerine yürüdü. Bu hareketle Allah Resulü
(s.a.v.)’in ümmetine verdiği ders nedir?
Cevap : Düşmanla savaşmak için kafirden silah alınabileceği hususu.
Soru 35: Münafıkların Küba’da yaptıkları ve Peygamber (s.a.v.)’e gelerek orada namaz
kıldırmasını isteyerek yaptıkları yerin meşrulaşmasını istedikleri ama Efendimizin
Hz. Cebrail (a.s.)’ın bildirmesiyle kabul etmediği gibi yıktırdığı ve hakkında ayet
inen mescidin adı nedir?
Cevap : Mescidi Dırar.
Soru 36: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in zevcelerinin (hanımlarının isimlerini söyleyiniz.
Cevap : a- Hz. Hatice b- Hz. Sevde c- Hz. Aişe d- Hz. Zeynep
e- Hz. Ümmü Seleme f- Hz. Hafsa g- Hz. Zeynep (Cahşın kızı)
h- Hz. Ümmü Habibe i- Hz.Cüveyriyye
j- Hz. Safiyye k- Hz. Mariyye l- Hz. Meymune (R. Anhüma).
Soru 37: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İncil ve Tevrat’ta geçen isimleri nelerdir?
Cevap : İncil’de; Baraklit, Tevrat’ta; Münhemenna.
Soru 38: Hz. Hacer validemiz Mekke topraklarında oğlu İsmail’e su aramak için Safa
ve Merve tepelerinde koşup dururken, bıraktığı yerde kendi kendine ayaklarını
yere vurarak eşinen Hz. İsmail’in ayakları altından Allah (c.c.)’ın izni ile çıkan
ve bugün dahi müslümanların faydalanıp içtiği, tüm hacıları doyuran, şifalı,
bereketli, bu gün yer itibariyle Kabe’nin altından çıkan suyun adı nedir?
Cevap : Zemzem.
Soru 39: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğumu ne zamandır?
Cevap : Miladi 571 yılı (Fil vakasının olduğu yıl), Rebülevvel ayının 12.ci gecesine
tesadüf eden Pazartesi günü dünyaya geldi.
Soru 40: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in annesinin ismi nedir?
Cevap : Vehb’in kızı Amine.
Soru 41: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt annesinin adı nedir?
Cevap : Hz. Halime.
Soru 42: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt kardeşinin ismi nedir?
Cevap : Hz. Şeyma.
Soru 43: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin adı nedir?
Cevap : Abdulmuttalip.
Soru 44: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in babalarının ismi nedir?
Cevap : Abdullah.
Soru 45: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin vefatından sonra büyüten
amcası kimdir?
Cevap : Ebu Talip.
Soru 46: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç tarihinde Mekke’den Medine’ye hicret etti?
Cevap : 622 yılında.
Soru 47: Ganimet ne demektir?
Cevap : Harpte düşmanlardan alınan mal demektir.
Soru 48: İslam’da ilk ganimet ve esir ne zaman alındı?
Cevap : Abdullah Bin Cahş komutasında yapılan seriyyede alındı.
Soru 49: İlahi vahye göre ganimetlerin taksimi nasıl yapılırdı?
Cevap : Ganimetlerin beşte biri Allah’a ve Resulüne, beşte dördü ise mücahitlere aitti.
Beşte bir de beşe ayrılarak Peygamberimiz (s.a.v.)’in akrabası, yetimler,
fakirler ve aciz yolculara verilirdi.
Soru 50: Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in: “Eğer Zeyd Bin Harise şehit olursa
yerine Cafer Bin Ebu Talip, oda şehit olursa komutanlığa Abdullah Bin Revaha
geçsin, şayet oda şehit olursa müslümanlar içlerinden birini seçsin” diyerek
orduyu gönderdiği ve bu tüm söyledikleri şeylerin gerçekleştiği savaş hangisidir?
Cevap : Mute savaşı.
Soru 51: Ehli Beyt kimdir?
Cevap : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in aile fertleri ve bunların soyundan gelenlere denir.
Soru 52: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç adı vardır söyleyiniz.
Cevap : Dört adı vardır: a-Ahmet b-Muhammed c-Mustafa d-Mahmut.
Soru 53: Yaşı yirmiyi geçmediği halde, aralarında büyük sahabelerin de bulunduğu,
Bizanslılara karşı savaşan İslam ordusuna Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
atanan sahabedir. Bu atamayı dünyadan göç etmeden birkaç dakika
evvel ve Azrail (a.s.)’ın yanında iken son sözleri nedir?
Cevap : Üsame Bin Zeyd (r.a.) (“Üsame’nin ordusu cihada gitsin”)
Soru 54: İslam Medine devletini Efendimiz (s.a.v.) kurduktan sonra devletler bazında
İslam’ı tebliğ için hangi ülkelere elçi ve mektup göndermiştir?
Cevap : Habeşistan, Mısır, Doğu Roma İmparatorluğu ve İran.
Soru 55: Efendimiz (s.a.v.)’in Refikül Ala’ya (Büyük dosta-Cenabı Allah’a) kavuşma
olarak tarif ettiği vefatı kaç yaşında olmuştur.
Cevap : 63 yıl olmuştur.
Soru 56: Tebuk seferine katılmadığı için Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ve ashabının
kendisiyle (hakkında ayet nazil oluncaya kadar) 50 gün konuşmadığı
sahabe kimdir?
Cevap : Kab Bin Malik.
Soru 57: Medine’de münafıkların başı olan hainin ismi nedir?
Cevap : Abdullah Bin Ubeyy Bin Selul.
Soru 58: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in vefatından sonra kendisini peygamber ilan
eden ve sonra Yemame’de Vahşi tarafından öldürülen sahtekar kimdir?
Cevap : Müseylemetül Kezzap
Soru 59: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç yaşında peygamber oldu ve ne kadar süre
peygamberlik yaptı?
Cevap : 40 yaşında peygamber oldu, 23 yıl peygamberlik yaptı.
Soru 60: Habeşistan’a yapılan hicret hakkında bilgi veriniz?
Cevap : İlki 615 yılının Recep ayında aralarında Hz. Osman ve ailesi Rukiye’nin de
bulunduğu 12 erkek ve 4 kadın olarak üç ay devam etmiş olan hicrettir.
İkincisi ise 616 yılında 82 erkek, 21 kadın Cafer Bin Ebu Talip
başkanlığında yapılmıştır.
Soru 61: İslam’ın ilk düşmanlarından bir kafir vardı ki bu her zaman işkence eder,
alay eder ve müslümanları rahat bırakmazdı. Abdullah İbni Mesud’u yere
ellerini ve ayaklarını bağlayıp ona işkence yapmış hatta dini ile alay dahi etmişti.
Sonunda Bedir savaşında Efendimiz (s.a.v.)’in ondan bana haber getir emri ile
savaş meydanında bulup elleri ve ayaklarının eklem yerlerinden ayrı ayrı dört
kılıç darbesiyle yerde olduğunu görüp önce İslam’ı son bir kez daha tebliğine
şiddetli cevap alması üzerine kafasını keserek sonra onun kulaklarını delip ip
takıp sürükleyerek Peygamberimizin yanına getirdiği Allah düşmanı kafir kimdir?
Cevap : Ebu Cehil (Cehaletin babası)
Soru 62: Mescidi Nebevinin bir tarafında, evsiz ve yurtsuz olanların ve fakir
müslümanların barınması için bir gölgelik yapılmıştı. Buranın üstü kapalı ise de
etrafı açıktı ve burası bir ilim yuvası idi. Hatta en çok hadis rivayet eden
Ebu Hureyre (r.a.)’da burada yetişmişti. Bu ilim yuvasının ismi nedir?
Cevap : Ashabı Suffa
Soru 63: Peygamberimiz (s.a.v.)’in annesi Amine hatunun sadık hizmetçisidir. Hz.
Amine hatunun vefatından sonra Peygamberimizi dedesi Abdulmuttalib’e teslim
eden ve Efendimiz (s.a.v.)’in “Annemden sonra annem sensin” dediği bu sadık
hizmetçi kimdir?
Cevap : Ümmü Eymen
Soru 64: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç çocuğu vardı isimleriyle birlikte söyleyiniz.
Cevap : Yedi çocuğu olmuştur. Dördü kız, üçü erkektir. Kızları: Zeynep, Rukiye,
Ümmü Gülsüm ve Fatıma’dır. Erkek çocukları: İbrahim, Kasım ve Abdullah’tır.
Soru 65: Hz. Ömer (r.a.)’ın müslüman olması kız kardeşi ve eniştesinin müslüman
olduklarını öğrenip onları ve Rasulüllah (s.a.v.)’i öldürmek niyetiyle gelirken
eniştesinin evinin yakınında duyduğu Kur’an’dan etkilenmesi sonucunda olmuştur.
Hatta onları dövmesine rağmen yine de tekrar dinlediği eniştesinin okuduğu
surenin, kız kardeşinin ve eniştesinin isimlerini söyleyiniz?
Cevap : Taha suresi, Kız kardeşi; Fatıma, eniştesi; Said
Soru 66: Bedir savaşında kaç müslüman şehit oldu, kaç kafir öldürüldü?
Cevap : 14 müslüman şehit oldu ve 70 kafir öldürüldü.
Soru 67: Uhut savaşında şehit olan müslümanların sayısı kaçtır?
Cevap : 72 müslüman şehit olmuştur.
Soru 68: Efendimiz (s.a.v.)’i hicret esnasında yakalayıp Darun Nedve denen müşrik
meclisinden hediye almak isteyen ama atının ayakları çöle batarak hedefine ulaşamayan kimdir?
Cevap : Süreka
Soru 69: Ezanı Muhammedi’yi rüyasında gören sahabe kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Zeyd
Soru 70: Uzza isimli putu kıran sahabe kimdir?
Cevap : Hz. Halit Bin Velid
Soru 71: Rasulüllah (s.a.v.)’in şairinin ismi nedir?
Cevap : Hassan Bin Sabit.
Soru 72: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk olarak peygamberliğini açıkça ilan ettiği yer
neresidir ve ilk olarak ona karşı çıkan kimdir?
Cevap : Safa tepesinde ve ona ilk karşı çıkan amcası Ebu Leheb’tir.
Soru 73: Peygamber Efendimiz(s.a.v.)’in son katıldığı savaş hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşı.
Soru 74: Uhut savaşında Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kılıcıyla savaşan sahabe kimdir?
Cevap : Ebu Dücane
Soru 75: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in tebliği Mekke dışına çıkarmayı
düşündüğünde aklına ilk gelen yer Taif olmuştu. Çünkü orada tanıdık kapısına
varabileceği akrabaları vardı. Ama Taif ona beklediği gibi değilde Ebu Leheb’in
emriyle sert bir şekilde cevap vermiş hatta taşlamışlardı. İşte bu yolculukta
Efendimiz (s.a.v.)’e eşlik eden bir sahabe vardı. Bu insan atılan tüm taşlara göğüs
germişti. Bu yiğit insan kimdir?
Cevap : Zeyd Bin Harise.
Soru 76: Hendek savaşına adı verilen hendeklerin uzunluk, boy ve eninin ölçüleri ne kadardır?
Cevap : Uzunluğu: 5,5 km, derinliği: 5 m, eni:9 m. dir.
Soru 77: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İştika (yağmur isteme) namazı kılarak dua
edip namaz biter bitmez hemen yağmurun yağmaya başladığı bir bölge vardı.
Mescidi Nebevinin karşısında olan bu yere Efendimiz (s.a.v.) sıcak havalarda
gider ve orada gölgelenirdi. Çünkü bir bulut orayı devamlı ferah tutardı.
Buraya daha sonra bir mescit inşa edildi. Bu mescidin adı nedir?
Cevap : Gamame mescidi (Bulut mescidi)
Soru 78: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğduğu gece hangi tarihi olaylar meydana
geldi?
Cevap : a-Kisra sarayında 14 sütun yıkıldı b-Mecusilerin ateşleri söndü c-Sava gölü
kurudu.
Soru 79: Tövbe suresinde kendisinden bahsedilen, Peygamber (s.a.v.)’in ilk inşa ettiği
mescit olarak bilinen mescit hangisidir?
Cevap : Kuba mescidi.
Soru 80: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Mekke hayatında öyle bir yıl yaşadı ki o yıl
amcası Ebu Talip vefat etmiş, amcasının vefatından üç gün sonra zevceleri
Hz. Hatice (r.a.) ahirete göç etmişti. Aynı yıl müslümanlara ambargo
uygulanmış ve zor durumda bırakılmıştı. Bu yıl Efendimiz (s.a.v.) için sıkıntılı
olmuştu. İslam tarihinde bu yıla verilen isim nedir?
Cevap : Hüzün yılı.
Soru 81: Siyeri Nebi yada Sireti Nebi ne demektir?
Cevap : Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hayatını konu alan kitaba verilen isimdir.
Soru 82: Müslümanlardan bazıları sayıca fazla olduklarını düşünüp gurura
kapıldıkları için imtihan olarak yeryüzü tüm genişliğine rağmen kendilerine
dar geldiği bir savaş yaşadılar. Bu savaşta pusuya düşürüldükleri için
dağıldılar, hatta Allah Resulü (s.a.v.)’i yalnız bıraktılar ve büyük bir panik
yaşadılar. Hz. Abbas (r.a.)’ın daveti, hatırlatması ve bağırması üzerine
tekrar toplanarak zaferi kazandılar. Hakkında inen ayetle müslümanlara ders
olan bu savaş hangisidir?
Cevap : Huneyn savaşı.
Soru 83: İlk Cuma namazı nerede kılınmıştır?
Cevap : Ranuna vadisinde.
Soru 84: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk vahiy geldiğinde kime anlattı?
Cevap : Hanımı Hz. Hatice’ye.
Soru 85: Peygamberimiz (s.a.v.) kaç sene İslam’ı gizli olarak anlattı?
Cevap : 3 sene.
Soru 86: Hicret gecesi kafirler nereye toplandı?
Cevap : Mekke’de Darun Nedve’de toplandılar.
Soru 87: Peygamberimiz (s.a.v.)’in hicret esnasında saklandığı mağaranın ismi nedir?
Cevap : Sevr Mağarası.
Soru 88: Mekke ne zaman fethedildi?
Cevap : Hicretin 8. Yılı Ramazan ayının 17.sinde.
Soru 89: Hudeybiye savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 6. Yılında.
Soru 90: Hayber savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 7. Yılında.
Soru 91: Hendek savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 5. Yılında.
Soru 92: Peygamberimizin son savaşı hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşıdır.
Soru 93: Akabe biati nedir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.) ile Medinelilerin hicretten önce yaptıkları anlaşmadır.
Soru 94 : Ravza-i Mudahhara neresidir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.)’in kabri ile minberi arasına denir.
Soru 95 : Asr-ı Saadet ne demektir?
Cevap : Rasulüllah (s.a.v.)’in yaşadığı çağa Asr-ı Saadet (mutluluk yılları) denir.
Soru 96 : Rasulüllah (s.a.v.)’in dayısı kimdi?
Cevap : Sad Bin Ebi Vakkas.
Soru 97 : İsmet, Emanet, Fetanet, Sıdk ve Tebliğ tüm peygamberlerin ortak sıfatlarıdır.
Bu sıfatların dışında Peygamberimiz (s.a.v.)’e ait olan sıfatlar nelerdir?
Cevap : a- Son peygamber olması
b- Tüm insan ve cinlerin peygamberi olması
c- Şefaat etme yetkisinin olması
Soru 98 : Hz. Muhammed (s.a.v.)’e peygamberlik gelmeden önce müşriklerle “Fakirleri
koruma ve kalkındırma” adı verilen bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmanın adı nedir?
Cevap : Hif-ul Fudul
Soru 99: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i vefatından sonra kim yıkadı?
Cevap : Hz. Ali yıkadı.
Soru 100: Peygamberimiz (s.a.v.) Ebu Eyyup El-Ensari’nin evinde ne kadar kalmıştır?
Cevap : Yedi aya yakın kalmıştır.
Soru 101: Haram aylar adı verilen aylar hangileridir?
Cevap : Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylarıdır.
Soru 102: Müşrikler döneminde geleneksel olarak şiir yarışmaları yapılırdı. Birinci
gelen yedi meşhur şiir Kabe’nin duvarına asılırdı. Bu yedi şiire ne denirdi?
Cevap : Muallakat-ı Seba denir.
Soru 103: Peygamberimiz (s.a.v.)’in doğduğu evin adı nedir?
Cevap : Darud-Tebabia
Soru 104: Her müslümanın iman etmesi gereken akidelerden birisi de Peygamberimiz
(s.a.v.)’in Miraca çıkma hadisesidir. Miraç lügatte; yükseğe çıkma ve
merdiven manalarına gelir. Miraç hicretten bir buçuk yıl evvel vuku bulmuştur.
Peygamberimiz (s.a.v.)’in Miraç hadisesinde yedinci kat semada, Mescidi
Haram ve Mescidi Aksa’dan sonra uğradığı, meleklerin kıyametekadar hayatlarında
bir defa sıra gelerek tavaf ettiği yedinci kat semadaki bu mescidin adı nedir?
Cevap : Beytül Mamur.
Soru 105: Uhut savaşında Peygamberimiz (s.a.v.) bir kaç kafire beddua etmişti.
Ancak birisine suçu ağır olmasına rağmen beddua etmedi. Ashaptan bazıları:
“Niçin ona beddua etmiyorsun” diye sorduklarında “Miraç gecesi onu
Hamza ile kol kola cennete girerlerken gördüm” dediği kişidir. Hicretin
8.yılında Mekke fethedildiğinde Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından öldürülmeleri
emredilen 10 kişiden de biridir. Fakat daha sonra, Peygamberimiz (s.a.v.)’e
gelerek af dilemiş ve böylece Mekke’nin fethinden sonra müslüman olup,
Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından Yemame tarafına gitmesi emrolunmuştur.
Peygamberimizin irtihalinden sonra çıkan yalancı peygamberi daha önce hayatının
en büyük hatasını yaptığı kılıçla öldürür. Bu sahabe ve öldürdüğü yalancı
peygamber kimdir?
Cevap : Vahşi (r.a.), Müseylemetül-Kezzap
Soru 106: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) peygamberliğini ilk defa açıkça nerede ilan etmiştir?
Cevap : Safa Tepesinde
Soru 107: Hicretin dördüncü yılı olaylarındandır. Kilap kabilesinden Ebu Bera, Hz.
Peygamber (s.a.v.)’e gelerek, mensubu olduğu kabilesi arasında irşatta
bulunacak zatlar istedi. Peygamberimiz (s.a.v.)’de 40 veya 70 kişi göndermişti.
Bunların hepsi Ashabı Suffe’dendi. Yolda bu mübarek insanların hepsi şehit
edildiler. Bu olaya İslam tarihinde ne ad verilir?
Cevap : Bir-i Maune.
Soru 108: Hz. Peygamber (s.a.v.) sözleri ile insanları İslam’a davet ettiği gibi,
devletlere gönderdiği mektuplarla da bu devlet başkanlarını ve tebaasını İslam’a
davet etti. Bunlardan bir kısmı bu davete sıcak baktı, bir kısmı da reddetti.
Bu mektuplardan birinin gittiği ülke kralı çok memnun olmuş ve bu memnuniyetini
göstermek için bazı hediyeler yanında Hz. Peygamber (s.a.v.)’e birde kadın köle
göndermişti. Peygamberimiz (s.a.v.) bu köleyi azat edip onunla evlendi.
Peygamberimiz (s.a.v.)’in evlendiği bu validemiz ve ülkesinin adını söyleyiniz.
Cevap : Hz. Mariye, Mısır.
Soru 109: Peygamberimiz (s.a.v.)’e Rasulüssakaleyn denmesinin sebebi nedir?
Cevap : İnsanlara ve cinlere gönderildiği için
Soru 110: Peygamberimiz (s.a.v.) gençliğinde illegal bir örgüte üye olmuştu. Bu örgüt
haksızlık kimden gelirse gelsin, kime yönelik olursa olsun haklının yanında
haksızlara, zalimlere karşı tavır koyuyordu. Bu örgütün adı nedir?
Cevap : Hılful Fudul (Fazilet örgütü)
Soru 111: İslamiyet’ten önce Arap kabileleri arasında iç harpler ve kan gütmeler
yaygın halde idi. İslam’ın gelişiyle kan davaları ve kabileler arası harpler
son buldu. Ve insanlar Allah (c.c.)’ın gönderdiği İslam nimeti ile kardeşler
oldular. Bu kabileler yalnız dört ay harp etmeyi haram sayarlardı. Şayet bu
dört ay içinde harp yapılırsa bu harbe ne ad verilirdi?
Cevap : Ficar harbi.
Soru 112: Allah (c.c.)’ın gönderdiği en son ve en mükemmel din olan İslam’ın kaynağı
Kur’an’ı Kerim’i Allah’ü Teala “Onu biz indirdik, biz koruyacağız” buyuruyor.
Ve bu arada insanların bazılarına cennette daha fazla mükafat vermek için de
onları ciddi imtihana tabi tutuyor. Biz müslümanların ise çilelere katlanmış olan
bu müslümanlara minnet borcumuz vardır. İşte o insanlarda Kur’an’ın
zamanımıza kadar gelmesinde her türlü çileye katlanmışlardır. Onlardan biri de
Hz. Bilal idi. Hz. Bilal (r.a.)’a kızgın taşla işkence eden kimdir?
Cevap : Ümeyye Bin Halef
Soru 113: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i Beni Sad kabilesinden Haris adında bir adamın
karısı Halime’ye verdiler. Peygamberimiz (s.a.v.) süt annesinin yanında kaç
yaşına kadar kaldı?
Cevap : Beş yaşına kadar
Soru 114: Peygamberimiz (s.a.v.)’in 3 oğlu, 4 kızı olmuştur. Onlardan birisi cariyesi
Mariye’den doğmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.)’in Mariye’den olan çocuğunun
adı nedir?
Cevap : İbrahim
KONULU SİYER
Kur´ân-ı Kerim´de Hz. Muhammed (s.a.s.)
"(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allah´ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayan ve merhamet edenidir." (3/Âl-i İmrân, 31)
"De ki: Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse bilsinler ki Allah kâfirleri sevmez." (3/Âl-i İmrân, 32)
"Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin ki size merhamet edilsin." (3/Âl-i İmrân, 132)
"Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür ya da öldürülürse, gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz Kim (böyle) geri dönerse, Allah´a hiçbir şekilde zarar vermiş olmayacaktır. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır." (3/Âl-i İmrân, 144)
"...Kim Allah´a ve Peygamberi´ne itaat ederse Allah onu, zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacaktır; orada devamlı kalıcıdırlar; işte büyük kurtuluş budur. Kim Allah´a ve Peygamberi´ne karşı isyan eder ve hudûnu/sınırlarını aşarsa Allah onu, devamlı kalacağı bir ateşe sokar ve onun için alçaltıcı bir azap vardır." (4/Nisâ, 13-14)
"Küfür yoluna sapıp Peygamber´i dinlemeyenler o gün yerin dibine batırılmayı temenni ederler ve Allah´tan hiçbir haberi gizleyemezler." (4/Nisâ, 42)
"Ey iman edenler! Allah´a itaat edin. Peygamber´e ve sizden olan emir sahiplerine (müslüman idarecilere) de itaat edin. Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz -Allah´a ve âhirete gerçekten iman ediyorsanız- onu Allah´a ve Rasûl´e götürün (onların tâlimatına göre halledin); bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha iyidir." (4/Nisâ, 59)
"Onlara: ´Allah´ın indirdiğine (Kur´an´a) ve Rasûl´e gelin (onlara başvuralım)´ denildiği zaman, münâfıkların senden iyice uzaklaştıklarını görürsün." (4/Nisâ, 61)
"Biz her peygamberi, ancak Allah´ın izniyle kendisine itaat edilmesi için gönderdik. Eğer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah´tan bağışlanmayı dileseler, Rasûl de onlar için istiğfar etseydi Allah´ı ziyadesiyle affedici, merhamet edici bulurlardı. Hayır! Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymasızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar." (4/Nisâ, 64-65)
"Kim Allah´a ve Rasûl´e itaat ederse işte onlar, Allah´ın kendilerine lütuflarda bulunduğu peygamberler, sıddîklar, şehidler ve sâlih kişilerle beraberdir. Bunlar ne güzel arkadaştır!" (4/Nisâ, 69)
"Kim Rasûl´e itaat ederse Allah´a itaat etmiş olur. Yüz çevirene gelince, seni onların başına bekçi göndermedik." (4/Nisâ, 80)
"Kendisi için hidâyet/doğru yol belli olduktan sonra, kim Peygamber´e karşı çıkar ve mü´minlerin yolundan başka bir yola giderse, onu o yolda bırakırız ve cehenneme sokarız; o, ne kötü bir yerdir." (4/Nisâ, 115)
"Ey ehl-i kitab! Rasûlümüz size Kitaptan gizlemekte olduğunuz birçok şeyi açıklamak üzere geldi; birçok (kusurunuzu) da affediyor. Gerçekten size Allah´tan bir nur, apaçık bir Kitab geldi." (5/Mâide, 15)
"Ey ehl-i kitab! Peygamberlerin arası kesildiği bir sırada size Rasûlümüz/elçimiz geldi. Gerçekleri size açıklıyor ki (kıyâmette); ´bize bir beşîr ve nezîr (müjdeleyici ve uyarıcı) gelmedi´ demeyesiniz. İşte size müjdeleyici ve uyarıcı gelmiştir. Allah her şeye hakkıyla kaadirdir." (5/Mâide, 19)
"Allah ve Rasûlü´ne karşı savaşanların ve yeryüzünde fesat çıkarıp hak düzeni bozmaya çalışanların cezası, ancak ya acımadan öldürülmeleri, veya asılmaları, yahut da bulundukları yerden sürülmeleridir. Bu, onların dünyadaki rezilliği/rüsvaylığıdır. Onlar için âhirette de büyük bir azap vardır." (5/Mâide, 33)
"Sizin velîniz/dostunuz ancak Allah´tır, Rasûlü´dür, Allah´ın emirlerine boyun eğerek namaz kılan ve zekâtı veren mü´minlerdir. Kim Allah´ı, Rasûlü´nü ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki;) üstün gelecek olanlar şüphesiz hizbullahtır/Allah´ın tarafını tutanlardır." (5/Mâide, 55-56)
"Allah´a itaat edin. Rasûl´e de itaat edin ve (kötülüklerden) sakının. Eğer (itaatten) yüz çevirirseniz, bilin ki Rasûlümüzün vazifesi belâğdır/tebliğdir (apaçık duyurmak ve bildirmektir)." (5/Mâide, 92)
"Yanlarındaki Tevrat ve İncil´de yazılı buldukları o Rasûle, o ümmî Nebî´ye uyanlar (var ya), işte o Peygamber onlara iyiliği emreder, onları kötülükten men eder, onlara tayyibâtı (temiz ve güzel şeyleri) helâl, habâisi (pis ve zararlı şeyleri) haram kılar. Ve üzerlerindeki ağırlıkları, sırtlarındaki zincirleri atar(hata ile adam öldürmekte kısas icrâsını ve günah işleyen âzâların, pislis değen elbisenin kesilmesi gibi ağır teklifleri kaldırır). O Peygamber´e iman edip ona saygı gösteren, yardım eden ve onunla birlikte gönderilen Nûr´a (Kur´an´a) uyanlar var ya, işte kurtuluşa erenler onlardır." ´7/A´râf, 157)
Âyette geçen "ümmî" kelimesi, okuma yazma bilmeyen karşılığında kullanılmış olup Rasûlullah´ın bir vasfıdır. Allah Teâlâ´nın O´nu bu vasıf ile açıklaması ümmî olduğu halde ilmin bütün kemâlâtına sahip olmasındandır ki, bu da O´nun hakkında bir mûcizedir. "Rasûl" denilmesi Allah´a izâfeten, "Nebî" denilmesi ise kullara nisbetendir. Yani, O Allah´ın elçisi olması bakımından Rasûl, insanlara Allah´ın emirlerini tebliğ edip haber vermesi bakımından da Nebîdir.
"De ki: ´Ey insanlar! Gerçekten ben, sizin hepinize, göklerin ve yerin sahibi Allah´ın (gönderdiği) Rasûlüyüm. Ondan başka ilâh/tanrı yoktur; O diriltir ve öldürür. Öyle ise Allah´a ve O´nun ümmî Rasûlüne, Allah´a ve O´nun kelimelerine gönülden inanan Rasûlü´ne iman edin ve O´na uyun ki, hidâyeti/doğru yolu bulasınız." (7/A´râf, 158)
"Ey iman edenler! Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin, işittiğiniz halde O´ndan yüzçevirmeyin. İşitmedikleri halde ´işttik´ diyenler gibi olmayın. Çünkü Allah katında hayvanların en kötüsü, düşünmeyen sağırlar ve dilsizlerdir (Hakkı işitip kabul etmeyen kâfirlerdir)." (8/Enfâl, 20-22)
"Ey iman edenler! Hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah ve Rasûlü´ne (onların çağrılarına) uyun. Ve bilin ki, Allah kişi ile onun kalbi arasına girer ve (siz) mutlaka O´nun huzurunda toplanacaksınız." (8/Enfâl, 24)
"Ey iman edenler! Allah´a ve Peygamber´e hâinlik etmeyin. (Sonra) bile bile kendi emânetlerinize hâinlik etmiş olursunuz." (8/Enfâl, 27)
"Allah´a ve rasûlü´ne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin. Sonra korkuya kapılırsınız da devletiniz (gücünüz) gider. Bir de sabredin. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir." (8/Enfâl, 46)
"De ki: ´Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, hısım akarabanız, kazandığınız mallar, kesada uğramasından korktuğunuz ticâret, hoşlandığınız meskenler (evler, konaklar, köşkler) size Allah´tan, Rasûlünden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgili ise, artık Allah emrini getirinceye kadar bekleyin. Allah, fâsıklar topluluğunu hidâyete erdirmez." (9/Tevbe, 24)
"Kendilerine Kitap verilenlerden Allah´a ve âhiret gününe inanmayan, Allah ve Rasûlü´nün haram kıldığını haram saymayan ve hak dini (kendine) din edinmeyen kimselerle, küçülerek elleriyle cizye verinceye kadar savaşın." (9/Tevbe, 29)
"O (Allah), müşrikler hoşlanmasalar da (kendi) dinini bütün dinlere üstün kılmak için Rasûlünü hidâyet ve Hak Din ile gönderendir." (9/Tevbe, 33) ve (48/Fetih, 28; 61/Saff, 9)
"...Allah´ın Rasûlüne eziyet edenler için acıklı bir azap vardır." (9/Tevbe, 61)
"(Hâlâ) Bilmediler mi ki; Kim Allah ve Rasûlü´ne karşı koyarsa elbette onun için, içinde ebedî kalacağı cehennem ateşi vardır. İşte bu, büyük rezillik/rüsvaylıktır." (9/Tevbe, 63)
"Andolsun size kendinizden öyle bir Peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir. Çünkü o, size çok düşkün, mü´minlere karşı raûf/çok şefkatli, rahîmdir/merhametlidir." (9/Tevbe, 128)
"(Rasûlüm!) Biz seni, ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik." (21/Enbiyâ, 107)
"O gün, zâlim kimse, ellerini ısırıp şöyle der: ´Keşke o Peygamber´le birlikte bir yol tutsaydım! Yazık bana! Keşke falancayı dost edinmeseydim! Çünkü zikir (Kur´an) bana gelmişken o, hakikaten beni ondan saptırdı. Şeytan, insanı (uçuruma sürükleyip, sonra) yapayalnız ve yardımcısız bırakmakta. Peygamber dedi ki: ´Ey Rabbim! Doğrusu kavmim bu Kur´an´ı mehcûr/terkedilmiş (bir şey yerinde) tuttular." (25/Furkan, 27-30)
"(Bazı insanlar) ´Allah´a ve pegamber´e inandık ve itaat ettik´ diyorlar; ondan sonra da içlerinden bir grup yüzçeviriyorlar. Bunlar mü´min değildirler. Onlar, aralarında hüküm vermesi için Allah´a ve Peygamber´e çağrıldıklarında, bakarsın ki, içlerinden bir kısmı yüzçevirip dönerler. Ama, eğer (Allah ve Rasûlü´nün hükmettiği) hak kendi lehlerine ise, ona, gönülden bağlı olarak saygı ile gelirler. Kalplerinde bir hastalık mı var, yoksa şüphe ve tereddüt içinde midirler Yoksa, Allah ve Rasûlü´nün kendilerine zulüm ve haksızlık edeceğinden mi korkuyorlar Hayır; asıl zâlimler kendileridir! Aralarında hüküm vermesi için Allah´a ve Rasûlüne dâvet edildiklerinde, ´işittik ve itaat ettik´ demek, sadece mü´minlerin söyleyeceği sözdür. İşte asıl bunlar kurtuluşa erenlerdir. Kim Allah´a ve Rasûlüne itaat eder, Allah´a saygı duyar ve O´ndan sakınırsa, işte asıl bunlar bedbahtlıktan kurtulanlardır." (24/Nûr, 47-52)
"De ki: Allah´a itaat edin; Peygamber´e de itaat edin. Eğer yüzçevirirseniz şunu bilin ki, Peygamber´in sorumluluğu kendisine yüklenen (tebliğ görevini yapmak), sizin sorumluluğunuz da size yüklenen (görevleri yerine getirmeniz)dir. Eğer ona itaat ederseniz, hidâyeti/doğru yolu bulmuş olursunuz. Peygamber´e düşen, sadece açık-seçik belâğ/tebliğdir, duyurmaktır." (24/Nûr, 54)
"(Ey mü´minler!) peygamber´i, kendi aranızda birbirinizi çağırır gibi çağırmayın. İçinizden,, birini siper ederek sıvışıp gidenleri muhakkak ki Allah bilmektedir. Bu sebeple, onun emrine aykırı davrananlar, başlarına bir belâ gelmesinden veya kendilerine çok elemli bir azap isâbet etmesinden sakınsınlar." (24/Nûr, 63)
Bu âyet, Hz. Peygamber (s.a.s.)´e sadece ismiyle hitap etmenin veya kendisinden bahsederken sırf ismini söylemenin, ümmetlik terbiyesi ile bağdaşmayacağını ifade etmektedir. Böyle durumlarda onun ismi ile beraber Peygamber, Nebî, Rasûl, Rasûlullah, Rasûl-i Ekrem, Peygamber Efendimiz, Habîbullah gibi onu anlatan ve ona saygımızı ifade eden sıfat ve unvanları da söylemek yerinde olur. Ayrıca, Allah Teâlâ´nın, 33/Ahzâb sûresinin 56. âyetindeki emri uyarınca biz müslümanların, Peygamberimizin ismi anılınca, ´Allah´ın salât ve selâmı onun üzerine olsun´ anlamına gelen ´sallâllahu aleyhi ve sellem (s.a.s.)´ dememiz de ona olan saygımızın bir gereğidir.
"(Rasûlüm!) Biz seni, ancak müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik." (25/Furkan, 56)
"Peygamber, mü´minlere kendi canlarından daha üstündür. Eşleri, onların analarıdır..." (33/Ahzâb 6)
"Andolsun ki, Allah´ın Rasûlünde, sizin için, Allah´a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah´ı çok zikredenler için en güzel ve mükemmel bir örnek vardır." (33/Ahzâb, 21)
Âyette, Hz. Peygamber´in, Allah´ın rızâsını kazandıracak davranışlarda bulunmak isteyenler için mükemmel ve canlı bir örnek, en büyük fazilet numûnesi olduğu anlatılmaktadır. Böylece, Rasûlullah´ın, hislerine mağlûp insanları memnun etmek ve onlara pratik değerden mahrum birtakım teorik kurallar öğretmekle görevli olmayıp, O´nun hedefinin, insanlığa amelî kaideler öğretmek ve bu kuralları kendi yaşayışıyla Canlı Kur´an olarak izah ve târif etmek olduğu anlaşılmış olmaktadır. Bunun için, O´nun hayatı ve sîreti incelenirken bu nokta, asla gözden uzak tutulmamalıdır.
"Allah ve Rasûlü bir işe hüküm verdiği zaman, iman etmiş bir kadın ve erkeğe, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Her kim Allah ve Rasûlüne karşı gelirse, apaçık bir sapıklığa düşmüş olur." (33/Ahzâb, 36)
"Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat O, Allah´ın Rasûlü ve nebîlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkıyla bilir." (33/Ahzâb, 40)
"Ey Peygamber! Biz seni hakikaten bir şâhid, bir müjdeci ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Allah´ın izniyle, Allah´a çağıran bir dâvetçi ve nur saçan bir lâmba olarak (gönderdik)." (33/Ahzâb, 45-46)
"Allah ve melekleri, Peygamber´e çok salât ederler. (Onun şerefini gözetmeye, şânını yüceltmeye özen gösterirler.) Ey mü´minler! Siz de ona salât edin ve tam bir teslimiyetle selâm verin." (33/Ahzâb, 56)
Allah´ın salâtı, rahmet etmek ve kulunun şânını yüceltmektir. Meleklerin salâtı, Peygamber´in şânını yüceltmek, mü´minlere bağış dilemek anlamındadır. Mü´minlerin salâtı ise, duâ anlamına gelmektedir. Allah bütün bütün mü´minlere, peygamberlerine salât ve selâm getirmelerini emretmekte ve ona saygı göstermelerini istemektedir. "Allahumme salli alâ Muhammed" demek salât, "esselâmu aleyke eyyühe´n-Nebiyyu" demek selâmdır. Peygamberimiz´den rivâyet edilen çok sayıda salevât-ı şerîfe vardır. Bunları okumak, mümkün olduğu kadar çok salât ve selâm getirmek, Peygmaber´in sevgisini celp eder, Allah´ın izniyle şefâatine sebep olabilir.
"Allah ve Rasûlünü incitenlere Allah, dünyada ve âhirette lânet etmiş ve onlar için horlayıcı bir azap hazırlamıştır." (33/Ahzâb, 57)
"(Kâfirlerin) Yüzleri ateşte evrilip çevrildiği gün, ´eyvah bize! Keşke Allah´a itaat etseydik, Peygamber´e itaat etseydik!´ derler. ´Ey Rabbimiz! Biz reislerimize ve büyüklerimize uyduk da onlar bizi yoldan saptırdılar´ derler. ´Rabbimiz, onlara iki kat azap ver ve onları büyük bir lânetle rahmetinden kov, lânetle´ (derler)." (33/Ahzâb, 66-68)
"(Ey Muhammed,) De ki: ´Buna karşılık ben sizden bir ücret istemiyorum. Ve ben kendiliğmden bir şey teklif edenlerden de değilim." (38/Sâd, 86)
"İman edip sâlih amel işleyenlerin, Rableri tarafından hak olarak Muhammed´e indirilen gerçeğe iman edenlerin günahlarını Allah örtmüş ve hallerini düzeltmiştir." (47/Muhammed, 2)
"Şüphesiz Biz seni, şâhid, müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik ki, Allah´a ve Rasûlü´ne iman etmeniz, O´nu savunup desteklemeniz, O´nu en içten bir saygı ile yüceltmeniz ve sabah-akşam O´nu tesbih etmeniz için." (48/Fetih, 8-9)
"Muhammed rasûlullah´tır/Allah´ın elçisidir. Beraberinde bulunanlar da kâfirlere karşı çetin, kendi aralarında merhametlidirler. Onları rükûa varırken, secde ederken görürsün. Allah´tan lütuf ve rızâ isterler. Yüzlerinde secdelerin izinden nişanları vardır..." (48/Fetih, 29)
"Ey iman edenler! Allah´ın ve Rasûlü´nün huzurunda öne geçmeyin. Allah´tan korkun. Şüphesiz Allah (her şeyi) işitendir, bilendir. Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamber´in sesinden fazla yükseltmeyin. Birbirinize bağırdığınız gibi, Peygamber´e yüksek sesle bağırmayın. Öyle yaparsanız, siz farkına varmadan amelleriniz boşa gider. Rasûlullah´ın huzurunda seslerini kısanlar, şüphesiz Allah´ın kalplerini takvâ ile imtihan ettiği kimselerdir. Onlara mağfiret ve büyük bir mükâfat vardır." (49/Hucurât, 1-3)
Yukarıdaki âyetlerde Allah ve Rasûlü´nün huzurunda sözde veya işte öne geçerek konuşmak ya da hüküm beyan etmek yasaklanmıştır. Rasûlullah´ın huzurunda yüksek sesle konuşmak da haram kılınmıştır. Bundan maksat, onun huzurunda münâsebetsizce bağırıp çağırma ve sesini yükseltmedir. Sahâbeden Sâbit bin Kays´ın durumu, âyetin tefsirine açıklık getirmektedir. Zira bu zât âyet inince, yükses seli olduğundan, Hz. Peygamber´in huzurunda konuşursa amelinin boşa gideceği endişesi beslemiş, huzur-ı risâlete gitmemeye başlamıştı. Hz. Peygamber, onu çağırtarak teselli etmiş, ona hayır haberi ve cennet müjdesi vermiştir.
"Battığı zaman yıldıza andolsun ki, arkadaşınız (Hz. Muhammed) sapmadı ve bâtıla inanmadı; O, hevâsına (kötü arzularına) göre konuşmaz. O(nun konuşması, kendisine) vahyedilenden başkası değildir." (53/Necm, 1-4)
"Allah´a ve Rasûlü´ne karşı gelenler, kendilerinden öncekilerin alçaltıldığı gibi alçaltılacaklardır. Biz apaçık âyetler indirdik. Kâfirler için küçük düşürücü bir azap vardır." (58/Mücâdele, 5)
"Allah´a ve Rasûlü´ne düşman olanlar, işte onlar en alçaklar, en bayağılar arasındadırlar." (58/Mücâdele, 20)
"...Peygamber size ne verdiyse onu alın, size ne yasakladıysa ondan da sakının. Allah´tan korkun. Çünkü Allah´ın azâbı çetindir." (59/Haşr, 7)
"Hatırla ki Meryem oğlu İsa, ´Ey İsrâil oğulları! Ben size Allah´ın rasûlüyüm, benden önce gelen Tevrat´ı tasdik edici ve benden sonra gelecek Ahmed adında bir peygamberi de müjdeleyici olarak geldim´ demişti. Fakat o, kendilerine açık deliller getirince, ´bu, apaçık bir büyüdür´ doediler." (61/Saff, 6)
(Ey Rasûlüm!) Hiç şüphesiz senin için bitip tükenmeyen bir ecir/mükâfât vardır. Ve sen, kesinlikle yüce bir ahlâk üzeresin (mükemmel bir ahlâka sahipsin). (68/Kâlem, 4)
"...Kim Allah ve Rasûlü´ne karşı gelirse, bilsin ki ona, (kendi gibilerle birlikte) içinde ebedî kalacakları cehennem ateşi vardır." (72/Cin, 23)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4210&BID=45#sthash.HxnLwKKS.dpuf
Ahlâkî Örnek Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Allah a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah ı çokça zikredenler için en güzel örnek olan Hz. Muhammed (s.a.s.), rahmeti her şeyi kuşatmış olan Allah ın tasdikiyle yüce bir ahlâk üzere yaşamıştır.
Ahlâkın özünü kişilik; kişiliğin özünü ise kendiliğinden, devamlı ve kuşatıcı olan kısmı teşkil eder. İzlenmesi gerekli yol olarak sünnet de içerdiği devamlılık ve kuşatıcılık ile Hz. Peygamber in eşsiz ahlâkını şüphe ve yanlış anlamaya meydan vermeyecek şekilde insanlığın düşünme, ibret alma ve doğruyu bulma yeteneğinin istifadesine sunar. Muhtemel her yönü ve her türlü tezahürü ile hayatı bütünüyle kucaklayan istikamet, doğruluk ve adâlet; özü sözle, sözü de davranışla ayrılmaz bir vücut halinde birbirine nakşeden içtenlik ve samimiyet; düşünülen, söylenen ve yapılan her şeye güzellik ve insanilik damgasını vuran incelik, nezaket ve haya; her türlü iyiliğin özünü simgeleyen şefkat, merhamet ve muhabbet; her durum ve şartta insancalığı, insana yakışırlığı temsil eden hilm, cömertlik, sabır ve cesaret; kökü sağlam, dalları ise gökte olup her daim Rabbin izniyle yemişini veren iman ağacının özünü teşkil eden takva, itidal ve hakkaniyet; her türlü güzellik ve olgunluğun en güzel elbiseleri olan tevazu, sadelik ve vefa... O nun yüce ahlâkının ana çizgilerini oluşturur.
Yeme-içme, giyim-kuşam, istirahat ve eğlenme gibi tabi ihtiyaçlarını karşılamasında; ailesi , akrabaları, dostları ve düşmanları ile ilişkilerinde; duâ, ibâdet ve niyazında; tebliğ ve sohbetlerinde; geçimini teminine yönelik faaliyetlerinde; tebessüm ve vakarında; afiyet ve hastalığında; zenginlik ve fakirliğinde; savaşta düşmanla olan mücadelesi ile evinde çocuklarıyla olan muhabbetinde; vefat etmiş oğlu İbrahim in bedenine damlayan gözyaşlarıyla şehid olmuş amcası Hz. Hamza nın delik deşik edilip hunharca parçalanmış bedenine bakan gözlerinde... kısacası hayatının her an ve her aşamasında bütün bu yüce değerler olgunlaşma çabası altında kendilerini gösterir ve O nun şahsiyetinin ayrılmaz parçaları haline gelirler.
Hayat, devamlı değişen ilişkiler bütünü olup bütün değişimleri ile bir süreci ifade eder. Ahlâkise istikrarı, gelişimi ve olgunlaşması ile bu sürece kimliğini kazandıran, şahsiyetini verendir. Bu açıdan Peygamber Efendimizin detaylarıyla bilinen hayatına bakıldığında, bu hayata örnek şahsiyetini verenin, yüce değerlerin, dosdoğru yolun, insanca, insanın yaratılış amacına uygun yaşamanın ilahi kelimelerle ifadesi olan Kur an-ı Kerim in olduğu rahatlıkla görülür. Kendisine O nu en iyi tanıyan kimselerden biri olarak O nun ahlâkı nasıl idi diye sorulduğunda, sevgili eşi Hz. Âişe nin O nun ahlâkı Kur an idi. şeklinde cevap vermiş olması bu açıdan çok önemlidir. Öncelikle yaratan ve emredip en güzeline hidâyeteden yüce Allah ın Yâsîn, hikmet dolu Kur an hakkı için, sen şüphesiz gönderilenlerden (Rasûllerden)sin, dosdoğru yol üzerindesin. (36/Yâsîn, 1-4); Nûn. Kaleme ve yazdıklarına andolsun ki sen Rabbinin nimeti ile bir mecnun değilsin ve hiç şüphesiz senin için bitip tükenmeyen bir ecir vardır. Ve hiç şüphesiz sen yüce bir ahlâküzeresin. (68/Kalem, 1-4) ve benzeri âyetler ile Peygamber Efendimizin bir yandan üstün ahlâkına bir yandan da bu üstün ahlâkın İlâhî öğreti ile bağlantısına şahadeti; sonra da bu ilahi şahadete selim akıl ve kalpleri ile doğru bilgi, tecrübe ve haberlere istinaden katılıp, bu hakikati tasdik eden nice insanların buna tanıklığı göstermektedir ki O, özü, sözü ve hareketi ile hayatının başından sonuna kadar her anına damgasını vuran ahlâkı ile ilahi öğreti Kur ân-ı Kerim rehberliğinde insanî olgunluk ve kemale ulaşarak âlemlere rahmet olmuş; olgunluk ve kemali gaye edinenlere de en güzel örnek olarak Allah ın kulu ve elçisi olmanın gereğini yerine getirmiş; yaratan Rabbin adıyla okumanın anlamını, şeklini ve beşeri düzlemdeki fonksiyonunu bütün insanlığa göstermiştir. Dolayısıyla O nun eşsiz ahlâkını tetkik, insanı, Kur an rehberliğinde yaşanmış bir olgunluğun, kemalin kıyısına götürmekte; insana, hayatı hayat olarak bütün karmaşıklığı içinde bütünlüğü ile anlama, tatma ve yaşama imkanı vermektedir. Zaten O nu âlemlere rahmet ve insanlığa güzel örnek yapan da işte bu kuşatıcılık ile bütünlüğüdür; insanca yaşamanın eşsiz rehberi Kur ân-ı Kerim i özü, sözü ve davranışı; ailesi, topluluğu ve devleti ile hayata yansıtmış olmasıdır.
İnsan yaşamının üzerinde gerçekleştiği yeryüzü nice başarılara şahitlik etmiş; insan elinde çiçeklenen nice güzelliklerin tanığı olmuştur. Ancak bütün bu güzellik ve başarıların tek bir insanın şahsiyetinde Hakk a ve hakikate şahitlik ettiği pek görülmemiştir. İşte Peygamber Efendimizi ve O nun eşsiz ahlâkını mümtaz kılan, hayatın muhtelif yönlerinde ortaya konulan çeşitli başarıların sahibi olan diğer insanlardan ayırıp da O nu tüm olgunluk ve kemalin numunesi haline getiren husus bu kuşatıcılığı ile bütünlüğüdür. Bu durumda insana ait yaşamın her anı ve her safhası için O nun asil hayatı ve güzel ahlâkında olması gereken, olgunluk ve kemale işaret eden bir örneklik vardır.
Muhammedî Risâlet adlı eserinde Allâme Seyyid Süleyman en-Nedvî bu hususu şu güzel cümleleri ile ifade eder: ...eğer zengin ve varlıklı bir insan isen, Rasûlullah ın Hicaz la Şam arasında eşya taşıdığı ve Bahreyn in hazinelerine sahip olduğu zamanı hatırla! Ve sen de O nun gibi hareket et. Eğer fakir ve yoksul isen Rasûl-i Ekrem in EbûTalib mahallesinde mahsur kaldığı, vatanını ve bütün mülkünü terk ederek Mekke den Medine ye hicret ettiği zamanı düşün. Eğer hükümdar isen O nun Arapların idaresini ele geçirdiği, her tarafa hakim olduğu, ileri gelenlerin, şan ve şeref sahiplerinin O na itaat ettiği zamanı hatırla. Eğer zayıf ve kimsesiz isen Rasûlullah ın Mekke de yaşadıklarını hatırla! O nda senin için güzel bir örnek vardır... Eğer fatih ve muzaffer bir hükümdar isen Bedir de, Huneyn ve Mekke de düşmana galip geldiği günlere bakarak Peygamber Efendimizin hayatından ibret al. Eğer mağlup olmuşsan Uhud harbinde Rasûlullah ın şehid ve ağır yaralı ashâbı arasındaki halini düşün. Eğer öğretmen isen mescidin sofasında ashâbına nasıl öğretmenlik yaptığını hatırla! Eğer öğrenci isen Cebrail in huzurunda nasıl diz çöküp hidâyetistediğini düşün. Eğer nasihat eden bir vaiz, emin bir mürşit isen Mescid-i Nebevi de bir kütük üzerinde vaaz eden Rasûlullah a kulak ver. Eğer hiçbir yardımcın olmadığı halde hakkı ayakta tutmak, iyiliği haykırmak istiyorsan Mekke deki zayıf haline rağmen Peygamber Efendimizin hakkı açıkça ilan ettiği zamanı hatırla. Eğer düşmanını yenersen, Rasûlullah ın Mekke yi fethettiği günü hatırla. Hakem ya da hakim isen, İslam güneşi doğmadan önce, Kureyş reisleri birbirine girmek üzereyken Rasûlullah ın Hacer-i Esved i yerine koymak için verdiği hükme bir göz at. Sonra gözünü çevir ve bir daha bak: Rasûlullah ın Medine mescidinin avlusunda insanlar arasında adâletle hüküm verdiği zamanı düşün...Hülasa her ne olursan ol, ne işle uğraşırsan uğraş yaşadığın müddetçe, günün her saatinde Rasûlullah ın hayatında senin için güzel bir hidâyet, hayat karanlıklarını aydınlatan güzel bir misal vardır. Böylece işlerin düzelir, sıkıntıların sona erer... O nun hayatı bütün insanlık için hayatın her safhasında örnekti. O nun hayatı aydınlanmak isteyenler için bir nur, hidâyete ermek isteyenler için bir kandil, doğru yolu bulmak isteyenler için de bir rehberdi.
Peygamber Efendimizi herhangi bir şekilde görebilmek, O nunla herhangi bir şekilde hayatın bir anını paylaşabilmek ya da onunla ilgili güvenilir bir eseri okuyabilmek, bir şekilde ona ulaşabilmek, görüp duyabilme ve görüp duyduklarını gereğince değerlendirebilme imkanına sahip bir insan için onun şahsiyet ve ahlâkının güzelliği ve eşsizliğini idrak noktasında yeterlidir. Onu gereğince takdir edebilmek ve onun bu güzellik ve eşsizliğinden yeterince istifade edebilmek ise insanın taşıdığı sorumluluk endişesiyle bağlantılı olarak onu, Allah elçisi ve dolayısıyla hakikatin (kitap ve hikmetin) öğreticisi, açıklayıcısı; olgunluk ve kemalin eğitimcisi olarak görebilmek ve değerlendirebilmekle; hiçbir istisnaya yer vermeksizin hayatın bütününü onun evrensel örnekliğine açabilmekle mümkündür. Bu durumda meramı ifâde için şu âyet yeterli olacaktır: Andolsun ki Allah ın Rasûlünde sizler için, Allah ı ve ahiret gününü umanlar ve Allah ı çok zikredenler için elbette pek güzel bir örnek vardır. (33/Ahzâb, 21)
Yakınları, dostları ve kendisini görenler tanıklık ederler ki Rasûl-i Ekrem in mübârek cismi baştan aşağı kusursuz, bütün azası birbirine uygun, alnı, göğsü ve iki omuzlarının arası ve avuçları geniş; boynu uzun ve düzgün; omuzları, pazuları, baldırları iri ve kalın; bilekleri uzun, parmakları uzunca, elleri ve parmakları kalınca idi. Karnı, göğsü ile beraber olup şişman değildi. Ayaklarının altı çukurdu, düz değildi. Uzuna yakın orta boylu, iri kemikli, güçlü kuvvetli idi. Cildi ipekten yumuşak, başları orta büyüklükte, kaşları hilal, çekme burunlu, az değirmi (yuvarlak) çehreli idi. Kirpikleri uzun, gözleri kara ve güzeldi. İki kaşının arası açık, fakat kaşları birbirine yakındı. Çatık kaşlı değildi. İki kaşının arasında bir damar vardı ki hiddetlendiğinde kabarıp görünürdü. Yüzü adeta pembe beyazdı. Yani ne kireç gibi beyaz ne de kara yağız, esmer idi. İkisi ortası gül gibi kırmızıya dönük, beyaz ve berrak olup yüzünde nur gibi bir parıltı vardı. Dişleri inci gibi beyaz ve parlak olup hafifçe seyrekti. Konuştuğu ve tebessüm ettiği vakit beliriverirdi. Saçları ne pek kıvırcık ne de pek düzdü. Uzadığı zaman kulaklarının memelerini geçerdi. Sakalı sıktı fakat uzun değildi. Bir tutamdan fazlasını keserdi. Vefatlarında saçı sakalı henüz ağarmaya başlamıştı. Başında pek az, sakalında yirmi kadar beyaz kıl vardı. Vücudu tertemizdi. Koku sürsün, sürünmesin teni ve teri en güzel kokulardan daha güzel kokardı... Haline hüzün ve tefekkür, bakışlarına da netlik ve derinlik hakimdi. Çoğu zaman sükut eder ancak gerektiğinde konuşurdu. Konuştuğunda ağır ağır, tane tane konuşur; önemli yerleri tekrar ederdi. Sevgi ve sevincini tebessümle ifade eder; yüz rengi ve hatları, haline delalet ederdi. Yürüdüklerinde ayaklarını kuvvetle kaldırır, vakar ve sükunetle çabuk ve uzun adımlarla, sanki yüksekten iner gibi yürürlerdi. Bir şeye yönelmek istediklerinde sadece başlarıyla değil bütün vücutlarıyla döner, sebepsiz hiçbir tarafa bakmazlardı. Temiz, düzenli ve sağlıklı idiler. Ağırbaşlı, vakur, canayakın, sıcak, samimi ve ilgili idiler...
Peygamberimizin dış görünüşü ve tabii özellikleri, iç ahlâkı ve iç dünyasını aksettirmektedir. Bu meyanda yapılan tarifler, nihâyetinde samimiyeti, içtenliği, sevecenliği, güvenilirliği, dürüstlüğü, bilinçliliği, dinginliği....ile noktalanmaktadır. Yüzünün parlaklığı, yürüyüşünün eminliği, yönelişinin tamlığı bu açıdan değerlendirilirse bu açıkça görülecektir. Nitekim Kur an-ı Kerim de bir çok yerde (2/Bakara, 173, 7/A râf, 46-48, 47/Muhammed, 30, 48/Fetih, 29 ve 55/Rahmân, 41) Yüce Allah sîmâ yı iç i tanıtan, ahlâkı gösteren bir alâmet olarak değerlendirmiştir. İbn-i Abbas ın: İyiliklerin yüzlerde bir parlaklığı, kalpte bir nuru, bedende bir kuvveti, rızıkta bir genişliği ve gönüllerde bir sevgisi vardır. Kötülüklerin de yüzlerde bir sevimsizliği vardır. sözü ile, Hz. Osman ın Kişinin işlediği her bir amelin elbisesi kendisine giydirilir. Hayır ise hayır; şer ise şer... sözleri de bunu göstermektedir. Bu durumda, Medine dışında konaklamış bir kervandan, pazarlık etmeksizin söylenen fiyat ile kırmızı bir deveyi alıp, yularından çekerek şehre doğru yürüdüğünde Hz. Peygamber in arkasından olayı değerlendirerek tanımadıkları bir kimseye bu şekilde karşılığını peşin olarak almaksızın deveyi vermiş olmalarından hayıflanan kervan ehline rahat olun! bundan daha temiz ve daha nurlu başka bir insan görmedik şeklinde görüş bildiren o kadının, ya da vefatı sonrasında, hücre-i saadetine girip de peygamberimizin yüzünü açıp alnını öptüğünde Ah! Hayatında olduğun gibi ölümünde de güzelsin. diyerek duygularını ifadeye çalışan Hz. Ebûbekir in bu samimi sözlerini ve de neden onu ansızın görenlerin heybetinden heyecana kapıldıklarını, görüp tanıyanların ise onu o derece sevdiklerini daha iyi anlayabiliyoruz.
Rasûl-i Ekrem in şahsiyetinde, yaratan Rabbin adıyla okuma... ve emredildiği şekilde istikamet üzere olma çaba ve gayretinin yeri ve etkisi âşikârdır. Kendisine gelen ilk vahyin Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı alaktan yarattı. Oku! Kâlem ile öğreten, insana bilmediğini öğreten Rabbin ne büyük kerem sahibidir. âyetlerinden oluşmuş olması; yaşlılık emareleri üzerinde belirdiğinde, halini soran ashâbına Beni, Hûd sûresi ihtiyarlattı. şeklinde cevap vermiş olması buna işaret etmekte olup, mezkûr sûrede Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: O halde sen, beraberindeki tevbe edenlerle birlikte emrolunduğun gibi dosdoğru ol! Ve aşırı gitmeyin. Çünkü O, her ne yaparsanız onu hakkıyla görendir. (11/Hûd, 112)
İnsan, bir münasebetler sentezidir. Her insan bir ilişkiler bütünü içerisinde yaratılır ve şahsiyetini, kişiliğini, ahlâkını bu bütün içerisindeki tavrı ve rolü ile ortaya koyar. Yüce Allah ın birleştirilmesi emredilen olarak ifade ettiği bu ilişkiler bütününü muhafaza edebilmenin yolu olan yaratana kulluk, yaratılana da şefkat, merhamet ve adâletin, emrolunduğu üzere dosdoğru şekilde yerine getirilmesinin zorluğu ve zor olduğu kadar da insani olgunluğa ulaşabilmedeki önem ve rolü tartışmasızdır. İşte bizler Rasûl-i Ekrem in eşsiz ahlâkında, özünde, sözünde ve davranışlarında ve hatta ağaran saç ve sakallarında hep bu emrolunduğu gibi dosdoğru olma endişesi ve gayretini görmekteyiz. O, Allah Teâlâ ile olan ilişkisinde, iç dünyasında, evinde, ailesi ve akrabası ile olan münâsebetinde; dostlarına, tanıdık tanımadık bütün insanlara karşı olan tavırlarında; istirahatinde, ticaretinde, savaşta ve savaş sonrası ganimet taksiminde; mescitte imamlıkta, en önde liderlikte, hayatı ve vefatında hep bu endişeyi taşımış, olanca gayretini buna sarfetmişti. O, durumunu şöyle ifâde ediyordu: Rabbim beni ne güzel terbiye etti. , Ben ancak ahlâki faziletleri tamamlamak üzere gönderildim. O halde, Rasûlullah ın ahlâkını tanımak, onu, içerisinde bulunduğu ilişkiler bütünü ile tanımakla mümkün olacaktır. Bu yapıldığında ise onun ahlâki yüceliğinin temelinde bu ilişkiler bütününü hayranlık verecek şekilde, biç birini ihmal etmeksizin muhafaza etmiş olmasının; birleştirilmesi emrolunan her şeyi hayatı ile birleştirmiş olmasının bulunduğu görülecektir.
Ahlâki faziletlerin başında adâlet ve ihsân gelir ki her iki kavram da nihâyetinde herşeyi yerli yerine koyma yı ve yapılması gerekeni layıkı ile yapma yı ifade eder. Nitekim Yüce Allah: Muhakkak ki Allah adâleti, ihsanı ve akrabaya vermeyi emreder; çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye sizlere öğüt verir. (16/Nahl, 90) buyurur. Rasûl-i Ekrem, hayatı boyunca her şeye gereken değeri gerektiği kadarı ile vermiş; ihmalkarlık, duyarsızlık ve aşırılık onun hayatında kendine bir yer bulamamıştır. Bir insanın ihmal ve dengesizliğe meydan vermeksizin, hiçbir aşırılığa düşmeksizin, hayatın her bir yönünde davranmış olması ve bu denge ve istikrarı hayatın hem yatay hem de dikey boyutunda muhafaza etmiş olması elbette olgunluk ve kemalin zirvesidir. Beşer olması peygamberliğine bir nakısa getirmemiştir. Peygamberliği ona ailesini, dostlarını unutturmamıştı. Allah a olan bağlılığı ve deruni duyguları onu dünyadan el etek çekmeye yöneltmemişti. Liderliği, komutanlığı, hakimliği onu hastaları ziyaretten, fakirlerle sohbetten men etmemişti. Mekke deki hayatı ile Medine deki hayatı arasında yaşananlar ve sahip olunan imkanlar çok farklı da olsalar duruş bakımından hiçbir farklılık olmamıştır.
Adâlet ve ihsan onun hayatının her demini kuşatmıştı. Gençliğinde toplumda el-Emin olarak tanınır ve bilinirdi. Ticaret hayatındaki dürüstlüğü takdir edilir, insanlar arası anlaşmazlıklardaki hakemliği makbul görülürdü. Doğruluk iyiliğe, iyilik de cennete götürür. Yalan kötülüğe, kötülük de cehenneme götürür der, doğruluğu imanın gereği; yalanı, emanete ihaneti ve verilen sözlerde durmamayı nifak alameti sayardı. Doğruluk hassasiyeti o derecede idi ki şaka bile olsa ondan tâviz vermezdi. şaka yapar mısınız diye sorulduğunda evet, ama doğru sözden başkasını söylemem demişti. Onun bu özelliğini düşmanları bile bilir, onu öldürmek için ellerinden geleni yaptıkları halde kıymetli eşyalarını ona emanet etmekten çekinmezlerdi. Mekke den Medine ye hicretinde yatağına yatırıp geride bıraktığı Hz. Ali ye her emaneti sahibine vermesini tembihlemişti.
En zor durumlar bile onu verdiği söze bağlılıktan vazgeçiremezdi. Hiçbir menfaat ona, bu konuda geri adım attıramazdı. Mekke den Medine ye gelirken müşriklere yakalanan ve kendilerine karşı savaşmamak şartıyla serbest bırakılıp Bedir savaşı öncesi Hz. Peygamber e kavuşan Huzeyfe el-Yeman ve bir arkadaşı, olayı Rasûl-i Ekrem e anlattığında sayılarının azlığı, adama olan ihtiyaçlarının şiddetine rağmen onlara savaşa katılamayacaklarını ifade ile siz geriye dönün, her hâl u kârda sözünüze riâyet edeceğiz. Bizim sadece Allah ın yardımına ihtiyacımız var demişti. Hudeybiye de müşrikler ile yapılan anlaşmanın şartlarından biri de Mekke den müslüman olarak Medine ye gidecek olan kimselerin, talep edilmesi durumunda Mekkelilere geri verilmesi idi. Daha antlaşma henüz imzalanmış iken EbûCendel, elleri zincirli bir halde, hapsedildiği zindandan kaçarak müslümanların bulunduğu yere gelmişti. O esnada orada bulunup, anlaşmayı yapmış olan müşrik Süheyl Bin Amr, antlaşmanın derhal tatbikini talep ile kaçağın kendisine teslimini istediğinde bu durum müslümanların ağırına gitmişti. Rasûl-i Ekrem ise inananların selamet ve kurtuluşuna olanca düşkünlüğüne rağmen Ey Ebû Cendel, sabret! Biz ahdimizden dönemeyiz. İnşâallah Allah sana yakında bir yol açacaktır! demişti. Ne ahde bağlılıktan tâviz vermiş ne de Ebû Cendel i ihmal etmişti. Sözde durmayı, ahde bağlılığı kul olmanın gereği olarak görmüş; işin sonucunu Allah a havâle etmiş, O na güvenip dayanmıştı.
Helâl rızık kazanmak için çalışmanın mecburi bir görev olduğunu; en hayırlı kazancın da el emeği ve meşrûticaret vasıtasıyla sağlanan kazanç olduğunu söyler; satarken ve satın alırken kolaylık gösterene Allah ın rahmetini müjdeler, doğru ve güvenilir tacirlerin peygamber ve şehidlerle beraber olacaklarını ilan ederdi. Bazen pazarları gezer, satıcıların mallarını kontrol eder ve bizi aldatan bizden değildir derdi. Kendisi de bilfiil ticaretle uğraşmış, kanaati, dürüstlüğü ve vefası ile tanınmıştı. Bazen borçlanır, borçlarını vaktinde ve en güzel şekilde öderdi. Hakka riâyete önem verir, her hak sahibine hakkının mutlaka verilmesinde ısrar ederdi. Hak sahibinin söze hakkı vardır diyerek hakkın üstünlüğünü ilan ederdi. Hiçbir olayın hakkı zayi etmesine müsâade etmezdi. Yahudi alacaklısı, alacağını talep üzere gelip de elbisesini çekerek, yakasından tutarak Siz Abdulmuttaliboğulları hep borcunuzu uzatırsınız gibi kaba sözler söylediğinde, Hz. Ömer sinirlenerek sert bir şekilde karşılık vermişti. Rasûl-i Ekrem ise olup biteni tebessümle karşılamış ve Hz. Ömer e Ey Ömer! Ben ve o, senden bunun dışında bir söz duymaya çok daha muhtaç idik. Bana borcumu güzelce ödemeyi, ona da alacağını güzelce istemeyi tavsiye etmeliydin, vâdenin dolmasına daha üç gün vardı diyerek fazlasıyla ödenmesini sağlamıştı. Bu olay, yahudinin müslüman olmasına vesile olmuştu.
Bir defasında kestiği hayvanın etini satan bir bedeviden, evde var zannettiği hurma karşılığında bir miktar et almış; eve geldiğinde ise hurma kalmadığını görmüştü. Derhal çarşıya gelerek bedeviyi bulmuş senden hurma karşılığında et almıştım fakat ne yazık ki hurmam kalmamış diyerek durumu izah etmişti. Aldatıldığını düşünen bedevi bağırıp çağırmış, Rasûl-i Ekrem ise onu susturmaya çalışanlara siz müdahale etmeyiniz zira bedevinin hakkı var diyerek tekrar meseleyi anlatmaya çalışmış ama bedevi söylenmeyi bırakmamıştı. Bunun üzerine Peygamberimiz bedeviyi, Ensar dan bir kadına havâleederek etinin karşılığı olan hurmaları almasını sağlamış, bedevî de Rasl-i Ekrem in sabır ve müsamahakarlığından duygulanarak Muhammed! Cenâb-ıHakk sana ecir ve mükafatını versin, sen bana hakkımı hem de fazlasıyla verdin demişti. Hakka riâyetve en güzeliyle karşılık vermek onun ahlâkının en önemli esaslarındandı. O, borçlarını daha iyi, daha mükemmel bir şekilde ödeyenler faziletli kimselerdir der , aldığı borçları fazlasıyla geri öderdi.
Adâlete riâyet, kişinin kendisi, anne babası ve yakınlarının aleyhine de olsa âdil olabilmeyi; muhataba duyulan kin ve nefret duygularının adâletsizlik ve aşırılık yönündeki baskılarına direnebilmeyi gerektirir. Üst tabakada hırsızlık yapmış bir kadın için aracılıkta bulunulduğunda İsrailoğulları işte bu yüzden helak olmuştur. Onlar, kanunları fakirlere uygular, zenginleri ise affederlerdi. Allah a yemin ederim ki eğer Muhammed in kızı Fatıma hırsızlık yapsaydı onun da elini keserdim diyerek her türlü iltiması reddeden, buna karşılık suçun tesbiti ve cezanın terettübü için kılı kırk yaran Rasûl-i Ekrem, bu tarafsız adâlet ve hakkaniyetin emsalsiz temsilcisidir. Onun bu eşsiz özelliğidir, yahudilerin bile anlaşmazlıklarını ona götürmesine sebep olan.
Rasûlullah, Hz. Ali ye şöyle nasihat etmişti: Sana iki kişi muhakeme için geldiğinde ikisini de dinlemeden sakın karar verme! Zira ancak her ikisini de dinlediğinde doğruyu bulabilirsin. Hz. Ali, bu nasihat sayesinde davalarda zorluk çekmediğini, kolaylıkla doğruya ulaşabildiğini söylerdi. Rasûl-i Ekrem, âdil liderlerin kıyâmet gününde Allah a en yakın kimseler olacaklarını, zalimlerin ise en uzak olacaklarını; fakir, yoksul ve muhtaç kimselere kapısını kapatan hakimlere Allah ın da kapısını kapatacağını söylerdi. Bir savaş sonrası ganimetleri taksim ederken bu taksim Allah rızası için yapılmıyor şeklindeki bir ifadeyle karşılaştığında ben âdil olmazsam kim âdil olur diyerek mukabelede bulunmuştu. Kalabalık içerisinde üzerine yüklenen birisini, elindeki ince değnekle uyarmak istediğinde kazara o kimsenin ağzı çizilmişti. Peygamberimiz bu durumda, o kimseden aynısını kendisine yapmasını istemişti. Adâlet hususundaki hassasiyeti, hakkaniyete riâyeti ile tamamlanıyordu.
Onun adâleti sert, kaba ve kırıcı değil, bilakis yapıcı, onarıcı ve ıslah edici idi. Adâlete bağlılık ile geçen güzel ömrünün sonunda ölüm döşeğinde iken halka hitaben birisine bir borcum varsa veya birini kırdıysam yahut birinin mal veya şerefine bir zarar verdiysem işte şahsım, işte şerefim, işte malım mülküm! Benden karşılığını bu dünyada alsın demiş, onun bu sözleri sükunet ile karşılanmış, ancak bir adam Rasûl-i Ekrem den birkaç dirhem alacağı olduğunu söylemiş ve parasını almıştı. Ne mutlu, adâlete riâyetle zulmün zerresine bile bulaşmadan ömür sürmüş olanlara!
Adâletten her ayrılış, zulme doğru atılan bir adımı ifade eder. Muhakkak ki şirk elbette pek büyük bir zulümdür (31/Lokman, 13) âyetinin de işaret ettiği üzere, adâlete en uzak nokta şirk; adâletin özü de her türlü erdem ve iyiliğin bayrağı tevhiddir. Dolayısıyla yaratana kulluk peygamberimizin ahlâkının özünü teşkil eder ki, hayatı bunun en güzel şahididir. Hayatın yatay ve dikey boyutundaki her türlü kemale ait istikrar ve sebatının temelinde de bu sağlam bağlılık yatar. şükreden bir kul olabilmek onun her türlü düşünce, söz ve eyleminin saiki idi. Gece boyu namaz kılmaktan ayakları morardığında Allah senin geçmiş ve gelecek günahlarını bağışladı. Niçin böyle yapıyorsunuz diye soran Hz. Âişe ye: Şükreden bir kul olmayayım mı diyerek cevap vermişti.
Allah ın dinine dâvetettiği Tâifliler kendisine horlama, aşağılama hatta taşlama ile mukabelede bulunmuş, o ise teselliyi Rabbine münâcaatta bularak, O na olan bağlılık ve sevgisini senden gelen her şeye ben râzıyım, yeter ki bana gazap etmiş olma.... şeklindeki duygu yüklü sözleriyle ifadeye çalışmıştı. Birçok vesile ile ashâbına içinizde Allah tan en çok korkanınız benim demişti. Bu hayatının her ânı için geçerliydi. Bir defasında bütün gece boyunca Kur ân-ı Kerim de Hz. İsa nın duâsı olarak geçen eğer onlara azap edersen elbette onlar senin kullarındır. Şâyet onları bağışlarsan elbette sen yegâne izzet ve hikmet sahibi olansın (5-118) âyetini tekrar edip durmuştu.
Allah ı zikir ve O nu tesbih her ânını kuşatmıştı. Devamlı Kur an okur, hatta başkalarının da okumasını ister, onu başkalarından dinlemeyi çok sevdiğini söylerdi. Özü, sözü ve davranışı ile Kur an ı hayata yansıtmak, her anının en büyük hedefiydi. Gözümün aydınlığı namazdır der, her vesilede namaz kılmayı arzulardı. Haydi Bilal! Kalk, kamet getir de bizi rahatlat, bizi huzura kavuştur derdi. Bu, O nun için bütün dünya güzelliklerinin üstünde idi. Hz. Enes, Rasûlullah ı gecenin hiç ihtimal vermediğiniz bir anında namaz kılarken, yine hiç ummadığınız bir anında da uyurken görebilirsiniz demektedir. Bazen o kadar oruç tutardı ki hiç orucu bırakmayacağı zannedilir; bazen de oruca o kadar ara verirdi ki artık daha oruç tutmayacak denilirdi.
Allah a olan bağlılığı, ibâdete olan düşkünlüğü had safhada olmakla birlikte bu, onu dünyadan ve insanlardan uzaklaştırmaya sevk etmemiş, bilakis itidali sâyesinde ihsan üzere bütün sorumluluklarını yerine getirmesinde en önemli etken olmuştur. En hayırlı amel, az da olsa devamlı olandır der, dinde aşırılık ile insanın bir yere varamayacağı ihtarı ile arkadaşlarına itidal üzere yaşamayı tavsiye ederdi. Sadece ibâdette değil yeme-içme, giyim-kuşam, dostluk-düşmanlık gibi hayatın her yönünde aşırılıklardan korunmada ısrar ederdi. Acıkmadan yememek, yediğinde ise iyice doymadan sofradan kalkmak, O nun adeti idi. Bir seferinde her gün oruç tutmak, her geceyi namaz ile ihya etmek ve evlenmemek üzere anlaşan arkadaşlarını İçinizde Allah tan en çok korkanınız ve O na karşı sorumluluklarını en fazla bileniniz olduğum halde bazı günler oruç tutarım, bazı günler ise tutmam. Aynı şekilde geceleri bazen uyur bazen de namaz kılarım, kadınlarla da evlenirim diyerek itidâle yönlendirmiş; nefsin, vücudun, gözlerin... hanımın, çocukların, akrabaların ve dostların... insanın üzerinde hakları olduğunu beyan ile itidalin esasını ortaya koymuştur. Zaten bu, adâlet ve ihsanın da gereğidir. O nun hayatı ve ahlâkı da olanca ağır sorumluluk ve muhtelif işlerine rağmen bu itidalin kusursuzluğu ile parıldar; yolunu arayana rehber, karanlıklardan çıkmaya çalışana da ışık olur.
Rasûl-i Ekrem nasıl yaşardı, diye sorulduğunda buna en kısa ve en basit olarak kul gibi yaşardı şeklinde cevap verebiliriz. Kulluk bilinci ve tevazuu hayatının her anında hakimdi. Şüphesiz ki ben bir kulum. Kulun yediği gibi yer, oturduğu gibi otururum der, hayata da bu gözle bakardı. Sadelik ve tevazu, şahsiyet ve yaşamının ayrılmaz vasıflarıydı. Allahım! Ahiret hayatından başka bir hayat yoktur diyerek dünyadaki yaşamını bir yolculuğa benzetir ve bu tanımlamaya aykırı her türlü tavır ve davranıştan kaçınırdı. Külfet, zorlama, gösteriş, riya, ucub ve kibir dünyada en çok O na uzaktılar. Şekilcilik ve resmiyet O nun ahlâkında kendilerine hiçbir yer bulamazlardı. Sade giyinir, önüne gelen nimeti küçük görmezdi. Çoğu zaman kuru ekmek, hurma ve sütle yetinir, şikâyetçi olmazdı. Kuru ekmek ve sudan oluşan mütevazi davetleri kırmazdı. Bir yemekten hoşlanmadığında herhangi bir yorum yapmaz yiyemeyeceğini belirtirdi. Hasır üzerinde yatardı. Çoğu zaman kalktığında sağ tarafında hasır iz yapmış olurdu. Üç gün art arda buğday ekmeği ile karnını doyurmamış, Medine dönemi boyunca bir günde iki öğün yemek yememiştir. Hz. Âişe Ay gelir geçerdi de biz Muhammed ailesi yemek pişirmek üzere ateş yakmaz, sadece hurma ve su ile karnımızı doyururduk demiştir. EbûÜmame de Rasûlullah ın şöyle dediğini bize naklediyor: Rabbim, Mekke vadisini benim için altına çevirmeyi teklif etti. Fakat ben hayır ey Rabbim! Gün aşırı yiyeyim ve aç kalayım. Aç olduğum zaman sana yakarıp seni hatırlayayım. Doyduğum zaman da sana duâedip şükredeyim dedim.
Bir gün Hz. Ömer, peygamberin evine geldiğinde Rasûlullah ın hasır üzerinde örtüsüz yattığını ve hasırın izlerinin sağ yanında çıkmış olduğunu, odada bulunan bütün eşyanın hurma lifleriyle doldurulmuş bir yastık, bir hayvan derisi ve bir su kırbasından ibaret olduğunu, yiyecek olarak da sadece birazcık arpanın bulunduğunu görmüştü. Manzara karşısında duygulanarak ağlamış ve peygamberin neden ağlıyorsun diye sorması üzerine Bizans ın kayseri, Fars ın kisrası debdebe içinde yaşarken sen seçilmiş insan, Allah ın Rasûlü böyle mi yaşayacaksın demişti. Rasûlullah ise Ey Ömer! Sen bunun için mi ağlıyorsun Bilmez misin ki onlar bütün nasipleri dünya hayatında verilmiş insanlardır diyerek hayata bakışını dillendirmiştir.
Cuma günleri ve dışardan heyetler geldiğinde giymesi için ipekten bir elbise alması teklif edildiğinde de Bunu ahiretten alacak bir payı olmayan giysin demişlerdi. Sâlim bir kafaya, sıhhatli bir bedene ve günlük yiyeceğine sahip olan kimsenin bütün dünya nimetine sahip olduğunu söylerdi. İnsanın dünyadan nasibini de giyilip eskitilen, yenilerek tüketilen ve hayır olarak sarfedilip kazanılan olarak özetler; 28/Kasas suresinin 77. âyetinin ifâdesiyle Allah ın verdiklerinde ahiret yurdunu gözetirdi. Vefatında, üzerinde iki yerinden yamalı bir elbise vardı. Zırhı, ailesinin geçimi için bir miktar arpa borç aldığı bir yahudinin elinde rehin olarak bulunuyordu. Ve evinde yiyecek olarak sadece bir avuç arpa vardı.
O nun bu hali inancının, dünya hayatına bakışının, fedakarlığının ve cömertliğinin doğal bir sonucuydu. Yoksa bir zorlamanın ve dünyevi nimetlere olan soğukluğun eseri değil. Zira olanca sadeliğine rağmen bazen güzel yemekler yediği, güzel elbiseler giydiği olurdu. Nimeti takdir eder, Allah ın bir lütfu ve ikramı olarak görürdü. O nun yaptığı, içinde bulunulan ortamda yapılabilecek olanın en iyisini yapmaktan ibaretti. Komşusu açken tok yatmamak gibi.
Rasûl-i Ekrem in tevâzûve sadeliği, kendini beğenmenin, gösteriş ve kibrin ve hatta her yerde bir şekilde kendine yer edinen bencilliğin bir elbisesi değil, aksine eşsiz bir samimiyet ve içtenliğin doğal bir muhafazası idi. Arkadaşları arasında bulunurken, O nu farkedilmez yapan da işte bu özelliğiydi. Bir meclise geldiğinde boş bulduğu yere oturur, Ben bir kral değilim diyerek kendisi için ayağa kalkılmasını istemez, elinin öpülmesine müsaade etmezdi. Bir defasında kendisini görüp de heyecanlanan bir kimseye Heyecanlanma!! Ben kuru et yiyen bir kadının oğluyum demişti. Kendisine yaratılmışların en hayırlısı diye hitap edildiğinde yaratılmışların en hayırlısı İbrâhim idi diyerek cevap vermiş, kendisi için Allah ın O na vermiş olduğu Allah ın kulu ve elçisi vasfından başka bir vasfın kullanılmamasını istemişti. Sık sık bu konuda arkadaşlarını uyarır, şeytanın kendilerini kandırmaması için dikkatli olmalarını tavsiye ederdi.
Oğlu İbrahim vefat ettiği gün, güneş de tutulmuştu. Bazı kimselerin işte bakın güneş de Rasûlullah ın matemine iştirak ediyor yollu düşünmeleri üzerine olaya hemen müdâhale etmiş ve güneş tutulması Allah ın âyetlerinden biridir. Kimsenin ölüm veya doğumu üzerine meydana gelmez diyerek insanların kendisine olan sevgi, hürmet ve bağlılıklarının yanlış mecralara kaymasını engellemiştir.
Hristiyanların Meryem oğlu İsa yı övmede aşırıya gittikleri gibi sizler de beni övmede aşırıya gitmeyin. Ben sadece bir kulum. Benim için sadece o, Allah ın kulu ve Rasûlü dür deyin sözleri, O nun bu konudaki hassasiyetinin güzel bir göstergesidir. Yine O nun tevâzûve sadeliği, pasifliğin, acizliğin kendisine yüklediği geçici bir vasıf değil, aksine Allah sevgisi ve kulluk bilincinin incelik ve ruhi derinliğinin hayata doğru doğal bir inkişafıydı. Başarıları arttıkça, insanların sevgi ve bağlılığı çoğaldıkça O nun büyük bir içtenlik ve tevâzûile Rabbine yönelişi, hayatının hiçbir safhasında bu sadelik ve tevazuundan tâviz vermeyişi bunu açıkça göstermektedir.
Bizler Rasûl-i Ekrem i, Hayber i fethettiğinde, dizgini hurma ağacının kabuğundan yapılmış bir merkep üzerinde Hayber e girerken düşündüğümüzde; ya da yaşanan onca zorluğun ve çekilen onca hasretin ardından büyük fetihle birlikte, başını devesinin eyerine değecek kadar eğmiş, yüzü şefkat parıltılarıyla parlar olduğu halde Mekke ye girerken gördüğümüzde eşsiz bir manzara ile karşı karşıya olduğumuzu idrak ederiz. O anda o, sadece Rabbini hamd ile tesbih ediyor ve O ndan mağfiret diliyordu. Allah ın yardımı ve fetih geldiğinde ve insanları bölük bölük Allah ın dinine giriyor gördüğünde, Rabbini hamd ile tesbih et ve O ndan mağfiret dile. Zira O tevbeleri çokça kabul edendir (110/Nasr, 1-3).
Yaşlı bir yük devesinin üzerinde, sırtında dört dirhem bile etmeyecek basit bir hırka, veda haccına giderken şöyle duâediyordu: Allahım! Bu haccı riyâ, gösteriş ve ünden uzak et.
İnsan kişiliğinin en açık ve net olarak gözlemlenebileceği yer, evidir. Rasûl-i Ekrem, Hz. Âişe nin ifadesiyle evde normal, sıradan bir insan ne yapıyorsa onu yapardı. Kendi işini kendi yapardı. Elbisesini diker, yamar, ayakkabılarını tamir ederdi. Keçilerinin sütünü sağar, devesinin boynuna yağ sürer, evi süpürürdü. Evde ailesi ile meşgul olur, ezan okunduğunda da namaza giderdi. Sorumluluklarının fazlalığı ve ağırlığı O nun hayatında herhangi bir açığa, ihmale meydan vermezdi. Düzenliydi, tertipliydi; yaşanması gerekli her şeyin O nun hayatında bir yeri vardı. Eşlerini sever, onlarla ilgilenir, dini yaşayıp uygulamada, kötülüklerden temizlenip, iyiliklerle olgunlaşmada onlara rehberlik eder, aile sorumluluğu ile hareket ederdi. Onlar için en iyisi ve en güzelini, ahlâki faziletlerin en üstününü arzular, sevgi, şefkat ve ilgisi ile elinden geleni yapardı. Her akşam eşlerini ziyaret eder, onlarla sohbet ederdi. Geceleri onları namaza kaldırır, daima onları iyilik yapmaya teşvik ederdi. Kişinin, eşinin ağzına koyduğu lokma sadakadır der, kendisini ailesinin dünya ahiret saadetinden mesul tutardı. Hz. Âişe, Hz. Peygamber in hiçbir eşine vurmadığını, kaba söz söylemediğini belirtir. Zaten Rasûl-i Ekrem, en hayırlınız ailesine karşı en merhametli olanınızdır derdi. Ailesine karşı en merhametli olan da oydu.
Çocuklarını çok sever, onlarla oynar, ilgilenirdi. Çocuk sevgisini merhametin bir eseri olarak görürdü. On çocuğu olduğu halde, onlardan hiçbirini öpmediğini söyleyen bedeviye Allah, senin kalbinden merhameti aldıysa ben ne yapabilirim demişti. Ahlâkve fazilet ile dolu hânelerinde mânevî havayı, kendilerini kuşatmış olan sevgi ve şefkat halesi içinde teneffüs ederek yetişen çocuklarının her derdiyle ilgilenir, bir baba olarak bütün sorumluluklarını yerine getirirdi. Kız çocuklarını iyi yetiştirip güzelce evlendirmeyi, cennetin anahtarlarından biri olarak görürdü. Erkek çocukları zaten daha küçük yaşlarda vefat etmişlerdi. Kızlarını ise büyütmüş ve evlendirmiş, torunları olmuştu. Yine onlarla ilgileniyor, onları ziyaret ediyordu. Gece namaza kalktıklarında onları da uyandırır, daima iyilik yapmaları, ahiret yurdu için hazırlanmaları gerektiğini söyler, yarın kıyamet gününde ben sizler için bir şey yapamam derdi. Bütün gayret ve çabası onların iyi birer kul, faziletli birer insan olmaları içindi. Bunun için herkesten önce onlardan sabır ve fedakarlık beklerdi. Allahım! Muhammed ailesine geçinecek kadar rızık ihsan buyur diye duâ eder, ailesini her türlü aşırılık, lüks, israf ve cimrilikten; dünya malına düşkünlükten sakındırırdı.
Tehlike, sıkıntı ve zorluk olan yerlerde onları öne geçirir, menfaat, rahat ve kolaylığın olduğu yerlerde ise onları geriye alırdı. Bir defasında kızı Hz. Fâtıma yı ziyârete gitmiş, ancak içeride süslü bir perde gördüğünde, kapıdan geri dönmüştü. Sebebi sorulduğunda benim dünya ile ne işim olabilir demiş, kızına perdeyi satıp bedelini ihtiyaç sahiplerine vermesi tavsiyesinde bulunmuştur. Hz. Fâtıma, işlerinin yoğunluğu ve değirmende tahıl öğütmekten dolayı karşılaştığı zahmetten dolayı, kendilerine bir harp esirinin hizmetçi olarak verilmesini istediğinde, Hz. Peygamber, mescidde yatan aç ve çıplak insanlar varken, bu isteğinizi karşılayamam! diyerek, onların bu taleplerini geri çevirmiştir. Akşam olduğunda kızı ve dâmâdının yanına giderek, size benden istediğinizden daha hayırlı bir şey söyleyeyim mi Yatacağınız zaman 34 defa Allahu Ekber, 33 defa Elhamdu lillâh ve 33 defa da Subhânallah deyiniz buyurmuştur.
Hz. Peygamber ve ailesinin, hiçbir sadakayı kabul etmemesi ve bunun kendilerine haram oluşu da bu açıdan çok önemlidir. Rasûl-i Ekrem e 10 yıl boyunca hizmet eden Hz. Enes in şu şehadeti, Rasûl-i Ekrem in ev halkına muamelesini uzun uzadıya anlatmaya gerek bırakmamaktadır. Rasûlullaha on yıl boyunca hizmet ettim. Bir kere bile bana, yaptığım bir şey için neden bunu yaptın, yapmadığım bir şey için de neden bunu yapmadın demediler.
Mescidde, cemaate hitap ederken, sevgili torunları Hasan ile Hüseyin in düşe kalka kendilerine doğru geldiklerini görünce, dayanamayıp hutbesine ara vermiş, aşağı inerek torunlarını kucağına almış, sonra da elbette ki mallarınız ve çocuklarınız sizin için birer imtihandır (64/Teğâbün, 15) âyetini okumuştur.
Yüce Allah, 4/Nisâ sûresinin 36. âyetinde şöyle buyurmaktadır: Allah a kulluk edin ve O na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, yakınlara, yetimlere, düşkünlere, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve elinizin altında bulunanlara ihsan üzere davranın. Muhakkak ki Allah, kendisini beğenen ve daima böbürlenip duran kimseyi sevmez. İhsan, Rasûl-i Ekrem in içinde bulunduğu ilişkiler bütünündeki istisnâsız tutumuydu. Sevgi, şefkat, merhamet, hilm, nezaket, incelik, fedâkârlık, cömertlik ve cesaret gibi üstün ahlâkî vasıflarının bir yumağı idi. Gerçekten iman etmedikçe cennete giremezsiniz; gerçekten birbirinizi sevmedikçe de iman etmiş olmazsınız. Sizlere gerçekten birbirinizi sevebilmenin yolunu öğreteyim mi! Selâmlaşınız. der; yemek yedirmeyi, tanıdık tanımadık herkese selâm vermeyi İslâm ın en hayırlı amellerinden sayardı. Rasûl-i Ekrem (s.a.s.) çevresindeki herkesle ilgilenir, karşılaştıklarına önce davranıp selâm verir; musâfaha ettiğinde karşısındaki elini çekmedikçe elini çekmez; birisiyle konuştuğunda muhâtabı sözünü bitirip ayrılmadıkça onu bırakmaz; döndüğünde bütün cephesiyle dönerdi.
Herkesi kuşatan sevgi ve ilgisi ahlâkının ayrılmaz parçasıydı. Anne ve babasını küçük yaşlarda kaybetmiş olmasına rağmen onları unutmamış; yıllar sonra bir vesile ile harap olmuş bir mezarın yanından geçerken durup oturmuş, ince ruhundan sızan gözyaşları ile Bu Vehb kızı Âmine nin kabridir demişlerdi. Kendisine emeği geçenleri asla unutmaz, daima onları hayırla yâd ederdi. Amcası Ebû Tâlib in hanımının, dadısı Ümmü Eymen in, süt annesi Halime nin ve ailesinin O nun gönlünde özel bir yeri vardı. Süt annesi geldiğinde, onu hürmetle karşılar, ilgi ile ağırlar, hırkasını çıkarıp altına sererdi. Ölümü sonrasında babanın arkadaşlarına iyiliği merhametin gereklerinden sayar, içlerinde akrabâları ile ilişkilerini kesen bir kimsenin bulunduğu topluluğa Allah ın rahmeti inmez der; sırasıyla annenin, babanın, yakın akrabaların kişinin üzerinde hakları olduğunu beyan ederdi. Dostlarına karşı vefalı ve samimi idi. 26 yıl beraber yaşadıkları ilk eşi Hz. Hatice yi daima hayırla yâd etmeleri; vefatından yıllar sonra bile bir koyun kestiklerinde bir parçasını Hz. Hatice annemizin arkadaşlarına göndermeleri; kızı Zeyneb in, savaşta esir düşmüş kocasının fidyesi için annesinden yâdigâr gerdanlığını Rasûl-i Ekrem e gönderdiğinde gerdanlığı görüp de ağlaması eşsiz bir vefânın örnekleri değil midir
Rasûl-i Ekrem, bir peygamber, bir insan, bir komutan, bir hâkim, bir dost, bir komşu, bir akraba... Bir insan olarak bütün sorumluluklarını yerine getirir, hayatı her şeyiyle paylaşırdı. Kendisini arkadaşlarından ayırmaz, kendisini ayrıcalıklı göreni Allah sevmez derdi. Ashâbı ile birlikte oturur, fakirler ve kimsesizler ile birlikte yiyip içerdi. Onların konuşmalarına katılır, mecliste boş bulduğu yere otururdu. Meclisinde bulunan herkes ilgi ve sevgisinden hisselenir, her biri Rasûl-i Ekrem in en çok kendisini sevdiği duygusuna kapılırdı. Dertleriyle dertlenir; sevinçleriyle sevinir; gecesi gündüzüyle hayatı onlarla paylaşırdı. Yapılması gerekli bir iş olduğunda hemen el atar, Mescid-i Nebevî nin yapımında, şehrin etrafına hendek kazımında olduğu gibi onlarla beraber çalışır; girdiği savaşlarda olduğu gibi tehlike anlarında hep ön plana çıkarak onlara örnek ve siper olurdu.
Büyüklerine saygı duymayan, küçüklerini de sevmeyen kimse bizden değildir der, çevresinde bulunan herkese güzelce muâmele ederdi. Mekke de iken arkadaşı Habbâb bin Eret i bir yere göndermiş, dönünceye kadar da bu işi yapacak kimsesi olmadığından her gün Habbâb ın evine giderek keçilerini sağmıştı. Hayber fethi sonrası Habeşistan muhâcirleri Medine ye döndüklerinde hangisine sevineyim, Hayber in fethine mi, yoksa Cafer in gelişine mi diyerek arkadaşlarına olan sevgisini göstermiştir.
Ashâbından biri vefat ettiğinde, arkasında mal bıraktıysa, onu mirasçılarına güzelce dağıtır; borç bıraktı ise onu üstlenip ödemeye çalışır, ödeyemediğinde borçlu kimsenin cenaze namazını kılamam diyerek müslümanları borcu ödemeye teşvik ederdi.
İyilik ve takvâ üzere yardımlaşmak; kötülük, günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmamak, O nun çevresindekiler ile ilişkisinin genel karakteriydi. Ashâbını eğitmek, kötülüklerden temizleyerek iyiliklerle olgunlaştırmak için elinden geleni yapar; dünya ve âhiret saâdetleri için gayret ederdi.Onlara olan sevgi ve samimiyetine halel gelmemesi için bana birbiriniz hakkında herhangi bir şey söylemeyin. Zira ben hepinizin karşısına temiz bir kalple çıkmak isterim der, kimsenin kusurunu araştırmaz, kimseyi de hatasından dolayı yargılamazdı. Bir kimse bir hata yapıp günah işlediğinde, isim belirtmeden, kırıp incitmeden durumu düzeltir; aynı şekilde şüpheli şeylere meydan vermeyerek onların kalplerini de muhâfaza ederdi.
Hizmetinde bulunanlara evlâdı gibi muâmele eder, köleleriniz sizin kardeşlerinizdir. Onlara yediğinizden yedirin, giydiğinizden giydirin. Onlara köle, câriye değil; oğlum, kızım diye seslenin. Ağır bir iş vermeyin; verirseniz onlara yardımcı olun ; köleleriniz hakkında Allah tan korkun der, onları her fırsatta özgürlüğe kavuşturmayı en büyük iyiliklerden biri olarak görür; bütün esirlerine bu şekilde davranıp her birini özgürlüğüne kavuşturarak ashâbına örnek olurdu.
Çocukları sever, onları yolda oynarken gördüğünde selâm verir, bineğine bindirir, aralarına karışırdı. Bazen bir hizmetçi, bir câriye teklifsiz yanına gelir, kendisine yardım etmesini ister, o da hemen kalkıp onların işini görürdü. Dulların ihtiyaçlarını karşılar; yaşlı insanlara daima yardımcı olurdu. Medine de yaşlılık sebebiyle bunamış bir kadın vardı. Bir gün bu kadın Rasûl-i Ekrem e gelmiş, Muhammed, seninle bir işim var demişti. Rasûl-i Ekrem de onunla beraber sokağa çıkmış, oturarak onu dinlemiş ve isteğini yerine getirmişti.
Sâliha kadını dünya nimetlerinin en güzeli olarak görür, kadınlar hakkında Allah tan korkun derdi. Bir gün çok sayıda kadın akrabası Peygamberimiz in etrafına oturmuş, yüksek sesle konuşuyorlardı. Hz. Ömer içeri girince hepsi susmuş ve çekilmişler; Rasûlullah da bu duruma gülmüştü. Hz. Ömer; Ey Allah ın Rasûlü, Allah seni hep mütebessim kılsın, neden güldün diye sorunca, Rasûl-i Ekrem, kadınların ondan çekinip de sakınmalarına güldüğünü söyledi. Hz. Ömer in benden değil; Rasûlullah tan korkun sözü üzerine kadınlardan biri O, senin kadar hiddetli değildir demişti. Medine ye girerken yol kenarında şarkı söyleyen küçük kız çocuklarını gördüğünde Beni seviyor musunuz diye sormuş, evet yâ Rasûlallah, seni seviyoruz demeleri üzerine Ben de sizleri seviyorum demiştir.
Rasûl-i Ekrem, Geniş olun! Zira Yüce Allah, geniş olanı sever der; genişliği, hilmi ve anlayışı ile ashâbına örnek olurdu. İnsanları, zayıflıkları, ihtiyaçları ve idealleri ile bütün olarak değerlendirir; yadırgayıcı, yargılayıcı olarak değil; anlayışlı bir yol gösterici olarak onlara muâmele ederdi. Anlamak, affetmek ve yol göstermek, O nun insanlara karşı tavrının özüydü. Hizmetçimi bir günde kaç defa affedeyim diye soran bir kimseye yetmiş defa affet! diye cevap vermiştir. Bir defasında bahçesine izinsiz girip de hurma toplayıp yiyen ve biraz da elbisesinin cebine koyan bir kimseyi azarlayarak ve elbisesini soyarak Rasûl-i Ekrem e şikâyet eden birine; O, bilmiyordu, ona öğretmeliydin; o, açtı, onu doyurmalıydın! diyerek bahçe sahibine nasıl davranması gerektiğini öğretmişti.
Çöllerde göçebe halinde yaşayan bedevî insanlar, Medine ye geldiklerinde Rasûl-i Ekrem onlarla ilgilenir, kabalıklarını yadırgamazdı. Bir defasında yolda giderken bir bedevî gelmiş, Rasûl-i Ekrem in hırkasını arkadan çekerek Muhammed! Yanındaki Allah ın malından bana ver demişti. Çekilen hırkası boynunda iz yapmış, Peygamberimiz bu haliyle dönmüş, tebessüm ederek arkadaşlarına evet, istediğini verin demişti.
Rasûlullah (s.a.s.), Hz. Âişe nin ifadesiyle hiçbir zaman şahsî intikam peşinde koşmamıştı. Kötülüklere iyilikle mukabelede bulunurdu. O, her zaman kerem sahibi, yüce gönüllü idi. Hayatı boyunca O na tuzaklar Kur anmünâfıklar, yahûdiler ve müşrikler de onun kerem ve şefkatinden nasiplerini almışlardı. Hayatını anlatan eserlerde, O nun, münâfıkların reisi Abdullah bin Übeyy vefat ettiğinde gömleğini kefen olarak ona verdiğini, olanca entrikalarına karşılık yahûdilere olan güzel ve âdil muâmelesini ve de onca mücadelenin neticesinde Mekke ye girdiğinde orada müşriklere gidiniz, hepiniz özgürsünüz diyerek Bugün sizi kınamak yok, Allah sizleri affetsin. O, merhametlilerin en merhametlisidir (12/Yusuf, 92) âyetiyle hitap etmiş olduğunu; kendisini taşlayıp horlayanlar için; canına kastedip kendisiyle savaşanlar için Yüce Allah a; Allah ım, onları affet, çünkü onlar bilmiyorlar şeklinde duâ ettiğini okuduğumuzda (Ey Muhammed) Sen af yolunu tut, bağışla, iyiliği emret, cahillere de aldırma (7/A râf, 199) âyetinin hayata konabileceğini ve yine Rasûl-i Ekrem in Rabbim, bana intikam alacak gücüme rağmen düşmanlarımı affetmemi, benimle ilişkisini kesenle görüşmemi ve beni mahrum bırakana vermemi emretti sözünün hakikatini daha iyi anlayabiliyoruz.
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: ... Allah ın rahmeti ile onlara yumuşak davrandın. Kaba, katı yürekli olsaydın, zaten etrafından dağılıp giderlerdi. Öyleyse onları affet, bağışlanmaları için duâ et ve işlerinde onlara danış. Kararını verdiğinde de artık Allah a tevekkül et. Zira O, kendisine tevekkül edenleri sever. (3/Âl-i İmrân, 159). Âyette ifade edilen Allah ın rahmetinden kaynaklanan yumuşaklığın ve gerçekten eşsiz bir şekilde insanların küçüğüyle büyüğüyle; kadınıyla erkeğiyle, fakiriyle zenginiyle O nun etrafında sevgiden bir tek vücut haline gelmelerinin sırrını merak eden için, namazı uzun tutup da cemaatten bazılarını usandıran sahâbisini namaz kıldırırken fazla uzun tutma. Cemaatte yaşlı olan, hasta olan vardır diyerek uyaran ya da nice zaman olur, uzunca bir namaz kılayım, diye namaza başlarım da, ağlayan bir çocuk sesi işittiğimde, arkamda namaz kılan annesinin şefkat duygularını bildiğimden, namazı kısa tutarım diyen peygamberi düşünmek yeterlidir.
Naz ve nimet içinde büyüdüğü halde, müslüman olması sebebiyle ailesi tarafından dışlanıp fakr u zarûrete dûçar kalan Mus ab bin Umeyr i yırtık-pırtık elbiseler içinde gördüğünde gözyaşları akıtarak onun bu fedâkârlığına saygı gösteren; Câbir bin Abdullah ın ifadesiyle, kendisinden bir şey istenildiğinde asla hayır! demeyen, kapısına gelenleri boş çevirmediğinden nice geceler ailesi ile birlikte aç yatan, elinde kalmış bir miktar parayı verecek bir fakir bulamadığında, o parayı alıp evine gidip yatmaktan utanıp da mescidde yatan ve sabahleyin bir fakir bulunup da o parayla ihtiyacı karşılandığında Allah a hamd edip evine giden... evet, bu örneklerde ve benzeri yüzlerce örnekte Rasûlullah ın eşsiz ahlâkını görmek mümkündür.
Hz. Peygamber, hediyeleşmeyi tavsiye eder, bunun sevgiyi arttırıp dostlukları pekiştireceğini söylerdi. Sadaka kabul etmemesine rağmen hediye kabul eder ve daha güzeli ile hediyelere karşılık verirdi. Varını yoğunu çevresindeki yoksul, ihtiyaç sahibi kimselerle paylaşır; verecek bir şeyi olmadığında da güzel sözler ile gönüllerini doyururdu. Gelir kaynaklarını, ailesinin geçimi için ayırdığı bir kısmı müstesnâ, fakirlere dağıtılacak şekilde düzenlemiştir. Cimrilik ve kötü huyun mü minde bulunmayacağını söyler, insanların durumunu düzeltmek için elindeki tüm imkânları seferber ederdi. Bazen ödünç aldığı bir şeyi fazlasıyla geri öder; bazen satın aldığına anlaştıkları fiyatın fazlasını verir, bazen de ihtiyaç sahibi olduğunu anladığı bir kimseden bir şey satın alır, sonra da onu ona hediye ederdi.
İbn Abbas ın deyimiyle O, hayırlı işlerde rüzgârdan daha fazla cömerttir. Dostu Ebû Zer e fakirleri sevmeyi ve onlara yakın olmayı tavsiye etmiş, sevgili eşi Hz. Âişe ye de Ey Âişe! Hiçbir zaman muhtaç birini kapından boş çevirme, verebileceğin yarım bir hurma da olsa ver. Ey Âişe! Fakirleri sev, yakınına al ki Allah da kıyâmet gününde seni yakınına alsın diye nasihat etmişti. Yüce Allah tan, gerçek zenginlik olarak tanımladığı gönül zenginliği isterdi.
Ashâbının en fakir ve yoksul olanları, bir de devamlı eğitim-öğretimle meşgul olduklarından geçim sıkıntısı çekenleri, Ashâb-ı Suffe olarak tanınırlardı. Zira genelde mescidde kalırlar; Hz. Peygamber in yanından ayrılmazlardı. Rasûl-i Ekrem, her şeyini onlarla paylaşır, yemeğini onlarla yerdi. Büyük bir kazanı vardı. Yemek onda pişirilir ve beraberce yenilirdi. Onlar, O nun daimî misafirleriydi. Bütün mü minler de öyle. Allah a ve âhiret gününe iman eden kimse, misafirine ikram etsin diyerek yemeğini, bıçağın deve hörgücüne gelmesinden daha çabuk ikram edildiği eve hayrın geleceğini ve misafiri kapıya kadar geçirmenin sünnetin bir parçası olduğunu söylerdi.
Yetimlere bakmanın, şefkat göstermenin üstünlüğünden bahseder, dul ve miskinlere bakmanın Allah yolunda savaşmak veya gündüz oruç tutup gece namaz kılmak gibi olduğunu söylerdi. Ebû Zer e bir gece yürürlerken Ebû Zer! Şu Uhud dağı altın olsa da bana verilse, borcum için ayıracağım müstesnâ, bir dirheminin bile yanımda üç gün kalmasını istemem demiştir.
Rasûl-i Ekrem, yağan yağmur tanelerinde Allah la olan ahdi görür, her bir canlıya yapılan iyiliğin sevap olduğunu söylerdi. Sırtı karnına yapışmış bir deveye rastladığında sahibine; bu dilsiz hayvanlar hakkında Allah tan korkun; onlara güzelce binin, onları güzelce doyurun demiştir. Yine bir defasında: Otu bol bir yerde yolculuk ederseniz, devenize yerden nasibini verin. Eğer kurak bir bölgede yolculuk ederseniz, oradan süratle geçin. Eğer geceleyin bir yerde konaklarsanız, sakın yol kenarında konaklamayın, zira yol, geceleyin hayvanların gidip geldiği, böceklerin yuvalandığı yerdir buyurmuşlardı. Canlıya canlı gibi davranır, hayata Allah ın bir emaneti olarak bakardı.
Rasûl-i Ekrem, yüksek sesle konuşmaz, arkadaşlarının yanında ayaklarını uzatmazdı. Ashâbından Ebû Said el-Hudrî nin ifadesiyle bâkire kızlardan daha hayâlı idi, hoşlanıp hoşlanmadıkları yüzünden anlaşılırdı. Ağızlarının içi görülecek şekilde kahkaha ile gülmezdi. Hayânın, imanın bir parçası olduğunu beyan ile bir defasında hayâ imandandır ve hayâlı olan kişi cennettedir. Hayâsızlık kalbin katılığındandır. Kalbi katı olan ise cehennemdedir buyurmuşlardı.
Yine bir defasında Hz. Âişe ye cezasını ben çekecek bile olsam, hiç kimsenin kabahati hakkında konuşmak istemem demişlerdi. Asla kaba ifadeler kullanmaz, hayâ duygusunu davranışların kontrol mekanizması olarak görürdü. Utanmadıktan sonra dilediğini yap! sözü Peygamberlerin ortak sözü olup bunun en güzel ifadesi değil midir O nun hayâsı ve utangaçlığı, O nu, soyutlanmaya, pasifleşmeye sevk etmez; yapması gerekenin ardında bırakmazdı. Zaten O nun hayatı, Mekke de yaşadıklarıyla, Medine de yaşadıklarıyla, bütünüyle şükrün ve sabrın; Allah a derin bir bağlılığın ve tevekkülün; azim ve sebatkârlığın ve nihâyeteşsiz bir cesâretin en somut örnekleri ile doludur.
Dinî, tebliğ süreci incelendiğinde sözlerin ifadeden âciz kalacağı bir manzara ile karşılaşılır. Derin bir huşû ile sarsılmaz bir iman ve azim ile... Bu gerçeği ifade için, kendisine yapılan her türlü teklife karşılık olarak verdiği şu tarihî cevabın yeterli olacağını düşünüyoruz: Güneşi sağ elime; ayı da sol elime koysalar ben, yine de dâvamdan vazgeçmem! Hz. Ali der ki: Bedir de savaş bütün şiddetiyle devam ederken bazen biz Rasûlullah ın arkasına sığınırdık. En cesurumuz O idi. Düşman saflarına en yakın yerde O bulunurdu.
Hayâsı, cesaretine gölge olmadığı gibi, ciddiyet ve vakarı da neşe ve tebessümüne engel olmazdı. Allah ile beraberliği sıcak ve canlı muâşeretine perde olmazdı. Abdullah bin Hâris, Rasûlullah tan daha hoş ve mütebessim bir kimse görmediğini söylerdi. Ashâbıyla şakalaşır ve onlarla beraber gülerdi. Küçük kuşunun ölümüne üzülen Enes in küçük kardeşine: Ebû Umeyr! Nuheyr e (küçük serçe) ne oldu diye soracak kadar çevresiyle ilgiliydi. Bir peygamber zırhını giydi mi artık onu çıkarmaz diyecek kadar sebatkâr; Allah ın hizmetçileri sefâhat içinde yaşamazlar diyecek kadar da fedâkârdı.
Karamsarlık, O nun kalbinde bir yer bulamaz, imanı ve samimiyeti ile hayatın her ânında, her türlü şart altında sorumluluk bilinciyle hareket ederdi. Kıyâmetin kopması esnâsında bile eldeki fidanın dikilmesini tavsiye edecek kadar hayır ve sorumluluk anlayışına sahipti. Vefatına sebep olacak hastalığı ağırlaştığı için Hz. Ebû Bekir i imamlığa geçirmiş, biraz iyileşip de odasının kapısından saf saf huşû ile namaz kılan ashâbını gördüğünde Allah a hamd etmişti. Vefatı esnâsında, hazırlatıp Üsâme bin Zeyd i kumandan tâyin ettiği son ordusu sefere hazır halde şehrin dışında bekliyordu. Belki bu ordu, O nun yeryüzüne diktiği son fidanıydı.
Hayatı boyunca insanlar için tek üstünlük ve fazilet ölçüsü olarak takvâ ya başvurmuş, üstünlük ancak takvâ iledir diyerek her türlü emâneti ehli olana tevdî etmişti. Bu evrensel ilke Hz. Üsâme nin kumandanlığında ne güzel parıldıyordu.
Hz. Hatice nin oğlu Hind bin Hâle, Rasûl-i Ekrem i bize şöyle tanıtır: Rasûlullah ın hüzün ve tefekkür içinde olmadığı bir an yoktu. Devamlı tefekkür ederdi. O nun için rahat yoktu. Çoğu zaman sükût eder, gereksiz yere konuşmazdı. Söze başlayınca mağrur ve kibirli kimseler gibi dudak ucuyla konuşmaz, kelimeleri gâyetgüzel telaffuz ederdi. Güzel konuşurdu. Sözleri, hakkı bâtıldan ayırırdı. Ne fazla, ne de eksik, gerektiği kadar konuşurdu. Sert ve kaba bir insan değildi. Başkalarını hiçbir zaman hor ve hakir görmezdi. Nimet az bile olsa, ona büyük değer verir, asla nankörlük etmez, onu hiçbir şekilde kötülemezdi. Yiyecek ve içecekleri ne över ne de kötülerdi. Dünya için ve dünyada kendisini ilgilendiren işler için asla öfkelenmezdi. Fakat hakka tecâvüz söz konusu olduğunda hakkı sahibine iâde etmedikçe ve haksızı gereğince cezalandırmadıkça öfkesi dinmezdi. Kendisine ait bir şey için asla kızmaz ve intikam almazdı. Bir şeye işaret ettiğinde parmağıyla değil; bütün eliyle işaret eder, bir şeye hayret ettiğinde elini ters çevirirdi. Konuşurken ellerini birleştirir ve sağ elinin ayasını sol elinin baş parmağının iç tarafına vururdu. Öfkelendiğinde hemen vazgeçer ve bunun için büyük gayret sarf ederdi. Sevindiği zaman gözlerini yumardı. En fazla güldüğünde tebessüm eder, gülümsediğinde de dişleri dolu taneleri gibi gözükürdü. Kahkaha ile gülmezdi...
Rasûl-i Ekrem, ilk İlâhî vahye mazhar olduğunda sevgili eşi Hz. Hatice, onu şu şekilde teselli etmişti: Cenâb-ı Hak, hiçbir vakit seni mahcup etmeyecektir. Çünkü sen yakınlık bağlarına saygı gösteriyor, borçluların borcunu veriyor, fakirlere yardım ediyorsun. Misafirlerini ağırlıyor, doğruları destekliyor, yükünü taşıyamayanlara yardımcı oluyorsun.
Yine Hz. Âişe annemiz de Rasûl-i Ekrem hakkında şu sözleri söylüyordu: Hz. Peygamber hiç kimseyi azarlamazdı. Kendisine fenalık edenlere fenalıkla mukabele etmezdi. Kendisine yapılan kötülüklere göz yumar, fâillerini bağışlardı. Bir şey hakkında iki şıktan birini tercih durumunda kaldığında günah olmamak kaydıyla kolay olanını seçerdi. Şahsına yapılan bir kötülüğün intikamını almaz, ancak bir kimse İlâhî emirlere isyan ettiğinde onu hak ettiği cezaya çarptırırdı. Rasûl-i Ekrem, hiçbir müslümanı ismiyle lânetlememiş; hiçbir kadın, köle, câriye, hizmetçi veya hayvanı dövmemiş ve hiçbir kimsenin meşrû ricâsını reddetmemiştir. Evine her girdiğinde tebessüm eder, arkadaşları arasında oturduğu zaman kesinlikle ayağını uzatmaz; sözlerini dinleyenler ezberleyecek kadar ağır ağır söylerdi.
Hz. Hüseyin, babasından kendisine dedesini anlatmasını istediğinde Hz. Ali, Rasûl-i Ekrem i şöyle anlatmıştı: Rasûlullah, söz ve davranışlarında hep mûtedil olmuş, hiçbir zaman haddi aşmamış, çirkin bir söz söylememiş, çirkin bir davranışta bulunmamıştır. Bunun için özel bir gayret de sarf etmemiştir. Çarşı ve pazarlarda çok dolaşmazdı. Kötülüğe kötülükle mukabele etmezdi. Affeder ve bağışlardı. Allah yolunda cihad müstesnâ, hiçbir şeye eliyle vurmamıştır. Hiçbir hizmetçisini ve hanımını dövmemiştir. Kendi şahsına yapılan zulümlerden intikam aldığını hiç görmedim. Allah ın haramları çiğnendiğinde ise şiddetle öfkelenirdi. İki şeyden birini tercih etmede muhayyer bırakıldığında kolay olanı tercih ederlerdi. Evine girdiğinde herkes gibi elbisesini temizler, koyununu sağar ve kendi hizmetini kendisi görürdü.
Lüzumsuz yere konuşmazdı. Müslümanları birbirine ısındıracak ve birbirlerinden nefret ettirmeyecek şekilde konuşurdu. Her kabilenin güzel hasletli insanlarına ikramda bulunur ve onları kavmine başkan tâyin ederdi. Halkı hatalı işler ve sözlerden sakındırır, kendisi de sakınırdı. Güzel yüzünü ve güzel ahlâkını kimseden esirgemezdi. Ashâbını daima arar, halka olup biten hâdiseleri sorardı. İyiliği över ve pekiştirir, ona güç katardı. Kötülüğü zemmeder ve onu zayıf düşürürdü. Her işinde îtidal üzereydi, ihtilâfsızdı. Müslümanların gaflete düşmesinden korkar, onları ikaz etmeyi ihmal etmezdi. Her halinde ibâdet ve iyiliğe hazırdı. Hakkın sınırını aşmadığı gibi, hakkı yerine getirmekten de geri kalmazdı. O na yakın olanlar halkın en hayırlılarıydı. O nun yanında arkadaşlarının en üstünü nasihati en yaygın ve kuşatıcı olanıydı. Mertebesi en yüksek olanlar da insanların durumunu düzeltmek için canıyla, malıyla çalışan; iyilik ve yardımı en güzel olanlardı.
Hz. Peygamber kalkarken de otururken de hep Allah ı zikirle meşgul olurdu. Bir cemaatin yanına geldiğinde üst başa geçmez, hemen meclisin sonuna otururdu. Ashâbına da bunu emrederdi. Kendisiyle beraber oturan herkese değer verirdi. Orada bulunanların her biri kendisini en itibarlı kişi zannederdi. Kendisiyle oturan ya da bir ihtiyacı için yanına gelen kimseye dönüp gidinceye kadar sabrederdi. Biri bir istekte bulunursa onu hemen yerine getirir; imkânı olmadığında tatlı dille bunu anlatırdı. Gönlü ve hoşgörüsü bütün insanlığı kuşatacak kadar genişti. Onlara şefkatli ve merhametli bir baba olmuştu. Hak konusunda herkes O nun katında eşitti.
Rasûlullah ın meclisi bir ilim, hayâ, sabır ve emanet meclisiydi. Orada yüksek sesle konuşulmaz, hiç kimse ayıplanmaz ve kimsenin ayıp ve kusuru dışarı vurulup yayılmazdı. O meclisteki herkes eşitti. Tek üstünlük ölçüsü takvâ idi. Büyüklere herkes saygı gösterir; küçüklere şefkat ve merhametle muâmele ederdi. Fakir ve muhtaç olanları, herkes kendisine tercih eder, garipleri koruyup gözetirdi. Rasûlullah daima güler yüzlü, yumuşak huylu, şefkat ve merhameti bol bir insandı. Sert ve kaba sözlü değildi. Orada burada dolaşıp durmaz, kimsenin ayıp ve kusurunu araştırmazdı. Cimri bir insan değildi. Hoşuna gitmeyen şeyleri görmezlikten gelirdi. Hiç kimsenin ümidini kırmaz, hoşlanmadığı bir söz ya da davranışı sükûtla karşılardı.
Kendi hesabına şu üç şeyden sakınırdı: 1- İnsanlarla münâkaşa ve mücâdele etmekten, 2- Boş sözlerden, 3- Yararsız ve boş şeylerle, kendisini ilgilendirmeyen işlerle uğraşmaktan. Başkaları hesabına da şu üç şeyden uzak dururdu: 1- İnsanları tenkit etmekten, 2- İnsanların ayıp ve kusurlarını, gizli hallerini araştırmaktan, 3- İnsanlara hakaret etmekten.
Rasûlullah konuşurken mecliste bulunanlar başlarını öne eğer, başlarına kuş konmuş gibi hareketsiz dururlardı. Hz. Peygamber sustuğunda konuşurlar, ama asla O nun yanında tartışmazlardı. Biri konuşacak olursa, diğerleri o, sözünü bitirinceye kadar sessizce beklerlerdi. Hz. Peygamber, ilk konuşanın sözüyle son konuşanın sözünü aynı dikkatle dinler, asla bıkkınlık göstermezdi. Onların güldüklerine güler, onların hayret ettiklerine de hayret ederdi. Yabancıların konuşma ve sorularındaki kabalık ve sertliğe ashâbı da kendisi gibi davransın düşüncesiyle sabrederdi. Bir ihtiyaç sahibinin muhtaç olduğu şeyi aradığını görürseniz onun bu ihtiyacını karşılayınız veya ona yardım ediniz derdi. Kendini, olduğu gibi göstermeyen övgüleri kabul etmezdi. Hakkın sınırını aşmadıkça kimsenin sözünü kesmezdi. Hakkın sınırı aşıldığında ya müdâhale eder ya da kalkıp giderdi. İnsanların gönülce en cömerdi, dilce en doğrusuydu. Tabiat itibarıyla en yumuşak huylusu, soyca da en şereflisiydi. O nu ansızın görenler heyecana kapılır, tanıma imkânına erenler ise O nu severdi. O ndan önce de O ndan sonra da O nun gibi mükemmel bir şahsiyet görmedim.
Enes bin Mâlik de der ki: Rasûlullah ın elinden daha yumuşak bir dibace veya ipekli kumaşa dokunmadım. O nun kokusundan daha güzel bir koku koklamadım.
Rasûl-i Ekrem in ahlâkını birazcık olsun öğrenebilmek adına tarihî tecrübe ve tanıklıklar içerisindeki bu küçük seyrimizin sonunda diyebiliriz ki, söz biter, kâlem kırılır, kulaklardan kalplere sadece Yüce Allah ın Şânım hakkı için, size kendi içinizden bir Rasûl geldi ki, sıkıntıya uğramanız ona çok ağır geliyor; üzerinize hırs ile titriyor; mü minlere de pek raûf, pek rahîm (9/Tevbe, 128) âyetinin eşsiz ifadesi akar. Hamd olsun âlemlerin rabbi Allah a! Salât u selâm da mesajlarıyla insanlara rehber, hayatlarıyla da ışık olan kutlu elçilerine. (Yasin Günaydın)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4211&BID=45#sthash.kOc0uZo4.dpuf
Aile Reisi Ve Baba Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Hz. Peygamber (s.a.s.), bütün hayatı boyunca bizzat kendisi Ey Rabbimiz! Bize dünyada da âhirette de iyilik ver, bizi cehennem azabından koru (2/Bakara 201) âyetinde olduğu gibi dünya ve ahiret dengesini, yaşayışında tesis etmiş, bunu aile hayatında da göstermiş ve mü minlere yaşanılır ve izlenebilir örnekler bırakmıştır.
O nun hanesi yeryüzünde gelmiş-geçmiş ve gelecek hanelerin, kurulacak yuvaların en mesudu, en bahtiyarı ve en bereketlisi olmuştur. O nun hânesinde her zaman burcu burcu saâdet kokardı. Âlemde hiçbir kadın Hz. Peygamber in, hanımlarını sevdiği gibi sevilmemiştir. Hiçbir erkek de Hz.Peygamber (s.a.s.) gibi sevilmiş değildir. Bu sevgi halesinin elbette bir sebebi vardı. Allah Rasûlü eli altında bulunanlara uyguladığı terbiye usûlüyle onların kalplerinde, sonsuz bir alâka ve bağlılık hasıl etmiştir.
Hiç şüphesiz Rasûlullah (s.a.s.), orta halli insanlar için bir örnek teşkil etmeyen, tamamen zühd ve takvaya dönük insan üstü bir ömür sürmemiştir. Bilâkis o, her sıkıntıyı, her türlü problemi yaşamış, bunlara verdiği tepkilerle bize izlenmesi gereken bir yöntem, bir metot sunmuştur. Ümmete, hem sosyal hem de rûhî/mânevî alanlarda olmak üzere, gerekli asgari davranış yolunu göstermiş, bu asgari sınırı aşıp iyiye ve güzele doğru yükselmek yönünde onları gayret göstermeye teşvik etmiş, yine de son kararı fertlere bırakmıştır.
Ancak peşinen söylemek gerekir ki onun aile reisi olarak çizdiği portre de hayranlıkla izlenecek mükemmelliktedir: Sabrın, merhametin, teennili davranışın, anlayışlılığın, inceliğin, hoşgörünün ve sorumluluğun timsalidir, o Peygamber. Ve bu faziletler belki de hiç kimsede kendini bu denli güzel ifade edememiştir.
Allah katında aile reisinin değeri, eşine ve yakınlarına verdiği değerle ölçülür. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.): En hayırlınız, aileniz için hayırlı olandır. Bana gelince ben, aileme karşı sizden en hayırlı olanınızım buyurmuştur.
Nafaka: Kur an ı Kerim e göre, İslam ailesinde reis, babadır. Çünkü Allah, mahlukatın bazısını bazısına üstün kılmıştır ve erkek, malından kadın için harcamaktadır. Veren el alan elden üstündür ün gereği ailesine infakla erkek, üstünlüğünü izhar etmiş olur. İslam, aile efradının maddîihtiyaçlarını (gıda, yiyecek-giyecek, mesken, tedavi ve hatta estetiğe yönelik olanları ve zineti) karşılamak, terbiye, talim ve himayelerini sağlamak vazifesini erkeğe yükler.
İslâm ailesinde erkeğin ekonomik anlamdaki vazifesi, mehirle başlar. Hz. Peygamber (s.a.s.), daha evlenirken hanımlarına vermesi gereken mehri ihmal etmemiş, hepsine o zamanın örfüne göre mehrini vermiştir. Sadece Hz. Safiyye ye vermemiş, ona da Hürriyete kavuşman mihrindir buyurmuştur. (Buhari, Müslim, Tirmizi, Nesai) Ümmü Habibe nin nikahı Habeşistan da kıyılırken, o da ihmal edilmemiş, Necaşi, Hz. Peygamber (s.a.s.)adına dört yüz dinar mehir vermiştir. Medine ye hicretten sonra Hz. Peygamber (s.a.s.), Âişe ye mehrini vermede zorluk hissetmiş ve bu yüzden gerdek gecikmiştir. Hz. EbûBekr durumu anlayınca Hz.Peygamber e (s.a.s.)ödünç vermiş, bundan sonra Rasûlullah, Âişe yi evine getirmiştir.
Günlük ihtiyaçlar konusunda Hz.Peygamber in (s.a.s.) gösterdiği hassâsiyet, mehir meselesinden daha az değildir. Çünkü Allah, Kur´ân-ı Kerim de O mallarla onları besleyin, giydirin ve onlara güzel söz söyleyin. (4/Nisâ, 5) buyurur. Hanımının giyecek ve yiyeceği kocanın gelirine uygun olarak sağlanmalıdır. Yedirmenin, giydirmenin ve meskenin yanı sıra, koca, hanımı için hayırseverlik ve cömertlik sayılacak harcamalar da yapmalıdır. Nezaket ve zarafet timsâli Peygamber (s.a.s.) şöyle der: Erkeğin hanımına harcadığı her şey sadakadır , Erkek hanımına su bile içirse onun ecri vardır , Kıyâmet günü kişinin mîzânına konacak ilk şey, ailesinin nafakası için harcadıklarıdır. Eve ne zaman bir şey gelse, kocası onu öncelikle hanımına vermelidir. Kişi kendi nefsinde kıt kanaat yaşamayı tercih etse de, Hz.Peygamber gibi ailesine geniş davranmalı, cimrilik etmemelidir. Yeme ve içmenin kıt olduğu ile ilgili hadisler, hicretten sonra yaşanan umumi darlıkla ilgilidir.
Hz. Ömer (r.a.) anlatıyor: "Benî Nadir´in emvali, Cenâb-ıHakk´ın Rasûlüne (s.a.s.)fey´ kıldığı, üzerine at ve deve koşulmayan (yani savaşsız elde edilen) mallardandı. Ureyne köyleri, Fedek, tıpkı (Beni Kureyza ve Beni Nadir´in emvali gibi) sırf Rasûlullah a âit yerlerdi. Rasûlullah (s.a.s.), buralardan elde edilen gelirlerden ailesinin bir yıllık nafakasını ayırırdı. Geri kalanı da Allah yolunda hazırlık olmak üzere silah ve binek için sarfederdi. Nitekim âyette şöyle buyrulmuştur: "Allah´ın (fethedilen diğer küffâr) memleketleri ahâlisinden Peygamber ine verdiği fey´i, Allah´a, Peygamberine, hısımlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalanlara aittir. Tâ ki bu mallar içinizden yalnız zenginler arasında dolaşan bir devlet olmasın..." (59/Haşr, 7) (Ebû Dâvud, Harâc)
Süs ve güzel giyim kadının zinetidir. Hz. Peygamber i dikkatle tâkip eden ve onun yaşayışının dışına çıkmamak için yoğun gayret gösteren gönül erleri sahabilerden Hz. Osman, eşine iki yüz dirhem değerinde ipek elbise almış ve bununla onu sevindireceğim demiştir.
İçinden taze et (balık) yemeniz ve takacağınız bir süs (eşyası) çıkarmanız için denizi emrinize veren O´dur (16/Nahl, 14). De ki: Allah´ın kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kıldı De ki: Onlar, dünya hayatında, özellikle kıyamet gününde mü minlerindir. İşte bilen bir topluluk için âyetleri böyle açıklıyoruz (7/A râf, 32). Âyetlerde gördüğümüz gibi Kur´ân-ı Kerim, ziyneti, süsü teşvik eder ve yasaklamaz. Hz. Âişe nin bir değil, birçok altın yüzük taktığı bilinmektedir. Hatta sefer dönüşü taktığı gerdanlığın kaybolması ifk hâdisesine neden olmuştur. Necâşî den hediye gelen ud, parfüm vs. gibi şeyleri Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlarına taksim eder, kullanmalarına da yasak getirmezdi. Tabii Peygamber hanımları da süs ve zinetlerini kullanma şekil ve şartlarını iyi biliyorlardı.
Nafakanın en önemli kısmını elbette mesken oluşturmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.), eşlerinin her biri için müstakil bir mekan tahsis etmiştir. Her odanın, bugünün tabiriyle müstakil bir daire gibi ihtiyacı karşılayacak temel unsurları ihtiva ettiğini muhtelif rivâyetler göstermektedir (mutfak, banyo vs.). Hz. Peygamber in bu mevzûdaki tutumu kesinlikle dikkate değerdir. Kalabalık ve birkaç ailenin birlikte yaşadığı evlerde Hz. Peygamber in hassâsiyetini bulabilmek mümkün değildir ve bu durumda mahremiyet zarar görür.
Hz. Peygamber, âilesinin geçimini temin etmekle beraber, hanımlarının kazanç sağlamalarına da engel olmuyordu. Nitekim Hz. Zeynep, deri işlemekte ve dikmekte mahir olup, bu işi yapmakta; gelirini de sadaka olarak dağıtmaktaydı.
İlgi ve Sevgi: Bir eş ve babanın ailesine olan ilgisinin en önemli göstergesi, onlarla birlikte vakit geçirmesidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), buna îtinî eder, ne ibâdeti, ne arkadaşlarıyla geçirdiği vakit ne de dünya meşguliyeti buna mani olmazdı. O, ailesi ile birlikte olduğunda, onlarla sohbet eder, hal ve hatırlarını sorar, şakalaşır ve eğitmeye çalışırdı.
Rivâyetler, Hz. Peygamber in âilevî sohbeti iki istikamette oluştuğunu göstermektedir: Birincisi, âile fertlerinin her biri ile şahsen teması ve husûsî sohbeti; İkincisi, âile fertlerinin tamamının birbiriyle temas ve sohbeti.
Bu her iki sohbetin, günlük siyasi ve irşadi faaliyet ve diğer meşguliyetler içerisinde ihmale uğramaması için Rasûlullah (s.a.s.), birkaç kesin prensibe yer vermiştir:
Hanımlarıyla geçireceği gece, belli bir esasa bağlanmış, kur a ile tesbit edilen bir sıra ile her gece birinin yanında kalmak, prensip olmuştur. Nevevi nin açıklamasına göre kadın hayızlı halde olsa bile sohbet nöbetinde atlama yapılmamıştır.
Ayrıca her sabah mescitten çıktıktan sonra ve her ikindi vakti namaz kıldıktan sonra kadınların her birine teker teker ziyaretler yapar, alışılan muayyen bir müddet boyunca onlarla sohbet ederdi.
Bir de özellikle âilenin bir araya gelmesini sağlamak maksadıyla her akşam, bütün hanımlar, Rasûlullah (s.a.s.), o gece kimin yanında geceleyecek ise, topluca oraya gelirler, sohbet ederlerdi. Bu toplantılarda Rasûlullah ın zevcelerine ibretli kıssalar anlattığı, hepsinin güldürücü şakalar yaptığı rivâyetedilmiştir.
Hz. Peygamber, günlük sabah ve ikindi ziyaretlerine müsadesiz girer (zaten bütün hanımlar onu bekliyor olduğu için izne gerek de yok), selam verir, elini omuzlarına ya da başlarına koyarak öper, hal-hatır sorup meseleleriyle alakadar olurdu. ondaki bu incelik, hanımlarının ruhlarına bütün letâfeti ve nûrâniyetiyle sirâyet etmiş olacak ki, bir değil bir çok hanım birbirlerine aynı zarâfetle yaklaşmışlardır. Arada bir, görülen kıskançlıktan kaynaklanan meseleler ise kadın fıtratının ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilebilir. Burada da Hz. Peygamber, tavır ve davranışlarıyla hanımlarına örnek olmuştur. Bundan ötürü aile reisi, eşinden hangi tutumu sergilemesini bekliyorsa kendisi de o tutum içinde olmalıdır. Kişi nasıl muamele ederse aynıyla mukabele görür.
Meselâ, bir gün önce, savaşta babası ve bazı yakınlarını kaybeden Safiyye nin yanında Hz. Peygamber (s.a.s.) hiç uyumamış, sabaha kadar kendisiyle sohbet edip, ilgilenmiştir. Böyle bir ilgiye de ihtiyacı vardır ve kendisinden bu ilgi esirgenmemiştir. Ve neticede Hz. Peygamber e gönülden bağlı, onu hiçbir dünya nimetine değişmeyen samimi bir müslüman çıkar karşımıza. Safiyye, Medine ye geldiğinde bütün kadınlar onu görmeye gelirler. Âişede tanınmayacak bir kıyafetle onu görmeye gider. Ancak Rasûlullah, Âişe yi tanır ve Safiyye yi nasıl buldun diye sorar. Bir yahudi kızından başka bir şey değil deyince, Böyle söyleme ey Âişe! O müslüman oldu ve samimiyetle İslam ı benimsedi der. Hz. Peygamber hastalandığında keşke senin uğradığın hastalığa ben uğrasaydım, senin yerinde yatan ben olsaydım deyince diğer hanımlar birbirlerine göz kırparlar. Bunu gören Rasûlullah, Safiyye bu sözünde sâdıktır buyurur.
Hz.Peygamber in hanımlarıyla sohbetinde, basit denilebilecek problemleriyle bile ilgilendiğini görüyoruz. Bir defasında Safiyye validemiz Hafsa ve Âişe nin kendisine yahûdi kızı, yahûdi kızı diyerek takıldıklarını ve şakada ileri gidip biz senden daha üstünüz, Hz. Peygamber in hanımları ve amcasının kızlarıyız dediklerini anlatır eşine. Hz. Peygamber de Safiyye yi teselli eder ve şöyle söyleseydin der: Benim kocam Muhammed, babam Harun, amcam Mûsâ iken nasıl benden daha üstün olabilirsiniz
Hz. Cüveyriye de aynı tarzda bir şikâyette bulunur ve diğer hanımların: sen hür zevcesi değilsin, câriyesisin sataşmalarını anlatınca, Senin mihrin hepsininkinden büyük değil mi, senin sâyende kavminden kırk kişi âzâd edilmedi mi diyerek gönlünü alır, onu memnun eder.
İlgi ve alâkanın varlığını gösteren bir husus da kişinin, karşısındakinin ihtiyaçlarını fark etmesi ve bu ihtiyacın giderilmesine imkântanımasıdır. Bu meyanda Hz. Âişe, önemli bir örnektir. Yaşının küçük olmasından dolayı arkadaşlarıyla beraber bebeklerle oynarken kendisini gören Hz. Peygamber ses çıkarmamış, hatta arkadaşlarının gelip oynayabilmesi için zemin hazırlamıştır. Aynı şekilde insan fıtratında var olan eğlenme ve şakalaşma ihtiyacını bilen Rasûlullah (s.a.s.) buna da imkântanımış ve bizzat eşleriyle şakalaşmıştır. Muhtelif seferlerde Hz. Âişeile koşu yarışması yaptığını vâlidemiz kendisi söyler ve bir başka latifesini aktarır: Sen benden önce ölsen de, seni kendim yıkasam, kendim kefenlesem, üzerine namazını kılsam, kendim defnetsem! deyince, vâlidemiz dayanamaz ve ...böyle yapsan, sonra evime gitsen, orada kadınlarından biriyle yatsan diyerek sözünü devam ettirir. Hz. Peygamber de tebessümle mukabele eder.
İlgilenme ve değer verme, kendisini, muhâtabının fikrine saygı duyma ve önerilerini dikkate almada da gösterir. Ve tabiî ki Hz. Peygamber bu konuda da örnek teşkil eder bugünün erkeklerine ve tüm insanlara. Özellikle eşinin sözüne ve düşüncesine, doğrudan hanımını ilgilendiren konularda bile müracaat etmeyen aile reisleri, Hz. Peygamber in (s.a.s.) yaşayışı göz önüne alındığında en yakın arkadaşlarına haksızlık etmektedirler. Oysa Hz. Peygamber çok kritik anlarda eşlerinin fikrini almış ve uygulamıştır.
Hudeybiye anlaşması, müslümanlara çok ağır gelmişti. Kabe ye varamadan geri döneceklerdi. Anlaşmayı yazma işinden çıkınca, Rasûlullah, ashâbına: "Kalkın kurbanlarınızı kesin, sonra da tıraş olun!" buyurdu. Ancak (müşriklerle yapılan bu antlaşmadan hiç kimse memnun değildi. Bu sebeple) kimse kalkamadı. Rasûlullah (s.a.s.), emrini üç kere tekrar etti. Yine kalkan olmayınca Ümmü Seleme´nin çadırına girdi. ona halktan mâruz kaldığı bu hali anlattı. o, kendisine: "Ey Allah´ın Rasûlü! Bunu (yani halkın kurbanını kesip, tıraşını olmasını) istiyor musun Öyleyse çık, ashaptan hiçbiriyle konuşma, deveni kes, berberini çağır, seni tıraş etsin!" dedi. Hz. Peygamber kalktı, hiç kimse ile konuşmadan bunların hepsini yaptı: Devesini kesti, berberini çağırdı, tıraş oldu. Ashâb bunları görünce kalktılar kurbanlarını kestiler, birbirlerini tıraş ettiler.
Üzerinde durulması gereken çok hassas bir konu bu. Kim, kadınlara karşı bu denli iltifatkar olabilmiştir En kritik anda hanımıyla istişare eden kaç devlet reisi vardır Bir aile reisi olarak kaç kişi, aile hayatında hanımıyla istişareye yer vermektedir Hz. Peygamber in (s.a.s.) örnek olduğu her alanla ilgili bu soruları çoğaltmak mümkündür. Ve maalesef soruların çoğunda cevap olumsuz olacaktır. İşte bu nedenledir ki mükemmel olan dinimiz, bizlerin yaşayışında aynı seviyede değildir. Halbuki Efendimiz nasıl davranışlarıyla kadınlara karşı lütufkar davranıyordu; nurlu sözleriyle de hep bu şekilde davranmayı teşvik ediyordu: Mü minlerin iman bakımından en kusursuzu, ahlâkı en güzel olanıdır. Ahlâkı en güzel olanınız da, kadınlarına en güzel davrananınızdır. (Ebû Dâvud, Tirmizî, Dârimî)
Hz. Peygamber, âile fertlerine ilgi gösterdiğini, kıymet verdiğini ifade eden çeşitli söz ve davranışlarıyla, onları memnun etmiş ve ruhen tatmin etmeye de ehemmiyet vermiştir. Hanımlarına faziletlerini söylemesi, sevdiğini ifade etmesi, bineğine alması, aynı kabın suyu ile müştereken yıkanılması, hanımının hayvana binmesinde yardımcı olması ve dizine bastırarak bindirmesi, kendisine yapılan yemek davetine hanım da olursa kaydıyla icabet etmesi, bir sıkıntıyla kederlenip ağlayanın göz yaşlarını elleriyle silerek teselli etmesi gibi Rasûlullah ın (s.a.s.) pekçok davranışı hanımlarını memnun etmeye yöneliktir. Rasûlullah, Hatice yi anınca artık ne onu senâ etmekten, ne de ona istiğfarda bulunmaktan usanırdı." Nitekim "O nun gibi var mıydı O şöyleydi, o böyleydi... diye faziletlerini sayardı". Ahmed İbn Hanbel´in bir rivâyeti bu hususu tavzih eder. Ona göre Aleyhissalâtu vesselâm bir seferinde: "İnsanlar beni inkâr ederken, o inandı; herkes beni tekzib ederken o tasdik etti. Herkes bana haram ederken, o malıyla benim için harcadı. Allah onun vesilesiyle bana çocuk nasib etti, diğer kadınlardan çocuğum olmadı" buyurmuştur. Şurası muhakkak ki Rasûlullah, Hz. Hatice hakkında daha nice faziletler saymıştır: "O akıllı idi, o faziletli idi, o ferâsetli idi.. gibi.
Rasûlullah (s.a.s.), sadece hanımlarına değil, âilesinden addettiği her ferde eşit seviyede olmasa bile, husûsî bir itibar atfetmiştir. Amcası Abbas ı öz babası kadar sevmiş, birçok meselede fikrini almış, onun yardımlarını hep kabul etmiştir.
Hz. Peygamberimiz in âzatlısı Zeyd ve onun oğlu Üsâme de hususi sevgiye mazhar olanlardandır. Üsâme hıbb-ı Rasûlullah (Allah Rasûlünün sevgilisi) unvanıyla meşhur olacak kadar nebevi sevgiye mazhar olmuştur.
Hz. Peygamber, ehlinin yakınlarına da iltifat ve alakayı ihmal etmemiş, vefat eden eşi Hz. Hatice nin yakınlarını ve dostlarını da gözeterek eşi bulunmaz bir vefa örneği olmuştur.
Hz. Âişe: Rasûlullah (s.a.s.), onun (Hz. Hatice nin) yâdını çok yapardı. Ne zaman bir koyun kesip parçalara ayırsa Hatice´nin dostlarına da gönderirdi. Bazan ona: "Sanki dünyada Hatice´den başka kadın yok!" derdim de bana: "(Onun gibisi var mıydı!) o şöyleydi, o böyleydi... (Öbür kadınlar beni çocuktan mahrum ederken) benim çocuklarım ondan oldu" diye karşılık verirdi. Hz. Âişeder ki: İçimden "Bir daha Hatice hakkında kötü söz söylemeyeceğim" dedim. Hz. Âişe devamla der ki: "Rasûlullah (s.a.s.), Hatice´den üç yıl sonra benimle evlendi."
Hz. Peygamber e babasından kalan, Hz. Hatice ile evlendikten sonra âzat ettiği Ümmü Eymen i de âilesinden bir parça saymış, kendisine anneye gösterilen alâkayı göstermiştir. Hitabettiği zaman ey anneciğim demiş, ona bakarak sen ailemizin son bakıyesisin diyerek sevgi ve bağlılığını izhar etmiştir. Süt annesi, süt babası ve süt kardeşleri de aynı iltifata mazhar olmuş, üzerindeki elbiselerini onlara ikrâmen, altlarına yaygı yapıp üstüne oturtmuştur.
Hz. Peygamber (s.a.s.), büyüklere böyle ilgili böyle sevgili ve bu denli şefkatli olur da çocuklar hiç bundan yoksun kalır mı Kalmaz elbette. O, zevcelerinin indinde fevkalade bir aile reisi olduğu gibi, mükemmel bir baba idi. Babalığı ölçüsünde misilsiz bir dede, aynı zaman da.
Rasûlullah, çocuklarıyla doğmadan önce, fiilen ilgilenmeye başlamıştır. Hz. Fatıma nın ilk doğumu yaklaşınca Hz. Peygamber sık sık uğramış, halini hatırını sormuş, çocuk doğunca bana haber vermeden çocuğa hiçbir şey yapmayın tembihinde bulunmuştur. Enes b. Malik, Ümmü Süleym in oğlu Abdullah ın doğumu yaklaşınca: Çocuğun göbeğini kesince bana haber ver, benden evvel ağzına hiçbir şey koyma diye haber saldığını belirtir.
Hz. Peygamber, yeni doğan çocuklara duâda bulunur, kulaklarına ezan ve ikamet okur, isim koyardı. Daha sonra ilk yedi gün içinde sünnet ettirmek, başındaki ilk tüyü traş edip ağırlığınca tasaddukta bulunmak, akika kurbanını kesmek gibi mevzularla yakından alâkadar olurdu. Çocuk su istediğinde, hiç bekletmez hemen verir, belki de çocuğun asabi olmaması için buna çok özen gösterirdi.
Hz.Peygamber in çocuklara karşı tavrında en dikkat çekici yönlerinden biri, onlara karşı izhar ettiği sevgidir. Çocukları cennet kokusu , gözümün nuru diye târif eder, her öpücük için cennette beş yüz yıllık mesâfesi olan bir derece verilir diyerek çocukların sevgiyle yetiştirilmesini tavsiye ederdi.
Günümüz babalarında görülen, çocuk, iyi, neşeli ve problemsiz iken çocuğa gösterilen ilgi, Hz.Peygamber in hayatında hep vardı. Çocuğun ağlamaya terk edilmesine hiç taraftar değildi. Namaz kıldırırken bir çocuk ağlaması işitse, annenin de namazda olacağını düşünerek en kısa surelerle namazı tamamlardı. Hatta çocuk kucağında üstüne akıttığı zaman, akıtmasını kestirmemiş, müdâhale etmek isteyene bırakın oğlumu, tamamlasın demiştir.
O, çocuklarına, torunlarına şefkatle muâmele eder, böyle davranırken de dikkatlerini Allah ın dinine çekerdi. Onları bağrında beslerken yüzlerine tebessüm eder, okşar ve aziz tutar, bu arada onların uhrevî meseleleri ihmallerine de rızâ göstermezdi. Günlük yaşamla ilgili hataları görmezden gelir, takva ile çelişebilecek istek ve arzularını, yumuşak bir üslupla ve âyetler ile reddederdi.
Kendisine on sene hizmet eden Enes b. Malik: Aile fertlerine karşı, Hz. Peygamber den daha şefkatlisini görmedim demiştir.
Torunlarını okşar, sever; kirlenmiş yüzlerini temizler; onları dört ayak üstünde sırtında taşır; namazda secdede sırtına çıkarlarsa, ininceye kadar secdeyi uzatırdı. Bir gün Hasan ve Hüseyin sırtında iken Hz. Ömer içeri girdi. Onları böyle şerefli bir yerde görünce, ne güzel bineğiniz var dedi. Ve hemen O gönüller sultanı şöyle mukabele etti: Ya, ne güzel süvariler onlar! Bu ilgi sadece erkek torunlara değildi. Kız torunu olan Ümâme yi de aynı şekilde sever, süslü bir giyimi ona yakıştırırdı. Namaz kılarken sırtına çıkarsa, secde yapacağı zaman yere kor, secdeden kalkarken de yine omzuna alırdı. Bağış ve ihsanda çocuklarınızın arasını eşit tutun. Eğer ben birini üstün tutacak olsaydım, kızları üstün tutardım. derdi.
Zeyd İbn Harise, Rasûlullah ın âzatlısıdır ve azatlılarının en meşhurudur. Üsâme de onun oğlu olduğu için EbûÜsame diye künyesi vardır. Rasûlullah her ikisini de çok sevdiği için Hıbb-ı Rasûlullah (Allah Rasûlünün sevgilisi) bilinirlerdi. Zeyd İbn Harise, cahiliye devrinde bir baskınla kaçırılıp, Ukaz panayırında köle olarak satılmıştı. Hakim İbn Hızam onu, halası Hatice adına satın almıştı. Bilâhare Hz. Hatice, onu zevci Muhammed e (s.a.s.), daha peygamberlik gelmezden önce bağışlayacaktır. O sıralarda, henüz sekiz yaşında bir çocuktur. Zeyd´in babası oğlunun izini bulur, onu kurtarmak ister. Rasûlullah, gitmek ya da kalmak hususunda serbest olduğunu bildirir. Zeyd babasıyla dönmeyi istemez. Bu karara çok şaşıran babasına, ben onda öyle bir şey gördüm ki ebediyen ondan ayrılmam şeklinde açıklamada bulunur. Rasûlullah´ın yanında kalmayı tercih eder. Aleyhissalâtu vesselâm onu âzâd edip, evlâtlık edinir.
Bir çocuk, kendisine kan bağı olmayan birinde nasıl bir içtenlik, nasıl bir yakınlık, sevgi, alaka ve saygı görmüştür ki, O nu öz babasına tercih etmiştir Üstelik babasını uzun zamandır görmediği ve özlediği halde. İnsan anlamakta güçlük çekiyor doğrusu. Ancak Hz. Peygamber in hayatı , kişiliği, sonsuz merhameti ve bütün insanlara beslediği eşsiz sevgisi düşünülecek olursa, bu anlaşılabilir. Sayılan sıfatların bir insanda toplanması ve bu gün belki de böyle modellerden yoksun oluşumuz bu güzîde tercihi anlamamızı zorlaştırıyor.
Üsâme İbn Zeyd, Rasûlullah ın terbiyesinde yetişmiş bahtiyarlardandır. Hz. Âişeder ki: Üsâme bir gün kapının eşiğine takılıp düştü, alnı kanadı. Aleyhissalâtu vesselâm bana: "Şu kanı temizleyiver!" dedi. Ben iğrenerek ağırdan almıştım. Rasûlullah (s.a.s.), o kanı emip püskürttü ve şöyle dedi: Eğer Üsâme kız olsaydı, (ona güzel elbiseler) giydirir, takılar takar (onu cazip kılar)dım.
İyi Muâmele ve Sabır: Hz. Ebû Hüreyre anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "Mü´minler arasında imanca en kâmil olanı, ahlâkça en güzel olanıdır. En hayırlınız da ailesine hayırlı olandır."
İbn Abbas anlatıyor: "Rasûlullah buyurdular ki: "Sizin en hayırlınız, ehline karşı en iyi davrananınızdır. Ben aileme en iyi olanınızım.
Rasûlullah (s.a.s.) kadınlara iyi davranmayı emretmiş, en hayırlı kimsenin, hanımına en iyi davranan kimse olduğunu belirtmiştir. Şüphesiz "iyi davranma" izafi bir durumdur. Bu "iyilik"in içine öncelikle kadınların haklarına hakkıyla riâyetgelir: Nafaka hakkı, tahkir edilmeme, hatalarını başına kakmama gibi hadislerde belirtilen haklara riâyet. Ayrıca onların bir kısım huysuzlukları, kıskançlıkları karşısında sabretmek, terbiyelerinde iyi davranmak, geçimi iyi yapmak... hep kadınına karşı iyi olmanın içine girer. Ancak kişinin "en iyi" olması için kadınına karşı iyiliğin yetmeyeceği de açıktır. Âyetve hadislerde, bunun için başka şartlar da sayılmıştır: Takvâ, zühd, amel-i salih... gibi. Şu halde o şartları yerine getiren, hanımına karşı da iyi olunca iyilikte kemale yaklaşmış olur. Rasûlullah ın zevcelerine karşı davranışları ile kadın hususundaki tavsiyeleri tahlil edilince bu "iyilik"ten kastedilen teferruat ortaya çıkarılabilir.
Rasûlullah, Kadın eğe kemiği gibidir, doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Onu bırakırsan eğri olduğu halde istifade edersin. buyurarak sert, haşin davranışlardan uzak durmakla beraber, ilgi ve alakanın hiçbir şekilde kesilmemesi gerektiği ikazında bulunmuştur. Kadın, erkekten daha hassas, daha ince mizaca sahiptir. Hz. Peygamber bu telâkkî ile, bazı fırsatlarda zevcelerini camdan yapılmış şişeye teşbih buyurmuştur.
Öyle ise hoşa gitmeyen davranışlarına karşı anlayış ve müsamaha esas olacaktır. Ashâba bir hatırlatması şöyledir: Kadınlarınızı nasıl köle ya da hayvan döver gibi dövüyor, sonra da akşam olunca utanmadan, beraberce yatıyorsunuz Buna rağmen eşlerini dövenlere ya da dövmek isteyenlere, Dövün (ancak bilin ki kadını) sadece şerlileriniz döver.
Bilindiği üzere Hz. Peygamber (s.a.s.), Hz.Hatice nin vefatından sonra bir çok izdivaç yapmıştır. Birbirine rakip durumdaki hanımların geçinmesi ise pek zordur. Ancak Hz. Peygamber (s.a.s.)sabrı, anlayışlılığı, kadını iyi tanımasından dolayı, onları da birbirlerine yaklaştırmış, arkadaş olmalarına zemin hazırlamış, arada bir cereyan eden kıskançlık ve (birbirlerini) çekememezliklerine bazen gülümseyip geçmiş, bazen küsmüş, bazen uyarmıştır. İşte bunlardan bazıları.
Hz. Âişe anlatıyor: "Hz. Peygamber (s.a.s.), balı ve tatlı şeyleri severdi. Ayrıca, ikindi namazlarını kıldıktan sonra her gün kadınlarını teker teker ziyaret eder, her birine yaklaşır (sohbette bulunurdu). Bu ziyaretlerinin birinde Hz. Hafsa nın yanına girmişti. Bu defa onun yanında, her zamanki kaldığı mutad (alışılmış) müddetten fazla kaldı. Ben bunu kıskanarak sebebini Rasûlullah´ın diğer hanımlarından sordum. Bana: "Yakınlarından bir kadın Hafsa´ya bir okka (Tâif) balı hediye etti, Rasûlullah a (s.a.s.)ondan şerbet yapıp ikram etmiş olmalı, (o da şerbet hatırına sohbetini biraz uzatmıştır) dediler. Ben: Öyleyse, kasem olsun biz de ona mutlaka bir hile kurmalıyız! dedim. Sevde ye: Hafsa´dan sonra sıra senin, O girince sana yaklaşacak. Sana yaklaşınca O´na: Ey Allah´ın Rasûlü! Sen megâfir (urfut denen ve meşeye benzeyen bir ağaçtan sızan pis kokulu püs´e denir) mi yedin diyeceksin. Ben biliyorum ki, O sana Hayır! diyecek. O zaman sen de: Öyleyse senden burnuma gelen bu koku da ne diyeceksin. Bir rivâyette Hz. Âişe şu açıklamayı yapar: "Rasûlullah (s.a.s.)kendisinde kötü bir koku hissedilmesine tahammül edemez, buna çok üzülürdü, bu sebeple gerçeği itiraf ederek, muhakkak "Hafsa bana bal şerbeti ikram etti" diyecek. O zaman sen kendisine Demek ki arı, balını urfut ağacından almış diyeceksin. Senden sonra bana uğradığı zaman ben de böyle hareket edip aynı şeyleri söyleyeceğim. Ey Safiyye, sana uğradığı zaman sen de aynı şeyleri söyle! dedim. Hz. Âişeanlatmaya devam etti:"Sevde (bilâhere bana) dedi ki: "Kendinden başka ilâh bulunmayan Allah´a kasem olsun, bana tenbih ettiğin şeyleri, Rasûlullah (s.a.s.)kapıdan görünür görünmez, senden korktuğum için (unutmadan) hemen söylemek istedim. Ne ise, Rasûlullah (s.a.s.) kendisine yaklaşınca Sevde: Ey Allah´ın Rasûlü meğâfir mi yediniz der. Hayır! cevabını alır. Bunun üzerine aralarında şu konuşma geçer: Öyleyse bu koku da ne Hafsa bana bal şerbeti ikram etti. Demek ki arı urfut yemiş. Hz. Âişe anlatmaya devam ediyor: Rasûlullah (s.a.s.) bana uğrayınca ben de aynı şeyleri söyledim. Keza, Safiyye´ye uğrayınca O da aynı şeyleri söyledi. Müteâkiben Rasûlullah (s.a.s.) Hafsa´nın yanına girince: Ey Allah´ın Rasûlü sana o şerbetten ikram edeyim mi diye sorar. Hz. Peygamber (s.a.s.): Hayır, ihtiyacım yok! cevabını verir. Bu durumu işittiği zaman Sevde: Allah´a kasem olsun balı O na haram ettik! dedi. Ben kendisine: Sus, (sesini çıkarma) dedim.
Hz. Âişe anlatıyor: Safiyye Binti Huyeyy´in devesi hastalandı. Zeyneb Binti Cahş´ın yanında fazla deve vardı. Rasûlullah (s.a.s.)ona: Safiyye´ye bir deve ver! buyurdu. Zeyneb: Ben bu yahudi kızına deve mi verecek mişim diyerek reddetti. Rasûlullah (s.a.s.)ona kızıp, Zilhicce ve Muharrem ayları ile Safer ayının bir kısmı boyunca küstü.
Hanımların bazı kusurları ise eğitime fırsat olarak değerlendiriliyordu, Hz. Peygamber (s.a.s.)tarafından. Yine Hz. Âişeanlatıyor: "Safiyye gibi güzel yemek yapanı görmedim. Bir defasında Rasûlullah (s.a.s.)benim odamda iken, Safiyye ona yemek yapıp göndermişti. Çok şiddetli bir kıskançlık hissettim. Öyle ki beni bir titreme sardı, kabını kırdım. Rasûlullah (s.a.s.) annenize kıskançlık geldi buyurdu (ve başka hiçbir şey söylemedi). Sonra da pişman oldum ve: Ey Allah´ın Rasûlü dedim, yaptığım bu hareketin keffâreti nedir , Tabağa aynıyla tabak, yemeğe misliyle yemek! buyurdular.
Hz. Âişe: Ey Allah´ın Rasûlü, sana Safiyye´deki şu şu hal yeter! demiştim. (Bundan memnun kalmadı ve): Öyle bir kelime sarf ettin ki, eğer o denize karıştırılsaydı (denizin suyuna galebe çalıp) ifsat edecekti. buyurdu. Hz. Âişe ilaveten der ki: Ben Rasûlullah a (s.a.s.)bir insanın (tahkir maksadıyla) taklidini yapmıştım. Bana hemen şunu söyledi: Ben bir başkasını (kusuru sebebiyle söz ve fiille) taklit etmem. Hatta (buna mukabil) bana, şu şu kadar (pek çok dünyalık) verilse bile!
Eğitim ve Öğretim: Rasûlullah ın (s.a.s.)aile ocağı aynı zamanda bir mekteptir. Bu mektep, meselesi olan kadın-erkek bütün Medinelilere açık idiyse de talebe olarak, öncelikle ümmühat-ı mü minine aitti. Onlar buranın devamlı ve asli talebeleri idiler. Bu mektebe, nikahla yapılan kayıtla talim başlıyordu. Nitekim Rasûlullah (s.a.s.), hanımlarla evlenir evlenmez, gerekiyorsa ismini değiştirmiştir. Cüveyriye, Meymune isim değiştirenlerdendi. Hz. Peygamber (s.a.s.), uygunsuz ismi sevmez, hanımlarına hoşlanmayacakları lakaplarla hitap etmezdi. Normal isimleri ne ise onunla hitap ederdi. Ey Âişe! , Ey Zeyneb! gibi. Rivâyetler, Şifa adlı, muhacirundan, okuma yazma bilen bir kadını Hz. Peygamber in(s.a.s.)Hz. Hafsa ya yazı ve bazı tedavi usullerini öğretmek üzere muallime olarak istihdam ettiğini haber verir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlarının yetişmesine gayret eder, hepsinin beraber olduğu akşam toplantılarında eğitici sohbetler yaparlardı. Ve Rasûlullah ın (s.a.s.)refakatinde bilgilenen hanımlar, bilgi ve tecrübelerini diğer kadınlara (hatta Hz. Peygamber in (s.a.s.)vefatından sonra, kadın-erkek herkese) aktarmaya hazır hale gelirlerdi. Hz. Peygamber in (s.a.s.)ev halkı, şehir dahilinde ve haricindeki kadınları kabul eder, itikadi konularla ilgili Hz. Peygamber in (s.a.s.)talimini onlara bildirerek, din eğitimindeki rollerini yerine getirirlerdi.
Rasûlullah (s.a.s.), ailede gördüğü veya işittiği menfi durumlara her seferinde müdahale ederdi. Bir seferinde Hz. Âişe, kız kardeşi Esmâ ile otururken, Rasûlullah (s.a.s.) içeri girer. Esma nın üzerinde geniş kollu (yukarı sıyrılıp açılabilen) veya şeffaf sayılabilecek çok ince bir elbise mevcuttur. Rasûlullah (s.a.s.), Esmâ yı görür görmez derhal çıkar. Hz. Âişe, Esmâ ya: uzaklaş, Rasûlullah (s.a.s.) sende hoşlanmadığı bir şey gördü der. Esma çıkar. Rasûlullah (s.a.s.) tekrar gelince Hz. Âişe niçin çıktığını sorar. Hz. Peygamber (s.a.s.) görmüyor musun durumu, müslüman bir kadının şu kadarı görülebilir der ve elleri ile yenlerini tutup, parmaklara kadar kısmını örter, sonra da elleri ile şakaklarını örter. Sadece yüzünü açık bırakır. Dikkati çekmesi gereken husus, hoşlanmadığı bu manzara karşısında bağırıp çağırmamış, öfkelenmemiş, bunu eğitim fırsatı olarak değerlendirmiştir.
Rasûlullah ın (s.a.s.) âilesinde çocukların talimi mühim meselelerden biridir. Doğumla birlikte çocuğun kulaklarına ezanın okunması, talim işinin ne kadar erken ele alınması gerektiğini sembolize eder. Fiilen tâlime konuşma yaşında ve Kur´an´ı Kerim den âyetler ezberletilerek başlandığını şu rivâyetler haber vermektedir: İbn Şuayb der ki, Abdulmuttalib oğullarından bir çocuk konuşmaya başlayınca Hz. Peygamber (s.a.s.) el hamdülillahi llezî lem yettehiz veleden ve lem yekun lehû şerîkün fi l mülki âyetini yedi sefer okutarak tâlim ederdi.
İlk öğretilecek şeyin Lailahe illallah olmasını da emreden Hz. Peygamber (s.a.s.), akıl ve muhakemeye müteallik talimin temyiz yaşından itibaren sistematize edilmesini irşat buyurur. Bundan dolayı yedi yaşında çocuk namaza alıştırılır, on yaşından itibaren düzenli kılması beklenir. Aile bu noktada öyle hassas olmalıdır ki, çocuğu dövmeye mahal kalmayacak şekilde, on yaşına gelinceye dek namaz eğitimini tamamlamış olmalıdır. Ayrıca çocuğa yazı, yüzme, ata binme gibi diğer bilgilerin öğretilmesi de Hz. Peygamber in (s.a.s.)emirleri arasındadır.
Terbiyesinde olan çocuklara karşı davranışlarını, sevgi ve müsamaha üzerine bina etmiştir. Hatalarını tashihte de aynı yolda devam etmiş, azar, tenkit, tahkir, surat ekşitme gibi yollara baş vurmamıştır. Hz. Enes on yıl boyunca Hz. Peygamber e (s.a.s.)hizmet ettiğini, hataları, yanlışları olduğunda bile hiç azar işitmediğini, bir kere olsun of be demediğini, niçin böyle yaptın, şöyle yapsaydın şeklinde eleştirmediğini rivâyeteder.
Abdullah İbn Amir anlatıyor: "Bir gün, Rasûlullah (s.a.s.), evimizde otururken, annem beni çağırdı ve:"Hele bir gel sana ne vereceğim!" dedi. Aleyhissalâtu vesselâm anneme: Çocuğa ne vermek istemiştin diye sordu. Ona bir hurma vermek istemiştim deyince, Aleyhissalâtu vesselâm: Dikkat et! Eğer ona bir şey vermeyecek olursan üzerine bir yalan yazılacak! buyurdular.
Bu hadisin çocuk terbiyesiyle sıkı alâkası vardır. Efendimiz, terbiyede hiçbir surette yalana yer verilmemesini irşat buyurmaktadır. Bilhassa ağlayan çocuklara bazen yapılmayacak veya verilmeyecek şey vaat edilir, yahut da olmayacak şeyle korkutulur. Bunların hepsi neticede "yalan" olmakta birleşir. Rasûlullah (s.a.s.), bütün bunların haram olduğunu, çocuk terbiyesinde hiçbir surette yalana yer verilmemesi gerektiğini ifade buyurmaktadır. Hadis, çocuğun, böyle basit durumda bile yalandan uzak tutulmasını vurguladığına göre, ciddi durumlarda yalana yer vermenin nasıl büyük bir hata ve yanlış olduğunu ifadede beliğ bir örnektir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), çocukların cemiyet şartları içerisinde yetişmesine dikkat ederek, aile dışı temaslara imkânvermiştir. Çocukların bir kısım hizmetlere koşulması, bayram, düğün, ziyafet, mescidin cemaati gibi içtimai tezahürlere iştirak ettirilmeleri, çocukların aile dışı kimselerle karşılaşmasına imkânvermekte, böylece içtimaileşmeleri gerçekleştirilmektedir. Bunların sünnette örneği çoktur.
Adâlet: Rasûlullah ın (s.a.s.)evlilik hayatı deyince ilk nazar-ı dikkate çarpan husus, birçok hanımla evlenmiş olmasıdır. Bu meseleye değinmekteki maksadımız çok evliliğinin en önemli sebebini vurgulamak ve zevceleri arasında gözettiği adâletin Kur´an´ı Kerim le nasıl bütünleştiğini göstermektir.
Hemen şunu belirtelim ki, yirmi beş yaşında iken, kendisinden on beş yaş büyük bir kadın olan Hz. Hatice ile evlenip elli küsur yaşına kadar onunla yetinen Hz. Peygamber´in, İslam ahkâmının teşrî ve neşir safhası olan Medine hayatında çok sayıda kadınla evlenmesinin birinci sebebi peygamberlik vazifesi ile ilgilidir. Sünnetinin aile hayatında geçen safhasının tesbitini, onların kadınlara intikal ve neşrini bu hanımlar yapmıştır. Alimler, "Dünyanızdan üç şey sevdirildi..." rivâyetinde, bunlardan birinin, "kadın" olduğunu söyleyen hadisi açıklarken, kadınların, Rasûlullah tarafından sevilmesini, onların "İslâm´ın neşrine olan hizmetleri" sebebiyle izah ederler.
Çok kadınla evlenmede dikkat çeken bir diğer sebep siyasî yöndür. Müteakiben görüleceği üzere Hz. Safiyye ile evlilik, Hayber Yahudileri ile sıla-i rahm´e vesile olmuş, Cüveyriye ile evlilik Benî Müstalik´ten yedi yüz kadar harp esirinin bedava azatlıklarını sağlamıştır. Mekkelilerin lideri EbûSüfyan´ın kızı Ümmü Habibe ile evlilik, EbûSüfyan´ın bozulan Hudeybiye Sulhü´nü yenileyebilmek için, kızını bahane ederek Medine´ye gelmesine, Hz. Peygamber´in hane-i saadetlerine kadar girmesine yol açmış, bu durum onun hasmane duygularını törpülemiştir. Diğer evliliklerinin her birinde tıpkı neşr-i din gibi siyasî bir yönün dahi varlığı inkar edilemez. Rasûlullah´ın evlilik bağının siyasî yönünü nasıl kullandığını anlayabilmek için İslâm´ın ilk baştaki kuruluş ve neşrini sağlayan siyasî lider kadronun evlilik bağıyla birbirine nasıl kenetlendiğini ibretle tetkikte zaruret var: Hülefa-i Raşidîn denen bu çekirdek kadro, evlilik bağlarıyla birbirlerine perçinlenmiş gibidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Hz. EbûBekir ve Hz. Ömer´in kızlarını almış, onlara damat olmuştur. Hz. Osman ve Hz. Ali´ye kızlarını vermiş, onları kendine damat yapmıştır. Hz. Ali ile olan akrabalık bağının, Hz. Osman´daki eksikliğini, ona ikinci bir kızını da vererek telafi etmiştir. Hz. Hafsa ile evlenmeleri hususundaki teklife menfi cevap verdikleri için Hz. Osman ve Hz. EbûBekr´e karşı kırgınlık içine düşen Hz. Ömer´i memnun etmek ve öbürlerine karşı kalbinde yerleşecek bir gücenmeyi ve bunun kadroda hasıl edeceği çatlağı bertaraf etmek için Rasûlullah´ın Hz. Hafsa´yla evlenmesi fevkalâde siyasî bir ameliyedir.
Hz. Peygamber in (s.a.s.) sünnetindeki ideal olan ailevi değerleri( karı-koca münasebetleri, terbiyevî, irşâdî, te dîbî siyaset, maddî-mânevî ihtiyaçların karşılanması vs.) tesbitte, öncelikle bu iki evliliğin esas alınması gerektiği kanaatindeyiz: Hz. Hatice ve Hz.Âişe.
Çünkü, Hz. Hatice ile olan evlilikte siyasi ve teşrii mülahazalardan ziyade, beşeri mülahazalar hakimdir. Normal olarak evlenmelerde birinci derecede rol oynayan hissiyat-ı gariziyyenin insan üzerinde müessir olduğu gençlik döneminde Hz. Peygamber (s.a.s.), sadece Hz. Hatice ile yetinmiş, ikinci bir evlilik ne yapmış ne de düşünmüştür.
Hz. Âişe ye gelince, Hz. Peygamber (s.a.s.) en çok onu sevmiş, onu takdir etmiştir. Üstelik âilevî hayatla ilgili pek çok teferruat onun vâsıtasıyla rivâyet edilmiştir.
Hz. Peygamber in (s.a.s.), Âişe yi çok sevmesi ya da taktir etmesi aynı zamanda gayri iradi bir durumdu. Hiçbir insanın kalbi temayüllere hakim olması söz konusu değildir, Ondan da beklenemez. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu nedenle , farkına varmadan birini diğerlerinden çok sevebililrim, bu da haksızlık olur. Onun için ey Rabbim! Elimden gelmeyen bu hususta Senin rahmetine sığınıyorum diyerek istiğfarda bulunurdu.
Hz. Âişe, beraber kalma hususunda yaptığı taksimde Hz. Peygamber in (s.a.s.)hanımlar arasında hiçbirine imtiyaz tanımayıp, hepsine eşit davrandığını kesin bir dille ifade eder. Sefere çıktığı zaman beraberinde gelecek hanımları da kur a ile tesbit ederdi. Hayatının son günlerinde hanımlarının hücrelerini dolaşamayacak kadar hastalığı artınca, Hz. Âişe nin yanında sabit kalabilmek için, diğer hanımlarının rızasını almıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlar arasında uyguladığı adâlet ve eşitliğe hayatı boyunca riâyetetmiştir. İki istisna var ise de, her ikisi de rızâya dayanır: Birincisi, Hz. Sevde çok yaşlı olduğu için kendi arzusuyla gecesini Hz. Âişe ye vermiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bunu kabul etmiştir. İkincisi ise, yukarıda zikrettiğimiz, hayatının son günlerinde Hz. Âişe nin odasında kalmasıdır ki bütün hanımlar buna râzı olmuştur.
Hz. Peygamber adâleti gözetmesin de kim gözetsin Bakınız o, ne buyuruyor: Bir erkeğin nikahında iki kadın bulunur da, aralarında adâlet gözetmezse, kıyamet gününde bir tarafı felçli olarak diriltilir. Çünkü adâlet, Kur´an´ı Kerim in emridir: Bunlar arasında adâleti sağlayamayacak olursanız, o zaman bir kadın veyahut sahip olduğunuz câriye ile iktifâ ediniz. Bu şekilde adâletten sapmamağa daha yakın olursunuz. (4/Nisâ, 3), Ne kadar gayret ederseniz edin kadınlar arasında adâlete güç yetiremezsiniz... (4/Nisâ, 129)
Şunu belirtmekte fayda var. Mü minlerin anneleri arasında kıskançlığın sevki ile cereyan eden hadiseler,onları birbirlerine karşı insafsız olmaya sevk etmemiş, birbirlerini kötülemeye, aralarında uzun süren dargınlıklara sebep olmamıştır. Belki de, Rasûlullah her gece birinin evinde olmak üzere sistemleştirdiği akşam sohbetlerinden, bunu da hedeflemiş olmalıdır. Rasûlullah ın (s.a.s.)bu siyaseti hedefine öyle ulaşmıştı ki, hepsinin en çok kıskandığı Hz. Âişe nin aleyhinde değerlendirebilecekleri en iyi fırsat olan ifk hadisesi sırasında, hanımların hiçbirinden menfi bir ima bile vaki olmamıştır.
Netice olarak inananlar aile yaşayışında da Hz.Peygamber i (s.a.s.)örnek alıp, önder edinerek saadete ulaşırlar. Çünkü Allah, Kur´an´ı Kerim de, Gerçek şu ki, Allah ı ve âhiret gününü (korku ve umutla bekleyen) ve O nu her dâim zikreden kimseler için Allah ın elçisi güzel bir örnek teşkil eder. (33/Ahzâb, 21); Rasûlün size verdiğini alın, yasakladığından da sakının. (59/Haşr, 7) buyurur. (Ferahiye Sakarya)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4212&BID=45#sthash.0FwzJccy.dpuf
Bir Mücâhid, Bir Komutan Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Barış kelimesiyle aynı kökü paylaşan ve anlamlarından biri de barış olan "İslâm"da asıl ve doğal olan sulh, selâmet ve barıştır. Gel gör ki İslâm´ın düşmanları, barış çağrılarının önünde engel oldukları, yeryüzünde fitne çıkarttıkları, insanlara ve insanî değerlere zulmettikleri için, yeryüzünü ıslah etmekle görevli bulunan Peygamber ve O´nun izinden giden müslümanlar, fıtrat/insanlık düşmanlarının zararlarına engel olmak maksadıyla kaçınılmaz olarak savaşa kapılarını açmıştır.
Bütün insanlığa ve tüm âlemlere rahmet olarak gönderilen peygamberimiz (21/Enbiyâ, 107), Allah´a dâvetin önünde engel olan zâlimlere karşı; kendisinin, aynı zamanda "savaş peygamberi" (Câmiu´s-Sağîr, 1/108) olduğunu belirtmiştir. Dost-düşman, kabul etmek zorundadır ki, O´nun savaşları da baştan sona bir rahmet ve merhamet kuşağı idi. O ve O´na bağlı insanlar, mecbûriyet dışında savaşmazlarken, savaştıklarında da insanları öldürmemek; tam tersine, onları ihyâ etmek için tüm yolları tek tek kullanıyorlardı. Hz. Peygamber, sulh zamanında olduğu kadar, savaşırken de rahmet peygamberi olduğunu gösteriyordu.
Hz. Muhammed (s.a.s.)´in saldırgan olmaktan sakınmasına rağmen; savaş tekniğini, kendisine saldıranlardan çok daha iyi bildiğini, uyguladığı savaş taktiklerinden ve savaştığı düşmandan sayı olarak çok az askeri ve silâhı olmasına rağmen savaşlarının neticelerinden görüyoruz. O´nun saldırıdan ve savaşı başlatmış olmaktan sakınması, kesinlikle savaşı bilmediğinden ya da korkudan değildi. Bu konuda en küçük âcizlik ve korkaklık kırıntısı O´nda yoktu. O´nun savaştan sakınması, savaşı, sakınılması mümkün olmayan ve sevilmeyen bir zarûret olarak değerlendirmesindendi. Allah´ın dâvâ ve dâvetinin başarısı, insanlara ulaşması için savaş dışında başka çıkar yol bulduğu zaman savaştan sakınırdı. İslâm´ın kılıç zoruyla yayıldığı gibi bir değerlendirme, özellikle Hz. Peygamber dönemi ve O´na bağlı yönetimler açısında kesin ve büyük bir iftirâdan başka şeyle tanımlanamaz. Şâyetİslâm, kendisine karşı iknâ ve delil ile savaşılabilen bir düşünceye karşı kılıçla savaş açmış olsa, bu, belki barışseverlik açısından kınanabilirdi. Ancak, ona kulak vereceklerin önüne geçip İslâm´ın önünde bir engel olarak duran güce güçle/kılıçla savaş açmasını ayıplamak, ayıplanacak bir suçtur. Çünkü kuvvet, ancak kuvvetle engellenir. İnsanları zulüm, fitne ve fesattan kurtarmak için, başka türlü yola gelmeyen saldırgan fesatçı tâğutlara karşı savaştan başka çıkar yol yoktur.
İslâm düşmanları, çoğunlukla düşünceye karşı savaş açarlarken; İslâm, savaşı bile düşünce ile önlemenin yollarını aramıştır. İslâm dâvetini, hidâyeti kabullenmeleri, cizye vermeyi kabul etmeleri veya barış antlaşmasına rızâ göstermeleri gibi barışçı çözümleri savaşı durduracak ve ona alternatif olacak şekilde, insanlara, hatta saldırgan savaşçılara şans tanıyarak sunmuştur. Bütün bunlara rağmen, "kâfirler tâğut ve bâtıl dâvâlar yolunda savaştıkları" (4/Nisâ, 76) için, "iman edenler de Allah yolunda savaşmak" (4/Nisâ, 76) zorundadır; çünkü "onlar, eğer güçleri yeterse, müslümanları dininden döndürünceye kadar onlara karşı savaşa devam ederler." (2/Bakara, 217). Saldırganlara karşı teslimiyet değil; onlara hadlerini bildirmek ve hiç kimseye zulmetmelerine fırsat vermemek gerekir: "Dininize saldırırlarsa, küfrün önderleriyle savaşın." (9/Tevbe, 12). "Fitnenin tamâmen yok edilinceye ve din (kulluk) yalnız Allah için oluncaya kadar savaşmakla" (2/Bakara, 193) emrolunan mü´min, iyi bilmelidir ki; "şâyetsavaştan vazgeçerlerse zâlimlerden başkasına düşmanlık ve saldırı yoktur." (2/Bakara, 193). Bu konuda ölçü bellidir, aşırılığa gitmek, Allah için yapılması gereken savaşa dünyevî ve nefsî istekler karıştırmak yasaklanmıştır: "Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin; çünkü Allah aşırı gidenleri sevmez." (2/Bakara, 190)
Bu girişten sonra, Rasûlullah´ın savaş meydanlarındaki konumundan, bir mücâhid ve komutan olarak Rahmet Peygamberinden bahsedebiliriz. İslâm´ın savaş dini olmadığı, Hz. Peygamber´in de savaşı isteyen ve başka yol bulunduğu halde onu seçen bir savaşçı kişilik arzetmediği halde, savaşın gerekli olduğu zaman Hz. Muhammed (s.a.s.), üstün yetenekli bir komutan, çok basîretli bir mücâhid, dâhi bir stratejist id. Başkalarının savaş ve eğitimle öğrenemediği savaş tekniğini O, vahyin kılavuzluğu ile bilirdi. O´nun tüm güzel vasıflarının olduğu gibi, savaş dehâsı da peygamberliğinin isbâtıdır.
O´nun savaşçı konumunun belli başlı özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: Cesâret, meşverete başvurma, eldeki imkânları en üst seviyede kullanma, savaşta rûhî özelliklere, duâ ve ibâdete yer veren bir yaklaşım, düşmanın sayı ve silâh üstünlüğüne rağmen, iman ve ona dayalı cesâret, sabır, irâde, cihad, şehâdet gibi mânevî kuvvete, psikolojik imkânlara önem vermek, bunun yanında asker sayısı ve silâh gücünü tâviz vermeden artıracak imkânları ihmal etmemek...
Ganimet veya intikam almak için değil; sadece Allah için ve sadece O´nun yolunda, yani îlâ-yı kelimetullah uğruna savaşması, düşmanlarının birbiriyle yardımlaşması ve ortak güç hazırlamalarını engellemek için savaş öncesi tedbirler alması, diğer düşmanlarını savaş için etkisiz hale getirip savaşacak düşmanını daima teke indirmeye çalışması, savaş yerini seçmeyi düşmana bırakmayıp kendi belirlediği alanda savaşı tercihi, ordu komutanı ve devlet başkanı olduğu halde savaş cephesinin gerisinde değil; cephenin ortasında, hatta zaman zaman en başında savaşması, ordusunun moralini en üst düzeye çıkaracak her güzel yolu kullanması, istihbârata ve gizliliğe büyük önem vermesi, ordudan önce keşif ve istihbârat güçlerini kullanması, gerektiği durumlarda savaşla ilgili hazırlıkları, kimlere ve nereye karşı sefere çıkılacağını son âna kadar gizlemesi...
O, savaş öncesinde Kureyş´in savaş kaynağı için düzenlediği ticaret kervanlarından haber alıyor ve hemen peşlerine seriyyeler takıyordu. Yani, düşmanın silâh dışında başka yollarla da savaştığını veya savaşa zemin hazırladığını biliyor, pis suyu kaynağından kurutmaya çalışıyordu. Komutan tâyininde ve onlara nasihatlerde de örnek bir seçici ve görevlendiriciydi. Bazen müfreze komutanının dışında, askerler bile nereye gideceğinden, bir savaş için mi, yoksa keşif göreviyle mi gönderildiklerinden haberleri olmazdı. Durumu, ancak asıl istenen görevin harekâtına başlanmadan birkaç saat önce, artık mutlaka açıklanması gereken saatte öğrenirlerdi. Herkes ona göre son hazırlığını yapacak ve düşman, görevi açıklanmasından sonra durumu haber alsa bile, buna karşılık hazırlık yapabilmesi için yeterli zaman bulamazdı. Bazı durumlarda, komutan bile nereye ve niçin gittiğini bilmez, kendisine emredildiği gibi, belirlenen stratejik yere geldiğinde, yazılı olarak verilen mühürlü/kapalı tâlimâtı açar ve ona göre emirleri uygulardı. Bunlardan biri, Hz. Peygamber´in, Cahş oğlu Abdullah´ı kapalı bir mektupla, yanına verdiği mücâhidlerin başında göndermesi ve iki gün yol aldıktan sonra mektubu açmasını istemesidir. Mektupta şunlar yazıyordu: "Batn-ı Nahle denen yere ulaşıncaya kadar, Allah´ın isim ve bereketiyle durumu gizli tut. Arkadaşlarından hiçbirini seninle beraber yola devam etmeye zorlama. Seninle beraber gelenlerle birlikte oraya ulaşıncaya kadar yola devam et. Orada Kureyş kervanını gözetle ve bize onun hakkında mâlûmat topla!"
Kureyş´in, kendisini ve sahâbelerini gözetlemek için câsus ve istihbârâtçı gönderme ihtimalini hesaba katar, stratejik haberleri etrafındaki güvenilir insanlardan bile bazen gizlerdi. Allah Rasûlü, "savaşın hile olduğunu" belirtir, gizlenme ve düşmanı aldatma yöntemlerini en güzel şekilde kullanırdı. Sayılarını ve örneklerini, dergi sayfalarının imkânıyla sınırlanan bu yazıda çoğaltamayacağımız daha onlarca Peygamber taktiği vardır ki, yukarıda anlatılanlarla birlikte çağımızdaki savaşlarda ve istihbârâtlarda, keşif ve gözlemlerde örnek alınmakta, daha iyisi bulunamadığı için O´nun düşmanlarınca bile bu taktiklerin ihmal edilmemesi istenmektedir.
Şâyetmodern asrın savaş tekniklerini çok iyi bilen bir eleştirmen, o yüce insanın savaşlarını inceleyip tenkide tâbi tutacak olsa, savaş tekniği açısından hatalı hiçbir yön bulamayacak, O´nun bu imkânlarla uyguladığı taktik ve davranışlardan daha doğru başka bir yöntem gösteremeyecektir. Bu durum, günümüze kadar hiçbir İslâm ve Peygamber düşmanı veya müsteşrik tarafından, (itiraf edilmese bile) çok istedikleri halde eleştirilememesiyle zımnen kabul edilmektedir.
İyi bir komutan, salt kendi bilgi ve tecrübelerine güvenmez; uygun (ehil ve emin) kişilerle istişâreyi ihmal etmez. İyi bir komutan, savaş ve taktik uzmanlarının bilgisinden, cesurların cesâretinden istifade eden, yönettiği insanların akıl, kalp ve bedenî kuvvetlerinden de en az elindeki silâhlar kadar yararlanmasını bilen kimsedir. Bütün bunlar, en yüksek oranda o büyük komutanda mevcuttur.
Meşvere (şûrâ ve istişâre de denilen teknik danışma), tüm savaşlarda, savaş planları ve savunma yöntemleriyle ilgili olarak, Ekrem Rasûl´ün ihmal etmediği bir esastır. Bedir´de Habbâb bin Münzir´in, mevzîlenen yerden başka bir yere, Bedir kuyularının yanına taşınma teklifine kulak vermiş ve onu uygulamıştır. Bedir´e katılamamış genç ve cesur müslümanların teklifiyle Medine dışında Uhud çevresinde ordusunu konuşlandırmıştır. Selmân-ı Fârisî´nin teklif ettiği "hendek kazmak" gibi o dönemin Arap toplumlarında hiç bilinmeyen savunma sistemini uygulamıştır. Denilebilir ki, Medine´ye baskın yapılacağı sırada İranlı Selman Medine´de bulunmasa ve bu yöntem teklif edilmeseydi, Hz. Peygamber, hendek kazılmasını kendisi icat edip emredebilirdi. Çünkü O, gedikleri kapatmaya ve arkadan gelecek saldırılara karşı tedbirli olmaya âzamî önemi verirdi. Uhud savaşında dağı arkasına almış ve düşmanın sızma ihtimali bulunan geçide de elli okçu yerleştirerek onlara şöyle emir vermişti: "Bizi arkadan koruyun. Bizi arkadan sarmalarına engel olun. Onları yendiğimizi görseniz bile ordugâhlarını ele geçirinceye kadar yerlerinizden ayrılmayın. Öldürüldüğümüzü görseniz bile bize yardıma gelmek için yerlerinizi terketmeyin. Sizin yapacağınız, düşman atlılarına ok atmaktır. Çünkü atlar okların atıldığı tarafa yanaşmaz." Bir dağın geçidinde düşmanın fırsatlardan yararlanabileceği her duruma tedbir alan komutan, Medine´ye düşmanın sızma ihtimali bulunan yerine de hendek kazar veya benzer bir alternatif bulurdu.
Bu, insanların en merhametlisi ve aynı zamanda dünyanın en büyük komutanı olan örnek insanın savaştaki uzak görüşlülüğü darb-ı mesel haline gelmişti. Sahâbelerin savaş öncesinde Bedir kuyusundan su içen iki köleyi dövdüklerini gördü. Sebep, Kureyş ordusunun sayısını söylememeleriydi. Peygamber (s.a.s.) üstün zekâsıyla, onları sınava tâbi tutarak onların doğru söylediklerini, müslümanları aldatmayı kasdetmediklerini anladı. Düşman ordusunun sayısını gerçekten bilmediklerini anlayınca, kestikleri develerin sayısını sordu. Böylece yenen yemek miktarını değerlendirerek asker sayısını tahmin etti. Bunun gibi, düşman hakkında bilgi toplarken, kendi istihbârâtçıları ve gözcülerine ilâve olarak, düşmanın geçtiği yollarda ve o yörede yaşayan halktan da yararlanırdı.
Düşmanlarının kendilerine karşı savaşacaklarını haber alınca, onların ânî baskında bulunmalarına fırsat vermezdi. Aksine, Tebük gazvesinde olduğu gibi, kuraklık ve şiddetli sıcaklığın kavuruculuğuna rağmen stratejisinden ve düşmanı takipten vazgeçmezdi. Düşmanın nasıl davranacağını beklemekle vakit ve fırsat kaybetmezdi. Düşmanın mühimmâtını tamamlayarak baskın yapma avantajına veya savaşta toparlanma fırsatına meydan vermezdi. Ancak Hendek gazvesinde olduğu gibi baskının, baskında bulunanın aleyhinde olduğu durumlarda isteyerek düşmanı beklemesi ayrı bir taktik zaferidir.
Napolyon, Hitler, Mussolini ve ... gibi askerî dehâ olduğu söylenen nice kahramanlar(!), hayatları boyunca askerî dersler aldıkları, meslekleri savaş olduğu halde, nice hatalara düşmüşler, zâlimlere has mel´un gâlibiyetler yanında, nice rezil mağlûbiyetler de almışlardır. Bunların ve benzerlerinin hiçbirini Rasûlullah´ın askerî dehâsıyla mukayese etmek mümkün değildir. Rasûlullah bu sayılan veya sayıl(a)mayan komutanların düştükleri hatalara hiç düşmemiştir. Peygamber´in büyük askerî özelliğinin esası, en az savaşla ve savaşta (mecbûriyet varsa) en az insan öldürmesi, savaşırken hiçbir düşmana işkence yaptırmaması, savaşmayan sivillere, mâsum insanlara olduğu kadar, çevreye bile zarar vermeyi yasaklaması, esirlere her yönüyle misafir muâmelesi yapması... gibi insanî esaslardadır. O, kılıcından devamlı kan damlayan, her gittiği yeri yakıp yıkan ceberut, müstekbir bir zorba değildir. Ulu Önderimiz´in on senelik Medine hayatı boyunca bizzat katıldığı 27 gazvede ve çeşitli yerlere ashâbından birinin komutasında gönderdiği 60 kadar seriyyede, (yani Peygamberimiz zamanındaki 90 civarındaki savaşlarda) toplam 150 kişinin öldürüldüğünü görmemiz, gerçekten şaşırtıcıdır. (Bkz. Hamidullah, Hz. Peygamber´in Savaşları, s. 11; A. Önkal, Rasûlullah´ın İslâm´a Dâvet Metodu, s. 125). En abartılı olarak bu sayıyı âzamî 1000´e çıkaranlar vardır. Rasûlullah döneminde "Rusya hâriç, Avrupa büyüklüğünde ve üzerinde milyonlarca halkın yaşadığı, bir buçuk milyon kilometrekareden fazla bir alanda cereyan eden tüm seriyye ve gazvelerde, savaş başına düşen ölü sayısını düşündüğümüzde "büyük komutan"a hayrân olmamak mümkün değildir. Bu durum, O´nun, savaşırken de "rahmet peygamberi" olduğunun hemen göze çarpan özelliklerindendir. (Küçük bir karşılaştırma olarak, her iki taraftan 500 000 civarında ölü ve yaralıya mal olan Çanakkale savaşının askerî açıdan nelere mal olduğu, savaş kazanmak için 190 000 Türk askerinin yitirildiğini ve zaferi büyük oranda gölgelediğini hatırlayıverelim. Dünya savaşlarındaki yamyamlığı ve hâlâ devam eden vahşî saldırıları, barbarlıkları, mâsum insanların üzerine yağan bombaları göz önüne getiriverelim!)
Rasûlullah´ın savaş esnâsında çatışmaya katılmayan yaşlıların, kadınların ve çocukların öldürülmesini yasaklayan, aşırı gidilmemesi, zulüm ve işkencede bulunulmaması, gözleri oyarak, kulak ve burun gibi uzuvları keserek müsle yapılmaması konusundaki emirleri de (Buhârî, Cihad 147, 148; Müslim, Cihad 3) hayranlık vericidir.
Bütün bunların yanında Rasûlullah (s.a.s.), bu askerî dehâsını, zarûret bulunmadığı müddetçe kullanmamıştı. İnsanı, savaştan, sadece korkaklık ve acziyet geri bırakmaz. Rasûlullah´ın temsil ettiği dâvâ, kuşandığı risâlet ve sahip olduğu merhamet gibi değerler zarûret olmadıkça O´nu ve bağlılarını savaştan alıkoymuştur. Bununla birlikte, mecbur olduğu savaşlarda O´nun kahramanlık ve cesâretini anlatabilecek diller, yazabilecek eller var mıdır O, savaş ateşinin kızıştığı, vahşet ve dehşetten en yiğitlerin korktuğu zamanlarda bile savaş safında askerleri arasındaydı. Kahramanlar kahramanı Hz. Ali şöyle der: "Biz, savaş kızıştığı zaman Rasûlullah (s.a.s.)´la korunurduk. Kendisinden düşmana daha yakın kimse olmazdı." Huneyn savaşında ordunun çoğunluğu kaçtığı ve neredeyse yalnız kendisi ok ve mızraklara hedef olduğu halde sebât etmeseydi, müslümanlar yenilgiye uğrayabilirdi. Uhud savaşında dişi kırılmış, yanağı yarılmıştı. Peygamber´in şehid edildiği haberlerine karşı Rasûlullah (s.a.s.), savaşın en can alıcı safhasında kendisinin hayatta olduğunu, dostlarına olduğu kadar düşmanlarına da yiğitçe haykırıyor; bir taraftan ordusuna moral veriyor, diğer taraftan büyük risk alıyordu. Bunlar, Rasûlullah´ın onlarca destansı kahramanlık ve cesaretinden bir-ikisi...
Mekke döneminin son günlerini düşünün. Gemisini en son terkeden kaptandı O. Önce Habeşistan´a, sonra Medine´ye müslümanları emin bir şekilde ulaştırmış, kendisine yardım edecek ve destekçi olacak insan bile bırakmadan en son hicret eden O olmuştur. Medine´de de, devlet başkanı olduğu halde bundan farklı davranmamıştı. Düşmanın baskın tehditleri etrafa yayıldığı bir zamanda, gece karanlığında etrafı kontrol maksadıyla Medine´yi dolaşması, üstün cesâretinden değilse neden ileri geliyordu Oysa, o gün Medine´de bu işleri yürütecek kimseler de vardı ve o evinde rahat uyuyabilirdi. Fakat durumu kendi gözleriyle görmek istiyor, korku O´nu bundan alıkoyamıyordu. O, askerini savaşa sokup kendisi uzaktan seyreden komutanlardan/devlet başkanlarından değildi.
Yukarıda özetlenen bütün bu özellikleri O´nun peygamberliğinin isbatıdır ve bütün bu ve benzeri güzel sıfatları, Peygamberlik ve kulluk sıfatından sonra gelir. Salât ve selâm O´na ve O´nun izinden gidenlere olsun!
Hz. Peygamber´in savaş dehâsından dolayı, İslâm devletindeki askerliğe "Peygamber ocağı" denilir(di). O ocakta Peygamber´in imanı, ahlâkı, cihadı, kahramanlığı, Allah´ın düşmanlarına düşmanlığı, müslümanlara/insanlara merhameti... öğretilirdi. Ve İslâm askerleri, ceyş-i Muhammed (Peygamberin askeri), "Asâkir-i mansûre-i Muhammediyye" (Muzaffer Muhammed (s.a.s.)´in askerleri), küçük birer "Muhammed", yani "Mehmetçik" olarak yetişirdi... Evet, İslâm devletinde böyleydi; Şimdiki durum mu !..
Seni tanıyan Sana hayran olur. Ama Seni tanıyamadık; dostlarını unuttuk. Senin düşmanlarını teşhis edemeyen, daha da kötüsü, düşmanlarınla işbirliği yapan bir toplum içindeyiz ey Nebî! Senin savaşını/mücâdeleni bilmiyor insanımız. Senin mücâdelenden önemli geliyor Mustafa´lara; falan takımla filan takımın maçı! Senden başka önder ve kahraman arayışında gencimiz. Senin askerin olamadık yâ Muhammed (s.a.s.)! Senin bayrağını, senin gösterdiğin burçlara dikemedik ey Rasûl! Sığınacak bir kâlemiz, hicret edecek bir yurdumuz bile yok; Medine´ler oluşturamadık, Mekke´lerimizi fethedemedik. Senin adınla birlikte yazılan tevhid sancağını yükseltmesi gereken (Muhammed´ler demeye dilim varmıyor) Mehmed´ler Coni´lerin bayrağını taşıyor. Senin adını istismar edenlere, sana ve yoluna hakaret yağdıranlara anlayacakları dilden cevap bile veremedik. Senin getirdiğin Kitap raflarımızı süslerken, senin düşmanlarının kitap(sızlık)ları beyinlerimizi, gönüllerimizi, evlerimizi, sokaklarımızı... kirletiyor. Senin özgürlüğe kavuşturduğun ruhlarımız kimlerin işgalinde bir görsen ey Rasûl, dillendiremiyoruz. Sana şikâyet için düşmanının adını zikretmekten bile çekinir olduk, korkar olduk ey korkusuz insan!
Belki inanmazsın ama, bizim dünyamızdaki Ebû Cehiller...
Senin komutanlığına giremedi dünyamız, o yüzden kurtulamadı insanımız. (Ahmed Kalkan, Vuslat, Sayı 5, Kasım 2001)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4213&BID=45#sthash.KKb4kkxK.dpu
Ticaret Ve Maîşet Dünyasında Hz. Peygamber (s.a.s.)
Hz. Peygamber (s.a.s.)´in Doğduğunda Mekke ve Kureyş´in Ticarî Durumu: Peygamberimiz (s.a.s.)´in doğduğu Mekke şehri, etrafı dağlarla çevrili, ziraate tümüyle elverişsiz, çöl ortasında bir şehir idi. Bu şehrin Hz. İsmâil (a.s.)´den beri çok önemli bir yerleşim yeri olması, O´nun babası İbrâhim (a.s.) ile birlikte Allah´ın emri ile inşâ etmiş oldukları Allah için bir ibâdet merkezi olan Kâbe´nin bir câzibe alanı olmasındandı. Her yıl, uzaktan yakından çok sayıda insan Kâbe´yi ziyarete gelir, yerleşik nüfusun çok fazlasında olan bu ziyaretçiler şehirde canlanmaya sahne olurdu. Bu ziyaretler, Mekke´nin ekonomisine de büyük katkıda bulunur, ticaret, etrafındaki şehirlere oranla çok büyük çapta gelişme gösterirdi. Mekke civarında senenin belli aylarında panayırlar, ticarî fuarlar kurulurdu.
Bütün Arap kabileleri, Kâbe´nin muhâfızları olarak Kureyş´e büyük saygı duyduğundan diğer Arap kervanlarına nazaran Kureyş´inkiler büyük avantaja sahipti. Kureyş kabilesi, Suriye, Irak, Yemen ve Habeşistan gibi ülkelerden ziyaret izni ve güvenlik garantileri almışlar, bu ülkelereri çeşitli yerlerine kervanlarını rahatsa götürübilme imkânlarına sahip olmuşlardı. Hz. Peygamber´in büyük dedesi Hişam, doğu ülkeleri ile Suriye ve Mısır arasında Arabistan´dan geçerek yapılan uluslar arası ticarette yer almayı düşünüp başarmıştır. Mekke´nin en asil kabilesi olan Kureyş´e mensup insanların, hac mevsiminde değişik yerlerden gelen hacılara yaptıkları hizmetler sebebiyle saygı ile anılmalarına sebep oluyordu. Onlara ait malların yollarda çalınması konusunda hiç endişe duymuyorlardı. Üstelik diğer kervanlardan alınan, oldukça ağır geçiş ve ticaret vergileri de Kureyş kabilelerinden alınmazdı. Bu imkânlarla uluslar arası ticaret sebebiyle komşu ülkelerin insanları ve farklı medeniyet ve kültürü ile doğrudan ilişki kurma fırsatına sahip olduklarından, Kureyş´in eğitim, kültür ve bilgi standartlarını hiçbir Arap kabilesiyle karşılaştırılamayacak şekilde yükseltmişti. Kureyş, Fil vak´asına kadar ticaret ile büyümeye ve zenginleşmeye devam etti. Aynı yıl, Peygamber (s.a.s.) doğdu. Allah, bu Ebrehe ordusunu herkesi şaşkınlığa düşürecek şekilde İlâhî mûcizesi ile ebâbil denilen küçücük kuşlar vâsıtasıyla bozguna uğrattı (Bkz. 105/Fîl, 1-5). Böylece Allah Kâbe ile birlikte onun hizmetçisi ve koruyucusu Kureyş´i de yok olmaktan korumuş ve diğer kabilelerin gözünde itibarlarını ve Kâbe muhâfızları olarak şereflerini arttırmıştır. İşte, Peygamberimiz´in ilk ticaret hayatına başladığında, bu atmosfer ile Kureyş´in gücü ve zenginliği devam ediyordu.
Dedesi Abdü´l-Muttalib´in ölümünden sonra Peygamberimiz, Kureyş´in diğer liderleri gibi Mekke halkının geçim kaynağı olan ticaretle meşgul olan amcası Ebû Tâlib´in yanında yaşamaya başladı. Ebû Tâlib, Mekke´den Suriye´ye giden bir ticaret kervanı ile Şam´a gidiyordu. Rasûlullah (s.a.s.) o zaman henüz dokuz yaşındaydı. Onu hiç kırmayan amcasına sarılan Muhammed (s.a.s.)´i de bu yolculukta yanına aldı. İbn Hişam ve Tirmizî´nin rivâyetine göre, kervan Suriye´de Busra denen mevkîye vardığında orada konakladı. Manastırda Bahira adında bir râhip vardı. Ebû Tâlib onunla görüştü, râhip onları yemeğe dâvet etti. Bu meyanda Hz. Muhammed (s.a.s.)´i görünce dikkatini çekti. O´nda peygamberlik alâmetlerini sezdi. Ebû Tâlib´e: "Kardeşinin oğluyla geri dön, yahûdilerden onu görüp zarar vermelerinden korkarım" dedi. Ebû Tâlib de yeğeni ile geri döndü. İşte Hz. Peygamber´in ilk dış gezisi bu şekilde Suriye´ye olmuştu.
Amcasının evinde büyüyen Muhammed (s.a.s.), ondan ticarî işler konusunda birtakım tecrübeler edinmişti. Büyüdüğünde, amcasının o kadar zengin olmadığını, beslemek zorunda olduğu büyük bir ailesinin olduğunu anlayınca, Mekke´de kendi adına ticaret yapmaya başladı. Genelde bilindiğinin aksine; ticarî hayata Hz. Hadîce ile müşterek çalışmaya başlamasından çok önce girmiştir. Mekke´de küçük çapta işler yapardı. Bir yerden mal alır, başkalarına satardı. Bu, Hatîce ile çalışmaya başlamadan önce başkalarıyla ticarî ortaklığa girdiğini gösteren sonraki olaylar ile te´yid edilmiştir. Kureyş´in bir ferdi olarak O´nun da geçimi için kabilesinin diğer fertleri gibi aynı mesleği, yani ticareti benimsemesi gâyet doğaldı. Kendi adına ticaret yapacak sermayeye sahip olmamasına karşılık, kendi sermayelerini işletemeyecek olan, fakat dürüst insanlarla ortaklık yapmak isteyen sermaye sahibi birçok zengin, dul ve yetime ait büyük bir sermaye birikimi bulunuyordu. Dolayısıyla Hz. Muhammed (s.a.s.) için sâbit bir maaş karşılığı veya kâr ortaklığı yoluyla iş hayatına girmesi yönünde birçok imkânlar vardı. Hz. Hadice, Mekke´de temsilcileri vâsıtasıyla iş yapan zengin hanımlardan biriydi. Muhammed (s.a.s.) çocukluğundan beri çalışkan ve dürüstlüğü sebebiyle halk arasında "el-Emîn" (güvenilir) ve "Sâdık" (doğru) isimleriyle tanınırdı. Böylece O´nu güvenilir ve kâr getirici bir ortak olarak gören Hadîce de bazen ücretle, bazen de kârdan pay vererek Hz. Muhammed (s.a.s.)´i birçok defalar kuzeydeki ve güneydeki değişik pazarlara, ticarî seferlere göndermişti.
Hz. Peygamber onun sermayesiyle pek çok ticarî sefere çıktı. Bunlardan biri çok meşhurdur ki; bu seferin sonunda Hadice O´na hizmetkârı vâsıtasıyla evlenme teklifinde bulunmuştu. Bu sefer, Suriye´de Busra´ya yapılmıştı. Bu geziye çıktığında yaşı 25 civarında idi. Hz. Hadice ile Suriye seferi için anlaşmasından önce Hz. Peygamber´in tâcirliği ve dürüstlüğü ile, özel olarak ticarî piyasada, genel olarak da Kureyş´te büyük bir isim yaptığı anlaşılmaktadır. Yaptığı ticaretin çoğunluğunu Yemen´e yaptığı ve bu gâye ile oradaki ticarî merkez ve ticarî fuarlara çok sayıda katıldığı bilinmektedir. Hz. Hadice için buralara dört sefer yapmıştır. Hz. Peygamber´in Arap yarımadasının doğu kısmında yer alan Bahreyn´e de birkaç sefer yaptığı bilinmektedir.
Özetle ifade edebiliriz ki; Hz. Peygamber, ticarî işlere oldukça genç bir yaşta, muhtemelen 17-18 yaşlarında başlamıştır. Herhangi bir dürüst ve kendisine saygısı olan kişi gibi, maddî açıdan zengin sayılamayacak durumda olan amcasına daha fazla yük olmaktan hoşlanmamış ve ticarete atılmıştır. Bu sebeplerle de komşu ülkele, özellikle Yemen, Bahreyn ve Suriye şehir ve kasabalarına ve muhtemelen Habeşistan´a gitmiştir. Muhakkak ki O, hayatını helâl yoldan kazanma arayışı içinde çok gayret sarfetmiştir. İş hayatına, bir sermaye sahibi birinin ortağı olarak veya belirli bir ücret karşılığında çalışan bir kişi olarak başlamış olmalıdır. Daha sonra, bu sahada kazandığı tecrübelerle ve doğruluğunun, dürüstlüğünün çevreye yayılması üzerine yukarıda sözü edilen Hz. Hadice´nin O´nu birçok kere maaş karşılığı ticaret için çeşitli yerlere göndermesi ve sonra aynı amaçla büyük bir meblâğla Suriye´ye göndermesi olayında olduğu gibi, kendisine diğer insanların sermayesi ile iş yapması teklif edildi.
Bu olaylar, O´nun çocukluğunda küçük bir ücret karşılığında Mekke halkının koyunlarına çobanlık yaptığını öğrendiğimizde (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149) daha bir gerçeklik kazanıyor. Hz. Peygamber, büyürken, gençliğinin ilk dönemlerinde ticarî hayatına muhtemelen sâbit ücretler karşılığında başlamıştı. Daha sonraları bu tarz ticareti, Yemen pazarlarına düzenlediği her seferin sonunda aldığı bir deve karşılığında Hz. Hadice için birkaç defa yapmıştı. Bu sebeplerden dolayı Peygamberimiz, hayatının gençlik dönemlerinde sâbit ücret karşılığında Hz. Hadice de dâhil, Mekke´nin farklı zengin insanlar için ticaret yapıyor görmemiz gâyet normaldir.
Günün birinde genç Hz. Muhammed (s.a.s.), birisyle ticarî bir anlaşma yaparken, aralarında bir problem çıktı; bunun üzerine karşısındaki O´ndan iddiâsını ispatlaması için "Lât ve Uzzâ" putları üzerine yemin etmesini istedi. Bunun üzerine O "hiçbir zaman bunu yapmadım. Yolum o heykellerin yakınlarından geçse, kasden onlardan kaçınıyor ve değişik bir yol tutuyorum" buyurdu. O´nun tavrından oldukça etkilenen adam "Sen doğru ve âdil birisin. Söylediklerin de hakikattir. Allah için, sen, bilginlerimizin ve kitaplarımızın sözünü ettiği kişisin" dedi (İbn Sa´d, c. 1, s. 130).
Tarihî kayıtlarda O´nun Said bin Ali Saib ile ortak ticaret yaptığından söz edilir. Mekke´nin fethinden sonra Saib O´nu ziyârete geldiğinde ashâb onun iyiliğinden söz edince Peygamberimiz (s.a.s.), onu herkesten daha iyi tanıdığını ifâde etti. Onu sevgiyle karşılayarak "gel, gel, hoş geldin kardeşim ve benimle hiçbir zaman tartışmayan ticaret ortağım!" buyurdu. Saib de gençliğinde Peygamberimiz´le ortaklık yaptığını ve O´nun ticaret hesaplarını her zaman dürüstçe tuttuğunu anlattı.
Hz. Muhammed (s.a.s.)´in Hz. Hadice ile evlenmeden önce, Suriye ve Yemen´de çeşitli yerlere Hz. Hadice adına seferlere çıktığı konusunda hiçbir şüphe yoktur. Bununla beraber, maîşetini temin için benzeri ticarî gezilere defalarca çıktığı muhtemeldir. Zaten O´nun gibi dürüst bir genç adamın, vaktini amcasının yanında boş geçirdiğini düşünmek imkânsızdır. Çok küçük yaşlarda iken bile amcasının omuzundaki geçim yükünün birâzını almak için Kurey´te çobanlık yaptığı bilinmektedir. 25 yaşına gelineceye kadar yaşlı amcasına bir yük olarak işsiz-güçsüz gezdiğini nasıl umabiliriz O´nun karakteri ve ahlâkı da göz önüne alındığında, tüm deliller, en meşhurları Said bin Ali Saib ve Kays bin Saib olmak üzere birçok kişilerle ortak olarak veya kendi adına çeşitli ticarî faâliyetlerde bulunduğunu göstermektedir. Yine eldeki kaynaklar bu amaçla Hz. Hadice kendisini ticarî işleri için seçmeden önce Yemen´e ve kasabalarının pazarlarına birkaç sefer yaptığını göstermektedir. Peygamberimiz´in mizacında genç bir adamın gençliğinde bu tarz ticarî işlere girmiş olması gâyet mâkul ve olağandır.
Hz. Muhammed (s.a.s.) gibi bir insanın, gençliğinde ve hatta oldukça erişkin bir yaşta maîşeti için başkalarına bağılmı bir hayat sürmesi hiçbir zaman ileri sürülemez. Peygamberimiz´in Hz. Hadîce ile anlaşma yapmadan ve Ebû Tâlib´in konuşması ve isteği vuku bulmadan önce en azından Yemen´e birkaç ticarî sefer yapmış olması kuvvetle muhtemeldir. Bahreyn´e yaptığı birkaç sefer, Abdul Kays heyetinin liderine "Sizin topraklarınızı ayaklarımla çiğnedim" buyurması ile kendi ağzından te´yid edilmiştir. Bu ifâde, Peygamberimiz´in ticarî amaçlarla Bahreyn´e birkaç kez gittiğini açıkça göstermektedir.
Evlilik Sonrasında Ticârî Meşgaleleri: Hz. Muhammed (s.a.s.), Hz. Hadîce ile evlendikten sonra, bu kez işin idârecisi ve hanımının ortağı olarak ticarete eskisi gibi devam etti. Buna bağlı olarak komşu ülkelerin ve ülkesinin çeşitli ticarî merkezlerine ve panayırlarına pek çok kereler yolculuk yaptığı kesinlik kazanmaktadır. Evlendiği 25 yaşından itibaren peygamberlik görevi kendisine tevdî edilinceye, yani 40 yaşına kadar Arap yarımadasının değişik bölgelerine ve Yemen, Bahreyn, Irak, Suriye gibi sınır komşusu ülkelere ticarî seferlere gitti; yani bugünkü tâbirle ithâlat ve ihrâcat işiyle meşgul oldu.
Otuz yaşlarının sonuna doğru, daha çok tefekküre vakit ayırdığı bir gerçektir. Bunun için Hira dağında (Cebel-i Nûr) günler, haftalar geçirmiştir. Ancak daha önceki dönemlerinde otuzlu yaşlarının ortasına kadar normal bir ticaret adamı gibi çalışmıştı. Evlendikten sonra yaptığı üç ticarî gezisi tesbit edilmiştir. Bunlar sırasıyla Yemen, Necd ve Necran´adır. Bunun yanında O´nun hac mevsiminde Ukaz ve Zü´l-Mecaz panayırı (ticarî fuarları) zamanında yoğun ticarî faâliyetlerde bulunduğu bilinmektedir. Diğer zamanlarda da Mekke çarşısında toptancılık işiyle uğraştığı rivâyet edilmektedir.
Alış-verişleri: O´nun peygamberlik öncesinde ve sonrasında hem Mekke ve hem de Medine´deki ticarî muâmeleleri hakkında geniş mâlûmât vardır. rivâyetlerde alımlarından bahsedildiği gibi satış işlerine de yer verilmiştir. Peygamberliğin gelişi ile Hicretin vukuuna kadar satımdan çok alım akdi yaptığı bilinir. Medine´ye hicretinden sonra ise satış muâmeleleri oldukça az olup bunlardan sadece üç tanesine hadis metinlerinde yer verilmiştir. Alışlarına ise hayli fazla diyebileceğimiz örnekler verilir.
Hz. Peygamber, hicretten sonra bazen vekil aracılığıyla, bazen de kendisi başkalarına vekâleten ticaret yapmıştır. Ama iş hayatının çoğunda kendisi vekiller kullanmıştır. Rehin karşılığında veya rehinsiz borç alır, peşin veya borçla mal alırdı. Ölen insanların borçlarının ödenmesine de kefil olurdu. Gelirinden sadaka/zekât verdiği bir miktar toprağı vardı. Peygamberlik gelmeden önce birçok ticarî iş yaptığı halde, İlâhî mesajın kendisine tevdî edilmesinden sonra bu işler devamlı azalma çizgisi göstermiştir. Medine´ye hicretinden sonra çok az satış yaparken, birçok alım yapmıştır. Hicretten sonra birçok kişiden borç almıştı. Ama çok cömert bir borçlu idi; zira iyi niyet ve teşekkür belirtisi olarak her zaman borcundan fazlasını geri öderdi ve ayrıca o kişiye; "Allah evini ve servetini korusun. Borç için hediye, Allah rızâsı ve borcun geri alınmasıdır" şeklinde duâ ederdi (Zâdu´l-Meâd)
Bir defasında birisinden kırk sâ´/ölçek borç almıştı. Adam daha sonra muhtaç duruma düşünce Rasûlullah (s.a.s.)´a gelerek alacağını istedi. Adam bir şey söyleyecekken Rasûlullah (s.a.s.): "İyilikten başka hiçbir şey söyleme; çünkü borcunu ödeme bakımından ben borçluların en iyisiyim" diyerek kırk sâ´ borcuna karşılık, kırk sâ´ da onun iyi niyetine teşekkür şeklinde bir jest olarak seksen sâ´ ödemiştir. Yine bir gün bir deve satın almıştı. Devenin sahibi sonradan gelerek, çok kaba sözlerle parasını isteyince, ashâb hemen onu yakaladı. Fakat Hz. Peygamber: "Onu bırakın. Bir hakkın sahibinin (yani alacaklının) konuşmaya hakkı vardır" buyurdu ve borç aldığı deveden daha değerli bir deve verdi. Adam: "Bana borcunu tam ödedin, Allah da sana ödesin" dedi. Bunun üzerine Allah´ın Rasûlü: "En hayırlınız, borcunu en iyi ödeyendir." Buyurdu. (Buhârî, İstikrâz 4,6, 7, 13; Müslim, Müsâkat 118-122, hadis no: 1600, 1601). Bir seferinde ise aldığı malın karşılığın ödeyecek parası yoktu. Sonra o malı satarak kârını Benî Muttalib´in dullarına harcadı ve "bundan sonra karşılığını ödeyecek param oluncaya kadar hiçbir şey satın almayacağım" (Ahmed bin Hanbel, I/235, 323; Ebû Dâvud) buyurdu. Başka bir gün, bir alacaklısı oldukça sert sözlerle alacağını isteyince Hz. Ömer onun üzerine yürüdü. Peygamberimiz (s.a.s.): "Ey Ömer, dur! Benden borcumu ödememi, ondan da sabırlı olmasını istemen daha doğru olur" buyurdu (Zâdu´l-Meâd).
Ticaretinin Prensipleri: Ö´nun ticareti diğer insanlarınkinden farklıydı. O, sadece hayatını kazanmak, yani geçimini helâl yoldan sürdürmek istiyor; zenginlik ve servet biriktirmek gibi arzular peşinde koşmuyordu. Çünkü bu ticarî işler, o devirde dürüst para kazanılabilecek ender işlerdendi. Kazandıkları ancak hayatını idâme ettirmesine yeterli oluyordu. Ancak, ne olursa olsun, her yaptığı işi en mükemmel bir şekilde ve "el-Emîn" ve "Sâdık" vasıflarına uygun şekilde yapıyordu.
Peygamberimiz, iş hayatını gâyet âdil ve dürüst olarak sürdürdü. Alışveriş yaptığı hiçbir kimsenin şikâyetine meydan vermedi. Her zaman sözünü tutar, müşterilerine söz verdiği nitelikteki malı tam zamanında teslim ederdi. Henüz çok genç yaşlarda dürüst ve doğru sözlü bir tâcir olduğu şeklindeki ünü her tarafa yayılmıştı. Diğer insanlarla olan ilişkilerinde daima büyük bir sorumluluk ve dürüstlük anlayışına sahip olmuştur. O, yalnızca hakkaniyet ve dürüstlük esaslarına dayalı bir ticaret yapmakla kalmadı, doğru ve âdil ticarî muâmeleler konusundaki temel ilkeleri de vaz´ etti. İlişkilerindeki dürüstlük, adâlet ve doğruluk bütün tüccar ve işadamları için takip edecekleri ebedî kurallar haline geldi. Ticarete ilk atıldığı zamandan beri, diğer insanlarla olan işlerinde daima sorumluluk ve dürüstlük göstermiştir. Bu konuda kendisi ile ticaret yapmış insanların çeşitli nakilleri bulunmaktadır: Abdullah bin Hamza, O´nunla bir alışverişe başladığını, fakat daha ayrıntıları belirlemeden âcil bir işinin çıkmasıyla hemen ayrılmak zorunda kaldığını anlatmaktadır. Geri dönmeye söz verdiği halde unuttuğu için, ancak üç gün sonra hatırlayarak oraya koşmuş ve Hz. Muhammed (s.a.s.)´in orada üç gün boyunca beklediğini belirtmekten başka hiçbir şey söylemediğini belirtmiştir. O´nun cömertliği ve âdil kişiliği sadece kendi çağındakilere değil; kendinden sonra gelen bütün insanlara da ticarî münâsebetler için temel prensipler olarak kabul görmüştür.
Hz. Peygamberimiz, ticaret yaptığı insanlara karşı çok nâzikti ve ashâbının da öyle davranmasını isterdi. Âllah´ın Rasûlü, peygamberliğinden önce de sonra da ticarî işlerinde devamlı dürüst olduğu gibi; ashâbına da aynı şekilde davranmalarını tavsiye etmişti. Medine´de devletin başına geçince ticarî sahadaki bütün sahtekârlık, fâiz, şüphe, belirsizlik, haksız kazanç, sömürü, karaborsa gibi unsurları çıkarıp atmıştır. Ağırlık ve uzunluk ölçülerini standartlara bağlayarak insanların, güvenilirliği şüpheli ağırlık ve uzunluk birimlerini kullanmasını yasaklamıştır.
Maîşet Temini Açısından Ticâretin Önemi: İslâm´da rızık temin etmenin en faziletli yolu cihad´tan (ganimetten) sonra ticarettir. Sonra ziraat ve sonra da zanaattır. Bütün bu rızık temin etme yollarında alış-veriş işlemi sözkonusu olmaktadır.
İnsanlara hizmet anlayışıyla yapılan bu mânâdaki ticareti İslâm hem meşrû hem de makbûl saymıştır. Ticaret hakkında Allah´u Teâlâ şöyle buyurur: "Allah, ticareti helâl, ribâyı da haram kıldı." (2/Bakara, 275). Devrinin en güvenilir tâciri olan Peygamberimiz de bu konuda şöyle der: "Güvenilir, doğru ve müslüman tâcir, kıyamet günü şehidlerle beraberdir." (İbn-i Mâce, Ticârât, 1). Hadîs-i Şerîfi de dürüst ticaretin sahibine ne kadar sevap kazandıracağını belirtmektedir.
İslâm´a göre ticaret; değerli olan bir malı, değerli olan bir diğer mal veya para karşılığında değiştirmektir. Dinimizin ticarette gözettiği gaye, her ne pahasına olursa olsun kazanmak değil, insanlara, ihtiyaçları olan faydalı eşyayı temin ederek hizmette bulunmak, bu vesîle ile de normal, meşrû bir kazanç sağlamaktır. Meşrû bir ticarette şu özellikler bulunmalıdır:
1) Alan ve satanın rızası,
2) Karşılıklı iyi niyet ve dürüstlük,
3) Ticaretin, taraflardan birine veya başkalarına zarar vermemesi.
Doğu kültürünü yansıtan bir alışveriş anı.
Ticarette bulunması gereken bu vasıfları Kur´an şöyle zikreder; "Ey îman edenler! birbirinizin mallarını haksızlıkla değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yeyin, (haram ile) nefsinizi mahvetmeyin. Allah şüphesiz size merhamet eder. Bunu, kim aşırı giderek haksızlıkla yaparsa onu ateşe sokacağız. Bu, Allah´a kolaydır." (4/Nisâ, 29-30).
Hz. Muhammed (s.a.s.) Peygamber olduğu zaman Hicaz´da Arapların çoğu ticaretle uğraşıyordu. Peygamber (s.a.s.) vahiy gereği olarak düzenleyici bazı hükümler getirerek dürüst bir piyasanın teşekkülünü sağladı. Peygamberimiz, kendisi örnek bir tüccar olduğu gibi, ashâbına ve tüm müslümanlara ticaretle ilgili çeşitli tavsiye ve emirlerde de bulunmuştu. İşte onlardan bazıları:
"Ticarette çok yemin etmekten sakının. Çünkü yemin sürümü artırır, fakat bereketi yok eder." (Müslim, Müsâkat, 27).
"Allah´ın rahmeti, satarken, alırken ve iddiâ ederken yumuşak olan kimseyedir." (Buhârî) buyurmuştur. Yine Buhârî´nin rivâyet ettiği bir hadiste şöyle buyrulur: "Alışverişte yemin, malın sürümünü arttırsa bile, hakikatte kazancın bereketini giderir." (Müslim, Müsâkat, 131, 133, İman 117; Buhârî, Büyû´ 26)
Ebû Zer´den rivâyet edildiği üzere Rasûlullah (s.a.s.): "Üç sınıf vardır ki kıyâmet gününde Allah Teâlâ bunlara iltifat buyurmaz, yüzlerine bakmaz, onları temize çıkarmaz; onlar için can yakıcı bir azâp vardır" buyurdu. Peygamberimiz, hüsrânda kalanlardan birinin, "malını yalan yere yemin ederek satan" olduğunu belirtmiştir (Müslim). Yine Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Sizden önce bir adam vardı. Bir melek onun ruhunu almaya geldi. Melek ona; ´hayatında hiç iyilik edip etmediğini´ sordu. O da bilmediğini söyledi. Düşünmesi söylendiğinde, ihtiyacı olanlara borç verdiğini, zenginlere ödemeleri için zaman tanıdığını, fakirlerin borcunu ise affettiğini söyledi. Bunu üzerine Cennete götürüldü." (Buhârî, Büyû´ 18, Enbiyâ 50; Müslim, Müsâkat 31, hadis no: 1562; Nesâî, Büyû´ 104). Bir diğer hadiste de şöyle buyrulur: "Dürüst ve güvenilir tâcir peygamberler, sıddâklar ve şehidlerle beraberdir." (İbn Mâce, Ticârât 1) "Kıyâmet gününde tüccarlar kötüler olarak dirilecektir; Allah´tan korkanlar, dürüstler ve hakikati konuşanlar hâriç" (Tirmizî, İbn Mâce, Dârimî)
Allah, Helâl Rızık İçin Çalışanları Sever: Allah Rasûlü (s.a.s.) şöyle buyurur: Allah elinden iş gelen sanatkâr mü min kulu sever (Münâvî, Feyzu l-Kadîr, II/290). Evet, böyle. Zira, başka türlü demesi mümkün değildir. Çünkü Allah Kur ân-ı Kerîm de şöyle buyurur: De ki: İstediğinizi işleyin; Allah, peygamber ve mü minler işlediklerinizi görecektir (9/Tevbe, 105). Yani bir kısım kriterlerle, kıstaslarla, işlediğiniz şeyler değerlendirmeye tâbi tutulacaktır. Mahşerde yapılan bütün işler sergilenecek ve herkes gelip, "buna bir iş denir mi denmez mi " diye teftiş mâhiyetinde bakacaktır. İşte insanlar, bu mülâhaza ile amel etmeli, çalışmalıdır. Bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulur: İş yaptığınız zaman, Allah o işte itkan etmenizi yani sağlam, ârızasız ve kusursuz yapmanızı sever. (Kenzu l-Ummâl, III/907). Söz konusu ettiğimiz âyet (9/Tevbe, 105), ilme teşvik prensipleri adına üzerinde durulması gereken mûcizelerdendir. Allah Rasûlünden benzer bir teşvik ise şöyledir: Allah sanatkâr, mü min kulu sever. "Şüphesiz Allah, güzeldir, güzeli/güzel işi sever." (Müslim, İman, I/93; İbn Mâce, Duâ 10) "Şüphesiz Allah, her şeyde ihsânı/iyilik ve güzelliği yazmıştır (farz kılmıştır)..." (Müslim, Sayd ve´z-Zebh 57; Ebû Dâvud, Edâhî 12). "Kendinize göre makbul bir iş yapınız. Sırf başkalarına rekabet olsun diye yapmayınız..." (Tirmizî, Birr 63) "Kovandaki suyu, isteyenin kabına boşaltmak ve mü´min kardeşine güler yüzle konuşmak gibi de olsa, iyi, güzel ve doğru hiçbir sözü, işi ve davranışı küçümseme (yapabilirsen hiç durma, yap)!" (Ebû Dâvud, Libas)
Evet Allah, şeriate uygun ve meşrû dairede çalışan, didinen, yorulan ve kazananları sever. Hz. Peygamber´in dünyasında ve O nun amel ve aksiyon anlayışı içinde çalışma, amellerin en faziletlisi ve Allah sevgisine en çabuk ulaştıranıdır. O asla, râhipler gibi kiliselere kapanın, evlenmeyi terkedin, yemeyi içmeyi bırakın, dünyayı boş verin, tâ Allah a vâsıl olasınız... dememiştir. Allah Rasûlü, insanlardaki evlenme ve hemcinsine alâka duyma duygusunu güdükleştirmemiş, saptırmamış, hapsetmemiş dolayısıyla da depresyonlara sebebiyet verecek yollara girmemiştir. O, bu duyguyu, olumluya,, meşrûya kanalize etmiş ve bu noktada dahi, Ümmet-i Muhammed i, Allah ın rızâsına ve hoşnutluğuna ulaştıracak yollar göstermiştir. O nun terbiyesi; fıtratı, karakteri yönlendirme ve ona yaratılış gâyesine uygun hedefler bulma istikametinde olmuştur.
Ticaret, Ziraat ve Cihad: İşleri dengeleme mevzunda da O nun eşi menendi yoktur. Bir hadis-i şeriflerinde O şöyle buyurur: Siz kendinizi îne alışverişine saldığınız; sadece ziraatle iktifa ettiğiniz; sığırlarınızın ardına takılıp gittiğiniz (yani sadece hayvancılıkla uğraştığınız) ve cihadı terkettiğiniz zaman, Allah sizin başınıza öyle bir mezellet indirir ki tekrar dininize dönmedikçe de bu mezelletten kurtulamazsınız. (Ebû Dâvud, Büyû 54; Ahmed bin Hanbel, II/84) buyurmaktadır. Îne alış verişi: Bir şahsın, diğer bir şahıstan veresiye bir şey satın alıp, sonra da aynı adama onu çok daha ucuza satması şeklinde ta rif edilmiştir ki, birçok tarifinden sadece bunu vermek yeterli olur. Bu, ister kapalı bir fâiz sayılsın, ister başka bir spekülasyon, Rasûlullah´a göre sakıncalıdır. Bu hadisin bize anlattığı, işaret ettiği hususları ancak, sanayî devrimi ve sanayî hareketlerinden sonra anlayabildik. Onu da doğru anlayabildiysek. Cihadı, zâten unutmuştuk; sanayî derken ziraat ve hayvancılığı da ihmal ettik ve kendimizi bir başka dengesizliğin uçurumunda bulduk.
Oysa ki, yapılacak şeyi, hem de 14 asır evvel Allah Rasûlü haber veriyordu. Ve O, her meselede olduğu gibi, bu meselede de fevkalâde dengeliydi. Elbette ki, ziraat ve hayvancılık olacaktır. Nitekim bu tür çalışmaları teşvik eden hadis-i şerifler de vardır. Ancak, bütün himmet ve gayreti bunlara ayırmak; işte doğru olmayan budur. Şehir hayatına karışmadan, bir dağa çekilip, kendi ibâdet anlayışı ve duygularıyla baş başa kalmayı arzulayan insandan tutun da, teşebbüs gücünden mahrum ziraatçı ve hayvancıya kadar şümûlü olan bu ifade, bize önemli bir iktisat ve ekonomi dersi vermektedir. Ayrıca, dünya ölçüsünde yerinizi almak için, gerekli caydırıcı gücü elde tutmadığınız, cihadı terkettiğiniz veya cihadı terkedip de, devlet oluşturamadığınız, gücünüzü ve dünyadaki değerinizi kaybettiğiniz zaman Allah, size altından kalkamayacağınız bir mezellet/rezillik musallat edeceğini, mağlûbiyetler, esâretler, tahakkümler altında kalıp ezileceğinizi de hatırlatmaktadır ki, bu durum, yeniden dine dönüp, İslâm ı hayata hâkim kılacağınız âna kadar da devam edecektir. Allah Rasûlü, nasıl ki, istidat ve kabiliyetleri sınırlamamış, aynı şekilde bedenî güç ve kuvvetleri de hakir görmemiştir. Görmemiş ve aksine şöyle buyurmuştur: Kuvvetli bir mü min, (beden sıhhatine sahip olan bir mü min) Allah indinde zayıf mü minden daha hayırlı ve sevimlidir. (Müslim, Kader 34; İbn Mâce, Mukaddime 10; Ahmed bin Hanbel, III/366). Allah indinde sevimli olmak isteyenler, kalp sıhhatiyle beraber beden sıhhatine, cisim sağlıyıla beraber ruh sağlığına da sahip olmalıdır. Görülüyor ki, Allah Rasûlü, Zayıflayacaksınız, perhize girecek, bedenî güç ve kuvvetinizi kıracaksınız ki Allah indinde makbul olasınız... demiyor. Tam tersine; ruhbanlığa, keşişliğe ve papazlığa karşı realiteyi, fıtrî ve tabiî olmayı öne çıkarıyor ve meselelere, tabiatı içinde bir mecra araştırıyor; ve bizi o istikamete kanalize ediyor. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 385)
En Hayırlı Kazanç; Kendi Eliyle Çalışıp Kazanma: Peygamberimiz (s.a.s.), çocukluğundan başlayarak dürüst bir şekilde çok çalışmakla hayatını kazanmış, güzel ve nezih bir hayatın temel esaslarını koymuştur. "Hiçbir kimse, kendi elinin emeğiyle kazandığından daha hayırlısını yememiştir. Allah´ın peygamberi Dâvud (a.s.) da elinin emeğini yerdi" (Buhârî, Büyû´ 15) buyurmuştur. Hz. Âişe (r.a.)´den rivâyetle Peygmaber (s.a.s.): "En güzel şeyler, yediğinizin en temizi kendi çalışıp kazandığınızdan geldiği gibi, çocuklarınız da bundan gelir." (Ebû Dâvud, Büyû´ 79; Tirmizî, Ahkâm 22; Nesâî, Büyû´ 1; İbn Mâce, Ticâret 1) buyurmuştur. En güzel kazancın ne olduğu sorulduğunda; "Helâl yoldan olan ve kişinin kendi eliyle kazandığıdır" (Ahmed bin Hanbel, Müsned) diye cevap vermiştir. Beyhakî´nin rivâyet ettiğine göre, "Farz olan birçok vazife gibi, helâl yoldan maîşetini temin etmek de bir farzdır."
Başkasına Yük Olmadan Yaşamak; Helâl Maîşet Temini: Cenâb-ı Hak, "Yeryüzünü size boyun eğdiren (ondan yararlanmanız için size itâat ettiren) Allah Teâlâ´dır. O halde yeryüzünün sırtlarında (dağlarında tepelerinde ve ovalarında) dolaşın da Allah´ın size verdiği rızıklardan yararlanın." (67/Mülk, 15). buyurmuştur. Yeryüzünde dolaşmaktan maksat insanlara faydalı olan nîmetlerin ortaya çıkarılmasını sağlamak ve bunun için araştırma yapmaktır. Cenâb-ı Allah yeryüzünü insanlar için rızık sağlama yeri kılmıştır. Abdullah b. Mes´ud (r.a.)´tan rivâyetedilen bir hadîste Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuşlardır: "Rızık sağlamak gayesiyle çalışmak her müslüman üzerine farzdır. " Buna göre müslümanlar helâl ve haramlara dikkat ederek kendilerinin ve aile ferdlerinin rızıklarını sağlamak zorundadırlar. Ancak bu rızkı sağlamak için çalışıldığında mutlaka Allah´ın rızası ve O´nun koyduğu sınırlar gözetilmelidir. Hz. Ebû Bekr´in: "Haram ile beslenen bir vücûda ancak Cehennem ateşi yakışır." sözü müslümanın rızık temini ve alış-veriş anlayışını en güzel bir şekilde belirtmektedir. Ashâbın helâl alışveriş yapmak ve haramlardan uzak durmak için şüpheli olan hususları bile terk ettiklerini biliyoruz.
Aynı şekilde İslâm, çalışıp kazanabilme gücüne sahip olan bir kimsenin dilenmesini yasaklamıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır: "Allah´a yemin ederim ki sizden birinizin, ipini alıp da, dağdan bir bağ odunu taşıyıp getirmesi ve bu odunu satıp onunla ailesinin ve kendisinin geçimini sağlaması, başka birinden istemesinden çok hayırlıdır. Kim bilir yardım istediğiniz kimse ya verir minnetine girersin, yahut vermez zilletini çekersin. " (Buhârî Musâkât, 13, Zekât, 50, Buyû´, 15; İbn Mâce, Zekat, 25; İbn Hanbel, I, 167)". Buna göre, çalışmaya gücü yeten kimsenin dilenmesi meşrû değildir.
Maîşet Temini İçin Peygamberimiz Çobanlık da Yapmıştır: "Allah hiçbir peygamber göndermedi ki, koyun çobanlığı yapmamış olsun." "Sen de mi, Ey Allah´ın Rasûlü " diye sordular. "Evet, ben de bir miktar kırat mukabili Mekke ehline koyun güttüm." (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149). Nesâî´nin bir rivâyetinde şöyle denir: "Koyun sahipleri ile deve sahipleri övünmüşlerdi. Rasûlullah (s.a.s.): "Hz. Mûsâkoyun çobanı olduğu halde pegamber oldu. Hz. Dâvud koyun çobanı olduğu halde peygamber oldu. Ben de ehlimin koyunlarını Ciyâd´da güderken peygamber oldum" dedi.
Peygamberlerin çobanlıktan geçmelerindeki hikmeti âlimler şöyle açıklamışlardı: "Peygamberler koyunları güderek, yürütülmesi boyunlarına yüklenen ümmetlerinin işleri hususunda tecrübe sahibi olmuşlardır. Zîra koyunlarla haşır neşir olma sonunda onlarda hilm ve şefkat duyguları gelişir. Çünkü onlar, koyunları gütmeye ve mer´ada dağılmalarından sonra toplamaya, bir otlaktan diğer bir otlağa nakletmeye, hayvanların vahşi hayvan ve hırsız nev´inden düşmanlarını defetmeye sabrettiler. Hayvanların tabiatlarındaki farklılıkları, zayıflıklarına ve muâhedeye olan ihtiyaçlarına rağmen aralarındaki şiddetli iftirakları görüp tecrübe edinirler. Bu durumdan ümmete karşı sabretmeye ülfet kazanırlar ve ayrıca ümmetin tabiatlarındaki değişiklikleri, akıllarındaki farklılıkları anlarlar. Böylece ümmetin yarasını sarar, zayıflarına merhamet eder, onlarla daha iyi geçinir. Bu davranışların vereceği meşakkatlere çobanlıktan gelenlerin tahammülleri, bu işlere birden bire girenlerden daha kolay olur. Koyun güdünce bu hususlar tedricen kazanılır. Bu tecrübe işinde koyun üzerinde durulmuştur. Çünkü koyun diğerlerinden daha zayıf, bunların dağılmaları da deve ve sığırda daha fazladır. Çünkü deve ve sığırın bağlama imkânı vardır. Adeten koyun kırda bağlanmaz. Ayrıca, koyun daha çok dağılsa da, emirlere uyması diğerlerinden daha çabuk olur."
Yaşadığı Sâde Hayat ve İsraftan Kaçınması: Rasûlullah (s.a.s.) çok sade bir insadı, tüm hayatı sadelik içinde ve hem kendi yaşayışı ve hem de ailesinin geçiminde en küçük israf tavrı göstermeden geçmiştir. Gençliğinde olduğu gibi, hicretten sonra, yani devlet başkanı ve halkın tartışmasız lideri olduğu zaman bile, ne verilirse yer, kalın ve kaba (ucuz) elbiseler giyerdi. Onun ne sarayı, ne tahtı/koltuğu, ne lüks ve israf içinde yaşayışı vardı. Tek başına veya bir meclisteyken tereddüt etmeksizin yere, toprağa veya hasır üstüne otururdu. Kuru ekmek yemiş, günler boyu sadece kuru ekmek yemiş, günlerce yalnız hurma ile idare etmiştir. Sade kıyafetler giyer, gösterişten hoşlanmazdı. Böyle bir hayatı yaşarken, devletin tüm hazineleri (Beytu´l-Mal) O´nun elinde ve emrinde bulunuyordu. O, toplumunun en fakir bir üyesinin hayat standartlarına göre yaşamayı sürdürüyordu.
Kendisi sade hayatı sevdiği gibi, ailesinin de sade bir hayat sürmesini ve gösterişli hayattan kaçınmalarını isterdi. Kadınlar için altın gümüş gibi ziynete izin verilmiş olmasına rağmen, kendi hanımlarının bunları takmasından hoşlanmazdı. Hanımlarının diğer kadınlara, takı ve altınlarıyla örnek olmasını değil, takvâsıyla örnek olmasını isterdi. Zaten toplumda dar gelirlilerin isyanı, zenginlerin halkın göreceği şekilde israf ve lüks içinde bir hayat sürmesi ve kendilerini onlarla karşılaştırmaları sebebiyle olur. Bir gün kızı Fâtıma´nın boynunda altın bir kolye görünce: "İnsanların, Rasûlullah´ın kızı boynuna ateş takmış demeleri hoşuna gider mi " demiştir. Bir defasında da Hz. Âişe´nin kollarında bilezikler görmüş ve şöyle demiştir: "Onların yerine safranla boyanmış darasttan (basit) bilezikler taksan daha iyi olur."
O, daima sade kıyafetler giyerdi. Ancak, Hz. Ömer onun Cuma günlerinde, bayramlarda ve başka ülkelerden heyetleri kabul ettiği zaman gösterişli kıyafetler giymesini isterdi. Buna rağmen Rasûlullah sade giymeyi tercih etti. Bir kere, bir dükkânda ipek bir elbise gören Hz. Ömer, Rasûlullah´tan Cuma namazlarında ve dış heyetleri kabul ederken giymek için onu satın almasını rica etti. Rasûlullah şöyle cevap verdi: "Bunu, âhiretten alacağı bir payı olmayan giysin."
Peygamberimizin yatağı, bazen bir kaba kumaş, bazen hurma yaprağıyla doldurulmuş deri idi. Hanımı Hz. Hafsa´nın anlattığına göre bir gece yumuşatmak için Rasûlullah´ın yatağına dört kat bez koydu. Fakat ertesi sabah, Rasûlullah memnun olmamıştı. İslâm Devletinin Yemen´den Suriye´ye kadar yayıldığı Hicret´in dokuzuncu yılında, bu Devlet´in başkanı ve tek hâkiminin yalnız bir yatağı, bir de su kırbası vardı. Hz. Âişe´nin rivâyet ettiğine göre Rasûlulllah vefat ettiğinde, evde bir miktar arpadan başka yiyecek bir şey yoktu ve para ve kıymetli eşya cinsinden hiçbir şey de miras bırakmamıştı.
Hz. Âişe Vâlidemiz den rivâyet edilen bir hadis bize şunları anlatır: Allah Rasûlü evinde, herhangi bir insan gibi davranırdı. Kendi elbisesini yamar, ayakkabılarını tâmir eder ve ev işlerinde hanımlarına yardımda bulunurdu (Tirmizî, Şemâil 78; Ahmed bin Hanbel, 6/256). O, bunları yaptığı sırada, O nun adı cihanın dört bir yanında anılıyor; herkes O ndan ve getirdiği dinden bahsediyordu. O zamanını öyle ayarlamıştı ki, bu kadar önemli sorumlulukları arasında, bu gibi işlere de fırsat bulabiliyordu. O, her güzel hasletin zirvesinde oturmaya lâyıktı ve öyle de oldu.
Kâdı Iyâz naklediyor: Bir gün aklından zoru olan bir kadın geldi, Allah Rasûlü nün elinden tutarak çekti ve O na: Gel benim evimdeki şu işimi gör, dedi. Kadın Allah Rasûlü nün kolundan çekiyor, O da arkasına takılıp gidiyor. Derken, Sahâbi de onların arkasına düşüyor ve Allah Rasûlü gâyet rahat bir şekilde kadının dediği işi görüyor sonra geri dönüyor (Kadı İyaz, eş-Şifâ, I/131, 133). Bu iş, belki bir ev süpürmek, belki de yıkanmış çamaşırları sıkmaktı. İşin keyfiyeti ne olursa olsun, Allah Rasûlü bu işi yapmıştı. Zira O bir fıtrat insanıydı ve O nun bu hareketi asla zillet de değildi. Zillet, O nun rüyâlarına bile girememişti. Nasıl girer ki, O, küfür ve isyan karşısında kükremiş bir aslan gibiydi. O, insanların en şecaatlisiydi. Hz. Ali der ki: Biz savaş meydanında korktuğumuz zaman Allah Rasûlü nün arkasına sığınır ve O nunla korunurduk (Ahmed bin Hanbel, I/86). Hatta O nun atmosferi, çevresindekilere emniyet ve güven verirdi. Öyle ise böyle bir insan, bu şekilde bir mahviyet gösteriyorsa, bu sadece O nun tevâzuundan, sade yaşayışındandır.
Rasûlullah (s.a.s.), büyük bir devletin başkanı ve peygamber olmasına rağmen, mûtedil ve çok sade bir hayat yaşamıştır. Hayatın normal zevklerinin dışına çıkmamış, orta halli ve hatta fakir bir insan gibi çok az bir yiyecek ve giyecekle yetinmiş, normal bir insan gibi evde ve dışarıda çalışmıştır. Özel ve sosyal hayattaki her çeşit lüks ve israftan, aşırılıklardan şiddetle kaçınmıştır. Mekke´de bir tüccar ve Medine´de de devlet başkanı olarak her çeşit imkân varken de bu sadeliğini bozmamış, artan para ve kıymetli eşyayı hep Allah yolunda infak etmiştir.Bütün ömrünce ifrat ve tefritten sakınmış ve özel hayatıyla ashâbına ve tüm insanlığa da en güzel örnek olmuştur.
Rasûlullah (s.a.s.) yemeği az yediği gibi, az uyurdu. Bu durum, tüm hayatı boyunca tartışmasız O´nun özelliği idi. O, ümmetini de bu yönde teşvik ederdi. Özellikle de az yeme ile az uyumanın birlikte sürdürülmesini isterdi. Bu konudaki bir tavsiyesi şöyledir: "İnsanoğlu, karnından dah akötü bir küp (kap) doldurmamıştır. Ona, belini doğrultacak kadar yemesi yeterlidir. Eğer mutlaka karnını doyuracaksa üçte birini yiyeceğe, üçte birini içeceğe, üçte birini de nefes almaya ayırsın." (Tirmizî, Zühd 47, hadis no: 2381; İbn Mâce, Et´ıme 50, hadis no: 3349)
Rasûlullah´ın en hoşuna giden yemek, çok kimse ile birlikte yediği, onlara ikram ettiği yemekti. Âişe annemizin anlattınığına göre, Rasûlullah´ın karnı doyuncaya kadar yediği hiçbir zaman sözkonusu değildir. Eğer yemek verilirse yer; verdikleri yemek ne olursa olsun, onu yer ve verdikleri içecek ne ise içerdi. (Tirmizî, Şerh-i Şemâil, Aliyyu´l-Kari, s. 235)
Kurucusu olduğu Medine İslâm Devletinin devlet başkanı olan Peygamberimiz´in kendisi ve ailesi sadelik içinde yaşar, fakat Allah rızâsı için devamlı infak ederdi. İmkânı olup da, hayatında bir defa olsun "yok" veya "hayır!" dememiştir. Rasûlullah´tan bir şey istenip de O´nun "hayır!" dediği vâki değildir (Müslim, Fezâil 56, hadis no: 2311). Üzerinde ve evinde altın, gümüş para bulundurmaz, olunca hemen fakirlere dağıtırdı. O, geniş imkânlar içinde fakir bir hayat sürer, fakat fakirlere yardımdan geri durmazdı.
Enes (r.a.), diyor ki: "Rasûlullah, yanında hiçbir şeyi ertesi gün için biriktirmezdi." Bir adam Rasûlullah´a gelerek O´ndan birşeyler istedi. Rasûlullah, yanında verecek bir şeyi olmadığı ve isteyeni de boş çevirmemek için, başkasından yarım ölçek borç alıp ona verdi. Alacaklı, yarım ölçek malını istemeye geldiğinde, ona bir ölçek verdi ve: "yarısı borcum için, yarısıı da bağıştır" (Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2363) buyurdu.
İbn Abbas (r.a.) diyor ki, Rasûlullah (s.a.s.), hayır yapmada insanların en cömerdi idi. En cömert olduğu zaman da Ramazan ayı idi. Cebrâil (a.s.) ile bir araya geldiklerinde ise esen rüzgârdan daha cömert olurdu (Müslim, Fezâil 50, hadis no: 2308; Tirmizî, Cihad 14, hadis no: 1687); İbn Mâce, Cihad 9, h. no: 2772).
Enes (r.a.)´den rivâyet edilmiştir: Bir adam Rasûlullah´tan bir şeyler istemiş, Rasûlullah da ona bir vâdi dolusu koyun vermiştir. Bunun üzerine adam kabilesinin yanına dönerek, onlara: "Koşun, müslüman olun! Çünkü Muhammed (s.a.s.), bir kimsenin artık fakirlik çekmeyeceği kadar mal veriyor" dedi. Rasûlullah birden çok kimseye yüzer deve vermiştir. Ebû Süfyan´a üç ayrı defa yüzer deve vermiş, onların kalplerini bu infaklarla İslâm´a ısındırmış, malı Allah yolunda infak etmenin en güzel örneklerini sunmuştur. Rasûlullah´ın peygamber olmadan önceki ahlâkı da böyle idi. Varaka bin Nevfel, bir rivâyette Hz. Hadîce O´na demişti ki: "Sen yükü çekiyorsun, insanlara bulamadıkları şeyi veriyorsun." (Buhârî, Bed´u´l-Vahy)
Allah´ın Rasûlü, o güzel insan, Havâzin kabilesinden alınan altı bin esiri onlara geri vermişti. Yine Abbas (r.a.)´a taşıyamayacağı kadar altın vermişti. Ona doksan bin dirhem gümüş getirilmi, bir hasırın üzerine konulmuştu. Kalkıp onu herkese dağıttı. Hepsini bitirinceye kadar isteyen hiçbir kimseyi geri çevirmedi. Sonra bir adam gelip istedi. Ona: "Yanımda artık hiç kalmadı. Ama git, ihtiyacın olan şeyi benim adıma satın al! Bana bir şey gelince ben parasını öderim" dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer: "Yâ Rasûlallah, Allah seni gücün yetmediği bir şeyle mükellef tutmadı ki, niye böyle yapıyorsun " diye sordu. Bu söz, Peygamber´in hoşuna gitmedi. Ensârdan bir sahâbî de: "Ver ey Allah´ın Rasûlü! Arzın Sahibi´nin azaltacağından korkma!" dedi. Rasûlullah tebessüm etti ve sevindiği yüzünden belli oluyordu. Buyurdu ki: "Ben, bununla emrolundum." (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)
Sehl ibnu Sa´d (r.a.) anlatıyor: "Bir adam, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´a uğradı. Efendimiz, yanında bulunan bir zâta: "Şu gelen kimse hakkında reyin nedir " diye sordu. Adam: "O, halkın eşrâfındandır, bu vallahi bir kıza tâlib olsa hemen evlendirilmeye; birisi lehine şefaate bulunsa, şefaatinin yerine getirilmesine lâyıktır" dedi. Rasûlullah (s.a.s.) sükût buyurdular. Derken az sonra bir adam daha uğradı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yanındakine: "Pekiyi bunun hakkında reyin nedir " dedi. Adam: "Ey Allah´ın Rasûlü! Bu, müslümanların fakir takımındandır. Vallahi, bu bir kıza tâlib olsa evlendirilmemeye, şefaatte bulunsa itibar edilmemeye, bir şey söylese dinlenilmemeye lâyıktır " cevabını verdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.s.): "Bu, onun gibilerin bir arz dolusundan daha hayırlıdır " buyurdu." [Buhârî, Rikâk 16, Nikâh 15, İbnu Mâce, Zühd 5, (4120).]
Ebû Zerr (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) efendimiz buyurdular ki: "Dünyada zâhidlik, helâl olanı haram etmek veya malı ziyân etmekle olmaz. Gerçek zâhidlik, Allah´ın elinde olana, kendi elinde olandan daha çok güvenmen ve bir müsîbete düştüğün zaman getireceği sevabı sebebiyle, onun devamına rağbet göstermendir." (Tirmizî, Zühd 29, hadis no: 2341; İbn Mâce, Zühd 1, hadis no: 4100)
Bu hadis, hakîki zâhidliğin nasıl olduğunu anlatıyor. Buna göre kişinin, helâli haram kılmak, malını mülkünü yüzüstü bırakıp ziyan olmasına seyirci kalmak gibi bir kısım zoraki davranışların zâhidlikle ilgisi olmadığını belirtiyor. O halde gerçek zühd, kişinin Allah´ın rızkı vereceği husûsundaki vaadine güvenmek, ummadığı yerden rızık verdiğine kesin bir îmanla inanmak, Allah´a olan îtimad ve güvenini, elinde tuttuğu akar mal, sanat, mevki ve makam gibi şeylere olan güveninden çok fazla kılmaktır. Çünkü kendi elindekilerin telef olması, bir bir yok olması mümkündür, fakat Allah´ın elinde bulunanlar bâkîdir, ebedîdir. Nitekim âyet-i kerîmede: "Sizde olanlar tükenir ama, Allah katında olanlar sonsuzdur" (16/Nahl 96) buyurulmuştur.
Musîbetle ilgili cümlenin mânasını da Aliyyü´l-Kârî şöyle açıklar: "(Musîbete karşı şikâyetçi, tahammülsüz olma. Bilakis) hâsıl edeceği sevabı düşünerek, yokluğundan ziyâde varlığına rağbet et, devamını iste. İşte bu iki hal, senin gerçekten dünyayı terkedip âhirete yönelmiş olduğuna iki sâdık ve âdil şâhiddir."
Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "(Ey Âişe! Cennette) benimle olman seni mesrur edecekse sana dünyadan bir yolcunun azığı kadarı kifâyet etmelidir. Sakın zenginlerle sohbet arkadaşlığı etme. Bir elbiseye yama vurmadan eskimiş addetme." (Tirmizî, Libâs 38, hadis no: 1781)
Rezîn şunu ilâve etmiştir: "Urve dedi ki: "Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ), bir elbiseyi eskitip yamamadıkça ve içini dışına ters çevirip (bir zamanlar da öyle giyerek iyice eskitmedikçe) yenilemezdi. Bir gün kendisine, Muâviye tarafından gönderilmiş olan seksenbin (dirhem) geldi. Bu paradan, akşama tek dirhem kalmadı (hepsini tasadduk etti). Câriyesi ona: "Bana ondan bir dirhemlik olsun et alsaydın ya!" dedi. Hz. Âişe: "(Para varken) hatırlatmış olsaydın, isteğini yapardım" dedi."
Bu rivâyet, Âl-i Beyt´in yaşayışına ışık tutmaktadır. Dünya ile olan bağlantısını, gölgelenmek üzere bir müddet dibine oturup ondan sonra bırakıp giden yolcunun, güzergahta rastladığı ağaçla olan irtibatına benzeten Hz. Peygamber, zevce-i pâkleri Âişe vâlidemize uhrevî beraberliği daha bir garantileyecek hayat tarzının bir sahnesini tasvir ediyor: "Elbiseyi yamalı olarak giymeden yenilememek."
Âişe vâlidemiz (r. anhâ), sadece yamamakla kalmıyor, renk vs. yönleriyle daha az yıpranıp, yenilik havası taşıyan iç yüzünü dış yüz yaparak, bir müddet öyle giyiyor. Urve (rahimehullah)´nin açıklaması, Hz. Âişe´nin bu davranışının fakirlik veya cimrilikten olmayıp, zahidlikten olduğunu göstermektedir. Umumî Açıklama kısmında temas edildiği üzere gerçek zâhidlik budur. Maddî imkanlar varken dünyaya itibar etmemek... Yüce vâlidemiz bunun örneğini vermiştir.
Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) şöyle duâ ederdi: "Allah´ım, Âl-i Muhammed´in rızkını belini doğrultacak kadar ver. -Bir diğer rivâyette- "yetecek kadar ver" buyurmuştur." (Buhârî, Rikâk 17; Müslim, Zekât 126, hadis no: 1055; Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2362)
Rasûlullah (s.a.s.) Allah´tan rızk olarak, ölmeyecek kadar istemiştir. Rivâyetlerde bu miktar iki ayrı kelime ile ifâde edilmektedir. Kût ve kefâf. Kût, "ölmeyecek kadar", "belini doğrultmaya yetecek kadar" veya "başkasından istemeye ihtiyaç bırakmayacak kadar yiyecek" diye açıklanmıştır. Kefâf daha önce, Umûmî Açıklama kısmında geniş açıkladığımız üzere, zarûrî ihtiyaçları tam karşılayan, ne fazla ne de noksan olmayan miktar olarak tarif edilebilir.
Âl-i Muhammed tabiri ile, bu hadiste, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)´in hanımları ile çocukları kastedilmiş olmalıdır. Resûlullah´ın ve ailesinin asgari miktarla yetindiklerini te´yîd eden rivâyetler çoktur. Tirmizî´nin "Resûlullah ve ehlinin mÂişetleri adında bir babta kaydettiği rivâyetlerden bazıları şöyle:
"Rasûlullah (s.a.s.) ekmek ve etten doyuncaya kadar günde iki sefer yemeden dünyadan göçmüştür."
"Rasûlullah (s.a.s.) arpa ekmeğinden doyuncaya kadar peşpeşe iki gün yemeden ruhu kabzedildi."
"Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi, üst üste üç gün doyuncaya kadar buğday ekmeği yemeden dünyadan ayrıldı."
"Rasûlullah (s.a.s.) üst üste birçok geceleri aç geçirir, ehli de akşam yemeği bulamazlardı. Onların ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi."
"Rasûlullah (s.a.s.) yarın için bir şey biriktirmezdi."
"Rasûlullah (s.a.s.) ölünceye kadar (mükellef hazırlanmış) bir sofrada yemek yemedi, (pasta şeklinde) ince yapılmış ekmek de yemedi."
Resûlullah´ın zenginliği, kalbinde Rabbine karşı beslediği güveni idi. (Kulluğu) unutturucu fakirlikten de, tuğyana atıcı zenginlikten de Allah´a sığınırdı. Bu durumda, fakirlik ve zenginliğin iki aşırı kutupları teşkîl ettiğine delil vardır.
O Yüce Peygamber´in hayatına ve onun mal hakkındaki tavırlarına baktığımızda gördüğümüz tablo şudur: Yeryüzünün hazineleri, ülkelerin anahtarları O´na verilmiştir. Önceki peygamberlere helâl kılınmayan savaş ganimetleri O´na helâl edilmiştir. O hayatta iken Hicaz, Yemen ve bütün Arap yarımadası, Irak ve Şam´ın yakın bölgeleri fethedilmişti. Oralardan elde edilen "ganimetlerin beşte biri, Allah´a, Rasûlüne, onun akrabalarına, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir." (8/Enfâl, 41). Cizye ve zekâtlardan, başka ülkelerin krallarında bile toplanamayacak kadar çok mal Rasûlullah´a toplanıp getiriliyordu. Fakat O, bunlardan en ufak bir şey, kendine almamış, bir dirhem dahi alıkoymaksızın hepsini uygun şekilde sarfetmiş ve onlarla başkalarının ihtiyaçlarını gidermiş ve müslümanları güçlendirmiştir. Buyurmuştur ki: "Uhud Dağı kadar altınım olsa da, ondan borç ödemek üzere alıkoyduğumun dışında bir dinarın yanımda bir gece kalması beni memnun etmez." (Müslim, Zekât 9, hadis no: 3394; İbn Mâce, Zekât 3, hadis no: 1787; Buhârî, Zekât, Rikak)
Bir defasında Peygamberimiz´e bir miktar para gelmişti. Onu taksim edip dağıttı da, altı dinar yanında kaldı. Onu da hanımlarından birine verdi. O gece gözüne uyku girmedi. Yatağından kalkıp bu parayı ihtiyaç sahiplerine dağıttı ve buyurdu ki; "işte şimdi rahatladım." (İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 14)
Dünyanın en cömerdi, o en büyük insan vefat ettiğinde, ailesinin nafakası için zırhı rehinde idi. O, yiyecek, giyecek ve meskenden ihtiyacı kadar, en az ile yetinilecek kadarını kâfi görürdü. Asgarî ihhtiyacından fazla hiçbir şeyi olmazdı. Elbise gözetmez, bulduğunu giyerdi. Ganimet ve hediye olarak kendisine gelen altın süslemeli kaftanları, yanında bulunanlara ve uzaktaki fakirlere paylaştırırdı. Çünkü giysilerle gösteriş yapmak, övünmek, onlarla süslenmek O´na ve O´nun getirdiği ölçülere göre bir şeref ve yücelik sebebi olamazdı.
Hz. Âişe (r.anhâ) vâlidemizden rivâyet ediliyor: "Rasûlullah (s.a.s.), vefat edinceye kadar üç gün ar arkaya buğday ekmeği ile karnını doyurmamıştır." (Buhârî, Et´ıme 23; Müslim, Zühd 202, hadis no: 970). Diğer bir rivâyette arpa ekmeği ile de arka arkaya iki gün karın doyumadığı bildirilir. Onun ailesi de, O´nunla birlikte aynı yoksul hayatı severek paylaşıyordu. Halbuki eğer dileseydi Allah Teâlâ O´na akla gelmeyecek şeyler lutfederdi. Yüce Peygamber, silâhı, katırı ve vefatından sonra sadaka olduğunu belirttiği bir arâziden başka hiçbir miras bırakmamıştır (Müslim, Vasiyyet 18, hadis no: 1635; Buhârî, Vesâyâ, Megâzî). Hz. Âişe (r.anhâ) anlatıyor: "Peygamber vefat ettiğinde evinde raftaki birazcık arpadan başka, canlı mahlûkun yiyeceği hiçbir şey yoktu. Rasûlullah, bana dedi ki: "Bana Mekke´deki Betha vâdisinin, istersem benim için altın kılınması arz edildi. Ben, ´Ya Rabbi, gün olur aç olurum, gün olur tok olurum. Aç olduğum halde Sana duâ ve niyaz ederim; tok olduğum günde de Sana hamd ve senâ ederim´ dedim." (Müslim, Zühd 27, hadis no: 2973; Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2348). Bir başka hadis-i şerife göre de Cebrâil, Rasûlullah´a gelerek dedi ki: "Allah sana selâm ediyor ve ´eğer istersen şu dağları senin için altın yapayım ve nerede olursan seninle beraber olsunlar´ buyuruyor. Rasûlullah (s.a.s.) başını önüne eğerek: "Ey Cebrâil, dünya, yurdu olmayanların yurdudur; malı olmayanların malıdır. Onu aklı olmayanlar biriktirir" dedi. Cebrâil de O´na: "Allah bu sağlam sözde seni sâbit kılsın!" dedi. (Beyhakî, Zühd; İbn Saad, Tabakat; İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 25)
Ebû Abdirrahman el-Hubulî anlatıyor: "Bir adam Abdullah İbnu Amr (r.a.)´a sorarak dedi ki: "Biz muhâcirlerin fakirlerinden değil miyiz " Abdullah da ona sordu: "Kendisine sığındığın bir zevcen var mı " Adam: "Evet" dedi. Abdullah: "Senin oturduğun bir meskenin var mı Adam: "Evet!" deyince Abdullah: "Sen zenginlerdensin!" dedi. Adam: "Benim bir de hizmetçim var!" diye ilave edince, Abdullah: "Öyleyse sen krallardansın!" dedi." (Müslim, Zühd 37, hadis no: 2979)
Ebû Saîd (r.a.) anlatıyor: "Muhâcirlerin fakirlerinden bir grupla birlikte oturmuştum. Bunlardan bir kısmı, bir kısmı(nın karaltısından istifâde) ile çıplaklıktan korunuyordu. Bir okuyucu da bize (Kur´ân) okuyordu. Derken Rasûlullah (s.a.s.) çıkageldi ve üzerimizde dikildi. Resûlullah´ın yanımızda dikilmesi üzerine kaari okumayı bıraktı. Resûlullah da selam verdi ve: "Ne yapıyorunuz " diye sordu. "Ey Allah´ın Rasûlü! dedik, o kaarimizdir, bize (Kur´ân) okuyor. Biz de Allah Teâlâ´nın kitabını dinliyoruz. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.): "Ümmetim arasında, kendileriyle birlikte sabretmem emredilen kimseleri yaratan Allah´ıma hamdolsun!" dedi. Sonra, kendisini bizimle eşitlemek üzere Rasûlullah, ortamıza oturdu.Ve eliyle işâret ederek: "Şöyle (halka yapın)" dedi. Cemaat hemen etrafında halka oldu, yüzleri ona döndü. Ebû Saîd der ki: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın onlar arasında benden başka birini daha tanıyor görmedim. (Herkes yeni baştan vaziyetini alınca) Rasûlullah şu müjdeyi verdi: "Ey yoksul muhâcirler, size müjdeler olsun! Size Kıyamet günündeki tam nûru müjde ediyorum. Sizler cennete, insanların zenginlerinden yarım gün önce gireceksiniz. Bu yarım gün, (dünya günleriyle) beşyüz yıl eder." (Ebû Dâvud, İlim 13, hadis no: 3666; Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2352)
Bu hadis, Medîne´ye hicret eden bir kısım müslümanların maddî durumlarını aksettirmesi bakımından dikkat çekicidir: Birbirlerinin gölgesiyle tesettürü sağlamaya çalışacak kadar fakirlik.
Fakirlik, özellikle insanın kendi ve ailesinin karnını doyuramayacak derecede olursa, sabrı çok zor olan bir imtihandır. Zenginlik de, çoğu zaman insanı istiğna duygusuna boğarak, mâneviyattan, kulluktan uzaklaştırmaktadır. Ayrıca servetin kazanılmasında gayr-i meşrûkazanç ihtimalleri, zekât ve sadakasını tam tamına verememe ihtimâli, malın muhâfaza ve artırılması gibi zarûri meşguliyetlerin kişiyi fazlaca işgal etme tehlikeleri/riskleri mevcuttur. Öyle ise, ümmetinin her zümresine karşı rahmet ve şefkat hisleriyle dolu olan Hz. Peygamber (s.a.s.)´in bu zümrelerin zayıf noktalarına dikkat çekip, onları uyarmasından daha tabiî bir şey olamaz.
Dînimizin getirdiği hayat felsefesine göre, insan imtihan edilmek üzere yaratılmıştır. Kimisi azlık, kimisi çokluk; kimisi kadınlık, kimisi erkeklik; kimisi sağlık, kimisi hastalık; kimisi nimet, kimisi musibetle veya aynı insan yerine göre bazan sağlık, bazan hastalıkla, bazan bolluk, bazan darlıkla, nimet veya musibetle... imtihan edilecektir. Şeriat, bu farklı hallerin her birinde her bir farklı hal sâhibine nasıl davranmak gerektiğinin bilgisini getirmiş ve bu talimata uymasını emretmiştir. Bu talimâtı anlayacak derecede aklı olan herkes, buna uyup uymama durumuna göre hesaba çekilecektir.
Öyle ise zenginlik ve fakirlikle ilgili hadisleri belirtilen çerçevede kavramak gerekir. Bu tâlimatta servet sahiplerine düşmanlık aranmamalı, fıtrata hâkim kanunların beyânı, belirtilen şartlarda gerçek kulluğun nasıl yapılacağının öğretisi, bir başka ifade ile dinin siyâseti aranmalıdır.
"Bana zayıflarınızı arayın. Zîra sizler, zayıflarınız sebebiyle (onların sabrı, duâsı, takvâsı bereketiyle) yardıma ve rızka mazhar kılınıyorsunuz." (Ebû Dâvud, Cihâd 77, hadis no: 2594; Tirmizî, Cihâd 24, h. no: 1702; Nesâî, Cihâd 43, -6, 45,46-). Nesâî´nin rivâyetinde: "Allah bu ümmete zayıfları sebebiyle, onların duâları, namazları ve ihlâsları hatırı için yardım eder." Zayıfların ibâdet ve duâları çok daha hâlisânedir. Çünkü, kalpleri dünyevî süslerle meşgûl değildir. Himmetleri bir şeyde toplanmıştır. Bu sebeple duâları makbuldür, amelleri (riyâdan) pâktır.
Abdullah İbnu Muğaffel (r.a.) anlatıyor: "Bir adam gelerek "Ey Allah´ın Resûlü! Ben seni seviyorum" dedi. Rasûlullah: "Ne söylediğine dikkat et!" diye cevap verdi. Adam: "Vallâhi ben seni seviyorum!" deyip, bunu üç kere tekrar etti. Rasûlullah (s.a.s.) bunun üzerine adama: "Eğer beni seviyorsan, fakirlik için bir zırh hazırla. Çünkü beni sevene fakirlik, hedefine koşan selden daha sür´atli gelir." (Tirmizî, Zühd 36, hadis no: 2351)
Aslında her mü´min Rasûlullah (s.a.s.)´ı sevmekle mükelleftir, O´nsuz mü´min olunmaz. Öyle ise bu söz, ileri derecede bir sevgi duygusunun ifadesi olmaktadır. Bu seviyede bir sevgi, kişiye bir kısım özelliklere sahip olması ve fedâkârlıklara hazır olması gerekeceğindendir ki, Resûlullah, bu söylediğin şeyin gerektirdiği mes´ûliyetlere katlanıp , titizlikleri yaşayabilecek misin mânâsında: "Ne söylediğine dikkat et!" buyurmuştur. "... Fakirlik için zırh hazırla!" uyarısının gerisinde ciddî, zor, azîm bir işe karar vermişsin, hele bir düşün, altından kalkabilecek misin Bu, basit bir karar değil, kendini tehlikeli bir işe atıyorsun. Bunun arkasında pek çok belâ ve musibetlerle imtihân var. Kendini bilerek bela ve musibetlere atmaktan daha büyük bir risk var mı gibi mânâlar zihne gelmektedir. Peygamber´i gerçekten sevmek, O´na benzemeye çalışmak demektir, O´nun sünnetine sarılıp O´nun izinden gitmektir. Peygamber´in yaşadığı gibi sade, fakir bir hayat yaşamak, O´nun gibi ve O´nun yolunda mallarını infak etmek demektir. Rahat koltuklar üzerinde ve günlük yaşayışında hiçbir fedâkârlığa katlanmadan Allah ve Rasûlullah sevgisinden bahsetmek, ne kadar gerçekçi olur
Aliyyü´l-Kaarî, burada hazırlanması emredilen zırhtan maksadın sabır olduğunu belirtir. "Çünkü der, sabır fakrı örter, tıpkı zırhın zarara karşı bedeni örttüğü gibi." Belânın gelmesine selin misal verilmesi, sür´ati ifade içindir, çünkü yüksekten akan sel süratlidir. Rasûlullah (s.a.s.)´ın: "İnsanlardan en şiddetli belâya mâruz olanlar önce peygamberler, sonra sâlihler, sonra derece derece iyi hal sahibi diğer mü´minlerdir." (Tirmizî, c. 7, s. 78-79; Dârimî, c. 2, s. 320; Süyûtî, Câmiu´s-Sağîr, c. 1, s. 136; Ahmed bin Hanbel) hadisi göz önüne alınınca, sadedinde olduğumuz hadis daha iyi anlaşılır. Hak yolunda en büyük zorluk ve musîbetlere katlanan Efendimizin yolundan gidenler, ona yakınlıklarının derecesini, onu sevme yolunda katlandıkları fedâkarlıklar, sıkıntılar ve mahrûmiyetlerle ölçebilirler.
Bu ölçünün, zamanımız için çok daha geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü, öncelikle farz ve sünnetlerin yaşanmasında ifâdesini bulan sevmeye, zamanımızda çeşitli mâniler var. Bırakalım pek çok hayatî sünnetleri, farzların yerine getirilmesi bile bir kısım zorluk ve dünyevî riskleri berâberinde getirmekte, mü´minleri işinden, aşından, terfîsinden etmektedir. Sünnete uymanın getireceği bu zorlukları göze alamayıp, tâvizkârlığa düşen, rahatına bağlı müslümanlar, şartların daha da ağırlaşmasına zemin hazırlayıp, dinî hayatta daha çok tâvizler istenmesine sebep olmaktadırlar. Bu hadis, üzerinde düşünülünce mûcizevî bir beyan olduğu görülmektedir. Rabbimizden, Rasûl-i Ekrem´ini hakkıyla sevmeyi bizlere nasîb etmesini niyaz ediyoruz. Allah sevgisi için de benzeri şeyler söylenebilir. Çünkü Allah´ı sevmenin göstergesi, Rasûlullah´a tâbi olmaktır (3/Âl-i İmrân, 31).
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Biz Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte otururken uzaktan Mus´ab İbnu Umeyr (radıyallâhu anh) göründü, bize doğru geliyordu. Üzerinde deri parçası ile yamanmış bir bürdesi vardı. Rasûlullah (s.a.s.) onu görünce, (Mekke´de iken giyim kuşam yönünden yaşadığı) bolluğu düşünerek ağladı. Sonra şunu söyledi: "Gün gelip, sizden biri, sabah bir elbise, akşam bir başka elbise giyse ve önüne yemek tabakalarının biri getirilip diğeri kaldırılsa ve evlerinizi de (halılar ve kilimler ile) Ka´be gibi örtseniz o zamanda nasıl olursunuz " "O gün, dediler, biz bugünümüzden çok daha iyi oluruz. Çünkü hayat külfetimiz karşılanmış olacak, biz de ibâdete daha çok vakit ayıracağız. Buyurdu ki: "Hayır! Bilakis siz bugün o günden daha iyisinizdir." (Tirmizî, Kıyâmet 36, hadis no: 2478)
Mus´ab İbnu Umeyr, İslâm´ın ilk kahramanlarından biridir. Mekke´ nin zengin ailelerine mensuptur. En iyi giyinen, en yakışıklı gençlerindendir. Müslüman olunca ailesinin boykotuna maruz kalmış, maddî sıkıntılar çekmiştir. Öyle ki derisi buruş buruş olmuştur. Ayrıca ondaki İslâm aşkını bu sıkıntılar sarsmamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) Akabe biatından sonra, daha hicret etmeden, İslâm´ı yaymak ve namaz kıldırmak üzere Medîne´ye göndermiştir. Medîneli müşriklere hep Kur´ân okuyarak teblîğde bulunduğu için kerdinsine mukri´ (ve kaarî´) denmişti.
Mus´ab (r.a.), Rasûlullah´ın rikkate gelerek gözlerinden yaşlar boşanmasına sebep olan maddîsıkıntı içerisinde, İslâm´a hizmete yılmadan devam etmiş, Uhud savaşında şehîd olduğu zaman, vücudunu örtecek kefen bile bulunamamıştır. Kıyamet günü huzur-u İlâhî´de tam bir şeref hil´ati yerine geçecek olan üzerindeki o yamalı elbisesi ile başı örtülmüş, ayakları da izhir otuyla kapatılmış öylece defnedilmişti. Habbâb (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ile berâber hicret ettik. Sırf Allah´ın rızasını düşünüyorduk. Bizim ücretlerimizi Allah verecekti. Bir kısmımız ücretinden hiç bir şey yemeden öldü. Bazılarımızın da (daha dünyada) meyveleri olgunlaştı ve topladı. Mus´ab İbnu Umeyr, geride tek elbiseden başka hiçbir şey bırakmadan öldü. (Uhud´da öldüğü zaman) bu elbise ile başını örttüğümüz vakit ayakları açılıyordu, onunla ayağını örtsek başı açılıyordu. Rasûlullah: "(Elbisesiyle) başını örtün, ayağına da izhir otu koyun" diye emretti."
Rasûlullah, bu hadiste maddî bolluğun, dînî gayret ve ibâdette hassasiyet getirmeyip, her hususta rehâvet ve gevşekliğe sebep olacağını ders vermektedir. İslâm cemiyetini, maddîdarlık değil, bilâkis bolluk ve rehâvetin yıkıma götüreceğini Hz. Peygamber pek çok hadislerinde beyan etmiştir. Tarih, medeniyetler Kur antoplumların hep maddîrefahın zirvesine ulaştıktan sonra gerilemeye ve yıkıma gittiklerini gösterir. Günümüzde bile, toplumsal çöküşlerin göstergesi kabul edilen içki ve uyuşturucu salgınına ve çeşitli cinsi sapıklıkların yaygınlık kazanmasına hep zengin ve müreffeh toplumlarda rastlamaktayız.
Ebû Ümâme İbnu Sa´lebe el-Ensârî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın yanında dünyayı zikretmişlerdi. Buyurdular ki: "Duymuyor musunuz, işitmiyor musunuz Mütevâzi/sade giyinmek îmandandır, mütevâzi giyinmek imandandır!" (Ebû Dâvud, Tereccül 1, hadis no: 4161; İbn Mâce, Zühd 22, h. no: 4118)
Rasûlullah (s.a.s.) bu hadislerinde mü´mine sâde ve mütevâzi giyinmeyi tavsiye etmektedir. Dünyada söz edilen bir sohbette te´kîdli bir üslubla kılık kıyafette sadeliğin tavsiye edilmesi, giyimin "dünya"ya ait bir keyfiyet olduğunu gösterir. Kılık kıyafette, günümüzde olduğu gibi, bir moda yarışı ile, eskimeden elbise atmanın dînen te´yîd edilen bir yönü yoktur. Tevâzu ve sâdelik esastır, ancak bunu "sünepelik" olarak da anlamamak gerekir; maddî gelire uygun olarak giyinmeyi dînimiz câiz görmüştür. Ama, özellikle İslâm düşmanlarının, yahûdilerin keselerini dolduracak şekilde, onların reklâmlarının etkisinde kalarak markalarını tâkip etmek, hele üzerindeki giyecek ile onların bedava reklâmını yapmak, israf yanında ekstra başka günahlara da sebep olacaktır. İmkân sahiplerinin sabah bir çeşit, akşam bir başka çeşit giyme havasına girmeleri toplumun ekonomik hayatında birkısım sıkıntılara sebep olacak, ahlâkî ve dînî hayatta da bunun akisleri görülecektir. O yüzden, imkân sahiplerinin de böyle menfi durumların çıkabileceğini düşünerek, buna meydan vermemek düşüncesiyle tevâzu ve sâdeliği tercîh etmeleri dinin tavsiye ettiği sırât-ı müstakîm olmaktadır.
"Rasûlullah (s.a.s.) ın yanında bir adamın çok ibâdet ettiğinden, bir diğerinin de verâ sahibi olduğundan bahsedilmişti. Efendimiz: "Verâ´ya denk olacak onunla tartılabilecek bir şey yoktur!" buyurdu." (Tirmizî, Kıyâmet 61, hadis no: 2521) (Verâ: Haramlardan, harama benzeyen şeylerden, şüpheli şeylerden kaçınmak mânasına gelir.)
Gazâlî, verâ´yı harama vesîle olabilir endişesiyle bazı helâl şeyleri (şüpheli şeyleri) de terketmek olarak târif eder. Önceki hadiste geçtiği üzere, zengin kimsenin helâl olduğu halde lüks ve pahalı giyinmeyi terkedip, tevâzu ifâde eden sade giyinmesi verâ´dır. Bu hal, sadece giyim kuşamla ilgili değildir; mesken, yiyecek, binecek, konuşma gibi her çeşit aslî ve gayr-ı aslî ihtiyaçlar için de sözkonusudur.
"Kişi mahzurlu/sakıncalı olan şeyden korkarak mahzursuz olanı terketmedikçe gerçek takvaya ulaşamaz." (Tirmizî, Kıyâmet 20, (2453). Bu hadiste, helâl bile olsa, gereksiz ve fazla olan kısmın bırakılmasına emir vardır. Mü´min, "haram değildir" diyerek, veya "helâldir" diye lüzumu olmayan şeylere yer vermemelidir. Bu "helâl"i Rasûlullah (s.a.s.), özel olarak bir konuya bağlamamış, mutlak bırakmıştır; öyleyse, hayatımızı ilgilendiren her şey olabilir: Yeme, içme, konuşma, giyme, ziyâret, uyku, harcama vs. Bunların gerekli miktarında kalmak esastır, çükü fazlası haram olabilir veya harama sebep olabilir. Nitekim her çeşit israf yasaklanmıştır. Aslında israf, yasaklanan şeylerde değil, helâl olan şeylerde sözkonusudur. İmam Gazâlî şöyle der: "Helâlin fazlasıyla meşgul olup ona düşkünlük göstermek, nefsin oburluk ve tuğyânı ve hevânın temerrüd (inatçılık) ve taşkınlığı sebebiyle, kişiyi harama ve mahz-ı isyâna sevkeder. Kim dininde zarardan emin olmak isterse bu hatardan (risk) sakınmalı, helâlin fazlasından kaçınmadır. Ta ki, tümüyle haramdan korunmuş olsun. Herkes için en mükemmel takvâ, din için hiç bir zararı olmayan şeyin tercihidir.
Zühd ve Takvâsıyla Peygamberimiz: Allah Resûlü, zâhidlerin en zâhidi, takvâlıların en takvâlısıydı. Zühd; dünya ona verilse sevinmeme, bütün dünya elinden gitse üzülmeme halidir. Bu hal, Allah Resûlü nde doruk noktadadır. Bütün dünya O nun olsaydı, her halde bir arpa tanesi bulmuş kadar sevinmezdi. Bütün dünya, bir anda elinden gitseydi, yine bir arpa tanesi kaybetmiş kadar üzülmezdi. O, dünyayı kalben bu şekilde terketmişti. Ancak bu terk, hiçbir zaman kesben, yani maîşet temini için çalışıp kazanarak da dünyayı terketmek değildir. Zira, kazanç yollarının en mantıklısını ve en güzelini bize gösteren, yine Hz. Muhammed Aleyhisselâm dır. O nun kesben dünyayı terk etmesi veya insanları buna teşvik etmesi düşünülemez. Dünyayı terk, kalben olmalıdır. Buna en güzel delil de yine Allah Resûlü nün kurduğu İslâm Site Devleti nin, kısa zamanda dünyanın en zengin ve en güçlü devletlerinden biri hâline gelmesidir. Bir batılı düşünürün dediği gibi, Allah Rasûlü nün kurduğu bir büyük devletten, daha sonra tam 25 tane imparatorluk ölçüsünde devlet doğmuştur. Osmanlı Devleti bunlardan sadece bir tanesidir. Evet, zühdde temel düşünce bu olmalıdır.
Allah Rasûlü, peygamberliğin aydınlık iklimine adımını attığı andan, dünya bütün debdebe ve ihtişâmıyla O nun ayağının önüne serildiği âna kadar hiç tavrını değiştirmedi. Hatta O, dünyaya geldiği anda sahip olduğu mal varlığına, vefat ederken sahip değildi. Çünkü neyi var, neyi yoksa hep dağıtmış ve infâk etmişti. Bakın maddî mirasına: Kayda değer olarak, hanımlarının içinde bulundukları küçük odalardan başka bir şey yoktu. Onlar da yine millete ait sayılırdı ki, analarımız vefat edince, hepsi de mescide dâhil edilmişti. Oraya giden herkesin de bilebileceği gibi, bu hücreler mescidin bir köşesine sıkışacak kadar dar bir yer işgal ediyordu. (Buhârî, Ferâiz 3; İbn Kesîr, el-Bidâye, 5/306)
Hasır Üzerinde Yatması: Hz. Ömer (r.a.), bir gün Allah Rasûlü nün huzuruna girdi. Efendimiz yattığı hasırın üzerindeydi ve yüzünün bir tarafına, hasır iz yapmıştı. Odasının bir yanında işlenmiş bir deri, bir diğer köşesinde de, içinde birkaç avuç arpa bulunan küçük bir torba vardı. İşte Allah Rasûlü nün odasında bulunan eşyalar bundan ibaretti. Hz. Ömer (r.a.), bu manzara karşısında çok duygulandı ve ağladı. Allah Resûlü niçin ağladığını sorunca da Ömer: Yâ Rasûlallah! Şu anda kisrâlar, krallar saraylarında kuş tüyünden yataklarında yatarken, Sen, sadece kuru bir hasır üstünde yatıyorsun ve o hasır, Senin yüzünde iz bırakıyor. Gördüklerim beni ağlattı. cevabını verir. Bunun üzerine Allah Rasûlü, Ömer (r.a.) e şu karşılıkta bulunur: İstemez misin, Yâ Ömer! Dünya onların, âhiret de bizim olsun. (Buhârî, Tefsir (66), 2; Müslim, Talâk 31) Başka bir rivâyette ise Efendimiz şöyle buyururlar: Dünya ile benim ne alâkam var. Ben bir yolcu gibiyim. Bir ağaç altında gölgelenen bir yolcu. Sonra da orayı terkedip yoluna devam eden. (Tirmizî, Zühd 44; İbn Mâce, Zühd 3; Ahmed bin Hanbel, I/301)
O, dünyaya bir vazifeyle gelmişti. Duygu ve düşüncede insanlara diriliş solukları getirmiştir. Vazifesi bittiği zaman da dünyayı terkedecekti. Dünya ile bu kadar alâkasız bir insanın, dünya adına bazı şeylere temâyül edeceğine, ihtimâl vermek aklın kabul edeceği şeylerden değildir. Evet, O, asla dünyaya meyletmedi, ve O, hiçbir zaman istikametten sapmadı, hiç dünyevîleşmedi.
Sadaka Hususundaki Hassâsiyeti: Akşam yatmış, fakat sabaha kadar dönüp durmuş, bir türlü uyuyamamıştı. Sağına dönüyor, soluna dönüyor, uf layıp duruyordu. Sabah, hanımı sordu: Yâ Rasûlallah, bu gece rahatsız mıydınız Çok ıstırap çektiniz. Allah Rasûlü nün cevabı şu oldu: "Yatağımı hazırlarken, yere düşmüş bir hurma buldum. Onu ağzıma koydum. Fakat sonra aklıma geldi ki, bizim evde sadaka ve zekât hurmaları da bulunuyor. Ya bu hurma, onlardan ise! İşte sabaha kadar bunu düşündüm, bunun ıstırâbıyla sağa sola dönüp durdum. Bir türlü gözüme uyku girmedi. (Ahmed bin Hanbel, II/193)
Sadaka ve zekât O na haramdı. Ancak bu hurma, kendine ait hediye hurmalardan da olabilirdi. Hatta bu ihtimal, diğer ihtimalden daha kuvvetliydi. Çünkü O nun hânesinde, sadaka veya zekât malları gecelemez, geldiği gibi dağıtılırdı. Şüphenin en küçüğüne karşı böyle davranan ve hayatını hep böyle hassâsiyet içinde geçiren bir insanın, kesin haram olan bir işe yanaşması mümkün müdür O, en küçük ve şüpheli bir şeyle dahi, ruh dünyasını kirletmeme konusunda fevkalâde hassastı. Böyle bir irâde, nasıl olur da kesin bir günah karşısında gevşerdi Hayır, O hiçbir günah karşısında gevşemedi ve ruhunda hiçbir günaha yol vermedi. Ruhu ve irâdesi her zaman nezîhti, tertemizdi, öyle yaşadı ve Refîk-i a lâya da öyle yükseldi.
Beni Hûd Sûresi İhtiyarlattı Hz. Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü ne sorar: Yâ Rasûlallah! Saçınızda ak görüyorum. Birdenbire ihtiyarladınız; bir derdiniz mi var Ve İki Cihan Serveri cevap verir: Beni Hûd, Vâkıa, Mürselât Sûreleri ihtiyarlattı. (Tirmizî, Tefsir 57). Hûd Suresinde O na: Emrolunduğun şekilde dosdoğru ol (11/Hûd, 112) denmişti. Bu doğruluk, Cenâb-ı Hakk ın, Habîbi için çizdiği doğruluktu. Ve O ndan, bu çizginin korunması isteniyordu. Mürselât, cennet ve cehennemin, zümre zümre ayrıldığını, insanların dehşet içinde iki büklüm olduğunu anlatıyordu. Vâkıa, yine bu zümreleri gösterip teşhir ediyordu. Bu sûrelerde anlatılanlar, Allah Rasûlü nü dehşette bırakıyor ve ihtiyarlatıyordu.
Âhirete Bakışı: Bir sahâbî, evinde Kur ân okuyordu. Aynı zamanda okuduğu Kur ân, dışarıdan da duyuluyordu. Bu sahâbî âyetleri okurken, Allah Rasûlü oradan geçmekteydi. Birden rengi sarardı ve diz üstü yere çöktü. Sanki âyetler, O nu ırgalıyor gibiydi. Evet, O, bu âyetlerin tehdidinden öyle korkmuştu. (Kenzu l-Ummâl, 7/206). Bu âyetler: Hiç şüphesiz Bizim nezdimizde (onlar için hazırlanmış) boyunduruklar, yakıcı bir ateş, boğazdan geçmez bir yiyecek ve elem verici bir azâb var (73/Müzzemmil, 12-13) diyordu. Aslında, bu gibi ifâdelerden hiç endişe etmemesi gereken birisi varsa, o da Allah Rasûlü ydü. Ancak O, bize edep, terbiye ve Allah (c.c.) karşısında takınılacak tavır adına ders veriyordu.
Hayırdaki Sür ati: Birgün mescide geldi, cemaatinin önüne geçti ve namaza durdu. Ardından hemen namazını bozdu ve odasına doğru telâşla yürüdü. Öyle bir heyecan ve telâş içindeydi ki, O nu gören, yangına gidiyor zannederdi. Biraz sonra geldi. Eski heyecanından eser yoktu. Geçti namazı kıldırdı. Namazdan sonra sahâbî, biraz evvelki heyecan ve koşturmasının sebebini sorunca, şu cevabı verdi: Biraz evvel bana, fakirlere dağıtılmak üzere bir şeyler getirildi. Ben, dağıtmayı unuttum. Tam namaza durduğum sırada hatırladım. Evimde böyle bir mal varken, namaz kılmak hoşuma gitmedi. Gidip Âişe (r.anha) ye, o malı dağıtmasını söyledim. (Buhârî, Ezan 158; Nesâî, Sehv 104). İşte buna zühd denir, işte buna incelik denir, işte buna takvâ denir ve işte buna O nun dünya ile alâkası denir. Defalarca, dünya O na temessül etmiş, kendini kabul ettirmek istemişti de O, her defasında elinin tersiyle onu itmişti. (Ahmed bin Hanbel, II/231)
Günlerce Aç ve Susuz Kalışı: O nun, günlerce ağzına bir tek lokma koymadığı çok olurdu (Ahmed bin Hanbel, III/213). Zaten hayatı boyunca, arpa ekmeğiyle dahi, karnını bir kere doyurduğu vâki değildir (Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 22). Aylar geçer O nun evinde bir çorba kaynatmak için ateş yanmazdı (Buhârî, Rikak 17; Müslim, Zühd 28).
Bir gün namazını oturarak kılıyordu. Kıldığı nâfile bir namazdı. Ebû Hüreyre (r.a.), namazdan sonra sordu: Yâ Rasûlallah! Bir hastalığınız mı var Namazı oturarak kılıyorsunuz Verilen cevap cihanı ürpertecek şekildeydi: Yâ Ebâ Hüreyre, günlerdir ağzıma götürecek birşey bulamadım. Açlık tâkatimi kesti, ayakta duracak dermanım kalmadı, onun için namazımı oturarak kılıyorum. Ebû Hureyre diyor ki, bunu duyunca ağlamaya başladım. Allah Rasûlü kendi durumunu unutmuş, bana teselli veriyordu: Ağlama Ya Ebâ Hureyre! Burada çekilen açlık, insanı âhiret azâbından kurtarır. (Ebû Nuaym, Hilye 7/109; Kenzu l-Ummâl, 7/199)
O, bir liderdi. Raiyyetinin arasında günlerce aç kalanlar vardı (Bkz. Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 12; Mecmeu z-Zevâid, 10/322). İşte, Allah Rasûlü de kendi hayat standardını onlara göre ayarlamıştı. Tebaası içinde, maddî hayat itibariyle en fakirâne hayatı O yaşıyordu. Hem de bunu kendi ihtiyarıyla yapıyordu. İsteseydi müreffeh bir hayat yaşayabilirdi. Bu, O nun için hiç de zor değildi. Zira, sadece kendisine hediye olarak gelenleri dağıtmayıp yanında bırakmış olsaydı, o gün için en zengin bir hayat yaşamasına kâfi gelirdi; ama O böyle yapmayı hiç düşünmedi.
Bu, kesinlikle, O nun ve yetiştirdiği cemaatinin dünyaya küsmüşlüğü veya dünyayı terketmişliği mânâsına alınmamalıdır. Mesele bir kısım şom ağızların, Bir lokma, bir hırka deyip Allah Rasûlüne âit bir ahlâk ölçüsünü alaya aldıkları gibi değildir. İsteyen, kazanır, zengin olur ve Allah (c.c.) ın emrettiği ölçüde zekâtını verir, infakta bulunur; evet kimse böyle bir kazancın karşısında değildir. Hatta helâlinden kazanmak İslâm da teşvik bile görmüştür. Bununla beraber, Allah Rasûlü nün ve O nun has dairedeki bir kısım arkadaşlarının, yukarıda müşahhas misâllerini verdiğimiz anlayışa ve idrâke sâdık kalmaları gerekir. Aksi halde, her gün hızla büyüyen, Mekke ve Medine sınırlarını çoktan aşan bu cemaati, ilk günkü saffet ve duruluğunda tutmak mümkün değildir. Bu cemaat, sırf bir beden ve cismâniyet cemaati değildir. Bu cemaat, aynı zamanda, ruh, kalp, irâde ve vicdan cemaatidir. Ve işte Allah Rasûlü, cemaatini bu dinamiklerle ayakta tutmaya çalışıyordu. Onlardan istediği her fedâkârlığı da, evvelâ kendisi gösteriyor ve her meselede olduğu gibi bu meselede de ümmetine örnek oluyordu. İşte, en çarpıcı örneklerden bir tablo:
Gecenin yarısıydı. Açlık Allah Rasûlü nün bütün dermanını tüketmiş ve artık gözüne uyku da girmez olmuştu. Belki biraz uyuyabilseydi, açlığın o şiddetli ıstırabından geçici de olsa kurtulacaktı. Ne var ki açlık, O nu terkedeceğe benzemiyordu. Evinden çıktı, bir tarafa doğru yürümeye başladı. Biraz sonra da bir karartı hissetti. Gelen biri vardı. Dikkatini oraya çevirdi; tanımıştı... Bu, hayatının hiçbir ânında O ndan ayrılmayan insandı. Düşüncede, aksiyonda hep O nunla beraber olmuştu. Şimdi de gecenin yarısında, Medine nin bu tenha köşesinde randevulaşmış gibiydiler. Gelen, Hz. Ebû Bekir (r.a.) di ve Allah Rasûlü, ona selâm verdi. Ardından da sordu: Yâ Ebâ Bekir! Gecenin bu vaktinde seni dışarıya çıkaran nedir Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü nü görünce derdini unutuvermişti. Zâten o, hep öyle idi. Hani Mekke de Allah Rasûlü nü kurtarmak için girdiği kavgada komalık olmuş, bir gün baygın kalmış ve gözlerini ilk açtığında Allah Rasûlü ne ne oldu diye sormuştu. Anası Ümmü Ümâre kızmış: Ölüyorsun; fakat hâlâ O nu düşünüyorsun (İbn Kesir, el-Bidâye 3/40) demişti. O, bilmiyordu ki, Ebû Bekir (r.a.), O nu düşünmediği zaman ölürdü. Çünkü Allah Rasûlü, onun hayat kaynağıydı. İşte şimdi de O ndan ayrı kalamamış ve bilemediği bir his, onu buraya kadar sürüklemişti. Sürüklemişti ve Rasûlullah ın sorusuna Açlık diye cevap veriyordu. Evde yiyecek bir şey bulamadım, gözüme uyku girmedi ve dışarıya çıktım.
Hemen ardından ekledi: Anam babam Sana feda olsun Yâ Rasûlallah, Sen niye çıktın Cevap aynıydı. Allah Rasûlü de açlıktan dolayı çıkmıştı. Tam bu esnâda bir karartı daha belirdi. Belli ki bu uzun boylu, görkemli insan Ömer di. Zâten, tablonun tamamlanması gerekiyordu. Allah Rasûlü, sağ tarafına Hz. Ebû Bekir (r.a.) i almıştı; ama, henüz sol tarafının her zamanki konuğu yoktu; sanki tabloyu yarım bırakmamak için o da koşup geliyordu. Evet gelen Hz. Ömer (r.a.) di. Karşısında bu iki dostu görünce O da şaşırıp kalmıştı. Selâm verdi, selâmı alındı. Ve Söz Sultanı, Ömer (r.a.) e de niçin çıktığını sordu. O da, aynı cevabı verdi: Açlık, Ey Allah ın Rasûlü, açlık beni dışarıya çıkardı dedi. Efendimiz in hatırına Ebû l-Heysem (r.a.) geldi. Evi o taraflardaydı. İhtimal gündüz de onu bağında görmüştü. Hiç olmazsa onlara hurma ikram eder ve açlıklarını yatıştırırlardı. Gelin Ebû l-Heysem e gidelim dedi.
Ebû l-Heysem (r.a.) in evine vardılar. Ebû l-Heysem ve hanımı, uyuyordu. Evde, bir de küçük bir çocukları vardı. Yaşı, beş veya altıydı. Önce kapıyı Hz. Ömer (r.a.) çaldı. O gür sesiyle Ya Ebe l-Heysem! diye seslendi. Ebû l-Heysem de hanımı da sesi duymadı. Fakat, yatağında mışıl mışıl uyuyan o yavru, birden yatağından fırladı, Baba! kalk Ömer geldi dedi. Ebû l-Heysem (r.a.), çocuğunu rüya görüyor sandı. Yat oğlum, gecenin yarısı, bu vakitte burada Ömer in işi ne ! Çocuk yattı. Kapı açılmayınca, bu defa da o nârin sesli Ebû Bekir (r.a.), gelip seslendi: Yâ Ebe l-Heysem! Çocuk yine fırladı, kalktı ve Baba! Ebû Bekir geldi diye bağırdı. Babası onu tekrar yatırdı. Fakat son gelen, sesi soluğu cenâzeleri dahi canlandıran Allah Rasûlü ydü. O, Ya Ebe l-Heysem! diye seslenince, çocuk, artık yayından fırlayan bir ok olmuştu. Hem kapıya doğru koşuyor, hem de Baba kalk, Rasûlullah geldi! diyordu. Ebû l-Heysem (r.a.), neye uğradığını şaşırmıştı. Hemen kapıya koştu. Gözlerine inanamıyordu. Gecenin bu saatinde, hânesine, Sultanlar Sultanı nüzûl etmişti. Hemen onları içeri aldı. Gidip bir oğlak boğazladı. Bu şeref, insana hayatta belki bir kere nasip olurdu. Hayatının en mutlu ânını yaşıyordu. Canını bile sofraya koysa azdı. Hurma getirdi, süt getirdi, et getirdi ve bu aziz misafirlerine ikram etti. Açlıklarını bastıracak kadar yediler. Ardından da yine Allah Rasûlü nün gözleri dolu dolu oldu. Ve her hâdiseye ayrı bir buud ve derinlik kazandıran dudaklarından şu sözler döküldü: Allah a kasem ederim, işte şu nimetlerden yarın hesaba çekileceksiniz. (Müslim, Eşribe 140, hadis no: 2038; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebî 28, h. no: -2, 932; Tirmizî, Zühd 39, h. no: 2370)Ardından da şu âyeti okudu: O gün, muhakkak bütün nimetlerden hesaba çekileceksiniz (102/Tekâsür,  .
İşte O, hayatını bu kadar hassas ve bu kadar derin ölçüler içinde geçiren müstesnâ bir insandı. Hz. Ömer (r.a.) O na en yakın olanlardandı ve O nun hayatının zühd yanını şöyle anlatıyordu: Allah a yemin ederim, ben, Rasûlullah ın, sabahtan akşama kadar kıvrandığını bilirim. Zira, hurmanın en kötüsü olan (dakal) denen hurmayı dahi bulup karnını doyuramıyordu. (Müslim, Zühd 36; İbn Mâce, Zühd 10; Ahmed bin Hanbel, I/24, 50)
Halbuki O, kimden isteseydi, O nun için en mükellef sofralar hazırlardı. Hem buna ne hâcet Kendisine gelen hediyeler, her gün O na ve ailesine, müreffeh bir hayat yaşatacak ölçüdeydi. Ancak O, geleni dağıtıyor ve yarınlara bir şey bırakmıyordu. (Buhârî, Bed u l-Vahy 5-6, Savm 7; Müslim, Fezâil 50)
Kendisine, niçin dünya nimetlerinden istifade etmediği sorulunca da O, şöyle cevap veriyordu: Dünya nimetlerinden istifadeyi nasıl düşünebilirim ki, İsrâfil sûru eline almış, Cenâb-ı Hakk ın emrini beklemektedir. Böyle bir durumda olan insan, gelişigüzel, dünya nimetlerinden nasıl istifâde eder ki (Tirmizî, Kıyâme 8; Ahmed bin Hanbel, I/36; III/7) (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 2, s. 229 vd.)
Hz. Peygamber ve Ashâbının Yaşayışlarındaki Fakirlik: Hz. Âişe (r. anhâ) anlatıyor: "Bazı aylar olurdu, hiç ateş yakmazdık, yiyip içtiğimiz sadece hurma ve su olurdu. Ancak, bize bir parçacık et getirilirse o hâriç." (Buhârî, Et´ıme 23, Rikak 17; Müslim, Zühd 20-27, hadis no: 2970-2973; Tirmizî, Zühd 38, h. no: 2357-2358, 35 h. no: 2473). Diğer bir rivâyette: "Rasûlullah ölünceye kadar Muhammed âilesi buğday ekmeğini üst üste üç gün doyuncaya kadar yememiştir" denmiştir. Bir diğer rivâyette: "Muhammed (s.a.s.) bir günde iki sefer yedi ise, biri mutlaka hurma idi" denmiştir.
İbn Abbâs (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi üst üste pek çok geceleri aç geçirirler ve akşam yemeği bulamazlardı. Ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi." (Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2361)
Hz. Ömer (r.a.) insanların nâil oldukları dünyalıktan söz etti ve dedi ki: "Gerçekten ben Rasûlullah (s.a.s.)´ın bütün gün açlıktan kıvrandığı halde, karnını doyurmaya adi hurma bile bulamadığını gördüm." (Müslim, Zühd 36, hadis no: 2978)
"Şurası muhakkak ki, Allah hakkında benim korkutulduğum kadar kimse korkutulmamıştır. Allah yolunda bana çektirilen eziyet kadar kimseye eziyet çektirilmemiştir. Zaman olmuştur, otuz gün ve otuz gecelik bir ay boyu, Bilâl ile benim yiyeceğim, Bilâl´in koltuğunun altına sıkışacak miktarı geçmemiştir." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2474)
Hz. Enes (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a arpa ekmeği ile kokusu değişmiş erimiş yağ getirmiştim. (Bir seferinde) şöyle söylediğini işittim: "Muhammed ailesinde, dokuz kadın bulunduğu bir zamanda, bir sa´ hurma, veya bir sa´ hubûbat bile gecelememiştir." (Buhârî, Rehn 1, Büyû 14; Tirmizî, Büyû 7, (1215); Nesâî, Büyû 50, (7, 288).]
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Evimden soğuk bir günde çıktım. Çok açtım, (yiyecek) bir şey arıyordum. Bir yahudîye rastladım, bahçesinde çıkrıkla sulama yapıyordu. Duvardaki bir açıklıktan adama baktım. "Ne istiyorsun ey bedevi, kovasını bir hurmaya bana su çeker misin " dedi. Ben de: "Evet! ama kapıyı aç da gireyim!" dedim. Adam kapıyı açtı, ben girdim, bir kova verdi. Su çekmeye başladım. Her kovada bir hurma verdi. İki avucum hurma ile dolunca kovayı bıraktım ve bu bana yeter deyip hurmaları yedim, sudan içip sonra mescide geldim." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2475)
Ebû Talhâ (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a açlıktan şikâyet ettik ve karınlarımızı açıp gösterdik. Herkeste bir taş vardı. Resûlullah (s.a.s.) da karnını açtı, O´nda iki taş vardı." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2372)
Utbe İbnu Gazvân (r.a.) anlatıyor: "Gerçekten ben kendimi, Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte olan yedi kişiden yedincisi olarak görmüşümdür. Huble (asma) yaprağından başka yiyeceğimiz yoktu. Öyle ki avurtlarımız yara oldu." (Müslim, Zühd 15, hadis no: 2967)
Fudâle İbnu Ubeyd (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) cemaate namaz kıldırırken, bazı kimseler açlık sebebiyle kıyam sırasında yere yıkılırlardı. Bunlar Ashâb-ı Suffe idi. (Medîne´de misâfir olarak bulunan) bedevîler, bunlara delirmiş derlerdi. Efendimiz namazdan çıkınca yanlarına uğrar ve: "Eğer (bu çektiğiniz sıkıntı sebebiyle) Allah indinde elde ettiğiniz mükâfaatı bilseydiniz, fakirlik ve ihtiyaç yönüyle daha da artmayı dilerdiniz" derdi." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2369)
Bu hadisler, (son on hadis) Rasûlullah (s.a.s.) ve ashâb-ı kirâmın zâhidâne hayatı hakkında bilgi vermektedir. Hattâ son rivâyette görüldüğü özere, ashâb-ı suffe, zühdün ötesinde "yokluk" ve "darlık" şartlarını yaşamıştır. Zühd, belli bir ölçüde irâdî bir hayat tarzı, varlığa rağmen bir tercihdir. Halbuki açlıktan karna taş bağlamak, namazda kıyam sırasında yere yığılıp kalmak irâdî bir zühd değil, yokluğun getirdiği bir mahkûmiyettir. İslâm inkılâbı, bu maddî imkânsızlıklar içerisinde başlamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) şahsen mahkûm olduğu maddî darlıktan hiç şikâyetçi olmadan, zerre kadar fütura düşmeden sıkıntılara katlanmış, Allah indindeki sevabı hatırlatarak ashâbını da metânet ve sabra dâvet etmiştir.
Rivâyetler, Efendimiz´in fetihlerden sonra, gelirlerin artmasıyla maddî bolluğa kavuşulmuş olmasına rağmen yaşayış tarzını değiştirmeyip üst üste üç gün buğday ekmeğini doyuncaya kadar yemeyecek, mutfağında günlerce ateş yakmayacak kadar mütevâzi/sade yaşayışını devam ettirdiğini bildirmektedir. Yani O, ömrü boyunca, irâdî ve kasdî bir zühd hayatı yaşamış, ümmetine vecîbe kılmadan, ideal hayat örneğini fiilen vermiştir. (İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 7/463)
"Sizden kim nefsinden emin, bedeni sıhhatli ve günlük yiyeceği de mevcut ise sanki dünyalar onun olmuştur." (Tirmizî, Zühd 34, h. no: 2347; İbn Mâce, Zühd 9, h. no: 4141).
"Âdemoğlunun şu üç şey dışında (temel) hakkı yoktur. İkamet edeceği bir ev, avretini örteceği bir elbise, katıksız bir ekmek ve su." (Tirmizî, Zühd 30, hadis no: 2342)
"İslâm hidâyeti nasip edilen ve yeterli miktarda mÂişeti olup, buna kanaat edene ne mutlu!" (Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2350)
Ebû Saîdi´l-Hudrî (r.a.) anlatıyor: "Ensâr (r.a.)´dan bazı kimseler, Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler talep ettiler. Peygamberimiz de istediklerini verdi. Sonra tekrar istediler, o yine istediklerini verdi. Sonra yine istediler, o isteklerini yine verdi. Yanında mevcut olan şey bitmişti; şöyle buyurdular: "Yanımda bir mal olsa, bunu sizden ayrı olarak (kendim için) biriktirecek değilim. Kim iffetli davranır (istemezse), Allah onu iffetli kılar. Kim istiğna gösterirse Allah da onu gani kılar. Kim sabırlı davranırsa Allah ona sabır verir. Hiç kimseye sabırdan daha hayırlı ve daha geniş bir ihsanda bulunulmamıştır." (Buhârî, Zekât 50, Rikak 20; Müslim, Zekât 124, hadis no: 1053; Muvattâ, Sadaka 7 -2, 997-; Ebû Dâvud, Zekât 28, h. no: 1644; Tirmizî, Birr 77, h. no: 2025; Nesâî, Zekât 85, -5, 95-) Rezin rahimehullah şu ziyâdede bulunmuştur: "İslâm´a girip, yeterli miktarla rızıklandırılan ve verdiği bu miktara Allah´ın kanaat etmeyi nasip ettiği kimse kurtuluşa ermiştir."
"Ey ademoğlu! Eğer fazla malını Allah yolunda harcarsan bu senin için daha hayırlıdır. Kendine saklarsan senin için zararlıdır. Kefâf (yeterli miktar) sebebiyle levm edilmez, kınanmazsın. (Harcamaya), bakımları üzerinde olanlardan başla. Üstteki el (yani veren), alttaki elden (yani alandan) daha hayırlıdır." (Müslim, Zekât 97, hadis no: 1036; Tirmizî, Zühd 32, h. no: 2344).
"Siz Allah´a hakkıyla tevekkül edebilseydiniz, sizleri de, kuşları rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı: Sabahleyin aç çıkar, akşama tok dönerdiniz." (Tirmizî, Zühd 33, hadis no: 2345)
"Zenginlik mal çokluğuyla değildir. Bilâkis zenginlik göz tokluğudur, gönül zenginliğidir." (Buhârî, Rikak 15; Müslim, Zekât 120, hadis no: 1051; Tirmizî, Zühd 40, h. no: 2374)
"(Hakiki) miskîn (yoksul), kapı kapı dolaşırken verilen bir iki lokmanın veya bir iki hurmanın geri çevirdiği kimse değildir. Fakat gerçek miskîn, ihtiyacını giderecek bir şey bulamayan ve halini anlayıp kendisine tasaddukta bulunacak biri çıkmayan, (buna rağmen) kalkıp halktan birşey istemeyen kimsedir." (Buhârî, Zekât, 53, Tefsir, Bakara 48; Müslim, Zekât 102, hadis no: 1039; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebiyy 7, -2, 923-; Ebû Dâvud, Zekât 23, h. no: 1631, 1632; Nesaî, Zekât 76 -5, 85-)
"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir de kendisinden aşağıda olana çevirsin. Böyle yapmak, Allah´ın üzerinizdeki nimetini küçük görmemeniz için gereklidir." (Buhârî, Rikak 30; Müslim, Zühd 8, hadis no: 2963; Tirmizî, Kıyâmet 59, h. no: 2515). Rezin bir rivâyette şu ziyâdede bulundu: "Avn İbnu Abdillah İbnu Utbe rahimehullah dedi ki: "Ben zenginlerle düşüp kalkıyordum. O zaman benden daha heveslisi yoktu. Bir binek görsem benimkinden daha iyi görürdüm; bir elbiseye baksam, benimkinden daha iyi olduğuna hükmederdim. Ne zaman ki bu hadisi işittim, fakirlerle düşüp kalktım ve rahata erdim."
"Sizden biri dilenmeye devam ettiği takdirde yüzünde bir parça et kalmamış halde Allah´a kavuşur." (Buhârî, Zekât 52; Müslim, Zekât 103, hadis no: 1040; Nesâî, Zekât 83 -5, 94-)
"İstemeler bir nevi cırmalamalardır. Kişi onlarla yüzünü tırmalamış olur. Öyle ise, dileyen (hayâsını koruyup) yüz suyunu devam ettirsin, dileyen de bunu terketsin. Şu var ki, kişi, zarûrî olan (şeyleri) iktidar sahibinden istemelidir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1639; Tirmizî, Zekât 38, h. no: 681; Nesâî, Zekât 92 -5, 100-)
"Bir adam Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler istedi. Peygamberimiz de verdi. Adam dönmek üzere ayağını kapının eşiğine basar basmaz, Rasûlullah: "Dilenmede olan (kötülükleri) bilseydiniz kimse kimseye birşey istemek için asla gitmezdi!" buyurdu." (Nesâî, Zekât 83 -5, 94, 95-)
"Kişinin iplerini alıp dağa gitmesi, oradan sırtında bir deste odun getirip satması, onun için, insanlara gidip dilenmesinden daha hayırlıdır. İnsanlar istediğini verseler de vermeseler de." (Buhârî, Zekât 50, Büyû´ 15)
Sevban (radıyallahu anh) anlatıyor: "Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) (bir gün):"Cenneti garanti etmem mukabilinde, insanlardan hiçbir şey istememeyi kim garanti edecek " buyurdular. Sevban (r.a.) atılıp: "Ben, (Ey Allah´ın Rasûlü!)" dedi. Sevban (bundan böyle) hiç kimseden birşey istemezdi." (Ebû Dâvud, Zekât 27, hadis no: 1643; Nesâî, Zekât 86, -5, 96-)
"İstemede ısrar etmeyin. Vallahi, kim benden bir şey ister, ben ona vermek arzu etmediğim halde, ısrarı (sebebiyle) bir şey kopartırsa, verdiğim o şeyin bereketini görmez." (Müslim, Zekât 99, hadis no: 1038; Nesâî, Zekât 88 -5, 97, 98-)
İbnu´l-Firâsî´nin anlattığına göre, babası: "Ey Allah´ın Rasûlü! (ihtiyacımı başkasından) isteyeyim mi " diye sormuş, Rasûlullah (s.a.s.) da: "Hayır, isteme! Ancak istemek zorunda kalmışsan, bâri sâlihlerden iste!" buyurmuşlardır. (Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1646; Nesâî, Zekât 84, -5, 95-)
"Kim, kendisini müstağni kılacak miktarda malı olduğu halde isterse (dilenirse), kıyâmet günü, istediği şey suratında bir tırmalama veya soyulma ya da ısırma yarası olarak gelir!" Yanında bulunanlar: "Kişiyi müstağni kılan (miktar) nedir " diye sordular. "Kırk dirhem altın veya o kıymette bir başka şey!" buyurdu." (Ebû Dâvud, Zekât 23, hadis no: 1626; Tirmizî, Zekât 22, h. no: 650; Nesâî, Zekât 87, -5, 97-; İbn Mâce, Zekât 26, hadis no: 1840)
"Kim (malını artırmak için) insanlardan dilenirse, o mutlak surette ateş talep etmiş olur. Öyleyse ister azla yetinsin isterse çoğaltmayı istesin, (artık kendisi bilir)!" (Müslim, Zekât 105, hadis no: 1041)
Kabisa İbnu Muharik (radıyallahu anh) anlatıyor: "Sulh için diyet (hamâle) ödemeyi kabullenmiştim. Bu hususta yardım istemek için Rasûlullah (s.a.s.)´ı aradım ve karşılaştık. (Meseleyi açınca): "Bekle, bize sadaka malı gelecek. O zaman ondan sana da verilmesini emrederim" buyurdular. Sonra da: "Ey Kabisa! İstemek, üç kişi dışında hiç kimseye helâl olmaz: Sulh diyeti (hamâle) kabullenen kimse. Buna, gereken miktarı buluncaya kadar, istemesi helâldir. Ama o miktara ulaşınca, artık istemez. Âfete uğrayıp malını kaybeden kimse. Buna da mÂişetini temin edecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Fakirliğe uğrayan adam. Eğer kavminden üç kişi, "Falancaya fakirlik isâbet etti" diye ittifak ederlerse, geçimine yetecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Bunlar dışında istemek, ey Kabisa haramdır." (Müslim, Zekât 109, hadis no: 1044; Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1640; Nesâî, Zekât 86, -5, 96, 97-)
Enes (r.a.) anlatıyor: "Ensârî bir zat gelip Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´dan birşeyler istemişti. "Evinde hiçbir şey yok mu " buyurdular. Adam:"Evet, dedi. Bir çulumuz var. Bir kısmıyla örtünüp, birkısmını da yaygı olarak yere seriyoruz! Bir de su içtiğimiz kabımız var." "Onları bana getir!" diye emrettiler. Adam gidip getirdi. Peygamberimiz eşyaları eline alıp: "Şunları satın alacak yok mu " buyurdular. Bir adam: "Ben bir dirheme satın alıyorum" dedi. Rasûlullah: "Bir dirhemden fazla veren yok mu " dedi ve iki üç sefer tekrarlayarak (açık artırmaya çıkardı). Orada bulunan bir adam: "Ben onlara iki dirhem veriyorum" dedi. Rasûlullah eşyaları ona sattı. İki dirhemi alıp Ensârîye verdi ve: "Bunun biriyle ailen için yiyecek al, ailene ver. Diğeriyle de bir balta al bana getir!" buyurdular. Adam gidip bir balta alıp getirdi. Rasûlullah, ona eliyle bir sap geçirdi. Sonra: "Git, odun topla, sat ve on beş gün bana gözükme!" buyurdu. Adam aynen böyle yaptı, sonra yanına geldi. Bu esnâda on dirhem kazanmış, bunun bir kısmıyla giyecek, bir kısmıyla da yiyecek satın almıştı. Rasûlullah: "Bak, bu senin için, kıyâmet günü alnında dilenme lekesiyle gelmenden daha hayırlıdır!" buyurdu ve sözlerine şöyle devam etti: "Dilenmek, sersefil, fakirliğe düşmüş veya rüsvay edici borca batmış ya da elem verici kana bulaşmış insanlar dışında, kimseye câiz değildir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1641; Tirmizî, Büyû´ 10, hadis no: 1218; İbn Mâce, Ticârât 25, hadis no: 2198)
Habeşî İbn Cünâde es-Selûlî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) Arafat´ta vakfede iken bir bedevî gelerek ridâsının bir ucundan tutup, ondan bunu istedi. Peygamberimiz de ridâsını ona verdi. Adam ridâyı beraberinde alıp gitti. Tam o sırada dilenmek haram kılındı. Bunun üzerine Rasûlullah: "Sadaka zengine helâldeğildir; sağlığı yerinde güç kuvvet sahibine de helâldeğildir. O, sersefil edici, fakre düşen, haysiyeti kırıcı borca giren, eleme boğan kana bulaşan kimseler dışında hiç kimseye helâldeğildir. Öyleyse, kim malını artırmak için insanlara el açarsa, bu, kıyamet günü suratında cırmalama yaralarına ve cehennemde yiyeceği kızgın taşlara dönüşür. Öyleyse (buyursun) dileyen azla yetinsin, dileyen de çoğaltmaya çalışsın." (Tirmizî, Zekât 23, hadis no: 653). Rezin merhum şu ziyâdede bulunmuştur: "Ben, bir adama ihsanda bulunurum. Adam da onu koltuğunun altına koyarak alıp gider veya yiyip midesine indirir. Halbuki bu, (eğer lâyık değilse) o adam için ateşten başka bir şey değildir." Rasûlullah´ın bu sözü üzerine Hz. Ömer (r.a.): "Ey Allah´ın Rasûlü! Öyleyse ateş olan bir şeyi niye veriyorsunuz " diye sordu. Rasûlullah: "Allah benim cimri olmamı kabul etmedi, insanlar da benden istememeyi kabul etmedi!" cevabını verdi. Orada bulunanlar:"Dilenmeyi haram kılan zenginlik nedir " diye sordular. Peygamberimiz: "Sabah veya akşam yetecek kadar yiyecektir!" buyurdular." (Kütüb-i Sitte, c. 14, s. 66)
"Kim kendisine gelen bir fakirliği hemen halka intikal ettirirse (yani onlara açarak dilenmeye kalkarsa), onun fakirliğinin önüne geçilmez. Kime de fakirlik gelir, o da bunu (sadece) Allah´a açarsa, Allah ona er veya geç rızkıyla imdat eder." (Tirmizî, Zühd 18, hadis no: 2327; Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1645)
Hz. Ömer (r.a.) şöyle hitap etmiştir: "Ey insanlar! Bilin ki tamahkârlık fakirliktir, yeis (tamahkâr olmamak) zenginliktir. Kişi bir şeye tamah göstermezse ondan müstağnî olur." (Kütüb-i Sitte Terc. ve Şerhi, c. 14, s. 68)
İbn Ömer (r.a.) anlatıyor: "(Babası) Ömer İbnu´l-Hattab (r.a.) dedi ki: "Rasûlullah (s.a.s.), (zaman zaman) bana ihsanda bulunuyordu. (Her seferinde ben): "(Ey Allah´ın Rasûlü!) bunu, buna benden daha muhtaç olan birine verseniz!" diyordum. Rasûlullah da: "Al bunu! Bu maldan, sen istemediğin ve gelmesini bekler durumda olmadığın halde gelen birşey olursa onu al ve temellük et (yani kendi malın kıl, malın olduktan sonra) dilersen ye, dilersen sadaka olarak bağışla. (Bu vasıfta) olmayan mala nefsini bağlama!" buyurdular. (Hadisi İbn Ömer´den rivâyet eden) Sâlim der ki: "Bu (hadis) sebebiyle Abdullah, kimseden bir şey istemezdi, (kendiliğinden) gelen bir şey olursa onu da reddetmezdi." (Buhârî, Ahkâm 17, Zekât 51; Müslim, Zekât 110, hadis no: 1045; Nesâî, Zekât 94, -5, 105-)
Amr İbnu Tağlib anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a bir mal -veya bir şey- getirilmişti. Hemen onu taksim edip dağıttı. (Ancak, bunu yaparken) bir kısmına verdi, bir kısmına vermedi. Kendilerine verilmemiş olan kimselerin, sonradan hakkında dedikodu yaptıkları kulağına geldi. Bunun üzerine, (uygun bir fırsatta, halka hitap etmek üzere doğruldu). Allah´a hamd ve senâ ettikten sonra: "Sadede gelince; vallahi ben, birine verip diğerine vermediğim olur (bu doğrudur, ancak) vermediğim, nazarımda, verdiğimden daha çok sevgiye mazhardır. Ben bir kısım insanlara, kalplerinde gördüğüm sabırsızlık ve hırs sebebiyle veririm; bir kısmını da, Allah Teâlâ´nın kalplerine koymuş bulunduğu zenginlik ve hayra havâle eder (ve onlara bir şey vermem). İşte bunlardan biri Amr İbnu Tağlib´dir!" buyurdular. Amr devamla der ki: "Vallahi, Rasûlullah (s.a.s.)´ın (hakkımda telaffuz buyurduğu) bu kelâmına bedel kırmızı develerim olsaydı bu kadar sevinmezdim." (Buhârî, Cum´a 29, Humus 19, Tevhid 49)
Hz. Peygamber´in Ailesinin Maîşeti ve Sade Yaşayışı: Hz. Âişe (r.a.) anlatıyor: "ÂI-i Muhammed´in (s.a.s.), bazen bir ay geçer, hücrelerinin hiçbirinde ateş yanmazdı. Hz. Âişe´nin râvisi Ebû Seleme der ki: "Ben Âişe (r.a.)´den sordum: "Öyleyse bu esnâda ne yerlerdi " Şu cevabı verdi: "İki siyah: Hurma ve su! Ancak, Ensardan komşularınız vardı. Onlar sadâkatli komşulardı. Onların sağmal hayvanları vardı. Bunlar hayvanlarının sütünden Rasûlullah a bazen gönderirlerdi. (O, bize de içirirdi)" dedi. Muhammed (İbnu Mâce) der ki: "Ve onlar (yani Hz. Peygamber´in hücreleri) dokuz taneydi." (Müslim; Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 575)
"Muhammed´in nefsini elinde tutan Zat-ı Zülcelâl´e yemin olsun ki, Âl-i Muhammed´de hiçbir zaman akşamdan sabaha bir sa´ miktarında ne zahire ne de kuru hurma bulunmuştur." Halbuki o sıralarda Aleyhissalâtu vesselâm´ın dokuz zevceleri vardı." (Buhârî, Kitabu´l-Bey´)
"Al-i Muhammed´de ancak bir nüdd miktarı yiyecek maddesi sabahlamıştır" veya "Al-i Muhammed´de bir nüdd yiyecek (bile) sabahlamadı." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)
Süleymân İbn Surad (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) bize geldi ve bir yiyecek (ikramına) gücümüz yetmeksizin -veya bir yiyeceğe gücü yetmeksizin- üç gece kaldık." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)
Hz. Ebû Hureyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) a bir gün sıcak bir yemek getirilmişti. Yedi ve yemekten çıkınca: "Elhamdülillah, şu şu vakitten beri mideme sıcak bir yemek girmemişti" buyurdu." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın kızı (Fâtıma gerdek gecesi) bana gönderildi. Onun gönderildiği gece yatağımız koyun derisinden başka bir şey değildi." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)
Peygamberimiz´in Çocuklarına ve Ev Halkına Karşı Tavırları: Rasûlullah, ümmetini eğitip terbiye ederek ateşten koruması ve sıırât-ı müstakîme yöneltmesindeki gayretini, evinde en yakınlarına karşı görmememiz tabii ki mümkün değildir. Allah Rasûlü, her hususta olduğu gibi, insan eğitiminde ve çocuk terbiyesinde de daima orta yolu takip etmişti. Bütün evlâtlarını, torunlarını canı kadar sever hem de bu sevgisini onlara hissettirirdi. Ne var ki, bu sevgisinin kötüye kullanılmasına da asla fırsat vermezdi. Zaten O nun evlat ve torunları arasında, böyle bir davranışa yeltenen de yoktu. Ancak bilmeden yaptıkları hatalar karşısında, Allah Rasûlü nün takındığı bir tavır, o derin sevgiyi bir vekar buğusuyla sarar ve ılık bir görünümle onları şüpheli zeminde dolaşmaktan alıkordu. Meselâ, bir defasında Hz. Hasan veya Hüseyin, henüz yaşları çok küçük olduğu için elini sadaka hurmasına uzatır. Allah Rasûlü hemen harekete geçer ve o hurmayı onun elinden alarak: Bize sadaka hurması haramdır (Ahmed bin Hanbel, II/279; Müslim, Zekât 161) der. Daha o yaştan itibaren, onları harama karşı duyarlı yetiştirme, terbiyede dengenin güzel örneklerinden biri olsa gerek.
Çocuklarını Ebedî Hayata Hazırlaması: Allah Rasûlü ebediyete, yani insanların yaratılış itibariyle talip oldukları şeye talipti. Evet insan, ebed için yaratılmıştır. Ebedden Ebedî Zât tan başka bir şeyle de tatmin olması mümkün değildir. Binaenaleyh O ndan başka bir şey istemez.. bilerek-bilmeyerek hep O nu arzular. Bu itibarla da insana ebediyeti vereceğiniz âna kadar onun doyup tatmin olması mümkün değildir. Evet, insanın sonsuz emelleri ve arzuları vardır. Ona ne verseniz tatmin edemezsiniz! Zaten bütün dinlerin ve peygamberlerin mesajlarının esası da işte bu ukba buudlu nizamdır. Bu itibarladır ki, Allah Rasûlü (s.a.s.)bir taraftan avuç avuç ve kucak kucak onlara huzur taşırken, diğer taraftan da onları ebedî huzura, ebedî saadete hazırlamayı hiç mi hiç ihmâl etmiyordu. Bunun en çarpıcı misallerinden birini şu vak ada görmek mümkündür: Fâtıma Vâlidemiz, boynunda bir gerdanlıkla Allah Rasûlü nün huzuruna gelir. Allah Rasûlü (s.a.s.), bir rivâyette (Nesâî nin rivâyeti) Fâtıma Vâlidemiz in boynundan gerdanlığı alır. Başka bir rivâyette gerdanlık Fâtıma Validemiz in elindedir ve Allah Rasûlü ona şöyle buyurur: "İster misin ki halk Peygamberin kızı elinde cehennemden bir zincir, bir kolye taşıyor desin " (burada, halktan maksat, insanlar veya melekler, sema sâkinleri olması arasında fark yoktur.) Evet bir taraftan onları aziz tutuyor, diğer taraftan da teveccühlerini bütünüyle ahirete, Allah a, ebedî ve uhrevî güzelliklere çeviriyordu. Bu söz Hz. Fâtıma ya yetmişti. Zira bu söz, onun gönlünde taht Kur anve onu bütün letaifiyle fetheden insandan geliyordu. Onun için Hz. Fâtıma diyor ki: Hemen kolyeyi sattım. Parasıyla bir köle aldım ve o köleyi de hemen hürriyete kavuşturdum. Sonra da Allah Rasûlü nün huzuruna geldim. Geldim ve yaptıklarımı kendisine bir bir nakledince mesrûr oldu, sevindi. Sonra da ellerini açıp Allah a şöyle hamd etti: (Kızım) Fâtıma yı cehennemden koruyan Allah a hamdolsun. (Nesâî, Zînet 39)
Elbette ki, Hz. Fâtıma boynuna taktığı bu kolye ile harama girmiş değildi. Ancak Allah Rasûlü onu mukarrebîn dairesinde tutmaya çalışıyordu. Efendimiz in ikazı takva ve kurb buudluydu. Bu bir cihetle dünyaya karşı alâkasızlık, ama daha çok da, bulundukları yer ve kıyamete kadar temsil edecekleri cemaat itibariyle, Ehl-i Beyt in anasına düşen bir titizlik ve hassasiyet örneğiydi: Evet, Hasan a, Hüseyin e ve daha sonra gelecek Zeynelâbidin gibi âbidlerin, ziya kaynağına ana olmak elbette kolay değildi. Allah Rasûlü onu Ehl-i Beyt e ana olmaya hazırlıyordu. Sanki ona: Kızım sen, öyle bir koca evine giriyorsun ve öyle bir eve gelin gidiyorsun ki, senin o mübârek hanenden teselsülen ortaya çıkacak dünya kadar altın halkalar var. Bırak boynundaki şu altın kolyeyi, sen onlara ana olmaya bak! diyordu. Evliyâ, asfiyâ, ebrâr ve mukarrabîne ana olmak kolay değildi. Onun için Allah Rasûlü bu hususta, kendi hanesine karşı daha hassas ve daha sert idi. Evet, O, bu davranışlarıyla şefkat ve re fetin yanında onların nazarlarını uhrevî âlemlere çevirme itibariyle de sırat-ı müstakimin ayrı bir yönünü hatırlatıyor ve büyük-küçük bütün fenalıklara karşı kapı ve pencereleri kapatıp onların nazarlarını sadece ahirete çeviriyor ve size Allah gerek, Allah! diyordu.
Allah Rasûlü, bu en sevdiklerini, gerçek sevginin gereği olarak dünyevî bütün ricsten, pisliğin her çeşidinden temizliyor, eteklerine dünyevî tozun-toprağın bulaşmasına fırsat vermiyor, onların nazarlarını ulvî âlemlere çeviriyor ve onları oradaki beraberliğe hazırlıyordu. Kişi sevdiğiyle beraberdir (Buhârî, Fezâilu l-Ashâb 9; Müslim, Zikr 80, 81; Ebû Dâvud, Edeb 100). Hz. Muhammed i seviyorsanız, yolunda olacaksınız, yolunda olanlar ötede O nunla beraber olacaklardır. İşte bu beraberliğe hazırlama yolunda Allah Rasûlü bir taraftan onları seviyor, bağrına basıyor, diğer taraftan da bu sevip bağrına basmayı çok iyi değerlendiriyordu. Şefkat olacak, sevgi olacak, kalple ve hisle kucaklama olacak; fakat âhiret adına da kesinlikle bir gevşeklik olmayacak. İşte Sırat-ı Müstakim; orta ve en doğru yol! Bir yol ki Allah Rasûlü de bu yolun Baş yolcusu...
Hz. Fâtıma nın Hizmetçi İstemesi: O nun terbiye sisteminden bir diğer kesiti de İmam Buharî ve Müslim veriyor. Hâdiseyi bize Hz. Ali (r.a.) anlatıyor ve diyor ki: Evimizde hizmetçimiz yoktu. Bütün işlerini bizzat Fâtıma kendisi yapıyordu. Zâten, bütünü bir tek odadan ibâret olan bir hücrecikte kalıyorduk. O odacıkta, Fâtıma ocağı yakar ve yemek pişirmeye çalışırdı. Çok kere, ateşi alevlendirmek için eğilip üflerken, ateşten çıkan kılvılcımlar benek benek elbisesini yakardı. Onun için elbisesi delik-deşik olmuştu. Yaptığı sadece bu değildi. Ekmek yapmak, evin ihtiyacı olan suyu taşımak da onun yüklendiği işlerdendi. Ayrıca değirmen taşını çevire çevire eli; su taşıya taşıya da sırtı nasır bağlamıştı.
Bu arada bir harp dönüşü Medine ye esirler getirilmişti. Allah Rasûlü bu esirleri, müracaat eden Medine halkına dağıtıyordu. Fâtıma ya, babasına gidip ev işlerinde kendisine yardımcı olabilecek bir hâdim (hizmetçi) istemesini söyledim. O da gitti ve istedi... Şimdi, hâdisenin gerisini Hz. Fâtıma Vâlidemiz den dinleyelim: Babama gittim; fakat evde yoktu. Hz. Âişe: Geldiğinde ben haber veririm dedi, ben de geri döndüm. Az sonra Allah Rasûlü birdenbire çıkageldi. Ben ve Ali doğrulmak istedikse de O, buna mâni oldu ve aramıza oturdu. Öyle ki ayağındaki serinliği hissediyordum. Arzumuzu sordu. Ben de durumu aynen naklettim. Allah Rasûlü birden uhrevîleşti ve şöyle dedi: Yâ Fâtıma, Allah tan kork ve Allah a karşı vazifende kusur etme! Allah ın omuzuna yüklediği farzları hakkıyla yerine getir. Kocana da dâima sâdık ve itaatkâr ol! Onun hakkını da gözet! (Yani, senin iki vazifen var: Allah a karşı kulluk etmek ve sonra da kocana itaatde bulunmak.) Sana ayrı bir şey daha söyleyeyim: Yatağına girmek istediğin zaman, otuz üç defa ´Sübhânallah´, otuz üç defa ´El-hamdü lillâh´, otuz üç defa da ´Allahu ekber´ de. İşte bu, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır. Bunun mânâsı şu idi: Ben senin nazarını uhrevî âlemlere çeviriyorum ve orada senin, bana ulaşman ve benimle beraber olman için de iki yol var: Birincisi Rabbine karşı kulluk vazifende kusur etmemen. İkincisi de; kocana karşı vazife ve mükellefiyetlerini yerine getirmen. Eğer bir hizmetçi, senin kocana karşı vazifelerinde senin yerini alır ve senin yapman gerekenleri o yaparsa, bu bir ölçüde senin eksik kalmana sebebiyet verebilir. Oysa ki senin iki kanatlı olman gerekir. Bir insan, nasıl en mükemmel kul olur ve Allah a kulluğunu en mükemmel şekilde yerine getirir Bir insan nasıl en mükemmel insan olur ve üzerindeki mükellefiyetleri kusursuz ve arızasız yerine getirir İşte sana düşen bunları araştırmaktır.
Sen evvela, Rabbine karşı kulluğunu en mükemmel şekilde edâ et ve mükemmel bir kul ol! Sonra da Ali gibi kıyâmete kadar gelecek ehlullah ı sulbünde taşıyan büyük bir insana karşı, mükellefiyetlerini yerine getir ve mükemmel bir insan ol! Ol ki, bütün mükemmeliyetlerin ve mükemmellerin toplanma yeri olan cennette benimle beraber olabilesin! Hz. Fatıma nın zü l-cenâheyn (iki kanatlı) olması için Hz. Ali ve ona hizmet bu denli önemli olunca, Hz. Fâtıma nın hizmetçi kullanması, onun kanatlarından birinin kırılması demektir. Böyle tek kanatlı biri ise Hz. Hasan a, Hz. Hüseyin e ve kıyâmete kadar gelecek bütün aktâba, müceddidîne, müçtehidîne ana olamazdı. Allah Rasûlü onu bu büyüklükte bir ana yapmak için, âdeta dünyaya ait bütün alâkalarını kesiyor onun nazarını tamamen âhirete çeviriyordu. Zira Allah (c.c.) da O nu böyle yapmış ve böyle terbiye etmişti. (İbn Hişam, Sîre I/262).
Fâtıma O nun kızıydı. Hakk ın terbiye adına kendisine lutfettiği ve ihsanda bulunduğu şeyleri o kızından esirgeyemezdi. O kız ki, Hz. Hasan ile Hüseyin den son şerif ve seyyide kadar birçok velînin/Allah dostunun anası olacaktı. Bu itibarla onun bu mübârek meyvelere çekirdek olabilecek mâhiyette yetiştirilmesi gerekiyordu. İşte bundan dolayı Efendimiz, bir taraftan fevkalâde sevgisi, şefkati ve gönüllerinde taht kurmanın yanında, diğer taraftan da Fâtıma nın nazarını hep uhrevî âlemlere çeviriyordu.
O´nun Mutluluk Evinin Genel Atmosferi: Allah Rasûlü nün saâdet hânesinde sürekli bir haşyet, Allah korkusu tüter dururdu. Allah Rasûlü nün bakışlarını yakalayabilenlerin, o bakışlarla her zaman cennetlerin imrendiriciliğine veya cehennemlerin ürperticiliğine ulaşmaları, hatta görüp hissetmeleri mümkündü. O´nun evinde yaşayanlar, O´nunla uzun müddet beraber kalanlar, O na bakanlar, her zaman Allah ı hatırlardı. İmam Nesaî naklediyor: Allah Rasûlü (s.a.s.)namaz kılarken içinde bir güveç kaynıyor gibi ses duyulurdu. (Nesâî, Sehv 18). O, daima ağlamalı, kaynamalı bir içle Allah a teveccüh eder ve namazını öyle kılardı. Âişe Validemiz kaç defa O nu Rabbinin huzurunda, başı yerde titreyerek, irkilerek secde eder vaziyette bulmuştu. (Nesâî, İşretü n-Nisâ 4)
Tabii ki, O nun bu hali, ev halkına da müsbet yönde tesir ediyor, ve terbiye adına onlara çok şey kazandırıyordu. Allah tan çok korkan bu Nebiler Sultanı nın, hanım ve evlatlarında da aynı haşyet, aynı korku vardı. Çünkü Allah Rasûlü, hep yaşadığını söylüyor ve söylediklerini de yaşadıklarıyla örneklendiriyordu. İnsanın yaşadığını söylemesindeki tesiri, en bariz şekli ve en çarpıcı keyfiyetiyle ancak O nun evinde görebiliriz. Yeryüzünde mevcut bütün pedagog ve terbiyeciler, bütün terbiye sistemleri adına, bildikleri ne kadar mâlûmâtları varsa hepsini seferber etseler, insan yetiştirme adına, o hâne-i saâdetteki, mutlu yuvada, güzel evdeki etkiye ulaşamazlar ve ulaşamamışlardır da.
Evet, Allah Rasûlü (s.a.s.), yapmak ve anlatmak istediği şeyleri daha çok, davranışlarıyla temsil ve ifade etmiş, sonra da davranışlarından dökülen bu şeylere tercüman olmuştur. Allah a karşı nasıl haşyet duyulacak, nasıl takvâ ve zühd içinde yaşanacak, secdeler nasıl bir derinlikle edâ edilecek ve nasıl iki büklüm olunarak rükû yapılacak; gecelerde nasıl feryad edilecek, Allah Rasûlü bütün bunları evinde yapmış, sonra da, arkadaşlarıyla sohbetlerinde: İnsanlar şöyle yapmalıdırlar. Çocuklarına şu şekilde sahip çıkmalıdırlar. Hak ve hakikate şu denli tercüman olmalıdırlar demiş ve dedikleri de hem kendi evinde, hem de dışarıda, hemen hüsn-ü kabul görmüş ve inanan insanların hayatlarında yankılanmıştır.
Her şeyden evvel O, eşi benzeri olmayan bir baba ve dedeydi. Hayat adına bize çok basit gibi görünen bu husus, esâsen her insan için aşılması gereken en zor engel ve engebelerden biridir ve Allah Rasûlü bu engeli en kolay şekilde aşmış en birinci baba ve dededir. Hem O, öyle evlât ve torunlar yetiştirmiştir ki, onların sulbünden gelen ne kadar altın halkaya âit insan varsa, hepsi de insanlığın ufkunda, âdetâ asırlara saçılmış güneşler, aylar ve yıldızlar gibidirler. Bu husus, sadece Allah Rasûlü ne has bir mazhariyettir ki, Cenâb-ı Hak O nu bu mazhariyette de tek kılmıştır. İçlerinde tek bir mürted barındırmayan veya başka bir ifâdeyle, içlerinden tek bir mürtedin çıkmadığı tek nesil, hem de milyonlara varan sayılarıyla Allah Rasûlü nün neslidir.
Nice Hak dostları vardır ki, kendileri çok büyük olmalarına rağmen, evlerinde yetiştirdikleri evlâtları itibarıyla fevkalâde fakirdiler. Onların evlâtları veya torunları, azıp sapmış ve şeytanın ağına takılmışlardır. Günümüzde dahi bunun yüzlerce örneğini gösterip anlatmak mümkündür. Ancak Allah Rasûlü nün evlat ve torunlarıdır ki, hiçbirisi yetiştikleri haneye, o hânenin mâna köklerine ihanet etmemişlerdir. Değil ihanet etmek, her fırsatta bu cibilli alâkayı göstermiş ve vefa misali olmuşlardır. Evet, işte bu da yine Allah Rasûlü nün risâletinin bir delilidir ki, insan ne kadar dâhi de olsa bu ölçüde bir terbiyeci olması kat iyen mümkün değildir. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 361 vd.)
Rasûlullah´ın Cömertliği ve Tevâzuu: Keremden Bir Kesit: Kerem; iyilikseverlik ve ikram etme hasleti demektir. Araplarda kerem, çok önemli bir sıfattır. Hatta câhiliye şiirini kurcaladığınız zaman, o devir Arabının şu hususlarla övündüğünü görürsünüz: "Biz, misafirlerimize, şu kadar koyun, şu kadar sığır, şu kadar deve boğazlayıp ikram ettik..." Evet, misafire gösterilen cömertçe ikram, onların birer övünç vesilesiydi ki, bu hususta kabile ve oymaklar âdetâ birbirleriyle yarışırlardı. Tabii bunlar yaptıkları her şeyi bencillik hesabına yapıyorlardı. İşte, cömertlik ve keremin böyle revaçta olduğu bir zamanda, onlar arasında kerimlerden kerim bir Zât zuhûr etti. O nun keremini görünce herkesin dili tutuldu. Bu kerim Zât, yaptığını sadece Allah için yapıyor, birisine dünyayı bağışlasa, ondan tek kelime ile dahi bahsetmiyordu. Hatta, şiirlerinde O nun cömertliğini anlatan mısralara yer veren şâirlerin, bu ifâdelerinden dahi hiç mi hiç hoşlanmıyor ve onların sözlerini, Ekremü l-Ekremîn olan Allah a izâfe ve havâle ediyordu.
O öyle parlak bir ayna idi ki, Cenâb-ı Hakk ın Kerîm ismi, O nda tecelli ile kendini gösteriyordu. O, her konuda olduğu gibi bu hususta da Allah Teâlâ´nın en zirvede bir kulu idi ve yeryüzünde O ndan daha kerim bir ikinci insan gösterilemezdi. Hz. Muhammed Aleyhisselam, keremin; kerem ise cennetin yoludur. Cimrilik ise, insanı cehenneme götüren bir yoldur. İki Cihan Serveri ni uzaktan görenler dahi, O nu, vasıflarından hemen tanır ve "bu O dur!" derlerdi. O, insanlık, dolayısıyla da cennet yolunun biricik rehberidir. O, diğer vasıflarıyla giremediği gönüllere keremiyle girmenin yolunu bulmuştur. O, hilmi/yumuşak huyluluğu, tevâzusu ile ruhları fethetmiş, keremi/cömertliği ile de gelip bu ruhlara taht kurmuştur.
O isteseydi, dünyanın en zengin insanı olurdu. Zaten, daha nübüvvetini ilân ettiği ilk günlerde, Kureyş O na dâvâsından vazgeçmesi şartıyla böyle bir teklifte bulunmamış mıydı (İbn Hişam, Sîre, I/285). Daha sonra da, bütün müslümanların Allah yolunda verecekleri şeyler hep O nun elinden geçiyordu. Hükümdarlardan gelen hediyelerin haddi-hesâbı yoktu. Fakat O şahsı adına bunlardan hiçbirine sahip olmayı düşünmedi, hatta aklının köşesinden dahi geçirmedi.
O, kendisini daima bir yolcu telakki ediyor ve yakın bir gelecekte göç edeceği anlayışı ile yaşıyordu. O na göre uzun bir yolculuk esnâsında, gölgelenmek için muvvakkaten altında dinlenilen bir ağaçtı dünya. Öyleyse O, bu uzun yolculukta, gerçekten önem verilmesi gereken hususlarla kalbini meşgul etmeliydi. Bir de, O nun insanlığa giden yolları, insanlara öğretmesi gerekiyordu. Kaldığı kadar bu ağacın altında kalacak, daha sonra da yoluna devam edecekti (Buhârî, Rikak 3). Gâye ve hedef yüce idi. Allah a ulaşmak O nun en birinci gâyesiydi ve insanları aynı hedefe ulaştırabilme vazifesi. İşte O, bunun için yanıp tutuşuyordu. Böyle bir durumda olan insan için dünya malının ne önemi olabilirdi ki Elbette ki hiç. Hiç ise, gönül bağlamaya değmezdi...
O, kendi bireysel hayatı için fakirliği seçmişti. Bu, herkesin de fakir olmasını istemesi demek değildir. Ancak hiç kimsenin midesi altında ezilip kalmasını da hoş görmüyordu. Zâten, O büyük insanın sâyesinde müslümanlar, çok kısa zamanda dünyanın en zengin milleti haline gelmişlerdi. Kendi aralarında, sadaka ve zekât kabul edecek insan bulamıyorlardı. Evet, kişi başına düşen gelir dağılımı o kadar yüksekti. Ama, onların içinde öyle zâhidler de bulunuyordu ki, evinde bir günlük yiyeceği var ise, getirilen yeni bir şey ne kadar da câzip olsa onu kabul etmiyordu. Bu bir diğergâmlık, bir ruh yüceliği meselesidir. Yaşatmayı sevmedir; yaşama zevkini terk etme idealidir. Bu his ve duygularla dolup taşamamış insanların bunları anlamaları da mümkün değildir.
Bir iftar sofrasında, Hz. EbûBekir e bir bardak soğuk su ikram edilir. Suyu dudağına götürünce, hıçkırıkları, boğazında düğümlenir. Yanındakiler ne olduğunu sorarlar. Cevap verir: Birgün Allah Rasûlü, kendisine getirilen böyle bir bardak soğuk suyu içmiş sonra da ağlamış ve: O gün nimetlerden hesaba çekileceksiniz! (102/Tekâsür, âyetini okuyarak, "işte bu nimetten de hesaba çekileceğiz" buyurmuştu. Bunu hatırladım ve onun için ağladım... (Müslim, Eşribe 140; Ebû Nuaym, Hilye, I/30)
Halbuki, Hz. Ebû Bekir gâyetsade ve fakirâne bir hayat yaşıyordu. Vereceği hesap gâyet hafifti. Halife iken uzun zaman başkalarının koyunlarını sağarak ailesinin nafakasını temin etmeye çalıştı. Neden sonra kendisine maaş bağlandı, ama bu defa da verileni çok buldu. O, Medine nin en fakir insanının geçimini kendine ölçü kabul etmişti. Bu itibarla da artan parayı bir testiye atıyor ve orada biriktiriyordu. İki buçuk senelik hilâfeti süresince, aldıklarını hep böyle biriktirmişti. Vefat edeceği zaman da, kendisinden sonra gelecek halifeye teslim edilmek üzere, bu testiyi vasiyet ediyordu. Hz. Ömer, halife olup da testiyi kırdırınca içinden küçük küçük paracıklar çıktı ve bir de mektup vardı. Bu mektupta, yeni halifeye hitâben şöyle deniyordu: Bu paralar, bana verilen maaştan arta kalanlardır. Ben Medine nin en fakirini kendime ölçü kabul etmiştim. Artan miktarı bu testiye koydum. Dolayısıyla, bu paralar hazineye âittir ve oraya konulmalıdır. Hz. Ömer mektubu okuyunca ağladı ve: Kendinden sonrakilere çok ağır bir yük bıraktın, ya Ebâ Bekir! dedi. (Taberî, Tarihu l-Ümem ve l-Mülûk, IV/252)
Hz. Ebû Bekir, böyle zâhidâne yaşamayı Hz. Muhammed Aleyhisselam dan öğrenmişti. Zira Allah Rasûlü, pratikte, böyle yaşamanın mümkün olduğunu bizzat kendi yaşantılarıyla ona ve bütün ashâbına öğretmişti.
Düşünün ki, Efendimiz, bütün ganimetlerin beşte birine, hem de Cenâb-ı Hakk ın fermânıyla (8/Enfâl, 41) sahip bulunuyordu. Yani ganimetlerin humusu Allah Rasûlü nün şahsî tasarrufundaydı. Onu istediği gibi kullanma selâhiyeti, doğrudan doğruya Cenâb-ı Hakk tarafından O na tevdî edilmişti. Halbuki, Hz. Ömer birgün, O nun saâdet hücresine girecek ve hıçkıra hıçkıra ağlayacaktı. Efendimiz, niçin ağladığını sorunca da, o koca Ömer şöyle diyecekti: "Ya Rasûlallah! Dünya kralları, Kisrâlar servet içinde yüzüyorlar. Senin ise altına sereceğin bir sergin bile yok. Yatağın hasır ve teninde yattığın zeminin izleri var." Allah Rasûlü, şu cevabı verir: "İstemez misin yâ Ömer, dünya onların, âhiret de bizim olsun!" (Buhârî, Tefsir 66, -2-; Müslim, Talâk 31)
Allah Rasûlü, bunları söylerken, başka türlü yaşaması mümkün olmayan bir fakirin, bir düşkünün çaresizlik içinde söylediği sözler türünde bir söz olarak da söylemiyordu. Yukarıda da temas ettiğimiz gibi, o isteseydi, dünyanın en zengin insanı olabilirdi. Meselâ, bir fikir vermesi bakımından, sadece Huneyn den O nun payına düşen beşte biri belirtelim: 40.000 koyun, 24.000 deve, 6.000 esir, 4.000 okka gümüş ki, bir okka dört kilo demektir (İbn Sa d, Tabakat II/152). Diğer savaşlarda elde edilen ganimetlerle, krallardan gelen hediyeler de düşünülecek olursa, Efendimiz in en müreffeh bir hayat yaşamasına engel hiç bir şey yoktu. Ancak O, en fakir bir insanın yaşadığı hayatı yaşamaktaydı. Eline geçenleri ise, bütünüyle halka dağıtıyordu. Zira O, cisimlenmiş kerem ve cömertlik idi. Bu kadar kerem sahibi bir insan ise, ancak Rasûlullah olabilir...
Allah Rasûlü, dış-iç uyumu açısından en dengeli bir insan tipini temsil ediyordu. O nun dış görünüşü, farklı ve hoş bir heybet arzediyor ve güzelliği de âdetâ insanları büyülüyordu; iç dünyası itibarıyla da aynı ölçüde insanları teshir ediyordu. Hz. Enes: Allah Rasûlü, insanların en güzeliydi (Müslim, Fezâil 48; Buhârî, Menâkıb 23) der. Evet, hem sîret/yaşayış, hem de sûret/şekil itibarıyla O, insanların en güzeliydi. Hz. Âişe Vâlidemiz de O nunla alâkalı bir hissini şöyle anlatıyor: Mısır kadınları, Yusuf u görünce ellerini kestiler. Eğer benim Efendimi görmüş olsalardı, ellerindeki bıçakları sînelerine saplarlardı.
O insanların en güzeliydi. ve Enes in sözü devam ediyor: O, insanların en cömertiydi. Sûret ve cemâl yönüyle ahsenu n-nâs (insanların en güzeli) olan Allah Rasûlü, kalp ve irâdesiyle ecvedu n-nâs (insanların en cömerti) idi. (Müslim, Fezâil 48). İbn Abbas ın ifâdesiyle, özellikle Ramazan ayında O, önüne kattığı her şeyi sürükleyip götüren bir rüzgâr gibi cömert kesilirdi (Buhârî, Deavât 11; Ebû Dâvud, Edeb 100; Ahmed bin Hanbel, I/136). Yani, elinde-avucunda kalan en son şeyleri de dağıtıverirdi. Bu bir ruh ve irâde meselesiydi. O, kendi için yaşamaz, hep başkaları için yaşardı. Sürekli başkalarının/ümmetinin mutluluğunu düşünmekten ömrü boyu kendini düşünmeye fırsat bulamamıştı. Zâten, insanları mesut görmek kadar, O nu mutlu edecek bir başka zevk de yoktu. Diğergâmlığında, en son sırayı da kendi hânesi, kendi yakınları teşkil ediyordu. Yani, O, evvelâ, kendisine uzak olanlardan başlayıp ilgisini, alâkasını yayıyor, en sonunda sıra kendi yakınlarına geliyordu. Ganimet mi taksim edilecek, Bedir ve Uhud da bulunup şehid düşenlerin ailelerine öncelik tanınıyordu. Ve sık sık, kendi evindekilere: Ben onlara vermeden size hiçbir şey veremem (Müslim, Cihad 78) diyordu.
O´nun hilminin/yumuşaklığının ve diğer ulvî duygularının anahtarlarıyla açılmayan nice kapalı gönüller, O na kerem/cömertlik anahtarıyla açılıvermişti. İşte Safvan b. Ümeyye de bunlardan biridir: Hz. Enes anlatıyor: Allah Rasûlü, Huneyn e giderken, bu şahıstan ödünç olarak silah almıştı. Huneyn de elde edilen ganimetlere Safvan hayran hayran ve hırsla bakıyordu. O nun bu durumu Allah Rasûlü nün dikkatini çekmişti. Bakıp beğendiğin o develer senin olsun dedi. Ardından daha birçok şey verdi. Safvan bu cömertlik karşısında şaşırdı kaldı. Kalbi Allah Rasûlü ne karşı buğz ve kinle dolu olan bu adam, birdenbire değişivermişti. Evet, Allah Rasûlü nün bu keremi onu, bu kin ve buğzundan uzaklaştırmış ve İki Cihan Serveri onun için insanların en sevgilisi hâline gelivermişti. Safvan ı kazanmak elbette binlerce deve, sığırdan daha mühimdi. Allah Rasûlü de en önemli olanı yapmıştı. Nitekim Safvan a karşı gösterilen bu cömertlik, neticesiz kalmamıştı. Safvan hemen kavmine gidip şöyle demişti: Ey kavmim koşun İslâm a girin! Zira Hz. Muhammed bir veriş veriyor ki, ancak, fakirlikten korkmayan ve Allah a tam itimat eden bir insan böyle verebilir! (Müslim, Fezâil 57; Ahmed bin Hanbel, Müsned, VI/465; İbn Hişam, Sîre IV/135; İbn Hacer, el-İsâbe, II/187; Kenzu l-Ummâl, 10/505)
O, kendisinden birşey istenildiğinde varsa verir, olmadığı takdirde de borç alıp verir ya da vaad ederdi. Bazen üzerine giydiği tek elbisesini bile isteyen olur, O da hiç çekinmeden hemen veriverirdi.
Bir bedevî gelip O ndan birşey istemişti, Allah Rasûlü ona istediği şeyi vermişti. Adam bir kere daha istemiş, O yine vermişti. Üçüncü isteğinde ise, verecek bir şey olmadığı için Allah Rasûlü vaadetmişti. Yani mal eline geçtiği ilk fırsatta ona verecekti. Bu durum Hz. Ömer i fevkalâde üzmüş, Allah Rasûlü nün bu derece rahatsız edilmesinden rahatsız olmuştu. Dizleri üzerine doğruldu ve: İstediler verdin. Bir daha istediler, yine verdin. Bir daha istediler, vaadettin. Yani, kendini bu kadar eziyete sokma ya Rasûlallah! dedi. Ancak bu sözler, Allah Rasûlü nün hiç hoşuna gitmemişti. Kaşlarının hafif çatıldığını gören Abdullah b. Huzâfet üs-Sehmî ayağa kalkmış ve: Ver Ey Allah ın Rasûlü, sakın Allah ın seni fakir bırakacağını ve senden nimetlerini kesivereceğini zannetme! İki Cihan Serveri bir müddet sessiz durduktan sonra şöyle dedi: İşte Ben de bununla emrolundum. (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)
Ferazdak ne güzel söyler: O teşehhüdün dışında asla hayır demedi. Eğer teşehhüd olmasaydı O nun Hayır sözü de Evet olurdu. O, evet lerle bu kadar bütünleşmiş bulunuyordu. Şer î daire içinde O ndan ne istense hemen icâbet eder ve isteyene istediğini verirdi.
Evet Nebîler Sultanı nın cömertlikte de benzeri yoktu. Bu ölçüdeki bir cömertlik de, ancak peygamberlikle izah edilebilirdi. Hem eğer cömertlik Allah a yaklaştıran bir huy ise, Allah Rasûlü nasıl cömert olmaz ki Halbuki O, Allah a yakınlıkta, Cibril i bile geride bırakmıştı. Zâten bizzat, kendisi de şöyle buyuruyordu: Cömert; Allah a, cennete ve insanlara yakın, cehenneme uzaktır. Cimri ise; Allah a, cennete ve insanlara uzak, cehenneme yakındır. (Tirmizî, Birr 40)
Bu konuda yine Allah Rasûlü şöyle buyururlar: Ey insanlar! Allah sizin için din olarak İslâm ı seçti. Öyleyse siz de İslâm la olan arkadaşlığınızı, cömertlik ve güzel ahlâkla bütünleştirin. İslâm, güzel ahlâk ve cömertlik yörüngesinde yürür. Güzel ahlâk ve cömertlikle İslâm a ihsanda bulunun! Cömertlik bir ağaç gibidir. Kökü cennette, dalları ise dünyaya sarkmıştır. Her kim, o ağacın altında yaşar ve cömertçe davranırsa, er-geç o ağacın dallarından birine tutunur ve o ağacın kökünün bulunduğu cennete yükselir. (Kenzu l-Ummâl, 6/571)
Cimrilik, bir dengesizlik, bir ifratsa, yok yere saçıp savurma da bir tefrittir ve ikisi de birer dengesizliktir. Peygamber fetâneti/zekâsı, cömertliği İslâm dinini i lâda/yüceltmede, kalpleri Allah için kazanmada kullanır. O, rahmet ve yumuşak huylulukla kalplere girdiği gibi, Allah ın kendisine ihsan ettiği şeyleri kullanmak sûretiyle de kalplere girmiş ve en açılmaz zannedilen kalpleri ikram ve cömertlik anahtarıyla açmıştır.
Hz. Hadîce Vâlidemiz, İslâm a en erken uyanan kadındır. Zâten Hadîce, kelime manâsıyla da erken doğan demektir. O Efendimiz den on beş sene erken doğmuş ve İslâm a da herkesten erken uyanmıştır. Onda aynı zamanda böyle bir isim-müsemmâ uygunluğu da vardır. Mekke nin en zenginlerinden olan bu kadın, bütün servetini Allah ve Rasûlü uğruna harcayıp tüketmişti. Öyle ki vefat ettiği zaman, bir kefen bezi alacak kadar dahi varlığı kalmamıştı. İhtimâl Allah Rasûlü, borç bulduğu para ile ona kefen bezi almıştı ki, bu, o büyük kadın için en uygun ölüm şekli idi, ölüm sonrası hali de böyle olmalıydı. Halbuki O, İslâm a girmeden önce, zenginliğiyle dillere destandı. Bu koca servet, son kuruşuna kadar dinin i lâsı, İslâm´ın yayılıp güçlenmesi uğruna sarfedilmişti (İbn Kesir, el-Bidâye, III/158, 159). Bu da ayrı bir sırat-ı müstakim örneğiydi. Allah Rasûlü, cömertliğini öyle bir fetânet ve ferâsetle kullanmıştı ki, yaptığı ikramların zerresi dahi boşa gitmemiş ve İslâm gücü olarak geriye dönmüştü. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, Feza Y. -Zaman Gazetesi-, İst. 1994, s. 328 vd.)
Site İçi Arama
Site İçi Arama
Bir Hadis
Beş Vakit Namaz
Ebu Hureyre (r.a.)Allah Resulü´nü (a.s.) şöyle buyururken işitmiştir. "Söyleyin, birinizin kapısı önünde bir akar su bulunsa ve günde beş defa içinde yıkansa ne dersiniz (Onun vücudunun) kirinden, pasından bir şey kalır mı " Hayır, kirinden, pasından hiç bir şey kalmaz dediler. "Beş vakit namaz işte bunun gibidir. Onlarla Yüce Allah günahları yıkar, siler," buyurdu.Sahih-i Müslim´deki hadis numarası: 1071
Bir Ayet
Çılgınca Kaynar Sular
Dinlerini bir oyun ve eğlence (konusu) edinenleri ve dünya hayatı kendilerini mağrur kılanları bırak. Onunla (Kur´an´la) hatırlat ki bir nefis kendi kazandıklarıyla helake düşmesin; (böylesinin) Allah´tan başka ne bir velisi ne bir şefaatçisi vardır; her türlü fidyeyi verse de kabul olunmaz. İşte onlar, kazandıkları nedeniyle helake uğrayanlardır; küfre saptıklarından dolayı onlar için çılgınca kaynar sular ve acıklı bir azab vardır. (6/70)
Ticaret Ve Maîşet Dünyasında Hz. Peygamber (s.a.s.)
Hz. Peygamber (s.a.s.)´in Doğduğunda Mekke ve Kureyş´in Ticarî Durumu: Peygamberimiz (s.a.s.)´in doğduğu Mekke şehri, etrafı dağlarla çevrili, ziraate tümüyle elverişsiz, çöl ortasında bir şehir idi. Bu şehrin Hz. İsmâil (a.s.)´den beri çok önemli bir yerleşim yeri olması, O´nun babası İbrâhim (a.s.) ile birlikte Allah´ın emri ile inşâ etmiş oldukları Allah için bir ibâdet merkezi olan Kâbe´nin bir câzibe alanı olmasındandı. Her yıl, uzaktan yakından çok sayıda insan Kâbe´yi ziyarete gelir, yerleşik nüfusun çok fazlasında olan bu ziyaretçiler şehirde canlanmaya sahne olurdu. Bu ziyaretler, Mekke´nin ekonomisine de büyük katkıda bulunur, ticaret, etrafındaki şehirlere oranla çok büyük çapta gelişme gösterirdi. Mekke civarında senenin belli aylarında panayırlar, ticarî fuarlar kurulurdu.
Bütün Arap kabileleri, Kâbe´nin muhâfızları olarak Kureyş´e büyük saygı duyduğundan diğer Arap kervanlarına nazaran Kureyş´inkiler büyük avantaja sahipti. Kureyş kabilesi, Suriye, Irak, Yemen ve Habeşistan gibi ülkelerden ziyaret izni ve güvenlik garantileri almışlar, bu ülkelereri çeşitli yerlerine kervanlarını rahatsa götürübilme imkânlarına sahip olmuşlardı. Hz. Peygamber´in büyük dedesi Hişam, doğu ülkeleri ile Suriye ve Mısır arasında Arabistan´dan geçerek yapılan uluslar arası ticarette yer almayı düşünüp başarmıştır. Mekke´nin en asil kabilesi olan Kureyş´e mensup insanların, hac mevsiminde değişik yerlerden gelen hacılara yaptıkları hizmetler sebebiyle saygı ile anılmalarına sebep oluyordu. Onlara ait malların yollarda çalınması konusunda hiç endişe duymuyorlardı. Üstelik diğer kervanlardan alınan, oldukça ağır geçiş ve ticaret vergileri de Kureyş kabilelerinden alınmazdı. Bu imkânlarla uluslar arası ticaret sebebiyle komşu ülkelerin insanları ve farklı medeniyet ve kültürü ile doğrudan ilişki kurma fırsatına sahip olduklarından, Kureyş´in eğitim, kültür ve bilgi standartlarını hiçbir Arap kabilesiyle karşılaştırılamayacak şekilde yükseltmişti. Kureyş, Fil vak´asına kadar ticaret ile büyümeye ve zenginleşmeye devam etti. Aynı yıl, Peygamber (s.a.s.) doğdu. Allah, bu Ebrehe ordusunu herkesi şaşkınlığa düşürecek şekilde İlâhî mûcizesi ile ebâbil denilen küçücük kuşlar vâsıtasıyla bozguna uğrattı (Bkz. 105/Fîl, 1-5). Böylece Allah Kâbe ile birlikte onun hizmetçisi ve koruyucusu Kureyş´i de yok olmaktan korumuş ve diğer kabilelerin gözünde itibarlarını ve Kâbe muhâfızları olarak şereflerini arttırmıştır. İşte, Peygamberimiz´in ilk ticaret hayatına başladığında, bu atmosfer ile Kureyş´in gücü ve zenginliği devam ediyordu.
Dedesi Abdü´l-Muttalib´in ölümünden sonra Peygamberimiz, Kureyş´in diğer liderleri gibi Mekke halkının geçim kaynağı olan ticaretle meşgul olan amcası Ebû Tâlib´in yanında yaşamaya başladı. Ebû Tâlib, Mekke´den Suriye´ye giden bir ticaret kervanı ile Şam´a gidiyordu. Rasûlullah (s.a.s.) o zaman henüz dokuz yaşındaydı. Onu hiç kırmayan amcasına sarılan Muhammed (s.a.s.)´i de bu yolculukta yanına aldı. İbn Hişam ve Tirmizî´nin rivâyetine göre, kervan Suriye´de Busra denen mevkîye vardığında orada konakladı. Manastırda Bahira adında bir râhip vardı. Ebû Tâlib onunla görüştü, râhip onları yemeğe dâvet etti. Bu meyanda Hz. Muhammed (s.a.s.)´i görünce dikkatini çekti. O´nda peygamberlik alâmetlerini sezdi. Ebû Tâlib´e: "Kardeşinin oğluyla geri dön, yahûdilerden onu görüp zarar vermelerinden korkarım" dedi. Ebû Tâlib de yeğeni ile geri döndü. İşte Hz. Peygamber´in ilk dış gezisi bu şekilde Suriye´ye olmuştu.
Amcasının evinde büyüyen Muhammed (s.a.s.), ondan ticarî işler konusunda birtakım tecrübeler edinmişti. Büyüdüğünde, amcasının o kadar zengin olmadığını, beslemek zorunda olduğu büyük bir ailesinin olduğunu anlayınca, Mekke´de kendi adına ticaret yapmaya başladı. Genelde bilindiğinin aksine; ticarî hayata Hz. Hadîce ile müşterek çalışmaya başlamasından çok önce girmiştir. Mekke´de küçük çapta işler yapardı. Bir yerden mal alır, başkalarına satardı. Bu, Hatîce ile çalışmaya başlamadan önce başkalarıyla ticarî ortaklığa girdiğini gösteren sonraki olaylar ile te´yid edilmiştir. Kureyş´in bir ferdi olarak O´nun da geçimi için kabilesinin diğer fertleri gibi aynı mesleği, yani ticareti benimsemesi gâyet doğaldı. Kendi adına ticaret yapacak sermayeye sahip olmamasına karşılık, kendi sermayelerini işletemeyecek olan, fakat dürüst insanlarla ortaklık yapmak isteyen sermaye sahibi birçok zengin, dul ve yetime ait büyük bir sermaye birikimi bulunuyordu. Dolayısıyla Hz. Muhammed (s.a.s.) için sâbit bir maaş karşılığı veya kâr ortaklığı yoluyla iş hayatına girmesi yönünde birçok imkânlar vardı. Hz. Hadice, Mekke´de temsilcileri vâsıtasıyla iş yapan zengin hanımlardan biriydi. Muhammed (s.a.s.) çocukluğundan beri çalışkan ve dürüstlüğü sebebiyle halk arasında "el-Emîn" (güvenilir) ve "Sâdık" (doğru) isimleriyle tanınırdı. Böylece O´nu güvenilir ve kâr getirici bir ortak olarak gören Hadîce de bazen ücretle, bazen de kârdan pay vererek Hz. Muhammed (s.a.s.)´i birçok defalar kuzeydeki ve güneydeki değişik pazarlara, ticarî seferlere göndermişti.
Hz. Peygamber onun sermayesiyle pek çok ticarî sefere çıktı. Bunlardan biri çok meşhurdur ki; bu seferin sonunda Hadice O´na hizmetkârı vâsıtasıyla evlenme teklifinde bulunmuştu. Bu sefer, Suriye´de Busra´ya yapılmıştı. Bu geziye çıktığında yaşı 25 civarında idi. Hz. Hadice ile Suriye seferi için anlaşmasından önce Hz. Peygamber´in tâcirliği ve dürüstlüğü ile, özel olarak ticarî piyasada, genel olarak da Kureyş´te büyük bir isim yaptığı anlaşılmaktadır. Yaptığı ticaretin çoğunluğunu Yemen´e yaptığı ve bu gâye ile oradaki ticarî merkez ve ticarî fuarlara çok sayıda katıldığı bilinmektedir. Hz. Hadice için buralara dört sefer yapmıştır. Hz. Peygamber´in Arap yarımadasının doğu kısmında yer alan Bahreyn´e de birkaç sefer yaptığı bilinmektedir.
Özetle ifade edebiliriz ki; Hz. Peygamber, ticarî işlere oldukça genç bir yaşta, muhtemelen 17-18 yaşlarında başlamıştır. Herhangi bir dürüst ve kendisine saygısı olan kişi gibi, maddî açıdan zengin sayılamayacak durumda olan amcasına daha fazla yük olmaktan hoşlanmamış ve ticarete atılmıştır. Bu sebeplerle de komşu ülkele, özellikle Yemen, Bahreyn ve Suriye şehir ve kasabalarına ve muhtemelen Habeşistan´a gitmiştir. Muhakkak ki O, hayatını helâl yoldan kazanma arayışı içinde çok gayret sarfetmiştir. İş hayatına, bir sermaye sahibi birinin ortağı olarak veya belirli bir ücret karşılığında çalışan bir kişi olarak başlamış olmalıdır. Daha sonra, bu sahada kazandığı tecrübelerle ve doğruluğunun, dürüstlüğünün çevreye yayılması üzerine yukarıda sözü edilen Hz. Hadice´nin O´nu birçok kere maaş karşılığı ticaret için çeşitli yerlere göndermesi ve sonra aynı amaçla büyük bir meblâğla Suriye´ye göndermesi olayında olduğu gibi, kendisine diğer insanların sermayesi ile iş yapması teklif edildi.
Bu olaylar, O´nun çocukluğunda küçük bir ücret karşılığında Mekke halkının koyunlarına çobanlık yaptığını öğrendiğimizde (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149) daha bir gerçeklik kazanıyor. Hz. Peygamber, büyürken, gençliğinin ilk dönemlerinde ticarî hayatına muhtemelen sâbit ücretler karşılığında başlamıştı. Daha sonraları bu tarz ticareti, Yemen pazarlarına düzenlediği her seferin sonunda aldığı bir deve karşılığında Hz. Hadice için birkaç defa yapmıştı. Bu sebeplerden dolayı Peygamberimiz, hayatının gençlik dönemlerinde sâbit ücret karşılığında Hz. Hadice de dâhil, Mekke´nin farklı zengin insanlar için ticaret yapıyor görmemiz gâyet normaldir.
Günün birinde genç Hz. Muhammed (s.a.s.), birisyle ticarî bir anlaşma yaparken, aralarında bir problem çıktı; bunun üzerine karşısındaki O´ndan iddiâsını ispatlaması için "Lât ve Uzzâ" putları üzerine yemin etmesini istedi. Bunun üzerine O "hiçbir zaman bunu yapmadım. Yolum o heykellerin yakınlarından geçse, kasden onlardan kaçınıyor ve değişik bir yol tutuyorum" buyurdu. O´nun tavrından oldukça etkilenen adam "Sen doğru ve âdil birisin. Söylediklerin de hakikattir. Allah için, sen, bilginlerimizin ve kitaplarımızın sözünü ettiği kişisin" dedi (İbn Sa´d, c. 1, s. 130).
Tarihî kayıtlarda O´nun Said bin Ali Saib ile ortak ticaret yaptığından söz edilir. Mekke´nin fethinden sonra Saib O´nu ziyârete geldiğinde ashâb onun iyiliğinden söz edince Peygamberimiz (s.a.s.), onu herkesten daha iyi tanıdığını ifâde etti. Onu sevgiyle karşılayarak "gel, gel, hoş geldin kardeşim ve benimle hiçbir zaman tartışmayan ticaret ortağım!" buyurdu. Saib de gençliğinde Peygamberimiz´le ortaklık yaptığını ve O´nun ticaret hesaplarını her zaman dürüstçe tuttuğunu anlattı.
Hz. Muhammed (s.a.s.)´in Hz. Hadice ile evlenmeden önce, Suriye ve Yemen´de çeşitli yerlere Hz. Hadice adına seferlere çıktığı konusunda hiçbir şüphe yoktur. Bununla beraber, maîşetini temin için benzeri ticarî gezilere defalarca çıktığı muhtemeldir. Zaten O´nun gibi dürüst bir genç adamın, vaktini amcasının yanında boş geçirdiğini düşünmek imkânsızdır. Çok küçük yaşlarda iken bile amcasının omuzundaki geçim yükünün birâzını almak için Kurey´te çobanlık yaptığı bilinmektedir. 25 yaşına gelineceye kadar yaşlı amcasına bir yük olarak işsiz-güçsüz gezdiğini nasıl umabiliriz O´nun karakteri ve ahlâkı da göz önüne alındığında, tüm deliller, en meşhurları Said bin Ali Saib ve Kays bin Saib olmak üzere birçok kişilerle ortak olarak veya kendi adına çeşitli ticarî faâliyetlerde bulunduğunu göstermektedir. Yine eldeki kaynaklar bu amaçla Hz. Hadice kendisini ticarî işleri için seçmeden önce Yemen´e ve kasabalarının pazarlarına birkaç sefer yaptığını göstermektedir. Peygamberimiz´in mizacında genç bir adamın gençliğinde bu tarz ticarî işlere girmiş olması gâyet mâkul ve olağandır.
Hz. Muhammed (s.a.s.) gibi bir insanın, gençliğinde ve hatta oldukça erişkin bir yaşta maîşeti için başkalarına bağılmı bir hayat sürmesi hiçbir zaman ileri sürülemez. Peygamberimiz´in Hz. Hadîce ile anlaşma yapmadan ve Ebû Tâlib´in konuşması ve isteği vuku bulmadan önce en azından Yemen´e birkaç ticarî sefer yapmış olması kuvvetle muhtemeldir. Bahreyn´e yaptığı birkaç sefer, Abdul Kays heyetinin liderine "Sizin topraklarınızı ayaklarımla çiğnedim" buyurması ile kendi ağzından te´yid edilmiştir. Bu ifâde, Peygamberimiz´in ticarî amaçlarla Bahreyn´e birkaç kez gittiğini açıkça göstermektedir.
Evlilik Sonrasında Ticârî Meşgaleleri: Hz. Muhammed (s.a.s.), Hz. Hadîce ile evlendikten sonra, bu kez işin idârecisi ve hanımının ortağı olarak ticarete eskisi gibi devam etti. Buna bağlı olarak komşu ülkelerin ve ülkesinin çeşitli ticarî merkezlerine ve panayırlarına pek çok kereler yolculuk yaptığı kesinlik kazanmaktadır. Evlendiği 25 yaşından itibaren peygamberlik görevi kendisine tevdî edilinceye, yani 40 yaşına kadar Arap yarımadasının değişik bölgelerine ve Yemen, Bahreyn, Irak, Suriye gibi sınır komşusu ülkelere ticarî seferlere gitti; yani bugünkü tâbirle ithâlat ve ihrâcat işiyle meşgul oldu.
Otuz yaşlarının sonuna doğru, daha çok tefekküre vakit ayırdığı bir gerçektir. Bunun için Hira dağında (Cebel-i Nûr) günler, haftalar geçirmiştir. Ancak daha önceki dönemlerinde otuzlu yaşlarının ortasına kadar normal bir ticaret adamı gibi çalışmıştı. Evlendikten sonra yaptığı üç ticarî gezisi tesbit edilmiştir. Bunlar sırasıyla Yemen, Necd ve Necran´adır. Bunun yanında O´nun hac mevsiminde Ukaz ve Zü´l-Mecaz panayırı (ticarî fuarları) zamanında yoğun ticarî faâliyetlerde bulunduğu bilinmektedir. Diğer zamanlarda da Mekke çarşısında toptancılık işiyle uğraştığı rivâyet edilmektedir.
Alış-verişleri: O´nun peygamberlik öncesinde ve sonrasında hem Mekke ve hem de Medine´deki ticarî muâmeleleri hakkında geniş mâlûmât vardır. rivâyetlerde alımlarından bahsedildiği gibi satış işlerine de yer verilmiştir. Peygamberliğin gelişi ile Hicretin vukuuna kadar satımdan çok alım akdi yaptığı bilinir. Medine´ye hicretinden sonra ise satış muâmeleleri oldukça az olup bunlardan sadece üç tanesine hadis metinlerinde yer verilmiştir. Alışlarına ise hayli fazla diyebileceğimiz örnekler verilir.
Hz. Peygamber, hicretten sonra bazen vekil aracılığıyla, bazen de kendisi başkalarına vekâleten ticaret yapmıştır. Ama iş hayatının çoğunda kendisi vekiller kullanmıştır. Rehin karşılığında veya rehinsiz borç alır, peşin veya borçla mal alırdı. Ölen insanların borçlarının ödenmesine de kefil olurdu. Gelirinden sadaka/zekât verdiği bir miktar toprağı vardı. Peygamberlik gelmeden önce birçok ticarî iş yaptığı halde, İlâhî mesajın kendisine tevdî edilmesinden sonra bu işler devamlı azalma çizgisi göstermiştir. Medine´ye hicretinden sonra çok az satış yaparken, birçok alım yapmıştır. Hicretten sonra birçok kişiden borç almıştı. Ama çok cömert bir borçlu idi; zira iyi niyet ve teşekkür belirtisi olarak her zaman borcundan fazlasını geri öderdi ve ayrıca o kişiye; "Allah evini ve servetini korusun. Borç için hediye, Allah rızâsı ve borcun geri alınmasıdır" şeklinde duâ ederdi (Zâdu´l-Meâd)
Bir defasında birisinden kırk sâ´/ölçek borç almıştı. Adam daha sonra muhtaç duruma düşünce Rasûlullah (s.a.s.)´a gelerek alacağını istedi. Adam bir şey söyleyecekken Rasûlullah (s.a.s.): "İyilikten başka hiçbir şey söyleme; çünkü borcunu ödeme bakımından ben borçluların en iyisiyim" diyerek kırk sâ´ borcuna karşılık, kırk sâ´ da onun iyi niyetine teşekkür şeklinde bir jest olarak seksen sâ´ ödemiştir. Yine bir gün bir deve satın almıştı. Devenin sahibi sonradan gelerek, çok kaba sözlerle parasını isteyince, ashâb hemen onu yakaladı. Fakat Hz. Peygamber: "Onu bırakın. Bir hakkın sahibinin (yani alacaklının) konuşmaya hakkı vardır" buyurdu ve borç aldığı deveden daha değerli bir deve verdi. Adam: "Bana borcunu tam ödedin, Allah da sana ödesin" dedi. Bunun üzerine Allah´ın Rasûlü: "En hayırlınız, borcunu en iyi ödeyendir." Buyurdu. (Buhârî, İstikrâz 4,6, 7, 13; Müslim, Müsâkat 118-122, hadis no: 1600, 1601). Bir seferinde ise aldığı malın karşılığın ödeyecek parası yoktu. Sonra o malı satarak kârını Benî Muttalib´in dullarına harcadı ve "bundan sonra karşılığını ödeyecek param oluncaya kadar hiçbir şey satın almayacağım" (Ahmed bin Hanbel, I/235, 323; Ebû Dâvud) buyurdu. Başka bir gün, bir alacaklısı oldukça sert sözlerle alacağını isteyince Hz. Ömer onun üzerine yürüdü. Peygamberimiz (s.a.s.): "Ey Ömer, dur! Benden borcumu ödememi, ondan da sabırlı olmasını istemen daha doğru olur" buyurdu (Zâdu´l-Meâd).
Ticaretinin Prensipleri: Ö´nun ticareti diğer insanlarınkinden farklıydı. O, sadece hayatını kazanmak, yani geçimini helâl yoldan sürdürmek istiyor; zenginlik ve servet biriktirmek gibi arzular peşinde koşmuyordu. Çünkü bu ticarî işler, o devirde dürüst para kazanılabilecek ender işlerdendi. Kazandıkları ancak hayatını idâme ettirmesine yeterli oluyordu. Ancak, ne olursa olsun, her yaptığı işi en mükemmel bir şekilde ve "el-Emîn" ve "Sâdık" vasıflarına uygun şekilde yapıyordu.
Peygamberimiz, iş hayatını gâyet âdil ve dürüst olarak sürdürdü. Alışveriş yaptığı hiçbir kimsenin şikâyetine meydan vermedi. Her zaman sözünü tutar, müşterilerine söz verdiği nitelikteki malı tam zamanında teslim ederdi. Henüz çok genç yaşlarda dürüst ve doğru sözlü bir tâcir olduğu şeklindeki ünü her tarafa yayılmıştı. Diğer insanlarla olan ilişkilerinde daima büyük bir sorumluluk ve dürüstlük anlayışına sahip olmuştur. O, yalnızca hakkaniyet ve dürüstlük esaslarına dayalı bir ticaret yapmakla kalmadı, doğru ve âdil ticarî muâmeleler konusundaki temel ilkeleri de vaz´ etti. İlişkilerindeki dürüstlük, adâlet ve doğruluk bütün tüccar ve işadamları için takip edecekleri ebedî kurallar haline geldi. Ticarete ilk atıldığı zamandan beri, diğer insanlarla olan işlerinde daima sorumluluk ve dürüstlük göstermiştir. Bu konuda kendisi ile ticaret yapmış insanların çeşitli nakilleri bulunmaktadır: Abdullah bin Hamza, O´nunla bir alışverişe başladığını, fakat daha ayrıntıları belirlemeden âcil bir işinin çıkmasıyla hemen ayrılmak zorunda kaldığını anlatmaktadır. Geri dönmeye söz verdiği halde unuttuğu için, ancak üç gün sonra hatırlayarak oraya koşmuş ve Hz. Muhammed (s.a.s.)´in orada üç gün boyunca beklediğini belirtmekten başka hiçbir şey söylemediğini belirtmiştir. O´nun cömertliği ve âdil kişiliği sadece kendi çağındakilere değil; kendinden sonra gelen bütün insanlara da ticarî münâsebetler için temel prensipler olarak kabul görmüştür.
Hz. Peygamberimiz, ticaret yaptığı insanlara karşı çok nâzikti ve ashâbının da öyle davranmasını isterdi. Âllah´ın Rasûlü, peygamberliğinden önce de sonra da ticarî işlerinde devamlı dürüst olduğu gibi; ashâbına da aynı şekilde davranmalarını tavsiye etmişti. Medine´de devletin başına geçince ticarî sahadaki bütün sahtekârlık, fâiz, şüphe, belirsizlik, haksız kazanç, sömürü, karaborsa gibi unsurları çıkarıp atmıştır. Ağırlık ve uzunluk ölçülerini standartlara bağlayarak insanların, güvenilirliği şüpheli ağırlık ve uzunluk birimlerini kullanmasını yasaklamıştır.
Maîşet Temini Açısından Ticâretin Önemi: İslâm´da rızık temin etmenin en faziletli yolu cihad´tan (ganimetten) sonra ticarettir. Sonra ziraat ve sonra da zanaattır. Bütün bu rızık temin etme yollarında alış-veriş işlemi sözkonusu olmaktadır.
İnsanlara hizmet anlayışıyla yapılan bu mânâdaki ticareti İslâm hem meşrû hem de makbûl saymıştır. Ticaret hakkında Allah´u Teâlâ şöyle buyurur: "Allah, ticareti helâl, ribâyı da haram kıldı." (2/Bakara, 275). Devrinin en güvenilir tâciri olan Peygamberimiz de bu konuda şöyle der: "Güvenilir, doğru ve müslüman tâcir, kıyamet günü şehidlerle beraberdir." (İbn-i Mâce, Ticârât, 1). Hadîs-i Şerîfi de dürüst ticaretin sahibine ne kadar sevap kazandıracağını belirtmektedir.
İslâm´a göre ticaret; değerli olan bir malı, değerli olan bir diğer mal veya para karşılığında değiştirmektir. Dinimizin ticarette gözettiği gaye, her ne pahasına olursa olsun kazanmak değil, insanlara, ihtiyaçları olan faydalı eşyayı temin ederek hizmette bulunmak, bu vesîle ile de normal, meşrû bir kazanç sağlamaktır. Meşrû bir ticarette şu özellikler bulunmalıdır:
1) Alan ve satanın rızası,
2) Karşılıklı iyi niyet ve dürüstlük,
3) Ticaretin, taraflardan birine veya başkalarına zarar vermemesi.
Doğu kültürünü yansıtan bir alışveriş anı.
Ticarette bulunması gereken bu vasıfları Kur´an şöyle zikreder; "Ey îman edenler! birbirinizin mallarını haksızlıkla değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yeyin, (haram ile) nefsinizi mahvetmeyin. Allah şüphesiz size merhamet eder. Bunu, kim aşırı giderek haksızlıkla yaparsa onu ateşe sokacağız. Bu, Allah´a kolaydır." (4/Nisâ, 29-30).
Hz. Muhammed (s.a.s.) Peygamber olduğu zaman Hicaz´da Arapların çoğu ticaretle uğraşıyordu. Peygamber (s.a.s.) vahiy gereği olarak düzenleyici bazı hükümler getirerek dürüst bir piyasanın teşekkülünü sağladı. Peygamberimiz, kendisi örnek bir tüccar olduğu gibi, ashâbına ve tüm müslümanlara ticaretle ilgili çeşitli tavsiye ve emirlerde de bulunmuştu. İşte onlardan bazıları:
"Ticarette çok yemin etmekten sakının. Çünkü yemin sürümü artırır, fakat bereketi yok eder." (Müslim, Müsâkat, 27).
"Allah´ın rahmeti, satarken, alırken ve iddiâ ederken yumuşak olan kimseyedir." (Buhârî) buyurmuştur. Yine Buhârî´nin rivâyet ettiği bir hadiste şöyle buyrulur: "Alışverişte yemin, malın sürümünü arttırsa bile, hakikatte kazancın bereketini giderir." (Müslim, Müsâkat, 131, 133, İman 117; Buhârî, Büyû´ 26)
Ebû Zer´den rivâyet edildiği üzere Rasûlullah (s.a.s.): "Üç sınıf vardır ki kıyâmet gününde Allah Teâlâ bunlara iltifat buyurmaz, yüzlerine bakmaz, onları temize çıkarmaz; onlar için can yakıcı bir azâp vardır" buyurdu. Peygamberimiz, hüsrânda kalanlardan birinin, "malını yalan yere yemin ederek satan" olduğunu belirtmiştir (Müslim). Yine Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Sizden önce bir adam vardı. Bir melek onun ruhunu almaya geldi. Melek ona; ´hayatında hiç iyilik edip etmediğini´ sordu. O da bilmediğini söyledi. Düşünmesi söylendiğinde, ihtiyacı olanlara borç verdiğini, zenginlere ödemeleri için zaman tanıdığını, fakirlerin borcunu ise affettiğini söyledi. Bunu üzerine Cennete götürüldü." (Buhârî, Büyû´ 18, Enbiyâ 50; Müslim, Müsâkat 31, hadis no: 1562; Nesâî, Büyû´ 104). Bir diğer hadiste de şöyle buyrulur: "Dürüst ve güvenilir tâcir peygamberler, sıddâklar ve şehidlerle beraberdir." (İbn Mâce, Ticârât 1) "Kıyâmet gününde tüccarlar kötüler olarak dirilecektir; Allah´tan korkanlar, dürüstler ve hakikati konuşanlar hâriç" (Tirmizî, İbn Mâce, Dârimî)
Allah, Helâl Rızık İçin Çalışanları Sever: Allah Rasûlü (s.a.s.) şöyle buyurur: Allah elinden iş gelen sanatkâr mü min kulu sever (Münâvî, Feyzu l-Kadîr, II/290). Evet, böyle. Zira, başka türlü demesi mümkün değildir. Çünkü Allah Kur ân-ı Kerîm de şöyle buyurur: De ki: İstediğinizi işleyin; Allah, peygamber ve mü minler işlediklerinizi görecektir (9/Tevbe, 105). Yani bir kısım kriterlerle, kıstaslarla, işlediğiniz şeyler değerlendirmeye tâbi tutulacaktır. Mahşerde yapılan bütün işler sergilenecek ve herkes gelip, "buna bir iş denir mi denmez mi " diye teftiş mâhiyetinde bakacaktır. İşte insanlar, bu mülâhaza ile amel etmeli, çalışmalıdır. Bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulur: İş yaptığınız zaman, Allah o işte itkan etmenizi yani sağlam, ârızasız ve kusursuz yapmanızı sever. (Kenzu l-Ummâl, III/907). Söz konusu ettiğimiz âyet (9/Tevbe, 105), ilme teşvik prensipleri adına üzerinde durulması gereken mûcizelerdendir. Allah Rasûlünden benzer bir teşvik ise şöyledir: Allah sanatkâr, mü min kulu sever. "Şüphesiz Allah, güzeldir, güzeli/güzel işi sever." (Müslim, İman, I/93; İbn Mâce, Duâ 10) "Şüphesiz Allah, her şeyde ihsânı/iyilik ve güzelliği yazmıştır (farz kılmıştır)..." (Müslim, Sayd ve´z-Zebh 57; Ebû Dâvud, Edâhî 12). "Kendinize göre makbul bir iş yapınız. Sırf başkalarına rekabet olsun diye yapmayınız..." (Tirmizî, Birr 63) "Kovandaki suyu, isteyenin kabına boşaltmak ve mü´min kardeşine güler yüzle konuşmak gibi de olsa, iyi, güzel ve doğru hiçbir sözü, işi ve davranışı küçümseme (yapabilirsen hiç durma, yap)!" (Ebû Dâvud, Libas)
Evet Allah, şeriate uygun ve meşrû dairede çalışan, didinen, yorulan ve kazananları sever. Hz. Peygamber´in dünyasında ve O nun amel ve aksiyon anlayışı içinde çalışma, amellerin en faziletlisi ve Allah sevgisine en çabuk ulaştıranıdır. O asla, râhipler gibi kiliselere kapanın, evlenmeyi terkedin, yemeyi içmeyi bırakın, dünyayı boş verin, tâ Allah a vâsıl olasınız... dememiştir. Allah Rasûlü, insanlardaki evlenme ve hemcinsine alâka duyma duygusunu güdükleştirmemiş, saptırmamış, hapsetmemiş dolayısıyla da depresyonlara sebebiyet verecek yollara girmemiştir. O, bu duyguyu, olumluya,, meşrûya kanalize etmiş ve bu noktada dahi, Ümmet-i Muhammed i, Allah ın rızâsına ve hoşnutluğuna ulaştıracak yollar göstermiştir. O nun terbiyesi; fıtratı, karakteri yönlendirme ve ona yaratılış gâyesine uygun hedefler bulma istikametinde olmuştur.
Ticaret, Ziraat ve Cihad: İşleri dengeleme mevzunda da O nun eşi menendi yoktur. Bir hadis-i şeriflerinde O şöyle buyurur: Siz kendinizi îne alışverişine saldığınız; sadece ziraatle iktifa ettiğiniz; sığırlarınızın ardına takılıp gittiğiniz (yani sadece hayvancılıkla uğraştığınız) ve cihadı terkettiğiniz zaman, Allah sizin başınıza öyle bir mezellet indirir ki tekrar dininize dönmedikçe de bu mezelletten kurtulamazsınız. (Ebû Dâvud, Büyû 54; Ahmed bin Hanbel, II/84) buyurmaktadır. Îne alış verişi: Bir şahsın, diğer bir şahıstan veresiye bir şey satın alıp, sonra da aynı adama onu çok daha ucuza satması şeklinde ta rif edilmiştir ki, birçok tarifinden sadece bunu vermek yeterli olur. Bu, ister kapalı bir fâiz sayılsın, ister başka bir spekülasyon, Rasûlullah´a göre sakıncalıdır. Bu hadisin bize anlattığı, işaret ettiği hususları ancak, sanayî devrimi ve sanayî hareketlerinden sonra anlayabildik. Onu da doğru anlayabildiysek. Cihadı, zâten unutmuştuk; sanayî derken ziraat ve hayvancılığı da ihmal ettik ve kendimizi bir başka dengesizliğin uçurumunda bulduk.
Oysa ki, yapılacak şeyi, hem de 14 asır evvel Allah Rasûlü haber veriyordu. Ve O, her meselede olduğu gibi, bu meselede de fevkalâde dengeliydi. Elbette ki, ziraat ve hayvancılık olacaktır. Nitekim bu tür çalışmaları teşvik eden hadis-i şerifler de vardır. Ancak, bütün himmet ve gayreti bunlara ayırmak; işte doğru olmayan budur. Şehir hayatına karışmadan, bir dağa çekilip, kendi ibâdet anlayışı ve duygularıyla baş başa kalmayı arzulayan insandan tutun da, teşebbüs gücünden mahrum ziraatçı ve hayvancıya kadar şümûlü olan bu ifade, bize önemli bir iktisat ve ekonomi dersi vermektedir. Ayrıca, dünya ölçüsünde yerinizi almak için, gerekli caydırıcı gücü elde tutmadığınız, cihadı terkettiğiniz veya cihadı terkedip de, devlet oluşturamadığınız, gücünüzü ve dünyadaki değerinizi kaybettiğiniz zaman Allah, size altından kalkamayacağınız bir mezellet/rezillik musallat edeceğini, mağlûbiyetler, esâretler, tahakkümler altında kalıp ezileceğinizi de hatırlatmaktadır ki, bu durum, yeniden dine dönüp, İslâm ı hayata hâkim kılacağınız âna kadar da devam edecektir. Allah Rasûlü, nasıl ki, istidat ve kabiliyetleri sınırlamamış, aynı şekilde bedenî güç ve kuvvetleri de hakir görmemiştir. Görmemiş ve aksine şöyle buyurmuştur: Kuvvetli bir mü min, (beden sıhhatine sahip olan bir mü min) Allah indinde zayıf mü minden daha hayırlı ve sevimlidir. (Müslim, Kader 34; İbn Mâce, Mukaddime 10; Ahmed bin Hanbel, III/366). Allah indinde sevimli olmak isteyenler, kalp sıhhatiyle beraber beden sıhhatine, cisim sağlıyıla beraber ruh sağlığına da sahip olmalıdır. Görülüyor ki, Allah Rasûlü, Zayıflayacaksınız, perhize girecek, bedenî güç ve kuvvetinizi kıracaksınız ki Allah indinde makbul olasınız... demiyor. Tam tersine; ruhbanlığa, keşişliğe ve papazlığa karşı realiteyi, fıtrî ve tabiî olmayı öne çıkarıyor ve meselelere, tabiatı içinde bir mecra araştırıyor; ve bizi o istikamete kanalize ediyor. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 385)
En Hayırlı Kazanç; Kendi Eliyle Çalışıp Kazanma: Peygamberimiz (s.a.s.), çocukluğundan başlayarak dürüst bir şekilde çok çalışmakla hayatını kazanmış, güzel ve nezih bir hayatın temel esaslarını koymuştur. "Hiçbir kimse, kendi elinin emeğiyle kazandığından daha hayırlısını yememiştir. Allah´ın peygamberi Dâvud (a.s.) da elinin emeğini yerdi" (Buhârî, Büyû´ 15) buyurmuştur. Hz. Âişe (r.a.)´den rivâyetle Peygmaber (s.a.s.): "En güzel şeyler, yediğinizin en temizi kendi çalışıp kazandığınızdan geldiği gibi, çocuklarınız da bundan gelir." (Ebû Dâvud, Büyû´ 79; Tirmizî, Ahkâm 22; Nesâî, Büyû´ 1; İbn Mâce, Ticâret 1) buyurmuştur. En güzel kazancın ne olduğu sorulduğunda; "Helâl yoldan olan ve kişinin kendi eliyle kazandığıdır" (Ahmed bin Hanbel, Müsned) diye cevap vermiştir. Beyhakî´nin rivâyet ettiğine göre, "Farz olan birçok vazife gibi, helâl yoldan maîşetini temin etmek de bir farzdır."
Başkasına Yük Olmadan Yaşamak; Helâl Maîşet Temini: Cenâb-ı Hak, "Yeryüzünü size boyun eğdiren (ondan yararlanmanız için size itâat ettiren) Allah Teâlâ´dır. O halde yeryüzünün sırtlarında (dağlarında tepelerinde ve ovalarında) dolaşın da Allah´ın size verdiği rızıklardan yararlanın." (67/Mülk, 15). buyurmuştur. Yeryüzünde dolaşmaktan maksat insanlara faydalı olan nîmetlerin ortaya çıkarılmasını sağlamak ve bunun için araştırma yapmaktır. Cenâb-ı Allah yeryüzünü insanlar için rızık sağlama yeri kılmıştır. Abdullah b. Mes´ud (r.a.)´tan rivâyetedilen bir hadîste Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuşlardır: "Rızık sağlamak gayesiyle çalışmak her müslüman üzerine farzdır. " Buna göre müslümanlar helâl ve haramlara dikkat ederek kendilerinin ve aile ferdlerinin rızıklarını sağlamak zorundadırlar. Ancak bu rızkı sağlamak için çalışıldığında mutlaka Allah´ın rızası ve O´nun koyduğu sınırlar gözetilmelidir. Hz. Ebû Bekr´in: "Haram ile beslenen bir vücûda ancak Cehennem ateşi yakışır." sözü müslümanın rızık temini ve alış-veriş anlayışını en güzel bir şekilde belirtmektedir. Ashâbın helâl alışveriş yapmak ve haramlardan uzak durmak için şüpheli olan hususları bile terk ettiklerini biliyoruz.
Aynı şekilde İslâm, çalışıp kazanabilme gücüne sahip olan bir kimsenin dilenmesini yasaklamıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır: "Allah´a yemin ederim ki sizden birinizin, ipini alıp da, dağdan bir bağ odunu taşıyıp getirmesi ve bu odunu satıp onunla ailesinin ve kendisinin geçimini sağlaması, başka birinden istemesinden çok hayırlıdır. Kim bilir yardım istediğiniz kimse ya verir minnetine girersin, yahut vermez zilletini çekersin. " (Buhârî Musâkât, 13, Zekât, 50, Buyû´, 15; İbn Mâce, Zekat, 25; İbn Hanbel, I, 167)". Buna göre, çalışmaya gücü yeten kimsenin dilenmesi meşrû değildir.
Maîşet Temini İçin Peygamberimiz Çobanlık da Yapmıştır: "Allah hiçbir peygamber göndermedi ki, koyun çobanlığı yapmamış olsun." "Sen de mi, Ey Allah´ın Rasûlü " diye sordular. "Evet, ben de bir miktar kırat mukabili Mekke ehline koyun güttüm." (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149). Nesâî´nin bir rivâyetinde şöyle denir: "Koyun sahipleri ile deve sahipleri övünmüşlerdi. Rasûlullah (s.a.s.): "Hz. Mûsâkoyun çobanı olduğu halde pegamber oldu. Hz. Dâvud koyun çobanı olduğu halde peygamber oldu. Ben de ehlimin koyunlarını Ciyâd´da güderken peygamber oldum" dedi.
Peygamberlerin çobanlıktan geçmelerindeki hikmeti âlimler şöyle açıklamışlardı: "Peygamberler koyunları güderek, yürütülmesi boyunlarına yüklenen ümmetlerinin işleri hususunda tecrübe sahibi olmuşlardır. Zîra koyunlarla haşır neşir olma sonunda onlarda hilm ve şefkat duyguları gelişir. Çünkü onlar, koyunları gütmeye ve mer´ada dağılmalarından sonra toplamaya, bir otlaktan diğer bir otlağa nakletmeye, hayvanların vahşi hayvan ve hırsız nev´inden düşmanlarını defetmeye sabrettiler. Hayvanların tabiatlarındaki farklılıkları, zayıflıklarına ve muâhedeye olan ihtiyaçlarına rağmen aralarındaki şiddetli iftirakları görüp tecrübe edinirler. Bu durumdan ümmete karşı sabretmeye ülfet kazanırlar ve ayrıca ümmetin tabiatlarındaki değişiklikleri, akıllarındaki farklılıkları anlarlar. Böylece ümmetin yarasını sarar, zayıflarına merhamet eder, onlarla daha iyi geçinir. Bu davranışların vereceği meşakkatlere çobanlıktan gelenlerin tahammülleri, bu işlere birden bire girenlerden daha kolay olur. Koyun güdünce bu hususlar tedricen kazanılır. Bu tecrübe işinde koyun üzerinde durulmuştur. Çünkü koyun diğerlerinden daha zayıf, bunların dağılmaları da deve ve sığırda daha fazladır. Çünkü deve ve sığırın bağlama imkânı vardır. Adeten koyun kırda bağlanmaz. Ayrıca, koyun daha çok dağılsa da, emirlere uyması diğerlerinden daha çabuk olur."
Yaşadığı Sâde Hayat ve İsraftan Kaçınması: Rasûlullah (s.a.s.) çok sade bir insadı, tüm hayatı sadelik içinde ve hem kendi yaşayışı ve hem de ailesinin geçiminde en küçük israf tavrı göstermeden geçmiştir. Gençliğinde olduğu gibi, hicretten sonra, yani devlet başkanı ve halkın tartışmasız lideri olduğu zaman bile, ne verilirse yer, kalın ve kaba (ucuz) elbiseler giyerdi. Onun ne sarayı, ne tahtı/koltuğu, ne lüks ve israf içinde yaşayışı vardı. Tek başına veya bir meclisteyken tereddüt etmeksizin yere, toprağa veya hasır üstüne otururdu. Kuru ekmek yemiş, günler boyu sadece kuru ekmek yemiş, günlerce yalnız hurma ile idare etmiştir. Sade kıyafetler giyer, gösterişten hoşlanmazdı. Böyle bir hayatı yaşarken, devletin tüm hazineleri (Beytu´l-Mal) O´nun elinde ve emrinde bulunuyordu. O, toplumunun en fakir bir üyesinin hayat standartlarına göre yaşamayı sürdürüyordu.
Kendisi sade hayatı sevdiği gibi, ailesinin de sade bir hayat sürmesini ve gösterişli hayattan kaçınmalarını isterdi. Kadınlar için altın gümüş gibi ziynete izin verilmiş olmasına rağmen, kendi hanımlarının bunları takmasından hoşlanmazdı. Hanımlarının diğer kadınlara, takı ve altınlarıyla örnek olmasını değil, takvâsıyla örnek olmasını isterdi. Zaten toplumda dar gelirlilerin isyanı, zenginlerin halkın göreceği şekilde israf ve lüks içinde bir hayat sürmesi ve kendilerini onlarla karşılaştırmaları sebebiyle olur. Bir gün kızı Fâtıma´nın boynunda altın bir kolye görünce: "İnsanların, Rasûlullah´ın kızı boynuna ateş takmış demeleri hoşuna gider mi " demiştir. Bir defasında da Hz. Âişe´nin kollarında bilezikler görmüş ve şöyle demiştir: "Onların yerine safranla boyanmış darasttan (basit) bilezikler taksan daha iyi olur."
O, daima sade kıyafetler giyerdi. Ancak, Hz. Ömer onun Cuma günlerinde, bayramlarda ve başka ülkelerden heyetleri kabul ettiği zaman gösterişli kıyafetler giymesini isterdi. Buna rağmen Rasûlullah sade giymeyi tercih etti. Bir kere, bir dükkânda ipek bir elbise gören Hz. Ömer, Rasûlullah´tan Cuma namazlarında ve dış heyetleri kabul ederken giymek için onu satın almasını rica etti. Rasûlullah şöyle cevap verdi: "Bunu, âhiretten alacağı bir payı olmayan giysin."
Peygamberimizin yatağı, bazen bir kaba kumaş, bazen hurma yaprağıyla doldurulmuş deri idi. Hanımı Hz. Hafsa´nın anlattığına göre bir gece yumuşatmak için Rasûlullah´ın yatağına dört kat bez koydu. Fakat ertesi sabah, Rasûlullah memnun olmamıştı. İslâm Devletinin Yemen´den Suriye´ye kadar yayıldığı Hicret´in dokuzuncu yılında, bu Devlet´in başkanı ve tek hâkiminin yalnız bir yatağı, bir de su kırbası vardı. Hz. Âişe´nin rivâyet ettiğine göre Rasûlulllah vefat ettiğinde, evde bir miktar arpadan başka yiyecek bir şey yoktu ve para ve kıymetli eşya cinsinden hiçbir şey de miras bırakmamıştı.
Hz. Âişe Vâlidemiz den rivâyet edilen bir hadis bize şunları anlatır: Allah Rasûlü evinde, herhangi bir insan gibi davranırdı. Kendi elbisesini yamar, ayakkabılarını tâmir eder ve ev işlerinde hanımlarına yardımda bulunurdu (Tirmizî, Şemâil 78; Ahmed bin Hanbel, 6/256). O, bunları yaptığı sırada, O nun adı cihanın dört bir yanında anılıyor; herkes O ndan ve getirdiği dinden bahsediyordu. O zamanını öyle ayarlamıştı ki, bu kadar önemli sorumlulukları arasında, bu gibi işlere de fırsat bulabiliyordu. O, her güzel hasletin zirvesinde oturmaya lâyıktı ve öyle de oldu.
Kâdı Iyâz naklediyor: Bir gün aklından zoru olan bir kadın geldi, Allah Rasûlü nün elinden tutarak çekti ve O na: Gel benim evimdeki şu işimi gör, dedi. Kadın Allah Rasûlü nün kolundan çekiyor, O da arkasına takılıp gidiyor. Derken, Sahâbi de onların arkasına düşüyor ve Allah Rasûlü gâyet rahat bir şekilde kadının dediği işi görüyor sonra geri dönüyor (Kadı İyaz, eş-Şifâ, I/131, 133). Bu iş, belki bir ev süpürmek, belki de yıkanmış çamaşırları sıkmaktı. İşin keyfiyeti ne olursa olsun, Allah Rasûlü bu işi yapmıştı. Zira O bir fıtrat insanıydı ve O nun bu hareketi asla zillet de değildi. Zillet, O nun rüyâlarına bile girememişti. Nasıl girer ki, O, küfür ve isyan karşısında kükremiş bir aslan gibiydi. O, insanların en şecaatlisiydi. Hz. Ali der ki: Biz savaş meydanında korktuğumuz zaman Allah Rasûlü nün arkasına sığınır ve O nunla korunurduk (Ahmed bin Hanbel, I/86). Hatta O nun atmosferi, çevresindekilere emniyet ve güven verirdi. Öyle ise böyle bir insan, bu şekilde bir mahviyet gösteriyorsa, bu sadece O nun tevâzuundan, sade yaşayışındandır.
Rasûlullah (s.a.s.), büyük bir devletin başkanı ve peygamber olmasına rağmen, mûtedil ve çok sade bir hayat yaşamıştır. Hayatın normal zevklerinin dışına çıkmamış, orta halli ve hatta fakir bir insan gibi çok az bir yiyecek ve giyecekle yetinmiş, normal bir insan gibi evde ve dışarıda çalışmıştır. Özel ve sosyal hayattaki her çeşit lüks ve israftan, aşırılıklardan şiddetle kaçınmıştır. Mekke´de bir tüccar ve Medine´de de devlet başkanı olarak her çeşit imkân varken de bu sadeliğini bozmamış, artan para ve kıymetli eşyayı hep Allah yolunda infak etmiştir.Bütün ömrünce ifrat ve tefritten sakınmış ve özel hayatıyla ashâbına ve tüm insanlığa da en güzel örnek olmuştur.
Rasûlullah (s.a.s.) yemeği az yediği gibi, az uyurdu. Bu durum, tüm hayatı boyunca tartışmasız O´nun özelliği idi. O, ümmetini de bu yönde teşvik ederdi. Özellikle de az yeme ile az uyumanın birlikte sürdürülmesini isterdi. Bu konudaki bir tavsiyesi şöyledir: "İnsanoğlu, karnından dah akötü bir küp (kap) doldurmamıştır. Ona, belini doğrultacak kadar yemesi yeterlidir. Eğer mutlaka karnını doyuracaksa üçte birini yiyeceğe, üçte birini içeceğe, üçte birini de nefes almaya ayırsın." (Tirmizî, Zühd 47, hadis no: 2381; İbn Mâce, Et´ıme 50, hadis no: 3349)
Rasûlullah´ın en hoşuna giden yemek, çok kimse ile birlikte yediği, onlara ikram ettiği yemekti. Âişe annemizin anlattınığına göre, Rasûlullah´ın karnı doyuncaya kadar yediği hiçbir zaman sözkonusu değildir. Eğer yemek verilirse yer; verdikleri yemek ne olursa olsun, onu yer ve verdikleri içecek ne ise içerdi. (Tirmizî, Şerh-i Şemâil, Aliyyu´l-Kari, s. 235)
Kurucusu olduğu Medine İslâm Devletinin devlet başkanı olan Peygamberimiz´in kendisi ve ailesi sadelik içinde yaşar, fakat Allah rızâsı için devamlı infak ederdi. İmkânı olup da, hayatında bir defa olsun "yok" veya "hayır!" dememiştir. Rasûlullah´tan bir şey istenip de O´nun "hayır!" dediği vâki değildir (Müslim, Fezâil 56, hadis no: 2311). Üzerinde ve evinde altın, gümüş para bulundurmaz, olunca hemen fakirlere dağıtırdı. O, geniş imkânlar içinde fakir bir hayat sürer, fakat fakirlere yardımdan geri durmazdı.
Enes (r.a.), diyor ki: "Rasûlullah, yanında hiçbir şeyi ertesi gün için biriktirmezdi." Bir adam Rasûlullah´a gelerek O´ndan birşeyler istedi. Rasûlullah, yanında verecek bir şeyi olmadığı ve isteyeni de boş çevirmemek için, başkasından yarım ölçek borç alıp ona verdi. Alacaklı, yarım ölçek malını istemeye geldiğinde, ona bir ölçek verdi ve: "yarısı borcum için, yarısıı da bağıştır" (Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2363) buyurdu.
İbn Abbas (r.a.) diyor ki, Rasûlullah (s.a.s.), hayır yapmada insanların en cömerdi idi. En cömert olduğu zaman da Ramazan ayı idi. Cebrâil (a.s.) ile bir araya geldiklerinde ise esen rüzgârdan daha cömert olurdu (Müslim, Fezâil 50, hadis no: 2308; Tirmizî, Cihad 14, hadis no: 1687); İbn Mâce, Cihad 9, h. no: 2772).
Enes (r.a.)´den rivâyet edilmiştir: Bir adam Rasûlullah´tan bir şeyler istemiş, Rasûlullah da ona bir vâdi dolusu koyun vermiştir. Bunun üzerine adam kabilesinin yanına dönerek, onlara: "Koşun, müslüman olun! Çünkü Muhammed (s.a.s.), bir kimsenin artık fakirlik çekmeyeceği kadar mal veriyor" dedi. Rasûlullah birden çok kimseye yüzer deve vermiştir. Ebû Süfyan´a üç ayrı defa yüzer deve vermiş, onların kalplerini bu infaklarla İslâm´a ısındırmış, malı Allah yolunda infak etmenin en güzel örneklerini sunmuştur. Rasûlullah´ın peygamber olmadan önceki ahlâkı da böyle idi. Varaka bin Nevfel, bir rivâyette Hz. Hadîce O´na demişti ki: "Sen yükü çekiyorsun, insanlara bulamadıkları şeyi veriyorsun." (Buhârî, Bed´u´l-Vahy)
Allah´ın Rasûlü, o güzel insan, Havâzin kabilesinden alınan altı bin esiri onlara geri vermişti. Yine Abbas (r.a.)´a taşıyamayacağı kadar altın vermişti. Ona doksan bin dirhem gümüş getirilmi, bir hasırın üzerine konulmuştu. Kalkıp onu herkese dağıttı. Hepsini bitirinceye kadar isteyen hiçbir kimseyi geri çevirmedi. Sonra bir adam gelip istedi. Ona: "Yanımda artık hiç kalmadı. Ama git, ihtiyacın olan şeyi benim adıma satın al! Bana bir şey gelince ben parasını öderim" dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer: "Yâ Rasûlallah, Allah seni gücün yetmediği bir şeyle mükellef tutmadı ki, niye böyle yapıyorsun " diye sordu. Bu söz, Peygamber´in hoşuna gitmedi. Ensârdan bir sahâbî de: "Ver ey Allah´ın Rasûlü! Arzın Sahibi´nin azaltacağından korkma!" dedi. Rasûlullah tebessüm etti ve sevindiği yüzünden belli oluyordu. Buyurdu ki: "Ben, bununla emrolundum." (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)
Sehl ibnu Sa´d (r.a.) anlatıyor: "Bir adam, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´a uğradı. Efendimiz, yanında bulunan bir zâta: "Şu gelen kimse hakkında reyin nedir " diye sordu. Adam: "O, halkın eşrâfındandır, bu vallahi bir kıza tâlib olsa hemen evlendirilmeye; birisi lehine şefaate bulunsa, şefaatinin yerine getirilmesine lâyıktır" dedi. Rasûlullah (s.a.s.) sükût buyurdular. Derken az sonra bir adam daha uğradı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yanındakine: "Pekiyi bunun hakkında reyin nedir " dedi. Adam: "Ey Allah´ın Rasûlü! Bu, müslümanların fakir takımındandır. Vallahi, bu bir kıza tâlib olsa evlendirilmemeye, şefaatte bulunsa itibar edilmemeye, bir şey söylese dinlenilmemeye lâyıktır " cevabını verdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.s.): "Bu, onun gibilerin bir arz dolusundan daha hayırlıdır " buyurdu." [Buhârî, Rikâk 16, Nikâh 15, İbnu Mâce, Zühd 5, (4120).]
Ebû Zerr (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) efendimiz buyurdular ki: "Dünyada zâhidlik, helâl olanı haram etmek veya malı ziyân etmekle olmaz. Gerçek zâhidlik, Allah´ın elinde olana, kendi elinde olandan daha çok güvenmen ve bir müsîbete düştüğün zaman getireceği sevabı sebebiyle, onun devamına rağbet göstermendir." (Tirmizî, Zühd 29, hadis no: 2341; İbn Mâce, Zühd 1, hadis no: 4100)
Bu hadis, hakîki zâhidliğin nasıl olduğunu anlatıyor. Buna göre kişinin, helâli haram kılmak, malını mülkünü yüzüstü bırakıp ziyan olmasına seyirci kalmak gibi bir kısım zoraki davranışların zâhidlikle ilgisi olmadığını belirtiyor. O halde gerçek zühd, kişinin Allah´ın rızkı vereceği husûsundaki vaadine güvenmek, ummadığı yerden rızık verdiğine kesin bir îmanla inanmak, Allah´a olan îtimad ve güvenini, elinde tuttuğu akar mal, sanat, mevki ve makam gibi şeylere olan güveninden çok fazla kılmaktır. Çünkü kendi elindekilerin telef olması, bir bir yok olması mümkündür, fakat Allah´ın elinde bulunanlar bâkîdir, ebedîdir. Nitekim âyet-i kerîmede: "Sizde olanlar tükenir ama, Allah katında olanlar sonsuzdur" (16/Nahl 96) buyurulmuştur.
Musîbetle ilgili cümlenin mânasını da Aliyyü´l-Kârî şöyle açıklar: "(Musîbete karşı şikâyetçi, tahammülsüz olma. Bilakis) hâsıl edeceği sevabı düşünerek, yokluğundan ziyâde varlığına rağbet et, devamını iste. İşte bu iki hal, senin gerçekten dünyayı terkedip âhirete yönelmiş olduğuna iki sâdık ve âdil şâhiddir."
Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "(Ey Âişe! Cennette) benimle olman seni mesrur edecekse sana dünyadan bir yolcunun azığı kadarı kifâyet etmelidir. Sakın zenginlerle sohbet arkadaşlığı etme. Bir elbiseye yama vurmadan eskimiş addetme." (Tirmizî, Libâs 38, hadis no: 1781)
Rezîn şunu ilâve etmiştir: "Urve dedi ki: "Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ), bir elbiseyi eskitip yamamadıkça ve içini dışına ters çevirip (bir zamanlar da öyle giyerek iyice eskitmedikçe) yenilemezdi. Bir gün kendisine, Muâviye tarafından gönderilmiş olan seksenbin (dirhem) geldi. Bu paradan, akşama tek dirhem kalmadı (hepsini tasadduk etti). Câriyesi ona: "Bana ondan bir dirhemlik olsun et alsaydın ya!" dedi. Hz. Âişe: "(Para varken) hatırlatmış olsaydın, isteğini yapardım" dedi."
Bu rivâyet, Âl-i Beyt´in yaşayışına ışık tutmaktadır. Dünya ile olan bağlantısını, gölgelenmek üzere bir müddet dibine oturup ondan sonra bırakıp giden yolcunun, güzergahta rastladığı ağaçla olan irtibatına benzeten Hz. Peygamber, zevce-i pâkleri Âişe vâlidemize uhrevî beraberliği daha bir garantileyecek hayat tarzının bir sahnesini tasvir ediyor: "Elbiseyi yamalı olarak giymeden yenilememek."
Âişe vâlidemiz (r. anhâ), sadece yamamakla kalmıyor, renk vs. yönleriyle daha az yıpranıp, yenilik havası taşıyan iç yüzünü dış yüz yaparak, bir müddet öyle giyiyor. Urve (rahimehullah)´nin açıklaması, Hz. Âişe´nin bu davranışının fakirlik veya cimrilikten olmayıp, zahidlikten olduğunu göstermektedir. Umumî Açıklama kısmında temas edildiği üzere gerçek zâhidlik budur. Maddî imkanlar varken dünyaya itibar etmemek... Yüce vâlidemiz bunun örneğini vermiştir.
Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) şöyle duâ ederdi: "Allah´ım, Âl-i Muhammed´in rızkını belini doğrultacak kadar ver. -Bir diğer rivâyette- "yetecek kadar ver" buyurmuştur." (Buhârî, Rikâk 17; Müslim, Zekât 126, hadis no: 1055; Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2362)
Rasûlullah (s.a.s.) Allah´tan rızk olarak, ölmeyecek kadar istemiştir. Rivâyetlerde bu miktar iki ayrı kelime ile ifâde edilmektedir. Kût ve kefâf. Kût, "ölmeyecek kadar", "belini doğrultmaya yetecek kadar" veya "başkasından istemeye ihtiyaç bırakmayacak kadar yiyecek" diye açıklanmıştır. Kefâf daha önce, Umûmî Açıklama kısmında geniş açıkladığımız üzere, zarûrî ihtiyaçları tam karşılayan, ne fazla ne de noksan olmayan miktar olarak tarif edilebilir.
Âl-i Muhammed tabiri ile, bu hadiste, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)´in hanımları ile çocukları kastedilmiş olmalıdır. Resûlullah´ın ve ailesinin asgari miktarla yetindiklerini te´yîd eden rivâyetler çoktur. Tirmizî´nin "Resûlullah ve ehlinin mÂişetleri adında bir babta kaydettiği rivâyetlerden bazıları şöyle:
"Rasûlullah (s.a.s.) ekmek ve etten doyuncaya kadar günde iki sefer yemeden dünyadan göçmüştür."
"Rasûlullah (s.a.s.) arpa ekmeğinden doyuncaya kadar peşpeşe iki gün yemeden ruhu kabzedildi."
"Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi, üst üste üç gün doyuncaya kadar buğday ekmeği yemeden dünyadan ayrıldı."
"Rasûlullah (s.a.s.) üst üste birçok geceleri aç geçirir, ehli de akşam yemeği bulamazlardı. Onların ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi."
"Rasûlullah (s.a.s.) yarın için bir şey biriktirmezdi."
"Rasûlullah (s.a.s.) ölünceye kadar (mükellef hazırlanmış) bir sofrada yemek yemedi, (pasta şeklinde) ince yapılmış ekmek de yemedi."
Resûlullah´ın zenginliği, kalbinde Rabbine karşı beslediği güveni idi. (Kulluğu) unutturucu fakirlikten de, tuğyana atıcı zenginlikten de Allah´a sığınırdı. Bu durumda, fakirlik ve zenginliğin iki aşırı kutupları teşkîl ettiğine delil vardır.
O Yüce Peygamber´in hayatına ve onun mal hakkındaki tavırlarına baktığımızda gördüğümüz tablo şudur: Yeryüzünün hazineleri, ülkelerin anahtarları O´na verilmiştir. Önceki peygamberlere helâl kılınmayan savaş ganimetleri O´na helâl edilmiştir. O hayatta iken Hicaz, Yemen ve bütün Arap yarımadası, Irak ve Şam´ın yakın bölgeleri fethedilmişti. Oralardan elde edilen "ganimetlerin beşte biri, Allah´a, Rasûlüne, onun akrabalarına, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir." (8/Enfâl, 41). Cizye ve zekâtlardan, başka ülkelerin krallarında bile toplanamayacak kadar çok mal Rasûlullah´a toplanıp getiriliyordu. Fakat O, bunlardan en ufak bir şey, kendine almamış, bir dirhem dahi alıkoymaksızın hepsini uygun şekilde sarfetmiş ve onlarla başkalarının ihtiyaçlarını gidermiş ve müslümanları güçlendirmiştir. Buyurmuştur ki: "Uhud Dağı kadar altınım olsa da, ondan borç ödemek üzere alıkoyduğumun dışında bir dinarın yanımda bir gece kalması beni memnun etmez." (Müslim, Zekât 9, hadis no: 3394; İbn Mâce, Zekât 3, hadis no: 1787; Buhârî, Zekât, Rikak)
Bir defasında Peygamberimiz´e bir miktar para gelmişti. Onu taksim edip dağıttı da, altı dinar yanında kaldı. Onu da hanımlarından birine verdi. O gece gözüne uyku girmedi. Yatağından kalkıp bu parayı ihtiyaç sahiplerine dağıttı ve buyurdu ki; "işte şimdi rahatladım." (İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 14)
Dünyanın en cömerdi, o en büyük insan vefat ettiğinde, ailesinin nafakası için zırhı rehinde idi. O, yiyecek, giyecek ve meskenden ihtiyacı kadar, en az ile yetinilecek kadarını kâfi görürdü. Asgarî ihhtiyacından fazla hiçbir şeyi olmazdı. Elbise gözetmez, bulduğunu giyerdi. Ganimet ve hediye olarak kendisine gelen altın süslemeli kaftanları, yanında bulunanlara ve uzaktaki fakirlere paylaştırırdı. Çünkü giysilerle gösteriş yapmak, övünmek, onlarla süslenmek O´na ve O´nun getirdiği ölçülere göre bir şeref ve yücelik sebebi olamazdı.
Hz. Âişe (r.anhâ) vâlidemizden rivâyet ediliyor: "Rasûlullah (s.a.s.), vefat edinceye kadar üç gün ar arkaya buğday ekmeği ile karnını doyurmamıştır." (Buhârî, Et´ıme 23; Müslim, Zühd 202, hadis no: 970). Diğer bir rivâyette arpa ekmeği ile de arka arkaya iki gün karın doyumadığı bildirilir. Onun ailesi de, O´nunla birlikte aynı yoksul hayatı severek paylaşıyordu. Halbuki eğer dileseydi Allah Teâlâ O´na akla gelmeyecek şeyler lutfederdi. Yüce Peygamber, silâhı, katırı ve vefatından sonra sadaka olduğunu belirttiği bir arâziden başka hiçbir miras bırakmamıştır (Müslim, Vasiyyet 18, hadis no: 1635; Buhârî, Vesâyâ, Megâzî). Hz. Âişe (r.anhâ) anlatıyor: "Peygamber vefat ettiğinde evinde raftaki birazcık arpadan başka, canlı mahlûkun yiyeceği hiçbir şey yoktu. Rasûlullah, bana dedi ki: "Bana Mekke´deki Betha vâdisinin, istersem benim için altın kılınması arz edildi. Ben, ´Ya Rabbi, gün olur aç olurum, gün olur tok olurum. Aç olduğum halde Sana duâ ve niyaz ederim; tok olduğum günde de Sana hamd ve senâ ederim´ dedim." (Müslim, Zühd 27, hadis no: 2973; Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2348). Bir başka hadis-i şerife göre de Cebrâil, Rasûlullah´a gelerek dedi ki: "Allah sana selâm ediyor ve ´eğer istersen şu dağları senin için altın yapayım ve nerede olursan seninle beraber olsunlar´ buyuruyor. Rasûlullah (s.a.s.) başını önüne eğerek: "Ey Cebrâil, dünya, yurdu olmayanların yurdudur; malı olmayanların malıdır. Onu aklı olmayanlar biriktirir" dedi. Cebrâil de O´na: "Allah bu sağlam sözde seni sâbit kılsın!" dedi. (Beyhakî, Zühd; İbn Saad, Tabakat; İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 25)
Ebû Abdirrahman el-Hubulî anlatıyor: "Bir adam Abdullah İbnu Amr (r.a.)´a sorarak dedi ki: "Biz muhâcirlerin fakirlerinden değil miyiz " Abdullah da ona sordu: "Kendisine sığındığın bir zevcen var mı " Adam: "Evet" dedi. Abdullah: "Senin oturduğun bir meskenin var mı Adam: "Evet!" deyince Abdullah: "Sen zenginlerdensin!" dedi. Adam: "Benim bir de hizmetçim var!" diye ilave edince, Abdullah: "Öyleyse sen krallardansın!" dedi." (Müslim, Zühd 37, hadis no: 2979)
Ebû Saîd (r.a.) anlatıyor: "Muhâcirlerin fakirlerinden bir grupla birlikte oturmuştum. Bunlardan bir kısmı, bir kısmı(nın karaltısından istifâde) ile çıplaklıktan korunuyordu. Bir okuyucu da bize (Kur´ân) okuyordu. Derken Rasûlullah (s.a.s.) çıkageldi ve üzerimizde dikildi. Resûlullah´ın yanımızda dikilmesi üzerine kaari okumayı bıraktı. Resûlullah da selam verdi ve: "Ne yapıyorunuz " diye sordu. "Ey Allah´ın Rasûlü! dedik, o kaarimizdir, bize (Kur´ân) okuyor. Biz de Allah Teâlâ´nın kitabını dinliyoruz. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.): "Ümmetim arasında, kendileriyle birlikte sabretmem emredilen kimseleri yaratan Allah´ıma hamdolsun!" dedi. Sonra, kendisini bizimle eşitlemek üzere Rasûlullah, ortamıza oturdu.Ve eliyle işâret ederek: "Şöyle (halka yapın)" dedi. Cemaat hemen etrafında halka oldu, yüzleri ona döndü. Ebû Saîd der ki: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın onlar arasında benden başka birini daha tanıyor görmedim. (Herkes yeni baştan vaziyetini alınca) Rasûlullah şu müjdeyi verdi: "Ey yoksul muhâcirler, size müjdeler olsun! Size Kıyamet günündeki tam nûru müjde ediyorum. Sizler cennete, insanların zenginlerinden yarım gün önce gireceksiniz. Bu yarım gün, (dünya günleriyle) beşyüz yıl eder." (Ebû Dâvud, İlim 13, hadis no: 3666; Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2352)
Bu hadis, Medîne´ye hicret eden bir kısım müslümanların maddî durumlarını aksettirmesi bakımından dikkat çekicidir: Birbirlerinin gölgesiyle tesettürü sağlamaya çalışacak kadar fakirlik.
Fakirlik, özellikle insanın kendi ve ailesinin karnını doyuramayacak derecede olursa, sabrı çok zor olan bir imtihandır. Zenginlik de, çoğu zaman insanı istiğna duygusuna boğarak, mâneviyattan, kulluktan uzaklaştırmaktadır. Ayrıca servetin kazanılmasında gayr-i meşrûkazanç ihtimalleri, zekât ve sadakasını tam tamına verememe ihtimâli, malın muhâfaza ve artırılması gibi zarûri meşguliyetlerin kişiyi fazlaca işgal etme tehlikeleri/riskleri mevcuttur. Öyle ise, ümmetinin her zümresine karşı rahmet ve şefkat hisleriyle dolu olan Hz. Peygamber (s.a.s.)´in bu zümrelerin zayıf noktalarına dikkat çekip, onları uyarmasından daha tabiî bir şey olamaz.
Dînimizin getirdiği hayat felsefesine göre, insan imtihan edilmek üzere yaratılmıştır. Kimisi azlık, kimisi çokluk; kimisi kadınlık, kimisi erkeklik; kimisi sağlık, kimisi hastalık; kimisi nimet, kimisi musibetle veya aynı insan yerine göre bazan sağlık, bazan hastalıkla, bazan bolluk, bazan darlıkla, nimet veya musibetle... imtihan edilecektir. Şeriat, bu farklı hallerin her birinde her bir farklı hal sâhibine nasıl davranmak gerektiğinin bilgisini getirmiş ve bu talimata uymasını emretmiştir. Bu talimâtı anlayacak derecede aklı olan herkes, buna uyup uymama durumuna göre hesaba çekilecektir.
Öyle ise zenginlik ve fakirlikle ilgili hadisleri belirtilen çerçevede kavramak gerekir. Bu tâlimatta servet sahiplerine düşmanlık aranmamalı, fıtrata hâkim kanunların beyânı, belirtilen şartlarda gerçek kulluğun nasıl yapılacağının öğretisi, bir başka ifade ile dinin siyâseti aranmalıdır.
"Bana zayıflarınızı arayın. Zîra sizler, zayıflarınız sebebiyle (onların sabrı, duâsı, takvâsı bereketiyle) yardıma ve rızka mazhar kılınıyorsunuz." (Ebû Dâvud, Cihâd 77, hadis no: 2594; Tirmizî, Cihâd 24, h. no: 1702; Nesâî, Cihâd 43, -6, 45,46-). Nesâî´nin rivâyetinde: "Allah bu ümmete zayıfları sebebiyle, onların duâları, namazları ve ihlâsları hatırı için yardım eder." Zayıfların ibâdet ve duâları çok daha hâlisânedir. Çünkü, kalpleri dünyevî süslerle meşgûl değildir. Himmetleri bir şeyde toplanmıştır. Bu sebeple duâları makbuldür, amelleri (riyâdan) pâktır.
Abdullah İbnu Muğaffel (r.a.) anlatıyor: "Bir adam gelerek "Ey Allah´ın Resûlü! Ben seni seviyorum" dedi. Rasûlullah: "Ne söylediğine dikkat et!" diye cevap verdi. Adam: "Vallâhi ben seni seviyorum!" deyip, bunu üç kere tekrar etti. Rasûlullah (s.a.s.) bunun üzerine adama: "Eğer beni seviyorsan, fakirlik için bir zırh hazırla. Çünkü beni sevene fakirlik, hedefine koşan selden daha sür´atli gelir." (Tirmizî, Zühd 36, hadis no: 2351)
Aslında her mü´min Rasûlullah (s.a.s.)´ı sevmekle mükelleftir, O´nsuz mü´min olunmaz. Öyle ise bu söz, ileri derecede bir sevgi duygusunun ifadesi olmaktadır. Bu seviyede bir sevgi, kişiye bir kısım özelliklere sahip olması ve fedâkârlıklara hazır olması gerekeceğindendir ki, Resûlullah, bu söylediğin şeyin gerektirdiği mes´ûliyetlere katlanıp , titizlikleri yaşayabilecek misin mânâsında: "Ne söylediğine dikkat et!" buyurmuştur. "... Fakirlik için zırh hazırla!" uyarısının gerisinde ciddî, zor, azîm bir işe karar vermişsin, hele bir düşün, altından kalkabilecek misin Bu, basit bir karar değil, kendini tehlikeli bir işe atıyorsun. Bunun arkasında pek çok belâ ve musibetlerle imtihân var. Kendini bilerek bela ve musibetlere atmaktan daha büyük bir risk var mı gibi mânâlar zihne gelmektedir. Peygamber´i gerçekten sevmek, O´na benzemeye çalışmak demektir, O´nun sünnetine sarılıp O´nun izinden gitmektir. Peygamber´in yaşadığı gibi sade, fakir bir hayat yaşamak, O´nun gibi ve O´nun yolunda mallarını infak etmek demektir. Rahat koltuklar üzerinde ve günlük yaşayışında hiçbir fedâkârlığa katlanmadan Allah ve Rasûlullah sevgisinden bahsetmek, ne kadar gerçekçi olur
Aliyyü´l-Kaarî, burada hazırlanması emredilen zırhtan maksadın sabır olduğunu belirtir. "Çünkü der, sabır fakrı örter, tıpkı zırhın zarara karşı bedeni örttüğü gibi." Belânın gelmesine selin misal verilmesi, sür´ati ifade içindir, çünkü yüksekten akan sel süratlidir. Rasûlullah (s.a.s.)´ın: "İnsanlardan en şiddetli belâya mâruz olanlar önce peygamberler, sonra sâlihler, sonra derece derece iyi hal sahibi diğer mü´minlerdir." (Tirmizî, c. 7, s. 78-79; Dârimî, c. 2, s. 320; Süyûtî, Câmiu´s-Sağîr, c. 1, s. 136; Ahmed bin Hanbel) hadisi göz önüne alınınca, sadedinde olduğumuz hadis daha iyi anlaşılır. Hak yolunda en büyük zorluk ve musîbetlere katlanan Efendimizin yolundan gidenler, ona yakınlıklarının derecesini, onu sevme yolunda katlandıkları fedâkarlıklar, sıkıntılar ve mahrûmiyetlerle ölçebilirler.
Bu ölçünün, zamanımız için çok daha geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü, öncelikle farz ve sünnetlerin yaşanmasında ifâdesini bulan sevmeye, zamanımızda çeşitli mâniler var. Bırakalım pek çok hayatî sünnetleri, farzların yerine getirilmesi bile bir kısım zorluk ve dünyevî riskleri berâberinde getirmekte, mü´minleri işinden, aşından, terfîsinden etmektedir. Sünnete uymanın getireceği bu zorlukları göze alamayıp, tâvizkârlığa düşen, rahatına bağlı müslümanlar, şartların daha da ağırlaşmasına zemin hazırlayıp, dinî hayatta daha çok tâvizler istenmesine sebep olmaktadırlar. Bu hadis, üzerinde düşünülünce mûcizevî bir beyan olduğu görülmektedir. Rabbimizden, Rasûl-i Ekrem´ini hakkıyla sevmeyi bizlere nasîb etmesini niyaz ediyoruz. Allah sevgisi için de benzeri şeyler söylenebilir. Çünkü Allah´ı sevmenin göstergesi, Rasûlullah´a tâbi olmaktır (3/Âl-i İmrân, 31).
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Biz Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte otururken uzaktan Mus´ab İbnu Umeyr (radıyallâhu anh) göründü, bize doğru geliyordu. Üzerinde deri parçası ile yamanmış bir bürdesi vardı. Rasûlullah (s.a.s.) onu görünce, (Mekke´de iken giyim kuşam yönünden yaşadığı) bolluğu düşünerek ağladı. Sonra şunu söyledi: "Gün gelip, sizden biri, sabah bir elbise, akşam bir başka elbise giyse ve önüne yemek tabakalarının biri getirilip diğeri kaldırılsa ve evlerinizi de (halılar ve kilimler ile) Ka´be gibi örtseniz o zamanda nasıl olursunuz " "O gün, dediler, biz bugünümüzden çok daha iyi oluruz. Çünkü hayat külfetimiz karşılanmış olacak, biz de ibâdete daha çok vakit ayıracağız. Buyurdu ki: "Hayır! Bilakis siz bugün o günden daha iyisinizdir." (Tirmizî, Kıyâmet 36, hadis no: 2478)
Mus´ab İbnu Umeyr, İslâm´ın ilk kahramanlarından biridir. Mekke´ nin zengin ailelerine mensuptur. En iyi giyinen, en yakışıklı gençlerindendir. Müslüman olunca ailesinin boykotuna maruz kalmış, maddî sıkıntılar çekmiştir. Öyle ki derisi buruş buruş olmuştur. Ayrıca ondaki İslâm aşkını bu sıkıntılar sarsmamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) Akabe biatından sonra, daha hicret etmeden, İslâm´ı yaymak ve namaz kıldırmak üzere Medîne´ye göndermiştir. Medîneli müşriklere hep Kur´ân okuyarak teblîğde bulunduğu için kerdinsine mukri´ (ve kaarî´) denmişti.
Mus´ab (r.a.), Rasûlullah´ın rikkate gelerek gözlerinden yaşlar boşanmasına sebep olan maddîsıkıntı içerisinde, İslâm´a hizmete yılmadan devam etmiş, Uhud savaşında şehîd olduğu zaman, vücudunu örtecek kefen bile bulunamamıştır. Kıyamet günü huzur-u İlâhî´de tam bir şeref hil´ati yerine geçecek olan üzerindeki o yamalı elbisesi ile başı örtülmüş, ayakları da izhir otuyla kapatılmış öylece defnedilmişti. Habbâb (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ile berâber hicret ettik. Sırf Allah´ın rızasını düşünüyorduk. Bizim ücretlerimizi Allah verecekti. Bir kısmımız ücretinden hiç bir şey yemeden öldü. Bazılarımızın da (daha dünyada) meyveleri olgunlaştı ve topladı. Mus´ab İbnu Umeyr, geride tek elbiseden başka hiçbir şey bırakmadan öldü. (Uhud´da öldüğü zaman) bu elbise ile başını örttüğümüz vakit ayakları açılıyordu, onunla ayağını örtsek başı açılıyordu. Rasûlullah: "(Elbisesiyle) başını örtün, ayağına da izhir otu koyun" diye emretti."
Rasûlullah, bu hadiste maddî bolluğun, dînî gayret ve ibâdette hassasiyet getirmeyip, her hususta rehâvet ve gevşekliğe sebep olacağını ders vermektedir. İslâm cemiyetini, maddîdarlık değil, bilâkis bolluk ve rehâvetin yıkıma götüreceğini Hz. Peygamber pek çok hadislerinde beyan etmiştir. Tarih, medeniyetler Kur antoplumların hep maddîrefahın zirvesine ulaştıktan sonra gerilemeye ve yıkıma gittiklerini gösterir. Günümüzde bile, toplumsal çöküşlerin göstergesi kabul edilen içki ve uyuşturucu salgınına ve çeşitli cinsi sapıklıkların yaygınlık kazanmasına hep zengin ve müreffeh toplumlarda rastlamaktayız.
Ebû Ümâme İbnu Sa´lebe el-Ensârî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın yanında dünyayı zikretmişlerdi. Buyurdular ki: "Duymuyor musunuz, işitmiyor musunuz Mütevâzi/sade giyinmek îmandandır, mütevâzi giyinmek imandandır!" (Ebû Dâvud, Tereccül 1, hadis no: 4161; İbn Mâce, Zühd 22, h. no: 4118)
Rasûlullah (s.a.s.) bu hadislerinde mü´mine sâde ve mütevâzi giyinmeyi tavsiye etmektedir. Dünyada söz edilen bir sohbette te´kîdli bir üslubla kılık kıyafette sadeliğin tavsiye edilmesi, giyimin "dünya"ya ait bir keyfiyet olduğunu gösterir. Kılık kıyafette, günümüzde olduğu gibi, bir moda yarışı ile, eskimeden elbise atmanın dînen te´yîd edilen bir yönü yoktur. Tevâzu ve sâdelik esastır, ancak bunu "sünepelik" olarak da anlamamak gerekir; maddî gelire uygun olarak giyinmeyi dînimiz câiz görmüştür. Ama, özellikle İslâm düşmanlarının, yahûdilerin keselerini dolduracak şekilde, onların reklâmlarının etkisinde kalarak markalarını tâkip etmek, hele üzerindeki giyecek ile onların bedava reklâmını yapmak, israf yanında ekstra başka günahlara da sebep olacaktır. İmkân sahiplerinin sabah bir çeşit, akşam bir başka çeşit giyme havasına girmeleri toplumun ekonomik hayatında birkısım sıkıntılara sebep olacak, ahlâkî ve dînî hayatta da bunun akisleri görülecektir. O yüzden, imkân sahiplerinin de böyle menfi durumların çıkabileceğini düşünerek, buna meydan vermemek düşüncesiyle tevâzu ve sâdeliği tercîh etmeleri dinin tavsiye ettiği sırât-ı müstakîm olmaktadır.
"Rasûlullah (s.a.s.) ın yanında bir adamın çok ibâdet ettiğinden, bir diğerinin de verâ sahibi olduğundan bahsedilmişti. Efendimiz: "Verâ´ya denk olacak onunla tartılabilecek bir şey yoktur!" buyurdu." (Tirmizî, Kıyâmet 61, hadis no: 2521) (Verâ: Haramlardan, harama benzeyen şeylerden, şüpheli şeylerden kaçınmak mânasına gelir.)
Gazâlî, verâ´yı harama vesîle olabilir endişesiyle bazı helâl şeyleri (şüpheli şeyleri) de terketmek olarak târif eder. Önceki hadiste geçtiği üzere, zengin kimsenin helâl olduğu halde lüks ve pahalı giyinmeyi terkedip, tevâzu ifâde eden sade giyinmesi verâ´dır. Bu hal, sadece giyim kuşamla ilgili değildir; mesken, yiyecek, binecek, konuşma gibi her çeşit aslî ve gayr-ı aslî ihtiyaçlar için de sözkonusudur.
"Kişi mahzurlu/sakıncalı olan şeyden korkarak mahzursuz olanı terketmedikçe gerçek takvaya ulaşamaz." (Tirmizî, Kıyâmet 20, (2453). Bu hadiste, helâl bile olsa, gereksiz ve fazla olan kısmın bırakılmasına emir vardır. Mü´min, "haram değildir" diyerek, veya "helâldir" diye lüzumu olmayan şeylere yer vermemelidir. Bu "helâl"i Rasûlullah (s.a.s.), özel olarak bir konuya bağlamamış, mutlak bırakmıştır; öyleyse, hayatımızı ilgilendiren her şey olabilir: Yeme, içme, konuşma, giyme, ziyâret, uyku, harcama vs. Bunların gerekli miktarında kalmak esastır, çükü fazlası haram olabilir veya harama sebep olabilir. Nitekim her çeşit israf yasaklanmıştır. Aslında israf, yasaklanan şeylerde değil, helâl olan şeylerde sözkonusudur. İmam Gazâlî şöyle der: "Helâlin fazlasıyla meşgul olup ona düşkünlük göstermek, nefsin oburluk ve tuğyânı ve hevânın temerrüd (inatçılık) ve taşkınlığı sebebiyle, kişiyi harama ve mahz-ı isyâna sevkeder. Kim dininde zarardan emin olmak isterse bu hatardan (risk) sakınmalı, helâlin fazlasından kaçınmadır. Ta ki, tümüyle haramdan korunmuş olsun. Herkes için en mükemmel takvâ, din için hiç bir zararı olmayan şeyin tercihidir.
Zühd ve Takvâsıyla Peygamberimiz: Allah Resûlü, zâhidlerin en zâhidi, takvâlıların en takvâlısıydı. Zühd; dünya ona verilse sevinmeme, bütün dünya elinden gitse üzülmeme halidir. Bu hal, Allah Resûlü nde doruk noktadadır. Bütün dünya O nun olsaydı, her halde bir arpa tanesi bulmuş kadar sevinmezdi. Bütün dünya, bir anda elinden gitseydi, yine bir arpa tanesi kaybetmiş kadar üzülmezdi. O, dünyayı kalben bu şekilde terketmişti. Ancak bu terk, hiçbir zaman kesben, yani maîşet temini için çalışıp kazanarak da dünyayı terketmek değildir. Zira, kazanç yollarının en mantıklısını ve en güzelini bize gösteren, yine Hz. Muhammed Aleyhisselâm dır. O nun kesben dünyayı terk etmesi veya insanları buna teşvik etmesi düşünülemez. Dünyayı terk, kalben olmalıdır. Buna en güzel delil de yine Allah Resûlü nün kurduğu İslâm Site Devleti nin, kısa zamanda dünyanın en zengin ve en güçlü devletlerinden biri hâline gelmesidir. Bir batılı düşünürün dediği gibi, Allah Rasûlü nün kurduğu bir büyük devletten, daha sonra tam 25 tane imparatorluk ölçüsünde devlet doğmuştur. Osmanlı Devleti bunlardan sadece bir tanesidir. Evet, zühdde temel düşünce bu olmalıdır.
Allah Rasûlü, peygamberliğin aydınlık iklimine adımını attığı andan, dünya bütün debdebe ve ihtişâmıyla O nun ayağının önüne serildiği âna kadar hiç tavrını değiştirmedi. Hatta O, dünyaya geldiği anda sahip olduğu mal varlığına, vefat ederken sahip değildi. Çünkü neyi var, neyi yoksa hep dağıtmış ve infâk etmişti. Bakın maddî mirasına: Kayda değer olarak, hanımlarının içinde bulundukları küçük odalardan başka bir şey yoktu. Onlar da yine millete ait sayılırdı ki, analarımız vefat edince, hepsi de mescide dâhil edilmişti. Oraya giden herkesin de bilebileceği gibi, bu hücreler mescidin bir köşesine sıkışacak kadar dar bir yer işgal ediyordu. (Buhârî, Ferâiz 3; İbn Kesîr, el-Bidâye, 5/306)
Hasır Üzerinde Yatması: Hz. Ömer (r.a.), bir gün Allah Rasûlü nün huzuruna girdi. Efendimiz yattığı hasırın üzerindeydi ve yüzünün bir tarafına, hasır iz yapmıştı. Odasının bir yanında işlenmiş bir deri, bir diğer köşesinde de, içinde birkaç avuç arpa bulunan küçük bir torba vardı. İşte Allah Rasûlü nün odasında bulunan eşyalar bundan ibaretti. Hz. Ömer (r.a.), bu manzara karşısında çok duygulandı ve ağladı. Allah Resûlü niçin ağladığını sorunca da Ömer: Yâ Rasûlallah! Şu anda kisrâlar, krallar saraylarında kuş tüyünden yataklarında yatarken, Sen, sadece kuru bir hasır üstünde yatıyorsun ve o hasır, Senin yüzünde iz bırakıyor. Gördüklerim beni ağlattı. cevabını verir. Bunun üzerine Allah Rasûlü, Ömer (r.a.) e şu karşılıkta bulunur: İstemez misin, Yâ Ömer! Dünya onların, âhiret de bizim olsun. (Buhârî, Tefsir (66), 2; Müslim, Talâk 31) Başka bir rivâyette ise Efendimiz şöyle buyururlar: Dünya ile benim ne alâkam var. Ben bir yolcu gibiyim. Bir ağaç altında gölgelenen bir yolcu. Sonra da orayı terkedip yoluna devam eden. (Tirmizî, Zühd 44; İbn Mâce, Zühd 3; Ahmed bin Hanbel, I/301)
O, dünyaya bir vazifeyle gelmişti. Duygu ve düşüncede insanlara diriliş solukları getirmiştir. Vazifesi bittiği zaman da dünyayı terkedecekti. Dünya ile bu kadar alâkasız bir insanın, dünya adına bazı şeylere temâyül edeceğine, ihtimâl vermek aklın kabul edeceği şeylerden değildir. Evet, O, asla dünyaya meyletmedi, ve O, hiçbir zaman istikametten sapmadı, hiç dünyevîleşmedi.
Sadaka Hususundaki Hassâsiyeti: Akşam yatmış, fakat sabaha kadar dönüp durmuş, bir türlü uyuyamamıştı. Sağına dönüyor, soluna dönüyor, uf layıp duruyordu. Sabah, hanımı sordu: Yâ Rasûlallah, bu gece rahatsız mıydınız Çok ıstırap çektiniz. Allah Rasûlü nün cevabı şu oldu: "Yatağımı hazırlarken, yere düşmüş bir hurma buldum. Onu ağzıma koydum. Fakat sonra aklıma geldi ki, bizim evde sadaka ve zekât hurmaları da bulunuyor. Ya bu hurma, onlardan ise! İşte sabaha kadar bunu düşündüm, bunun ıstırâbıyla sağa sola dönüp durdum. Bir türlü gözüme uyku girmedi. (Ahmed bin Hanbel, II/193)
Sadaka ve zekât O na haramdı. Ancak bu hurma, kendine ait hediye hurmalardan da olabilirdi. Hatta bu ihtimal, diğer ihtimalden daha kuvvetliydi. Çünkü O nun hânesinde, sadaka veya zekât malları gecelemez, geldiği gibi dağıtılırdı. Şüphenin en küçüğüne karşı böyle davranan ve hayatını hep böyle hassâsiyet içinde geçiren bir insanın, kesin haram olan bir işe yanaşması mümkün müdür O, en küçük ve şüpheli bir şeyle dahi, ruh dünyasını kirletmeme konusunda fevkalâde hassastı. Böyle bir irâde, nasıl olur da kesin bir günah karşısında gevşerdi Hayır, O hiçbir günah karşısında gevşemedi ve ruhunda hiçbir günaha yol vermedi. Ruhu ve irâdesi her zaman nezîhti, tertemizdi, öyle yaşadı ve Refîk-i a lâya da öyle yükseldi.
Beni Hûd Sûresi İhtiyarlattı Hz. Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü ne sorar: Yâ Rasûlallah! Saçınızda ak görüyorum. Birdenbire ihtiyarladınız; bir derdiniz mi var Ve İki Cihan Serveri cevap verir: Beni Hûd, Vâkıa, Mürselât Sûreleri ihtiyarlattı. (Tirmizî, Tefsir 57). Hûd Suresinde O na: Emrolunduğun şekilde dosdoğru ol (11/Hûd, 112) denmişti. Bu doğruluk, Cenâb-ı Hakk ın, Habîbi için çizdiği doğruluktu. Ve O ndan, bu çizginin korunması isteniyordu. Mürselât, cennet ve cehennemin, zümre zümre ayrıldığını, insanların dehşet içinde iki büklüm olduğunu anlatıyordu. Vâkıa, yine bu zümreleri gösterip teşhir ediyordu. Bu sûrelerde anlatılanlar, Allah Rasûlü nü dehşette bırakıyor ve ihtiyarlatıyordu.
Âhirete Bakışı: Bir sahâbî, evinde Kur ân okuyordu. Aynı zamanda okuduğu Kur ân, dışarıdan da duyuluyordu. Bu sahâbî âyetleri okurken, Allah Rasûlü oradan geçmekteydi. Birden rengi sarardı ve diz üstü yere çöktü. Sanki âyetler, O nu ırgalıyor gibiydi. Evet, O, bu âyetlerin tehdidinden öyle korkmuştu. (Kenzu l-Ummâl, 7/206). Bu âyetler: Hiç şüphesiz Bizim nezdimizde (onlar için hazırlanmış) boyunduruklar, yakıcı bir ateş, boğazdan geçmez bir yiyecek ve elem verici bir azâb var (73/Müzzemmil, 12-13) diyordu. Aslında, bu gibi ifâdelerden hiç endişe etmemesi gereken birisi varsa, o da Allah Rasûlü ydü. Ancak O, bize edep, terbiye ve Allah (c.c.) karşısında takınılacak tavır adına ders veriyordu.
Hayırdaki Sür ati: Birgün mescide geldi, cemaatinin önüne geçti ve namaza durdu. Ardından hemen namazını bozdu ve odasına doğru telâşla yürüdü. Öyle bir heyecan ve telâş içindeydi ki, O nu gören, yangına gidiyor zannederdi. Biraz sonra geldi. Eski heyecanından eser yoktu. Geçti namazı kıldırdı. Namazdan sonra sahâbî, biraz evvelki heyecan ve koşturmasının sebebini sorunca, şu cevabı verdi: Biraz evvel bana, fakirlere dağıtılmak üzere bir şeyler getirildi. Ben, dağıtmayı unuttum. Tam namaza durduğum sırada hatırladım. Evimde böyle bir mal varken, namaz kılmak hoşuma gitmedi. Gidip Âişe (r.anha) ye, o malı dağıtmasını söyledim. (Buhârî, Ezan 158; Nesâî, Sehv 104). İşte buna zühd denir, işte buna incelik denir, işte buna takvâ denir ve işte buna O nun dünya ile alâkası denir. Defalarca, dünya O na temessül etmiş, kendini kabul ettirmek istemişti de O, her defasında elinin tersiyle onu itmişti. (Ahmed bin Hanbel, II/231)
Günlerce Aç ve Susuz Kalışı: O nun, günlerce ağzına bir tek lokma koymadığı çok olurdu (Ahmed bin Hanbel, III/213). Zaten hayatı boyunca, arpa ekmeğiyle dahi, karnını bir kere doyurduğu vâki değildir (Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 22). Aylar geçer O nun evinde bir çorba kaynatmak için ateş yanmazdı (Buhârî, Rikak 17; Müslim, Zühd 28).
Bir gün namazını oturarak kılıyordu. Kıldığı nâfile bir namazdı. Ebû Hüreyre (r.a.), namazdan sonra sordu: Yâ Rasûlallah! Bir hastalığınız mı var Namazı oturarak kılıyorsunuz Verilen cevap cihanı ürpertecek şekildeydi: Yâ Ebâ Hüreyre, günlerdir ağzıma götürecek birşey bulamadım. Açlık tâkatimi kesti, ayakta duracak dermanım kalmadı, onun için namazımı oturarak kılıyorum. Ebû Hureyre diyor ki, bunu duyunca ağlamaya başladım. Allah Rasûlü kendi durumunu unutmuş, bana teselli veriyordu: Ağlama Ya Ebâ Hureyre! Burada çekilen açlık, insanı âhiret azâbından kurtarır. (Ebû Nuaym, Hilye 7/109; Kenzu l-Ummâl, 7/199)
O, bir liderdi. Raiyyetinin arasında günlerce aç kalanlar vardı (Bkz. Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 12; Mecmeu z-Zevâid, 10/322). İşte, Allah Rasûlü de kendi hayat standardını onlara göre ayarlamıştı. Tebaası içinde, maddî hayat itibariyle en fakirâne hayatı O yaşıyordu. Hem de bunu kendi ihtiyarıyla yapıyordu. İsteseydi müreffeh bir hayat yaşayabilirdi. Bu, O nun için hiç de zor değildi. Zira, sadece kendisine hediye olarak gelenleri dağıtmayıp yanında bırakmış olsaydı, o gün için en zengin bir hayat yaşamasına kâfi gelirdi; ama O böyle yapmayı hiç düşünmedi.
Bu, kesinlikle, O nun ve yetiştirdiği cemaatinin dünyaya küsmüşlüğü veya dünyayı terketmişliği mânâsına alınmamalıdır. Mesele bir kısım şom ağızların, Bir lokma, bir hırka deyip Allah Rasûlüne âit bir ahlâk ölçüsünü alaya aldıkları gibi değildir. İsteyen, kazanır, zengin olur ve Allah (c.c.) ın emrettiği ölçüde zekâtını verir, infakta bulunur; evet kimse böyle bir kazancın karşısında değildir. Hatta helâlinden kazanmak İslâm da teşvik bile görmüştür. Bununla beraber, Allah Rasûlü nün ve O nun has dairedeki bir kısım arkadaşlarının, yukarıda müşahhas misâllerini verdiğimiz anlayışa ve idrâke sâdık kalmaları gerekir. Aksi halde, her gün hızla büyüyen, Mekke ve Medine sınırlarını çoktan aşan bu cemaati, ilk günkü saffet ve duruluğunda tutmak mümkün değildir. Bu cemaat, sırf bir beden ve cismâniyet cemaati değildir. Bu cemaat, aynı zamanda, ruh, kalp, irâde ve vicdan cemaatidir. Ve işte Allah Rasûlü, cemaatini bu dinamiklerle ayakta tutmaya çalışıyordu. Onlardan istediği her fedâkârlığı da, evvelâ kendisi gösteriyor ve her meselede olduğu gibi bu meselede de ümmetine örnek oluyordu. İşte, en çarpıcı örneklerden bir tablo:
Gecenin yarısıydı. Açlık Allah Rasûlü nün bütün dermanını tüketmiş ve artık gözüne uyku da girmez olmuştu. Belki biraz uyuyabilseydi, açlığın o şiddetli ıstırabından geçici de olsa kurtulacaktı. Ne var ki açlık, O nu terkedeceğe benzemiyordu. Evinden çıktı, bir tarafa doğru yürümeye başladı. Biraz sonra da bir karartı hissetti. Gelen biri vardı. Dikkatini oraya çevirdi; tanımıştı... Bu, hayatının hiçbir ânında O ndan ayrılmayan insandı. Düşüncede, aksiyonda hep O nunla beraber olmuştu. Şimdi de gecenin yarısında, Medine nin bu tenha köşesinde randevulaşmış gibiydiler. Gelen, Hz. Ebû Bekir (r.a.) di ve Allah Rasûlü, ona selâm verdi. Ardından da sordu: Yâ Ebâ Bekir! Gecenin bu vaktinde seni dışarıya çıkaran nedir Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü nü görünce derdini unutuvermişti. Zâten o, hep öyle idi. Hani Mekke de Allah Rasûlü nü kurtarmak için girdiği kavgada komalık olmuş, bir gün baygın kalmış ve gözlerini ilk açtığında Allah Rasûlü ne ne oldu diye sormuştu. Anası Ümmü Ümâre kızmış: Ölüyorsun; fakat hâlâ O nu düşünüyorsun (İbn Kesir, el-Bidâye 3/40) demişti. O, bilmiyordu ki, Ebû Bekir (r.a.), O nu düşünmediği zaman ölürdü. Çünkü Allah Rasûlü, onun hayat kaynağıydı. İşte şimdi de O ndan ayrı kalamamış ve bilemediği bir his, onu buraya kadar sürüklemişti. Sürüklemişti ve Rasûlullah ın sorusuna Açlık diye cevap veriyordu. Evde yiyecek bir şey bulamadım, gözüme uyku girmedi ve dışarıya çıktım.
Hemen ardından ekledi: Anam babam Sana feda olsun Yâ Rasûlallah, Sen niye çıktın Cevap aynıydı. Allah Rasûlü de açlıktan dolayı çıkmıştı. Tam bu esnâda bir karartı daha belirdi. Belli ki bu uzun boylu, görkemli insan Ömer di. Zâten, tablonun tamamlanması gerekiyordu. Allah Rasûlü, sağ tarafına Hz. Ebû Bekir (r.a.) i almıştı; ama, henüz sol tarafının her zamanki konuğu yoktu; sanki tabloyu yarım bırakmamak için o da koşup geliyordu. Evet gelen Hz. Ömer (r.a.) di. Karşısında bu iki dostu görünce O da şaşırıp kalmıştı. Selâm verdi, selâmı alındı. Ve Söz Sultanı, Ömer (r.a.) e de niçin çıktığını sordu. O da, aynı cevabı verdi: Açlık, Ey Allah ın Rasûlü, açlık beni dışarıya çıkardı dedi. Efendimiz in hatırına Ebû l-Heysem (r.a.) geldi. Evi o taraflardaydı. İhtimal gündüz de onu bağında görmüştü. Hiç olmazsa onlara hurma ikram eder ve açlıklarını yatıştırırlardı. Gelin Ebû l-Heysem e gidelim dedi.
Ebû l-Heysem (r.a.) in evine vardılar. Ebû l-Heysem ve hanımı, uyuyordu. Evde, bir de küçük bir çocukları vardı. Yaşı, beş veya altıydı. Önce kapıyı Hz. Ömer (r.a.) çaldı. O gür sesiyle Ya Ebe l-Heysem! diye seslendi. Ebû l-Heysem de hanımı da sesi duymadı. Fakat, yatağında mışıl mışıl uyuyan o yavru, birden yatağından fırladı, Baba! kalk Ömer geldi dedi. Ebû l-Heysem (r.a.), çocuğunu rüya görüyor sandı. Yat oğlum, gecenin yarısı, bu vakitte burada Ömer in işi ne ! Çocuk yattı. Kapı açılmayınca, bu defa da o nârin sesli Ebû Bekir (r.a.), gelip seslendi: Yâ Ebe l-Heysem! Çocuk yine fırladı, kalktı ve Baba! Ebû Bekir geldi diye bağırdı. Babası onu tekrar yatırdı. Fakat son gelen, sesi soluğu cenâzeleri dahi canlandıran Allah Rasûlü ydü. O, Ya Ebe l-Heysem! diye seslenince, çocuk, artık yayından fırlayan bir ok olmuştu. Hem kapıya doğru koşuyor, hem de Baba kalk, Rasûlullah geldi! diyordu. Ebû l-Heysem (r.a.), neye uğradığını şaşırmıştı. Hemen kapıya koştu. Gözlerine inanamıyordu. Gecenin bu saatinde, hânesine, Sultanlar Sultanı nüzûl etmişti. Hemen onları içeri aldı. Gidip bir oğlak boğazladı. Bu şeref, insana hayatta belki bir kere nasip olurdu. Hayatının en mutlu ânını yaşıyordu. Canını bile sofraya koysa azdı. Hurma getirdi, süt getirdi, et getirdi ve bu aziz misafirlerine ikram etti. Açlıklarını bastıracak kadar yediler. Ardından da yine Allah Rasûlü nün gözleri dolu dolu oldu. Ve her hâdiseye ayrı bir buud ve derinlik kazandıran dudaklarından şu sözler döküldü: Allah a kasem ederim, işte şu nimetlerden yarın hesaba çekileceksiniz. (Müslim, Eşribe 140, hadis no: 2038; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebî 28, h. no: -2, 932; Tirmizî, Zühd 39, h. no: 2370)Ardından da şu âyeti okudu: O gün, muhakkak bütün nimetlerden hesaba çekileceksiniz (102/Tekâsür, .
İşte O, hayatını bu kadar hassas ve bu kadar derin ölçüler içinde geçiren müstesnâ bir insandı. Hz. Ömer (r.a.) O na en yakın olanlardandı ve O nun hayatının zühd yanını şöyle anlatıyordu: Allah a yemin ederim, ben, Rasûlullah ın, sabahtan akşama kadar kıvrandığını bilirim. Zira, hurmanın en kötüsü olan (dakal) denen hurmayı dahi bulup karnını doyuramıyordu. (Müslim, Zühd 36; İbn Mâce, Zühd 10; Ahmed bin Hanbel, I/24, 50)
Halbuki O, kimden isteseydi, O nun için en mükellef sofralar hazırlardı. Hem buna ne hâcet Kendisine gelen hediyeler, her gün O na ve ailesine, müreffeh bir hayat yaşatacak ölçüdeydi. Ancak O, geleni dağıtıyor ve yarınlara bir şey bırakmıyordu. (Buhârî, Bed u l-Vahy 5-6, Savm 7; Müslim, Fezâil 50)
Kendisine, niçin dünya nimetlerinden istifade etmediği sorulunca da O, şöyle cevap veriyordu: Dünya nimetlerinden istifadeyi nasıl düşünebilirim ki, İsrâfil sûru eline almış, Cenâb-ı Hakk ın emrini beklemektedir. Böyle bir durumda olan insan, gelişigüzel, dünya nimetlerinden nasıl istifâde eder ki (Tirmizî, Kıyâme 8; Ahmed bin Hanbel, I/36; III/7) (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 2, s. 229 vd.)
Hz. Peygamber ve Ashâbının Yaşayışlarındaki Fakirlik: Hz. Âişe (r. anhâ) anlatıyor: "Bazı aylar olurdu, hiç ateş yakmazdık, yiyip içtiğimiz sadece hurma ve su olurdu. Ancak, bize bir parçacık et getirilirse o hâriç." (Buhârî, Et´ıme 23, Rikak 17; Müslim, Zühd 20-27, hadis no: 2970-2973; Tirmizî, Zühd 38, h. no: 2357-2358, 35 h. no: 2473). Diğer bir rivâyette: "Rasûlullah ölünceye kadar Muhammed âilesi buğday ekmeğini üst üste üç gün doyuncaya kadar yememiştir" denmiştir. Bir diğer rivâyette: "Muhammed (s.a.s.) bir günde iki sefer yedi ise, biri mutlaka hurma idi" denmiştir.
İbn Abbâs (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi üst üste pek çok geceleri aç geçirirler ve akşam yemeği bulamazlardı. Ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi." (Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2361)
Hz. Ömer (r.a.) insanların nâil oldukları dünyalıktan söz etti ve dedi ki: "Gerçekten ben Rasûlullah (s.a.s.)´ın bütün gün açlıktan kıvrandığı halde, karnını doyurmaya adi hurma bile bulamadığını gördüm." (Müslim, Zühd 36, hadis no: 2978)
"Şurası muhakkak ki, Allah hakkında benim korkutulduğum kadar kimse korkutulmamıştır. Allah yolunda bana çektirilen eziyet kadar kimseye eziyet çektirilmemiştir. Zaman olmuştur, otuz gün ve otuz gecelik bir ay boyu, Bilâl ile benim yiyeceğim, Bilâl´in koltuğunun altına sıkışacak miktarı geçmemiştir." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2474)
Hz. Enes (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a arpa ekmeği ile kokusu değişmiş erimiş yağ getirmiştim. (Bir seferinde) şöyle söylediğini işittim: "Muhammed ailesinde, dokuz kadın bulunduğu bir zamanda, bir sa´ hurma, veya bir sa´ hubûbat bile gecelememiştir." (Buhârî, Rehn 1, Büyû 14; Tirmizî, Büyû 7, (1215); Nesâî, Büyû 50, (7, 288).]
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Evimden soğuk bir günde çıktım. Çok açtım, (yiyecek) bir şey arıyordum. Bir yahudîye rastladım, bahçesinde çıkrıkla sulama yapıyordu. Duvardaki bir açıklıktan adama baktım. "Ne istiyorsun ey bedevi, kovasını bir hurmaya bana su çeker misin " dedi. Ben de: "Evet! ama kapıyı aç da gireyim!" dedim. Adam kapıyı açtı, ben girdim, bir kova verdi. Su çekmeye başladım. Her kovada bir hurma verdi. İki avucum hurma ile dolunca kovayı bıraktım ve bu bana yeter deyip hurmaları yedim, sudan içip sonra mescide geldim." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2475)
Ebû Talhâ (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a açlıktan şikâyet ettik ve karınlarımızı açıp gösterdik. Herkeste bir taş vardı. Resûlullah (s.a.s.) da karnını açtı, O´nda iki taş vardı." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2372)
Utbe İbnu Gazvân (r.a.) anlatıyor: "Gerçekten ben kendimi, Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte olan yedi kişiden yedincisi olarak görmüşümdür. Huble (asma) yaprağından başka yiyeceğimiz yoktu. Öyle ki avurtlarımız yara oldu." (Müslim, Zühd 15, hadis no: 2967)
Fudâle İbnu Ubeyd (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) cemaate namaz kıldırırken, bazı kimseler açlık sebebiyle kıyam sırasında yere yıkılırlardı. Bunlar Ashâb-ı Suffe idi. (Medîne´de misâfir olarak bulunan) bedevîler, bunlara delirmiş derlerdi. Efendimiz namazdan çıkınca yanlarına uğrar ve: "Eğer (bu çektiğiniz sıkıntı sebebiyle) Allah indinde elde ettiğiniz mükâfaatı bilseydiniz, fakirlik ve ihtiyaç yönüyle daha da artmayı dilerdiniz" derdi." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2369)
Bu hadisler, (son on hadis) Rasûlullah (s.a.s.) ve ashâb-ı kirâmın zâhidâne hayatı hakkında bilgi vermektedir. Hattâ son rivâyette görüldüğü özere, ashâb-ı suffe, zühdün ötesinde "yokluk" ve "darlık" şartlarını yaşamıştır. Zühd, belli bir ölçüde irâdî bir hayat tarzı, varlığa rağmen bir tercihdir. Halbuki açlıktan karna taş bağlamak, namazda kıyam sırasında yere yığılıp kalmak irâdî bir zühd değil, yokluğun getirdiği bir mahkûmiyettir. İslâm inkılâbı, bu maddî imkânsızlıklar içerisinde başlamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) şahsen mahkûm olduğu maddî darlıktan hiç şikâyetçi olmadan, zerre kadar fütura düşmeden sıkıntılara katlanmış, Allah indindeki sevabı hatırlatarak ashâbını da metânet ve sabra dâvet etmiştir.
Rivâyetler, Efendimiz´in fetihlerden sonra, gelirlerin artmasıyla maddî bolluğa kavuşulmuş olmasına rağmen yaşayış tarzını değiştirmeyip üst üste üç gün buğday ekmeğini doyuncaya kadar yemeyecek, mutfağında günlerce ateş yakmayacak kadar mütevâzi/sade yaşayışını devam ettirdiğini bildirmektedir. Yani O, ömrü boyunca, irâdî ve kasdî bir zühd hayatı yaşamış, ümmetine vecîbe kılmadan, ideal hayat örneğini fiilen vermiştir. (İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 7/463)
"Sizden kim nefsinden emin, bedeni sıhhatli ve günlük yiyeceği de mevcut ise sanki dünyalar onun olmuştur." (Tirmizî, Zühd 34, h. no: 2347; İbn Mâce, Zühd 9, h. no: 4141).
"Âdemoğlunun şu üç şey dışında (temel) hakkı yoktur. İkamet edeceği bir ev, avretini örteceği bir elbise, katıksız bir ekmek ve su." (Tirmizî, Zühd 30, hadis no: 2342)
"İslâm hidâyeti nasip edilen ve yeterli miktarda mÂişeti olup, buna kanaat edene ne mutlu!" (Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2350)
Ebû Saîdi´l-Hudrî (r.a.) anlatıyor: "Ensâr (r.a.)´dan bazı kimseler, Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler talep ettiler. Peygamberimiz de istediklerini verdi. Sonra tekrar istediler, o yine istediklerini verdi. Sonra yine istediler, o isteklerini yine verdi. Yanında mevcut olan şey bitmişti; şöyle buyurdular: "Yanımda bir mal olsa, bunu sizden ayrı olarak (kendim için) biriktirecek değilim. Kim iffetli davranır (istemezse), Allah onu iffetli kılar. Kim istiğna gösterirse Allah da onu gani kılar. Kim sabırlı davranırsa Allah ona sabır verir. Hiç kimseye sabırdan daha hayırlı ve daha geniş bir ihsanda bulunulmamıştır." (Buhârî, Zekât 50, Rikak 20; Müslim, Zekât 124, hadis no: 1053; Muvattâ, Sadaka 7 -2, 997-; Ebû Dâvud, Zekât 28, h. no: 1644; Tirmizî, Birr 77, h. no: 2025; Nesâî, Zekât 85, -5, 95-) Rezin rahimehullah şu ziyâdede bulunmuştur: "İslâm´a girip, yeterli miktarla rızıklandırılan ve verdiği bu miktara Allah´ın kanaat etmeyi nasip ettiği kimse kurtuluşa ermiştir."
"Ey ademoğlu! Eğer fazla malını Allah yolunda harcarsan bu senin için daha hayırlıdır. Kendine saklarsan senin için zararlıdır. Kefâf (yeterli miktar) sebebiyle levm edilmez, kınanmazsın. (Harcamaya), bakımları üzerinde olanlardan başla. Üstteki el (yani veren), alttaki elden (yani alandan) daha hayırlıdır." (Müslim, Zekât 97, hadis no: 1036; Tirmizî, Zühd 32, h. no: 2344).
"Siz Allah´a hakkıyla tevekkül edebilseydiniz, sizleri de, kuşları rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı: Sabahleyin aç çıkar, akşama tok dönerdiniz." (Tirmizî, Zühd 33, hadis no: 2345)
"Zenginlik mal çokluğuyla değildir. Bilâkis zenginlik göz tokluğudur, gönül zenginliğidir." (Buhârî, Rikak 15; Müslim, Zekât 120, hadis no: 1051; Tirmizî, Zühd 40, h. no: 2374)
"(Hakiki) miskîn (yoksul), kapı kapı dolaşırken verilen bir iki lokmanın veya bir iki hurmanın geri çevirdiği kimse değildir. Fakat gerçek miskîn, ihtiyacını giderecek bir şey bulamayan ve halini anlayıp kendisine tasaddukta bulunacak biri çıkmayan, (buna rağmen) kalkıp halktan birşey istemeyen kimsedir." (Buhârî, Zekât, 53, Tefsir, Bakara 48; Müslim, Zekât 102, hadis no: 1039; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebiyy 7, -2, 923-; Ebû Dâvud, Zekât 23, h. no: 1631, 1632; Nesaî, Zekât 76 -5, 85-)
"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir de kendisinden aşağıda olana çevirsin. Böyle yapmak, Allah´ın üzerinizdeki nimetini küçük görmemeniz için gereklidir." (Buhârî, Rikak 30; Müslim, Zühd 8, hadis no: 2963; Tirmizî, Kıyâmet 59, h. no: 2515). Rezin bir rivâyette şu ziyâdede bulundu: "Avn İbnu Abdillah İbnu Utbe rahimehullah dedi ki: "Ben zenginlerle düşüp kalkıyordum. O zaman benden daha heveslisi yoktu. Bir binek görsem benimkinden daha iyi görürdüm; bir elbiseye baksam, benimkinden daha iyi olduğuna hükmederdim. Ne zaman ki bu hadisi işittim, fakirlerle düşüp kalktım ve rahata erdim."
"Sizden biri dilenmeye devam ettiği takdirde yüzünde bir parça et kalmamış halde Allah´a kavuşur." (Buhârî, Zekât 52; Müslim, Zekât 103, hadis no: 1040; Nesâî, Zekât 83 -5, 94-)
"İstemeler bir nevi cırmalamalardır. Kişi onlarla yüzünü tırmalamış olur. Öyle ise, dileyen (hayâsını koruyup) yüz suyunu devam ettirsin, dileyen de bunu terketsin. Şu var ki, kişi, zarûrî olan (şeyleri) iktidar sahibinden istemelidir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1639; Tirmizî, Zekât 38, h. no: 681; Nesâî, Zekât 92 -5, 100-)
"Bir adam Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler istedi. Peygamberimiz de verdi. Adam dönmek üzere ayağını kapının eşiğine basar basmaz, Rasûlullah: "Dilenmede olan (kötülükleri) bilseydiniz kimse kimseye birşey istemek için asla gitmezdi!" buyurdu." (Nesâî, Zekât 83 -5, 94, 95-)
"Kişinin iplerini alıp dağa gitmesi, oradan sırtında bir deste odun getirip satması, onun için, insanlara gidip dilenmesinden daha hayırlıdır. İnsanlar istediğini verseler de vermeseler de." (Buhârî, Zekât 50, Büyû´ 15)
Sevban (radıyallahu anh) anlatıyor: "Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) (bir gün):"Cenneti garanti etmem mukabilinde, insanlardan hiçbir şey istememeyi kim garanti edecek " buyurdular. Sevban (r.a.) atılıp: "Ben, (Ey Allah´ın Rasûlü!)" dedi. Sevban (bundan böyle) hiç kimseden birşey istemezdi." (Ebû Dâvud, Zekât 27, hadis no: 1643; Nesâî, Zekât 86, -5, 96-)
"İstemede ısrar etmeyin. Vallahi, kim benden bir şey ister, ben ona vermek arzu etmediğim halde, ısrarı (sebebiyle) bir şey kopartırsa, verdiğim o şeyin bereketini görmez." (Müslim, Zekât 99, hadis no: 1038; Nesâî, Zekât 88 -5, 97, 98-)
İbnu´l-Firâsî´nin anlattığına göre, babası: "Ey Allah´ın Rasûlü! (ihtiyacımı başkasından) isteyeyim mi " diye sormuş, Rasûlullah (s.a.s.) da: "Hayır, isteme! Ancak istemek zorunda kalmışsan, bâri sâlihlerden iste!" buyurmuşlardır. (Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1646; Nesâî, Zekât 84, -5, 95-)
"Kim, kendisini müstağni kılacak miktarda malı olduğu halde isterse (dilenirse), kıyâmet günü, istediği şey suratında bir tırmalama veya soyulma ya da ısırma yarası olarak gelir!" Yanında bulunanlar: "Kişiyi müstağni kılan (miktar) nedir " diye sordular. "Kırk dirhem altın veya o kıymette bir başka şey!" buyurdu." (Ebû Dâvud, Zekât 23, hadis no: 1626; Tirmizî, Zekât 22, h. no: 650; Nesâî, Zekât 87, -5, 97-; İbn Mâce, Zekât 26, hadis no: 1840)
"Kim (malını artırmak için) insanlardan dilenirse, o mutlak surette ateş talep etmiş olur. Öyleyse ister azla yetinsin isterse çoğaltmayı istesin, (artık kendisi bilir)!" (Müslim, Zekât 105, hadis no: 1041)
Kabisa İbnu Muharik (radıyallahu anh) anlatıyor: "Sulh için diyet (hamâle) ödemeyi kabullenmiştim. Bu hususta yardım istemek için Rasûlullah (s.a.s.)´ı aradım ve karşılaştık. (Meseleyi açınca): "Bekle, bize sadaka malı gelecek. O zaman ondan sana da verilmesini emrederim" buyurdular. Sonra da: "Ey Kabisa! İstemek, üç kişi dışında hiç kimseye helâl olmaz: Sulh diyeti (hamâle) kabullenen kimse. Buna, gereken miktarı buluncaya kadar, istemesi helâldir. Ama o miktara ulaşınca, artık istemez. Âfete uğrayıp malını kaybeden kimse. Buna da mÂişetini temin edecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Fakirliğe uğrayan adam. Eğer kavminden üç kişi, "Falancaya fakirlik isâbet etti" diye ittifak ederlerse, geçimine yetecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Bunlar dışında istemek, ey Kabisa haramdır." (Müslim, Zekât 109, hadis no: 1044; Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1640; Nesâî, Zekât 86, -5, 96, 97-)
Enes (r.a.) anlatıyor: "Ensârî bir zat gelip Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´dan birşeyler istemişti. "Evinde hiçbir şey yok mu " buyurdular. Adam:"Evet, dedi. Bir çulumuz var. Bir kısmıyla örtünüp, birkısmını da yaygı olarak yere seriyoruz! Bir de su içtiğimiz kabımız var." "Onları bana getir!" diye emrettiler. Adam gidip getirdi. Peygamberimiz eşyaları eline alıp: "Şunları satın alacak yok mu " buyurdular. Bir adam: "Ben bir dirheme satın alıyorum" dedi. Rasûlullah: "Bir dirhemden fazla veren yok mu " dedi ve iki üç sefer tekrarlayarak (açık artırmaya çıkardı). Orada bulunan bir adam: "Ben onlara iki dirhem veriyorum" dedi. Rasûlullah eşyaları ona sattı. İki dirhemi alıp Ensârîye verdi ve: "Bunun biriyle ailen için yiyecek al, ailene ver. Diğeriyle de bir balta al bana getir!" buyurdular. Adam gidip bir balta alıp getirdi. Rasûlullah, ona eliyle bir sap geçirdi. Sonra: "Git, odun topla, sat ve on beş gün bana gözükme!" buyurdu. Adam aynen böyle yaptı, sonra yanına geldi. Bu esnâda on dirhem kazanmış, bunun bir kısmıyla giyecek, bir kısmıyla da yiyecek satın almıştı. Rasûlullah: "Bak, bu senin için, kıyâmet günü alnında dilenme lekesiyle gelmenden daha hayırlıdır!" buyurdu ve sözlerine şöyle devam etti: "Dilenmek, sersefil, fakirliğe düşmüş veya rüsvay edici borca batmış ya da elem verici kana bulaşmış insanlar dışında, kimseye câiz değildir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1641; Tirmizî, Büyû´ 10, hadis no: 1218; İbn Mâce, Ticârât 25, hadis no: 2198)
Habeşî İbn Cünâde es-Selûlî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) Arafat´ta vakfede iken bir bedevî gelerek ridâsının bir ucundan tutup, ondan bunu istedi. Peygamberimiz de ridâsını ona verdi. Adam ridâyı beraberinde alıp gitti. Tam o sırada dilenmek haram kılındı. Bunun üzerine Rasûlullah: "Sadaka zengine helâldeğildir; sağlığı yerinde güç kuvvet sahibine de helâldeğildir. O, sersefil edici, fakre düşen, haysiyeti kırıcı borca giren, eleme boğan kana bulaşan kimseler dışında hiç kimseye helâldeğildir. Öyleyse, kim malını artırmak için insanlara el açarsa, bu, kıyamet günü suratında cırmalama yaralarına ve cehennemde yiyeceği kızgın taşlara dönüşür. Öyleyse (buyursun) dileyen azla yetinsin, dileyen de çoğaltmaya çalışsın." (Tirmizî, Zekât 23, hadis no: 653). Rezin merhum şu ziyâdede bulunmuştur: "Ben, bir adama ihsanda bulunurum. Adam da onu koltuğunun altına koyarak alıp gider veya yiyip midesine indirir. Halbuki bu, (eğer lâyık değilse) o adam için ateşten başka bir şey değildir." Rasûlullah´ın bu sözü üzerine Hz. Ömer (r.a.): "Ey Allah´ın Rasûlü! Öyleyse ateş olan bir şeyi niye veriyorsunuz " diye sordu. Rasûlullah: "Allah benim cimri olmamı kabul etmedi, insanlar da benden istememeyi kabul etmedi!" cevabını verdi. Orada bulunanlar:"Dilenmeyi haram kılan zenginlik nedir " diye sordular. Peygamberimiz: "Sabah veya akşam yetecek kadar yiyecektir!" buyurdular." (Kütüb-i Sitte, c. 14, s. 66)
"Kim kendisine gelen bir fakirliği hemen halka intikal ettirirse (yani onlara açarak dilenmeye kalkarsa), onun fakirliğinin önüne geçilmez. Kime de fakirlik gelir, o da bunu (sadece) Allah´a açarsa, Allah ona er veya geç rızkıyla imdat eder." (Tirmizî, Zühd 18, hadis no: 2327; Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1645)
Hz. Ömer (r.a.) şöyle hitap etmiştir: "Ey insanlar! Bilin ki tamahkârlık fakirliktir, yeis (tamahkâr olmamak) zenginliktir. Kişi bir şeye tamah göstermezse ondan müstağnî olur." (Kütüb-i Sitte Terc. ve Şerhi, c. 14, s. 68)
İbn Ömer (r.a.) anlatıyor: "(Babası) Ömer İbnu´l-Hattab (r.a.) dedi ki: "Rasûlullah (s.a.s.), (zaman zaman) bana ihsanda bulunuyordu. (Her seferinde ben): "(Ey Allah´ın Rasûlü!) bunu, buna benden daha muhtaç olan birine verseniz!" diyordum. Rasûlullah da: "Al bunu! Bu maldan, sen istemediğin ve gelmesini bekler durumda olmadığın halde gelen birşey olursa onu al ve temellük et (yani kendi malın kıl, malın olduktan sonra) dilersen ye, dilersen sadaka olarak bağışla. (Bu vasıfta) olmayan mala nefsini bağlama!" buyurdular. (Hadisi İbn Ömer´den rivâyet eden) Sâlim der ki: "Bu (hadis) sebebiyle Abdullah, kimseden bir şey istemezdi, (kendiliğinden) gelen bir şey olursa onu da reddetmezdi." (Buhârî, Ahkâm 17, Zekât 51; Müslim, Zekât 110, hadis no: 1045; Nesâî, Zekât 94, -5, 105-)
Amr İbnu Tağlib anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a bir mal -veya bir şey- getirilmişti. Hemen onu taksim edip dağıttı. (Ancak, bunu yaparken) bir kısmına verdi, bir kısmına vermedi. Kendilerine verilmemiş olan kimselerin, sonradan hakkında dedikodu yaptıkları kulağına geldi. Bunun üzerine, (uygun bir fırsatta, halka hitap etmek üzere doğruldu). Allah´a hamd ve senâ ettikten sonra: "Sadede gelince; vallahi ben, birine verip diğerine vermediğim olur (bu doğrudur, ancak) vermediğim, nazarımda, verdiğimden daha çok sevgiye mazhardır. Ben bir kısım insanlara, kalplerinde gördüğüm sabırsızlık ve hırs sebebiyle veririm; bir kısmını da, Allah Teâlâ´nın kalplerine koymuş bulunduğu zenginlik ve hayra havâle eder (ve onlara bir şey vermem). İşte bunlardan biri Amr İbnu Tağlib´dir!" buyurdular. Amr devamla der ki: "Vallahi, Rasûlullah (s.a.s.)´ın (hakkımda telaffuz buyurduğu) bu kelâmına bedel kırmızı develerim olsaydı bu kadar sevinmezdim." (Buhârî, Cum´a 29, Humus 19, Tevhid 49)
Hz. Peygamber´in Ailesinin Maîşeti ve Sade Yaşayışı: Hz. Âişe (r.a.) anlatıyor: "ÂI-i Muhammed´in (s.a.s.), bazen bir ay geçer, hücrelerinin hiçbirinde ateş yanmazdı. Hz. Âişe´nin râvisi Ebû Seleme der ki: "Ben Âişe (r.a.)´den sordum: "Öyleyse bu esnâda ne yerlerdi " Şu cevabı verdi: "İki siyah: Hurma ve su! Ancak, Ensardan komşularınız vardı. Onlar sadâkatli komşulardı. Onların sağmal hayvanları vardı. Bunlar hayvanlarının sütünden Rasûlullah a bazen gönderirlerdi. (O, bize de içirirdi)" dedi. Muhammed (İbnu Mâce) der ki: "Ve onlar (yani Hz. Peygamber´in hücreleri) dokuz taneydi." (Müslim; Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 575)
"Muhammed´in nefsini elinde tutan Zat-ı Zülcelâl´e yemin olsun ki, Âl-i Muhammed´de hiçbir zaman akşamdan sabaha bir sa´ miktarında ne zahire ne de kuru hurma bulunmuştur." Halbuki o sıralarda Aleyhissalâtu vesselâm´ın dokuz zevceleri vardı." (Buhârî, Kitabu´l-Bey´)
"Al-i Muhammed´de ancak bir nüdd miktarı yiyecek maddesi sabahlamıştır" veya "Al-i Muhammed´de bir nüdd yiyecek (bile) sabahlamadı." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)
Süleymân İbn Surad (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) bize geldi ve bir yiyecek (ikramına) gücümüz yetmeksizin -veya bir yiyeceğe gücü yetmeksizin- üç gece kaldık." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)
Hz. Ebû Hureyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) a bir gün sıcak bir yemek getirilmişti. Yedi ve yemekten çıkınca: "Elhamdülillah, şu şu vakitten beri mideme sıcak bir yemek girmemişti" buyurdu." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)
Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın kızı (Fâtıma gerdek gecesi) bana gönderildi. Onun gönderildiği gece yatağımız koyun derisinden başka bir şey değildi." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)
Peygamberimiz´in Çocuklarına ve Ev Halkına Karşı Tavırları: Rasûlullah, ümmetini eğitip terbiye ederek ateşten koruması ve sıırât-ı müstakîme yöneltmesindeki gayretini, evinde en yakınlarına karşı görmememiz tabii ki mümkün değildir. Allah Rasûlü, her hususta olduğu gibi, insan eğitiminde ve çocuk terbiyesinde de daima orta yolu takip etmişti. Bütün evlâtlarını, torunlarını canı kadar sever hem de bu sevgisini onlara hissettirirdi. Ne var ki, bu sevgisinin kötüye kullanılmasına da asla fırsat vermezdi. Zaten O nun evlat ve torunları arasında, böyle bir davranışa yeltenen de yoktu. Ancak bilmeden yaptıkları hatalar karşısında, Allah Rasûlü nün takındığı bir tavır, o derin sevgiyi bir vekar buğusuyla sarar ve ılık bir görünümle onları şüpheli zeminde dolaşmaktan alıkordu. Meselâ, bir defasında Hz. Hasan veya Hüseyin, henüz yaşları çok küçük olduğu için elini sadaka hurmasına uzatır. Allah Rasûlü hemen harekete geçer ve o hurmayı onun elinden alarak: Bize sadaka hurması haramdır (Ahmed bin Hanbel, II/279; Müslim, Zekât 161) der. Daha o yaştan itibaren, onları harama karşı duyarlı yetiştirme, terbiyede dengenin güzel örneklerinden biri olsa gerek.
Çocuklarını Ebedî Hayata Hazırlaması: Allah Rasûlü ebediyete, yani insanların yaratılış itibariyle talip oldukları şeye talipti. Evet insan, ebed için yaratılmıştır. Ebedden Ebedî Zât tan başka bir şeyle de tatmin olması mümkün değildir. Binaenaleyh O ndan başka bir şey istemez.. bilerek-bilmeyerek hep O nu arzular. Bu itibarla da insana ebediyeti vereceğiniz âna kadar onun doyup tatmin olması mümkün değildir. Evet, insanın sonsuz emelleri ve arzuları vardır. Ona ne verseniz tatmin edemezsiniz! Zaten bütün dinlerin ve peygamberlerin mesajlarının esası da işte bu ukba buudlu nizamdır. Bu itibarladır ki, Allah Rasûlü (s.a.s.)bir taraftan avuç avuç ve kucak kucak onlara huzur taşırken, diğer taraftan da onları ebedî huzura, ebedî saadete hazırlamayı hiç mi hiç ihmâl etmiyordu. Bunun en çarpıcı misallerinden birini şu vak ada görmek mümkündür: Fâtıma Vâlidemiz, boynunda bir gerdanlıkla Allah Rasûlü nün huzuruna gelir. Allah Rasûlü (s.a.s.), bir rivâyette (Nesâî nin rivâyeti) Fâtıma Vâlidemiz in boynundan gerdanlığı alır. Başka bir rivâyette gerdanlık Fâtıma Validemiz in elindedir ve Allah Rasûlü ona şöyle buyurur: "İster misin ki halk Peygamberin kızı elinde cehennemden bir zincir, bir kolye taşıyor desin " (burada, halktan maksat, insanlar veya melekler, sema sâkinleri olması arasında fark yoktur.) Evet bir taraftan onları aziz tutuyor, diğer taraftan da teveccühlerini bütünüyle ahirete, Allah a, ebedî ve uhrevî güzelliklere çeviriyordu. Bu söz Hz. Fâtıma ya yetmişti. Zira bu söz, onun gönlünde taht Kur anve onu bütün letaifiyle fetheden insandan geliyordu. Onun için Hz. Fâtıma diyor ki: Hemen kolyeyi sattım. Parasıyla bir köle aldım ve o köleyi de hemen hürriyete kavuşturdum. Sonra da Allah Rasûlü nün huzuruna geldim. Geldim ve yaptıklarımı kendisine bir bir nakledince mesrûr oldu, sevindi. Sonra da ellerini açıp Allah a şöyle hamd etti: (Kızım) Fâtıma yı cehennemden koruyan Allah a hamdolsun. (Nesâî, Zînet 39)
Elbette ki, Hz. Fâtıma boynuna taktığı bu kolye ile harama girmiş değildi. Ancak Allah Rasûlü onu mukarrebîn dairesinde tutmaya çalışıyordu. Efendimiz in ikazı takva ve kurb buudluydu. Bu bir cihetle dünyaya karşı alâkasızlık, ama daha çok da, bulundukları yer ve kıyamete kadar temsil edecekleri cemaat itibariyle, Ehl-i Beyt in anasına düşen bir titizlik ve hassasiyet örneğiydi: Evet, Hasan a, Hüseyin e ve daha sonra gelecek Zeynelâbidin gibi âbidlerin, ziya kaynağına ana olmak elbette kolay değildi. Allah Rasûlü onu Ehl-i Beyt e ana olmaya hazırlıyordu. Sanki ona: Kızım sen, öyle bir koca evine giriyorsun ve öyle bir eve gelin gidiyorsun ki, senin o mübârek hanenden teselsülen ortaya çıkacak dünya kadar altın halkalar var. Bırak boynundaki şu altın kolyeyi, sen onlara ana olmaya bak! diyordu. Evliyâ, asfiyâ, ebrâr ve mukarrabîne ana olmak kolay değildi. Onun için Allah Rasûlü bu hususta, kendi hanesine karşı daha hassas ve daha sert idi. Evet, O, bu davranışlarıyla şefkat ve re fetin yanında onların nazarlarını uhrevî âlemlere çevirme itibariyle de sırat-ı müstakimin ayrı bir yönünü hatırlatıyor ve büyük-küçük bütün fenalıklara karşı kapı ve pencereleri kapatıp onların nazarlarını sadece ahirete çeviriyor ve size Allah gerek, Allah! diyordu.
Allah Rasûlü, bu en sevdiklerini, gerçek sevginin gereği olarak dünyevî bütün ricsten, pisliğin her çeşidinden temizliyor, eteklerine dünyevî tozun-toprağın bulaşmasına fırsat vermiyor, onların nazarlarını ulvî âlemlere çeviriyor ve onları oradaki beraberliğe hazırlıyordu. Kişi sevdiğiyle beraberdir (Buhârî, Fezâilu l-Ashâb 9; Müslim, Zikr 80, 81; Ebû Dâvud, Edeb 100). Hz. Muhammed i seviyorsanız, yolunda olacaksınız, yolunda olanlar ötede O nunla beraber olacaklardır. İşte bu beraberliğe hazırlama yolunda Allah Rasûlü bir taraftan onları seviyor, bağrına basıyor, diğer taraftan da bu sevip bağrına basmayı çok iyi değerlendiriyordu. Şefkat olacak, sevgi olacak, kalple ve hisle kucaklama olacak; fakat âhiret adına da kesinlikle bir gevşeklik olmayacak. İşte Sırat-ı Müstakim; orta ve en doğru yol! Bir yol ki Allah Rasûlü de bu yolun Baş yolcusu...
Hz. Fâtıma nın Hizmetçi İstemesi: O nun terbiye sisteminden bir diğer kesiti de İmam Buharî ve Müslim veriyor. Hâdiseyi bize Hz. Ali (r.a.) anlatıyor ve diyor ki: Evimizde hizmetçimiz yoktu. Bütün işlerini bizzat Fâtıma kendisi yapıyordu. Zâten, bütünü bir tek odadan ibâret olan bir hücrecikte kalıyorduk. O odacıkta, Fâtıma ocağı yakar ve yemek pişirmeye çalışırdı. Çok kere, ateşi alevlendirmek için eğilip üflerken, ateşten çıkan kılvılcımlar benek benek elbisesini yakardı. Onun için elbisesi delik-deşik olmuştu. Yaptığı sadece bu değildi. Ekmek yapmak, evin ihtiyacı olan suyu taşımak da onun yüklendiği işlerdendi. Ayrıca değirmen taşını çevire çevire eli; su taşıya taşıya da sırtı nasır bağlamıştı.
Bu arada bir harp dönüşü Medine ye esirler getirilmişti. Allah Rasûlü bu esirleri, müracaat eden Medine halkına dağıtıyordu. Fâtıma ya, babasına gidip ev işlerinde kendisine yardımcı olabilecek bir hâdim (hizmetçi) istemesini söyledim. O da gitti ve istedi... Şimdi, hâdisenin gerisini Hz. Fâtıma Vâlidemiz den dinleyelim: Babama gittim; fakat evde yoktu. Hz. Âişe: Geldiğinde ben haber veririm dedi, ben de geri döndüm. Az sonra Allah Rasûlü birdenbire çıkageldi. Ben ve Ali doğrulmak istedikse de O, buna mâni oldu ve aramıza oturdu. Öyle ki ayağındaki serinliği hissediyordum. Arzumuzu sordu. Ben de durumu aynen naklettim. Allah Rasûlü birden uhrevîleşti ve şöyle dedi: Yâ Fâtıma, Allah tan kork ve Allah a karşı vazifende kusur etme! Allah ın omuzuna yüklediği farzları hakkıyla yerine getir. Kocana da dâima sâdık ve itaatkâr ol! Onun hakkını da gözet! (Yani, senin iki vazifen var: Allah a karşı kulluk etmek ve sonra da kocana itaatde bulunmak.) Sana ayrı bir şey daha söyleyeyim: Yatağına girmek istediğin zaman, otuz üç defa ´Sübhânallah´, otuz üç defa ´El-hamdü lillâh´, otuz üç defa da ´Allahu ekber´ de. İşte bu, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır. Bunun mânâsı şu idi: Ben senin nazarını uhrevî âlemlere çeviriyorum ve orada senin, bana ulaşman ve benimle beraber olman için de iki yol var: Birincisi Rabbine karşı kulluk vazifende kusur etmemen. İkincisi de; kocana karşı vazife ve mükellefiyetlerini yerine getirmen. Eğer bir hizmetçi, senin kocana karşı vazifelerinde senin yerini alır ve senin yapman gerekenleri o yaparsa, bu bir ölçüde senin eksik kalmana sebebiyet verebilir. Oysa ki senin iki kanatlı olman gerekir. Bir insan, nasıl en mükemmel kul olur ve Allah a kulluğunu en mükemmel şekilde yerine getirir Bir insan nasıl en mükemmel insan olur ve üzerindeki mükellefiyetleri kusursuz ve arızasız yerine getirir İşte sana düşen bunları araştırmaktır.
Sen evvela, Rabbine karşı kulluğunu en mükemmel şekilde edâ et ve mükemmel bir kul ol! Sonra da Ali gibi kıyâmete kadar gelecek ehlullah ı sulbünde taşıyan büyük bir insana karşı, mükellefiyetlerini yerine getir ve mükemmel bir insan ol! Ol ki, bütün mükemmeliyetlerin ve mükemmellerin toplanma yeri olan cennette benimle beraber olabilesin! Hz. Fatıma nın zü l-cenâheyn (iki kanatlı) olması için Hz. Ali ve ona hizmet bu denli önemli olunca, Hz. Fâtıma nın hizmetçi kullanması, onun kanatlarından birinin kırılması demektir. Böyle tek kanatlı biri ise Hz. Hasan a, Hz. Hüseyin e ve kıyâmete kadar gelecek bütün aktâba, müceddidîne, müçtehidîne ana olamazdı. Allah Rasûlü onu bu büyüklükte bir ana yapmak için, âdeta dünyaya ait bütün alâkalarını kesiyor onun nazarını tamamen âhirete çeviriyordu. Zira Allah (c.c.) da O nu böyle yapmış ve böyle terbiye etmişti. (İbn Hişam, Sîre I/262).
Fâtıma O nun kızıydı. Hakk ın terbiye adına kendisine lutfettiği ve ihsanda bulunduğu şeyleri o kızından esirgeyemezdi. O kız ki, Hz. Hasan ile Hüseyin den son şerif ve seyyide kadar birçok velînin/Allah dostunun anası olacaktı. Bu itibarla onun bu mübârek meyvelere çekirdek olabilecek mâhiyette yetiştirilmesi gerekiyordu. İşte bundan dolayı Efendimiz, bir taraftan fevkalâde sevgisi, şefkati ve gönüllerinde taht kurmanın yanında, diğer taraftan da Fâtıma nın nazarını hep uhrevî âlemlere çeviriyordu.
O´nun Mutluluk Evinin Genel Atmosferi: Allah Rasûlü nün saâdet hânesinde sürekli bir haşyet, Allah korkusu tüter dururdu. Allah Rasûlü nün bakışlarını yakalayabilenlerin, o bakışlarla her zaman cennetlerin imrendiriciliğine veya cehennemlerin ürperticiliğine ulaşmaları, hatta görüp hissetmeleri mümkündü. O´nun evinde yaşayanlar, O´nunla uzun müddet beraber kalanlar, O na bakanlar, her zaman Allah ı hatırlardı. İmam Nesaî naklediyor: Allah Rasûlü (s.a.s.)namaz kılarken içinde bir güveç kaynıyor gibi ses duyulurdu. (Nesâî, Sehv 18). O, daima ağlamalı, kaynamalı bir içle Allah a teveccüh eder ve namazını öyle kılardı. Âişe Validemiz kaç defa O nu Rabbinin huzurunda, başı yerde titreyerek, irkilerek secde eder vaziyette bulmuştu. (Nesâî, İşretü n-Nisâ 4)
Tabii ki, O nun bu hali, ev halkına da müsbet yönde tesir ediyor, ve terbiye adına onlara çok şey kazandırıyordu. Allah tan çok korkan bu Nebiler Sultanı nın, hanım ve evlatlarında da aynı haşyet, aynı korku vardı. Çünkü Allah Rasûlü, hep yaşadığını söylüyor ve söylediklerini de yaşadıklarıyla örneklendiriyordu. İnsanın yaşadığını söylemesindeki tesiri, en bariz şekli ve en çarpıcı keyfiyetiyle ancak O nun evinde görebiliriz. Yeryüzünde mevcut bütün pedagog ve terbiyeciler, bütün terbiye sistemleri adına, bildikleri ne kadar mâlûmâtları varsa hepsini seferber etseler, insan yetiştirme adına, o hâne-i saâdetteki, mutlu yuvada, güzel evdeki etkiye ulaşamazlar ve ulaşamamışlardır da.
Evet, Allah Rasûlü (s.a.s.), yapmak ve anlatmak istediği şeyleri daha çok, davranışlarıyla temsil ve ifade etmiş, sonra da davranışlarından dökülen bu şeylere tercüman olmuştur. Allah a karşı nasıl haşyet duyulacak, nasıl takvâ ve zühd içinde yaşanacak, secdeler nasıl bir derinlikle edâ edilecek ve nasıl iki büklüm olunarak rükû yapılacak; gecelerde nasıl feryad edilecek, Allah Rasûlü bütün bunları evinde yapmış, sonra da, arkadaşlarıyla sohbetlerinde: İnsanlar şöyle yapmalıdırlar. Çocuklarına şu şekilde sahip çıkmalıdırlar. Hak ve hakikate şu denli tercüman olmalıdırlar demiş ve dedikleri de hem kendi evinde, hem de dışarıda, hemen hüsn-ü kabul görmüş ve inanan insanların hayatlarında yankılanmıştır.
Her şeyden evvel O, eşi benzeri olmayan bir baba ve dedeydi. Hayat adına bize çok basit gibi görünen bu husus, esâsen her insan için aşılması gereken en zor engel ve engebelerden biridir ve Allah Rasûlü bu engeli en kolay şekilde aşmış en birinci baba ve dededir. Hem O, öyle evlât ve torunlar yetiştirmiştir ki, onların sulbünden gelen ne kadar altın halkaya âit insan varsa, hepsi de insanlığın ufkunda, âdetâ asırlara saçılmış güneşler, aylar ve yıldızlar gibidirler. Bu husus, sadece Allah Rasûlü ne has bir mazhariyettir ki, Cenâb-ı Hak O nu bu mazhariyette de tek kılmıştır. İçlerinde tek bir mürted barındırmayan veya başka bir ifâdeyle, içlerinden tek bir mürtedin çıkmadığı tek nesil, hem de milyonlara varan sayılarıyla Allah Rasûlü nün neslidir.
Nice Hak dostları vardır ki, kendileri çok büyük olmalarına rağmen, evlerinde yetiştirdikleri evlâtları itibarıyla fevkalâde fakirdiler. Onların evlâtları veya torunları, azıp sapmış ve şeytanın ağına takılmışlardır. Günümüzde dahi bunun yüzlerce örneğini gösterip anlatmak mümkündür. Ancak Allah Rasûlü nün evlat ve torunlarıdır ki, hiçbirisi yetiştikleri haneye, o hânenin mâna köklerine ihanet etmemişlerdir. Değil ihanet etmek, her fırsatta bu cibilli alâkayı göstermiş ve vefa misali olmuşlardır. Evet, işte bu da yine Allah Rasûlü nün risâletinin bir delilidir ki, insan ne kadar dâhi de olsa bu ölçüde bir terbiyeci olması kat iyen mümkün değildir. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 361 vd.)
Rasûlullah´ın Cömertliği ve Tevâzuu: Keremden Bir Kesit: Kerem; iyilikseverlik ve ikram etme hasleti demektir. Araplarda kerem, çok önemli bir sıfattır. Hatta câhiliye şiirini kurcaladığınız zaman, o devir Arabının şu hususlarla övündüğünü görürsünüz: "Biz, misafirlerimize, şu kadar koyun, şu kadar sığır, şu kadar deve boğazlayıp ikram ettik..." Evet, misafire gösterilen cömertçe ikram, onların birer övünç vesilesiydi ki, bu hususta kabile ve oymaklar âdetâ birbirleriyle yarışırlardı. Tabii bunlar yaptıkları her şeyi bencillik hesabına yapıyorlardı. İşte, cömertlik ve keremin böyle revaçta olduğu bir zamanda, onlar arasında kerimlerden kerim bir Zât zuhûr etti. O nun keremini görünce herkesin dili tutuldu. Bu kerim Zât, yaptığını sadece Allah için yapıyor, birisine dünyayı bağışlasa, ondan tek kelime ile dahi bahsetmiyordu. Hatta, şiirlerinde O nun cömertliğini anlatan mısralara yer veren şâirlerin, bu ifâdelerinden dahi hiç mi hiç hoşlanmıyor ve onların sözlerini, Ekremü l-Ekremîn olan Allah a izâfe ve havâle ediyordu.
O öyle parlak bir ayna idi ki, Cenâb-ı Hakk ın Kerîm ismi, O nda tecelli ile kendini gösteriyordu. O, her konuda olduğu gibi bu hususta da Allah Teâlâ´nın en zirvede bir kulu idi ve yeryüzünde O ndan daha kerim bir ikinci insan gösterilemezdi. Hz. Muhammed Aleyhisselam, keremin; kerem ise cennetin yoludur. Cimrilik ise, insanı cehenneme götüren bir yoldur. İki Cihan Serveri ni uzaktan görenler dahi, O nu, vasıflarından hemen tanır ve "bu O dur!" derlerdi. O, insanlık, dolayısıyla da cennet yolunun biricik rehberidir. O, diğer vasıflarıyla giremediği gönüllere keremiyle girmenin yolunu bulmuştur. O, hilmi/yumuşak huyluluğu, tevâzusu ile ruhları fethetmiş, keremi/cömertliği ile de gelip bu ruhlara taht kurmuştur.
O isteseydi, dünyanın en zengin insanı olurdu. Zaten, daha nübüvvetini ilân ettiği ilk günlerde, Kureyş O na dâvâsından vazgeçmesi şartıyla böyle bir teklifte bulunmamış mıydı (İbn Hişam, Sîre, I/285). Daha sonra da, bütün müslümanların Allah yolunda verecekleri şeyler hep O nun elinden geçiyordu. Hükümdarlardan gelen hediyelerin haddi-hesâbı yoktu. Fakat O şahsı adına bunlardan hiçbirine sahip olmayı düşünmedi, hatta aklının köşesinden dahi geçirmedi.
O, kendisini daima bir yolcu telakki ediyor ve yakın bir gelecekte göç edeceği anlayışı ile yaşıyordu. O na göre uzun bir yolculuk esnâsında, gölgelenmek için muvvakkaten altında dinlenilen bir ağaçtı dünya. Öyleyse O, bu uzun yolculukta, gerçekten önem verilmesi gereken hususlarla kalbini meşgul etmeliydi. Bir de, O nun insanlığa giden yolları, insanlara öğretmesi gerekiyordu. Kaldığı kadar bu ağacın altında kalacak, daha sonra da yoluna devam edecekti (Buhârî, Rikak 3). Gâye ve hedef yüce idi. Allah a ulaşmak O nun en birinci gâyesiydi ve insanları aynı hedefe ulaştırabilme vazifesi. İşte O, bunun için yanıp tutuşuyordu. Böyle bir durumda olan insan için dünya malının ne önemi olabilirdi ki Elbette ki hiç. Hiç ise, gönül bağlamaya değmezdi...
O, kendi bireysel hayatı için fakirliği seçmişti. Bu, herkesin de fakir olmasını istemesi demek değildir. Ancak hiç kimsenin midesi altında ezilip kalmasını da hoş görmüyordu. Zâten, O büyük insanın sâyesinde müslümanlar, çok kısa zamanda dünyanın en zengin milleti haline gelmişlerdi. Kendi aralarında, sadaka ve zekât kabul edecek insan bulamıyorlardı. Evet, kişi başına düşen gelir dağılımı o kadar yüksekti. Ama, onların içinde öyle zâhidler de bulunuyordu ki, evinde bir günlük yiyeceği var ise, getirilen yeni bir şey ne kadar da câzip olsa onu kabul etmiyordu. Bu bir diğergâmlık, bir ruh yüceliği meselesidir. Yaşatmayı sevmedir; yaşama zevkini terk etme idealidir. Bu his ve duygularla dolup taşamamış insanların bunları anlamaları da mümkün değildir.
Bir iftar sofrasında, Hz. EbûBekir e bir bardak soğuk su ikram edilir. Suyu dudağına götürünce, hıçkırıkları, boğazında düğümlenir. Yanındakiler ne olduğunu sorarlar. Cevap verir: Birgün Allah Rasûlü, kendisine getirilen böyle bir bardak soğuk suyu içmiş sonra da ağlamış ve: O gün nimetlerden hesaba çekileceksiniz! (102/Tekâsür, âyetini okuyarak, "işte bu nimetten de hesaba çekileceğiz" buyurmuştu. Bunu hatırladım ve onun için ağladım... (Müslim, Eşribe 140; Ebû Nuaym, Hilye, I/30)
Halbuki, Hz. Ebû Bekir gâyetsade ve fakirâne bir hayat yaşıyordu. Vereceği hesap gâyet hafifti. Halife iken uzun zaman başkalarının koyunlarını sağarak ailesinin nafakasını temin etmeye çalıştı. Neden sonra kendisine maaş bağlandı, ama bu defa da verileni çok buldu. O, Medine nin en fakir insanının geçimini kendine ölçü kabul etmişti. Bu itibarla da artan parayı bir testiye atıyor ve orada biriktiriyordu. İki buçuk senelik hilâfeti süresince, aldıklarını hep böyle biriktirmişti. Vefat edeceği zaman da, kendisinden sonra gelecek halifeye teslim edilmek üzere, bu testiyi vasiyet ediyordu. Hz. Ömer, halife olup da testiyi kırdırınca içinden küçük küçük paracıklar çıktı ve bir de mektup vardı. Bu mektupta, yeni halifeye hitâben şöyle deniyordu: Bu paralar, bana verilen maaştan arta kalanlardır. Ben Medine nin en fakirini kendime ölçü kabul etmiştim. Artan miktarı bu testiye koydum. Dolayısıyla, bu paralar hazineye âittir ve oraya konulmalıdır. Hz. Ömer mektubu okuyunca ağladı ve: Kendinden sonrakilere çok ağır bir yük bıraktın, ya Ebâ Bekir! dedi. (Taberî, Tarihu l-Ümem ve l-Mülûk, IV/252)
Hz. Ebû Bekir, böyle zâhidâne yaşamayı Hz. Muhammed Aleyhisselam dan öğrenmişti. Zira Allah Rasûlü, pratikte, böyle yaşamanın mümkün olduğunu bizzat kendi yaşantılarıyla ona ve bütün ashâbına öğretmişti.
Düşünün ki, Efendimiz, bütün ganimetlerin beşte birine, hem de Cenâb-ı Hakk ın fermânıyla (8/Enfâl, 41) sahip bulunuyordu. Yani ganimetlerin humusu Allah Rasûlü nün şahsî tasarrufundaydı. Onu istediği gibi kullanma selâhiyeti, doğrudan doğruya Cenâb-ı Hakk tarafından O na tevdî edilmişti. Halbuki, Hz. Ömer birgün, O nun saâdet hücresine girecek ve hıçkıra hıçkıra ağlayacaktı. Efendimiz, niçin ağladığını sorunca da, o koca Ömer şöyle diyecekti: "Ya Rasûlallah! Dünya kralları, Kisrâlar servet içinde yüzüyorlar. Senin ise altına sereceğin bir sergin bile yok. Yatağın hasır ve teninde yattığın zeminin izleri var." Allah Rasûlü, şu cevabı verir: "İstemez misin yâ Ömer, dünya onların, âhiret de bizim olsun!" (Buhârî, Tefsir 66, -2-; Müslim, Talâk 31)
Allah Rasûlü, bunları söylerken, başka türlü yaşaması mümkün olmayan bir fakirin, bir düşkünün çaresizlik içinde söylediği sözler türünde bir söz olarak da söylemiyordu. Yukarıda da temas ettiğimiz gibi, o isteseydi, dünyanın en zengin insanı olabilirdi. Meselâ, bir fikir vermesi bakımından, sadece Huneyn den O nun payına düşen beşte biri belirtelim: 40.000 koyun, 24.000 deve, 6.000 esir, 4.000 okka gümüş ki, bir okka dört kilo demektir (İbn Sa d, Tabakat II/152). Diğer savaşlarda elde edilen ganimetlerle, krallardan gelen hediyeler de düşünülecek olursa, Efendimiz in en müreffeh bir hayat yaşamasına engel hiç bir şey yoktu. Ancak O, en fakir bir insanın yaşadığı hayatı yaşamaktaydı. Eline geçenleri ise, bütünüyle halka dağıtıyordu. Zira O, cisimlenmiş kerem ve cömertlik idi. Bu kadar kerem sahibi bir insan ise, ancak Rasûlullah olabilir...
Allah Rasûlü, dış-iç uyumu açısından en dengeli bir insan tipini temsil ediyordu. O nun dış görünüşü, farklı ve hoş bir heybet arzediyor ve güzelliği de âdetâ insanları büyülüyordu; iç dünyası itibarıyla da aynı ölçüde insanları teshir ediyordu. Hz. Enes: Allah Rasûlü, insanların en güzeliydi (Müslim, Fezâil 48; Buhârî, Menâkıb 23) der. Evet, hem sîret/yaşayış, hem de sûret/şekil itibarıyla O, insanların en güzeliydi. Hz. Âişe Vâlidemiz de O nunla alâkalı bir hissini şöyle anlatıyor: Mısır kadınları, Yusuf u görünce ellerini kestiler. Eğer benim Efendimi görmüş olsalardı, ellerindeki bıçakları sînelerine saplarlardı.
O insanların en güzeliydi. ve Enes in sözü devam ediyor: O, insanların en cömertiydi. Sûret ve cemâl yönüyle ahsenu n-nâs (insanların en güzeli) olan Allah Rasûlü, kalp ve irâdesiyle ecvedu n-nâs (insanların en cömerti) idi. (Müslim, Fezâil 48). İbn Abbas ın ifâdesiyle, özellikle Ramazan ayında O, önüne kattığı her şeyi sürükleyip götüren bir rüzgâr gibi cömert kesilirdi (Buhârî, Deavât 11; Ebû Dâvud, Edeb 100; Ahmed bin Hanbel, I/136). Yani, elinde-avucunda kalan en son şeyleri de dağıtıverirdi. Bu bir ruh ve irâde meselesiydi. O, kendi için yaşamaz, hep başkaları için yaşardı. Sürekli başkalarının/ümmetinin mutluluğunu düşünmekten ömrü boyu kendini düşünmeye fırsat bulamamıştı. Zâten, insanları mesut görmek kadar, O nu mutlu edecek bir başka zevk de yoktu. Diğergâmlığında, en son sırayı da kendi hânesi, kendi yakınları teşkil ediyordu. Yani, O, evvelâ, kendisine uzak olanlardan başlayıp ilgisini, alâkasını yayıyor, en sonunda sıra kendi yakınlarına geliyordu. Ganimet mi taksim edilecek, Bedir ve Uhud da bulunup şehid düşenlerin ailelerine öncelik tanınıyordu. Ve sık sık, kendi evindekilere: Ben onlara vermeden size hiçbir şey veremem (Müslim, Cihad 78) diyordu.
O´nun hilminin/yumuşaklığının ve diğer ulvî duygularının anahtarlarıyla açılmayan nice kapalı gönüller, O na kerem/cömertlik anahtarıyla açılıvermişti. İşte Safvan b. Ümeyye de bunlardan biridir: Hz. Enes anlatıyor: Allah Rasûlü, Huneyn e giderken, bu şahıstan ödünç olarak silah almıştı. Huneyn de elde edilen ganimetlere Safvan hayran hayran ve hırsla bakıyordu. O nun bu durumu Allah Rasûlü nün dikkatini çekmişti. Bakıp beğendiğin o develer senin olsun dedi. Ardından daha birçok şey verdi. Safvan bu cömertlik karşısında şaşırdı kaldı. Kalbi Allah Rasûlü ne karşı buğz ve kinle dolu olan bu adam, birdenbire değişivermişti. Evet, Allah Rasûlü nün bu keremi onu, bu kin ve buğzundan uzaklaştırmış ve İki Cihan Serveri onun için insanların en sevgilisi hâline gelivermişti. Safvan ı kazanmak elbette binlerce deve, sığırdan daha mühimdi. Allah Rasûlü de en önemli olanı yapmıştı. Nitekim Safvan a karşı gösterilen bu cömertlik, neticesiz kalmamıştı. Safvan hemen kavmine gidip şöyle demişti: Ey kavmim koşun İslâm a girin! Zira Hz. Muhammed bir veriş veriyor ki, ancak, fakirlikten korkmayan ve Allah a tam itimat eden bir insan böyle verebilir! (Müslim, Fezâil 57; Ahmed bin Hanbel, Müsned, VI/465; İbn Hişam, Sîre IV/135; İbn Hacer, el-İsâbe, II/187; Kenzu l-Ummâl, 10/505)
O, kendisinden birşey istenildiğinde varsa verir, olmadığı takdirde de borç alıp verir ya da vaad ederdi. Bazen üzerine giydiği tek elbisesini bile isteyen olur, O da hiç çekinmeden hemen veriverirdi.
Bir bedevî gelip O ndan birşey istemişti, Allah Rasûlü ona istediği şeyi vermişti. Adam bir kere daha istemiş, O yine vermişti. Üçüncü isteğinde ise, verecek bir şey olmadığı için Allah Rasûlü vaadetmişti. Yani mal eline geçtiği ilk fırsatta ona verecekti. Bu durum Hz. Ömer i fevkalâde üzmüş, Allah Rasûlü nün bu derece rahatsız edilmesinden rahatsız olmuştu. Dizleri üzerine doğruldu ve: İstediler verdin. Bir daha istediler, yine verdin. Bir daha istediler, vaadettin. Yani, kendini bu kadar eziyete sokma ya Rasûlallah! dedi. Ancak bu sözler, Allah Rasûlü nün hiç hoşuna gitmemişti. Kaşlarının hafif çatıldığını gören Abdullah b. Huzâfet üs-Sehmî ayağa kalkmış ve: Ver Ey Allah ın Rasûlü, sakın Allah ın seni fakir bırakacağını ve senden nimetlerini kesivereceğini zannetme! İki Cihan Serveri bir müddet sessiz durduktan sonra şöyle dedi: İşte Ben de bununla emrolundum. (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)
Ferazdak ne güzel söyler: O teşehhüdün dışında asla hayır demedi. Eğer teşehhüd olmasaydı O nun Hayır sözü de Evet olurdu. O, evet lerle bu kadar bütünleşmiş bulunuyordu. Şer î daire içinde O ndan ne istense hemen icâbet eder ve isteyene istediğini verirdi.
Evet Nebîler Sultanı nın cömertlikte de benzeri yoktu. Bu ölçüdeki bir cömertlik de, ancak peygamberlikle izah edilebilirdi. Hem eğer cömertlik Allah a yaklaştıran bir huy ise, Allah Rasûlü nasıl cömert olmaz ki Halbuki O, Allah a yakınlıkta, Cibril i bile geride bırakmıştı. Zâten bizzat, kendisi de şöyle buyuruyordu: Cömert; Allah a, cennete ve insanlara yakın, cehenneme uzaktır. Cimri ise; Allah a, cennete ve insanlara uzak, cehenneme yakındır. (Tirmizî, Birr 40)
Bu konuda yine Allah Rasûlü şöyle buyururlar: Ey insanlar! Allah sizin için din olarak İslâm ı seçti. Öyleyse siz de İslâm la olan arkadaşlığınızı, cömertlik ve güzel ahlâkla bütünleştirin. İslâm, güzel ahlâk ve cömertlik yörüngesinde yürür. Güzel ahlâk ve cömertlikle İslâm a ihsanda bulunun! Cömertlik bir ağaç gibidir. Kökü cennette, dalları ise dünyaya sarkmıştır. Her kim, o ağacın altında yaşar ve cömertçe davranırsa, er-geç o ağacın dallarından birine tutunur ve o ağacın kökünün bulunduğu cennete yükselir. (Kenzu l-Ummâl, 6/571)
Cimrilik, bir dengesizlik, bir ifratsa, yok yere saçıp savurma da bir tefrittir ve ikisi de birer dengesizliktir. Peygamber fetâneti/zekâsı, cömertliği İslâm dinini i lâda/yüceltmede, kalpleri Allah için kazanmada kullanır. O, rahmet ve yumuşak huylulukla kalplere girdiği gibi, Allah ın kendisine ihsan ettiği şeyleri kullanmak sûretiyle de kalplere girmiş ve en açılmaz zannedilen kalpleri ikram ve cömertlik anahtarıyla açmıştır.
Hz. Hadîce Vâlidemiz, İslâm a en erken uyanan kadındır. Zâten Hadîce, kelime manâsıyla da erken doğan demektir. O Efendimiz den on beş sene erken doğmuş ve İslâm a da herkesten erken uyanmıştır. Onda aynı zamanda böyle bir isim-müsemmâ uygunluğu da vardır. Mekke nin en zenginlerinden olan bu kadın, bütün servetini Allah ve Rasûlü uğruna harcayıp tüketmişti. Öyle ki vefat ettiği zaman, bir kefen bezi alacak kadar dahi varlığı kalmamıştı. İhtimâl Allah Rasûlü, borç bulduğu para ile ona kefen bezi almıştı ki, bu, o büyük kadın için en uygun ölüm şekli idi, ölüm sonrası hali de böyle olmalıydı. Halbuki O, İslâm a girmeden önce, zenginliğiyle dillere destandı. Bu koca servet, son kuruşuna kadar dinin i lâsı, İslâm´ın yayılıp güçlenmesi uğruna sarfedilmişti (İbn Kesir, el-Bidâye, III/158, 159). Bu da ayrı bir sırat-ı müstakim örneğiydi. Allah Rasûlü, cömertliğini öyle bir fetânet ve ferâsetle kullanmıştı ki, yaptığı ikramların zerresi dahi boşa gitmemiş ve İslâm gücü olarak geriye dönmüştü. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, Feza Y. -Zaman Gazetesi-, İst. 1994, s. 328 vd.)
Cemiyet Adamı Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Müslümanlar olarak hepimiz inanırız ki Hz. Muhammed (s.a.s.), Allah ın kulu ve elçisidir. Kul ve elçi kavramları ayrılmaz bir bütün halinde hep bir arada zikredilir. Ne kul olması elçi olmasına engeldir, ne de elçi olması kul olmasına. Elçilik ve kulluk kavramlarının yansımasını toplum hayatında da görmekteyiz. O, Allah ın kullarından birisi olduğu gibi yaşadığı toplumun da fertlerinden birisidir. Aynı zamanda o, seçilmiş bir kuldur. Dolayısıyla toplum içinde de seçkin bir konuma sahiptir; toplumun lideridir. Bu sebeple Cemiyet Adamı Olarak Hz. Peygamber konusunu ele alırken cemiyetin bir ferdi ve cemiyetin lideri olmak üzere Hz. Peygamber in cemiyet içinde iki farklı konumunu tespit etmek gerekmektedir. Konuyu zihinlerde netleştirebilmek için bölümlere ayırmakla beraber tıpkı kul ve elçi kavramları gibi fert ve lider kavramlarının da birbirinden tamamen ayrılamayacağı gözden uzak tutulmamalıdır.
Cemiyetin Bir Ferdi Olarak Hz. Peygamber: Sizin için, Allah ı ve âhiret gününü arzu eden ve Allah ı çok zikreden kimseler için, Allah ın Rasûlü nde güzel bir örnek vardır. (33/Ahzâb, 21)
Muhammedü l-Emîn: Hz. Peygamber in toplumsal kimliğini tesbit etmeye çalıştığımızda karşımıza çıkacak ilk özellik şüphesiz onun güvenilirliği olacaktır. İçinde doğup büyüdüğü toplum tarafından kendisine Muhammedü l Emîn denilmesi, Mekke müşriklerinin tebliğ ettiği vahyi yalanlamalarına rağmen kendisini yalancılıkla itham edememeleri, aralarındaki husûmete rağmen mallarını ona emânet etmeleri bunun en bâriz göstergesidir.
Kâbe nin tamiri esnasında Haceru l-Esved i yerine koyma hususunda Mekkeli kabileler arasında ihtilaf çıkmıştı. NihâyetKâbe ye ertesi sabah ilk girenin hakem olması kararlaştırıldı. O sabah Kâbe ye ilk giren kişinin Hz. Muhammed (s.a.s.)oluşu herkesi rahatlatmıştı. Çünkü o, Emîn olarak tanınmaktaydı.
Vahyi tebliğ etmeye başladığında ona her türlü iftirayı atan müşrikler yalancı olduğunu söyleyemediler. EbûCehil in sık sık şöyle dediği rivâyetedilir: Muhammed, sana yalancısın demiyorum, ama bana göre senin söylediklerin doğru değil.
Hicret öncesinde, Mekke de zulmün son noktaya vardığı dönemde artık Hz. Peygamber in öldürülmesi düşünülüyordu. Bununla birlikte kendisinde onu öldürmeyi düşünen toplumun emanetleri vardı. Medine ye doğru gizlice yola çıkarken Hz. Ali ye tenbih ederek, sahipleri hasım olsun, putperest olsun kendisine emanet olarak bırakılmış eşyaları iâde ettikten sonra kendilerine katılmak üzere Medine ye gelmesini istedi.
El-Emîn ismi, iki temel özelliğe sahip olmayı içerir. Bunlardan biri, ahde vefâ, yani verdiği sözde durmak, ikincisi de dosdoğru olmak.
Ahde Vefâ: Kur´an-ı Kerim´de ve hadis-i şeriflerde kâmil/olgun mü´minlerin vasıfları sayılırken, onların ahde vefâ gösterme özelliklerine işaret edilir. (Mü´minûn/8; Meâric/32) Kur´an´da ahde vefâ ile ilgili âyetlerde, kendileriyle yapılmış antlaşmaların hükümlerine riâyetettikleri müddetçe, müslüman olmayan taraflara dahi verilen söz istikametinde uygulamada bulunulması emredilmektedir (9/Tevbe, 1, 4, 7). Diğer ahlâkî faziletlerde olduğu gibi ahde vefâ göstermede de ümmeti için örnek bir yaşayış sürdürmüş olan Hz. Peygamber´in (s.a.s.) Hudeybiye Antlaşması´ndan hemen sonra, yanındaki müslümanların itirazlarına rağmen, kendisine sığınan Ebû Cendel´i antlaşmanın gereği olarak müşriklere iade etmesi, O´nun verdiği söze bağlılığının en canlı örneklerinden birisidir. O´na "el-Emîn" sıfatının düşmanları tarafından bile verilmesinin, kendisinin ahde vefâ ve emanete riâyetfaziletine kemaliyle sahip bulunmasından ileri geldiği bütün kaynaklarda belirtilmiştir. Nitekim O, konu ile ilgili hadislerinde ahde uygun hareket edilmesini imandan saymış, ahde aykırı davranmayı ise nifak alametleri arasında göstermiştir. Zira sözünde durmamak, sözüne güvenilmez olmak, imanın özünde bulunan sadakat kavramı ile çelişmektedir. Halbuki gerek Kur´an´da (2/Bakara, 177), gerekse hadislerde ahde vefâ ile sadakat arasında kopmaz bir bağ bulunduğu belirtilmiştir.
Hz. Peygamber´den bir rivâyetşöyledir: "Ahdine vefâsı olmayanın imanı da (dini de) olamaz." (Beyhakî, es-Sünnetü´l-Kübrâ ; Zehebî, Kebâir ) Ahdini bozan (sözünden cayan) herkes için kıyâmet günü bir bayrak dikilip bu falanın vefâsızlık alâmetidir diye ilân olunacaktır (Buhârî, Cizye 22, Edeb 99)
Kıyâmet günü her vefâsız kişinin arkasında bir bayrak bulunacak ve vefâsızlığı ölçüsünde o bayrak yükseltilecektir. Bilin ki, vefâsızlık açısından kamu yöneticisinden daha büyük vefâsız yoktur (Müslim, Cihad 15-16)
Hadis-i şerife göre ahde vefâsızlık, küfrün en rezil şekli olan münafıklığın da belirgin niteliklerinden biridir. "Münafığın alâmeti üçtür. Söz söylerken yalan söyler. Va´d ettiği, söz verdiği zaman sözünde durmaz. Kendisine bir şey emanet edildiği zaman hiyanet eder" , "Dört şey kimde bulunursa hâlis münafık olur. Kimde bunlardan bir kısmı bulunursa, onu bırakıncaya kadar kendisinde münafıklıktan bir haslet kalmış olur. Bunlar: Kendisine bir şey emanet edildiği zaman hiyanet etmek, söz söylerken yalan söylemek, ahdettiğinde, söz verdiğinde sözünü tutmamak, husumet zamanında da haktan ayrılmaktır." (Buhâri, Tecrid-i Sarih, no: 31-32)
Doğruluk: Doğruluk, ahlâkî vasıfların tümünü kendinde toplar. Kur an, baştan sona doğruluğun yolunu ve bunun aksi olan sapıkların yolunu açıklar. Allah a kulluk etmek, doğruluğun ve doğru yolun ta kendisidir. Allah, O na inananları ve kendi yoluna uyanları rahmet ve lutfa mazhar eder, onları doğru yola iletir. Emrolunduğun gibi dosdoğru ol. (11/Hûd, 112; 42/Şûrâ, 15) buyuran Allah, hâlis kullarını şeytandan korumaktadır. Doğruluğun karşısında yalancılık, bâtıl, dalâlet gibi özellikler bulunmaktadır. Peygamberler başta olmak üzere takvâ sahibi müslümanlar asla yalan söylemezler. Bu dosdoğru haliyle peygamberliğinden çok önceden beri Hz. Muhammed (s.a.s.) el-Emîn olarak tanınmıştı.
Doğruluk; düşüncede, sözde, niyette, irâdede, azimde, vefâ ve amelde doğruluk şeklinde tezâhür eder. Bütün bunların kaynağı, Kur an ve Sünnettedir. Öte yandan, düşünce ve eylem birliği, doğruluğun esasıdır. Düşüncede ve inançta tam mânâsıyla İslâm a yönelinmedikçe ve İslâmî hükümlere teslim olunmadıkça davranışların doğru olması mümkün değildir. Doğru olan ahlâk, tümüyle sadece Hz. Peygamber in ahlâkıdır. Zira Rasûlullah (s.a.s.), dosdoğru ol! mesajı ile Hûd sûresi beni kocattı diye buyurarak doğruluğun önemini ve insana yüklediği sorumluluğu ifade etmiştir. Yine O, Beni Rabbim en güzel şekilde terbiye etti buyurmuştur.
Bir sahâbi, Hz. Peygamber e Yâ Rasûlallah, bana İslâm ı öyle tanıt ki, senden başka birine (başka soru) sorma ihtiyacını duymayayım deyince, Rasûlullah şöyle buyurmuştur: Allah a inandım de, sonra da dosdoğru ol! (Müslim, İman 62;) Başka bir hadis-i şerifte de: Doğru olunuz, kurtuluşa erersiniz. (İbn Mâce, Tahâret 4) buyurulmuştur. Peygamberimiz Hz. Muhammed in (s.a.s.)sâdık olduğu, yalancılardan olmadığı Kur ânı-ı Kerim in birçok yerinde anlatılmakta, İslâm tarihine, özellikle risâletin Mekke dönemine bakıldığında Rasûlullah ın (s.a.s.), gerçeğin şehâdeti, iman edenlerin ve hatta düşmanlarının şâhitliğiyle el-Emîn ve Sâdıku l-Va du l-Emîn olduğu ortaya çıkmaktadır.
Her hususta dosdoğru olan Peygamberimiz, ümmetine de sık sık doğrulukla ilgili tavsiyelerde bulunurdu. İşte bunlardan birkaçı:
Şüphesiz ki sözde ve işte doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir. İyilik de cennete iletir. Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir. Yalancılık, yoldan çıkmaya (fücûr) sürükler. Fücûr da cehenneme götürür. Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır (Buhârî, Edeb 69)
Sana kuşku veren şeyi bırak, şüphe ve kuşku vermeyen şeyi al! Doğruluk, gönül rahatlığı, yalansa kuşkudur. (Tirmizî, Kıyâme 22)
Rasûlullah a: Mü min korkak olabilir mi diye sorulduğunda: Evet diye cevap verdi. Mü min yalancı olabilir mi diye sorulunca da: Hayır! buyurdular. (Muvattâ, Kelâm 19)
Kim yalan söylemeyi ve yalanla amel etmeyi bırakmazsa, o kimsenin (oruç tutup) yemesini-içmesini bırakmasına Allah için hiçbir gerek yoktur. (Buhârî, Savm 13)
Yardımseverliği; Hilfü l-Fudûl: Mekke nin ilk sâkinleri olan Cürhümlüler den Fadl (Fazl) adlı üç kişi yerli ya da yabancı olsun, zulme uğrayan kişilere yardım edeceklerine dair aralarında yemin etmişlerdi. Onların bu yemini Fadl ların yemini ya da fazilet yemini anlamına gelmek üzere hilfü l-fudûl diye adlandırılmıştır. Bu anlaşma Mekke de uzun süre etkili olmuştur.
Hicretten yaklaşık otuz yıl kadar önce hilfü l-fudûl ikinci defa tekrarlanmıştır. Mekke de kabileler arasında zaman zaman çekişme ve çatışmalar oluyor, ayrıca dışarıdan hac ve ticaret için şehre gelen zayıf ve güçsüz kimselere haksızlık ve zulüm yapılıyordu. Haram aylardan Zilkade de yine böyle bir olay vuku bulmuştu: Zübeyd kabilesinden bir kişi umre için Yemen den Mekke ye geldi ve yanında getirdiği mal hakkında birisi ile pazarlık etti. Alıcı daha sonra pazarlığa uygun bir ödeme yapmak istemedi. Yemen li tâcir uğradığı haksızlığı dile getirdiğinde kendisine yardım edecek kimseyi bulamadı. Bunun üzerine Hz. Peygamber in amcası Zübeyr b. Abdülmuttalib in girişimleriyle bir toplantı düzenlendi ve haksızlıkları önlemek amacını taşıyan, gönüllülerden oluşan bir grup kurulması kararlaştırıldı. Bu sırada yirmi yaşlarında olan Hz. Muhammed de (s.a.s.) bu gruba katıldı.
Allah a and olsun ki Mekke şehrinde birine zulüm ve haksızlık yapıldığı zaman hepimiz, o kimse ister iyi ister kötü, ister bizden ister yabancı olsun, kendisine hakkı verilinceye kadar tek bir el gibi hareket edeceğiz; deniz süngeri ıslattığı ve Hira ile Sebir dağları yerlerinde kaldığı sürece bu yemine aykırı davranmayacağız ve birbirimize malî yardımda bulunacağız sözleriyle yemin eden bu grup Mekke de birçok kez zulme engel olmayı başarmıştır.
Bu grubun bir üyesi olma sıfatıyla bizzat Hz. Muhammed in (s.a.s.) gerçekleştirdiği bir icraatı bu topluluğun faaliyetlerine bir örnek olarak zikredebiliriz:
Ebû Cehil, mallarını satmak için Mekke ye gelen bir tâcirin mallarına düşük fiyat biçmiş, diğer tüccarların da onunla alışveriş yapmasına engel olmuştu. Kimsenin daha fazla fiyat verememesi üzerine zor durumda kalan tâcirin durumunu Hz. Peygamber öğrendi ve üç deve yükü malını onun istediği fiyattan satın aldı. Ardından Ebû Cehil in yanına gelerek hilfü l-fudûl ü hatırlattı ve aynı şeyi tekrarlamaması için onu uyardı.
Bütün kaynaklarda Hz. Peygamber in bi setten sonra da bu ittifaktan övgüyle bahsedip bu yemini kızıl tüylü bir deve sürüsüyle de olsa asla değişmeyeceğini, tekrar çağırıldığı takdirde tereddüt göstermeden icabet edeceğini söylediği kaydedilmektedir.
Burada dikkat çeken husus, Hz. Muhammed in (s.a.s.) bu derneğin öncülüğünü, kuruculuğunu yapan kişi olmayışıdır. Hilfü l-Fudûl, onun yaşadığı toplumda var olan bir organizasyondu. Zalime karşı mazlumun yanında yer almayı hedefleyen, mazluma yardım etmek ortak değerinde buluşan üyelerden meydana geliyordu. İşte bu ortak değer, Hz. Peygamber in herhangi bir üye sıfatıyla gruba katılmasını sağlamıştı.
Temiz ve Düzgün Görünümü: Hz. Peygamber insanların karşısına temiz olarak çıkardı. Elbisesinin temiz ve tertipli olmasına önem verirdi, giyiminde titizdi, dağınıklıktan hoşlanmazdı. Peygamberimizin giyecekle ilgili tutumu: temizlik, tertiplilik, estetiği gözetme, sadelik ve ihtiyacı karşılama olarak ifade edilebilir. O, Allah temizdir temizliği sever, en kâmil manasıyla pâktır, pâk olanı sever, kerîmdir, iyilik sahibi olanı sever. Cömerttir, cömert olanı sever. Evinizin iç ve dışını temiz tutunuz buyurarak insanları temizliğe teşvik etmiştir. İnsan elbisesinin güzel olmasını istiyor diyen birine Peygamberimiz Allah güzeldir, güzelliği sever; kibir, hakkı kabul etmemek, insanları küçük görmektir cevabını vermiştir. Hz. Peygamber bir gün üstü başı kir içinde birini görünce Şu kişi acaba elbisesini yıkayacak bir şey bulamıyor mu diye tepki göstermiştir. Aynı şekilde, saçı başı dağınık bir adama durumunu düzeltip gelmesini tenbih eden Rasûlullah, adam saçını başını düzeltip gelince Birinizin şeytan gibi saçı başı dağınık olmasından böylesi daha iyi değil mi buyurmuştur. Hz. Peygamber in vefatından önce dünya ile ilgili olarak yaptığı en son şeyin Hz. Âişe nin yardımı ile dişini misvaklaması da ilgi çekicidir.
Hasta ziyâreti: Hz. Peygamber daima hastaları ziyâret eder, onlara destek olurdu. Ne zaman bir hastayı ziyâret etse onu teselli eder, elini alnına ve bileğine koyarak onun için duâeder ve inşâallah iyileşeceksin derdi.
Hasta bir mü mini ziyâret etmek, dinimizin önemli bir tavsiyesi, Peygamberimiz in sünnetidir. Hasta birini ziyâret eden kişi, hem hastaya moral vermiş, hem de kendisi sevap kazanmış olur (Tirmizî, Edep 45) Hz. Peygamber (s.a.s.), ashâbından birisi hasta olsa onu ziyârete giderdi. Hattâ kâfirlerden hasta olanları da ziyâret ederdi. Enes den (r.a) rivâyete göre Rasûl-i Ekrem e hizmet eden bir yahûdi genci hastalanınca Peygamberimiz onu ziyârete gidip başucuna oturarak ona müslüman olmasını teklif etmiş o da babasına bakınca, babası: Oğlum! Ebû l-Kasım a itaat et demiş, genç de müslüman olmuştur. Hz. Peygamber (s.a.s.), hastanın yanından çıkınca; Şu genci Cehennem azâbından kurtaran Cenâb-ı Hakk a hamd ü senâlar olsun buyurdu. (Buhârî, Cenâiz 80)
Peygamberimiz (s.a.s.), hastaların ziyâret edilmesini, cenâzelerin tâkip edilmesini, zira bunların âhireti hatırlatacağını söylemiştir. (Buhârî, Cihad 171)
Hasta ziyâreti, müslüman için bir görevdir. Çünkü Rasûlullah, mü minleri bir vücudun organları gibi birbirine bağlı görmüş, sevilmede, merhamet ve şefkatte mü minleri bir vücut gibi görürsün. O vücudun herhangi bir organı rahatsız olursa diğer uzuvlar da onunla beraber ıstırap duyarlar. (Buhârî, VII/12) buyurmuştur. Yine bir hadis-i şerifte müslümanın, müslüman üzerindeki haklarından birinin hastalandığında, bir mü min kardeşini ziyâret etmek olduğu belirtilmiştir. (Tirmizî, Edeb 1) En güzel ahlâkı yaygınlaştıran Rasûlullah, en insanî duygularla donatılmış bir yardımlaşma ve kardeşlik ortamı oluşturmuştur. Hasta ziyâreti, insanî duygulardan biridir. Çünkü hasta, böylece kendini yalnız hissetmekten kurtulur, acıları hafifler.
Fâsık müslüman da, gayr-i müslim hasta da ziyâret edilebilir. Hasta, tebliğe açıktır, his yönleri ön plandadır, hasta ziyâretinde sıkmadan onu sabra ve Allah a yöneltmeye çağırmak uygun olur, özellikle ölümü beklenen hastalara tevhid telkini çok önemlidir. Hastaya canı çeken şeylerden hediye götürmek İslâmî edeplerdendir. Zâten hastalıkta, insanın canı çekip alamadığı, yiyemediği şeyler vardır (İbn Mâce, Cenâiz 1). Yine, hasta zaman zaman yakınlarından sorulmalıdır. Yasak savma kabilinden bir ziyâretten sonra hastayla ilgiyi kesmek, sünnetten kaçınmak gibidir (Buhârî, İsti zân 29).
Hasta ziyareti konusunda Peygamberimiz şu tavsiyelerde bulunmuştur: Ashâbım! Hastaları ziyâret edin, açları doyurun, elinizin altındaki köleleri salıverin. (Buhârî, Et ıme 1)
Müslümanın, müslüman üzerindeki hakkı beştir: Selâm almak, hasta ziyâret etmek, cenâzenin arkasından yürümek, dâvete icâbet etmek ve aksırana yerhamukellah demek. (Buhârî, Cenâiz 2)
Bir müslüman, hasta bir müslüman kardeşini ziyârete gittiğinde, dönünceye kadar cennet hurfesi içindedir. Ey Allah ın elçisi, cennet hurfesi nedir diye sordular. Rasûl-i Ekrem şöyle buyurdu: Cennet yemişidir (Müslim, Birr 40-42)
Hastayı sormaya gittiğiniz zaman onu yaşamağa teşvik edin; rahatlatıcı, teselli edici sözler söyleyin. Çünkü bu, kaderi değiştirmez ama hastanın moralini düzeltir. (Tirmizî, Tıb 35)
Selâmlaşma: Selâm; barış, rahatlık, esenlik; müslümanların birbirleriyle karşılaştıkları zaman, karşılıklı olarak sağlık ve esenlik dileklerini sunmaları, yani birinin diğerine "Selâmün aleyküm" (Selâm sizin üzerinize olsun, Allah her türlü kazâdan ve beladan korusun!) demesi; diğerinin ise: "Ve aleykümü´s-selâm ve rahmetullahi ve berekatüh" (Allah´ın selâmı, rahmet ve bereketi sizin de Üzerinize olsun!) şeklinde cevap vermesi anlamına gelen bir İslâm ahlâkı terimidir.
Müslümanlar arasında, bir dostluk ve iyi niyet işareti olan selâmı vermek sünnet; almak ise farzdır. Yüce Peygamberimiz her fırsatta müslümanlara, ev halkına, hatta gördüğü çocuklara bile selâm verirdi. Birisiyle karşılaştığında önce selâm veren o, olurdu. Yanına gelen kişi yüzünü başka yöne çevirene kadar kendisi yüzünü çevirmezdi. Musafaha ederken de karşısındaki elini çekene kadar elini çekmezdi.
İslâm toplumu içinde selâmı yaymak, hem Allah´ın emri ve hem de Hz. Peygamberin sünnetidir. Bir âyette Yüce Rabbimiz şöyle buyurur: "Ey inananlar! Evlerinizden başka evlere izin almadan, seslenip sahiplerine selâm vermeden girmeyiniz. Eğer düşünürseniz bu, sizin için daha iyidir" (24/Nûr, 27). Bir başka âyette de Yüce Rabbimiz şöyle buyurur: "Size bir selâm verildiği zaman, ondan daha iyisiyle selam verin veya aynıyla karşılık verin..." (4/Nisâ, 86). Bu âyetlerden selâmı yaymanın bir Allah emri olduğu açıkça anlaşılmaktadır.
Hz. Peygamber (s.a.s.) de, birçok hadislerinde selâmın önemi ve yaygınlaştırılmasının gereği üzerinde durmuştur. Bir sahâbi Hz. Peygamber´e (s.a.s.): "İslâm ın hangi işi daha hayırlıdır " diye sorduğunda, Rasûlüllah şöyle buyurmuştur: "Yemek yedirmen, tanıdığına ve tanımadığına selam vermendir" (Buhârî, İman, 6-20). Yine Peygamber Efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuşlardır: "İman etmedikçe Cennete giremezsiniz: birbirinizi sevmedikçe, olgun bir îmana sahip olamazsınız. Size, yaptığınız takdirde birbirinizi seveceğiniz bir şeyi haber vereyim mi Aranızda selâmı yayınız!..." (Müslim, Îman, 93). "Şüphesiz ki, Allah katında insanların en iyisi, önce selâm verendir" (Ebû Davûd, Edeb 133) hadîsinden ise, selâm vermede acele etmenin daha sevap olduğu anlaşılmaktadır.
Hediyeleşme: Hediyeleşmek insanî ilişkilerde sevgi ve dostluğun artmasına vesiledir. Hz. Peygamber de hediyeye daha değerlisiyle karşılık verirdi.
Müslüman olarak bütün meselelerde olduğu gibi hediye konusunda da, rehberimiz olan Hz. Peygamber (s.a.s.), müslümanların tavrının nasıl olması gerektiğini örnek yaşantısıyla göstermiştir. Peygamberimiz en basit iyiliği bile karşılıksız bırakmazdı. Karşılığını mutlaka verirdi. Bunu ümmetine de öğütlerdi. Bir hadis-i şerifte "size herhangi bir iyilikte bulunana mukabele ediniz. Verecek bir şey bulamazsanız, ona duâ ediniz ki, kendisine mukabelede bulunduğunuz bilinmiş olsun" (Ebû Dâvud, Zekât buyurulmaktadır.
Basit bir iyiliğe bile karşılık veren Allah Rasûlü elbette hediyeyi karşılıksız bırakmazdı. Bunu yakınlarına da öğütlerdi. Hz. Âişeannemiz Peygamberimiz için "Allah Rasûlü hediyeyi kabul eder ve karşılığını verirdi" buyuruyor. Peygamberimiz başka bir hadiste de "hediyeleşiniz ki birbirinize sevginiz artsın" buyuruyor. Peygamberimiz bütün müslümanlar için en büyük örnektir. Müslümanların ondan alması gereken birçok örnekler vardır. Allah Rasûlü hediyeyi karşılıksız bırakmamıştır. Müslümana yakışan da budur. Hediyeye karşılık verilmesi bunun zorunlu olmasından değil, insanlar arasında sevginin, saygının artmasına sebep olmasındandır.
Komşuluk İlişkisi: Ailemizden sonra en yakın sosyal çevremizi komşularımız meydana getirir. İyi veya kötü günlerimizde, şartlar en yakın çevre ile temas halinde bulunmayı gerektirir. Darlık zamanında yardımlaşma, normal zamanlarda ziyaretleşme, sır sayılabilen halleri gizleme birbirinin hâlinden etkilenme, hatta komşunun mülkünü satın almada öncelik hakkına sahip olma (şûf´a) komşulukla ilgili bir dizi hak ve sorumlulukların kaynağını teşkil etmiştir. Kur´ân-ı Kerim´de komşu ilişkisinden şöyle söz edilir: "Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve mâliki bulunduğunuz kimselere iyilik edin." (Nisâ/34)
Hz. Peygamber: "Cebrail (a.s) durmadan bana komşuya iyilik etmeyi tavsiye ederdi. Bu sıkı tavsiyeden, komşuyu komşuya mirasçı kılacağını zannettim" (Buhârî, Edeb 28) buyurur. Komşusunun, kendisinde ne gibi hakları bulunduğunu soran bir sahabiye Hz. Peygamber (s.a.s.)şöyle cevap vermiştir: "Hastalanırsa ziyaretine gidersin, vefat ederse cenazesini kaldırırsın. Senden borç isterse borç verirsin. Darda kalırsa yardım edersin. Başına bir felâket gelirse teselli edersin. Evinin damını onunkinden yüksek tutma ki, onun rüzgârını kesmeyesin. Ya senin ne pişirdiğini bilmesin, ya da pişirdiğinden ona da ver" (Kandehlevi, Hayâtü´s-Sahâbe, III, 1068)
Peygamberimiz: "Allah´a ve âhiret gününe iman eden komşusuna iyilik etsin" (Buhârî, Edeb 31) "Allah katında dostların en iyisi arkadaşına, komşuların en iyisi de komşusuna en iyi davrananıdır" (Buhârî, İman 31) buyurmuştur. Komşusunun derdiyle dertlenmenin imandan olduğunu, mü min için bunun zarûri olduğunu şöyle ifade etmiştir: "Komşusu açken tok olarak yatan kimse bizden değildir." (Müslim, İman 74). Hz. Peygamber: "Komşusu, kötülüklerinden emin olamayan kişi iman etmiş olmaz" (Buhârî, Edeb 29) ve "Allah´a ve âhiret gününe iman eden komşusuna eziyet etmesin." (Müslim, İman 73, 75) buyurarak müslümanlara komşu hakkının önemini belirtmiştir.
Cenazelere katılması: Hz. Peygamber cenazelere katılmak hususunda büyük bir hassasiyet gösterirdi. Vefatını duyduğu her mü minin cenazesine mutlaka katılır; ölü için duâederken yakınlarını da teskin ederdi. Şu hadise cenazeye katılmaya ne kadar önem verdiğini göstermektedir:
Mescide hizmet eden, temizliğine bakan siyahî bir zât vardı. Hz. Peygamber, onu birkaç gün göremeyince soruşturdu ve öldüğünü öğrendi. Haberi olmadığından dolayı cenazesinde bulunamadığı için üzüldü, kabrini sordu ve gidip istiğfarda bulundu.
"Kim cenâzeyi takip eder ve önce üç kere taşırsa (ölen kardeşine karşı olan) borcunu ödemiş olur." (Tirmizî, Cenâiz 50)
"Ben sizi kabirleri ziyaretten men etmiştim. Artık onları ziyaret edebilirsiniz. Çünkü onlar size âhireti hatırlatır." (Müslim, Cenâiz 106)
İbn Abbas (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.), Medine ehlinin mezarlarına uğramıştı. Mezarlara yüzünü çevirerek: "Esselâmu aleyküm (selâm üzerinize olsun) ey kabir halkı! Allah sizi de bizi de mağfiret buyursun. Sizler bizim seleflerimizsiniz. Biz de arkadan geleceğiz." buyurdular." (Tirmizî, Cenâiz 59)
"Kim çocuğunu kaybeden bir anneye tâziyede bulunursa, cennette ona bir bürde (hırka, kaftan) giydirilir." (Tirmizî, Cenâiz 74)
Cemiyetin Lideri Olarak Hz. Peygamber
Kardeşlik Tesisi: Medine de karşılaşılan ilk problem muhacirlerin intibakı meselesi idi. Hz. Peygamber, Mekke den gelenler ile Medineli ailelerin başkanlarının katıldığı büyük bir meclis topladı. Muhacirlerin yeni yerleşim merkezine uyumlarını kolaylaştırmak maksadıyla bir işbirliği teklif etti. Medineli her bir aile Mekkeli bir muhacir ailesini kendi yanına alacaktı. Böylece oluşan kardeşlik münasebeti ne göre her ikisi de müştereken çalışacaklar elde ettikleri kazancı aralarında paylaşacaklar ve hatta birbirlerine mirasçı da olacaklardı. Muhacirler Medine deki iktisadî yapı içinde bütünleşip yerleştiğinde Rasûlullah mirasçı olabilme şartını iptal etmiştir. Böylece 186 Mekkeli aile, aynı sayıda Medineli aile yanına yerleştirildi. Kurulan bu kardeşlik bağı paylaşmanın en mükemmel örneği oldu. Hatta Hz. Ömer kendi kardeşi ile zamanı dahi paylaştıklarını ifade etmiştir. Buna göre bir gün biri hurma hasadı işinde çalışırken diğeri Rasûlullah ın yanına gitmekte, ertesi gün ise tam tersi olmaktaydı. Her akşam buluştuklarında da Rasûlullah ın yanında bulunan diğerine öğrendiklerini aktarıyordu.
Hazreti Peygamber´in "ikişer ikişer kardeşleşiniz" emri üzerine, Muhâcirler Ensâr kardeşleri tarafından kucaklandılar. Böylece her şeyden mahrum olan Muhâcirler bir anda bir çok şeye sahip oldular. Kardeşleşme emri karşısında Rasûlullah (s.a.s.), Hz. Ali ile kardeşleşmiş: Ebû Bekir, Hârise b. Zübeyr; Hz. Ömer, Itbân b. Mâlik; Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh; Muâz b. Cebel; Abdurrahman b. Avf, Sa´d b. Rabî ile ve diğer sahabiler de Ensâr ve Muhâcirlerden birer kardeş bulmuşlardır. Böylece muâhât ile kan kardeşliğinden daha üstün bir kardeşlik kurulmuş oldu. (Buhârî, Menâkıbül-Ensâr, 3)
Bu kardeşliğin tesisinden sonra ensârın, muhâcirlere karşı gösterdiği fevkalâde alâka ve ev sahipliği Hz. Muhammed (s.a.s.), tarafından övülmüştür. (Müslim, Fedailü´s-Sahabe, 171,188-198)
Ensâr ve Muhâcirler arasında yapılan kardeşlikle ensâr, muhâcir kardeşlerinin özellikle maddî ihtiyaçlarını karşılamak üzere arazilerinin ikiye bölünmesini, hattâ eşlerinden birisini boşayarak muhacir kardeşine nikahlamak üzere vermeyi teklif ettikleri bir vakıadır. Nitekim Abdurrahman bin Avf´ın, Ensâr kardeşi malının yarısını ve hanımlarından birini ona vermek istediği zaman Abdurrahman bin Avf, Ensar kardeşine yük olmamak için bunları kabul etmeyerek kendisine çarşı ve pazar yolunu göstermesini istemiş, kısa sürede yaptığı ticaret ile büyük bir servet sahibi olmuştur. (Buhârî, Nikâh 68, Menâkıbu´l-Ensâr 3)
Ashâb-ı Suffe: Medineli müslümanlar olan Ensar evini-barkını, bütün mal varlığını geride bırakarak şehirlerine hicret eden müslümanlara maddî ve mânevî yönlerden çok yardımcı oldular. Fakat buna rağmen, yer-yurt sahibi yapılamayan bazı kimsesiz müslümanların açıkta kalmaması için böyle bir yer yapıldı. Suffe ehlinin ihtiyaçlarıyla Hz. Peygamber (s.a.s.) bizzat ilgilenir, Beytü´l-mâl´e ve kendisine gelen malların büyük bir kısmını onlara ayırırdı. Kendisinin yetişemediği hâllerde Ashâb´a tavsiye eder, evlerine Suffe ehlinden götürebilecekleri kadar misafir almalarını söylerdi. Bu sebeple bunlara: Edyâfu´l-müslimîn (Müslümanların Misâfirleri) de denilmiştir (Buhârî, Rikak 17). Suffe ehlinin ihtiyaçlarıyla Peygamberimiz, kendi ailesinin ihtiyaçlarından daha çok ilgilenirdi. Ashâb-ı Suffe hayatlarını Peygamber medresesinden ilim ve irfan tahsil etmeye adamış seçkin kimselerdir. Bunlar daima Mescid-i Nebevî´de bulunurlar, kendilerini ilim ve ibâdete verirler, hep oruçlu olurlar, Kur´an tahsil ederler, Hz. Peygamber´in vaaz ve irşâdını dinlerler, onunla beraber savaşlara iştirak ederlerdi. Onların geçimleriyle bizzat Hz. Peygamber ilgilenir ve ashâbın zenginlerini de onlara yardım etmeye teşvik ederdi.
Peygamberimize bir şey ikram edildiği zaman Efendimiz, ne maksatla getirildiğini sorardı. Sadaka olduğu söylenirse kendisi kabul etmez, ashâb-ı suffeye gönderirdi. Şâyethediye olduğu söylenirse, bir kısmını ailesi için alıkoyar, bir kısmını yine ashâb-ı suffeye gönderirdi.
Buhârî´nin rivâyet ettiği bir hadis-i şerifte Rasûlullah (s.a.s.): "İki kişilik yiyeceği olan, Ashâb-ı Suffe´den bir üçüncüsünü, dört kişilik yiyeceği olan, bir beşincisini, yahut da altıncısını alıp birlikte götürsün" buyurmuş ve bizzat kendisi on tanesini evine götürmüştür. Ebû Bekir de (r.a.) üç tanesini götürmüştür (S. Buhârî Tecrid-i Sarih Tercümesi, II/540).
Hz. Peygamber ilme çok önem verirdi; müslümanlar bir hurma ağacının gölgesinde, bir evin kenarında ya da camide toplanarak onun anlattıklarını dinliyorlardı. Bir de Mescid in kendilerine ayrılan bir bölümünde kalan bekâr ve kimsesiz bazı kişiler vardı ki bunlara Ashâb-ı Suffe adı verilirdi. Ashâb-ı Suffe sürekli Peygamberimizin sohbetinde bulunur, ilimle meşgul olurdu. Hz. Peygamber de kendisine gelen hediyelerin büyük çoğunluğunu bu ilim talebelerine gönderir, zekat ve sadaka olarak gelen yardımlardan da onlara verirdi. Şu hadise de Rasûlullah ın talebelerine verdiği önemi göstermektedir:
Hz. Fâtıma yoksul bir hayat sürüyordu. Eliyle çektiği değirmenden yorgun düşer, su taşımaktan elleri yaralanırdı. O sırada bir savaş sonunda Medine ye ganimet malları gelmişti. Bunun üzerine Hz. Fâtıma babasından bir hizmetçi istedi. Hz. Peygamber kızının isteğini Suffe talabeleri böyle yoksul yaşarken size nasıl hizmetçi verebilirim diyerek geri çevirdi.
Yeni Bir Devlet Kuruluyor: Rasûlullah, Medineliler arasında dinini yayıp kısa sürede kendisine çok sayıda tâbi bulduğu gibi kabileler arasında barış sağlamaya, Muhacirler ve Ensar dan meydana gelen Müslümanlar ile Yahudiler arasında anlaşma akdetmeye de muvaffak oldu. Tüm Medine halkı arasında yapılan anlaşma incelendiğinde görülür ki:
Rasûlullah, toplum ve kabilelerin farklı oluşuna rağmen müslümanlar arasında birlik ve beraberliği sağlamayı, onların kalplerini İslam sayesinde birbirine ısındırıp, onları tek bir ümmet haline getirmeyi başarmıştır. Bu cemaatin fertleri arasında, her türlü yakınlıktan, hatta akrabalıktan önde gelen din kardeşliği temeline oturan bir yardımlaşma, birlik ve beraberlik ortaya çıkarmıştır.
Siyasî veya dinî şahsiyeti olan cemaatlerin fertleri üzerinde hakları olduğunu zikretmiş ve emniyeti tesis etmekte o hakkın rolünü ortaya koymuştur. Umûmî iş ve menfaatlerin dağılımında Yahudi cemaatin Müslümanlarla eşitliğini şart koşmuş; böylece İslam a ilgi duyanlar için de yolu açmıştır. Hz. Peygamber Medine de ilk defa vatan mefhumunu ortaya koyuyordu. Böylece anarşiye ve kuvvet üstünlüğüne son veriliyor, mü minlerin hakkı kabile hakkının üzerine çıkıyordu. Böylece ayırıcı vasfı anarşi olan bir toplum içinde büyük İslam Medeniyeti nin temeli atılıyordu.
Rasûlullah ın liderlik vasfının gittikçe genişleyen halkalar şeklinde bir tedricîlik taşıdığını görmekteyiz. Önce aile fertleri ve yakın arkadaşlarından başlayan tebliğ süreci Mekke halkı ile devam etmiş, daha sonra hac için Mekke ye gelen Arap kabilelerine, hicret sonrasında ise tüm Arap Yarımadası na uzanmıştır. Hudeybiye Anlaşması ise önemli bir dönüm noktası olmuş, bundan sonra dünya devletlerine Allah ın mesajı iletilmiştir.
Hicretin altıncı yılında akdedilen Hudeybiye Anlaşması na kadar Müslümanlar sürekli Mekke müşrikleri ile mücadele etmek zorunda kalmışlardı. Bu anlaşma ile temin edilen sükûnet ortamı Hz. Peygamber in çeşitli devlet başkanlarına İslam a dâvetmektupları göndermesine zemin sağlamıştır. O dönemin en büyük iki devleti Bizans ve Sasanî İmparatorları başta olmak üzere Habeşistan ve Mısır Kralları, Gassanî Emiri ve bazı kabile reislerine halklarıyla beraber İslam a girme çağrısı yapılmıştır. Bu mektuplar dine dâvetmaksadı taşımalarının yanı sıra siyasî açıdan da büyük bir öneme sahiptirler. Hz. Peygamber in bu mektupları göndermekle gösterdiği cesaret ve kararlılık ancak o dönemin dünya siyasî hakimiyet tablosu göz önünde bulundurulduğunda anlaşılabilir. Devlet geleneğine sahip olmayan bir toplumun içinden çıkmış bir liderin dünya hakimiyetini elinde bulunduran imparatorlara gönderdiği bu mektuplar siyasî bir meydan okuma anlamı da taşımaktaydı. Bu tavrı Hz. Peygamber in cemiyet anlayışının, içinde yaşadığı çevre ile sınırlı olmayıp bütün dünyayı içine aldığını da göstermektedir.
Vedâ Hutbesi: Vefatından üç ay önce yerine getirdiği hac farîzası esnasında, 140.000 kişi civarında bir cemaat huzurunda îrad ettiği Vedâ Hutbesi , Hz. Peygamber in sadece o günkü değil, gelecekteki müslümanların da lideri oluşunu vurgulayan önemli bir metindir. Bu hutbe, Rasûlullah ın tüm müslümanlara vasiyetidir. Hutbe, Müslümanlar için hayatlarını şekillendirecek mesajlar içermesinin yanı sıra Hz. Peygamber in bir lider olarak tanınması, örnek alınması için de güzel bir fırsat sunmaktadır.
Rasûlullah, hutbesine Allah a hamd ederek başlar ve sadece Allah a sığınılacağını, Allah tan başka ilah olmadığını, ancak O nun doğru yola ileteceğini hatırlatır, Allah a itaati tavsiye eder. Bundan sonra Haram Belde ve haram ayların mukaddesliğine riâyetedilmesi, emanete sadakat gösterilmesi, ribânın yasak oluşu, kan davalarının kaldırılması, insan canının, malının ve şerefinin korunmuşluğu, cahiliye âdetlerinin terk edilmesi gerekliliği üzerinde durur ve aile ilişkileri, miras gibi konularda önemli hatırlatmalarda bulunur. Ribâ ve kan davasının kaldırılışından bahsederken kendi yakınlarını zikretmesi bir lider tavrı olarak özellikle dikkat çekicidir: Kaldıracağım ilk ribâ amcam Abbas b. Abdulmuttalib in ribâsıdır. ; Kaldıracağım ilk kan dâvâsı yeğenim Âmir b. Rabîa b. Hâris b. Abdulmuttalib in kan dâvâsıdır.
Bu yıldan sonra bulunduğum bu yerde belki de sizlerle tekrar buluşamayacağım ifadesiyle yakın bir gelecekte vefat edeceğine açıkça işaret etmesine rağmen siyasî iktidara kimin getirileceğine dair bir söz sarf etmemiştir. Hutbe politik bir vasıf taşımıyor, sadece sosyal hayatı düzenleyen mesajlar veriyor gibi görünmekle birlikte kendisinden sonra karşılaşılacak problemlerle ilgili uyarılarda bulunan şu ifadeler Hz. Peygamber in evrensel siyaset anlayışını da ortaya koymaktadır:
Benden sonra küfre sapıp birbirinizi boğazlar hâle gelmeyin. Gerçekte ben size öyle bir şey bırakıyorum ki ona sıkı sarılır da sebat ederseniz dalâlet ve sapıklığa düşmezsiniz; bu Allah ın kitabı ve O nun Nebîsinin sünnetidir. Dikkat edin! Tebliğ ettim mi Ey Allah ım sen şahit ol!
Ey insanlar! Rabbiniz bir, ceddiniz birdir. Hepiniz Âdem den türemiş bulunuyorsunuz. Âdem ise topraktan yaratılmıştır. Allah indinde en mükerem ve makbul olanınız O ndan korkup çekineninizdir. Bir Arabın Arap olmayan üzerinde bir üstünlüğü yoktur; varsa bu, takva yönündendir. Dikkat edin! Tebliğ ettim mi Ey Allah ım sen şahit ol!
Hz. Peygamber in Lider Olarak Sahip Olduğu Bazı Özellikler
İstişareye Önem Vermesi: İstişâre ile işlerin güzel neticelere varması, siyâsi, içtimâî, askeri vs. bütün alanlarda problemlerin çözülmesi mümkündür. Kişi ne kadar akıllı, zeki ve tecrübeli bulunursa bulunsun, Cenâb-ı Hakk´ın Kur´an-ı Kerîm´inde işaret ettiği ve fâillerini övdüğü müşâvere esasına uygun hareket etmedikçe, faydalı sonuçlara ulaşması ve problemlerini güzel bir şekilde çözümlemesi pek mümkün değildir. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.), akıl ve zekâ yönüyle insanların en mükemmeli iken, Allah ona bile müşâvereyi emretmiştir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), vahyin indirilmediği durumlarda daima arkadaşları ile istişâre yoluna gitmiştir. Ashâb-ı kirâm, Rasûlullah´ın kendi fikriyle hareket ettiğini bildikleri konularda, kendi fikirlerini O´na açıklar, o da uygun fikir doğrultusunda hareket ederdi. Bunun örnekleri pek çoktur.
Hz. Peygamber önemli işler hakkında karar verirken mutlaka ashâbı ile istişare ederdi. Bedir Savaşı nda birçok Mekkeli, Müslümanlar tarafından esir alınmıştı. Âdeti üzere Rasûlullah bu esirlerin âkıbeti konusunda ashâbının fikrini sordu. Bazı kimseler hepsinin öldürülmesinde ısrar ettiler. Esirlerin her birinin yakın akrabası olan bir müslüman tarafından öldürülmesini teklif ediyorlardı. Hz. EbûBekr ise bir fidye karşılığında serbest bırakılmalarını teklif etti. Rasûlullah Hz. EbûBekr in teklifini uygun buldu. Bu arada okuma-yazma bilen esirlerin de fidye olarak on kişiye okuma-yazma öğretmesine karar verildi. Fidye ödemek için hiçbir gücü olmayan, kendisine yardım edecek dostları da bulunmayan bazı esirler ise karşılıksız serbest bırakıldı. Bu esirlerden İslâm aleyhine bir faaliyete katılmama sözü alındı.
Uhud Savaşı öncesinde ise savaş taktiğinin belirlenmesinde istişareye başvurduğunu görüyoruz. Bedir Savaşı nın intikamını almak isteyen müşrikler 3000 kişilik bir ordu ile Medine ye doğru yola çıkmışlardı. Rasûlullah, kendi fikri, şehirde kalıp muhasarayı savunma harbi ile karşılamak olmasına rağmen özellikle genç kumandanların ısrarı ile teklif edilen açık bir meydanlıkta düşmana taarruz harbi ile karşılık verilmesi görüşünü kabul etti.
Âdil Bir Yönetici Olması: Allah size, emanetleri ehline vermenizi, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman da adâletle hükmetmenizi emrediyor. Allah bununla size ne güzel öğüt veriyor. Şüphe yok ki Allah her şeyi hakkıyla işiten hakkıyla görendir. (4/Nisâ, 58)
Adâlet, her ferdin kanunla aynı şekilde muhatap olması, imtiyaza müsaade edilmemesi anlamına gelmektedir. Hz. Peygamber de bu hususta büyük titizlik göstermiş, dost-düşman, zengin-fakir, müslüman-gayrimüslim ayrımı yapmamıştır. Medine Yahudilerinin besledikleri düşmanlığa rağmen aralarındaki anlaşmazlıkları karara bağlaması için Rasûlullah a gelmeleri onun adâletine ne kadar güvendiklerini gösterir. Şu meşhur hadise de onun adâlet anlayışını açık bir şekilde gözler önüne sermektedir:
Kureyş kabilesinin Mahzumoğulları kolundan itibarlı bir kadın, kolunun kesilmesini gerektirecek seviyede bir hırsızlık suçu işlemişti. Bu kadının toplum içindeki itibarlı mevkiini gözönüne alan bazıları, cezanın uygulanmasını durdurma ümidiyle Hz. Üsâme yi Rasûlullah a şefaatçi olarak gönderdiler. Hz. Peygamber Üsâme ye Demek sen Allah ın koyduğu bir cezanın uygulanmasını istemiyorsun, öyle mi diyerek davranışının yanlış olduğunu bildirdikten sonra halkı toplamış ve şu ikazı yapmıştı:
Sizden evvelki toplumların helâk olmalarının başlıca sebebi, aralarında itibarlı bir kimse suç işlediği zaman ona dokunmamaları; zayıf ve kimsesiz biri suç işlediğinde onu cezalandırmaları olmuştur. Allah a yemin ederim ki şâyetbu hırsızlığı kızım Fâtıma da yapsaydı mutlaka onun da elini keserdim.
Kendi Çıkarını Gözetmeyen Bir İdareci Olması: Hz. Peygamber, idareciliği asla bir çıkar kapısı olarak görmemiş, böyle görenleri de tasvip etmemiştir. O, Biz Peygamberlerin mirası paylaşılmaz, ne bırakırsak bütün müslümanlarındır diyerek kendi ailesine hiçbir şey bırakmayan tek devlet adamı olmuştur. (Hatice Işılak, Veli Karataş, Ahmed Kalkan)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4215&BID=45#sthash.TdsV3EW0.dpufBir Kul Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Hz. Peygamber in kulluk ve ubudiyet yönünü inceleyeceğimiz bu çalışmaya, bazı hususları nazar-ı dikkate vererek başlamak istiyoruz.
Kulluk ve ubudiyet, hiçbir insanı dışarda bırakmaksızın, bütün insanlığa bir sorumluluk olarak yüklenmiş olup, Kur an-ı Kerim in ağırlıklı bir şekilde ele aldığı mevzulardandır. Yüce Rabbimiz, Ben, cinleri ve insanları, Bana kulluk etsinler diye yarattım (Zariyat/56) buyurmaktadır. Âyette belirtildiği üzere, kulluk ve ubudiyet, insanların ve cinlerin yaratılış gayesi olarak açıklanmaktadır. Bu âyetten ve Kur an-ı Kerim in genelinden çıkarılabilecek sonuçlara göre, bütün mahlukatı var eden bir yaratıcı vardır ve yaratılan varlıklarla bu yaratıcı arasındaki ilişki, yaratılanların O nu tanıması (marifet), O na, ibâdetetmesi, O na kulluk yapması şeklinde ortaya konulmaktadır. Peygamberler de insan olmaları hasebiyle ve ayrıca kulluk ve ubudiyet hususunda seçilen, örnek kimseler olmaları sebebiyle, bu gerçeğin dışında değerlendirilemezler. Zaten bütün peygamberler, Allah a kulluk ve taatte son derece titiz davranmışlar ve tebliğ ettikleri hususları önce bizzat kendileri uygulayarak, ümmetlerine örnek olmuşlardır.
Öte yandan peygamberlerin gönderiliş amaçları arasında zikredilenlerden biri de kulluk ve ubudiyettir. Nitekim Kur an da; Senden önce hiçbir peygamber göndermedik ki ona, Benden başka ilâh yoktur, o halde Bana kulluk edin diye vahyetmiş olmayalım (21/Enbiyâ, 25) buyurularak, peygamberlerin temel misyonuna işaret edilmektedir.
Diğer bir âyette de Gerçek şu ki, Biz, her toplumun içinden Allah a kulluk edin, tağuttan kaçının (mesajıyla gönderdiğimiz) bir elçi çıkardık. Allah, o geçmiş nesillerden bir kısmını hidâyetiyle doğru yola yöneltti; bir kısmı da sapıklık içinde bırakılmaya müstehak oldu. O halde, şimdi, yeryüzünde dolaşın ve hakkı yalan sayanların sonunun nasıl olduğunu görün! (16/Nahl, 36) buyurulmuş, bütün peygamberlerin Allah a ibâdetve tağuttan ictinab esası çerçevesinde vazifeli oldukları vurgulanmıştır.
Yukarıdaki âyetlerde ifâde edilenlere, peygamberler hem birer kul olmaları yönüyle muhatap olmuş, hem de bu gerçekleri tebliğ ederek, hayata geçirilmesine örneklik etme sorumluluğunu üstlenmişlerdir.
Hz. Peygamber e hitap eden şu âyetler de peygamberlerin konumunu, Kur an perspektifinden çok net bir şekilde ortaya koymaktadır: De ki (ey Peygamber) Ben size Allah ın hazineleri bendedir, demiyorum; ne insan idrakini aşan şeyleri bildiğimi söylüyorum ve ne de size Ben bir meleğim, diyorum. Ben sadece bana vahyedileni yerine getiriyorum. De ki, hiç gören ile görmeyen bir olur mu Siz düşünmez misiniz (6/En âm, 50); (Ey peygamber) De ki : Allah dilemedikçe, kendime bir yarar sağlamak ya da kendimden bir zararı uzaklaştırmak benim elimde değil. Eğer insan kavrayışının ötesinde olanı bilseydim, muhakkak ki, bahtiyarlık adına ne varsa ondan payıma daha çoğu düşerdi ve kötülük asla yaklaşamazdı bana. (Ama) ben sadece bir uyarıcıyım ve inanan bir topluma iyi haberler getiren bir müjdeci. (7/A râf, 188); De ki: Ben de sizin gibi ölümlü bir insanım. Tanrınızın Bir ve Tek Tanrı olduğu vahyolundu bana. Öyleyse, artık her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, dürüst ve erdemli davranışlar ortaya koysun ve Rabbine özgü kullukta hiç kimseyi, hiçbir şeyi (O na) ortak koşmasın. (18/Kehf, 110)
Peygamberlerin insan olmaları yönüne işaret eden bu âyetlerin yanısıra, onların kulluk yönünü vurgulayan âyetler de vardır.
Meselâ, 17/İsrâ sûresinin ilk âyetinde, Yüce Allah, peygamberimizi kulluk yönüyle tanıtmakta, kendine nispet ederken abdihî ifadesini kullanmaktadır. Yine aynı şekilde Kehf suresinin ilk âyetinde de peygamberimiz kendisine kitabın indirildiği kul olarak tanıtılırken abduhû kelimesi kullanılmaktadır.
Diğer peygamberler de kulluk ve ubudiyet açısından farklı bağlamlarda ve çeşitli ifadelerle tanıtılmaktadır. Hz. İsa için Ne İsa, Allah ın kulu olmaktan kaçınacak kadar gurura kapıldı, ne de ona yakın olan melekler. O na kulluk etmeyi gururlarına yediremeyenler ve küstahça böbürlenenler (bilsinler ki Hesap Günü) Allah hepsini kendi katında toplayacaktır (4/Nisâ, 172) denilmektedir. Yine Hz. İsa nın ağzından Ben Allah ın kuluyum. O, bana ilahi mesajı bahşetti ve beni peygamber yaptı (19/Meryem, 30) denilerek, Hz. İsa nın abdullah oluşuna dikkat çekilmektedir.
Hz. İsa nın onurlandırılan ve İsrailoğulları için örnek kılınan bir kul (43/Zuhruf, 59) olduğu vurgulanmaktadır. Hz. Nuh ve Hz. Lut un hanımlarının kıssaları anlatılırken, bu iki peygamber kullarımızdan iki sâlih kul (66/Tahrîm, 10) denilmek sûretiyle dile getirilmektedir.
Hz. Nuh, O, gerçekten de çok şükreden bir kuldu (17/İsrâ, 3) ifâdesiyle tanıtılmaktadır. Hz. Zekeriya, Kulu Zekeriya ya Rabbinin bahşettiği rahmeti dile getiren bir anmadır, bu (19/Meryem, 2) ifâdesiyle anılmaktadır. Hz. Süleyman ın ne güzel bir kul olduğu ve her zaman Rabbine yöneldiği (38/Sâd, 30) anlatılmaktadır. Kulumuz Eyyûb u da hatırla (38/Sâd, 41) denilerek, yine bir peygamber, Rabbine kul olarak nispet edilmektedir.
Tüm bu âyetlerde ortaya konulduğu üzere, peygamberlerle yaratıcı olan Allah ın ilişkisi KUL ve RAB düzleminde ifâde edilmektedir.
Aslında Kur an-ı Kerim de açıkça belirtildiği üzere tüm mahlukatın Allah karşısındaki konumu kul olmadır. Nitekim Göklerde ve yerde var olan her şey sınırsız rahmet sahibinin huzuruna ancak ve ancak birer kul olarak çıkmaktadırlar (19/Meryem, 93) âyeti bu hakikati açıkça ortaya koymaktadır. Kur an ın bu âyetinin, Hz. İsa yı, onun kul oluşunu, onu haşa Allah ın oğlu olarak gören ve ona uluhiyet isnad edenlerin yanlışlığını zikreden bir bağlamda gelmesi de manidardır.
Dikkatlerden kaçırılmaması gereken noktalardan biri de peygamberlerin kullukları ile peygamber oluşları hususunda nasıl bir telakki ve tasavvura sahip olunacağı, var olan anlayışlardaki ifrat ve tefrit boyutlarının nasıl değerlendirilmesi gerektiğidir.
Kanaatimize göre, peygamberlerin değerlendirilmesinde önceki dönemlerin (muhtemelen o dönemlerin din ve vahiy anlayışlarına paralel olarak gelişen) yüceltici ve kutsallaştırıcı yaklaşımı ne kadar yanlışsa; modern zamanların pozitivist ve rasyonalist etkileriyle oluşan indirgemeci ve sıradanlaştırıcı yaklaşımları da en az o kadar yanlıştır.
Hz. Peygamber in bizzat kendi ifadelerinden hareket ederek, onun beşeri yönünü ön plana çıkarmaya ve sıradanlaştırmaya çalışanlar, onun kendisine vahiy gelen bir peygamber olduğunu, bizzat Allah ın övgüsüne mazhar olan, seçkin bir insan olduğunu düşünmeli; ona insanüstü vasıflar ve özellikler atfederek, onu yücelttiğini zannedenler de yine bizzat onun dikkat çektiği, Hz. İsa nın Hristiyanlarca yüceltilmesi hatasında olduğu gibi bir hataya düşmemelidir. Vasat ümmet olmanın bir gereği ve sonucu olarak, âdil ve dengeli bir yaklaşımla ve yine Kur an da ve onun ifadelerinde geçtiği şekliyle ALLAH IN KULU VE RASÛLÜ olduğuna dikkat edilmelidir. Son derece sorumluluk sahibi, müttaki ve seçkin bir kul; âlemlere rahmet olarak gönderilen mütevazı bir rasûl. İnsanlığı ele alınırken rasüllüğü, vahye muhataplığı ele alınırken tevazuu devreye giren örnek şahsiyet.
Bu hatırlatmalardan sonra Hz. Peygamber in nasıl bir kul olduğu hususunu ele almaya başlayabiliriz.
Peygamber Efendimiz (s.a.s.), her konuda olduğu gibi kulluk ve ubudiyet konusunda da ümmetine örnek olmuş; peygamberliği onun bir beşer olduğu gerçeğini ortadan kaldırmadığı gibi, bir kulun yaratıcısına ibâdetetmesi mükellefiyetinden de azade kılmamıştır. Hz. Peygamber de ümmetin diğer fertleri gibi her türlü emir ve yasağın muhatabı olmuş, hatta bazı durumlarda (mesela gece namazı) bizlere göre ek mükellefiyetlerle daha ağır bir sorumluluk üstlenmiştir.
Peygamber oluşundan dolayı hiçbir zaman ayrıcalıklı biriymişçesine tavır ve davranışlarda bulunmayan Efendimiz, Hristiyanların Meryem oğlu İsa yı övmede haddi aştıkları gibi beni övmede siz de haddi aşmayın. Bilin ki ben sadece bir kulum. Benim hakkımda Allah ın kulu ve elçisidir deyin (Buhârî, Enbiyâ 48) buyurarak kul olma bilincinde de bizlere güzel bir örneklik sergilemiştir.
Hz. Peygamber in (s.a.s.) kulluk konumuna Kur an perspektifinden bakıldığında şunları söylemek mümkündür : O, Rabbinden indirilene tâbi olan , ona sımsıkı sarılan , sırat-ı müstakim üzere olmakla emrolunan , ilk müslüman olan , kulluğunu yerine getirmek için elinden geldiğince amel eden , Allah ı zikreden , muvahhid olarak hak dine yönelen , Allah a tevekkül eden , isyan ve şirk durumuna düşüp de Allah ın azabına uğramaktan korkan , Allah a sığınan , eda etmekle emrolunduğu namazı ve bütün ibâdetleri, hayatı, ölümü âlemlerin Rabbi olan Allah için olan , Allah a iman eden , O na kulluk eden , sıkıntılara sabreden , Allah a şükreden , O na duâeden , Allah ı hamd ile tesbih eden , secde yapan , Kur an okuyan , Allah tan bağışlanma dileyen , ahirete yönelmiş ve şeriata tâbi olmuş bir kulluk konumu vardır. [Yasin Pişgin, İnsan ve Peygamber Olarak Hz. Muhammed (s.a.s.), İlâhiyat Y. Ankara 2002, s. 59]
Kur an-ı Kerim de Hz. Peygamber (s.a.s.), hamd, tesbih, secde, ibâdet, sabır gibi emirler; müşriklere itaat etmeme, aceleci olmama gibi nehiylerle muhatap olmuş, bu türden emir ve nehiyler karşısında samimi ve ihlaslı bir kulun nasıl davranması gerekiyorsa Hz. Peygamber de o şekilde davranmış, sorumluluklarını en güzel bir şekilde yerine getirmeye gayret etmiştir.
Ey örtünüp, bürünen! Birâzı hariç geceleri kalk namaz kıl ... (73/Müzzemmil, 1-4) âyetleri mü minlere gece namazını farz kılmış, sonra bu farz nâfileye dönüştürülmüş (73/Müzzemmil, 20), daha sonra da gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak üzere namaz kıl (17/İsrâ, 79) âyetiyle bu emir, Hz. Peygamber e mahsus bir yükümlülük haline getirilmiştir.
Sahâbîler, Hz. Peygamber in hayatı boyunca gece namazına devam ettiğini rivâyetederler. Hatta gece namazına olan bu itinası dolayısıyla bazı sahabilerin Allah senin geçmiş ve gelecekteki bütün günahlarını bağışladığı halde bu kadar zahmete niye katlanıyorsun diye sorduğu, Hz. Peygamber in de Şükreden bir kul olmayayım mı cevabını verdiği rivâyet edilir (Tirmizî, Şemâil 44).
Efendimizin gece namazlarında kıyamda uzun sureler okuduğu, rüku ve secdeleri de uzun tuttuğu, âyetlerin derin anlamları üzerinde düşündüğü, namazların peşinden duâlar yaptığı, Allah Teâlâ yı zikrettiği, bol bol tevbe ve istiğfar ettiği de gelen rivâyetlerden anlaşılmaktadır.
Bütün mü minleri bağlayan farz ibâdetler yanında Efendimizin nafile ibâdetlere de önem verdiği, farz olan namazlar yanında her vesileyle bolca nafile namaz kıldığı, Ramazan orucuna ilaveten çokça nafile oruç tuttuğu da bilinmektedir.
Hz. Peygamber in ibâdetler konusunda en çok dikkat ettiği husus devamlılıktır. Kendisi ibâdetlerini hiç terketmemiş, ashâbına da en hayırlı ibâdetin devamlı yapılanı olduğunu söylemiştir (Buhari, Savm 52; Teheccüd 7, 18, İman 32).
İbâdetlerle ilgili olarak kişilerin ibâdetetme gayretiyle ağır yükler altına girmemesini, kendi uygulamaları dışında yanlış ibâdetalışkanlıklarına tevessül edilmemesi gerektiğini belirtmiştir. Bu çerçevede adeta ruhbanlık anlayışına kapı aralayacak girişimlere engel olmuştur. Mesela kendini hadım ettirmek isteyen, evlenmek istemeyen, sürekli oruç tutmak isteyen, sürekli namaz kılmak isteyen, Kur an ı çok kısa zaman dilimlerinde hatmetmeye çalışan sahabilere uyarılarda bulunmuş, kendisini takip etmeleri gerektiğini, itidalli olmaları gerektiğini hatırlatmış ve bazı yanlış telakkileri daha baştan düzeltmiştir.
Efendimiz pek yüksek bir kulluk şuuruyla ibâdetlerini yerine getirmiş, iman, ibâdetve her türlü davranışında ümmetine örnek olmuş, çevresinde Allah Teâlâ ya ibâdetetmeyi vazgeçilmez bir çabayla sürdüren ve ibâdetşuuruna eren bir sahâbîtopluluğu oluşmasına da öncülük etmiştir.
Hz. Peygamber, Allah Teâlâ nın eşsiz lütuflarına mazhar olmasına rağmen mütevazı bir kul olmayı, Allah ın kulu olarak anılmayı tercih etmiş ve bunu pekçok vesilelerle dile getirmiştir.
Acemlerin birbirlerini ta zim ederek ayağa kalktıkları gibi benim için ayağa kalkmayın. Çünkü ben kulun yediği gibi yemek yiyen, kulun oturduğu gibi oturan bir kulum. buyurması, ondan bahsederken sahâbîlerin merkebe binerdi, arkasına adam bindirirdi, yoksulları ziyaret ederdi, fakirlerin yanına otururdu, kölenin davetine icabet ederdi, sahabilerin arasında oturduklarında kimseyi rahatsız etmeden mecliste boş bulduğu yere otururlardı. (Ebû Dâvud, Edeb 152) şeklinde ifadeler kullanması onun tevâzuuna işaret etmektedir.
Aşağıya aldığımız rivâyetler de âlemlere rahmet olarak gönderilen bir peygamberin nasıl bir tevâzu örneği sergilediğini açıkça ortaya koymaktadır. Hz. Âişe vâlidemiz anlatıyor: Rasûlullah evinde herhangi bir insan gibi davranırdı. Kendi elbisesini yamar, ayakkabılarını tamir eder, koyun sağar, hayvanlara yem verir ve ev işlerinde hanımlarına yardımda bulunurdu. (Buhârî, Edeb 40)
Sofraya hizmetçisiyle beraber oturduğu, çocuklara selâm verdiği, hastaları ziyâret ettiği, cenâzelerde bulunduğu, kölelerin dâvetine icâbet ettiği de gelen rivâyetler arasındadır. (Buhârî, Et ıme, İsti zan)
Bir gün yanına gelen ve (belki de peygamber olmasından dolayı) titreyen adama Kardeşim korkma! Ben de senin gibi anası kuru ekmek yiyen bir insanım demiştir (İbn Mâce, Et ıme 30). Peygamber Efendimizin meclisine ilk defa gelenler, ashâbı arasında kimin Hz. Muhammed (s.a.s.)olduğunu ancak o konuşursa ya da ashâbın ona karşı davranışlarından anlayabiliyorlardı.
Hz. Ömer (r.a.), bir gün Allah Rasûlünün huzuruna girdi. Efendimiz yattığı hasırın üzerindeydi ve yüzünün bir tarafına, hasır iz yapmıştı. Odasının bir yanında işlenmiş bir deri, bir diğer köşesinde de içinde birkaç avuç arpa bulunan bir torba vardı. İşte Allah Rasûlünün odasında bulunan eşya bunlardan ibaretti. Hz. Ömer, bu manzara karşısında rikkate geldi ve ağladı. Allah Rasûlü niçin ağladığını sorunca Hz. Ömer Ya Rasûlallah! Şu anda kisralar, krallar saraylarında kuş tüyünden yataklarında yatarken, sen sadece kuru bir hasır üzerinde yatıyorsun ve o hasır senin yüzünde iz bırakıyor. Gördüklerim beni ağlattı cevabını verir. Bunun üzerine Allah Rasûlü, Hz. Ömer e şu karşılıkta bulunur. İstemez misin ya Ömer! Dünya onların, ahiret de bizim olsun. (Buhârî, Tefsir (66) 2). Başka bir rivâyette Dünya ile benim ne alakam olabilir Ben bir yolcu gibiyim. Bir ağaç altında gölgelenen bir yolcu ... sonra da orayı terkedip yoluna devam eden ... (Tirmizi, Zühd 44) (M. Fethullah Gülen, Sonsuz Nur, Feza Y. İstanbul 1994. c. 2 s. 230)
Ashâb-ı Kiram ın kendisine hürmeten kullandığı bazı ifadeleri düzelten Allah Rasûlü (s.a.s.), bir defasında kendisini ey kâinâtın en hayırlısı diye çağıran kişiye dönmüş ve o, İbrahim di demiştir (Müslim, Fezâil 43). Başka bir rivâyette Beni Yunus b. Matta ya üstün tutmayın. Peygamberler arasında tafdil (daha faziletli olduğunu söyleme) yapmayın. Beni, Mûsâ dan daha hayırlı görmeyin. Ben şüpheye düşme hususunda İbrahim e göre daha zayıfım. Yusuf un kaldığı kadar hapiste kalsaydım kralın dâvetine hemen uyardım (Buhârî, Enbiyâ, Kitabu t Ta bîr) ifâdeleriyle kendisine aşırı ta zimde bulunulmasını yasaklamıştır.
Abdullah b. Mes ud (r.a) anlatıyor: Bedir savaşına giderken her üç kişiye bir deve düşüyordu. Peygamber in (s.a.s.)binek arkadaşları Ebû Lübâbe ile Ali idi (Allah her ikisinden de râzı olsun). Yürüme sırası Rasûlullah a gelince adları geçen iki zat: Yâ Rasûlallah! Sen bin, biz yürürüz dediler. Allah Rasûlü: Ne siz benden güçlüsünüz, ne de ben sevaba sizden daha az muhtacım buyurmuşlardır. (Ahmed bin Hanbel, Nesâî)
Abdurrahman b. Avf (r.a) anlatıyor: Bir defâsında Peygamberimiz (s.a.s.), evinden çıktı, kendi özel odasına doğru yönelip içeri girdi. Kıbleye karşı durarak secdeye vardı. Secdesini o kadar uzattı ki öldü sandım. Hemen yanına yaklaşıp oturdum. Başını kaldırdı ve : Kimsin diye sordu. Abdurrahman, dedim. Ne istiyorsun Yâ Rasûlallah, dedim. Öyle bir secde yaptın ki Allah rûhunu kabzetti diye endişe duydum. Rasûlullah: Cibril bana gelerek Allah ın şöyle buyurduğunu müjdeledi: Kim sana salevat getirirse ben de ona rahmet ederim. Kim sana selâm verirse Ben de ona selâmet dilerim. Ben de şükretmek için Allah ın huzurunda secdeye kapandım buyurdu (Ahmed bin Hanbel).
EbûHüreyre (r.a.) anlatıyor: Rasûlullahtan sonra, Ondan daha çok estağfirullahe ve etûbu ileyh diyen birini görmedim (EbûYa lâ)
Huzeyfe (r.a) anlatıyor: Rasûlullaha dilimin keskinliğinden yakınarak ey Allah ın Rasûlü, çoluk-çocuğuma karşı acı bir dilim var, beni ateşe sokacağından korkuyorum dedim. Rasûlullah: Niye istiğfar etmiyorsun Gerçek şu ki ben her gün yüz defa istiğfar ediyorum buyurdu. (Ebû Nuaym)
Eşsiz bir tevâzûörneği sergileyen peygamberimiz, geçmiş ve gelecek bütün günahları affedildiği halde istiğfar etmekten de geri durmamış, gerek bağışlanma dilemede ve gerekse tevbe etmede ümmetine öncülük vazifesini bihakkın ifa etmiştir. Onun tevbe ve istiğfarı, günahlar için olmayıp, Rabbine kulluğunun bir göstergesi ve ümmetine örnekliğinin uygulamadaki yansıması olsa gerektir.
Tüm bu anlatılanlara ilaveten, Hz. Peygamber in bizzat kendisi de pek çok defâlar bir insan olduğunu hatırlatarak, yaşanan olaylarda kendisinin de bir beşer olduğu gerçeğinin altını çizmiştir. Meselâ hurma ağaçlarını aşılayan Medinelileri gördüğünde merak edip sormuş, sonra bu işlemin bir faydası olacağını zannetmiyorum demiş, aşılamanın bırakılması ve o yıl hasadın az olması üzerine de ben ancak bir beşerim, size dininizden bir şey emredersem onu alınız, ancak kendimden bir şey emredersem, ben de bir beşerim buyurmuştur (Müslim, Fezâil 43, 38).
Kendisine getirilen dâvâlarla ilgili olarak şunları söylediği de rivâyet edilmektedir: Ben de yalnızca sizler gibi bir insanım. Siz birbirinizle olan davalarınızın çözümü için bana başvuruyorsunuz. Mümkündür ki bir taraf kendisini diğerinden çok daha iyi savunabilir. Eğer ben buna dayanarak onun lehine hükmeder de gerçekte kendisine ait olmayan bir şeyin ona verilmesi kararını verirsem, o bundan küçük bir parça dahi almasın. İyi bilsin ki o, onun için ateşten bir parçadır. (Muvattâ, Akdiye 36, 1)
Hz. Peygamber, bir beşer olması yönüyle, insanların yaşayabildiği pek çok olayı bizzat yaşamış ve bu olayların garipsenmemesi gerektiğini belirtmiştir. Meselâ bir defasında namaz kıldırırken yanılması üzerine şöyle buyurmuştur: Ben de ancak sizin gibi bir insanım. Sizin unuttuğunuz gibi ben de unuturum. (Müslim, Mesâcid 92-94)
Bir başka örneğe göre, Hz. Peygamber (s.a.s.), kişinin hâmile olan eşine yaklaşmasının sakıncalı olduğunu söylemiş, fakat bu kararının yanlış olduğunu anlayınca şöyle buyurmuştur: Ben hâmile olan kadına kocasının yaklaşmasını yasaklamak istemiştim. Fakat Farslıların ve Rumların bunu yaptıklarını ve çocuğun bir zarar görmediğini haber alınca bu kararımdan vazgeçtim. (Müslim, Nikâh 24)
Hz. Peygamber in (s.a.s.) beşerî yönünün en bâriz göstergelerinden biri de vahye muhâtap olduğu zaman, korkması ve tedirginlik sebebiyle evine gidip, örtülere bürünmesidir.
Hz. Peygamber de (s.a.s.) diğer insanlar gibi her yönüyle bir insandı. Yani o da biyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerden bir insandı. Onun peygamberliği, beşeriyetini ortadan kaldırmamıştır.
Hz. Âişe nin rivâyetettiğine göre bir adam Hz. Peygamber e gelip, oruca niyetli bir şekilde cünüp olarak sabahladığını ifade ederek ne yapması gerektiğini sordu. Hz. Peygamber de Ben de oruca niyetli bir şekilde cünüp olarak sabahlıyorum, sonra yıkanıyorum ve orucuma devam ediyorum dedi. Adam da Yâ Rasûlallah, sen bizim gibi değilsin. Allah senin gelmiş, geçmiş bütün günahlarını affetmiştir. Allah, sana dilediğini helâl kılar deyince, Hz. Peygamber (s.a.s.)kızdı ve Allah a yemin ederim ki Allah tan en çok korkanınız ve O ndan neyle sakınacağını en çok bileninizin ben olduğumu zannediyorum demiştir. Buradan anlaşılmaktadır ki, Hz. Peygamber de diğer ümmet mensupları gibi kullukla yükümlüdür.
Zaten, Hz. Peygamber in, Kur an ahlâkı ile ahlâklanmış olması ve Kur anın teyidiyle örnek alınması gereken biri olması ve yüce bir ahlâka sahip olması gibi husûsiyetleri bizlere onun örnek şahsiyetinin birer yansıması olup, onun daha çok kulluk yönüne vurgu yapmaktadır.
Peygamberler vahyin ilk muhatapları, ilk mü minleri ve ilk uygulayıcıları olmuşlar, kendilerine gelen vahyi hiçbir şekilde değiştirmeksizin almışlar, vahye tabi olması gereken herhangi bir kul gibi, iman ettikleri esasların toplumlarında yaygınlaştırılması için mücâdele vermişler ve her yönden ümmetlerine örnek olmuşlardır.
Hz. Peygamber in en bâriz vasıflarından biri de, onun huşu içinde ve ihsan makamında Allah a ibâdeteden bir kul oluşudur. De ki: Dini Allah a halis kılarak, O na ibâdetetmekle emrolundum (39/Zümer, 11) âyetinde belirtilen ihlâslı kul olma özelliği Hz. Peygamber in hayatında göze çarpan en önemli özelliklerdendir.
Hz. Peygamber, Emrolunduğun gibi dosdoğru ol (11/Hûd, 112; 42/Şûrâ, 15) âyetlerinin gereğini yerine getirme husûsunda çok gayret sarfetmiş, Beni Hûd sûresi ihtiyarlattı buyurmuştur. Kur ân-ı Kerim de kendisine hitâben ifâde edilen tüm emirleri yerine getirmede ve bütün nehiylerden kaçınmada Hz. Peygamber, son derece titiz davranmıştır.
İbâdetlerde az da olsa devamlılığı tavsiye eden Hz. Peygamber, sadece ibâdetzamanlarında değil, hayatının her anında Rabbi olan Allah ile sürekli irtibat halinde olmaya çalışmıştır. Elbise giyerken, çıkarırken, yatarken, uykudan uyandığında, eve girerken, evden çıkarken, kısacası her işinde duâları olan Hz. Peygamber in, bir an bile Allah ile irtibatını kesmemeye, her zaman ve mekanda, Allah ı hatırlayacak bir amelde bulunmaya çaba sarfettiğini görmek mümkündür.
Hz. Peygamber (s.a.s.), Kur ân-ı Kerim de insanlara yönelik olarak vahyi alması , tebliğ etmesi , beyan etmesi , ta lim , tezkiye gibi pekçok vazifesinin yanında; iman etmesi , namaz kılması , emrolunduğu gibi dosdoğru olması gibi emirlere de muhatap olmuş ve bütün emrolunduğu şeyleri en güzel örnekliklerle yerine getirerek, tebliğ ve irşad vazifesi yanında, kulluk ve ibâdetsorumluluğunu da bihakkın yerine getirmiştir.
Hz. Peygamber in kulluğu ve ibâdetanlayışı değerlendirilirken dikkat çeken noktalardan biri de onun sanki bütün hayatını ibâdetle geçiren birisi gibi algılanabileceği hususudur. Evet onun bütün hayatı ibâdetşuur ve bilinciyle geçirilen bir hayattır, ama o, çok yoğun ve samimi bir kulluk şuuru içinde olmakla beraber, bu durum onu, sosyal hayattan ve insanlara karşı olan sorumluluklarından uzaklaştırmamıştır. Nihâyetinde ibâdeti yaratılışın gayesi perspektifinden ele alırsak, Hz. Peygamber, hayatının bütün yönleriyle bu yaratılış sırrını en iyi anlayan ve en güzel bir şekilde hayatında uygulayan bir kul olarak çıkar karşımıza.
Kendisine gelerek, geceleri hep namaz kılacağını, hep oruç tutacağını, hep ibâdetederek, hiç evlenmeyeceğini söyleyenlere Allah tan en çok korkanınız, O nun emirlerine uyma konusunda en hırslı olanınız ben olduğum halde ben de bazen oruç tutuyorum, bazen de tutmuyorum, gecenin bir bölümünde ibâdetle meşgul oluyorum, diğer bölümünde de uyuyorum ve kadınlarla da evleniyorum (Buhârî, Nikâh 1) buyurarak kendi ibâdetanlayışının toplumdan tecrid edilmiş bir ruhban anlayışı olmadığına dikkat çekmiştir.
Hz. Peygamber i, bir kul olarak ele aldığımız bu çalışmada, en başta dikkat çekilen değerlendirme yanlışlarına düşmemek için; yani onu çok farklı ve ayrıcalıklı görme ve tabiri caizse uçurma hatasına düşmemek ya da sıradanlaştırma, aleade bir beşer konumuna indirgeme yanlışını yapmamak için şu hususları da göz önünde tutmamız gerekmektedir:
Evet, Hz. Peygamber (s.a.s.), yemek yiyen, uyuyan, çarşılarda gezen, sevinen, üzülen, kızan, ibâdeteden bir beşer ve bir kuldur. Ama o, aynı zamanda birtakım özellikleri de olan özel ve seçkin bir kuldur. Meselâ; âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Bir numûne-i imtisaldir. Yüce bir ahlâka sahiptir. Kendisine iman ve itaatin farz olduğu birisidir. Kendisine sevgi ve saygı duyulmalıdır.
Onu diğer insanlardan ve diğer kullardan ayıran bazı özellikleri de söz konusudur. Kur an- ı Kerim de pek çok yerde vurgulanan bu özelliklerden bazıları aşağıda verilmiştir:
Geceleyin diğer insanlardan ayrı olarak, namaz kılmakla emrolunmuştur.
Ona ve akrabalarına zekât verilemez.
Allah ve melekler ona salât ü selam getirmiş ve mü minlere de ona salât ü selam getirmeleri emredilmiştir.
Ona herhangi bir şekilde eziyet verecek, onu rencide edecek davranışlar şiddetle kınanmış, buna cüret edenler lanetlenmiş ve dünyevi ceza ve uhrevi azapla tehdit edilmişlerdir.
Mü minlerin kendi aralarında yüksek sesle konuştukları gibi, peygamberle konuşmamaları, ona odaların ötesinden bağırarak, hitap etmemeleri emredilmiştir.
Bir ortamda ondan izin almadan ortamın terk edilmesine bile müsaade edilmemiştir.
Mü minlere, onun evine çağrılmadan gidilmemesi, eğer yemek vaktinin dışında ise yemek vaktini beklememeleri, yemeğe dâvetedilmişlerse, yemeği yer yemez, konuşmaya dalmadan ayrılmaları gerektiği hatırlatılmıştır.
Kendisine vahiy gelmesi.
Kur an-ı Kerim le birlikte kendisine hikmetin de verilmesi.
Kendisine Kevser in verilmesi.
Rasûlü s Sakaleyn (hem insanların hem cinlerin peygamberi) olması.
Son peygamber olması.
Risâletinin evrensel olması.
Hanımlarının, mü minlerin anneleri olarak tavsif edilmesi.
Geçmiş gelecek tüm günahlarının affedilmesi.
Ona ganimetlerin helâlkılınması.
Kendisi hakkında diğer peygamberlerden söz alınması.
Kendisiyle görüşme yapılmadan önce bir sadaka vermenin gerekliliği.
Kendisine Makam-ı Mahmud un verilecek olması.
Ümmetinin en hayırlı ümmet olması.
Hayatına ve beldesine yemin edilmesi.
Kendisine itaatin Allah a itaat olması.
Kadir Gecesi nin verilmesi.
Savaşlarda meleklerle desteklenmesi.
Tüm bu anlatılanların sonucu olarak şunları söylememiz mümkündür: Hz. Peygamber (s.a.s.), Kur an a ve sahih hadislerdeki kendi beyanlarına göre bir insandır. O, aynı zamanda âlemlere rahmet olarak gönderilen ve insanlar arasından seçilen bir peygamberdir. Onun peygamberliği, beşerî boyutunu ortadan kaldırmadığı gibi, beşerî yönü de alelâde bir beşer gibi değildir. O, bir beşerin ihtiyaç duyduğu her şeye ihtiyaç duymuş, bir beşerin hayat yolunda çekmiş olduğu bütün zorluk ve sıkıntıları çekmiş ve ihtiyaçlarını karşılamak için çabalamıştır. Bütün ayırıcı vasıfları ve Allah katındaki değeri, onu kulluk ve taatten alıkoymamıştır.
O, Allah ın kulu ve Rasûlü dür (abduhû ve rasûluhû). (Veli Karataş)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4216&BID=45#sthash.x0bSiXVu.dpuf
Eğitimci Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)
Hz. Peygamber´in temel görevinin dinî ve dünyevî tüm meselelerde insanları eğitmek olduğu söylenebilir. Bu bakımdan bizzat kendisi; "Ben ancak bir muallim olarak gönderildim" (İbn Mâce, Mukaddime 17) buyurmuştur. Hz. Peygamber´in eğitimi, insanlara her yönde faydalı bilgilerin kazandırılması ve kazanılan bilgilerin kişilerin hayatına yansıyarak faydalı hâle gelmesi esâsına dayanıyordu. O, bir taraftan Cenâb-ı Hakk´ın emrine uyarak; "Rabbim, benim ilmimi artır!" (20/Tâhâ, 114) diye bilgisinin arttırılması için Allah´a yalvarır ve bu uğurda çaba sarfederken, diğer taraftan; "Allah´ım, bana öğrettiğinle faydalanmayı nasib et!" (İbn Mâce, Mukaddime 23) diye yakarıyor; "Faydasız ilimden Allah´a sığınırım" (Müslim, Zikir 73) diyerek de bilgiden maksadın faydalanmak ve faydalı olmak olduğunu belirtiyordu.
Bu ölçüler içerisinde Peygamber Efendimiz ashâbını Medine´ye hicretten önce Mekke döneminde Dâru´l-Erkam´da, Hicretten sonra da Mescidü´n-Nebî´de ve Suffa´da yoğun bir şekilde eğitim ve öğretime tâbi tutmuştu. Tabiatıyla eğitim, bütün bir hayatı ilgilendirdiğinden; Hz. Peygamber evlerde, çarşıda, pazarda, yolda, bir sefer sırasında, harp halinde iken vesâir durumlarda gerekli olan her yerde, her fırsat ve vesile ile eğitim görevini yerine getiriyordu. Eğittiği kişilerin şahsî ihtiyaçları, ferdî farklılıkları, kabiliyet ve kapasiteleri Hz. Peygamber tarafından göz önünde tutuluyordu. Peygamber Efendimiz, kendisi hâricinde eğitim ve öğretim için görevliler de tâyin etmişti. Okuma-yazma, basit matematik, Kur´an tilâveti, temel dinî bilgiler, hayatta uygulanacak pratik mâlûmat bu şekilde öğretmenler tarafından veriliyordu. O sıralarda Arap Yarımadası´nda okuma-yazma seviyesi son derece düşük olduğundan, yeterli müslüman öğretmenin bulunmadığı ilk yıllarda Hz. Peygamber, gayr-ı müslim öğretmenlerden istifâde etmekte bir beis görmemişti. Meselâ Bedir gazvesinde müşriklerden elde edilen esirler arasında okuma-yazma bilenlerin, hürriyetlerine kavuşabilmeleri için, on müslümana okuma-yazma öğretmeleri şart koşulmuştu. İlk yıllarda müslüman çocukları okuma-yazma öğrenmek üzere Medine yahûdilerine âit okullara gönderilmişti. Peygamber Efendimiz kadınların eğitim ve öğretimi ile de meşgul oluyordu. Haftanın sadece kadınlara ayırdığı bir gününde onlara konuşmalar yapıp ders veriyor, sorularını cevaplandırarak problemleri ile ilgileniyordu. Ayrıca Hz. Âişe başta olmak üzere, Rasûlullah´ın zevceleri ve ashâbın âlim hanımları öğretim faâliyetlerinde Hz. Peygamber´e yardımcı oluyorlardı. Bu bakımdan Peygamber Efendimiz henüz o sırada okuma-yazma bilmeyen zevcesi Hz. Hafsa´ya okuma-yazma öğretmek üzere bir görevli tâyin etmişti. (Ahmet Önkal, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 250)
-
Rahmet Peygamberi?nin Şakaları, Tebessüm Dolu Çehresi ve Biz
İslâm, ölçülü olmak şartıyla mizah ve şakalaşmaya kucak açar. İslâmî ölçüleri korumak kaydıyla yer verilen şaka ve mizah hem dinlendirici olur, hem de insanlar arasında muhabbet ve sevginin artmasına vesile olur. Şakaya yer vermemek ciddiyet olarak kabul edilse de, her şeyin fazlası ifrattır ve hoş karşılanmaz. Yani somurtkanlar fazla sevilmez. Kur an da birkaç âyette geçen, meyve anlamındaki fâkihe kökünden gelen fukâhe kelimesi, şaka yapmak, eğlenmek, dostluk oluşturan sohbet, konuşma demektir. Yâsin Sûresinin 55. âyetinde cennetliklerin, yaptıkları işten memnun olarak birbiriyle konuşup şakalaştıkları imrendirici bir üslûpla anlatılır. Bu âyetlerden, dostluğu pekiştirecek, ruhu ferahlatacak tarzda uygun olarak yapılan eğlence ve şakanın tasvip edildiği anlaşılır. Şakanın Arapçası fükâhe ve mizâhtır. Dikkatleri toplamak, çevredekilerin usanmamalarını sağlamak ve sevgiyi perçinlemek için, sınırları belli ve dozu ayarlı şaka ve mizahın önemi inkâr edilemez. İslâm ın önem verdiği hususlardan olan müslümanlar arası kardeşlik, sevgi, insanlara tebliğ, dâvet ve onları ısındırma, kalpleri te lif, kavl-i leyyin, ülfet, sekînet, mahabbet, hoşgörü, müsâmaha ve af gibi özelliklerin pekişmesi açısından ve bunlara hizmet edici olan şaka ve tebessümün/güler yüzün önemi büyüktür.
Günümüz müslümanı açısından bunlar, önemli ibâdet ve unut(tur)ulan sünnetlerdir. Hemen her konuda olduğu gibi bu konuda da ifrat ve tefrit arasında sıkışan insanımız güzel dengeyi aramakta. Az sayıda da olsa; işi gücü gırgır olan, çirkin kahkahalar atabilen, sulu, cıvık, onur kırıcı, yalandan kaçmayan ve latif olmayan şakalarıyla veya dışımızdakileri taklit ve basit adaptasyon şeklinde komedyenliğiyle meşhur kimseler yanında; çoğu insanımızın suratı asık, hastalıklı bir ruh halinin yüze ve söze aksini andıran kişiliği... Eleştiri ve şikâyet dolu sözler, karamsar, itici, sıkıcı tavırlar, resmî ilişkiler, beylik konuşmalar, samimiyetten uzak her şeyiyle yapay ve sanal davranışlar... Yani, dengesizlik denizinde, huzursuzluk dalgaları arasında imdât! diyen halimiz ve cankurtaran simidi olarak bizi bekleyen Rasül ün sünneti...
Hadis kitaplarımızın hepsinde (Kitab veya bab, yani müstakil bir bölüm veya alt başlık şeklinde) şaka ve mizaha yer verilir. Çünkü Rasûlullah ın hayatında şakaya sıkça rastlanır. Enes (r.a.): Rasûlullah, çocuklarla şakalaşmada insanların en önde olanıydı der. Kadın, erkek, çocuk, ihtiyar, kendisiyle temasta olanlara yaptığı şakalardan pek çok örneğe hadis kitaplarında rastlarız. Önderimiz, tüm şemâil kitaplarının nakline göre devamlı mütebessim idi. Tebessümle sırıtma ve kahkaha çok farklı şeylerdir. Ekrem Elçi´nin suratı asık değildi; onca zulüm, onca işkence, onca açlık, yahûdilerin hâinlikleri, münâfıkların nifakları, dağların taşıyamayacağı onca yüke rağmen, tebessümü yüzünden hiç eksik olmazdı. Bitkiler içinde Rasûl ü gül simgeler. Ve dilimizde gül sadece bitki adı değil; aynı zamanda bir eylemin emridir. Ne güzel tevâfuk değil mi, o hep mütebessim Rasûl için. Gülden önce dikeni gören asık suratlı, karamsar ve şikâyetçi insanımız, Rasûl aynasında kendine çeki düzen vermeye belki buradan başlamalı. Anamızı ağlatmaya çalışanlara inat, düşmana gülle atmadan önce dosta gülle ve güler yüzle yaklaşabilmeliyiz.
Hz. Peygamber (s.a.s.) ve ashâbının arkadaşlarıyla şakalaştıkları çokça görülmüştür. Ashâb, Rasûlullah a; Yâ Rasûlallah, Sen bizimle şaka yapıyorsun! demişlerdi. Rasûlullah (s.a.s.): Ben (şaka bile olsa) sadece doğruyu konuşurum; haktan başka bir şey söylemem. (Tirmizî, Birr 57, hadis no: 1991) buyurdu. Büyük Önderimiz, çok şen, neşeli ve latif bir insandı. Ciddi ve zor bir işle görevli olmasına rağmen, alışılmış liderlerin aksine; arkadaşlığı ne sıkıcı, ne kasvetli, ne monotondu. Bilakis tatlı, sevinçli ve neşe doluydu. Ashâbının, aralarında yaptıkları şakalara uzun süre güldüğü olur, kendisi de onlarla şakalaşırdı. Abdullah bin Hâris (r.a.), Rasûlullah (s.a.s.) tan daha hoş ve tebessüm dolu kimse görmediğini söylemiştir. Câbir bin Semûre nin anlattığına göre, Rasûlullah, kendisini müslüman olduğu andan itibaren daima iyi ve hoş bir şekilde karşılamıştı, hatta Onun tebessüm etmediğini hiç görmediğini söylemiştir. O nun en yakınında bulunan, çocukluğundan itibaren Efendimiz e hizmet eden Enes (r.a.): Rasûlullah, hanımlarıyla beraber olduğu zaman insanların en hoşu ve en şakacısıydı demiştir. Âişe vâlidemizin anlattığına göre, onunla Peygamberimiz koşarak yarıştı ve birinde Âişe annemiz geçmişti, diğerinde Peygamberimiz. Kocanın eşi ile şakalaşması ve oynaşması, aralarındaki sevgiyi arttıracağı için O´nun diliyle tasvip, hatta teşvik edilmiştir (Ebû Dâvud, Edeb 84, 85, 149; İbn Mâce, Cihad 40; Ahmed bin Hanbel, II/352, 364, III/67, V/32).
Yine bir gün Âişe vâlidemizle Hz. Sevde annemiz Peygamberimizle birlikte hâne-i saâdetlerinde yemekte bulamaç aşını yerken Sevde (r.a.): Bu yemeği sevmiyorum dedi. Âişe (r.a.): Yemezsen yemeği yüzüne sürerim diyerek Hz. Sevde nin yüzüne, sonra da Hz. Sevde, Hz. Âişe nin yüzüne birer parmak bulamaç sürerek şakalaşmışlar, Hz. Peygamber de bunları devamlı bir gülümsemeyle izlemişti. Rasûlullah çokça tebessüm etmeyi ve nezâketle şaka yapmayı severdi. Ebû Hureyre (r.a.) nin rivâyetine göre Peygamberimiz, şakalaşmak derecesine varan samimi söz ve davranışlarla ashâbının içine, onlardan biri gibi karışırdı. Latif latifeler yapar, şakalarında yanlış ve yalan söz bulunmazdı.
Enes (r.a.) anlatıyor: Bir adam Peygamber (s.a.s.) e gelerek: Ey Allah ın Rasûlü! Beni bir deveye bindir! dedi. Rasûlullah da: Ben seni devenin yavrusuna bindireceğim! buyurdu. Adam: Yâ Rasûlallah, ben deve yavrusunu ne yapayım (ona binilmez ki)! deyince Hz. Peygamber: Acaba deveyi deveden başka bir mahluk mu doğurur (Her deve, bir devenin yavrusu değil midir ) buyurdular (Tirmizî, Birr 57; Ebû Dâvud, Edeb 84, 92). Peygamberimiz, bu sözüyle hem şaka yapmakta, hem de insana bir söz işitince iyice düşünüp derinliğini, muhtevâsını kavramadan reddetmemesi, itirazda acele etmemesi gerektiğini göstermektedir.
Enes (r.a.), Rasûlullah ın, kendisine: Ey iki kulaklı! diye hitab ettiğini, bu sözüyle şaka yapmayı kasdettiğini rivâyet etmiştir (Tirmizî, Birr 57; Ebû Dâvud, Edeb 92). Yine Enes (r.a.) diyor ki: Allah ın elçisi, biz çocukken yanımıza gelir, bize karışırdı (bizimle beraber otururdu); benim Ebû Umeyr adında bir kardeşim vardı, çok sevdiği ve sık sık oynadığı bir kuşu vardı. Ona: Ey Ebû Umeyr, Ne yaptı nuğayr (serçe yavrusu) derdi. (Buhârî, Edeb 81, 112; Müslim, Edeb 30; Tirmizî, Birr 57; Ebû Dâvud, Edeb 69; İbn Mâce, Edeb 24). Enes in anlattığına göre, yaşlı bir kadın Rasûlullah a gelmiş ve Cennet e gidebilmesi için Ona duâ etmesini ricâ etmiştir. Allah Rasûlü nün ona: Hiçbir ihtiyar kadın Cennet e girmeyecektir! demesi üzerine, kadın üzülerek ağlamaya başlamıştı. Bunun üzerine, buyurdu ki: "O gün sen ihtiyar olmayacaksın ki. Yüce Allah: ´Biz onları yeniden inşâ etmişiz, onları bâkireler yapmışızdır´ (56/Vâkıa, 35-36) buyurmuştur." (Tirmizî, Şemâil)
Hz. Süheyb anlatıyor: Gözüm ağrıdığı halde hurma yiyordum. Bunu gören Hz. Peygamber: Gözün ağrıdığı halde hurma mı yiyorsun diye şaka ile takıldı. Ben de: Ey Allah ın Rasûlü, ben ancak ağrımayan tarafla yiyorum cevabını verince, Rasûlullah azı dişleri görünecek derecede tebessüm etti. Ümmü Eymen adlı bir kadın, Hz. Peygamber´e gelerek, "kocam seni eve dâvet ediyor" dedi. Peygamberimiz: "Kocan kim Şu gözünde ak olan adam, değil mi " dedi. (Kadın:) "Vallahi gözünde ak yok" dedi. "Hayır, var!" buyurdu. Kadın, yine: "Hayır, vallahi yok!" deyince Hz. Peygamber: "Herkesin gözünde ak vardır" dedi. Güzel sözlü Güzel Peygamber, "ak" kelimesi ile, gözün koyu renkli halkasını çevreleyen beyaz tabakayı kastediyordu. Fakat bu söz, gözdeki kısmî körlüğü de ifade ettiğinden kadın, bu şekilde anlamıştı. Hz. Peygamber, bu sözüyle aynı zamanda cinas yapmıştı.
Sahâbîler arasında şakalarıyla meşhur olanlar vardır. Nuayman, Ebû Hureyre, Abdullah İbn Huzâfe, Zeyd İbn Sâbit, Büreydetu l-Eslemî gibi. Hatta sert mîzaçlı Hz. Ömer in bile şakalarına rastlanır. Bunları, büyük ölçüde Rasûlullah ın müsâmahasıyla, bu yoldaki örnekliğiyle izah edebiliriz. Esâsen fıtrattan gelen bir meyil olan şakacılığa Rasûlullah müdâhale etmemiş, sadece bazı sınırları beyan etmiştir. Şakacılığı en çok meşhur olan Nuayman (r.a.), Rasûlullah a bile birçok kez şaka yapmıştır. Anlattığına göre, Medine pazarına turfanda veya güzel bir yiyecek gelince onu veresiye alır, Rasûlullah a hediye olarak getirir, ödeme zamanı gelince, Hz. Peygamber e gelerek, hediye sinin borcunu isterdi. Rasûlullah: Sen onu bana hediye etmiştin, ne oldu deyince, Bu güzel şeyi Sana lâyık gördüm, param olmadığı için böyle yaptım derdi. Rasûlullah da Nuayman ı hep gülerek karşılar ve ona hiç kızmazdı. Hatta onunla karşılaşınca kendini gülmekten alamadığı olurdu. Nuayman ın bir sefer sırasında, arkadaşı Süveybit i köle diye satması da onun meşhur şakalarından biridir. Bu olay üzerine Rasûlullah ve ashâbı bir yıl güldüler.
Ensardan mizahçı/şakacı bir zat vardı. (Bir gün yine) Konuşup yanındakileri güldürürken Rasûlullah (s.a.s.) elindeki çubuğu (şaka yollu) adamın böğrüne dürttü. Bunun üzerine adam: Ey Allah ın Rasûlü, (canımı yaktınız.) Müsâade edin kısas yapayım! dedi. Allah Rasûlü de: Haydi yap! buyurdu. Adam: Ama üzerinizde gömlek var, benim üzerimde yoktu (kısasın tam olması için çıkarmalısınız! dedi. Adamın talebi üzerine, Peygamberimiz gömleğini kaldırıp böğrünü açtı. Adam, Rasûlullah ı kucaklayıp böğrünü saygıyla öpmeye başladı ve: Ben bunu arzu etmiştim ey Allah ın Rasûlü! dedi. (Ebû Dâvud, Edeb 160, hadis no: 5224)
Zâhir bin Hârun adlı bir zât, çölden hediyelerle birlikte Rasûlullah a gelirdi. Rasûlullah da ayrılacağı zaman Zâhir in ihtiyaçlarını tedârik ederdi. Rasûlullah: Zâhir, bizim çölde yaşayanımızı temsil eder, Biz de onun şehirde yaşayanını temsil ederiz buyururdu. Sert yapılı ve biraz da yakışıklı olmayan bir adam olmasına rağmen onu severdi. Bir gün Rasûlullah, ürünlerini sattığı sırada Zâhir e yaklaşmış ve arkadan ona sarılmıştı; Zâhir arkasına dönemiyor, kim olduğunu göremiyordu. Bırak gideyim, Kimsin sen dedi. Fakat arkasına döndüğünde Rasûlullah ı görünce sırtını Rasûlullah ın göğsüne yasladı. Rasûlullah: Kim bir köle satın alacak dedi. Zâhir; Ey Allah ın Rasûlü! Allah için, işe yaramaz bu mal! deyince, Rasûlullah şöyle cevap vermişti: Hayır; Allah indinde, senin değerin yüksektir.
Hz. Peygamber ve ashâbının yaptığı bu tür şakalar, kırıcı ve yalan cinsinden olmayan şakalardır. Böylesi şakalar, insanlar arasında muhabbeti arttırır. Rasûlullah (s.a.s.) şaka âdâbıyla ilgili uyarılarda da bulunmuştur. Meselâ şakada yalana yer verilmemelidir. "Cemaati/toplumu güldürmek için yalan konuşanların vay haline, vay haline, vay haline!" (Ebû Dâvud, Edeb 88; Tirmizî, Zühd . "... Şaka da olsa yalanı terkedene Cennetin ortasında bir makam (köşk) söz veriyorum." (Ebû Dâvud, Edeb . Şaka yoluyla başkası küçük duruma düşürülmemelidir (Tirmizî, Birr 58). Ateşle, silahla korkutarak şaka yapılmamalıdır. Şaka, câiz sınırlarda bile olsa ifrâta gidilmemeli, özellikle insanları güldürmek meslek haline getirilmemelidir. Bir kısım mubahlar vardır ki, onlar çok sık yapıldığı zaman günaha dönüşebilir. Şakanın eziyet, sıkıntı verici ve rahatsız edici olanı da yasaktır. El şakaları ve öldürücü, yaralayıcı âletlerle yapılan şakalar tehlikeli olabileceğinden yasaklanmıştır.
Bütün bunlarla birlikte, Yüce Rasûl, çok gülmeyi, özellikle kahkaha atmayı hoş görmez, hiçbir konuda aşırılığı sevmezdi. Geceleri teheccüd için ayırdığı saatlerde, secde yerini ıslatacak kadar gözlerinden inci gibi yaşlar döküldüğü olurdu. Sebebi sorulduğunda, verdiği cevap şuydu: "Şükreden bir kul olmayayım mı " (Buhârî, Teheccüd 6, Rikak 19; Müslim, Sıfatu´l-Münâfıkîn 18). O, şükrettiğini, geceleri nâfile ibâdetlerle Allah´a gösterirken; gündüzleri tebessümü, hoşgörüsü, iyimserliği ve sevecenliğiyle insanlara isbat ediyordu. Çünkü surat asılarak, şikâyetler edilerek şükreden bir kul olunamazdı. Efendimiz´in gözünden akan yaşlar, insanlarla değil; sadece Rabbıyla başbaşa olduğu, secdelerle süslü gecelerin incileriydi. "Benim bildiğimi bilseniz, az güler, çok ağlardınız!" buyuran o büyük zâtın insanların içinde, çevresine huzur ve saâdet dağıtan tebessümü, şükrünün dışa yansımasıydı. O´nu örnek alması gereken mü´min, içinden duâ, haşyet, takvâ, İslâm´ın derdi, müslümanların durumları ve bunları düşünmenin, tefekkürün gereği mahzun bir gönül taşımalı. Ama insanlara gülümseyen, şükrettiği yüzünden belli olan bir çehre aydınlatmalı zâlimlerin kararttığı çevreyi. İçi ağlasa bile dışı gülmeli müslümanın. Bir müslümana surat asmanın karşısındakine hakaret ve kul hakkına tecâvüz olduğunu bilmeli, kardeşlerine merhametinin izleri yüzünden okunabilmeli.
İnsan, diliyle olduğu gibi haliyle, tavrıyla, yüzüyle de devamlı şükretmeli, hamdetmeli. Seviyesizce cıvıklık, şuh kahkahalar, boş vermiş tavır, vur patlasın çal oynasın anlayışı mü´minden ne kadar uzak olmalıysa; karamsarlık ve ümitsizlik taşıyan bunalımlı bir yüz de o derece çirkin kabul edilmeli. İslam, insana huzur verir. Câhiliyye düzenini muazzam bir inkılapla deviren peygamber nizamının ve o çağın adı "asr-ı saâdet", yani mutluluk çağıdır. Müslüman dünyada da haseneler içindedir. Etrafındaki güzelliklere karşı gözü kör değildir. Yaratılanı sever, Yaratan´dan ötürü. İçinde yarım bardak su olan kabın dolu tarafını görür. Ama, gücü ve imkânı el veriyorsa, boş kısmını önce kendisi doldurmaya çalışır.
Unutmayalım; O, bizden çok daha fazla eziyet ve sıkıntılara muhâtaptı. O, hepimizden daha fazla açlıkla (geçim sıkıntısıyla) karşı karşıyaydı. O, en sorumlumuzdan daha çok mes ûliyet ve yük taşıyordu. Bizim hiç birimizle kıyaslanmayacak kadar kuşatıcı ve ezici problemin çözümüyle uğraşıyordu. Ama, bizden çok farklı olarak hiç şikâyetçi değildi, suratı asık, stres yüklü, bezgin, sıkıntılı, karamsar... değildi. Her konuda olduğu gibi, O bize bu konuda da örnek (33/Ahzâb, 21) olmalı, O nun bu sünnetini ihyâ ederek ihyâ olmalı, O nun saâdet asrını her şeyiyle zamanımıza taşımalıyız. İnsanlar içinde tebessümlü bir yüzle, huzurlu, mutmain bir duruşla bulunamayan; gece teheccüd seccâdesine de gözlerinden inciler saçamaz. ... Lâ havfun aleyhim ve lâ hum yahzenûn: ... Onlar için herhangi bir korku olmadığı gibi, onlar üzülmezler. (2/Bakara, 38, 62, 112, 262, 274, 277...)
Filistin de kıyâm eden yiğit delikanlının şehâdet makamına ulaşamıyorsak; ümmetin fesâdının zirvede olduğu şu yerde ve şu zamanda, unutulan bir sünneti ihyâ ederek olsun, şehid sevâbına ulaşalım: Çevremizdeki tüm müslümanlara karşı neşeli, şakacı olalım. Tebessümümüz, gülen yüzümüz, huzur kaynağını bulduğumuzun ilânı, saâdeti bu asra taşımanın yansıması olsun. Dilin şikâyeti, suratın asıklığı, daha çok küfrün/nankörlüğün göstergesi, stres ve rûhî bunalımlar da kalpteki nifak hastalığının belirtisi olabilir; gülen yüzün çoğunlukla şükrün ifâdesi olduğu gibi. Dilimizle sunamadığımız mesajı, hiç değilse yüzümüzle verelim. Yüzümüz dâvet etsin huzura ve cennete öncelikle. Yüzümüze bakan bize hayran olsun, bize benzemeye, bizim gibi olmaya çalışsın. Önce yüzümüz, sonra sözümüz nefret ettirici değil, müjdeleyici olsun!
Haydi ne duruyorsunuz, siz de değiştirin şu şikâyetçi/nankör kimliğinizi. İçiniz ağlasa bile gülsün yüzünüz, sevindirin/güldürün birbirinizi. Haydi, ne duruyorsunuz, çocuğunuzun veya kardeşinizin başını okşasanıza. Eşinize latif latifeler yapsanıza, kalbini incittiğiniz dâvâ kardeşinize keffâret olarak, kalp tâmiri cinsinden 61 kez sevginizi göstersenize. Bir müslüman yüzüne bakmanın cennete bakmakla eş olduğunu yüzünüzle haykırsanıza. Yanınızdaki kardeşinizle, arkadaşlarınızla kucaklaşsanıza. Tanıdığınız ve tanımadığınız tüm müslümanlara selâmı bayraklaştırsanız, tebessümle hediyeleşseniz ya... Hâlâ ne duruyorsunuz Kıyâmet gelmeden namazdakine benzer kıyâm için gerekli donanım olarak, öncelikle içimizdeki devrimin dışımıza yansıması kabilinden tebessümü Gül Devrinin mîrâsı ve simgesi olarak insanlara sunsanız ya... El-hamdü lillâh! ve Yâ Rab, Sana şükürler olsun! ifâdelerini, Kitabınızın başından kendi başınıza kopyalayıp yüzünüze de yazsanıza... Gül Peygamber gibi etrafınıza güller, gülücükler dağıtsanıza! Gül Peygamber gibi... Gönlümüzü güldüren Peygamber gibi... Özünde, sözünde ve yüzünde güller açan Peygamber gibi... (Fedâkâr Kızmaz, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 6, s. 326-328) - See more at: http://haz
Vedâ Hutbesi
Hz. Peygamber´in, hicri 10. yılda yaptığı Veda Haccı´nda sayıları yüz on dört bini bulan hacıya hitaben irad ettiği hutbe. Peygamber (s.a.s) bu son hutbesinde, bundan sonra bir daha haccedemeyeceğini bildirip vefatının yaklaştığını ima ettiği, sonraki gelen günler de onun bu sözlerini doğruladığı için bu hacca Veda Haccı, bu hac esnasında irad ettiği hutbeye de Veda Hutbesi adı verildi. Veda Hutbesi her ne kadar tek bir hutbe imiş gibi kabul edilmekteyse de, gerçekte bu hutbe, Arafat ta, Mina da ve bir gün sonra yine Mina´da olmak üzere arafe günü ile bayramın birinci ve ikinci günlerinde parça parça irad edilmiştir (Tecrid-i Sarih, Terc. X, 396). Değişik yer ve zamanda irada buyurulduğu için de hutbe, birçok kişi tarafından birbirinden farh şekillerde rivâyet edilmiş; kişinin ya da grubun duyduğunu diğerleri işitmediğinden, hutbenin tamamının biraya toplanmasında bu farklı rivâyetlerden yararlanılmış ve daha sonraki yıllarda bu üç ayn yer ve zamanda buyurulan hutbe tek bir hutbe olarak biraraya getirilmiştir.
Rasûlüllah´ın bu son haccından bir yıl önce nâzil olan Tevbe sûresinde, müşriklerin pis olduğu ve bu yıldan sonra Mescid-i Haram´a yaklaşmamaları (et-Tevbe, 9/28) emredildiği için, Veda Haccı´nda Mekke´de sadece Müslümanlar vardı, hutbeyi de yalnızca Müslümanlar dinlemişti. Zaten Mekke´in fethinden sonra müşriklerin sayısı parmakla sayılacak kadar azalmıştı. Rasûlüllah, Medine´den kendisiyle birlikte yola çıkan yüzbin civarındaki ashâbıyla Mekke´ye haccetmek için geldiklerinde bir yıl önceki uyarı sebebiyle Mekke´de müşrik kalmamıştı; çoğunluk Müslüman olurken Mekke´yi terkedenler de vardı. Rasûlüllah, haccın bütün erkâmın bizzat kendisi yaparak Müslümanlara öğretmiş, İslâm´ın hac konusundaki emirleri de böylece tamamlanmıştı. İslâm´ın tamamlandığını bildiren bazı âyetler de bu Veda Haccı´nda nâzil oldu.
Câhiliye döneminde dışarıdan gelen hacılar Arafat´ta vakfeye dururken, Kureyş eşrafı diğer insanlardan üstün olduklarını belli edercesine Arafat yerine Müzdelife´de vakfeye dururlardı. Rasûlüllah cahiliye döneminin bu sınıf üstünlüğüne dayalı âdetini ortadan kaldırdı ve bütün hacılar gibi Arafat´ta vakfeye durdu. Rasûlüllah´a orada bu dinin tamamlandığı şu âyet-i kerimeyle müjdelendi: "Ey Mü´minler, şu küfreden müşrikler bugün dininizi söndürmekten ümidlerini kesmişlerdir. Artık bundan böyle onlardan korkmayınız; ancak benden korkunuz. Bugün dininizi kemale erdirdim; ve size ihsan ettiğim nimetimi tamamladım. Din olarak da size İslâm´ı seçtim"(el-Mâide, 5/3). Dinin kemale erdirilmesine bütün Müslümanlar sevinirken yalnızca Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer, bunun, Hz. Peygamber´in vefatının yaklaştığına delalet ettiğini anlamışlar ve gözlerinden yaşlar akmıştı. Gerçekten de bundan sonra Rasûlüllah seksen iki gün yaşamış ve vefat etmiştir.
Arafat´ta yüz binin üzerindeki hacıya hitaben bir hutbe irad eden Rasûlüllah sesinin bütün hacılar tarafından işitilmesi için belli mesafelerde gür sesli sahabilerden bazılarını görevlendirdi. Rasûlüllah´ın sözlerini tekrar eden bu kişiler hutbenin bütün hacılar tarafından duyulmasını sağlıyorlardı. Devesi Kusva´nın sırtında olduğu halde Rasûlüllah şu hutbeyi irac etti:
"Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz. Bilmiyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada ebedi olarak bir daha buluşamayacağım. Ey İnsanlar bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün ise, bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay ise, bu şehriniz nasıl mübarek bir şehir ise; canlarınız, mallarınız, ırzlarınız da öyle mukaddestir, her türlü saldırıdan emindir. Ashabım! Yarın Rabbinize kavuşacaksınız ve bugünkü her hal ve hareketinizden sorulacaksınız. Sakın benden sonra eski dalâletlere dönüp birbirinizin boynunu vurmayın. Bu vasiyetimi burada bulunanlar bulunmayanlara bildirsin Olabilir ki bildirilen kimse, burada bulunup da işitenden daha iyi anlayarak muhafaza etmiş olur.
Ey ashâbım! Kimin yanında bir emanet varsa onu sahibine versin. Fa izin her çeşidi kaldırılmıştır, ayağımız altındadır. Lakin borcunuzun aslın vermek gerekir. Ne zulmediniz ne de zulme uğrayınız. Allah´ın emriyle faizcilik artık yasaktır. Cahiliyetten kalma bu çirkin âdetin her türlüsü ayağımın altındadır. İlk kaldırdığım faiz de Abdulmuttalib´in oğlu (amcam) Abbas´ın faizidir.
Ashâbım! Cahiliyet devrinde güdülen kan davaları da tamamen ortadan kaldırılmıştır,´ ilk kaldırdığım kan davası da Abdulmuttalib´in torunu (yeğenim) Rebîa´nın kan davasıdır.
Ey İnsanlar! Bugün şeytan sizin şu topraklarınızda yeniden nüfuz ve saltanat gücünü ebedi surette kaybetmiştir. Fakat bu kaldırdığım şeyler haricinde küçük gördüğünüz işlerde de ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bunlardan sakınınız.
Ey İnsanlar! Kadınların haklarına riayet etmenizi ve bu hususta Allah´ tan korkmanızı tavsiye ederim. Siz kadınları Allah´ın emaneti olarak aldınız. Ve onların namuslarını ve ismetlerini Allah adına söz vererek helal edindiniz. Sizin kadınlar üzerindeki hakkınız; onların, aile şerefini koru malları ve evlerinizi sizin hoşlanmadığınız hiç kimseye açmamaları, çiğnenmemeleridir. Eğer onlar, râzı olmadığınız herhangi bir kimseyi evinize alırlarsa onları hafif bir şekilde dövebilir, azarlayabilirsiniz. Kadıların da sizin üzerinizdeki hakları; örfe göre her türlü giyim ve yiyeceklerini temin etmenizdir. Ey mü´minler, size bir emanet bırakıyorum ki siz ona sımsıkı sarıldıkça yolunuzu hiçbir zaman şaşırmazsınız. O emanet Allah´ın kitabı Kur´ândır.
Ey mü´minler! Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi muhafaza ediniz. Müslüman müslümanın kardeşidir ve bütün Müslümanlar kardeştir. Din kardeşinize ait olan herhangi bir hakka tecavüz, başkasına helal değildir. Ancak gönül hoşluğuyla verilen başka. Ashabım! Nefsinize de zulmetmeyiniz. Nefsinizin de üzerinizde hakkı vardır:
Ey insanlar! Cenab-ı Hak her hak sahibine hakkını vermiştir. Varis için vasiyete gerek yoktur. Çocuk kimin döşeğinde doğmuşsa ona aittir. Zinakâr için mahrumiyet cezası vardır. Babasından başkasına nesep iddia eden soysuz yahut efendisinden başkasına uymaya kalkan nankör, Allah´ın gazabına, meleklerin lanetine ve bütün Müslümanların düşmanlığına uğrasın. Cenab-ı Hak bu insanların ne tevbelerini ne de şehadetlerini kabul eder."
Rasûlüllah sözlerinin burasında dinleyenlere sordu: "Ey insanlar! Yarın beni sizden soracaklar. Ne dersiniz " Ashab-ı Kiram cevap verdi:
"Allah´ın risâletini tebliğ ettin; risalet görevini yerine getirdin, bize vasiyyet ve nasihatte bulundun diye şehadet ederiz." Rasûlullah şehadet parmağını göğe kaldırarak üç kez "Şahit o! ya Rab! Şahit o! ya Rab! Şahit ol ya Rab!" buyurarak Arafat´taki hutbesini bitirdi.
Hz. Peygamber güneş batıncaya kadar vakfede durdu. Tam buradan inmeye karar vereceği bir anda yukarıda zikredilen Mâide sûresinin üçüncü âyeti nazil oldu. Daha sonra devesine binen Rasûlüllah yavaş adımlarla Arafat´tan inerek Müzdelife´ye geldi. Burada bir ezan iki kamet ile akşam ve yatsı namazlarını birleştirerek kıldı. Ve istirahata çekildi. Sabah olunca cemaatle birlikte sabah namazını kaldı ve ortalık iyice ağardıktan sonra Müzdelife´den Cemretü´l Akabe mevkiine geldi. Şeytan taşlamadan sonra Mina´ya geçen Rasûlüllah burada da Veda Hutbesi´nin diğer bölümünü irad etti. Allah´a hamdü senadan sonra devamla:
"Ey insanlar! Sizi Allah´ın kitabına bağlayan peygamberinizin sözlerini iyi dinleyiniz, ona itaat ediniz. Hac ibadetinizin bütün hareketlerini benden gördüğünüz gibi ifa ediniz. Öyle sanıyorum ki, ben bu seneden sonra bir daha haccedemem. " Rasûlüllah bundan sonra halkla sorulu cevaplı sürdürdüğü hutbesini: "Ey insanlar! Ayların yerini değiştirerek geri bırakmak inkârda aşırı gitmektir. Kafirler böyle yapmakla doğru yoldan saptılar. Allah´ın haram kıldığı ayların sayısını uygun yapmak için, bir yıl haram ayını helal, diğer yıl onu haram sayarlar. Böylece Allah´ın haram kıldığını helal kabul ederler. Zaman, Allah´ın gökleri ve yeri yarattığı gün gibi aynı duruma döndü. Allah´ın katında ayların sayısı on ikidir. Bunların dördü mukaddes (haram) aylardır ki üçü arka arkaya gelen Zilkade, Zilhicce ve Muharrem, dördüncüsü de Cemaziyelahir ile Şaban´ın arasındaki Receb´tir. Ey mü´minler! Bu ay hangi aydır "
-Allah ve Rasûlü daha iyi bilir.
"-Zilhicce ayı değil midir "
-Evet Zilhiccedir.
"-Bu içinde bulunduğumuz belde hangi beldedir "
-Allah ve Rasûlü daha iyi bilir.
-Mekke Şehri değil midir "
-Evet Mekke´dir.
"-Bugün hangi gündür
-Allah ve Rasûlü daha iyi bilir.
"Yevmü´nnahr (kurban kesme günü) değil midir "
-Evet yevmünahr´dır. Bu diyalogdan sonra Rasûlüllah sahabelere dönerek "Şu halde iyi bilin ki; bu şehrinizde, bu beldenizde, bu gününüzün mukaddes (haram) olduğu gibi birbirinize kanlarınızı dökmek, mallarınızı haksız yere olmak, namuslarınızı kirletmek de haramdır, her türlü saldırıdan masumdur. Muhakkak ki, siz Rabbinize kavuşacaksınız, o zaman bütün bu işlerden sorulacaksınız.
Ey İnsanlar! Aklınızı başınıza alında benden sonra birbirinizin boynunu vuracak şekilde dalâlete, vahşete düşerek cahiliye devrine dönmeyin. Ey insanlar! Bu nasihatlerime kulak verip bunları burada hazır bulunanlarınız burada bulunmayanlara tebliğ etsin. Olabilir ki, kendisine tebliği edilen kimse burada bulunup işiten bir kısım kimseden daha iyi anlayıp bellemiş olur" ardından Rasûlüllah iki kez:
"- Tebliğ ettim mi " buyurdu.
Sahâbîler:
-Evet ettin, deyince O;
"Şâhit ol ya Rab!" dedi ve tekrar hatırlattı: "Burada bulunanlar bulunmayanlara tebliğ etsin. "
Rasûlullah Mina´daki bu hutbesinden sonra kurban kesim yerine gelerek önceden hazırlanan yüz devenin altmış üçünü bizzat kendi kurban etti diğerlerini de Hz. Ali kestikten sonra her deveden birer parça et alınarak pişirilip yenildi. Daha sonra traş olan Hz. Peygamber ihramdan çıktı ve Kabe´yi tavaf etti. Öğle namazını da orada kıldıktan sonra Zemzem suyunun yanına gitti ve kendisine sunulan bir bardak suyu içtikten sonra tekrar Mina´ya döndü. Rasûlüllah Mina´da geçirdiği teşrik günlerinde şeytan taşlama görevini yerine getirmiş, bu arada çevresinde bulunan insanlara hutbeler irad buyurmuştu.
"Allah´ın yardımı ve fetih geldiği ve insanların dalga dalga Allah´ın dirine girdiklerini gördüğün zaman Rabbini överek tesbih et. O´ndan mağfiret dile. Çünkü o tevbeleri çok kabul edendir" (110/Nasr, 1-3) mealindeki Nasr sûresinin nâzil olduğunu duyan Müslümanlara, hem yeni nâzil olan bu sûreyi okumuş hem de kendilerine nasihat ettiği hutbelerinden birini irad buyurmuştur. Bu hutbesinde de yine Müslümanların mal, can, namus emniyetinden bahseden Rasûlüllah insan haklarının temelini oluşturan bu üç hakkı tekrar tekrar ümmetine hatırlatmıştı. Değişik yer ve zamanda irade edilen bu hutbeler, tek bir hutbe şeklinde bütünleştirilmiştir.
Hutbenin toplum hayatına getirdiği prensipler:
İncelendiği zaman Veda Hutbe´sinde Peygamber (s.a.s)´in başlıca şu noktalara değindiği görülür:
1- Her işte daima Allah´a hamd-ü sena etmek gerekir.
2- Nefis, insanı her zaman şerre yöneltmek ister. Bu sebeple nefislerin şer-inden de Allah´a sığınmak lâzımdır.
3- Can, mal ve ırz kutsaldır. Yaşama hakkı tabii bir haktır. Irz, şeref, haysiyet, hürriyet ve mülkiyet saldırıdan korunmuş haklardır.
4- Câiliyye gelenekleri kaldırılmıştır. İnsanlar alışa geldikleri kötü şeyleri körü körüne yapmaktan vazgeçmelidirler.
5- Faiz haramdır.
6- Kan davası gütmek haramdır.
7- Emânetler yerlerine verilmelidir. Emânete hıyanet
edilmemelidir.
8- Küçük büyük önemli-önemsiz her işte şeytana uymaktan sakınılmalıdır.
9- Kadınların ve erkeklerin karşılıklı hak, vazife ve sorumlulukları vardır. Kadınlara nezâketle davranılacaktır.
10- Hem kadın hem de erkekler zinadan şiddetle kaçınacaklardır.
11- Köle ve hizmetçilere iyi davranılacaktır.
12- Bütün Müslümanlar kardeştir. Her türlü sınıf farkları ve ayrıcalıklar kaldırılmıştır. Üstünlük fazilet iledir.
13- Zulümden sakınmak gerekir, halkın malı haksız yere yenemez, birine ait bir şey sahibinin izni olmadıkça başkası için helâl olmaz.
14- Müslümanlar birbirleriyle savaşmaktan sakınacaklardır.
15- Allah´ın Kitâb´ına ve Peygamber´in sünnetine uyanlar asla sapıklığa düşmezler.
16- İslâm sadeliğinden ayrılmamak, aşırılıklara sapmamak gerekir.
17-Hak Teâlâ´ya ibadet olunacak; beş vakit namaz kılınacak, oruç ayında oruç tutulacak, Hz. Peygamber´in tavsiyelerine uyulacaktır. Bunları hakkıyla yerine getirenlerin mükâfatı cennettir. (Fedâkâr Kızmaz, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 6, s. 326-328)
- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4219&BID=45#sthash.qMq7evCZ.
Siyerle İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Türkçe Kaynak Kitaplar
1. Siret Ansiklopedisi, Haz. Afzalur Rahman (6 cilt), İnkılâb Y.
2. Siret-i İbn Hişam (1-4), İbn Hişam, Kahraman Y.
3. Siret-i İbn İshak, İbn İshak İbn Yesar, Hizmet Kitabevi Y.
4. Siyer, İbn İshak, Akabe Y.
5. Siret, Ali Şeriati, Yedi İklim Y.
6. Siyer-i Nebi, Mustafa Darir, Sağlam Y.
7. Siyer-i Nebî, Peygamberimizin Hayatı, İrfan Yücel, Diyanet İşleri Bşk. Y.
8. Peygamberimiz, M. Asım Köksal, Akçağ Y.
9. Peygamberimizin Hayatı, (2 cilt), Salih Suruç, Yeni Asya Gazetesi Neşriyat
10. İslâm Tarihi, M. Âsım Köksal (18 cilt), Şamil Y.
11. Kur an a Göre Hz. Muhammed in Hayatı, İzzet Derveze (3 cilt), Yöneliş Y/Ekin Y.
12. Üç Muhammed, İki Tasavvur Bir Gerçek, Mustafa İslâmoğlu, Denge Y.
13. Fıkhu s Siyre, Peygamberimiz in Uygulamasıyla İslâm, Said Ramazan Bûti, Gonca Y.
14. Fıkhu s Siyre, Muhammed Gazâli, Risale Y.
15. Peygamberimizin Şemâili, Ahlâk ve âdâbı, Hüseyin Algül, Nil A.Ş. Y.
16. Rasûlullah ın Hayatı ile İslâm ın Hareket Metodu, 1-2, Abdurrahman el-Muhacir, Çev. Eyüp Aslan, Hak Y.
17. Rasûlullah ın İslâm a DâvetMektupları, Abidin Sönmez, İnkılab Y.
18. Rasûl ve Ahlâk, Ahmed Muhammed Hûfî, Çev. Bedreddin Çetiner,-Yusuf Ertuğrul, Kültür Basım Yay. Birliği
19. Peygamberimizin Sünnetinde Terbiye, İbrahim Canan, Tuğra Y.
20. Hz. Muhammed (s.a.v.) in Eşleri ve Aile Hayatı, Ziya Kazıcı, Çağ Y. / Çamlıca Y.
21. Hz. Muhammed ve Gençlik, Komisyon, T. Diyanet Vakfı Y.
22. Hz. Muhammed ve Karşıt Güçler, M. Ahmet Halefullah, Birleşik Dağıtım Ankara Y./Birleşiik Y.İst.
23. Hz. Muhammed in Faziletleri, Yusuf bin İsmail en-Nebhânî, İnsan Y.
24. Hz. Muhammed in Getirdiği Ekonomik Düzen, Sadık Yılma, Yeni Ufuklar Neşriyat
25. Hz. Muhammed in Hayatı, Martin Lings, Çev. Nazife Şişman, İz Y.
26. Hz. Muhammed in Hayatı, Mustafa Sıbaî, Çev. M. Sait Şimşek, Tekin Y.
27. Hz. Muhammed Mustafa, Muhammed Heykel, Çev. Ömer Rıza Doğrul, İnkılap Kitabevi Y.
28. Hz. Muhammed in Müşriklerle Münasebeti, Ali Kapar, Esra Y.
29. Hz. Muhammed in Hayatı, Ebû l-Hasan en-Nedvî, Çev. Nuri Kahraman, Risale Y.
30. Hz. Muhammed in Hayatında Dersler ve İbretler, Mustafa Sıbaî, Özgün Y.
31. Hz. Peygamber ve Aile Hayatı, Heyet, İlmi Neşriyat
32. Peygamberimizin Hayatı, İhsan Işık, Beyan Y.
33. Hz. Peygamber ve Evrensel Hayatı, İbrahim Bayraktar, Şelale Y.
34. Hz. Peygamber ve İlim, Yusuf Kardavi, Şule Y.
35. Hz. Peygamber in Devleti, Mehmet Birsin, Birleşik Y.
36. Hz. Peygamber in Şemâili, İbrahim Bayraktar, Seha Neşriyat
37. Peygamberimiz ve Günlük Hayatı, H. Kâmil Yılmaz, Erkam Y.
38. Peygamberimize Sorulan İlginç Sorular, İbn Kayyim el-Cevziyye, Uysal Kitabevi Y.
39. Hz. Muhammed (s.a.v.)´in Soruları, Betül Bozali, Kutup Y.
40. Peygamberimize ve Ashâbına Yapılan İşkenceler, Asım Uysal, Uysal Kitabevi Y.
41. Peygamberimiz in Hayatından İslâm Dâvetçilerine Güzel Örnekler, Seyyid Muhammed Alevî, Alper Kitabevi Y.
42. Muhammed i Tanıyalım, Ali Şeriati, Çev. Ali Seyyidoğlu, Fecr Y.
43. Muhammed Kimdir Ali Şeriati, Çev. Ali Seyyidoğlu, Fecr Y.
44. Peygamberimizin Hayatı, İrfan Yücel, Diyanet İşleri Başk. Y.
45. Peygamberimizin Örnek Ahlâkı, Abdurrahman Azzam, Çev. Hayreddin Karaman, Timaş Y.
46. Hz. Peygımberin Savaşları, Muhammed Hamidullah, Yağmur Y. / Yeni Şafak
47. Peygamberimizin Savaşları, Muhammed Kutup, Çev. Nedim Yılmaz, Hisar Y.
48. Peygamberimizin Savaşları, Abdülkadir Dedeoğlu, Osmanlı Y.
49. Peygamberimizin Savaşları, Kasım Göçmenoğlu, Erdem Y.
50. Ashâbının Dilinden Peygamberimiz, İsmail Lütfi Çakan, Büşra Y.
51. Resûl ve Sünnet Üzerine Alternatif Eğitim Çalışmaları, M. Salih Gökdeniz, Mavi Sıla Y.
52. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, Abdullah Özbek, Esra Y.
53. Olağanüstü Yönleriyle Peygamberimiz (el-Hasâisü l-Kübrâ), İm. Suyûtî, İz Y./Gerçek Hayat
54. Büyük İslâm Tarihi / Siyer-i Nebî, Mustafa Darir, Doğuş Y.
55. Canım Peygamberim, Niyazi Birinci, Nesil Basım Yayın
56. Cennet Yolu, Peygamberimi Öğreniyorum, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
57. Çöle İnen Nur, Necip Fazıl Kısakürek, Büyük Doğu Y.
58. Peygamberimiz Özel Sayısı, Diyanet Dergisi, Heyet, Diyanet İşleri Başkanlığı Y.
59. Doğumdan Hicrete, Hicretten Vefata, Ali Şeriati, Seçkin Y.
60. Hadislerle Peygamberimizin Güzel Ahlâkı, Ebû İsa Tirmizî, Hisar Y.
61. Ebedî Risâlet 1-2, Sempozyum Metinleri, Sempozyum, Işık Y.
62. Er-Rasûl, Hz. Muhammed (s.a.v.), Said Havva, Hilâl Y. / Petek Y.
63. Fıkhu´s-Sîre, Muhammed Gazâli, Risale Y.
64. Her Hicret Bir İnkılaptır, Ali Şeriati, İhtar Y.
65. Hicret -Peygamberimi Öğreniyorum, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
66. Hilye-i Saadet, İskender Pala, T. Diyanet Vakfı Y.
67. İki Cihan Güneşi, M. Yaşar Kandemir, Erkam Y.
68. Kur´an´da Peygamberler ve Peygamberimiz, Afif Abdülfettah Tabbara, Gonca Y.
69. Medine Devletine Giden Yol, Mahmut Toptaş, Cantaş Y.
70. Nasıl Bir Rasûle İnanıyoruz, Mehmet Göktaş, İstişâre Y.
71. Nebevî Hareket Metodu, 1-2, Münir Muhammed Gadban, Nehir Y. / Merve Yayın Paz.
72. Rahmet Peygamberi, Ebû´l-Hasan Ali Nedvî, İz Y.
73. Rasûlullah Muhammed, Muhammed Hamidullah, İrfan Y.
74. Resûlü Ekrem´in Eşsiz Ahlâkı, Şaban Döğen, Gençlik Y.
75. Resûlullah´ın Günlüğü, Mehmet Apaydın, İnsan Y.
76. Rasûlullah´ın Hayatı ile İslâmî Hareket Metodu, 1-3, Abdurrahman Muhacir, Hak Y.
77. İnsan ve Peygamber Olarak Hz. Muhammed, Yasin Pişgin, İlâhiyât Y.
78. Kur´an´da Resûlullah, M. Ali Haşimî, Risale Y.
79. Hazreti Muhammed ve Hayatı, Ali Himmet Berki, Osman Keskioğlu, D.İ. Başkanlığı Y.
80. Kur´an-ı Kerim´de Hazret-i Peygamber, Muhittin Akgül, Işık Y.
81. Son Peygamber Hz. Muhammed, Muhammed EbûZehra, Kitabevi Y.
82. Hz. Muhammed ve Yaşadığı Hayat (Peygamber, Devlet Başkanı, Aile Reisi), Celâl Yeniçeri, İFAV Y.
83. Sonsuz Nur 1-3, M. Fethullah Gülen, Nil A.Ş. Y.
84. Şemâil-i Şerife, M. Sadık Aydın, Hilal Y.
85. İmanın Gücü -Peygamberimi Öğreniyorum, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
86. İşte Önderimiz Hz. Muhammed, İhsan Süreyya Sırma, Seha Neşriyat
87. İslâm Öncesi Mekke Dönemi ve Hz. Muhammed, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
88. İslâmî Tebliğin Mekke Dönemi ve İşkence, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
89. İslâmî Tebliğin Medine Dönemi ve Cihad, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
90. İslâm Peygamberi, Muhammed Hamidullah, İrfan Y.
91. İslâm´da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, Komisyon, T. Diyanet Vakfı Y.
92. İslâmiyetin Doğuşu, Harun Akyazı, Beyan Y.
93. Kâinatın Efendisi Peygamberimizin Hayatı 1-2, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
94. Peygamberimizin Tebliğ Metotları 1-2, İbrahim Canan, Nesil Basım Yayın
95. Peygamberimiz Niçin Çok Evlendi , Muhammed Ali Sâbûnî, Petek Y.
96. Peygamberimiz Seriyyeleri, Muhammed Ali Kutup, Çev. Nedim Yılmaz, Hisar Y.
97. Peygamberim Dizisi (15 Kitap), Marzug Halil, Çev. Abdülaziz Hatip, Nehir Y.
98. Peygamberimi Öğreniyorum, M. Yaşar Kandemir, Damla Y.
99. Peygamberimi Öğreniyorum (20 li Takım), Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
100. Peygamberimiz Çocuklarla, M. Yaşar Kandemir, Damla Y.
101. Çocuk ve Peygamber, Mehmet Emin Ay, Timaş Y.
102. Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa nın Hayatı Siyer-i Nebî-, İlhami Ulaş, Osmanlı Y.
103. Peygamberimiz -İslâm Dini ve Aşere-i Mübeşşere, Zekâi Konrapa, Kitabevi Y.
104. Peygamberimiz (S.A.V.), İsmail Özcan, Erkam Y.
105. Peygamberimiz Hz. Muhammed, Yakup Üstün, T. Diyanet Vakfı Y.
106. Peygamberimizin Hayatı, Mahmud Şakir, Kahraman Y.
107. Peygamberimizin Hayatı, Ebûl Ferec Abdurrahman İbnül Cevzî, Çev. T. Uzun, Uysal Kit. Y.
108. Hz. Peygamber in Hayatı, M. R. Eyüpoğlu, Merve Yayın Pazarlama
109. Peygamberimizin Hayatı, Abdülhamid Cûde es-Sahhar, Çev. Ebûbekir Korkmaz, Ravza Y.
110. Peygamberimizin Hayatı: Siretü n-Nebî, Mevlânâ Muhammed Ali, Çev. Ali Genceli, Nur Y.
111. Peygamberimizin Hicreti, Hüseyin Algül, Nil A.Ş. Y.
112. Peygamberimizin İnsan Kazanma Metodu, Mehmet Dikmen, Cihan Y.
113. Peygamberimizin Kızı Hz. Fâtıma, İsmail Mutlu, Mutlu Y.
114. Peygamberimizin Hanımları -Mü´minlerin Anneleri-, Mustafa Eriş, Erkam Y.
115. Peygamberimizin Mûcizeleri, Seyyid Kutup, Ebru Y.
116. Peygamberimizin Mûcizeleri, H. İbrahim Acıpayamlı, Tuğra Y.
117. Peygamberimizin Mûcizeleri, Celâleddin es-Suyûtî, Çev. Ömer Temizel, Uysal Kitabevi Y.
118. Peygamberimizin Örnek Ahlâkı, Mehmet Paksu, Nesil Basım Yayın
119. Peygamberimizin Sünnetinde Çocuk Eğitimi, Muhammed Nur Süveyd, Çev. Zekeriya Güler, Uysal Kitabevi Y.
120. Peygamberimizin Sünnetinde Evlilik, Abdülvehhab Öztürk, Kılıç Y.
121. Peygamberimizin Şefaatı, Halil Günaydın, Pamuk Y.
122. Peygamberin Diliyle Gençlik, Cemil Tokpınar, Gençlik Y.
123. Devrilen Putlar, Peygamberimi Öğreniyorum, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
124. Peygamberin İzinde, Mustafa Mutahhari, Çev. Malik Eşter, Akademi Y.
125. Peygamberin Son Beş Günü, Tahsin Yücel, Can Y.
126. Tevrat ve İncil e Göre Hz. Muhammed (s.a.v.) Abdullah Davud, Nil A.Ş. Y.
127. Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) in Hayatı, Abdullah Sevinç, Gonca Y.
128. Rasûlü Ekrem in Dilinden Edeb, Âdâb ve Çeşitli Duâlar, Sıddık Nâci Eren, Berekât Y.
129. Rasûlullah ın Annesi ve Hanımları, İsmail Kaya, Uysal Kitabevi Y.
130. Rasûlullah ın Diplomatik Münasebetleri, Abidin Sönmez, İnkılab Y.
131. Rasûlullah ın Kızları ve Torunları, İsmail Kaya, Uysal Kitabevi Y.
132. Rasûlullah ın Dilinden Gönüllere Huzur Veren Duâlar, Abdülkerim Karataş, İslamoğlu Y.
133. Rasûlullah (s.a.v.) ın Haccı, İ. Hakkı Sezer, Esra Y.
134. Hz. Muhammed, Mustafa Varlı, Fehremez Sercan, Esma Y.
135. Hz. Muhammed, Ziyauddin Sardar, Zafer Abbas Malik, Çev. Doğan Şahiner, Milliyet Gz. Y.
136. Hz. Muhammed (a.s.) Ahlâk ve Âdetleri, Mehmet Kemal Pilavoğlu, Can Kitabevi Y.
137. Hz. Muhammed (s.a.v), Harun Yahya, Kültür Y.
138. Hz. Muhammed (a.s.), Ramazan Eren, Vural Y.
139. Hz. Muhammed Hayatı, Kasım Göçmenoğlu, Erdem Y.
140. Hz. Muhammed İlâhî Rahmet, Mustafa Necati Bursalı, Ölçü Y.
141. Hz. Muhammed Neyi Oku du, Ahmed Hulusi, Kitsan Kitap Kırtasiye Y.
142. Hz. Muhammed (s.a.v.), Mehmet Cemal, Beyan Y.
143. Hz. Muhammed (s.a.s.) Hayatı, Ahmet Cevdet Paşa, Çelik Y.
144. Hz. Muhammed (s.a.v.) in Hayatı, Mustafa Necati Bursalı, Ölçü Y.
145. Hz. Muhammed in Hayatı, Ahmet Cevdet Paşa, Huzur Y. / Üçdal Neşriyat
146. Hz. Muhammed in Hayatı, Leyla Azzam, Ayşe Gouverneur, Çev. Murat Çiftkaya, Ağaç Y.
147. Hz. Muhammed in Hayatı, Ebû l-Hasan Ali en-Nedvî, Çev. Ali Arslan, Arslan Y.
148. Hz. Muhammed in Hayatı, Mevlüt Karaca, Hisar Y.
149. Hz. Muhammed in Hayatı: Es-Sîretü n-Nebeviyye, İbn Hişam, Çev. İzzet Hasan, Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu Y.
150. Hz. Muhammed in Mekke si, W. Montgomery Watt, Çev. Mehmet Akif Emin, Bilgi Vakfı Y
151. Hz. Peygamber Devrinde Münafıklar, Adnan Demircan, Esra Y.
152. Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri, Ahmet Sezikli, T. Diyanet Vakfı y.
153. Hz. Peygamber Devrinde Yahudi Meselesi, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
154. Hz. Peygamber Döneminde Devlet ve Piyasa, Cengiz Kallek, Bilim ve Sanat Vakfı Y.
155. Hz. Peygamber (s.a.s.) ve İslâm Büyüklerinden Öğütler Üçlü Prensipler, Ş. Ali Minaz, Beyda Y.
156. Hz. Peygamber (s.a.v.) in Hz. Ali ye Tavsiyeleri, Muhammed el-Mehayini, Çev. Abdülvehhab Çelebi, Nursan Y.
157. Hz. Peygamber ve Hz. Zeynep, Hüseyin Küçükkalay, Tekin Kitabevi Y.
158. Hz. Peygamber ve İlk Müslümanlar, Ahmet Yılmaz Boyunağa, Boğaziçi Y.
159. Hz. Peygamber in Altı Orijinal Diplomatik Mektubu, Muhammed Hamidullah, Çev. Mehmet Yazgan, Beyan Y.
160. Hz. Peygamber in Hadislerinde Türk Varlığı, Zekeriya Kitapçı, Türk Dünyası Araş. Vak. Y.
161. Hz. Peygamber den Gençlere 50 Nasihat, Muhammed Ali Kutup, Çv. O. Arpaçukuru, İlke Y.
162. Hz. Peygamber in Dilinden Dört Halifesi ve Ashâbı, A. Fikri Yavuz, Sönmez Neşriyat
163. Hz. Peygamber in Hadislerinde Fitne, Ali Çelik, Çağlayan Y.
164. Hz. Peygamber den Duâlar, Hasan Kaluç, İslamoğlu Y.
165. Hz. Resûlullah tan (s.a.v.) Öğütler, M. Yahya Pakiş, Menzil Y.
166. Peygamberimiz ve Dört Halifesi, Ergun Göze, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Y.
167. Peygamberimiz, Ömer Faruk Ergin, Nur Y.
168. Peygamberimiz, Abdülkadir Dedeoğlu, Osmanlı Y.
169. Peygamberimiz ve İslâm ın Doğuşu, Muhammed Rıza, Çev. Selim Bilge, Temel Neşriyat
170. Peygamberimiz ve Müslümanlık, Ahmet Hamdi Akseki, Nur Y.
171. Peygamberimiz Vefatı, B. Ali Bilgiç, Ali Erkan Kavaklı, Pamuk Y.
172. Muhammed Mustafa, Ahmed Hulûsi, Kitsan Kitap Kırtasiye Y.
173. Muhammedî Vahiy, M. Reşit Rıza, Fecr Y.
174. Muhammediye, Yazıcıoğlu Muhammed, Sad. Abdülkadir Akçiçek, Çile Y.
175. Peygamberimize Neden İnanmadılar, Ahmed Lütfi Kazancı, Nil A.Ş. Y.
176. Peygamberimizin Arkadaşları, Kasım Göçmenoğlu, Erdem Y.
177. Peygamberimizin Buyurduğu 73 Fırka, Mustafa Uysal, Uysal Y.
178. Peygamberimizin Cevşen Duâsı, İttihat Yayıncılık
179. Peygamberimizin Dilinden Kıssalar, M. Yaşar Kandemir, Erkam Y.
180. Peygamberimizin Dilinden Müslüman Kadını ve Yuvası, A. Naim Şener, Sönmez Neşriyat
181. Peygamberimizin Dilinden Şifalı Duâlar ve Terkipler, Mustafa Varlı, Esma Y.
182. Peygamberimizin Duâları ve Zikirleri, İmam Nevevî, Uysal Kitabevi Y.
183. Peygamberimiz Hakkında Aile Sohbetleri, Mehmet Aydın, Uysal Kitabevi Y.
184. Peygamber Çizgisinde Yaşamak, Haluk Nurbaki, Nesil Basım Yayın
185. Peygamberimiz Niçin Çok Evlendi Tahir Hoşafçı, Nizam Y.
186. Peygamber Dostları, Osman Oktay, Ocak Y.
187. Peygamber Efendimiz (S.a.v.), Ahmet Cevdet Paşa, Mahir İz, Işık Y.
188. Peygamber Sevgisi, M. Abduh Yemanî, Çev. Ali Hüsrevoğlu, Erkam Y.
189. Peygamber ve Kadın, Şehid BintülHüdâ, Çev. Ubeydullah D. Yedi İklim Y.
190. Peygamberden İktibaslar, Muhammed Kutup, Çev. Akif Nuri, Fikir Y.
191. Peygamber Halkası, Necip Fâzıl Kısakürek, Büyük Doğu Y.
192. Peygamber Meclisinden Sohbetler, Abdülhamid Köşk, Çev. Naim Erdoğan, Pamuk Y.
193. Peygamberimiz (A.S.) ın Dilinde Geleceğin Tarihi, 1-2, Orhan Baytan, Mevsim Y.
194. Peygamber Efendimiz ve Şefaati, Umran Y.
195. Peygamber Efendimizin Hitabeti, Ahmed Lütfi Kazancı, Marifet Y.
196. Peygamber Efendimizin Maddî Mânevî Sağlık Öğütleri, İbn Kayyim El-Cevziyye, Çev. Yusuf Ertuğrul, İslâmî Neşriyat
197. Peygamberimiz den Günümüze Beslenme, Polat Has, T.Ö.V. Y.
198. Peygamberimizden Duâlar, İsmail Mutlu, Yeni Asya Gaz. Neşr.
199. Peygamberimizden Duâlar, İsmail Mutlu, Mutlu Y.
200. Peygamber Efendimizin Öğrettiği Duâlar, Zikirler, İmam Nevevî, Çev. Abdülhalik Duran, İslâmî Neşr.
201. Peygamber Efendimizin Ramazan Hayatı ve Oruç Âdâbı, Yaşar Bozyiğit, Şahsi Y.
202. Adı Güzel Kendi Güzel Muhammed, M. Abduh Yemani, Nun Y.
203. Âlemlere Rahmet, Mustafa Necati Bursalı, Çile Y.
204. Âlemlere Rahmet (Hz. Muhammed in Hayatı), Mustafa Necati Bursalı, Çelik Y.
205. Âlemlere Rahmet Hz. Muhammed Hüseyin Algül, T. Diyanet Vakfı Y.
206. Doğuş, Ahmed Lütfi Kazancı, Tuğra Y.
207. Aydınlıklara Doğru, Ahmet Lütfi Kazancı, Tuğra Y.
208. Bana Peygamberimi Anlat, A. Muti Eddahir, Esra Y.
209. İlâhî Rahmet HZ. Muhammed (Mevâhib-i Lüdünniye), İmam Kastalânî, Hisar Y.
210. Gönül Penceresinden Fahr-i Kâinat Efendimiz, Haluk Nurbaki, Damla Y.
211. Gönüllerde Sema, Haluk Nurbaki, Damla Y.
212. Hakikat-ı Ferdiyye, Salih Mirzabeyoğlu, İbda Y.
213. Değişik Yönleriyle Hz. Peygamber, İbrahim Bayraktar, Işık Y.
214. Hatemü´l-Enbiya Hz. Muhammed ve Hayatı, Ali Himmet Berki, Diyanet İşleri Başk. Y.
215. Hayat-ı Nebî, Şemseddin Yeşil, Yeşil Kitabevi Y.
216. Hazreti Muhammed, Makxime Rodinson, Sosyal Y.
217. Hazreti Muhammed Kimdir , Mehmed Hanefi Mert, Gonca Y.
218. Hazreti Muhammed (s.a.v.)´in Hayatı, Selâmi Münir Yurdatap, Saadet Y.
219. Hazreti Muhammed´in Hayatı, Lutfullah Ahmed, İstanbul Maarif Kitaphanesi
220. İnsanlık Tarihinin En Büyük Lideri Allah´ın Rasûlü Hz. Muhammed (s.a.v.), Sevim Asımgil, Furkan Kitabevi Y.
221. Kâinatın Efendisi Cihan Peygamberi Hz. Muhammed (a.s.m), Ramazan Eren, Şahsî Y.
222. Kâinatın Sultanı Sevgili Peygamberimizin Mübârek Hayatı, Sevim Asımgil, Furkan Kit. Y.
223. Kâmil İnsan Hz. Muhammed (s.a.v.), Seyyid Muhammed Alper Kitabevi Y.
224. Kılıcın Hakkı, H. Hicran Göze, Boğaziçi Y.
225. Kırk Sual Kırk Cevap, Mevlânâ Firâkî, Esma Y.
226. Kitab-ı Siyer-i Nebî (3 cilt), Mehmet Faruk Gürtunca, Huzur Y.
227. Müjdelerle Gelen Son Peygamber, Şerif Ali Minaz, Şeref Y.
228. Nebimizi Bilelim, Ahmed Hilmi, Bedir Y.
229. Nur Torun, Salih Suruç, Nesil Basım Yayın
230. Nur-ı Muhammedî (s.a.v.), Ömer Öngüt, Hakikat Neşriyat
231. O Bir Yetim İdi, H. Hicran Göze, Boğaziçi Y.
232. Oryantalistlerin Hz. Peygamber ile İlgili İddialarına Cevaplar, Ali Osman Ateş, Beyan Y.
233. Özgürlük Peygamberi Hz. Muhammed, Abdurrahman Şarkavî, Birleşik Yayıncılık, İstanbul
234. Peygamber Efendimiz (s.a.v.), Metin Erkaya, Seha Neşriyat
235. Psikolojik Açıdan Hz. Peygamberin İbâdetHayatı, Habil Şentürk, Bahar Y.
236. Rahmet Müjdecisi Hz. Muhammed´in Hususiyetleri, Ahmet Cemil Akıncı, Nursa Y.
237. Rahmeten Li´l-Âlemîn Hz. Muhammed (s.a.v.), Haydar Baş, Belge Neşriyat
238. Rasûllerin Efendisi Hakkında Allah´ın Âlemlere Karşı Hücceti 1-2, Yusuf b. İsmail Nebhânî, İslâmî Neşriyat
239. Rasûlullah´ın (s.a.v.) Kıymetinin Büyüklüğü, Halil İbrahim, Gonca Y.
240. Siyer-i Nebi -Canım Peygamberim Hz. Muhammed (s.a.v.), Fatma Temir, Şahsî Basım
241. Siyer-i Nebi; İslâm Tasvir Sanatında Hz. Muhammed´in Hayatı, Zeren Tanındı, Simavi Y.
242. Resûlullah´a Göre Âilede ve Okulda Çocuk Terbiyesi, İbrahim Canan, Cihan Y./Yeni Asya Y
243. Peygamberler Aydınların Önderleri, Abdülkerim Süruş, Kıyam Y.
244. Mevlânâ ve Mesnevî Gözüyle Peygamber Efendimiz, Tahir Büyükkörükçü, Baytan Kit. Y.
245. Doğu Kutsal Metinlerinde Hz. Muhammed, A.H. Vidyarthi-U. Ali, Terc. K. Karataş, İnsan Y
246. Peygmaberimizin Yüce Şahsiyeti ve Mübârek İsimlerinin İzahı, Naim Erdoğan, Kahraman Y
247. Hz. Peygamber´de Nebevî ve Beşerî Bilgi, Salih Karacabey, Sır Y.
248. Peygamberimiz Efendimiz (Siyer Kıssaları), Abdülhamid Cûde es-Sahhâr, Cağaloğlu Y.
249. Peygamberimizin Yanılması Meselesi, İbrahim Canan, Rağbet Y.
250. Peygamberlerin Masumiyeti, Fahrüddin el-Râzî, İlim Y.
251. Peygamber Âşıkları, Mustafa Necati Bursalı, Çile Y.
252. Hz. Muhammed´in Özel Hayatından Örnekler, Mehmet Yeşilyurt, Şahsî Y.
253. Peygamberimizin Kur´an´ı Tefsiri, Suat Yıldırım, Kayıhan Y.
254. Peygamberlik Müjdeleri, Şevâhidü´n-Nübüvve, Mevlânâ Câmî, Bedir Y.
255. Sevgi Peygamberi ve Yetişkin Din Eğitimi, Abdurrahman Dodurgalı, Rağbet Y.
256. Peygamberimizden Teselliler, Mehmet Dikmen, Cihan Y.
257. Sonsuz Nur, Haluk Nurbaki, Damla Y.
258. Sulh Peygamberi, H. Hicran Göze, Boğaziçi Y.
259. Tarihu´l İslâm, Zehebi, Cantaş Y.
260. Tevrat ve İncile Göre Hz. Muhammed (s.a.v.), Abdullah Davud, Nil A.Ş. Y.
261. Vahy Gerçeği ve Hz. Muhammed, Komisyon, Türkiye Diyanet Vakfı Y.
262. Vahy ve Nübüvvet, Murtaza Mutahhari, Endişe Y.
263. Veda Hutbesi, Cihan Aktaş, Kitabevi Y.
264. Mekke Rasûllerin Yolu, Ali Ünal, Pınar Y.
265. Hadislerle Peygamberimizin Namaz Kılma Şekli, Muhammed Nâsıruddin el-Bânî, Aksa Y.
266. Çeşitli Yönleriyle Nübüvvet Kavramı, Ahmet Lütfi Kazancı, Marifet Y.
267. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Subhi es-Sâlih, İFAV Y.
268. Hadis ve Psikoloji, Muhammed Osman Necati, Terc. Mustafa Işık, Fecr Y.
269. Alternatif Hadis Metodolojisi, Hayri Kırbaşoğlu, Kitâbiyât Y.
270. Hadis Metodolojisi, M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara OkuluY.
271. Kur´an ve Sünnet Üzerine Makaleler, Hikmet Zeyveli, Birun Y.
272. Kelâmcılarla Hadisçiler Arasındaki Münakaşalar, Talat Koçyiğit, T. Diyanet Vakfı Y.
273. Kur´an-Sünnet Bütünlüğü, Necati Kara, İhtar Y.
274. Hadislerin Doğru Anlaşılmasında Karşılaşılan Problemler, Saffet Sancaklı, Uludağ Y.
275. Kur´an Tefsirinde Sünneti Devre Dışı Bırakan Hareketler, Cüneyt Eren, Ekev Y.
276. Hadis Tenkidi, Hadislerin Hz. Peygamber´e Âidiyetini Belirleme Yolları, Salih Karacabey, Sır Y.
277. Hadis´te Metin Tenkidi Metodları, Misfir b. Gurmullah ed-Dümeynî, Kitabevi Y.
278. Hadisleri Tespitte Yöntem Sorunu (Akla Uygunluk-Akla Aykırılık), Yavuz Ünal, Etüt Y.
279. Esbâbu Vurûdi´l-Hadis, Hadisler ve Sebepleri, İmam Celâlü&d-din es-Suyûtî, İhtar Y.
280. Hadislerin Kur´an´a Arzı, Ahmet Keleş, İnsan Y.
281. Fıkıhçılara ve Hadisçilere Göre Nebevî Sünnet, Muhammed Gazali, Ekin Y.
282. Fakihlere ve Muhaddislere Göre Nebevî Sünnet, Muhammed Gazali, İslâmî Araştırmalar Y.
283. Peygamber Efendimizin Sünnetine Tâbi Olmak, Yaşar Bozyiğit, Şahsî Y.
284. İslâm Düşüncesinde Sünnet, Yeni Bir Yaklaşım, Mehmed Hayri Kırbaşoğlu, Fecr Y.
285. Sünnetin Dindeki Yeri, Komisyon, İSAV, Ensar Neşriyat
286. Kur´anî Çizgide Sünnet, Sünnet İnkârcılarına Cevap, Şeyh Abdullah bin Zeyd Âli Mahmud, Esra Y.
287. Sünneti Terk Kur´an´la Amel Meselesi, Mahmut Denizkuşları, Ribat Y.
288. Sünnetin Etrafındaki Şüpheler, Muhammed Tahir Hekim, Pınar Y.
289. Sünnet, Muhammed Tahir Hekim, Tevhid Y.
290. Sünnet Bilinci, Beşir İslâmoğlu, Denge Y.
291. Sünnet; Kur´an Gibi Tefekkür, Siyaset ve Teşrî İçin Kaynaktır, Esad Mansur, Hilâfet Mecmuası Y.
292. Sünnet ve Bid´at, Ali Çelik, Beyan Y. - See more at: http://haznevi.
.
 Kur'an-ı Kerîm'de bize haber verilen ve peygamber olduklarında ittifâk bulunan 25 peygamber bulunmaktadır. Üzeyr, Lokman ve Zülkarneyn’in ise peygamber olup olmadıkları meselesi ihtilâflıdır. Peygamberlerin sayısı, Kur'an'da haber verilenlerden ibaret değildir. Bir rivâyete göre 124 bin, başka bir rivâyete göre ise 224 bin peygamber gönderildiği bildirilmektedir. İhtilâflar bir yana, önemli olan; peygamberlerin sayısı değil, Yüce Rabbimizin dünyanın her tarafına peygamber göndermiş olmasıdır. Ulemâ arasında bir diğer tartışma ise, kadınlardan peygamber olup olmayacağı meselesidir. İmam Mâtüridî'ye göre, Nassların da delâlet ettiği gibi, peygamberlikte "erkeklik" şarttır. Ama İmam Eş'arî'ye göre, peygamber gönderilmek için erkek olmak şart değildir. Bu görüşü sebebiyle, İmam Eş'arî; Hz. Âdem'in hanımı Havvâ, Hz. İbrâhîm'in hanımları Sâre ve Hâcer, Hz. Mûsâ'nın annesi, Firavun'un hanımı Âsiye ve Hz. Îsâ'nın annesi Meryem'in de peygamber olduğu düşüncesindedir. Âlimlerin cumhûruna göre ise, kadınlardan peygamber gelmemiştir. "Peygamberlere iman" hakkındaki tutumumuz; isimleri açıkça bildirilmiş olanlara ismen, kendilerinden bahsedilmemiş olanlara ise icmâlen -Rabbimiz her ne kadar peygamber göndermişse hepsine topluca- iman etmektir. Peygamberimizden önce gönderilmiş peygamberler hakkında test usûlü ile bilgilerimizi tazelemeye, bilmediğimiz şeyleri öğrenmeye ve peygamberlerin mücâdelelerini daha yakından etraflıca öğrenmeye ve öğrendiklerimizle onları örnek almaya ne dersiniz?
Peygamberler Tarihi Bilgi Yarışması Test Soruları - Şubat/2015 PDF İndir!
.
 Feth-i Mübîn (Apaçık bir Fetih): Fetih Sûresi, ittifakla Mekke müşrikleriyle Hudeybiye antlaşması yapıldıktan sonra, Medine’ye geri dönüş esnasında nâzil olmuş bir sûredir. Bu olayların başlangıcı, Peygamber Efendimizin gördüğü bir rüya ile başlar. Peygamberimiz, rüyasında ashâbıyla birlikte Mekke’ye girip, umre yaptığını görür. Peygamberlerin rüyası vahiy olduğu için, Peygamberimiz rüyasını sahâbeye anlatır ve Hicret’in 6. yılında Zilkade ayında umre yapmak gayesiyle yola çıkarlar...
HUDEYBİYE ANLAŞMASININ ÖNEMİ
Feth-i Mübîn (Apaçık Bir Fetih)
Fetih Sûresi, ittifakla Mekke müşrikleriyle Hudeybiye antlaşması yapıldıktan sonra, Medine’ye geri dönüş esnasında nâzil olmuş bir sûredir. Bu olayların başlangıcı, Peygamber Efendimizin gördüğü bir rüya ile başlar. Peygamberimiz, rüyasında ashâbıyla birlikte Mekke’ye girip, umre yaptığını görür. Peygamberlerin rüyası vahiy olduğu için, Peygamberimiz rüyasını sahâbeye anlatır ve Hicret’in 6. yılında Zilkade ayında umre yapmak gayesiyle yola çıkarlar. Peygamberimiz aleyhissalâtü vesselâm, haram ayında yola çıkmıştı. Câhiliyye kanunlarına göre o zaman haram aylarda savaş yapılmazdı. Müşrikler, Peygamberimizi umreden engelleseler ya da savaşa girişseler haram ayların hürmeti ihlâl edilecekti. Böyle bir olay sonucunda da, Arap yarımadasında Mekkelilerin hacc ve umreden dilediği zaman insanları engelledikleri söylentisi yayılacaktı; Müslümanların umre yapmalarına izin verseler bütün Arap yarımadasında itibarları zedelenecek, şöhretleri sönecek ve halk Hz. Muhammed’den korktuklarını sanacaktı. Bu ikilem arasında şaşkınlık ve korku içinde nasıl hareket edeceklerini tartışıyorlardı. Bir yıl önce müşriklerin Medine’ye saldırdıkları Hendek savaşı olmuştu, bu sebepten dolayı müşrikler, Peygamberimizin savaş niyetinde olduğunu düşünüyorlardı. Bu sebeple elçiler göndererek Rasûlullah’ı, Medine'ye geri dönmesi için ikna etmeye çalıştılar. Elçilerle görüşmeler devam ederken, Kureyşlilerden bir kısmı Müslümanların kampına hücumlar ederek, onları savaşa tahrik ediyorlardı. Peygamberimiz sadece umre için geldiğini göstermek için Hz. Osman’ı bir heyetle, Mekke’ye elçi olarak gönderdi. Ama onlar Hz. Osman’ı yanlarında alıkoydular, bu esnada Hz. Osman’ın şehîd edildiği haberi yayıldı. Bu olay üzerine, 1400 kişilik ashâb, ölünceye ya da öldürünceye kadar, bütün güçleriyle savaşacaklarına dair Rasûlullah’a Semure ağacının altında bey’at ettiler. “Andolsun ki ağacın altında sana bey’at ederlerken Allah mü’minlerden râzı olmuştur...”(Fetih: 18) O esnada Müslümanlar, Mekke sınırında idiler. Mekkeliler, isteseler tüm güçleriyle hatta anlaşmalı olduğu kabilelerinin desteğini de alarak silahsız haldeki Müslümanlara topluca hücum edip onları yok edebilirlerdi. Bey’at olayı, Müslümanların Peygamberimize sadakati, cesaretleri ve imanlarındaki samimiyetlerini gösteren eşsiz bir tablo durumundadır. “Rıdvan bey’atı”, gönül rızâsıyla verilen söz demektir. En olumsuz şartlar altında bile inananlar, Peygamberimize bağlılıklarını böylece ispat etmişlerdir. Daha sonra Hz. Osman’ın şehâdet haberinin asılsız olduğu anlaşıldı. Üç gün sonra Hz. Osman’ı gönderdiler. Sahâbîler, Osman radıyallâhu anh’a: ‘Herhalde Kâbe’yi tavaf etmişsindir’ dediklerinde o şu cevabı verecektir: “Vallahi! Mekke’de bir yıl kalsaydım ve Rasûlullah aleyhissalâtü vesselâm da Hudeybiye'de otursaydı o, Kâbe'yi tavaf etmedikçe, ben yine tek başıma onu tavaf etmezdim.” (İbnu’l Kayyim, Zâdu'l-Meâd, 2/137) Sonra Süheyl bin Amr başkanlığındaki bir heyet, barış müzâkeresi için Peygamberimizin kampına geldi. Mekke’ye 13 mil mesafedeki Hudeybiye denen bir köyde anlaşma sağlandı. Hz. Ali, antlaşma şartlarını yazmak için kâtip tayin edildi. Peygamberimiz, Hz. Ali’ye, “Yaz!” dedi. “Bismillahirrahmânirrahîm.” Süheyl bin Amr, buna itiraz etti. “Biz, Bismillahirrahmânirrahîm’i bilmiyoruz. Sen böyle yazma!” dedi. Rasûl-i Ekrem, “Öyle ise nasıl yazalım?” diye sordu. Süheyl, “Bismikellahümme, yaz” dedi.Kureyşliler, eskiden beri “Bismillahirrahmânirrahîm” yerine "Bismikellahümme"yi kullanırlardı. Peygamber Efendimiz, “Bismikellahümme de güzeldir” buyurduktan sonra, Hz. Alî'ye, “Haydi yaz: Bismikellahümme” diye emretti. Hz. Alî de aynı şekilde yazdı. Bundan sonra Rasûlullah Efendimiz, Hz. Alî’ye şöyle yazmasını emretti: “Bu, Muhammed Rasûlullah’ın, Süheyl bin Amr’la üzerinde anlaşmaya varıp sulh yaptıkları, icâbının taraflarca yerine getirilmesi kararlaştırılıp imzaladığı maddelerdir.” Kureyş heyetinin başkanı Süheyl yine itiraz etti, “Vallahi, biz senin gerçekten Allah’ın Rasûlü olduğunu kabul edip tanımış olsaydık. Beytullah’ı ziyaretine mâni olmaz ve seninle çarpışmaya kalkışmazdık” dedi. Peygamber Efendimiz, “Peki nasıl yazalım?” buyurdu. Süheyl, “Muhammed bin Abdullah diye kendi ismini ve babanın ismini yaz” dedi. Peygamber Efendimiz, “Bu da güzeldir” buyurduktan sonra, Hz. Alî’ye, “Ey Alî, sil onu. Sil de, Muhammed bin Abdullah yaz” diye emretti. Hz. Alî, “Hayır! Vallahi, ben Rasûlullah sıfatını hiçbir zaman silemem” diye yemin etti. Bu arada Müslümanlar da, Peygamberimize karşı besledikleri muhabbet ve hürmetlerinin eseri olarak, “Biz, Rasûlullah Muhammed’den başkasını yazdırmayız. Ne diye dinimiz uğrunda bu eksikliği, bu hakareti kabul ediyoruz?” diye yüksek sesle konuşmaya başladılar. Peygamberimiz, Müslümanlara seslerini kısmalarını ve susmalarını mübârek elleriyle işâret buyurdu. Birden sustular. Bundan sonra Peygamber Efendimiz, Hz. Alî’ye, “Bana o sıfatın geçtiği yeri göster” dedi. Hz. Alî, “Rasûlullah” kelimesinin geçtiği yeri gösterdi. Rasûl-i Ekrem’de onu eliyle sildi. Yerine ise “İbn-i Abdullah (Abdullah'ın oğlu)” kelimelerini yazdırdı. Peygamber Efendimizin, sulha ciddi taraftar olduğunu, sulha giden yoldaki mânileri ortadan kaldırmaya ne kadar gayret gösterdiğini bu bir iki numûneden de anlamak mümkündür. Peygamberimizin bu davranışı bir diplomasi başarısıdır.
Rabbimizin hikmet ve lütfunun bir tecellîsi olarak bir noktaya işâret etmeden geçmeyelim. Anlaşma esnasında müşrikler her ne kadar “Allah’ın Rasûlü” ifadesine itiraz edip onu anlaşma metnine yazdırmamış olsalar da, kerem ve lütuf sâhibi Rabbimiz, Hudeybiye anlaşmasının “apaçık bir fetih” (Feth-i Mübîn) olduğunu bildirmek üzere gönderdiği Fetih Sûresinin son Ayetine “Muhammedün Rasûlullah” diye başlayarak âdeta müşriklerin bu davranışına kendi yüce katından cevap vermekte ve Peygamberimizin kendisi tarafından gönderilmiş bir Rasûl olduğunu tekrar îlân ve te’yîd etmektedir. Bu durum; Yüce Rabbimizin adâlet ve hikmetinin ne kadar hassas olduğunu gösteren muhteşem bir örnektir. (Tefsîr, Hadîs ve Siyer kaynaklarında bu olay teferruatlarıyla anlatılmaktadır.)
 Peygamberimizin gönderildiği dönemde başta Arap yarımadası olmak üzere tüm dünyayı baştan başa şirk ve küfür dalgası kuşatmıştı. Her toplum kendi içinde bir dünya görüşü ortaya koymuş medeniyet, kültür, sanat ve kanunlar tesis etmişlerdi. Hz. Muhammed aleyhissalâtü vesselâm, son elçi olarak gönderildiği zaman, Arabistan ya da çevre ülkelerden insanların kültür ve medeniyetten mahrum oldukları için, başka seçenekleri bulunmaması gerekçesiyle ilâhi çağrıya olumlu cevap verdikleri anlayışı yanlıştır. Tam aksine Arap yarımadası ile o dönemin iki süper gücü kabul edilen Roma ve İran devletleri ile diğer toplumlar koyu bir câhiliyye’yi yaşıyorlardı. İnsanlar, bu beşeri sultaların baskı ve eziyetlerinden bıkarak İslam’ın çağrısını kendileri için büyük bir kurtuluş olarak görüyorlar ve İslam dinine giriyorlardı.
PEYGAMBERİMİZ DÖNEMİNİN DÜNYA KONJONKTÜRÜ:
Peygamberimizin gönderildiği dönemde başta Arap yarımadası olmak üzere tüm dünyayı baştan başa şirk ve küfür dalgası kuşatmıştı. Her toplum kendi içinde bir dünya görüşü ortaya koymuş medeniyet, kültür, sanat ve kanunlar tesis etmişlerdi. Hz. Muhammed aleyhissalâtü vesselâm, son elçi olarak gönderildiği zaman, Arabistan ya da çevre ülkelerden insanların kültür ve medeniyetten mahrum oldukları için, başka seçenekleri bulunmaması gerekçesiyle ilâhi çağrıya olumlu cevap verdikleri anlayışı yanlıştır. Tam aksine Arap yarımadası ile o dönemin iki süper gücü kabul edilen Roma ve İran devletleri ile diğer toplumlar koyu bir câhiliyye’yi yaşıyorlardı. İnsanlar, bu beşeri sultaların baskı ve eziyetlerinden bıkarak İslam’ın çağrısını kendileri için büyük bir kurtuluş olarak görüyorlar ve İslam dinine giriyorlardı. “O dönem insanlığın elinde Roma medeniyeti, bu medeniyetin kültürü, kitapları ve Avrupa medeniyetinin hâlâ üzerinde yaşadığı veya bir uzantısı durumunda olduğu Roma kanunları vardı. Yine o dönemde, bugün bile Batı düşüncesinin kaynağı olma vasfını sürdüren Yunan medeniyeti, onun mantığı, felsefesi ve sanatı mevcut idi. Ayrıca o dönemde, İran medeniyeti, onun sanatı, şiiri, mitolojisi (masal ve destanları), inanç sistemi ve idare sistemi vardı. Uzak-yakın başka medeniyetler de vardı: Hint medeniyeti, Çin medeniyeti ve diğerleri. Yahudilik ve Hıristiyanlık, Arap yarımadasının kalbinde yaşarken, Roma ve İran medeniyetleri yarımadayı kuzeyden ve güneyden kuşatmış bulunuyorlardı. O halde o ilk neslin teşekkülü döneminde, onları sadece Allah’ın Kitabına bağlayan faktör, dünya çapında bir medeniyet ve kültür kaynağından mahrum olmaları değildi.” [1]İslam, insanlığı kulların hevâ ve heveslerine köle olmaktan kurtarıyor, insani hak ve özgürlüklerini kendisine iade edip, onlara onur ve saygınlığı tekrar kazandırıyordu. İnsanlık Arap yarımadası ve diğer çağ ve coğrafyalarda; tâğutların, zalimlerin baskı ve zulümlerinden bıkmıştı. Temel hakları ellerinden alınarak kölelik sistemiyle pek çok efendilere kul edilmişlerdi. Kan dökücülük yaygınlaşmış, insan hayatının hiçbir değeri kalmamıştı. Ahlak ve şeref kalmamış, zina yaygınlaşmıştı. Hırsızlık, yankesicilik, yağma ve talan günlük olağan olaylar haline gelmişti. Hak ve adalet kavramları, anlam değiştirmiş, güçlünün, efendinin, idarecinin, zenginin üstünlüğüne dayalı bir adalet anlayışı ile sadece üstünlerin hukukunu koruyan bir sistem kurulmuştu. Rüşvet, insani ilişkilerde yaygınlaşmış parası olanın hak satın aldığı bir mekanizma oluşturulmuştu. Ekonomik ve sosyal ilişkilerde faiz ve tefecilik, fakir, miskin, yetim ve köleleri iyice eziyor; zengini daha çok zenginleştiriyor, fakiri de iyice fakirleştiriyordı. Ahlaki değerler güçlülerin zevlerine göre şekil alıyordu, toplumlar ahlaki yönden iflas etmiş durumdaydı. Irkçılık, kavmiyetçilik, kabilecilik taassubu çok ilerlemiş, bütün münasebetlerde iltimas ve adam kayırıcılık almış başını gitmişti. Kanunlar, güçlüden yana ve Allah’ın mutlak otoritesini reddetme ilkesine dayanıyordu. O günün dünyasında şirk ve putperestlik çok yaygınlaşmış, semâvi din tahrif edilmişti. Bazı kesimler ateşe veya doğadaki birtakım nesnelere tapar hale gelmişti. Hıristiyanlığın ve Yahudiliğin hak semâvi din olma iddiaları insanların pek çoğunun semâvi dine karşı önyargılı olmasına neden oluyordu. Çünkü kendilerini Allah’a nisbet etmelerine, risalet müessesesine inandıklarını, kitaplarının Allah’tan geldiğini iddia etmelerine rağmen; Allah’ın Kitabını değiştirmişler; şirk, isyan, zulüm temeline dayalı yeni bir din icat etmişlerdi. Halkın büyük çoğunluğu bu durumu bilmediği için, ilâhi dine karşı önyargılı yaklaşıyorlar; kendi şirk ve küfür kültürlerine devam ediyorlardı. İslam’ın geldiği dönemin dünya konjonktürü böyle idi. İnsani değerler tamamıyla iflas etmişti. İnsanlık artık ilahi ışığa muhtaçtı. Câhiliyye adetlerinin her türünün en koyu bir biçimde yaşandığı bu dönemde Rabbu’l Âlemin, Abdullah’ın oğlu yetim ve emin Muhammed aleyhisselâm’ı kurtarıcı olarak gönderiyordu insanlığa. Yolu gözlenen, özlemle beklenen, peygamberlik zincirinin son halkası Hâtemu’n Nebiyyîn idi o. Ona tabi olan, davetine uyan kurtulacak, ona karşı çıkan ebedi hüsrana uğrayacaktı. Tüm dünya müstekbirlerinin düzenlerine başkaldırıydı onun geliş nedeni. İlk işi insanları İslam akidesine, Tevhid’e, Lâ ilâhe illallah’a çağırmaktı. Efendimizin davası, ‘Allah’tan başka ilâh (ibadet ve itaat edilecek merci) yoktur, Muhammed O’nun Rasûlüdür’ ilkesine dayanıyordu. Bu yolda uzlaşma, taviz, nefse uyma, saptırma ya da yağcılık asla yoktu. Allah’tan gelen hakkı açıkça tebliğ etmekle memur idi o. O da öyle yaptı. Allah’ın buyruklarını Allah’ın istediği şekilde tebliğ etti. Peki o dönemde tebliğ yöntemleri açısından alternatif yollar nelerdi? Sıkıntı ve çilelerden uzak durarak da akide açıklanabilir miydi? Bazılarının dediği gibi maşa varken elini ateşe sokmadan, rahat ve huzurunu bozmadan, yazın serin kışın sıcak klimalı ev, dükkan ve arabalardaki konforlu yaşamı yitirmeden, din adına mangalda kül bırakmamacasına da dinin sözcülüğü yapılabilir miydi? Şu türden sözleri çok duyarsınız. ‘Şu makama gelirsem, diploma sahibi olursam, şu partiye ya da gruba girersem, zengin olursam, şu işte çalışırsam, şöyle ya da böyle yaparsam daha kalabalık kitlelere ulaşabilirim, dini yönden daha büyük hizmetler verebilirim’ gibi iddialarla helale harama bakmadan, Allah’ın sınırlarını gözetmeden keyfi davranışlarla yapılan hareketlerin İslam’da yeri var mıdır? Fetânet (insanların en zekisi olma) sıfatına sahip, aklı ve muhakemesi mükemmel olan Efendimiz acaba tebliğ şekli konusunda kendi ictihadına mı uydu? Yoksa her konuda Allah’tan vahiy mi bekledi? Peygamberimiz beşeri politikalara mı uydu yoksa vahyin yönlendirmene mi teslim oldu? Bu soruların cevabına geçeceğiz. Bu konuyu açıklamak; her dönemde var olan, beşeri fikri akımların meşru bir hedefe bağlanılması, iyi niyetlerle gerçekleştirilmesi sâikiyle, muhtelif tebliğ yöntemlerini meşrulaştırmaya çaba sarf eden kimselerin stratejilerinin vahiyden kaynaklanmadığının anlatılması açısından çok önemlidir.
Peygamberimizin Tebliğ Stratejisi:
Adaleti üstün tutan, hak ve özgürlükleri koruyan bir sisteme o gün insanlık her zamankinden daha muhtaçtı. Aslında bütün insanlık bu zulüm ve câhiliyye sistemlerinden muzdaripti. Kabileler arası iç çatışmalar, kan davaları, faiz, rüşvet, fuhuş, insanın mal gibi alınıp satılması, kadının değerinin olmaması, putperestlik, hak ve adaletin parayla satın alınması, ırkçılık, insan haklarının bulunmaması, asayiş ve güven ortamının yokluğu gibi pek çok gayri insani âdet ve gelenekler hayatı çekilmez bir hale getirmişti. Bu nedenle, ortak şikayetler, dert ve talepler vardı. Peygamberimiz o günün insanlarıyla ortak paydaları harekete geçirerek, İslam’a taraftar toplayabilir ve günümüzün anlayışıyla, kestirme yoldan İslam’ı kısa zamanda herkese ulaştırabilirdi. Bu şekilde çoğunluğun desteğini arkasına alabilirdi. Bu cümleler, halkın çoğunluğunun arzularına uymanın meşru olduğuna delâlet etsin diye yazılmıyor. Hak, çoğunlukla beraber değildir. İnsanların çoğunun beklentilerini karşılamak da hak ve özgürlük dağıtmak anlamına gelmez. Bütün insanlar bir görüş üzerinde ittifak etseler, o görüş Allah’ın hükmüne aykırı ise; o bâtıldır, yanlıştır. Çoğunluğun görüşü, azınlığın görüşü yahut da herkesin görüşü diye birşey yoktur. Doğru tektir. O da Allah’ın dediğidir. Peygamberimiz, risaletle görevlendirildiği ortamda pek çok zulümlerden müşteki olan halk kesimlerinin desteğini elde edip, onların kendisine tabi olmasıyla güç kazanabilirdi. Güçlendikten sonra da Akide’yi açıklamaya başlayabilirdi. Örneğin kölelik sistemi nedeniyle ezilen köleleri, sermayedarların ve makam sahiplerinin baskısı altında sömürülen fakir ve miskinleri, velisi olmayan yetimleri, yaşama hakları bile ellerinden alınan, küçükken diri diri toprağa gömülen ve erkeğin şehvetini tatmin etmede kullanılıp, mal gibi alınıp satılabilen kadınları, faizcilikten, ahlaksızlıktan, putçuluktan ve kavmiyetçilik taassubuyla basit nedenlerle ortaya çıkan savaş ve iç karışıklıklardan, huzursuzluktan, adaletsizlikten ve buna benzer çok sayıdaki haksızlıklardan, bağnazlıklardan ve tutuculuklardan rahatsızlık duyan, bunlara karşı içsel anlamda tepki gösteren pek çok kesimlerin desteğini almak o dönemde zor değildi. ‘Halkın hak ve özgürlüklerini elde etmesi’, ‘Halkın özgürlük ve huzuru’, ‘Halkın iradesini üstün kılma’, 'Halka hizmet, Hakka hizmettir' gibi süslü ve câzibedar sloganlarla oluşturulacak bir yapılanma, insanları cezbedecek politik bir manevra olurdu. Lâkin Allah’ın Râsûlü bu olası politikalara asla tevessül etmedi, sadece Allah’ın emir ve yönlendirmesine uydu. Allah’ın elçisinin tuttuğu yol, Allah’ın irade ve emridir. Muhammed ümmeti de o aleyhisselâm’ın, sünnetine uymakla mükelleftir. Birazdan sayacağımız olası durumlar ve daha fazlası her dönemde insanların kurtuluş reçetesi olarak kendisinden medet beklediği seçenekler olmuştur. Fakat insanlara huzur ve mutluluğu, savaş ve zulümden uzak barış ortamını ancak ve ancak anlamı da huzur ve barış olan İslam verebilir.
O dönemde Hz. Muhammed aleyhisselâm’ın önünde duran tatbik edilmesi durumunda insanların büyük bir bölümünün teveccühünü kazanacak varsayımlardan başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz:
1) O gün ırkçılık, kavmiyetçilik, asabiyyet, kabilecilik o kadar önemseniyordu ki; efendimiz Arap ırkını ve kabilelerini arkasına alarak, Arap kavmiyetçiliği şuurunu uyandırarak onlarla bir konsensüs oluşturup bunun sonucunda İslam’ı tebliğ etmeyi hedefleyebilirdi. Peygamberimiz, Kureyş kabilesinin en saygın soyu olan Haşimoğulları koluna sahipti. Kendisine Muhammedu’l Emin (güvenilir, doğru Muhammed) denilen, risaletinden onbeş sene önce Ka’be hakemliğinde hükmüne başvurulan Peygamberimiz, ‘Arapçılık’ ya da ‘Arap kavmiyetçiliği’ davasıyla ortaya çıkmış olsaydı; iç çatışmalar ve ayaklanmaların parçaladığı, bu kabileleri kavmiyetçi bir hedefe yöneltebilirdi. İlk andan itibaren de kendisine karşı çıkan insanlarla mücadele etmez, onları yanına almış olurdu. Fakat Allah, böyle bir metod emretmemişti. Tam aksine İslam, ırkçılığı kaldırmak için gelmişti. Benimsemediği ve şirk olarak nitelendirdiği bir anlayışa İslam nasıl muhtaç olabilirdi?
2) Peygamberimizin benimseyebileceği stratejilerden bir tanesi de, Arapçılık davasında kendisine icabet eden Arapların desteğiyle tam yetkiyle devlet idaresini ele geçirdikten sonra, bu yetkilerini Tevhid akidesini yerleştirmek için kullanabilirdi. Ya da Mekkelilerin ‘gel bizim devlet başkanımız ol’ tarzındaki tekliflerini kabul edip, otoritesini sağlamlaştırdıktan sonra zamanla İslam’ı tedricen (parça parça, aşama aşama) tebliğ ederek, topluma yerleştirmeye çalışabilirdi. Efendimizi böylesi davranış şekillerinden tenzih ediyoruz. Tenzihin ötesinde zaten o böyle yollara asla tevessül etmeyerek, müşriklerle uzlaşmaya, koalisyona yaklaşmadı. İslam bir bütündür. Ya tamamen kabul edilir, ya da reddedilir. Peygamberimiz, Arap kavmiyetçiliği davasıyla hareket etmiş olsaydı o dönemde tüm Arap kabileleriyle birlik olup kuzeyde Bizans güneyde İran gibi emperyalist imparatorlukların gasp etmiş oldukları toprakları almak için ırksal bir amaç oluşturabilirdi. Bu durumda insanlar, beşeri hakimiyyete boyun eğdirildikten sonra Rablerinin hakimiyyetine boyun eğdirilebilirdi. Bu bir varsayımdır. Allah’ın Rasûlünün yapmadığı fakat İslam davasının mahiyetini anlayamamış pek çok insanların çoğu zaman tercih ettiği yöntemlerdir. Allah Teâlâ elçisini işin başından itibaren Lâ ilâhe illallah’ı açıklamakla görevlendirdi, bu şekilde hem kendisini hem de kendisine uyan azınlığı pek çok sıkıntılara göğüs germeye yöneltti. Allah, mü’minlerin sıkıntıya düşmelerini istemez. Ama kavmiyetçilik ya da diğer beşeri davaların çıkar yol olmadığını biliyordu. Allah’ın iradesi, yeryüzündeki tâğutların egemenliğine son verilip ilâhi iradeye dayalı bir sistem kurulmasıdır. Yoksa yeryüzünü Bizanslı ya da İranlı tâğutların egemenliğinden kurtarıp Arap ırkına mensup bir tâğutun egemenliğine razı olmak çıkar yol değildi. Yeryüzü Allah’a aittir. Bütün tâğutlar reddedilmedikçe ve yeryüzünde Lâ ilâhe illallah bayrağı dalgalanmadıkça yeryüzü Allah için kurtarılmış olmaz. Alîm ve Habîr olan Rabbimiz bu nedenle elçisine, kavmine Lâ ilâhe illallah’ı tebliğ etmesini emretti. Akide’yi bu davanın başlangıç noktası kıldı. Kendi dilinin anlamlarını ve inceliklerini çok iyi bilen Araplar, Kelime-i Tevhid’i çok iyi anlıyorlardı. Bu cümle, ulûhiyyetin en önemli özelliğini gasbeden yeryüzü kaynaklı otoritelere bir başkaldırı anlamı taşıyordu. Allah’ın izni olmaksızın kendi nefislerinden uydurdukları şeriat’la hükmeden beşeri ideolojilere karşı isyan idi. Araplar o dönemde bu davanın, kendi durumları, kabile reisleri ve zulüm otoriteleri açısından neler ifade ettiğini çok iyi biliyorlardı. Onlar, kendi lügatlarını iyi bildikleri için Kelime-i Tevhid’den şunları anlamışlardı:
Hakimiyyet ancak Allah’a aittir.
Allah’dan başka hiçbir kimse insanlar üzerinde şeriat ve kanun vaz edemez.
Hiçbir kimsenin diğeri üzerinde egemenlik kurmaya hakkı yoktur.
İslam kan, soy, toprak, devlet, kabile ve ırk gibi ayırt edici özelliklere dayalı asabiyete karşıdır. İslamda, insanların ötekileştirilmesi ve özelleştirilmesi ile ayrıştırılması yoktur. İslam’ın insanlardan istediği tek milliyet Akide’ye dayalı milliyettir. Arapların, Bizansların, İranlıların diğer ırk ve renklerin Allah’ın sancağı altında eşit olduğu akide milliyeti. İşte Allah’ın istediği ve elçisini yönelttiği çıkar yol bu idi. “Rasûlullah aleyhissalâtü vesselâm kalbi, aklı, düşüncesi, şuuru ve oluşumu Kur’an-ı Kerim’in ihtiva ettiği ilâhi metodun dışında kalan her türlü tesirden kurtulmuş bir nesil meydana getirmek istiyordu.” [2]“İslam’ı ya bir bütün olarak alınız ya da onu bırakınız.” [3] İşte bu insanlığın önünde bulunduğu bir yol ayrımıdır! Ya İslam’ı tercih edecekler, Allah’ın şeriatına uyacaklar ya da başka bir ideolojiye tabi olacaklar. Bu iki yoldan birine girerek kişi ya kurtulur ya da ebedi zarara uğrar. Günümüzde moda olan hoşgörü ve dinler arası diyalog gibi safsatalarla uzlaşmacı, pazarlıkçı, tavizkâr bir Müslümanlık modeli yoktur. Diğer dinlerle uzlaşılacak bir hikmet görenin İslam’la ilgisi kalmaz. İslam tamamlanmıştır ve insanlık için bir nimettir. [4] Başka bir kaynağa ihtiyacı yoktur. Hoşgörü ya da dinler arası diyalog ile kastedilen, Müslümanların İslam’a zıt fikir ve inançlara müsamahayla yaklaşmasıdır. Özellikle günümüzde hoşgörü isteyenler, kendi batıl ve çarpık fikirlerinin hoş görülmesini beklerler. O fikirlere aykırı olan hakikatten taviz verilmesini isterler. Ama Efendimiz Mekke müşriklerinin başkanlık teklifini bile kabul etmiyor, onlarla uzlaşmıyor ve Allah’ın yönlendirmesine göre vahyi insanlara tebliğ ediyordu. Müşriklerin makam tekliflerinin amacının uzlaşma olduğunu ve taviz istediklerini ya da isteyeceklerini o aleyhissalâtü vesselâm, çok iyi biliyordu. Geçmişte de, günümüzde de makam teklifleri uzlaşmacı ve tavizkâr bir zihniyetin politikasıdır. Ancak tavizci, makam, mevki, şan, şöhret, dünya ve mal sevgisi bulunan kimselerde etkisini gösterir bu teklifler. Câhiliyye toplumları bu yüzden ehil olmayan kimselerin işbaşında olduğu dönemlerdir. Ehliyetsiz kişilerle akide’yi bir kenara bırakarak uzlaşmak da, olsa olsa hümanist bir yaklaşımdır.
3) İslam’ın, İlâhi menheci, metodu esas almaksızın tebliğ edilmesine dair varsayımlardan biri de; efendimizin köle, yetim, miskin ve fakirleri teşkilatlandırarak Mekke’nin zalimlerine, tâğutlarına, zenginlerine karşı isyan bayrağı açma ihtimalidir. Servet ve makam sahiplerine karşı fakirleri ayaklandırarak, zenginlerin mallarını fakirlere iade etmeyi hedefleyen sosyalist bir dava ile ortaya çıkmış olsaydı, halk kitlesinin desteğini arkasına alabilirdi. Takdir edileceği gibi bu sınıftaki insanlar, her zaman tâğutlardan, zenginlerden, efendilerden daha büyük bir kemmiyettedir. Bu şekilde Efendimiz, Mekke şirk sistemine karşı kısa zamanda bir zafer kazanabilirdi. Daha sonra da tüm dünyaya davetini ulaştırabilirdi. Ama tabiki bu yolu da denemedi Peygamberimiz. Çünkü ilâhi irade ondan böyle bir şey istemiyordu. İslam nasıl ki Allah’tan ise, onun tebliğ şekli ve hayata hakim kılınışı da Allah’ın iradesine dayanmak zorundaydı. Hedefe ulaşırken her yolun meşru olduğu zihniyeti israiliyyata ve şirk zihniyetine dayanır. İslam akidesine göre; hedef nasıl meşru ise, o hedefe ulaştıran yol, yöntem de meşru olmak zorundadır.
4) Fuhşun, ahlaksızlığın, çıplaklığın yaygın olduğu o dönemde Efendimiz aleyhisselâm, tabir-i caizse suya sabuna dokunmadan, tâğutlara ilişmeden, sosyal ve ahlaki çözülmeye dikkat çekerek insanları ahlaki faziletlere davet etmek sûretiyle ‘ahlakçı’ ve ‘ıslahatçı’ bir misyon yüklenebilirdi. Böyle yaptığında Mekke’nin ileri gelenleriyle hiçbir çatışmaya girmeden toplumu ahlak ve faziletler açısından ıslah ederek, bu kesimin desteğini arkasına alabilirdi. Çünkü ahlaki dejenerasyon ne kadar ilerlese de her toplumda vicdani bakımdan bu ahlaksızlıklardan ve rezaletten rahatsızlık duyan, ıslah ve arınma çağrısına icabet eden fıtratı temiz insanlar bulunur. Temiz toplum özlemindeki bu insanlarla oluşturulacak bir yapılanmayla kestirme yoldan, zorluk ve çilelerden uzak durarak; dernek, vakıf, ahlaki cemiyet, sivil örgütlenme ve parti gibi yollarla parça parça ve belki ileride bir bütün olarak İslam inancını toplumun her kesimine yerleştirmeyi amaçlayabilirdi. Böyle bir davranış, Allah elçisinin aklından geçirebileceği bir tutum ve yol değildir. Ama ne yazık ki onun ümmeti olduğunu iddia eden yığınlar, onun sünnetini bir kenara bırakarak, onun yapmadıklarını yapmaktadırlar. O gün yahut her devirde tatbik edilmesi muhtemel olan ama Allah’ın emretmediği ve izin vermediği bunlar ya da benzeri yöntem ve stratejiler olmuş ve olacaktır. Bu olasılıklar meşrû olsaydı, Allah’ın peygamberi önünde duran bu fırsatlardan elbette yararlanırdı. Ancak o çok iyi biliyordu ki bu din akıl , mantık, yorum ve keyfi arzular üzerine tesis edilmemişti. Bu noktada şunu ifade etmeden geçemeyeceğiz; iyimser niyetlerle, meşrû hedef beklentileriyle, zahiren hayır gibi gözüken davranış şekilleriyle ilâhi buyrukların aksine davranış şekilleri hayır ve hak değil, hakkı iptal eden batılın tâ kendisidir. Ben şunu yaparsam yahut da şöyle davranırsam daha hayırlı olur, sözleri batıl sözlerdir. Biz, Allah bize neyi emretmiş ve Peygamberimiz nasıl hareket etmiş ise Tevhid ve ihlas ile onları yaptığımızda ancak hayra nail olabiliriz. Yüce Allah ilâhi hikmeti gereği bu dinin davetinin başlangıcını akide olarak belirlemiştir. Dinin giriş kapısı ve esası, İslam akidesidir. Bu kapıdan geçmeden Müslüman olunamaz. Ve bu inanç kalplere tam olarak yerleşmedikçe de Allah’a teslimiyet gerçekleşmez. Bunun için on üç yıl boyunca Peygamberimiz aleyhisselâm, Mekke’de insanların kalplerine Tevhid akidesinin yerleşmesi için mücadele etti. Belki iman edenlerin sayısı azdı ama Allah katında hakka teslim olmuş bir azınlık, batılı temsil eden tüm dünyadan hayırlı idi. Önemli olan iman sahibi olmak ve O’na teslimiyettir .
Tek Kaynak Vahiy’dir:
Allah’ın bize gönderdiği dışında bir hak arayışı batıldır. Rasûlullah aleyhissalâtü vesselâm bir gün Hz. Ömer’in elinden Tevrat’tan bir sahife görünce şöyle buyurması da bunu açıkça ifade etmektedir: “Allah’a yemin ederim ki, eğer Musa aleyhissalâtü vesselâm sağ olup aranızda bulunsaydı, bana tabi olmanın dışında hiç bir davranış ona mübah olmazdı.” [5]Peygamberimizin bu davranışı Müslümanları sadece vahye yöneltmek içindi. Hz. Ömer’in getirdiği Tevrat sahifesindeki cümlelerin Kur’an’a uygun olduğunu ifade etmeden geçmeyelim. Kur’an’a uygun olduğu iddiasıyla başka kaynaklara başvurmak, tâli kaynaklardan İslam’ı ve gerçeği araştırmak batıldır. Kur’an’da ve İslam’da asla bir eksiklik yoktur. Kur’an değişmez bir ölçüdür. Peygamberimizin şeriatı, son şeriat olduğu için kendinden önceki şeriatler yürürlükten kaldırılmıştır. Allah’tan gönderilmiş Tevrat’ın aslı bile elimizde olsa ve ona göre bir hayat ve devlet sistemi kurulsa bu alimlerin ittifakıyla küfürdür. Mensûh şeriatlarla amel etmenin durumu böyle iken, beşer aklının ürünü olan ideolojilerle amel etmenin dine zarar vermediği nasıl olur da iddia edilebilir?
Kur’an Neslinin İnşâsı:
Son olarak, câhiliyye sistemi yerine İslam sistemi nasıl gelir, bu soruya cevap arayalım. Öncelikle şunu unutmayalım ki, İslam sistemi Kur’an neslinin inşâsıyla ortaya çıkar. Efendimiz döneminde o eşşiz sahabe nesli nasıl ortaya çıkmışsa, aynı metod’u benimsememiz gerekmektedir. Bu soruya üç ana başlık altında cevap vermek gerekiyor.
a) Tek kaynak vahiy olarak kabul edilmelidir. Medeniyetin, kültürün, sanatın, edebiyatın, ekonomi, siyaset ve sosyal ilişkilerin belirlenmesinde Kur’an temel kaynak olmalıdır. Rasûlullah’ın sünneti, pratik kılavuzluğu ve değerli hayatı ile tarihte eşi görülmemiş sahabe nesli bizim için büyük bir İslam hazinesidir. Kur’an’ı anlamada bu değerler kullanılmalıdır. İsrailiyyat, felsefe, mitoloji, destan, hikaye, beşeri kanunlar, akıl ya da bilim vahyin önüne geçirilmemelidir.
b) Kur’an’ı kültürlü olmak, inceleme yapmak ve eğlenmek amacıyla okumamalıdır. Makam sahibi olmak, ilim meclislerinde alimlerle tartışmak, doktora için, akademik çalışmalar yapmak için Kur’an okunmaz. Güzel seslerle okuyup, anlamını bilmeden ağlamak ya da Kur’an ayetleriyle Hüsn-ü Hat (güzel yazı) çalışmaları yapmak veya ahkâmından habersiz hafızlar yetiştirmek için değil; Kur’an sadece amel etmek için okunmalıdır. Tıpkı komutanının verdiği emri işiten askerin hemen gereğini yapması gibi. Allah’ın emrini öğrenmenin tek amacı, muhtevanın gerektirdiği ameli ortaya koymaktır. Sahabe, Allah’ın elçisinden amel edebileceği kadar ayet öğreniyordu, onları hayatına tatbik ettikten sonra yeni ayetleri öğrenmek için Rasûlullah’a geliyordu. Amaç, amel etmek olunca tabi ki sahabe gibi davranılacaktır. Öğrendiğimiz her ayetin bize yeni bir sorumluluk yüklediğini unutmamak gerekir. Bu bilincin gereğini yapmak, ilim öğrenmek ve amel etmek, Kur’an neslinin tarih sahnesinde yer almasını sağlamıştır.
c) Bir kişi İslam’a girdiği zaman, câhiliyye dönemindeki tüm geçmişini giriş kapısında bırakmalıdır. İslam’a giren bir kimse, câhiliyye dönemindeki hayatından tamamen kopmalıdır. Câhili alışkanlık ve huyları, Müslüman olduktan sonra tamamen bırakmak gerekir. Yoksa yukarıda da açıkladığımız gibi, bu tür davranışlara ‘ameli câhiliyye’ denmektedir. Müslüman Kur’an’ı kendi kişiliğiyle karıştırıp özümsemeli, nebevi bir sünnet ile hem kendi vicdanına hem de hayatına aktarmalıdır. Kur’an Müslümanın ahlakı, huyu, kişiliği olmalıdır. Hz. Âişe’ye Rasûlullah’ın ahlakı sorulduğunda: “Onun ahlakı Kur’an idi” [6] diye cevap vermiştir.
Dipnotlar:
[1] Meâlimu fi’t Tarîk, Seyyid Kutub, Dâru’ş Şurûk, Kahire, Sh: 13
[2] Meâlimu fi’t Tarîk, Seyyid Kutub, Dâru’ş Şurûk, Kahire, Sh: 13, 14
[3] Seyyid Kutub bu ifadeyi, ‘Dirâsetün İslâmiyye’ isimli eserinde konu başlığı olarak kullanmıştır.
[4] “Bugün sizin için dininizi kemâle erdirdim. Üzerinizdeki nimetimi tamamladım. Ve size din olarak İslam’ı beğenip seçtim.” Mâide: 3
Nimet olarak nitelenen ve tamamlandığı, mükemmeleştiği bildirilen bu dini seçen bir kimse, İslam’dan başka arayışlara ve şirk ehliyle uzlaşmalara tevessül etmez.
[5] Hafız Ebû Ya’la. Hammad ve Şa’bi aracılığıyla Câbir bin Abdullah’tan rivayet etmiştir
[6] Nesâi
.Risaletin Büyük Şahidi Ümmilik
Tarafından af21606311381145 - 25 Nisan 2015 1459 0
PAYLAŞ Facebook Twitter
Oryantalistler ve onlarla pek çok konuda fikir birliği içerisinde olan yenilikçi Müslümanlar ilmi ve tarihi verilere rağmen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuryazar olduğunu iddia etmektedirler.İddia sahipleri Allah Resulü hakkında Kuran’da kullanılan “ümmî nebi” ifadesinin okuma yazma bilmeyen anlamına gelmediğini, bütün müfessirler tarafından benimsenen “ümmîlik yaftası”nın esas itibarıyla “din adamları sınıfı ağzı” olduğunu, gerçekte “ümmî” ve çoğulu olan “ümmiyyun” kelimelerinin “halkın bağrından çıkan, genel halk” gibi anlamlara geldiğini ileri sürmektedirler. Direkt ya da dolaylı olarak Allah Resulü’nün okuma yazma bilmediğini haber veren ayetlerin ise yabancı dilde bir metni okuyamaması şeklinde anlaşılması gerektiğini savunmaktadırlar.Allah Resulü’nün –haşa- Kur’an-ı Kerim’i önceki kitaplardan istinsah ettiği iddiasına gerekçe üretmeyi hedef edinen bu yaklaşımın akli ve nakli deliller karşısındaki değerini tartışmak bu makalenin başlıca konusudur. Ancak ilahi bilgi ve ona ulaşmanın vasıtası olan vahiyle, beşeri bilgi ve edevatı arasındaki farkı gölgeleyip “ümmî” kavramını “cahil”le aynileştiren yenilikçilerin Allah Resulü’nü müdafaa eder bir görüntü içerisinde olmaları zihinleri karıştırdığından öncelikli olarak bilginin ne olduğunu ve ilahi bilginin beşeri olandan farkını izah etmemiz gerekir.
İlim
Lügatte bilme, biliş, bilgi gibi anlamlara gelen ilmin mahiyetinin ne olduğu suali alimleri çokça meşgul etmiştir. İlmin tanımlanmaya ihtiyacı olmadığına vurgu yapanlar olduğu gibi[1] Cüveynî ve öğrencisi Gazzâlî gibi tarifini yapmanın güç olduğunu söyleyenler de olmuştur. Fahruddin er-Razî ise mahiyetinin kendiliğinden bilinmesi hasebiyle tarifinin mümkün olmadığını belirtmiştir.
İlmi tanımlayanlar onun akıl ve duyularla olan irtibatına dikkat çekmişlerdir. Filozoflar ilmi; “bir şeyin suretinin akılda oluşması” şeklinde tarif ederken kelamcılar, “aklın ve duyuların alanına giren her şeyin (mezkûr) tanınmasını sağlayan sıfat”[2] ya da “bir şeyi bulunduğu konumda idrak etmek”[3] olarak tanımlamışlardır.
İlim, insanda oluşması veya tahsil edilmesi bakımından iki kısma ayrılır:
Zarûrî İlim
Düşünmeden, delile müracaat etmeden, kendiliğinden ve kaçınılmaz bir şekilde oluşan bilgiye “zarûrî ilim” denir. İnsanın “bir” sayısının “iki”nin yarısı (bedihiyyât) ya da ateşin yakıcı olduğunu (müşâhedât) bilmesi ‘zarûrî ilim” kapsamında değerlendirilir.
İstidlâlî İlim
Delile başvurmak anlamına gelen istidlâl, bilinmeyeni elde etmek için bilinenleri uygun bir şekilde kullanmaktır. “İstidlâlî ilme” aynı zamanda “kesbî ilim” de denir. İnsan ancak öğrenme usullerini kullanarak bu nevi ilme ulaşabilir.
Ayrıca ilim varoluşu itibarıyla de iki kısma ayrılır: Allah Teala’nın zatıyla kâim olana “kadîm”; sonradan olan ve kullara aidiyeti ile bilinene ise “hâdis ilim” denir.[4]
İlim ve Peygamberler
Allah Teala, hem “alîm(bilen)” hem de “muallim(öğreten)”dir. Hz. Adem’e “esma(isimleri)”yı o öğretmiştir. Toprağı işlemeyi, gemiyi inşa etmeyi, demire şekil vermeyi, kumaşı dikmeyi, hastayı tedavi etmeyi de peygamberlere O vahyetmiştir. Her şeyi kuşatan en üst bilgi ona aittir. O, her şeyi bilendir. Medeniyetlerin kazanımları, insanların müktesebatı onun öğrettiklerinden neşet etmiştir. Kullarından dilediklerini peygamber olarak seçmiş;[5] onların kalbine vahyi unutmayacakları bir şekilde yerleştirmiştir. Nitekim, unutma endişesiyle gelen ayet-i kerimeleri henüz okunmaları bitmeden Cebrail’le birlikte tekrar eden Allah Resulü (sallallahu kımıldatma. Muhakkak onu, toplamak (kalbine yerleştirmek), okutmak bize aittir. O halde biz onu okuduğumuz zaman, sen takip et.”[6] Şu ayet-i kerimede vahyin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün kalbinde korunduğunu bildirmektedir: “Sana (Kur’an’ı) okutacağız; artık Allah’ın dilediği hariç, sen hiç unutmayacaksın.”[7]
Lisan ve Peygamberler
İnsanlar peygamberler vasıtasıyla gönderilen ilahi bilgiyi anlamak, korumak ve geliştirmek için yazıyı keşfettiler. Yazı, bilgiye ulaşma aracı olarak işlev gördüğünden onunla bilgi daha kalıcı ve kullanılır hale geldi.
Peygamberler ilahi bilginin doğrudan muhatapları olduklarından bilginin aracı olan yazının onlar tarafından bilinmesinin gerekliliği söz konu olmamıştır. Bu durum diğer peygamberler içerisinde ümmî vasfıyla temayüz eden Allah Resulü’nde daha da belirgindir. İmam Kurtubî’nin de ifade ettiği gibi, Allah Teala’nın Efendimiz’in kemal vasıflarından biri olarak belirlediği ve ona sahip olmasından dolayı kendisini övdüğü “ümmîlik”, ondan başkası hakkında eksikliğe işaret eden bir vasıftır. Çünkü insanı şerefli kılan ve genellikle onun değerini yücelten yazı, eğitim ve öğretim gibi ilme ulaştıran yollardandır. Fakat Allah Teala mucize olarak yazı ve eğitim faslı olmaksızın Resulü’ne öncekilerin ve sonrakilerin ilmini ihsan etmiştir. Bu, onun (sallallahu aleyhi ve sellem) doğru olduğuna delalet eden, ona özel vasıflardandır. Başkası hakkında eksiklik olan şey, onun hakkında kemal göstergesi olmuştur.[8]
Allah Resulü’nün (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmî olması “ilahi bilgiyi önceki kitaplardan aldı.” gibi töhmet kapılarının kapanmasını temin etmiştir. Allah Teala ona, en cins mütefekkirlerin yazıyla ulaşamayacakları gaip haberlerini vahy etmiştir.[9]
Dili ve muhtevasıyla en büyük söz ustalarını hayrete düşüren Kur’an-ı Kerim’in, ümmî bir peygamber tarafından tebliğ edilmesi uydurulmuş olduğu iddialarını bütünüyle geçersiz kılmıştır. Düz bir ovada yükselen dağ gibi ümmîlikteki safiyet de Kur’an’ın i’cazını bedihi bir şekilde ortaya çıkarmıştır.
Lisanın Oluşması
Lisaniyâtçılar, dil icat etmezler sadece mevcut dil üzerinde incelemede bulunur, tesbitler yaparlar. Kaideler ve kurallar da dili oluşturmaz, dilin içerisinden çıkarılırlar. Çünkü onlardan öncede diller vardı. Nitekim Arapça bir isim cümlesinin iki unsuru olan mübteda ve haberin ne olduğunu bilmeyen nice bedevi bunların iraplarını doğru bir şekilde yapar. Bu durum, diğer bütün lisanlar ve onları konuşanlar için geçerlidir.
Kelimeler, millet hayatının tabii akışı içerisinde doğar ve tedavüle çıkarlar. Onların delalet ettiği anlamları ve türevlerini en doğru o dili konuşanlar bilir. Bu yüzdendir ki alimler bir kelimenin irabında ya da delaletinde ihtilaf ettiklerinde dili en saf şekliyle konuşan bedevilerin hakemliğine başvururlardı. Diller lisaniyâtçıya değil, onu konuşan millete isnad edilerek anılırlar.
Apaçık bir Arapça olarak inen Kur’an-ı Kerim’i anlamak da ancak Arap dilini bilmek ve gereğince amel etmekle mümkün olur. Kur’an’da geçen “ümmî” kelimesinin hangi anlamlara geldiğini tesbit edebilmek için de aynı yöntem izlenmeli, Araplarının kullanımı esas alınmalıdır.
Ümmî
Ümmî; anne, kaynak, asıl gibi anlamlara gelen “ümm” kelimesinin ism-i mensup halidir. Buna göre ümmî; yazı yazmayı bilmeyen, annesinin doğurduğu şekilde kalan[10], yeni bir bilgi edinmeyen kişi gibi anlamlara gelmektedir. Yazı yazmayı öğrenmek sonradan kazanılan bir ameliye olduğundan onu bilmeyen annesine nisbet edilmiştir.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem); “Biz ümmî bir ümmetiz. Ne yazı yazmayı, ne de hesap yapmayı biliriz.” buyurmaktadır. Hadis-i şerif, ümmî kelimesini lügat anlamına uygun olarak annesinden dünyaya geldiği ilk hal üzere devam edip yazı ve hesabı öğrenmeyen[11] kişiler şeklinde tanımlamaktadır.
Kur’ân-ı Kerîm’in Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nü ya da bizzat Efendimiz’in kendisini ümmî olarak nitelemesinin nedeni noktasında alimler iki farklı ihtimal belirtmektedirler:[12]
1. Ümmî kelimesi ile anneye nisbet kastedilmiştir. Sanki Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) annesinden doğduğu hal üzere kalmış[13]; bütün bilgilerini vahiy yoluyla almıştır.[14]
2. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuma yazma bilmemeleriyle temayüz eden Arap milletine mensup olduğuna işaret edilmiştir.[15]
Buna göre ümmîlik hangi kelimeden türetilir ya da kime nisbet edilirse edilsin her iki durumda da ondan Efendimiz’in okuryazar olmadığı anlaşılmaktadır.
Ümmî ve Cahil Arasındaki Fark
İlme ulaşmanın farklı usulleri vardır. İnsanların çoğu ilmi okuma ve yazma, bir kısmı da dinleme, görme, his ve tecrübe gibi yollarla elde eder. Bu yüzden her okuryazar alim, her ümmî de cahil değildir. Okuryazar birinin cahil olması gibi alimin de ümmî olması mümkündür. Nitekim ümmî olduğu halde dinleme yoluyla çok sayıda kitap ezberleyen pek çok sayıda ümmî alim vardır.
Ümmî, okuryazarın; alim de cahilin karşıtıdır. Binaenaleyh ümmî, cahil demek değildir. Nitekim ümmî olan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke toplumunun yabancısı olduğu geçmişte yaşayan ümmetlerden, ahiretten, haşirden, neşirden haber vermiş; bunu yaparken de hiçbir insanın minneti altında kalmamış, hiçbir mektepte hiçbir hocadan ders almamıştır. Ümmîlik onun zihnini her tür kirli bilgiden korumuştur.
KUR’AN’DA ÜMMÎ
resim11x5Ümmî kelimesi Kur’an-ı Kerim’de müfred (tekil) ve cem’i (çoğul) kipleriyle altı ayet-i kerimede geçmektedir. Bunlardan üçü ümmî olmalarıyla temayüz eden Araplar, ikisi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), biri de Yahudiler hakkındadır.
Araplar ve Ümmîlik
İslam’ın doğuşuna kadar Araplar’da yazı kültürü oluşmadığından, tarihi birikim ve edebi ürünlerini hafıza yoluyla paylaşırlardı. Onlarda yazı, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün dünyaya gelmesinden çok az önce veya hemen sonra ortaya çıkmıştı. İmam Şa’bî Arapça yazan ilk şahsın Ebû Süfyan’ın babası Harb İbn Ümeyye olduğunu rivayet etmektedir. Harb ise yazıyı Enbar halkından öğrenmiştir.[16]
Tarihi verilerden de anlaşıldığı gibi Mekke halkının neredeyse tamamı ümmî idi. Bu yüzden Kur’an-ı Kerim onları, bu vasıflarıyla tanımlamıştır. İlgili ayet-i kerimeler şu şekildedir: “O, ümmîlere, içlerinden, kendilerine ayetlerini okuyan, onları temizleyen, onlara kitabı ve hikmeti öğreten bir peygamber gönderendir. Halbuki onlar, bundan önce apaçık bir sapıklık içerisindeydiler.”[17]
Allah Teala tevile imkan vermeyecek bir şekilde “ümmî” olan Araplara “içlerinden” onlar gibi okuma yazma bilmeyen bir peygamber gönderdiğini bildirmektedir.
“Seninle tartışmaya girişirlerse, de ki: ‘Ben, bana uyanlarla birlikte kendi özümü Allah’a teslim ettim.’ Kendilerine kitap verilenlere ve ümmîlere de ki: ‘Siz de İslâm’ı kabul ettiniz mi?’ Eğer İslâm’a girerlerse hidayete ermiş olurlar. Yok, eğer yüz çevirirlerse sana düşen şey ancak tebliğ etmektir. Allah kullarını hakkıyla görendir.”[18]
Ayet-i kerimede önce “Ehl-i Kitab” sonrada “atıf vavı” ile “ümmîler” zikredilmektedir. Bu durum, ümmîler kelimesi ile, Ehl-i Kitap’tan farklı bir topluluk olan Arapların kastedildiğini belirtmek içindir. Çünkü bir kelimenin öncesine atfedilmesi farklı olduğunu gösterir.
“Kitap ehlinden öylesi vardır ki, ona yüklerle mal emanet etsen, onu sana (eksiksiz) iade eder. Fakat onlardan öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet etsen, tepesine dikilip durmadıkça onu sana iade etmez. Bu da onların, ‘Ümmîlere karşı (yaptıklarımızdan) bize vebal yoktur.’ demelerinden dolayıdır. Onlar, bile bile Allah’a karşı yalan söylerler.”[19]
Yahudilerin emanete ihanet etmelerinin arkaplanında “dinlerine göre, ümmî olan Arapların mallarını yemelerinde bir mahzur olmaması ve Allah Teala’nın bunu kendilerine helal kıldığı inancı[20] vardı. Nitekim Yahudilerin -büyük gördüğü- alimlerinden Fenhas b. Âzura bir Kureyşli’nin kendisine emanet bıraktığı bir dirhemi inkar ettiği zaman mağduruna şöyle demiştir; “Adam sen de! Okuma yazması olmayanların hakkı mı olurmuş? Vesikası bulunmayan, hele dini ayrı olan kimselerin hakkını yemek helaldir.”[21]
Ayetlerde de görüldüğü gibi “ümmî” kelimesi, okuma yazma bilmeyen insanların karşılığı olarak kullanılmıştır.
Allah Resulü ve Ümmîlik
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün kavmi gibi ümmî olduğunu bildiren ayet-i kerimeler şu şekildedir: “Onlar, yanlarındaki Tevrat’ta ve İncil’de yazılı buldukları Resûle, o ümmî peygambere uyan kimselerdir. İşte o peygamber, onlara iyiliği emreder, onları kötülükten meneder. Onlara iyi ve temiz şeyleri helal, kötü ve pis şeyleri haram kılar. Üzerlerindeki ağır yükleri ve zincirleri kaldırır. Ona iman edenler, ona saygı gösterenler, ona yardım edenler ve ona indirilen nura (Kur’an’a) uyanlar var ya, işte onlar kurtuluşa erenlerdir.”[22]
Ayet, Hz. Mustafa (sallallahu aleyhi ve sellem)’nın Tevrat ve İncil’de yazılı olan daimi sıfatlarından bahsetmektedir. Önceki kitaplarda onun ümmî bir resul olarak geleceği bildirilmekte ve insanların o ümmî peygambere uyacakları ifade edilmektedir.
Allah Resulü’nün okuma yazma bilmemesi resül ve nebi gibi değişmez sıfatları arasında yer almaktadır. O peygamberler arasında ümmî sıfatıyla bilinmektedir. Nitekim Hz. Musa, Miraç Gecesi’nde onunla karşılaştığında ümmîlik vasfını öne çıkararak “Merhaba ümmî peygamber” diyerek onu selamlamıştır.[23]
“(Ey Muhammed!) De ki: ‘Ey insanlar! Şüphesiz ben, yer ve göklerin hükümranlığı kendisine ait olan Allah’ın hepinize gönderdiği peygamberiyim. Ondan başka hiçbir ilah yoktur. O, diriltir ve öldürür. O halde Allah’a ve onun sözlerine inanan Resûlüne, o ümmî peygambere iman edin ve ona uyun ki doğru yolu bulasınız.”[24]
İslam’ın evrensel olduğundan bahseden ayet ins ve cinni, lekesiz dimağı vahy-i ilahiyle terbiye edilen, saf bir ayna gibi gördüğü her hakikati hiçbir şey eksiltmeden ya da ilave etmeden yansıtan o ümmî peygambere uyup kurtulmaya davet etmektedir.
Yahudiler ve Ümmîlik
“İçlerinde birtakım ümmîler vardır ki, Kitab’ı (Tevrat’ı) bilmezler. Bütün bildikleri bir sürü kuruntudan ibarettir. Onlar sadece zanda bulunurlar.”[25]
Yahudiler ümmî olup olmama açısından iki gruba ayrılmaktadırlar. Ayette ümmî olarak tavsif edilen grup Yahudi alimlerinin tahrifatını Tevrat zannederek onlardan işittikleri batıl sözleri ve yanlış tevilleri vahiy gibi gerçek kabul addedenlerdir.
DELİLLER
Önceki kitaplar Allah Resulü’nün “ümmî” olduğunu belirtmiş, din adamları da beklenen peygamberin ümmî olacağını ifade etmişlerdir. Hz. Mustafa’nın hayatının her anına tanıklık eden sahabe de onu ümmî olarak anlatmıştır. Lisaniyâtçı, müfessir, muhaddis, siyer alimi herkes onun ümmî olduğunda ittifak etmiştir. Bunda ümmî kelimesinin geçtiği altı ayetin dışında Allah Resulü’nün okuryazar olmadığını bildiren diğer nakli ve akli deliller de etkili olmuştur.
Ayetler
Oryantalizmin etkin bir şekilde varlığını hissettirdiği yıllara kadar yapılan tefsir çalışmalarında “ümmî” kavramı okuryazar olmayan kişi şeklinde izah edilmiştir. Hatta rivayet tefsirlerinin Kur’an’la Müslümanlar arasında perde oluşturduğunu iddia eden Muhammed Abduh bile ümmî ifadesini diğer müfessirler gibi izah etmiştir.[26]
I. Kur’an-ı Kerim ümmî kavramının geçmediği fakat ümmîliği tasrih eden ifadelerin yer aldığı ayetlerle de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuryazar olmadığını belirtmiştir. Mevzu ile alakalı bir ayet-i kerimenin meali şu şekildedir: “Sen bundan önce ne bir yazı okur ne de elinle onu yazardın. Öyle olsaydı batıla uyanlar kuşku duyarlardı.”[27]
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün herhangi bir kitabı okumadığına vurgu yapan ayet-i kerime, yazmasını nefyederken “Ne de onu yazardın.” gibi maksadı ifade eden bir cümle yerine; “Ne de elinle onu yazardın.” şeklinde mecaz ihtimallerini ortadan kaldıran bir söz dizimi kullanmaktadır. Ayette “el” kelimesinin tasrih edilmesinin gayesi şu şeklide açıklanabilir: “El” kendisi ile yazı yazılan bir uzuvdur. Burada zikredilerek yazı yazma ameliyesi bütünüyle Efendimiz’den uzak tutulmuştur. Bu, kişinin “nezartu(baktım)” yerine “nezartu biaynî(gözümle baktım.)” demesi gibidir. Ayette geçen “Ve lâ tehudduhu” ifadesinin başında yer alan nef’i “lâ”sı da şimdiki ve gelecek zamanı olumsuzlaştırmaktadır. Buna göre anlam; “onu şimdi de gelecekte de yazmazsın” şeklinde olur.
Eğer Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) okuma yazma bilseydi ona bühtan edip; “Bu Kur’an’ı o uydurmuştur.” diyen müşrikler iddialarına kendilerince mesnet bulmuş olacaklardı. Ayrıca Tevrat’ta son peygamberin ümmî olacağını gören Yahudiler de haklı olarak Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün nübüvvetinden şüphe edeceklerdi.[28]
II. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) vahiyden önce ne Kitab’ı ne de imanın alamet ve şartlarını ayrıntılı bir şekilde bilmekteydi. Bu durumun arka planında ümmî olması vardır.
Allah Teala şöyle buyurmaktadır: “İşte böylece sana da emrimizle Kur’an’ı vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu kullarımızdan dilediğimizi kendisiyle doğru yola eriştirdiğimiz bir nur kıldık.”[29]
Kur’an nazil olmaya başladığında yeryüzünde Yahudilik ve Hristiyanlık gibi vahiy merkezli muharref iki din hüküm sürmekteydi. Bu durumu çarpıtan İslam karşıtları Kur’an’ın gaiptan ve önceki ümmetlerden haber veren ayetlerinin mevcut dinlerden iktibas edildiğini iddia ettiler. Olan gibi, olacak olan her şeyi de bilen Allah Teala bu nevi iddaları işin başında geçersiz kılmak için -öncekilerin aksine- son peygamberinin ümmî kalmasını murat etmiştir. Bu yüzden Tevrat ve İncil okuryazar olan peygamberlere bir anda inerken Kur’an-ı Kerim ümmî olan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne hıfzedebilmesi için parça parça yirmi üç yılda nazil olmuştur. Mekkeli kafirlerin Kur’an’ın bir defada nazil olması yönündeki taleplerine Allah Teala şu şekilde cevap vermiştir: “İnkar edenler, Kur’an ona bir defada topluca indirilmeli değil miydi? dediler. Biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık (parça parça indirdik) ve onu tane tane okuduk.”[30]
Hadisler
I. Efendimiz “ümmî” kelimesini okur yazar olmayan, hesap yapamayan kişi olarak tefsir etmektedir. Nitekim o şöyle buyurmaktadır: “Biz yazmayı ve hesabı bilmeyen ümmî bir ümmetiz. Ay şöyle, şöyledir.[31] (Yani bazen yirmi dokuz, bazen otuz gün çeker.)
II. Hira’da ilk inen ayetler Allah Resulü’nün okuryazar olmadığının en açık delillerindendir. Nitekim ondan okumasını talep eden meleğe “mâ ene bikâriin[32] (ben okuma bilmem)” şeklinde cevap vermiştir.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Cebrâil’le Hira’da okuma üzerine yaşadığı diyaloğu şu şekilde nakletmektedir: “O zaman Melek beni alıp tâkatim kesilinceye kadar sıktı. Sonra beni bırakıp yine: ‘İkrâ(oku)’, dedi. Ben de ona: ‘Okuma bilmem’, dedim. Yine beni alıp ikinci defa tâkatim kesilinceye kadar sıktı. Sonra beni bırakıp yine: ‘İkrâ’, dedi. Ben de: ‘Okuma bilmem’, dedim. Nihayet beni alıp üçüncü defa sıktı. Sonra beni bırakıp: “Yaradan Rabb’inin ismiyle oku. O insanı aşılanmış yumurtadan yarattı. Oku, Rabb’ın nihayetsiz kerem sahibidir. Ki o, kalemle (yazı yazmayı) öğretendir. İnsana bilmediğini o öğretti.[33] dedi”.[34]
Bu diyalog vahyin başladığı zaman Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ümmî olduğunun açık delilidir. Çünkü Efendimiz “oku” emrine üç defa “ben okuma bilmem” şeklinde cevap vermiştir.
Ümmî bir toplumda ümmî bir anneden dünyaya gelen Hz. Mustafa’nın ümmîliği “Yüce Dost”a kavuşuncaya kadar devam etmiştir.
Ümmîlik hem Hz. Mustafa’nın, hem ümmetinin kıyamet günü de vasfı olacaktır: Abdullah b. Abbas (radiyallahu anhuma)’tan gelen bir hadiste Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmaktadır: “Biz dünyada ümmetlerin sonuncusu ahirette ise hesaba çekilme cihetiyle ilki olacağız. O gün şöyle denilecek: ‘Ümmî ümmet ve peygamberi nerede?’[35]
III. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) risalet hayatının farklı devrelerinde müteaddit kere ümmî olduğunu belirtmiştir. Abdullah b. Amr (radiyallahu anhuma) bir gün Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün dünyaya veda eden kişi gibi yanlarına geldiğini ve üç defa “Ben ümmî peygamber Muhammed’im./Ene Muhammedun en-Nebiyyu’l-Ümmîyyu; benden sonra peygamber gelmeyecek.” dediğini rivayet etmektedir.[36]
Bir sahabi de Efendimiz’e “Ya Resulallah! Allah bize, size salavât getirmemizi emretti, nasıl salât edelim? diye sorunca; Allah Resulü hiç karşılık vermeden sustu. Öyle ki sahabe o kişinin bu soruyu hiç sormamış olmasını istedi. (Bir müddet) sonra; “Allah’ım! Ümmî Nebî Muhammed’i ve âlini yücelt.” deyiniz buyurdu.[37]
Sahabe’nin Tanıklığı
resim11x6Sahabe, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne olan derin sevgisi ve onu örnek alma gayretiyle, hayatının her anına ait gözlemlerini muhafaza etmiştir. Sözleri, seyahatleri, ahlakı, şemaili, hiçbir devlet adamına, ideoloğa hatta önceki peygamberlere nasip olmayacak ayrıntıda tedvin-telif edilmiştir. Böylece tabiun ve onları takiben gelen nesiller onu başındaki beyaz saç teline varıncaya kadar tanıma imkanı bulmuştur.
Sahabe Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün risalet sonrası gibi risalet öncesi hayatını da ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Siyer kitapları nesebi, viladeti, çocukluk yılları, seyahatleri, görüştüğü, konuştuğu ve ortaklık yaptığı insanlarla alakalı ayrıntılı bilgiler ihtiva etmektedir. Buna rağmen onun okuryazar olduğu ya da birisinden ders aldığı noktasında tek bir rivayet yoktur. Bilakis ümmî olduğu tasrih edilmiştir. Sahabenin Allah Resulü’nün ümmi olduğuna delalet eden gözlem ve rivayetlerinden birkaçı şu şekildedir:
Hz. Ali (radiyallahu anh) -Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ahirete irtihal etmesinden sonra- Küfe’de bir defasında şöyle buyurmuştur: “Tohumu yarana ve insanı yaratana yemin olsun ki beni ancak müminin seveceği ve ancak bana münafığın buğzedeceği, ümmî Nebi’nin bana kuvvetli bir ahdidir.”[38]
Abdullah b. Abbas (radiyallahu anhuma) da Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nü şu ifadelerle anlatmaktadır: “Peygamberiniz okuma yazma bilmeyen, hesapla iştigal etmeyen bir ümmî idi.”[39]
Hz. Abbas Mekke’de iken Efendimiz’e hitaben Kureyş’in toplanıp yola (Uhut muharebesi için) çıktığını bildiren bir yazı kaleme aldı. Abbas’ın Benû Gıfar’dan bir adamla gönderdiği mektup Medine’ye ulaştığında Efendimiz mührünü açtı, okuması için Übeyy b. Ka’b’a verdi. Übeyy, okuyunca da ondan mektubu sır olarak saklamasını istedi.”[40]
Sahabe’nin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne ait eşyaları teberrük maksadıyla muhafaza ettiği, hırkası, cübbesi ve silahının asırlarca korunduğu yaygın bir bilgidir. Fakat korunan eşya arasında Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından yazıldığı iddia edilen tek bir metin yoktur. Eğer yazmış olsaydı sakallarını muhafaza eden ashap elbette yazısını da korurdu.
Tarihi Deliller
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün yaşadığı dönemde hayatına tanık olanlar ona iman edip etmeme noktasında iki gruba ayrılmaktaydı. İlki ona iman etmeyen Mekke Müşrikleri ile Medine’de yaşayan kafir, münafık ve Yahudiler; ikincisi ise Müslümanlardan oluşmaktaydı. Bu iki gruptan hiç kimse Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuryazar olduğunu rivayet etmedi. “Sen bundan önce ne bir yazı okur ne de elinle onu yazardın.”[41] ayeti inince, onu (sallallahu aleyhi ve sellem) etkisiz hale getirmek için aleyhinde delil teşkil edebilecek en küçük ihtimali dahi değerlendiren düşmanlarından hiç biri bu ayet vakıaya aykırıdır iddiasında bulunmadı. Çünkü Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün risalet öncesi hayatının her karesine tanıklık etmelerine, nereye girip çıktığına, kimlerle oturup kalktığına vakıf olmalarına rağmen ümmî vasfını ihlal edecek bir ipucuna ulaşamadılar. Bu yüzden “O, okuryazardı.” diyemediler.
Kur’an’ı –haşa- O yazıyor diyemeyenler; “(Bu ayetler) onun (Muhammed’in), başkasına yazdırıp (iktetebe) da sabah akşam kendisine okunan, öncekilere ait masallardır.”[42] iddiasında bulundu. Ayeti kerimede geçen “iktetebe” fili “istektebe” anlamında talep bildirmektedir. Buna göre anlam; “başkasına, ayetleri kendisi için yazmasını emretti.” demek olur.[43]
Ayrıca ona iman edenlerin hepsi aynı derecede değildi. Eğer ayete aykırı bir durum görmüş olsalardı, İsra ve Miraç gerçeğini idrak edemeyenlerde olduğu gibi onlar içerisinde de irtidat edenler olurdu.
Tarihi verilerin ümmî olmasında ittifak ettiği Allah Resulü, gelen vahyi de farklı iklimlere gönderdiği mektupları da katipleri vasıtasıyla kaleme almıştır.[44]
Aklî Deliller
Mekke’de okuryazar olanlar toplam on yedi kişiydi. Bu yüzden tarihi ve aktüel olaylar şifahi olarak paylaşılır, sonraki kuşaklara da hafızalara nakşedilen şiirlerle aktarılırdı. Şiirlerin içeriği putperest geleneğe ve kabile kültürüne ait olaylardan oluşmaktaydı. Tevrat ve İncil İbranice olduğundan halk Ehl-i kitap’ın kültürüne yabancıydı.
Böyle bir ortamda nazil olan Kur’an-ı Kerim, Mekkelilerin hiç duymadığı hadiselerden, gaibî hakikatlerden, iman esaslarından bahsetti. Ayetleri, hayretler içerisinde dinleyen müşrikler Kur’an- Kerim’in Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne yazdırıldığını iddia ederek vahyin kaynak meselesini halledeceklerini düşündüler. Kur’an’ın Allah Resulü’ne Rum asıllı Hristiyan bir köle olan Cebr en-Nasrani tarafından yazdırıldığını iddia ettiler. Daha sonra Müslüman olan bu köle efendisi tarafından “Muhammed’e bunları sen öğretiyorsun.” diye dayak yerken “Hayır! Allah’a yemin olsun ki o bana öğretiyor ve yol gösteriyor.” demiştir.[45]
Müşrikler bu hamleleriyle umduklarını bulamadılar. Çünkü Kur’an’ı isnat ettikleri kişi hem bir köle hem de Rum asıllıydı; yani Arapça’ya yabancıydı. Farz-ı muhal, böyle bir durum söz konusu olsaydı, Cebr Mekke aristokrasisinin reddettiği bir Peygamber’i etkisiz hale getirmek ve karşılığında hürriyetine kavuşmak için “Evet bunlar Cebr’e aittir.” demez miydi?! Ya da el altından “Bu Kitap bana aittir.” dolayısıyla ona değil de bana iman edin çağrısında bulunmaz mıydı?! Sonra Hristiyanlığın öğretilerine bağlı olan bu köle dinini terk edip –haşa- uydurma bir Kitab’a inanır mıydı?! Ayrıca “muallaka-i seb’a(yedi askı)” şairlerinin dahi bir suresinin benzerini yazmaktan aciz kaldığı bir Kitab’ı, acem bir köle nasıl telif edebilirdi? Uzayıp giden ve cevapsız kalan bu sorular Mekkelilerin iddialarını çürütüp, tarumar etti.[46]
Müşrikler gibi hayretler içerisinde kalan oryantalistler “Muhammed ümmî olduğu halde Kur’an’daki bu ilmi nereden aldı?” diye kendilerine sordular. Onlara; “işte bu onun Resul olduğunun delilidir.” denildiğinde risaleti tasdik etselerdi küfürden kurtulacaklardı. Fakat onlar okuryazar olduğunu iddia ederek küfrü tercih ettiler. Tarihi veriler iddialarını reddedince de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuryazar olduğunda ısrar edip, bunu ailesine varıncaya kadar herkesten gizlediğini ileri sürdüler.
Yemek içmek gibi aleni bir ameliye olan okur-yazarlığın ev halkından bile gizlenebileceğini iddia edenlere gülerek mukabelede bulunmak onlara verilebilecek en anlamlı cevap olacaktır.
Hikmeti
Allah Resulü’nü alimlerden farklı kılan en önemli özellik, bilgisinin ilahi olmasıdır. Onu resul yapan bilginin okuryazarlıkla ilgisi yoktur. Okuryazar olmak, onun ilahi olan bilgisine bir şey katamayacağı gibi olmaması da hiçbir halel getirmemiştir.
Araplar fesahat, belagat, hitabet ve şiir gibi edebi disiplinlerde dünya milletlerine göre daha ileri konumdaydılar. Edebi eserlerini sergilemek için Ukâz ve Zü’l-Mecâz gibi panayırlar tertip ederlerdi. Oralarda sözün sultanları olan ümmî şairler şiirle birbirlerine karşı fahriyede bulunurlardı. Allah Teala bu ümmî toplum içerisinden onlar gibi; fakat onları hayrette bırakan ümmî bir peygamber gönderdi ve minnet altında kalmaması için onu kimseye öğrenci yapmadı: “Allah sana Kitab’ı ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediğini öğretmiştir.”[47]
Müşriklerin de şahadet ettiği gibi Araplar içerisinde en fasih ve en beliğ olan kişi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) idi. Şairler, Kur’an-ı insanın fevkinde bir kitap olarak görür ve bu yüzden “bu ancak sihirdir.” derlerdi. Cenab-ı Hak da Resulü’nün ümmî kalmasını murat ederek –sanki- muarızlarına “edebi kudretine şahadet ettiğiniz Muhammed, bunları birisinden öğrenmediyse –ki öyledir- o halde Kur’an’ın Allah’tan geldiğini kabul etmekten başka seçeneğiniz yoktur.” demektedir.
Allah, Resulünü yüceltmek için bilgisini de yücelerden gönderdi. Onu ümmî bırakarak vahyi, bilgisinin yegane kaynağı kıldı.
Allah Teala Kur’an-ı resulünün kalbine yerleştire yerleştire[48] yirmi üç yılda indirdiğinden kendilerine vahiy kitap hâlinde gönderilen önceki peygamberler gibi okuryazar olması gereklilik arz etmedi. Allah ona okuduğunu bir daha unutmama nimetini bahşetti.[49] Tıpkı âmalığın zihne katkısı gibi ümmîlik de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün hafızasının gücüne güç katmıştır.
Ümmî Olmadığını İddia Edenlerin Delili
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün okuryazar olduğunu iddia edenlerin istidlal ettiği delil, Buharî’nin de rivayet ettiği bir hadistir. Hadise konu olan olay şu şekildedir: Hudeybiye musalahası yazılırken –henüz Müslüman olmamış olan- Süheyl b. Amr, Efendimiz’in adının “Allah Resulü Muhammed” şeklinde yazılmasına itiraz eder ve bunun silinip yerine “Muhammed b. Abdillah” yazılmasını ister. Efendimiz, Hz. Ali’ye “Allah Resulü” ifadesini silmesini emreder fakat Hz. Ali (radiyallahu anh) derin sadakatinden “Hayır! Allah’a yemin olsun ki asla adını silemem.” der. Bunun üzerine Efendimiz, “sahifeyi aldı, pek iyi yazamıyordu ve (adını) yazdı.”[50]
Bu ifade ile alakalı Buharî şarihi Aynî şunları söylemektedir: Hz. Ali’ye adını yazmasını Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) emrettiğinden mecazi olarak bu yazma işi ona isnat edilmiştir. Süheylî’nin de dediği gibi gerçekte ifade şu şekildedir: “Allah Resulü, Ali’ye yazmasını emretti.”[51] Nitekim bazı rivayetlerde sadece, Hz. Ali’nin işaretiyle Efendimiz’in ibareyi sildiği sonrasında da anlaşmanın akdedildiği mevcuttur.[52] Bu durum isnadın mecazi olduğunu desteklemektedir. Ya da Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) bir defaya mahsus mucize olarak adını yazmıştır. Fakat bu yaklaşım alimler nezdinde itibar görmemiştir. Nitekim bu mütalaa ilk olarak Ebu’l-Veli el-Bâcî tarafından dile getirildiğinde Endülüs uleması onu Kur’an’a muhalefet etti gerekçesiyle zındıklıkla itham etmiştir.[53]
Efendimiz, “Hudeybiye musalahasında kaleme alınan metne adını yazdı.” şeklinde yapılan rivayet sahih olsa ve bu ameliye mucize babından addedilmese, yine de bu durum yenilikçilerin iddiasına delil teşkil etmez. Zira adını tam olarak yazamayacak kadar yazıya yabancı olan bir peygamber nasıl olurda insanlık tarihinin en büyük söz ustalarını, mütefekkirlerini susturan muciz bir kitabı –haşa- kaleme alabilir?! İşte küfür diğerleri gibi bu faraziyenin de cevabını vermekten acizdir.
Sonuç
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatının hiçbir devresinde ne bir metni yazdı ne yazılı bir metni bakarak okudu.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ümmî olduğundan bahseden ayet-i kerimeler Medenî’dir. Sadece okuryazar olmadığını bildiren ayet mekkîdir.[54] Konu ile alakalı hadislerin tamamı ise Medenî’dir. Bu durum ümmîliğin onun hayatının bütün evrelerini kapsadığını ve değişmez bir vasfı olduğunu göstermektedir.
Mektebe gitmeyen, hiçbir hocadan ders almayan ümmî birinin gelmiş ve gelecek bütün zamanların bilgisinden bahseden kitabı tebliğ etmesi ve bu kitabın dünyanın en çok okunan kutsalı olması ilim tarihinin en büyük hadisesidir. Bu durumu gölgelemek isteyenler Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ümmî olduğunu reddetmektedirler.
Siyer kitapları, hayatını en küçük ayrıntısına varıncaya kadar nakletmesine rağmen onun okuduğundan ya da okumayı öğrendiği bir şahsın adından bahsetmemektedirler. Bir an okumayı mucize olarak öğrendiği düşünülse, bu da herhangi bir metni okuduğuna dair açık bir rivayet olmaması ve mucizelerinden bahseden eserlerde meselenin tadat edilmemesi cihetleriyle merduttur.
Ümmîlik okuryazar olmanın zıddıdır. Alimin karşıtı ise cahildir. Âmânın, alim olabilmesi gibi ümmî de alim olabilir. Bilgisi beşeri olan ümmîler için geçerli olan bu durum bilgisi ilahi olan peygamberler için evleviyetle geçerlidir. Bu yüzden ümmîlik Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) için nakısa değildir. Bilakis ümmîlik onun (sallallahu aleyhi ve sellem) nübüvvetinin en güçlü şahitlerindendir.
Lisaniyâtçı, müfessir ve muhaddisler başta olmak üzere bütün alimler iştikakı hangi kelimeden olursa olsun ümmîliği okuma yazma bilmemek olarak yorumlamışlardır. Bunlar dışında alim olmadığına göre günümüzde ümmîliğe farklı manalar yükleyenlerin ifadeleri zandan ibarettir. Arap dili ve Kur’an-ı Kerim’in müsaade etmediği bu anlama ameliyesinin tek kaynağının oryantalizm olduğunu tasrih etmek kelam israfı olacaktır.
Dipnotlar:
[1] el-Cürcânî, et-Ta’rifât, Beyrut, 2000, s. 157.
[2] et-Taftâzânî, Şerhu’l-Akâid, İstanbul, t.y., s. 60.
[3] el-Cürcânî, a.g.e., s. 157.
[4] el-Cürcânî, a.g.e., 157.
[5] Bkz. Şûra(42): 13.
[6] Kıyâme(75): 16-17-18.
[7] A’lâ(87): 6.
[8] Kadı İyaz, İkmâlu’l-Mu’lim bi Fevâidi’l-Müslim, (Dip not: 3), Beyrut, 2004, I, 335.
[9] Bkz. Yûsuf(12): 102.
[10] İbn Manzûr, Lisanu’l-Arab, XII, 34.
[11] İbn Manzûr, a.g.e, XII, 34.
[12] Bu iki ihtimal dışında itibar edilmeyen bir üçüncü görüş daha vardır ki o da Ümmî Mekkeli anlamında kullanılmış olabilir. Çünkü Mekke’nin adlarından biri Ümmü’l-Kurâ idi. Bkz. Kurtubî, el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut, 2000, VII, 190.
[13] Âlûsî, Rûhu’l-Meanî, Beyrut, 2005,V, 75.
[14] Fahruddîn Razî, et-Tefsîru’l-Kebîr, Beyrut, 1990, XV, 20.
[15] Razî, a.g.e., XV, 20; Ebû Hayân, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1993, IV, 432; Âlûsî, a.g.e., V, 75.
[16] Halil İbrahim Molla Hatır, en-Nebiyyu’l-Mustafâ, Mekke, ty., s. 174.
[17] Cum’a: (62): 2.
[18] Âl-i İmrân(3): 20.
[19] Âl-i İmrân(3): 75.
[20] İbn Kesîr, Tefsîr-u İbn Kesîr, Beyrut, 1399, I, 292.
[21] Elmalılı M Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, ty., II, 393.
[22] A’raf(7): 157.
[23] Ahmed, Müsned, I, 257.
[24] A’raf(7): 158.
[25] Bakara(2): 78.
[26] Hemen bütün müfessirler ümmî kavramını “okuma yazma bilmeyen kişi” şeklinde anladıklarından birkaç sayfalık yer kaplayacak olan benzer ifadeleri verip makaleyi uzatmaktan sarf-ı nazar ettik.
[27] Ankebût(29): 48.
[28] Her ne kadar Allah Resulü’nün risaletini inkar ettilerse de şüphelerini destekleyecek bir delil bulamadılar.
[29] Şûrâ(42): 52.
[30] Furkan(25): 32.
[31] Buharî, Savm 13; Müslim, Siyam 2; Ebû Dâvud, Siyam 4; Nesâi, Siyam 17; Ahmed, Müsned, II, 43.
[32] Mâ ene bikâriin ifadesindeki ”mâ” nafiyedir. Eğer istifhamiyye olsaydı “kâri” kelimesini başına “bâ” harfi cerrini alması uygun olmazdı. Bâ olumsuz anlamı tekit etmek için gelen zaid bir harftir.
[33] Alâk(96): 1-5.
[34] Bahârî, Vahy ? 1
[35] İbn Mace, Züht 37.
[36] Ahmed, Müsned, II, 172, 212..
[37] Ebû Davud, Salat 178-179.
[38] Müslim, İman 33.
[39] Kurtubî, a.g.e., VII, 190.
[40] Eğer Allah Resulü okuryazar olsaydı stratejik önemi haiz bir mektubu Übeyy’e okutmaz sonrasında da ondan saklamasını talep etmezdi. Bkz. Muhammed Rıza, Muhammed Resulullah, Beyrut, ty., s. 80.
[41] Ankebût(29): 48.
[42] Furkân(25): 5.
[43] İbn Manzûr, a.g.e., I, 698; Molla Hatır, a.g.e., s. 140.
[44] Bkz. Molla Hatır, a.g.e., s. 111.
[45] Kurtubî, a.g.e., , X, 117)
[46] İhsan Şenocak, “Kur’an-ı Kerim ve Marjinal Gruplar”, İnkişaf Dergisi, Bahar 2007, sy. 8, s. 1.
[47] Nisâ(113): 4.
[48] Furkân 32.
[49] A’la(87): 6.
[50] Buharî Meğazî 45.
[51] Aynî, Umdetu’l-Kârî, Beyrut, 2001, XVII, 351.
[52] Ebû Ya’lâ, Müsned, III, 261.
[53] el-Keşmîrî, Feyzu’l-Bârî, (Dip not: 1), Beyrut, 2005, V, 97.
[54] Ankebût(29): 48.
.
Allah Resulü’nün Ebeveyni’nin Uhrevi Durumu
Tarafından af21606311381145 - 20 Ekim 2014 1378 0
PAYLAŞ Facebook Twitter
Ebeveyn-i Resul’ün (Allah Resulü’nün anne-babası) dinî durumu –özellikle- müctehid imamlar devrinden itibaren tartışılan bir konu olmuştur. Konu ile ilgili ayet ve hadislerin açıklamalarında müfessir ve şarihlerin görüş belirtmeleri, Ebu Hanife’nin (rahimehullah) “el-Fıkhu’l-Ekber” adlı akaid risalesinde meseleye yer verdiği düşüncesi, Ebeveyn-i Resul’ün önemini ve tarihi arka planının derinliğini göstermektedir.
Tartışmanın hassasiyeti Hindistan, Mısır, İstanbul gibi ikinci ve üçüncü kuşak ilim merkezlerinde çok sayıda eser telif edilmesine vesile olmuştur.
İlmiye sınıfının hemen her meşrebi konuya duyarlılık göstermiş, Şeyhulislam İbn Kemalpaşa “Risale fî Ebeveyi’n-Nebî” (1), Sufî Alim Abdulahad Nurî Kadızâdeliler’e karşı “Te’dîbu’l-Mutemerridîn”(2) adlı risaleleri kaleme almış, meseleyi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün bir nevi “İsmet”i olarak gören Celâleddin es-Suyutî (v. 911/1505) ise telif ettiği altı risalede Ebeveyn-i Resul’ün ehl-i necât olduğunu delillerle izah etmiştir(3).
Ali el-Karî’nin de içerisinde yer aldığı grup ise Ebeveyn-i Resul’ün cehennemde olduğunu iddia etmektedir. Konu hakkında görüş beyan etmeyip susmayı tercih eden alimler de vardır.
.49Ebeveyn’in ehl-i necât olduğunu söyleyen alimler kabullerini delillendirirken farklı usuller kullanmış, bir kısmı; Ebeveyn’in Hz. Adem (aleyhisselam)’e kadar bütün atalarının muvahhit, kendilerinin de Hz. İbrahim’den tevarüs eden akide üzere yaşayan “Hanîfler”den olduklarını; diğer bir kısmı ise onların bütün hayatlarını fetret devrinde geçirdiklerini, bu dönemde yaşayan muvahhitlerin ise azap görmeyeceklerini belirtmektedir. Ebeveyn’in dirilip Allah Resulü’ne inandıklarını daha sonra tekrar vefat ettiklerini söyleyenler de vardır(4).
Konu hakkında farklı görüş beyan eden alimler arasında ilmî düzeyde sert tartışmalar olmuştur. Ebeveyn’in uhrevî durumunu Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün müdafaası bağlamında değerlendiren alimlerden Abdulahad Nurî karşıt görüş sahiplerini şu şekilde tenkit etmiştir: “Ey yolunu şaşıran ve insanları yolundan şaşırtanlar! Nasıl oluyor da Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babaları ve annelerinin nikahsız müşrikler olduklarını, dolayısıyla da çocuklarının veled-i zina olduğunu iddia ediyorsunuz. Siz bu konuda farklı tariklerden rivayet edilen, muhaddis ve alimlerin de itimat ettiği sahih hadisleri hiç duymadınız mı? Yine siz, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ‘Ben, ancak İslam nikahıyla/meşru evlilikle dünyaya geldim.’ sözüyle kendisini ona dair uydurduğunuz yalanlardan temizlediğini işitmediniz mi?’ Nitekim Allah Tealâ da ‘Allah ve Resulü müşriklerden berîdir.’ ayet-i kermesiyle O’nu iftiralarınızdan uzak tutmaktadır.(5)”
EHL-İ NECÂT OLMADIKLARINI İDDİA EDENLER VE DELİLLERİ
Ebeveyn-i Resul’ün ehl-i necât olmadığını iddia edenler arasında dikkat çeken en önemli isim şüphesiz ki Ali el-Karî’dir. Ali el-Karî konu ile ilgili müstakil bir risale(6) kaleme almış ve Suyutî’yi tenkit etmiştir. Ayrıca XVII. Yüzyıl Osmanlısı’nda etkin olan Kadızâdeliler hareketi ve Kadızâde Mehmed Efendi çevresinde temerküz eden fikrî-ilmî oluşum, bu görüşün kitle bazında temsilciliğini yürütmüştür. Bunlar Ebeveyn-i Resul’ün cehennemde olduklarını, dolayısıyla diğer müşrikler gibi ilahî aftan mahrum olduklarını iddia etmişlerdir.
Ayetler
Ebeveyn’in ehl-i necât olmadığını iddia edenlerin delil olarak kullandığı Kur’anî naslardan ilki; “(Kafir olarak ölüp) cehennem ehli oldukları onlara açıkça belli olduktan sonra akraba dahi olsalar, müşrikler için Allah’tan af dilemek ne Peygamber’e ne de müminlere yakışır.(7)” mealindeki ayet ile bunun nüzul sebebine ilişkin rivayettir. Farklı nuzül sebepleri yanında ayetin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün annesi veya Ebû Talib(8) hakkında(9) nazil olduğuna dair de bazı zayıf rivayetler vardır.
Ebeveyn’le ilişkilendirilmeye çalışılan bu ayetin sebeb-i nüzülü ile ilgili sahih rivayetler, söz konusu iddiayı geçersiz kılmaktadır. Hz. Ali (radiyallahu anh) tarikiyle gelen bir rivayet şu şekildedir: Hz. Ali, bir adamın müşrik olan ebeveynine dua ettiğine şahit olunca, ona: “Müşrik olarak ölen ebeveynin için mi istiğfar ediyorsun?” diye sorar. Adam: “Hz. İbrahim müşrik olan babasına istiğfar etti. (Ben neden etmeyeyim?)” deyince Hz. Ali hemen durumu Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne arz eder. Hadise üzerine, yukarıdaki ayet (Tevbe Suresi: 113) nazil olur(10).
50
Buharî’nin rivayet ettiği hadiste ise ayetin sebeb-i nüzulünün Ebû Talib olduğu belirtilmektedir(11). Nitekim Zeccac da müfessirlerin bu ayetin Ebû Talib hakkında indiği hususunda icma ettiklerini bildirmektedir(12).
Ebeveyn’in ehl-i necât olmadığını kabul edenlerin delil olarak ileri sürdükleri ikinci Kur’anî nass ise; “Sen cehennemliklerden sorumlu değilsin.”(13) ayeti ve bu ayetin nüzul sebebi olduğu iddia edilen, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün “Keşke anam-babam ne yaptılar bilebilseydim.” ifadesidir.(14)
Suyutî, sebeb-i nüzul olarak zikredilen söz konusu hadisi muteber hadis kitaplarının rivayet etmediğini, sadece hadisin bazı tefsirlerde munkatı’ senetle yer aldığını, böyle bir hadisle de istidlal edilemeyeceğini belirtmektedir.(15)
Ebû Hayân; Allah Resulü’nün Ebeveyni’nin durumunu bildiğini, dolayısıyla bu tür bir ifade de bulunmasının akla uzak bir ihtimal olduğunu, ayrıca ayetin siyakının “cehennemlikler”le kastedilenlerin Efendimiz’in risaletini inkar eden Yahudi, Hristiyan ve Müşrik Araplar olduğuna delalet ettiğini söylemektedir.(16)
Ebussuud başta olmak üzere çok sayıda müfessir de ayetin nazmının, ‘Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Ebeveyni’nin durumunu bilmek istemekten alıkonması” şeklinde yorumlanmasını desteklemediğini ifade etmektedir.(17)
Hadisler
Ebeveynin ehl-i necât olmadığını iddia edenlerin delil olarak ileri sürdükleri hadislerin önemli bir bölümü zayıftır. İmam Suyûti Ebeveyn ile ilgili hadislerden sadece Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün istiğfara izin istemesi ile Müslim’in Enes b. Malik (v. 93/711) yoluyla rivayet ettiği babasının uhrevî durumu ile ilgili hadisin sahih; diğerlerinin ise zayıf olduklarını belirtmektedir.(18) Bu yüzden sahih olduğu düşünülen hadislerle yetinecek ve ulemanın onlarla ilgili görüşlerini tahlil edeceğiz.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babası ile ilgili Enes hadisindeki sahabi, Resulü Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem)’e, babasının uhrevî durumunu sormuş, Efendimiz de “Baban cehennemdedir.” diye cevap vermiş, adam dönüp giderken Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) onu çağırtıp; “Benim babam da senin baban da cehennemdedir.” (19) buyurmuştur. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün annesi Hz. Amine hakkında varit olan diğer hadise göre ise Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) annesinin kabrini ziyaret etmiş, orada ağlamış, ağlamasıyla etrafındakileri de ağlatmış, bunun üzerine şöyle buyurmuştur: “Rabbimden anneme istiğfarda bulunmak için izin istedim, bana izin vermedi. Kabrini ziyaret etmek için izin istedim, müsaade buyurdu.”(20)
I. Hadislerin Tahlili
1. Allah Resulü’nün Babası’nın Uhrevî Durumu
Öncelikle şu husus bilinmelidir ki; Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babasının uhrevî konumu ile ilgili Müslim’in (ö. 261/874) Enes b. Malik (radiyallahu anh) tarikiyle rivayet ettiği hadiste geçen “benim ve senin baban cehennemdedir.” lafzında raviler ittifak etmemişlerdir.
Hammad b. Seleme-Sabit-Enes b. Malik silsilesiyle rivayet edilen Müslim hadisinde Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün, babasının durumunu soran sahabiye; “Benim babam da senin baban da cehennemdedir.”(21) dediği yer alırken; Ma’mer (v.152/769)-Sabit-Enes tarikiyle gelen hadiste ise; “Benim babam da cehennemdedir.” (22) ifadesi yoktur. Ma’mer tarikiyle rivayet edilen hadiste Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) sahabiyi geri çağırıp; “Bir kafirin kabrine uğradığında ona cehennemi müjdele!” buyurduğu nakledilmektedir. Bu son ifade hiçbir şekilde Ebeveyn’in müşrik olduğuna delalet etmez. Ayrıca Ma’mer yoluyla rivayet edilen bu hadis Hammad tarikiyle gelen ve Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babasının cehennemde olduğunu bildiren rivayetten daha sağlamdır. Çünkü Hammad, hafızasının zayıf olmasından dolayı muhaddisler tarafından tenkit edilmiştir. Merviyyâtı içerisinde münker hadisler vardır. Bu tür ifadelerin evlatlığı tarafından kitaplarına gizlice sokulduğu da söylenmektedir. Ayrıca Hammad hadis ezberlemez, sadece yazdıklarını rivayet ederdi. Ezberlememesi, evlatlığının hadis mecmuasına eklediği ifadeleri ayıklayamamasına sebep olmuştur. Seçici olamadığından hataya düşmüştür. Bu yüzden Buharî ondan hiç hadis rivayet etmemiştir. Müslim’in de usuldeki rivayetleri Sabit’le sınırlıdır.
Hadisin diğer senedinde yer alan Ma’mer’in hıfzı hakkında ise olumsuz kanaat belirtilmemiş, rivayet ettiği hadisler münker görülmemiş, Buhârî de Müslim de ondan rivayette ittifak etmişlerdir. Bu cihetle de ona ait rivayet Hammad’ınkinden daha sağlamdır. Ayrıca Bezzâr, Taberanî ve Beyhâkî’nin, İbrahim b. Sa’d-Zührî-Âmir b. Sa’d-Sa’d b. Ebî Vakkas kanalıyla rivayet ettiği hadis de Ma’mer-Sa’d-Enes b. Malik rivayetiyle aynıdır. Bu durumda Ma’mer kanalıyla gelen rivayete itimat edip onu, diğerine takdim etmek gerekir.(23)
Hammad rivayetinde ravi, hadisi kendi anlayışına göre mana üzere rivayet ederken onda tasarrufta bulunmuştur. Hadisin diğer tarikten gelen ifadelerinde yer almayan “benim babam da senin baban da cehennemdedir.” kısmı muhtemelen ravinin tasarrufu ya da Hammad’ın evlatlığının ilavesidir.
a. Faraziye
Bir an Hammad’ın rivayeti doğru farz edilse, yine de bu hadis Ebeveyn’in kafir olduğuna delalet etmez. Çünkü, cehenneme sadece kafir olanlar girmeyecektir. Günahkar müslümanlar cezalarına göre belli bir dönem cehennemde kalacaktır. Ayrıca cennete gidecekler dahil herkesin üzerinden geçeceği “Sırat Köprüsü” de cehennemin üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla cennetlikler de cehenneme uğrayacaklardır. Nevevî’ye ait şu mutaala da faraziyeyi Ebeveyn lehine desteklemektedir: Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün sahabiye ‘benim babam da senin baban da cehennemdedir.’ şeklinde cevap vermesinin nedeni onun irtidat etmesinden endişelenmesi ve ortak musibetten dolayı iyi BİR muamele olarak onu teselli etmesi içindir.(24) Muhammed b. Bahâuddin (ö.956/1549) de el-Kavlu’l-Fasl adlı el-Fıkhu’l-ekber şerhinde mezkür hadisle alakalı Efendimiz, bu ifadeyle dönüp gelen adamın “kalbini hoşnut etmek ve öfkesini gidermek istemiştir.”(25) demektedir.
Nitekim Sa’d b. Ebî Vakkas kanalıyla gelen hadisin Taberânî ve Beyhakî’ye ait rivayetinde, bedevinin müslüman olduğu belirtilmektedir.(26) İbn Mace’nin benzer lafızlarla rivayet ettiği hadiste de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babasıyla alakalı bir kayıt yer almadığı gibi bedevinin müslüman olduğu nakledilmektedir.(27)
b. Baba Kelimesinin Amca Anlamında Kullanılması
Yine hadis sahih farz edilse de ‘benim babam’ ibaresinde geçen “ebî/babam” kelimesi sahabi için “baba”; Allah Resulü için ise “amca” anlamına gelir. Çünkü naklî deliller sahabinin gönlünü hoş tutmak için ‘ebî/babam’ lafzını kullanan Allah Resulü’nün onunla amcasını kastetmiş olacağına işaret etmektedir. Zira eb/baba kelimesi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ile alakalı mutlak olarak kullanıldığında ondan Ebû Talib kastedilmektedir.
Ebû Talib Mekke’deki geleneğe uyarak yetişmesine öncülük ettiği, maişetini sağladığı, koruyup kolladığı yeğenine nisbetle kendini baba olarak görür ve Kureyş içerisinde Efendimiz’in babası olarak bilinirdi. Nitekim Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ile birlikte Şam’a seyahat ettiğinde Rahib Bahira yanına gelip Efendimiz’i kastederek: “Bu kimdir?” diye sormuş Ebû Talib: “Oğlumdur.” cevabını verince, Bahira: “Bu çocuğun babası hayatta olamaz.” demiştir.
Müşrikler Ebû Talib’e, -Allah Resulü’nün Abdullah’ın oğlu olduğunu bildikleri halde-: “Oğluna söyle! İlahlarımıza hakaret etmekten vazgeçsin.” derlerdi. Yine Ona: “Oğlunu bize ver öldürelim, yerine ise sana (yanlarında mevcut olan kişiyi kastederek) bu çocuğu verelim.” dediklerinde, Amca Ebû Talib: “Size evladımı verecek, onu öldüreceksiniz. Bense buna karşılık sizin çocuğunuzun maişetini temin edeceğim öyle mi?!” diyerek karşı çıkmıştır.(28)
c. Allah Resulü’nün Ataları ve Şirk
Kur’an-ı Kerim; “Şüphesiz müşrikler necistir.” buyurmaktadır. Taharet ile necaset, iman ile küfür bir arada bulunmaz. Buna göre, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babasının müşrik olamayacağı gibi Hz. Adem’e kadar atalarında da müşrik yoktur. Ataları arasında yer alan ve Hz. İbrahim’in babası olduğu düşünülen Azer’e gelince O, ya bazı müfessirlerin belirttiği gibi Hz. İbrahim’in amcasıdır, (bu durumda atalarında müşrik olduğu iddiası çürütülmüş olur.) ya da “baba” olduğu farz edilen Azer’in küfrü, Hz. İbrahim’in validesinin rahmine düşmesinden sonradır. Zira Azer’in kafir olması Hz. İbrahim’in risaletini izhar etmesinden sonraya tekabül etmektedir. Bu durumda Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün nurunun Azer’den Hz. İbrahim’e intikali esnasında Azer muvahhit olduğundan nesebe şirk bulaşmamış olur.(29) Fahruddin Razî de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün atalarının müşrik olmadığını, bu durumun Efendimiz’in; “Ben mütemadiyen temiz babaların sulbünden, temiz annelerin rahmine nakloluna geldim.” hadisine aykırı olduğunu belirtmektedir.
Bütün bu deliller göstermektedir ki; Müslim’de yer alan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babasının ateşte olduğu ile alakalı kayıt ravinin tasarrufudur.
“Hammad kanalıyla gelen Enes hadisi nasıl terk edilir?” diyenlere; “Sahih bir hadise muarız hadisler var ve onlar çeşitli nedenlerden dolayı tercihe şayan olurlarsa, sahih hadis tevil edilir ve daha üstün olanlar alınır.” ilkesi ile cevap verilir. Ayrıca Müslim’de maktu‘ ve müevvel hadisler olduğu, bazı hadis hafızlarının Sahihayn’da bulunan zaafları derleyen eserler kaleme aldığı da göz ardı edilmemelidir.
2. İstiğfar Hadisi
İbn Şahîn, Hatib el-Bağdadî, Süheylî, el-Muhibbuddin Ahmed et-Taberî, Nasiruddin b. Münir’in de aralarında yer aldığı çok sayıda muhaddis, Ebeveyn’in diriltilip Allah Resulü’nün risaletine iman ettiklerini söylemektedir.(30) Bu görüşte olan alimlere göre Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün annesinin kabrinde istiğfar etmekten men edildiğini bildiren rivayetler ihya hadisiyle nesh edilmiştir.
a. Hadis ve Nesh
Kurtubî de “ihya” hadisi ile “istiğfar”dan men etme rivayetleri arasında bir tearuz olmadığını, çünkü Veda Haccı esnasında varit olan “ihya” hadisinin, Allah Resulü’nün istiğfar etmek için izin istemesinden sonra olduğunu belirtmektedir.(31) Nitekim İbn Şahîn’de “ihya” hadisinin ilgili rivayetlerin nasihi olduğuna dikkat çekmektedir.(32) Ayrıca el-Bağdadî (v. 463/1071) “es-Sabik ve’l-Lâhik”, Darekutnî ve İbn Asakir “Garaib-u Malik” de; “Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün ağlayarak kederli bir şekilde Hz. Aişe’nin Hacun’daki çadırına uğraması, daha sonra çadırdan ayrılıp uzun bir müddet geçtikten sonra sevinçli ve mütebessim bir halde geri dönüp; ‘Annemin kabrine gittim Allah Teala’dan onu diriltmesini niyaz ettim. Annemi diriltti, bana iman etti. Tekrar vefat etti.’”(33) şeklindeki hadisinin belirleyici olduğunu söylemektedir. Suyûtî de “ihya” hadisi ile alakalı hadis hafızlarının değerlendirmelerini naklettikten sonra kendi kanaatini şu şekilde beyan eder: “Bu hadis kesinlikle mevzu değildir.”(34) İbn Kemal de Ebeveyn’le alakalı kaleme aldığı risalede ihya hadisinin mevzu olmadığını belirtir.(35)
b. İllet
Suyûtî Allah Resulü’nün annesinin kabrini ziyaretle ilgili hadisin İbn Mesud, İbn Abbas ve Büreyde tarikleriyle gelen üç rivayetinin de illetli olduğunu söylemektedir. Hakim’in rivayet ettiği İbn Mes’ud hadisi ile alakalı Zehebî; “Muhtasaru’l-Müstedrek”de İbn Maîn’in hadis senedinde yer alan Eyüb b. Hani’yi taz’if ettiğini söylemektedir. Ayrıca bu rivayet Buharî başta olmak üzere diğer hadis mecmualarının rivayet ettiği Allah Resulü’nün Ebû Talib için istiğfar etmesi ve sonrasında istiğfardan men eden ayetin inmesi rivayetine de muhaliftir. Taberanî’nin İbn Abbas’tan rivayet ettiği hadisinde iki illeti vardır: Birincisi sahih hadise muhaliftir. İkincisi ise isnadı zayıftır.
İbn Sa’d ve İbn Şahin’in Büreyde’den rivayet ettiği hadis de sahih rivayete muhalif olması ve yanlış bilgi içermesi cihetiyle illetlidir. Zira hadisin rivayet şekillerinde Allah Resulü’nün Mekke’de annesinin kabrini ziyaret ettiği nakledilmektedir. Halbuki Allah Resulü’nün annesinin kabri Mekke’de değil Medine yakınlarında olan Ebva’dadır.(36) Açıkça görüldüğü gibi istiğfar hadisinin bütün rivayetleri illetlidir.
İbn Abidin (rahimehullah) de ihya hadisinin daha sonra varit olduğunu belirtmekte ve “Bir şeyi görüp iman etmek fayda vermezken Ebeveyn’in ölümden sonra dirilip iman etmeleri onlara nasıl fayda verir?” şeklindeki mukadder bir soruya: “Bu durum Allah Teala’nın Efendimiz’e ikram ettiği hususiyetler cümlesindendir.”(37) şeklinde cevap vermektedir. Muhammed Bahauddin de, ibadet ve muamelatla alakalı bazı hükümlerde olduğu gibi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Şeriatın genel hükümleri dışında şahsıyla alakalı bir takım hususiyetleri haiz olduğunu, Ebeveyn’in diriltilip iman etmelerinin de bu cümleden kabul edilebileceğini belirtmektedir.(38)
Bazı alimler istiğfar ile ihya hadisini cem etmek suretiyle tearuzu ortadan kaldırmaktadırlar. Buna göre, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selem) manevi dereceler itibariyle sürekli yücelmiştir. Efendimiz önceden sahip olmadığı makama yücelince ihya hadisesi gerçekleşmiştir.(39)
c. Faraziye
İstiğfar hadisinin nesh edilmediği farz edilse dahi hiçbir karine Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün validesinin müşrik olduğuna işaret etmez. Çünkü istiğfar, kişinin günah ve ma’siyetten dolayı ceza görmemesi için Cenab-ı Hak’a müracaat etmesidir. Cahiliyye devrinde yaşayan ve oğlunun risaletini göremeyen bir annede ne tür bir kusur tahayyül edilmektedir ki, bununla cezalandırılma imkan ve ihtimalinden dolayı kendisi için istiğfar gerekli olsun? Bu yüzdendir ki Allah Azze ve Celle Onun adına istiğfarı gerekli görmemiş ve yalnız ziyaret edilmesine müsaade etmiştir.
d. Allah Resulü’nün Anne Hasreti
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün validesinin kabri başında ağlaması da, onun şirk ve ma’siyetten dolayı azab gördüğüne işaret etmez. Bu hususta ilk akla gelen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün, Onu dünyaya getiren, besleyip, büyüten annesinin saadet günlerini görememesinden müteessir olmasıdır.(40) Nitekim Hz. Ömer (radiyallahu anh)’in Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne “Niçin bu kadar çok ağlıyorsunuz?” diye sorması üzerine, Efendimiz’in “Anneme karşı gönlümde oluşan derin tehassür sebebiyle” ağladığını belirtmesi bu hükmü teyit etmektedir.
f. İhya Hadisi İle Amel Etmeyen Alimler
İhya hadisini sahih kabul etmediklerinden dolayı Ebeveyn’in diriltilip Allah Resulü’ne iman etmiş olmalarına itibar etmeyen alimler, Müslim ve benzeri imamların rivayet ettikleri hadisleri zahiri halleri üzere bırakıp, nesh veya te’vil gibi iddialarla onları reddetmemişler; fakat Ebeveyn’in müşrik olduğunu söylemeyi de caiz görmemişlerdir. Onlara göre Ebeveyn’in cehennemlik olduğunu iddia etmek Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne eza verecektir. Nitekim Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem): “Ölülere söverek dirilere eza etmeyiniz.” buyurmaktadır. Ona eza edenlerle alakalı Cenab-ı Hak da şöyle buyurmaktadır: “Allah ve Resulünü incitenlere Allah dünyada ve ahirette lanet etmiştir.”(41) Ebû Bekir b. el-Arabi: “Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün atalarını cehennemde olduğunu iddia edenlerin melun olduklarını ifade etmektedir.(42)
İbn Abidin (rahimehullah) ihya hadisinin Taberanî, Ebu Nuaym ve İbn Asâkir’in: “Ben nikahtan meydana geldim. Adem’den ebeveynime gelinceye kadar nesebime zina bulaşmadı(43). Cahiliyye zinasından bana hiçbir şey isabet etmedi.”(44) şeklinde rivayet ettikleri hadisin delaletiyle daha umumi bir boyut kazandığını belirtmektedir. Ona göre Ebeveynin vefat ettikten sonra diriltilmeleri inkar devrinde nikahın olmasına aykırı değildir.(45) Yani ihya sadece “Risalete iman” ile alakalıdır.
Hadisle alakalı muhtemel manaların hiç biri, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün validesi için istiğfar etmekten men edilmesinin Hz. Amine’nin küfrüne delalet ettiğini desteklemez.
EBÛ HANİFE’NİN EBEVEYN HAKKINDAKİ GÖRÜŞÜ
Ebeveyn’in ehl-i necât olmadığını ileri sürenlerin delillerİNden bir diğeri de; Ebû Hanife (rahimehullah)’nin (v.150/767) “el-Fıkhu’l-Ekber” adlı akaid risalesinin bazı nüshalarında Ebeveyn hakkında “Resulullah’ın anne-babası küfür üzere ölmüştür.” ifadesinin yer almasıdır.
Fahru’l-İslâm Pezdevî (v. 482/1089) “Usul”de, Abdulaziz el-Buharî Pezdevî’nin ‘Usul’ü üzerine yazdığı “Keşfu’l-Esrâr” adlı şerhte, İbnü’l-Hatib bir risalesinde, Ebu Hanife’ye nisbet edilen ‘el-Fıkhu’l-Ekber’in gerçekte ona değil, Ebû Hanife Muhammed b. Yusuf el-Buhârî’ye veya Ebû Hanife Nu‘man b. Muhammed el-Mısrî’ye ait olduğunu söylemektedir. Ebû Hanife el-Mısrî’ye isnat edilen risalede ise; “Allah Teala’nın sıfatları, istitaa konusu, kulların fiillerinin Allah’ın yaratmasıyla olduğu ve aslah görüşünün reddi gibi meseleler yer almakta” fakat Ebeveyn-i Resûl hakkında herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.(46) İbn Hacer de “el-Fıkhu’l-Ekber”in güvenilir nüshalarında Ebeveyn ile alakalı ifadelerin yer almadığını; söz konusu ibareyi ihtiva eden risalenin Ebû Hanife Muhammed b. Yusuf el-Buharî’ye ait olduğunu söylemektedir.(47) Buna göre eser adının ve müelliflerin künyelerinin aynı olması karışıklığa yol açmış, Ebû Hanife Buharî’nin risalesi Ebû Hanife el-Küfî’nin adıyla meşhur olmuştur.
Risalenin Ebu Hanife’ye aidiyetinin kesin olması durumda şu gerçekler ortaya çıkmaktadır: Abdulaziz el-Buharî ve İbnu’l-Hatîb, Ebu Hanife’ye nisbet edilen risalede Ebeveyn ile alakalı söz konusu ifadelerin olmadığını belirtmektedirler.(48) Abdulahad Nurî’de el-Fıkhu’l-Ekber’in eski bir nüshasını gördüğünü ve onda Ebeveyn ile alakalı şeni ifadelerin yer almadığını ifade etmektedir.
el-Fıkhu’l-Ekber’in yazma ve matbu nüshalarının bir bölümünde Ebeveyn-i Resul’ün durumunu belirten ibarenin “Onlar küfür üzere ölmüştür.” (mâtâ ale’l-küfr…) şeklinde olması ile alakalı Muhammed el-Murteza ez-Zebîdî: “el-İntisâr li Valideyyi’l-Nebiyyi’l-Muhtâr” adlı eserinde şöyle demektedir: “Müstensih ‘mâ mâtâ ala’l-küfr…’ ifadesinde yer alan ‘mâ’ların tekrarını görünce birinin zaid olduğunu düşünüp onu düşürmüştür. Daha sonra ise bu hatalı nüsha yaygınlaşmıştır.”(49) Nitekim eserin ilgili bölümü bu görüşü desteklemektedir. Çünkü Ebû Hanife ibarenin devamında Ebû Talib’in durumunu ‘mâte kafiren…’ (kafir olarak öldü.) şeklinde ayrı bir cümle olarak belirtmiştir. Eğer Ebû Talib ile Ebeveyn’in konumu aynı olsaydı her üçü ile alakalı hüküm iki ayrı cümlede değil tek cümlede belirtilirdi.
Kevserî ayrıca el-Fıkhu’l-Ekber’in aslında yer alan ‘mâ mâtâ ala’l-küfr…’(küfür üzere ölmediler) şeklindeki ibarenin varlık nedeni ile alakalı şunları söylemektedir: “Ebû Hanife bu ibareyle Müslim’de yer alan ‘Benim babam da senin baban da cehennemdedir.’ hadisini rivayet edip, Ebeveyn’in cehennemde olduğunu iddia edenlerin görüşlerini reddetmek istemiştir. Zira kişinin cehennemde olduğu ancak yakîn bir delile dayanarak söylenebilir. Söz konusu hadis ise haber-i ahaddır. Bu konu ameli bir mevzu olmadığından zannî delil olan haber-i ahad ile istidlal edilmez.”(50)
el-Fıkhu’l-Ekber’in bazı nüshalarında yer alan “mâtâ ala’l-küfr …” ifadesi risaleye ya daha sonra sokulmuş veya müstensihler “mâtâ…”nın başında yer alan “ma-i nafiye”yi gereksiz zannedip yazıdan düşürmüşlerdir. Böylece mana tam zıddı bir boyut kazanmıştır. Elimizdeki deliller bu ihtimalin doğruluk payını güçlendirmektedir.
Kevserî, Zebidî’nin bildirdiği “mâ mâtâ…” (küfür üzere ölmediler) şeklinde olan nüshayı görmediğini sadece onu görenden rivayet ettiğini fakat kendisinin Daru’l-Kütubi’l-Mısrıyye’deki iki eski nüshada bunu bizzat müşahede ettiğini, ayrıca bazı dostlarının da “mâ mâtâ..” ve “mâtâ ala’l-fıtra…” lafızlarını Medine-i Münevvere’deki Arif Hikmet kütüphanesinde yer alan iki eski nüshada gördüklerini belirtmektedir.(51)
Biz de Süleymaniye Kütüphanesi’nden temin ettiğimizde bir nüshada söz konusu ibarenin; “Resulullah’ın ebeveyni küfür üzere ölmemiştir.” şeklinde olduğunu tesbit ettik.(52)
“Mâtâ ala’l-küfr …” (küfür üzere öldüler) şeklindeki ibarenin eserde yer aldığının kabul edilmesi ile alakalı Kevserî (rahimehullah): el-Fıkhu’l-Ekber’in bazı nüshalarında Ebeveyn’in durumunun ‘Onlar fıtrat üzere ölmüştür.’ (mâtâ ale’l-fıtra…) şeklinde olduğunu ve “fıtra” kelimesinin kûfî hattının harflerinin karakteri itibariyle kolayca “küfr” kelimesine çevrileceğini dolayısıyla “mâtâ ala’l-küfr ..” ifadesinin aslının “mâtâ ala’l-fıtrâ…” şeklinde olması gerektiğini belirtmektedir.(53) Buna göre okuma hatasından kaynaklanan “Mâtâ ala’l-küfr …” ifadesi yanlış olmasına rağmen zamanla şuyu bulmuştur. Ya da gerçekte Ebu Hanife “mâtâ ala’l-küfr …” şeklinde bir cümle kurmuştur. Bu durumda anlam müfessirlerin “âla fetretin minerrusul…(Peygamberlerin arasının kesildiği dönem)”(54) ayetini “fetret devri” şeklinde tefsir etmeleri gibi “Mâtâ ala’l-küfr …” de “Onlar küfür yani cahiliyye devrinde öldüler.” şeklinde olur.(55)
Ayrıca “Ebeveyn küfür üzere öldü.” şeklindeki bir ifade Ebû Hanife (rahimehullah)’nin ilerde oluşabilecek muhtemel ilave ve tahriflere karşı sözün kendisine ait olup-olmadığının nasıl bilineceği ile alakalı belirlediği, “Kitap ve Sünnet’ten yerini tesbit etmeden hiç kimsenin görüşlerimizi alıp benimsemesi helal olmaz.” şeklindeki ifadesine de aykırıdır. Zira o her konu da Kur’an-ı Kerim ve Sünnet’i zorunlu olarak başvurulması gereken merci göstermiştir. Ebeveyn ile alakalı Kur’an’da ve Sünnet’te yakîn bilgi ifade eden delil yoktur.
Son olarak, ibarenin İmam-ı A‘zam’a ait olduğu kabul edilecek olursa, bu durumda ondan küfr-i hakiki değil, küfr-i hükmî anlaşılır. Zira küfr-i hakikinin varlığına ancak nassla hükmedilir. Ebeveyn-i resul ile ilgili yakîn ifade eden bir nass yoktur.(56) Ebeveyn-i resul aleyhine olan iki hadis ise “haber-i vahid” olduklarından akidevî bir mevzuda delil teşkil etmezler.
ALİ el-KÂRÎ’NİN RİSALESİ
Ali el-Kârî Ebeveynin küfür üzere öldüklerini iddia etmiştir. O, bu görüşünü “el-Fıkhu’l-Ekber” üzerine yazdığı şerhde olduğu gibi, konu ile alakalı Suyûtî’ye karşı kaleme aldığı reddiye mahiyetindeki “Edilletü Mu‘takadi Ebî Hanîfe fî Ebeveyi’r-Resûl”(57) isimli risalesinde de savunmuştur. Kadı İyaz’ın “eş-Şifâ bi Ta’rifi Hukuki’l-Mustafa” adlı eserine yazdığı şerhin Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye baskısında da; Süheylî’nin Allah Teala’nın, Ebeveyn’i dirilttiğini, iman ettikten sonra tekrar ruhlarını aldığını zikrettiğini, Suyutî’nin de “el-Hasaisu’l-Kübrâ”sında aynı rivayetleri naklettiğini, fakat bunların mevzu olduğunu söyler. Ali el-Kârî söz konusu baskıda konu ile ilgili bir risale yazdığını belirtir; fakat açıkça bir görüş izhar etmez.(58) Hasaneyn Mahluf’un tahkikiyle basılan Şifa şerhinde ise; “Suyutî’nin konu ile ilgili kaleme aldığı üç(59) risalesine reddiye olarak bir risale kaleme aldığını” ifade eder.(60)
Müellifin söz konusu risalesine gerek muasırı gerekse de sonraki dönemlerde yaşayan çok sayıda alim reddiye yazmıştır.(61)
Ali el-Karî risalesinin ilk sahifesinde meselenin yerinin tayini ile alakalı “liennehu min babi’l-İ’tikadiyyât”(62) ifadesini kullanır. O, bu ifade ile sanki her müslümanın Ebeveyn’in küfrüne inanmalarının vacip olduğunu iddia eder. Halbuki iman, kalbin amelidir. Kalbe Allah’tan başka kimse muttali olamaz. Ayrıca itikatla alakalı meselelerin hükümleri ancak kati delillerle sabit olur. Fetret döneminde yaşayanların cehenneme gireceklerine dair kati bir delil yoktur.
51Ali el-Karî risalenin üzerine ibtina ettiği usûlü arz ederken de şöyle demektedir: “Kişinin cennet ya da cehennem ehli olduğuna ancak Kur’anî bir nas, mütevatir hadis ya da imanlı veya kafir olarak öldüğüne dair yapılan icma’ ile hükmedilir.” (66)
Ne varki müellif risalesinde bu usule riayet etmez. Zannî deliller ve zayıf ya da mensuh hadisler üzerine Ebeveyn’in küfür üzere öldükleri hükmünü bina eder.(64)
Saçaklızâde Muhammed el-Maraşî Ebeveyn ile alakalı kaleme aldığı risalesinde Ali el-Karî’nin Ebû Hanife’nin “el-Fıkhu’l-Ekber”indeki Ebeveyn bahsini doğru anlayamadığını belirtmektedir. İmam-ı A’zam’ın söz konusu ifadeyle mecazi anlamda bir küfrü kastettiğini, bunun da Ebeveynin imanına zarar vermeyeceğini söyler. Maraşî bu konuda hakkın Suyûtî’den yana olduğunu, Ali el-Kârî’nin “soğuğun etkisinden dolayı aklının karıştığını” bu yüzden de yanıldığını ifade eder.(65)
Kevserî de el-Kârî’nin “el-Fıkhu’l-Ekber” şerhini hatalı nüsha üzerine yazdığını ve bu ameliyesi ile edebe aykırı hareket ettiğini söyler.(66)
EBEVEYN’İN EHL-İ NECÂT OLDUKLARINI SÖYLEYENLER VE DELİLLERİ
Cumhur Ebeveynin ehl-i necât olduğunu söylemektedir. Bu grupta sahabe, tabiun, müçtehit imamlar, müfessir, muhaddis gibi her kuşaktan ve disiplinden çok sayıda alim yer almaktadır. Bazıları şunlardır: Hz. Ali, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Mesud, Enes b. Malik, Aişe, Fatıma, Mücahid, İkrime, Cafer es-Sadık, Ömer b. Abdülaziz, Ata, İbn Cerîr, İbn Uyeyne, Taberî, Ebû Nu‘aym, Taberânî, İbn Şahîn, Fahreddin er-Râzî, Kurtubî, Takiyyuddîn es-Subkî, Pezdevî, Serahsî, İbn Nüceym, Celaleddin es-Suyutî, İbn Hacer el-Heysemî, Şa‘rânî, Kastallânî, Kadihân, Kâdî ‘İyaz, Kemal Paşazâde, Saçaklızâde (radiyallahu anhum)…(67)
Ebeveyn’in ehl-i necât olduğunu savunan alimler delillerin açık olduğunu, aksi görüş sahiplerinin ilmi usullere yabancı olduklarından farklı kanaat izhar ettiklerini söylemektedirler. Nitekim konu ile alakalı en fazla eser kaleme alan Suyutî, Ebeveynin cehennemde olduğunu iddia edenlerin istidlal usulüne vakıf olmadıklarını müşahhas bir şekilde izah etmektedir. Suyutî, Müslim’in Sahih’inde yer alan hadisi gerekçe göstererek Ebeveyn’in cehennemde olduğunu savunanlara cevap verirken bir ara dört farklı mezhepten dört ayrı muarız belirler ve her birini karşısına alıp ilzâmî sorularla onları ikna eder. Bu çerçevede önce Şafî mezhebine mensup olan muarızı karşısına alır ve ona sahih hadislerde belirtilen bazı hususlara mezhebine ait bir kısım hükümlerin aykırı olduğunu örnekler üzerinden gösterir. Malikî, Hanefî ve Hanbelî mezheblerine müntesib fakihler için de aynı yöntemi kullanır. Onlara da Sahihayn’de yer alan hadislerdeki bazı hususlara aykırı olan mezhep fetvalarını hatırlatır.(68)
Suyutî, devamla muarızlarına; “Sahih hadislere aykırı fetva veren fakihlere niçin böyle yaptıkları sorulduğunda ‘ilgili hadise aykırı başka deliller vardı. Çeşitli hususlardan dolayı onları tercih ettim. Onlara göre de fetva verdim.’şeklinde cevap vereceklerini söyler.(69) Bu aslında kendileri için de bir cevaptır. Müslim’de yer alan (Allah Resulü’nün babasının cehennemde olduğunu bildiren) hadis ondan daha sahih rivayetlerden dolayı terk edilmiştir.(70)
Suyutî, çoğunluğun kabulüne aykırı görüş beyan eden kişiye devamla şöyle der: “Kudema fıkıh bilmeyen alimi, doktor olmayan aktara benzetir. İlaçlar, aktarın yanında durur fakat neye yaradıklarını bilmez. Hadis bilmeyen alim de aktar olmayan doktor gibidir. İlaçların hangi hastalıkları tedavi ettiğini bilir fakat yanında olmadığından hiçbir fayda temin edemez.” (71)
Suyutî rivayetleri nasıl doğru anladığını ifade ederken; “tahdis-i nimette” bulunur ve şöyle der: “Fakat ben Allah’a hamd olsun ki hadis, fıkıh, usul, meanî, beyân gibi alet ilimlerini biliyorum. Hepsi bende mevcuttur. Bu yüzden nasıl konuşacağım, neye göre istidlalde bulunacağım ve nasıl tercih yapacağımdan haberdarım. Fakat saydığım ilimleri bilmeyen kişi için bunu söylemek mümkün değildir. Bu ilimlere sahip olmayan kişi fetva veremez, istidlalde bulunamaz, tercih yapamaz. Sadece kendisine, ‘şu hususta hadis varit oldu mu?’ diye sorulduğunda ‘evet veya hayır’ der. Ya da ‘hafız o hadisin sahih olduğunu bildirdi.’ veya ‘muhaddisler o hadisin hasen veya zayıf olduğunu söylediler.’ diyebilir. Bunun dışında bir şey söylemesi, fetva vermesi caiz değildir.”(72)
EBEVEYN’İ EHL-İ NECÂT KABUL EDENLERİN USULLERİ
Cumhur -yukarıda da işaret edildiği gibi- Ebeveyn’in ehl-i necât olduğunu isbat etmede –esasta- iki farklı usul benimsemiştir.
Ebeveyn’in Fetret Ehli Olduğunu Benimseyenler
Eşarîlere göre fetret döneminde vefat edenler ehl-i necâttırlar. Maturidîler ise: “Kişi düşünecek kadar bir zaman bulamadan iman ve küfre itikat etmeden ölürse ona azap yoktur. Fakat kişi küfrü benimser ya da düşünecek kadar bir zamanı olur da hiçbir şeye inanmadan ölürse hüküm farklı olur.”(73) demektedirler. Maturidîlerin Buhara kolu Eşarîlerin görüşünü benimsemiş ve Ebû Hanife’nin “Hiç kimsenin yaratıcısını bilmeme özrü kabul edilemez.” görüşünü de bi’setten (peygamber gönderildikten) sonrası için yorumlamışlardır.(74) Hanefi fakihlerden İbn Hümam da bu görüşü tercih etmiştir.(75) Yalnız bu görüş küfür itikadı üzere ölenleri kapsamamaktadır.
Eşarî kelamcıların ve Şafi fakihlerin kabulüne göre İslam çağrısı kendisine ulaşmayan kişi mevcut hali üzere ölürse ahirette kurtulanlardan olur.(76) Buna göre İlahi davet kendilerine ulaşmadan vefat eden Ebeveyn ehl-i necâttır ve azab görmeyecektir. Çünkü bunlar İslam davetine karşı direnmedikleri gibi, kendilerine bir peygamber de gelmemiştir. Doğdukları gibi “fıtrat” üzere yaşayıp, vefat etmişlerdir.
“Hz. Musa ve İsa’nın şeriatları fetret döneminde mevcuttu. Bu durumda fetret döneminde yaşayan Ebeveyn nasıl ‘kendilerine İslam daveti ulaşmayan’ kişilerle bir kabul edilebilir?” şeklindeki bir soruya şu şekilde cevap verilebilir: Hz. Musa ve İsa’nın şeriatları kendi milletleriyle sınırlıydı. Bu yüzden Araplar onlara muhatap olmadıklarından gereği gibi amel etmekle de sorumlu değillerdi.(77)
Gazzalî (v. 505/1111) kendisine İslam daveti ulaşmadan ölen kişinin hükmen Müslüman olduğunu söylemektedir. Suyutî başta olmak üzere bir çok alim de kendilerine davet ulaşmadan ölen kişilerin kurtulacaklarını belirtmektedir.(78) Çünkü kişi, peygamberin getirdiği inanılması zorunluluk arz eden konulardan birini tekzip ederse kafir olur. Fetret dönemindekilere İslam daveti ulaşmadığından onlara kafir denemez. Zira kişi tekzip ve inkar etmeden kafir olmaz. İnkar ve tekzip de ancak davetin ulaşmasından sonra mümkündür. Davet de peygamber geldikten sonra olur.(79)
Suyutî, Ebeveynin uhrevî durumu ile alakalı mütalaaları ilk olarak duyduğu Şerefuddin el-Münavî’nin de bu görüşü benimsediğini şu vurgularla nakletmektedir: “Münavî’ye ‘Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün babası cehennemde midir?’ diye sorulunca, soruyu yönelten kişiye sert bir şekilde mukabelede bulundu. Bunun üzerine muhatabı sorusunu: ‘Müslüman mıdır?’ diye değiştirdi. Münavî: ‘Fıtrat üzere vefat etmiştir. Bi’setten önce yaşayanlar azap görmeyecektir.” şeklinde cevap verdi.”(80)
Bu usulü benimseyip Ebeveynin ehl-i necât olduğunu söyleyen alimler şu delillerle istidlal etmektedirler:
Ayetler
Allah Teala şöyle buyurmaktadır: “Biz bir peygamber göndermedikçe (kimseye) azap edecek değiliz.”(81) Buna göre kendilerine Allah Teala’nın emirleri ulaşmayan kişiler azab görmeyeceklerdir.(82)
Aşağıdaki ayet-i kerimeler de fetret döneminde yaşayanların azap görmeyeceklerine delalet etmektedir: “Gerçek şu ki: Halkı habersizken, Rabbin haksızlık ile ülkeleri helak edici değildir.” (83), “Bizzat kendi yaptıklarından dolayı başlarına bir musibet geldiğinde: Rabbimiz! Ne olurdu bize bir peygamber gönderseydin de ayetlerine uysak ve müminlerden olsaydık! diyecek olmasalardı (seni göndermezdik).”(84), “Eğer biz, bundan (Kur’an’dan) önce onları bir azapla helak etseydik, muhakkak ki şöyle diyeceklerdi: ‘Ya Rabbi! Ne olurdu, bize bir elçi gönderseydin de, şu aşağılığa ve rüsvaylığa düşmeden önce ayetlerine uysaydık!’”(85), “Biz hiçbir memleketi, öğüt vermek üzere gönderdiğimiz uyarıcıları (peygamberleri) olmadan yok etmedik. Biz zalim değiliz.”(86) Ayetlere göre Allah Teala peygamber göndermeden, öğüt veren kitaplar indirmeden hiçbir halkı cezalandırmayacaktır. Bu durum insanların Ona karşı “hüccet” bulma yollarını da kapatmaktadır.
Hadisler
Fetret döneminde yaşayanların ehl-i necat olduklarını haber veren pek çok hadis vardır. Onların kıyamet günü imtihana tabi tutulacaklarını, içlerinden itaat edenlerin cennete, isyankarların ise cehenneme gireceklerini bildiren hadislerin bir kısmı şu şekildedir:(87)
Ahmed b. Hanbel (v. 241/855) ve İshak b. Rahûye’nin (v. 238/852) rivayet ettikleri hadis-i şerifte Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmaktadır: “Kıyamet günü dört sınıf insan mazeret bildirecektir.(88) Bunlar; hiçbir şey duymayan sağır, ahmak, elden ayaktan düşmüş ihtiyar ve fetret döneminde ölen kişi(ler)dir. Sağır: ‘Ya Rabbi! İslam geldi fakat Ona dair bir şey duymadım; ahmak: ‘İslam geldiğinde çocuklar bana hayvan tersi atmakta idi’; ihtiyar: ‘ben bir şey anlayamadım.’; Fetret döneminde ölen ise: ‘bana peygamberin gelmedi.’ diyecektir. Allah Teala bu kişilerden kendisine itaat edeceklerine dair ahit alacak, daha sonra onlara cehenneme girmelerini emredecektir. Oraya giren kurtulacak, girmeyen ise zorla çekilecektir.” Bezzar’ın Ebû Saîd el-Hudrî (v. 74/693)’den rivayet ettiği hadiste ise Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) kıyamet günü mazeret bildirecek üç sınıf insanı; fetret döneminde ölen kişi, bunak ve teklif çağına gelmeden vefat eden çocuk olarak belirtmektedir.
Hadisler fetret döneminde yaşayanların cehennemde kalmalarının ancak imtihandan sonra kesinleşeceğini bildirmektedir. Bu durum, fetret döneminde yaşayan babasının uhrevî durumunu soran kişiye, Allah Resulü’nün “baban cehennemdedir.” şeklindeki ifadesiyle tearuz etmektedir. Ortaya çıkan işkal şu şekilde aşılabilir: Fetret döneminde yaşayanlar hadislerde de belirtildiği gibi imtihana tabi tutulacak, itaat edenler cennette, asi olanlar ise cehennemde kalacaktır. Allah Resulü babasının uhrevî durumunu soran kişiye onun cehennemde olduğunu söylemesi, babanın imtihanda isyan edip cehenneme gireceğine vahiyle vakıf olmasından kaynaklanabilir. Ya da “baba” Allah Resulü’nün risaleti döneminde yaşamış, İslam daveti kendisine ulaşmış fakat cahiliyye adeti üzerine devam edip, o hal üzere ölmüştür.(89)
Bu hadislere göre kendisine herhangi bir peygamberin daveti ulaşmadan ölen kişi ahirette “ehl-i necât” addedilecektir. Fetret döneminde yaşayan Ebeveynin de, bu bağlamda değerlendirilmelidir.
Tarihi Arkaplan
Fetret döneminde yaşayan Ebeveyn ile önceki peygamberler arasında uzun bir zaman vardır. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nden önce gönderilen en son peygamber Hz. İsa (aleyhisselam) ile Resul-i Ekrem arasında altı yüz küsur senelik bir fetret mevcuttur. Suriye bölgesine, özellikle de batıya doğru yayılan İseviliğin putperest Arapların yaşadığı Arap yarımadasına girememesi fetretin uzun süreli olmasında etkili olmuştur. Yarımadadaki atalar geleneği putperest yapıyı kuşaklar boyu koruyan bir kalkan işlevi görmüştür. Nitekim Medine’de bir ölçüde etkin olan Yahudiliğin Mekke’ye sirayet edememesinin arka planında bu gelenek taassubu vardır. Taassubun da etkisiyle Musevilik ve İsevilikle irtibat kuramayan Mekke, fetretin en yoğun yaşandığı bölgeler arasında yer almıştır.(90) Mekke’nin bu yapısı Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün muazzez Ebeveyni’nin ilahî davetle karşılaşmalarına engel olmuştur. Bu karşılaşma Mekke’de olmadığı gibi Mekke haricinde de gerçekleşmemiştir. Zira Allah Resulü’nün babasının seyahatleri Medine ile sınırlıdır. Hz. Abdullah Ehl-i Kitab’ın merkezi konumunda olan Şam bölgesine hiç seyahat etmemiş, Ehl-i Kitab’la da dinlerini tanıyacak derecede sohbet yapma imkanı bulamamıştır. Vefat ettiğinde yaşının on sekiz olması yukarıdaki bilgileri farklı açıdan tasdik etmektedir. Validesi Hz. Amine’nin de hususi dünyasında masumane bir halde yaşayan ve genç yaşta dul kalan muvahhide bir kadın olması neden Ehl-i Kitab’la tanışamadığının makul bir cevabıdır.
Abdulah b. Abbas: “Yakında Rabbin sana verecek de memnun olacaksın.”(91) mealindeki ayette geçen Allah Resulü’nün memnuniyetinden maksadın, “ehl-i beytten kimsenin cehenneme girmemesi” şeklinde olduğunu belirtmektedir.(92) Nitekim İbn Hacer, Ehl-i beytin tamamının kıyamet günü imtihan esnasında itaat edeceklerini söylemektedir.(93)
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün doğumunu kendisine müjdeleyen Süveybe’yi azad eden Ebu Leheb’in bu hareketinden dolayı her pazartesi günü azabının hafifleyecek(94) olması buna mukabil O’nun dünyaya gelmesine vesile olan Ebeveyn’in cehenneme girmesinin, hiçbir şekilde izahı kabil değildir
Ebeveyn’in Hanîf Olduklarını Söyleyenler
Hz. İbrahim’in tebliğ ettiği tevhit anlayışına dayalı dine tabi olan kişiye hanîf denmektedir. Bazı müfessirler: “Yarattıklarımızdan hakka sarılarak doğru yolu gösteren ve hak ile adaleti gerçekleştiren bir topluluk vardır.”(95) meâlindeki ayetin Allah Teala’nın hiçbir zaman dünyayı hakka çağıran davetçilerden boş bırakmadığına dolayısıyla da Hanîflerin varlığına delâlet ettiğini ifade etmektedirler.(96) Cahiliyye devrinin şirk merkezli dini yapısından kendilerini tecrit eden ve toplumda muvahhit kimlikleriyle bilinen Zeyd b. Amr b. Nüfeyl, Kus b. Sâide, Abdülmuttalib, Amr b. Tarb, Osman b. Hüveyris, Varaka b. Nevfel, Rebâb İbnü’l-Berrâ, Sa‘d b. Ebî Küreyb gibi kişiler Allah’ın birliğine, yaratılış ve dirilmeye, sevap ve cezaya inanmakta, ölmüş hayvan eti yememekte, putlara tapmamakta, bir peygamberin gelmesini beklemekte ve Hanîf dinine inanmaktaydılar.(97)
Allah Teala müşriklerin pislikten (necis) ibaret olduklarını(98) bildirmekte, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in ise tertemiz sülblerden temiz rahimlere intikal ettiğini haber vermektedir. Bu durumda O’nun atalarından bir tanesinin bile müşrik olmaması vacip olur.’(99) Nitekim Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Hz. Adem’den itibaren atalarının meşru evlilikten dünya geldiklerini bildirmektedir. Konu ile ilgili hadisler şu şekildedir: “Beni, Hz. Adem’den itibaren İslâm’ın nikahlı evliliği dünyaya getirmiştir. Nikahsız ilişki yoktur. Cahiliyyenin gayri meşru evliliği bana isabet edememiştir.”(100) , “Allah Teâlâ beni daima tertemiz sülblerden temiz rahimlere aktarmış ve ben, ikiye ayrılan grubun ancak hayırlısı içinde bulunmuşumdur.”(101)
Fahruddin er-Razî de, sahih hadislerin(102) Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Hz. Adem’den babası Abdullah’a kadar bütün atalarının yaşadıkları dönemlerin en hayırlıları olduklarını, onlardan daha faziletlilerin bulunmadığını, yine Hz. Adem ya da Hz. Nuh’tan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün bi’setine ondan da kıyamete kadar olan dönem içerisinde dünyanın Allah’a ibadet eden, tevhid akidesine göre yaşayan, namaz kılan insanlardan boş kalmayacağını, onlar vesilesiyle yeryüzünün korunduğunu, olmamaları durumunda dünyanın ve onda yaşayanların helak olacağını bildirdiğini(103) ifade etmektedir.
Allah Resulü’nün dedesi Abdulmuttalib’le alakalı şu rivayetler, onun da hanîf olduğunu göstermektedir. Mekke’de şiddetli kuraklık olduğu zaman halk onunla birlikte dua yapmak için Ebû Kubeys’e çıkarken, Abdulmuttalib Ebû Talib’e Allah Resulü’nü de hazır etmesini emreder. Abdulmuttalib henüz yedi yaşında olan Allah Resulü hürmetine yağmur ister.(104) Abdulmuttab’in yaptığı dua da onun muvahhid olduğu ile alakalı hükmü desteklemektedir: “Ey ihtiyaçları karşılayan, sıkıntıları kaldırıp ferahlatan Allah’ım! Herşeyi öğretilmeden bilen, her nimeti istenilmeden, esirgemeden veren Sensin!(105) Bunlar, Senin erkek kulların ve erkek kullarının oğullarıdır. Şunlar da, Senin kadın kulların ve kadın kullarının kızları ve onların oğullarıdır. Allah’ım! Duamızı kabul buyur! Üzerimizdeki kıtlığı gider! Bize, bolluk ve ucuzluk getirecek yağmuru acele yağdır!” Duanın akabinde -halk yerinden ayrılmadan- gök yarılmışçasına yağmur yağmaya başladı. Mekke vadisi sel sularıyla doldu.(106)
Yine Abdulmuttalib’in, Allah Resulü’nün dadısı Ümmü Eymen’e söylediği ifadeler de torununun risaletinden haberdar olduğuna ve şirkten uzak yaşadığına işaret etmektedir: “Ey Bereke (Ümmü Eymen), oğlumdan gaflet etme! O’nu sidre ağacının yakınında, çocuklarla birlikte buldum. Kitab Ehli olanlar (Yahudiler ve Hıristiyanlar) oğlumun bu ümmetin peygamberi olacağını söylüyorlardı.”(107)
Fahruddin er-Razî’nin de aralarında yer aldığı bir grup alimin belirttiği gibi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Ebeveynin’in hanîf dini üzere yaşadıkları kuvvetle muhtemeldir. Çünkü tarihi gerçekler Hz. İbrahim ve İsmail’in neslinden Allah’a ibadet eden bir grubun varlığını koruduğunu ve Ebeveyn’in de bu mümin grup içinde yer aldığını göstermektedir. Ayrıca: “O ki, (namaza) kalktığın zaman seni görüyor. Secde edenler arasında dolaşmanı da (görüyor).”(108) mealine gelen ayet-i kerimeler O’nun (sallallahu aleyhi ve sellem) nurunun secde eden bir babadan diğer bir babaya intikal ettiğine delalet etmektedir. Bu itibarla söz konusu ayetler Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün bütün babalarının müslüman olduklarının kanıtıdır.(109)
Hz. İBRAHİM’İN DUASI
Hz. İbrahim, oğlu İsmail (aleyhisselam) ile Kabe’nin temellerini yükseltirken amel ve gayretlerinin makbul olması için: “Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur.”(110) şeklinde dua etmişlerdi. Kendileri ve nesilleri için de şöyle niyazda bulunmuşlardı: “Ey Rabbimiz! Bizi sana boyun eğenlerden kıl, neslimizden de sana itaat eden bir ümmet çıkar.”(111) Ayetin ‘neslimizden de sana itaat eden bir ümmet çıkar.’ kısmından da anlaşıldığı gibi Hz. İbrahim, neslinin en azından bir bölümünün muvahhit olarak devam etmesini niyaz etmiştir. Şüphesiz ki bu nesil, Hz. İbrahim’den Abdullah’a kadar devam eden Allah Resulü’nün atalarıdır.(112)
Hz. İbrahim ayrıca Allah Tela’dan neslinden gelecek ve O’na “itaat edecek ümmet”e(113) içlerinden ‘ayetlerini onlara okuyacak, kitap ve hikmeti öğretecek, onları temizleyecek bir peygamber göndermesini’(114) de niyaz etmişti.
Ebeveyn, Hz. İbrahim’in gönderilmesini talep ettiği peygamberin babası olduğuna göre zorunlu olarak “itaat eden ümmet” içerisinde yer alması gerekir.
ALLAH RESULÜ’NÜN ANNESİ
Allah Resulü’nün annesi Hz. Amine’de hanîf dinine mensuptu. Ümmü Semaa’nın annesinden naklettiği bir rivayet hanîf olan Amine’nin oğlunun peygamber olacağını da bildiğine delalet etmektedir. Delâilu’n-Nubüvve’de Zührî tarikıyle nakledildiğine göre Ümmü Semaa’nın annesi şöyle demektedir: “Amine’nin vefat ettiği hastalığında yanındaydım. O, beş(115) yaşında olan ve baş ucunda duran oğlu Muhammed’in yüzüne baktı ve şu şiiri inşad etti:
Ey başının vurulacağı sabah Allah’ın yardımıyla ölümün şiddetinden
Yüz deve karşılığında kurtulan zatın oğlu!
Allah seni mübarek eylesin.
Rüyada gördüğüm doğru çıkarsa eğer
Sen yücelik ve ululuk sahibi Allah tarafından
İns ve cinne gönderileceksin.
Harem ve hıll bölgelerinde
İslâm’ı tebliğ etmek, hakkı gerçekleştirmek
Ve Baban İbrahim’in dinini tasdik etmek üzere gönderileceksin.
Allah sakındırdı seni
Milletlerle devam edip gelen putlardan.(116)
Sonra şöyle devam etti:
Her canlı ölür.
Her yeni eskir.
Her yaşlanan, yok olur.
Ben de öleceğim.
Fakat, hatıram baki kalacak.
Çünkü geride hayır bıraktım;
Temiz bir oğul dünyaya getirdim.(117)
Şiirde Hz. Amine’nin; Hz. İbrahim’in dininden, Allah tarafından oğlunun peygamber olarak gönderileceğinden ve putlara tapmaktan alıkonduğundan bahsetmesi, tevhid akidesine sahip bir mümine olduğunu göstermektedir.
Ayrıca Zeyd b. Amr, Kus b. Saide gibi hanîflerin tevhit akidesine sahip olmalarının arkaplanında ehl-i kitaptan ve kahinlerden duydukları son nebi ile alakalı bilgiler vardır. Onlar, son nebinin geleceğini duydular, Hz. Amine ise O’nu bizzat vücudunda taşıdı. Hamilelik devrinde ve doğumunda harikuladeliklere tanık oldu. Kendisinden çıkan nurun Şam’ın saraylarını aydınlattığını gördü. Resul-i Ekrem’in varlığını herkesten daha ziyade o hissetti.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün risaletten önceki hayatında Hz. İbrahim’in dini üzere yaşadığına dair yapılan rivayetler de Ebeveyn’in mümin olduklarına işaret etmektedir. Ayrıca Ömer en-Nesefî “İnsanların İbrahim’e en yakın olanı, ona uyanlar, şu Peygamber (Muhammed) ve (ona) iman edenlerdir.”(119) mealine gelen ayeti tefsir ederken Hanîfliğin Hz. İbrahim’den Allah Resulü’nün zamanına kadar -bizzat Resulullah (sallalahu aleyhi ve sellem)’ın kendisiyle beraber- varlığını koruduğuna delâlet etmekte olduğunu belirtmiştir.
EBEVEYN’İN EHL-İ NECÂT OLDUĞUNA İNANMANIN FAYDALARI
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Ebeveyni’nin ehl-i necât olduğunu kabul etmenin gerek dini gerekse de dünyevi önemli faydaları vardır. Aksi bir kabul, büyük zararlar ihtiva etmektedir. Abdülahad Nûrî bu faydalar bağlamında şunları zikretmektedir:
a. Müslümanların kalplerine sevinç vererek rahatlamalarını temin etmek.
b. Din düşmanlarının istihzalarına engel olmak .
c. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün sevinip göz aydınlığı kabul ettiği şeyle mesrur olmak.
d. Bu kabulün bir mucize ve Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne ait bir özellik olarak O’nun atalarının şeref ve faziletine işaret ettiğini anlamak.
e. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün hoşnut ve razı olacağı bir meseleye rağbet ederek O’na yaklaşmak ve şefaatine nail olmak.
f. Fetva kitaplarında da belirtildiği gibi dini konularda en güzel olanı tercih edip onunla amel etmek.(120)
“Bir kimseye doksan dokuz açıdan küfür, tek bir açıdan iman gerekse bu durumda en doğru olan onun imanına hükmetmektir. Çünkü kişinin küfrünü ispat etmekte hiçbir fayda yoktur.”(121) Buna göre müşrik olduklarına dair kat’i nass olmayan Ebeveyn’in mümin olduklarına hükmetmek en güvenilir yoldur.
Ayrıca Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Buharî’nin rivayet ettiği şu hadiste “Ölülere sövmeyin.”(122) buyurmaktadır. Ahmed b. Hanbel’in Müsned ve Nesaî’nin Sünen’in de konu ile alakalı naklettikleri hadis ise şöyledir: “Ölülerimize sövmek suretiyle dirilerimize eza etmeyiniz.” Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabına Ebû Leheb gibi küfrün sembol isimleri dışında ki şahısları kötü bir şekilde anmamalarını da telkin etmiştir. Nitekim Bedir muharebesinde öldürülen müşriklere hakaret edilmesini yasaklamıştır.(123) Buna göre fetret döneminde yaşayan ve müşrik olduklarına dair elde tarihi bir kanıt bulunmayan Ebeveyn’in cehennemde olduklarını iddia etmek şüphesiz ki Allah Resulü’nü rahatsız edecektir.
SONUÇ
Şerî deliller ve tarihî veriler Ebeveyn-i Resul’ün “ehl-i necat” olduğu yönündedir. Bu yüzden dört müctehit imam bu konuda açıkça görüş belirtme ihtiyacı hissetmemiştir.
Sonraki dönem alimlerinin mesele üzerinde fikir beyan ederken son derece hassas davranmaları, bir kısmının da açıkça görüş beyan etmekten imtina etmeleri, ilerleyen yıllarda konunun ne derece ciddiye alındığını göstermektedir.
Cumhur, Ebeveyn’in “ehl-i necat” olduğu noktasında ittifak ederken; bu durumu temin eden hususun hanîf olduklarından mı yoksa fetret döneminde yaşamalarından mı kaynaklandığı hususunda ihtilaf etmiştir.
Ulema konuyu incelerken meselenin irşad boyutunu da dikkate almış, olumsuz yargıların müslümanlar üzerindeki menfi tesirlerini göz ardı etmemiştir. Nitekim kaleme alınan pek çok risalede meselenin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nü müdafaa bağlamında değerlendirildiği görülmektedir. Ulema, Ebeveyn’i tekfir etmenin hiçbir fayda temin etmeyeceği gibi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne eza etme cihetiyle de laneti gerekli kılacağı hususuna dikkat çekmiştir.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Ebeveyni’nin dini durumunun bilinmemesi müminlerin imanına bir zarar vermez. Fakat onların cehennemde olduklarını iddia etmek Resul-i Ekrem’e eza verir. Ayrıca bu durum yakîn bir delil olmayan hususta kimsenin tekfir edilemeyeceği gerçeği ile de çelişir.
Şu ifadeler Ebeveyn’e küfür isnat etmekten sakınmak gerektiğini belirten ve meselenin hassasiyetine işaret eden cumhurun yaklaşımını temsil etmektedir: İbn Kemal: “Müslümana yakışan nasıl olursa olsun Allah Resulü’nün şerefini ihlal edecek ifadelerden dilini korumasıdır. Ebeveynin müşrik olduğunu söylemekte açık bir ihlal vardır.”(124)
İbn Abidin (rahimehullah) şöyle demektedir: “Bazı muhakkik alimlerin belirttiği gibi bu meseleyi üstün bir edep dairesinde işlemek gerekir. Bu, bilinmemesi zarar veren ya da kabir veya mahşerde sorulacak konulardan değildir. Bu yüzden bu meselede hayırdan başka söz sarf etmemek, dilimizi korumak en doğru ve en sağlıklı yoldur.”(125)
Şu ifadeler de Kâtip Çelebî’ye aittir: “…Amma müminlerin avamına lazım olan budur ki, bu konuda dem vurmayıp, söz söylemeyeler. Hüsn-ü zan üzere bulunup vahî ve çürük rivayetlere göre ‘Ebeveyn-i Nebî’nin mümin olması umulur.” diyeler. Terk-i edep edip, kafir ismini vermeyeler. Zira –haşa- bu sözlerle aşağılama kastedilirse büyük hata olur.”(126)
Ebeveyn’in uhrevi durumu ile alakalı İmam A’zam’a isnat edilen söz ise kanaatimizce ona ait değildir. Nasıl olabilir ki?! Ümmetin en büyük imamlarından birisi, müminlerin okuma rağbetini artırmak için adını “el-Fıkhu’l-Ekber” koyduğu bir kitapta bilinmesi zorunluluk arz etmeyen Ebeveyn ile alakalı bir ifade yazsın ve bununla da Allah Resulü’nün ruhaniyetine eza versin. İşte bunun için Hazreti İmam sözlerini bu tür ifadelerden beri kılmak için: “Kitap ve Sünnet’teki yerini tespit etmeden hiç kimsenin görüşlerimizi alıp benimsemesi helal olmaz.” demiştir. Tek başına bu ifade bile sözün ona ait olmadığını isbata kafidir.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nü af talep etmekten alıkoyan ayetlerin (Tevbe(9): 113-114; Kasas(28): 56) iniş sebeplerine bakıldığında onların ya Ebû Talib(127) ya da Ebeveyn dışındakilerle(128) alakalı oldukları açıktır.
Ebeveyn’in ehl-i necât olduğuna işaret eden hadisler, bazı açılardan zaaflar ihtiva etmelerine rağmen çok sayıda olmaları ve birbirlerini desteklemeleri cihetleriyle güç kazanmaktadırlar. Ebeveyn’in ehl-i necat olmadığını iddia edenlerin delilleri ise pek çok açıdan zaaf içeren ahad haberden oluşmaktadırlar.
Ayrıca bilinmelidir ki; Ebeveyn’in müşrik olduklarını iddia etmek Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne eza verecektir. Çünkü diriler ölülerin tahkir ve tezyif edilmeleriyle muzdarip olurlar. Nitekim babası Ebu Cehil hakkında sarf edilen ifadelerden rahatsız olan İkrime Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün huzuruna çıkıp şikayette bulunduğunda Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): “Ölülere söverek dirilere eza vermeyiniz.” buyurmuştur.
İkrime (radiyallahu anh), babası hakkında sarf edilen; “Cehennemliktir” ifadesinden rahatsız olur ve neticede insanlar bundan nehy edilirse; Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün yüksek hatırlarının gereğini yapmak elbette çok daha önceliklidir.
(1): Ahmed b. Süleyman İbn Kemal Paşa, Risale fî Ebeveyi’n-Nebî, (Resâilü İbn Kemâl içerisinde), İstanbul, 1316, s. 87-92.
(2) Abdulahad Nurî, Te’dîbu’l-Mutemerridîn, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 5293, vr. 279a-321b.
(3): Suyûtî’nin telif ettiği Ebeveyn risaleleri şunlardır:
Mesâlikü’l-Hünefâ fî Vâlideyi’l-Mustafa;
ed-Dürecü’l-Münîfe fi’l-Abâi’ş-Şerîfe;
et-Ta‘zîm ve’l-Minne fî enne Ebevey Resûlillah fi’l-Cenne;
el-Makâmatu’s-Sündüsiyye fi’n-Nisbeti’l-Mustafaviyye;
Neşru’l-Alemeyni’l-Münîfeyn fî İhyâi’l-Ebeveyni’ş-Şerîfeyn;
es-Sübülü’l-Celiyye fi’l-Abâi’l-‘Aliyye.
Bu altı risaleden beş tanesi Meclis-u Daireti’l-Mearif tarafından hicri 1316 yılında Haydarabad da basılmıştır. Et Ta‘zîm ve’l-Minne fî enne Ebevey Resûlillah fi’l-Cenne ise aynı kurum tarafından aynı şehirde 1317’de tab’ edilmiştir. Ayrıca söz konusu risaleler müellifin diğer bazı eserleri ile birlikte “er-Resailu’l-Aşr” adı altında Beyrut da Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye tarafından 1989’da da basılmıştır. Farklı yayın evleri tarafından risalelerin müstakil baskıları da yapılmıştır.
(4): Bu üçüncü görüşü ilk iki görüş içerisinde tahlil edeceğiz. Değerlendirmeler için bkz. Nurî, a.g.e., vr. 281a-b.
(5): Nurî, a.g.e., vr. 295a-b.
(6): Ali el-Karî, Edilletü Mu‘takadi Ebî Hanîfe fî Ebeveyi’r-Resûl, Süleymaniye Ktp., Fatih, 5332, vr. 80b-93a.
(7): Tevbe(9): 113.
(8): Ebû Talib ile ilgili rivayet için bkz. Buharî, Cenâiz, 80.
(9): Ayetin nüzul sebepleriyle ilgili olarak bk. Suyutî, Lübâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n-Nuzûl, Beyrut, 1997, s. 164-165.
(10): Bk. Tirmizî, Tefsîr, 10; Nesâî, Cenâiz, 102.
(11): Buharî, Cenâiz, 80; Diğer rivayetler için bkz. Suyutî, Esbâbu’n-Nuzûl, s. 164.
(12): Bedruddin Ahmed Aynî, Umdetu’l-Kârî, Beyrut, 2001, VIII, 262.
(13): Bakara(2): 119.
(14): Celaluddîn Suyûtî, Mesâliku’l-Hunefâi fî Valildeyyi’l-Mustâfâ, Kahire, 1993, s. 73.
(15): Suyûtî, Mesâlik, s. 73.
(16): Muhammed b. Yusuf Ebû Hayan, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1993, I, 538.
(17): Bkz. Ebüsssuud, İrşadu’l-Akli’s-Selîm, Beyrut, 1999, I, 189.
(18): Suyûtî, Mesâlik, s. 73.
(19): Müslim, İman, 88; Ebû Dâvûd, Sünne, 17; Ahmed, Müsned, 119, 268.
(20): Bk. Müslim, Cenâiz, 36; İbn Mace, Cenâiz, 48; Ebû Dâvûd, Cenâiz, 74
(21): Müslim, İman, 88.
(22): Suyûtî, Mesâlik, s. 77.
(23): Suyûtî, Mesâlik, s. 78.
(24): Ebu’l-Fadl İyaz, İkmalu’l-Mu’lim bi Fevaidi Müslim, Beyrut, 2004, I, 591; Yahya b. Şeref Nevevî, el-Minhâc, Beyrut, 1995, II, 67.
(25): Muhammed b. Bahûddin, el-Kavlu’l-Fasl, Beyrut, 1998, s. 424.
(26): Suyûtî, Mesâlik, s. 78.
(27): Suyûtî, Mesâlik, s. 79.
(28): Suyûtî, Mesâlik, s. 81.
(29): Bkz. Kamil Miras, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Ankara, 1978, IV, 546.
(30): Suyûtî, Mesâlik, s. 85.
(31): Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 8.
(32): Ebû Hafs Osman b. Şahin, en-Nâsih ve’l-Mensûh, Beyrut, 1992, s. 284; Suyûtî, Mesâlik, s. 86.
(33): Muhaddisler bu hadisin zayıf olduğunda ittifak etmişlerdir. Hadisin zayıf olduğunu kabul eden Suyutî mevzu olmadığını belirtmektedir. Bkz. Suyûtî, Mesâlik, s. 86; Darekutnî hadisin batıl, İbn Asakir ise münker olduğunu söylemektedir. Bkz. Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 7.
(34): Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 20.
(35): İbn Kemal, Risale fî Hakki Ebeveyi’n-Nebî, (Resailü İbn Kemal içerisinde), İstanbul, 1316, s. 88.
(36): Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 21-23.
(37): Muhammed Emin İbn Abidin, Redddu’l-Muhtar ala’d-Durri’l-Muhtâr, (tahk. Hüsameddin Farfur), Dımaşk, 2000, VIII, 615.
(38): Bahâuddin, a.g.e., s. 426.
(39): İbn Kemal, a.g.e., s. 89.
(40): Tasarruf yapılarak alınmıştır. Bkz. Miras, a.g.e., IV, 536.
(41): Ahzâb(33): 57.
(42): Suyûtî, Mesâlik, s. 88.
(43): Ebû Nuaym, Delâilu’n-Nübüvve, I, 57; Beyhakî, es-Sünenu’l-Kübrâ, VII, 190.
(44): Ebû Nuaym, Delâilu’n-Nübüvve, I, 57.
(45): İbn Abidin, a.g.e., VIII, 613.
(46): Nurî, a.g.e., v.r. 302b.
(47): Berzencî, a.g.e., s. 108.
(48): Nurî, a.g.e., v.r. 302b.
(49): İbn Abidin, a.g.e., Dip No: 1, VIII, 614.
(50): Kevserî, a.g.e., s. 7.
(51): Kevserî, a.g.e., s. 7-8.
(52): Ebû Hanife, el-Fıkhu’l-Ekber, Süleymaniye Kütp., Esad Efendi, 1414, vr. 72a.
(53): Muhammed Zahid Kevserî, Kelimet-u ani’l-Alim ve’l-Muteallim, (el-Alim ve’l-Muteallim’in Mukaddimesi) Kahire, ty., s. 7.
(54): Mâide(5): 19.
(55): Nurî, a.g.e., v.r. 302b.
(56): Bkz. Bahâuddin, a.g.e., s. 423.
(57): Ali el-Karî, Edilletü Mu‘takadi Ebî Hanîfe fî Ebeveyi’r-resûl, Süleymaniye Ktp. Fatih, 5332, vr. 80-93.
(58): Ali el-Kârî, Şerhu’ş-Şifa, Beyrut, 2001, I, 173.
(59): Ali el-Kârî üç olduğunu söylediği Suyûtî’nin risaleleri gerçekte altı tanedir.
(60): Kevserî (rahimehullah) Mahluf’un tahkikiyle çıkan nüshanın daha sahih olduğunu belirtir. Bkz. Berzencî, a.g.e., Dip Not: 1, s. 115.
(61): Berzencî, a.g.e., s. 116.
(62): el-Kârî, a.g.e., vr. 81a.
(63): el-Kârî, a.g.e., vr. 81a.
(64): Ebeveynin muvahhit olduklarını bildiren deliller aynı zamanda Ali el-Karî’ye de cevap olduğundan tekrara düşmemek için müellifin delil ve görüşlerini tahlil etmedik.
(65): Saçaklızade Muhammed el-Maraşî, Risaletü’s-Surur ve’l-Ferah, Süleymaniye Ktp., Kasidecizâde, 726/2, vr. 13a-b.
(66): Kevserî, a.g.e., s. 8.
(67): Nurî, a.g.e., vr. 280b-281a.
(68): Suyûtî, Mesâlik, s. 84.
(69): Suyûtî, Mesâlik, s. 82-84.
(70): Suyûtî, Mesâlik, s. 84.
(71): Suyûtî, Mesâlik, s. 84.
(72): Suyûtî, Mesâlik, s. 84-85.
(73): Bkz. Nurî, a.g.e., vr. 301a.
(74): İbn Abidin, a.g.e., VIII, 615.
(75): İbn Hümam, et-Tahrîr, s. 225.
(76): Suyûtî, Mesâlik, s. 15.
(77): Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 42.
(78): Suyûtî, Mesâlik, s. 15.
(79): Berzencî, a.g.e., s. 60.
(80): Bkz. Suyûtî, Mesâlik, s. 16.
(81): İsrâ(17): 15.
(82): İbn Cerîr et-Taberî, Camiu’l-Beyân fî Te’vili’l-Kur’an, Beyrut, 2005, VIII, 50; Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, el-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an, Beyrut, 2000, X, 152.
(83): Enâm(6): 131.
(84): Kasas(28): 47.
(85): Tâ Hâ(20): 134.
(86): Şuarâ(26): 208-209.
(87): Suyûtî, Mesâlik, s. 22-23; A. Mlf., ed-Dürecü’l-Münîfe, s. 3-4.
(88): Suyûtî, Mesâlik, s. 23-24; A. Mlf., ed-Dürecü’l-Münîfe, s. 3-4.
(89): Bkz. Suyûtî, et-Ta’zîm, s. 51.
(90): Şirk koşmayı içselleştiren Mekke halkı, ilahî dinlere yabancılaşmıştı. İslam davetini duyduklarında hayret etmiş, tevhidi anlamakta güçlük çekmişti: “Allah insanlardan peygamber göndersin(basellahu beşeren resula).” demişlerdi. “İnsandan peygamber olduğunu atalarımızdan işitmedik” dediler. Eğer risaletle ilgili bilgileri olsaydı bu derece derin bir şaşkınlık yaşamayacaklardı.
İbrahim (aleyhissalam)’ın risaletini bilen Araplar onun yaşadığı dönemle sınırlı olduğunu düşünmekteydi. Ayrıca Onunla aralarında üç bin yıl gibi uzun bir süre vardı. Bu süre zarfında dinle alakalı yazılı ve sözlü bütün bilgileri yitirmişlerdi. Nitekim Hz. Amine Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne hamile kaldığında Abdullah 18 yaşında idi. Bkz. Suyûtî, Mesâlik, s. 32.
(91): Duhâ(93): 5.
(92): Ehl-i fetret üç kısımdır. Birincisi, Kus b. Saide ve Zeyd b. Amr gibi muvahhid olarak yaşayan fakat bir şeriata tabi olmayanlar. Bu grupta yer alanlardan Tübbe’ ve kavmi gibi bazıları dönemlerinde mevcut olan peygamberlerin şeriatlarına ittiba etmişlerdir. İkincisi, Amr b. Luhay gibi tevhidi reddedip hevasına göre din uyduran helali haram, haramı da helal kabul eden müşrikler. Üçüncüsü, müşrik olmadığı gibi muvahhid de olmayan, bir peygamberin şeriatına ittiba etmeyen fakat kendi adına bir din de uydurmayan ömrünü bütün bunlardan uzak bir halde tamamlayan kişiler. Cahiliyye devrinde her üç gruba dahil çok sayıda insan vardı. Bu gruptan birincisinde yer alanlar hak bir dine inanmış insanlar hükmündedir. İkinci katagoride bulunanlar ise küfürlerinde dolayı azab göreceklerdir. Gerçekte ehl-i fetret kapsamında değerlendirilenler ise üçünü grupta yer alanlardır. İhtilaflı olmakla birlikte bunların da azab görmeyecekler içerisinde değerlendirilmektedirler.
(93): Suyûtî, Mesâlik, s. 23-24
(94): Suyûtî, Mesâlik, s. 36.
(95): A’râf(7): 181.
(96): Bkz. Kurtubî, a.g.e., VII, 2009; Ebû Hayyân, a.g.e., IV; Şihabuddin Mahmud el-Alûsî, Rûhu’l-Meanî, Beyrut, 2005, V, 118.
(97): Bkz. Ebû Muhammed Abdullah İbn Kuteybe, el-Me‘ârif, Beyrut, 2003, s 35-37; Ahmed Şelebî, et-Tarîhu’l-İslamî, Kahire, 1999, I, 168.
(98): Tevbe(9): 28.
(99): Suyûtî, Mesâlik, s. 40.
(100): Ebû Nu‘aym, a.g.e., I, 57; Suyutî, el-Hasâisu’l-Kübrâ, Beyrut, 2003, I, 63-65.
(101): Bkz. Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübra, VII, 190, Ebû Nu‘aym, a.g.e., I, 57; Suyutî, el-Hasâisu’l-Kübrâ, I, 64-67.
(102): Hadisler için bkz. Suyûtî, Mesâlik, s. 41 vd.
(103): Suyûtî, Mesâlik, s. 41.
(104): Muhammed b. Resul el-Berzencî, Sedâdu’d-Dîn ve Sidâdu’d-Deyn fî İsbati’n-Necâti ve’d-Derecâti li’l-Valideyn, Kahire, ty., s. 178.
(105): İbn Esîr, a.g.e., VII, 112.
(106): İbn Sa’d, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Beyrut, 1998, I. 90.
(107): İbn Sa’d, a.g.e., I. 118; Suyutî, eTa’zim ve’l-Minne fî Enne Ebevey Resulillahi el-Cenne, Kahire, t.y., s. 60.
(108): Şuarâ(26): 218-219.
(109): Suyûtî, Mesâlik, s. 40.
(110): Bakara(2): 127.
(111): Bakara(2): 128.
(112): Abdullah el-Busnevî, el-Kavlu’l-Celiy bi Necati Ebeveyi’n-Nebi, Kahire, ty., s. 39.
(113): Bakara(2): 128.
(114): Bakara(2): 129.
(115): Rivayetlerin en sahihine göre altı yaşındaydı.
(116): Suyutî, el-Hasâisu’l-Kübrâ, I, 135; A. Mlf., Mesâlik, s. 70; A. Mlf. e-Ta’zîm, s. 25.
(117): Suyutî, el-Hasâisu’l-Kübrâ, I, 135; A. Mlf., et-Ta’zîm, s. 25.
(118): Âl-i İmrân(3): 68.
(119): Nurî, a.g.e., vr. 282a.
(120): Nurî, a.g.e., vr. 282a-b.
(121): Nurî, a.g.e., vr. 282b.
(122): Buharî, Cenâiz, 97.
(123): Aynî, a.g.e., VIII, 332.
(124): İbn Kemal, a.g.e., s. 91.
(125): İbn Abidin, a.g.e., VIII, 615.
(126): Kâtib Çelebi, Mîzânu’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehak, (nşr. Süleyman Uludağ- Mustafa Kara, İslâmda Tenkit ve Tartışma Usulü), İstanbul, 1990, s. 86.
(128): İlgili rivayetler için bkz.Buharî, Menâkıbu’l-Ensâr, 40; Tefsîru sure 9/16; 28/1; Müslim, İman, 11; Nesâî, Cenâiz, 102; Ahmed, Müsned, V, 462; , 99, 130131; V, 433, 438.
(129): Tirmizî, Tefsir, 10; Ahmed, Müsned, II, 288; III, 103.
Feth-i Mübin
Tarafından af21606311381145 - 20 Ekim 2014 1183 0
PAYLAŞ Facebook Twitter
Açmak anlamına gelen “fet(i)h” kapatmanın zıddıdır. Gözeden çıkan suya, yağmura, nehre de “fet(i)h” denir. Yardım, zafer anlamında da kullanılan “fet(i)h” iki davalı arasında hüküm vermek manasına da gelir.(2) Nitekim Hz. Şuayb “Ey Rabbimiz! Bizimle kavmimiz arasında adaletle hükmet/iftah.”(2) demiştir.
Fetih, maddi ve manevi olmak üzere iki kısma ayrılır: Ülkeler kazandıran birinci fetih kılıçla yapıldığından bir gün en güçlü kılıç dahi, daha güçlüsüyle etkisini kaybedebilir. Yani demir, bir başka demirle kırılır, yok olur gider. Ruhları ebedileştiren ikinci fetih ise, kulların iradelerini ilahi iradeye teslim ettiğinden netice itibarıyla
fevkalbeşerdir. Kalplerin sahibi dilemedikçe kimse onun saltanatını sarsamaz.
Fetih maddi ve manevi boyutuyla, bünyeleri saran ve kucakladığıni çekip kurtaran insanın iki kolu gibidir. Bataklığa saplanıp kurtarılmayı bekleyen kişi bu iki kolla birlikte çekilirse daha az acı çeker.
İslam kalplerin fethi üzerine ibtina eden bir medeniyet olduğundan, fethin maddi boyutu, kurtarmada kullanılan ikinci el gibi sadece külli kavrayışlar için kullanılır. Arızi addedildiğinden sadece zaruri hallerde devreye girer. Onun içindir ki Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün yirmi üç yıllık risalet hayatında fethin maddi boyutu için gerekli olan savaşlarda 139 sahabe şehit olurken müşriklerden de sadece 112 kişi ölmüştür.(3)
Yirmi üç yılda şehid olan sahabe ve ölen müşriklerin yekunu ABD’nin Irak ya da Afganistan’daki bir günlük hava saldırısında hayatını kaybeden insan sayısının çok altındadır. Bu riyazi gerçek gayede olduğu gibi neticede de fethi işgalden ayırmaktadır.
PEYGAMBERLER VE FETİH
İnsanlık tarihinin gerçek fatihleri ömürlerini kalpleri Allah Azze ve Celle’ye açmaya adayan peygamberlerdir. Onlar, şeytanın barikatlarını kaldırıp kalpleri imanla buluşturabilmek için her türlü zorluğa göğüs germiş, fedakarlığın en güzel örneklerini sergilemişlerdir.
Şeytan, işgallerle peygamberlerin fetihlerini etkisiz kılmak ister. Nitekim maddi anlamda bütün kalplerin buluşma noktası olan Kabe’yi müteaddit kereler işgal etmiştir. Hz. İbrahim’ den sonra yaşanan işgalde ise tevhidin merkezi 360 putla kuşatılmış büyük muvahhit Hz. İbrahim’in şehrinin sakinleri Allah’ın bir olduğunu inkar eder hale gelmişlerdi.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün Kabe’yi ve insanları putlardan kurtarma hareketi müşrikler tarafından direnişle karşılanmıştır.
Fetih insanları kurtarma ameliyesi olduğundan acı çoğu kere müşterek yaşanır. Fakat acıyı ağırlıklı olarak fatihler tadar. Fetih acıyla başlar. Allah Resulü
(sallallahu aleyhi ve sellem) de acıyı en yoğun haliyle yaşamış ve fethetmeye memur olduğu Mekke’den hicret etmek zorunda kalmıştır. Onunla birlikte ashabı da han ve hanumanlarını geride bırakarak doğup büyüdükleri yer olan Mekke’den ayrılmışlardır.
HİCRET VE HASRET
Fetihte aslolan insanı öldürmeden kazanmaktır.
53Bu yüzden fatihler bazen geri adım atıp en az zayiat1a fethin gerçekleşeceği günü beklerler. Bu cihetle geri adım atış ameliyesi çok daha ileriye gitmenin ya da bir şeyi zarfıyla olduğu gibi mazrufuyla da fethetmenin adıdır. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabı için bunların her biri geçerlidir. O ve ashabı Mekke’yi insanlarıyla birlikte kazanmak için hicret edip Medine’de gurbetle acıyı iç içe yaşadı. O yıllar itibarıyla Medine vebalı (sıtmalı) bir yerdi. Medine’nin Buthan Vadisi’nden, acı ve pis bir su akardı. Şehrin havasına alışamayan muhacirin hastalanıp yataklara düştü. Öyle ki namazıarını ayakta kılamaz oldular.
Hz. Ebu Bekir ile azatlıları Amir b. Füheyre ve Bilali Habeşi (radiyallahu anhuma) bir evde bulunuyorlardı ve hummaya tutulmuşlardı. Hz. Bilal’in humma nöbetinden ayıldığında söylediği şu rubai muhacirin Mekke hasretini ne güzel dile getirmektedir:
“Bilmem ki, acaba bir gece daha Mekke Vadisi’nde çevremi ızhır ve kokulu celil otları sarmış olduğu halde geceler miyim? Acaba bir gün olur da (Ukaz’daki) Mecenne sularının başına bir daha varır mıyım? Acaba Mekke’nin Şame ve Teffl dağları bana bir daha görünür mü?”(4) Sonra şöyle devam etti:
“Allah’ım! Şeybe b. Rebia, Utbe b. Rebia, Ümeyye b. Halef bizi vatanımızdan çıkarıp veba yurduna gelmeye mecbur ettikleri gibi, sen de onlara lanet et!
(rahmetinden uzaklaştır!)s Hz. Bila1′in hastalığın ve vatan hasretinin etkisiyle söylediği bu sözleri duyan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) acısını paylaşmakla birlikte şöyle dua etti: “Allah’ım! Bize Mekke’yi sevdirdiğin gibi Medine’yi de sevdir. Yahut daha fazla sevdir.(6) Medine güzeldi. Fakat Hz. İbrahim’in kurduğu şehir Mekke en güzeldi. O en sevgiliydi. Yeni sevgiler ona nisbetle oluşacaktı. Bu yüzden sıtma hastalığının verdiği moral çöküntüsü içerisinde öfkesini dile getiren Bilal’i dinleyen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Rabbine yalvarırken; ‘Mekke’yi sevdirdiğin gibi Medine’yi de sevdir.’ diyordu. Bu, aynı zamanda Bilal (radiyallahu anh) vasıtasıyla ümmete duanın nasıl yapılaması gerektiğinin talimidir.
“Hicret olmasıydı Mekke’de kalırdım.” diyen Hz.
Aişe de vatan hasretini şu cümlelerle ifade ederdi:
“Semayı hiçbir beldede yere Mekke’de olduğundan daha yakın görmedim. Mekke’ deki gibi kalbirn hiçbir şehirde mutmain olmadı. Ay’ı hiçbir yerde Mekke’de olduğu kadar güzel görmedim.”(7) Allah Resulü (sallallahu al ey hi ve sellem) de fetih sonrası şehirden ayrılma zamanı yaklaştığında Hazvere’de durup Mekke’yle şöyle dertleşecekti: “Yemin olsun ki ey Mekke! Allah katında yerlerin en hayırlısı ve en sevimli olanı sensin. Eğer beni çıkarmasalardı asla 8 senden ayrılmazdım.”
Feth-i Mübfn: Hudeybiye Hicretin üzerinden altı yıl geçmişti. Her geçen gün muhacirin Mekke özlemi daha da artmakta, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) de Mekke’yi zarfıyla fethedeceği günü beklemekteydi. Efendimiz Kabe özleminin alevlendiği günlerde rüyasında ashabıyla birlikte korkusuzca gidip Beytullah’ı tavaf ettiklerini, ashabdan bazılarının saçlarını tıraş
ettiklerini, bazılarının da kısalttıklarını gördü. Rüyayı öğrenen ashab çok sevindi, hemen o yıl Mekke’ye gireceklerini zannettiler. Efendimiz bin küsur sahabeyle birlikte umre yapmak gayesiyle Medine’den 9 yola çıktı.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün gelişini haber alan müşrikler de umre yapmasını engellemek için hazırlık yaptılar. Efendimiz, Hudeybiye’ye ulaştığında müşriklerle elçiler aracılığıyla müteaddit görüşmeler yaptı. Nihayet Süheyl b. Amr ile arasında bir anlaşma akdedildi.
Buna göre; Müslümanlar umre yapmadan Hudeybiye’den geri dönecek gelecek yıl umre yapacaklardı. Anlaşma maddelerinden biri de diğer Arap kabileleri, iki taraftan birinin himayesine girmekte, anlaşıp birleşmekte serbest olacaklardı. Bu maddeye istinaden Huzaa kabilesi Müslümanların, Benu Bekir (Bekir oğulları) de Kureyş’in himayesine girdi.
Müslümanların aleyhine gibi görünen bu anlaşma, “Büyük Fetih”in mukaddimesi oldu.
Hudeybiye ile başlayan ateşkes döneminde İslam’ı tanıma fırsatı bulan insanlar fevç fevç Allah’ın dinine koştular. Nitekim Hudeybiye ile Mekke fethi arasındaki iki yıla yakın süre içerisinde Müslüman olanların sayısı, İslam’ın baskı altında tutulduğu ilk yirmi yıldakinden daha fazladır.(1o) Bu yüzden Hudeybiye dönüşü nazil olan “Fetih Suresi”nin ilk ayeti bu musalahayı “feth-i mübfn(apaçık fetih)”(ll) olarak nitelemiştir.
Huzaalılar Müslümanların himayesine giren Huzaalılarla Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) arasında İslam öncesine kadar uzanan bir dostluk vardı. Nevfel zorla Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün dedesi Adulmuttalib’ten sikaye hizmetini alınca kabilesinden kimse ona yardım etmemiş “amcanla arana giremeyiz.” demişlerdi. Bunun üzerine Abulmuttalib dayıları olan Benü Neccar’a bir mektup yazarak durumu bildirmiş, onlar da yetmiş kişiyle Mekke’ye gelip sikaye hizmetinin tekrar Abdulmuttalib’e verilmesini temin etmişlerdi. Huzaa Abdulmuttalib’in ittifak ettiği bir kabileydi. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün bildiği bu durumu Huzaalı’lar yanlarında getirdikleri -Abdulmuttalib’e ait- bir metinle teyit ettiler.(12) Ayrıca Müslümanlarla ilgili, Mekke’de olup biten her şeyi Resulüllah (sallallahu aleyhi ve sellem)’a gizlice bildirirlerdi. Nitekim Hendek Savaşı hazırlığını onlar haber vermişlerdi.
Hicretin sekizinci yılı şaban ayında, Benu Bekir kabilesi, Efendimiz’in himayesinde bulunan Huzaalılara “Vetir” suyunun başında geceleyin baskın yaptı. Bu baskında Benu Bekir, Kureyş’ten yardım ve teşvik görmekle kalmadı İkrime, Safvan ve Süheyl gibi Kureyş’in ileri gelenleri bizzat onlarla birlikte çarpıştı. Baskın sonunda Huzaalılardan 23 kişi öldü, sağ kalanlar da Harem-i Şerif’e sığınarak kurtulabiidi.
Huzaalılar saldırıya uğradıklarında Hz. Meymune validemizin evinde geceleyen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) namaz için kalkıp abdest aldığı sırada üç kere: “Lebbeyk! Lebbeyk! Lebbeyk! (Davetine icabet ediyorum! Davetine icabet ediyorum! Davetine icabet ediyorum!)”; üç kere de: “Nusirte! Nusirde!
Nusirte!” (Yardım olundun gitti! Yardım olundun gitti! Yardım olundun gitti!)” buyurdu. Abdestten çıkınca Hz. Meymune: “Abdest alırken üçer defa şöyle şöyle dediğinizi işittim. Sanki biriyle konuşuyordunuz!
Yanınızda biri mi vardı?” diye sorunca Efendimiz:
“Şu Ka’b oğullarının recezde şiir okuyan şairi feryad ederek beni yardıma çağırıyordu. Kendilerine karşı Kureyşilerin Benû Bekir’ e yardım ettiklerini söylüyordu” buyurdu.(13) Bu olaydan sonra Huzaâlıların lideri Amr b.
Salim 40 kişilik bir heyetle Medine’ye gelir, mescitte ashabı ile birlikte oturan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selleml’nün karşısında durup şiirle saldırıyı anlatır. Abdulmuttalib’e uzanan dostluktan vefaya, yürek yarasından ihanete kadar birçok hadiseden bahseden şiir esasta Allah’a verdiği kulluk ahdine ihanet eden insanların anlaşma maddelerini nasıl çiğnediklerini dile getirmektedir. Derin bir sessizlik içerisinde dinlenen şiir şu mısralardan oluşmaktaydı:
“Ey Rabbim! Muhammed’e babamızia onun babası arasındaki kadim ittifakı anıyor ve yardımını diliyorum!
O zaman, biz ana mevkiinde idik. Siz ise, oğullar konumunda idiniz.(14) Barış yaptık ve sana yardımdan el çekmedik!(15) Öyleyse, Allah’ın sana hazırlamış olduğu yardımla, bize yardım et, destek ol! Allah’ın kullarını çağır, imdadımıza yetişsinier!
İçlerinde savaşmaya hazırlanan, zulme öfkesinden yüzü renkten renge giren Allah’ın Resulü de olduğu büyük bir ordu halinde denizler gibi köpükler saçarak akıp gelsinler!
Çünkü, Kureyşller sana verdikleri söze ihanet ettiler; seninle yaptıkları sağlam misakı bozdular:
Bizi Keda’daki(16) yerimizde gözetlediler/baskın yaptılar. Halbuki, onlar hem çok kıymetsiz hem de sayıca azdılar.
Benim kimseyi yardıma çağıramayacağımı sandılar. Vetir’de, geceleyin uykuda iken bize komplo kurdular/baskın yaptılar.
Rüku ve secde halindeki adamlarımızı katlettiler.”(17) Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellern), Amr b. Salim’in yürek yakan şiirini dinleyince nice zamandır görülmemiş bir şekilde kızdı. Sonra ayağa kalkıp şöyle buyurdu: “Eğer kendime yardım ettiğim şeylerle Benu Ka’b'a (Huzaalılara) yardım etmezsem, ben de yardım görmeyeyim! Varlığım kudret elinde olan Allah’a andolsun ki; kendimi ve ev halkımı koruduğum şeylerle, onları da koruyacağım!”, “Ey Amr b. Salim! Sen yardım olundun kabul et!” diyerek(18) konuşmasını noktaladı.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’ye gönderdiği elçi ile Kureyş’i üç şarttan birini kabul etme noktasında muhayyer bıraktı.
Buna göre Kureyşller; ya Huzaalıların diyetlerinin ödeyecek veya Benu Nüfase’nin (Benû Bekir Kabılesi’nin bir kolu) himayesinden vazgeçeceklerdi. Bunlardan birini kabul etmedikleri takdirde Hudeybiye Anlaşması bozulmuş olacaktı. Kureyş çeşitli gerekçeler ileri sürerek üçüncü şıkkı yani Hudeybiye anlaşmasını bozmayı kabul etti.(19) Daha önce fiilen bozdukları antlaşmayı elçiye verdikleri cevapla resmen de bozmuş oldular.Kureyş Panikte Şartların aleyhlerine geliştiğini fark eden Kureyşller kısa zaman sonra anlaşmayı bozduklarına pişman oldular. Vakit kaybetmeden anlaşmayı yenilernek ve barış süresini uzatmak üzere Ebu Süfyan’ı Medine’ye gönderdiler.(20) Ebu Süfyan, Medine’de önce kızı Ümmü Habibe’ye gitti. Uzun zamandır görmediği kızı nezdinde ilgi ile karşılanacağını ummaktaydı. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün yatağına oturacağı sırada, Ümmü Habibe’nin yatağı dürüp kaldırması karşısında şaşkına döndü. Ümmü Habibe’ye: “Kızım! Beni mi yataktan yoksa yatağımı benden esirgiyorsun?” deyince ondan şu cevabı aldı:
“Oturmak istediğin bu yatak Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne aittir. Sen ise müşriksin, dolayısıyla necissin. Bu durumda onun yatağına oturmanı hoş görernem.” Cevap karşısında sarsılan Ebu Süfyan “kızım benden sonra sana kötü şeyler olmuş” diyerek evden ayrıldı.(21) Sonra Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün huzuruna çıkıp onunla barışı yenilernek üzerine konuşmak istedi. Fakat Efendimiz konuşma isteğine müspet cevap vermedi.
Ardından Hz. Ebu Bekir’e gidip aracı olmasını istedi. Ebu Bekir (radiyallahu anh) böyle bir şeyi yapamayacağını söyleyince sırasıyla Hz. Ömer, Ali ve Fatıma’ya gidip onlardan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) nezdinde kendisi için şefaatçi olmalarını talep etti. Fakat hiçbir teşebbüsünden olumlu netice alamadı. (22) Manzara karşısında ne yapacağını şaşırdı. Hz.
Ali’ye, kendisine bir çıkış yolu göstermesi ricasında bulununca, o; “Vallahi, ben senin için yararlı olabilecek birşey bilmiyorum. Fakat, sen Benu Kinane’nin ulu liderisin! Kalk, iki taraf halkını uzlaştırmak için himayene aldığını ilan et!
Sonra da yurduna çek git!”. Ebu Süfyan: “Bunun benim için bir yarar sağlayacağını sanıyor musun?” diye sorunca Hz. Ali: “Hayır! Vallahi, yarar sağlayacağını pek sanmıyorum. Fakat, senin için, bundan başka çıkış yolu da göremiyorum. ” dedi.muhalefet edeceğini sanmıyorum.” dedi. Sonra Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)nün yanına vardı ‘ve: “Ey Muhammed! İki taraf halkını ahd ve emanım atına aldım.” Dedi. Efendimiz: “Ey Ebu Süfyan! Bunu sen söylüyorsun! (Bu, senin sözündür!)” buyurdu.
Ardından devesine binip Mekke’ye doğru yola çıktı.(23) Mekke’ye ulaşınca orada da şartların aleyhine geliştiğine tanık oldu; halk onu gizli Müslüman olmakla itham etmekteydi. Bunun üzerine İsaf ve Nâile putları yanında başını tıraş edip, iki put için kurban kesti ve başlarına kan sürdü.(24) Daha sonra da babasının dini üzerinde ‘alıp, putlara ibadet etmekten ayrılmayacağına söz verdi.(25) Onun fiili ve kavli icraatını görüp işitenler tekrar etrafında toplandı. Olanları ayrıntılı bir şekilde anlattı; fakat kimseyi tatmin edemedi.Bir işaretle bütün müşrikleri Jarekete geçiren Ebu Süfyan, Medine’den sonra Mekke’de ki manzarayı görünce kılıç ve kalkanı almayan savaşta yenilen taraf olduğuna inanmaya başladı.Fethin Arka Planı Mekkeliler İslam’a karşı yürüttükleri çok yönlü mücadelede bir anda kendilerini yalnızlığın içerisinde buldular. Medine’ye yürüyüşlerini iştiyak ve heyecanla karşılayan, her şartta onlara gizli ve açık destek veren büyük müttefikleri olan Yahudileri kaybettiler.
Ebu Cehil, Utbe, Ümeyye gibi azılı İslam düşmanlıkları ile bilinen liderleri yerlerine halefler bırakamadan ölüp gitti. Cesaret ve başarılarıyla övündükleri Halid b. Yelid, Amr b. As da saf değiştirip müslüman oldu. Uhut’ta müşrik saflarından İslam’a meydan okuyan birçok isim de hidayete erip, Medine’ye hicret etti. Güneyden olduğu gibi kuzeyden de çok sayıda kabilenin İslam’a girdiği haberleri geldi. İslam kısa zamanda Arap yarımadasını kuşattı.
Güney ve kuzeyi İslam’la tanışan Mekke ortada bir ada gibi kaldı. Hac için Mekke’ye gelen çevredeki kabilelerle aralarında inanç noktasında derin farklılıklar oluştu. Muhacirlerin yerinde çevreden Mekke’ye gelen Müslümanlar vardı. Her geçen gün biraz daha marjinalleşen Mekkeliler İslamı aşan coğrafyanın sakinlerine Kabe’de sakladıkları putları anlatmakta güçlük çekmekteydiler. Zira büyük kalabalıklar sihirbaz ya da mecnun dedikleri “Muhammed”in ümmet kadrosuna dahil olmuştu.
Kız çocukları diri diri toprağa gömülen müşrike anneler kocalarına muhalefet etmekte, İslamı referanslar üzerinden cahiliye yasalarını sorgulamaktaydı.
İnsaf sahibi erkekler de hadise karşısında kendilerini sorgulamaya başladılar. Binlerce insan İslam nimetinden istifade ederken, onlar kendi şehirlerinde doğan dine daha ne zamana kadar düşmanlık edeceklerdi?
Fakat lider kadrosu ile Mekke, rahatsızlığıyla yüzleşmekten korkan bu yüzden de tedaviyi reddeden hasta gibiydi.
Büyük Fethe Doğru
Ebu Süfyan’dan sonra Medine’de büyük bir ordu için hazırlıklara başlandı. Her evde olduğu gibi hanei saadette de hummalı bir faaliyet vardı; Hz. Aişe Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) için sevik ve hurmadan oluşan yol azığı hazırladı.
Bütün bunlara rağmen kimse nereye gidileceğini bilmiyordu. Hz. Ebu Bekir yol hazırlığı yapan kızı Aişe’ye; “Allah Resulü sence, nereye gitmek istiyor olabilir?” diye sorduğunda, Hz. Aişe: “Vallahi bilmiyorum. Belki Benû Süleymlere belki Sakıflere belki de Hevazinlere gitmek istiyordur.” dedi. Baba-kız bunları konuşurken Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) içeri girdi ve Hz. Ebu Bekir Kureyşfler üzerine mi gitmek istiyorsunuz?” diye sorunca Efendimiz: “evet” karşılığını verdi; fakat bunu “kimseye söylememesini” emretti.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Gıfar, Eslem, Eşca’, Müzeyne, Cüheyne, Süleym gibi kendisine bağlı kabflelere haber salarak Ramazan’ın ilk günlerinde Medine’de toplanmalarım istedi. Medine çevresine yayılan peygamber elçileri “Allah’a ve ahirete iman edenler ramazanda Medine’de olsun.(26) Efendimiz ancak ordu hazır hale gelince Mekke’ye gidileceğini söyledi. Yine de tedbiri elden bırakmadı; Mekke’ye giden dağ yollarını ve geçitieri nöbetçilerle kontrol altına aldı. Hz. Ömer’i nöbetçiler üzerinde denetçi tayin etti.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’nin kan dökülmeden fethedilmesini arzuladığından hem hazırlıkları gizli yürüttü hem de “Allah’ım! Yurtlarına ansızın varıp kavuşuncaya kadar, Kureyşflerin casuslarını tut ve haberlere ulaşmalarını engelle.(27) Onları görmez ve işitmez kıl!” diye dua etti.
***
Onun (sallallahu aleyhi ve sellem) her uygulamasında olduğu gibi, fetihte de İslam’ın sulh ve selamet dini olduğu görülmektedir. Azılı düşmanlarının muharebe meydanlarında ölmelerinin önüne geçebilmek için nereye gidileceğini son ana kadar en yakın dostlarından bile sakladı.
Devlet başkanları ve idareciler de en az zayiatla en kısa zamanda hedefe ulaşabilmeleri için “gizlilik” sünnetine iktida etmelidirler.
Hatıb b. Ebı Beltea’nın Mektubu Bedir ashabından olan Hatıb b. Ebi Beltea durumdan Kureyş’i haberdar etmek için mektup yazarak Müzeyne’den bir kadınla gizlice Mekke’ye göndermek istedi. Fakat Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) yücelerden gelen haberle Hatib’in yaptığından haberdar oldu ve Hz. Ali ile Zübeyr’i(28) çağırtıp: “Hah bostanına kadar gidin, orada, mahfe içinde yolcu bir kadın bulacaksınız. Yanında bir mektup var,(29) onu alip getirin” buyurdu.
Kadın kendinde mektup olduğunu inkar edince Hz. Ali, “Allah’a yemin olsun ki Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) yalan konuşmaz, dolayısıyla onun haberiyle seni burada bulan bizler de yalan söylemiyoruz. Ya mektubu verirsin ya da üzerindeki elbiseleri soyar mektubu alırız.” deyince, kadın başındaki örgüyü çözüp arasında sakladığı mektubu Hz. Ali’ye verdi.(30) Hz. Ali’nin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne takdim ettiği Hatib’in mektubunun içeriği şu şekildeydi: “Ey Kureyş cemaati! Rasulüllah (sallallahu aleyhi ve sellem) size öyle büyük bir kuvvetle geliyor ki, gece karanlığı gibi korkunç olan ordu sel gibi akacaktır. Allah’a yemin ederim ki Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) üzerinize yalnız başına gelse de Allah onu size galip kılacaktır ve verdiği vadini yerine getirecektir. Başınızın çaresine bakınız. Vesselam.” Mektup herkesi şaşırttı. Çünkü Hatıb’den kimse böyle bir şey beklemiyordu. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Hatıb’ı çağırtıp bir heyet önünde sorguya çekti:
Ey Hatıb! Niçin bunu yaptın?
Hatıb:
Ya Rasulüllah! Vallahi, ben Allah’a ve Resulü’ne iman etmişim asla dinimden dönmüş de değilim.(31) Hakkımda karar vermekte acele etmeyiniz. Ben Kureyş’e anlaşarak bağlı bir kimseyim; fakat hiçbir zaman onların mahremi olmadım. Yanınızdaki muhacir kardeşlerimin, Mekke’de ailelerini ve mallarını koruyacak yakınları var, benimse kimsem yok.
Mekkelileri minnet altında bırakarak ailemi korumak istemiştim. Bu işi dinimden dönmek için yapmadım, ben Müslüman olduktan sonra, katiyen küfre razı olmam” diyerek kendini savundu.(32)
Hatıb’ı tasdik eden Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabına; “O size doğru söyledi.” buyurdu. Hz. Ömer dayanamayıp: “Ya Resulallah!
Bu adam Allah’a, Allah’ın Resulüne ve mü’minlere hainlik ebuiştir. Bırak beni de, şu münafığın boynunu vurayım?” dedi. Efendimiz: “Hatıb, Bedir Savaşı’na katılmıştır. Ne bilirsin Ey Ömer! Belki de, Yüce Allah Bedir savaşına katılmış olanlara, Bedir gününe bakıp, ‘Siz istediğinizi yapın! Sizi bağışladım.’ buyurmuştur.” deyince Hz. Ömer’in gözleri yaşla doldu ve: “Allah ve Resulü daha iyi bilir!” şeklinde mukabelede bulundu.(33) Hatıb’ın olayı üzerine şu ayet-i kerime indi: “Ey iman edenler! Eğer benim yolumda savaşmak ve rızamı kazanmak için çıkmışsanız benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanlara sevgi göstererek, gizli muhabbet besleyerek onları dost edinmeyin. Oysa onlar size gelen gerçeği inkar etmişlerdir. Rabbiniz Allah’a inandığınız için peygamberi de sizi de (yurdunuzdan) çıkarıyorlar. Ben sizin gizlediğinizi de açığa vurduğunuzu da bildiğim halde, nasılolur da onlara sevgi gösterirsiniz. İçinizden her kim bunu yaparsa, doğru yoldan sapmış olur.(34) Hatıb’ın içindeki dünya ve evlat sevgisi onu Müslümanların sırrını müşriklerle paylaşmaya sevk etmişti. Bu yolla onlar nezdinde itibar kazanıp dünyalıklarını koruyacağını düşünmüştü.
Olay üzerine inen ayetler Müslümanlara, gayri Müslimlerle dost olmamaları gerektiğini ihtar etmektedir. İslam’ın diğer bütün emirlerini yerine getiren, camiler inşa eden, birçok hayra imza atan Müslümanların, gayr-i müslimlerle kurdukları ittifakların zararı yaptıkları hayırlarından çok daha fazladır. Osmanlı Devleti’nin parçalanıp, ümmetin onlarca yıldır acı çekmesinin ardında kimi kabile reisierinin devlet başkanı olma arzusu yatmaktadır.
Filistin başta olmak üzere bir çok İslam ülkesinde hala acı çekiliyor olması dünya sevdası için yapılan ihanetierin getirdiği yıkımın ne kadar uzun süreli olduğunu göstermektedir. Şüphesiz ki suç sahipleri misliyle cezalarını çekeceklerdir.
Mekke’ye Doğru Zaman hızla büyük fethe tanık olmaya doğru akıyordu. Tevhidin merkez üssünün müşriklerin sultasından kurtulma zamanı gelmişti. Mananın maddeye tecelli remzi olan Kabe putlardan azade olacaktı.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) hicretin sekizinci yılında ramazan ayının onuna tekabül eden çarşamba günü ikindiden sonra on bin kişilik muazzam bir ordu ile -yerine Abdullah b. Ümmi Mektum’u bırakıp(35). Medine’den yola çıktı. Yolda katılan birliklerle ordunun sayısı on iki bine ulaştı.
Tekbir ve tehliller eşliğinde İslam’ı yüceltmek ve şirki imha etmek için tam on iki bin sahabe yürüyordu.
Medine’den ayrıldığında Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabı oruçluydu. Fakat seferde oruç tutmak onlara artı meşakkat getirmişti. Ashabın meşakkati tercih edip oruç tutmaya devam etmeleri üzerine Efendimiz Kudeyd’te bir ikindi sonrası devesinin üzerinde doğrulup süt içti ve if tar etti.
Ashaba da if tar etmelerini emretti.(36) Yol boyu orduya katılımlar devam etti. Yıllar önce Müslüman olan; fakat istihbarı görevi sebebiyle Müslümanlığını gizleyen Hz. Abbas da fiilen ümmet kadrosuna dahilolabilmek için Mekke’den ayrılmış Medine’ye doğru ilerliyordu. Cuhfe’de Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) ile karşılaşınca yanındakileri Medine’ye gönderip o da orduya katıldı.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) amcası Abbas’ın gelişinden dolayı ziyadesiyle memnun oldu.
“Ben Peygamberlerin sonuncusu oldum; sen de muhacirlerin…”(37) diyerek ona iltifatta bulundu.
Ebu Süfyan Müslüman
Efendimiz Mekke’ye (yaklaşık 16 km) mesafede olan “Merru’z-zahran” da akşamleyin karargah kurdu.
Ortalık kararınca ashaba ordu mevcudunun sayısınca ateş yakmalarını emretti.(38)Her ateş bir topluluğa işaret edeceğinden uzaktan bakıldığında on bin ateş on binlerce ashaba delalet edecekti. Böylece hem Kureyş’e ordunun azameti gösterilecek hem de onlara korku salarak savaş teşebbüsleri önlenmiş olacaktı.
Yollarda adeta kuş uçurtulmadığından İslam ordusu Merru’z-zahran’a gelinceye kadar Mekkeliler seferden haber alamadılar. Her ihtimale karşı Ebu Süfyan’ı durumu anlamak ve Müslümanlar hakkında bilgi edinmek üzere gönderdiler. Yola çıkarken de Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’ne ulaşabilirsen bize “eman” al diye de tembihlediler.(39) Erak’a vardığında uzakta hacıların, Arafat’ta arefe gecesinde olduğu gibi çok sayıda ateş yaktıklarını gördü. O, ateşi seyrederken Merruz-zahran’da ashabıyla sohbet eden Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) EbU Leyla ve arkadaşlarına; “Ebu Süfyan Erak’ta, gidin alın.”(40) diye emretti. Ebu Süfyan merak içerisinde ateşlere doğru ilerlediği sırada Ebu Leyla ve arkadaşları tarafından yakalanarak Efendimiz’in huzuruna getirildi.
Rasulüllah {sallalahu aleyhi ve sellem)’a karşı en çok kin besleyenlerden biri olan Ebu Süfyan burada Müslüman oldu. Böylece küfür başını kaybetti.
Hz. Abbas: “Ey Allah’ın Resulü! Ebu Süfyan övünmeyi sever, iftihar edebileceği bir lütuf ta bulunsanız” deyince, Efendimiz: “Kim Ebu Süfyan’ın evine girerse, emniyettedir. Kim kendi evine kapanır, ordumuza karşı koymazsa, emniyettedir. Kim de Harem-i Şerıf’e girerse o da emniyettedir.” buyurdu.(41) Merru’z·zahran’dan hareket edileceği sıra Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Hz. Abbas’a:
“Ey Abbas! Onu vadinin daraldığı, atların sıkışa sıkışa geçtiği dağ boğazının yanında tut da, Müslümanların, Allah’ın ordusunun ihtişamını görsün!” buyurdu. Hz. Abbas; Ebu Süfyan’ı alıp vadinin daraldığı, atların sıkışı sıkışa geçtiği dağ boğazına götürdü.(42) Sancaklarıyla kabileler geçiş yapıyorlardı. Her kabile geçiş yaparken Ebu Süfyan: “Ey Abbas! Kim bunlar?” diye soruyordu. Ben kabileierin adını söyleyince “Benimle Süleym oğulları/Müzeyneler arasında ne geçmiş, ne münasebet var ki? Onlar ne diye buraya gelmişler?” diyordu.(43) Sonra oradan Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’nün de aralarında bulunduğu muhacirlerle ensar alayı geçti. Sancağı Zübeyr b. Avvam taşıyordu.
İslam ordusunun azametine hayran kalan Ebu Süfyan, Hz. Abbas’a: “Bugün kardeşinin oğlunun
saltanatı pek büyük olmuş.” deyince, Hz. Abbas: “Ey Ebu Süfyan! Bu (saltanat değil) peygamberliktir!” dedi. Ebu Süfyan da: “evet!” diyerek Onu tasdik etti.(44) Ebu Süfyan bütün bunları hala kuru bir dünya kavgası zannetmekteydi. Bunun içindir ki Mekke’de Efendimiz’e saltanat teklif etmişlerdi. O ise hiç düşünmeden bunu reddetmişti.
Ebu Süfyan’ın daha önce benzerini hiç görmediği bir birlik geçti. Bunlar, ensardı. Sancaklarını ise Said b. Ubade taşımaktaydı. Ensar alayı, Uhud ve Hendek Savaşları’nda müşrik ordusunun başkomutanı olan Ebu Süfyan’ın önünden geçerken Said b. Ubade:
– Ey Ebu Süfyan, bugün cenk günüdür, bu gün Kabe’de kan dökmenin hel al kılındığı, Allah’ın Kureyş’i zelil ettiği gündür, dedi. Ebu Süfyan Sa’d'ın sözlerini Rasulüllah’a nakletti. Bunun üzerine Efendimiz: “Sa’d doğru söylemedi. Bugün merhamet günüdür.(45) Bugün Kabe’nin yüceldiği gündür. Bugün Allah’ın Kureyş’i aziz kıldığı gündür.” buyurdu. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Sa’d'ın kan dökmesinden endişe duydu ve ona haber gönderip sancağı oğlu Kays’a vermesini emretti.46 Müslüman mücahidlerin geçit resmini baştan sona kadar seyreden Ebu Süfyan, Mekke’nin teslim olmaktan başka çaresinin olmadığını anladı. Hz.
Abbas’tan ayrılarak, hemen Mekke’ye döndü. Haremi Şerif’e vardı. Heyecan içerisinde kendisini bekleyen Mekkelilere şöyle hitap etti: “Muhammed, karşı koymamın imkan olmayan bir ordu ile geliyor:
I) Kim Ebu Süfyan’ın evine girerse emniyettedir.
2) Kim silahını bırakır, evine kapanırsa emniyettedir.
3) Kim de Harem-i Şerıf’e sığınırsa emniyettedir.
Ey Kureyş! Müslüman olun ki, selamet bulasınız…
Ebu Süfyan’ı dinleyenler, şaşırıp kaldılar. İslam’ın en azılı düşmanı şimdi bütün mekkelilere “Müslüman olun, kurtulun”, diyordu. İslam’ı ortadan kaldırmak için seferler düzenleyen adam şimdi İslam’ın azametinden bahsediyordu. Herkeste bir telaş başladı:
Kimi küfrediyor, kimi bağırıp çağırıyor, kimi de karşı koymak için hazırlık yapıyordu. Bağıranlar arasında eşi Hind binti Utbe de vardı. Hind, Ebu Süfyan’ın yanına varıp sakalından tuttu. “Ey Galib hanedanı!
Şu kocamış ahmağı öldürünüz!47 Çünkü, o dininden dönmüştür! Kavminin ne kötü bir gözeticisidir o!
Allah, Kureyşf1erin senin gibi elçisini hayırdan uzaklaştırsın!” dedi. Ebu Süfyan, Hind’e: “Sakalımı bırak!
Varlığım kudret elinde olana andolsun ki; eğer Müslüman olmazsan boynun vurulurı Hemen evine gir!” dedi. Bunun üzerine kocasının sakalını bıraktı.48 Kendini dinleyen müşriklere son bir daha “Yazıklar olsun size! Bu kadın sizi aldatmasın. Muhammed öncekilere benzemeyen azamette bir ordu ile geliyor.(49) Çoğunluk Ebu Süfyan’ın sözlerine uyup evlerine çekildi. Bir kısmı da Harem-i Şerıf’te ve Ebu Süfyan’ın evinde toplandı. İkrime b. Ebi Cehl, Safvan b. Ümeyye ve Süheyl b. Amr gibi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne karşı amansız düşmanlıkları ile bilinen bir grup da Müslümanlarla savaşmak için Handeme’de bir araya geldi.
Mekke’ye Giriş (20 Ramazan 8 h. /11 Ocak 630 m.) Rasulüllah Mekke’ye girmeden önce, “Zî Tuvâ”da durup, ordusunu dört kola ayırdı: Her kola nereden ve nasıl şehre gireceğini anlattı. Ardından da “Sakın savaşmayın, saldırıya uğrayıp mecbur kalmadıkça kan dökmeyin…” diye sıkı sıkı tembihte bulundu.
Sekiz yıl önce üç kişiden oluşan bir grupla Mekke’ den nasıl ayrılmıştı, şimdi nasıl bir ihtişamla dönüyordu. Kasva’nın üzerinde bütün bunları düşünüyor, tevazusundan sakalları deveye değecek kadar eğilmiş bir halde tesbih, tehlil ve dua ile, Cenabi Hakk’a şükrederek ilerliyordu.
Bütün birlikler aynı teslimiyet ve tevazu içinde tek damla kan dökmeden Mekke’ye girmeyi başardı. Fakat Safvan, Süheyl ve İkrime’nin başını çektiği topluluk Handeme’de ok atarak Halid b. Velid’in komuta ettiği birliğe tacizde bulununca, kendini savunmak zorunda kalan Halid ordusunu toparlayıp grubun üzerine yürüdü. Neticede Kureyş’ten 24, Hüzeyl’den de 4 kişi öldü. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellern), Ezahir Tepesi’nden parlayan kılıçları görünce; “Savaşı yasaklamadım mı?” diye sordu.
“Saldırıya uğrayan Halid savaşmak zorunda kaldı.” cevabını alınca, sorumluluğun karşı tarafta olmasının rahatlığıyla; “İlahı takdir böyleymiş, bunda bir hayır 50 vardır.” buyurdu.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) çadırını Kinaneoğulları yurdunda bulunan ve Mekke devrinin yedinci yılında Kureyş müşrikleriyle Kinaneoğulları’nın İslam’a karşı ortak hareket etmek üzere anlaştıklarıSı “Hacun” mevkiinde kurdurdu. Zübeyr b. Avvam da şerefle taşıdığı sancağı getirip oraya dikti.s2 Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) çadıra girerken kendisine “Buradaki evinizde konaklasaydınız?” denilince, her şeyi satıp savuran amca oğlunu kastederek, “Akfl bize ev mi bıraktı” buyurdu.(53)Çadırda gusledip 8 rekat “duha namazı” kıldı. Sonra, devesine binip Fetih Suresi’ni okuyarak
Kabe’ye geldi. Deve üzerinde, ihramsız olarak Kabe’yi tavaf etti. Elindeki ucu eğri değnekle Hacer-i Esved’i istilam etti.
Bu esnada çocuklar, kadınlar etrafında toplanmıştı. Annelerinin en güzel elbiselerini giydirdiği çocuklar onu görmeye gelmişti. Gelenler arasında Abdullah b. Abbas ve Usame b. Zeyd’i görünce alıp terikesine bindirdi. Ebeveynler yürümeyecek kadar küçük olanları kendileri götürüyorlardı. Velid b. Ukbe o günü anlatırken şöyle demektedir: “Resulullah Mekke ‘yi fethettiği zaman, aileler çocuklarını Resulullaha götürüyor, o da onların başlarını sıvazlıyor, okşuyor, kendilerine dua ediyordu. Başımda bol zaferanla diğer kokuların karışımından oluşan ağır bir koku sürülmüş halde beni de Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’ne götürdüler.(s4) yoluna çıkan kadınlar “eman” istiyorlardı. Onlar arasında kocası tarafından iki kişi için “eman” talep eden amca kızı Ümmü Hani de vardı. Herkesi sevindiren Peygamber amca kızına; “Senin eman verdiğine biz de eman verdik.” buyurdu.ss
***
Tarih böyle bir orduya ilk defa tanıklık etmekteydi. İşkence görenler, zorla yurtlarından çıkarılanlar, şehitlerine “müsle” yapılanlar büyük bir güçle geri dönüyorlardı fakat hiçbirinde intikam alma hissi yoktu.
İşte iki düşman yine karşı karşıyaydı. Bilal de oradaydı. Boynuna tasma takıp Mekke sokaklarında onu süründürenler de. Hz. Hamza’nın ruhaniyeti de oradaydı, onu şehid etmesi için özel adam tutan Hind de. Bütün bu varların yanında “Allah’ın alemlere rahmet olarak gönderdiği başkomutan Muhammedi Mekki vardı. İşte Onun varlığı intikam duygularını silip yerine af ve merhameti egemen kıldı.
Müslümanlara üç yıl acı günler yaşatan boykot kararının alındığı “Hacun”da peygamberin sancağı dalgalandı.
“Hak Geldi Batıl Zail Oldu”
Cahiliyye döneminde Kabe’nin etrafı putlarla çevrilmiş en büyük put olan “Hubel” tam Kabe’nin karşısına yerleştirilmişti. Rasulüllah Kabe’yi tavaf ederken yanından geçtiği putları elindeki değnekle deviriyor, putlar yıkılırken de şöyle diyordu:(56)”Hak geldi, batıl yıkılıp gitti, esasen batıl yok olmaya mahkumdur.”(57)”Hak geldi, artık batıl ne bir şeyortaya çıkarabilir, ne de geri getirebilir.”(58) Tavaftan sonra Makam-ı İbrahim’e59 gelip iki rekat namaz kıldı. Ardından mescidin bir köşesine çekilip oturdu. Kabe’nin anahtarını alıp getirmesi için Hz. Bilal’i, Osman b. Talha’ya gönderdi. Osman, anahtarı bizzat kendisi getirip Efendimiz’e teslim etti.(6o) Allah Resulü anahtarı alırken maziye yolculuk etti ve Osman b. Talha’ya hicretten önce aralarında tahakkuk eden anahtar bahsini hatırlattı. Osman bahsi şu şekilde anlatmaktadır:
Cahiliyet devrinde Kabe’yi pazartesi ve perşembe günleri ziyarete açardık. Bir ziyaret günü Rasulüllah’da gelmiş halkla birlikte içeri girmek istemişti. Fakat ben Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün içeri girmesine engel oldum. O da hiç kızmadan:
“Ey Osman! Yakında sen benim bu anahtarı dilediğim kişiye verebileceğim bir günü göreceksin…” buyurdu.
Fetih günü Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) anahtarı dilediğine verebilirdi. Fakat öyle yapmadı. “Şüphe yok ki, Allah, emanetleri ehil olanlara vermenizi, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman, adaletle hükmetmenizi emreder.”(6ı)mealine gelen ayeti okuyarak anahtarı bana verdi: “Osman! Bugün iyilik ve ahde vefa günüdür.”(62)”Ey Osman! Sana söylediğim söz gerçekleşti mi?” diye sormayı da ihmal etmedi. Osman b. Talha da: “Evet! Şahadet ederim ki sen Allah’ın Resulü’sün” diye karşılık verdi.(63) Kabe’nin dışı gibi içi de putlarla doluydu. Duvarlara resimler asılmıştı. Efendimiz Hz. Ömer’i çağırtıp onları silip, yok etmesini emretti.(64) İçeri girdiğinde Hz. İbrahim ve İsmail’in fal oklarıyla kısrnet aramalarını resmeden suretlerini (kalıntılarını) görünce, “Allah bunları çizenlerin cezasını versin. Asla onlar böyle bir şey yapmadılar.” buyurdu.
Müşrikler, ilah diye taptıkları putların parçalanarak Kabe’den dışarı çıkarılmalarını şaşkın halde seyrettiler. Dünkü mabûtları bir anda moloz yığını haline gelmişti.
Münadiler de Mekke sokaklarını dolaşıp yeni Müslüman olanlara: “Allah’a ve ahiret gününe iman edenler evlerindeki putları kırım.” emrini iletiyorlardı.(65) Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellern), Kabe’nin içerisinde kapının karşısındaki duvara doğru namaz kıldı. Beyt-i Şerifi dolaşıp her tarafında tekbir getirdi. Uzunca bir müddet içeride kaldı. Kapısı dünyaya kapalı Kabe’de Rabbi’ne hamdederken Kureyş saflar halinde Harem-i Şerif’te toplanmış, sabırsızlıkla onun dışarı çıkmasını ve haklarında vereceği hükmü beklemekteydi.
***
Mekke’ye “ernan ile birlikte “iman” da geldi. İman önce yürekleri sonra Kabe’den başlayarak bütün evleri kuşatıp içine aldı. Sokalar daha birkaç saat önce ibadet ettikleri putları parçalamakla meşgul olan insanlarla doluydu. Tekbir ve tehlil seslerinin semalarını çınlattığı Mekke’de Kabe aziz, Müslümanlar aziz, putlar ve puta tapıcılık ise zelildi.
Fetih Hutbesi Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Kabe’nin kapısına çıkıp eşikten Mekkelilere baktı.
Yirmi yıl şahsına ve ümmetine ellerinden gelen her türlü kötülüğü yapan insanlar saf saf diziimiş onun iki dudağı arasından çıkacak hükmü beklemekteydi.
Onları izlerken -belki de- bir an mazide kalan o acı yılları zihninden geçirdi. Belki, Kibe’nin avlusuna bakarken gözleri secde halindeyken başına deve işkembesinin konduğu noktaya takıldı. Ya da Mekkelilerin kendisini gölge gibi izleyip ardından “bu sihirbazdır, bu yalancıdır.” diye bağırdıkları noktalara… İslam’ı tebliğ etmek için üzerine çıktığı fakat Ebu Leheb’in “ellerin kurusun, bizi bunun için mi burada topladın!” şeklindeki hakaretine maruz kaldığı Safa Tepesi de hemen karşısında durmaktaydı.
Fakat bütün bunlar sanki hiç yaşanmamış gibi konuşacaktı. Bütün alemler için rahmet olduğunu bir daha gösterecekti:
“Allah’tan başka Wih yoktur, yalnız o vardır. Onun ortağı yoktur.
O vadi ne bağlı kaldı, sözünü yerine getirdi. Kuluna yardım etti, tek başına bütün düşmanları hezımete uğrattı.
İyi bilin ki bütün dhiliyye adetleri, mal ve kan davaları bugün şu iki ayağımın altındadır. Yalnız, Kabe muhafızlığı ile hacılara su dağıtma işi (sidane ve sikaye) bu hükmün dışında bırakılmıştır.
Kureyş Cemaati! Allah sizden cahiliyet gururunu ve ondan kaynaklanan babalar laf soylarla büyüklenmeyi giderdi. Bütün insanlar, Adem’dendir, (Onun çocuklarıdır.) Adem de topraktan yaratılmıştır.” Sonra şu mealdeki ayet-i kerımeyi okudu:(66) “Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. (Övünesiniz diye değil) Tanışasınız diye, sizi milletlere ve kabileiere ayırdık. Allah katında en değerliniz, ona karşı gelmekten en çok sakınanınızdır. Allah her halinizi bilir, o her şeyden haberdardır.”(67) Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Mescidi Haram’ın geniş sahasını dolduran kalabalığı manalı bir şekilde süzdükten sonra şöyle devam etti: “Ey Kureyş cemaati! Size şimdi nasıl bir muamele yapacağımı düşünüyorsunuz?” diye sordu. Mekkeliler:
“Hayır umuyoruz. Sen kerim bir kardeş, alicenab bir kardeş oğlusun” diye cevap verdiler. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem): “Ben de size Yusuf’un kardeşlerine söylediği gibi, ‘Bugün size geçmişten dolayı kınamak yok.(68) diyorum. Haydi gidiniz, hepiniz serbestsiniz.(69) buyurdu.
Kendilerini hakka, adalete, kulluğa davet eden Peygambere tuzaklar kuran, iftiralarda bulunan, şahsıyla istihza, ümmetiyle alayeden, onu yurdundan ayrılmak zorunda bırakan zalimler karşısında saf olmuş beklerken o: “Bugün size azarlama yok, serbestsiniz.” diyordu.
Sanki acı günler hiç yaşanmamış gibi konuşuyordu. Yepyeni şeyler söylüyordu. Cahiliyye artığı adet ve düşünceleri ayakları altına aldığını, renk ve kabileierin üstünlük sebebi olamayacağını, Allah katında en üstünün en muttaki kulolduğunu ilan ediyordu.
Ancak daha dün denilecek kadar yakın bir tarihte insanın da hakkı olduğunu hatırlayan ve bu çerçevede “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”ni telif eden Batı medeniyeti Allah Resulü’nün hutbesi karşısında ne kıymet arz eder?! Nitekim söz konusu beyannamenin müelliflerinden General Lafette vazife icabı mütalaa ettiği Kur’an-ı Kerim’i okuyup Allah Resulü’nü tanıdıktan sonra şöyle demiştir: “Aşk olsun Ey şanlı Arab! Adaleti sen kurmuşsun.”
Kabe Hizmetleri
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) “fetih hutbesi”ni irad ettikten sonra Mescid-i Haram’da bir müddet oturdu. Bu esnada yanına gelen Hz. Ali: “Ey Allah’ın Resulü! “sikaye (70) gibi hicabe (71) hizmetini de Abdülmuttaliboğullarına ver.” ricasında bulundu.
Hz. Abbas da elini uzatarak: “Ya Rasulallah! Babam, anam sana feda olsun! Hicabe ile sikaye vazifelerini bizde birleştir!” dedi.(72)Efendimiz: “Ben size halkın Beytullah’a göndereceği örtü gibi unsurlarla geçiminizi sağlayacağınız şeyi değiL, hacıların su ihtiyaçlarını karşılamak üzere servetinizden harcayarak hayra ereceğiniz zahmetli şeyi veriyorum!” buyurdu ve “sikaye” vazifesini Hz. Abbas’a yeniden verdi.
Kabe’ de Ezan Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), öğle vakti girince Hz. Bilal’e Kabe’nin üstüne çıkıp ezan okumasını emretti. Bütün Mekke bir zamanlar “Allahu Ekber” dedi diye boynuna tasma takılıp sokaklarda süründürülen Bilal b. Rebah’ın yani Ebu Bekir’in azadlısının Kabe üzerindeki silüetini izliyordu. Bilal ezan okurken sesini en son noktasına kadar kullanıyor, Ebu Kubeys’te, Ecyad’ta, Cebel-i Ömer’de “Allahü Ekber” nidaları yankılanıyordu.
Kureyşf1er de hayret içerisinde onu izlerken, bazıları: “Ey Allah’ın kulları! Kabe’nin üzerinde ezan okumak, bu siyah köleye mi düştü?!” diyor, bazıları da “Muhammed bu siyah kargadan başka bir müezzin bulamadı mı?” diye mınldanıyordu.(73) Haris b. Hişam’a: “Muhammed’in putları nasıl kırdırdığını ve şu siyah köleyi Kabe’nin üzerinde nasıl bağırttığını görmüyor musun?” denildiği zaman: “Eğer Allah böyle olmasını istemeseydi, elbette onu değiştirirdi!” dedi. Hakem b. Ebi’ı-As ise: “Vallahi, bu, büyük bir hadisedir: Benû Cumahların kölesi çıksın da, Ebu Talhalara ait Beytullah üzerinde anırsın!? Olur şey değil!” dedi.(74) Ebu Cehil’in kızı Cüveyriyye’de nefretini şu şekilde dile getirdi: “Babam şanslı adammış, Bilal’ın Kabe’nin üzerinde anırmasına tanık olmadan öldü.”(75) Bu esnada, Ebü Süfyan, Attab b. Esfd, Haris b. Hişam da Kabe’nin avlusunda bir yere oturmuş konuşuyorlardı. Attab: “Esfd (babasını kastediyor) şanslı adammış, daha önce öldü (76) de şu sesi işitmedi.” dedi.
Haris:
– Şunun hak olduğunu bilsem, vallahi ben de icabet ederdim.
Ebu Süfyan:
– Ben bir şey söylemeyeceğim. Bir şey konuşsam şu çakılların bile dile gelip ona haber vereceğinden korkuyorum.
Nitekim bu konuşmadan az sonra Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) yanlarına çıkıp, kendi aralarında ne konuştuklarını tek tek anlattı. Bunun üzerine Haris ve Attab: “Konuştuklarımızı kimse duymamıştı ki sana haber versin. Şahadet ederiz ki, sen Allah’ın ResulÜ’sün.”(77) deyip orada iman ettiler.
Halkı Ümmet Yapan Sözleşme: Efat Öğle namazından sonra, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Safa’nın yüksekçe bir yerinde oturdu. İetima eden insanlardan güçleri yettiği ölçüde Allah ve Resulü’nün buyruklarını dinleyecekleri ve itaat edeceklerine dair biat (78) aldı.
Erkeklerden sonra şu ayet-i kerim ed e belirtilen esaslara uyacaklarına dair kadınların biatını kabul etti: “Ey Peygamber! Mümin kadınlar Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, çocuklarını öldürmernek, elleriyle ayakları arasında bir bühtan uydurup getirmernek ve hiçbir güzel işte sana karşı gelmernek üzere biate geldiklerinde biatlerini kabul et, onlara Allah’tan mağfiret dile; çünkü Allah çok bağışlayandır, çok esirgeyendir.”(79)Biat eden kadınlar arasında yüzünü kapatmış bir halde Ebu Süfya’nın eşi Hind de vardı.
Sorduğu sorulardan kim olduğu anlaşılınca Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne “geçmişi affet” diye ricada bulundu. Erkeklerden biatlerini musafaha şeklinde, kadınlardan ise sözlü olarak aldı.(8o) Eli ne biat esnasında ne de başka bir zaman Allah’ın kendinse helal kılmadığı kadınlara temas etmedi.
***
Haya güzeldir fakat kadında olursa daha da güzeldir. Bu yüzden Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) kadınların biatlerini alırken onlara tevhitten hemen sonra ahlaki esasları telkin etti.
Ensar ve Vefa Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) fetihten sonra Mekke’de on beş gün kaldı.(8l)Bu süre zarfında eski düşmanları iman edip ümmet kadrosuna dahil oldu.
Efendimiz Müslüman olan Kureyşf1ere öylesine yakın ilgi gösterdi ki Uhud şehitlerine müsle yaptıran Hind binti Utbe’ye bile hüsn-ü muamelede bulundu, hediyesini aldı, koyunlarının artması için dua etti.(82) “İslam geçmişi silip atar.” diyen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) herkese hüsn-ü muamelede bulunmuş kimseyi geçmişte yaptıklarından dolayı dışlamamıştı. Bunu herkes gibi ensar da bilmekteydi. Fakat fetihten sonra Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’de kalır korkusu onları farklı duygulara sevk etti.
Kendi aralarında: “Allah Teala Resulüne doğup büyüdüğü toprakların fethini müyesser kıldı. Bizimle döner mi, yoksa buraya mı yerleşir.” diye konuşmaktaydılar. Bu esnada Efendimiz Safa Tepesi’nde dua ile meşguldü. Duasını bitirince, vahiyle ensarın aralarında ne konuştukları kendisine bildirildi. Başını kaldırıp şöyle seslendi: “Ey Ensar topluluğu! Siz, benim için, ‘Adamın yurduna rağbeti, kavmine acıması tuttu.’ diyerek konuştunuz, değil mi?” “Evet ya Resulellah! Böyle söylemiştik!” dediler. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):
“Benim ismim nedir?! (Bilmiyor musunuz?!) Ben, Allah’ın kulu ve resulüyüm! Allah’a ve sizlere hicret ettim! Hayatınız hayatım, mematınız da mematımdır!” buyurdu. Bunun üzerine, Ensar ağlayarak, “Vallahi, biz, o söylediğimiz sözü sana kıyamadığımız, seni veremeyeceğimiz için söyledik!” dediler. Bunun üzerine Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellern):
“Allah ve Resulü de sizi mazur görüyor ve doğruluyor.” buyurdu.(83)
MEKKE’DEN NOTLAR
İslam nuru Mekke’ye çakan şimşek gibi birden doğdu. Fakat bütün yürekle re aynı hızla giremedi.
Müşriklerden kimi dağlara kaçtı kimi onu öldürmek için fırsat kolladı kimi de yeniden güç toplayıp üzerine yürümenin hayallerini kurdu. Fakat bütün bunlar mucizelerin inkişafına zemin hazırladı. Küfürde diretenler delillerle iman etme bahtiyarlığına erdiler.
Fadale Müslüman Fadale b. Umeyr yerle bir olan putlarm enkazından tekrar cahiliyye düşüncesini ihya etmenin peşindeydi.Bunun önünde en büyük engel gördüğü Allah Resulü’nü öldürmek gayesiyle bir suikast da planladı. Efendimiz Kabe’yi tavaf ederken peşine takıldı, bir müddet ilerledikten sonra yanına sokuldu, öldürücü darbeyi indireceği sırada Allah Resulü:
“Sen Fadale misin?” diye sordu.
– Evet! Fadale benim ya Resulellah!
– Şu an içinden ne geçiriyordun?
– Hiçbir şey. Sadece Allah’ı zikrediyordum.
Bu ifade karşısında tebessüm eden Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:
“Allah’tan af dile!” Ardından elini Fadale’nin göğsüne koydu ve kalbini yatıştırdı.
Bu mucizenin ardından en baş düşmanlar arasmda yer alan Fadale en sevgililer kadrosuna dahil oldu. Fadale’nin bu hükmü tescil eden ifadesi şu şekildedir: “Vallahi, göğsümden elini kaldırdığında Allah’m yarattıklarından bana ondan daha sevgili olan hiçbir şey yoktu!”(84)
Ebu Süfyan
Ebu Süfyan b. Harb Merru’z·zehran’da iman etmişti; fakat henüz imanı yakın derecesine ulaşmamıştı.
Fetihten sonra Mescid-i Haram’da otururken Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’nün önde, Müslümanların arkada yürüdüklerini görünce eski günlerini hatırlayıp kendi kendine; “Şu adamla yine savaşsam mı, ne yapsam?!” diye söylendi. Tam bu esnada Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) yanma gelip eliyle göğsüne vurdu ve şöyle dedi:
“Allah o zaman yine seni hakir kılar!”. Gerçeği apaçık bir şekilde gören Ebu Süfyan bütün varlığıyla iman edip: “İçimden geçirdiğim kuruntulardan dolayı Allah’a tövbe ediyor ve ondan affımı diliyorum.(85)dedi.
Titreyen Adam
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Safa Tepesi’nde oturmuş Mekkelilerin biatlerini alıyordu.
Bu esnada huzuruna gelen bir adam tam konuşacağı sırada heyecandan titremeye başladı/nutku tutuldu.
Efendimiz onu rahatlatabilmek için şöyle buyurdu:
“Sakin ol! Ben kral değilim. Ben güneşte kurutulmuş et parçalarını yiyerek hayatını sürdüren Kureyşilerden bir kadının oğluyum.”(86)
Ebu Kuhafe
Hz. Ebu Bekir’in önemli meblağlar ödeyip Müslüman köleleri azat etmesine hayret edenlerden biri de babası Ebu Kuhafe’ydi. Oğluna neler olduğunu idrak edemeyen Ebü Kuhafe, bu halde yirmi yılı geride bıraktı. Fetih birçokları gibi onunda hayatını değiştirdi. Hz. Ebu Bekir fetih günü henüz iman etme bahtiyarlığına eremeyen babasını elinden tutup Mescid-i Haram’a getirdi. Efendimiz Ebu Kuhafe’yi görünce: “Şeyhi evinde bıraksaydm da kendisinin yanına ben varsaydım ya!” buyurdu. Hz. Ebu Bekir:
“Ya Resulallah!, onun sana kadar yürüyüp gelmesi, senin ona kadar gitmenden daha uygundur!” dedi.
Efendimiz, Ebu Kuhafe’yi önünde oturttu, göğsünü sıvazladı ve “Ey Ebu Kuhafe! Müslüman ol, selamete er!” buyurdu. Hemen orada Müslüman 0ldu.(87)
***
Safvan b. Ümeyye, İkrime b. Ebi Cehl, Süheyl b. Amr, Eba Leheb’in oğulları Utbe ve Muattib başta olmak üzere azılı İslam düşmanları birer birer iman edip sahabe kadrosuna dahiloldular. Kurtulanlar arasında korkusundan Taif’e kaçan herkesin affedildiğini duyunca da ailesiyle birlikte Mekke’ye dönüp iman eden Hz. Hamza’nın katili Vahşi’de vardı.
***
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selem) Medine’den Mekke’ye yürüdü. Orada on beş gün ikamet ettikten sonra Huneyn ve Taif’e geçti.
Fethetti, savaştı, yendi ve affetti. Dünyalıklara el sürmedi. Ne kadar ganimet alındıysa hepsini yeni Müslüman olan Kureyşilere dağıttı. Ardından “ölümünüz ölümümdür.” dediği ensarla birlikte Medine’ye döndü. Bütün bu olayları iki ay on altı gune sıgdırdı.(88)
Sözün Özü
Fetih aradaki engelleri kaldırıp kulların iradesini Allah Azze ve Celle’nin iradesine teslim etmektir.
Fetih, çilenin, acının, hicretin kutlu meyvesidir. Fetih; yurdunu, servetini, ailesini kaybeden fakat Allah’a olan iman ve teslimiyetini koruyan Müslümanlara göklerden gelen ilahi armağandır. Fetih, düşmanı zayiatsız kurtarmak için geri çekilmenin diğer adıdır.
Fetih, hürriyetle gelen emandır, imandır, af tır.
Mekke, fetihle tekrar hürriyetine kavuştu. Yeniden eman ve emniyet yurdu haline geldi. İman bir anda bütün yürekleri kapladı. Yirmi yıllık tevhit mücadelesi süresince kalplerindeki putlar kırılan insanlar Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’nün liderliğinde yürütülen temizlik harekatına kayıtsız şartsız teslim oldu. Öyle ki daha fetihten birkaç saat öncesine kadar putperest olanlar “Allah’a ve ahiret gününe iman edenler putlarını kırsın.” hitabını işitince bir anda eski mabutlarını kapı dışarı ettiler. Put imalatıyla iştigal eden İkrime b. Ebi Cehil iman ettikten sonra ev ev dolaşıp put kırdı.
Fetih günü kulluk, vefa, af, sadakat gibi hasıetler Allah Resulü {sallallahu aleyhi ve sellem)’nün şahsında en güzel örnekleriyle temsil imkanı buldu. Tarih; en azılı düşmanlarını affeden, onların dünya ve ahiretleri için dua eden peygamberi bir de fetih boyutuyla tanıma fırsatını yakaladı. Yokluktaki dostların varlıkta da dost kalabileceklerini gördü.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selem) fetih günü kelleler alıp üzerine taht kurmadı. Zaten tahtı da yoktu. Hacun’da kurdurduğu devlet çadırının sancağını fethettiği kalplerde dalgalandırdı.
İnsanlar tevhidin asıl, şirkin ise geçici olduğunu bir kez daha gördü. Hz. İbrahim’in; “Soyumdan da önderler{fatihler) gönder Ya Rabbi!” (Bakara. 2/124) şeklindeki duası gerçek oldu. En büyük Fatih (sallallahu aleyhi ve selem) hem mustazafları hem de tevhidin merkezi Kabe’yi kurtararak şeytana tarihin en ağır yenilgisini tattırdı.
Dipnotlar:
1· Muhibbuddin ez-Zebidi, Tacu’I-Ariis, Beyrut, 2005, LV, 148.
2·A’raf(7): 89.
3-İbn Hişam İbn İshak’a dayandırdıgı rivayete göre ölü sayısını şu şekilde oldugunu bildirmektedir:
Bedir: 14 şehit, 70 ölii, Uhud: 70 şehit· 22 ölii; Hendek: 6 şehit, 3 ölü; Benu Mustalık: (.)- 3 ölü; Hayber: 19 şehit· HıyanetIerinden dolayı özel muameleye tabi tutulmuşlardır.; Mute: 14 şehid- 14 ölü; Huneyn: 4 şehid- (İbn Hişam sayı vermedi.); Taif: 12 şehid- (sayı vermedi.); Tebuk: Harb olmadıgından kurban da yok. Bkz. Ahmed Şelebi, et-Tarihu’I.İslami, Kahire, 1999, I, 459.
4- Buhari, Fedailu’s·Sahabe 75; Mezra 8· 22;
5·Buhari, Fedailu’I-Medine 1 ı.
6-Buhari, Hac ll; Fedailu’s-sahabe 75; ed-Deavat 42; Müslim, Hac 86; Buhari’deki
metin esas alınmıştır. Medine, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selleml’nün duasının bereketiyle, sakinleri için o kadar bereketli ve huzurlu bir şehir haline gelmiştir ki, Hz. Ömer başta olmak üzere bir çok muhacir Allah yolunda şehit olmayı ve ResCılullah’ın şehri olan Medine’de ölmeyi dilemişlerdir.
7-EI-Ezragi, a.g_e_, II, 154.
8-Ahmed, Müsned, IV, 305.
9-Bkz. İbn Kesir, el-FusCıI fi Sireti’r-Resul, Beyrut, 1996, 5_ 184_ 10-Şelebi, a.g_e_, I, 460.
ll-Fetih(48): 1.
12-İbn Hacer, Fethu’l-Bari, V, 592; Muhammed Yusuf eş-Şami, Subulu’I-Huda ve’r-Reşad, 200.
B-Muhammed Sadık İbrahim ArcCın, Muhammed Resulullah, Dımeşk, 1995, LV, 297.
14-Abdi Menaf ogullarının annesinin Huzaalı olduguna işaret ediyor.
15-”Eslemna” ifadesini “Müslüman olduk” yerine “barış yaptık” şeklinde tercüme ettik. Çünkü o tarihte henüz Müslüman olmamışlardı. Fakat şiirin son mısrasında geçen “ruku ve secde halindeyken öldürdüler.” ifadesi sonradan İslam’a girdiklerine veya içlerinde Müslümanların olduguna işaret etmektedir.
16- Mekke’nin üst tarafında yer alan mevkinin adı.
l7-İbn Hişam, es-Siretu’n-Nebeviyye, Beyrut, ty_, LV, 36-7_ 18-Rivayetler birleştirilerek alınmıştır. Bkz. Yusuf eş-Şami, Subulu’l-Hüda ve’rReşad, Beyrut, 1993, V, 202-3.
19-Eş-Şami, a.g.e_, V, 204-5. 20-İbn Hişam, a.g.e., IV, 38.
2 l-İslam’da son de’rece önemli olan anne-baba hakkı, Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selleml’nün hukuku söz konusu oldugunda sıradanlaşmaktaydı. Bu yüzden sahabe içerisinde müşrik ya da münafık babalarına karşı Ümmü Habibe’den daha haşin davrananlar vardır.
22-İbn Hişam, a_g_e., LV, 38.
23-Eş-Şami, a_g.e., V, 207.
24-Böylece insanları hala eski dini üzerine olduguna inandırmak istedi_ 25-Eş-Şami, a.g_e_, V, 207-8.
26-eş-Şami, a.g_e., V, 211. diyerek insanlara çagrıda bulundu.
27-İbn Hişam, a.g.e_, IV, 39; eş-Şam i, a.g.e_, V, 209; İbn Esir, el-Kamil fi’-t-Tarih, Beyrut, 2002, II, 219_ 28-İbn Esir, a_g_e., II, 219.
29-eş-Şami, a_g.e_, V, 210.eş-Şami, a_g.e., V, 210.;
30- Şelebi, a_g.e_, I, 530.
31-İbn Hişam, a.g.e., IV, 41; eş-Şami, a.g.e., V, 210_
32-İfadeler takdim tehirle alınmıştır: İbn Hişam, a_g.e., IV, 41; eş-Şami, a_g_e_, V, 210; İbn Esir, a_g.e., II, 219_
33- eş-Şami, a_g_e., V, 210.
34-Mümtehine(60): 1; Hatıb’ın gönderdigi mektubun Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve selleml’ne vahiyle bildirilmesi, kadının Hah bahçesinde yakalanması, İslam’ın Allah Teala’nın koruması alunda oldugunu gösteren kanıtlardan biridir.
35-İbn Sa’d, Et-Tabakatu’l-Kübra, Beyrut, 1998, II, 135.
36-İbn Sa’d, a.g.e., II, 139; eş-Şam i, a.g.e., V, 213.
37-eş-Şami, a.g.e_, V, 213_ 38-İbn Sa’d, a.g.e_, II, 135.
39-İbn Sa’d, a.g.e_, II, 135_
40-eş-Şami, a_g.e., V, 215.
41-İbn Hişam, a_g.e., IV, 46.
42-İbn Hişam, a_g.e., IV, 46_
43-İbn Hişam, a_g.e., IV, 46_
44-İbn Sa’d, a.g.e., II, 135; İbn Hişam, a.g_e_, IV, 47; eş-Şami, age., V, 221.
45-eş-Şami, a_g.e., V, 221.
46-MubarekfCıri, a_g.e., s_ 369.
47-İbn Esir, a_g.e_, II, 223.
48-İbn Esir, a.g_e_, II, 223.
49-eş-Şami, a_g.e., V, 223;_Safiyyurhman MubarekfCıri, er-Rehigu’I-MahtCını,Beyrut, 2006, s. 370.Nereden nereye gelinmişti: Uhut’ta, savaştan sonra Efendimiz (sallallahu aleyhi ve seleml’in çekildigi noktaya kadar yaklaşıp iki defa “Muhammed topluluk içerisinde mi?” diye soran cevap alamayınca üçer defa “Ebu Bekir ve Ömer aranızda mı?” diye seslenen Ebu Süfyan (Muhammed Rıza, Muhammed Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellern), Beyrut, ty_, s. 253.) yıllar sonra İslam’a karşı Mekkelileri savaşa çagırdıgı yerde durup “Ey Kureyşliler! Müslüman olun kurtulun_” demekteydi.Ebu Süfyan, Müslüman olduktan sonra öylesine degişecekti ki hayasından başını kaldırıp Allah Resülü’ne bakmaya cesaret edemeyecekti. Ölürken agıayan yakınlarına ise şöyle diyecekti: “Benim içinaglamayın! Allah’a yemin olsun ki, Müslüman olduktan sonra yanlış bir şey konuşmadım_” MubarekfCıri, a_g.e., (dip not: 1) s_ 367_
SO-İbn Sa’d, a.g_e., II, 136.
5I-Bu anlaşma geregince müslümanlar üç yıl muhasara altında çok acı günler yaşamışlardı.
52-İbn Sa’d, a.g.e_, II, 136_
53-İbn Sa’d, a_g_e_, II, 136_
54-Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 32_
55-İbn Sa’d, a_g.e., II, 144-5.
56-İbn Sa’d, a_g_e_, II, 136_ 57-İsra(l7): 81.;
58-Sebe’(24): 49_
59-Makam-1 İbrahim o tarih Kabe’nin duvarına bitişikti. Hz. Ömer devrinde geri çekildi.
60-İbn Sa’d, a.g.e., II, 136_
61-(Nisa: 58)
62-MubarekfCıri, a.g_e., s_ 372_ buyurdu.
63- Kamil Miras, Sahihi-i Buhari Muhtasarı, Ankara, 1979, 10/314-315)
64-İbn Sa’d, a.g.e., II, 142.
65-İbn Sa’d, a.g.e., II, 136. Münadilerin Mekkelilere putları kırmayı iman etmenin şartı olarak teblig etmeleri, Allah Resulü (sallallahu a!eyhi ve selleml’nün putlar söküldükten sonra Kabe’ye girmesi, Müslüman evinde putların ve canlı suretlerinin olamayacagını, olması durumunda evin Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem)’nün bereketinden ebediyen mahrum kalacagını ihtar etmektedir.
66-İbn Hişam, a.g.e., IV, 54.
67-Hucurat(49): 13.
68-YCısuf(l2): 92.
69-eş-Şami, a.g.e., V, 242; MubarekfCıri, a.g.e., s. 372.
70·Hacllara su ve zemzem dagıtma.
71-Kabeyi açıp kapama ve anahtarını taşıma.
72-el-Ezragi, a.g.e., I, 265.
73-Muhammed Rıza, a.g.e., 399.
74-Bkz. el-Ezraki, a.g.e., i. 272-3.
75-İbn Esir, a.g.e., II, 230.
76-Esid fetihten bir gün önce öldü.
77-MubarekfCıri, a.g.e., s. 373.
78-İbn Esir, a.g.e., II, 228.
79-Mümtehine(60): 12.
80-eş-Şami, a.g.e., V, 248.
81-Bu sure zarfında namazıarını kasretti. Farklı rivayetler için bkz. İbn Sa’d, a.g.e., II,143.
82-eş-Şami, a.g.e., V, 255.
83-eş-Şami, a.g.e., V, 246.
84-İbn Hişam, a.g.e., IV, 59.
85-Ebu’I-Fida İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, (İbn Kesir Beyhaki ve İbn Sa’d'tan nakletmektedir. ) Kahire, 1992, IV, 296.
S6-İbn kesir, a.g.e., IV, 286; Muhammed Rıza, a.g.e., s. 398 (Tercümede Muhammed Rıza’nın naklettigi metin esas alınmıştır.).
87-İbn Hişam, a.g.e., IV, 48; eş-Şami, a.g.e., V, 233.
88-Bkz. eş-Şami, a.g.e., V, 407.
|
SİYER...medine
Soru 1 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kendisine vahiy gelmeden önce devamlı
olarak şehirden uzaklaşıp, putlara tapmamanın zevkini çıkardığı yer ve
sonunda da kendisine peygamberliğin verildiği yani ilk vahyin geldiği dağın
ve mağaranın ismi nedir?
Cevap : Nur dağı, Hira mağarası.
Soru 2 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e Hira mağarasında iken gelen ilk vahyin şekli
nasıldır?
Cevap : Rüyayı Sadıka (Gerçek rüya şeklinde)
Soru 3 : Ebu Süfyan, Ebu Cehil ve El-Ehnes isimli üç müşrik gizlice birbirlerinden
habersiz Allah Resulü (s.a.v.)’in Kur’an okumasını dinlemeye giderlerdi.
Sabaha kadar evin yakınında Kur’an okunuşunu dinlerler gün ağarmaya
başlayınca da kimseler görmesin diye gizlice ayrılmak istediklerinde
birbirleriyle karşılaşırlar ve birbirlerine bir daha gelmemek üzere söz verirlerdi.
Ama her üçüde bir önceki gece dinledikleri şeyi özlerler, verdikleri sözleri
unutur yine bir sonraki gece gizlice gelirlerdi. Bir kez daha söz verip gene
gelirler Kur’an’ı Kerim’in bu güzelliğini gördükleri halde yinede teslim
olmuyorlardı. İşte bu şekilde hoşnut olup ta kabul etmeyen, teslim olmayan bu
insanlar ve onlar gibi onların bulunduğu konuma ne ad verilir?
Cevap : İnadı Küfür.
Soru 4 : İslam’ı yaşamak için yerel iktidarın zulüm rejimlerinden kaçıp daha müreffeh bir
hayata kavuşmak müslümanca yaşamak, Allah (c.c.)’ın kanunlarını ikame etmek,
Ruhun Allah (c.c.)’ın kanunlarıyla terbiye edilmesi için ilahi yaşam kaygısını
Allah (c.c.)’ın arzında değişik yerlerde vermek sebebiyle yapılan göçe ne ad verilir?
Cevap : Hicret.
Soru 5 : Mekke’de İslam’ın istediği şekilde yaşayamayan müslümanların, bir davanın
gerçekleşmesi gayesi ile yani insanların ve beşer sistemlerin değil, Allah (c.c.)’ın
istediği şekilde yaşamak için vatanlarını, evlerini, binitlerini, ailelerini terk
etmeleri hareketine ne ad verilir?
Cevap : Hicret.
Soru 6 : Suçları yalnız Allah (c.c.)’a inanmak, onun kanunlarına göre yaşamayı istemek
olan insanlara Mekke müşrik devleti tarafından alınan, hiç bir şekilde
müslümanlarla temas edilmeyecek, onlardan kız alınmayacak, kız verilmeyecek,
hiç bir şey satın alınmayacak ve satılmayacak gibi kararların alınıp halka
duyurulması için bir afişle Kabe’nin duvarına asılması olayına İslam tarihinde
verilen ismi o günkü ve bugünkü adıyla söyleyiniz.
Cevap : Haber-üs Sahife, Ambargo.
Soru 7 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in Medine’ye gelişinin yedinci ayında Rabbimiz
savaşa izin verdi. Bu izin Hac suresi 39 ve 40.cı ayetlerle oldu. Bu ayetlerden
sonra Allah Resulü (s.a.v.)’in düşman üzerine gönderdiği ilk İslam ordusu ve
aynı zamanda İslam’ın ilk seriyyesi olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap : Hz. Hamza (r.a.) dır.
Soru 8 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hicretinden hemen sonra Medine’de yaptığı
ilk üç iş nedir?
Cevap : a-İslam devletinin merkezi olan caminin inşaatı,
b-Müslümanların ekonomik sorunlarını gidermek,
c-Müslümanların can emniyetini sağlamak.
Soru 9 : İşkence yıllarında Ebu Lehep ve karısı Ümmü Cemil müşriklerin iki azılı
kişileri idiler. Biri emir veriyor diğeri uyguluyordu. Ebu Lehebin emriyle
Ümmü Cemil dikenleri topluyor ve Allah’ın Resulü (s.a.v.)’in geçeceği
yollara diziyordu. Bu iki zalimin yaptıkları zulümlerden dolayı Kur’an’ı
Kerim’de adlarına sure inmiş ve bu surede kendilerine Rabbimizin kelamıyla
beddua edilmiştir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e ve ashabına zulmeden
bu iki azılı müşrikin Tebbet suresinde geçen ahiretteki isimlerini söyleyiniz.
Cevap : Hammaletel Hatap.
Soru 10: Rasulüllah Efendimiz (s.a.v.)’in bir gecede Mekke’den Kudüs’e oradan da
Allah (c.c.)’a en yakın makam olan Sidret-ül Müntehaya gitmesine ne ad verilir?
Cevap : İsra ve Miraç.
Soru 11: Beş vakit namaz ne zaman farz kılındı?
Cevap : Miraçta
Soru 12: Mekke’de tebliğ imkanı kalmayınca Allah Resulü (s.a.v.) tebliği Mekke dışına
taşımayı düşündü. İlk sefer olarak Taife gitmeyi planladı. Çünkü orada
akrabaları vardı ve bundan dolayı tebliğin rahat olacağına inanıyordu. Ama
orada da Ebu Lehebin emriyle zulmün devam ettiğini görünce Peygamber
Efendimiz (s.a.v.) küfür ehli hakkında mukaddes ve tarihi bir söz söylüyordu.
Bizlere tecrübe ve düstur olacak bu tarihi söz nedir?
Cevap : “Küfrün hepsi tek millettir.”
Soru 13: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hicret esnasında Medine yolunda değil
Mekke’nin güney kısmına doğru yola çıkıp ve üç gün Mekke yakınlarında bir
mağarada kalıp sonra hicretlerine (yollarına) devam ettiler. Ebu Bekir (r.a.) ile
kaldıkları bu mağaranın ismi nedir?
Cevap : Sevr Mağarası.
Soru 14: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in emriyle savaşa gidilen ama kendisinin
iştirak etmediği seferlere (savaşlara) ne denir?
Cevap : Seriyye.
Soru 15: Mekke’de yaşanan ambargo olayından sonra her an saldırı olur diyerek
silahlı olarak bekleyen müslümanlardan bir sahabe bir gün
Rasulüllah (s.a.v.)’e şu suali sordu: “Ya Rasulüllah, hayatımızdan emin olup
silahlarımızı bırakacağımız gün gelmeyecek mi?” Bu soruya Peygamber
Efendimiz (s.a.v.)’in kıyamete kadar da Ümmeti Muhammede bir ölçü olacak
şekilde verdiği cevap nedir?
Cevap : “Müslümanların silahlarını bırakıp rahat edecekleri günler az olacaktır”
şeklinde oldu
Soru 16: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat başında komutan olarak iştirak ettiği
savaşlara gaza denir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç defa savaşa katılmıştır?
Cevap : 27 defa
Soru 17: Hz. Ömer (r.a.)’in ifadesi ile Rasulüllah (s.a.v.)’in hayat programının özeti nedir?
Cevap : İman, Hicret, Cihat.
Soru 18: Allah (c.c.)’ın istediği gibi İslam’ı top yekün yaşanması , İslam’ı tebliğ uğruna
verilen mücadeleye, Allah (c.c.)’ın hükümlerinin her tarafta uygulanmasını temin
için mü’minin canı ve malıyla, mücadeleye, söz, yazı, sohbet ve savaşla olan
harekete ne denir?
Cevap : Cihat.
Soru 19: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat orduya komutan olarak ilk katıldığı
savaşın, başka bir ifade ile ilk gazvenin adı nedir?
Cevap : El-Ebva (Veddan) Gazvesi.
Soru 20: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in gönderdiği ilk savaşlardan olan seriyyenin
bir kaç özelliği vardır ki bunlar: İlk defa bir kafir öldürüldü, ilk defa esir alındı,
ilk defa ganimet alındı, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu seriyyeye gizli bir
yazıyla emir vermiştir. Bu özelliklere sahip olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Cahş.
Soru 21: Uhut harbinde Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i öldürmek kastı ile atını onun
üzerine süren ama Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bir hamle ile öldürdüğü,
Mekke döneminde Rasulüllah (s.a.v.)’e en çok işkence yapan ve ölümü
Efendimizin elinden olan kafir kimdir?
Cevap : Ubey Bin Halef.
Soru 22: Mekke devletinin, İslam devletine yenildiği savaşların en büyüklerindendir.
Ki bu savaşta müşriklerin önde gelen isimlerinden Ebu Cehil, Utbe Bin Rabia,
Ümeyye Bin Halef, Nadir Bin Haris gibi azılılarını kaybetmiälerdxr.
Cevap : Bedir Savaşı.
Soru 23: Bedir savaşında esir alınmış müşrik bir şair bir daha müslümanlar ve İslam
dini aleyhine şiirler yazmamak şartıyla serbest bırakılmıştı. Ama Uhut savaşı
öncesinde basının, medyanın, şairlerin önemini bilen Mekke müşrik devleti
köle olan bu şairi fikren devlete bağlı olduğu için dili ve kalemi satın alınarak
devlet rejimini müdafaa nutukları attırdı. Mekke müşrik devletinin zorlaması ile
yine İslam’ın aleyhine şiirler yazdırtılan bu şair kimdir?
Cevap : Ebu İzzet.
Soru 24: İslam’ın Mekke döneminde bulunmayan, Medine döneminde ortaya çıkan
namaz kılıp, oruç tutup, hacca gittiği hatta cihada dahi iştirak ettiği halde İslam
düşmanlığı yapan, Kur’an okuyup okutturdukları halde tağutun, şirki düzenlerin
ve putların emrinde çalışan müslüman tipleri vardı. Uhut savaşına önce katılıp
sonra askerin moralini bozmak için tekrar Medine’ye dönen o gün için başlarında
Abdullah Bin Ubey olan İslam toplumunun kanser kaynağı tiplere İslam’ın verdiği
isim nedir?
Cevap : Münafık.
Soru 25: İslam’ın en önemli savaşlarından biri olan Uhut savaşı galibiyetle sona
ermedi. Kıyamete kadar Ümmeti Muhammede ders ve tecrübe olacak
bir olaydı. İşte Uhut gibi bir savaşın kazanılamamasının sebebi nedir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.)’in emrinin ihlali (Keyfi hareket etmek)
Soru 26: Bir musibet bin nasihatten yeğdir. Akıllı, tarihten ders almasını bilen bir
insanın (Ümmeti Muhammed’in) Uhut savaşından alacağı tek ders vardır.
Uhut savaşının ümmete verdiği ders nedir
Cevap : Emre itaat etmek.
Soru 27: Ebu Bera adında bir münafık müslüman olduğunu ve Kur’an’ı Kerim’i
öğrenmek istediklerini söyleyip, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’den
bulundukları mevkide kendilerine Kur’an öğretmeleri için Kur’an
okutabilecek sahabeler, hafızlar istedi. Peygamberimizin izni ile İslam’ı
kabul eden bu yeni insanlara Allah (c.c.)’ın dinini ve kitabını öğretmek
için 70 tane hafız sahabe, Ebu Bera ismindeki münafık ile yola çıktı.
Fakat bu güzide insanlar yolda pusuya düşürülerek şehit edildiler.
Bu olayın haberi Allah Resulü (s.a.v.)’e ulaşınca çok üzüldü, dayanamadı
hatta namazlarda onlara kunut okudu (beddua etti). Bu hadise İslam tarihinde
70 sahabenin şehit edildiği yerin ismi ile anılır. Bu hadisenin adı nedir?
Cevap : Bir-i Mauna hadisesi.
Soru 28: Hendek savaşının diğerlerinden farkı bir savunma niteliğinde olmasıdır. Bu
savunma Medine’nin düşman gelecek olan tarafına hendek kazılmasıdır.
Hendek kazılması yönündeki fikir ise yapılan istişarenin sonucudur.
Bu istişarede Hendek kazma fikrini ortaya koyan kimdir
Cevap : Selman-ı Farisi.
Soru 29: Umre maksadıyla Mekke’ye gelip kendilerine Kabe’nin olduğu yere
sokulmayacakları haberini alan Allah Resulü (s.a.v.), Hz. Osman’ı elçi
olarak Mekke’ye gönderdi. Daha sonra Hz. Osman’ın öldürüldüğü
haberi (yanlış) gelince Efendimiz (s.a.v.) elçiyi öldüren bu müşriklerle
savaşmadan vazgeçmeyeceğiz diyerek etrafındaki sahabeleri savaş için
biat etmeye davet etti. Sahabeler de ölünceye kadar savaşacaklarına
dair biat ettiler. Bu biate ne ad verilir?
Cevap : Rıdvan Biatı.
Soru 30: Hicretin 6.cı yılında Hac için gelen müslümanlar müşrikler tarafından
Mekke’ye sokulmayıp hatta elçi olarak gönderilen Hz. Osman’ın şehit
olduğu (yanlış) haberinden sonra yapılan Rıdvan Biatını duyan müşrikler
o yıl Mekke’ye girilmemesi şartıyla aralarında bir barış anlaşması
yapılmasını teklif ettiler. Bu teklif kabul edilerek anlaşmaya gidildi.
Anlaşmanın tüm maddeleri ilk görünüşte müslümanların aleyhine gibi görüldü
ise de netice müslümanların yararına sonuçlar çıkan anlaşmanın adı nedir?
Cevap : Hudeybiye Anlaşması.
Soru 31: Hudeybiye anlaşmasından sonra müslüman olup Medine devletine
sığındığında anlaşma gereği Mekke polisine Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
teslim edilen biri vardı. Yolda Mekke polislerini öldürerek
Peygamberimiz (s.a.v.)’e “Siz sözünüzü tuttunuz Ya Rasulüllah, ben ise
işkenceden kurtulmak istedim” diyerek Medine’den çıkar ama
Mekke’ye de teslim olmadan Medine dışında El-İss denen yere yerleşip
Mekke’nin ticaret kervanlarını vurarak Mekke devletini yıldırdı. Aldığı
işaretle bu hareketine Mekke’den müslüman olarak çıkan yeni müslümanları
yanına alarak bu harekete devam eder. Mekke devleti yapılan Hudeybiye
anlaşmasını bu şahsın hareketlerine dayanamayarak kendisi bozmak zorunda
kalır. Bu sayede İslam’ın ve müslümanların aleyhine olan anlaşmayı lehe
çeviren sahabe kimdir ve İslam tarihinde bu yapılan harekete ne denir
Cevap : Ebu Basir – Vur kac taktigi
Soru 32: Ebu Basir’in vur kac hareketini başlatıp Hudeybiye anlaşmasını
müslümanların lehine çevirmesi anlaşma maddelerinde bulunan ifadelere aykırı
davranmayıp usulüne uygun anlaşmaya sadık kalarak hareket etmesi Allah
Resulü (s.a.v.)’in bir siyaseti idi. Çünkü anlaşmanın maddesi “Mekke’den bir
müşrik müslüman olup Medine’ye iltica ederse, Medine devleti bu müslümanı
Medine’ye almayacaktı.” Bu madde de geçen ifadeye göre Allah Resulü (s.a.v.)
Ebu Basir’i Medine’ye almamış ama Medine dışındaki gerilla hareketini
duyunca da ona müdahale etmediği gibi “Keşke Basir yalnız olmasaydı” diyerek
onun yaptığını ima ile kabul etmişti. Allah Resulü (s.a.v.)’nün bu olaydaki izlediği
siyasetin bize verdiği anlam nedir?
Cevap : Beşer hukukunu müslümanların lehine kullanma siyaseti.
Soru 33: Müşriklerin önceden Mekke’ye diktikleri putları Allah Resulü (s.a.v.) Mekke
fethinde teker teker işaret ederek putları yıktırdı. Her putu işaret edip kırdırırken
bir ayet okuyordu. İşte Allah Resulü (s.a.v.)’in putları kırarken okuduğu ayet
meali nedir?
Cevap : Hak Geldi Batıl Zail Oldu. Batıl yok olmaya mahkumdur. (İsra 81)
Soru 34: Huneyn savaşında Allah Resulü (s.a.v.), Ebu Hadrat’ı casus olarak Havazin
ahalisi için gönderdi. Havazin halkının savaş için hazırlık yaptığını duyan
Peygamberimiz (s.a.v.) hazırlıklara başladı. Bu savaş için henüz müslüman
olmamış olan Saffan Bin Ümeyye isimli bir kafirden 100 zırh ve silah geri
verilmek üzere alıp Havazin üzerine yürüdü. Bu hareketle Allah Resulü
(s.a.v.)’in ümmetine verdiği ders nedir?
Cevap : Düşmanla savaşmak için kafirden silah alınabileceği hususu.
Soru 35: Münafıkların Küba’da yaptıkları ve Peygamber (s.a.v.)’e gelerek orada namaz
kıldırmasını isteyerek yaptıkları yerin meşrulaşmasını istedikleri ama Efendimizin
Hz. Cebrail (a.s.)’ın bildirmesiyle kabul etmediği gibi yıktırdığı ve hakkında ayet
inen mescidin adı nedir?
Cevap : Mescidi Dırar.
Soru 36: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in zevcelerinin (hanımlarının isimlerini söyleyiniz.
Cevap : a- Hz. Hatice b- Hz. Sevde c- Hz. Aişe d- Hz. Zeynep
e- Hz. Ümmü Seleme f- Hz. Hafsa g- Hz. Zeynep (Cahşın kızı)
h- Hz. Ümmü Habibe i- Hz.Cüveyriyye
j- Hz. Safiyye k- Hz. Mariyye l- Hz. Meymune (R. Anhüma).
Soru 37: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İncil ve Tevrat’ta geçen isimleri nelerdir?
Cevap : İncil’de; Baraklit, Tevrat’ta; Münhemenna.
Soru 38: Hz. Hacer validemiz Mekke topraklarında oğlu İsmail’e su aramak için Safa
ve Merve tepelerinde koşup dururken, bıraktığı yerde kendi kendine ayaklarını
yere vurarak eşinen Hz. İsmail’in ayakları altından Allah (c.c.)’ın izni ile çıkan
ve bugün dahi müslümanların faydalanıp içtiği, tüm hacıları doyuran, şifalı,
bereketli, bu gün yer itibariyle Kabe’nin altından çıkan suyun adı nedir?
Cevap : Zemzem.
Soru 39: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğumu ne zamandır?
Cevap : Miladi 571 yılı (Fil vakasının olduğu yıl), Rebülevvel ayının 12.ci gecesine
tesadüf eden Pazartesi günü dünyaya geldi.
Soru 40: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in annesinin ismi nedir?
Cevap : Vehb’in kızı Amine.
Soru 41: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt annesinin adı nedir?
Cevap : Hz. Halime.
Soru 42: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt kardeşinin ismi nedir?
Cevap : Hz. Şeyma.
Soru 43: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin adı nedir?
Cevap : Abdulmuttalip.
Soru 44: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in babalarının ismi nedir?
Cevap : Abdullah.
Soru 45: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin vefatından sonra büyüten
amcası kimdir?
Cevap : Ebu Talip.
Soru 46: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç tarihinde Mekke’den Medine’ye hicret etti?
Cevap : 622 yılında.
Soru 47: Ganimet ne demektir?
Cevap : Harpte düşmanlardan alınan mal demektir.
Soru 48: İslam’da ilk ganimet ve esir ne zaman alındı?
Cevap : Abdullah Bin Cahş komutasında yapılan seriyyede alındı.
Soru 49: İlahi vahye göre ganimetlerin taksimi nasıl yapılırdı?
Cevap : Ganimetlerin beşte biri Allah’a ve Resulüne, beşte dördü ise mücahitlere aitti.
Beşte bir de beşe ayrılarak Peygamberimiz (s.a.v.)’in akrabası, yetimler,
fakirler ve aciz yolculara verilirdi.
Soru 50: Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in: “Eğer Zeyd Bin Harise şehit olursa
yerine Cafer Bin Ebu Talip, oda şehit olursa komutanlığa Abdullah Bin Revaha
geçsin, şayet oda şehit olursa müslümanlar içlerinden birini seçsin” diyerek
orduyu gönderdiği ve bu tüm söyledikleri şeylerin gerçekleştiği savaş hangisidir?
Cevap : Mute savaşı.
Soru 51: Ehli Beyt kimdir?
Cevap : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in aile fertleri ve bunların soyundan gelenlere denir.
Soru 52: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç adı vardır söyleyiniz.
Cevap : Dört adı vardır: a-Ahmet b-Muhammed c-Mustafa d-Mahmut.
Soru 53: Yaşı yirmiyi geçmediği halde, aralarında büyük sahabelerin de bulunduğu,
Bizanslılara karşı savaşan İslam ordusuna Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
atanan sahabedir. Bu atamayı dünyadan göç etmeden birkaç dakika
evvel ve Azrail (a.s.)’ın yanında iken son sözleri nedir?
Cevap : Üsame Bin Zeyd (r.a.) (“Üsame’nin ordusu cihada gitsin”)
Soru 54: İslam Medine devletini Efendimiz (s.a.v.) kurduktan sonra devletler bazında
İslam’ı tebliğ için hangi ülkelere elçi ve mektup göndermiştir?
Cevap : Habeşistan, Mısır, Doğu Roma İmparatorluğu ve İran.
Soru 55: Efendimiz (s.a.v.)’in Refikül Ala’ya (Büyük dosta-Cenabı Allah’a) kavuşma
olarak tarif ettiği vefatı kaç yaşında olmuştur.
Cevap : 63 yıl olmuştur.
Soru 56: Tebuk seferine katılmadığı için Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ve ashabının
kendisiyle (hakkında ayet nazil oluncaya kadar) 50 gün konuşmadığı
sahabe kimdir?
Cevap : Kab Bin Malik.
Soru 57: Medine’de münafıkların başı olan hainin ismi nedir?
Cevap : Abdullah Bin Ubeyy Bin Selul.
Soru 58: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in vefatından sonra kendisini peygamber ilan
eden ve sonra Yemame’de Vahşi tarafından öldürülen sahtekar kimdir?
Cevap : Müseylemetül Kezzap
Soru 59: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç yaşında peygamber oldu ve ne kadar süre
peygamberlik yaptı?
Cevap : 40 yaşında peygamber oldu, 23 yıl peygamberlik yaptı.
Soru 60: Habeşistan’a yapılan hicret hakkında bilgi veriniz?
Cevap : İlki 615 yılının Recep ayında aralarında Hz. Osman ve ailesi Rukiye’nin de
bulunduğu 12 erkek ve 4 kadın olarak üç ay devam etmiş olan hicrettir.
İkincisi ise 616 yılında 82 erkek, 21 kadın Cafer Bin Ebu Talip
başkanlığında yapılmıştır.
Soru 61: İslam’ın ilk düşmanlarından bir kafir vardı ki bu her zaman işkence eder,
alay eder ve müslümanları rahat bırakmazdı. Abdullah İbni Mesud’u yere
ellerini ve ayaklarını bağlayıp ona işkence yapmış hatta dini ile alay dahi etmişti.
Sonunda Bedir savaşında Efendimiz (s.a.v.)’in ondan bana haber getir emri ile
savaş meydanında bulup elleri ve ayaklarının eklem yerlerinden ayrı ayrı dört
kılıç darbesiyle yerde olduğunu görüp önce İslam’ı son bir kez daha tebliğine
şiddetli cevap alması üzerine kafasını keserek sonra onun kulaklarını delip ip
takıp sürükleyerek Peygamberimizin yanına getirdiği Allah düşmanı kafir kimdir?
Cevap : Ebu Cehil (Cehaletin babası)
Soru 62: Mescidi Nebevinin bir tarafında, evsiz ve yurtsuz olanların ve fakir
müslümanların barınması için bir gölgelik yapılmıştı. Buranın üstü kapalı ise de
etrafı açıktı ve burası bir ilim yuvası idi. Hatta en çok hadis rivayet eden
Ebu Hureyre (r.a.)’da burada yetişmişti. Bu ilim yuvasının ismi nedir?
Cevap : Ashabı Suffa
Soru 63: Peygamberimiz (s.a.v.)’in annesi Amine hatunun sadık hizmetçisidir. Hz.
Amine hatunun vefatından sonra Peygamberimizi dedesi Abdulmuttalib’e teslim
eden ve Efendimiz (s.a.v.)’in “Annemden sonra annem sensin” dediği bu sadık
hizmetçi kimdir?
Cevap : Ümmü Eymen
Soru 64: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç çocuğu vardı isimleriyle birlikte söyleyiniz.
Cevap : Yedi çocuğu olmuştur. Dördü kız, üçü erkektir. Kızları: Zeynep, Rukiye,
Ümmü Gülsüm ve Fatıma’dır. Erkek çocukları: İbrahim, Kasım ve Abdullah’tır.
Soru 65: Hz. Ömer (r.a.)’ın müslüman olması kız kardeşi ve eniştesinin müslüman
olduklarını öğrenip onları ve Rasulüllah (s.a.v.)’i öldürmek niyetiyle gelirken
eniştesinin evinin yakınında duyduğu Kur’an’dan etkilenmesi sonucunda olmuştur.
Hatta onları dövmesine rağmen yine de tekrar dinlediği eniştesinin okuduğu
surenin, kız kardeşinin ve eniştesinin isimlerini söyleyiniz?
Cevap : Taha suresi, Kız kardeşi; Fatıma, eniştesi; Said
Soru 66: Bedir savaşında kaç müslüman şehit oldu, kaç kafir öldürüldü?
Cevap : 14 müslüman şehit oldu ve 70 kafir öldürüldü.
Soru 67: Uhut savaşında şehit olan müslümanların sayısı kaçtır?
Cevap : 72 müslüman şehit olmuştur.
Soru 68: Efendimiz (s.a.v.)’i hicret esnasında yakalayıp Darun Nedve denen müşrik
meclisinden hediye almak isteyen ama atının ayakları çöle batarak hedefine ulaşamayan kimdir?
Cevap : Süreka
Soru 69: Ezanı Muhammedi’yi rüyasında gören sahabe kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Zeyd
Soru 70: Uzza isimli putu kıran sahabe kimdir?
Cevap : Hz. Halit Bin Velid
Soru 71: Rasulüllah (s.a.v.)’in şairinin ismi nedir?
Cevap : Hassan Bin Sabit.
Soru 72: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk olarak peygamberliğini açıkça ilan ettiği yer
neresidir ve ilk olarak ona karşı çıkan kimdir?
Cevap : Safa tepesinde ve ona ilk karşı çıkan amcası Ebu Leheb’tir.
Soru 73: Peygamber Efendimiz(s.a.v.)’in son katıldığı savaş hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşı.
Soru 74: Uhut savaşında Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kılıcıyla savaşan sahabe kimdir?
Cevap : Ebu Dücane
Soru 75: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in tebliği Mekke dışına çıkarmayı
düşündüğünde aklına ilk gelen yer Taif olmuştu. Çünkü orada tanıdık kapısına
varabileceği akrabaları vardı. Ama Taif ona beklediği gibi değilde Ebu Leheb’in
emriyle sert bir şekilde cevap vermiş hatta taşlamışlardı. İşte bu yolculukta
Efendimiz (s.a.v.)’e eşlik eden bir sahabe vardı. Bu insan atılan tüm taşlara göğüs
germişti. Bu yiğit insan kimdir?
Cevap : Zeyd Bin Harise.
Soru 76: Hendek savaşına adı verilen hendeklerin uzunluk, boy ve eninin ölçüleri ne kadardır?
Cevap : Uzunluğu: 5,5 km, derinliği: 5 m, eni:9 m. dir.
Soru 77: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İştika (yağmur isteme) namazı kılarak dua
edip namaz biter bitmez hemen yağmurun yağmaya başladığı bir bölge vardı.
Mescidi Nebevinin karşısında olan bu yere Efendimiz (s.a.v.) sıcak havalarda
gider ve orada gölgelenirdi. Çünkü bir bulut orayı devamlı ferah tutardı.
Buraya daha sonra bir mescit inşa edildi. Bu mescidin adı nedir?
Cevap : Gamame mescidi (Bulut mescidi)
Soru 78: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğduğu gece hangi tarihi olaylar meydana
geldi?
Cevap : a-Kisra sarayında 14 sütun yıkıldı b-Mecusilerin ateşleri söndü c-Sava gölü
kurudu.
Soru 79: Tövbe suresinde kendisinden bahsedilen, Peygamber (s.a.v.)’in ilk inşa ettiği
mescit olarak bilinen mescit hangisidir?
Cevap : Kuba mescidi.
Soru 80: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Mekke hayatında öyle bir yıl yaşadı ki o yıl
amcası Ebu Talip vefat etmiş, amcasının vefatından üç gün sonra zevceleri
Hz. Hatice (r.a.) ahirete göç etmişti. Aynı yıl müslümanlara ambargo
uygulanmış ve zor durumda bırakılmıştı. Bu yıl Efendimiz (s.a.v.) için sıkıntılı
olmuştu. İslam tarihinde bu yıla verilen isim nedir?
Cevap : Hüzün yılı.
Soru 81: Siyeri Nebi yada Sireti Nebi ne demektir?
Cevap : Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hayatını konu alan kitaba verilen isimdir.
Soru 82: Müslümanlardan bazıları sayıca fazla olduklarını düşünüp gurura
kapıldıkları için imtihan olarak yeryüzü tüm genişliğine rağmen kendilerine
dar geldiği bir savaş yaşadılar. Bu savaşta pusuya düşürüldükleri için
dağıldılar, hatta Allah Resulü (s.a.v.)’i yalnız bıraktılar ve büyük bir panik
yaşadılar. Hz. Abbas (r.a.)’ın daveti, hatırlatması ve bağırması üzerine
tekrar toplanarak zaferi kazandılar. Hakkında inen ayetle müslümanlara ders
olan bu savaş hangisidir?
Cevap : Huneyn savaşı.
Soru 83: İlk Cuma namazı nerede kılınmıştır?
Cevap : Ranuna vadisinde.
Soru 84: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk vahiy geldiğinde kime anlattı?
Cevap : Hanımı Hz. Hatice’ye.
Soru 85: Peygamberimiz (s.a.v.) kaç sene İslam’ı gizli olarak anlattı?
Cevap : 3 sene.
Soru 86: Hicret gecesi kafirler nereye toplandı?
Cevap : Mekke’de Darun Nedve’de toplandılar.
Soru 87: Peygamberimiz (s.a.v.)’in hicret esnasında saklandığı mağaranın ismi nedir?
Cevap : Sevr Mağarası.
Soru 88: Mekke ne zaman fethedildi?
Cevap : Hicretin 8. Yılı Ramazan ayının 17.sinde.
Soru 89: Hudeybiye savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 6. Yılında.
Soru 90: Hayber savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 7. Yılında.
Soru 91: Hendek savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 5. Yılında.
Soru 92: Peygamberimizin son savaşı hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşıdır.
Soru 93: Akabe biati nedir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.) ile Medinelilerin hicretten önce yaptıkları anlaşmadır.
Soru 94 : Ravza-i Mudahhara neresidir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.)’in kabri ile minberi arasına denir.
Soru 95 : Asr-ı Saadet ne demektir?
Cevap : Rasulüllah (s.a.v.)’in yaşadığı çağa Asr-ı Saadet (mutluluk yılları) denir.
Soru 96 : Rasulüllah (s.a.v.)’in dayısı kimdi?
Cevap : Sad Bin Ebi Vakkas.
Soru 97 : İsmet, Emanet, Fetanet, Sıdk ve Tebliğ tüm peygamberlerin ortak sıfatlarıdır.
Bu sıfatların dışında Peygamberimiz (s.a.v.)’e ait olan sıfatlar nelerdir?
Cevap : a- Son peygamber olması
b- Tüm insan ve cinlerin peygamberi olması
c- Şefaat etme yetkisinin olması
Soru 98 : Hz. Muhammed (s.a.v.)’e peygamberlik gelmeden önce müşriklerle “Fakirleri
koruma ve kalkındırma” adı verilen bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmanın adı nedir?
Cevap : Hif-ul Fudul
Soru 99: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i vefatından sonra kim yıkadı?
Cevap : Hz. Ali yıkadı.
Soru 100: Peygamberimiz (s.a.v.) Ebu Eyyup El-Ensari’nin evinde ne kadar kalmıştır?
Cevap : Yedi aya yakın kalmıştır.
Soru 101: Haram aylar adı verilen aylar hangileridir?
Cevap : Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylarıdır.
Soru 102: Müşrikler döneminde geleneksel olarak şiir yarışmaları yapılırdı. Birinci
gelen yedi meşhur şiir Kabe’nin duvarına asılırdı. Bu yedi şiire ne denirdi?
Cevap : Muallakat-ı Seba denir.
Soru 103: Peygamberimiz (s.a.v.)’in doğduğu evin adı nedir?
Cevap : Darud-Tebabia
Soru 104: Her müslümanın iman etmesi gereken akidelerden birisi de Peygamberimiz
(s.a.v.)’in Miraca çıkma hadisesidir. Miraç lügatte; yükseğe çıkma ve
merdiven manalarına gelir. Miraç hicretten bir buçuk yıl evvel vuku bulmuştur.
Peygamberimiz (s.a.v.)’in Miraç hadisesinde yedinci kat semada, Mescidi
Haram ve Mescidi Aksa’dan sonra uğradığı, meleklerin kıyametekadar hayatlarında
bir defa sıra gelerek tavaf ettiği yedinci kat semadaki bu mescidin adı nedir?
Cevap : Beytül Mamur.
Soru 105: Uhut savaşında Peygamberimiz (s.a.v.) bir kaç kafire beddua etmişti.
Ancak birisine suçu ağır olmasına rağmen beddua etmedi. Ashaptan bazıları:
“Niçin ona beddua etmiyorsun” diye sorduklarında “Miraç gecesi onu
Hamza ile kol kola cennete girerlerken gördüm” dediği kişidir. Hicretin
8.yılında Mekke fethedildiğinde Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından öldürülmeleri
emredilen 10 kişiden de biridir. Fakat daha sonra, Peygamberimiz (s.a.v.)’e
gelerek af dilemiş ve böylece Mekke’nin fethinden sonra müslüman olup,
Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından Yemame tarafına gitmesi emrolunmuştur.
Peygamberimizin irtihalinden sonra çıkan yalancı peygamberi daha önce hayatının
en büyük hatasını yaptığı kılıçla öldürür. Bu sahabe ve öldürdüğü yalancı
peygamber kimdir?
Cevap : Vahşi (r.a.), Müseylemetül-Kezzap
Soru 106: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) peygamberliğini ilk defa açıkça nerede ilan etmiştir?
Cevap : Safa Tepesinde
Soru 107: Hicretin dördüncü yılı olaylarındandır. Kilap kabilesinden Ebu Bera, Hz.
Peygamber (s.a.v.)’e gelerek, mensubu olduğu kabilesi arasında irşatta
bulunacak zatlar istedi. Peygamberimiz (s.a.v.)’de 40 veya 70 kişi göndermişti.
Bunların hepsi Ashabı Suffe’dendi. Yolda bu mübarek insanların hepsi şehit
edildiler. Bu olaya İslam tarihinde ne ad verilir?
Cevap : Bir-i Maune.
Soru 108: Hz. Peygamber (s.a.v.) sözleri ile insanları İslam’a davet ettiği gibi,
devletlere gönderdiği mektuplarla da bu devlet başkanlarını ve tebaasını İslam’a
davet etti. Bunlardan bir kısmı bu davete sıcak baktı, bir kısmı da reddetti.
Bu mektuplardan birinin gittiği ülke kralı çok memnun olmuş ve bu memnuniyetini
göstermek için bazı hediyeler yanında Hz. Peygamber (s.a.v.)’e birde kadın köle
göndermişti. Peygamberimiz (s.a.v.) bu köleyi azat edip onunla evlendi.
Peygamberimiz (s.a.v.)’in evlendiği bu validemiz ve ülkesinin adını söyleyiniz.
Cevap : Hz. Mariye, Mısır.
Soru 109: Peygamberimiz (s.a.v.)’e Rasulüssakaleyn denmesinin sebebi nedir?
Cevap : İnsanlara ve cinlere gönderildiği için
Soru 110: Peygamberimiz (s.a.v.) gençliğinde illegal bir örgüte üye olmuştu. Bu örgüt
haksızlık kimden gelirse gelsin, kime yönelik olursa olsun haklının yanında
haksızlara, zalimlere karşı tavır koyuyordu. Bu örgütün adı nedir?
Cevap : Hılful Fudul (Fazilet örgütü)
Soru 111: İslamiyet’ten önce Arap kabileleri arasında iç harpler ve kan gütmeler
yaygın halde idi. İslam’ın gelişiyle kan davaları ve kabileler arası harpler
son buldu. Ve insanlar Allah (c.c.)’ın gönderdiği İslam nimeti ile kardeşler
oldular. Bu kabileler yalnız dört ay harp etmeyi haram sayarlardı. Şayet bu
dört ay içinde harp yapılırsa bu harbe ne ad verilirdi?
Cevap : Ficar harbi.
Soru 112: Allah (c.c.)’ın gönderdiği en son ve en mükemmel din olan İslam’ın kaynağı
Kur’an’ı Kerim’i Allah’ü Teala “Onu biz indirdik, biz koruyacağız” buyuruyor.
Ve bu arada insanların bazılarına cennette daha fazla mükafat vermek için de
onları ciddi imtihana tabi tutuyor. Biz müslümanların ise çilelere katlanmış olan
bu müslümanlara minnet borcumuz vardır. İşte o insanlarda Kur’an’ın
zamanımıza kadar gelmesinde her türlü çileye katlanmışlardır. Onlardan biri de
Hz. Bilal idi. Hz. Bilal (r.a.)’a kızgın taşla işkence eden kimdir?
Cevap : Ümeyye Bin Halef
Soru 113: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i Beni Sad kabilesinden Haris adında bir adamın
karısı Halime’ye verdiler. Peygamberimiz (s.a.v.) süt annesinin yanında kaç
yaşına kadar kaldı?
Cevap : Beş yaşına kadar
Soru 114: Peygamberimiz (s.a.v.)’in 3 oğlu, 4 kızı olmuştur. Onlardan birisi cariyesi
Mariye’den doğmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.)’in Mariye’den olan çocuğunun
adı nedir?
Cevap : İbrahim
.XXXXXXXXXXXX
Okul öncesi minikler için dini sualler
01. Bizi en çok kim seviyor?
01. Allah seviyor.
02. Nasıl anlıyorsun bunu?
02. Bize verdiği sayısız nimetten.
03. Ne yaparsak Allah bizi daha çok sever?
03. O'nun isteklerini yaparak, istemediklerinden kaçarak; Sevdiklerini severek, sevmediklerinden uzak durarak.
04. Allah yalan söyleyenleri sever mi?
04. Allah yalan söyleyenleri sevmez.
05. Nimet nedir?
05. Allah'ın bize vermiş olduğu şeylere "nimet" denir.
06. Allah bize hangi nimetleri verir?
06. Hava, su, güneş, meyveler, çiçekler, kuşlar, annemiz, babamız, saymakla bitmez bunlar.
07. Allah, verdiği nimetler için bizim ne yapmamızı ister?
07. Kendisine teşekkür etmemizi ister.
08. Allah'a nasıl teşekkür edilir?
08. Her nimeti bize Allah'ın verdiğini, bunların ne kadar değerli olduğunu düşünüp"Elhamdülillah",
"Şükürler olsun" deyip, O'na dua ederek.
09. Anneni, babanı niçin çok seviyorsun?
09. Annem ve babam akşama kadar bizim için çalışır. Sıcacık yemeğimiz, tertemiz giysilerimiz onlarla bize gelir.
10. Annen ve baban seni aynı anda çağırırsa, önce kime gidersin?
10. Anneme giderim önce.
11. Neden?
11. Çünkü Peygamberimiz "Önce annene iyilik yap" demiş.
12. Çocuklar anne ve babasına nasıl iyilik yapar?
12. Anne ve babasının sözünü dinleyerek.
13. Kaldırımda yürürken bir taş görsen ne yaparsın?
13. Alır, bir kenara koyarım.
14. O taşı neden bir kenara çekersin?
14. Başka bir çocuğun ayağı takılıp düşmesin diye.
15. İki arkadaşın kavga etse ne yaparsın?
15. Kavgalarını önler, onları barıştırırım.
16. Kavgalarını önlemek için onlara ne dersin?
16. Biz bu dünyaya kavga etmek için gelmedik, derim.
17. Yemek yemeden önce ne yaparsın?
17. Ellerimi yıkarım.
18. Yemeğe başlarken kimi hatırlarsın?
18. Allah'ı hatırlarım.
19. Neden Allah'ı hatırlamak lazım?
19. Çünkü o yemeği bize veren Allah'tır.
20. Yemeğe ne diyerek başlanır?
20. "BİSMİLLAH" diyerek başlanır.
21. "BİSMİLLAH" ne demektir?
21. "Allah'ın adıyla başlıyorum" demektir.
22. Yemek hangi elle yenir?
22. Sağ elle yenir.
23. Yemek yerken neye dikkat edilir?
23. Ön taraftan yemeye.
24. Su nasıl içilir?
24. Oturarak sağ elle içilir. Fakat bir defada değil, üç kez ara verilir.
25. Yemeği bitirdiğimizde ne denir?
25. "Elhamdülillah" deriz.
26. Elhamdülillah ne demektir?
26. Allah'a şükürler olsun" demektir.
27. Allah'a iman ediyorum, ne demek?
27. Allah'a inanıyorum, demektir.
28. Dinimzin adı ne?
28. Dinimizin adı İSLAM.
29. İSLAM nedir?
29. Allah'a ve Peygambere inanıp, onların isteklerini yapmaktır.
30. Tembellik niçin kötüdür?
30. Çünkü, tembel kimse çalışmaz. Çünkü Allah da, insanlar da tembelleri sevmez.
31. Yatmadan önce nasıl dua edersin?
31. Allah'ım! Kendimi sana teslim ettim. Yüzümü sana çevirdim. Sana güvendim. Senden başka sığınılacak kimse yoktur.
32. Gece gördüğümüz güzel rüyaları bize kim gösterir?
32. Allah gösterir.
33. Sabah uyandığında nasıl dua edersin?
33. "Beni uyuttuktan sonra uyandıran Allah'ım, sana şükürler olsun!
34. Sabahleyin annene, babana, evdeki diğer büyüklere, kardeşine ne dersin?
34. Hayırlı sabahlar, derim.
35. Sen en çok kimi seversin?
35. Allah'ı severim.
36. Sonra kimi?
36. Peygamber'i.
37. Daha sonra?
37. Annemi, babamı.
38. Peygamberimizi neden anne ve babamızdan daha fazla severiz?
38. Çünkü o, Allah'ın en çok sevdiği insandır.
39. Namaz nerede kılınır?
39. Evde, camide ve temiz olan her yerde.
40. Evde kılınan namaz mı, yoksa camide kılınan mı daha değerlidir?
40. Camide kılınan namaz daha değerlidir.
41. Camide namaz kıldıran kimseye ne denir?
41. İmam denir.
42. İmamın namaz kıldırmak için durmuş olduğu yere ne denir?
42. Mihrab denir.
43. Haftada kaç gün vardır?
43. Bir haftada yedi gün vardır.
44. Hangi gün müslümanların kutsal günüdür?
44. Cuma günü.
45. Cuma günü ne yaparız?
45. Duş alır, en yeni elbisemizi giyer camiye gider, cuma namazı kılarız.
46. Cuma günü Hocanın camide konuşma yaptığı yüksek yere ne denir?
46. Minber.
47. Cuma günü Hocanın minberden yaptığı konuşmaya ne denir?
47. Hutbe.
48. Minare nedir?
48. Caminin gökyüzüne doğru uzanan kısmına minare denir.
49. Minare neye benzer?
49. Kaleme benzer.
50. Minarede ne yapılır.
50. Ezan okunur.
51. Ezan okuyan kimseye ne denir?
51. Müezzin denir.
52. Peygamberimizin müezzini kimdi?
52. Hz. Bilal.
53. Namaza ne diyerek başlanır?
53. "ALLAHU EKBER" diyerek.
54. "ALLAHU EKBER" ne demektir?
54. "EN BÜYÜK ALLAH" demektir.
55. "LA İLAHE İLLALLAH" ne demektir?
55. Allah birdir. "ALLAH'TAN BAŞKA İLAH YOKTUR" demektir.
56. Dua nedir? Niçin yapılır?
56. Verdiği nimetler için Allah'a şükretmek, kusurlarımız için ondan af dilemek, bizi koruması ve bize yardım etmesi
için ellerimi açıp O'na yalvarmaktır.
57. Seccade nedir?
57. Üzerinde namaz kıldığımız örtü.
58. Namaz kılmadan önce ne yapılır?
58. Abdest alınır.
59. Namazda önce ne okunur?
59. Sübhaneke okunur.
60. Sübhanekeden sonra?
60. Fatiha süresi okunur.
61. Peki ya daha sonra?
61. Başka bir süre okunur.
62. Namazdan sonra ne yapılır?
62. Dua yapılır.
63. Müslüman çocuklar ne zaman namaza başlar?
63. Yedi yaşında başlar.
64. Namaz ne tarafa dönülerek kılınır?
64. Kıbleye dönülerek kılınır.
65. Kıble neresidir?
65. Kâbenin bulunduğu yöndür.
66. Kâbe nerededir?
66. Mekke'de.
67. Müslümanlar günde kaç defa namaz kılar?
67. Beş defa.
68. Hangi zamanlardır bunlar?
68. Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı.
69. Bir elde kaç parmak var?
69. Beş
70. Ellerimizi bize kim verdi?
70. Allah verdi.
71. Niçin verdi?
71. Dokunabilmek, tutabilmek için.
72. Ellerimiz olmasa ne yapamazdık?
72. Yemek yiyemezdik, su içemezdik, yazı yazamazdık, top oynayamazdık.
73. Allah havayı vermeseydi, yağmuru yağdırmasaydı ne yapamazdık?
73. Yaşayamazdık.
74. Niçin namaz kılarız?
74. Çünkü Allah bizden namaz kılmamızı ister. Çünkü namaz kılınca Allah'ı hatırlarız.
75. Allah'ı hatırlayan ne düşünür?
75. Allah'ı hatırlayan hep iyilik düşünür. Kimseye kötülük yapmaz.
76. Müslümanların kutsal ayı hangisidir?
76. Ramazan ayı.
77. Bu ayda ne yapılır?
77. Oruç tutarız.
78. Senin gözlerin ne renk?
78. ......
79. Gözlerimizi bize kim verdi?
79. Allah verdi.
80. Niçin verdi?
80. Görelim diye.
81. Gözlerimiz olmasaydı ne yapamazdık?
81. Annemizi, babamızı, kardeşlerimizi, güneşi, yıldızları, ağaçları, çiçekleri, dağları göremezdik.
Gökteki kuşların uçuşunu seyredemez, kitap okuyamazdık.
82. Güneş kimin?
82. Allah'ın.
83. Ay kimin?
83. Allah'ın.
84. Yıldızlar kimin?
84. Allah'ın.
85. Yağmurlar kimin?
85. Allah'ın.
86. Rüzgârlar kimin?
86. Allah'ın.
87. Ya biz kiminiz?
87. Biz de O'nunuz ancak.
88. Sen büyüyünce ne olmak istersin?
88. ........
89. Çiftçi olsaydın ne yapardın?
89. Tarlamı sürer, eker, sulardım. Bol ürün vermesi için Allah'a yalvarırdım. Ürünümün bir kısmını yoksullara dağıtırdım.
90. Pazarda satıcı olsaydın ne yapardın?
90. Kimseyi aldatmaz, müşterilerime nazik davranırdım.
91. İşçi olsan ne yapardın?
91. Aldığım ücreti hak etmek için iyi çalışırdım.
92. İşçi çalıştırmış olsaydın ne yapardın?
92. İş biter bitmez, çalıştırdığım işçilerin parasını öderdim.
93. Allah bize yağmuru ne ile gönderir?
93. Bulutla.
94. Ya meyveleri?
94. Ağacın dallarıyla.
95. Peki ya balı?
95. Arıyla.
96. Bulut kimin? Ağaç kimin? Arı kimin?
96. Bulut da, ağaç da, arı da Allah'ın.
97. Kulaklarımızı bize kim verdi?
97. Allah verdi?
98. Niçin verdi?
98. Duyalım diye.
99. Kulaklarımız olmasaydı ne yapamazdık?
99. Kur'an-ı dinleyemezdik. Ezanı işitemezdik. Kuşların şarkılarını, vapurların düdüğünü,
rüzgarın uğultusunu, suların şırıltısını duyamazdık.
100. Filin kulağı mı, yoksa tavşanın kulağımı daha büyük?
100. Filin kulağı daha büyük.
101. Sevap nedir?
101. Allah'ın; yapılmasını sevdiği şeyler.
102. Günah nedir?
102. Allah'ın; yapılmasını sevmediği şeyler.
103. Allah neleri sever?
103. Doğruluğu, iyiliği, temizliği, yardımlaşmayı, anne ve babanın sözünü dinlemeyi, açları doyurmayı,
yoksulları sevindirmeyi...
104. Allah hangi şeyleri sevmez?
104. Yalancılığı, tembelliği, israfı, başkasına zarar vermeyi, hayvanlara eziyet etmeyi,
dargın durmayı, kötü söz söylemeyi...
105. Ağzımızı bize kim verdi?
105. ALLAH verdi.
106. Niçin verdi?
106. Konuşabilmek yiyebilmek, içebilmek için.
107. Ağzımız olmasaydı ne yapamazdık?
107. Yemek yiyemez, su içemez, konuşamaz, Kur'an okuyamazdık.
108. Ağzımızın içinde ne var?
108. Dilimiz ve dişlerimiz.
109. Gündüzü Allah niçin verdi bize?
109. Çalışalım, iyi şeyler yapalım ve oynayalım diye.
110. Peki Allah geceyi niçin verdi?
110. Uyuyalım, dinlenelim diye.
111. Güneş, batınca nereye gider?
111. Başka ülkeleri aydınlatmağa gider.
112. Yatmadan önce annene, babana, evdeki diğer büyüklere ve kardeşine ne dersin?
112. "Hayırlı geceler, Allah rahatlık versin" derim.
113. Kur'an-da kaç süre var?
113. 114 süre var.
114. Kevser süresini okuyabilir misin?
114. Bismillahirrahmanirrahim. İnna a'tayna ke'l-kevser. Fesalli lirabbike venhar. İnne şanieke hüve'l-ebter.
115. İhlas süresini okuyabilir misin?
115. Bismillahirrahmanirrahim. Kul hüvallahü ehad. Allahü's-samed. Lem yelid ve lem yüled.
Velem yeküllehü küfüven ehad.
116. İyi bir iş yaparsan baban sana ne alır?
116. Bazen güzel bir kitap, bazen oyuncak alır.
117. Allah iyi insanları nasıl ödüllendirir?
117. Onları Cennetine koyarak.
118. Cennet nasıl bir yer?
118. Cennet çok güzel bir yer. Orada insan hiç üzülmeden, sevinç içinde yaşar.
119. Allah, kötü insanları nasıl cezalandırır?
119. Cehenneme koyarak.
120. Cehennem nasıl bir yer?
120. Cehennem çok kötü bir yer. Orada insan sadece acı çeker.
121. İsraf nedir?
121. İsraf, Allah'ın verdiği bir nimeti ziyan etmek, boşa harcamaktır.
122. İsraf niçin kötüdür?
122. İsraf, Allah'a karşı büyük bir saygısızlıktır. Suyu boşa harcarsam, su biter, başka insanlar susuz kalır.
Yoksullar aç yaşarken, biraz bayatladı diye ekmeği çöpe atmak, çok büyük bir günahtır.
123. Artan ekmek kırıntılarını ne yaparsın?
123. Ya yerim ya da kuşlara ve karıncalara veririm.
124. Bir küçük ekmek kırıntısı, küçük bir karıncaya ne kadar zaman yeter?
124. Tam bir yıl yeter.
125. Kapısı kapalı olan bir oadaya girmeden önce ne yaparsın?
125. Kapıyı üç defa çalar, girmek için izin isterim.
126. "Gir" diyen olmazsa ne yaparsın?
126. Kapıyı açmaz, geri dönerim.
127. Anneni yemek yaparken, babanı çalışırken gördüğünde ne dersin?
127. Kolay gelsin, derim.
128. Yolda yürürken, yanlışlıkla arkadaşının ayağına basarsan ne yaparsın?
128. Özür dilerim, "Afedersin, bilmeyerek oldu" derim.
129. İki elman olsa, yanında bir arkadaşın varsa ne yaparsın?
129. Birini ona veririm.
130. Yaşlı komşu teyzenin pazardan geldiğini görsen?
130. Koşup, poşetinin birini elinden alır, evine kadar taşırım.
131. Bir küçük çocuk sokakta düşse?
131. Koşup kaldırırm hemen.
132. Otobüste yaşlı amca ayakta ise?
132. Kalkıp yerimi ona veririm.
133. Allah en çok kimleri sever?
133. Yardımda koşanları sever.
134. Nasıl şehadet getiririz?
134. Eşhedu En lâ ilâhe illallah ve Eşhedu Enne Muhammeden Abduhu ve Resüluhu.
(Tanıklık ederim ki Allah'tan başka ilah yoktur.
Ve tanıklık ederim ki Muhammed Allah'ın kulu ve elçisidir).
135. Müslümanların kaç dini bayramı vardır?
135. İki: Ramazan ve Kurban bayramı.
136. Bu bayramda ne yaparız?
136. Büyüklerimizi ziyaret eder, dualarını alır, ellerinden öperiz.Yetim ve öksüzleri sevindiririz.
Kurban bayramında komşularımıza, akrabalarımıza ve yoksullara et dağıtırız.
137. Yetim ve öksüz kime denir?
137. Annesi ölen çocuğa yetim, babası ölen çocuğa öksüz denir.
138.Sübhanekeyi okuyabilir misin?
138. Sübhaneke, Allahümme ve bihamdike ve tebârekesmüke ve teâlâ cedduke ve lâilâhe gayruk.
139. Şimdi de Elham süresini oku?
139. Bismillâhirrahmanirrahim. Elhamdü lillâhi rabbi'l-âlemin. Errahmâni'r-rahim.
Mâliki yevmi'd-din. İyyâke na'büdü ve iyyâke nestain. İhdina's-sırâta'l-müstakim.
Sırâtallazine en'amte aleyhim, gayril mağdubi aleyhim, vele'd-dâllin. (Amin)
140. İnsan çalışmazsa ne yapmış olur?
140. Zamanını israf etmiş, boşa harcamış olur.
141. Çok şeker yiyen bir çocuk ne yapmış olur?
141. Dişlerini çürütmüş, sağlığını israf etmiş olur.
142. Babasının verdiği paranın hepsini harcayan çocuk ne yapmış olur?
142. Parasını israf etmiş olur.
143. İsraf etmemek için ne yaparsın?
143. Musluğu az açarım, suyun bir damlasını bile boşa akıtmam. Elmamı tam yerim, yarısını yiyip atmam.
Ekmek ya da simit yerken, yere ufantı dökmem.
144. Sofradan kalkarken tabağında artık yemek bırakır mısın?
144. Bırakmam. Ekmeğimle onu güzelce sıyırır yerim.
145. Tabağında artık yemek bırakırsan ne olur?
145. İsraf ve günah olur.
146. Yemeği bitirince ne yaparsın?
146. Allah'a dua eder, Elhamdülillah sana şükürler olsun, derim.
147. Duadan sonra annene ne söylersin?
147. Anneciğim teşekkürler, eline sağlık derim.
148. Sofradan kalkınca ilk yapacağın şey ne?
148. Ellerimi yıkar, dişlerimi fırçalarım.
149. Doktor olsaydın ne yapardın?
149. Hastalarımla yakından ilgilenir, onların iyileşmesi için elimden geleni yapar,
sonra şifa vermesi için Allah'a dua ederdim. Yoksullardan para almazdım.
150. İtfaiyeci olsan ne yapardın?
150. Koşar, yangınları söndürür, yanmasınlar diye kaçamıyan çocukları kurtarırdım.
151. Öğretmen olsan ne yaparsın?
151. Öğrencilerime önce doğruluğu anlatır, sonra okuma yazmayı, sayı saymayı öğretirdim.
152. Şoför olsan ne yaparsın?
152. Otomobilimi yavaş sürer, kimseyi ezmemeye dikkat ederdim.
153. Allah, dünyaya niçin getirdi bizi?
153. Kim daha fazla iyilik yapacak, doğru olacak diye, bizi denemek için.
154. Allah bizi görür mü?
154. Biz O'nu göremeyiz ama O bizi görür.
155. Başka neleri göremeyiz?
155. Havayı göremeyiz, havadaki küçük canlıları göremeyiz, aklımızı göremeyiz, fakat biliriz var.
156. Aklımız olmasaydı ne yapamazdık?
156. Düşünemezdik.
157. Bir müslüman diğer bir müslümana nasıl selam verir?
157. "Selamün Aleyküm" diyerek.
158. Önce kim selam verir?
158. Yaşça küçük olan büyüğe selam verir.
159. "Selamün Aleyküm" ne demektir?
159. "Allah'ın selamı senin üzerine olsun" Allah seni mutlu etsin, sevindirsin demektir.
160. Sana selam verildiğinde nasıl karşılık verirsin?
160. "Ve Aleykumüsselam" derim.
161. Ve "Aleykumüsselam" ne demektir?
161. "Allah'ın selamı senin de üzerine olsun" Allah seni de mutlu etsin, sevindirsin, demektir.
162. Peygamberimizin adı nedir?
162. Hz. Muhammed (s.a.v.)
163. Peygamberimiz nerede doğdu?
163. Mekke'de.
164. Annesinin adı ne idi?
164. Amine.
165. Babasının adı ne idi?
165. Abdullah.
166. En iyi insan kimdir?
166. Sevgili Peygamberimiz.
167. En doğru insan kimdir?
167. Sevgili Peygamberimiz.
168. En çok iyilik yapan insan kimdir?
168. Sevgili Peygamberimiz.
169. Allah'ı insanları ve tüm canlıları en çok seven insan kimdir?
169. Sevgili Peygamberimiz.
170. Allah'ı Peygamberimizi, insanları ve tüm canlıları sevebilmek için ne yapmalıyız?
170. Kutsal kitabımız Kur'an-ı Kerim'i okuyup anlamalı ve Peygamberimizi tanımalıyız.
171. Peygamberimizin dedesinin adı ne idi?
171. Abdulmuttalib.
172. Peygamberimizin ilk hanımının ismi ne idi?
172. Hz. Hatice.
173. Peygamberimizin sütannesinin adı ne idi?
173. Halime
174. Peygamberimizin sütkardeşinin adı ne idi?
174. Şeyma.
175. Peygamberimiz, çocukları gördüğünde ne yapardı?
175. Onlara selam verir, kucağına alır devesine bindirir, onları çok severdi.
176. İlk müslüman çocuk kimdir?
176. Hz. Ali.
177. Hz. Ali Peygamberimizin nesi olurdu?
177. Amcasının oğlu.
178. Müslüman bir çocuk nasıl olur?
178. Doğru sözlü olur. Sadece kendini düşünmez, herkese iyilik yapar. Kimseye zarar vermez.
Kimsenin kalbini kırmaz, başka bir çocuğun oyuncağını almaz. Büyüklerini sayar, küçüklerini korur.
Yemiş kabuklarını sokağa atmaz.
179. Allah'ın yapmamızı istediği, yapmamızı istemediği şeyleri bize hangi kitap bildiriryor?
179. Kur'an-ı Kerim.
180. Allah, Kur'an-ı kiminle gönderdi bize?
180. Peygamberimiz Hz. Muhammed'le.
181. Peygamberimizin ismini duyduğumuzda ne yaparız?
181. "Sallallahu Aleyhi Ve Sellem" deriz.
182. "Sallallahu Aleyhi Ve Sellem" ne demektir?
182. Peygamberimize selam gönderip, dua etmektir.
183. Müslüman kime denir?
183. Allah'a ve Peygambere inanan kimselere müslüman denir.
184. Sen müslüman mısın?
184. Elhamdülillah müslümanım.
185. Anneni üzecek bir şey yapsan nasıl özür dilersin?
185. Ona sarılır, "Anneciğim, beni affet, söz veriyorum, bir daha yapmıyacağım" derim.
186. İbadet ne demektir? Hangi şeyler ibadettir?
186. Allah için yapılan her iyi şeye ibadet denir. Namaz kılmak, oruç tutmak, Kur'an okumak,
bilgimizi artırmaya çalışmak, Peygamberimizi sevmek, yoksula yardım etmek, iki dargını barıştırmak,
hastaları ziyaret edip geçmiş olsun demek, temiz olmak, çalışkan olmak, kötü söz söylememek,
suyu israf etmemek, yere ekmek kırıntısı dökmemek, yediğimiz yemeği, içtiğimiz suyu Allah'ın verdiğini
düşünmek, elhamdülillah demek, yoldaki taşı bir kenara kaldırmak gibi.
XXXXXXXXXXXXXXX
.GENÇLERE İSLAMİ KÜLTÜREL BİLGİLER
a. Peygamberimiz (s.a.v.) „Dünya kadınlarının efendisi dört kadındır“ buyurmuştur.
Kimdir bu kadınlar?
b. Kur’an-ı Kerim’de ismi geçen tek kadın kimdir ?
c. Peygamber olmadığı halde, Hz. Cebrail ile konuşma şerefine nail olan kadın kimdir ?
d. Hz. Meryem, hangi Peygamberi babasız olarak dünyaya getirmiştir ?
1. C E V A P L A R:
a. Meryem, Asiye, Hatice ve Fatıma.
b. Hz. MERYEM.
c. Hz.MERYEM.
d. Hz. İSA’yı.
2. S O R U L A R:
a. Resülullah (s.a.v.) ile yirmi beş yıl süren bir evlilik yaşayan validemiz kimdir ?
b. Hz. Hatice validemiz Peygamberimizle evlendiğinde kaç yaşındaydı ?
c. Hz. Peygamber (s.a.v.) efendimiz Hz. Hatice’nin vefatından sonra kiminle evlenmiştir ?
d. Hz. Sevde (r.anha) annemiz, Rasülullah (s.a.v.) ile kaç sene evli kaldı ?
2. C E V A P L A R:
a. Hz. HATİCE.
b. Kırk yaşındaydı.
c. Abdişemsoğullar kabilesinden, yaşlı ve dul bir hanım olan SEVDE (r.anha) ile evlenmiştir.
d. Hz. SEVDE (r.anha), beş sene Peygamberimizle birlikte yaşadılar.
3. S O R U L A R:
a. Sevde’den sonra Peygamberimiz kendisiyle evlenmiştir. Babası Hz. Ebubekir (r.a.) dır.
Fıkıhta, ilimde, tıpta, şiir’de ve etkili hitabette ondan daha ileride bir kadın görülmemiştir.
Ramazan ve Kurban bayramları hariç tüm yılı oruçlu olarak geçiren, hicri 58 yılında,
Ramazan ayında 68 vefat eden bu hanımı tanıyor musunuz ?
b. Hz.Aişe ile evlendiğinde Peygamberimiz kaç yaşındaydı ?
c. Hz. Peygamber (s.a.v.) kaç yıl tek eşle yaşamıştır ?
3. C E V A P L A R:
a. Hz. AİŞE (r.anha) validemiz.
b. 53 yaşındaydı.
c. 25 yaşından 53 yaşına kadar 28 yıl tek eşle yaşamıştır.
4. S O R U L A R:
a. Gusül abdesti alırken kadının örülmüş saçları çözerek, saçının tümünü ıslatması gerekir mi ?
b. Ojeli tırnaklarıyla yıkansa, kadının abdesti sahih olur mu ?
c. Müslüman bir hanım, müslüman olmayan bir erkekle evlenebilirmi ?
d. Müslüman bir hanım koku sürünüp sokağa çıkabilir mi ?
e. Eş seçmede tercih unsuru nedir ?
f. Koğuculuk yapanlar (insanların arasını bozmak için laf taşıyanlar) nereye giremezler ?
4. C E V A P L A R:
a. Gerekmez. Saç diplerini ıslatması yeterlidir.
b. Su tırnakla temas etmeyeceği için sahih olmaz.
c. Evlenemez.
d. Çıkamaz
e. Dindarlık.
f. Cennet’e.
5. S O R U L A R
a. Çocuğu örneklerden korumak neden önemlidir ?
b. Küçük şeylere neden önem vermek gerekir ?
c. Çocuk çeşitli konularda yalan söylediği zaman anne ne yapmalıdır ?
d. Günümüzde anne babanın çocuklarına karşı en büyük görevi nedir ?
5. C E V A P L A R
a. Çocuk taklitçidir ve örnek onun için her şeydir. Çocuk, iyiliğe de, fenalığa da
örneklerin etkisiyle atılır. Hareket haline gelmiş bir eylem, çocuğun zihnine bir kıvılcım
gibi sıçrar. Zararlı örnekler, çocuğun iyilii seçmesini engeller. Binbir olumsuz etki, kalbine
zalim darbelerle iner. Her an karşısına çıkan sefil, iğrenç sahneler, onun zayıf zihnine,
hayatın en doğal gereğiymiş gibi siner.
BİR ÇAĞRIŞIM, BİR HATIRLATMADIR ÖRNEK.
KONUŞAN, EMREDEN, HÜKMEDEN BİR SESTİR.
BU DUYULMAYAN SES: “BENİ İZLE, SEN DE
BENİM GİBİ YAP !” DER...
Kötü örnekler bir kez yolu açarsa, tedbir çaresiz kalır.
b. Çünkü küçük şeyler küçük kalmaz büyür, kaybımız ve kazancımız hep küçük şeyler
yüzünden olur. Bir tek kırıcı sözle insan kedere sürüklenir; hep küçük nedenlerle yara
alır içtenlik. Hassastır insan kalbi;
dikkatli olunmazsa, bir gül bile incitir. Son anda dengeyi bozan, öfkeyi doğuran, olayı
başlatan hep küçük şeylerdir.
c. HAYIR ! deyip, çocuğa yaptığı yanlışı anlatmalıdır anne.
d. Çocuğu zararlı örneklerin, özellikle olumsuz televizyon programlarının, ayıp tanımayan
etkisinden korumak; çocuklara bizzat örnek olmak ; islam büyüklerinin hayatlarından
kesitler göstererek, onları iyiye, erdeme yönlendirmek ; arkadaş seçiminde ona yardımcı
olmak ; Allah’ın varlığını ve yüceliğini, ihsanını anlatmak,
Peygamber’i sevdirmek ; “Helal” ve “haram” kavramlarıını vermek ; “sorumluluk”
bilincini işletmek; Onları “Allah’a hizmete coşkusuyla bezemek.
6. S O R U L A R
a. Çocuk eğitiminde en etkili yaş dönemi hangisidir ?
b. Gerçek yetim kimdir ?
c. Çocuğun doğumunun 7. Gününde ne yapılır ?
d. Ana ile baba çocuğa isim koyma hususunda anlaşamadıklarında isim koyma hakkı
kimindir ?
e. Çocukların kaç yaşında namaza alıştırılmaları ve yataklarının birbirinden ayrılmaları
gerekir ?
6. C E V A P L A R
a. 0-6 yaş dönemi.
b. Gerçek yetim, ana-babasının terbiyesinden yoksun kalan çocuktur.
c. Sağ kulağına ezan sol kulağına kamet okunur ve adı konulur, Akika’sı (şükür kurbanı)
kesilir ve saçı traş edilir.
d. 7yaşında namaza alıştırılmaları, 10 yaşına girdiklerinde de yataklarının ayrılması
gerekir.
7. S O R U L A R
a. Peygamberimizin (s.a.v.)’in kızı Hz. Fatıma’nın çehizi nelerdi ?
b. Hz. Fatıma ile Hz. Ali evlendiklerinde kaç yaşlarında idiler ?
c. Hz. Fatıma, yorgun ve zayıf düştüğü bir sırada, üstelik hamileyken, Peygamberimizden
bir hizmetçi istediği zaman ne karşılık almıştı ?
7. C E V A P L A R
a. Bir elbise, bir gömlek, bir baş örtüsü, bir minder, biri ottan öbürüde koyun yününden iki
döşek, dışı deri içi ottan dört yastık, bir yün örtü, bir hasır, bir el değirmeni, bakır bir leğen,
deriden bir su kabı, bir süt bakracı, bir tas, bir su tulumu, bir ibrik, bir küp ve bir testi.
b. Hz. Fatıma 18, Hz Ali ise 21 yaşında idi.
c. “Kızım, Ehli Suffe açlıktan iki büklümken sana bunu veremem.”
8. S O R U L A R
a. Kadın veya koca, öldüklerinde birbirlerini yıkayabilirler mi ?
b. Kadınlar cenazenin arkasından yürüyebilirlermi ?
c. Ölen birisi için siyah elbise giymek ve kocası için üç günden fazla yas tutmak kadın için caiz midir ?
d. Taziye yapıldığında hangi sözlerle teselli verilir ?
8. C E V A P L A R
a. İslam hukukuna göre kadın öldüğü andan itibaren nikahı düşer. Yani geçersiz olur. Bunun
için de kocası kadını yıkayamaz, kefenleyemez, kabre koyamaz, kısaca kadın için yabancı
bir kimse gibi olur.
Ancak erkek ölürse kadının nikahı 130 gün devam eder. Bu süreye iddet denir.
Bu yüzden de kadın kocasının ölümünden sonra 130 gün (üç defa hayiz görüp
temizleninceye kadar) başkası ile nikahlanamaz. Kadının iddeti (bekleme
süresi) boşanmış ise 100 gün, kocanın ölümü halinde 130 gündür. Yani koca
öldüğünde, nikah devam ettiğinden halen kadının kocasıdır. Bu yüzden
de kocasını yıkayabilir, kefenleyebilir, defnedebilir.
b. Caiz değildir.
c. Caiz değildir.
d. Allah sabır ve ecir versin, hüküm Allah’ındır. Allah cennete kavuştursun, gibi sözlerle.
9. S O R U L A R
a. Kadın, yanında kocası ya da bir mahremi olmadan hacca gidebilirmi ?
b. Kadınlar hacda ihrama nasıl girerler ?
c. Telbiye ne demektir ?
d. İhrama girdikten sonra söylenecek “telbiye”cümlesini, kadınlar erkekler gibi yüksek sesle mi söylerler?
e. Kadın hacda ihramlı iken koku ya da kına sürünebilirmi ?
9. C E V A P L A R
a. Gidemez
b. Kendi elbiseleri içinde, sadece niyet ederek girerler.
c. Telbiye, şu sözleri söylemektir: Lebbeyk, Allahümme lebbeyk, lebbeyle là şerike leke
lebbeyk. İnnelhamde venni’mete leke velmülk. La şerike lek.
Türkçe meali: Allah’ım ! Emrine boyun eğdim, huzurundayım. şerikin yoktur. Davetine
içtenlikle uydum; asla şerikin yoktur. Muhakkak ki, hamd da bütün nimetler de, senindir.
Asla şerikin yoktur.”
d. Hayır. Yalnız kendilerinin duyabileceği kısık bir sesle.
e. Sürünemez.
10. S O R U L A R
a. Zekat kimlere verilir ?
b. Zekat kimlere verilmez ?
c. Zekatı kimlere vermek daha iyidir ?
d. Verilecek zekat miktarı yüzde kaç olarak hesaplanır ?
e. Paranın zekatı nasıl hesaplanır ?
10. C E V A P L A R
a. Müslüman fakirler, dilenmeye muhtaç olan yoksullar, borçlu fakirler, yolda kalan
garipler, cihada katılmak isteyen yoksul mücahitler.
b. Ana, baba, dede ve ninelere; oğul, kız ve torunlara; karı veya kocadan her biri diğerine;
zekat vermekle yükümlü olanlara; müslüman olmayan fakirlere; cami, mescid, çeşme ve
benzerlerine yaptırmak ya donarmak için zekat verilmez.
c. Zekatı önce muhtaç olan erkek ya da kız kardeşlere, sonra bunların çocuklarına, sonra
amcalara, halalara, sonra bunların çocuklarına, sonra dayılara, teyzelere ve bunların
çocuklarına, sonra da fakir komşulara vermek efdaldir.
d. Yüzde iki buçuk, yani kırkta bir.
e. Eldeki paranın miktarı, en az üzerinden 1 yıl geçmek koşuluyla en az 80.18 gr. Altın ya
da 561,3 gr. gümüş değerinde ise bu paraya düşer ve kırkta biri zekat olarak verilir.
11. S O R U L A R
a . Kadın, kimlerin yanında bağını açabilir ?
b. Yanında bağını açamıyacağı kimselerin dışındaki erkeklerle tokalaşması, bir müslüman
hanım için caiz midir ?
c. Kadının örtünmesi Kur’an’da hangi ayetler emrediyor ?
d. Şöhret ve dikkat çekmek için süslenmenin dinimizce hükmü nedir ?
e. Kadın kimin için süslenmelidir ?
f. Kadının islami örtünüşü nasıldır ?
11. C E V A P L A R
a. Kocası, kendisinin ve kocasının babası, oğulları, kendi kardeşleri, kendi kardeşlerinin
oğulları, kardeşlerinin oğulları ve küçük çocukların yanında.
b. Caiz değildir ?
c. Ahzab suresi 33. ve 59. ayetler, Nur suresi 31. ayet.
d. Haramdır.
e. Kocası için.
f. El, yüz ve topuklardan aşağısı hariç, tüm bedenin, hatlarının belli etmeyecek şekilde
örtülmesidir.
12. S O R U L A R
a. Karı-kocanın birbirleri üzerindeki temel hakları nelerdir ?
b. Kocasına karşı hangi tavırları, ailenin mutluluğunu artırıcıdır ?
c. Erkekler ev içinde hanımlarının en çok hangi davranışlarından incinirler ?
d. Bir kadının yabancı olsun tanıdık olsun bir erkeğe selam vermesi doğru mudur ?
e. Kadın, ezan okuyup, kamet getirebilirmi ?
f. Abdestsiz olarak Kur’an-ı Kerim’i bir örtü ile tutmak caiz midir ?
12. C E V A P L A R
a. Müslüman bir karı-kocanın birbirleri üzerindeki başlıca hakları: Allah için, yürekten
birbirlerine bağlanmaları, kırıcı söz ve tavırlarla birbirlerini incitmemeleri, iffetlerini
korumalı, hayat sınavında yardımlaşmalar?.
b. Sabahları kocasını güler yüzle ve dualarla uğurlaması, akşamleyin de, güler yüzle ve
“hoşgeldin”le karşılaması, paketi varsa elinden alması, sevinç ve üzüntüsünü paylaşması,
yorgunsa dinlenmesini sağlaması, giyimine özen göstermesi.
c. Olumsuz ses tonuyla karşılık vermeleri, kolayca yerine getirilmeyecek bir şeyde ısrarlı
olmaları.
d. Doğru değildir. Bir kadın ancak mahremlerine selam verebilir.
e. Hayır.
f. Caizdir.
13. S O R U L A R
a. Nişanlıların, yanlarında bir yakını olmadan, başbaşa kalmaları caiz midir ?
b. Düğün gecesi def çalınabilir mi ?
c. Rızası alınmadan bir genç kız evlendirilebilir mi ?
13. C E V A P L A R
a. Caiz değildir.
b. Caizdir.
c. İslam buna izin vermez.
14. S O R U L A R
a. “Ahirette en çok huzur içinde olan, dünyada en çok düşünendir” sözünü kim söylemiştir ?
b. Elinde kazma, kendisi için mezar kazmaya giden kimseye Hz. Ebubekir (r.a.) ne
söylemiştir ?
c. Kadının değerini ifade eden üç Hadis-i şerif söyleyiniz ?
d. “Müminlerin Peygamberi kendi nefislerinden çok sevmeleri gerekir..” hangi ayetin mealidir ?
e. Peygamberi sevmenin değer ve ölçüsünü veren bir Hadis-i şerif söyleyiniz ?
f. Hangi Hadis-i şerif, Cennet’e dilediği kapıdan girecek kadınları bildiriyor ?
g. “Her yeni eskiyecek ve her şey son bulacaktır. Ben de öleceğim, fakat gam yemem, temiz
bir çocuk doğurdum, dünyaya bir büyük hayır bırakıyorum.” Bu sözleri kim, ne zaman söylemiştir ?
14. C E V AP L A R
a. Hz. Peygamber (s.a.v.)
b. “Kabri kendine hazırlama, kendini kabre hazırla”
c. “Kadınlar size Allah’ın emanetidir.”, ”Cennet annelerin ayakları altındadır”, Dünya
nimetlerinin en hayırlısı dindar kadındır.
d. Ahzap suresi, 6 ayetin
e. “Sizden biriniz, ben kendisine malından, çocuğundan ve bütün insanlardan daha
sevimli ve sevgili olmadıkça iman etmiş sayılmaz.”
f. Kadın, beş vakit namazını kılar, yılda bir ay orucunu tutar, iffetini korur ve kocasına itaat
ederse cennet kapılarının dilediğinden girsin?
g. Rasülullah’ın annesi Hz. AMİNE, vefatından önce söylemiştir.
15. S O R U L A R
a. Hz. Peygamber anıldığında ne yapılır ?
b. Salavat getirmekle neyi ifade etmiş oluruz ?
c. Sahabiler Peygamberimize sevgilerini nasıl dile getirirlerdi ?
d. Müminlerin Peygamberi kendi nefislerinden çok sevmeleri gerekir..” hangi ayetin mealidir ?
e. Peygamber’i sevmenin değer ve ölçüsünü veren bir Hadis-i şerif söyleyiniz.
15. C E V A P L A R
a. Salavat getirilir. Yani en kısa şekliyle “Allahümme salli alà Muhammed” denir.
b. Hz. Peygamber (s.a.v.)’e olan sevgi ve bağlılımız?.
c. Her fırsatta O’na “Anam-babam sana feda olsun, ya Rasulullah” diyerek.
d. Ahzab suresi, 6. ayetin.
e. “Sizden biriniz, ben kendisine malından, çocuğundan ve bütün insanlardan daha sevimlive
sevgili olmadıkça iman etmiş sayılmaz.”
16. S O R U L A R
a. Sabah kalkınca okunacak dua ?
b. Evden nasıl çıkılır, hangi dua yapılır ?
c. Gece yatağa girerken okunacak dua ?
d. Camiye girildiğinde okunacak dua ?
16. C E V A P L A R
a. Elhamdüllahi’llezi Ahyànà B’de mà Emàtenà ve ileyhi’l-Ba’sü ve’n-Nüşür.
Meal: (Hamdolsun bizi öldükten sonra dirilten Allah’a ! Öldükten sonra diriltmek O’na aittir.)
b. Eş ve çocuklarla, hayırlar dileğiyle vedalaşıp helalleşilir ve “Bismillahi Tevvekkeltu alellàhi,
velà Havle velà Kuvvete illà Billah” duası okunur. Meal: (Allah’ın adıyla, Allah’a güvendim.
Güç ve kuvvet ancak Allah’tandır.)
c. Bismike’llahümme Ahyà ve Emütu. Meal: (Allah’ım ! Senin adını anarak yaşar ve ölürüm.)
d. Bismillahi vesselàtü vesselàmü alà Rasülillahi Allahümme iftah li Ebvàbe Rahmetik.
Meal: (Allah’ın adıyla, salàt ve selàm Rasülulah’ın üzerine olsun. Allah’ım bana rahmet
kapılarını aç.)
.XXXXXXXXXXXXXXXXX
.GENEL KÜLTÜR
Soru 1 : Müslümanların dünyadaki nüfusu ne kadardır?
Cevap : Yaklaşık 1,5 milyar kadar, dünya nüfusunun dörtte biri kadar
Soru 2 : İmsak ne demektir?
Cevap : Sahurun bitimi, orucun başlama vaktidir.
Soru 3 : Sahur ne demektir?
Cevap : Oruç tutmak maksadıyla gece kalkılıp, en geç imsak vaktine kadar yenilen yemeğin adı.
Soru 4 : Günümüzde nüfusu en fazla olan İslam ülkesi hangisidir?
Cevap : Endonezya
Soru 5 : Hicri takvim nedir ve kim başlatmıştır?
Cevap : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eden
ve aya göre hesap edilen takvimdir. Hz. Ömer (r.a.) başlatmıştır.
Soru 6 : Ravza-i Mudahhara nedir?
Cevap : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in mübarek kabirleri ile minberi arasındaki yerin adı
Soru 7 : Hicri takvim ile Miladi takvim arasındaki fark nedir?
Cevap : Hicri Takvim; Peygamberimiz (s.a.v.)’in hicretiyle başlar, hesaplamalar aya göredir.
Miladi takvim; Hz. İsa (a.s.)’ın doğumuyla başlar, güneşe göre ayarlanmıştır.
Soru 8 : İlk defa dünya haritasını kim çizmiştir?
Cevap : Piri Reis
Soru 9 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i övmek için yazılan şiire ne ad verilir?
Cevap : Natı Şerif
Soru 10 : Kaside-i Bürde’nin sahibi şair Kab Bin Züheyr (r.a.)’a Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in
verdiği (hediye ettiği) hırka bugün nerede muhafaza edilmektedir?
Cevap : İstanbul-Topkapı sarayı Hırka-i Saadet dairesinde
Soru 11 : Rasulüllah (s.a.v.)’in Veysel Karani’ye hediye olarak bıraktığı, Hz. Ömer (r.a.) ve
Hz. Ali (r.a.)’ın bu vasiyeti yerine getirerek ulaştırılan Hırkası bu gün nerededir?
Cevap : İstanbul’da Hırka-i Şerif Camiinde bulunmaktadır
Soru 12 : Keçeli Halil adında bir zat, yemeği canı istediği bir şeyin parasını bir kenara ayırarak sonunda
biriktirdiği bu paralarla bir mescit inşa ettirmiştir. Bu mescidin adı nedir ve nerededir?
Cevap : Sanki Yedim Mescidi. Fatih Camisinin Doğusunda
Soru 13 : Dünyaca ünlü iki müslüman boks şampiyonunun adı nedir?
Cevap : Muhammed Ali (Cassius Clay), Malik Abdülaziz (Mike Tyson)
Soru 14 : İkinci dünya savaşında hangi ülkeye Atom bombası atılmıştır ve atılan şehirler hangileridir?
Cevap : Japonya, Hiroşima ve Nagasaki
Soru 15 : Top ile oynanan beş adet spor dalı sayınız?
Cevap : Futbol, Basketbol, Voleybol, Hentbol, Rugby
Soru 16 : Futbol maçlarında oynanan topun Fifa kurallarına göre ağırlığı ne kadar olmalıdır?
Cevap : 452 gram
Soru 17 : Futbol sahasının büyüklüğü ne kadardır?
Cevap : 50 metre X 100 metre
Soru 18 : Yetmişli yılların sonunda İslam’ı seçen ünlü pop sanatçısı kimdir?
Cevap : Yusuf İslam (Cat Stevens)
Soru 19 : Müslüman olan ünlü deniz bilimcisi ve araştırmacısı olan adamın adı nedir?
Cevap : Kaptan Custeau
Soru 20 : Avustralya adasının en tanınmış hayvanının ismi nedir?
Cevap : Kanguru
Soru 21 : İstanbul ilimizde bulunan asma köprülerin isimleri nelerdir?
Cevap : Boğaz Köprüsü ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
Soru 22 : Başkent Ankara’da bulunan uluslar arası hava limanımızın adı nedir?
Cevap : Ankara Esenboğa Hava limanı
Soru 23 : Fransa ile İngiltere’yi bir birine bağlayan tünelin adı nedir?
Cevap : Manch Tüneli
Soru 24 : Bulunduğumuz çağda İslam dini en fazla hangi kıtalarda daha fazla yaygındır?
Cevap : Asya ve Afrika
Soru 25 : Futbol toplam kaç kişi ile oynanır?
Cevap : 22 kişi
Soru 26 : Almanya’da bulunan minareli en büyük cami hangi şehirdedir?
Cevap : Mannheim’de (2500 kişilik)
Soru 27 : Papa II. Jan Paul hangi Hıristiyan mezhebinin lideridir?
Cevap : Katolik mezhebi
Soru 28 : Her sınıf ve kademedeki insanların düşünce ve davranışlarında yanlışı değil doğruyu,
zararlıyı değil faydalıyı, zulmü değil adaleti, kötüyü değil iyiyi seçip, uygun vasıtalarla,
ameli meleke kazandırmaya ne denir?
Cevap : Eğitim
Soru 29 : Ankara ilimizin araba ve şehir kod numarası kaçtır?
Cevap : 06
Soru 30 : Bakü hangi devletin başkentidir?
Cevap : Azerbaycan
Soru 31 : Endonezya devleti hangi kıtadadır?
Cevap : Asya
Soru 32 : Genellikle yeni ismi ile anılan Hatay ilimizin eski ismi nedir?
Cevap : Antakya
Soru 33 : Türkiye’nin en büyük gölü hangisidir?
Cevap : Van Gölü
Soru 34 : Türkiye’nin yüzölçümü kaç kilometre karedir?
Cevap : 779.452 kilometre karedir.
Soru 35 : Türkiye’nin en yüksek dağı hangisidir?
Cevap : Ağrı Dağı (5165 metre)
Soru 36 : Türkiye’de bulunan iki akarsuyun adını söyleyiniz?
Cevap : Dicle ve Fırat
Soru 37 : Toros dağları Türkiye’nin hangi bölgesindedir?
Cevap : Akdeniz
Soru 38 : Hollanda’nın başkenti nedir?
Cevap : Amsterdam
Soru 39 : Dünyanın en uzun nehrinin adı nedir?
Cevap : Nil nehri (Afrika kıtasında)
Soru 40 : Semerkant hangi ülkenin sınırları içindedir?
Cevap : Özbekistan
Soru 41 : Doğu Roma imparatoru Rasulüllah (s.a.v.)’in mektubunu okumadan önce,
o sırada Şam’da ticaret için bulunan Ebu Süfyan’dan bilgi aldı. Onun yalan
söylemeyen emin bir insan olduğunu öğrendi ve ona: “İnsanlara yalan söylemeyen
birisinin Allah’a yalan söylemesi mümkün değildir” dedi. Bu imparator kimdir?
Cevap : Herakliyus
Soru 42 : İspanya’da geçmişte kurulmuş olan İslam devletinin adı nedir?
Cevap : Endülüs Emevi Devleti
Soru 43 : Afrika’nın kuzeyinde, Akdeniz’in kıyısında 1.750.000 kilometre kare genişlikte
olan ve nüfusu yaklaşık 3.100.000 olan ülke hangisidir?
Cevap : Libya
Soru 44 : 18.asırda yaşamış Fransız komutan ve devlet adamı, askeri bir eğitim gördükten
sonra orduya katıldı. Önemli askeri başarılardan dolayı kısa sürede Tuğgeneralliğe
yükseldi. Daha sonra 15 sene diktatörlük yaptı. Kendisine has kişiliği ile tanınan,
koyduğu kanunlarla 1789 Fransız devrimini bütün Avrupa’ya yaymıştır.
Bu diktatör Fransız devlet adamı kimdir?
Cevap : Napolyon Bonaparte
Soru 45 : Hayvanlar kaç yapıya sahiptir?
Cevap : İki yapıya sahiptirler; His ve İrade
Soru 46 : “Zaman ihtiyarladıkça Kur’an gençleşiyor” sözü kime aittir?
Cevap : Bediüzzaman Saidi Nursi
Soru 47 : İslami yılbaşı hangi ay ile başlar?
Cevap : Muharrem ayı ile
Soru 48 : Bir gayeyi gerçekleştirmek ve bir davayı hakim kılmak için, hiyararşik bir
yapı içinde bir araya gelerek faaliyet gösteren topluluğa ne denir?
Cevap : Teşkilat
Soru 49 : Kaç yılda bir Şubat ayı 29 çeker?
Cevap : 4 yılda bir
Soru 50 : Eskiden İslam dünyasının ilim beşiği olan Kufe şehri hangi devlet sınırları içindedir?
Cevap : Irak
Soru 51 : Cumhuriyet döneminde bir süre Ezan Türkçe okunmuştur. Hangi tarihler arası
okunmuştur ve kimin dönemindedir?
Cevap : 1932-1950 yılları arsında İsmet İnönü döneminde
Soru 52 : 165 tane dik çivinin üzerine sırt üstü yatarak göğsünde 35 kilo ağırlığındaki
betonu kırdırtan ve yine sırtında takoz parçalattıran
Cevap : Yılmaz Aydın
Soru 53 : Eski güreşçilerimizden olup Amerika’da katıldığı bir şampiyonada birincilikler
alan ve kendisine “benimle evlenirsen milyarlarım senin olur” diyen Amerikalı
bir bayana “Bire hatun biz buraya damızlık için mi geldik” diyen pehlivanımız kimdir?
Cevap : Koca Yusuf
Soru 54 : Diğer bir adı “Küçük Asya”dır. Kuzeyinde Marmara denizi ve Kara Deniz,Doğusunda
Gürcistan, Nahçivan ve İran, Güneyinde Irak, Suriye ve Akdeniz, batısında ise
Ege denizi ile çevrilidir. Yüzölçümü 756.855 kilometre karedir. Fırat, Dicle, Kızılırmak,
Yeşilırmak ve Sakarya önemli akarsularıdır. En yüksek yeri 5165 metre ile Ağrı dağıdır.
Zengin bir tarihi olup, jeopolitik açıdan da son derece büyük bir öneme sahip olan bu
bölgenin adı nedir?
Cevap : Anadolu
Soru 55 : Aya ilk defa kaç yılında ve kim ayak bastı?
Cevap : 1969 yılında Neil Armstrong
Soru 56 : İki nehir anlamına gelen, Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki topraklara daha geniş anlamda
Sattülarabin iki yakasında ve İran yaylasının batı eteğinde bulunan ülkelere tarih boyunca
verilen isimdir.Uygarlıkların merkezi olmuş ve ev sahipliği yapmış olan bu bölgenin adı nedir?
Cevap : Mezopotamya
Soru 57 : 1940 yılında Ankara’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Alman Filojisini bitirdi. Çeşitli devlet
görevlerinde çalıştı, TRT de görev yaptı. Lise öğrenciliğinde edebiyat hayatına başladı.
Acı adlı bir dergi çıkardı ve edebiyatı Diriliş ve Mavera dergilerinde işledi. Müslümanca
bir duyarlılığın ağır bastığı şiirine sembolik bir alegorik duyguhakimdir. Kitaplarından
bazıları; İşaret çocukları Yedi güzel, Korku ve Yakarıştır. 1987 yılında Pankreas
kanserinden vefat eden şairimiz kimdir?
Cevap : Cahit Zarifoğlu
Soru 58 : Hak, Hakkı üstün tutan sistemlerde şu dört şeyden doğar; a-Doğuştan haklar,
b-Emek karşılığı haklar, c-Adalet gereği haklar, d-Anlaşmalar gereği haklar.
Şimdi kuvveti üstün tutan sistemlerde Hakkın hangi şeylerden doğduğunu siz söyleyiniz?
Cevap : Kuvvet, Çoğunluk, İmtiyaz ve Çıkar
Soru 59 : Toplam talebin toplam arzdan fazla olması, buna bağlı olarak fiyatların yükselmesine
dayanan ekonomik dengesizlik, paranın değerinin düşmesi ve alım gücünün azalması
olayına ne ad verilir?
Cevap : Enflasyon
Soru 60 : Toplum yapısının şeklini, gelişimini ve değişimini inceleyen, bilimsel metot ve araştırma
teknikleri kullanarak, toplum yapısında meydana gelen olayları yorumlayan, teoriler
geliştiren ve kendi kavramları ile kanunlara ulaşan bilim dalına ne denir?
Cevap : Sosyoloji
Soru 61 : Kişinin hastalık, kaza, hapis, bunalım gibi ruhi ve bedeni yaralanmalardan sonra karşılaştığı
güçlükleri yenmesine yardım ederek, kendi kendine yeter duruma gelmesine nedir?
Cevap : Rehabilitasyon
Soru 62 : Dünya üzerinde değişik ekonomik sistemler vardır. Bu ekonomik sistemler faiz açısından
tanımlanabilir.Faizin serbest, piyasa ve karın da serbest olduğu sistem ile, faizin yasak
piyasa ve karın da yasak olduğu sistemler vardır. Birde faizin yasak, piyasa ve karın
serbest olduğu sistem vardır. Tarif edilen bu üç sistemin adlarını yazınız?
Cevap : Kapitalizm, Komünizm, İslam
Soru 63 : Bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Kıbrıs adası müslümanlar tarafından ilk defa Hz. Osman (r.a.)’ın
halifeliği zamanında fetholunmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.)2in halası Ümmü Hiram’ın da şehit olduğu Kıbrıs,
1573 yılında II. Sultan Selim tarafından Osmanlı idaresine girmiş ve 300yıldan fazla Osmanlı idaresinde
kalmıştır. 1923 Lozan anlaşmasıyla İngilizhimayesine terk edilen Kıbrıs adası sonraları Rumlarla doldurulmaya
başlandı. Adadaki Türklerin adadan çıkarılması için yıldırma politikası uygulayan Rumlar tarafından
vatandaşlarımız olmadık işkencelere tabi tutuldular. Türkiye’nin müdahalesi ile 1974 yılında barışa kavuşan,
ancak karışıklıkların hala dinmediği Kıbrıs adasında, son dönem karışıklıkların esas nedeni Yunanca’da
“Birleşme” anlamına gelen ve Kıbrıs’ın Yunanistan ile birleştirilmesini amaçlayan siyasi hareketler olmuştur.
Bu siyasal hareketin adı nedir?
Cevap : Enosis
Soru 64 : Çin’i Asya üzerinden Anadolu ve Avrupa’ya bağlayan tarihi kervan yoludur. Üzerinden ticaret kanalı ile mal
aktarımının yanı sıra, kültür aktarımlarında da önemli bir rol oynamıştır. Bu yol ile felsefeler, ahlak, örf
ve adetler değiştirilmiştir. Doğudan batıya pusula ve kağıt gidince Avrupa’nın deniz gücü gelişmiştir. 1453 de
İstanbul’un fethi ile önemini kaybetmeye başlayan ve gemilerin gelişmesiyle tamamen işlemez hale gelen
bu tarihi yol nedir?
Cevap : İpek yolu
Soru 65 : Büyük İslam mücahidi ve muzaffer komutan Selahattin Eyyubi tarafından yaptırılan ve içinde Peygamberimiz
(s.a.v.)’in miraca yükselirken bastığı muallak taşını barındıran, sadece kulaktan dolma bilgisi olanların yanlış
olarak Mescidi Aksa olarak bildikleri dışı Kütahya çinileri ile kaplı olan, altın sarısı kubbeye sahip caminin
doğru ismi nedir?
Cevap : Kubbetül Sahra
Soru 66 : Enerji sıkıntısı çekildiği üzerinde yaşadığımız dünyada insanlar enerji elde edebilmek için her türlü yolu
denemektedirler. Suyun akış hızından, rüzgarın esme kuvvetine kadar denenen yollardan biri de maddenin en
küçük parçası olan atomun çekirdeğinden değişimi ile ortaya çıkan enerji türüdür. En yaygın olan 30 ülkede
438 adet santralı bulunan bu enerji nedir?
Cevap : Nükleer Enerji
Soru 67 : Biliyorsunuz bu günkü kapitalist ekonomik sistemlerde faiz önemli bir indikatör, gösterge olarak kabul edilir
ve bütün karlılık ve yapılabilirlik hesapları faiz esas alınarak yapılır. İslam ekonomik sisteminde ise faiz
yasaklanmıştır. Faizin yasaklanması nedeni ile faizin yerine gösterge olarak kullanıla bir müessese geliştirilmiştir.
Bu müessesenin adı nedir?
Cevap : Selem
Soru 68 : Peygamberimiz (s.a.v.)’in: “Ey insanlar, Rabbiniz birdir, Babanızda birdir. Hepiniz Adem’in çocuklarısınız.
Adem ise topraktandır. Allah katında en üstün olanınız takvası en fazla olanınızdır. Arabın Arap olmayana
üstünlüğü yoktur, üstünlük ancak takva iledir. Ey insanlar yarın beni sizden soracaklar ne diyeceksiniz?” diye
sonuçlandırdığı Veda hutbesinin bir bölümünde, yukarıdaki sözleriyle yasakladığı iş nedir ve Peygamberimiz
(s.a.v.) bu hutbeyi hicretin kaçıncı yılı irad etmişlerdir?
Cevap : Irkçılık- Hicretin 10.yılı
Soru 69 : Daha çok sporcularda görülür. İsmini bir eklemdeki yarım ay şeklindeki kıkırdaktan alır. Özellikle diz
eklemlerindeki kıkırdağa verilen isimdir. Bu kıkırdakların çeşitli sebeplerden dolayı zedelenmeleri, yırtılmaları ile
hastalık meydana gelir. Bu sporcu hastalığı nedir?
Cevap : Menüsküs (Menüsküs Lejyonları)
Soru 70 : Güneydoğu Asya’da, Güney Çin denizine bakan, petrol zengini küçük bir sultanlıktır. Adını Malayca “barış ve
selamet yeri” anlamına gelen bir kelimeden bir kelimeden alır. Başşehri Benden Seri Begevan’dır. Nüfusu
300 bin civarındadır. Bu devletin başkanı dünyanın en zengin insanıdır. Uzun yıllar İngiltere’nin sömürgesi olan
bu ülke ikinci dünya savaşı yıllarında Japonya’nın işgali altında kaldı. 1984 yılında İngiltere’den bağımsızlığını
kazanmış olan bu İslam ülkesinin adı nedir?
Cevap : Bruney
Soru 71 : Biyoloji ve fizik bilginlerinden, kanunların uygulanmasıyla ilgili olarak faydalanan, özel bir bilim dalıdır.
Hukuki konularda suçun sebebini, suçta kullanılan araçların nitelik ve kullanış biçimlerini, suçlunun yakalanması
ve suçluluğun ispatı ile ilgili delilleri inceleyen ve günümüzde çeşitli dallara ayrılan bu bilim dalına ne denir?
Cevap : Adli Tıp
Soru 72 : Vücudumuzun sindirim sistemine ait, karnın arka duvarında yatık durumda, midenin ise altında bulunan bir
organdır. Kandaki şeker düzeyini normal sınırlar içinde tutan insulin diye bir hormon salgılar. Bu hormonu
doğrudan doğruya kana verir. Şayet bu hormon yetersiz olursa o zaman şeker hastalığı denen hastalık
meydana gelir. İnsulin denen bu hormonu salgılayan organın adı nedir?
Cevap : Pankreas
Soru 73 : İnsanlık tarihi boyunca Hak-Batıl mücadelesi devam ede gelmiştir. Hak cephesini Allah (c.c.)’ın seçtiği temiz,
asil, münevver, azimli, kararlı, istikrarlı bir dava ahlakı ile peygamberler üstlenmişler, beşerin hidayeti ve
mutluluğu için kıyasıya çalışmışlardır. Batıl cephesini ise, nefislerinin kölesi olan, egoist, menfaatperest,
sadist ve zalim, firavunlar, nemrutlar, hamanlar, karunlar, Ebu Lehep ve Ebu Cehillerin oluşturduğunu görürüz.
Günümüzde de Hak ve batıl mücadelesi aynen devam etmektedir. Batıl cephesini güçlülüğünü haklılık sebebi
görüp, menfaati icabı devamlı surette ülkeleri karıştırmakta, savaşlar çıkarmakta, aile ocaklarını söndürmekte ve
kan akıtmaktadır. Zulmün bir kesiti olarak da Amerika’ya giden beyaz insanlar oraların yerlisi olan mert ve
temiz insanların yani Kızılderililerin neslini yok etmek için bu insanları köleleştirmişler, kafatası avcılığını
serbest bırakmışlar ve kafatası başına 5 dolar ödemişlerdir. Ve bu şekilde en azından 600.000 Kızılderili’nin
kafasını kesmişler, ayrıca bu insanlara Avrupa kökenli hastalık ihtiva eden battaniyeler dağıtmışlardır.
O zamanki zalimlerin torunları da yakın bir zamanda “aids”li battaniyeleri Kürt kardeşlerimize dağıtmışlardır.
Roma imparatorluğunda ise zalimlerin en büyük zevkleri, zavallı insanların aç aslanlara atılıp onlar tarafından
yenilmesini ve arenalarda yaşamak için kendi arkadaşını dahi öldürmek zorunda bırakılan insanların dövüşleri
seyretmektir. Bu dövüşçülere ne denir?
Cevap : Gladyatör
Soru 74 : Daha ziyade 1960 sonrası politik ve ekonomik gerekçelerle Türkiye’den ve diğer İslam ülkelerinden
yüz binlerce müslüman Batı Avrupa ülkelerine hicret etmişlerdir. Bu coğrafyada yaşayan müslümanlar
dini vecibelerini tam istedikleri gibi yerine getirememektedirler. Sorunlarını iletebilecekleri resmi bir
makamdan yoksundurlar. Şimdiye kadar bu coğrafyada iki ülke İslam dinini resmen kabul etmiştir.
Bu iki ülke hangileridir?
Cevap : Belçika ve Avusturya
Soru 75 : İlk Türkçe hutbe kim tarafından, nerede ve ne zaman okunmuştur?
Cevap : 1932 de, Süleymaniye de, Sadettin Kaynak tarafından
Soru 76 : Son 2 asırdır müslüman ülkelere acımasızcasına saldırılar yapılmaktadır. Filistin, Keşmir, Kıbrıs,
Azerbaycan, Bosna gibi İslam ülkeleri de aynı saldırılara maruz kalmaktadırlar. Bu asrın başlarında ise,
Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Libya’ya karşı zamanının en gelişmiş teknolojisi ile donanmış İtalyanlar
acımasızca saldırdılar. Ama Kuzey Afrika’nın özgürlük savaşçısı Ömer Muhtar da elinden geldiğince
direniyordu. Ne var ki takdiri ilahi gelmiş ve Ömer Muhtar idam edilerek Rabbine kavuştu. O zamanlar
İtalya’yı yöneten ve Libya’yı yakıp yıkan diktatör kimdir?
Cevap : Mussolini
Soru 77 : Allah yolunda aşkla ve şevkle çalışan bir kardeşimiz, faaliyetlerin yoğun olduğu dönemlerde öyle çok,
öyle çok koşuyor ki, bu koşmaların sonucunda, koşu süratini dünya rekorlarına yaklaştırıyor. Ve böylece
100m’yi 10 saniyede koşar hale geliyor. Bu kardeşimizin sürati saatte kaç kilo metredir?
Cevap : 36 km/h
Soru 78 : Bu sorumuz bir genel yetenek sorusudur. Adeta işgalci, sömürgeci ve zalim devletler gibi,
su üstünde yetişen bir bitki, kapattığı alanı her geçen gün ikiye katlıyor. Eğer bu bitki bir gölü
30 günde tamamen kapatırsa kaç günde yarısını kapatır?
Cevap : 29 günde
Soru 79 : Ozon tabakası tarafından süzülür. Bizlere öldürücü olmayan, hatta faydalı olan miktarı gelir. Bu nedir?
Cevap : Ültra Viole ışınları
Soru 80 : Bu sorumuz bir kavramdır. Arapça bir kelime olup, emir vermek, yasaklamak, serbest bırakmak,
terbiye, sevk ve idare etmektir. Peygamberimiz (s.a.v.) de “bu kavram ve iman halkı dünya ve ahrette
kurtaran iki unsurdur” diye tarif etmektedir. İmandan sonra en büyük yere sahip olan ve hayatımızı
organize eden ve her yönüyle her şeyimizi ilgilendiren, bu kadar önemli olmasına rağmen bazı dönemlerde
müslümanların kendisinden uzak durduğu ve kötü kabul ettiği bu sanatın adı nedir?
Cevap : Siyaset
Soru 81 : Ünlü şair ve yazarlarımızdandır. 1944 yılında Kayseri’de dünyaya geldi. Devlet konservatuarında
Fransızca okutmanlığı yaptı. “Geceleyin bir koşu” ilk şiir kitabıdır. Şiirlerini en son Erbain adlı kitabında
topladı.Yazılarını Mavera, Gösterge dergileri, Milli Gazete de yayınladı. Başlıca eserleri;
“Taşları Yemek Yasak, İrtica Elden Gidiyor.” Bu şair ve yazarımızın adı nedir?
Cevap : İsmet Özel
Soru 82 : Uluslararası Adalet Divanını bulunduğu şehrin adı nedir?
Cevap : Lahey (Den Haag)
Soru 83 : Kendi adı ile anılan bir gölün kenarındadır. Kocaeli, Sakarya, Bilecik illeri,Yenişehir ve Orhangazi
ilçeleri ile çevrilidir. Tarihte Hıristiyanlar için son derece önemli sonuçlar doğurmuş olan Mikaia
Konsülleri burada toplanmıştır. 1075yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şahın eline geçen şehir, haçlılar,
Bizanslılar ve Selçuklular arasında el değiştirmiştir. 1331 yılında Orhan Gazi tarafından Osmanlı
topraklarına katılan bu şehir başkentlikte yaptı. Bu dönemde burada Osmanlı devletinin ilk
medreseleri kuruldu.1920-1922 yılları arasında Yunanlıların işgali altında kaldı ve Kurtuluş savaşıyla
Türk topraklarına katılan, Osmanlı döneminden kalma eserler ve çinileri ile meşhur olan ve 14 ile 17.asırlar
arasında üretilen çinileri dünyanın en kaliteli çinilerinden sayılan bu şirin şehrimizin adı nedir?
Cevap : İznik
Soru 84 : Kuzey Afrika’da bir Cumhuriyettir. Akdeniz kıyısındadır. İslam ülkesi olarak biliriz ancak idaresi diğer
İslam ülkeleri gibi laiktir. Çağdaş Firavunlar hüküm sürmektedir ve müslümanlara zulmedilmektedir.
164.000 kilometre kare yüzölçümü olup nüfusu 7 milyon kadardır. Bu ülkenin ismi ve başkenti aynı
isimdedir.1955’de Fransızları kovarak bağımsızlığını kazanmıştır. Uzun yıllar da Osmanlı yönetiminde
kalan bu ülkenin adı nedir?
Cevap : Tunus
Soru 85 : Mücadeleleri marşlara konu olan Eritre’nin başşehrinin ismi nedir?
Cevap : Asmara
Soru 86 : Az kuvvetle büyük ağırlıkları kaldırmaya yarayan araç. Kaldırılacak yük,
yüke uygulanacak kuvvet noktası gibi üç bileşimi bulunur. Bu aletin adı nedir?
Cevap : Kaldıraç
Soru 87 : Kaç kandil gecesi vardır sayınız?
Cevap : 5 tanedir. Mevlit Kandili, Regaip Kandili, Miraç Kandili, Beraat Kandili, Kadir Gecesi
Soru 88 : Kamyon, vinç, dozer gibi makinaların olmadığı Osmanlı döneminde inşa edilen Süleymaniye ile,
her türlü teknik araç ve aletin mevcut olduğu Cumhuriyet döneminde inşa edilen Kocatepe camileri
kaç yılda tamamlanmıştır?
Cevap : Süleymaniye 7 yılda, Kocatepe ise 27 yılda tamamlanmıştır.
Soru 89 : Miladi 712 yılında İslam diniyle tanıştılar. Bağımsızlıklarına 15 Ağustos 1947 yılında tam anlamıyla
kavuşmuşlardır. Farklı ırklar dolayısıyla farklı kültürlere sahip bir çok milletin bir araya geldiği bu ülkede
en önemli birleştirici unsur İslamiyet’tir. Bu dost ülkede bağımsızlığın sembolü Muhammed Ali Cinnah’tır.
803 934 km kare toprağa sahip olan bu ülke1980’li yıllarda önemli bir şahsiyetini şehit veren bu ülkenin adı
nedir?
Cevap : Pakistan
Soru 90 : İç Anadolu’da yer alan, toprakları en geniş yerleşim merkezi. Yüzölçümü 47 420 km karedir.
Güney batı kesimleri torosların ormanlık yörelerine kadar uzanır. Kara iklimi hakimdir.
Tahıl ve küçük baş hayvanların üretiminde ülke içinde birinci sırayı alır. Alüminyum, magnezit, krom, civa,
sodyum tuzu, linyit, kurşun, demir ve bakır madenleri vardır. Geniş bulvarları, parkları ve modern binalarıyla
orta Anadolu’nun önemli şehirlerinden biridir. Selçuklulardan kalma çeşitli eserleriyle de ünlü olan
bu şehrimiz hangisidir?
Cevap : Konya
Soru 91 : Bilindiği gibi dünya milletlerinin hepsinin bir marşı vardır. Bizim milli marşımız da İstiklal Marşımızdır.
Bazı marşlar o devletin hükümdarını, başkanını övmekte, bazı marşlar ise abartılı bir şekilde kendi milletini
göklere çıkarmaktadır. Bizim İstiklal Marşımız ise tarih boyunca daima müstakil ve hür yaşamış bir milletin
bu hasletini azimle, heyecanla, imanla birleştiren bir şiir şaheseridir. Her kıtasında imanla dolu coşkuyu dile
getiren marşımız kaç kıtadan oluşmaktadır?
Cevap : 10 kıta
Soru 92 : Uyuşturucu belası bugün özellikle gelişmiş ülkelerin toplumlarını tehdit eden bir konumdur.
Bunun için ülkeler gençlerini böyle bir beladan kurtarmak için büyük çaba sarf edip yüklü miktarlarda para
harcamaktadırlar. Buna rağmen batılı ülkelerin bir çoğunluğunun ruhen boşlukta bulundukları ve bu boşluğu
gidermek için değişik yollara başvurdukları bilinmektedir. Yapılan istatistikler ABD’de gençlerin % 35’ine
yakınının, Avrupa’da okul çağındaki her çocuğun 7 tanesinde birinin yakalandığı uyuşturucu müptelalığı
önceleri esrar denen uyuşturucu ile başlamakta, daha sonra dozu artırarak eroin, morfin ve LSD gibi daha
kuvvetli uyuşturucularla devam etmektedir. İşin ilginç yanı bu uyuşturucuların bitkilerden elde ediliyor olmasıdır.
Yine uyuşturucu çeşitlerinden birisinin yapılmasında kullanılan, daha önce Türkiye’de çokça yetiştirilen fakat
ABD’nin baskısıyla yetiştirilmesi kontrollü olarak azaltılan ve dış kozalağı çizilerek oradan çıkan sütten
uyuşturucu elde edilen bitkinin adı nedir?
Cevap : Haşhaş
Soru 93 : Üç asırdan beri büyük mücadelelere sahne olmuş, her dönemde kendine has mücadele yöntemleri uygulamış
Şeyh Şamiller, Şamil Basayevler yetiştirmiş, insanların tasavvufla yoğrulduğu, 70 yıl Rus Komünizminin
baskısı altında yaşamasına rağmen, İslami benliğini ve mücadele azmini yitirmeyen ve bütün olumsuzluklara
rağmen bağımsızlığını ilan eden, Türkiye’den sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ikinci olarak tanıyan,
milli marşında “La İlahe İllallah” yazan, zikri caddelerde yaparak İslam’ı haykıran Çeçenistan’ın kalleşçe bir
suikastle şehit edilen lideri Cevher Dudayev’in yerine gelen devlet başkanı kimdir?
Cevap : Selimhan Yandarbiyev
Soru 94 : Eskiden bir günlük yaya yol menzili içinde bir bina yapılırdı. Ve böylece yolcuların emniyet ve istirahatı
sağlanırdı. Kervanlar buralara konaklar ve dinlenirlerdi. Bu dinlenme tesislerinin adı nedir?
Cevap : Kervansaraylar
Soru 95 : Bir müslüman diğer bir müslümanın Hakk’ın rahmetine kavuştuğunu duyduğu zaman ne demesi gerekir?
Cevap : “İnna Lillahi ve İnna İleyhi Raciun” (Allah’tan geldik yine Ona döneceğiz)
Soru 96 : 1942’de ABD’nin Kentucky eyaletinde doğdu. 1960 yıllarında Roma olimpiyatlarında kilosunda
şampiyon oldu ve daha sonra profesyonel oldu.1964 yılında müslüman oldu, hemen akabinde yaptığı
ünvan maçı ile dünya şampiyonu oldu. Bir müddet sonra askere çağrıldı, buradan da Vietnam’a gönderilmek
istendi. Fakat buradaki savaşın manasız olduğunu söyleyerek Vietnam’a gitmedi. Bunun neticesinde hapse
atıldı ve dünya şampiyonluğu ünvanı da elinden alındı. Hapisten çıktıktan sonraki maçlarda iki defa daha dünya
şampiyonu olarak üç defa dünya şampiyonluğu rekorunu kırdı. İslam Milleti adlı bir teşkilatın ateşli bir
üyesi olan Muhammed Ali 1980 yılında boksu bıraktı. Daha sonra sinir sistemiyle ilgili olan, el titremesi,
bilinçli hareketlerin zorlaşması gibi bir hastalığa düçar oldu. Bu hastalık nedir?
Cevap : Parkinson hastalığı
Soru 97 : Osmanlı İmparatorluğunda Tazminat fermanının ilan edilmesinden sonra, Ahmet Cevdet Paşanın başkanlığında
oluşturulan bir komisyon tarafından hazırlanan, yurttaşlık haklarıyla ilgili İslami esaslara dayalı kanunlara ne ad
verilir?
Cevap : Mecelle
Soru 98 : Asrı saadetteki bir olayın vermiş olduğu ilhamla: “Ey müslüman İslam’ı öyle diri ve sağlam yaşa ki,
seni öldürmeye gelen sende dirilsin” diyen yazar ve Diriliş şairimiz kimdir?
Cevap : Sezai Karakoç
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
.DİNİ SUALLER
Hasan Arıkan Hocaefendi'nin "Muhtasar İlmihal" isimli eserinden yararlanılmıştır.
1. Müslümanmısın?
Elhamdülillah Müslümanım.
2. Müslümanım demenin manası nedir?
Allah'ı bir bilmek, Kur'an-ı Kerim'i ve Muhammed Aleyhisselam'ı tasdik etmektir.
3. Ne zamandan beri Müslümansın?
"Bela" dediğimiz zamandan beri Müslümanım.
4. "Bela" zamanı neye derler?
Misak'a derler. Yani Cenab-ı Hakk ruhlarımızı yarattığı vakit bunlara hitaben "Elestü birabbiküm" yani (Ben sizin rabbiniz değil miyim ?) diye sordu. Onlar da "Bela" (Evet Rabbimizsin) dediler. O zamandan beri Müslümanım demektir.
5. Rabbin kimdir?
Allah
6. Seni kim yarattı?
Allah
7. Sen kimin kulusun ?
Allah'ın kuluyum.
8. Allah kaçtır diyenlere ne dersin?
Allah birdir derim.
9. Allah'ın bir olduğuna delilin nedir?
Sure-i İhlas'ın ilk ayeti kerimesidir.
10. Bunun manası nedir?
Sen söyleki ey Habibim Allah birdir, demektir.
11. Allah'ın varlığına akli delilin nedir?
Bu alemin varlığı ve alemdeki nizam ve intizamın devamıdır.
12. Allah'ın zatı hakkında düşünce caiz midir?
Caiz değildir. Çünkü akıl Allah'ın zatını anlamaktan acizdir. Allah'ın ancak sıfatı hakkında düşünülür.
13. İman-ı yeis nedir?
Firavun gibi ölürken iman etmektir.
14. Bu iman muteber midir?
Değildir.
15. Tevbei yeis nedir?
İmanı ve ameli olan kimsenin ölürken günahlarından tevbe etmesidir.
16. Bu tevbe muteber midir?
Muteberdir.
17. Dinin hangi dindir?
İslam dinidir.
18. Kitabın hangi kitaptır?
Kur'an'dır.
19. Kıblen neresidir?
Kabe-i Muazzamadır.
20. Kimin zürriyetindensin?
Adem Aleyhisselam'ın zürriyetindenim.
21. Kimin milletindensin?
İbrahim Aleyhisselam'ın milletindenim.
22. Kimin ümmetindensin?
Muhammed Aleyhisselamın.
23. Peygamberimiz nerede doğdu ve şimdi nerede bulunuyor?
Mekke'de doğdu. Elli yaşından sonra Medine'ye hicret etti. Şimdi Medine'de "Ravza-i Mütaharra"sındadır.
24. Peygamberimizin kaç adı vardır?
Güzel isimleri çoktur. Fakat dördünü bilmek lazımdır. Bunlar: Muhammed, Mustafa, Ahmed, Mahmud.
25. Peygamberimizin en çok kullanılan ismi nedir?
Hazret-i Muhammed Mustafa sallallahü aleyhi ve sellem'dir.
26. Peygamberimizin babasının adı nedir?
Abdullah'tır.
27. Annesinin adı nedir?
Amine'dir.
28. Süt annesinin adı nedir?
Halîme Hatun'dur.
29. Dedesinin adı nedir?
Abdülmüttaliptir.
30. Peygamberimiz kaç yaşında iken kendisine fiilen peygamberlik geldi?
40 yaşında.
31. Fiilen kaç sene peygamberlik yaptı?
23 sene peygamberlik yaptı.
32. Fani hayatı kaç yaşında sona erdi?
63 yaşında sona erdi.
33. Peygamberimizin kaç kızı vardı?
Dört kızı vardı. 1) Zeynep 2) Rukiyye 3) Ümmü Gülsüm 4) Fatıma (r.a.)'dir.
34. Peygamberimizin kaç oğlu doğdu?
Üç oğlu oldu. 1) Kasım 2) Abdullah (Diğer adı Tayyip) 3) İbrahim (r.a) hazretleridir.
35. Ezvac-ı Tahiratı yani Peygamberimizin mübarek hanımlarını sayarmısın?
Sayarım. 1) Hazret-i Hadice 2)Hazret-i Sevde 3) Hazret-i Aişe 4)Hz. Hafsa 5) Hz. Zeynep b.Huzeyme 6) Hz. Ümmi Seleme 7) Hz. Zeynep binti Cahş Hz. Cuveyriye 9) Hz. Ümmü Habibe 10) Hz. Safiyye 11) Hz. Meymune 12) Hazreti Mariye, (radıyallahü anhüm) validelerimiz. Bunlardan Hz. Hadice (r.a.) validemiz peygamberimizin ilk zevcesidir. Efendimizden 15 yaş büyük olup 25 sene beraber hayat sürmüştür.
36. Peygamberimizin 53 yaşından sonra evlenmesinin sebep ve hikmetlerinin bazılarını sayarımsınız?
Peygamberimiz, kabilelerin İslamiyete bağlanmalarını temin, ayrıca kadınlara ait hükümleri kadınlar vasıtasıyla yaymak, bazılarını sefaletten kurtarmak, bazılarının ise iffet ve namuslarını korumak için onlarla evlenmiştir. Asıl hikmet ve gaye kadınlar vasıtasıyla İslam'ı yaymaktır.
37. Peygamberimizin en son vefat eden eşi kimdir?
Hz. Aişe (r.a)'dır.
38. Gelmiş ve gelecek insanların en yücesi kimdir?
Peygamberimiz Muhammed Mustafa Sallallahü aleyhi ve sellem'dir.
39. Peygamber Efendimizin kaç torunu vardır?
İki torunu vardır :1) Hasan 2) Hüseyin (radıyallahü anhuma) hazretleridir.
40. Bunlar kimin çocuklarıdır?
Hz. Ali ve Hz. Fatıma (r.a.)'nındır.
41. Peygamber kime denir?
Ahkam-i ilahiyeyi insanlara tebliğ içinAllah'ın vazifelendirdiği zata denir.
42. Allah tarafından mahlukata gönderilen peygamberlerin sayısı kaçtır?
Peygamberimizden yapılan bir rivayete göre yüz yirmi dört bin, bir rivayete göre, iki yüz yirmi dört bin.
43. Kur'an-ı Kerim'de ismi geçen peygamberlerin sayısı kaçtır?
Yirmisekiz.
44. İsimlerini sayarmısınız?
Adem, İdris, Nuh, Hud, Salih, İbrahim, Lut, İsmail, İshak, Yakup, Yusuf, Eyyup, Şuayp, Musa, Harun, Davud, Süleyman, Yunus, İlyas, Elyesa, Zülkifl, Zekerriyya, Yahya, İsa, Üzeyr, Lokman, Zülkarneyn ve Hazret-i Muhammed Mustafa Salavatullahi ala nebiyyina ve aleyhim ecmaiyn hazeratıdır. Üzeytr, Lokman ve Zülkarneyn (aleyhimüsselam) hazretlerine bazıları velidir, demişlerdir.
45. Peygamberimiz kaç tarihinde doğdu ve kaç tarihinde vefat etti?
Miladi 622 tarihinde hicret etti. Hicret biz Müslümanlarca tarih başlangıcıdır.
46. Melek nedir?
Allah'ın nurdan yarattığı ve istedikleri şekle girebilen, daima ibadet eden günahsız varlıklardır.
47. Dört büyük melek hangileridir?
Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail (A.S.)
48. Dört büyük kitap hangileridir ve hangi peygamberlere inmiştir?
Tevrat Musa (A.S.), Zebur Davud (A.S.), İncil İsa (A.S.), Kur'an-Kerim Peygamberimiz Muhammed Mustafa Sallallahü aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretlerine inmiştir.
49. Suhuf ne demektir, kaç tanedir ve kimlere verilmiştir?
Cenab-ı Hakk'ın, dört kitaptan başka Cebrail (A.S.) vasıtasıyla bazı peygamberlere gönderdiği sahifelere suhuf denir. Adem (A.S.) 10, Şit (A.S.) 50, İdris (A.S.) 30, İbrahim (A.S.) ise 10 suhuf verilmiştir.
50. Mezhep kaçtır?
İkidir.
51. Nelerdir?
İtikatta mezhep, amelde mezhep.
52. İtikattaki mezhep imamları kaçtır ve kimlerdir?
İkidir. İmam Ebu Mansur Muhammed Matüridi ve İmam Ebü'l Hasani'l Eşari Hazretleridir.
53. Amelde mezhep kaçtır ve nelerdir?
Dörttür. Hanefi, Şafii, Maliki, Hanbeli mezhepleridir.
54. İtikatta mezhebin nedir?
Ehl-i sünnet ve cemaat mezhebidir.
55. Amelde mezhebin nedir?
Hanefi mezhebidir.
56. Bizi itikattaki mezhebimizin imamı kimdir?
Ebu Mansur Muhammed Matüridi Hazretleridir.
57. Şafii, Maliki ve Hanbeli mezhebine mensup olanların itikatta imamları kimdir?
Ebü'l Hasani'l Eşari Hazretleridir.
58. İmam Ebu Muhammed Matüridi nerelidir, ne zaman vefat etmiştir?
Semerkand'ın Maturid köyündendir. Türktür. Hicri (333) tarihinde vefat etmiştir.
59. İmam Ebü'l Hasani'l Eşari Hazretleri nerelidir? Ne zaman vefat etmiştir?
Basra'lı olup Hicri (324) tarihinde vefat etmiştir.
60. Namazın kazaya kalmasının meşru sebepleri kaçtır, sayarmısınız?
Üçtür. A) Uyku B) Muharebe esnasında düşmandan hiç fırsat bulamamak C) Unutmak.
61. Kaç tane kandil vardır, nelerdir?
Beş tane kandil vardır.
Mevlid Kandili : Peygamberimizin dünyaya geldiği gecedir.
Regaib Kandili : Hz. Amine'nin Peygamberimize hamile olduğunu anladığı gecedir.
Mirac Kandili : Peygamberimizin, ilahi saltanatı seyretmek üzere Allah'ın daveti ve gücü ile bir mucize olarak göklere ve daha nice alemlere seyahat ettiği gecedir.
Berat Kandili : Kur'an-ı Kerim'in levh-i mahfuzdan sema-i dünyaya indirildiği, insanların bir senelik hayat ve rızıklarının gözden geçirildiği, müslümanların af ve lütuflara nail olduğu gecedir.
Kadir Gecesi : Kur'an-ı Kerim'in dünya semasındanPeygamberimize indirilmeye başladığı gecedir.
.İBADET
Soru 1 : Allah (c.c.)’ın emir ve yasakları karşısında sorumlu olan, akıllı ve bülüğ çağına eren müslümana ne denir?
Cevap : Mükellef denir.
Soru 2 : Mükellef olan insanın bilmesi gereken fiiller sekiz tanedir. Mükellef olan kimse bu sekiz fiili, ameli yerine
getirmek mecburiyetindedir. Efal-i Mükellefin de denilen bu sekiz kısım amel ve işler nelerdir?
Cevap : a- Farz, b- Vacip, c- Sünnet, d- Müstehap, e- Mübah, f- Haram, g- Mekruh, h- Müfsit.
Soru 3 : Kendisinde şüphe olmayan kati bir delille sabit olan, Allah (c.c.)’ın işlenmesini kesin olarak emrettiği
hükümlere ne ad verilir? bir kaç örnek veriniz.
Cevap : Farz denir. (Beş vakit namaz, Zekat, Oruç, Hac vb.)
Soru 4 : Farzları terk haramdır, inkar etmek küfürdür. Farzlar iki çeşittir. Farzı ayın ve farzı kifaye.
Bu her iki farzı tarif edip misallendiriniz.
Cevap : a- Farzı Ayın: Mükelleflerden her birinin yapması gereken farzlardır. (Oruç, Hac, vb.) b- Farzı Kifaye:
Mükelleflerden bazılarının yapmasıyla diğerlerinde sorumluluk kalkan farzdır.
(Cenaze namazı kılmak, Hafız olmak vb.)
Soru 5 : Yapılması şeran kesin bir delille sabit olmayan ama kuvvetli bir delille sabit olan ibadettir.
İşleyene sevap, özürsüz terk edene günah olan bu amel nedir?
Cevap : Vacip (Vitir ve bayram namazları gibi.)
Soru 6 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in farz ve vacipler dışında yaptığı veyapılmasını istediği ibadetlere ne ad verilir?
Cevap : Sünnet.
Soru 7 : Sünnet iki kısımdır. Sünneti müekkede, sünneti gayri müekkededir. Her iki sünneti tarif edip misaller veriniz.
Cevap : a- Müekket Sünnet: Rasülullah (s.a.v.)’in devamlı yaptığı ve yapılmasını teşvik ettiği sünnetlerdir.
(Sabah, öğle, akşam namazlarının sünnetleri, namazları cemaatla kılmak vb.)
b- Gayri Müekket Sünnet: Rasülullah (s.a.v.)’in ara sıra yaptığı ve yapılmasını tavsiye ettiği sünnetlerdir.
(Abdesti kıbleye dönerek almak, Ezanı dinlemek, İşe sağdan başlamak vb.)
Soru 8 : Abdest dinimizde; namaz kılmak, Kur’an’ı Kerim’i elle tutmak, Kabe’yi tavaf etmek gibi amelleri yapmak için
yapılan, belli organları usulüne göre yıkamaktan ve meshetmekten ibaret bir temizliktir, bir ibadettir ve itaattir.
Abdestin farzları nelerdir? Sayınız.
Cevap : a- Yüzü yıkamak (İki kulak memesi arasındaki yer ile alnının saç biten yerinden çene altına kadar )
b- İki eli dirseklerle beraber yıkamak
c- Basın dörtte birini meshetmek
d- Her iki ayağı topuklarla beraber yıkamak.
Soru 9 : İşlenmesinde sevap olan, terk edilmesinde günah olmayan, Efal-i Mükellefinden olup Peygamberimiz (s.a.v.)’in
bazen yaptığı bazense terk ettiği ibadete ne denir? (Kuşluk namazı gibi)
Cevap : Müstehap.
Soru 10: Yapılmasında ve yapılmamasında günah olmayan, yapılıp yapılmama hususu dinde caiz görülen şeylere ne denir?
(Helal olan bir meyveyi yiyip yememek gibi.)
Cevap : Mübah.
Soru 11: Mükellefin yapmaması istenen ve kesin bir delille işlenmesi yasak olan şeri hükümlere ne ad verilir? Ki bunların
terk edilmesi sevap işlenmesi günahtır. İnkarı ise günahtır. (Zina yapmak, domuz eti yemek, yalan konuşmak vb.)
Cevap : Haram.
Soru 12: Haram iki kısımdır. Haram li aynihi, Haram li gayrihi. Bunların tarifini yapıp misal veriniz.
Cevap : a- Liaynihi Haram: Aslı itibariyle herkese haram olan şeydir.(Şarap, zina vb.)
b- Ligayrihi Haram: Aslında helal olup başkasının hakkından dolayı haram olan şeydir. Sahibinin izni olmadıkça
o şeyden başkaları faydalanamaz. (Başkasına ait olan bir malı izinsiz almak gibi)
Soru 13: Kelime manası itibariyle; sevilmeyen ve hoş görülmeyen şeyler olup, dindeki manası da; yasaklığı sabit olmakla
beraber,ona aykırı olarakda bir delil ve işaret bulunup, yapılması doğru olmayıp yapılmaması iyi olan şeylere
ne ad verilir? (Sağ elle sümkürmek, gusül alması gereken bir kimsenin elini ve ağzını yıkamadan bir şey yiyip
içmesi gibi.)
Cevap : Mekruh.
Soru 14: Meşru olan bir işi (başlanmış bir ibadeti) bozan, hükümsüz kılan kasten yapılması azabı gerektiren şeylere
ne denir? (Namaz içinde gülmek gibi)
Cevap : Müfsit.
Soru 15: Dinimizde namazların camide cemaatle kılınıp eda edilmesi bildirilmiştir. Namaz ibadetimizi camide kılarken
cemaatin önünde namazı kıldıran kişiye imam denir. İmam efendinin namaz kıldırırken durduğu yere ne ad verilir?
Cevap : Mihrap.
Soru 16: Hadesten taharet vücudumuzu cünüplükten ve abdestsizlikten kurtarmaktır. Cünüplükten kurtulmak Gusül ile olur.
Cünüp ise, şehvetle kendisinden meni dediğimiz su çıktıktan sonra henüz boy abdesti almamış yani yıkanmamış
olan kimsedir. Boy abdesti dediğimiz guslün farzları nelerdir yazınız.
Cevap : a- Mazmaza: Ağza üç defa su alıp gargara yaparak ağzı yıkamak.
b- İstinşak: Burnu üç kere sağ elle su alıp, sol elle sümkürerek yıkamak.
c- Bütün vücudu iyice ovuşturarak yıkamak (Hiç bir kuru yer kalmamak suretiyle.)
Soru 17: Camilerimizde dini ve dünyevi mevzuların anlatılmak ve açıklanmak üzere Cuma namazından önce ve diğer
bazı vakitlerde imamlarımızın çıkıp vaaz ettiği, talim,irşat ve telkin makamı olan yere ne ad verilir?
Cevap : Kürsü.
Soru 18: Camilerimizde beş vakit namazlarımız için Ezan-ı Muhammedi’yi okuyan, gamet eden, Hz. Bilal Habeşi’nin
mesleğini yapan kimselere ne denir?
Cevap : Müezzin.
Soru 19: Namazın farzları on ikidir. Bunlar iki kısma ayrılır. Şartlar ve rükünler diye adlandırılır. Altısı şart diğer altısı
ise rükündür. Şartlar daha namaza başlamadan önce yapılması gereken şeyler olup, rükünler ise başlangıç
tekbiri ile namaza başlayıp namazın içinde yapılması gereken farzlardır. Namazın farzları dediğimiz şartları
ve rükünleri sayıp tarif ediniz.
Cevap : A- Namazın Şartları:
a- Hadesten Taharet; Bedeni cünüp ve abdestsizlikten temizlemek
b- Necasetten Taharet; Elbise ve namaz kılacak yeri temizlemek
c- Setrul Avret; Avret yerlerin örtülmesi
d- İstikbali Kıble; Kıbleye yönelmek
e- Vakit; Vaktinde kılınması
f- Niyet; Niyet etme
B- Namazın Rükünleri:
a- İftidah Tekbiri; Başlangıç tekbiri
b- Kıyam; Ayakta durmak
c- Kıraat; Okumak
d- Ruku; Rukuya eğilmek
e- Sücut; Secdeye eğilmek
f- Kade-i Ahire; Namazda son oturuşu yapmak.
Soru 20: İnsanoğlunun uzuvlarından örtülmesi farz olan, başkalarının da bakması haram olan yerlere avret mahalli denir.
Kadınlar ve erkekler için Setri avret yerlerini tarif ediniz.
Cevap : Erkeklerde: Göbek ve diz kapakları dahil bu kısmın arasında kalan bölgeler.
Kadınlarda: Yüzleri, elleri ve ayakları dışında kalan bütün bölgeleri kapatmaları gereklidir.
Soru 21: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in yaşantısı olarak tarif edilen sünnetin bölümleri üçtür.
Sünnetin çeşitleri diyebileceğimiz bölümlerini söyleyiniz.
Cevap : a- Fiili Sünnet: Yaşantısıdır, b- Kavli Sünnet: Sözleridir, c- Takriri Sünnet: Söz ve olaylara sukutu ile karşılığıdır.
Soru 22: Camilerimizde Cuma günü insanlara dini meseleleri, hükümleri açıklamak veya Ümmeti Muhammedi ilgilendiren
haftalık meseleleri anlatmak için hutbe okunur. İmamın Cuma günü hutbe okumak için çıktığı, camilerde
kıbleye göre sağ tarafta bulunan basamaklı olan yere ne denir?
Cevap : Mimber.
Soru 23: Suyun bulunmadığı zamanlar veya mekanlar olduğunda dinimiz, ibadetlerimizi aksatmadan yapabilmemiz için
abdest yerine yapabileceğimiz bir ameli bize bildirmiştir. Bu amel toprakla yapılıp su bulununcaya kadar abdesti
bozacak bir iş bir fiil yapılmamış ise abdestle yapılacak bütün ibadetler ve taatlar yapılır. Çünkü bu amel abdest
ve gusül abdestinin yerine geçer. Su görülünce de bozulur. İki darp (vuruş) bir niyet olmak üzere iki tane farzı
vardır. Niyetin farz olduğu bu ibadetimizin adı nedir?
Cevap : Teyemmüm denir.
Soru 24: Boy abdesti olmayana yapması yasak olan ameller nelerdir?
Cevap : a- Namaz kılamaz, b- Camiye mescide giremez, c- Kur’an’a el süremez ve okuyamaz, d- Kabe’yi tavaf edemez.
Soru 25: Namazlarımızda yapmış olduğumuz secde yedi tane uzvumuzun (organımızın) beraber yere değerek
yapılmasıyla olur. Bu yedi azamızı sayınız.
Cevap : Alnımız ve burnumuz(1), Ellerimiz(2), Dizlerimiz(2), Ayaklarımız(2) toplam yedidir.
Soru 26: Namazlarımızı kılarken yanılabiliriz, böyle hallerde namazın telafisi için son oturuşta Et-Tahiyyatüyü okuyup iki
defa daha secde yaparak namazımızı tamamlamış oluruz. Böyle hallerde yapılan secdeye sehiv secdesi yani
yanılma secdesi denir. Namazda sehiv secdesini gerektiren haller nelerdir?
Cevap : Namazın farzlarından birisinin unutularak yapılmasının geciktirilmesinde, vaciplerinin birinin unutularak terk
edilmesi veya yine unutularak yapılmasının geciktirilmesinde yapılır.
Soru 27: Namazın kıyam, rüku ve secde gibi her rüknünü yerine getirmek ve bunu yaparken her uzvun rahat bir halde
bulundurulması, her yapılan amele, harekete özenerek yapılmasına ne ad verilir? Mesela: Rükudan kıyama
kalkarken vücut dimdik bir hale gelmeli, iki secde arasında en az bir defa “sübhanallahil azim” diyecek kadar
oturmuş olmak gibi.
Cevap : Tadili erkana riayet (Rükunların hakkını vererek yapmak.)
Soru 28: Cuma namazı kimlere farzdır?
Cevap : a-Erkek olmak, b-Hür olmak, c-Misafir olmamak, d-Sıhhatli olmak (Camiye yürüyerek gidecek kudrette olmak)
e-Kör olmamak f-Kötürüm olmamak (Ayakları kesilmiş olmamak)
Soru 29: Cuma günü müslümanların bayram günüdür. O günde mü’minler Allah (c.c.)’ın emriyle camilere toplanır,
Cuma namazlarını kılarlar ve hutbeyi dinlerler. Vakti öğle namazının vaktidir. Bu vakitte kılınan Cuma namazı
kaç rekattır, isimleriyle birlikte söyleyiniz.
Cevap : 10 rekattır. 4 ilk sünnet, 2 farz, 4 rekatta son sünnetidir. (Ayrıca aynı vakitte kılınan 4 rekat Zuhri Ahir ve 2
rekatta vaktin son sünneti kılınır. Ama Cuma 10 rekattır.)
Soru 30: Ramazan ayında, yatsı namazından sonra 20 rekat kılınan namazdır. Cemaatla veya tek başına kılınabilir.
İki yada dört rekatta bir selam verilerek kılınan ve ramazan ayına ait olan bu namazın adı nedir?
ve nasıl bir namazdı
Cevap : Teravih namazıdır ve Sünneti müekkede bir namazdır.
Soru 31: Oruç ibadetimizin çeşitleri altıdır. Bunları misaller vererek sayınız.
Cevap : a- Farz oruçlar: Ramazan orucu, keffaret orucu vb.
b- Vacip oruçlar: Adaklar, itikaf orucu ve kazaya kalmış nafile oruçlar
c- Sünnet oruçlar: Muharrem ayının 9. 10. 11.ci günleri tutulan oruçlar.
d- Müstehap oruçlar: Kameri ayların 13. 14. 15.ci günleri tutulan oruçlar.
e- Mekruh oruçlar: Aşure günü, Cuma günleri tutulan oruçlar.
f- Haram oruçlar: Bayramlarda tutulan oruç.
Soru 32: İslamın şartlarından mali ibadetimizdir. Dinen zengin sayılan erkek, kadın, her mükellef müslümanın senede
bir kez, malının kırkta birini, niyet ederek müslüman fakire vermesi farzı ayın olan ibadettir. Bir diğer mana ile
müslüman fakirin müslüman zengin üzerindeki hakkıdır. Terki günah, inkarı küfürdür.
Bu mali ibadetimiz hangisidir?
Cevap : Zekat.
Soru 33: Ramazan ayının sonuna ulaşan ve temel ihtiyaçlardan başka nisaba malik (mala sahip) olan her müslümanın
vermesi gereken ve vacip olan mali bir ibadettir. İnsanların yaratılışına bir şükür olmak üzere sevap kazanmak
için yapılan mali ibadetimiz nedir?
Cevap : Sadaka-i Fıtır.
Soru 34: Kurban bayramı günlerinde Arafat’a çıkarak vakfe yapılan, ihrama girerek ve Kabe’yi tavaf ederek ziyaret
yapılan, zengin olan müslümana ömründe bir kez yapmak farzı ayın olan mali ve bedeni ibadetimiz hangisidir?
Cevap : Hac.
Soru 35: Senenin herhangi bir bölümünde Kabe-i Muazzamayı ve Ravza-i Mudahharayı ziyaret maksadıyla yapılan
mali ve bedeni ibadetimiz hangisidir?
Cevap : Umre ziyareti.
Soru 36: Takvim olarak aya göre düzenlenen ve hicretle başlayan yıla hicri yıl denir. Hicri yılın aylarına kameri aylar denir.
Müslümanların takvimi olan bu takvime göre bayram ve diğer önemli gün ve geceler ayarlanır. Bu hicri yılın
kameri aylarını sayınız.
Cevap : Muharrem, Sefer, Rebiyyül Evvel, Rebiyyül Ahir, Cemaziel Evvel, Cemaziel Ahir, Recep, Şaban, Ramazan,
Şevval, Zilkade, Zilhicce.
Soru 37: Hicri yılın başlangıç günü hangi gündür?
Cevap : 1 Muharrem.
Soru 38: Mevlit kandili Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğum günüdür. Mekke’de Kabe’nin içinde 360 putun yıkıldığı,
Sasani İmparatorluğunun bin yıldan beri yaktıkları ateşin söndüğü gün bu gündür.
İslam takvimi olan hicri yılda Mevlit kandili hangi gündür
Cevap : Rebiyyül evvel ayının 12. Gecesi, Pazartesi günü.
Soru 39: Mübarek üç ayların başlangıç tarihi ne zamandır?
Cevap : 1 Recep ile başlar.
Soru 40: İkram, değeri çok olan, bağış, ihsan, istenilen gibi manalar taşıyan ve Hz. Amine’nin Peygamber Efendimiz
(s.a.v.)’e hamile olduğunu anladığı gün olarak bilinen, mübarek gece olarak ibadetlerle değerlendirdiğimiz,
Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kendisinin de 12 rekat şükür namazı kıldığı
mübarek gecemizin adı ve hangi günde olduğunu söyleyiniz.
Cevap : Regaip kandili, Recep ayının ilk Cuma gecesidir.
Soru 41: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bir gecede Mekke’den Kudüs şehrine yürüyüşüne ve oradan da semaya
yükselişine ayrı ayrı isim verilen, hakkında Kur’an’ı Kerim’de sure olan mübarek gecemizin ismi ve zamanını
söyleyiniz.
Cevap : İsra ve Miraç denir. Recep ayının 27.ci gecesidir.
Soru 42: Yaratılmışların bir sene içindeki rızıklarına, zengin veya fakir, aziz veya zelil olacaklarına, diriltilip öldürüleceklerine
ve ecellerine dair Allah (c.c.) tarafından meleklerine bilgi verilen mübarek gecemiz hangisidir, ve hicri tarihini
söyleyiniz.
Cevap : Berat Gecesi. Şaban ayının 15.ci gecesi.
Soru 43: Ramazan ayı içersinde idrak ettiğimiz ve Kur’an’ı Kerim bu geceden başlayarak indirildiği bildirilen adına
Kur’an’ı Kerim’de sure bulunan ve Peygamberimiz (s.a.v.)’in Ramazan ayının son on gününün tekli günlerinde
arayın dediği mübarek gecemizin ismi nedir ve hangi güne rastlar?
Cevap : Kadir Gecesi. Ramazanın 27.ci gecesi.
Soru 44: Ramazan ayının son on gününde beş vakit namaz kılınan cami veya mescitte, ibadet niyeti ile ikamet edilen
(kalınan) ve bayram namazı ile son bulan ibadetin adı nedir?
Cevap : İtikaf.
Soru 45: Amelde hak mezhepler dediğimiz mezheplerimiz ve imamlarımızı söyleyiniz.
Cevap : a- Hanefi Mezhebi; İmamı Azam Ebu Hanife
b- Şafi Mezhebi; İmamı Şafi
c- Maliki Mezhebi; İmamı Malik
d- Hanbeli Mezhebi; İmamı Ahmet Bin Hanbel.
Soru 46: Haccın çeşitleri nelerdir?
Cevap : a- Haccı Temettü, b- Haccı İfrat, c- Haccı Kıran.
Soru 47: Haccın farzlarını söyleyiniz.
Cevap : a- Arafat’ta vakfe durmak, b- Ziyaret tavafı yapmak.
Soru 48: Cihat ibadetini diğer ibadetlerden ayıran özellikler nelerdir?
Cevap : a- Kur’an’ı Kerim’de en çok zikredilen ibadet olması,
b- En büyük ibadettir, c- Zamana bağlı değildir, d- İlk eda edilecek farzdır, e- Miktarla sınırlı değildir.
Soru 49: Üç vakit vardır ki bu vakitlerde kaza namazı, vacip bir namaz, cenaze namazı, tilavet secdesi, nafile namaz
kılınmaz ve olmaz. Bu vakitlere dinimizde kerahat vakitleri denir. Kendisinde ibadet olmayan bu vakitleri
söyleyiniz?
Cevap : a- Güneş doğarken, b- Güneş tam tepede iken, c- Güneş batarken.
.
Soru 50: Namaz dinin direği ve ilk görülecek olan ibadettir. Namazların vaktinde kılınması gerekir, çünkü “vakit”
namazın farzlarındandır. Vaktinde ve vakti geçtikten sonra kılınan namazlara ne ad verilir?
Cevap : Vaktinde kılınan namaza; “Eda”, Vaktinden sonra kılınan namaza ise; “Kaza” denir.
Soru 51: Dinimiz her yönüyle bize kolaylıklar getirir. Ki bunlardan biride kışın ayaklarımıza giyilen deriden yapılmış
mestlerin giyilmesidir. Bu mestler abdest alındıktan sonra giyilir ve ondan sonra belirli bir zamana kadar alınacak
abdestler için bu mestler çıkarılmadan üzerine ıslak elle yapılan meshetme işlemi ile abdest alınmış olur.
Bu meshetmenin müddeti (süresi) yolculukta ve ikamette (bulunduğumuz yerde) ne kadardır?
Cevap : İkamette 24 saat (bir gün bir gece), yolculukta 72 saat (üç gün üç gece).
Soru 52: Dinimizde bir beldeden (oturduğumuz köy, kasaba veya şehirden) çıkıp yaya olarak 18 saatlik yola gitmiş olan
kimseye yolcu (Misafir) denir. (18 saatlik yolun karşılığı bugünün ölçüleriyle 90 km uzaklıktır.) Bu mesafeye
çıkmış olan yolcuya kolaylıklar olarak ayağındaki mestin müddeti 3 gün 3 gece olduğu gibi namazlar için de
bazı kolaylıklar vardır. Yolcu namazı ve seferilik dediğimiz bu namazların kılınışı nasıldır?
Cevap : Dört rekatlı farz namazları iki rekat olarak kılınır.
Soru 53: Dinimizde büyük abdest temizliği dediğimiz kan, meni, sidik, ve gaita (büyük pislik) gibi pisliklerin çıkmış
oldukları yerleri temizlemeye verilen isim nedir?
Cevap : İstinca.
Soru 54: Namazların cemaatla kılınması 27 derece daha sevap olduğu bildirilmiştir. Namazlarımızı cemaatla kılarken
imama ruküde yetişmiş kişi o rekatı imamla kılmış sayılır. Ruküden kalkarken, secde yapılırken veya tahiyyatta
iken namaza iştirak eden kişi ise imam selam verdikten sonra kendi selam vermeden kalkar ve kaç rekat
kılmamış ise tamamlar. Namazın başlamasından sonuna kadar aralıksız olarak imama uyan, namazının
tümünü imamla kılan kimseye ne ad verilir?
Cevap : Müdrik (Namazı idrak etmiş, yetişmiş manasında.)
Soru 55: Namaz başlayıp ilk rekatın ruküsünden sonra herhangi bir bölümünde imama uyan ve imamla birlikte kılmadığı
rekatları cemaatın selamından sonra kılarak tamamlayan kişiye ne denir?
Cevap : Mesbuk (sabıkalı).
Soru 56: Namaza imamla başladığı halde, kendisine namazda uyku, dalgınlık, cemaatın çokluğundan bir eziyet veya
abdesti bozulup ta namazın bir kısmını imam ile birlikte kılmayan kimseye ne ad verilir?
Cevap : Lahik.
Soru 57: İbadetlerimizin sıhhati için küçük abdest temizliği dediğimiz, erkeklerin idrar yaptıktan sonra idrar sızıntısını
beklemeleri gerekir. Yoksa abdest aldıktan sonra gelen damlalar abdesti bozmuş olur. Ama insan abdestliyim
düşüncesiyle ibadet eder ki bu emelde boşa gider. Bu sebeple idrarın kesilmesini biraz yürüyerek, ayakları
hareket ettirerek veya beklemek gibi hallerle bekleyip sonrada su ile yıkamakla yapılan amelin adı nedir?
Cevap : İstibra.
Soru 58: Hadis-i Kutside Rabbimiz (c.c.) buyuruyor ki; “Farzlarımı yapmakla kulluğunuzu idrak edersiniz, nafilelerle
bana yaklaşırsınız.” Dinimizde farz namazların ve sünnetlerin dışında kılınan birtakım nafile namazlar vardır ki,
bunlara tatavvu namazı da denir. Her bir namazın kendisine has fazileti ve sevabı vardır. Bunlardan bazıları;
Duha, Kuşluk, teheccüt namazları, Regaip, Berat, Miraç, Kadir geceleri namazları, yolculuk, tesbih namazları
vb... Bir mescide, camiye ziyaret için gidildiğinde veya öğrenmek veya öğretmek gibi bir maksatla giren kimsenin
daha mescide oturmadan nafile olarak kıldığı iki rekat namazın adı nedir?
Cevap : Tahiyyetül Mescit.
Soru 59: Güneş doğup bir miktar yükseldikten sonra istiva vaktine kadar iki, dört, sekiz veya on iki rekat kılınabilen nafile
namazın adı nedir?
Cevap : Duha (kuşluk) namazı.
Soru 60: İnsanın kendi hakkında bir şeyin hayırlı olup olmadığına dair bir işarete kavuşmak istediğinde, yatacağı zaman
iki rekat namaz kılıp özel duasını okuyarak bitirdiği namaz hangisidir?
Cevap : İstihare namazı.
Soru 61: Yatsı namazından sonra daha uyumadan veya bir miktar uyuduktan sonra kalkıp kılınan, iki rekatta bir selam
verilerek iki, dört, altı veya sekiz rekat kılınabilen, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in devam ettiği ve çok sevap
olan bu namazın adı nedir?
Cevap : Teheccüt (gece) namazı.
Soru 62: Nisap; Şeriatın bir şey için koymuş olduğu belirli bir ölçü ve miktar demektir. Mesela; Altın için nisap miktarı 96
gramdır ve buna sahip olan kimse zengin sayılır ve bu malın üzerinden bir yıl geçtikten sonra bunun zekatını
vermesi kendisine farzdır. Koyun, keçi, sığır ve deve gibi mallarda nisap sayı iledir. Koyunlarda nisap ölçüsü
ve miktarı nedir?
Cevap : 39’a kadar zekat düşmez. 40’dan 120’ye kadar bir koyun. 121’den 200’e kadar iki koyun. 201’den 399’a
kadar üç koyun. 400 koyuna dört ve sonraki her yüz koyuna bir koyun verilir.
Soru 63 : Sığırların nisap ölçüsü ve miktarı ne kadardır?
Cevap : 29’a kadar zekat düşmez. 30’dan 40’a kadar iki yaşında bir buzağı. 40’dan 59’a kadar üç yaşında bir dana.
60’da birer yaşını bitirmiş iki buzağı ve sonra her 30’da bir buzağı, her 40’da bir dana olarak hesap edilir.
Soru 64: Hangi mallardan zekat verilir?
Cevap : a- Nakit paranın, istenen borç paraların, b- Ticaret mallarının, c- Koyun, keçi, sığır ve devenin,
d- Altın ve gümüşlerin, e- Arazi ürünlerinin, f- Madenlerin ve definelerin.
Soru 65: Zekat kimlere verilmez?
Cevap : a- Ana ve babaya,
b- Dede ve ninelere,
c- Evlatlara,
d- Karı veya kocaya,
e- Zenginlere,
f- Cami, mescit, çeşme ve benzerlerini yaptırmak veya onartmak için zekat verilmez.
Soru 66: Kurban bayramında ibadet niyeti ile kurban kesmek hür, mukim (yolcu olmayan), müslüman, zengin olan
kimselere vaciptir. Kurban ibadet maksadıyla olursa eda edilmiş olur. Bunun dışında ki maksatlarla
(et yemek gibi) kesilen hayvanlar kurban olmayacağı gibi birde vebal olur. Kurbanı kesme günleri hangi günlerdir.
Cevap : Kurban bayramının 1. 2. ve 3.cü günleridir.
Soru 67: Kabe’nin etrafında usulünce ibadet için yedi defa dolaşmaya ne denir?
Cevap : Tavaf.
Soru 68: Yeni doğan bir çocuğun doğduğu günden bülüğ çağına gelinceye kadar Cenabı Hakk’a şükür olsun diye kurban
kesmek mubahtır. Fakat 7. Günü kesilmesi daha faziletlidir. Çocuğun doğduğunda kesilmesi gereken bu
kurbana ne ad verilir?
Cevap : Akika kurbanı.
Soru 69: Zekat kimlere verilir?
Cevap : 1- Müslüman fakirlere, 2- Miskinlere, 3- Borçlulara, 4- Yolculara, 5- Azat olacak köle, cariyeye, 6- Zekat
memurlarına, 7- Müellefe-i Kulup (Kalpleri İslam’a ısındırılmak istenenlere), 8- İslam yolunda çalışanlara.
Soru 70: Tilavet secdesi ne zaman ve nasıl yapılır?
Cevap : Kur’an’ı Kerim’den bir secde ayeti okunduğu yada duyulduğu zaman yapılır. Yapılışı: Ayağa kalkılır, eller
kaldırılmadan tekbir alınır ve secdeye gidilir. Secde de üç defa “Sübhane Rabbiyel Azim” dedikten sonra tekrar
Allah’ü ekber denilerek ayağa kalkılır.
Soru 71: Ameli salih ne demektir?
Cevap : Allah (c.c.)’ın rızasına uyan hayırlı amel, günahlardan uzak iştir.
Soru 72: Cenaze namazı nasıl kılınır ve kaç tekbirdir?
Cevap : Ayakta kılınır ve dört tekbirlidir.
Soru 73: Kimlerin cenaze namazı kılınmaz?
Cevap : a- Düşük ve ölü doğan çocukların, b- Bilerek anne ve babasını öldüren katillerin,
c- Yol kesicilerin,d- İslam’a karşı çıkanların namazı kılınmaz.
Soru 74: Belli bir zaman içinde sünneti de kaza edilen namaz hangisidir?
Cevap : Sabah namazı,o günün öğle vaktine kadar sünneti ile birlikte kaza edilir.
Soru 75: Kaza namazı ne demektir?
Cevap : Vaktinde kılınamayan beş vakit namazı ödemek üzere, başka vakitte kılmaya denir.
Soru 76: Bir sünnet var ki,onu yerine getirmek bir farzı yerine getirmekten daha fazla sevaptır.
Bu farzdan daha sevap sünnet hangisidir?
Cevap : Selam vermek sünneti, selam almak sünneti farzdan daha fazla sevap kazandırır.
Soru 77: Çocukların benimsemeleri ve alışkanlık kazanmaları için, İslam’a göre hangi yaşta namaza başlatılmaları gerekir?
Cevap : Yedi yaşında.
Soru 78: İslam’a göre çocuk doğduğunda ismi nasıl konur?
Cevap : Çocuğun sağ kulağına ezan, sol kulağına kamet okunarak ismi zikredilir ve dua yapılır.
Soru 79: Kurban eti nasıl pay edilir?
Cevap : Kurban eti üç kısma ayrılır. Bir bölümü fakirlere, bir bölümü komşu ve dostlara, kalan bölümü ise
ev halkına ayrılır.
Soru 80: Zilhicce ayının 9.cu, yani arife günü sabah namazından başlayarak, bayramın 4.cü günü ikindi namazına kadar,
her farz namazın selamından sonra alınması kadın erkek her müslümana vacip olan tekbirlere ne ad verilir?
Cevap : Teşrik tekbirleri.
Soru 81: Her müslümanın gün birlik yaşamında hiç unutmadan her yaptığı işin evvelinde söylemesi gereken bir söz vardır.
Bu söz nedir?
Cevap : “Bismillah” yada “Bismillahirrahmanirrahim” (Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla.)
Soru 82: Bir müslümanın geleceğe dönük işlerini tasarladığı zaman, ümit ve temenni ifadelerini Rabbimizin isteğine bırakan
bir imanla söylediği, unutulmaması gereken söz nedir?
Cevap : “İnşallah” (Eğer Rabbim dilerse) demek.
Soru 83: Müslümanların su içtiklerinde, yemek yediklerinde yada sevinçli bir haber aldıklarında söyledikleri söz nedir?
Cevap : “Elhamdülillah” (Şükür Allah’adır.)
Soru 84: Müslümanın müslüman üzerindeki beş hakkını sayınız.
Cevap : a- Selamına karşılık vermek, b- Hasta ise ziyaretine gitmek, c- Aksırınca dua etmek,
d- Meşru olan davetine gitmek, e- Vefatında cenazesinde bulunmak.
Soru 85: Aksıran müslümanın “Elhamdülillah” demesi gerekir. Yanında bulunan müslümanın buna vermesi
gereken karşılık nedir?
Cevap : “Yerhamükellah” (Allah sana rahmeti ile muamele etsin).
Soru 86: İslam’da selam verme ölçüsü nedir?
Cevap : Küçük büyüğe, yürüyen oturana, bineklide yaya olana selam verir.
Soru 87: Bir müslüman Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in ismi andığında yada yanında anıldığında ne yapması gerekir?
Cevap : Ona salat ve selam getirir.
Soru 88: Zekatın faydalarını yazınız.
Cevap : a- Malı temizler, b- Malı çoğaltır, c- Kalpteki dünya sevgisine ilaçtır, d- Müslümanı mal fitnesinden korur,
e- Allah (c.c.)’a bir şükürdür, f- Kalbin katılaşmasını önler, g- İhtiras (hırs) zincirini kırar,
h- Fakirleri dilenmekten alıkoyar, i- Şefkat anahtarıdır, j- Malı ebedileştirir, fert yatırıma yönelir.
Soru 89: Seferi olan kimsenin kendi oturduğu memlekete ne ad verilir?
Cevap : Vatan-ı Asli.
Soru 90: Hanefi mezhebine göre Cuma namazı en az kaç kişi ile kılınır?
Cevap : En az üç kişi ile kılınır.
Soru 91: Sahih olmayan (geçerli olmayan) evlilikler nelerdir?
Cevap : a- Sigar nikahı, b- Hulle nikahı, c- Mute nikahı, d- İhramlının nikahı, e- Zinakar kadınla nikah,
f- Dörtten fazla kadınla yapılan nikah, g- Aynı anda iki kız kardeş ile yapılan nikah.
Soru 92: Sigar nikahı nedir tarif ediniz?
Cevap : Aralarında mehir (kızın kızlık hakkı) olmaksızın bir adamın kendi kızını diğerinin kızı karşılığında
ona nikahlamasına denir.
Soru 93: Yeminin keffareti nedir söyleyiniz?
Cevap : a- Gücü yetiyorsa müslim yada gayri müslim bir köle veya cariyeyi azat etmek,
b- Veya on fakiri akşamlı sabahlı doyurmak,
c- Veya on fakiri orta halli giydirmek,
d- Veya üç gün aralıksız oruç tutmaktır.
Soru 94: Nikahı kendisine haram olanları sayınız.
Cevap : a- Karabet (yakınlık) ciheti ile haram olanlar.
b- Sıhriyet (sonradan kazanılan akrabalık) yoluyla haram olanlar.
c- Emişme yoluyla haram olanlar (aynı kadının emzirdiği çocuklar)
d- İki kız kardeşi bir arada nikahlamak. (İkiside yaşarken tek erkeğin
hanımları olamazlar.)
e- Musahere cihetiyle haram olanlar. (Yani üvey kız babaya, üvey oğlan
anaya haramdır.)
f- Efendinin cariyesini, hanımefendinin de kölesini nikahlaması haramdır.
g- Kafir kadınla bir mecusi kadını veya putperest bir kadını bir arada
bulundurmak.
h- Cariye ile hür kadını bir arada bulundurmak.
i- Dörtten çok (bir arada) nikah yapmak.
j- Başkasının zevcesini nikahlamak.
k-Nikahlı iken hamile kalan kadını nikahlamak.
Soru 95: Karabet (yakınlık) ciheti ile kendisine haram olanlar kimlerdir?
Cevap : Analar, Kızlar, Kız kardeşler, Halalar, Teyzeler, Erkek ve kız kardeşlerin kızları.
Soru 96: Namazda birinci tahiyyat ile ikinci tahiyyat arasında ne fark vardır?
Cevap : Birincisi vacip, ikincisi ise farzdır.
Soru 97: Yeryüzünde üç mescit vardır ki, bunlarda kılınan namazlar diğer mescitlerde kılınan namazlardan sevabı
daha fazladır. Bu mescitleri sevap çokluğu sırası ve sevap oranları ile yazınız.
Cevap : a- Mescidi Haram (Kabe); Yüz bin namaz sevabı,
b- Mescidi Nebevi; Bin namaz sevabı,
c- Mescidi Aksa; Beş yüz namaz sevabı vardır.
Soru 98: İnsanların akıllısı kimdir? Sorusuna Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in verdiği cevap ne olmuştur?
Cevap : “Ölümü çok hatırlayıp onun için hazırlıklı olandır.” Cevabını vermiştir.
Soru 99: Namazlarımızı kılarken Ruküden sonra kalkıp secdeye gitmeden kıyam halinde iken zikrettiğimiz
“Rabbena lekel hamt”in manası nedir?
Cevap : Rabbimiz şükür ancak sanadır demektir.
Soru 100: Namazlarımızda secdede iken en az üçer kez söylediğimiz “Sübhane rabbiyel ala”nın manası nedir?
Cevap : Yüce Rabbimi tüm eksiklerden tenzih ederim demektir.
Soru 101: Namazlarımızda ruküde iken en az üç defa söylediğimiz “Sübhane rabbiyel azim”in manası nedir?
Cevap : Yüce Rabbimiz tüm eksiklerden münezzehtir demektir.
Soru 102: Sıhriyet (sonradan kazanılan akrabalık) ciheti ile kendisine haram olanlar kimlerdir?
Cevap : Zevcenin annesi (Kaynana), Zevcenin kızı (Üvey kız), Babasının zevcesi(Üvey anne),
Oğlunun zevcesi (Gelini).
Soru 103: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) haftanın hangi günleri oruç tutardı?
Cevap : Pazartesi ve Perşembe günleri.
Soru 104: Abdestin vaciplerini sayınız?
Cevap : Abdestin vacibi yoktur.
Soru 105: Dinimizde misafir kime denir?
Cevap : 15 günden daha az oturmak niyeti ile, 90 km veya daha uzak bir yolculuğa çıkana denir.
Soru 106: İslam dininin uygulamaya dönük yasa ve hükümlerini delilleriyle bildiren ilme ne denir?
Cevap : Fıkıh denir.
Soru 107: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kurduğu İslam devletini idare eden veya İslam devletinin kurulması için
mücadele eden, bütün işlerinde mü’minlere Emir olan kişiye hak ölçüleri çerçevesinde bağlanıp itaat etmeğe,
malı ve canıyla onu desteklemeye ne ad verilir?
Cevap : Beyat (Biat) denir.
Soru 108: İmam olabilmenin şartları nelerdir?
Cevap : a- Açık ve herkes tarafından bilinmesi,
b- Ehliyetli, dirayetli ve tam idareci olması,
c- Siyaset ilmini ve sanatını iyi bilmesi,
d- İslam nizamını yürürlükte tutmaya yetenekli olması,
e- Adaletli olması,
f- Hür ve erkek olması,
g- Akil baliğ ve müçtehit olması.
Soru 109: Cuma namazını eda edebilme şartları nelerdir?
Cevap : a- Şehir veya şehir hükmünde olan yer, b- Halife veya görevlendirdiği kişinin kıldırması,
c- Namazdan önce hutbe okunması, d- Cemaatla kılınması, e- Vakti geçmeden kılınması.
Soru 110: Rasulüllah (s.a.v.)’in “küçük şirk” olarak nitelendirdiği günah nedir?
Cevap : Riya (Gösteriş için ibadet.)
Soru 111: Boğulan kimseyi kurtarmakta olan kimse namaz vakti geçiyorsa ne yapar?
Cevap : Boğulmakta olan kimseyi kurtarır. Namazı sonra kılar.
Soru 112: Arafat ve Müzdelife’de iki namazı birleştirerek kılmaya ne denir?
Cevap : Cem’us-Salat
Soru 113: İmam farz namaza cemaatla başladıktan sonra nafile namaz kılmak ne olur?
Cevap : Mekruh olur.
Soru 114: Cemaatı terk edip namazları evde kılmayı adet haline getiren kimseye ne denir?
Cevap : Melun.
Soru 115: Şeytan nerede taşlanır?
Cevap : Mina’da.
Soru 116: Oruç ne zaman farz kılındı?
Cevap : Hicretin 2.ci yılında.
Soru 117: İslam fıkhında feri deliller hangileridir?
Cevap : a- İstihsan, b- Mesaliki Mürsele, c- Örf, d- Önceki şeriatlar, e-Sahibi kavli, f-İstishap.
Soru 118: İnsanların ve evcil hayvanların yiyecek ve içecekleri olan maddeleri ucuz olan yerlerden alıp kıymetinin artması
için 40 gün bekletmeye ne ad verilir?
Cevap : İhtikar denir.
Soru 119: İslam hukukunda miras taksimini kendisine konu alan ilmin adı nedir?
Cevap : Feraiz ilmi.
Soru 120: Hac esnasında Safa ile Merve arasında müslüman erkeklerin her gidiş ve gelişte göğüslerini gererek
(çalımlı çalımlı) yürümeye ne ad verilir?
Cevap : Hervele.
Soru 121: Peygamber (s.a.v.): “En hayırlı amel vaktinde kılınan namazdır” buyurmaktadır. Vaktinde kılınmayan
namazlar ise mutlaka kaza edilmelidir. 6 vakit namaz üst üste kazaya kalmayan kişiye ne ad verilir?
Cevap : Sahib-i Tertip.
Soru 122: Zekat İslam toplumundaki, sosyal yardımlaşmanın, müslümanlar arasındaki sevgi ve kardeşliğin
kuvvetlendirilmesi açısından Rabbimizin müslümanlara olan bir rahmetidir. Zekatın kimlerden alınacağını ve
kimlere verileceğini İslam belirlemiştir. Altın da zekata tabi mallardandır. Hanefi mezhebine göre altının zekata
tabi olması için nisap miktarını yazınız.
Cevap : 97 gram, 20 miskal ve 60 santimdir.
Soru 123: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in ahirete irtihalinden sonra sekizinci asırdan itibaren bir ilim olarak şekillenmiştir.
Ancak peygamberimizin ve sahabenin yaşadığı maneviyatı ve ahlaki olguyu amaç edinmiştir. Nefisleri temizleyip
terbiye etmek, ahlakı güzelleştirmek ve dini yaşamak ilmidir. Züht ve takva ile ruhu temizleyen, insanı Allah
sevgisinde eriten, nefsi Allah yolunda mal ve can vermeye hazırlayan, Allah’tan başkasıyla kalbi ilişkiyi kesmeyi
amaçlayan, toplumların her devirde ihtiyaç duyduğu ilmin adı nedir?
Cevap : Tasavvuf.
Soru 124: Bir insan müslüman iken daha sonra İslam dininden dönse bu insana hemen tövbe edip tekrar İslam’a
dönmesi emredilir. Bu tür İslam’dan dönme olaylarına Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde 3, Hz. Ebu Bekir
döneminde 7, Hz. Ömer döneminde ise 1 kere meydana geldiği görülmüştür. İslam hukukuna göre İslam’dan
dönme olayına ve dönen şahsa ne ad verilir?
Cevap : Olaya İrtidat, dönene Mürtet denir.
Soru 125: Kıyamete kadar yasaklanan, nikah şahitleri bulunmaksızın, bir kadına para verip, belli zaman için beraber
yaşamak üzere sözleşmek anlamına gelen muta nikahı gibi, şahitler huzurunda, ama yüz senede olsa belli bir
zaman sonra boşanmayı söyleyerek ve bütün şartlarına uyularak yapılan bir nikah çeşidi daha vardır ki,
bu kesinlikle haramdır. Bu nikah çeşidi hangisidir?
Cevap : Muvakkat nikahı.
Soru 126: Kabe’yi tavaf ederken Haceri esvedin karşısından başlamanın hükmü nedir?
Cevap : Vacip.
Soru 127: Namaz kılan kimseye ne denir?
Cevap : Musalli denir.
Soru 128: Hac ve umrenin vaciplerindendir. Mekke-i Mükerreme’nin içinde ve Mescidi Haram dışında bulunan
Safa ve Merve denilen basamaklı iki tepe arasında Safa’dan başlayarak Merve’ye ve Merve’den
Safa’ya yedi kere gidip gelmektir. Bu gidip gelme olayına ne ad verilir?
Cevap : Say.
Soru 129: Mikat mahalli dışında oturan bir kimsenin Mekke’ye varınca ilk ne yapması gerekir?
Cevap : Kudüm tavafı.
Soru 130: Haccı veya umreyi yada her ikisini de eda etmek için mübah olan bazı şeyleri kendi nefsine geçici olarak
haram kılmak, onları yapmaktan sakınmak ve haram denilen Mekke sınırları içine girme haline ne denir?
Cevap : İhram.
Soru 131: Ramazan ayının son günü içinde bir mescitte dünya işlerinden tamamen uzaklaşarak ibadet etmeye ne denir?
Cevap : İtikaf
Soru 132: Kazası olmayan namaz hangisidir?
Cevap : Cuma namazı
Soru 133: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in ömründe bir defa yaptığı ve İslam’ın beş şartından biri olan ibadetin adı nedir?
Cevap : Hac.
Soru 134: Fıkıh ilminin dört büyük kısımlarından biri olan cezalarla ilgili bölümüne ne isim verilir?
Cevap : Ukubat.
Soru 135: Teyemmümün farzları nelerdir?
Cevap : Niyet etmek, elleri toprağa vurarak kolları ve yüzü meshetmek.
Soru 136: Hangi namaz çeşidini kılmak zorunluluğu yoktur?
Cevap : Nafile namazın.
Soru 137: Haccı veya umreyi yada her ikisini eda için mübah olan şeylerden bazılarını geçici olarak haram kılmak,
onları yapmaktan sakınmak ve haram denen Mekke sınırları içeri girme haline denir. bu halde iken günah,
isyan, kavga gibi şeylerden çekinmek icap eder. Cinsi yakınlaşma terk edilir, avlanılmaz, tıraş olunmaz,
yeşil ot dahi kopartılmaz. Bu hale ne ad verilir?
Cevap : İhram.
Soru 138: La ilahe İllallahın kelime manası Allah’tan başka ilah olmadığına inanmakla birlikte geniş manada dört şeyi içerir.
Bunlardan üç tanesi şunlardır: a-Ben Allah’ın kuluyum, b-Ben yardımı ancak Allah’tan beklerim,
c-Ancak Allah’ın rızasını gözetirim demektir. Diğer dördüncüsü nedir?
Cevap : Kanun koyucu ancak Allah (c.c.)‘dır.
Soru 139: Mescidi Haram, Kabe ve etrafını saran mescidin tamamının adıdır. Mescidi Haram yeryüzünde yapılan ilk
mescittir. Hacılar burayı ziyaret ve Kabe’yi tavaf için giderler. Mescidi Haramın bölümlerinden bazıları
şunlardır: Zemzem, Safa ve Merve tepeleri, Minberi Şerif, Mültezem, Makamı Cibril, Hatim, Metaf, Şerif
yani tavaf yeri, Makamı İbrahim, Kabe-i Muazzama, bunlardan başka Kabe’nin hemen önünde belli bir
boşluktan sonra yay şeklinde bir duvar vardır. Hacılar tavaf ederken Kabe ile bu duvar arasından geçmezler.
Burada Hz. Hacer ve Hz. İsmail’in mezarlarının bulunduğu rivayet edilmektedir. Bu yerin adı nedir?
Cevap : Hicri İsmail.
Soru 140: Namazlarda kıyam, rüku ve secde gibi her rüknünü sükunetle yerine getirmeye ve bu rükunları yaparken her
uzvun yatışıp, hareket halinden beri olmasına tadili erkan denir. Mesela, rükudan kıyama kalkarken vücut dimdik
hale gelmeli ve sükunet bulmalı. Namazların tadili erkana göre kılınmasının hükmü İmam-ı Azama göre nedir?
Cevap : Vaciptir.
Soru 141: Her ibadette olduğu gibi hac ibadetinin de vacipleri vardır. Bunlara örnek olarak, ihrama belirli yerden başlamak,
ziyaret tavafını kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günlerinde yapmak ve veda tavafı yapmayı da
sayabiliriz. İhramsız girmenin yasak olduğu yerlere (sınırlara) ne ad verilir?
Cevap : Mikat mahalli.
XXXXXXXXXXXXX
.AHLÂK
Soru 1 : Rasulüllah (s.a.v.-’e göre en kötü düğün yemeği hangisidir?
Cevap : Zenginlerin çağrılıp, yoksulların davet edilmediği düğün yemeğidir.
Soru 2 : İslam’da çocuk terbiyesinin üç ana esası nedir?
Cevap : a- Çocuğu zararlı etkenlerin tahribatından uzak tutmak. (Ahlaksız çevre, kötü arkadaş)
b- Başta anne ve baba olmak üzere tüm büyüklerin iyi örnek olmaları.
c- İyi örnek olmayı, yumuşak olmayı, sevgiyi, saygıyı, hoşgörüyü tatbikatla öğretmek ve yaşatmak.
d- Tüm verilecek terbiyenin İslam’ın müsaade ve teşvik ettiği ölçüler çerçevesinde olmalı.
Soru 3 : Çocuk terbiyesinin en etkili ve zorunlu yaş dönemi hangisidir?
Cevap : 0-6 yaş arasıdır. Çünkü Peygamber Efendimiz (s.a.v.-’e çocuğunu ilim öğretmek için getiren sahabeye çocuğun
yaşını sorduklarında aldıkları cevap altı yaş olunca Allah’ın Resulü (s.a.v.) in cevabı: “Geç kalmışsın” olmuştur.
Soru 4 : İnsanın kendi nefsine karşı görevleri nelerdir?
Cevap : a- Bedenini terbiye etmek. Çünkü: “Kuvvetli mü’min, zayıf olan bir mü’minden hayırlıdır.”
b- Sağlığı muhafaza etmek. “Ölümden başka her derdin bir devası vardır.”
c- Vücudunu yıpratacak şeylerden kaçınmak.
d- İradeyi kuvvetlendirmek. Hakkı kabul edip, haksızlığı ve zararı ret etmek ve taklit etmemek.
e- Aklı ve zihni irfan nurlarıyla aydınlatmak.
Soru 5 : Erkeğin hanımına karşı görevleri nelerdir?
Cevap : a- Onunla güzel geçinmek, onu korumak ve onu gözetmek.
b- Onun geçim ihtiyaçlarını üstlenmek ve karşılamak.
c- Doğruluk, güzellik ve sadakatten ayrılmamak.
Soru 6 : Kadının erkeğine karşı vazifeleri nelerdir?
Cevap : a- Kocasının dine uygun emirlerini yerine getirmek ve ona itaat etmek.
b- Kocasının namus ve şerefini korumak.
c- Bulunduğu hale kanaatkar olmak.
d- İsraftan kaçınmak.
e- Ev hanımı olacak şekilde hareket etmek.
Soru 7 : Evladın ebeveyne (anne ve babaya- karşı sorumlulukları nelerdir?
Cevap : a- Saygı gösterip itaat etmek.
b- Anne ve babaya karşı “ÖF” bile dememek, onları incitmemek.
c- Onların ihtiyaçları sırasında yanında bulunmak.
d- Kabirlerini ziyaret etmek ve duada bulunmak.
e- Vefatlarından sonra onların dostlarına karşı saygı göstermek, ziyaretlerinde bulunmak.
Soru 8 : Anne ve babanın çocuklarına karşı sorumlulukları nelerdir?
Cevap : a- Doğduğunda müslüman ismi koymak.
b- Güçleri nispetinde onları besleyip, büyütmek.
c- Onları İslam’a göre terbiye etmek.
d- İslami ilimleri öğretip, kazanç yollarını göstermek.
e- Onlara fazilet örneği olmak.
f- Dokuz yaşlarında iken yataklarını ayırmak.
g- İbadetlere telkin edip alıştırmak.
h- Akıl baliğ olduktan sonra mümkünse hemen evlendirmek.
Soru 9 : Yüce Allah (c.c.)’dan korkmak, haram ve şüpheli şeylerden kaçmak ve sakınmaya ne ad verilir?
Böyle olma hali nedir ve böyle olana ne isim verilir?
Cevap : İttika denir. Bu hale Takva, takva olan kimseye de Muttaki denir.
Soru 10: Utanılacak şeylerden insanı koruyan hale, güzel huylarla vasıflanmaya ve güzel huylu olmaya ne ad verilir?
Cevap : Edep denir.
Soru 11: İhlas ne demektir?
Cevap : Herhangi bir iş yada ameli güzel bir niyet, saf bir kalple yapmak ve o işe başka bir şey karıştırmamaktır.
Soru 12: Riya ne demektir?
Cevap : Gösteriş demektir. Bir işi gösteriş için yada bir maddi yarar maksadıyla yapmaktır.
Soru 13: Tevazu nedir?
Cevap : Kendini büyük görmemek, insanları hakir görmemek, kendini olduğundan aşağı saymak.
Soru 14: Allah (c.c.)’a güvenmek, kulluk görevini yaptıktan sonra başarıyı Allah (c.c.)’dan beklemek ve insan gücünün
yetişemediği şeyleri Allah (c.c.)’a bırakıp ümitsizlik ve keder içine düşmemeğe ne denir?
Cevap : Tevekkül denir.
Soru 15: Hüsnü zan ve Suizan ne demektir?
Cevap : Hüsnü zan: Bir iyiliğin üzerine inanç beslemeye, güzel düşünmeye denir. Suizan:
Her şeyde bir art niyet aramaya, yanlış düşünüp yanlış yorumlamaya denir.
Soru 16: Dili gereksiz şeylerden koruyup, ihtiyaçtan fazlasını boş yere konuşmamak haline, malayani denilen faydasız
şeylerle uğraşmak ve ağza her gelen şeyi söylemek gibi hallerden kaçınmaya ne denir?
Cevap : Hıfz-ı Lisan (Dili korumak) denir. Peygamberimiz (s.a.v.)’de “Her kim Allah (c.c.)’a ve ahiret gününe iman
ediyorsa ya hayır söylesin yada sussun” buyurmuşlardır.
Soru 17: Utanma, hicap, ar, namus duygularını çirkin şeylerden nefsin arındırılması, edebe aykırı bir işin ortaya
çıkmasından kalbin duyduğu rahatsızlığa, sıkıntıya ne denir?
Cevap : Haya denir.“Haya imandandır, insanlardan utanmayan Allah (c.c.)’dan da utanmaz. (Hadis)
Soru 18: Şecaat ne demektir?
Cevap : Yiğitlik, kahramanlık, kalp metinliği, gerektiğinde tehlikelere atılabilme özelliğidir.
Soru 19: Yapılan iyiliğin kıymetini bilmek, takdir etmek, söz yada işle memnuniyet göstermeye ne denir?
Karşıtı Küfran-ı Nimet (Nimeti inkardır.)
Cevap : Şükür.
Soru 20: Acıya katlanmak, bedene uygun düşmeyen hallere telaş göstermeden karşı koymak olan faziletli hale ve başa
gelen belalara “imtihandır” diyerek üzülmeden sonunu beklemeye ne denir?
Cevap : Sabır denir. “Allah (c.c.) sabredenlerle beraberdir.” (Ayet meali)
Soru 21: Sıla-i Rahim ne demektir?
Cevap : Akrabayı arayıp sormak, kusurlarını bağışlamak, ihtiyaçlarında yardım etmek, onlarla görüşmek,
sohbet etmek ve ziyaretlerinde bulunmaktır.“Sıla-i Rahim ömrü uzatır”(Hadis)
Soru 22: Müslümanların zihin uyanıklığı haline, bir şeyi çabukça anlayış kabiliyetine, bir insanın ahlak ve davranışlarını
yüzünden anlamak haline ne denir?
Cevap : Feraset denir. “Mü’minin ferasetinden sakının. Çünkü o,Allah (c.c.)’ın nuru ile bakar” buyrulmuştur.
Soru 23: Kanaat nedir?
Cevap : Kısmete rıza göstermek, israftan kaçıp orta bir halde hareket etmektir. “Kanaat tükenmez bir hazinedir” (Hadis)
Soru 24: Danışmak, bir işin hayırlı olup olmadığını anlamak için uygun görülen kimselerle görüşüp fikirlerini almaya ne denir?
Cevap : İstişare- Müşavere denir. “Müşavere eden zarar görmemiştir” (Hadis)
Soru 25: Söz gezdirmek, koğuculuk yapmak, bir kimse aleyhine söylenen sözleri bir kötülük maksadı ile o kimseye
ulaştırmak gibi yapılan çirkin huya ne denir?
Cevap : Nemime denir. “Koğucu olan (söz taşıyan- cennete giremez.(Hadis)
Soru 26: Müslümanların kalbinde zerre kadar dahi bulunsa cennete girmelerine mani günah nedir?
Cevap : Kibir.
Soru 27: Kibirin tersi olan kelimedir. Kendini olduğundan aşağı göstermek manasınadır. Alçak gönüllülüktür. Böyle olan
kişiler kendisinden aşağı olan kişileri küçük görmezler ve akranları arasında büyüklenmezler. Her şeyi ben bilirim,
en iyi ben bilirim demezler. Hatta bazen toprak gibi mütevazi olurlar. İnsanı olgunlaştıran ve topluma sevdiren bu
güzel huyun adı nedir?
Cevap : Tevazu.
Soru 28: Mal, mülk Allah (c.c.)’ındır. Kulun elinde bulunan ve ölmeyecek gibi biriktirdiği her şey bir imtihan vasıtasıdır.
Kul elindeki bu imkanları, kendisi ve diğer insanlar için en faydalı şekilde kullanmakla yükümlüdür.
Böyle davranmayan kimseyi ne Allah (c.c.), ne de kullar sever. Allah (c.c.)’ın kendisine verdiği mal ve mülk
emanetinin hakkını vermemiş olur. Cömertlik göstermemek İslam’ın kınadığı, tasvip etmediği kötü huyu kul
kazanmış olur. Cömert insan hem Allah (c.c.)’a yakın, hem cennete yakın, hem de insanlara yakındır.
Aynı zamanda cehennemden de uzaktır. Kötü huylu insansa Allah (c.c.)’dan, cennetten, insanlardan uzak,
cehenneme yakındır. Hem ferdi, hem de içtimai zararları olan bu kötü huyun adı ve yine İslam’da hoş görülmeyen
bunun aksi huyun adı nedir?
Cevap : Cimrilik ve İsraf (Savurganlıktır).
Soru 29: Müslümanların eş, dost, akraba ve yakınlarını, hatta memleketlerini ziyaret etmesi, görmesi, ilgi ve alaka kurması
anlamına gelir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bu konu ile ilgili çok hadisleri olup, bu iş yapıldığı zaman
müslümanların cennete gireceklerini müjdelemiştir. İslam alimleride yapılması gereken bu hareketin vacip,
terkininde haram olduğunu söylemişlerdir. İslam ıstılahında bu güzel işe ne ad verilir?
Cevap : Sıla-i Rahim.
Soru 30: İkiyüzlülük ve ara bozuculuğa ne ad verilir.
Cevap : Nifak.
Soru 31: Aksıran bir müslümanın “Elhamdülillah” demesi gerekir. Buna göre yanında bulunan müslüman ne demesi gerekir?
Cevap : Yerhamükellah demesi gerekir.
Soru 32: Başkalarının evine gireceğimiz zaman öncelikle hangi kurallara dikkat etmemiz gerekir?
Cevap : a- Selam veririz, b- Adımızı söyleriz, c- Sıfatımızı söyleriz, d- Künyemizi bildiririz.
.XXXXXXXXXX
.İTİKAT
Soru 1 : İman nedir?
Cevap : Allah (c.c.)’ın dinini, Rasulüllah (s.a.v.)’in getirdiği tüm şeyleri kalp ile kabul
edip dil ile tasdik etmektir.
Soru 2 : İmanın şarları nelerdir?
Cevap : Allah (c.c.)’a, Meleklerine, Kitaplarına, Peygamberlerine, Ahiret gününe,
kaza ve kadere, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine, öldükten sonra tekrar
dirilmeye iman etmektir.
Soru 3 : Hak dinlerin gayesi nelerdir?
Cevap : Aklı, Dini, Nefsi, Nesli ve Malı korumaktır.
Soru 4 : İslam dininin kaynakları (Edille-i Şeriyye) nelerdir?
Cevap : Kitap, Sünnet, İcma-i Ümmet ve Kıyas-ı Fukaha’dır.
Soru 5 : Peygamberimiz (s.a.v.)’den sonraki dönemlerde bir meselenin dini hükmü
üzerinde o devirde yaşayan müçtehitlerin birleşmesi ve ittifak etmesine ne ad verilir?
Cevap : İcma-i Ümmet denir.
Soru 6 : Kur’an’ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde karşılığı bulunmayan bir meseleyi,Kitap,
Sünnet, İcma-i Ümmet dediğimiz şeri delillerde sabit olan hükümler ışığında,
aynı illete (sebebe), aynı hikmete bağlayarak çözümlemeye dinimizde ne ad verilir?
bu hükümleri verene Fakih denir.
Cevap : Kıyası Fukaha.
Soru 7 : İmam ve müçtehit olarak kabul edilen bir kişinin içtihat ve görüşlerinden
oluşan, itikadi, fıkhi, dini veya şeri yola ne ad verilir?
Cevap : Mezhep adı verilir.
Soru 8 : İtikadi mezheplerimiz ve imamlarını söyleyiniz.
Cevap : a- Maturidiyye; İmam Ebu Mansur Muhammed Maturidi
b- Eşariyye; İmamı Ebul Hasan Aliyyül-Eşari.
Soru 9 : Allah’ın zati sıfatlarını sayınız.
Cevap : a- Vücut (Var olması)
b- Kıdem (Varlığının başlangıcı olmaması)
c- Beka (Varlığının sonu olmaması)
d- Vahdaniyet (Bir olması)
e- Muhalefetül lil Havadis (Yaratılmışların hiç birine benzememesi)
f- Kıyam bi Nefsihi (Varlığının kendisinden olması)
Soru 10: Büyük günahlar nelerdir?
Cevap : a- Allah (c.c.)’a ortak koşmak.
b- Haksız yere adam öldürmek.
c- Namuslu kadına iftira etmek.
d- Sihir yapmak ve yaptırmak.
e- Savaştan kaçmak
f- Müslüman anne ve babaya isyan etmek
e- Yetim malı yemek
g- Mescidi Haram’da günah işlemek
h-Yetim malı yemek i-Zina yapmak
Soru 11: Rabbimizin en güzel, en şerefli manalara ve sıfatlara dalalet eden mübarek
isimleri vardır. Ki bu isimler hakkında Peygamberimiz (s.a.v.) “Muhakkak ki
Allah (c.c.)’a mahsus 99 ismi şerif vardır. Her kim bu isimleri (sayar, ezberler
veya şuurlu bir şekilde manalarını anlarsa) cennete girer, sonsuz mutluluğa
ulaşmış olur.” buyurdu. Rabbimizin bu isimlerine ne ad verilir?
Cevap : Esmaül Hüsna
Soru 12: Allah (c.c.)’ın zatında, sıfatında ve fiillerinde eşsiz olduğunu bilip inanmaya
ne denir?
Cevap : Tevhit denir.
Soru 13: Peygamberimiz (s.a.v.)’in Miraç hadisesinde 7. Kat semada, Mescidi Haram
ve Mescidi Aksa’dan sonra uğradığı, Meleklerin kıyamete kadar hayatlarında
bir defa sıra gelerek tavaf ettikleri 7. Kattaki mescidin adı nedir?
Cevap : Beytül-Mamur.
Soru 14: Allah’ın subuti sıfatlarını sayınız.
Cevap : a- Hayat (Diri olması)
b- İlim (Her şeyi bilmesi)
c- Semi (İşitmesi)
d- Basar (Görmesi)
e- İrade (Dilemesi)
f- Kudret (Gücünün yetmesi)
g- Kelam (Konuşması)
h- Tekvin (Yaratması)
Soru 15: Dört büyük melek hangileridir ve görevleri nelerdir?
Cevap : a- Cebrail; Vahiy getiren melektir
b- Mikail; Tabiat olaylarının iradesi ile görevlidir
c- İsrafil; Sura üfleyecek olan melektir
d- Azrail; Ölüm meleğidir, can alır.
Soru 16: Kendilerine Kitap verildiği Kur’an’ı Kerimde bildirilen peygamberler
hangileridir ve hangi kitaplar kendilerine verilmiştir?
Cevap : a- Musa(a.s.); Tevrat
b- Davut(a.s.); Zebur
c- İsa(a.s.); İncil
d- Muhammed(s.a.v.); Kur’an
Soru 17: Kendilerine kitap indirilmeyip sahife verilmiş olan peygamberler ve kaç
sahife verildiğini yazınız.
Cevap : a- Adem(a.s.) 10 sahife
b- Şit(a.s.) 50 sahife
c- İdris(a.s.) 30 sahife
d- İbrahim(a.s.) 10 sahife
Soru 18: Hakikatler hakkında ilim elde etme vasıtaları yani İslam’da bilginin
kaynakları nelerdir?
Cevap : a- Sağlam duyu organları b- Doğru haber c- Akıl
Soru 19: İslamın kesin nasla sabit olan hükümlerine, şüphe götürmez bir şekilde
inanmaya ve Allah (c.c.)’ın hükmüne ve iradesine teslimiyete ne ad verilir?
Cevap : İtikat denir.
Soru 20: İlk peygamber Hz. Adem (a.s.)’dan Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.)’e kadar
gelen peygamberlere bildirilen Allah’ın dininin adı nedir?
Cevap : İslam.
Soru 21: İnsanları iyiliğe yöneltmek için Allah (c.c.)’ın peygamberleri vasıtasıyla
bildirdiği emirler ve hükümlere ne denir?
Cevap : Din denir.
Soru 22: İnsanların yaşayışlarında yapmaları ile emrolundukları, ilahi yol ve umumi
prensiplere ne ad verilir?
Cevap : Şeriat.
Soru 23: İnanç bakımından insanlar üçe ayrılır bunlar hangileridir?
Cevap : a- Mü’min b- Münafık c- Kafir.
Soru 24: Allah (c.c.)’e ve onun dinine kalbiyle inanıp, diliyle de inandığını söyleyen ve
inandığını yaşamaya çalışan insana ne denir?
Cevap : Mü’min.
Soru 25: İnanmadığını açıkça söyleyen kimseye ne denir?
Cevap : Kafir.
Soru 26: Dili ile iman ettiğini söylediği halde kalbinden inanmayan kişiye ne denir?
Cevap : Münafık.
Soru 27: İsyanda haddi aşan, zalim ve Allah (c.c.)’dan başka ibadet edilen put ve ilahı
olan sistemlere ne ad verilir?
Cevap : Tağut.
Soru 28: Allah (c.c.)’ın birliğini kabul etmeyen, ama ona inanan fakat ondan başka
varlıklarıda ilah kabul eden kimseye ne ad verilir?
Cevap : Müşrik.
Soru 29: İnsanların biri sağ biri sol omuzlarında olmak üzere iki gözetleyici melek
vardır. Bu meleklerden sağ taraftaki melek insanın iyi amel ve davranışlarını,
sol taraftaki melekte insanın kötü amel ve davranışlarını tespit edip amel
defterine yazmakla görevlidirler. Bu meleklerin isimleri nelerdir?
Cevap : Kiramen Katibin.
Soru 30: İnsanlar ölüpte mezara konduktan sonra sual melekleri denilen iki melek
gelir ve kendilerine Rabbimiz tarafından emrolunan kabir suallerini sorarlar.
Bu sualler: Rabbin kim?, Peygamberin kimdir?, Dinin nedir?, Kitabın nedir?,
Kıblen neresidir? şeklindedir. Bu sualleri soran meleklerin isimleri nelerdir?
Cevap : Münker ve Nekir.
Soru 31: Cennetteki meleklerin başkanının ismi nedir?
Cevap : Rıdvan
Soru 32: Cehennemdeki görevli meleklerin başkanlarının ismi nedir?
Cevap : Malik.
Soru 33: Allah (c.c.)’a çok yakın bulunan, mukarrebun melekleride denilen, son
derece şerefli olan meleklerin diğer isimleri nedir?
Cevap : İlliyyun melekleri.
Soru 34: Peygamberlerin kendilerine has sıfatları nelerdir, manalarıyla birlikte söyleyiniz.
Cevap : a- Sıdk; Doğru sözlü olmak
b- Emanet; Güvenilir olmak
c- Tebliğ; Tebliğ etmek
d- Fetanet; Üstün akıl ve zekaya sahip olmak
e- İsmet; Günah işlememek.
Soru 35: Peygamberimiz (s.a.v.) hesap gününü anlatırken mahşerin düz bir yerinde
mahkeme-i kübranın kurulacağını ve hesapların seri olarak sorulacağını anlattı.
İnsanların beş şeyden mutlaka sorulacağını, hesaba tutulacaklarını haber vermişti.
İşte Peygamber (s.a.v.)’in hesap günü mutlaka sorulacak dediği beş şey nedir?
Cevap : a- Ömrünü nerede tükettiği
b- Gençliğini nasıl geçirdiği
c- Malını nereden kazandığı
d- Malını nereye harcadığını
e- Bildikleri ile amel edip etmediğinden sorulacaktır.
Soru 36: Ahiret günü hesaptan sonra herkesin amel defterini (sevap ve günahını)
tartmaya mahsus olan ilahi adalet terazisine ne ad verilir?
Cevap : Mizan
Soru 37: Cehennem üzerinde uzanan son derece ince ve keskin olan, mü’minler için
geniş ve rahat olacak, kafirler ise takılıp kalıp cehenneme düşecekleri,
ona inanmak imanın gereği olan köprünün adı nedir?
Cevap : Sırat Köprüsü.
Soru 38: Her canlı için ezelde tayin edilmiş olan hayat süresi vardır. Süresi dolan
canlıların ömrü son bulmuş ve kendisine takdir edilmiş olan geçici
dünyadaki hayatı bitmiş olur. Her canlı için tayin edilmiş olan süreye ne denir?
Cevap : Ecel.
Soru 39: İslam’ın şartları nelerdir?
Cevap : 1- Kelime-i Şahadet getirmek
2- Namaz kılmak
3- Oruç tutmak
4- Hacca gitmek
5- Zekat vermek.
Soru 40: Başkalarının meydana getiremeyeceği olağanüstü şeyleri bir peygamberin,
gerçekten Allah (c.c.)’ın elçisi olduğunu doğrulaması için Rabbimizin o
olağanüstü olayı peygamberi eliyle ortaya çıkarmasına ne ad verilir?
Cevap : Mucize.
Soru 41: Yüce Rabbimizin kudret ve izni ile veli kulları tarafından bir kısım
olağanüstü hallerin meydana gelmesine ne ad verilir?
Cevap : Keramet.
Soru 42: Hatır ve hayale gelmeyen maddi ve manevi nimetleri içinde toplayan, hiç bir
zaman yok olmayan ve bugün mevcut olup sekiz bölümlü bir mükafat alemi olan,
yerini ancak Rabbimizin bildiği, yakuttan, inciden, elmastan döşenmiş köşklerin
var olduğu, altından ırmakların aktığı, içinde hurilerin olduğu bildirilen ve
Allah (c.c.)’a kul, habibine ümmet olmuşların, şehitlerin gideceği yer olarak
bildirilen o güzel mekanın ismi nedir?
Cevap : Cennet.
Soru 43: Kapısında zebanilerin olduğu, yedi kat aşağı doğru tabakaya bölünmüş, her
bir katında ayrı, türlü azabın tattırılacağı ve bazı günahkar mü’minlerinde ceza
göreceği, kafirler için ise ebedi azap yeri, devamlı kalacakları mekan olarak
bildirilen bu yerin ismi nedir?
Cevap : Cehennem.
Soru 44: Kainattaki her şey kendisinden başka yaratıcı olmayan Allah (c.c.)’ın bilmesi,
dilemesi ve yaratması ile olur. Onun için herhangi bir şeyin belirli bir şekilde
meydana gelmesi Cenabı Hakkın ezelde dilemesi ile olur. Rabbimizin bir şeyi
ezelde dilemiş olmasına ne ad verilir?
Cevap : Kader.
Soru 45: Yüce Rabbimizin ezelde dilemiş olduğu herhangi bir şeyin zamanı gelince
yine Allah (c.c.)’ın izniyle meydana gelmesine ne ad verilir?
Cevap : Kaza.
Soru 46: Müellefe-i Kulüp kimlerdir?
Cevap : Müslüman olmayıp, kalpleri İslam’a ısındırılmak istenenlerdir.
Soru 47: Büyük günahlardan birini işlemiş veya küçük günahlara devam eden
kimseye ne denir?
Cevap : Fasık.
Soru 48: Günahı olan mü’minlerin affedilmesi, günahsızların daha yüksek mertebelere
erişmeleri için Peygamberler ve evliyaların Allah (c.c.)’a yalvarmasına ne denir?
Cevap : Şefaat.
Soru 49: Bir şeyi elde etmek için gereken maddi ve manevi vesilelerin hepsiniyaptıktan
sonra, Allah (c.c.)’a güvenip ondan sonrasını Allah (c.c.)’a bırakmaya ne ad verilir?
Cevap : Tevekkül.
Soru 50: Karzı hasen ne demektir?
Cevap : Çıkar gözetmeksizin Allah (c.c.)’ın rızası için ödünç para vermektir.
Soru 51: Aynı peygamberin yolunda yürüyen insanlara ne denir?
Cevap : Ümmet.
Soru 52: Hasenat ne demektir?
Cevap : İyi amellere, yapılan iyiliklere denir.
Soru 53: Cennetteki en büyük nimet nedir?
Cevap : Ru’yetullah yani Allah (c.c.)’ın cemalini görmektir.
Soru 54: İslam dininde olmadığı halde sonradan insanların dindenmiş gibi
hayatlarına geçirdikleri yanlış adetlere ne denir?
Cevap : Bidat.
Soru 55: Yapılan her şeyin sırf Allah (c.c.)’ın rızası için yapmaya, gösterişten uzak
amele ne denir?
Cevap : İhlas denir.
Soru 56: Seyyiat ne demektir?
Cevap : Kötülükler, günahlar ve suçlardır.
Soru 57: Münafığın alametleri nelerdir?
Cevap : Konuştuğunda yalan söyler, söz verir sözünde durmaz, emanete hıyanet eder.
Soru 58: En güçlü insan kimdir?
Cevap : Öfkesini yenen insandır.
Soru 59: Hacerul Esvet nedir, nerededir ve nereden gelmiştir?
Cevap : Kabe’nin köşe duvarı içine yerleştirilmiş siyah bir taştır ve cennetten gelmiştir.
Soru 60: Akait ilminin ilk temsilcileri kimlerdir?
Cevap : İmamı Azam Ebu Hanife, Ebu Mansur Maturidi, İmamı Eşari.
Soru 61: Davetçinin vasıfları nelerdir bir kaç tanesini sayınız
Cevap : a- Çalışmalarının karşılığını Allah (c.c.)’dan beklemelidir.
b- Yardımın yalnız Allah (c.c.)’dan olduğunu unutmamalı
c- Vazifesini yapar ama neticeyi Allah (c.c.)’a bırakır
d- Yumuşak huylu, seven, sevdiren,sevindiren, mütevazi olmalıdır
e- Korkutucu değil, müjdeleyici olmalıdır
f- Hareketlerini ve duyu organlarını Kur’an’a göre ayarlamalı ve onunla
terbiye etmelidir.
Soru 62: İslam devletinde müslümanlar gibi mal, can, din, namus ve nesil güvenlikleri
devlet teminatı altında olan, fakat askerlik yapmayan, bunun karşılığında
cizye ödeyen ve bir anlaşma ile halifeye bağlı olanlara ıstılahta ne ad verilir?
Cevap : Zımmi.
Soru 63: Ateşten yaratılan, maddi varlıkları olmadıkları için melekler gibi görünmeyen,
insanlar gibi iyileride, kötüleride olan bizler gibi imtihana tabi tutulacak ve yine
bizler gibi “Allah (c.c.)’a ibadet etmeleri için yaratılmış” olan mahlukların ismi nedir?
Cevap : Cinler.
Soru 64: Efendimiz (s.a.v.)’in buyurduğuna göre, kıyamet günü Allah (c.c.)’ın
gölgelendireceği yedi sınıf insan hangileridir?
Cevap : a- Adil yöneticiler.
b- Allah (c.c.)’a ibadet yolunda yetişen gençler.
c- Camilere kalpten bağlı kimseler.
d- Allah (c.c.) için birbirini seven kimseler.
e- Makam sahibi bir kadın harama davet ettiğinde “Ben Allah’tan korkarım”
diyerek reddedenler.
f- Sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyecek şekilde sadaka verenler.
g- Yalnızken Allah (c.c.)’ı anıp gözyaşı dökenler.
Soru 65: Kıyamet gününde en son dirilip, hesaba ilk olarak çekilecek ümmet hangisidir?
Cevap : Ümmeti Muhammed
Soru 66: İyiliğe kabiliyeti olmayan ruh cinsinden bir yaratıktır. Ateşten yaratılan, daima
kötülük düşünen, insanları yoldan saptırmaya çalışan, bir adı da iblis olan bu
yaratığı tanıdınız mı?
Cevap : Şeytan.
Soru 67: Herkesin bilmesi gereken dört mesele nedir?
Cevap : a- İlim; Allah (c.c.)’ı, Peygamber (s.a.v.)’i ve İslam dinini delilleri ile bilmek
b- Amel; Bildiği ilim ile amel etmek
c- Davet; Tebliğ görevini yerine getirmek.
d- Sabır; Eziyet ve zulümlere sabretmek, yılmamak
Soru 68: Allah (c.c.)’ın katından yeni bir din getiren peygambere ne ad verilir?
Cevap : Rasül
Soru 69: Yeryüzünde bütün varlıklar kime hizmet için yaratıldı?
Cevap : İnsanlar için.
Soru 70: İnsanın yeryüzündeki konumu nedir?
Cevap : Yeryüzünde Allah (c.c.)’ın halifesidir.
Soru 71: Kıyamet hangi gün kopacaktır?
Cevap : Cuma günü.
Soru 72: Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi alemdir. Kıyamet koptuktan sonra
bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur.
Bu yere inanmayan insan müslüman olamaz. Bu alemi bildiniz mi?
Cevap : Ahiret
Soru 73: Nefis terbiyesinde başarılı olmak için terbiye edilmesi gereken iki unsur nedir?
Cevap : a- Akıl b- Kalp
Soru 74: Hakkı batıl, batılı hak yapmaya çalışan nedir?
Cevap : Tağut
Soru 75: “Rab” kelimesinin manası nedir?
Cevap : Terbiye eden, yöneten, mülkün sahibi, koruyan.
Soru 76: “İlah” kelimesinin manası nedir?
Cevap : Kendisine sığınılan, güvenilen, sevilen, tapılan.
Soru 77: Gizli şirke iki örnek veriniz.
Cevap : a- Başkasının övgüsünü kazanmaya çalışmak
b- Başkasının gözüne girmek için namaz kılmak
c- Nam ve şöhret için cihat
d- Mevki ve makam için ilim.
Soru 78: Ehli sünnet itikadının mezhep alimlerinin adlarını yazınız.
Cevap : a- Maturidi b- Eşari
Soru 79: İslam’ın özelliklerinden olan irade neyi ayırt etmeye yarar?
Cevap : Fayda ve zararı ayırt etmeye yarar.
Soru 80: İlim ile yönetimin çatışmasından ne doğar?
Cevap : Sosyalizm
Soru 81: Herhangi bir konuda ayrı ayrı yerde bulunan alimlerin aynı görüşe
varmalarına ne denir?
Cevap : İcma denir.
Soru 82: Herhangi bir konuda ayrı ayrı yerlerde bulunan alimlerin farklı görüş
bildirmelerine ne denir?
Cevap : İçtihat
Soru 83: Rabbimiz bizi neden imtihan ediyor?
Cevap : Kemal sıfatı gereği.
Soru 84: İnsanın kendini maddi ve manevi kötülüklerden korumasına ne denir?
Cevap : Takva.
Soru 85: Tağuti güçlerle işbirliği yapan ve onların iktidarlarını İslam’ı istismar ederek
ayakta tutmaya çalışan din adamına ne denir?
Cevap : Belam denir.
Soru 86: Küfrün çeşitleri nelerdir?
Cevap : a- Cehli küfür b- İnadi küfür c- Hükmi küfür
Soru 87: İnsanı küfre götüren haller nelerdir?
Cevap : a- Kur’an’ın ve sünnetin açık hükümlerine gizli manalar vermek
b- Kur’an’ın ve sünnetin hükümlerini yalanlamak
c- Din ile alay etmek
d- Allah’tan ümidi kesmek
e- Allah’ın azabını emin olmak (Allah bana azap etmez demek)
f- Gaibden haber verdiğini söyleyen kahinlere inanmak.
Soru 88: Cennetin Kur’an’ı Kerim’de geçen isimleri nelerdir?
Cevap : a- Adn b-Meva cenneti
c- Firdevs cenneti
d- Mukame cenneti
e- Naim cenneti
f- Darul Huld
g- Darus-Selam
i- Makamul Emin
Soru 89: Elfaz-ı Küfür ne demektir?
Cevap : İnsanı küfre götüren sözler demektir.
Soru 90: İkinci kez sura üflenince bütün insanların yeniden hayat bulup, hesap günü
için toplanmasına ne ad verilir?
Cevap : Mahşer.
Soru 91: İnsanların ölümden sonra, mahşere kadar kabirde geçirdikleri zamana ne
ad verilir?
Cevap : Berzah alemi.
Soru 92: Ezelde hiç bir şey yaratılmamışken sadece ruhların var olduğu ve Allah’a
iman sözü verdiğimiz zamana ne ad verilir?
Cevap : Galü Bela
Soru 93: Cehennemin en alt tabakasının ismi nedir ve oraya kimler girecek?
Cevap : Haiye, Münafıklar girecek.
Soru 94: Allah’ın fiili sıfatları nelerdir?
Cevap : a- Rızk verme b- İhsan etme c- İkramda bulunma
d- Rıza gösterme e- Muhabbet besleme f- Gazap etme
g- Öldürme h- Diriltme.
Soru 95: Tevhidin kısımları nelerdir?
Cevap : a- Rububiyet tevhidi
b- Uluhiyet tevhidi
c- İsimlerde ve sıfatlarda tevhit.
Soru 96: Allah’tan başka yaratıcı, rızk verici,Rab, terbiye edici ve kainatın işini
düzene koyan başka ilah olmadığı hangi kısım tevhit inancının gereğidir?
Cevap : Rububiyet tevhidi
Soru 97 : Allah (c.c.)’ı Allah ve Rasülü nasıl isimlendirdi ve vasıflandırdı ise o şekilde
Allah (c.c.)’ı isimlendirmek ve vasıflandırmak hangi kısım tevhit inancı
gereğidir?
Cevap : İsimlerde ve sıfatlarda tevhit
Soru 98 : “Allah (c.c.)’ın varlığının başlangıcı yoktur. Allah (c.c.) sonradan meydana
gelmiş bir varlıkta değildir. Hiç bir şey yok iken O yine var idi.” Bu tanım
Allah (c.c.)’ın hangi sıfatlarından neyin açıklamasıdır?
Cevap : Zati sıfatlarından Kıdem sıfatının.
Soru 99: İbadet ederken sadece Allah’ü Teala’ya ihlasla ve O’ndan başka ilah
olmadığına inanarak ibadet etmek hangi kısım tevhit inancının gereğidir?
Cevap : Uluhiyet tevhidi
Soru 100: Peygamberlerde, peygamberlik göreviyle görevlendirilmeden önce görülen
ve nübüvvetin temellerini kuvvetlendiren bazı harikuladelikler görülür. Mesela:
Hz. İsa (a.s.)’ın daha beşikte iken konuşması. Hz. Muhammed (s.a.v.)’i daha
çocukluğunda bir bulutun takip etmesi. Putların yüzüstü yıkılması gibi. Bu gibi
harikalara İslami ıstılahta ne ad verilir?
Cevap : İrhasat
Soru 101: Mevcut alemlerin ve ahiret aleminin hükümdarı o Allah (c.c.)’dır. Her iki
cihandaki eşyanın tasarrufu Allah (c.c.)’a aittir. Ferman onundur. Onun dilediği
olur, dilemediği olmaz. Onun hükümdarlığı dünyadaki hükümdarlıklara
benzemez. Hüküm kendisine aittir. Bir yardımcıya bir vezire ihtiyacı yoktur.
Bütün mükevvenatın mevcut olan her şeyin sahibi ve mutlak hükümdarı manasına
gelen Esmaul Hüsna’da yer alan Allah (c.c.)’ın isimlerinden olan bu ismi nedir?
Cevap : El-Melik
Soru 102: İçenin niyetine göre şifa olan, Hz. Hacer ve Hz. İsmail’in susuz kaldıklarında
ortaya çıkan, hacıların geri dönerken hediye olarak getirdikleri zemzem suyuna,
Allah (c.c.)’ın Hz. İsmail’i suya kandırması nedeni ile “Sakıyullahı İsmail”,
inananlara fayda verdiği için “Saibe”, sıhhat ve berekete sebep olduğu için
“Meymune”, yemeğin yerini tuttuğu için “Kafiye”, içenler rahatlık ve afiyet
bulduğu için “Afiye” denilmiştir. Doya doya içenlerin cehennem azabından
kurtulacakları müjdesinden dolayı verilen isim nedir?
Cevap : Büşra
Soru 103: Akait ile ilgili meşhur eserler arasında İmamı Azamın meşhur kitabının adı nedir?
Cevap : Fıkhi Ekber.
Soru 104: Allah (c.c.)’ın Kur’an’ı Kerim’inde bildirdiği, Peygamber efendimiz (s.a.v.)’in
tarif ettiği insanoğluna mahsus nefis yedi kısımdır.
Bunlar:
a- Nefsi Emmare
b- Nefsi Levvame
c- Nefsi Mutmainne
d- Nefsi Safiyye (Kamile)
e- Nefsi Merdiyye’dir. Bizim saymadığımız diğer ikisini de siz söyleyiniz?
Cevap : Nefsi Mülhime ve nefsi Raziye
Soru 105: Tasavvufi Ahlakta bir müslümanın kat etmesi gereken kaç merhale vardır?
Cevap : 4 merhale vardır:
a- Şeriat
b- Tarikat
c- Marifet
d- Hakikat
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
.TEMEL DİNİ BİLGİLER
Ben bir MÜSLÜMAN’IM ELHAMDÜLİLLAH
Rabbim............ :ALLAH (Celle Celaluhu)
Dinim............... :İSLAM
Kitabım............ :KUR’AN-I KERİM
Peygamberim... :Hz. MUHAMMED MUSTAFA (Sallellahu teala aleyhi ve sellem)
Amelde HANEFİ mezhebindenim.
S 1: Din neye denir?
C 1: Din:Akıl sahibi insanları kendi istekleri ile dünya ve ahirette iyiliğe ve mutluluğa ulaştıran ilahi bir kanundur.
S 2: İslâm dininin gayesi nedir ?
C 2: İslâm dininin gayesi: Hükümlerine uygun hareket edenlere dünya ve ahiret saadetini kazandırmaktır.
S 3: İmanı tarif edermisiniz ?
C 3: İman: Peygamber Efendimizin Allah'ü Teâlâ tarafından getirmiş olduğu hususların doğruluğuna kalb ile inanmak
ve bunu dil ile söylemektir.
S 4: Kelime -i Şehadet ve Kelime -i Tevhid -i okuyunuz ve manasını söyleyiniz.
C 4: Kelime -i Şahadet:"Eşhedü ellâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühu ve Rasulüh"
Manası:" Ben şahadet ederim ki Allah' tan başka ilah yoktur , ve yine şehadet ederim ki Hz.Muhammed (S.A.V)
onun kulu ve Resülüdür."
Kelime -i Tevhid:"Lâ ilâhe illallah Muhammedur Rasulullah.
Manası:" Allah'tan başka ilah yoktur. Hz. Muhammed (S.A.V) Allah' ın Resülüdür."
S 5: İmanın şartlarını sayınız.
C 5: İmanın şartları altıdır:
a) Allah' ü Teâlâ' nın varlığına ve birliğine inanmak,
b) Allah' ü Teâlâ' nın Melekler'ine inanmak,
c) Allah'ü Teâlâ'nın Kitaplar'ına inanmak,
d) Allah'ü Teâlâ nın Peygamber'lerine inanmak,
e) Ahiret gününe inanmak,
f) Kadere (Hayrın ve şerrin Allah'tan olduğuna ) inanmak.
S 6: İnanç yönünden insanlar kaça ayrılır ?
C 6: İnanç yönünden insanlar üçe ayrılır;
1) Mümin: Allah'ü Teâlâ' nın varlığına, birliğine ve Hz Muhammed (S.A.V) in Onun Peygamberi olduğuna kalb ile inanan
ve bu inancını dili ile söyleyen kimselere Mümin denir.
2) Münafık: Allah' ü Teâlâ' nın varlığına, birliğine ve Hz. Muhammed (S.A.V )in Peygamberliğine kalb ile inanmadığı halde
dili ile inandığını söyleyen kimselere Münafık denir.
3) Kafir: Allah' ü Teâlâ' nın varlığına birliğine ve Hz: Muhammed (S.A.V) in Peygamber'liğine kalb ile inanmayan ve inanmadığını dili ile de söyleyen kimselere Kafir denir.
S 7: İman ile ibadetler arasındaki münasebetleri anlatınız.
C 7: Bir müslüman dini hükümleri inkar etmediği müddetçe ibadet etmese bile dinden çıkmaz, kafir olmaz. Ancak ibadetlerini yerine getirmediği için günah işlemiş olur, cezayı hak eder. Ayrıca ibadetlerin başkaları için değil müslümanlar için emredildiğini unutmamalıyız.
S 8: Allah'ın zati sıfatlarını sayınız.
C 8: 1) VÜCUT: Var olmak Allah vardır yokluğu düşünülemez.
2) KIDEM: Allah' ın varlığının başlangıcı yoktur.
3) BEKA: Allah' ın varlığının sonu yoktur.
4) VAHDANİYET: Allah tektir.
5) MUHALEFETÜN LİL HAVADİS: Sonradan olan şeylere benzemez.
6) KIYAM BİNEFSİHİ: Varlığı kendisindendir, hiç bir şeye muhtaç değildir, her şey ona muhtaçtır.
S 9: Allah'ın Sübuti sıfatlarını sayınız.
C 9: 1)HAYAT: Allah daima diridir,
2) İLİM: Allah geçmiş gelecek, gizli aşikar her şeyi bilir,
3) SEMİ': Allah her şeyi işitir,
4) BASAR : Allah her şeyi görür,
5) İRADE: Allah diler ve dilediğini yapar,
6) KUDRET: Allah sonsuz kudret sahibidir,
7) KELAM: Allah söz sahibidir Kuran Allah'ın kelamıdır,
TEKVİN: Allah yaratıcıdır.
S 10: Melekler nasıl varlıklardır?
C 10: Melekler :Yemeye, içmeye ihtiyacı olmayan, erkeklik ve dişiliği bulunmayan nurdan yartıklardır.
S 11: Dört büyük meleği görevleriyle beraber sayar mısınız?
C 11: 1) CEBRAİL: Meleklerin en büyüğüdür, görevi Allah ile Peygamberler arasında elçilik yapmaktır.
2) MİKAİL: Tabiat olaylarının idaresi ile görevlidir.( yağmur, rüzgar vs)
3) İSRAFİL: Sura üflemekle görevlidir.
4) AZRAİL: Ömrü sona eren insanların canını almakla görevlidir.
S 12: Kiramen katibin melekleri hakkında bilgi veriniz.
C 12: Bunlar sağımızda ve solumuzda bulunan iki melektir.Sağdaki melek sevaplarımızı soldaki melek ise günahlarımızı yazar.Böylece amel defterimiz meydana gelir.
S 13: Münker ve Nekir kimdir?
C 13: Öldükten sonra kabirde insana soru sormakla görevli iki melektir.
S 14: Dört büyük kitabı ve hangi Peygamberlere indiğini söylermisiniz?
C 14: Tevrat Musa (A.S)'a , Zebur Davud (A.S)'a, İncil İsa (A.S) 'a, Kur'an Muhammed (A.S)'a inmiştir.
S 15: Peygamberimize ilk vahiy hangi tarihte nerede indi ve ilk inen ayetler hangileridir?
C 15: Peygamberimize ilk vahiy 610 yılında Nur dağındaki Hira mağarasında indi .İlk inen Ayet'ler Alak suresinin ilk ayetleri idi.
S 16: Kur'anı Kerim'in özelliklerini sayar mısınız?
C 16: a) Kur'anı Kerim Peygamberimize indiği gibi hiç bir değişikliğe uğramadan bize kadar gelmiştir.
Kıyamete kadarda bozulmadan kalacaktır.
b) Kuran toplu olarak değil,zaman ve hadiselere göre ayetler ve sureler halinde inmiştir.
c) Kur'an son ilahi kitaptır. Ondan sonra başka kitap gelmeyecektir.
d) Kur'an bütün insanlığa gönderilmiş olan bir kitaptır.Her asrın ihtiyaçlarını karşılayacak hakikat ve hikmetlerle doludur.
e)Kur'an Peygamber Efendimizin en büyük ve daimi mucizesidir.Hem kelimeleri, hem anlamı , hemde taşıdığı yüksek
hakikatlerle eşsiz bir mucizedir.
S 17: Kur'an-ı Kerime karşı görevlerimizi sayar mısınız?
C 17: a) Her müslüman Kur'anı Allah' ın kelamı olarak bilmeli, ve tecvit kurallarına uygun olarak yanlışsız okumalıdır.
b) Kur'an abdestli olarak ele alınmalı, Euzu besmele ile okunmaya başlanmalıdır.Okurken mümkünse kıbleye yönelmeli
ve son derece edepli ve saygılı olunmalıdır.
c) Kur'an temiz yerde okunmalı. Başka işlerle meşgul olan onu dinlemeyenlerin yanında ve pis yerlerde okunmamalıdır.
d) Başkalarının okuduğu Kur'anı saygı ile dinlemelidir.
e) Kur'an yüksek ve temiz yerlerde bulundurulmalı alçak yerlere konulmamalıdır.
f) Her müslüman Kur'anın yap dediklerini yapmalı, yapma dediklerinden sakınmalı ve Kur'anın ahlakı ile ahlaklanmalıdır.
S 18: Kur'an kaç sure ve ayettir, Kur'anda ismi geçen Peygamberlerin isimleri nelerdir?
C 18: Kur'an 114 Sure ve 6666 Ayettir. Kur'anda ismi geçen Peygamberler şunlardır:
Adem, İdris, Nuh, Hud, Salih, Lud, İbrahim, İsmail, İshak; Yakup, Yusuf, Şüayb, Harun, Musa; Davud, Süleyman, Eyyüb, Zülkifl, Yunus, İlyas, Elyesa, Zekeriyya, Yahya, İsa, Muhammed ( Aleyhim'üs Salâtü Vesselam)
S 19: Mucize ve Keramet ne demektir?
C 19: Mucize: Peygamberlerin peygamber olduklarını isbat etmek için Allah'ın yardımı ile gösterdikleri olağan üstü olaylardır.Keramet:Allah'ın yardımı ile veli kulları tarfından meydana getirilen olağan üstü olaylardır.
S 20: Peygamber Efendimizin özelliklerini anlatınız.
C 20: a) Peygamberimiz Allah'ın en sevgili kulu yaratılmışların en faziletlisidir.
b) Son Peygamberdir.Ondan sonra Peygamber gelmeyecektir.
c) Bütün insan ve cinlerin peygamberidir.
d) Peygamberliği kıyamete kadar bütün zamanları içine almıştır.
e) Peygamberimizin tebliğ ettiği İslam dini kıyamete kadar devam edecektir.
S 21: Kıyamet günü insanlara nelerden sorulacaktır?
C 21: Peygamber Efendimiz şöyle buyuruyor:Kıyamet gününde insan dört şeyden sorguya çekilmedikce huzurdan ayrılamaz;
a) Ömrünü nerede geçirdiğinden,
b) Vücudunu nerede yıprattığından,
c) Malını nereden kazanıp nereye harcadığından,
d) Bildiği ile ne kadar amel ettiğinden.
S 22: Kader ve Kazayı tarif ediniz.
C 22: Kader:Kainatta olacak şeylerin zamanını, özelliklerini ve nasıl olacaklarını Alla'ü Teâlâ'nın ezelde bilmesi ve takdir etmesine kader denir.
Kaza: Allah'ü Teâlâ 'nın ezelde takdir ettiği şeyleri zamanı gelince bu taktire uygun olarak yaratmasına kaza denir.Kaderi bir plana benzetirsek kaza da plana uygun olarak o şeyin yapılmasıdır.
İBADET
S 23: Niçin ibadet etmeliyiz anlatınız.
C 23: Yaradılışımızın gayesi Allah'ı tanımak ve ona ibadet etmektir.Bizi yoktan var eden ve sayılamayacak kadar nimetler veren yüce Allh' a karşı teşekkür etmeli ve emrettiği ibadetleri seve, seve yapmalıyız.
S 24: İbadetler kaç çeşittir birer misalle sayarmısınız?
C 24: İbadetler üç çeşittir:
a) Beden ile yapılan ibadetler; Namaz kılmak.
b) Mal ile yapılan ibadetler : Zekat vermek,
c) Hem mal hemde beden ile yapılan ibadetler: Hac ibadeti.
S 25: İbadetlerin faydalarını anlatınız.
C 25: İbadetler ruhumuzu yüceltir, bizi kötülüklerden sakındırır, ahlâkımızı olgunlaştırır ve en değerli varlığımız olan imanımızı korur. İnsan ibadet sayesinde Allah' a yaklaşır, onun rahmetine sığınır ve huzura kavuşur. İbadetin ayrıca bedeni ve sosyal bir çok faideleri de vardır.
S 26: İslâm'ın şartı kaçtır sayarmısınız?
C 26: İslâm'ın şartı beştir;
a) Kelime-i Şahadet getirmek,
b) Namaz kılmak,
c) Oruç tutmak,
d) Zekat vermek,
e) Hacca gitmek.
S 27: Abdestin farzları kaçtır sayarmısınız?
C 27: Abdestin farzları dörttür;
a) Yüzü yıkamak,
b) Elleri dirseklerle beraber yıkamak,
c) Başın dörtte birini mesh etmek,
d) Ayakları topuklara kadar yıkamak.
S 28: Abdesti bozan şeyleri sayarmısınız?
C 28: abdesti bozan şeyler;
a) Vücudun herhangi bir yerinden kan, irin veya su akması,
b) Ağız dolusu kusmak,
c) Tükürdüğü zaman tükrüğünün enaz yarısının kan olması,
d) Küçük veya büyük abdest bozmak, arkadan yel çıkarmak,
e) Bayılmak veya sarhoş olmak,
f) Namazda gülmek ( Namaz haricinde gülmek abdest bozmaz),
g) Uyumak.
S 29: Gusül abdestinin farzlarını sayarmısınız?
C 29: Gusül abdestinin farzları;
a) Ağıza su alıp boğaza kadar çalkalamak,
b) Burna su çekip yıkamak,
c) Bütün vücudu (iğne ucu kadar kuru yer bırakmadan) yıkamak.
S 30: Gusül abdestinin sünnetlerini sayınız.
C 30: Gusül abdestinin sünnetleri,
a) Gusüle besmele ile başlamak,
b) Niyet etmek,
c) Bedenin herhangi bir yerinde pislik var ise onu önce yıkamak,
c) Edep yerlerini yıkamak,
e) Gusülden önce abdest almak,
f) Başımızdan, sağ omuzumuzdan, sol omuzumuzdan suyu dökerek ve bedeni ovarak yıkamak,
g) Ayaklarımızın bulunduğu yere su birikiyorsa en son ayakları yıkamak.
S 31: Namaz kimlere farzdır?
C 31: Namaz;
a) Müslüman olan,
b) Erginlik çağına gelmiş olan,
c) Akıllı olan kimselere farzdır.
S 32: Beş vakit namazı rekatları ile sayar mısınız?
C 32: Beş vakit namaz;
a) Sabah namazı dört rekattır, iki rekat sünnet, iki rekat farz;
b) Öğle namazı on rekattır; Dört rekat ilk sünnet, dört rekat farz, iki rekat son sünnet,
c) İkindi namazı sekiz rekattır; dört rekat sünnet, dört rekat farzdır.
d) Akşam namazı beş rekattır; üç rekat farz , iki rekat sünnet.
e) Yatsı namazı on üç rekattır; dört rekat ilk sünnet, dört rekat farz, iki rekat son sünnet, üç rekat vitir dir.
S 33: Cuma namazı kaç rekattır sayar mısınız?
C 33: Cuma namazı on rekattır; Dört rekat ilk sünnet, iki rekat farz, dört rekat son sünnet.
S 34: Namazın farzlarını sayar mısınız?
C 34: Namazın farzı 12 dir, bunlardan altısı namazdan öncedir. Bunlara " Namazın şartları"denir. Altısı da namaza başladığımızdan itibarendir, bunlarada "Namazın rükunları" diyoruz.Namazın sahih olması için bu 12 farzın yerine getirilmesi gerekir.
Namazın şartları
a) Hadesten taharet: Yani abdestimiz yoksa abdest almak, gerekiyorsa güsül abdesti almak.
b) Necasetten taharet: Bedenimizde, elbisemizde veya namaz kılacağımız yerde pislik varsa temizlemek.
c) Setri avret: Namazda örtülmesi gereken yerleri örtmek.
d) İstikbali kıble: Namazı Kıbleye yani Kabeye dönerek kılmak.
e) Vakit: Namazları kendi vakitleri içinde kılmak.
f) Niyet: Hangi namazı kıldığına niyet etmek.
Namazın rükunları
a) İftitah tekbiri: Namaza başlarken tekbir almak.
b) Kıyam: Namazda ayakta durmak.
c) Kıraat: Kur'an okumak.
d) Rüku: Namaz da eller diz kapağına erişecek kadar eğilmek.
e) Sücud: Ayaklar, dizler ve ellerle beraber alnı yere koymak.
f) Kade-i ahire: Namaz sonunda Ettehiyatü okuyacak kadar oturmak.
S 35: Mihrab, Minber ve Kürsü ne demektir tarif ediniz?
C 35: Mihrab: Camilerde kıble yönünde bulunan ve imamın namaz kıldırırken durduğu yerdir.
Minber: Camilerde imamın cuma ve bayram hutbelerini okuduğu yüksekçe merdivenli yer.
Kürsü: Camilerde va'z edilirken yüksekçe oturma yeri.
S 36: Minare, Şerefe ve Alem nedir?
C 36: Minare: Camilerin bitişiğinde ezan okumak için yapılan kule şeklinde yüksek yapı.
Şerefe: Minarelerde çepeçevre ve çıkıntılı olarak yapılan ezan okuma yeri. Buraya minarenin içindeki basamaklarla
çıkılır. Minarelerde genellikle bir şerefe bulunur. Birden fazla şerefeli minarelerde vardır.
Alem: Minarenin tepesine yerleştirilen Hilal (ay) şeklindeki tepeliktir.
S 37: Oruç kimlere farzdır?
C 37: Oruç: a) Müslüman, b) Akıllı, c) Ergenlik çağına gelmiş olan kimselere farzdır.
S 38: Ramazan orucuna ne zaman niyet edilir?
C 38: Ramazan orucuna akşam iftardan itibaren ertesi günün kuşluk vaktine kadar niyet edilebilir.
S 39: Oruçta Kaza ve Kefaret ne demektir?
C 39: Kaza: Bozulan veya tutulamamış olan orucun yerine gününe gün oruç tutmaktır.
Kefaret: Bozulan bir orucun yerine iki ay ara vermeden oruç tutmaktır.
S 40: Orucu bozup, hem Kaza hemde Kefareti gerektiren şeyler nelerdir?
C 40: Oruçlu olduğunu bilerek ve isteyerek:Yemek, içmek ve cinsi ilişkide bulunmak, orucu bozar hem kaza hemde kefaret gerektirir.
S 41: Zekatı kimler verir ?
C 41: Zekatı; Müslüman, akıl baliğ, hür ve dinen zengin sayılan kimseler verir.
S 42: Zekat kimlere verilir?
C 42: Zekat;
a) Fakirlere,
b) Miskinlere, (hiç bir şeyi olmayanlara)
c) Borçlulara, d) Yolculara,
e) Allah yolunda olanlara verilir.
S 43: Zekat kimlere verilmez?
C 43: a) Ana, baba, dede, nene, oğul, kız ve torunlara verilmez,
b) Zenginlere verilmez,c) Müslüman olmayanlara verilmez,
d) Karı koca biribirlerine veremez.
S 44: Fıtır sadakası nedir?
C 44: Ramazan ayında fakirlere verilen bir sadakadır, buna fitrede denir. Dini ölçülere göre zengin olanlar hem kendilerinin hemde çocuklarının fitrelerini vermelidirler.
S 45: Hacc kimlere farzdır?
C 45: Hacc; Akıl baliğ, Müslüman, hür ve Hacc' a gidip dönünceye kadar kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile fertlerinin geçinebileceği maddi güce sahip olan kimselere farzdır.
S 46: Kimler Kurban keser?
C 46: Müslüman, Akıl baliğ, hür, mukim (yani misafir olmayan) ve İslam'a göre zengin olan kimseler kurban keser.
S 47: Bir yılda kaç dini bayram vardır?
C 47: Bir yılda iki dini bayram vardır,
a) Ramazan bayramı,
b) Kurban bayramı. Ayrıca Cuma günü de biz müslümanlar için bir bayram günü demektir.
S 48: Mübarek geceleri sayar mısınız?
C 48: a) Mevlid Kandili: Peygamber Efendimizin doğduğu gecedir. Bütün müslümanlar olarak peygamber Efendimizin doğum
yıldönümü olan bu geceyi büyük bir çoşku ile kutlarız.
b) Regaib Kandili: Mübarek Recep ayının ilk Cuma gecesi mübarek Regaip kandilidir. Bu gece Allah'ü Teâlâ nın rahmet
ve bağışlamasının bol olduğu, duaların kabul edildiği mübarek bir gecedir.
c) Mi'rac Kandili: Peygamber Efendimizin en büyük mucizelerinden birisi olan Mirac mucizesi Hicret'ten bir buçuk yıl
önce Recep ayının 27 ci gecesinde meydana gelmiştir.
d) Berat Kandili: Şaban ayının onbeşinci gecesi mübarek Berat gecesidir. Bu gece yüce Allah'ın kendisine yönelip af
dileyen müminleri bağışlayarak kurtuluş beratı verdiği bir gecedir.
e) Kadir Gecesi: Ramazan ayının yirmi yedinci gecesi Kadir gecesidir. Yüce kitabımız Kur' anı Kerim Peygamber
Efendimize Ramazan ayı içinde bu gece inmeye başlamıştır. Kadir gecesinin bin aydan daha hayırlı olduğu Kur' anı
Kerim'de açıkca belirtilmiştir.
SİYERS 49: Peygamber Efendimiz hangi tarihte ve nerede dünya ya gelmiştir?
C 49: Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (S.A.V); Miladi 571 yılı nisan ayının yirmisine tekabül eden Rebi ul' evvel ayının 12. pazartesi gecesi tan yeri ağarırken Mekke' de dünyaya geldi.
S 50: Peygamber Efendimizin annesi, babası ve dedesinin isimlerini söyleyiniz.
C 50: Peygamber Efendimizin annesi, Amine validemiz, babası; Abdullah ve dedesi; Abdulmuttaliptir.
S 51: Peygamber Efendimizin ilk hanımı kimdir? Çocuklarının adlarını söyleyiniz:
C 51: Peygamber Efendimizin ilk hanımı Hz. Hatice validemizdir. Efendimizin altısı Hz. Hatice validemizden, birisi Mısırlı hanımı Meryem validemizden olmak üzere yedi çocuğu dünyaya gelmiştir.
Erkek evlatları: Kasım, Abdullah ve ibrahimdir,
Kız evlatları: Zeynep, Rukiye, Ümmügülsüm ve Fatımadır.
S 52: İlk vahiy hangi tarihte, nerede ve Peygamber Efendimiz kaç yaşında iken indi?
C 52: İlk vahiy 610 yılında, Nur dağındaki Hira mağarasında, Peygamber Efendimiz 40 yaşında iken indi.
S 53: İlk Müslümanlar kimlerdir?
C 53: İlk Müslüman lar ( kadınlardan) Peygamber Efendimizin eşi Hz. Hatice validemiz, çocuklardan Hz. Ali, kölelerden
Hz. Zeyd b. Haris ve büyüklerden Hz. Ebu Bekir dir.
S 54: Peygamber Efendimiz hangi tarihte, nereden nereye hicret etmiştir?
C 54: Peygamber Efendimiz 622 yılında Mekke'den Medine'ye hicret etmiştir.
S 55: İslam tarihinde yapılan ilk Mescid hangisidir?
C 55: İslam tarihinde ilk yapılan mescid; Peygamber Efendimizin Mekke'den Medine'ye hicret ederken uğradığı, Kuba köyünde yapılan Kuba mescididir.
S 56: Ensar ve Muhacir kimlere denir?
C 56: Mekke'den hicret ederek Medine'ye gelen Müslümanlara "Muhacir"; Medine'nin yerli halkı olan ve Mekke'den hicret edenlere her türlü yardımı yapan Müslüman'lara "Ensar" denir.
S 57: Peygamber Efendimiz hangi tarihte, nerede ve kaç yaşında ruhunu teslim etti?
C 57: Peygamber Efendimiz 632 yılında Medine' de 63 yaşında iken ruhunu teslim etti.
S 58: Sahabe kime denir?
C 58: Peygamber Efendimizi gören ve Müslüman olarak ölen kimselere sahabe denir.
S 59: Peygamber Efendimiz nerede defnedilmiştir? Kabrine ne ad verilmiştir?
C 59: Peygamber Efendimiz vefat ettiği yere defn edilmiştir (Suudi Arabistan- Medineyi Münevvere).
Kabrinin bulunduğu yere " Ravza-i Mutahhare" denilmektedir.
AHLAK
S 60: Allah'ü Teâlâ ya karşı vazifelerimizi sayınız?
C 60: Allah' ü Teâlâ' ya karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Allah'ü Teâlâ'nın varlığına ve birliğine inanmak,
b) Emirlerine uygun hareket etmek,
c) Allah sevgisini her şeyden üstün tutmak, onun adını saygı ile anmak,
d) Verdiği nimetlere şükretmek ve ibadet vazifelerimizi yerine getirmek.
S 61: Peygamber Efendimize karşı vazifelerimizi sayınız?
C 61: Peygamber Efendimize karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Onun son ve en büyük Peygamber olduğuna inanmak,
b) Onu çok sevmek ve adı anıldığı zaman salavatı şerif okumak,
c) Onun gösterdiği yolda yürümek ve güzel ahlakını kendimize örnek edinmek.
S 62: Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim' e karşı vazifelerimizi sayar mısınız?
C 62: Kur'anı Kerim'e karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Kur'an-ı Kerim'in Allah'ü Teâlâ tarafından Peygamber Efendimiz vasıtasıyla gönderilen son kitap olduğuna inanmak,
b) Onu usulüne uygun güzelce okumak ve manasını anlamaya çalışmak,
c) Kur'anı okurken ve dinlerken son derece saygılı olmak,
d) Kur'anın yap dediklerini yapıp, yapma dediklerinden sakınmak.
S 63: Bedenimize karşı vazifelerimizi sayar mısınız?
C 63: Bedenimize karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Dengeli beslenmek,
b) Sağlığımızı korumak,
c) Temizliğe dikkat etmek.
S 64: Ruhumuza karşı vazifelerimizi sayar mısınız?
C 64: Ruhumuza karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Ruhumuzu asılsız ve yanlış inançlardan temizlemek,
b) Doğru ve faydalı inançlarla ruhumuzu donatmak
c) Kötü düşünce ve çirkin huylardan ruhumuzu korumak.
S 65: Karı, kocanın biribirlerine karşı vazifelerini sayar mısınız?
C 65: Karı kocanın biribirlerine karşı vazifeleri şunlardır;
a) Her şeyden evvel karı, koca arasında karşılıklı sevgi olmalı,
b) Koca; ailenin ihtiyaçlarını karşılamak için çalışmalı, helalinden kazanmalı,
c) Koca; ailesinin dini ve ahlaki vazifelerini yerine getirmesinde yardımcı olmalı, eksiklerini öğretmeli,
d) Erkek hanımına karşı nazik ve yumuşak huylu olmalı. Kaba ve kırıcı olmamalıdır.
e) Kadın kocasına sevgi ve saygı ile bağlanmalı, ev idaresinde ve çocukların terbiyesinde kocasına yardımcı olmalıdır.
f) Kadın tutumlu olmalı, kocasının kazancını israf etmemeli.
g) Kadın evine, yuvasına bağlı olmalı. Namusunu titizlikle korumalı. Evden dışarıya çıkarken ve yabancı erkeklerin göreceği yerlerde örtünmeli, tesettürlü olmalıdır.
S 66: Ana babanın çocuklarına karşı vazifelerini sayar mısınız?
C 66: Ana ve babanın çocuklarına karşı vazifeleri şunlardır:
a) Çocuğuna güzel bir ad koymak
b) Çocuklarına haram lokma yedirmemek, onların ruh ve beden sağlığını korumak.
c) Çocukları iyi terbiye etmek, namaz kılmayı diğer dini bilgileri öğretmekve kendi güzel yaşantısı ile onlara örnek olmak.
d) Çocuklara ilgi gösterirken, hediye verirken ayrım yapmamak.Eşit ve adaletli davranmak.
e) Evlenme çağına geldiklerinde onları evlendirmek.
S 67: Çocukların ana ve babalarına karşı vazifelerini sayar mısınız?
C 67: Çocukların ana ve babalarına karşı vazifeleri şunlardır;
a) Ana ve babayı söz ve davranışlarıyla hiç bir zaman incitmemek. Onlara öf bile dememek.
b) İhtiyaç duydukları takdirde geçimlerine yardımcı olmak.
c) Allah'a isyana davet etmedikleri müddetce emirlerini dinlemek.
d) Yanlarında yüksek sesle konuşmamak ve yolda yürürken onların önünde yürümemek.
e) Öldükleri zaman varsa vasiyetlerini yerine getirmek, onları rahmetle anmak ve onlar için her zaman hayır dua etmek.
S 68: Kardeşlerin biribirlerine karşı vazifelerini sayar mısınız?
C 68: Kardeşlerin birbirlerine karşı vazifeleri şunlardır;
a) Kardeşler arasında karşılıklı sevgi, saygı ve birlik olmalı.
b) Miras, para ve mal gibi maddi çıkarlar kardeşlerin arasını açmamalı
c) Küçük kardeşler büyüklerine saygı göstermeli, büyüklerde küçüklerini korumalı, sevgi ve merhamet göstermeli.
d) Kardeşler birbirlerinin menfaatlarını kendi menfaatları gibi gözetmeli.
S 69: Komşularımıza karşı vazifelerimizi sayar mısınız?
C 69: Komşularımıza karşı vazifelerimiz şunlardır;
a) Onlara karşı saygılı olmak. Söz ve davranışlarımızla onları incitmemek.
b) Sevinç ve hüzünlerini paylaşmak, gerektiğinde onlara yardımcı olmak,
c) Ses ve gürültü ile onları rahatsız etmemek.d) Hastalanınca ziyaret etmek, ölenin cenazesine iştirak etmek.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXX
.PEYGAMBERLER TARİHİ
Soru 1 : Allah (c.c.)’ın emir ve yasaklarını insanlara haber veren, kendisine yeni bir kitap ve yeni bir şeriat gönderilmeyip
de kendinden önceki peygamberlerin kitabı ve şeriatı ile amel eden Peygamberlere ne ad verilir?
Cevap : Nebi.
Soru 2 : Kendisine yeni bir kitap ve yeni bir şeriat verilerek insanları hak yola çağırmak için gönderilen
peygamberlere ne ad verilir?
Cevap : Resul.
Soru 3 : Diğer peygamberlere göre bir derece daha üstün olan peygamberlere Ulul-Azm denir.
Ulul-Azm olan peygamberler hangileridir?
Cevap : Hz. Nuh (a.s.), Hz. İbrahim (a.s.), Hz. Musa (a.s.), Hz. İsa (a.s.) ve Hz.Muhammed (s.a.v.).
Soru 4 : Kur’an’ı Kerim’de ismi geçen peygamberler kaç tanedir?
Cevap : 28 tane olup 3 tanesinin veli mi yoksa peygamber mi olduğu hususunda ihtilaf vardır.
Soru 5 : Vahiy ne demektir?
Cevap : Yüce Allah (c.c.)’ın dilediğini peygamberlere yine dilediği tarzda indirmesine denir.
Soru 6 : Vahyin geliş şekilleri kaç tanedir ve nelerdir?
Cevap : 7 çeşittir:
a- Rüya şeklinde
b- Melek görülmeksizin peygamberin kalbine bildirilmesi
c- Vahiy meleğinin insan suretinde gelmesi
d- Bir uğultu şeklinde gelmesi
e- Cebrail’in gerçek surette gelmesi
f- Göklerin üstünde, perde arkasından hitapta bulunulması
g- Melek bulunmadan peygambere direk hitap şeklinde olması.
Soru 7 : Peygamberlerde peygamberlik gelmeden önce görülen ve nübüvvetin temellerini kuvvetlendiren
harikuladelikler görülmesine ne ad verilir? (Mesela; Peygamberimiz (s.a.v.)’i bir bulutun takip etmesi gibi.)
Cevap : İrhasat.
Soru 8 : Peygamberlerin unutarak yaptıkları çok küçük hatalara ne ad verilir?
Cevap : Zelle.
Soru 9 : Peygamberlerin sıfatları nelerdir?
Cevap : a- Sıdk; Doğruluk, b- Emanet; Güvenilirlik, c- Tebliğ; Allah (c.c.)’dan aldığı emirleri tam olarak bildirmek,
d- Fetanet; Akıllı olmak, e- İsmet; Günahsız olmak.
Soru 10: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in diğer peygamberlerden ayrılan özellikleri nelerdir?
Cevap : a- Peygamberlerin sonuncusudur, b- İnsanların ve cinlerin peygamberidir,
c- Getirdiği şeriatın kıyamete kadar geçerli olması.
Soru 11: Cesedi topraktan yaratılmış ve cennette yaşamış ve dünyaya gönderilmiş, beşeriyetin babası ve ilk
peygamberdir. Lakabı Safiullah olan, kendisine on sahife emirler ve yasaklar şeklinde verilen Hz. Şit (a.s.)’ın
da babası olan, 930 yıl yaşamış olan, cenazesi Ebu Kubeys dağına defnedilen, insanların ve peygamberlerin de
ilki olan (annesiz ve babasız olan insan) kimdir?
Cevap : Hz. Adem (a.s.).
Soru 12: Hz. Adem (a.s.)’a Allah (c.c.) şöyle dedi: “Arşımın alt hizasında benim bir haremim (yasak bölgem) vardır,
sen git ve benim için bir beyt (mabet) yap ve tavaf et, beni zikret.” Hz. Adem (a.s.)’da bu beyti (Kabe’yi)
beş ayrı dağın taşlarını getirerek inşa etti. Bu dağlar hangileridir.
Cevap : a- Tur-i Sina, b- Tur-i Zeyta (zeytun), c- Lübnan, d- Cudi, e- Hira.
Soru 13: Hz. Adem (a.s.)’ın eşi ve beşeriyetin annesi kimdir ve nasıl yaratılmıştır?
Cevap : Hz. Havva’dır ve Hz. Adem (a.s.)’ın iveği kemiğinden yaratılmıştır.
Soru 14: Hz. Adem (a.s.)’ın ilk çocuklarının isimleri nelerdir?
Cevap : İlk ve ikinci çocukları ikiz doğmuşlardır. İlk ikizler; Kabil ile kız kardeşi Lubut, ikinci ikizler ise;
Habil ile kız kardeşi İklima’dır.
Soru 15: İnsanlık tarihinde kıskançlık sebebiyle kardeşini öldürerek ilk katil olan insan aynı zamanda ilk şirk koşan
ve Allah (c.c.)’dan başka ateşe tapan ilk insandır. Çünkü şeytan ona gelerek şöyle dedi:
“Kardeşinin kurbanını Hz. Allah onun ateş yakması ve ibadet etmesi sebebiyle kabul etti, sen de böyle yap.”
Bu ifadelere inanarak ateş yakıp ilk defa puta tapmış olan insan ve ilk katil kimdir?
Cevap : Kabil.
Soru 16: Babası Hz. Adem (a.s.), annesi Hz. Havva olan ve kendisine 50 sahife indirilen bir peygamberdir.
Kendisine Hibetullah (Allah (c.c.)’ın hibesi) yani Kabil kardeşi Habil’i kıskanarak öldürdükten sonra
Hz. Adem (a.s.)’a oğlu Habil’in yerine Allah (c.c.)’ın verdiği hibe denilen, 912 yıl yaşamış insanlığın
ikinci peygamberinin adı nedir?
Cevap : Hz. Şit (Sis) (a.s.).
Soru 17: İnsanlığın üçüncü peygamberi, kendisine 30 sahife verilen bir peygamberdir.
İlk defa ok ve yay kullanan, ilk yazı yazan, ilk defa dikiş diken, kendisine elbise dikerek giyen,
ilk defa yıldızlar ilmini başlatan ve diri iken göğe yükseltilen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İdris (a.s.).
Soru 18: Kur’an’ı Kerim’de 27 defa ismi geçen, 1050 yıllık ömre sahip Ulul-Azm peygamberlerdendir.
Kendisine inanmayan kavmine ilahi azap geleceği için Allah (c.c.)’ın emriyle gemi inşa edip,
kendisine inananları, tüm hayvan çiftlerinden de birer çift olmak üzere yanına alarak Kurtararak
beşeriyetin ikinci babası olarak bilinen ikinci Adem kimdir?
Cevap : Hz. Nuh (a.s.).
Soru 19: İnsanlığın ikinci babası olarak bilinen Hz. Nuh (a.s.)’ın gemiye binen ve insanlık kendilerinden türemiş olan
üç oğlu vardı. Bu üç evlat üç ırkın babası olmuş, yeryüzünde bugüne kadar var olan ırklar da bunlardan
türemiştir. Hz. Nuh (a.s.) bu üç oğlunun isimleri ve hangi ırkın babası olduklarını söyleyiniz?
Cevap : a- Sam; Arapların babası, b- Yafes; Rumların babası, c- Ham; Habeşlerin babasıdır.
Soru 20: Nuh Tufanından sonra bir kavim var ki, sapıklık içersinde yaşıyorlardı. Allah (c.c.)
bu kavmi azgınlıklarından dolayı “Sarsar Rüzgarı” ile helak etti. Bu kavmin İrem adıyla
meşhur bağları ve bahçeleri vardı. Bu kavmin ve bu kavme gelen peygamberin adını söyleyiniz?
Cevap : Ad kavmi ve Hz. Hud (a.s.).
Soru 21: Atalarının başına gelen belaları unutmuş bir kavim vardı ki, soygun, vurgun, yol kesicilik onlarda alışkanlık
haline gelmişti. Putçuluk hat safhaya ulaşmış, kayaları oyup evler yaparak bir medeniyet kurmuşlardı.
Kendilerine gelen peygamber sarp kayaların içinden Allah (c.c.)’ın izniyle mucize olarak bir deve çıkartmış,
ama onlar devenin bacaklarının keserek öldürmüşlerdi. Bu olay üzerine kendilerine üç gün mühlet verilir ve
sonunda bir Sayha (bir çığlık) gelir ve iman etmeyenlerin hepsi helak olurlar. Bu kavim ve bunları irşat eden
peygamber kimdir?
Cevap : Semut kavmi ve Hz. Salih (a.s.).
Soru 22: Ulul-Azm peygamberlerden olup, Nemrut döneminde yaşamış, kendisine 10 sahife verilmiş, Azer’in oğlu olup
kendisine Allah (c.c.)’ın dostu anlamına gelen Halilullah lakabı verilen bir peygamberdir. Halkı sapıtan
Nemrut’a karşı mücadele etmiş, putları inkar edip Nemrut tarafından ateşe atılmış fakat, Allah (c.c.)’ın izni ile
ateş bir gülistan olmuştur. Oğlu İsmail’i Allah (c.c.)’ın emri üzere Rabbin rızası için kurban etmekten
çekinmediği için kendisine Allah (c.c.) tarafından kurban için koç ikram edilmiş, 80 yaşında sünnet olarak
zürriyetine bu sünnet kendisinden kalmıştır. Kendisini ateşe atan Nemrut ise bir sivrisinek belasıyla helak
olmuştur. Bizim de milletinden olduğumuz bu peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İbrahim (a.s.).
Soru 23: Hz. İbrahim (a.s.)’ın oğlu olan bir peygamberdir. Amerikalıları 50 yıl boyunca irşada çalışmış olan,
çocukluğunda Mekke çölünde annesi onun için Safa ve Merve tepeleri arasında koşuşarak su ararken
Allah (c.c.) onun ayakları altından bugün hacılarımızın içtiği Zemzem suyunu çıkartarak ümmete onun sebebi ile
hediye edildiği, babasının adağı üzerine kurban olunması, istendiğinde tereddüt etmeden Allah (c.c.) için bıçağın
altına yatan ve bu sadakati sebebi ile de kurban için koç ikram edilen peygamber ve annesi kimdir?
Cevap : Hz. İsmail (a.s.), annesi, Hz. Hacer validemizdir.
Soru 24: Beytullah (Kabe)’nın ilk yapılışı ve ondan sonraki yapılması ve onarılması kimler tarafından yapılmıştır?
Cevap : a) İlk defa Allah (c.c.)’ın emri ile melekler inşa etmişlerdir,
b) İkinci kez Hz. Adem (a.s.) tarafından yapılmıştır,
c) Hz. Adem (a.s.)’ın oğlu Hz. Şit (a.s.) tarafından ilk defa taş ve çamurla yapılmıştır,
d) Dördüncü defa Hz. İbrahim (a.s.) ve oğlu Hz. İsmail (a.s.) tarafından yapılmıştır.
Soru 25: Hz. İbrahim (a.s.)’ın yüz yaşlarında iken yaklaşık doksan yaşlarında olan hanımı Sare’den
olma ve Şam ile Filistin halkına peygamber olarak gönderilen, Beni İsrail’e gönderilen tüm
peygamberleri kendi soyundan gelen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İshak (a.s.).
Soru 26: Hz. İbrahim (a.s.)’ın kardeşi Harran’ın oğlu olan bir peygamber var ki, tek başına bir şeriat getirmemiş ama
Hz. İbrahim (a.s.)’ın şeriatıyla iman etmiştir. Peygamber olarak gönderildiği halk dünyadaki en pis ameli
işliyorlardı. Çünkü bu amel için Peygamber Efendimiz (s.a.v.): “Lut kavminin amelini işleyene Allah lanet etsin”
“Lut kavminin amelini işleyen kimse melundur” buyurmuştur. Tepelerine, işledikleri suç sebebiyle taş yağmuru
yağdıran, şehirlerinin altı üstüne çevrilen halkın ismini ve bu belaya uğradıkları amelin adını söyleyiniz?
Cevap : Sodom halkı ve Livata (Eş cinsellik, Homoseksüellik).
Soru 27: Hz. İshak (a.s.)’ın oğlu, Hz. Yusuf (a.s.)’ın babası, lakabı ise “İsrail” olan ve soyuna da Beni İsrail denilen,
oğlu Yusuf’un kaybolduğunu duyduğunda onun gömleği bulunup gözlerine sürülünceye kadar gözleri
görmeyen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yakup (a.s.).
Soru 28: Kardeşleri tarafından kıskançlığın kurbanı olarak kuyuya atılan, bir kervan tarafından çıkartılıp Mısır ilinde köle
olarak satılan, kölesi olduğu evin hanımı kendisine zina teklif ettiği zaman orada kendisine reddettiği için
zindanlara atılmış olan, Allah (c.c.) tarafından rüya tabiri öğretilmiş ve bu sayede zindandan kurtularak Mısır’a
Sultan olmuş ve Hz. Yakup (a.s.)’ın oğlu olan peygamber, Kölesi olduğu evin hanımı kendisinin yakışıklılığına
dayanamayarak zina teklifi yaparken “Saçın ne kadar güzel” dedi. O ise “Cesedimde ilk dökülecek şey odur”
cevabını verdi. “Gözlerin ne kadar güzel”deyince, O, “Cesedimden yere ilk akacak şey odur” diye cevap verdi.
“Yüzün ne kadar güzel” dediğinde ise, O, “O toprak içindir, toprak onu yiyecektir” cevabını veren
peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yusuf (a.s.).
Soru 29: Sabır örneği olarak bilinen, 18 yıl yaralı bir şekilde imtihana tabi tutulan, yaralarına kurtçukların düştüğü bu
hastalık sonunda Allah (c.c.)’ın “Biz onu sabır üzere bulduk” diyerek imtihanı kazanan ayağı yere vur emri sonucu
çıkan su ile yıkanıp yaralarından kurtulduğu gibi gökten yağan altın çekirge bereketine nail olan, sabır örneği bu
peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Eyyub (a.s.).
Soru 30: Rum diyarında yaşayan halka hakkı tavsiye eden ve onların “Ey Bişr biz hayatı severiz,
ölmeyi değil, bizi dilediğimiz zamanda öldürmesini Rabbinden iste” gibi şartları ile karşılaştığı halde
onları ecellerine razı ederek inandıran, asıl ismi Bişr Bin Eyyub (a.s.) olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Zülkifl (a.s.).
Soru 31: Hz. Musa (a.s.)’ın abisi ve en büyük yardımcısı olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Harun (a.s.).
Soru 32: Kendisine dört büyük kitaptan Tevrat verilen, Beni İsrail peygamberlerinden olan Tevhit mücadelesinde
Batılın temsilcisi olarak karşısında Firavun ile karşılaşmış, düşmanı Firavunun sarayında büyümüş,
zamanın silahı olarak eline verilen Asası 15000 sihirbazı dize getirmiş, Turu Sina dağında Allah (c.c.) ile
konuştuğu için lakabı Kelamullah olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Musa (a.s.).
Soru 33: Günahları Allah (c.c.)’a şirk koşmak, meşe ağacına tapmak, ölçüde, tartıda eksik yapmak, halkın eşyasını
gasbetmek, yol kesip soygunculuk yapmak, mü’minleri ölümle tehdit etmek olduğu için sonunda üzerlerine gelen
Sam yeli ve arkasından kuraklık ve sıcaklığın dehşetinden kaçmak için gördükleri bir bulutun altına sığındıkları
sırada yer sarsıntısı ve Cebrail (a.s.)’ın sayhasıyla helak olan Medyen halkı ve bunlara tabi olup ateş ve
sıcaklıktan kavrulan Eyke halkına gönderilen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Şuayb (a.s.).
Soru 34: Hz. Musa (a.s.)’a inanmayan halka, Allah (c.c.)’ın verdiği belalar nelerdir?
Cevap : a- Tufan belası (sağanak halinde sürekli yağmur),
b- Çekirge belası (ekinleri ve her şeyi yiyen çekirgeler),
c- Kummel belası ( Kanatsız çekirge, karınca ve ekin biti),
d- Kurbağa belası (şehri istila eden ve evlere giren kurbağalar),
e- Kan belası (Su ve meyvelerin kan halinde olması),
f- Mal ve servetin yok olması belası.
Soru 35: Hz. Musa (a.s.)’ın amcasının oğlu olan ama ona inanmadığı gibi başına bela olan ve tarihin en zengin insanı
olarak bilinen, 300 süslü cariye, 9000 hizmetinde adamı olan ve evinin kapı ve duvardaki tabelaları altından
olan sonunda her şeyiyle beraber yerin dibine batan zalim kimdir?
Cevap : Karun.
Soru 36: Hz. Musa (a.s.)’ın başının belası olan, kendini halkına ilah olarak tanıtan: “Ben sizin en büyük rabbinizim”
dediği halde ömrü boyunca cinsel ilişkiyi tadamayan, iktidarsız olan, kendine bela olacak bir çocuğun
doğduğunu kahinlerin bildirmesi üzerine o yıl doğan 900 çocuğu öldürten ama kendisinin belası olacak çocuğu
sarayında besleyen, sonunda Kızıl denizin sularında boğulurken “Musa’nın rabbine iman ettim” diye bağıran,
yaptırdığı Piramitler kıyamete kadar zulmünün şahidi olacak olan zalim kimdir?
Cevap : Firavun.
Soru 37: Hz. İbrahim (a.s.)’ı ateşe atma teşebbüsünde bulunan ve bela olarak burnuna giren bir sivrisineğin beynine ulaşıp
oradaki hareketine dayanamayıp kafasını duvara vurarak kendini öldüren, hükümdarlar arasında başına taç
takan ve insanları kendine ibadet etmeğe çağıran ilk kişi olarak bilinen zalim kimdir?
Cevap : Nemrut.
Soru 38: Babası, dedesi ve büyük dedesi peygamber olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yusuf (a.s.).
Soru 39: Hz. Musa (a.s.)’dan sonra İsrail oğullarını 29 yıl Tevrat’la idare eden, Hz. Musa (a.s.)’ın
Hızır (a.s.)’a gidişinde yol arkadaşı olan ve halkına onu anlatırken “Ona muhalefet eden
melundur” diyerek İsrail oğullarını kendinden sonra ona inanmaya davet ettiği peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yuşa Bin Nun (a.s.) (İstanbul Beykoz’da ismi ile anılan Yuşa tepesindedir).
Soru 40: Hz. Musa (a.s.)’ın damadı olan ve Hızır (a.s.) ile yolculuğa çıktığında halkını emanet ettiği bir peygamberdir.
Hz. Yuşa (a.s.)’dan sonra Beni İsrail’e peygamber olmuş olan kimdir?
Cevap : Hz. Kalip Bin Yüfenna (a.s.).
Soru 41: Binlerce ölünün dirilmesine şahit olmuş olan bir peygamberdir. Hz. Musa (a.s.)’ın damadı
Hz. Kalip (a.s.)’dan sonra Ben-i İsrail’e peygamber olmuştur. Annesinin duası sonucu olduğu
için (ve annesi çok yaşlı olduğu için) “İbnül Acuz” Kocakarının oğlu diye anılan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Hızkıl (a.s.).
Soru 42: İsrail oğulları, Hz. Musa (a.s.)’ın şeriatını terk edip altından yaptıkları, göz bebekleri yakuttan, başına inci ve
cevherlerle süslü taç koydukları “Bal” isimli puta tapmaya başlamışlardı. Bu zamanda kendilerine gönderilen
peygambere inanmayınca da kuraklık ve sıcaklıktan kavrulunca duası ile yağmurlar yağdırdığı halde halkın azı
iman etmişti. Balbebek halkına gönderilen bu peygamberin adı nedir?
Cevap : Hz. İlyas (a.s.).
Soru 43: Hz. İlyas (a.s.)’ın devamlı yanında olmuş ve ondan sonra yerine İsrail oğullarına peygamber olmuş olan
peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Elyasa (a.s.).
Soru 44: Ninava halkına peygamber olarak gönderilmiş, 33 yılda kendisine ancak iki kişi iman etmiş, yaptığı bir hatadan
dolayı denizde gemiden atılarak balığın karnında 40 gün kadar kaldığı bilinen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yunus (a.s.).
Soru 45: Dinlerini terk eden Ben-i İsrail’in başına belalar gelip cizye ödedikleri zaman Allah (c.c.)’ın onlara gönderdiği
peygamber onlara hem Allah (c.c.) yardımı ile bir hükümdar olarak Talut’u başlarına getirmiş hem de Talut’un
Calut ile yaptığı savaşta Calut’u öldürecek şahsın (sonradan kendisinin yerine peygamber olarak gelecek) Davut
olduğunu bildirmiş olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Şemuyel (a.s.).
Soru 46: Hz. Davut (a.s.)’ın oğlu olup babasının krallık ve peygamberliğine varis olan,
Kudüs’te bulunan Mescidi Aksa’yı yaptıran, insanların ve cinlerin kendisine kıyam
ettiği gibi tüm mahlukatın dilinden anlayan, rüzgarın dahi emrine verildiği peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Süleyman (a.s.).
Soru 47: Talut ile Calut ordularının yaptığı savaşta Calut’u öldürüp, Talut’un verdiği söz üzerine onun
kızını almış ve neticede Beni İsrail’in önce hükümdarı sonra peygamberi olmuş olan, kendisine
dört büyük kitaptan Zebur verilmiş olan koyun gütmesi, sapan taşı atması ve demire şekil
vermesinden bahsedilen, demirden yaptığı zırhları satarak geçimini temin eden peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Davut (a.s.).
Soru 48: Hz. Davut (a.s.) zamanında yaşamış olan, ilmi, hikmeti ile ona vezirlik yapmış, kendisine teklif edilen nübüvvet,
krallık ve hikmetten o, hikmeti tercih etmiş Kur’an’ı Kerim’de oğluna nasihatlerinden bahsedilen peygamber olup
olmadığı ihtilaflı olan insan kimdir?
Cevap : Hz. Lokman (a.s.).
Soru 49: Hz. Şaya (a.s.)’dan sonra Beni İsrail’e peygamber olmuş, Allah (c.c.)’a münacatı üzerine halkı helak olmaktan
kurtulmuş ama,sonra Cebrail (a.s.) insan suretinde dört defa gelerek aile halkının yaptıklarını anlatarak fetva isteği
sonucu o şahsın ailesine dua ettiğinde halkına fetvayı sen verdin diyerek Allah (c.c.)’ın fetvayı sen verdin diyerek
halkını helak ettiği ve yüz yıllık ölümden sonra merkebi ile birlikte dirilmesine şahit olduğu peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İrmiya (a.s.).
Soru 50: Babil hükümdarı Buhtunnassar’ın Beytül Makdis’i yıkarak Beni İsrail’den esir aldığı çocuklar arasında bulunan
ve zindana atılan, Babil kralının gördüğü rüyaya tabirle zindandan kurtulduğu gibi iyi mevkilere gelen ve
Kur’an’ı Kerim’de kendisinden “Resul olmayan bir nebidir” diye bahsedilen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Danyal (a.s.).
Soru 51: Babil kralı Buhtunnassar’ın Beytül Makdis’i yıkıp insanları esir etmesinden yıllar sonra geri dönen Beni İsrail
arasında Tevrat’ı olan olmadığı gibi onu bilen de yoktu. Aralarında biri vardı ki, bu Tevrat’ı bildiği için yeniden
onu yazdı. Beni İsrail’e peygamber olarak gönderilmiş olan bu insana sonunda, “O Allah’ın oğludur” diyecek
kadar ileri gittiler. Beni İsrail’e Tevrat’ı yeniden Allah (c.c.)’ın izni ile ezberinden yazan bu peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Üzeyr (a.s.).
Soru 52: Teyzesinin kocası olan Hz. Zekeriyya (a.s.)’ın himayesinde büyüyen ve yaptırdığı kendisine has mihrabında
devamlı Allah (c.c.)’ı zikreden, Hz. İsa (a.s.)’ı kocasız olarak dünyaya getiren ve Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in
diliyle cennet kadınlarının üstünlerinden olarak bildirilen adına Kur’an’ı Kerim’de sure bulunan kadın kimdir?
Cevap : Hz. Meryem.
Soru 53: Hz. Zekeriyya (a.s.)’ın oğlu olup Hz. İsa (a.s.)’dan önce gelen ve onunla aynı zamanda yaşayıp onun varlığını
Ben-i İsrail’e bildirmiş, oda babası gibi kendi halkı tarafından şehit edilmiş olan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Yahya (a.s.).
Soru 54: Kendisine dört büyük kitaptan İncil verilmiş olan Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’den bir önce
gelen peygamber olup annesi İmran’ın kızı Meryem’e erkek eli değmeden ve evlenmeden
dünyaya getirdiği evladı olan ve 33 yaşında iken göğe kaldırılan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İsa (a.s.).
Soru 55: Yeryüzünün doğusundaki ve batısındaki tüm beldelere ulaşmış, ayak bastığı her yerin halkına hakim olmuş bir
insandır. Bunun nasıl bu kadar geniş bir alemde gezebildiğini Hz. Ali (r.a.)’a sorduklarında: “O, bulutlar ona yol
aldırır, yollar ona düzeltilir, nurlar ona döşenip yayılır, kendisine gece ve gündüz bir olurdu” diye cevap verdiği,
peygamber olup olmadığı bilinmeyen Kur’an’ı Kerim’de ismi geçen bu insan kimdir?
Cevap : Hz. Zülkarneyn (a.s.).
Soru 56: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in mübarek hadislerinde “Cennet kadınlarının üstünleri olarak bildirilen”
dört kadın kimlerdir?
Cevap : a) Hz. Hatice, b) Hz. Fatıma, c) Hz. Meryem, d) Hz. Asiye (Firavunun karısı).
Soru 57: Hz. İsa (a.s.)’ın dini üzerine yaşayan, Tarsus ahalisinden olan, kendilerine Ashabı Kehf denilen, adlarına
Kur’an’ı Kerim’de sure bulunan yedi genç bir de refakatçi köpekleri, Rum hükümdarı olan Dekyanus’un
zulmünden kurtulmak için “Neclus” adında bir dağın mağarasına saklanmışlar, hükümdarın ölmeleri için
mağaranın girişini kapattırması üzerine Allah (c.c.)’ın yardımı ile 309 yıl uyuyan ve yine sonunda o kadar yıldan
sonra uyanıp halkın içine karışarak yaşayan bu insanların isimleri nedir? (Bu isimler hastalara şifa niyetiyle
okunduğu bilinmektedir).
Cevap : Telmiha (Yemliha), Meslina, Mekselmina, Mernus, Debernus, Şazenuş, Keşeftedayyuş, ve köpekleri Kıtmir.
Soru 58: İslam öncesi devirlerden birinde, bir gurup mü’mine imanlarından dönmeleri için işkence yapan, dinlerinden
dönmediklerini görünce de onları bir hendeğe atarak yakan bu zalim yöneticilere verilen isim nedir?
Cevap : Ashabı Uhdut
Soru 59: Hayvanların dilinden anlayıp onlarla konuşan peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Süleyman (a.s.)
Soru 60: İlmi Hz. Musa (a.s.)’ın ilminden üstün ve onunla arkadaşlık yapmış olan, hala sağ olduğu rivayet edilen,
Peygamberimiz (s.a.v.)’in onun hakkında “O otsuz kuru bir yere otururdu, kalktığında yeşillenerek
onun arkası sıra dalgalanırdı” buyurduğu, üstün ilim sahibi olan kimdir?
Cevap : Hızır (a.s.)
Soru 61: Yemen melikesine Süleyman (a.s.)ın mektubunu onun emri ile götüren kuşun adı nedir
Cevap : Hüdhüd kuşu
Soru 62: Ömrü boyunca bir oruç tutup bir gün iftar eden peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Davut (a.s.)
Soru 63: Yeryüzünde ilk cinayeti işleyen kimdir ve niçin cinayet işlemiştir?
Cevap : Hz. Adem (a.s.)’ın oğlu Kabil kardeşi Habil’i kıskandığı için cinayet işlemiştir.
Soru 64: Yusuf (a.s.)’ı kardeşleri niçin kuyuya atmışlardı?
Cevap : Kıskandıkları için
Soru 65: Kafir Firavunun mü’min hanımının adı nedir?
Cevap : Asiye
Soru 66: Hangi peygamber Hızır (a.s.) ile yolculuk yapmıştır?
Cevap : Musa (a.s.)
Soru 67: Hangi peygamberi balık yutmuştur?
Cevap : Yunus (a.s.)
Soru 68: Ateşe atılıp yanmayan peygamber ve onu ateşe atan zalim kimdir?
Cevap : İbrahim (a.s.)’ı zalim Nemrut ateşe atmıştır.
Soru 69: Hangi peygamber halkını 950 sene Hakka davet etti?
Cevap : Hz. Nuh (a.s.)
Soru 70: Hangi peygamberlerin hanımları iman etmeyerek helak oldular?
Cevap : Hz. Lut (a.s.) ve Hz. Nuh (a.s.)’ın hanımları
Soru 71: Doğduğunda konuşan peygamber hangi peygamberdir?
Cevap : Hz. İsa (a.s.)
Soru 72: Topukları altından zemzem suyu çıkan ve bıçağın kesmediği peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İsmail (a.s.)
Soru 73: Firavunun sarayında büyüyen peygamber kimdir?
Cevap :Hz. Musa (a.s.)
Soru 74: Ömrü boyunca bir gün oruç tutan bir gün iftar eden peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Davut (a.s.)
Soru 75: Hz. Nuh (a.s.)’ın kavmi nasıl helak oldu?
Cevap : Tufan sonunda boğularak
Soru 76: M.Ö. 1.yüzyılda İsrail oğullarına gönderilen, ismi Kur’an’ı Kerim’de geçen peygamberlerden olup Yahya (a.s.)’ın
babasıdır. Rabbine: “Ey Rabbim! Bana senin katından temiz bir nesil ihsan et” diye dua etti. Bunun üzerine
melekler ona Yahya (a.s.)’ı müjdelediler. Filistin valisi Heredos bu peygamberin babasını öldürmek istemiştir.
Babasının öldürülmesine karşı çıkan bu peygamberi Herodos’un askerleri yakalamak istemişler oda kaçarak bir
ağaç kovuğuna saklanmıştır. Burada zalimler kendisini ağaçla birlikte testere ile keserek şehit etmişlerdir.
Bu peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Zekeriyya (a.s.)
Soru 77: Körlerin gözlerini açma mucizesi hangi peygambere verilmiştir?
Cevap : Hz. İsa (a.s.)
Soru 78: Kabe’nin yanında bulunan Haceri Esvet taşı nereden gelmiştir?
Cevap : Cennetten
Soru 79: Kabe’yi Allah (c.c.)’ın emri ile ilk inşa eden peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İbrahim (a.s.) oğlu İsmail (a.s.) ile inşa etmiştir.
Soru 80: Kudüs’te bulunan Mescidi Aksa’yı hangi peygamber inşa etmiştir?
Cevap : Hz. Süleyman (a.s.)
Soru 81: Safa ve Merve tepeleri arasında su bulabilmek için koşan kadın kimdir?
Cevap : Hz. Hacer
Soru 82: Hz. Adem (a.s.)’ın üçüncü oğlu ve ikinci peygamber kimdir?
Cevap : Hz. Şit (a.s.)
Soru 83: Hz. Adem (a.s.) ve Hz. Havva annemiz cennetten kovulduktan sonra dünyada Allah (c.c.)’ın izniyle nerede
birleştiler?
Cevap : Arafat, Rahmet dağında
Soru 84: Hz. Lut (a.s.)’ın gönderildiği şehir hangisidir?
Cevap : Semut
Soru 85: Hz. Yusuf (a.s.) kaç sene zindanda kaldı?
Cevap : Yedi sene
Soru 86: Hükümdarlar arasında başına taç takan ve insanları kendisine ibadete çağıran ilk kişi kimdir?
Cevap : Nemrut
Soru 87: Hz. Nuh (a.s.)’a iman ederek gemiye binen oğullarının isimleri nelerdir?
Cevap : Sam, Ham, Yafes
Soru 89: İçenlere ölümsüzlüğü ve ebedi hayatı kazandıran suyun adıdır. O sudan birisi içmiş ve ölümsüzlüğe ermiştir.
Milli Görüşçü gençte işte bu su gibi olmalı ki, onu gören onda dirilmeli ve ona bakan onda canlanmalı,
hayat bulmalı, kendine bakana ümit vermeli. İşte bahsettiğimiz, içenlere ölümsüzlük veren suyun ve ondan
içip ölümsüzlük kazanan, Hz. Musa (a.s.) ile de meşhur yol arkadaşlığı olan kişinin adları nelerdir?
Cevap : Ab-ı Hayat ve Hızır (a.s.)
Soru 90: Hz. Şit (a.s.)’dan sonra peygamber olarak gönderilen, ilk kalem ile yazı yazan, ilk elbise diken,
sonunda Cenabı Allah (c.c.) tarafından göğe çekilen peygamber kimdir?
Cevap : Hz. İdris (a.s.)
Soru 91: Milattan önce (M.Ö.) 10.yüzyılda İsrail oğullarına gönderilen ve Kur’an’ı Kerim’de adı geçen
peygamberlerdendir. Davut (a.s.)’ın oğludur. Ona da babası gibi hem krallık hem de peygamberlik verildi.
Saba Melikesi Belkıs’la aralarında geçen olaylar meşhurdur. Kaç yıl yaşadığı bilinmemektedir. Ancak kırk yıl
hükümdarlık yaptığı söylenir. İçinde Mescidi Aksa’nın da bulunduğu çok sayıda yapı yaptırmıştır. Kendisine
öldükten sonra devlet, İsrail oğulları ve Yahuda diye iki ikiye bölünmüştür kimdir bu peygamber?
Cevap : Hz. Süleyman (a.s.)
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
.
|
| Bugün 136 ziyaretçi (292 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
Peygamberimiz'in (s.a.s.) Yabancı Heyetleri Ağırlaması
Prof. Dr. Yener Öztürk
|
Allah Resûlü, sadece kendisine gelen heyetlere karşı değil, dini kabul etmek için gelen ferdlere karşı da her zaman ilgi ve alâkasını en üst seviyede sürdürmüştür.
|
Allah'ın insanlığa son peygamber olarak görevlendirdiği Efendimiz (s.a.s.) bir taraftan çevredeki kabile ve devletlere elçi ve nâmeler gönderirken diğer taraftan da onlardan gelen temsilci ve mektuplara muhatap oluyordu. Hususiyle Mekke'nin fethini müteakip Kureyş'in, ardından da başka bir güçlü kabile olan Hevâzin'in İslâm'ı kabul etmesiyle Arap Yarımadası'nın muhtelif bölgelerinde ikamet eden kabileler Medine'ye heyetler göndermeye başladılar.1 Gelen heyetlerin yoğunlaştığı yıl hicretin 9. yılıydı. Öyle ki bu yıla "Senetü'l-vufûd - Heyetler yılı" denilmiştir.
Medine'ye gelen bu heyetlerin geliş sebepleri farklıydı. Ancak bu sebepler umumiyetle, mensubu bulundukları kabilenin Müslüman olduğunu bildirmek ve onlar adına bîatta bulunmaktan ibaretti. Buna bağlı olarak İslâm'ın hükümlerini öğrenip kabilelerine bu bilgilerle dönmek veya dini kendilerine öğretecek kimseleri talep etmek gibi sebeplerle de geliyorlardı. Bunun yanında az sayıda da olsa, dünyalık elde etmek ve bazı şartlarla İslâm'ı kabul etmek için gelenler veya İslâm'ı kabul etmemekle birlikte cizye (vergi) vererek İslâm hâkimiyetini kabul ettiklerini açıklayanlar da oluyordu.
Peygamberimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) gelen elçilerle resmî görüşmeleri Medine'de Mescid-i Nebevî'nin "üstüvânetu'l-vüfûd - sefirler sütunu" adı verilen yerinde yapılırdı. Efendimiz, gelen elçiler bir kabilenin veya bir devletin temsilcileri olması münasebetiyle, onların getirmiş oldukları mektupları, titizlikle okutur, temsil ettikleri kabilenin dostluklarının bir işareti olan hediyelerini kabul eder ve onlarla yakından ilgilenirdi.2
Ne maksatla gelirse gelsin, Allah Resûlü (s.a.s.), Medine'ye gelen elçileri iyilikle karşılar, onlara daima mütebessim bir yüzle muamele eder ve onların incinmemesi için bütün arkadaşlarına da aynı şekilde davranmalarını emrederdi.3
Elçilerin Allah Resûlü ile konuşmaları o kadar samimi bir hava içinde geçiyordu ki, çoğu kez diplomatik görüşmeler deyince akla gelen aşırı resmiyet ve donukluk, Peygamberimiz'in sözleri ve davranışları karşısında eriyip gidiyordu.4
Böyle bir karşılama önemli ve de gerekliydi, zira "gelen heyet fertleri arasında, kavmi ve kabilesi içinde daima saygı ve hürmet görmüş insanlar da oluyordu. Bunlar, kendi toplumlarında bu tür ilgi ve alâkaya alışmış insanlardı. Dolayısıyla onlara aynı oranda bir ilgi ve alâka gösterilmeliydi ki geldikleri yeni toplumu yadırgamasınlar; yani bu ilgi ve alâka onlara ünsiyet aşılamalı ve yabancılığın verdiği rahatsızlığı ortadan kaldırmış olmalıydı. Ayrıca bu heyetlerden pek çoğu resmî idi. İslâm bir devlet nizamı olarak îlan edilince, çevredeki kabile ve devletler kendilerince bir durum değerlendirmesi yapmak üzere, Medine'ye heyetler gönderiyorlardı. Bu heyetlerdeki insanlar da sıradan insanlar değillerdi; az-çok hemen hepsinin kendine göre bir dünya görüşü ve değer yargıları vardı. Ve bu insanlar geldikleri yerlere döndüklerinde intibalarıyla geriye döneceklerdi ve onların bu kanaati de mensubu oldukları devlet veya kabileye mutlaka tesirli olacaktı. Öyle ise bu insanların müspet kanaatlerle techiz edilmesi şarttı. Bu da onlara gösterilecek ilgi ve sıcak bir istikbal (karşılama) ile yakından alâkalıydı."5
Allah Resûlü'nün bu konudaki hassasiyetlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Heyetleri şehrin dışında karşılatırdı
Peygamber Efendimiz ile görüşmek üzere Medine'ye gelen heyetler, hangi inancı taşırlarsa taşısınlar, onlara değer verilirdi. Öyle ki bu heyetler ta şehrin hudutlarında karşılanırdı. Hz. Peygamber'in (aleyhisselam) yanına, onları karşılamak üzere bekleyen bir teşrifatçı ile gelirlerdi. Mesela Sakîf heyetini Muğire b. Şu'be ile beraber Sahabenin en önde gelen ismi Hz. Ebu Bekir (r.a.) karşılamıştı.6
Kıyafet konusuna özen gösterirdi
Gelen heyetleri önemsemenin ve onlara verilen değerin bir yansıması olarak Peygamberimiz elçileri kabul merasiminde hususî bir elbise giydiği gibi, ashabının da aynı şekilde temiz ve özel kıyafetler içinde olmasını emrederdi.7
Gelenlerin taleplerini nezaketle dinlerdi
Peygamberimiz kendi fikrini beyan etmeden önce heyetlerin düşünce ve taleplerini dikkatle dinlerdi ve onlara mutlaka Müslüman olmaları gerektiği istikametinde bir zorlamaya başvurmazdı. Allah Resûlü, dinde seçme hürriyetinin ifadesi olan "Dinde zorlama yoktur." (Bakara sûresi, 2/256) ayetinin hükmünü uygulamaktaydı. Mesela, 630 yılında Müslüman olduklarını bildirmek üzere Medine'ye gelen Himyer Hükümdarı'nın elçilerine şu açık talimatı vermiştir: Bir Yahudi ve Hıristiyan, Müslüman olduğu takdirde, mü'minlerden olur ve o, artık onların sahip olduklarına sahiptir. Eğer Yahudiliklerinde ve Hıristiyanlıklarında kalmak istiyorlarsa cizyelerini vermek şartıyla onlara müdahale olunmaz.8
Allah Resûlü, Müslüman olmak için geldiklerini, ancak şartlarının olduğunu söyleyen Sakif heyetini de hemen reddetme yoluna gitmemişti. Taleplerini mülâyemetle dinlemiş, onların İslâm'a ters olan tekliflerinin zararlarını izah ederek bu yanlış fikirlerinden vaz geçmelerini istemişti. Onlar da bunu kabul ederek şart sürmeksizin Müslüman olmuşlardı.9
Muhtelif bağları vesile kılarak onlara iltifat ederdi
Allah Resûlü gelen heyetlere yakın-uzak çeşitli bağları kullanarak yakınlık göstermiş, iltifat etmiştir. Meselâ, Benû Amir b. Sa'saa heyeti geldiğinde -ki bunlar da Adnan soyundan gelmekteydiler- "Siz kimsiniz diye sormuştu, onlar: ‘Biz Amir b. Sa'saa oğullarıyız.' deyince, "Hoş sefa geldiniz, siz benden.. ben de sizdenim." diye iltifat ederek onları onurlandırmıştır.10
Misafirlerinin izzet ve ikramıyla bazen bizzat kendisi ilgilenirdi.
Medine'ye gelen elçiler, suffe ve mescid yanında kurulan portatif misafirhanelerde (çadırlarda) veya sahabeden bu işe müsait olanların evlerinde ağırlanıyordu. Bazen de Peygamberimiz'in, elçileri, -onların konumlarını da dikkate alarak- bizzat Kendisi'nin ağırladığını görüyoruz. Mesela Adiyy b. Hatim bunlardandır. O kavmi içinde ulu, şerefli, hatip ve hazır cevap birisi olarak şöhret bulmuş bir kabile reisiydi. Medine'ye gelip kendisini tanıtınca Efendimiz onu evine götürüp onurlandırmıştır. Kendisi yere oturup onun altına bir minder uzatmıştı. Peygamberimiz onunla uzunca konuşmuştu. Adiyy, Peygamberimiz'in gerek yüksek ahlakı ve inceliği, gerekse mütevazı/sade hayatı karşısında daha fazla beklemeden Müslümanlığı kabul ettiğini belirtmiştir.11
Bu çerçevede bir noktaya daha temas etmekte fayda vardır. Peygamberimiz, gelen elçilerin ikramıyla bazen Kendisi ilgilenmiştir. Meselâ, Habeşistan Hükümdarı'nın elçilerine bizzat Kendisi ikramda bulunmuştur.12
Kaba söz ve tavırları yüce ahlakıyla savmaya çalışırdı
Bu görüşmelerde öne çıkan bir husus da Peygam-berimiz'in o huzurun âdâbına riayet etmeyenlere karşı bile gösterdiği nezaket ve müsamahasıydı. Heyetler içerisinde gelenlerden, bedevî tavırlar içinde söze başlayanlar olabilmekteydi. Peygamberimiz o yüce müsamahasıyla bir şey olamamış gibi onları dinlemeye çalışırdı. Mesela, Peygamberimiz'in sütannesi Hz. Halime'nin kabilesinden bir heyet gelmişti. Heyetin başında Dımam b. Sa'lebe vardı. Bu kişi içeri girer girmez ‘Hanginiz Abdulmuttalib'in oğludur?' diye söze başladı. Peygamberimiz de kendisini ona tanıttı. Daha sonra ise bu kişi üslûbunun biraz ‘sert ve kaba' olduğunu söylerek bunun için de kırılmamasını ister. Peygamberimiz de ‘istediğini sorabileceğini; incinmeyeceğini' söyledi. O zat da kendi üslûbuyla sorularını yöneltti ve bunların cevabını bir bir aldı. Neticede Müslüman olup memleketine döndü.13
Bir başka misal: Yine bu dönemde Müseylimetü'l-Kezzâb Allah Resûlü'ne bir heyet göndermişti. O yazısında: "Ben bu işte (peygamberlikte) sana ortak kılındım. Bu bakımdan yerin yarısı bizim öbür yarısı da Kureyş'indir, ancak Kureyşliler haddi aşan bir kavimdir." diyordu. Peygamberimiz bir ara o elçilere siz ne düşünüyorsunuz bu konuda demişti. Onlar "Onun dediğini deriz." dediler. Peygamberimiz orada onlara hak ettikleri cevabı vermişti. Ama haddini bilmez o insanlara bile Allah Resûlü fiilî bir cezayla mukabelede bulunmamıştı.14
Hediye takdimine önem verirdi
Gelen heyetlerin İslâm adına gönüllerini kazanma istikametinde Peygamberimiz'in diğer bir tavrı ise, onları memleketlerine hediyelerle göndermiş olmasıydı. Bu türden bir uygulaması ile onları taltif ediyordu. Öyle ki heyet içinde hizmet için getirilmiş bir çocuk veya köle dahi olsa onu da mükâfatlandırmıştır. Meselâ, Temim Oğulları'nda bulunan küçük bir çocuk bile, Peygamberimiz'den nasibini/hediyesini almıştır.15
Allah Resûlü hediye takdimine son derece önem vermiştir. Öyle ki son hastalığında yaptığı üç tavsiyeden biri de "Ben elçilere nasıl hediyeler ikram ediyorsam siz de öylece hediyeler vermek suretiyle hürmet gösteriniz."16 olmuştur.
Peygamberimiz (s.a.s.), bu hususta gösterilmesi gereken hassasiyeti son vasiyetine konu etmekle, bu işin ehemmiyetine ve istikbalde alacağı derinliğe de işaret ediyordu ki, bu da yakın-uzak gelecek açısından çok önemliydi.
Gelen heyetlerin inançlarıyla alakalı taleplerini dikkate alırdı
Bu konuda Allah Resûlü'nün Necranlı Hıristiyanlara ibadet etmeleri hususunda gösterdiği hoşgörüyü hatırlatmak yeterli olacaktır. Necranlılar, Peygamberimiz'in gerçekten bir peygamber olup olmadığını araştırmak üzere, bir heyetle Medine'ye gelirler. Altmış kişilik bu heyet, Medine'ye gelerek Allah Resûlü ile görüşmek üzere mescide gider. Mescitteyken ibadet vakitleri geldiğinde ise, Mescid-i Nebevî'de ibadet etmek isterler. Sahabe'den bazısı bu heyetin mescidde ibadet etmelerine engel olmak ister. Ancak Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), ibadetlerini serbestçe yapabilmeleri için Necranlı Hıristiyanlara dokunulmamasını emreder. Neticede, içinde papazların da bulunduğu Necran heyeti Mescid-i Nebevî'de, doğu tarafına yönelerek rahat bir şekilde ibadetlerini yaparlar.17
Hâsılı, bütün bu davranışlar Peygamber Efendimiz'de değişmeyen prensipler cümlesindendi… O, gelen fert ve heyetlere de bu prensipler çerçevesinde muamelede bulunuyordu ki, bütün bunlarda hikmetlerle dolu gayeler vardı. Evvela, henüz yeni gelmiş ve bütünüyle İslâm'a ısınmamış bu insanlar yer değiştirmenin rahatsızlığını, tedirginliğini yaşarken, eğer kendilerini tedirginlikten kurtaracak emniyet dolu bu sıcak atmosferi bulamasalardı, tercihlerini başka türlü de kullanabilirlerdi ki, bu da onlar için büyük bir kayıp olurdu. İşte Efendimiz'in (s.a.s.), kendisine, imânın en küçücük bir şemmesiyle (kokusuyla) gelenlere dahi fevkalâde alâka ve ilgi göstermesi, onları böyle bir yanlış karardan kurtarıyordu ki, bu da, bugün ve yarın üzerinde önemle durulması gerekli konulardan olsa gerek.18
Meselenin Günümüze Ait Yorumu
Buraya kadar arz edilenlerden de anlaşılacağı üzere Peygamber Efendimiz (s.a.s.), bilhassa Mekke fethinden sonra civar devlet ve kabilelerden gelen heyetleri karşılamada ciddi bir hassasiyet gösteriyor ve bu davranışının örnek alınarak kendisinden sonra da devam ettirilmesini istiyordu. Ömrünün son anlarında bu isteğini, vasiyetleri arasında da tekrar etmişti. Acaba biz bu tavrı günümüzde de aynen sergileyebilir miyiz? Böyle bir soruya cevap mahiyetinde F. Gülen Hocaefendi Prizma adlı eserinin 1. cildinde şu cevabı verir:
"Evvelâ itiraf etmeliyiz ki, hiç kimse Allah Resûlü'nün sergilediği bu tavrı ayniyle gerçekleştiremez. Zira hiçbir insanın, buna takat ve gücü yetmez... İster heyetleri kabulünde gösterdiği sıcak alâka ve ilgiyi, isterse bazı kimselerin mâzideki kusurlarını tamamen unutarak onları kabullenişini bizim aynıyla tatbik ve temsil etmemiz imkânsızdır." Gülen Hocaefendi meselenin Efendimiz'le alakalı yanına dikkat çektikten sonra dîn-i mübîn-i İslâm'ın müntesiplerine hayatî bir hatırlatmada bulunur: "..Ama yine de aynı şeyleri gücümüz nispetinde yapmak mecburiyetindeyiz. Yoksa âlemşümul bir hizmeti, seviyesiz göstermiş, dolayısıyla da bu yüce davaya ihanet etmiş oluruz."19
Allah Resûlü'nün Diğer Yabancı Misafirlere Yaklaşımı
Allah Resûlü, sadece kendisine gelen heyetlere karşı değil, dini kabul etmek için gelen fertlere karşı da her zaman ilgi ve alâkasını en üst seviyede sürdürmüştür. Yine Prizma adlı eserinde bu hususu da yorumlayan Gülen Hocaefendi şunları kaydeder:
"Meselâ, Halid b. Velid, Amr b. Âs ve Osman b. Talha gibi Mekke'nin seçkinleri Medine'ye geldiklerinde, her biri Allah Resûlü'nden öyle iltifatlar görmüşlerdir ki, o gün için Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer (r.anhüm) öylesini bulamamışlardı. Efendimiz (s.a.s.), Hz. Halid'e: "Ben de, Halid bu kadar akıllıyken nasıl oluyor da küfür içinde kalıyor diye hayret ediyordum" der... Kısa bir müddet sonra da onu "Allah'ın Kılıcı" unvanıyla taltif eder... Amr b. Âs, Müslümanlara çok kötülüğü dokunmuş bir insandı. Öyle ki bu zat, o güne kadar dehasını hep İslâm aleyhinde kullanmıştı. Ama Müslüman olup Medine'ye gelince, Efendimiz (s.a.s.), ona mâziye ait en küçük bir meseleyi dahi hatırlatmayacak kadar sıcak davranmıştı. Onun dua talebi üzerine "Bilmiyor musun İslâm, onu kabul etmeden önce işlenen bütün günahları siler, temizler" buyurmuştu... Abdullah b. Cerir el-Becelî huzura girince, Efendimiz gözleriyle herkese yol gösteriyor gibi cemaat içinden birinin kalkıp da ona yer vermesini arzuluyordu... Cemaat bunu anlayamayınca da, hemen harekete geçiyor ve cübbesini çıkararak Abdullah b. Cerir'in (r.a.) altına seriveriyor, daha sonra da, ashabına; bir kavmin kerîmine karşı ikramda bulunulması gerektiği hususundaki o ölümsüz nasihatini sunuyordu. Ebu Cehil'in oğlu İkrime'ye iltifat dolu sözlerle mukabelesi ise, bu konuda apayrı bir ibret levhasıdır."20
Sonuç
Yabancı heyet ve misafirlerle yapılan bu görüşmeler, İslâm'ın doğru anlaşılması ve kabulü açısından hayatî önem taşımaktaydı ve bu yüzden büyük bir fırsattı. Heyetlerin kabileleri adına gelmeleri ise büyük bir avantajdı. Yüce bir ahlak sahibi olan Allah Resûlü de, gelen heyetlere nebevî müsamaha ve misafirperverliğini göstermiş ve onlara oldukça nazik davranmıştır. Bu süreçte Hz. Peygamber (aleyhi ekmelüttehâyâ) tamamı devlet protokolüne ait bir meselenin temelini atmıştır.
Günümüzde de bu nebevî anlayış ve hassasiyetin dikkate alınması gerektiği açıktır. Öyleyse bu konuda netice almak isteyenler güçleri yettiği ölçüde Allah Resûlü'nün takip ettiği yol üzerinde yürümelidirler. Bu çizgi ve seviyeyi yakalamayı hedef bilmeli ve bu mevzuda her zaman alıştırma yapmalıdırlar.
Dicle Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
yozturk@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. İbn Hişam, es-Siretu'n-Nebeviyye, Daru İbn Kesir, Beyrut tsz., 2/559-560.
2. Hamidullah, "İslâm Peygamberi / Le Prophéte de İslâm", (Türkçeye çev.: Salih Tuğ), İstanbul 1980, 2/1086.
3. Bkz. El-Kettanî, et-Teratîbu'l- İdâriyye, Beyrut 1346, 1/447.
4. Ahmet Önkal, Rasulullah'ın İslâm'a Davet Metodu, Konya, 1981. s. 128.
5. M. Fethullah Gülen, Prizma I, Nil yay. İzmir 1995, s. 141.
6. Bkz. Taberî, Tarihu't-Taberî, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye Beyrut 1995, 2/180.
7. el-Kettanî, et-Teratibu'l-İdariyye, 1/452; Hamidullah, İslâm Peygamberi, 2/1087.
8. İbn Hişam, es-Siretu'n-Nebeviyye,2/589.
9. Taberi, Tarih, 2/179-180.
10. İbn Sa'd, et-Tabakatu'l-Kübra, Daru Sadır, Beyrut tsz, 1/311.
11. İbn Sa'd, et-Tabakât, 1/322.
12. Hamidullah, İslâm'da Devlet İdaresi, (Çev. Kemal Kuşçu) İstanbul 1963. s. 120.
13. Taberî, Tarih, 2/193. Ayrıca bkz. İbn Sa'd, et-Tabakat, I, 298.
14. Taberî, Tarih, 2/203.
15. Bkz. İbn Hişam, es-Siretu'n-Nebeviyye, 2/567.
16. Buharî, Cizye 6, Meğazi 83; Müslim, Vesayâ 20; Ebu Davud, İmaret 28.
17. İbn Hişam, es-Siretu'n-Nebeviyye, 1/574.
18. M. Fethullah Gülen, Prizma, 1/140.
19. M. Fethullah Gülen, Prizma, 1/141
20. M. Fethullah Gülen, Prizma, 1/139.
.Efendimiz'in (s.a.s.) Peygamberliğinden Önceki Hâli
Prof. Dr. Yener Öztürk
|
Bütün nebiler masumdur. Nebiler Serveri ise, masumlar üstü masumdur. Çünkü O, nebilerin sultanı, efendisi ve bütün varlığın yaratılış gayesidir.
|
Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) peygamberlik öncesi durumunu ele almadan önce enbiya-ı izâmın peygamberliklerinden önceki durumlarıyla alâkalı genel bir çerçeve arz etmekte fayda mülâhaza ediyoruz.
Peygamberlerin İsmeti
Peygamberler (aleyhimüsselâm) gerek vahiy sonrası gerekse öncesinde küfür (inkâr) ve şirk günahından masumdurlar. Bu konuda Sünnî1, Mutezilî2 ve Şiî3 ekollerinin ittifakı/icmaı vardır.
Peygamberlerin çocukluk, gençlik ve olgunluk zamanları peygamberlik dönemlerinin âdeta basamakları ve merdivenleri mahiyetindedir. Zîrâ halkı Hakka davet eden insanların bi’set sonrasında olduğu gibi, öncesinde de hâlleri tertemiz olmalıdır ki, muhataplarına emniyet ve itimat verebilsin.
Risaletin gerektirdiği sıfatlar açısından konuya dikkat çeken Nureddin Sabunî şöyle der: Peygamberi risalete layık kılan sıfatlardan biri, asrında yaşayan insanların en akıllısı olması, diğeri, en güzel ahlâka sahip olmasıdır.4 Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de اَلْمُصْطَفَيْنَ اْلأَخْيَارِ (Sa’d, 38/47) tabiriyle onların bu donanımları dikkatlerimize arz edilir. Bu, “hayırlılar içinden seçilmiş” demektir. Yani peygamberler, daha işin başında, insanların en hayırlılarıdırlar. Fakat en hayırlıların hepsi peygamber değildir; peygamberler, onlar arasında da en mümtaz olanlardan seçilir.
Kimi kelâm âlimleri Kur’ân’da peygamberlerle alâkalı olarak yer alan bazı ifadeler için makul bir mahmilin bulunamaması durumunda, ‘bunun bi’setten önce vuku bulmuş olduğuna’ hamledilmesi gereği üzerinde dururlar. Erken dönem Maturîdî kelâmcılarından Fahru’l-İslâm Ebu’l-Yüsr el-Pezdevî (v.493) bu görüşün doğru olmadığına dikkat çeker ve ‘peygamber, peygamber olarak yaratılır.’5 der. Fıkh-ı Ekber şarihleri de korunma işinin peygamberler için peygamberlikten önce de sonra da sabit olduğunu ifade ederler.6
Biz ikinci görüşün daha ihtiyatlı bir yaklaşım olduğu kanaatindeyiz. Zîrâ onlar bu dönemde peygamber olmasalar bile birer peygamber adayıdırlar, bu itibarla da yine özel bir inayet altındadırlar. Mantıken de bunun böyle olması gerekir. Çünkü sonradan ümmetlerinin önüne model/rehber şahsiyet olarak çıkarılacak olan bu zevatın geçmişlerinde de bir açık ve falso bulunmamalıdır ki, insanlar, güvenleri zedelenmeden tereddütsüz, itirazsız onlara ittiba edebilsinler.
Meselâ, putperest bir babanın ocağında yetişmesine rağmen küçük yaşlarından itibaren Hz. İbrahim (a.s.) gerek babasına gerekse içinde bulunduğu inkârcı topluluğa/kavme karşı tevhid inancı adına sergilemiş olduğu olağanüstü mücadele, peygamberlerin ortamları ne olursa olsun, onların Allah tarafından hususi bir inayet altında tutulup korunduklarını göstermektedir. Ve yine Allah (c.c), Hz. Musa’yı Firavun’un sarayına yerleştirmişti. Ama onun terbiyesini ne annesine ne de Firavun’a bırakmıştı; zihnini ve kalbini yabancı düşünceler etkilemesin diye -“(Ey Musa sevilmen) ve benim gözetimimde yetişmen için sana kendimden bir sevgi bıraktım” (Tâhâ, 20/39) âyetinin şehadetiyle- terbiyesini bizzat Allah kendi nezaretine/gözetimine almıştır. Allah (c.c) bununla bize, Firavun ocağı gibi son derece menfi bir yerde bile –ileride peygamber olarak görevlendireceği bir kulunu- küfür ve günahların tesirinden uzak tutup koruduğunu göstermiştir.
Şimdi bunu yapan Allah (c.c), elbette diğer enbiyayı da hususiyle ‘hâtemunnebiyyîn’ olan Peygamberimiz’i nübüvveti öncesinde muhtemel günah risklerine karşı hususi bir koruma altına alacaktır.
Peygamberimiz’in Vahye Mazhar Olmazdan Önceki Hâli
Yüce Allah, âlemlere rahmet olarak gönderdiği has ve güzide kulu Hz. Muhammed’i (s.a.s) peygamberliği öncesinde de korumuş ve üzerine cahiliye karanlığının düşmesine asla fırsat vermemiştir. Şimdi bu hususu birkaç açıdan değerlendirmeye tâbi tutalım.
Tarihin Şahadeti
Peygamberliği öncesi hayatında da O’nun (s.a.s) şirki/inkârı çağrıştıran bir sapmaya (dalâlete) düştüğüne tarih şahit olmamıştır. Kaynaklarımızda bunun aksini gösterecek bir delil mevcut değildir. Tam aksine Buhârî ve Müslim’in Sahihleri başta olmak üzere muteber kaynaklarımız Hz. Peygamber’in (s.a.s) vahye mazhar olmadan önce de Nur dağında yer alan Hira mağarasında belli aralıklarla Hak’la halvet için inzivaya çekildiğini (tehannüs) bildirirler.7 Bu bağlamda İbn Hişâm’ın “tehannüs” kelimesine dair yaptığı izah oldukça önemlidir. Zîrâ bu izah Hz. Peygamber’in Hz. İbrahim’in dini üzere ibadet ettiğini söyleyen görüşü öne çıkarmaktadır. İbn Hişâm, Arap dilinde yaygın bir geleneğe göre ث harfi yerine ف harfinin kullanıldığını, yukarıdaki ibarenin de bu türden bir kullanım içerdiğini yani “tehannüs” kelimesiyle “tehannüf”ün kastedildiğini belirtmektedir.8 Tehannüf ise Hanifliğe yani Hz. İbrahim’in dinine uymak demektir.9 Esasında meşhur Hanîflerden Zeyd b. Amr ve Ebu Zerr el-Gifârî’nin cahiliye döneminde de sadece Allah’a secde ettikleri bilinmektedir.10 Nitekim Müslim’in Sahih’inde yer alan bir rivayette Hz. Ebu Zerr’in bisetten önce de namaz kıldığı açıkça ifade olunur. (Muslim, Fedâilu’s-Sahâbe 132) Şimdi Hanîflerin yolu bu ise, Hanîf denince akla ilk gelmesi gereken bir Zat’ın (s.a.s) diğer Hanîflerden farklı bir yol tutması düşünülebilir mi?
Allah Rasulü bi’setten önce de zihin ve kalb dünyası pırıl pırıl ve tertemiz bir Hanîf idi. Nitekim Aliyyu’l-Kârî, Fahruddin Razî’nin de iştirak ettiği bu hususu bize şu cümlelerle aktarır: Gerçek şu ki, Hz. Muhammed (s.a.s), Hz. İbrahim (a.s) ve diğer peygamberlerin şeriatından, gizli vahiy ve sadık keşifler yoluyla kendisine zâhir olan (görünen) hak üzere amel ederdi.11
Bediüzzaman Said Nursî de ‘Hz. Peygamber (s.a.s) nübüvvetten evvel nasıl ibadet ederdi?’ şeklinde yöneltilen bir soruya ‘Hz. İbrahim’in (a.s) Arabistan’da çok perdeler altında cereyan eden bakiye-i dini (Hz. İbrahim’in dininden kalan esaslar) ile’ cevabını vermiş ve ardından şu kaydı düşmüştür: ‘Fakat farziyet ve mecburiyet suretiyle değil, belki (doğrusu) ihtiyarıyla ve mendubiyet suretiyle ibadet ederdi.’12
Zihnen korunduğu gibi Allah Resulü kalbinin günahlarla yaralanması gibi durumlardan da -yine hususi bir inayetle- muhafaza edilmişti. O (s.a.s) kendi ifadeleriyle hayatında iki defa düğüne gitmeye niyetlenmiş, ikisinde de Allah, ona bir uyku hâli vermiş ve yolda uyuya kalmıştır.13 Allah Rasulü gitseydi, gözlerinin harama bakması muhtemeldi. Demek ki Allah (c.c.), O’nu muhtemel günah sınırına yanaştırmıyor ve koruyordu. Hâlbuki bu hâdiselerin olduğu sırada O, henüz peygamber olarak görevlendirilmemişti. Bu çerçevede üzerinde durulması gereken diğer bir hâdise de şöyle cereyan etmiştir. Hz. Peygamber, daha çocuktu. Kâbe’nin tamiri işine yardım etmeye çalışmaktaydı. Amcalarına taş ve kerpiç taşıyor ve sırtında taşıdığı taş ve kerpiçler çıplak olan tenini/omzunu acıtıyordu. Bu duruma şahit olan amcası Hz. Abbas (r.a), -taşın omzuna direkt temas etmemesi için- izârını/eteğini kaldırıp omzuna koymasını O’na tavsiye etmişti. O da öyle yapmıştı. (O devirde bu, herkesin gayet normal saydığı bir hareketti.) Hâdisenin devamı İmam Müslim’in Sahîh’inde Cabir b. Abdullah’tan mervi iki rivayetle şöyle anlatılır: Bunlardan birincisi, “… Fakat derhal yere düştü ve gözleri semaya dikildi, sonra kalkarak ‘Elbisemi ver elbisemi!’ dedi, amcası da esvabını (izârını) üzerine bağladı” şeklinde, diğeri “… Bunun üzerine Resûlullah izârını çözerek omzunun üstüne koydu. Fakat (böyle yapmasının ardından) hemen bayılarak düştü, artık o günden sonra bir daha bu hâlde görülmedi”14 şeklindedir.
Bu hâdiseler bize açıkça şunu anlatmaktadır: Küçücük bir çocuk da olsa O, Allah’ın hususî terbiyesi altında yetişiyordu ve Allah (c.c), O’nu çocukken dahi günahtan koruyordu.15
Selim Aklın Delâleti
Malumdur ki, ele-ayağa bulaşan maddî kirler olduğu gibi mânevî kirler de vardır. Bu cümleden olmak üzere, dalâlet ve bunlardan neşet eden münkerat da zihni ve kalbi saran mânevî kirlerdir. Meseleyi buradan bir noktaya intikal ettirmek istiyoruz: Âyette geçenضَالًّا kelimesi en kötü anlamıyla (yani şirk mânâsıyla) ele alınması durumunda bu bizi, peygamberliği öncesinde ‘Allah Rasulü’nün -hâşâ- kalben/zihnen kirlenmiş birisi olduğu’ sonucuna götürür. Bu ise kabul edilemez bir garabeti oluşturur. Zîrâ insanlığı maruz kaldığı kirlerden temizlemek için (Âl-i İmrân, 3/164; Cum’a, 62/2), o güne kadar kirli yaşamış birisinin görevlendirilebileceğini düşünmek ilâhî hikmetle telif edilemez.
Kâinatın rengini değiştirecek bir nurla/ışıkla gönderilen insanın o güne kadar dalâlet karanlığında bırakılacağını düşünmek, başkasının değil, bu ancak aklen malullerin iddiası olabilir. İlm-i kelâm ve fıkhın imamı Ebû Hanife o güne kadar şirk karanlığında kalmak bir yana Allah Rasulü’nün ‘hayatında göz açıp yumma miktarı bir süreyle de (tarfete ayn) olsa şirk içinde bulunmadığını’ açıkça ifade eder.16 Celaleddin es-Suyutî ed-Durru’l-Mensur adlı eserinde Hz. Ali’den (r.a) naklen şöyle bir rivayete yer verir: Hz. Peygamber’e ‘hiç hayatında bir puta ibadet ettin mi? denilince ‘hayır’ dedi. Sonra ‘hayatında hiç şarap içtin mi?’ diye soruldu, ona da ‘hayır’ dedi ve şöyle buyurdu: “Ben iman ve kitabın (tafsilatının) ne olduğunu bilmiyor olduğum zamanda bile daima ‘onların üzerinde olduğu yolun küfür olduğunu’ bildim.” (Suyutî, ed-Durru’l-Mensur, Daru’l-Fikr, Beyrut 1993, VII, 364) Bu çerçevede Nureddin es-Sabunî’nin şu ifadesini de aktarmakta yarar görüyoruz: Hz. Peygamber’in (s.a.s) herhangi bir zaman diliminde bir lahza dahi olsun Haktan, hidayetten sapmış olması caiz olmaz, zîrâ böyle olsaydı, risaleti yüklenmeye layık olmazdı.17
Nasıl ki geleceğin erkân-ı harpleri, daha harp okullarında iken sicilleri itina ile tutulur ve sağa-sola kayıp kaymadığı hassasiyetle takip edilir, evet kırk sene sonra belli bir noktaya getirilecek bir insan -bütün bu kırk sene boyunca, kırmızıya mı boyandı, maviye mi boyandı, turuncuya mı boyandı, pembeye mi boyandı- bütün hâl ve davranışlarında gözetime tâbi tutulur, öyle de Cenâb-ı Hak, beşerî irşad kurmaylarını, ta çocukluklarından itibaren böyle takip eder ve korur.”18
Duhâ Sûresinde Mânâsı Yanlış Algılanan Bir Âyet ve İzahı
Geçmişte itibar görmemiş bazı şaz ve cılız yaklaşımların son dönemde bazı zevat tarafından yeniden dillendirildiğine şahit oluyoruz. Taberî’nin tefsiri üzerinden açıkça seslendirilmeye çalışılan husus şudur: Kendisine vahiy gelmezden önceki devrede Allah Rasulü –hâşâ- şirk üzere bulunuyordu. Aslında böylesine yakışıksız ve densiz iddialar üzerinde sözü fazlasıyla uzatmış olduğumuzun farkındayız. Ancak -Allah Rasulü’nün ruhaniyetinden özür dileyerek- Taberî’nin tefsirinde yer alan ifadelerden ne anlaşılması gerektiği üzerinde kısaca durmak istiyoruz. Taberî’nin وَوَجَدَكَ ضَالًّا kısmıyla ilgili olarak verdiği mânâ şudur: ‘(Allah) seni, bugün bulunduğun durumun dışında bir hâlde buldu.’ Bunun yanında müfessirimiz, bu âyetle şöyle bir mânânın da kast olunduğunu söyleyenlerin olduğunu belirtir: ‘Rabbin seni dalâlet ehli bir kavim içinde buldu ve sana doğru yolu gösterdi.’ Bu iki cümlelik izahın yanında Taberî bir de Süddî’den mervi bir söze yer verir ki o da şöyledir: كان على أمر قومه أربعين عاما "(Nebi), kırk yıl kavminin emri üzere oldu."19
Şimdi metinde geçen cümleleri maddeler hâlinde ele alacağız:
1- Bu âyetle ilgili olarak Taberî’nin bizzat kendi tefsiri olan ‘(Allah) seni, bugün bulunduğun durumun dışında bir hâlde buldu’ şeklindeki cümleye bakalım. Bu cümleden, şaşkın müddeîlerin iddialarını destekleyecek bir anlam çıkmaz. Şöyle ki Hz. Peygamber’in nübüvvetten önceki dirayet, ilim ve imanıyla nübüvvetten sonraki dirayet, ilim ve imanı arasında büyük bir fark vardı. Zîrâ Allah Rasulü vahye mazhariyeti sonrasında bu üç hususta da derin bir ufka/mertebeye ulaşmıştı.
2- ‘Rabbin seni dalâlet ehli bir kavim içinde buldu ve sana doğru yolu gösterdi’ şeklindeki diğer cümleye gelince: Bu müfessirimizin ikincil dereceden قيِلَ kaydıyla aktardığı bir cümledir. Esasında dikkatli bir nazar ve iyi bir niyetle bakıldığında bu cümlenin de ilk cümleden bir farkının olmadığı görülecektir. Zîrâ Peygamberimiz dalâlet ehli bir kavim içinde neş’et etmişti. Ve vahiy gelmezden önce de hak dinin/şer-i şerifin tafsilatından habersiz idi. Allah O’na indirdiği kitapla bilmediklerini bildirerek yürümesi gereken yolu göstermişti.
3- Tefsirde Süddî’ye atfen ‘(Nebi), kırk yıl kavminin emri üzere oldu’ şeklindeki söze gelince: Öncelikli olarak burada Taberî’nin metoduyla ilgili bir hususu hatırlatmakta yarar görüyoruz. Erbabı bilir ki Taberî, tefsirinde işlemekte olduğu mevzuyla alâkalı yakından veya uzaktan ilişkili ne tür haber/bilgi varsa onları sıralar. Bu, Taberî’nin bunları olduğu gibi kabul ettiği anlamına gelmez. Çoğu kere onları kritik de etmez. Nitekim burada da ne senet ne de metin kritiği yapmıştır. O bilgi kabîlinden böyle bir sözün de mevcut olduğunu hatırlatmakla yetinmiştir. Cümlenin ifade ettiği muhtevanın kritiğine gelince: Eğer Süddî kendisine atfolunan bu sözle, ‘Allah Rasulü bi’set öncesinde kavminin içinde bir şekilde varlığını sürdüren bir kısım dinî/tevhidî esaslar üzere yaşadı’ gibi bir anlamı düşünmüşse buna ‘evet’ deriz. Ancak bu sözle ‘Hz. Peygamber, nübüvvet öncesinde kırk yıl kavminde hâkim olan şirk anlayışı üzerine bulundu’ gibi bir mânâyı kastetmişse buna evet demenin mümkün olamayacağı açıktır. Zemahşerî, ‘böyle bir iddiadan Allah’a sığınırız’ der ve şunu ilâve eder: Bu olamaz, çünkü peygamberler –şirk ve inkâr bir yana- gerek nübüvvet sonrasında gerekse öncesinde büyük günahlardan olduğu gibi konumlarını zedeleyici küçük günahlardan da korunmuşlardır.’ O, bunun imkânsızlığına Hz. Yusuf’un ağzından sâdır olan “(Ben) atalarım İbrahim, İshak ve Yakub’un dinine uydum. Allah’a bir şeyi ortak koşmamız bize yaraşmaz.” (Yusuf, 12/38) âyetini delil olarak serd eder. Ayrıca Zemahşerî, ‘bir peygamberin geçmişinde şirkin/inkârın bulunması, ona, kâfir muhatapları karşısında, bir kusur/eksiklik olarak yeter’ şeklinde bir hatırlatmada daha bulunur.20 Zemahşerî burada oldukça mühim bir noktaya dikkatleri çekmiş olmaktadır. Zîrâ bu durumda Hakk’a davet edilen inkârcı toplum, onun geçmişini yüzüne vurma ve onunla alay etme fırsatı yakalamış olacaktır. İşte bunun içindir ki, Allah (c.c) enbiya-ı izamın hayatında -inkârcıların diline dolayabilecekleri- bir falsoya/olumsuzluğa imkân vermemiştir.
Şimdi buraya kadar arz etmeye çalıştığımız bilgilerin ışığında Duhâ Sûresi’nin yedinci âyetine nasıl bir anlam verilmesi gerektiği hususunu toparlayacak olursak; burada dalâl kelimesinin ‘kaybolma’ ve ‘habersiz/bilgisiz olma’ mânâlarından hareketle yapabileceğimiz muhtemel iki tefsir söz konusudur. Birincisi: Bu yaklaşım pek fazla öne çıkarılmamıştır. Fahruddin Razî gibi bazı müfessirlerimizin tevcihlerinden birisi olup şöyledir: Araplar çölde tek olan, âdeta, çölde kaybolmuş ağaca “dâlle” derler. Buna göre Hak Teâlâ sanki ‘o beldeler, sen hâriç, içinde Allah’a iman ve mârifetullah meyvesi taşıyan bir ağacı bulunmayan çöl gibidir. Binaenaleyh sen bu cehalet çölünde yetişen bir ağaç gibisin. Ben seni böylece tek, âdeta yitmiş olarak buldum ve seninle insanları hidayete erdirdim’ murad edilmiştir.21 İkinci olarak ise, bu fiilin ‘kaybolma’ anlamından hareketle şöyle bir mânâya da tefsirlerimizde yer verilmiştir: Allah (c.c.), Peygamberimiz’i, çocukluk yıllarında amcasıyla beraber çıktığı Şam yolunda geceleyin yolunu şaşırıp kaybolduğunda, bir vesileyle takip etmesi gereken yola koymuştur.22
Müfessir ve kelâmcıların çoğunluğu bu âyeti, ilgili fiilin ‘habersiz/bilgisiz olma ve yitik kalma’ anlamlarıyla birlikte ele alarak tefsir etmişlerdir.23 Şimdi Hamdi Yazır’ın, Cumhur-u ulemanın görüşlerini de hulâsa eden enfes yorumuna kısmî bir sadeleştirmeyle yer vermek istiyoruz:
Allah Rasulü Allah’ın birliğine inanarak yetişmiş, hiçbir puta secde etmemişti. Ahlâkı temizdi, hiçbir kötü fiil işlememişti. Her hususta güvenilir olarak tanınmıştı. Dolayısıyla gerek şirk dalâleti, gerekse hevâ ve hevese göre amelde bulunma dalâleti O’nun kerim (asil) zatından uzak idi. Yüce Allah O’nu ta başından o gibi sapıklıklardan münezzeh kılmış ve O’na sağlam bir nazar (bakış ve görüş) bahşetmişti… O nübüvvetinden önce de kavminin, Arap müşriklerinin dinlerindeki bozulmayı görmüştü. Karşısında bulunan Yahudîlik ve Hıristiyanlık gibi iki dinin çığırından çıkmış olduğunu da sezmişti. Fakat girilmesi gereken yolun ve mücerret akıl ile idrak edilip kavranması mümkün olmayan Hak dinin ne olması lâzım geleceğini ve dünyayı sarmış olan bunalım içinden nasıl çıkılıp da Hakk’a erileceğini belirlemede mütehayyir idi. Kitap okumasını bilmez, cihana ruh verecek iman ve İslâm’ın tafsilatlı bir surette rükünlerinden, “.. Kuşkusuz sen daha önce bunlardan habersizdin” (Yusuf, 12/3); “Sen bundan önce kitap okuyan ve yazı yazan biri değildin..” (Ankebût, 29/48); “Oysa sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin” (Şûrâ, 42/52) –beyanlarında da belirtildiği üzere- habersiz idi. İşte burada وَوَجَدَكَ ضَالًّا buyrulması peygamberlikten önce ve çocukluk sıralarındaki dalâl (habersizlik ve hayret) hâline işarettir. Yani sen, peygamberlikten önce akılların yol bulamadığı hakikatler ve şer’î kurallardan habersiz ve yol arayan bir yitik hâlinde mütehayyirken (hayret içindeyken) Rabbin seni bulup da فَهَدَى hidayet buyurmadı mı? İndirdiği vahiy ve gönderdiği kitap ile bilmediklerini bildirerek sana doğru yolu göstermedi mi?24
Allah Rasulü’nün nübüvvet öncesi insanlığın kurtuluşu adına Nur dağında yaşadığı sancılar işte bu kabîl bir düşünceden/idealden ortaya çıkıyordu. O’nda bir gaye ve ideal vardı; o da bu insanlar bu bataklıktan mutlaka kurtarılmalıydı. Ne var ki O’nun sınırı burada bitiyordu. İnsanlığın kurtarılma reçetesi, O’na ve O’nun düşüncesine ait değildi. O reçete doğrudan doğruya vahiy kanalıyla Cenâb-ı Hak’tan gelecekti.25
Bu çerçevede üzerinde durulmasında yarar gördüğümüz bir diğer nokta ise şudur: Bazıları bu âyette geçen ‘iman nedir, bilmezdin’ vurgusunu Peygamberimiz’in bi’set öncesinde imanla tanışık olmadığının delili olarak öne sürebilmekte ve bunu objektif gayret(!) olarak görebilmektedirler. Ne var ki ‘delildir’ diye sarıldıkları bu ifade, ‘kitap nedir, bilmezdin’ cümlesinin ardından getirilmiştir. Bununla Allah (c.c.), peygamberine şunu hatırlatmıştır: ‘Ey Nebi, sen, indirdiğim kitap vasıtasıyla bihakkın bilip tatmış olduğun böylesine derin bir imanı ve onunla alâkalı tafsilatı bundan önce bilmezdin.’ Zaten peygamberlerin nübüvvetlerinden evvel ve sonraki hayatlarında imandaki kuvvet ve ameldeki derinlik bakımından önemli bir farkın bulunduğu/bulunması gerektiği hususunda ulema arasında bir ihtilaf da söz konusu olmamıştır. Tabir yerindeyse bu fark, tomurcuğa durmuş bir fidanla, dal-budak salmış, yaprak ve çiçek açmış bir ağaç arasındaki fark gibidir.
Hz. Peygamber’in (s.a.s) bu âyete hangi sebeple muhatap olduğunu daha iyi anlayabilmek için mevzua bütüncül bir nazarla bakmak gerekir. Rivayetlere göre, Hz. Peygamber’e (s.a.s) gelen vahiy bir müddet kesilmiş, Cibrîl (a.s.) bu süre zarfında görünmemiş, bunun üzerine müşriklerden bazıları, ‘Rabbi Muhammed’e küstü, O’nu terk etti’ iddiasında bulunmuşlardır.26 Resûl-i Ekrem’i üzmek, güya O’nu ye’se düşürmek ve davasından vazgeçirmek için müşriklerin ‘Rabbi O’nu terk etti’ demelerine karşılık Cenâb-ı Allah, “(Ey Rasûlüm!) Rabbin seni asla terk etmedi ve sana darılmadı da” (Duhâ, 93/3) mealindeki âyeti indirmiştir. İşte Allah (c.c.) böyle bir şeyin olmadığını/olmayacağını, -o güne kadar rahmet ve inayetiyle O’nu nasıl çepeçevre kuşattığını örnekleriyle hatırlatarak- bildirmiştir. Bu cümleden olmak üzere ‘Seni yetim bulup barındırmadı mı? Seni insanlığın kurtuluşu adına ne yapacağını bilememenin hayreti (mütehayyirliği) içinde yol arayan bir hâlde bulup da sana yürümen gereken yolu göstermedi mi? Seni muhtaç bulup ihtiyaçlarını gidermedi mi?..’ buyurmuştur.27
*Dicle Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
yozturk@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Pezdevî, Ehl-i Sünnet Akaidi, s. 248; Sabunî, el-Bidaye, s. 53; Razî, Kitabu’l-Erbaîn fî Usuliddîn,Daru’l-Ceyl, Beyrut 2004, s. 323; Taftazanî, Şerhu’l-Akâid (Kestelli Şerhi içinde) Salah Bilici Kit., İstanbul tsz., s. 170. Devvanî, Celal, 82.
2. Abdulcebbar, Kadî, el-Muğnî, XV, 303; el-Hayyat, el-İntisar, s. 71-72.
3. Hıllî, İbn Mutahhar, Envâru’l-Melekût, Tahran 1338, s. 195.
4. Sabunî, el-Bidaye, s. 114.
5. Pezdevî, Ehl-i Sünnet Akâidi, s. 245.
6. Bkz. Aliyyu’l-Karî, Şerhu’l- Fıkhi’l-Ekber, s. 51; Mağnisavî, Ebu’l-Muntehâ, Şerhu’l- Fıkhi’l-Ekber, Daru’n-Nil, İstanbul. 2007, s. 38; Beyadî, İşarâtu’l-Merâm an İbarâti’l-İmâm, s. 327.
7. Bkz. Buharî, Bed’ul-Vahy 3; Müslim, İman 252. Ahmed İbn Hanbel’in Müsnedinde de bu husus yer alır. İbn Hanbel rivayette geçen tehannüs ifadesinin ‘geceleyin yapılan ibadet’ anlamına geldiğini belirtir. Bkz. İbn Hanbel, Müsned, VI, 233.
8. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîyretu’n-Nebeviyye, (Thk. Mustafa es-Sakâ, İbrâhîm el-Enbârî, Abdulhafîz eş-Şelebî), Dâru İbn Kesîr, Dimaşk 2005, s. 215.
9. Askalânî, Fethu’l-Bârî, I/34.
10. İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed, el-Muhabber, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Basım yeri yok,1361, s. 171-172.
11. Bkz. Aliyyu’l-Karî, Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber, s. 54.
12. Bkz. Nursi, Mektubat, Şahdamar yay. İstanbul 2006, s. 411.
13. Bkz. Beyhakî, Ahmed b. Huseyn, Delâilu’n-Nubuvve, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye Beyrut 1985, II, 33-34.
14. Müslim, Hayz 240. Ayrıca benzer ifadelerle Buharî de bu olayı nakleder. Bkz. Buharî, Hacc 42.
15. Çünkü Hz. Peygamber gün gelecek dizin üst kısmını örtme vazifesiyle de görevlendirilecekti; insanlık O’ndan hayâ ve edep dersi alacaktı.
16. Bkz. Mağnisâvî, Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber, s. 41.
17. Bkz. Sabunî, el-Munteka Min Ismeti’l-Enbiyâ, s. 274.
18. Gülen, M. F., Sonsuz Nur, I, 466.
19. Bkz. Taberî, İbn Cerîr, Tefsiru’t-Taberî, el-Mektebetu’ş-Şamile (el-İsdaru’s-Sanî) , XXIV, 488.
20. Zemahşerî, el-Keşşaf, IV, 756.
21. Bkz. Razi, Mefatihu’l-Ğayb, XXIII, 217. Ayrıca bkz. Mevdudî, Tefhîmu’l-Kur’ân, VII, 151.
22. Mesela bkz. İbn Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm, Kahraman yay., İst. 1985, VIII, 448.
23. Bkz. Maturîdî, Tevilât, X, 560-561; Razî, Mefatih’l-Ğayb, XXIII, 217; Zemahşerî, el-Keşşaf, IV, 756; Taftazanî, Şerhu’l-Makâsıd, V, 58.
24. Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, VIII, 5900.
25. M.F. Gülen, Sonsuz Nur, I, 459.
26. Bkz. Buharî, Tefsiru’l-Kur’ân ( 93) 1.
27. İlgili fiilin ‘yitme’ anlamından hareketle bu âyete şu anlam da verilebilir: “..Rabbin seni (o cahiliye insanları arasında) yitmiş/tek başına kalmış olarak bulup da dosdoğru yola koymadı mı?..” (Duhâ, 93/7)
.Farklı Donanım ve Hususiyetleriyle Allah Resulu (s.a.s)
Prof. Dr. Yener Öztürk
|
Cenâb-ı Hak, bir insana iffet, fetânet, sıdk ve sadâkat, emniyet, güzel örnek olma, istikâmet, rabbânîlik, hasbîlik, ihlâs, çok aşkın bir tebliğ kabiliyeti gibi üstün kabiliyet ve istidatlar bahşetmiş, sonra da onu peygamberlikle şereflendirmişse, bu, özel bir vazife için donanmış olmayı ve o peygamberin hususiyle o iş için yaratıldığını gösterir.
|
Allah Resûlü’nün ve diğer bütün peygamberlerin bir beşer olması, onlar için bir noksanlık değil, aksine bir kemaldir. Bir beşer değil de, melek veya cinlerden birer fert olsalardı, insanlara önder olamaz ve rehberlik edemezlerdi.
Kur’ân-ı Kerîm’de, ilk muhatap kitle içinden, kendi cinslerinden birisinin peygamber olarak gönderilmesindeki hikmeti kavrayamayan yahut kavramak istemeyenlerin “Allah peygamber olarak bir beşer mi gönderdi?” (İsrâ, 17/94) şeklindeki itirazlarına karşı şu cevap verilmiştir: “(Ey Nebi) Onlara (şu sözümü) ilet: Eğer yeryüzünde (insan değil de) itmi’nanla yürüyen melekler olsaydı, Biz de onlara (onların cinsinden bir) melek peygamber gönderirdik.” (İsrâ, 17/95)
Resûl-i Ekrem gibi, diğer peygamberler de birer beşerdir ve insanoğluna gönderilmiştir. Eğer böyle olmasaydı, insanlar onlarla konuşup anlaşamaz ve onlarla iletişim imkânı bulamazlardı.1 Bu itibarladır ki Kur’ân “Eğer Biz peygamberi bir melek kılsaydık (melek olarak gönderseydik) onu yine bir insan suretinde gönderirdik..” (En’âm, 6/9) buyurmaktadır.
Beşerî Yönünü Vurgulayan Âyetleri Nasıl Anlamalıyız?
Kur’ân-ı Kerîm’de Allah Resulü’nün beşerî yönünü dikkatlerimize arz eden âyetler vardır. Bu hususu en belirgin şekilde dile getiren ‘De ki, ben de sizin gibi bir beşerim.’ ifadesinin yer aldığı âyetlerdir.
İşte Kur’ân’ın bu vurgusundan hareketle kimi dikkatsiz zihinlerce ‘Allah Resulü donanım olarak diğer insanlardan farkı olmayan bir beşer’ olarak düşünülmektedir. Ne var ki Kur’ân-ı Hakîm’in ifadelerine bir bütünlük içinde baktığımızda bu türden bir algıyı/iddiayı destekleyici bir anlamın çıkarılamayacağı görülecektir. Meselâ Fussilet Sûresi’nde geçen âyet-i kerîmeye sonrasıyla (siyakıyla) bir bakalım: “De ki: Ben de sizin gibi bir beşerim, yalnız bana şu vahyolunuyor: Sizin ilâhınız, sadece bir tek İlâhtır. Artık O’na istikamet içinde yönelin, O’ndan mağfiret dileyin. O’na eş/ortak tutanların vay hâline!” (Fussilet 41/6. Ayrıca bkz. Kehf 18/110)
Esasında ‘sizin ilâhınız, sadece bir tek ilâhtır’ şeklindeki bir sonraki cümle böyle bir vurguyla neyin kastedildiğini bütün berraklığıyla ortaya koymaktadır ki bu da, Allah Resûlü’nün ilâh olmadığı, dolayısıyla onda ulûhiyet özelliklerinin aranmaması gerektiğidir. Yani bu ve benzeri âyetler Allah Resûlü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) diğer insanlar gibi beşerî ihtiyaçlarının olduğu, teklife muhataplığı, ölümlü oluşu, Allah bildirmedikçe gaybı bilemeyeceği, güç ve kuvvetinin sınırlılığı gibi hususları içermektedir. (Nitekim Allah Resulü de bu emrin gereğince Allah’ın koyduğu nizama uygun hareket ediyor ve derin kulluğunun yanında arkasındakilere beşeriyetin gereği olan yeme, içme, uyuma ve evlenme gibi meşru dairedeki zevk ve lezzetlerin âdâbını fiilen talim ediyordu.) Öyleyse bu cümlenin içeriğinden Allah Resulü’nün sıra üstü özel donanımlı bir beşer olduğu gerçeğini dışlayıcı bir anlam çıkarılamaz. Zîrâ bu âyet sadece onun beşer üstü bir varlık olmadığı hususunu vurgulamaktadır.
Kur’ân-ı Kerîm’de bu çerçevede Allah Resulü’yle ilgili olarak yer alan başka âyetler de vardır ki, bunlarda da aynı noktaya temas edilir. Meselâ İsrâ Sûresi’nde şöyle buyrulur:
“Ve ‘Biz’ dediler; ‘Sana asla inanmayacağız. Ta ki yerden bir pınar akıtasın. Yahut senin hurma ve üzüm bağların olsun da aralarından gürül gürül ırmaklar akıtasın. Yahut iddia ettiğin gibi gökyüzünü parçalayıp üzerimize kısım kısım düşüresin, ya da Allah’ı ve melekleri karşımıza getiresin de onlar senin söylediklerine şahitlik etsinler. Yok, yok! Bu da yetmez, senin altından bir evin olmalı yahut göğe çıkmalısın. Ama unutma! Sen bize oradan dönerken okuyacağımız bir kitap indirmedikçe yine de senin oraya çıktığına inanmayız ha!’ De ki: “Fe Sübhanallah! Ben sadece elçi olan bir beşerden başka bir şey miyim?”(İsrâ, 17/90-93)
Bu âyetlerden de açıkça anlaşılmaktadır ki Resûl-ullah’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) beşeriyetine vurgu yapılarak verilen cevap, müşriklerce ulûhiyete has olan şeylerin ondan istenmesine yöneliktir; zor durumda bırakma kastıyla ondan beşer kudretinin ötesindeki icraatların beklenmesiyle ilgilidir. Yani o bir beşerdir ve beşerin ilâh olması imkânsızdır. İşte bu imkânsızlığı açıkça belirtmek için Allah Resûlü’nün beşerîliği ön plâna çıkartılmıştır. Dolayısıyla bu cümle hiçbir şekilde Hz. Peygamberin ‘donanım ve konum bakımından’ diğer insanlardan bir farkının olmadığı iddiasını destekleyici bir delil olma özelliğine sahip değildir.
Bir kere daha vurgulamak gerekirse, bu çerçevede şeref-nüzul olmuş âyet-i kerimeler Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) farklı hususiyetleriyle fevkalâde donanımlı bir beşer olduğu gerçeğini reddedici bir anlamı asla taşımamaktadır, bu âyetler yalnızca onun beşer üstü bir varlık olamayacağını dile getirmektedir. Öyle görünüyor ki -eksik bir şekilde yorumlanan- bu âyetlerden hareketle Allah Resûlü’nün beşerî yönünü mübalağalı vurgularla öne çıkarmaya çalışanlar, onun, farklı hususiyetleri ve farklı donanımıyla ilâhî vahye/kelâma mazhar müstesna bir beşer olduğunu unutmuş bulunmaktadırlar.
Bu çerçevede önemli bir hususu daha hatırlatmakta yarar görüyoruz: Tarihî süreçte peygamberlerin risalet yönüne odaklanıp beşerî yönünü akıllarına sığıştıramayanlar onları -Hz. İsa örneğinde olduğu gibi- insanüstü bir varlık gibi düşünmüş ve beşerî yönünü görmezden gelmişlerdir. Ancak Allah Rasulü’nün ümmetinden hiçbir fert onun beşer olma vasfını inkâr etmemiş ve daha önceki bazı toplumların kendi peygamberleriyle ilgili düştükleri yanılgıya düşmemişlerdir. Müslümanlar ‘eşhedu en lâ ilahe illellah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve rasulühü’ diye şehadet getirirlerken, O'nun risaletinden evvel kulluğuna şahitlik etmişlerdir.
Allah Rasulü’nün tâ baştan tembih mahiyetinde şu sözü de ümmetinin söz konusu bir yanılgıya düşmemesinde etkili olmuştur: “Sakın Nasarânın (Hristiyanların) İsa b. Meryem hakkında aşırı övüp ifrat ettiği gibi benim hakkımda ifrata düşmeyin; ben, Allah’ın kuluyum. Öyleyse (benim için) ‘Muhammed Allah’ın kulu ve Rasulü’dür’ deyin.” (Buharî Enbiya 48; Hudûd 31)
Netice olarak ifade etmeliyiz ki Hristiyanların Hz. İsa’yla alâkalı ifratkâr düşünceleri ne kadar yanlışsa, bugün kimi teologların Allah Rasulü’yle ilgili sıradanlaştırıcı tefritkâr yaklaşımları da en az o kadar yanlış ve üzüntü vericidir.
Özel Donanımı
Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), şüphe yok ki bir insandır. Beşeriyetinin gereği olarak bizde bulunan şeyler onda da bulunur; o da yer, içer ve uyur. Ayrıca bizim sahip olduğumuz duygular onda da vardır. Ancak müşterek olduğumuz bu özellikler2 onun donanımının bizimle aynı seviyede olduğunu gösteren bir delil değildir. Çünkü O (sallallâhu aleyhi ve sellem) insanların istidatça en yüksek ve ahlâkça en mükemmel olanıdır.
Bediüzzaman Hazretleri Mucizat-ı Ahmediyye adlı eserinde Allah Resulü’nün yüklendiği görev itibariyle böyle olması gerektiğini kendine has mantık örgüsüyle ele alır. İlgili yeri kısmî bir sadeleştirmeyle aktarmak istiyoruz: Madem yapan bilir, elbette bilen konuşur. Madem konuşacak, şuur ve fikir sahibi konuşmasını bilenlerle konuşacak. Madem onlarla konuşacak, elbette onlar içinde en cem’iyetli ve şuuru küllî olan insan neviyle konuşacaktır. Madem insan neviyle konuşacak elbette insanlar içinde hitaba kabiliyetli ve en mükemmel olanlarla konuşacaktır. Madem.. nev-i beşere mukteda (rehber) olacaklarla konuşacak, elbette, dost ve düşmanın ittifakıyla en yüksek istidatta ve en alî ahlâkta olan.. Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm) ile konuşacak. Nitekim konuşmuş, resûl olarak görevlendirmiş ve nev-i beşere rehber yapmıştır.3 Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) eşsiz bir beşer oluşunu dışarıdan (Batılı) birisi olarak Prens Bismark da şöyle ifade eder: “Ben iddia ediyorum ki Muhammed eşsiz bir kuvvettir. Artık ‘Kudret Eli’nin böyle ikinci bir vucudu imkân sahasına getirmesi ihtimalden uzaktır.”4
O (s.a.s.) bu yüksek ruhî özelliklere sahip kılınmasaydı melekler ve yüce âlemlerle irtibat kurma imkânı olmazdı (Kadî Iyaz, Kitabu’ş-Şifâ, s. 455) ve Kur’ân gibi mu’ciz bir beyan onun kalbine yüklenemezdi. Zîrâ bütün vahiylerin hülâsası, son ve en kapsamlı bir hitaba muhatap kılınma, özel bir durumdur, bunun için O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) sıra üstü bir donanıma sahip olması gerekir.
Esasında bütün varlığı ilgilendiren bir mesaja ve kâinatın rengini değiştirecek bir nura (vahye) muhatap olarak seçilen kişinin nazarı en geniş, şuuru en derin ve ahlâkı en yüksek bir Zât olması kaçınılmazdır. Nitekim Kur’ân’da yer alan “Şüphe yok ki sen yüce bir ahlâk üzeresin.” (Kalem 68/4) âyeti bu hususa işaret etmiş olmaktadır. Şöyle ki risalet gibi yüksek bir misyonu temsil edecek Zât’ta yüksek bir hulukun (ahlâkın) bulunması gerekir. Bunun gerçekleşmesi ise ancak yüksek donanımlı bir halk ile (yaratılışla) mümkündür. Denilebilir ki belli darlıklar içinde bulunan bizler kendimizi zorlasak dahi Allah Resulü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) özel donanımını hakkıyla anlayamayız. Zîrâ ‘hayırlılar içinden seçilmiş’ (Sâd 38/47) peygamberler zümresinin istidat ve ahlâkça en yüksek olan bir ferdinin mahiyetine ait derinlikler, ruh aynamızın kabiliyeti nispetinde bize aksedecektir.
Hâsılı, yüce Allah hâtemu’n-nebiyyîn olan Hz. Muhammed’i (sallallâhu aleyhi ve sellem) bütün peygamberlerin mesaj ve mirasına vâris olmak üzere seçmiştir. Böylesine önemli bir işi/misyonu yüklenecek olan Zât’ın fevkalâde bir donanımının olması kaçınılmazdır.
Bakış Açısındaki Saygının Korunması
Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) Cenâb-ı Hakk’ın tercümanı ve elçisi olma sıfatıyla Allah’ın insanlar hakkında razı olduğu model bir şahsiyettir (üsve-i hasenedir). Bu itibarla da onun normal beşerî davranışlarında dahi risaletinin boyası vardır.
O (sallallâhu aleyhi ve sellem) yaşadığı hayatın bütün alanlarında model şahsiyet olma hususiyetini risaletinden aldığı ışıkla/güçle gerçekleştirmiştir. Nitekim risaletinin aydınlığında yürüyen bir beşer olması sayesindedir ki, onun normal fıtrî muameleleri (âdetleri) bizler için ‘âdâb’ olmuştur.5 Ve yine bu sayededir ki, onun insanlarla olan beşerî münasebetleri sıra üstü ahlâkî güzellik ve örnekliklerle neticelenmiştir.
Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) fevkalâde hususiyetleri olan resul bir beşerdir. Bir başka ifadeyle O, semavîliği içinde arzîliği, arzîliği içinde de semavîliği temsil eden bir beşerdir. Şu hâlde O Zât hakkında eksik ve yanlış bir kanaate düşmemek için bu hususun zihinde sürekli canlı tutulması gerekir. Sözgelimi, siyer ve hadîs kitaplarından O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) çarşı içinde bedevî bir Arap karşısında -bir atın pazarlığıyla alâkalı olarak- ısrarını (Ebu Davud, Akdıye 20; Nesaî, Buyu’ 81) takip ederken, bir taraftan da O'nun beşerin idrak sınırlarını aşan İsrâ-Mi’rac gibi öteler ötesi varlıkta misli olmayan kutsi bir yolcuğun sahibi olması6 gibi yönlerini de mülâhazaya almamız gerekir.7 Evet, bu gibi durumlarda nazarlarımızı her vakit O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) nuranî mahiyetine ve risalet mertebesiyle temsil olunan mânevî şahsiyetine çevirmeliyiz. Aksi takdirde –farkında olmaksızın- ya O’na karşı saygıda kusur ederiz veya O’nun büyüklüğü hakkında şüpheye düşeriz.8
Bugün saygı mevzuunda bazı kesimlerce içine düşülen çıkmazlardan biri de -modern zamanların pozitivist ve rasyonalist tesirlerinden beslenen- indirgemeci bir üslûpla Allah Resûlü’nün ‘sıradan bir tebliğci/postacı’ gibi görülmesidir. Bu sakim anlayışın da sonuçları itibariyle saygı sınırlarını zorladığını belirtmemiz gerekir. Çünkü mesajı getiren Zât’a karşı kusurlu bakışın, onunla gelen mesajın da kusurlu bir şekilde algılanmasına sebep olacağı açıktır.
O’na (sallallâhu aleyhi ve sellem) karşı saygının devam eden bir duyarlılıkla korunması lâzımdır. Zîrâ zaman eskidikçe mesajın bizim zihinlerimiz ve nazarlarımızda solmaması, hep taze olarak hissedilmesi ve bizde sürekli o mesaja müracaat etme istek ve arzusunun kalması, bu saygının canlı tutulmasına bağlıdır. Hâsılı, mesajla mesajı getiren zât arasında çok önemli bir münasebet vardır. Onların saygınlıkları korunduğu nispette mesajlardan istifade oranı da o nispette artmış olacaktır. 9
Bir İtiraz ve Cevabı
Allah Resûlü’ne (sallallâhu aleyhi ve sellem) karşı korunması gereken saygı konusunda yapılan bu vurguları mübalağalı görenler itiraz mahiyetinde şöyle demektedirler: O, içimizden birisidir, farklı bakışlarla onun bizden uzaklaştırılması, onu takip etmeyi/örnek almayı imkânsız kılmaktadır.
Şüphe yok ki O (sallallâhu aleyhi ve sellem) içimizden birisidir. Nitekim Kur’ân da ‘içinizden biri’ anlamında bu duruma ‘resûlen min enfusihim’ (Âl-i İmrân 3/164) ve ‘resulen minhum’ (Cuma 62/2) gibi ifadelerle dikkat çeker. Bununla birlikte Kur’ân Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) fevkalâde özellikler sahibi seçkin bir beşer olduğunu da bize öğretir. Öyle ki Kur’ân’da Allah (celle celâlühü) için kullanılan iki sıfat Hz. Peygamber için de kullanılır: “Kasem olsun ki size nefsinizden (kendi içinizden ve cinsinizden) öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya düşmeniz O'na çok ağır gelir. O ki size çok düşkündür (üzerinize titrer); inananlara karşı çok şefkatli ve merhametlidir (raûf ve rahîm’dir).” (Tevbe 9/128)
Bu İlâhî beyanın ışığında O'nunla alâkalı tespitlerimize özen göstermemiz gerekir ki o da şudur: Evet Allah Resulü içimizden birisidir, ancak O (sallallâhu aleyhi ve sellem) hiçbir hususta seviyemize indirilecek birisi değildir. Bir diğer ifadeyle, O hem-cinsimizdir, yani içimizden bir beşerdir; ama O'nda, bizde olmayan derinlikler vardır.10 O ki (sallallâhu aleyhi ve sellem) hayatı boyunca üstün ahlâkın her bir ünitesini/şubesini en yüksek mertebeleriyle temsil edip11 eşsiz bir rehberlik sergilemiştir. Bunun için olsa gerektir ki yaşadığı hayata/ömre bizzat Allah tarafından kasem edilmiştir. (Hıcr 15/72)
Kısa bir hatırlatmadan sonra, Allah Resûlü’nün üstün donanımını görmek istemeyenlere şu soruları yöneltmek istiyoruz: 1- Hep yüksek düşünüp yüksek yaşamış ferd-i ferîd bir şahsiyeti konumuna uygun bir şekilde anlatma gayretinin nesi/neresi onu kendimizden uzaklaştırma faaliyetidir? 2- Acaba sıradanlaştırılmış bir peygamber tasavvuru bize ne kazandıracaktır? O'nu kendi seviyemize indirmenin pratikte ne gibi yararı olacaktır? Bu durum Hakk’a teslimiyetimizi mi artıracak, yoksa hayatımızı daha derince yaşamamızı mı temin edecektir? Hiçbirisi.
Esasında üsve-i hasenemiz (model şahsiyetimiz) olan bir beşeri (peygamberi), ahlâkî değerleri temsilde hep ileri bir noktada ve üst bir çizgide bulmamız/görmemiz, gücümüz nispetinde bizi ona yakınlaşmaya sevk/teşvik eder. Bu hareketlilik de sürekli olarak yükselişimize vesile olur.
Öyle anlaşılıyor ki peygamberleri bilerek veya bilmeyerek sıradan bir seviyeye çekme ve bu düzlemde değerlendirmeye tâbi tutma anlayışı/alışkanlığı, akıldan ziyade nefsin arzularından kaynaklanmaktadır. Zîrâ nefis, zor/sıkıntılı durumlar karşısında kolayca hata işleyebilen veya beşerî zaaflarına –hâşâ- yenik düşebilen sıradanlaştırılmış bir peygamber tasavvuru içinde yanlışlarını/günahlarını, daha kolay şekilde saklama imkânı bulmaktadır. Yani bir peygamber için bile bunlar rahatlıkla söz konusu olabildiğine göre endişe edilecek bir durum yok demektir. Evet, peygamberleri yüksek hâlleriyle kabullenmeye razı olmayan nefislerin onları kendileri gibi sıradan bir beşer olarak görmeyi arzu etmeleri kaçınılmaz olmaktadır.
İşte bu olumsuz neticeye maruz kalmamak için Resûl-i Ekrem’e, nefsin değil, vahyin takdim ettiği şekliyle bakılması gerekir. Şimdi bu zaviyeden şu âyet-i kerimeyi yeniden okumaya çalışalım:“Şüphesiz ki Allah ve melekleri Peygamber’e salât etmekte (O'nun şerefini gözetmekte ve şanını yüceltmekte)dirler. O hâlde siz de ey müminler O'na salât edin (yani O'nun şanını yüceltmeye özen gösterin) ve O'na içtenlikle selâm edin (esenlik dileyin).” (Ahzâb 33/56) Bu ilâhî beyandan, saygıya ve övgüye en çok hakkı olanların peygamberler olduğunu anlıyoruz. Öyleyse onlara karşı gerek düşünce, gerekse söz ve yazıda dikkatli olmaya çalışmak bizim için bir sorumluluk olmalıdır.
Netice
Peygamberler (aleyhimüsselâm) üstün karakter ve yüksek haslet sahibi müstesna insanlardır; Onlar sıradan bir beşer değillerdir. Öyleyse inanmış her bir fert bu mümtaz silsileyi -hususiyle bu silsilenin son ve en mükemmel halkası olan Allah Resulü’nü (sallallâhu aleyhi ve sellem) yüksek hâl ve konumuyla kabul etmeli ve bu duyarlılığı korumayı bir vecibe bilmelidir.
* Dicle Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
yozturk@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Bu bağlamda yapılmış bulunan izahlar için bkz. Kadî Iyaz, Kitabu’ş-Şifâ, s. 455-456.
2. Esasında burada da yine gözden uzak tutulmaması gereken önemli bir detay söz konusudur. Hz. Peygamber, yeme-içme ve uyuma özelliklerine sahip olma bakımından bizimle aynıdır, yoksa o yemek ve uykunun ölçü ve miktarı bakımından da bizlerden çok farklı yaşamıştır. Ömrü boyunca hep sınırlı bir uyku ve hayatta kalmasına vesile olabilecek bir yemekle yetinmiştir.
Bunun yanında Hz. Peygamber’in cismanî güç bakımından da farklı bir derinlikte yaratıldığını gösteren sahih rivayetler vardır. Meselâ başta Buhari olmak üzere birçok muteber hadîs kaynağında Allah Resulü kendisinde normal insanlardan otuz defa daha üstün bir erkeklik gücünün olduğunu ifade buyurmuştur. (Bkz. Buharî, Gusl 12; İbn Hanbel, Müsned, III, 291.) Buna rağmen O (s.a.s) –mahremi olmayan- bir kadına başını kaldırıp bakmamıştı. Bu O'nun kadına karşı ilgisiz bir tabiata sahip olmasından kaynaklanmıyordu. O'nu böyle iffetli hâle getiren Allah’a karşı olan saygı ve haşyetiydi. Zîrâ Rabbi O'nu bütün güzel hasletleri temsil etsin diye yaratmıştı. (M. Fehullah Gülen, Enginliğiyle Bizim Dünyamız s.74)
3. Nursî, Said, Mucizat-ı Ahmediyye, Şahdamar yay. İstanbul 2008, s. 5.
4. Bkz. Mustafa Ateşmen, Avrupalı Gözüyle İslam, Y. Asya yay. İstanbul 1973, s. 196.
5. Edebin her bir nev’ini/ünitesini en güzel bir surette Allah O'nda cem etmiştir. Nitekim bu hakikati teyiden Allah Rasülü de bir hadislerinde şöyle buyurur: “Rabbim bana edebi en güzel bir surette ihsan etmiştir.” Münavî, Feyzu’l-Kadir, I, 225.
6. Bkz. ayetler için: Necm 53/1-8. Hadîs-i şerifler için: Buharî Salat 1, Müslim, Eman 259; Ebu Davud, Edeb 35; İbn Hanbel, Müsned, III, 148.
7. Allah (c.c) bu davetle haslar üstü has bir kulunu -varlığın mülk ve melekût mertebelerini birer birer gezdirip/kat ettirip- imkân ve vücub arası bir noktaya (kab-ı kavseyne) ulaştırmıştır. (Bkz. Necm, 9).
8. Bediüzzaman hazretlerinin yaklaşımı için bkz. Mucizat-ı Ahmediyye, Şahdamar yay, İstanbul 2008, s. 18-19.
9. Özetleyerek iktibasta bulunduğumuz bu yorum için bkz. M. F. Gülen, Sohbet-i Canân, GYV yay, İstanbul 2004, s. 55-60.
10. Bu âyet-i kerimeyle, O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) erişilmesi imkânsız iki derinliği dikkatlerimize arz edilir: 1. Her şeyden önce O (sallallâhu aleyhi ve sellem), kendini unutmuşluk ölçüsünde, derdimizi kendi derdi gibi görüp onların acısını her vakit içinde yaşamaktadır. 2. O’nun insanlıkla hususiyle inananlarla ilgisi yalnızca sıkıntılarını derinlemesine vicdanında duymakla da kalmamaktadır; onların akıbetini tehlikeye sokacak problemlerin halli için tabiri câizse kutsi bir hırsla gayret sarf etmektedir.
11. Nitekim bu hususa Peygamberimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendisi şu nebevî beyanıyla dikkat çeker: “Ben üstün ahlâkî hasletleri tamamlamak üzere gönderildim/görevlendirildim” Muvatta, Hüsnü’l-Huluk 8.
.
Hz. Peygamber'in (s.a.s) Evrensel Rahmet Oluşu
Prof. Dr. Mehmet Soysaldı
O, Allah'ın insanlığa mücessem bir rahmet hediyesiydi ve en son rehberiydi, Kur'ân'ın âyetleri bunun delili, O'nun siyer-i seniyyesi de bunun apaçık bir burhanıdır.Yüce Allah, mesajını insanlara tebliğ edip açıklayacak ve insanları hak yola çağıracak peygamberler göndermiştir. Gönderilen peygamberlerin ilki Hz. Âdem, sonuncusu ise Hz. Muhammed'dir (sallallahü aleyhi ve sellem). Bütün peygamberlerde bulunması gereken ortak özellikler vardır. Kur'ân, bu özellikleri çeşitli âyetlerde zikretmekte, son peygamber Hz. Muhammed'i (sallallahü aleyhi ve sellem) çeşitli özellikleriyle bize tanıtmaktadır. O özelliklerden biri de onun âlemlere rahmet olarak gönderilmiş olmasıdır.Bu yazıda Hz. Muhammed'in (sallallahü aleyhi ve sellem) evrensel rahmet oluşu açıklanmaya çalışılacaktır. Önce Hz. Peygamber'in âlemlere rahmet olarak gönderilmesini Enbiya Sûresi'nin 107. âyeti ışığında izah edip daha sonra Siyer-i Nebi'den O'nun rahmet ve merhametine örnekler vereceğiz. Sevgili Peygamberimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) bu konudaki hadîs-i şerîflerini de göz önünde bulundurarak izah etmeye çalışacağız.Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) Evrensel Bir Rahmettir "(Ey Muhammed!) Seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik."(Enbiya, 21/107.)Bu âyette geçen iki önemli kavram vardır. Bu kavramlardan birincisi, rahmet, ikincisi ise, âlem kavramıdır. Âyete mânâ vermeden önce bu iki kavramı açıklamamız yerinde olur kanaatindeyiz. Rahmet; "incelik, acıma, şefkat etme, merhamet etme, affetme ve mağfiret" mânâlarına gelmektedir. (İbn Manzur, Lisanu'l-Arab, XII, 230.) Âlem ise; "duyu ve akıl yoluyla kavranabilen veya mevcudiyeti düşünülebilen, Allah'ın dışındaki varlık ve olayların tamamı"nı ifade eder. Bu açıklamalardan sonra âyetin mânâsını şöyle ifade edebiliriz: Allah, insanlara merhametinden dolayı onları hurafelerden, kötü huylardan kurtarmak ve doğru yola yöneltmek için Hz. Muhammed'i (sallallahü aleyhi ve sellem) âlemlere rahmet olarak göndermiştir.Bu âyette geçen "âlemîn" kelimesiyle bütün yaratıklar kastedilmektedir.1 Yani Sevgili Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün varlık için bir rahmet vesilesidir. "Âlemler"den maksadın, Resulüllah'ın, kendilerine peygamber olarak gönderildiği bütün insanlar mı yoksa sadece müminler mi olduğu hakkında farklı görüşler zikredilmiştir. Abdullah b. Abbas'tan nakledilen bir görüşe göre buradaki âlemlerden maksat; Resulüllah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) kendilerine peygamber olarak gönderildiği bütün varlıklardır. Bunların mümin veya kâfir olmaları fark etmez. Bu âyetteki rahmet kelimesinin cümledeki konumu hakkında değişik kanaatler ileri sürülmüştür. Bu kanaatlerden biri bu kelimenin cümlede "hâl" oluşudur ki bu takdirde âyetin mânâsı "Biz, seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik." şeklinde olur.2 Diğer bir yaklaşıma göre de rahmet kelimesi "ersele" fiilinin "mef'ûlün leh"i olmaktadır ki bu takdirde de mânâ: "Biz, seni ancak âlemlere merhametimizden dolayı gönderdik." şeklinde olur.3 Biz de bu ikinci mânâyı tercih ederek yorumumuzu yapacağız. Yüce Allah, doğru yoldan çıkıp inkâra, şirke düşmelerinden dolayı insanlara merhamet etmek istemiştir. İşte o merhametten dolayı Hz. Peygamber'i (sallallahü aleyhi ve sellem) göndermiştir. Başka bir ifade ile Hz. Peygamber, Allah Teâlâ'nın insanlara olan merhametinin bir tezahürüdür.Yağmur nasıl bir rahmet olarak yeryüzünün hayat bulmasına vesile oluyor ise, Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) de insanlığın mânen hayat bulmasına vesile olmuştur ve kıyamete kadar da olmaya devam edecektir. İnsanlık onun sayesinde içine düşmüş olduğu küfür ve dalâletin o korkunç girdabından kurtulmuş, hakikati görmüş ve imanla müşerref olmuştur. Kendi öz kız çocuklarını bile diri diri toprağa gömebilecek kadar vahşileşip insanlık sınırından çıkmış olan toplumlar onun neşretmiş olduğu nur sayesinde insan-ı kâmil olma yoluna girmiştir. İşte bu yönüyle o, bütün insanlık için başlı başına bir rahmettir.O getirdiği dinî ve ahlâkî prensipler sebebiyle insanlık için bir rahmet olmuştur. Nitekim kendisi de bir hadisinde "Ben bir rahmet ve hidayet rehberiyim."(Dârimî, Mukaddime, 3.) buyurmuş. Müşriklere beddua etmesini teklif edenlere, "Ben lânetçi olarak değil, âlemlere rahmet olarak gönderildim." diye cevap vermiştir.3Efendimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) evrensel rahmet oluşunu farklı başlıklar altında incelemek istiyoruz:1- Müminlere Merhameti Allah Resulü'nün (sallallahü aleyhi ve sellem) temsil ettiği rahmetten öncelikle müminler istifade etmiştir. Çünkü O, müminlere karşı rauf ve rahîmdir. "Andolsun, size kendi içinizden öyle bir Peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir. O, size çok düşkün, müminlere karşı da çok şefkatli ve merhametlidir."(Tevbe, 9/128.)Bu âyet, Efendimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) Müminlere olan şefkat ve ilgisini, onlar için nasıl endişelendiğini, kendisine inananların sıkıntılarına tahammül edemediğini, bunların kendisine çok ağır geldiğini, müminlere olan şefkat ve merhametini çarpıcı bir şekilde ifade etmektedir.Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ümmetine öyle düşkündür ki, ümmetinin dünya ve ahirette sıkıntıya düşmesi onu çok üzerdi. O'nu en çok düşündürüp üzen de ümmetinden cehennem azabına düşecek olanların halidir. Ümmetinin Cehennem azabına düşmemesi için onları her konuda uyarmış ve ikaz etmiştir. Bizleri bir baba şefkatiyle iyilik ve güzelliklere yönlendirmiştir. Nitekim bir hadîs-i şerîflerinde "Hiç şüphesiz ben size bir babanın evlâdına olan durumu gibiyim."(Ebu Davud, Taharet, 4.) buyurmuştur.Görüldüğü gibi Efendimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem), ümmetine şefkat ve merhameti bir babanın evlâdına olan şefkat ve merhameti gibidir. Onun rahmeti sadece kendi zamanında yaşayan müminlere yönelik değildir. Kıyamete kadar gelecek olan bütün ümmetini kapsamaktadır. Onun ümmetine düşkünlüğü her gece sabahlara kadar ümmeti için dualarla Rabb'ine yakarmasına sebep olurdu. Nitekim bir gün ellerini kaldırmış: "Allah'ım, ümmetimi koru, ümmetime acı!" diyerek ağlayarak dua ederken, Yüce Allah, Cebrail'e: "Ey Cebrail! Git Muhammed'e niçin ağladığını sor!" buyurur. Cebrail, geldiğinde Efendimiz ümmeti için ağladığını söyler. Cebrail, Allah'ın huzuruna döner ve durumu anlatır. Yüce Allah buyurur ki: "Ey Cebrail! Muhammed'e git ve şunu söyle: Biz seni ümmetin hakkında hoşnut edeceğiz, asla üzmeyeceğiz."(Müslim, İman, 346.)Resulullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) müminler için bir rahmet olması hem dînî, hem de dünyevî yöndendir. Dînî yönden rahmet olması: Hz. Peygamber, insanlar câhiliye dediğimiz karanlık bir devirde, dalâlet içerisindeyken ve aynı zamanda Ehl-i Kitab'ın da, kendi kitaplarında ihtilâfa düştükleri bir dönemde gönderilmiştir. Böylece Allah onu, gerçeği aramaya ve kurtuluş ile mükâfatı kazanmaya hiçbir yolun bulunmadığı bir zamanda göndermiş, onunla insanlara, hidayete giden yolları göstermiştir. Dünyevî bakımdan rahmet olması ise şöyledir: İnsanlık O'nun sayesinde pek çok zilletten, harpten, kargaşadan kurtulmuş, gerçek sulha ve huzura kavuşmuştur.4Müminler, O'na iman etmek, O'nu sevip örnek edinmek, O'nun insanlığa getirmiş olduğu evrensel prensipleri hayatlarında tatbik etmekle hem dünya hem de ahiret mutluluğuna nail olmuşlardır.2- Kadınlara Merhameti İslâm'dan önce kadınlar çok perişan hâldeydiler. Kadının ne ailede ne de toplumda hiçbir hakkı yoktu. Kadınlar âdeta alınıp satılan bir mal durumundaydı. Hattâ İslâm'dan önce insanlar, kadın nedir? Bir ruhu var mıdır, yok mudur diye tartışmaktaydılar. Kadın, toplumda daima hor görülen ve aşağılanan bir yaratık olarak değerlendiriliyordu. Kız çocukları diri diri toprağa gömülüyordu. Kadınlar şefkat ve merhamete muhtaçtılar.Peygamberimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün insanlığı kuşatan şefkat ve merhameti kısa zamanda kadınlar üzerinde de görülmeye başladı. Onları insanların ayakları altında ezilmekten kurtararak o kadar yüceltmiştir ki, "Cennet anaların ayakları altındadır."(Nesâî, Cihâd, 12.) buyurarak, cennete girmeyi annelerin rızalarıyla eş tutmuştur. Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ailesini çok sever, eşlerine şefkat ve merhametle muamele ederdi. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) erkeğin kadına iyi davranması gerektiği hususunda ümmetine şu tavsiyelerde bulunurdu:"Size hanımlarınıza iyi davranmanızı tavsiye ediyorum."(Tirmizî, Rada, 11; İbn Mace, Nikâh, 3.) "En hayırlınız hanımlarına karşı iyi davrananınızdır."(Canan, İbrahim, Hadis Ansk, XVII, 212.) "Müminlerin iman bakımından en mükemmeli ahlâkı en iyi olanıdır. Hayırlınız, kadınlara karşı hayırlı olanınızdır."(Tirmizî, Rada, 11; Ebu Davud, Sünen, 14.) "Sizden biriniz hanımına karşı kin beslemesin, onun bir huyunu beğenmezse bir başka huyunu beğenir."(Tirmizî, Rada, 61.) İşte bu hadîslerde Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), kadınlara anlayışlı davranmayı tavsiye etmektedir.Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) zaman zaman ev işlerinde hanımlarına yardımda bulunurdu. Koyunları sağması, ev süpürmesi, elbisesini ve ayakkabılarını tamir etmesi, deveyi yemlemesi, çocuklarla ilgilenip ihtiyaçlarını görmesi, hep onun bu merhamet ve şefkatinin neticesi değil midir?Efendimiz yemek ayırımı yapmazdı. Eve geldiğinde eşi ne yemek hazırlamışsa oturur yer ve Allah'a hamdederdi.3- Yetimlere Merhameti Yetim, küçük yaşta babasını kaybeden kişidir. Dolayısıyla küçük yaşlarda anne-babasını kaybeden çocuklar, sevmeye, sevilmeye, merhamete, bakıma, güvene, nasihate ve eğitilmeye muhtaçtırlar. Yetimler, ana-babasızlığın doğurduğu duygusal eksikliği, maddi yoksulluktan daha fazla hissederler.Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) kendisi küçük yaşta yetim kaldığı için yetimlerin hâlini çok iyi anlar ve yetimlere daima şefkat ve merhametle davrandığı gibi Müslümanlara da yetimler hakkında şefkat ve merhametle davranmayı emrederdi.Yetimlerin sadece başını okşamak bile, çok büyük bir sevap ve Cennet müjdesidir. Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bu sevabı şöyle ifade buyururlar:"Kim sırf Allah rızası için şefkatle yetimin başını okşarsa, elinin değdiği saçlar sayısınca ecir ve sevap kazanır. Yanındaki yetime iyilik yapan kimse ile ben şu iki parmak gibi Cennet'te beraber olacağız." Daha sonra da orta parmağı ile işaret parmağının aralarını açarak gösterdi.(Ahmed b.Hanbel, el-Müsned, V, 250.)Nitekim katı kalbli oluşundan şikâyet eden bir kimseye Sevgili Peygamberimiz; yoksulları doyurmasını, yetimleri sevindirmesini, başlarını okşamasını tavsiye buyurmuşlardır.(Ahmed b.Hanbel, age., II, 263, 387.)Ebu Seleme seçkin sahabilerden biriydi. Bir savaşta şehit düşmüştü. Geriye beş yetim çocuk bırakmıştı. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Ümmü Seleme ile evlenmiş ve yetim kalan çocuklarına öz babalarını aratmayacak derecede şefkat ve merhametle davranmıştır.4- Çocuklara MerhametiÇocuklarımız bizlere Allah'ın bir emanetidir. Emanetlere gereken değeri vermeliyiz. Nitekim Yüce Allah bu hususta şöyle buyuruyor: "Ey iman edenler! Kendinizi ve çoluk çocuğunuzu yakıtı insanlar ve taşlar olan cehennem ateşinden koruyunuz."(Tahrim, 66/6.)Anne-babalar çocuklarına, Allah'ın verdiği bir emanet nazarıyla bakmalıdırlar. Ailevî mesuliyetlerini yerine getirmemek anne-babanın kıyamet günü sorguya çekilecekleri bir konudur.Hz. Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem) çocuklarıyla olan münasebetlerinde de daima onlara şefkat ve merhametle davrandığını ve onları İslâmî terbiye ile yetiştirdiğini görmekteyiz.Çocuklara karşı sınırsız bir sevgi ve şefkat gösteren Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), onlarla çok sıkı münasebetler kurmuş, etrafındaki bütün çocuklarla yakından ilgilenmiştir. Enes b. Malik (r.a) "Peygamberimiz ailesine ve çocuklarına karşı insanların en şefkatlisi idi."(Münavî, Feyzu'l-Kadir, V, 167.) demektedir. Zîrâ Peygamber Efendimiz iyi ve müşfik bir baba idi. Çocuklarına samimi ve içten bir sevgi besliyor, yeri geldikçe de bu sevgiyi gösteriyordu.Hz. Peygamber Efendimiz, çocuklara âdeta yetişkin bir insan muamelesi yapardı. Resulüllah (sallallahü aleyhi ve sellem), çocuklara selâm verir, onların hâl-hatırlarını sorar, hastalandıklarında ziyaretlerine gider, zaman zaman onlarla şakalaşır, eğlenir, çocukları omzuna sırtına bindirirdi; onları asla azarlamazdı. (Buharî, Edeb, 81; Müslim, Selam, 15.)Enes b. Malik (r.a) Rasulüllah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) çocuklarla karşılaştığı zaman onlara: "es-Selâmü aleyküm yâ sıbyân" (Selâm size ey çocuklar) diye selâm verdiğini; çok sevdiği küçük kuşu ölmüş olan kardeşine ise "Yâ Ebâ Umeyr, küçük kuşun ne oldu?" diye hal hatır sorduğunu, onu üzgün görünce de teselli ettiğini nakleder. (Bkz., Buharî, Edeb, 81; Müslim, Edeb, 30.)Efendimiz bütün insanlara ve özellikle de küçük çocuklara çok şefkatli ve merhametli davranmıştır. Torunlarını namazda bile omzunda taşımış, zaman zaman onların ve diğer çocukların oyunlarına katılmıştır.(Buharî, Edeb, 81, 112; Müslim, Edeb, 30.) Yıllarca hizmetinde bulunan Enes b. Malik şöyle demiştir: "Aile fertlerine karşı Allah Resulü'nden daha şefkatlisini görmedim."(Müslim, Fazail, 63; Ahmed b.Hanbel, age., III, 112. )Nitekim Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) kendisine: "Ey Allahın Resulü! Siz çocuklarınızı öper misiniz?" diyen bir bedeviye karşı: "Allah senin gönlünden şefkat ve merhameti çekip çıkarmışsa ben ne yapabilirim?" buyurmuştur.(Buharî, Edeb, 18, 112; Müslim, Fazail, 64; İbn Mace, Edeb, 3.)5- Düşmanlarına MerhametiKur'ân'ın birçok âyetinde affedici olmak teşvik edilmiş ve insanları affedenlerin büyük ecir ve mükâfata erişecekleri bildirilmiştir.5 Kur'ân'ın canlı örneği olan Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) de hayatı boyunca insanları affetmeyi kendisine şiar edinmiştir. Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), insanlar içinde en çok eziyet çekenlerden, en çok hakarete ve haksızlığa uğrayanlardan olmasına rağmen, en çok affeden ve merhamet edenlerdendir. Böyle olması çok normal, çünkü Rabbi O'nu, ilâhî rahmetin bir tecellisi olarak, bütün âlemlere rahmet olarak göndermiş ve "Seni âlemlere, ancak ve ancak bir rahmet olarak gönderdik."(Enbiya, 21/107.) buyurmuştur. Nasıl Allah'ın diğer bir rahmeti olan yağmur, herkesin bağına, tarlasına, bahçesine, yağıyor; onların azgınlıklarını görmüyorsa O da, herkese, hatta en sevdiklerini öldürenlere karşı bile affı ve merhameti sunuyordu. O'nun bütün hayatı rahmet ve merhamet örnekleriyle doludur. Çünkü O, rahmetin tâ kendisidir. Kendisine ve arkadaşlarına dinlerinden ötürü en zalimce ve kötü davranışlarda bulunan düşmanlarına beddua etmesi istendiğinde onların doğru yolu bulabilmeleri için ellerini açıp onlara dua etmiştir.O'nun düşmanlarına dahi engin şefkatini, sınırsız merhametini gösteren birçok olay mevcuttur. Burada sadece birini izah etmekle yetinelim.Bir gün, İslâm'ı yaymak ve davasını anlatmak için, azatlı kölesi Zeyd ile Mekke'nin yakınındaki Tâif'e gitmişti. Tâifliler, Peygamber Efendimiz'i (sallallahü aleyhi ve sellem) çok çirkin bir şekilde karşıladılar. Oranın ileri gelenlerinden Amr b. Umeyr oğulları, Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile alay ettiler. Onlardan biri: "Allah, peygamber olarak gönderecek Senden başka birini bulamadı mı?" derken, diğeri: "Vallahi ben Seninle kesinlikle konuşmam. Çünkü Sen gerçekten peygambersen, sana hitap edemeyeceğim kadar benden yücesin. Eğer Allah adına yalan söylüyorsan, yani olmadığın halde peygamber olduğunu söylüyorsan, Seninle konuşmayı kendime yakıştıramam." diyordu. Bununla da kalmadılar... Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), onların Mekke kâfirlerinden farklı olmadığını anlayıp geri dönerken, elleri titremeden çocuklara ve kölelere, üç mil (5 km) boyunca O âlemlere rahmet vesilesini taşlattırdılar, her tarafını kan revan içinde bıraktılar. Yorulup oturdukça, taşlayarak, yola devama mecbur bıraktılar. Ayakkabısı kanla dolmuş iken gelip, "Ey Allah'ın Resulü, beni Rabbin gönderdi, emrindeyim, istersen bunları şehirleriyle birlikte tarumar edeyim." diyen Cebrail'e (a.s) "Hayır, Ey Cebrail! Ben insanları helâk etmek için değil, helâkten kurtarmak için geldim. Olur ki bunların neslinden zamanla bir tek de olsa Müslüman çıkar." cevabını verdi ve Rabbine ellerini açıp, "Ey Rabbim! Sen bunlara hidayet eyle. Onlar bilmiyorlar, onun için böyle yapıyorlar." diye dua etti. (Buharî, Enbiya, 54; Müslim, Cihad, 104, 105; Ahmed b.Hanbel, age., I, 380.) Bu rahmet değil de nedir?Âlemlere rahmet olarak gönderilen Allah Resulü (sallallahü aleyhi ve sellem), insanlar aleyhine söz söylemekten kaçınmış, intikamcılığı sevmemiş, aksine hep affetmekten yana olmuştur. Allah'ın Resulü, Kur'ân'ın emrine uyarak kötülükleri iyilikle defederdi.6- Münafıklara Merhameti Âlemlere rahmet olarak gönderilmiş olan Hz. Muhammed'in (sallallahü aleyhi ve sellem) temsil ettiği rahmet, sadece belli insanlara ve belli gruplara yönelik değildir. Yani o, müminler için rahmet olduğu gibi münafıklar için de rahmetti. Münafıklar, onun engin hoşgörüsü ve rahmeti sayesinde dünyada ceza görmemişlerdir. Camiye gelmişler, Müslümanların içinde dolaşmışlar ve Müslümanların istifade ettiği bütün haklardan istifade etmişlerdir. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) kimlerin münafık olduğunu bildiği hâlde onları açığa vurmamıştır. Hâlbuki onların iç yüzünü çok iyi biliyordu. Hattâ bunları Huzeyfe'ye (r.a) söylemişti. Rivayete göre bundan dolayı da Hz. Ömer, Huzeyfe'yi takip eder, onun kılmadığı cenaze namazını o da kılmazdı.(İbn Esir, Üsdü'l-Gabe, I, 468.) Münafıklara herhangi bir baskı ve menfî mânâda bir ayrımcılık uygulanmadığı gibi, onlar, Müslümanların yararlandığı haklardan da yararlanmışlardır. Hep müminler arasında bulunmuşlar böylece mutlak küfürleri en azından şüpheye tereddüde dönüşmüştür. Böylece dünya zevkleri de bütün bütün acılaşmamıştır. Zîrâ yok olup gideceğine inanan bir insanın dünyadan lezzet alması mümkün değildir. Ama belki âhiret vardır, diyecek kadar, küfürleri şüpheye bürününce, ihtimal, hayat o zaman bütün bütün acılaşmaz. İşte bu yönüyle, Allah Resulü, münafıklara da bir ölçüde rahmet olmuştur.7- Kâfirlere Merhameti Efendimiz'in insanlara olan rahmeti öyle bir boyuta ulaşmıştır ki, kendisini inkâr eden kâfirlerin hidayete ermeleri için olanca gayretini sarf etmiştir. Nitekim Yüce Allah bu hususta şöyle buyurmuştur: "Bu söze (Kur'ân'a) inanmıyorlar diye neredeyse kendini telef edip bitireceksin."(Şuarâ, 26/3; Kehf, 18/6.)Hz. Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün bu gayret ve çabasına rağmen Kureyş müşrikleri ona iman etmemişler. Hattâ ona ağır hakaretlerde bulunmuşlar, akla hayale gelmeyecek eziyetler etmişlerdir. Sonunda Hz. Peygamber, memleketinden hicret etmek zorunda kalmıştır. Kâfirler, Efendimiz'e yaptıkları bütün bu kötü muamelelere rağmen, rahmet peygamberi Hz. Muhammed'in (sallallahü aleyhi ve sellem) rahmetinden yararlanmışlardır.Allah Teâlâ, önceki milletleri, gönderdiği peygamberlere isyan ve küfürleri sebebiyle bir kısmını maymuna dönüştürerek, bir kısmının üzerine gökten taş yağdırarak afetlere uğratmış böylece helâk etmiştir. Ama Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), peygamber olarak gönderildikten sonra herhangi bir milleti veya topluluğu geçmiş ümmetlerin uğradıkları cezaya uğratarak helâk etmemiştir. Böylece kâfirler, Hz. Peygamber'in rahmet ve merhameti sayesinde, toptan helâk olma azabından kurtulmuşlardır. İşte bu da onlar için dünyada büyük bir rahmettir. Nitekim bu konuda Yüce Allah, Resulü'ne hitaben şöyle buyurmuştur: "Sen onların içlerinde bulunduğun halde, Allah onlara azap edecek değildir. Ve onlar, mağfiret dilerken de Allah onlara azap edecek değildir." (Enfal, 8/33)Taberî'nin ifade ettiği gibi Hz. Peygamber'in kâfirler için rahmet olması, sadece dünya hayatında söz konusudur.6Hz. Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem) kâfir ve müşriklere rahmet ve merhametini şu hâdise çok güzel bir şekilde açıklamaktadır:Mekke fethedilmişti. Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), bir fâtih olarak Mekke şehrine girdiğinde, kendisine onca zulüm ve işkenceyi reva gören, memleketini kendisine dar eden kişilerle karşı karşıyadır. Herkes ne olacağını merakla beklerken iki cihanın efendisi, karşısındakilere şöyle seslenmiştir:- "Ey Kureyş! Size ne yapmamı beklersiniz?" - Hayır umarız, zira Sen kerim olan bir kardeşsin ve kerem sahibi kardeşimizin de oğlusun. - Bunun üzerine o yüce Peygamber onlara şöyle buyurdu: - "Bugün hiçbiriniz, eski yaptıklarınızdan dolayı hesaba çekilmeyeceksiniz. Haydi, gidiniz, hepiniz serbestsiniz. Bugün size kınama yoktur."7 Aslında o gün, isteseydi hepsini kılıçtan geçirtebilirdi ama rahmet ve merhameti buna engel oldu.8- Hayvanlara Merhameti Âlemlere rahmet olarak gönderilen ve bir merhamet denizi olan Sevgili Peygamberimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) şefkat ve merhameti sadece insanlara mahsus değildi, hayvanları da kapsıyordu. Çünkü onlar da can ve ruh taşıyordu. İki Cihan Serveri'nin rahmeti sadece insanlığı değil bütün varlığı kuşatmıştır. Onun "Rahmet Peygamberi" oluşundan hayvanlar bile pay almışlardır. Mesela: Abdullah b. Abbas anlatıyor: "Allah Resulüyle bir yere gidiyorduk. Birisi, kesmek üzere bir koyunu bağlamış, hayvanın gözü önünde bıçağını biliyordu. Allah Resulü bu şahsa: ‘Onu defalarca mı öldürmek istiyorsun?' diyerek o şahsı bu yaptığından dolayı azarladı." (Hâkim, Müstedrek, IV, 231, 233.)Mekke'yi fetih için Medine'den çıkıp Mekke yakınlarına kadar on bir kişilik ordusuyla gelen Hz. Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem), yeni yavrulamış bir köpeğin askerler tarafından ezilmesin diye başına bir nöbetçi dikmesi Efendimiz'in hayvanlara olan merhametinin çok açık bir göstergesidir.89- Cansız Varlıklara, Bitkilere ve Ağaçlara Merhameti O'nun (sallallahü aleyhi ve sellem) her şeye şamil olan merhameti, cansız varlıklar ve bitkilere kadar bütün varlıkları kapsamaktadır. İnsanların bir dağ ve kaya parçası olarak gördüğü Uhud Dağı için Hz. Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem) söyledikleri bu manada çok çarpıcıdır. "Biz Uhudu severiz. Uhud da bizi sever."(Buharî, Cihad, 71; Müslim, Hac, 504.) Allah Resulü bizim cansız gördüğümüz bir dağı canlı gibi sevgi duygusunu anlayacak ve pozitif enerjisini kavrayacak bir tarzda değerlendirmektedir.Rahmet Peygamberi'nin bütün varlıklara şamil rahmet ve merhametinin bitkileri, ağaçları ve çiçekleri de kuşattığını görüyoruz. Nitekim o şöyle buyuruyor: "Kim bir sidre ağacını keserse, Allah onun başını cehenneme uzatır."9 O'nun anlayışına göre korunmaya muhtaç ve hayatın devamı için gerekli olan her şeye şefkat ve merhametle davranılmalıdır.Nitekim Mute savaşı için gönderdiği ashabına: "...Gideceğiniz yerde rahipler de göreceksiniz. Onlara asla dokunmayınız. Kadınlara, çocuklara şefkatle davranınız. Hurma ağaçlarını, yeşillikleri kesmeyiniz. Evleri yıkmayınız..." diye talimatta bulunmuştur.Hz. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), âlemlere rahmet olmasının bir sonucu olarak insanlara birbirlerini, hayvanları, bitkileri sevmelerini; ekolojik dengeyi korumalarını tavsiye etmiştir.Netice Efendimiz'in hayatına baktığımızda insanlar, hayvanlar, bitkiler velhâsıl canlı cansız bütün varlıklarla münasebetlerinde şefkat, rahmet ve merhamet esasına bağlı kaldığını görmekteyiz. Nitekim Efendimiz, şefkat ve merhamet ekseninde bir hayat yaşamış ve ümmetine de bunu tavsiye etmiştir.İnsanlık o İlâhî ışıktan uzaklaştıkça yine eski cahilî örf ve âdetlere tekrar dönmeye başlamıştır. Çağımızda ilim ve teknik ilerlemesine rağmen, insanlığın vardığı ahlâkî durum pek iç açıcı değildir. İnsanlık yine bir sıkıntı, stres ve buhran içindedir. Öyle bir çağda yaşıyoruz ki, büyüklerin küçüklere sevgisi ve tahammülü kalmamış, küçüklerin büyüklere saygısı yok olmuştur. Gençler dünyaya gelmelerine vesile olan anne babalarını hiç göz kırpmadan canice öldürebilmektedirler. İnsanlar kendileri gibi düşünmeyenlere âdeta hayat hakkı tanımamaktadırlar. İnsanların birbirine karşı, hayvanlara ve bitkilere karşı rahmet ve merhameti kalmamıştır. İnsanlar nereye gitmektedirler. Nerede hata yapıldı da insanlar bu hale gelmişlerdir. Bu durumu hep birlikte durup düşünmeliyiz.Müslümanlar olarak mutlu ve huzurlu bir dünya hayatı yaşamak istiyorsak, âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed'i (sallallahü aleyhi ve sellem) kendimize örnek almalıyız ve canlı-cansız bütün varlıklarla münasebetlerimizi bir "merhamet bestesi" hâline dönüştürmeliyiz.Fırat Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi msoysaldi@yeniumit.com.tr Dipnotlar Bolay, Süleyman Hayri, "âlem mad.,", TDV İslam Ansiklopedisi, İst., 1989, II, 357. Bu görüş için bkz., eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu'l-Kadir, el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut, 1995, IV, 430; Nesefî, Medariku't-Tenzil ve Hakâiku't-Tevil, IV, 274; Râzî, Fahruddin, et-Tefsiru'l-Kebir, XVI, 246-248; Muhyiddîn ed-Dervîş, İ'râbu'l-Kur'âni'l-Kerîm ve Beyânüh, Suriye, 1996, VI, 372. Müslim, Bir, 87; Hz. Peygamber'in müminlere karşı şefkat ve merhameti hakkında bkz., Âl-i İmrân 3/159; et-Tevbe 9/128; Komisyon, Kur'an Yolu, III, 596. Râzî, Fahruddin, Tefsir-i Kebir Mefâtihu'l-Gayb, XXII, 199. Bkz., Bakara, 2/263; Al-i İmran, 3/133, 134; Şurâ, 42/37, 43; Nur, 24/22; A'râf, 7/199. Taberî, Muhammed b. Cerir, Câmiu'l-Beyan an Tevili Âyil-Kur'ân, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1995, X, 141. İbn Hişam, Sire, IV, 55; İbn Kesir, el-Bidaye, IV, 344; Azzam, age., s.82-83; Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte, XII, 240. Bkz., Vakidî, II, 804. Ebu Davud, Edeb, 158-159.
Değişmeyen Rehber Hz Muhammed'i (s.a.s) Örnek Edinmek
Prof. Dr. Mehmet Soysaldı
Allah (cc) Peygamberler'i, biz insanlara rehber olmak üzere, itaat edilmesi şartıyla göndermiştir. Onları bizim önümüzde Kendi rızasının en mükemmel örneği' olarak koymuştur. Peygamberlerin İmamı, Habib-i Kibriyâ (sav), örnekliği, aynı zamanda Kur'ân'ın da yaşanması manasına gelmektedir. Yazımız Resul-i Ekrem'in örneklik vasfını işliyor.
Birçok değerlerin ve kıymet hükümlerinin alt üst olduğu, kalbî ve ruhî hayatın iflâs ettiği, Muhammedî bir havanın bizden uzaklaştığı günümüzde, Hz. Peygamber (sav)'e ittiba etmek çoğu meselelerimizi çözümleyecektir. Zira sevgili Peygamberimiz Veda Hutbesi'nde; "Size iki emanet bırakıyorum, onlara sarılıp uydukça yolunuzu hiç şaşırmazsınız. O emanetler, Allah'ın kitabı Kur'ân-ı Kerim ve Peygamberinin sünnetidir" buyurmaktadır.
Biz Müslümanlar ne bulduysak O'na ittibâ etmekte bulduk, yine ne bulacaksak O'na yaklaşmada, O'nu anlamada ve O'na ittibâ etmekte bulacağız.
Bizler Hz. Peygamber (sav)'e sevgi ve saygımızı kaybetmekle her şeyimizi kaybettik, bu uzun yolda kaybettiğimiz her şeye yeniden sahip olmamız, Hz. Muhammed (sav)'i yeniden bulmaya ve gönüllerimizde O'na karşı coşkun sevginin uyanmasına bağlıdır.
Büyük meselelerin çözüm beklediği çok çetin günlerdeyiz. Hangi asırda yaşarsak yaşayalım, hangi devirde bulunursak bulunalım, önümüzde cereyan eden hâdiseler hangi cinsten olursa olsun, bizler Hz. Peygamber (sav)'i hayatımızda örnek edinirsek kurtuluşa ereceğiz. Aksi takdirde kurtuluşumuz mümkün değildir. Çünkü, bu Kur'ân'ın emridir:
Hz. Peygamber (sav) Örnektir ve Kendisine Uyulmalıdır:
Yüce Allah Kur'ân-ı Kerim'de, müminlere Hz. Peygamber (sav)'i örnek gösteriyor:
"Allah'ı ve âhiret gününü arzulayan ve Allah'ı çokça zikredenler için, siz müminler için Allah'ın Resûlü'nde pek güzel bir örnek vardır." (33, Ahzab:21).
Şunu iyi bilelim ki O, sadece kuru bir örnek değil, her emri yerine getirilmesi lazım gelen ve her hareketi benimsenip, hayata yansıtılması gereken bir rehberdir.
Yüce Allah buyuruyor ki:
"Resul size neyi verdi ise, onu alın! Neden men etti ise ondan da sakının" (59, Haşir:7).
Zaten O'nun sözleri ve hareketleri kendi nefsinin eseri değildir. Yüce Mevlâ'nın vahyi ve ilhamının mahsulüdür. (Bk. 53, Necm:3-4).
Peygamberlere İtaat Gereklidir
Peygamberlerin gönderiliş gayelerinden biri de Onların ümmetlerine güzel birer örnek olmalarıdır. Hz. Peygamber (sav)'i örnek edinmek, her şeyden önce Allah'ın emridir. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de pek çok âyette Hz. Peygamber'e itaat etmek, Allah'a itaat etmekle denk tutulmuştur. Yüce Allah Nisâ sûresinde şöyle buyurur: "Resûle itaat eden Allah'a itaat etmiş olur." (4, Nisa:80).
Bu âyette Allah'ın elçisine itaat edenin Allah'a itaat etmiş olacağı çok açık bir şekilde belirtilmektedir. Diğer bir âyette de Allah'ın sevgisine ve mağfiretine nâil olabilmek için, Hz. Peygamber (sav)'e tâbî olmak emredilmektedir: "De ki: Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın" (3, lu İmrân:31).
Bu âyetten de anlaşıldığı gibi Allah'ın rızası ve sevgisi Hz. Peygamber (sav)'in sünnetine uymakla elde edilebilir. Bir müminin en büyük ideali, kendisini Allah'a sevdirmektir. Yani O'nun rızasını kazanmak, gazabından korunmaktır.
Asıl Hedef Allah'ın Rızası:
Aslında kılınan namazlar, tutulan oruçlar, verilen sadakalar, işlenen her çeşit hayırlar, İslâm yolunda tüketilen bütün nefesler tek gayeye bakar; o da Allah'ın sevgisini ve rızasını kazanmaktır. Bunun da tek yolu Resulullah (sav)'ın sünnetine uymak ve hayatımızı onun hayatına benzetmek ve onu örnek edinmektir.
Yüce Allah, büyük-küçük her meselede Hz. Peygamber (sav)'e uymayı, O'nun verdiği hükme razı olup teslim olmayı, imanın gereği saymaktadır:
"Rabbın adına yemin olsun ki, onlar, aralarında ihtilaf ettikleri şeylerde seni hakem kılmadıkça, sonra da içlerinde hiçbir sıkıntı duymadan senin verdiğin hükme tam bir teslimiyetle boyun eğmedikçe asla iman etmiş olmazlar." (4, Nisâ:65).
Yüce Allah bu âyette üç noktaya dikkatimizi çekiyor:
1- Her meselede Resulullah'ın hakemliliğine başvurmak.
2- O'nun verdiği hükümden dolayı içimizde hiçbir sıkıntı ve rahatsızlık duymamak.
3- Tam bir teslimiyetle O'na boyun eğmek.
Kur'ân-ı Kerim, müminlerin mutlak teslimiyetten başka bir tercih haklarının da olmadığını kesin bir ifade ile haber veriyor:
"Mümin bir erkek ve kadın için, Allah ve Resulü bir işe hüküm verdiği zaman, artık onlar için hiçbir tercih hakkı yoktur" (33, Ahzab:36).
Hz. Peygamber (sav)'in emrine itaat etmemek, O'na sırt çevirmek, Allah'ın emrine isyandır. Hz. Peygamber (sav)'e karşı izhar edilen her duygu ve hareket, aslında Allah'a karşı izhar edilmiş demektir.
Kur'ân'da bazı âyetlerde Hz. Peygamber (sav)'e isyan, hüsran ve bedbahtlık sebebi olarak gösterilmektedir.
"Peygamberin emrine aykırı hareket edenler, başlarına büyük bir felâket gelmesinden veya kendilerine çok acıklı bir azabın isabet etmesinden sakınsınlar." (24, Nur:63).
Nisâ suresinde de şöyle buyurulur:
"Kim kendisine doğru yol belli olduktan sonra Peygambere karşı çıkar, müminlerin yolundan başka bir yola giderse, onu o yolda yapayalnız bırakırız ve onu cehenneme sokarız! Cehennem ne kötü bir yerdir." (4, Nisâ:115)
Hz. Peygamber (sav)'e tâbî olup, O'nu örnek edinmek hususunda bizzat Resulullah'ın söylediği birkaç cümleyi de hatırlayalım:
"Kim bana itaat ederse, Allah'a itaat etmiş olur. Kim bana isyan ederse, Allah'a isyan etmiş olur."
Buhârî'nin rivâyet ettiği bir hadis-i şerifte ise Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmaktadır:
"Bütün ümmetim cennete girecektir, ancak yüz çevirenler müstesnâ!
Dediler ki:
- Ey Allah'ın Resulü! yüz çeviren kimdir?
- Kim bana itaat ederse cennete girer. Bana isyan edene gelince o, yüz çevirmiştir."
Bu dünyada peygambere itaat etmenin, O'nun örnek edinmenin önemini anlamayıp, O'na itaat etmeyen kişi âhirette pişmanlık duyacaktır: Bakın Yüce Allah, ahirette bu pişmanlığı duyanların hâlini bize nasıl açıklıyor:
"O gün zâlim, ellerini ısırıp diyecek ki: Keşke ben de O Peygamberle aynı yola girseydim!... Vay başıma! Keşke falancayı dost edinmesem, onu örnek almasaydım." (25, Furkan:27-28).
Peygamberlerin gönderiliş gayelerinden biri de Onların ümmetlerine güzel birer örnek olmalarıdır. Hz. Peygamber (sav)'i örnek edinmek, her şeyden önce Allah'ın emridir. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de pek çok âyette Hz. Peygamber'e itaat etmek, Allah'a itaat etmekle denk tutulmuştur. Yüce Allah Nisâ sûresinde şöyle buyurur: "Resûle itaat eden Allah'a itaat etmiş olur."
Sünnetine Uymak
Müslümanların, her sahada Hz. Peygamber (sav)'i örnek edinmeleri gerekir. Hz. Peygamber (sav)'i örnek edinmek demek, O'nun sünnetine uymak demektir.
Arapça bir kelime olan sünnet; yol, birinin devamlı gittiği yol, âdet, gidişat, hayat tarzı gibi anlamlara gelir. Terim anlamıyla "sünnet" deyince Peygamberimiz (sav)'in söz, fiil ve takrirleri anlaşılır. Arapça olan takrir kelimesi onay' demektir. Peygamberimiz (sav) bilgisi dahilinde yapılan bir davranışa veya söylenen bir söze, karşı çıkmamışsa, bu O'nun o davranış veya sözü onayladığı, en azından mübah saydığı anlamına gelir. Çünkü insanları Allah'ın rızasına ters olan her şeyden uzaklaştırmak için görevli olan bir peygamberin, üstelik kendisinin her davranışının ashabınca takip ve taklit edildiğini bile bile Allah'ın rızasına ve dine muhalif bir davranış karşısında susması düşünülemez.
Kısaca söylemek gerekirse sünnet, Peygamber (sav)'in hayat tarzı demektir. Hayat tarzı, kişinin hayat anlayışının dışa vurmuş şekli demektir. Şu hâlde Peygamber (sav)'in sünnetinin temelinde O'nun hayat anlayışı vardır. İnsanlar tarih boyunca "Ben kimim, nereden geldim, niçin geldim, nereye gidiyorum?" gibi sorulara cevap aramışlar ve bu sorulara verdikleri cevaplara göre hayata anlam vermişler, hayat gayelerini buna göre tesbit etmişlerdir. İşte Cenâb-ı Hakk gönderdiği peygamberler vasıtasıyla bu soruların doğru cevabını insanlara bildirmiş ve ona göre hayat sürmelerini istemiştir. Sünnet bir hayat tarzı ise -ki öyledir- bu hayat tarzını gerçek mânâsıyla idrak etmek, onun arkasındaki hayat anlayışını bilmeye bağlıdır. Bu hayat anlayışını kavrayabilen kişi şuurlu bir şekilde Hz. Peygamber'in sünnetini yaşayabilir. İşte sünnetin temelindeki bu hayat, bizim itikad, yani iman dediğimiz şeydir. Bu noktada sünnetin inanç ve zihniyet boyutu söz konusudur. Yani Peygamber (sav)'in hayat gayesi ne ise hayata verdiği anlam nasılsa, O nasıl bir imana sahipse, Müslüman da öyle bir imana sahip olmaya gayret etmelidir. O'nun değer yargılarını aynen benimsemelidir. Müslüman her şeyden önce Hz. Peygamber (sav)'in iman dünyasını, gönül dünyasını, fikir dünyasını kavramaya ve O'nu örnek almaya çalışmalıdır. Müslüman, Peygamber (sav)'in tevhid anlayışını, nefis ve arzular dahil her türlü maddî ve manevî puta gönülde yer vermeyişini, Allah'a rağmen hiçbir otorite kabul etmeyişini, kulluk şuurunu, Allah sevgisini ve korkusunu, kader ve tevekkül anlayışını, kâinatın her yerinde Allah'ın tecellilerini ibretle seyredişini, sebeb-müsebbib anlayışını, ulûhiyet anlayışını, değer yargılarını iyi tespit edip, sünneti yaşarken bunları işin temeline koymak ve içine sindirmek zorundadır.
Kur'ân'ın beyanına göre yaratılış gayemiz ibadet, yani kulluktur.
Peygamberimiz (sav) de hep kulluğunu vurgulayarak ümmetine bu konuda yeterli mesajı vermiştir. Hz. Peygamber (sav) ibadeti, sadece belli zamanlarda yapılan görevler olarak değil, hayatın her lahzasını içine alan bir kulluk ve mes'uliyet anlayışı olarak anlayarak, hayatının tamamını ibadete dönüştürmüştür. Müslüman da, dar çerçevede ibadetlerinde; geniş çerçevede bütün davranışlarında kulluk şuuru içinde olarak ihlas, huşu, huzur, ihsan, hamd, marifetullah gibi kulluğun özünü teşkil eden manevî hasletlerde Peygamber (sav)'e benzemeye çalışmalıdır.
Resulullah'ın siyaset, ekonomi, hukuk, ahlâk, âdâb, eğitim, aile hayatı gibi konulardaki uygulamaları, O'nun sünnetinin sosyal boyutunu teşkil eder. Bu yönüyle Hz. Peygamber (sav), hem toplumun lideri, hem de toplumun üyesi olarak, mükemmel bir İslâm toplumunun nasıl olması gerektiğini pratik olarak bizlere göstermiştir.
Biz Müslümanlar, Peygamberimizin kul hakkına karşı hassasiyetini; kuvvetin değil hakkın hâkim olduğu hukuk anlayışını; "Komşusu aç iken tok uyuyan bizden değildir" buyruğundaki sosyal adalet anlayışını; ferdi topluma, toplumu ferde feda etmeyen idare anlayışını; yer yüzünde adaleti hakim kılmayı esas alan i'lây-ı kelimetullah anlayışını; her türlü sömürüyü bertaraf eden ve eşref-i mahlûkat olan insanın, insanca yaşamasını hedef alan ekonomi anlayışını; insanın ruh-beden bütünlüğünü bozmadan insan-ı kâmil yetiştirmeyi esas alan eğitim anlayışını, kısaca söylemek gerekirse, O'nun toplum hayatında amaçladığı hedefleri ve esas aldığı ilkeleri sosyal hayatımızın temeli hâline getirmeliyiz.
Hz. Peygamber (sav)'in örnek ahlâkını, ferdî ve sosyal hayatımızın temeline koymalıyız. O'nun şefkatini, merhametini, affediciliğini, müsamahasını, kolaylaştırıcılığını, yardımseverliğini, alçak gönüllülüğünü, dürüstlüğünü, sözüne sadakatini, hilmini, cesaretini, iktisadını, dünyanın geçici menfaatlerine değer vermeyişini, zühdünü, şükrünü, sabrını, azmini, sebatını, tevekkülünü, teslimiyetini, cana yakınlığını, tatlı dilliliğini, inceliğini, zarafetini, vakarını, izzetini, teennisini, yiğitliğini, emanete riayetini, elhasıl burada sayamayacağımız bütün güzel hasletlerini içimize sindirip, karakter hâline getirmeyi hayat gayesi edinmeliyiz. Çünkü O Yüce Peygamber (sav) "Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim" buyurarak ebedî risaletin gayesinin ahlâkî kemâle ulaşmış insan-ı kâmil yetiştirmek olduğunu vurgulamaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak diyebiliriz ki; Hz. Peygamber'i örnek edinmek, O'nun ahlâkıyla ahlâklanmak Yüce Rabbimizin bir emridir. Hangi asırda yaşarsak yaşayalım, hangi devirde bulunursak bulunalım, önümüzde cereyan eden hâdiseler hangi cinsten olursa olsun, bizlere düşen görev; Hz. Peygamber'in getirdiği prensipleri benimseyip, hayatımızı O'nun hayat felsefesine uygun hâle getirip, O'nun gibi düşünen, O'nun gibi yaşayan, O'nun gibi ibadet eden iyi bir kul ve Müslüman olmaya ve bu uğurda elimizden gelen gayreti göstermeye çalışmalıyız.
Hz. Peygamber'in (s.a.s) Fesâhati
Doç. Dr. M. Vecih Uzunoğlu
|
Allah O’nun (sallallahu aleyhi ve sellem) diline öyle bir güç ihsan etmişti ki, O’nu dinleme bahtiyarlığına erenler, ifadeleri en özlü, beyanları en çarpıcı bir Söz Sultanı’nın huzurunda bulunma mehâbetiyle âdeta dilleri tutulur ve büyülenirlerdi..
|
Fesâhat sözün açık ve kusursuz olması demektir. Hem söze hem de söyleyene ait bir vasıf olan bu terim; belagat, bir ilim olarak teşekkül etmeden evvel “güzel ve etkili söz” anlamında beyân, berâ’at ve belâgat terimleriyle eşanlamlı olarak kullanılıyordu. (Mustafa Çuhadar, “Fesâhat” mad., DİA, XII, 423)
Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) risaletle serfiraz kılındığı dönemde fesâhat ve belâgat Arapların çarşı ve pazarlarında en fazla rağbet gören bir metâ’, beyân ise sözlerinin efendisiydi. Bu toplumda dil melekesi öylesine gelişmişti ki insanlar güzel ve çirkin sözü zevk-i selîmleri ile ayırt etmekte, kim söylerse söylesin fasîh ve belîğ söze kulak kesilmekteydiler. Fesâhat, onlar için bir gurur kaynağı olabildiği gibi, dil hataları ve fesâhate muhalif tasarruflar da bir utanç sebebiydi.
Tarihî süreç içinde tekâmül eden Arap dili yoğrula yoğrula öyle bir seviyeye ulaşmıştı ki âdeta dil o dönemde ifade gücünün zirvesini yakalamıştı. Allah (celle celâluhu) dilin işte böyle zirvede olduğu bir zamanda Kur’ân’ı indirmiş ve muradını en belîğ ve fasîh ifadelerle bildirmiştir.
Belâgatiyle Mucize Kur’ân
Allah Teâlâ, dilleriyle övünen Araplara Kur’ân ile meydan okumuş, onlara kendi dilleriyle Arapça bir kitap göndermiş ve Hz. Muhammed’i (sas) bu kitabı açıklamakla görevlendirmişti. Kur’ân’da “Biz her peygamberi, kendi milletinin lisanı ile gönderdik, ta ki onlara hakikatleri iyice açıklasın.” (İbrâhîm (14), 4) buyrularak Hz. Peygamber’in Arapların diliyle gönderildiği ve kendisine indirilen hakikatleri açıklamakla görevli olduğuna işaret edilmiştir. Hz. Peygamber’in risaletine karşı çıkan ve her fırsatta dilleriyle iftihar eden Araplar, Kur’ân’ın “Bir benzerini getirin!” meydan okumasına karşı çıkamamış ve en zahmetli yolu yani mallarını ve canlarını kaybetme pahasına da olsa savaşmayı seçmişlerdi. Bu ise çok açık bir şekilde Kur’ân’ın fesâhat ve belâgatini göstermesinin yanında Arapların onun meydan okumasına karşı duramadıklarını ortaya koyar. Kur’ân’ın nazmına muaraza etmekten âciz kalınca onur ve itibarlarını kurtarmak için savaşı tercih ettiler.
Kur’ân, fesâhat ve belâgatin zirvesini temsil eden mucize bir kitaptır. En çetin düşmanları dahi onu dinlemekten kendilerini alamamış, onun fesahat ve belâgati karşısında secdeye kapanmışlardır. İbn İshâk’tan gelen bir rivayete göre Mekke’nin ileri gelenlerinden Ebû Cehil, Ebû Süfyân ve el-Ahnes b. Şurayk, Hz. Peygamber’i geceleyin namaz kılarken gizlice dinlemek üzere birbirlerinden habersiz olarak evlerinden çıkarlar. Hiçbiri diğerinin yerini bilmeden tan yeri ağarıncaya kadar Hz. Peygamber’in evinin etrafında Kur’ân’ı hayranlıkla dinlerler. Sabah olup evlerine dönerlerken yolda birbirleri ile karşılaşır, durumu anlarlar ve birbirlerini ayıplarlar. Böyle bir şeyi tekrarlamamaları ve insanların bu durumu duydukları takdirde içlerine şüphe gireceği konusunda birbirlerini uyarırlar. Bu durum birkaç gece tekrar eder ve en sonunda bir daha Kur’ân dinlemeye gelmemek üzere sözleşirler. (İbn İshâk, Sîret, s. 169) İşte önde gelen müşriklerin birbirlerini uyarmaları ve bir daha gelmemek üzere birbirlerine söz vermeleri elbette Kur’ân’ın diğer insanlar üzerinde tesir edeceği endişelerinden kaynaklanmaktaydı.
Efendimiz’in (sas) Belâgati
Belâgatiyle bir cazibe merkezi olan Kur’ân’a tercüman olmak vazifesiyle görevlendirilen Peygamber Efendimiz’in fesahat ve belâgati Kur’ân’dan sonra zirvedir. Zîrâ O (sallallahü aleyhi ve sellem), hem yetiştiği çevre hem de Allah’ın lütfu sayesinde üstün bir dil melekesine sahipti. Lehçeler içinde en fasih kabul edilen Kureyş lehçesini en güzel şekilde konuşuyordu. Hayat-ı seniyyesine baktığımızda O’nun (sallallahü aleyhi ve sellem) en fasih Arap kabileleri içinde hayat sürdüğünü görürüz. Kureyş’in bir kolu olan Benî Hâşim içinde doğmuş, fesâhati ile meşhûr Benî Sa’d içinde süt emmiş, kabileler içinde en fasih kabul edilen Kureyş içinde büyümüş, Benî Esed’den evlenmiş ve Benî ‘Amr’a (Evs ve Hazrec) hicret etmiştir. Bu yüzden “Ben Arapların en fasihiyim, zira ben Kureyş’tenim ve Benî Sa’d b. Bekr’de büyüdüm.” (Suyûti, el-Muzhir, I, 210) buyurmuşlardır.
Allah Rasûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) bu sözü bütün Araplara hitaben söylemiştir. Buna rağmen O’na (sallallahü aleyhi ve sellem) kimse karşı çıkamamış ve O’nun tenkit edilecek bir tek sözünü bulamamışlardır. Eğer içlerinde daha fasih biri olsaydı onu alıp karşısına dikilecek ve muaraza edeceklerdi. Fakat onlar Allah Rasûlü’nde (sas) mükemmel bir fesahatten başka bir şey bulamamışlardı. Allah (celle celâluhu) O’na (sas) öyle bir dil ve vicdan enginliği bahşetmiş ki gönlünün ilhamlarını muhatabına rahatça aktarabilmekte ve arzu ettiği mânâyı kolaylıkla ifade edebilmekteydi. Arapçanın bütün lehçelerini yeri geldiğinde çok güzel bir şekilde kullanıyordu. O’nun (sas) ağzından hoşa gitmeyen bir anlam, dilinden kusurlu bir kelime çıkmamıştır. O (sas), fasih kabul edilen insanların dahi düştükleri ibare zayıflığı, anlam kapalılığı, söyleyiş güçlüğü gibi kusurlardan uzaktır. Eğer O’ndan (sas) fesahat adına bir kusur sâdır olsaydı, muhalifleri mal bulmuş mağribî gibi ona sarılacak, allayıp pullayıp meclislerinde bahis mevzuu yapacak, her tarafa yayacak ve risaletine gölge düşürmek için onu kullanacaklardı. Çünkü muhatabı olan toplum dile ehemmiyet veren bir toplumdu ve ancak kendilerinden daha fasih olan birine kulak verirlerdi. Özellikle bu durum İslâm’ın zuhur ettiği ilk dönemlerde daha bir önem arz etmekteydi. Zira muhalifleri, Allah Rasûlü’nü (sallallahü aleyhi ve sellem) gözden düşürmek, getirdiği hakikatlere karşı insanların ilgisini kesmek için en ufak bahaneleri dahi değerlendirmekten geri durmamış hatta iftira ederek O’nu (sas) şairlik ve delilikle suçlamışlardır. Tarih bizlere, Allah Rasûlü’nün (sas) fesahatine gölge düşürecek en küçük bir itirazın dahi vâki olmadığını nakletmektedir. Bilakis O (sas), “Ben peygamberim, bunda yalan yok! Ben Abdulmuttalib’in oğluyum! Ben Araplar içinde beyanı en fasih olanım! Ben Kureyş’in çocuğuyum ve Benî Sa’d b. Bekr içinde büyüdüm. Bana lahn (hatalı konuşma) nereden/nasıl bulaşacak!” (Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, VI, 35) diyerek kendisinin her türlü hatalı konuşmadan, fesahat ve beyan ayıplarından uzak olduğunu ifade etmiştir.
Dile Hâkimiyeti
Evet, O (sallallahü aleyhi ve sellem), en üstün bir dile sahipti. Muhatapları O’nun (sas) etkili beyanı karşısında hayranlıklarını gizleyemiyor ve bunu her fırsatta dile getiriyorlardı. O’nun (sas) farklı kabilelerden gelen insanlar karşısında dilin bütün zenginlikleriyle konuşmasını hayranlıkla dinleyen ashaptan biri bir gün O’na (sas) “Ey Allah’ın Resûlü, ne kadar da fasih konuşuyorsun! Meramını senden daha güzel ifade eden birini görmedik” dediğinde Allah Rasulü (sas): “Bu benim hakkımdır zira Kur’ân bana apaçık bir Arapça ile indirilmiştir.” (Beyhakî, Şu’abu’l-Îmân, III, 33) buyurmuştur.
Allah Rasûlü (sas) dile ait özellikleri ve lehçe farklarını çok iyi biliyordu. Her kavme kendi lehçesi ile hitap ediyor, bununla kalmayıp o lehçeyi en güzel ve en fasih şekilde konuşuyordu. Bu durum Efendimiz’in (sas) dışında başka biri için söz konusu değildir. Zîrâ böyle biri olsaydı Araplar onu nakleder ve her tarafa duyururlardı. Böyle birinin olması ancak hayatını sırf bu gayeye adayan, ömrünü kabileler arasında veya onlara yakın bölgelerde geçiren, nesiller boyu aktarılan rivayetleri toplayan biri için söz konusu olabilirdi. Biz biliyoruz ki Allah Resûlü (sas) değişik vesilelerle Mekke’nin dışına çıkmış olsa da farklı kabilelerin lehçelerini öğrenmek için özel bir çaba göstermemiş ve farklı kabilelerden gelecek heyetler için, onların dil ve lehçe hususiyetlerine vâkıf olmak gibi bir gayrete girmemiştir. O (sas), diğer pek çok şeyde olduğu gibi Allah’ın talimiyle öğrenmiş ve konuşmuştur. Bir rivayete göre Benî Nehd kabilesinden gelen bir heyete, orada hazır bulunan ashabın anlamadığı bir dil ile hitap eden Allah Resûlü’ne (sas): “Ey Allah’ın Rasûlü! Biz aynı anne ve babanın çocuklarıyız ve Benî Sa’d içinde büyüdük, ama söylediklerinizden bir şey anlamadım” diyen Hz. Ali’ye cevaben: أَدَّبَنِي رَبِّي فَأَحْسَنَ تَأْدِيبِي diyerek, edebi/edebiyatı Rabbinden öğrendiğini, hem de çok güzel öğrendiğini ifade etmiştir. (Suyûtî, Câmi’u’l-Ehâdîs, I, 133; Hindî, Kenzu’l-‘Ummâl, XI, 431) Ayrıca Zu’l-Miş’âr el-Hemdânî, Tıhfete’n-Nehdî, el-Eş’as b. Kays (ö.40/661), Vâil b. Hucr el-Kindî (ö.50/670) gibi Hadramevt ve Yemen hükümdarlarına gönderdiği mektuplarında veya kendisine gelen heyetlerle yaptığı görüşmelerde onların lehçelerini kullanmış, onlara uygun en güzel üslûpla hitap etmiştir. Örneğin Zu’l-Miş’âr bir heyetle Allah Rasûlü’ne geldiğinde Hemdân halkına hitaben bir mektup yazmış ve şu cümlelere yer vermiştir:
إِنَّ لَكُمْ فِرَاعَهَا، وَوِهَاطَهَا، وَعَزَازَهَا، تَأْكُلُونَ عِلاَفَهَا، وَتَرْعَوْنَ عَفَاءَهَا، لَنَا مِنْ دفْئِهِمْ، وَصِرَامِهِمْ مَا سَلَّمُوا بِالمِْيثَاقِ، وَالْأَمَانَةِ، وَلَهُمْ مِنَ الصَّدَقَةِ الثِّلْبُ، وَالنَّابُ، وَالفَصِيلُ، وَالفَارِضُ، وَالدَّاجِنُ، وَالكَبْشُ الحَوَارِيُّ، وَعَلَيْهِمْ فيِهَا الصَّالِغُ، وَالقَارِحُ
“Şüphesiz (o bölgenin) yüksek ve alçak toprakları ile sahipsiz kıraç arazileri sizlerindir. Ürünlerini yer, meralarında hayvanlarınızı otlatırsınız. Anlaşma gereği taahhüt ettikleri hayvanlar ve hurmalar bizimdir. Zekât mallarından yaşlı erkek ve dişi develer, sütten henüz kesilmiş yavru develer, yaşlı inekler ile öküzler, ihtiyar koçlar, (altı yaşına başmış) sığır ve koyunlar, (beş yaşına girmiş) atlar onlarındır.” (Kâdî İyâz, Şifâ, I, 71-72)
Yine bir başka zaman ‘Atiyye es-Sa’diy’ye hitaben Allah Rasûlü şöyle buyurmuştur: فَإِنَّ اليَدَ العُلْيَا هِيَ المُنْطِيَةُ، وَإِنَّ اليَدَ السُّفْلَى هِيَ المُنْطَاةُ “Yüksek el veren eldir. Aşağı el alan eldir.” ( Neysâbûrî, Müstedrek, IV, 472) ‘Atiyye: “Rasûlullah bize lehçemizle konuştu” demiştir. Hadîste geçen أَنْطَى fiili أَعْطَى anlamında olup sadece mensup olduğu kabilede konuşulan bir kelimedir.
Hz. Peygamber bu kabilelerin içinde yaşamadığı gibi onlara yakın bir mıntıkada da bulunmamıştır. Dahası onların dilini öğrenmek için özel bir gayret de sarf etmemiştir. Buna rağmen onlarla kendi lehçeleri üzerinden iletişim kurmuş ve iletmek istediği mânâ ve hakikatleri en doğru şekilde aktarmıştır. Bu da sahip olduğu dile ait bu hususiyetlerin Alîm ve Habîr olan Rabbi tarafından kendisine verildiği gerçeğini ortaya koyar. Zîrâ Kur’ân’da O’na (sas) hitaben “Allah sana kitabı (Kur’ân’ı) ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediğin şeyleri öğretmiştir. Allah’ın sana lütfu çok büyüktür.” (Nisâ (4), 113) buyrulmuştur.
Fesahatine Dair Hususiyetler
Allah Rasûlü’nün (sas) sözleri açık, net ve anlaşılırdı. Konuşurken kısa ve öz konuşur, konuştuklarının kıyamete kadar insanlara yol gösteren hakikatler olduğunu bilirdi. Bu yüzden muhatabın aklında ve kalbinde yer etmesi için sözlerini yavaş yavaş söylerdi. Kendisini çok yakından tanıyan ve esrarına vâkıf olan Hz. Âişe (ö. 58/678), O’nun (sas) konuşurken sözlerini saymak isteyenin rahatlıkla sayabileceğini belirtir. (Buhârî, Menâkıb 23) Bir başka rivayette ise Allah Rasûlü’nün (sas) acele etmeksizin tane tane ve açık bir şekilde konuştuğunu, hatta etrafındaki insanların sözlerini ezberleyebildiğini ifade eder. (Nesâî, Amelu’l-Yevm ve’l-Leyle 116; Beyhakî, Sünen, III, 293) Bu da bize, Hz. Peygamber’in sözlerinin mübarek ağzından dökülmeden önce fikir süzgecinden geçtiğini, aklının dilinin gerisinde ve ona tam hâkim olduğunu göstermektedir. Bu yüzden sözlerinde herhangi bir eksiklik, kapalılık veya karışıklık olmamıştır.
Efendimiz konuşmalarında muhatabın bildiği ve aşina olduğu lafızları kullanmaya özen gösterirdi. Durumun gereğine uygun olması ve mânânın daha iyi anlaşılması gayesiyle daha az aşina olunan lafızlar kullandığı da olmuştur. Konuşmalarında anlam akıcı bir üslûbu gerektirdiğinde selis kelimeleri, yumuşak ve ince bir üslûbu gerektirdiğinde de ona uygun kelimeleri tercih etmiştir. Her iki durumda da lafızların mânâya delâleti tam, açık ve yerli yerindedir. Şair ve ediplerin güçlükle ortaya koyabildikleri bu husus hadislerin genel karakteri olup Allah Resûlü’nün (sas) beyân gücünü gösteren en güçlü argümanlardandır.
Hz. Peygamber gereksiz konuşmalardan, tekellüflü ve yapmacık ifadelerden hoşlanmadığı gibi lafı dolaştırmayı ve mânâsı zor anlaşılan garip kelimeler kullanmayı da sevmezdi. Çünkü O (sallallahü aleyhi ve sellem), tebliğle vazifeliydi ve tek arzusu muhatabına ulaşmak ve anlatmakla yükümlü olduğu hakikatleri insanların idrak seviyelerine göre sunmaktı. Yoksa muhatabı ile kendisi arasında garip lafız ve anlamlardan oluşan bir engel koymak değildi. O’nun (sas) kullandığı lafızlar açık olup delâletleri kolay anlaşılırdı. Muhatabı O’nun (sas) maksadını ve neyi kastettiğini açık ve net bir şekilde anlardı. En ciddi ve çetrefilli meseleleri tereyağından kıl çeker gibi birkaç kelime ile ifade ederek çözerdi. Yüzyıllar sonra bile Arap diline vâkıf bir insan sözlüğe çokça müracaat etmeden O’nun (sas) sözlerini rahatlıkla anlayabilir.
Allah Resûlü (sas) her insana akıl derecesine, durumuna ve ihtiyacına uygun söz söylemiş, kastettiği mânâ ile kullandığı lafızların birbiri ile uyumlu olmasına özen göstermiştir. Belâgatin özünü oluşturan ve daha sonraki dönemlerde “sözün muktezâ-ı hâle mutabık olması” şeklinde ifade edilen “yerinde söz söyleme” hususu hadislerin genel bir özelliğidir. Örneğin Ashâbtan biri Allah Rasûlü’ne (sas) gelerek;
“Ey Allah’ın Rasûlü! Kendisine en iyi davranmam gereken kimdir? diye sordu. Allah Rasûlü:
–Annen! buyurdu. O sahâbî:
–Ondan sonra kimdir? diye sordu. Efendimiz:
–Annen! buyurdu. Sahâbî tekrar:
–Ondan sonra kim gelir? diye sordu. Allah Rasûlü yine:
–Annen! buyurdu. Sahâbî tekrar:
–Sonra kim gelir? diye sorunca Allah Rasûlü bu sefer:
–Baban! cevâbını verdi.” ( Buhârî, Edeb 2; Müslim, Birr, 1)
Hz. Peygamber üç kez arka arkaya anneyi zikrederek ona vurgu yapmakta, sonra babayı zikretmektedir. Bu ise son derecede beliğ ve muhatabın durumuna uygun bir ifadedir. Çünkü Allah Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) muhatabın durumuna vâkıftı ve ona göre konuşuyordu. Bunun için anne hakkını vurgulamış ve o sahabinin şahsında bütün ümmetine ders vermişti. Ayrıca anne kendisine iyi davranma, gönlünü hoş tutma, onu kırmama gibi hususlar bakımından babadan daha fazla hak sahibidir. Çocuğun yetişmesinde annenin çektiği sıkıntılar babaya nispetle daha fazladır. Baba ise anneden daha güçlüdür ve hayatını tek başına idame ettirebilir. Ama anne tam aksine zayıftır ve birilerinin desteğine muhtaçtır. Diğer taraftan çocuk büyüdükçe anneye olan bağlılığı azalırken babaya olan bağlılığı aynı kalır. Bu ise anneye karşı ihmalkâr davranmayı netice verebilir. Bu sebeple hadîs soru soranın, hattâ bütün insanların durumuna uygun olarak anneye vurgu yapmış ve ona önem vermiştir.
Şu bir gerçektir ki Arapların en fasih ve belîğ kabul edilen edipleri eğer sözlerini güzelleştirmiş, sağlamlaştırmış ve mükemmel hâle getirmişlerse, bunu ancak büyük bir gayret ve emek neticesinde, sözün üzerinde düşünerek, sahip oldukları dil melekesinin sınırlarını zorlayarak elde etmişlerdir. Örneğin “Havliyyâtu Züheyr” olarak adlandırılan şiirler bu türden olup Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın kasideyi nazmettikten sonra bir yıl boyunca onu tashih ettiği ve güzelleştirmeye çalıştığı rivayet edilir. Böylesine bir gayrete rağmen ediplerin sözleri kusurlardan hâlî olmamış, yer yer belâgate aykırı hususlar barındırmış ve eserlerine bir tekellüf kokusu hâkim olmuştur. Sözün kısa tutulması gereken durumlarda uzatmış, uzatılması gereken yerlerde kısaltmış, lafız-mânâ münasebetinde isabetli seçimler yapamamışlardır.
Fakat Allah Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) tam bir fıtrat insanıydı. Hiçbir zaman söz söylerken tekellüfe girmemiş, sözünü güzelleştirme kaygısı taşımamıştır. O (sas), dile tam hâkimdi ve konuşurken sözünün sınırlarını çok iyi tayin ederdi. Muhatabına aktarmak isteği mânânın ötesine geçmezdi. Yanlış anlaşılacak durumlara ise hiç düşmemiştir. Âni cereyan eden olaylar karşısında ifade ettiği sözlerinde dahi bir tereddüt, eksiklik, yanlışlık olmadığı gibi fesahati ihlal eden bir husus da söz konusu değildir. Bütün sözleri hep akıl, hikmet ve fetanet doludur.
Allah Resûlü’nün (sallallahü aleyhi ve sellem) sözleri vecizdi. O (sas), az sözle çok mânâlar ifade ederdi. Cevâmi’u’l-kelim olarak ifade edilen bu husus Allah Rasûlü’ne (sas) has bir durum olup daha önce hiçbir peygambere verilmemiştir. Bir beyanında diğer peygamberlere verilmeyen altı şey ile üstün kılındığını ifade eder ve bunlar içinde cevâmi’u’l-kelim’i zikreder. (Müslim, Mesâcid 5-8; Tirmizi, Siyer 5) Başka bir yerde ise “Ben nebiyy-i ümmî olan Muhammed’im, Ben’den sonra nebî yok! Ben kelâmın ilkiyle, sonuyla ve cevâmi’u’l-kelim ile serfiraz kılındım.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI, 179, 564; Beyhakî, Şu’abu’l-Îmân, III, 39) buyurmuştur. Evet, Hz. Peygamber özlü ve ihtiyaca binaen konuşur, muhatabın durumuna ve bağlama göre sözü bazen uzatır bazen kısaltırdı. O’nun (sas) konuşmalarında isrâf-ı kelâma asla rastlanmazdı. Sayfalar dolusu hakikatleri bazen birkaç kelime ile ifade ederdi. O Beyân Sultanı'nın (sas) sözleri, kısa olmasına rağmen son derecede vurucu, veciz olmakla birlikte vicdanlarda tesirli ve hafızalarda kalıcı idi.
Allah Rasûlü’nün (sallallahü aleyhi ve sellem) sözleri evrenseldir. Cümleleri, vürûduna sebep olan münasebetin dar kalıpları arasında sıkışıp kalmamıştır. Çok özel olaylar sebebiyle söylemiş olduğu sözlerde dahi büyük prensipler ve hikmetler mevcuttur. Örneğin İslâm tarihinin en büyük hâdisesi kabul edilen Medine’ye hicret sırasında vuku bulan çok özel bir olay münasebetiyle ifade etmiş olduğu sözler buna çok güzel bir misaldir. Evlenmek gibi kişisel ve dünyevî bir maksatla hicret eden bir sahabi sebebiyle söylemiş olduğu “Ameller ancak niyetlere göredir.” (Buhârî, Bedu’l-Vahy 1; Ebû Dâvûd, Talâk 11) hadisi, sözünü ettiğimiz münasebetin dar kalıplarını kırmış, zaman ve mekânın sınırlarından bağımsız şümullü olarak varid olmuştur. Âlimler bu hadîsin İslâm’ın üçte birini veya dörtte birini oluşturduğunu ifade ederler.
Allah Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün zamanlara hitap eden bir üslûba sahipti. Şu bir gerçektir ki kendi devrinde zirveyi temsil eden nice büyük edipler zamanın, algıların ve zevklerin değişmesiyle edebiyatları köhnemiş ve izleri silinmiştir. Fakat Allah Rasûlü’nün (sas) fesâhati, belâgati ve üslûbu zamanın öğütücü çarklarına meydan okumuştur. O (sas), her asırdaki muhataplarına tebliğle mükellef olduğu hakikatleri etkili ve canlı bir şekilde sunmuş ve sunmaya devam etmektedir. Çünkü O (sas), zaman ve mekân sınırı olmaksızın bütün insanlığa bir hidayet rehberi olarak gönderilmiştir.
Hz. Peygamber’in mesajlarının her asırda zihinlerde ve gönüllerde taze ve canlı oluşunun en önemli sebeplerinden biri de sahip olduğu edebî üslûbudur. O’nun (sas) sözlerini okuyan veya dinleyen kişi sanki kendisine hitap ediliyormuş gibi hissesine düşeni alır. Her asırda insanlar O’nun (sas) sözlerinde kendilerine söylenen şeyler bulmuşlar ve bulmaya da devam edeceklerdir. Bu yönüyle O’nun nübüvveti sona ermemiş ve O (sas), hâlâ bizzat hayatın içindedir. (Râfi’î, Vahyu’l-Kalem, III, 14)
Bir Edibin Sözleri
Son olarak şunu ifade etmek gerekir ki, O Beyan Sultanı’nın (sallallahü aleyhi ve sellem) sözlerini hakkıyla ancak dilin inceliklerine vâkıf söz üstatları edipler takdir edebilir. Bu vesileyle makalemizi Arap edebiyatının önde gelen imamlarından meşhûr âlim el-Câhız’ın (ö.255/868) Efendimiz’in (sas) sözlerini vasfettiği şu cümlelerle bitirmek istiyoruz:
“O (sas) az kelimeyle çok mânâ ifade etme gücüne sahipti, yapmacık tavırlardan ve tekellüften uzaktı… Uzun konuşulması gereken yerde uzun, kısa tutulması gereken yerlerde de sözü kısaltmıştır. Kulağa hoş gelmeyen garip kelimelerden uzak durmuş, çarşı-pazar dilinden yüz çevirmiştir. O (sas), ancak bir hikmet mirasından konuşmuş, ismetle kuşatılmış, ilâhî te’yidle güçlendirilmiş ve tevfîk-i ilâhî ile kolaylaştırılmış sözler söylemiştir. Bunlar Allah’ın sevgisine mazhar olmuş ve kabule şayan sözlerdir. Allah (celle celâluhu) O’nun (sas) sözlerine mehâbet ile tatlılığı, güzel ifade ile kelime azlığını bir arada vermiştir. O (sas), sözlerini tekrar etmeye ihtiyaç duymadığı gibi dinleyenler de tekrara ihtiyaç hissetmezdi. O’nun (sas) sözlerinde eksik kelime yoktur, konuşurken asla dil hatasına düşmemiştir. Hiçbir huccet ve hiçbir hasım O’na (sas) karşı duramamış, hiçbir hatip de O'nu susturamamıştır… Ayrıca insanlar O'ndan daha faydalı, lafız yönüyle daha doğru, vezin bakımından daha düzgün, üslûp itibariyle daha güzel, gaye bakımından daha şerefli, etki yönüyle daha güçlü, mahreç bakımından daha kolay, mânâ itibariyle daha fasih, anlam bakımından daha açık bir söz işitmemişlerdir.” (Câhız, el-Beyân ve’t-tebyîn, II, 16-18)
* Dokuz Eylül Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
vuzunoglu@yeniumit.com.
Dini Tebliğ; Eğitim Sürecinde "Öncelikler" Faktörü ve Bu Noktadan Kur'ân'a Bakış
Yrd.Doç.Dr Mehmet Şanver
23 yıl gibi çok kısa bir sürede olağanüstü ve hayret uyandıran bir başarıyla sonuçlanan İslam’ın tebliğ sürecine, yayılışına ve toplum eğitimine bu gözle bakıldığında da, Hz. Peygamber’in uygulamaları ve Kur’ân’ın mesajlarında bazı öncelikler olduğu göze çarpmaktadır.
İnsanı hedef alan çalışmalar, onu çok yönlü ve her boyutuyla etkileyebildikleri ölçüde başarılı olabilirler. Bundan dolayı yürütülen faaliyetler, sistematik, metodik ve düzenli olmalıdır. Çünkü sistemli ve metodik çalışma, başarılı olmanın ön şartıdır. Yürütülen faaliyetlerde bazı konulara önem ve öncelik verilmesi de, sistematik ve metodik olmanın bir gereğidir.
23 yıl gibi çok kısa bir sürede olağanüstü ve hayret uyandıran bir başarıyla sonuçlanan İslâm’ın tebliğ sürecine, yayılışına ve toplum eğitimine bu gözle bakıldığında da, Hz. Peygamber’in uygulamaları ve Kur’ân’ın mesajlarında iki hususa öncelik verildiği göze çarpmaktadır. Birincisi, bilgi verilen konularda öncelik; ikincisi ise, bilginin ulaştırılacağı muhatabın seçiminde öncelik. Öncelik tespiti ve bunun eğitim-öğretim sürecinde uygulanması, esasen tedric ilkesine dayanan bir yöntemdir.
1. Bilgi Verilen Konular Açısından Öncelik
Kur’ân, tespit ettiği hedefi ve bu hedef bakımından muhatabın durumunu ve özelliklerini dikkate alarak, vermek istediği mesaj itibariyle bir öncelik belirlemiş ve tebliğe bu noktadan başlamıştır. Buna göre Kur’ân, ilk inen ayetlerde akîde yani inanç konusuna öncelik vermiştir(Çakan, 1992, 84; ayrıca bkz. Saka, 1991, 167; Müslim, 1993, 67) Çünkü bir insana iman aşılamanın, onun kuvvetini ve direncini kat kat artıracağı ifade edilmektedir (Bu konuda bkz. Le Bon, 1974, 119 vd.) . Bir kimseyi bir konuda harekete geçirmenin ve o konunun gerektirdiği davranış kalıbını uygulamaya koyabilmenin en etkili yolu, o kimseyi o konuya inandırmaktır. İyi ahlâkın ve istikrarlı yaşayışın temeli imandır (Ateş, 1994, 346)
İnançlar, davranışların açıklanması bakımından olduğu kadar, tutumların ve istikrarlı bir kişiliğin oluşması bakımından da önem taşırlar (Bkz. Krech-Crutchfield, 1967, 189–191)
İnsanların tutumları üç unsuru içermektedir. Bunlar:
a- Zihnî unsur, yani tutuma konu olan obje hakkındaki inanç ve bilgiler.
b- Hissî unsur, yani objeyle ilgili heyecanlar.
c- Hareket temayülleri unsuru, yani tutumla ilişkili olan her türlü davranışa hazır olma temayülüdür (Geniş bilgi için bkz. Krech-Crutchfield-Ballachey, 1983, I, 232–233)
Kişinin herhangi bir konudaki zihnî muhtevaları, yani bilgi, inanç ve kanaatleri, o konuya karşı olan his ve hareket temayüllerini etkilemektedir. Dolayısıyla onun zihnî muhtevalarında bir değişme olduğu takdirde bu değişme, kişiyi, o konuyla ilgili duygu ve davranış temayüllerinde de bir değişiklik yapmağa sevkeder (Krech-Crutchfield-Ballachey, 1983, I, 231)
Kur’ân periyodunda da inanç faktörüne öncelik vermiş, bununla işe başlamıştır. Yani insanların tutum, davranış ve sosyal ilişkilerindeki değişim ve inşa hareketine inanç noktasından ve zihnî muhtevadan, yeni bir şuur oluşturmaktan, zihinleri uyandırmaktan başlamış ve buna büyük bir önem vermiştir. Bu önemi, Mekke dönemi ayetlerinin genellikle inanç ve ahlak konuları üzerinde durması ve Kur’ân metninin takriben 2/3’ünün Mekke’de nazil olmasından (Bkz. Yıldırım, 1987, 382) anlamak mümkündür. Meselâ ilk olarak nazil olduğu herkesçe kabul edilen ayetler (Alak, 96/1-5. Bkz. İbn Sa’d, I, 196) , Allah’tan ve Allah-insan ilişkisinden bahsetmektedir.
Kur’ân’ın inanç konusuna bu kadar önem vermesinin sebebi, inancın, insanın yaşayışını ve davranışlarını yönlendiren temel faktör olduğu, insanın hayat tarzının bütünüyle inandığı değerlere bağlı bulunduğu ve onun gereğine uygun şekilde seyrettiği gerçeğidir Bkz. Kutub, 1990, 85)
İnanç, insanın hayatiyetine devamlılık ve aktivite katan bir faktördür. İnançlar olmadan bir insanın psikolojik varlığını düşünmek mümkün değildir. Aksi halde bu, devamlılığı olmayan bir varlık demek olur. İnançların insan kişiliğinde oynadığı önemli rollerden birisi, insanın psikolojik dünyasında devamlılık sağlaması ve yapılanmaya imkan vermesidir (Krech-Crutchfield, 1967, 177) İnanç konularına öncelik verilmesi, ahlâkî ve sosyal bozuklukların tamir ve ıslahı için gerekli ortamın hazırlanmasında en önemli faktördür. Çünkü insanın bireysel ve toplumsal hayatında görülen bozulma ve sapmalar, fikrî planda ve inanç noktasındaki değişme ve bozulmalarla başlar.
Tebliğde öncelik, muhatabın durumu dikkate alınarak, yani hangi noktada olduğu tespit edilerek belirlenecektir. Buna göre, her muhatap için ele alınacak öncelik farklı olabilir. Tebliğci, öncelik tespiti yaparken kendi özelliklerini değil, muhataplarının özelliklerini esas almalıdır (Çakan, 1992, 69-71) . Muhatap, aklî olarak henüz birtakım hakikatlere inanmıyorsa veya sahih olmayan bazı inançlara sahipse, o zaman ilk esas olan Allah’ın varlığı ve birliği konusundan başlanmalıdır.
|
Tebliğde öncelik, muhatabın durumu dikkate alınarak, yani hangi noktada olduğu tespit edilerek belirlenecektir. Buna göre, her muhatap için ele alınacak öncelik farklı olabilir. Tebliğci, öncelik tespiti yaparken kendi özelliklerini değil, muhataplarının özelliklerini esas almalıdır. Muhatap, aklî olarak henüz birtakım hakikatlere inanmıyorsa ona önce Tevhid anlatılır.
|
Bu noktada şunu hemen belirtmeliyiz ki, Kur’ân, insanlara Allah’ın varlığını bildirmek için inmemiştir. Çünkü Allah’ın varlığı, Kur’ân gelmeden önce de biliniyordu. Kur’ân ayetleri de bunu teyid etmektedir. Konuyla ilgili şu ayetler bu hususa işaret etmektedir: “(Ey Muhammed!) de ki: ‘Eğer biliyorsanız (söyleyin bakalım), bu dünya ve onda bulunanlar kimindir?’ ‘Allah’ındır’ diyecekler. ‘O halde hiç düşünüp ibret almaz mısınız!’ de. ‘Yedi kat göklerin Rabbi ve o büyük arşın sahibi kimdir?’ de. ‘(Yine) Allah’tır’ diyecekler. ‘Şu halde siz Allah’tan korkmaz mısınız!’ de. ‘Eğer biliyorsanız (söyleyin), her şeyin mülk ve tasarrufu kendisinin elinde olan, her şeyi koruyup kollayan, fakat kendisi korunmaya muhtaç olmayan kimdir?’ de. ‘Allah’tır’ diyecekler. ‘Öyle ise nasıl olup da büyüleniyorsunuz?’ de.” (Mü’minûn, 23/84-89) “Andolsun ki onlara: ‘Gökleri ve yeri yaratan, güneşi ve ayı buyruğu altında tutan kimdir?’ diye sorsan, mutlaka, ‘Allah’ derler. O halde nasıl çevrilip döndürülüyorlar?” “Andolsun ki onlara: ‘Gökten su indirip, onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıran kimdir?’ diye sorsan, mutlaka, ‘Allah’ derler. De ki: ‘Hamd Allah’a mahsustur’. Fakat onların çoğu akıllarını kullanmazlar.” (Ankebût, 29/61, 63).
Ayetlerden de anlaşılacağı üzere Kur’ân’ın geldiği toplumda Allah inancı ve düşüncesi mevcut idi. Ancak bu, müphem ve şirke bulaşmış bir yapı arzediyordu. Yani yalnız O’na ibadet edileceğini ve O’ndan başkasına tapılamayacağını bilmiyorlar, bu sonuca varamıyorlardı. Çünkü onların çoğu akıllarını kullanmıyorlardı (Ankebût, 29/63) . Bu yüzden “onlar, kendilerine itibar ve kuvvet (vesilesi) olsun diye Allah’tan başka tanrılar edindiler.” Başka bir ifadeyle, “belki kendilerine yardım edilir diye Allah’tan başka tanrılar edindiler.” (Yâsîn, 36/74) .
Ya da bu konuda bir istikrara sahip değillerdi. “(Denizde) Dağlar gibi dalgalar onları kuşattığı zaman, dini tamamen Allah’a has kılarak O’na yalvarırlar. Allah, onları karaya çıkararak kurtardığı vakit, içlerinden bir kısmı orta yolu tutar. Zaten bizim ayetlerimizi, ancak nankör hainler bilerek inkar eder.” (Lokman, 31/32) . Aynı şekilde, “gemiye bindikleri zaman, dini yalnız Allah’a has kılarak (ihlâsla) O’na yalvarırlar. Fakat onları salimen karaya çıkarınca hemen (Allah’a) ortak koşarlar.” (Ankebût, 29/65) .
Dolayısıyla Kur’ân, ilk ayetlerinde (Alak, 96/1-5) okumaya, yazmaya, öğrenmeye ve öğretmeye yer vererek (Ayasbeyoğlu, 1991, 101) zihniyet değişiminin yollarını göstermenin yanında, Allah inancı, O’nun birliği ve sıfatları konusuna öncelik ve önem vermiştir.
Buna göre Kur’ân, tevhid anlayışını getirmiş, bunu yaparken de birtakım tanrılara ve putlara hücum etmek yerine, müşriklerin de bildiği ve kabul ettiği Allah’ı tanıtmayı tercih etmiştir. İlâhî tebliğ ve terbiye, insanların cehalet ve taassup içerisinde köklü bir şekilde bağlandıkları putlara hücum etmeyi, onları bilgilendirme ve aydınlatma bakımından doğru bulmamıştır. Aksini yapmak, onları daha şiddetle ve inatla putlara sarılmaya götürebilirdi. Onların ilahlarının durumunu ayrıntılı olarak tartışmak yerine, Allah’a niçin ve nasıl inanılacağı konusunu ortaya koymuş, öte yandan temel ahlâkî ve toplumsal esaslar üzerinde durmuştur (Yıldırım, 1987, 301) . Kur’ân, muhatabın inançlarına doğrudan hücum etmemekle, onun onurunu ve duygularını rencide etmemiş, onu mümkün olduğunca kendisine yakın tutma yolunu seçmiştir.
|
Kur’ân, ilk ayetlerinde okumaya, yazmaya, öğrenmeye ve öğretmeye yer vererek zihniyet değişiminin yollarını göstermenin yanında, Allah inancı, O’nun birliği ve sıfatları konusuna öncelik ve önem vermiş, Allah’a niçin ve nasıl inanılacağı konusunu ortaya koymuş, öte yandan temel ahlâkî ve toplumsal esaslar üzerinde durmuştur.
|
Kur’ân, nazil olan ilk ayet ve surelerde, Allah’ı tanıtır ve O’nu tavsif ederken, hitap ettiği toplumun inançlarında önemli bir yer tutan putlardan hiç bahsetmemiş, onların inançlarına temas etmeden, doğrudan doğruya kendi fikrini ve davasını ortaya koymuştur (Atay, 1961, 45) . Yani Kur’ân, önce bir alternatif ortaya koyarak işe başlamıştır. Bu, muhatabın duygu ve inançlarını tahrik ve rencide etmemek, onu inada sevk etmemek, aynı zamanda farklı inanç mensupları arasında ani bir çatışmaya fırsat vermemek açısından dikkate değer ve barışçıl bir tutumdur. Kur’ân’ın Allah’ı tanıtmasında selbî yönden çok, ispat yönü hakimdir. Yani Allah’ın ve ulûhiyetin ne olmadığından çok, ne olduğu tanıtılmaktadır (Atay, 1961, 45; Yıldırım, 1987, 383; Ulutürk, 1988, 314) . “Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı ‘alâktan yarattı. Oku, insana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmayı) öğreten Rabbin, en büyük kerem sahibidir.” (Âlâk, 96/1-5) “Ey insan! Seni yaratıp, seni düzgün ve dengeli kılan, seni istediği şekilde birleştiren, ihsanı bol Rabbine karşı seni aldatan nedir? Hayır! Bütün bunlara rağmen, siz yine de dini yalanlıyorsunuz. Oysa üzerinizde bekçiler, değerli yazıcılar vardır. Onlar, yapmakta olduklarınızı bilirler.” (İnfitâr, 82/6-12) .
“Sen (önce) en yakın hısımlarını uyar” (Şuarâ, 26/214) ayetinin nazil olması üzerine tebliğ ve uyarma faaliyetine başlayan Hz. Peygamber de, buna uygun olarak, yakınlarına önce, Allah’tan başka ilah olmadığını ifade ederek sözlerine başlamıştır (İbnu’l-Esîr, 1965, II, 60-61) . Yine Hz Peygamber, Muaz’ı Yemen’e gönderirken, oradaki halka önce Allah’ın bir ve tek olduğunu, yani bir inanç esasını tebliğ etmesini istemiştir (Buharî, 1992, Tevhid 1; Zekât 1; Müslim, İman 29) . Diğer bütün peygamberler de, aynı yolu izlemiş ve öncelikle Allah’ın birliği, O’ndan başka ilah olmadığı ve sadece O’na kulluk edilmesi, putlara tapmaktan sakınılması konuları üzerinde durmuşlardır (Bkz. Nahl, 16/36; Ankebût, 29/16-17; Hûd, 11/26) . Esasen Mekkî sure ve ayetlerin hemen hemen tamamı, inanç ve ahlâk konularını içermektedir. Bu, insanların önce zihniyet değişimine tâbî tutulmalarını, düşünce, inanç ve irade yönünden eğitilmelerini amaçlamaktadır.
EFENDİMİZ'İN (s.a.s.) KATILDIĞI SAVAŞLARDA SİVİLLERİN KORUNMASI
Doç. Dr. Mustafa Ağırman
|
İslâm, savaşı insan tabiatının yol açtığı tabiî ve arızî bir hadise olarak ele almış, onu dengelemek için de kaideler koymuş ve sınırlamıştır. Meselâ, 'Bir topluluğa, bir millete olan kininiz, sizi adalet yapmaktan alıkoymasın' buyurarak, adaleti ve cihan sulhunu esas almış; modern hukuk sistemlerinin de kabul ettiği, dinin, canın, malın, neslin ve aklın korunması hususunda prensiplere dayalı bir müdafaa sathı oluşturmuştur.
|
İslâm’da esas olan sulh, yani barıştır. Savaş istisnai bir durumdur. Çünkü İslâm kelimesi “sulh ve selamet” manasına gelmektedir. Ama ne var ki, bir devletin tek taraflı olarak harp istememesi bir mana ifade etmez. Karşı taraf size saldırmak için hazırlanıyor ve bu uğurda fırsat kolluyorsa sizin de her zaman buna hazır olmanız gerekir.
İslâm’da savaş, kan dökmek, toprak kazanmak, ganimet elde etmek için yapılmaz. Bu gayelerin hepsi merduttur. İslâm’da savaş genelde müdafaa eksenlidir. Cihad, Allah ile insanlar arasındaki engelleri bertaraf ederek, onların Allah ile buluşmalarını sağlama ameliyesidir. Savaş büyük ve kutsal bir hareket olan cihadın bir parçasıdır. Ama kaynaklarda cihad bazen savaş yerine de kullanılır. Yani cihad, savaşı da içine alan bir harekettir. Ama harb ve savaş kelimeleri, cihadın ihtiva ettiği manayı tamamen istiab edemez. Cihad kıyamete kadar devam edecek olan bir harekettir; kesintisizdir. İslâm’ın doğru anlatılması, anlaşılması, sevdirilmesi için ortaya konulan her türlü performans cihadın kapmasına girmektedir. Savaş ise gerektiğinde İslâm düşmanları ile yapılan mücadelenin sadece bir kısmıdır.
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), daima savaştan uzak durmuş, mecbur kaldığında ise ordu kumandanlarına verdiği emirlerde mealen şöyle buyurmuştur:
“Müşriklerden olan düşmanlarınızla karşılaştığınız zaman onları İslâm’a davet edin, kabul ederlerse onlar sizin kardeşlerinizdir. Kabul etmezlerse, cizye vermeye davet edin; yani daimi vatandaş olmalarını teklif edin; onu da kabul etmezlerse Allah’tan yardım dileyerek onlarla harp edin .” (Müslim, Cihad 3)
Bu hadis-i şeriften anlaşılıyor ki, asıl maksat insanları savaşla imha etmek değil onları İslâm’a kazandırmaktır; ihya etmektir. İslâm’ın asıl hedefi bütün insanların dünya ve ahiretlerini mamur hale getirmektir.
Peygamber Efendimiz (s.a.s.)’in savaş komutanlığı dünya tarihindeki diğer komutanlarla mukayese edilemez. Çünkü O, rahmet peygamberidir. Savaşlardaki komutanlığında bile rahmet peygamberi olduğunu göstermiş, düşman tarafının ölmesi ve imha edilmesi için değil, onların hem kendilerinin hem de kıyamete kadar gelen nesillerinin ihyası için gayret göstermiş ve bu uğurda üstün bir savaş hukuku ve stratejisi ortaya koymuştur.
Allah Resulü, savaşlarda hiçbir zaman düşman birliklerini yok etmeyi hedeflememiştir. Her zaman barışa önem vermiştir. Hudeybiye barışı, O’nun hayatında büyük bir zaferdir. O yüce Peygamber, kendisine her türlü kötülüğü yapmış, hicrete mecbur etmiş Mekkelilere şefkatle davranmış, Mekke’yi kan dökmeden fethetmiştir. İsteseydi Mekkelilerin hepsini kılıçtan geçirebilirdi. Ama bunu yapmadı. Çünkü O, rahmet peygamberidir. Mekkeliler bir yanlışlık yapıp İslâm ordusuna saldırmasınlar ve kan dökülmesin diye onlara mağlubiyeti peşinen kabul ettirdi ve şöyle haber gönderdi:
“Kim Kâbe’ye sığınırsa emniyettedir,
- Kim Ebu Süfyan’ın evine sığınırsa emniyettedir,
- Kim evinin kapısını kilitler ve kendi evinde oturursa emniyettedir, ona dokunulmayacaktır, o güven içindedir…” (Vakidi, I, 21)
Allah Resûlü (s.a.s.) bu şekilde üstün bir taktikle Mekkelilerin kuvvetlerini dağıttı ve kan dökülmesini önledi. Daha sonra da affa uğrayan Mekkeliler bu iyilikler karşısında toptan Müslüman oldular.
Bugünkü modern dünyada cereyan eden savaşlarda büyük bir problem halini alan “Savaş esnasında sivillerin ve çevrenin korunması” prensibi, kıyamete kadar bütün Müslümanlara ve insanlığa örnek olmak üzere, Hz. Peygamber’in komutanlığı döneminde çok güzel halledilmişti. O, Bedir ve Uhud gazalarını şehir dışında yaparak, Hendek savaşında da şehrin etrafını hendeklerle çevreleyerek sivil halkı koruma altına almıştır. Yukarıda zikrettiğimiz gibi Mekke fethinde de ayrı bir taktik uygulayarak düşman tarafındaki sivillerin korunmasını göz önünde bulundurmuş ve bunu başarmıştır.
Öteden beri insanlık tarihinde cereyan eden savaşlarda ve bugünkü modern dünyanın savaşlarında gaye ve hedef düşmanı bütün varlığı ile yok etmektir. Rahmet Peygamberi bu yanlış anlayışa dur demiş, savaşlarda gaye ve hedefin insanları öldürmek değil, yaşatmak olduğunu hem sözü hem de tatbikatı ile göstermiştir. Kendisinin katılmadığı savaşlarda da orduya tayin ettiği komutanlara verdiği emirlerde çocukların, kadınların, din adamlarının öldürülmesini yasaklamış, arazinin ve mamur yerlerin harap edilmesini nehyetmiştir. (Buhari, Cihad 146)
Yüce Peygamberimiz savaşlarda Müslümanlara, muharip statüsünde olanlarla savaşmalarını hedef göstermiştir. Bu konuda Peygamber Efendimiz şöyle buyurur: “İnsanların savaşmaktan en çok çekineni, savaşmak mecburiyetinde kaldığında bile insan onur ve nezaketini zedelemeden savaşan (müsle, işkence gibi şeylerden uzak duran) ehl-i imandır.” (Ebu Davud, Cihad 110) Müslümanların savaşmak mecburiyetinde kaldığında bile Peygamberimizin çizdiği bu çerçeveyi ve bu tavrı koruması gerekir.
SİVİLLERİN KORUNMASI
Hz. Peygamber bir hadis-i şerifinde rahmet ve savaş kelimelerini bir arada kullanarak şöyle buyurmaktadır:
“Ben rahmet peygamberiyim, ben savaş peygamberiyim.”(Müsned, IV, 395)
Bu iki kelimeyi bir arada kullanması O’nun savaşlarının bile bir rahmet olacağına işarettir. O’nun katıldığı savaşlar “Adil savaş”, insanlık tarihindeki diğer savaşlar ise yıkımdır, ölümdür ve felakettir.
Hz. Peygamber, her şeye olduğu gibi savaşa da ayrı bir mana kazandırmıştır. İnsanlar ölmeden, mamur yerler harap olmadan, dünya ateşe verilmeden de savaşın olabileceğini göstermiştir. Savaş sonrası, düşman tarafına ve düşman ölülerine gösterdiği merhamet, eşi görülmemiş bir üstünlüktür. O’nunla savaşan bazı kimselerin hemen savaş sonrasında Müslümanlığı kabul etmeleri, O’na kılıç çeken insanların biraz sonra O’na asker olmaları O’nun en büyük zaferlerindendir.
On senelik Medine döneminde yirmiden fazla savaşa katılan Hz. Peygamber, ortalama olarak senede iki sefer savaşa çıkmış oluyordu. Vefatı esnasında Arap yarımadası tamamen İslâm Devletinin hâkimiyeti altındaydı. Bu savaşlarda düşman tarafından ölen insanların sayısı yaklaşık olarak 250, Müslümanlardan şehid olanların sayısı da yaklaşık 150 civarındadır. (Hamidullah, 14-15) Demek ki O, insanları imha etmek için savaşmamıştır. O’nun savaşlarında sivil halkın canına ve malına dokunulmamıştır. O’nun savaşlarda rahmet olmasını, sivilleri, insanları, insanlığı ve çevreyi korumasını üç ana başlık altında görelim.
A) Savaşa Katılmayanların Dokunulmazlığı
Hz. Peygamber, hiçbir savaşta sivil halka saldırma yoluna gitmemiştir. Onların canlarının ve mallarının koruma altına alınmasına azami derecede dikkat göstermiştir. (Hattab, 476) O’nun savaşta öldürülmesini yasak ettiği kişileri şu şekilde sıralayabiliriz. (bkz. Elmalılı, II, 687 vd.)
1. Kadınlar ve Çocuklar
Hz. Peygamber’in savaşlarında bu iki sınıfın öldürülmesi yasaktır. Abdullah b. Ömer (r.a)’dan rivayet edildiğine göre:
Allah Resûlü (sallalahu aleyhi ve sellem)’in katıldığı savaşlardan birisinde, bir kadın öldürülmüş olarak bulundu. Bunun üzerine Rasulullah (s.a.s.) savaşlarda kadınların ve çocukların öldürülmesini yasakladı.” (Buhari, Cihad 146)
2. İhtiyarlar
Şeyh-i fani denilen ihtiyarların öldürülmesi de yasaktır. Çünkü onlar da muharip statüsünde değildir. Enes b. Malik (r.a)’dan:
Hz. Rasulullah (s.a.s.) bir askeri birlik veya bir orduyu uğurlarken şöyle derdi:
“Allah’ın adı ile yola çıkın. Allah’ın dini için Allah adına savaşın. İhtiyarları (pir-i fani veya şeyh-i fani) öldürmeyin.” (Ebu Dâvud, Cihad 90) Sadece, savaşa fikri ve fiili olarak destek vermeleri istisna edilmiştir. Huneyn savaşında, yaşlı Dureyd b. Sımme’nin öldürülmesi işte bundan dolayıdır. (İbn Hişam, IV, 95)
3. Din Adamları
Abdullah b. Abbas (r.a.)’dan: “Rasulullah (s.a.s.), ordusunu gönderdiği zaman, onlara şöyle emir verirdi: “ ...Çocukları ve manastır ehlini öldürmeyin” (Müsned, I, 300) Hadis-i şerifteki ifadesi ile “Manastır ehli = Mabed ehli” olan bu insanlar da Müslümanlarla savaşmayıp, kendilerini ibadete verdikleri müddetçe öldürülmezler.
4. İşçi ve Hizmetçiler
Bu iki sınıf, savaşmak niyetinde olmayan mustaz’af zümredendirler. Düşmanla beraber olmaları öldürülmelerini gerektirmez.
“Rasulullah (s.a.s.), gönderdiği seriyyelere emir verirken şöyle buyururdu: “İşçileri ve hizmetçileri öldürmeyin…” (Müsned, III, 413)
Bu saydığımız insanlar savaşa iştirak etmedikleri müddetçe canları koruma altındadır.
B) Esirlere Yapılan Muamele
Hz. Peygamber, esirlere çok iyi muamele yapmıştır. Esirlerin hemen hepsi Rasulullah’ın (s.a.s.) af ve kereminden istifade etmişlerdir.
“İslâm’dan önce, Arap yarımadasında harp esirlerine ait hususi ve muayyen bir muamele tarzı yoktu. Bazen öldürülürler, bazen köle haline getirilirler (özellikle kadın ve çocuklar), bazen kurtuluş fidyesi alınarak ve bazen hiçbir karşılık alınmadan serbest bırakılırlar ve nihayet bazen de karşı tarafın elinde bulunan esirlerle karşılıklı değiştirilirlerdi.” (Hamidullah, 66)
Peygamber Efendimiz (s.a.s.) esirler konusunda ve özellikle bedir esirleri konusunda çok merhametli davranmıştır. “Hz. Peygamber bu esirleri en emin bir tarzda gözaltında bulundurmak için bunları kendi askerleri arasında taksim etmiş ve onlara iyi davranmalarını askerlerine tembih etmiştir. Bu emir icapsız kalmadı. Bu esirlerden elbisesi olmayanlara elbise temin edildi. Müslümanlarla eşit şekilde karınları doyuruldu. Bazı Müslümanlar bunlara ekmeklerini verip kendileri sadece hurma ile yetindiler. Gayeleri, sadece verilen emirden dışarı çıkmamak ve bu emre itaat etmekti.” (Hamidullah, 65-66) Hz. Peygamber’in esirlere yaptığı muameleyi şu şekilde maddeleştirilebiliriz:
1. Fidye Karşılığı Serbest Bırakma
Bu durum Bedir’de olmuştur. Müslümanların ilk zaferi olan bu savaşta müşrikler yetmiş ölü, yetmiş de esir bırakarak savaş meydanını terk ettiler. (Müslim, Cihad 18) Medine’ye götürülen esirlere çok iyi muamele yapıldı. Zira, Rasulullah (s.a.s.) “esirlere iyi davranın” (Hattab, 125) diye emir vermişti. Bunlardan zengin olanlar fidye karşılığında serbest bırakılırken, yoksul olanlar ise karşılıksız serbest bırakıldı. Diğer bir kısmı da Müslüman çocuklara okuma-yazma öğretmek şartıyla serbest bırakıldılar. (İbn Kesir, II, 512)
2. Karşılıklı Mübadele
Hz. Peygamber, müşriklerden aldığı esirleri bazen de, müşriklerin elinde bulunan esirleri hürriyete kavuşturma karşılığında serbest bırakırdı. Yani karşılıklı esir mübadelesi yapardı.
3. Karşılıksız Serbest Bırakma
Rasulullah (s.a.s.) döneminde esirlere yapılan muamelenin en güzeli budur; en fazla uygulanan da budur. Bedir esirlerinden bir kısmı karşılıksız serbest bırakılmışlardır. Müreysi, Mekke fethi ve Huneyn Savaşlarında böyle yapılmıştır. Serbest bırakılan esirlerin hemen hepsi de neticede Müslüman olmuşlardır.
Enes bin Malik (r.a)’dan:
“Mekkelilerden seksen kişi silahlı olarak Ten’im dağında Rasulullah (s.a.s.)’in üzerine hücum etmişler. Peygamber ve ashabını gafil avlamak istiyorlarmış. Fakat O, onları esir almış ve serbest bırakmış.” (Müslim, Cihad 133)
Bu hadise Hudeybiye seferi esnasında olmuştur. Rasulullah (s.a.s.) isteseydi onları serbest bırakmaz, Mekkelileri zor durumda bırakırdı. Ama O, insanlara merhametli davranıp İslâm’ı sevdirmek istiyordu.
Fetih sonrası Efendimiz (s.a.s.)’in, Mekkelilere yaptığı büyük bir âlicenaplıktır. Tarih böyle bir büyüklüğe şahit olmamıştır. O, sadece Mekkelilere değil, aslında herkese karşı merhametliydi. Mühim olan şirkin ve küfrün yok olmasıydı. O’nun hedefi insanları yok etmek değil, şirki ve küfrü yok etmekti.
Rasulullah (s.a.s.), Mekke fethinden sonra müşriklere şöyle seslendi:
“Ey Kureyş topluluğu, şimdi size ne yapacağımı tahmin ediyorsunuz?”:
Kureyş hep bir ağızdan:
“Biz Senden hayırla davranmanı bekliyoruz. Çünkü Sen kerim bir kişinin oğlu olan kerim bir insansın.”
Bunun üzerine Rasu1ul1ah (s.a.s.) şöyle buyurdu:
“Ben de Yusuf’un (a.s.) kardeşlerine dediği gibi şöyle diyorum; “Bugün size bir kınama yok, haydi gidin, serbestsiniz.” (Yusuf, 12/92) (Vakidi, II, 835)
4. Esirlerin Öldürülmesi
Asrı Saadette, savaşlarda esir alınanlar asla öldürülmemiştir. Böyle bir durum sadece bir kere vuku bulmuştur. Bu da sadece Bedir savaşı sonrası olmuştur. Bedir’de alınan esirlerden Nadr bin Haris ve Ukbe b. Ebi Muayt (Vakidi, I, 49) öldürülmüştür. Bu iki esir de, esir oldukları için değil daha önceden işledikleri suçlardan dolayı cezalandırılmıştır.
C) Ölü ve Yaralılara Yapılan Muamele
Savaş denilince akla kan gelir. İnsanların ölmesi ve yaralanması, savaşların kaçınılmaz neticesidir. Tarihte ve hatta günümüzde bazı savaşlarda esirler öldürülmekte ve işkenceye maruz bırakılmaktadır. Tarih boyunca düşman tarafının ölülerine ve yaralılarına hunharca muameleler yapılmış, esirler ise hayvan muamelesine tabi tutulmuşlardır. (Hamidullah, 66)
“Hz. Peygamber, bütün savaşlarında düşman yaralılarını asla ihmal etmemiş ve onlara en iyi şekilde muamele etmiştir. Çünkü böyle bir muamele insanlık adına yapılan muameledir. İslâm da bütün insanlığın dinidir.” (Hattab, 478)
Peygamber Efendimiz, düşmanların savaş meydanlarında terk ettikleri ölülerini de insanca bir muameleye tabi tutarak gömülmesini emretmiştir. (Taberi, III, 62) Uhud savaşında, müşriklerin, Müslüman şehitlere müsle (düşman ölülerinin burun, kulak ve sair organlarını kesme) yapmalarına karşılık, Allah Resûlü aynısının müşriklere yapılmasını yasaklamıştır. (İbn Hişam, III, 102) Müslümanlar hiçbir zaman düşman ölülerine gayr-i insani muamele yapmamışlardır.
Rasulullah (s.a.s.), müşriklerin ölülerini, kazılan kuyulara defnettirerek, cesetlerin açıkta kalmasını önlemiştir. (Taberi, III, 62) Nitekim günümüzde modern harp beyannamesi aynı çizgide meseleye yaklaşmaktadır.
“Müslümanlar esirlere iyi muamele ettikleri gibi, yaralı müşriklere de iyi davranıp, onları Müslüman yaralılarla eşit tedavi etmişlerdir. Hiçbir zaman düşman yaralıları ihmal edilmemişlerdir.” (Hattab, 478)
Sonuç
Bir ordu komutanı olarak Hz. Peygamber’in hedefi, İslâm prensiplerini yaşatmak ve sulh için gerekli olan şartları yerleştirip, perçinlemektir. O’nun katıldığı savaşlarda sivil halkın canına ve malına dokunulmamıştır. Esirler en iyi muameleyi görmüşlerdir. Yaralı ve hasta olanlara gereken ilgi gösterilmiş, ölüler defnedilmiştir. Ölülerin uzuvları kesilmemiş, müsle yapılmamıştır. Savaş öncesi ve sonrası yağma ve talana tenezzül edilmemiştir. O’nun katıldığı savaşlarda şahsi çıkar, ırk asabiyeti, maddi menfaat, öç alma duygusu, sömürü vb. gibi cahili duygular kesinlikle yoktur.
Bir ordu komutanı olarak Hz. Peygamber, şehirlere ve kalelere sahip olmadan önce kendi askerlerini yüksek bir maneviyata ulaştırarak onların ruh dünyalarına hâkim olmuştur. Bu komutanın ve askerlerin yaptıkları savaşlarda zulüm yoktur. Çünkü onlar zulmü ortadan kaldırmak için savaşıyorlardı. Onların hedefi ilahi mesaj ile insanları buluşturmak; insani değerleri, sulhu, barışı temin etmekti. Neticede bunu başardı, her devir insanının istifade edebebileceği bir hukuk modelini Allah’ın izin ve inayetiyle ortaya koydular.
* Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi.
magirman@yeniumit.com.tr
KAYNAKLAR
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İst. 1979.
Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamber’in Savaşları, trc. Salih Tuğ, İst. 1972.
Hattab, Mahmut Şit, er-Resûlü’l-Kâid, Beyrut, 1974.
İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik, es-Siretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, es-Siretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1976.
Taberi, Ebu Cafer Muhammed, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Beyrut, 1997.
Vakidi, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, London, 1966.
Efendiler Efendisine Bir Demet Salavât: Delâilü'l-Hayrât
Süleyman Sargın
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Efendiler Efendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salavât getirmek Kur’ân-ı Kerîm’de açıkça emredilmektedir. Ahzâb sûresi 56. âyette şöyle buyurulmaktadır: “Allah ve melekleri, peygambere salavât getirirler. Ey Mü’minler! Siz de ona salât (dua) edin ve samimiyetle selâm verin.”
İslâm’ın kalb ve ruh hayatı demek olan tasavvufun esası, ibadet ü tâate devamla, sathî olan kulÂluk şuurunun, derinleştirilerek insan tabiatının önemli bir yanı hâline getirilmesi ve insan için ikinci bir fıtrat sayılan rûhânîliğin elde edilmesiyle, dünyanın kendisine ve bizim heÂveslerimize baÂkan fâni yüzüne karşı bütün bütün kapanaÂrak, ukbâya ve esmâ-i ilâhiyeye bakan çehresine uyanmaktır.
Bütün bunların elde edilmesi uzun soluklu bir gayret ve istikamet gerektirmektedir. Nefsin sonu gelmeyen arzularına karşı koyabilmek, insanın en güçlü ve sınırsız kudretin sahibi olan, kalbleri dilediği gibi evirip çeviren Zat’la irtibatının devamlı olmasıyla mümkündür. Bu irtibatın yolunu insanlara en iyi gösteren Nebiler Serveri (sallallâhu aleyhi ve sellem)’dir. Bundan dolayı O’nun sünnetini yaşamak ve O’nu hayatımızın eksenine yerleştirmek, kulluk tarzımız olmalıdır. Bunu elde etmek için Allah’ı çok anmak ve Resûlü’ne salavâtı dilden ve gönülden hiç düşürmemek gerekir.
Bu hakikat, kulluğu en iyi seviyede yaşama azminde olan hak dostlarını çeşit çeşit evrâd u ezkâr hazırlamaya sevk etmiştir. Nebî (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salavât getirmek ve bu vesileyle ona bağlılığı ifade etmek de hemen her hak yolcusunun temel virdi olmuştur.1
“Salavât” kelimesi "salât"ın çoğulu olup, tebrik, dua, istiğfar, rahmet gibi anlamlara gelmektedir. Âlemlere rahmet olarak gönderilen (Enbiya, 21/107) Efendiler Efendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salavât getirmek Kur’ân-ı Kerîm’de de açıkça emredilmektedir. Ahzâb sûresi 56. âyette şöyle buyurulmaktadır: “Allah ve melekleri, peygambere salavât getirirler. Ey Mü’minler! Siz de ona salât (dua) edin ve samimiyetle selâm verin.”
Bu ayette Müslümanlara iki şey emredilmektedir: 1) “Sallû aleyhi”, 2) Ve “Sellimû teslîmâ.” “Sallâ” fiili “alâ” eki ile kullanıldığında üç anlama gelir: 1) Birisine tam bir teveccühle yönelmek, sevgiyle yaklaşmak ve onun üzerine eğilmek 2) Bir kimseyi yüceltmek 3) Bir kimse için dua etmek.
Bu kelime Allah için kullanıldığında üçüncü anlama gelmesi mümkün değildir, çünkü Cenab-ı Hakk’ın bir kimse için dua etmesi söz konusu olamaz. Bu ifade Allah (celle celâluhu) için sadece ilk iki anlamda kullanılabilir. Fakat bu kelime ister melek, ister insan olsun Yüce Allah'ın kulları için kullanıldığında her üç anlama da gelebilir. Sevgi, övgü ve dua anlamlarının üçünü de ihtiva eder. O halde müminlere “Sallû aleyhi” emrinin verilmesi şu anlama gelir: "O’na bağlanın, O’nu yüceltin, övün ve her dem O’nun için dua edin."
Selâm kelimesinin de iki anlamı vardır: 1) Her türlü hata, kusur ve eksiklikten uzak olmak 2) Barış içinde olmak ve başkasına karşı çıkmaktan sakınmak. O halde Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)'le ilgili olarak “Ve sellimû teslîmâ” emri şu anlamlara gelir: O'nun iyilik ve emniyeti içinde olun. O’na karşı çıkmaktan sakının ve tam bir samimiyet ve teslimiyetle O’na boyun eğin."
Bütün salavât-ı şerifeler, lafızları farklı olmakla birlikte aşağı yukarı aynı anlama sahiptirler. Bunlarla ilgili birkaç nokta çok iyi anlaşılmalıdır:
Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) salavat-ı şerife okumakla alakalı bütün tavsiyelerinde
Müslümanlara, kendisine dua ve salât göndermenin en iyi yolunun Allah'a: "Allah’ım! Muhammed'e salât et." diye dua etmek olduğunu söylemektedir. Bunu tam anlamıyla kavrayamayan bir kısım kimseler hemen "Yüce Allah bize, Rasûlüne salât etmemizi emrediyor, fakat biz buna karşılık Allah'tan O’na salât etmesini istiyoruz." diye düşünebilirler. Ancak Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), bu tavsiyeleriyle ümmetine sanki şunları söylemektedir: "Siz isteseniz de bana salât ü selam göndermekte tam muvaffak olamazsınız. Bu nedenle bana salât etmesi için sadece Allah'a dua edin." Bu ifadelerden de açıkça anlaşıldığı gibi, bizim ümmeti olarak Nebiler Serveri (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e borcumuzu tam olarak ödememiz, O’na hak ettiği vefayı göstermemiz mümkün değildir. Bu sebeple dua ve selamlarımızı Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e iletilmek üzere Allah’a arz ederek bu vazifemizi yerine getirmiş oluyoruz. Çünkü Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’i sadece Allah mükafatlandırabilir.. Allahu Teâla Müslümanlara inayetini ve desteğini göndermedikçe onların Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in nâm-ı celîlini yüceltme ve her tarafa duyurma gayretlerinde muvaffak olmaları mümkün değildir. Efendiler Efendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in sevgisi de kalplerimize ancak Allah'ın yardımı ile yerleşebilir.
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)'e salât ü selam okumanın hem bir edep hem de İslâmî bir gelenek olduğu, O’nun adı anıldığında salât göndermenin vacip olduğu ve namazda salât okumanın Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in sünneti olduğu konusunda bütün alimler ittifak etmişlerdir. Hayatımızda en az bir kere Nebiler Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salât ü selam göndermemizin farz olduğu konusunda da ihtilaf yoktur, çünkü yukarıda geçen ayet-i celilede de görüldüğü üzere Yüce Allah Kur’ân'da bunu açıkça emretmektedir. Fakat bunun dışındaki konularda alimlerin bazı ihtilafları söz konusudur.
İmam Şafiî Hazretleri, namazın son oturuşunda teşehhüd sonrasında salâvat okumanın farz olduğunu, aksi takdirde namazın batıl olacağını söyler. İmam Ahmed bin Hanbel de sonradan bu görüşü benimsemiştir. İmam-ı A’zam Ebû Hanife, İmam Malik ve âlimlerden birçoğu (Cumhur) hayatta en az bir defa Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)'e salavat getirmenin farz olduğu görüşündedirler. Bu, aynen Kelime-i Şehadet gibidir: Hayatında bir defa Allah'tan başka ilah olmadığına, Hz. Muhammed'in de onun kulu ve Resûlü olduğunu ikrar eden bir kimse görevini yapmış demektir. Aynı şekilde hayatı boyunca bir defa salât ü selam okuyan bir kimse, Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salat gönderme görevini yerine getirmiş olur.
Bazıları da Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in adının her anılışında salâvat getirmenin vacip olduğunu söylerler. Bazılarına göre ise, Hz. Peygamber'in (s.a.s.) adı kaç defa geçerse geçsin bir mecliste sadece bir defa salâvat getirmek vaciptir.
Elmalılı Hamdi Yazır, bu âyetin tefsirinde şunları söyler: Bu âyet gösterir ki Peygambere salavât getirmek farzdır. Ancak tekrarına taarruz yoktur. Sahih olan budur ki ismi zikrolundukça vacib olur.2 Bir Müslüman’a yakışan da O’nun nam-ı celîlinin anıldığı her yerde O’na yürekten salât u selâm göndermektir.
İslâm tarihi boyunca da bu emir bütün Müslümanlar ve özellikle de hak dostları tarafından titizlikle
yerine getirilmiş ve salavât-ı şerîfeler İslâm ümmetinin en temel virdi haline gelmişlerdir.
Bizim de her fırsatta, Peygamber Efendimiz'e (aleyhissalâtü vesselâm) salât u selam getirmemiz ona karşı vefamızın gereğidir. Çünkü salât u selamlarla O’nu her anışımız, O’nun peygamberliğini bir tebrik, getirdiği saadet-i ebediye müjdesine karşı bir teşekkür ve bildirdiği fermanlara itaat ve biatımızı yenilememiz manasına gelmektedir.
Fethullah Gülen Hocaefendi konuyla alakalı olarak şunları söylemektedir: “Bizler bu şekilde salât u selâm okumakla, Nebiler Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e ahd ü peymanımızı yenilemiş, ümmeti arasına bizi de dahil etmesi isteği ile kendisine müracaat etmiş oluyoruz. "Seni andık, Seni düşündük; Allah Teala'ya Senin kadrini yüceltmesi için dua ve dilekte bulunduk" demiş ve "Dahîlek ya Rasulallah! – Bizi de nurlu halkana al ey Allah'ın Resûlü!.." talebimizi tekrar ederek onun engin şefkat ve şefaatine sığınmış oluyoruz. Dolayısıyla, salât u selama Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’den daha çok biz muhtaç bulunuyoruz. O’na müracaatımızla mevcudiyetini, büyüklüğünü kabullenmiş ve küçüklüğümüzü, hiçliğimizi ilan etmiş; aczimiz ve fakrımızla beraber, şiddetli ve çok büyük bir günün endişesiyle melce ve mencâ olarak Resul-ü Ekrem'e dehâlet etmiş, arz-ı ihtiyaç ve arz-ı halde bulunmuş oluyoruz.” (Ümit Burcu, s. 79)
Salâvat, bizimle Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) arasında en önemli irtibat vesilelerindendir. Allah Teâla, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)'e bizzat salât etmiş, meleklerinin de O’na salât ve selâm ettiklerini bildirmiş ve bize de onu bir vazife olarak tahmil buyurmuştur. Bizim salâtımız, Bediüzzaman Hazretleri’nin ifadesiyle, "Ya Rab! Yanımızda elçiniz ve dergâhınızda elçimiz olan reisimize merhamet et ki, bize sirayet etsin." manasına bir duadır. Bununla beraber salât u selamın ayrı bir hususiyeti daha vardır. Salât u selam makbul bir duadır; yapılan diğer duaların başında ve sonunda salât u selam okununca, iki makbul dua arasında istenilen şeyler de makbul olur. Onun için hem duanın başında, hem de sonun da salât u selam okumak çok önemlidir. Evet, hem kendilerinin ifadesiyle, hem Sahabe-i Kiram'ın hassasiyetiyle, hem de büyük zatların keşfiyle salât u selamın ayrı bir hususiyeti vardır ve o geriye çevrilmeyen bir duadır.
Hicri 9, Miladi 15. asırda Mağrib bölgesinde neş’et eden, ilminin yanı sıra aksiyonuyla da devrinin insanlarına örnek olan mana erlerinden Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî (875/1465) de Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in: “ Ümmetimden bana salât u selâm gönderene şefaatim vacip olur.”3 “Ey Peygamber! Ümmetinden sana salât u selâm getirenin on günahını affedeceğim, on hasene vereceğim ve onun makamını on derece yükselteceğim.”4 “Sana duâ edene ben de rahmet ederim, sana selâm gönderene ben de selâm gönderirim.”5 “Kim Allah Resûlü’ne salât ü selâm getirirse Allah ve melekleri de ona yetmiş defa salât u selâm getirir.”6 “Müslümanlardan bana yüz salât ü selâm getirenin günahları affolunur.”7 gibi hadis-i şeriflerine ve “Muhakkak ki Allah ve melekleri Peygambere hep salat ederler. Ey iman edenler! Siz de ona salat edin ve tam bir içtenlikle selam verin.” (Ahzab, 33/56) ayet-i kerimesine iktidâen salât ü selâm okumayı kulluğunun ve hayatının temel prensibi haline getirmiş ve günümüze kadar ulaşan “Delâilü’l-hayrât” adlı eserini bu vesileyle derlemiştir. Ümmeti, peygamberiyle irtibata geçiren böyle bir usûl ve yaklaşımın Allah ve Resûlü’nün hoşnutluğunu kazanacağı da muhakkaktır.
Delâilü’l-hayrât
Cezûlî bu eserini ilim tahsil etmek maksadıyla gittiği Mekke ve Medine’de kırk yıl kadar kaldıktan sonra tekrar Fas’a döndüğünde kaleme almıştır. Cezûlî, bugün Kazablanka şehrinin yakınlarında küçük bir kasaba olan Aynu’l-fıtr (Azemmûr)’da bulunan Benî Amğâr zâviyesi şeyhi Ebû Abdillah Muhammed eş-Şerîf vasıtasıyla Şâziliyye tarikatına intisâb etmiştir.8
Cezûlî’nin alem şumul eseri “Delâilü’l-hayrât”ı kaleme alması, bu döneme rastlar. Bu hak dostunun, eserini Kâdirî tarîkatına mensup bir dostunun yardımıyla kaleme aldığı söylenir.
İslâm dünyasında hâlâ yaygın bir şekilde okunan bu kitap, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salât ü selâm ihtiva eden eserler arasında önemli bir yere sahiptir.
Eser, Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salavât-ı şerife getirme konusunda, doğuda ve batıda özellikle Anadolu diyarında devamlı olarak okunmaktadır .9
Daha çok Delâil-i şerif, Delâil-i hayrât ve Delâil diye anılan risâlenin tam adı, “Delâilü’l-hayrât ve şevâriku’l-envâr fi zikri’s-salâti ale’n-nebiyyi’l-muhtâr”dır.10 Şâziliyye tarikatının Cezûliyye kolunun kurucusu olan Şeyh Cezûlî’nin bu risalesi Merrâkeş’teki İslâmî hayatı derinden etkileyen bir kitap olmuştur. Daha kendisi hayatta iken sayıları on binlerle ifade edilen müridleri arasında bir tarîkat evrâdı olarak çok okunmuş ve dolayısıyla çok istinsah edilmiştir.11
Eserin en büyük özelliği bir evrâd kitabı olmasıdır. Kitapta İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e ve onun ehl-i beytine haftanın belli günlerinde getirilecek olan, belli hiziplerden müteşekkil salavât ve dualar bulunmaktadır.
Esere istiğfâr ile başlanır, İhlâs, Muavvizateyn ve Fâtiha surelerinin okunmasından sonra esmâ-i hüsnâ okunarak giriş bölümü tamamlanır.
Daha sonra gelen mukaddimede özetle, salâvatı belli zamanlarda düzenli bir şekilde okuyanların çok sevap kazanıp rızay-ı ilahîye ve Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in şefaatine nâil olacakları, günahlarının mağfiret edileceği, kötü huyları terk edip iyi huylar edinecekleri, maddi ihtiyaçlarının karşılanacağı ve dünya işlerinin düzeleceği belirtilmiştir.
İmam Cezûlî, sahabe-i kiram efendilerimizin ve geçmişteki büyük şeyhlerin vird edindikleri etkileyici duaları bir kitapta toplamak maksadıyla bu eseri meydana getirdiğini belirtir. Asıl maksadının ise, Nebîler Serveri (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e salavât getirmek ve bunun fazîletini ortaya koyarak Müslümanları buna teşvik etmek olduğunu söylemektedir.
Bu eser, günümüze kadar pek çok insan tarafından büyük alâka görmüştür. Benzer muhtevâda daha başka eserler olmasına rağmen insanların Delâil’e yönelmeleri, İmam Cezûlî’nin Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e olan sadâkat, samimiyet ve ihlasının bir mükafatı olsa gerektir.
Delâil’i kırk günde kırk defa okuyan insanın Allah’ın izniyle murâdına nâil olacağını ve sıkıntısının giderileceğini eserin şarihlerinden el-Fâsî, zikretmektedir.12
İmam Cezûlî, Allah’ın rızâsını ve Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in muhabbet ve şefaatini kazanmak ve başkalarına da kazandırmak maksadıyla yazdığı bu esere, bir açılış faslı ile başlar. Burada kısa duâlarla esmâ-i hüsnâ zikri vardır. Daha sonra mukaddime bölümü gelmektedir. Mukaddimede salâvat-ı şerife getirmenin faziletinden bahsetmektedir. Bu fasılda önce Ahzâb suresinin 59. ayetini, ardından da salâvât okumanın faziletine dair vârid olmuş otuz beş tane hadîs-i şerif ile salâvât okumanın ehemmiyetine dair tasavvuf büyüklerinin görüşlerini nakleder.
Hadislerin delil olarak getirilmesinden sonra “Esmâü’n-nebî” zikredilmektedir. Burada Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in zât ismi salavâtla birlikte okunmaktadır. Bu kısım bir ilk olması açısından dikkat çekicidir. “Delâilü’l-hayrât”ta Efendiler Efendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in 201 adet ismi bulunmaktadır. Bu isimler Kur’ân-ı Kerîm’de Cenâb-ı Hakk’ın Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e hitaplarından, hadîs-i şerîflerde Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)’in kendisini târif ederken kullandığı sıfatlardan, sahâbî efendilerimizin kendisine iltifat ederken kullandıkları sıfatlardan, gerek nesebinden gerekse evlâtlarına nisbet edilmesinden kaynaklanan künye ve lâkablarından ve şaîrlerin, edîplerin ve tasavvuf büyüklerinin onu medh ü senâ ederken kullandıkları sıfatlardan derlenmiştir. Bu kısım duâ ile son bulmaktadır.
Esmâü’n-nebî’nin okunmasından sonra, Delâilü’l-hayrât’ı okumaya niyet duası gelmektedir. Bu kısımda Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e getirilen salavâtın dâimîliği, O’na ve O’nun sünnetine bağlılık, yakınlık ve O’nun muhabbetini kazanmak için Allah’a dua edilmektedir.
Daha sonra salâvât okumanın keyfiyeti üzerine bir fasıl açılır. Burada haftanın her günü için okunacak salâvât ve duâlar ayrı ayrı bölümlere yazılmıştır. Pazartesi evrâdında kırk sekiz ayrı salât ü selâm ve bağışlama duâsı bulunur. Bugünün evrâdında bulunan salâvâtlardan bir tânesi meâlen şöyledir: “Allahım! Efendimiz Hz. Muhammed’e (sallallâhu aleyhi ve sellem), O’na salât ü selâm okuyanlar adedince salât u selâm olsun. Yine Efendimiz Hz. Muhammed’e, O’na salât ü selâm getirmeyenlerin adedince salât ü selâm olsun. Ve Efendimiz Hz. Muhammed’e senin emrettiğin şekilde salât ü selâm olsun. Ve Efendimiz Hz. Muhammed kendisine nasıl salâvat getirilmesinden hoşlanıyorsa ona öyle salât ü selâm olsun. Âmîn.”
EFENDİMİZ DÖNEMİNDE MÜSLÜMAN GENÇLİĞİN ROLÜ
Yrd. Doç. Seyfullah Kara
Gençlik, kişinin enerji dolu ve hareketli olduğu en dinamik çağdır. Genç insan sahip olduğu enerjiyi harcayabilmek için daha çok harekete ihtiyaç duyar. Bu itibarla o, birçok meseleyi çözebilecek heyecan, dinamizm ve fiziksel beceriye de sahiptir; kendisine fırsat verildiğinde çok önemli başarılara imza atabilecek yeteneğe sahip bulunmaktadır. Ciddi görevleri yerine getirebilecek kabiliyet, genç insanda daima mevcuttur. Esas olan, gençteki bu kabiliyeti keşfedip, onu geliştirmek, bunun için de ona görevler vererek sorumluluk bilincini kazandırmaktır.
Asr-ı Saadet’te Efendimiz’in, gençliğin bu tür özelliklerini azami ölçüde dikkate alarak değerlendirdiği, açık bir biçimde görülmektedir. Çünkü O (s.a.s.), gençleri, tebliğ ve irşat faaliyetleri dahil, devlet teşkilatının en üst kademelerine kadar hemen her alanda görevlendirmiştir. Gençler ise, Allah’ın Resulü’nü hiçbir zaman mahcup etmemişler, O’nun güvenini boşa çıkarmamışlar ve kendilerine verilen çok ciddi dini ve idari görevleri, hakkıyla yerine getirmişlerdir. Bu görevler arasında müsteşarlık, valilik, sekreterlik, hâkimlik, komutanlık, sancaktarlık, istihbaratçılık, güvenlik görevliliği, maliyecilik, öğretmenlik gibi çok önemli devlet görevleri bulunmaktadır 1.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) “Ümmetimin en hayırlıları benim zamanımda yaşayanlardır”2buyurmak suretiyle, genelde bütün ashabı taltif ederek övmüştür. Bununla beraber, onun, gençliğe ayrı bir önem verdiğini söylememiz gerekir. Bunun sebebini de, Hz. Peygamber’in, “Bana gençliğin yardımı lütfedildi”3 sözünde aramak gerekmektedir. Zira onların sahip olduğu enerji ve dinamizm, bir hareketi yükseklere götürebilecek ölçüdedir. İslâmiyet büyük ölçüde de gençlerin omuzlarında yükselmiştir.
Hz. Peygamber dönemini dikkatlice incelediğimizde, genç jenerasyonun İslâm’ın mesajını yaşlılardan daha önce ve daha büyük bir arzu ve iştiyakla kabul ettiğini görmekteyiz. Bu nedenle ilk Müslümanların büyük çoğunluğunu gençlik kesimi oluşturmuştur. Gençlerin İslâm dinine rağbeti o kadar fazla olmuştur ki, hicret sırasında Ubeyde b. Haris gibi oldukça yaşlı bir-iki kişi dışında, İslâm mensuplarının büyük ekseriyeti Müslüman oldukları zaman otuz yaşın altında idi ve ancak bir veya iki kişi otuz beşin üzerinde bulunuyordu. En nüfuzlu ailelerin, en nüfuzlu soyların gençleri İslâm’a koşup, kutlu davasında Allah’ın Elçisi’ne destek ve yardımcı olmuşlar, O’nu en olumsuz şartlar altında bile yalnız bırakmamışlardır.
Bu gençler arasında sayabileceğimiz Ali b. Ebî Talib Hz. Peygamber’in amcasının oğluydu. Hz. Ali İslâm’dan önce Allah’ın Resulü’nün evinde kalıyordu. Babası Ebû Talib, Hz. Peygamberi müşriklere karşı bütün imkânlarıyla korumasına rağmen, Müslüman olmamıştı. Ama Hz. Ali, daha İslâm’ın ilk gününden itibaren Müslüman olmuş, Hz. Hatice’den sonra İslâm’ın ilk mensubu olma şerefini kazanmıştır; Müslüman olduğunda ise henüz on yaşlarındaydı. Böylece o, daha İslâm’ın başlangıcından itibaren hep İslâmiyet’in içinde olmuştur. Onun ağabeyi Ca’fer b. Ebî Talib de ilk Müslüman olanlardandır4 ve Hz. Ali’den on yaş büyük olduğuna göre5, Müslüman olduğunda 20 yaşlarında bir delikanlıdır. Hz. Ca’fer’in hanımı Umeys’in kızı Esma’nın da ilk Müslüman olan6 genç hanımlardan olduğu anlaşılmaktadır.
İlk Müslümanlardan bir diğeri de, henüz daha delikanlılık çağında İslâm’ı tercih etmiş olan ve Efendimiz’in, kendisine “havarim” diye iltifat ettiği Zübeyr b. Avvam’ dır7. Zübeyr Müslüman olduğunda daha on iki yaşındaydı8. Mekke döneminin ilk ve aynı zamanda çilekeş Müslümanlarından Habbab b. el-Eret’i de zikretmemiz gerekir. O, altıncı Müslüman olarak on altı yaşlarında10 bir delikanlıydı. Osman b. Maz’ûn on dördüncü Müslüman olduğunda genç grup içinde bulunuyordu. Kardeşi Kudame b. Maz’ûn da ilk Müslümanlardan olup, Müslüman olduğunda yirmi yaşının biraz üstünde idi11.
İlk Müslümanlar arasında gençlik kervanında kimler yoktu ki; Allah Resulü (s.a.s.) kutsal mesajına gönlünü açtığında on dokuz yaşında olan Sa’d b. Ebî Vakkas; Uhud savaşında kendi bedenini Allah’ın Resûlü’ne siper eden, ilahi daveti kabulde ilk sıraları alan ve İslâm’la şereflendiğinde on dört veya on sekiz yaşlarında olan Talha b. Ubeydullah; Müslüman olur olmaz Kur’ân’ı müşriklerin arasında okuyacak kadar medeni cesarete sahip olan, cılız fiziğine karşın küfrün elebaşlarına meydan okuyan, on altıncı Müslüman olduğunda on altı yaşları civarında olduğu anlaşılan Abdullah b. Mesûd; Mekke döneminde tebliğ ve irşat faaliyetleri için evini Peygamberimize tahsis eden ve İslâmiyete girdiğinde on yedi, on sekiz yaşlarında olduğu anlaşılan Erkam b. Ebî’l-Erkam; hicret sırasında yirmi iki yaşlarında olan Saîd b. Zeyd ve en fazla onunla aynı yaşlarda bulunan hanımı Hattab’ın kızı Fâtıma; Yeni Müslüman olduğunda daha on yedi yaşlarında bulunan ve Hz. Ebû Bekr’in kızı olan Esmâ12; annesinin bütün servetini elinin tersiyle bir kenara iten ve hayatına yönelik bütün tehdit ve işkenceleri göze alarak kendisini Hz. Peygamber’in getirdiği ilahi mesaja vakfeden, sonuçta Uhud savaşında şehit olduğunda, Allah Resûlü’nün, şehadetine göz yaşı döktüğü Mus’ab b. ‘Umeyr13 ve burada adını zikredemeyeceğimiz daha pek çok genç…
Burada şunu da hemen ifade etmemiz gerekir: Allah Resûlü’nün kutsal davetini öncelikle kabul edenler sadece Mekkeli gençler değildir; aynı zamanda Medineli gençler de onun bu ulvî mesajını Medineli yaşlılardan önce kabul etmişlerdir. Bilindiği gibi Allah Resulü (s.a.s.)’e en zor anlarında Medineliler kucak açmış ve ona beyatta bulunmuşlardır. O, Ensar’ı ancak mümin olanların seveceğini, münafıkların sevmeyeceğini, her kim onları severse, Allah’ın onu seveceğini, kim de sevmezse Allah’ın da onu sevmeyeceğini söylemiştir14. Yine Allah’ın Elçisi, “Eğer Ensar bir yol tutsa, ben de Ensar’ın yolunu tutardım. Şayet hicret olmasaydı, Ensar’dan biri olmak isterdim”15 demiştir.
İşte Allah’ın Elçisi’nin böylesine büyük değer verdiği Medineli Müslümanlar arasında İslâm dini ile müşerref olanların ilklerini de gençler teşkil ediyordu. Tıpkı Mekke’de olduğu gibi, Medine’de de, İslâm dinine karşı duran yaşlılarla, Müslüman olup İslâmiyet’i destekleyen oğullarından oluşan gençler vardı. Bunun en tipik örnekleri, Medine’nin ileri gelen saygın kişilerinden olup kıskançlığından ötürü Hz. Peygamber’den yüz çeviren Ebû Amir ile Uhud savaşında şehitlik mertebesine ulaşacak ve cansız bedeni melekler tarafından yıkanacak kadar Allah’ın Resûlü’ne bağlı olan oğlu Hanzala16; Münafıkların reisi olan Abdullah b. Ubeyy ile İslâm toplumunu ifsat etmek ve Allah’ın Elçisi’ni alaya almak için her fırsatı değerlendiren babasını öldürmek isteyecek kadar samimi ve güçlü bir Müslüman olan oğlu Abdullah’tır17.
Medineli gençler kuşkusuz bu ikisiyle sınırlı değildir. Onlar arasında, daha hicretten üç yıl önce Mekke’ye gelen ve Akabe’de bulunduğunda oradaki reislerin en küçüğü olan Es’ad b. Zürâre18; yine ikinci Akabe beyatında beyat ettiği sırada on üç-on dört yaşlarında olup oradakilerin en genci bulunan Ukbe b. Amr19; on beş yaşlarında iken ikinci akabe beyatında hazır bulunan Cabir b. Abdillah20; Akabe’de Allah’ın Elçisi’ne beyat ettiği sırada yirmi dört yaşında olduğu anlaşılan Mesleme b. Selâme21; babasından çok önce Akabe’de Hz. Peygamberi koruma sözü veren Muaz b. Amr22…ve daha birçokları.
Görülüyor ki, yaşlı Medinelilerin çoğu Medine’de şirk üzerinde bulunurlarken, onların ya çocukları ya da yeğenleri, Allah Resûlü’ne her ne pahasına olursa olsun itaat edeceklerine ve onu koruyacaklarına dair söz veriyorlardı.
Bütün bunlar bize şunu apaçık göstermektedir ki, Hz. Peygamber’in yardımcısı olan ve İslâm dinini omuzlayanların büyük çoğunluğunu gençler oluşturmuştur. Başka bir ifadeyle, İslâm dini büyük ölçüde gençlerin omuzlarında yükselmiş, layık olduğu yere ve zaferlere onlarla koşmuştur. Şurası gerçek ki, günümüzde de İslâmiyet, usulüne uygun bir şekilde insanlara takdim edilirse, ona ilk önce koşacak olanların gençlik kitlesi olacağı bilinmelidir. Çünkü İslâm dini verdiği evrensel ve insani mesajlarla gençliği cezp etmeye müsait bir dindir.
Bilinmesi gereken önemli bir husus şudur ki; bu gençler sadece verdiği sözlerle kalmamışlar, bu sözlerin gereğini yerine getirerek, Peygamber Efendimiz (s.a.s.) inanılmaz bir bağlılık göstermek suretiyle, Peygambere nasıl sadakatte bulunulacağına dair de eşsiz örnekler sergilemişlerdir. Gerçekten gençlik, İslâmî davete ilk önce koşan kitle olduğu gibi, Allah Resulü’nü koruma konusunda da en fazla özen gösteren kesim olmuştur. Allah’ın Resûlü, daha ilk tebliğini yapıp müşrikler tarafından sataşmalara ve tehditlere maruz kaldığı andan itibaren, gençlik tarafından büyük bir titizlikle korumaya alınmıştır.
Bir keresinde Hz. Peygamber aşikâre davete başlamak üzere akrabalarına yemek vermişti. Bu yemekte Allah’ın Resûlü onları Allah’a iman etmeye davet etti; oradakiler bu daveti hoş karşılamadılar; tehditler savurup tam dağılıp gideceklerken, Hz. Ali ortaya atılarak, “Gerçi benim görüşüm kısa, kollarım zayıf, yaşım buradakilerin hepsinden küçüktür; fakat bütün bunlara rağmen, ben seni bu işte korur, arka çıkarım ey Allah’ın Resûlü” demişti. Orada bulunanlar ise buna sadece gülmüşlerdi. Bu sırada Hz. Ali on üç yaşında henüz gençliğin başlangıç noktasında bulunan bir delikanlıydı23. Aynı Hz. Ali yirmi yaşlarında bir genç iken, hicret esnasında Hz. Peygamberin yatağına ölümü göze alarak yatmış, Allah’ ın Elçisi’nin habersizce hicret etmesini sağlayarak, onu ölümden kurtarmıştı24.
Eğer Hz. Ali için, Resûlüllah’ın akrabası olduğu ve onu korumasının normal görülmesi gerektiği söylenirse, Ebû Leheb’in de Hz. Peygamber’in amcası olduğunu, ancak ona en fazla düşmanlık edenler arasına girdiğini hatırlatırız. Öyleyse Hz. Ali’nin bu fedakarlığı bir akrabalık fedakarlığı değil, ancak bir iman fedakarlığı olarak kendisini apaçık göstermektedir.
Talha b. Ubeydullah’ın bir genç olarak Uhud savaşında Hz. Peygamberi korumak için gösterdiği yoğun çaba gerçekten her türlü takdirin üzerindedir. O, Hz. Peygambere inen kılıç darbelerine karşı elini uzatarak kendisini kalkan yapması nedeniyle eli kesilmiş ve çolak kalmıştır. Onun bu korumasına rağmen Hz. Peygamber çok zor duruma düşünce, hatta yaralanınca, onu savaş hengâmesinden kurtarmak için sırtına yüklemiş ve büyük bir kaya parçası üzerine çıkararak kurtulmasını sağlamıştır. Bundan sonra Allah’ın Resûlü, hayatı pahasına kendisini koruyan ve kurtaran bu genç için Hz. Ebû Bekir’e “Ey Ebû Bekir! Bugün cennet Talha’ya vacip oldu” demiştir25.
Abdullah b. Zeyd, meşhur kadın sahabi Ümmü Umâre’nin iki oğlundan biridir. Uhud savaşında Hz. Peygamberi çok yakından koruyarak onun takdirini kazanmıştır. Abdullah ve ailesinin gösterdiği sadakat ve kahramanlık, Allah’ın Elçisi tarafından, bu ailenin cennette kendisine komşu kılınması niyazı ile mükafatlandırılmıştır26.
Adı geçen Ümmü Umâre’nin diğer oğlu Habib b. Zeyd’in Allah’ın Resûlü’ne bağlılığı ise kelimenin tam anlamıyla destansı bir bağlılıktır. Bu bağlılık onu şehitlik makamına yükseltmiştir. Hz. Peygamber onu, peygamberlik iddiasında bulunan Müseylimetü’l-Kezzâb’a elçi olarak göndermişti. Ancak Müseylime, Habib’i tutukladı; ona Muhammed’in peygamber olduğuna inanıp inanmadığını sordu. Habib, Hz. Muhammed’in Allah’ın Resûlü olduğuna şehadet ettiğini söyledi. Bunun üzerine Müseylime kendisinin de peygamber olduğuna inanıp inanmadığını sordu. Habib bu soruya “Ben sağırım, seni duymuyorum” diye cevap verdi. Bu soru ve aynı cevap defalarca tekrarlandı; her cevapta Müseylime, Habib’ in bir uzvunu kesti; Habib bu şekilde uzuvları tek tek kesilerek şehit edildi27. O, Allah’ın Elçisine olan inanç, sevgi ve bağlılığı nedeniyle, parçalanarak şehit edilmeyi göze aldı, takiyye yapmaya bile gerek duymadı. Ruhsatla değil, azimetle amel etmeyi tercih etmişti.
Mekke müşrikleri, Resûlüllah’ı Mekke’ye sokmadıkları bir dönemde münafıkların reisi Abdullah b. Ubeyy’e haber göndererek, istediği takdirde kendisinin Mekke’ye gelebileceğini ve Kabe’yi tavaf edebileceğini söylemişlerdi. Bunu duyan Abdullah b. Ubeyy’in oğlu Abdullah, babasına “Allah her yerde nifakını açığa çıkararak seni rezil edecektir. Allah’ın Elçisi tavaf etmediği halde sen gidip tavaf edeceksin, öyle mi?!” dedi. İbn-i Ubeyy samimi Müslüman olan ve Allah’ın Resûlü’ne tam bir sadakatle bağlı olan oğlu Abdullah’dan yüz çevirdi. Oğlu ise babasına, “Resûlüllah tavaf etmedikçe ben de etmeyeceğim” diyerek rest çekti. Abdullah’ın babasına bu resti Hz. Peygamberi son derece sevindirdi. Abdullah, Hz. Peygambere olan engin sevgisi nedeniyle münafık babasını bir kalemde silip atmış ve Peygambere olan bağlılığını ortaya koymuştur.
Asrı Saadet dönemi Müslüman gençliği, Allah’ın Elçisi’ne canlarını feda etmek üzere bağlanmışlardı. Nitekim Hudeybiye antlaşmasının imzalanmasından az önce sahabe, canlarını feda etmek üzere Hz. Peygambere beyat ettiklerinde, ilk beyat eden kişi, yirmi yaşlarında bir genç olan Ebû Sinan el-Esedî olmuştur28. Bundan başka yine Hudeybiye antlaşması sırasında yirmi yaşlarında bir delikanlı olduğu anlaşılan Abdullah b. Ebî Evfâ29, on yedi yaşlarında olan Abdullah b. Yezid el-Hatmî30, on altısında Abdullah b. Ömer b. Hattab31 gibi daha birçok genç insan, meşhur “Bey’atu’r-Rıdvan”da Allah için canlarını feda edeceklerine dair Resûlüllah’a büyük bir iman ve sadakatle söz vermişlerdir.
Bütün bunlar bize gösteriyor ki, genç nesil sadece iman etmekle kalmamış, aynı zamanda imanları uğruna canlarını da feda etmekten çekinmemişlerdir. Genç nesil duygularının saflığı, haksızlıklara tahammülsüz oluşları ve evrensel fikirleri kabule müsait olmaları dolayısıyla, Peygamber Efendimizin tebliğ ettiği ilahi mesaja rağbet etmiştir. İlk Müslümanların büyük çoğunluğunun gençlerden oluşmasının nedeni budur.
Gençlerin bu teslimiyetine karşılık yaşlı nesil, büyük çoğunluk itibariyle eski inançlarından vazgeçmemiş, bunun da ötesinde Hz. Peygambere yürekten bağlı olan bu gençlere karşı her türlü zulüm ve işkencelerde bulunmuştur. Onlar bu yeni inanca ve evrensel mesaja kulaklarını tıkamışlar, geçmişin şartlanmışlığından kendilerini kurtaramamışlardır. Dar kalıpların içine gömülmüş olan bu ihtiyar nesil, içinde bulunduğu şablonun dışına çıkmaya cesaret edememiş veya çıkmak istememiştir. Çünkü onlar, içinde yaşadıkları toplumda belli bir kariyer ve makama sahiptiler. Belki bunları yeni inanç ve düzende kaybetmekten korkuyorlardı. İslâmiyeti kabul eden bu gençler arasında babası toplumda önde gelen insanlar da vardı. Ancak bu gençler, özellikleri itibariyle ilahi mesajı kavramaya ve kabule müsait olduklarından, İslâm dinine ve onun yüce peygamberine kucak açmakta gecikmediler. Onlar için önemli olan, makam, mevki ve menfaat değildi; asıl önemli olan evrensel ilahi mesajın haklılığıydı. İslâm’ın getirdiği insanî mesajlar ve ortaya koyduğu ilahi hedefler, gençlerin tertemiz fıtratlarıyla buluşunca, İslâmiyete doğru bir gençlik akını oluşmuştur. Gençler cahiliye döneminin savunulamaz inanç ve haksızlıklarını bir kenara iterek, ilahi mesaj ve hedefleri kendilerine şiar edinmişlerdir. Böylece Allah’ın Resûlü büyük bir başarıyla gençleri kendi safına çekmeyi bilmiştir. Bütün bunlar ışığında denilebilir ki, İslâmiyet, temelde genç insanlar hareketi şeklinde yayılma imkanı bulmuştur.
İslâm’ın çok kısa zamanda tüm Arabistan’a ve oradan da kıtalar ötesi ülkelere yayılışının altında, gençlikteki dinamizmin imanla buluşmasından kaynaklanan olağanüstü manevi güç yatmaktadır. Öyleyse öncelikle yapılması gereken şey, imanlı nesillerin yetişmesini sağlamak ve onlara iman bilinci yanında, inandığı değerler için fedakarlık yapabilme şuur ve idrakini kazandırmaktır. Böylesi gençlerin yetişmesi sadece ümmet için değil, tüm insanlık alemi için hayatî derecede gereklidir. Çünkü, İslâm’ın evrensel mesajının iman bilincine ulaşmış gençlerin eliyle insanlığın önüne sunulması sayesinde, bugün her bir tarafı kan ve gözyaşıyla sulanmış yeryüzü toprakları acı verici çehresinden kurtulacaktır. Hiç kuşku yok ki, tüm insanlık hasret kaldığı huzur dolu, saadet dolu çağlara bu gençlerin eliyle taşınacaktır.
*Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi skara@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1. Bu konu ile ilgili geniş bilgi için bkz. Kara, Seyfullah, Peygamber Döneminde Gençlik, İstanbul, 2003.
3. El-Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Mutâbıu’ş-Şuûb, b.y.y., 1378, V, 2.
4. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, edit. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul, 1992, I, 386.
5. İbnu Hişam, a.g.e., I, 275; ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân, es-Sîretu’n- Nebeviyye, nşr. Hüsameddin Kuddûsi, Beyrut, 1988, s. 78.
6. İbnu Abdilberr, Ebû ‘Umer Ahmed b. Muhammed, el-İstîâb fî Esmâi’l-Ashâb, (İbnu Hacer, el-İsâbe kenarında), Beyrut, ts., I, 210.
7. İbnu Hişam, a.g.e., I, 275; ez-Zehebî, a.g.e., s. 78.
8. İbnu Hişam, a.g.e., I, 266; Ebû’l-Fidâ, a.g.e., I, 116; ez-Zehebî, a.g.e., s. 78.
9. İbnu Hacer, Şihâbuddin Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Beyrut, ts., I, 545.
10. a.g.e., I, 416.
11. İbnu Abdilberr, a.g.e., III, 262.
12. İbnu Hişam, a.g.e., I, 271.
13. İbnu Abdilberr, a.g.e., III, 471; İbnu Hacer, a.g.e., III, 460.
14. A.k., V, 40.
15. A.k., V, 38.
16. Avn eş-Şerîf, Kasım, Neş’etü’d-Devleti’l-İslamiyye alâ Ahdi Resûlillah, Beyrut, 1991, s. 20.
17. El-Heysemî, Nûreddîn Ali b. Ebî Bekr, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, Beyrut, 1967, IX, 318.
18. İbnu Hacer, a.g.e., I, 34.
19. İbnu Abdilberr, a.g.e., III, 105; Uğur, Mücteba, “Ebû Mesûd el-Bedrî”, DİA, İstanbul, 1994, X, 187.
20. İbnu Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Maarif, çev. Hasan Ege, İstanbul, ts., s. 211; Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Ankara, 1988, II, 89.
21. Ahmed Cevdet, Kısâs-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ, Sadeleştiren: Mahir İz, Ankara, 1985, III, 190.
22. İbnu Kesîr, Ebû’l-Fidâ, İsmail, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Riyad, 1988, III, 163-164.
23. Et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk, Beyrut, ts., II, 320-321; Berki, Ali Himmet-Keskioğlu, Osman, Hatemü’l-Enbiyâ Hz. Muhammed ve Hayatı, Ankara, 1981, s. 69.
24. İbnu Kesîr, a.g.e., III, 174.
25. El-Buhârî, a.g.e., V, 27; İbnu Abdilberr, a.g.e., II, 220.
26. Çakan, İsmail Lütfi, “Abdullah b. Zeyd”, DİA, İstanbul, 1988, I, 143.
27. İbnu Abdilberr, a.g.e., I, 328.
28. İbnu Hişam, a.g.e., III, 330; İbnu Abdilberr, a.g.e., IV, 83.
29. A.k., II, 265.
30. Çakan, İsmail Lütfi, “Abdullah b. Yezid el-Hatmî”, DİA, İstanbul, 1988, I, 143.
31. Kandemir, M. Yaşar, “Abdullah b. Ömer b. Hattab”, DİA, İstanbul, 1988, I, 126.
Peygamber Efendimiz'e (s.a.s) Karşı Davranış Adabı
Salih Akçadereli
Size kendi aranızdan öyle bir Peygamber geldi ki zahmete uğramanız ona ağır gelir. Kalbi üstünüze titrer, müminlere karşı pek şefkatli ve merhametlidir. (Tevbe, 9/128)
Ümmetinin sıkıntıya düşmesi kendisine çok ağır gelen, onlara son derece şefkatli ve merhametli olan -bu hususu Allah, kendisine ait Raûf ve Rahîm isimleriyle Efendimiz'i tavsif ederek belirtmektedir- Zât'a (s.a.s.) karşı ümmetinin tavrı nasıl olmalıdır? Elbette ki, en büyük ihtiram ve muhabbete O (s.a.s.) lâyıktır. Zira, kâinat ve beşer, O'nu (s.a.s.) meyve verecek şekilde yaratılmış, Allah'ın rızasını kazanma, O'na (s.a.s.) tâbi olmaya veya O'nu (s.a.s.) sevmeye bağlanmıştır.
Allahü Teâlâ, insanlığın hidâyet rehberi olan Kur'ân'ın bir çok âyetinde Resûlü'ne ittiba ve ihtiramı emretmiş, O'na (s.a.s.) nasıl davranmamız gerektiğini bildirmiştir. İşte onlardan birkaçı:
Ey iman edenler: Söz ve hareketlerinizde ileri gidip de Allah'ın ve Resûlü'nün önüne geçmeyin Allah'a karşı gelmekten sakının. Allah her şeyi hakkıyla işitir ve görür. Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinden fazla yükseltmeyin. Birbirinizle yüksek sesle konuştuğunuz gibi O'nunla da öylece konuşmayın. Yoksa siz farkında olmadan bütün emekleriniz hiçe iniverir. (Hucurât, 49/1-2)
Peygamberin mü'minler üzerinde haiz olduğu hak, onların bizzat kendileri hakkında haiz oldukları haktan daha fazladır... (Ahzab, 33/6)
Resûlüllah'ın sizi çağırmasını, sizin birbirinizi davet etmenizle bir tutmayın... (Nur, 24/63)
Muhakkak ki, Allah ve melekleri Peygamber'e hep salât ederler. Ey iman edenler! Siz de O'na salât edin ve tam bir içtenlikle selâm verin. (Ahzab, 33/56)
... Çünkü bu hareketiniz Peygamber'i rahatsız ediyor. Lâkin utandığından ötürü size karşı bir şey söylemiyordu... (Ahzab, 33/53)
Bunlar ve benzeri âyetler, mü'minlere Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı nasıl bir edep tavrı takınması gerektiğini öğretmektedir. Rahmet Peygamberi'ne karşı, davranışların nasıl olması gerektiğini bildiren bir çok âyet-i kerimenin olması, Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı âdâbın ehemmiyetini gösterir.
Ashab-ı Kiram'ın Resûlüllah (s.a.s.) Karşısındaki Edebi
Bu mevzuda, önce Allah Resûlü'nün asırların en hayırlısı olarak tavsif ettiği Sahâbe-i Kiram'ın nasıl hareket ettiğine bakmalıyız. Çünkü biz, Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı edebi önce onlardan öğrenebiliriz. Zira onlar, yüce Nebî'nin (s.a.s.) rahle-i tedrisinde yetişmişlerdir.
Peygamberi, kendi aranızda birbirinizi çağırdığınız gibi çağırmayınız... (Nur, 24/63) âyetinden dolayı Sahâbe-i Kiram'ın Peygamber Efendimize, ismiyle çağrılmasına müsaade etmiş olmasına rağmen ismiyle hitap etmediklerini, aksine O'na (s.a.s.) seslenir, hitap eder veya O'ndan (s.a.s.) bahsederken Ya Resûlâllah, Ya Nebiyyallah diye hitap ettiklerini görmekteyiz. Kays b. Haris ve Akra b. Hâbis, bir öğle vakti Resûlüllah (s.a.s.) odasında uyurken Benî Temim'den bir heyetle gelmişler, Ya Muhammed! Dışarı çık, yanımıza gel! diye seslenmişlerdir. Bunun üzerine Ama seni evinin dışından ünleyenlerin ise ekserisi düşüncesiz, makûl davranmayan kimselerdir. (Hucurât, 49/4) meâlindeki âyet nazil olmuştur.1 Allah (c.c.) bu durumu, Resûlüllah'ın (s.a.s.) kadrinin bilinmemesi ve O'na (s.a.s.) karşı bir hürmetsizlik olarak bildirmiştir. Çünkü bunlar, henüz dini öğrenmemiş, edep-erkân bilmeyen bedevilerdi.
Yine Sahâbe, Ey iman edenler: Söz ve hareketlerinizde ileri gidip te Allah'ın ve Resûlü'nün önüne geçmeyin Allah'a karşı gelmekten sakının. Allah her şeyi hakkıyla işitir ve görür. (Hucurât, 49/1) âyetine ittibâen, Resûlüllah (s.a.s.) onlara bir şey sorunca, sorunun cevabını biliyor olsalar da, Allahü ve Rasûlühû a'lemu = Allah ve Resûlü en doğrusunu bilir. ifadesiyle karşılık verirlerdi.
İnsanlık, gerçek medeniyeti Hz. Muhammed (s.a.s.) sayesinde tanıdı ve benimsedi. O'ndan sonra bu istikamette gösterilen her gayret, O'nun getirdiği esasları taklid ve ta'dilden öteye gitmemiştir. Bu itibarla da, O'na hakikî medeniyetin kurucusu demek daha uygun olacaktır.
***
Tembele ve tembelliğe yüz vermeyen, çalışmayı ibadet sayıp çalışkanı alkışlayan, arkasındakilere yaşadıkları çağın ötesini ve topyekün insanlığa
muvazene unsuru olma noktalarını gösteren Hz. Muhammed (s.a.s.)'dir.
Bütün Sahâbe, Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı edepte kusur etmezdi. İşte Ebû Bekir'in (r.a.) O'na (s.a.s.) karşı edebine bir misal:
Resûlüllah (s.a.s.) aralarındaki bir anlaşmazlığı gidermek için Beni Amr b. Avf'a gitmişti. Resûlüllah (s.a.s.) dönmeden namaz vakti girdi. Müezzin, Ebû Bekir'e (r.a.) gelerek, Namazı kıldırır mısın, kâmette bulunayım mı? dedi. Ebû Bekir (r.a.) Olur. dedi ve namaz kıldırmak için ileri geçip, namaza başladı. Bu esnada Resûlüllah (s.a.s.) geldi ve birinci safa kadar yürüdü. Resûlüllah'ın (s.a.s.) gelişini görünce Ashab, Ebû Bekir'in (r.a.) geri çekilmesi için el çırpmaya başladı. Ebû Bekir (r.a.) dikkat edince Resûlüllah'ı (s.a.s.) gördü. Efendimiz, Ebû Bekir'e namaza devam etmesini işaret ettiyse de o geri çekildi ve Resûlüllah (s.a.s.) öne geçerek namazı kıldırdı. Namazdan sonra Nebî (s.a.s.): "Ey Ebû Bekir, işaret etmeme rağmen niçin namazı kıldırmadın? buyurunca; edep insanı Ebû Bekir (r.a.) şöyle cevap verdi: Ebû Kuhafe'nin oğluna, Resûlüllah'ın (s.a.s.) önüne geçerek namaz kıldırmak uygun düşmez.2
Hz. Ebû Bekir'in bu cevabı bir açıdan daha çok mânidardır. Kendisi için Ebû Bekir veya bir başka unvanını değil de, Ebû Kuhafe'nin oğlu tabirini kullanması, onun engin tevazuunu ve kendisini nasıl hiç gördüğünü gösterir. Çünkü Araplar'da bir insanı, meselâ, "falanın babası" gibi bir unvanla anmak şeref ifade ederken, babasının ismiyle, "falanın oğlu" diye anmak, daha ziyade tahkir ifade eder.
Ashab-ı Kiram'ın Resûllüllah (s.a.s.) karşısındaki edebini anlatırken, Allah Resûlü'nü, Medine'ye hicreti esnasında 6 aya yakın misafir eden Ebû Eyyûb el-Ensâri'yi (r.a.) unutamayız.
Resûlüllah (s.a.s.) Mekke'den Medine'ye hicret buyurduklarında Ebû Eyyûb'un (r.a.) evinde konakladılar. Peygamber Efendimiz alt kata yerleşmişti. Ebû Eyyûb (r.a.) ise üst katta oturuyordu. Gece olup herkes yatınca Ebû Eyyûb (r.a.) Resûlüllah'ın (s.a.s.) alt katta olduğunu, O'na vahiy gelebileceğini, kendisinin vahiyle Resûlüllah'ın (s.a.s.) arasına girdiğini ve uyuduğunda sağa-sola dönünce toz kaldırmaktan, Peygamber Efendimiz'in bunlardan rahatsız olmasından korkarak sabaha kadar hiç gözünü yummadı. Sabah olur-olmaz hemen Resûlüllah'ın huzuruna varıp, Ya Resûlâllah, bu gece ne ben, ne de hanımım gözümüzü yumduk. dedi. Resûlüllah (s.a.s.): Niçin ya Ebâ Eyyûb? diye sorunca; Benim üst katta, Sizin ise alt katta kaldığınızı düşündüm. Eğer uyursam, uykuda hareket edip üzerinize toz düşürürüm ve Siz de bundan rahatsız olursunuz. Ayrıca ben, vahiyle aranıza girdim diye korktum. Onun için uyuyamadım.dedi.3
Ashab'tan hiç kimse, Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı edep ve hürmette kusur etmiyordu. O kadar ki, Resûlüllah konuşurken öylesine sessiz ve dikkatli dinlerlerdi ki, sanki başlarında kuş var da, en ufak bir harekette uçacağı zannedilirdi. Resûlüllah'a (s.a.s.) soru sormaktan bile çekinirler, yeni şeyler öğrenmek için dışarıdan yeni Müslüman olmuş birinin gelip, soru sormasını temenni ederlerdi.
O'nun Hatırasına Saygı
Sahâbe, Resûlüllah'ın (s.a.s.) irtihalinden sonra da O'nun hatırasına karşı fevkalâde saygı ve hürmetle davranmışlar, O'nun (s.a.s.) zamanında yaptıkları bir şeyi daha sonraki devirlerde Efendimiz'e hürmetleri sebebiyle değiştirmemişlerdir.
İşte Hz. Ömer'in tavrı: "Birisi Hz. Ömer'e niçin hâlâ tavaf esnâsında remel ve hervele (hafif koşar adımlarla ve heybetlice yürümek) yapılıp sağ omuzun açıldığını sorar. (Resûlüllah (s.a.s.), Hudeybiye Anlaşması'ndan sonra yaptığı kaza umresinde, Mekkeli müşrikler, Müslümanlar'ı zayıf ve güçsüz görmesin diye, onlara heybetli görünmek maksadıyla tavafta hafif koşarak ve dik bir şekilde vakarla yürümüş ve ashâbına da aynı şeyi emretmişti. Ama artık hac veya umre esnasında müşrikler yoktu. Zahirî illet ortadan kalkmıştı. Niçin aynı harekete devam edilsindi?) Buna Hz. Ömer şöyle cevap verir: "Evet, Allah İslâm'ı aziz kıldı, kuvvetlendirdi. Küfrü ve kâfirleri ortadan kaldırdı. Ama bununla beraber biz, Resûlüllah (s.a.s.) zamanında yaptığımız bir şeyi terketmeyiz.4
O'nun (s.a.s.) hatırasına gösterilen bir diğer hürmet şeklini de Abdullah b. Amr b. el-As'tan (r.a.) nakledelim: Abdullah b. Amr (r.a.), Sahâbe'nin en âbidlerinden, zühd ve verâ sahibi olanlarından idi. Çok oruç tutar, çok namaz kılardı. Resûlüllah (s.a.s.), ayda bir hatim yapmasını söyleyince; Kuvvetliyim, daha fazlasını yapabilirim. demişti. Resûlüllah (s.a.s.); Öyleyse, 10 günde bir hatim yap. buyurmuşlardı. Ayrıca her aydan da üç gün oruç tutmasını söylemişti. O, Güçlüyüm, daha fazlasını yapabilirim. deyince, en sonunda Resûlüllah (s.a.s.): Öyleyse bir gün oruç tut, bir gün ye. Bu, kardeşim Davud'un (a.s.) orucudur. buyurmuştu. Nihayet Abdullah b. Amr (r.a.) yaşlanmış, güç ve kuvvetten düşmüş, zayıflamıştı. Fakat yine de Resûlüllah'a (s.a.s.) oruç ve Kur'ân tilâvetinde verdiği sözü yerine getirmeye çalışıyor, fakat zaman zaman şöyle hayıflanıyordu: Keşke Resûlüllah'ın (s.a.s.) ruhsatını kabul etseydim... Sonra da şunu ekliyordu sözüne: Fakat Resûlüllah'ın (s.a.s.) zamanında yaptığım bir şeyi O'nun (s.a.s.) vefatından sonra bırakmayı uygun görmem.5
Hayatında O'na (s.a.s.) hürmet ve âdâpta kusur etmeyen Ashab, vefatından sonra O'nun (s.a.s.) koymuş olduğu bir eşyayı yerinden kaldırmayı bile O'na (s.a.s.) karşı bir edepsizlik telâkki ediyor, O'nun (s.a.s.) hatırasını olduğu gibi yaşatmak istiyordu. Onlardan, edep ve hürmet adına bundan başkası da beklenemezdi.
Abdullah b. Abbas (r.a.) anlatıyor:
Hz. Ömer'in yolu üzerinde Hz. Abbas'ın (r.a.) damının üzerinde bir su oluğu vardı. Bir Cuma günü Hz. Ömer (r.a.) en güzel elbisesini giyip dışarı çıktı. Abbas (r.a.) o gün damın üzerinde iki tavuk kesmişti. Hz. Ömer tam oluğun altından geçerken üzerine kan damladı. Bunun üzerine Hz. Ömer (r.a.), oluğun derhal oradan çıkarılmasını emretti. Sonra evine geri dönüp elbisesini değiştirdi ve Cuma namazını kıldırmak için camiye gitti. Hutbede, 'İnsanlar, neden başkalarına eza verecek şekilde davranırlar. Yolda gelirken üzerime falanca oluktan kan damladı. Sonra o oluğun yerinden çıkarılmasını söyledim.' şeklinde umumî bir ikazda bulundu. Namazdan sonra Abbas (r.a.), Hz. Ömer'in yanına gelerek, ‘Vallahi o oluğu oraya Resûlüllah (s.a.s.) koymuştu.' dedi. Ömer (r.a.) bunu duyunca: ‘Ey Abbas, Allah aşkına senden, omuzuma basıp, o oluğu eski yerine koymanı istiyorum.' dedi. Hz. Ömer, Abbas (r.a.)'ı omuzları üzerinde kaldırdı. Hz. Abbas da (r.a.) ayaklarını Hz. Ömer'in omuzlarına koyarak, oluğu Resûlüllah'ın (s.a.s.) koymuş olduğu yere tekrar yerleştirdi.6
Tabiûn'un Hassasiyeti
Sahabîlerden sonra gelen Tabiûn nesli de Resûlüllah'a (s.a.s.) karşı edepte kusur etmiyorlardı. Muhaddislerin, O'nun (s.a.s.) sözlerini naklederken takındıkları tavır buna en güzel misaldir.
A'meş, Dırâr b. Mürre'den şunu nakleder: "Onlar, Resûlüllah'tan (s.a.s.) abdestsiz iken hadis rivayet etmeyi uygun görmezlerdi. A'meş, abdestsiz iken hadis rivayet etmek mecburiyetinde kalsa, en azından teyemmüm ederdi.7
Malik b. Enes de Resûlüllah'ın (s.a.s.) hadislerine hürmeten, abdestsiz iken hadis rivâyet etmezdi.8
Tabiînden Said b. el-Müseyyeb'in şu tavrı da zikre değer: "Said b. el-Müseyyeb ölüm döşeğinde iken Resûlüllah'ın (s.a.s.) bir hadisini nakletmek ister ve şöyle der: "Beni oturtunuz. Çünkü ben, yatarken Resûlüllah'tan (s.a.s.) hadis rivâyet etmeyi kerih görüyorum.9
Pek çoğu hadis rivâyet edeceği zaman güzelce temizlenir, en güzel elbisesini giyer ve abdest alırdı. Ebû'l-Âliye, Resûlüllah'tan (s.a.s.) hadis rivâyet ederken güzel kokular süründüğünü söyler. İmam Malik de hadis rivâyet edeceği zaman abdest alır, en güzel elbisesini giyer ve sakalını tarardı. Kendisine niçin böyle yaptığı sorulunca, Resûlüllah'ın (s.a.s.) hadisine hürmet ediyorum.derdi.10
Ondört asırdır bütün kitaplara ve dualara hamdden sonra O'na (s.a.s.) salât ve selâmla başlanması, bu hürmet ve âdâbın, O'na karşı vazifemizin tezâhüründen ibârettir.
Allah Resûlü ve Ecdadımız
Ecdadımız da, Resûlüllah'a (s.a.s.) tâzim ve hürmette kusur etmemeye a'zamî derecede hassasiyet göstermiştir. Resûlüllah Efendimiz, kendi adının künyesiyle beraber olmamak şartıyla alınabileceğini bildirmesine rağmen,11 ecdadımızın, Resûlüllah'a (s.a.s.) duyduğu derin hürmet ve muhabbetten dolayı, O'nun (s.a.s.) adını olduğu gibi almayı, O isme lâyık bir hayatı yaşamanın imkânsızlığı sebebiyle, bir nevi O'na (s.a.s.) karşı edepsizlik ve hürmetsizlik olarak telâkki edip, çocuklarına verdikleri Muhammed ismini yazarken aynen kullansalar da Mehmed şeklinde telaffuz ettiği kaydedilmektedir.
Ahmed, Mehmed (Muhammed), Mahmud ve Mustafa gibi Efendimiz'e ait isimlerin cemiyetimizde en çok bulunan isimler olması da, O'na karşı duyulan ayrı bir hürmet ifadesinin göstergesidir. 36 Osmanlı padişahından 15'inin isminin Efendimiz'in ismiyle aynı olması (6 Mehmed, 3 Ahmed, 4 Mustafa ve 2 Mahmud), onların bu husustaki hassasiyetlerini gösteren güzel bir misaldir.
Efendimiz ve O'nun (s.a.s.) Ehl-i Beytine ait olan eşyalara Mukaddes Emanetler nazarıyla bakılıp, bu emanetleri sarayın Hırka-i Saadet Dairesi'nde muhafaza etmeleri, Yavuz'un Mısır seferinden dönüş tarihi olan 25 Temmuz 1517'den 3 Mart 1924 senesine kadar 406 yıl 7 ay 8 gün boyunca hiç ara vermeden her gün 24 saat hafızlara Hırka-i Saadet Dairesi'nde Kur'ân okutmaları da, ecdadımızın Efendimiz'e ve O'nun getirdiği dine hürmet ve bağlılıklarının tezahüründen başka bir şey değildir.
Dört asırdan fazla bir süreyle her hac mevsiminde Haremeyn'e gönderilen Sürre Alayları ve bunlarla o beldelere gönderilen sayısız hediyeler, yüce Nebî'nin (s.a.s.) beldesine hürmetin bir başka ifadesidir.
Sakal-ı şerif ziyaretleri, bilhassa Arapça ve Farsça dahil, diğer dillerdekinden çok daha fazla sayıda ve derinlikte edebiyatımızda gelişen na'tlar, evlerimizin, işyerlerimizin tezyinatı hilye-i şerifler, sevinçli ve kederli günlerimizde, mukaddes gecelerde okunan mevlid-i şerifler, Resûlüllah'a (s.a.s.) duyulan sevgi ve hürmeti göstermektedir.
Yine O'nun (s.a.s.) hadislerini dilimize tercüme ederken Resûlüllah (s.a.s.) şöyle dedi. yerine Resûllülah (s.a.s.) şöyle buyurdu. denilmesi, mübarek isminin daima tâzimle anılması, Efendimiz'e karşı takınılan edepten dolayıdır.
Efendimize, "Ya Rasûlallah" demek bile yeterli değildir. Zira bu hitap, O'na, Allah'ın hitabıdır. O'nu anlayan İmam-ı Rabbani gibi zatlar, her defasında değişik bir ta'zim tabiriyle O'nu belli bir saygı ile anar ve O'nun hakkında herkesi saygılı olmaya çağırırlar.
İşte cevâhir kadrini bilen bir cevherfürûşun O'nunla alakalı bazı ifadeleri: "Hak şöyle dedi; Hakikat ise diyor ki, Hatem-i Divan-ı Nübüvvet Olan O Zat, O Şeref-i Nev-i İnsan ve Ferid-ü Kevn ü Zaman şöyle buyuruyorlar" ...
Evet,cevahir kadrini cevherfürüşan olan bilir. Sarraf, altını eline aldığı zaman hemen onun kaç ayar olduğunu anlar. Aynen onun gibi, Allah Rasûlü'nü anlamak için de, O'nu, Hz. Ebu Bekir'den başlayıp, Bediüzzaman'a kadar uzanan altın veya zebercet bir silsile içinde yer almış büyüklerden sormak icabeder.
İhtimâl onlar, size O büyük Zât"ı, "mâ arafnâke hakka ma'rifetike=seni hakkıyla bilemedik" sözüyle anlatacak ve bu konudaki acziyetlerini ortaya koyacaklardır.
Sonuç ve Önemli Bir Hatırlatma
Resûlüllah'ın (s.a.s.) ismi anılınca veya O'ndan (s.a.s.) bahsederken edepli olmak ve O'na (s.a.s.) salât ü selâmda bulunmak, Efendimiz'e karşı vazifelerimizdendir. O'na salât ü selâmda bulunma, O'nun (s.a.s.) şefaatına ve dualarımızın kabulüne en önemli vesilelerden biridir. O'na karşı hürmetin en büyük göstergesi de, O'nun dinini yaşamak, bu arada Sünnetine gerektiği ölçüde uymaktır.
Allah, Resûlüllah'ın sizi çağırmasını, sizin birbirinizi davet etmenizle bir tutmayın... (Nur, 24/63) buyururken, Resûlüllah'tan, bahsederken sadece ismini söylemek nasıl uygun olur? İyi niyetle de olsa, bu bir hatadır. Hele Resûlüllah'a eza verecek şeylerden bütün bütün kaçınmak elzemdir. Zira, Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinden fazla yükseltmeyin. Birbirinizle yüksek sesle konuştuğunuz gibi O'nunla da öylece konuşmayın. Yoksa siz farkında olmadan bütün emekleriniz hiçe iniverir. (Hucurât, 49/2) tehdidi vardır. Merhum Elmalılı Hamdi Yazır (r. aleyh), bu âyetin tefsirini yaparken şunları kaydeder: Çünkü Peygamber'e hürmetsizliğe ve ezaya bais olabilen sözler küfre varabilir. Küfür ise âmâli (amelleri) habt eder (boşa giderir). Burada Fakat siz şuurunda olmazsınız. kaydıyla şuurun nefyinden şu anlaşılır ki, bu nefyolunan refi' ve cehirden (Peygamberin sesinin üstünde bir sesle konuşmak ve O'na (s.a.s.) yüksek sesle hitap etmek) murad, yalnız istihfaf ve saygısızlık kasdıyla olanlar değildir. Çünkü o, mü'minlerden suduru melhuz olmayan sarih küfürdür. Fakat sarih küfür olmamakla beraber, dolayısıyla ona varan küfür mazinnesi olan (küfür olma ihtimali bulunan) hâller de vardır. Bazı fiiller vardır ki, küfür kasdıyla yapılmasalar bile küfür tehlikesini haiz olurlar. Peygamber'e eza, bu kâbildendir.12
O'na (s.a.s.) ismiyle hitap bir küfür sözü olmasa bile, bir nevi hürmetsizliktir. Nasıl büyükler için efendi, bey, sayın gibi hürmet ifadeleri kullanıyorsak, Resûlüllah'tan (s.a.s.) bahsederken de O'nun (s.a.s.) ismini hürmet ifadeleriyle zikretmemiz ve O'na gereken tâzimi her zaman göstermemiz gerekmez mi? O'ndan bahsederken sıradan bir insandan bahsediyor gibi bahsetmek, birtakım sözde gerekçelerle Muhammed, Peygamber gibi lâfızları tek başına kullanıp, bir hazreti ifadesini bile O'na çok görmek, hele hele O'nu âdeta sıradanlaştırmak, kişinin O'nunla, dolayısıyla Allah'la nasıl lâubali bir münasebet içinde bulunduğunu ve O'nun (s.a.s.) getirdiği dinden behresinin derecesini göstermeye yettiğini zannediyoruz.
DİPNOTLAR:
1. Buhârî, büyu 49.
2. Buhârî, ezan 48.
3. Ali el-Muttakî, Kenzü'l-ummâl 1/294.
4. Ebû Dâvud, menâsik 50; İbn Mâce, menâsik 29; Müsned, 1/45.
5. Müsned 2/158.
6. İbn Sa'd, Tabakât 4/12-13; el-Heysemi, Mecmeu'z-zevâid 4/206; Ali el-Muttakî, Kenzü'l-ummâl 7/66.
7. İbn Abdi'l-Berr, Camiu beyâni'l-ilm 2/574.
8. A.g.e. 5/574.
9. A.g.e. 5/575.
10. Haccac el-Hatib, es-Sünnetü kable't-tedvin s. 159.
11. Müslim, âdâp 1.
12. Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili 6/4451. İst, 1979.
Hz. Peygamber'in (s.a.s) Yetiştiği Çevre
Prof.Dr. Hüseyin Elmalı
Giriş:
Önemli bir şahsiyetin hayatını inceleyen kişi için yapılması kaçınılmaz olan çalışmalardan birisi, belki de en önemlisi, onun yetiştiği çevreye, o ortama bir göz atmak, o ortamın, o kişinin şahsiyetinin oluşmasında herhangi bir etkisi olup olmadığını araştırmaktır. Çünkü insan, istese de istemese de içinde yetiştiği çevrenin, yaşadığı çağın tesirinde kalır. Doğup büyüdüğü ailenin, içinde yetiştiği çevrenin, ilişki kurduğu kimselerin onun kişiliği üzerinde, o kişiliğin oluşmasında, büyük ölçüde etkisi vardır.
İşte biz de bu sebeple, bu makalemizde, âlemlere rahmet olarak gönderilen, insanlığı zulüm karanlıklarından adalet aydınlığına çıkaran, insanlığı küfür bataklıklarından imanın aydınlık yoluna yönelten, insanlığa iç huzurunu, dünya ve ahiret mutluluğunu kazandıran, insanlığa yaratılış gayesini ve varlığın, varoluşun mânâsını öğreten Yüce Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (s.a.s.) yetiştiği çevreyi, aralarında yaşadığı insanları, onların dinî, iktisadî, içtimaî, siyasî ve edebî durumlarını, kısaca da olsa anlatmak istiyoruz. Çünkü, Peygamberimiz'in mesajını daha iyi kavramak, O'nun insanlığı nereden alıp, nereye getirdiğini görebilmek, insanlığa yaptığı hizmetin boyutlarını kavrayabilmek için buna ihtiyacımızın olduğuna inanıyorum.
A. Dinî Durum:
Bilindiği gibi Peygamberimiz, Miladî 570 (veya 571) yılı Rebiulevvel ayının 12'sine rastlayan bir Pazartesi günü dünyayı şereflendirdiler. (Hamidullah, 1/39) O dönemde Arabistan'da mevcud olan dinleri ve inançları araştırdığımızda ve Kur'ân-ı Kerim'den de bizzat anladığımıza göre, karşımıza çeşitli garip inançlar çıkmaktadır. Bunların başlıcaları şunlardır.
1. Haniflik: Hz. İbrahim (a.s.)'ın dininin kalıntılarını devam ettiren kişilerdi. Arapların çoğunun, putperestlik yaygınlaşıncaya kadar bu inanca mensup oldukları kabul edilmektedir. Hz. İsmâil (a.s.) vasıtasıyla Haniflik inancını kabul etmişlerdi. Hz. Peygamberin doğumu esnasında mevcut bulunan Hanifler, Allah'ın birliğine inanırlar, putlara ibadeti reddederler, hesaba inanırlar, bir çok cahiliyye âdetini kabul etmezlerdi. Siyasî, askerî herhangi bir ağırlıkları yoktu.
2. Yıldızlara Tapma: Yemen'de, Arap Yarımadası'nda (bazılarına göre Şam civarında) Horrân vadilerinde ve Yukarı Irak'ta yıldızlara tapan insanlar vardı. Bunlara Sabiîler denirdi. Yıldızlara tapmanın Araplar arasında ne zaman ve nasıl başladığını kesin olarak bilmememize rağmen, Kur'ân-ı Kerim'de (Neml, 27/2024) değinilen Süleyman (a.s.) ile Seba kraliçesi (Belkıs bint Şurahil) kıssasından bu inancın Hz. Süleyman zamanında da mevcud olduğunu anlamaktayız. Bunlar, Hz. Peygamber (s.a.s.) zamanına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Nitekim, Kur'ân-ı Kerim'de bunlar hakkında şöyle buyurulmaktadır: "Gece, gündüz, Güneş ve Ay O'nun (Allah'ın) âyetlerindendir. Eğer gerçekten Allah'a tapıyorsanız, Güneşe ve Aya secde etmeyin; onları yaratan Allah'a secde edin." (Fussılet, 41/37)
Ancak bunlar, o dönemde azınlıkta olup, kayda değer herhangi bir siyâsî ve askerî ağırlıkları yoktu.
3. Mecusilik: Bahreyn ve Irak'ta mecûsiliğe inanan bazı gruplar vardı. Ateşe tapıyorlardı. Mecusi İran İmparatoru bunları himaye ediyordu. Daha sonraları İslâm inançlarına bazı fitneler sokmak ve Müslümanlar arasında fitne tohumları yaymakta Yahudilerle birlikte önemli rol oynadılar.
4. Hıristiyanlık: Yarımada'nın kuzeyinde Tağlib, Kuda'a, Gassân kabileleri arasında ve Güney Yemen'de bazı Hıristiyan gruplar vardı. Bunların da siyasî ve askerî herhangi bir ağırlıkları yoktu. Yarımada'nın içinde de yer yer bazı Hıristiyan gruplara rastlanmaktaydı. Hıristiyanlık, Arabistan'a Habeşliler ve Romalıların işgalleri sonucu M. 340 yıllarından itibaren girmiştir. (Mübarekfurî 1980, 47)
5. Yahudilik: Yemen, Vadi'l-Kurâ, Hayber, Teymâ ve Yesrib'de (İslâm öncesi Medine) Yahudiler vardı. Bunlar, diğer inanç gruplarına göre askerî, siyâsî ve iktisâdî ağırlığa sahipti. Kendilerini Allah'ın seçkin milleti kabul ediyor ve Allah'ın insanları onlarla yöneteceğine inanıyorlardı. Bu sebeple, beklenilen son peygamberin kendilerinden biri olacağı beklentisi içindeydiler. Arabistan'a, ülkelerinin M.Ö. 587 yılında Buhtünnasır tarafından işgal edilmesi üzerine göç etmişlerdi. (a.g.e., 46)
6. Putpereslik: Arap Yarımadasının her tarafına yayılmış, diğer bütün inançlardan daha fazla etkiye sahip ve daha çok yaygındı. Arabistan'a bu inancın ne zaman sokulduğu, nasıl yaygın hale geldiği konusunda değişik görüşler vardır. Bunlardan en yaygın olanı, putperestliği Arabistan'a Amr b. Luhay adında birinin soktuğudur. Huza'a kabilesinin reisi olan bu zat, dinlere olan ilgisi ve doğruluğuyla tanınmış biriydi. Devrin insanları onu büyük âlimlerden birisi olarak görmekteydiler. Bir tür cild hastalığına yakalanan Amr'a, Şam bölgesinde bulunan Horrân'a gitmesi ve orada bulunan şifalı bir suyla yıkanması tavsiye edilir. Bu tavsiyeye uyarak oraya giden 'Amr, o suyla yıkanır, iyileşir. Orada insanların putlara taptıklarını görür, bundan hoşlanır. Hubel adlı putu alıp beraberinde Mekke'ye getirip Kâbe'ye diker ve ona tapmaya başlar. Kavminin de ona tapmasını ister. Zamanla bu durum Araplar arasında o derece yaygınlaşır ki, her kabilenin taptığı bir putu olur. Peygamberimiz Mekke'yi fethettiğinde Kâbe'de 360 put vardı ve Peygamberimiz bunların hepsini kırdırıp, Kâbe'yi putlardan temizlemişti.
Başka bir rivâyete göre ise, Hz. İsmail'in çocukları çoğalıp, geçim nedeniyle Mekke'nin dışına çıkmaya mecbur olduklarından, Mekke'den çıkışlarında, babaları İsmail'in hatırasını taşıyan Harem toprağından bir miktar götürüyor, sonra bu toprağı korumak için ona aşırı saygı gösteriyorlardı. Bu iş zamanla gelişerek, onu kutsal kabul edip, ona ibadete dönüştü. Böylece putperestliğin temeli atılmış oldu ve gün geçtikçe şekillenerek gelişti.
Hz. Peygamber'in yetiştiği asıl muhit olan Hicaz bölgesinde en yaygın inanç bu putperestlik olduğu için, Peygamberimiz mücadelesini öncelikle putperestliğe karşı vermiştir. Bazılarının adları Kur'ân'da da geçen bu putların meşhurları şunlardı:
Menât: Mekke ile Medine arasında, deniz sahiline yakın el-Musellel denilen bir yerdeydi. Ensar kabileleri, Sa'd, Huza'a vb. buna tapardı.
Lât: Taif'te idi. Taifliler buna taparlardı. Peygamberimiz, Mekke'nin fethinden sonra Ebû Süfyan b. Harb ve Muğîre b. Şu'be'yi gönderip onu kırdırdı.
Uzzâ: Gatafan, Gânî ve Bahîle kabilelerinin putuydu. Peygamberimiz, Hz. Halid'i gönderip, onu kırdırmıştır.
Hubel: Kureyş'in en büyük putuydu. Kırmızı akikten yapılmıştı.
Bunların dışında İs'af, Naile, Vedd, Suva', Yağûs ve Ya'ûk vb. adlarla meşhur başka putları daha vardı. Ki, bunlardan bazıları eski Arap şiirlerinde geçmektedir. Örneğin: Amr b. Humame ed-Dusî, Zülkeffeyn adlı putu yaktığı zaman şu beyti söylemiştir:
"Ey Zulkeffeyn ben senin babandan kalma değilim. Benim doğumum senin doğumundan öncedir. Ben senin kalbine ateş doldurdum." (Şükrî, 2/209)
Araplar, putlarını taştan ağaçtan vb. maddelerden yaptıkları gibi, yiyecek maddelerinden de yaparlardı. Meselâ, Hanife Oğulları kabilesi hurma ve undan yapmış oldukları büyük bir putu, kıtlık zamanında yedikleri için rakib kabilenin şairi tarafından şöyle kınanmışlardır:
"Hanife oğulları, kıtlık ve açlık zamanı tanrılarını yedi." (Kal'acî 1998, 16)
Yine başka birisi evinin bahçesine diktiği putuna bir tilkinin gelip bevlettiğini görünce, buna çok sinirlenmiş, bu saygısızlık karşısında kendisini koruyamayanın nasıl tanrı olabileceğini, tepesi atarak şöyle dile getirmiştir:
"Tilkinin başına işediği, tanrı mıdır - Dikkat edin, tilkilerin başına işedikleri aşağılanmıştır." (a.y.)
Bu ve benzeri şiirlerle, Kur'ân-ı Kerim'deki bazı âyetlerden anladığımıza göre putperestlik Araplardan bir çoğunu tatmin etmiyordu. Onlar, asıl itibariyle Hz. İsmail ve dolayısıyla da Hz. İbrahim'in (a.s.) inancına sahip olduklarından, bir Yüce Allah'ın varlığına inanıyorlardı. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de bazı âyetlerde bu hususa işaret edilmektedir: Meselâ:
"Şayet onlara: 'Gökleri ve yeri yaratan kimdir?' diye soracak olursan, elbette 'Allah'tır' diye cevap vereceklerdir." (Lokman, 31/25)
"'Biz onlara sırf bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye ibadet ediyoruz.' (derler.)" (Zümer, 39/3)
Görüldüğü gibi Araplar, bu hususta bir çelişki içerisindeydiler. Kur'ân-ı Kerim'de birçok âyette bu çelişkiye dikkat çekilmiştir. Meselâ:
"Yaratan (Allah), hiç yaratamayan (putlar)a benzer mi? Hâlâ aklınızı kullanmayacak mısınız?" (Nahl, 16/17)
"O müşriklerin Allah'tan başka ibadet edip yalvardıkları sahte tanrılar ise, hiçbir şey yaratamazlar. Zaten kendileri yaratılmaktadırlar." (Nahl, 16/20)
Arapların putlara ibadet ve merasim şekillerini de kısaca şöyle sıralayabiliriz:
Putun huzurunda yalvarmak, yakarmak, belâ ve musibetler anında yardım etmesini, sıkıntılarını gidermesini istemek; Kâbe'deki putları ziyaret etmek, onların etrafında tavaf etmek, onlara secde etmek, yakarmak; putlar adına, onlara yakın olmak için kurban kesmek, ki Kur'ân-ı Kerim'de: "... putlara ait sunaklarda kesilen hayvanların etleri … size haram kılındı..." (Maide, 5/3) buyurularak, böyle bir davranış şiddetle yasaklanmıştır.
Putperest Araplar, yiyecek ve içeceklerinden, yahut da ekin ve hayvanlardan bir miktarını putlara ve Allah'a verirlerdi, Kur'ân-ı Kerim, bunu da dile getirmekte ve yasaklamaktadır:
"Allah'ın yarattığı ekinlerden ve hayvanlardan kendilerince Allah'a bir hisse ayırdılar da, kendi batıl iddialarınca: 'Şu, Allah'ın' dediler, ‘şu da (ulûhiyette ortak edindikleri) putlarımızın.' Ortakları için ayırdıkları, Allah'ın hissesine konulmaz, ama Allah'a ait olanlar ortaklarının hissesine aktarılır. Bunlar ne kötü hüküm veriyorlar! (En'am, 6/136)
Araplar, putlara adak da adarlardı. Önemli bir işe veya yolculuğa karar verdikleri zaman, Kâbe'ye gelir, putlara kurban keserler; orada bulunan kâhin, içinde fal oklarının bulunduğu torbayı çıkarır ve o oklardan çekerdi. Bunlardan bazısında "yap", bazısında "yapma", bazısında da "boş" yazılıydı. "Yap" çıkarsa yapmak istediklerini yaparlar; yapma çıkarsa "vazgeçerler", "boş" çıkarsa, bir daha çekerlerdi. İslâm, bunları da yasaklamıştır. İslâm'da, herhangi bir iş konusunda karar verilemediği zaman, istişare ve istihare usûlü vardır.
O günün Arapları, öldükten sonra dirilmeye, âhirete inanmıyorlardı. Nitekim bir gün, Kureyş ileri gelenlerinden Ümeyye ibn Halef, çürümüş kemikleri eline alıp, Peygamberimizin huzuruna gelerek, bunları elinde ufalar ve havaya saçarak, aklınca Peygamberimizi (s.a.s.) mat etmek için: "Ey Muhammed, Allah'ın bunu da dirilteceğini sanıyor musun?" diye sormuştu. Peygamberimiz de cevap olarak, "Evet. Allah (c.c.), seni öldürecek, sonra diriltecek ve sonra ateşe atacaktır." cevabını vermişti ki, bu husus, Kur'ân-Kerim'de şöyle dile getirilmiştir:
"İnsan şunu hiç görüp düşünmedi mi: Biz kendisini bir nutfeden yaratmışken, yaman bir hasım kesildi Bize. Nasıl yaratıldığını unutarak, bir de misâl fırlattı Bize: 'Çürümüş vaziyetteki o kemikleri kim diriltecek!' diye. De ki: 'Onları ilk defa yaratan diriltir; hem O, yaratmanın her türlüsünü bilir.'" (Yasin, 36/77-79)
Bütün bu bozuk inançlara rağmen, o dönem insanlarından Haniflik ve Hıristiyanlıktan etkilenerek âhiret ve hesaba inananların da olduğunu görmekteyiz. Nitekim, Cahiliye dönemi şairlerinden el-Ahnes ibn Şihâb et- Temîmî bir şiirinde şöyle der:
"Kuşkusuz Allah'ın, kulunu güzel işleri sebebiyle hesap günü ödüllendireceğini bildim ." (Kal'acî, 18)
B. İktisadî Durum
Arabistan Yarımadası geniş çöllerle kaplı bir bölge olduğundan, orada ziraata elverişli topraklar pek azdı. Buna paralel olarak, hayvan otlakları da yeterli değildi. Bazı zaruri ihtiyaçların karşılandığı vahalar ve su kaynakları çevresinin dışında, ziraat yok gibiydi. Çölde oturanlar genellikle hayvancılıkla uğraşmaya çalışırlar, Mekke ve Medine gibi yerleşim merkezlerinde oturanlar ise ticaret ve ziraatla uğraşırlardı. Stratejik konumu itibariyle, özellikle Hicaz bölgesi kervan yollarının üzerinde bulunduğu için, ticaret alanında önemli bir yeri vardı. Mekke'de bu sayede hatırı sayılır zenginler oluşmuştu. Kışın Yemen'e, yazın Şam'a ticarî seyahatler yapılırdı. Ancak, servet dağılımı insanlar arasında son derece haksız ve adaletsizdi.
Bir tarafta Ebû Süfyân, Velîd ibn Muğîre vb. gibi çok zengin insanların bulunduğu Mekke'de, hayatını sürdürecek kadar yiyecek bulamayan yoksul insanların sayısı da az değildi. Faiz nizamının toplumda çok aşırı oranda ve yaygın oluşu da, bu durumu fakirler aleyhine iyice kötüleştiriyor, hayatı çekilmez hale getiriyordu. Faiz borcu olan insanlar, özellikle ziraatla uğraşanlar, yıllık gelirleriyle borçlarının sadece faizlerini bile ödeyemiyorlardı. Çünkü faiz oranları çok yüksek, hattâ %100'ün üzerindeydi. Nitekim, Kur'ân-ı Kerim'de faizin yasaklanmasının ilk safhasında bu hususa şöyle işaret edilmektedir:
"Ey iman edenler! Kat kat faiz yemeyin. Allah'a karşı gelmekten sakının ki felah bulasınız." (Âl-i İmran, 3/130)
Ticaretin şehirlerde yaşayanlar için geçerli olduğu bölgede, çölde yaşayan büyük çoğunluğun ise hayvanlardan sağladıkları ile kabilelerin birbirlerine saldırmalarından ele geçirdikleri, yağmaladıkları mallardan başka gelirleri yoktu. Yağma ve çapulculuk, özellikle yoksulluktan bunalan bedeviler için normal rızık yollarından biri kabul ediliyordu. Bir çoğu da fuhuş yaptırarak, özellikle de diğer kabilelerden saldırılar sırasında esir aldıkları kadın ve kızları bu çirkin işlerde çalıştırarak ve buna zorlayarak para kazanıyorlardı. Kur'ân-ı Kerim, bu çirkefliğe Nûr Sûresinde şöyle değinmektedir:
"Dünya hayatının geçici metâını elde etmek için, sakın cariyelerinizi -hele iffetli olmak isterlerse- fuhşa zorlamayın." (Nûr, 24/33)
C. Sosyal Durum:
a. Aile: Cahiliye Arapları arasında aileyi oluşturma ve aile kurma düzeni de karmakarışıktı. O gün yaygın olan başlıca evlenme çeşitlerini kısaca şöyle sıralamak mümkündür:
1-Erkeğin evlenmek istediği kızı velisinden istemesi suretiyle.
2-Değişik erkeklerle fuhuş yapan kadının, doğan çocuğunun o erkeklerden birine ait olduğunu söylemesiyle.
3-Bir kadının, gizlice ilişkide bulunduğu erkekten çocuğu olmasıyla.
4-Erkeğin, ilişki kurduğu başkasına ait cariyeden çocuğu olunca onu satın alması yoluyla.
Bunlardan başka, kadınların değiştirilmesi (Be'l nikahı), kızı ve akrabalarından bir kadını başka birinin kızı ve akrabası olan bir kadına karşılık vererek, o kadını almak yoluyla (Sığar nikahı), bir kadını geçici bir zaman için kiralamak şeklinde, daha da çirkin olanı, istibda' nikahı dedikleri,| bir erkeğin doğacak çocuk daha iyi olsun diye, karısını hayızdan temizlendikten sonra beğendiği başka bir erkeğin çadırına göndermesi yoluyla. İslâm, bütün bunların hepsini ortadan kaldırmış, ilk nikah şeklini ıslah ederek kabul etmiştir.
Bir erkek, istediği kadar kadınla evlenir, istediği zaman onu boşardı. İslâmiyet geldiği zaman nikahında on tane eşi olup, evliliğin dörtle sınırlanmasıyla diğer eşlerinden ayrılmak zorunda kalan bazı sahabilerin adları kaynaklarımızda zikredilmektedir.
Diğer taraftan, iki kız kardeşle birden evlenme âdeti olduğu gibi, üvey anneyle de evlenme âdeti vardı. Kocası ölen kadın, üvey oğullarına miras olarak kalırdı.
Bir cahiliye Arabı karısını boşar veya ölürse, bu adamın büyük oğlu bu kadınla evlenmek istediği zaman elbisesini kadının (üvey annesinin) üzerine atar, bu suretle mehir vermeye lüzum kalmadan, o kadın onun karısı olurdu. Bu üvey oğul, isterse onunla evlenir, isterse satar mihrini kendisi alırdı. Ancak kadın, çabuk davranarak üzerine elbise atılmadan kendi kabilesine kaçabilirse bu durumdan kurtulabilirdi.
İslâm, çok sayıda böyle üvey annesiyle evlenmiş kişilerin evliliğine son vermiştir. Bu hususta Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurulmaktadır:
"Daha önce geçen durum bir tarafa, bundan böyle babalarınızın nikâhladığı kadınları artık nikâhlamayın. Hiç şüphe yok ki bu, Allah'ın gazabına sebep olan bir hayasızlıktır. Ne iğrenç bir yoldur o!" (Nisa, 4/22)
Hattâ bunlardan Manzur b. Zabbân, üvey annesi Müleyke bint Hârise ile evliyken, Hz. Ömer'in onları ayırması üzerine, Müleyke'yi pek seven, belli ki, İslâm'ı da iyice içine sindirememiş olan Manzur'un bir şiirinde şöyle dediği rivâyet edilmektedir:
"Dikkat edin, Müleyke ve şarap benden gittikten sonra, artık bugün ben zamanın ne yaptığına aldırmıyorum." (Kal'acî, 24)
Kız çocuklarının olmasını ayıp görürler, onların doğumundan utanç duyarlardı. Savaşmadığı, saldırılara karşı obayı koruyamadığı, erkekler gibi çalışıp kazanamadığı, bir saldırı anında düşman kabilelerin eline esir düşecekleri, tecavüze uğrayıp fuhuş yaptırılacakları gibi düşüncelerle kız çocukları olunca çok kızarlar, öfkelerinden çıldıracak hâle gelirlerdi. Kur'ân-ı Kerim bunlardan, kız çocuğu olan birisinin nasıl bir halet-i ruhiye içerisine girdiğini Nahl sûresinde çok veciz bir şekilde anlatmaktadır:
"Onlardan birine bir kızının dünyaya geldiği müjdelenince, öfkesinden ve üzüntüsünden, yüzü mosmor kesilir. Müjdelendiği bu kötü haberin etkisiyle utanıp eşinden dostundan saklanmaya çalışır. Şimdi ne yapsın! Hor, hakir, itilip kakılan bir belâ olarak onu hayatta mı bıraksın, yoksa toprağa mı gömsün, ne yapsın? diye kara kara düşünür! Dikkat ediniz, ne fena hükümlerdi verdikleri bu hükümler!" (Nahl, 16/58-59)
Göçebe Araplar, yaşamasını istedikleri kızlarına yünden örülmüş bir cübbe giydirerek onlara deve, koyun güttürürlerdi. Öldürmek istedikleri kızlarını ise bazen doğar doğmaz öldürürler, bazen de altı yaşlarına geldiğinde, onu, güzel elbiseler giydirip akrabalarına götüreceklerini söyleyerek, çölde önceden hazırladıkları çukura atar, üstünü toprakla örterlerdi. Doğar doğmaz öldürecekleri zaman da, doğum yapmak üzere olan kadın bir çukur kazar, orada doğum yapar, doğan çocuk kız ise o çukura gömer, erkek ise alır büyütürdü.
Kur'ân-ı Kerim'de, Tekvir sûresinde, bazı Arapların, kız çocuklarını diri diri gömme şeklindeki vahşi âdetlerine işaret edilmekte ve bunun hesabının mutlaka sorulacağına dikkat çekilerek, bunu yapanlar tehdit edilmektedir. Allah Teâla, o sûrede, kıyametin dehşetli olaylarından bahsederken, bu hâdiseyi de o dehşetli olaylar içerisine alarak, şöyle buyurur:
"Diri diri gömülen kız çocuğuna, hangi suçtan ötürü öldürüldüğü sorulduğu zaman." (Tekvir, 81/8-9)
Kur'ân-ı Kerim'den anladığımıza göre, kız çocuklarının diri diri toprağa gömülmesinin en birinci sebebi, malî ve ekonomik idi. Fakirlikten dolayı aile fertlerinin az olması isteniyordu. Bu konuda da bir çifte standart uygulanıyor, erkekler aile bütçesine katkıda bulunur ümidiyle bırakılıyor, kızlar ise öldürülüyordu. Kur'ân-ı Kerim, bu düşüncenin çok yanlış ve bu işin büyük bir günah olduğu şöyle dile getirir:
"Fakirliğe düşme endişesi ile evlâtlarınızı öldürmeyiniz. Onların da sizin de rızkınızı veren Biz'iz. Şüphesiz ki onları öldürmek büyük bir suçtur." (İsra, 17/31)
Dârimî'nin (v. 255/869) kaydettiğine göre, bir gün bir Müslüman, bu çirkin fiili kendisinin cahiliye döneminde nasıl işlediğini Resûlüllah'a şöyle anlatmıştır: "Ey Allah'ın Resûlü, biz bir cahiliye toplumuyduk. Putlara tapar, çocuklarımızı öldürürdük. Benim küçük bir kızım vardı ve beni çok severdi. Öyle ki, onu çağırdığım zaman koşa koşa yanıma gelirdi. Bir gün yine onu çağırdım ve koşa koşa yanıma geldi. Sonra beraberime alarak, yolda rastladığımız bir kuyuya onu elinden tutarak attım. Kulaklarıma gelen son sözleri, 'babacığım, babacığım' çığlıklarıydı." Bunları duyunca Resûlüllah'ın (s.a.s.) gözlerinden yaşlar süzüldü. Bunun üzerine orada hazır bulunanlardan biri, "Ey filan! Sen ne yaptın? Resulüllah'ı üzdün." dedi. Resûlüllah (s.a.s.), "Ona engel olmayın, neler hissettiğini anlatsın. O, kendisini ilgilendiren bir şeyi soruyor." dedi ve adama 'Bu olayı bir daha anlat.' diye buyurdu. O şahıs bu olayı bir daha anlatınca, Resûlüllah (s.a.s.), mübarek sakalı ıslanıncaya kadar ağladı. Daha sonra adama, "Bunu cahiliye döneminde yaptığın için Allah seni affetti. Kendi hayatına yeniden başla." buyurdu. (Darimî, Sünen, 1/3-4).
Tabiî bu işten üzüntü duyanlar, engel olmaya çalışanlar da o dönemde yok değildi. Bunlardan biri, meşhur şair el-Ferazdak'ın (115/733) dedesi Sa'sa'a ibn Nâciye el-Mucâşi'î (9/630) idi. Peygamberimize gelerek, "Ya Resûlüllah! Ben cahiliyede bazı iyi işler yaptım. Bunlardan birisi de, 360 kız çocuğunu diri diri toprağa gömülmekten kurtardım ve her çocuğu kurtarmak için iki deveyi karşılık verdim. Bana bunun için mükâfat var mı?" diye sordu. Resûlullah (s.a.s.): "Evet vardır. Bunun mükâfatı, Allah'ın seni İslâm nimetine kavuşturmasıdır." buyurdu.
Kabilecilik: Araplarda, aileden sonra en büyük sosyal grup kabileydi. Kabile Arap'ın her şeyiydi. Kabilenin şerefi ve yüceliği onun da şanı ve şerefiydi. Bir Arap, kabilesi için hiçbir fedakârlıktan kaçınmazdı. Birbirlerine karşı kabileleriyle övünürlerdi. Genelde malı ve çocuğu en çok olan ve kabilenin yaşça da en büyüğü kabile reisi olurdu. Kabile, diğer kabilelere karşı üyelerinin her türlü eylemlerinden sorumluydu. Cahiliye Araplarınca kabile, bağımsız bir siyasî birlik olarak kabul edilirdi. Kabile, fertlerini aşırı gittikleri zaman cezalandırır, gerekirse kabile dışı ilân ettiği gibi, başka kabileden kendilerine sığınan birisini de himayesi altına alabilirdi.
Kötü alışkanlıklar: Cahiliye döneminde şarap içmek ve kumar oynamak gibi kötü alışkanlık ve âdetler çok yaygındı. Kumarı, hem de kabilenin en şereflileri ve zenginleri oynayabilirlerdi.
İç savaşlar: Birçoğu kan davası olmak üzere, bazıları da sudan sebeplerle, kabileler arasında çıkan savaşlar bitmek tükenmek bilmezdi. Bu savaşlardan 40 yıl devam edenlerinin olduğu rivâyet edilir. (Ebû Ubeyde, Eyyâmü'l-Arab) Kabileler arasındaki savaşlarda haklıya haksıza bakılmaz, herkes kendi kabilesinin yanında yer alırdı. Prensip şu idi: "Zalim de olsa mazlum da olsa kardeşine yardım et." (Daha sonra Peygamberimiz, bunu hadis-i şeriflerinde zikrederek, Arapların cahiliye dönemindeki anlayışlarının yanlış oluğunu vurgulamış, zalim kardeşe yardımın, onu zulmünden vazgeçirmek olduğunu buyurmuştur. (Meydanî, 3/373 vd.)
Bunların yanında Araplar arasında cömertlik, yardımseverlik, yiğitlik, komşu haklarını gözetme gibi bazı iyi âdetler de yok değildi.
D. Edebî Durum
Bütün tarihçilerin ittifak ettikleri üzere, Hz. Peygamber'in İslam'ı tebliğle görevlendirilmesi esnasında Arapların en bariz özelliklerinden birisi de okur yazar olmamalarıydı. Nitekim bu hususa da, Kur'ân-ı Kerim'de şöyle işaret edilmektedir:
"O, ümmîler arasından, kendilerinden olan bir elçi gönderdi. Bu elçi onlara Allah'ın âyetlerini okur, onları inançlarına ve davranışlarına bulaşmış kirlerden arındırır, onlara kitabı ve hikmeti öğretir. Halbuki daha önce belli ve kesin bir sapıklık içinde idiler." (Cuma, 62/3)
O gün için Mekke'de yazı bilenlerin sayısı, en iyimser tahminle iki elin parmaklarının sayısını geçmemekteydi.
Yıldızlar (ilmi) ve tıp konusunda, yağmur ve rüzgârlarla ilgili bazı bilgileri vardı. Bunlar da en basit ihtiyaçlarının ötesine geçmeyen tecrübelerden ibaretti. (Elmalı 1997, 23-43) Bunun yanında, onların en meşhur olduğu alan, tarih ve soylarıyla ilgili bilgiler, nesep, savaşlarıyla ilgili menkıbeler ve bir de dil zenginliği, güzel söz söylemeye düşkünlükleri ve bu husustaki kabiliyetleriydi ki, biz de burada bu ikincisi üzerinde biraz durmak istiyoruz.
Az önce ifade edildiği gibi, bütün bu olumsuz gelişmelerle birlikte, o dönemde Arabistan'da edebî ve kültürel durum, özellikle güzel söz söyleme bakımından oldukça parlaktı. Bu, daha başka sebeplere ilâveten, belki de devamlı savaşmak zorunda olan, kabile taassubunu her şeyin üstünde tutan Arapların, tabiî hayatlarının bir sonucu idi. Çünkü, içinde yaşadıkları durumu devam ettirebilmeleri, sürekli savaşlar karşısında kabilelerinin birlik ve bütünlüğünü koruyabilmeleri için çok etkili söz söylemeye ihtiyaçları vardı. Bu sebeple, Arapların duygularını coşturmak, Arab'ın yiğitlik damarlarını kabartmak için güzel ve etkili söz söylemeye duyulan ihtiyaç, edebî alanda önemli bir gelişmeye sebep oldu. Sözlerin en etkilisi de tabiatıyla duygulara hitabeden, kahramanlık hislerini uyandıran şiirdi. Bunun için Arap toplumunda şiir bir silah kadar tesirli, hattâ bazen ondan daha etkili oluyordu.1
Şiirle, sıradan bir adamı yükseltmek mümkün olduğu gibi, çok değerli bir adamı da insanların gözünden düşürmek, hattâ onların içine çıkamaz hale getirmek de mümkündü. Yani o gün şiir, günümüzdeki basın ve televizyonun, moda deyimiyle medyanın rolünü görüyordu. Bir örnek vermek gerekirse:
Edebiyat kaynaklarında anlatıldığına göre, o gün Mekke'de yaşayan Muhallak el-Kilâbî adlı biri vardı. Çok sayıda kızı olan bu adamın kızlarıyla kimse evlenmiyor, buna çok üzülen aile, çaresizlik içinde ne yapacaklarını bilmiyordu. Günlerden bir gün devrin büyük şairi el-A'şâ'nın Mekke'ye geleceği haberini alırlar. Bunu duyan kızların annesi, hemen beyine koşarak ne yapıp edip, bu fırsatı değerlendirmesini ister, el-A'şâ'yı ağırlamaya ve kendisine bu meseleyi açıp ondan yardım istemeye karar verirler. Evin beyi, sabah erkenden şairin yolunu bekler; onu herkesten önce karşılayarak evine götürüp, yoksul olmasına rağmen bir deve keserek şairi çok güzel bir şekilde ağırlar, gece sabaha kadar yiyip içip eğlenirler ve bir yolunu bularak, münasip bir şekilde derdini ona anlatır. Ertesi gün el- A'şâ, Ukâz panayırında söylediği şiirinde sözü el-Muhallak'a getirerek:
"Ömrüme yemin ederim ki, nice gözler dikildi o tepede yanan ateşin ışığına. O ateş, iki kişi ısınsın diye yakılan ateştir. O ateş üzerinde, çömerlik ve el-Muhallak bütün geceyi uykusuz geçirmiştir. el-Muhallak'la ben bir annenin memesinden sütünü emen iki süt kardeş olarak karanlık gecede anlaştık. Asla birbirimizden ayrılmayız." (Cahız, 2/229) der. O yıl geçmeden el-Muhallak'ın bütün kızları evlenir.
Yine Temîmoğullarının ceddinin lakabından dolayı kendilerine Benû Enfi'n-Nâka "Deve burnunun Oğulları" diyorlardı. Onlar, bu lâkaptan utanıyorlardı. Ta ki, bir gün şair el-Huteya onları:
"Onlar öyle bir kavimdir ki, onlar burun, diğerleri kuyruklardır. Kim devenin burnuyla kuyruğunu eşit kabul edebilir?" diye methedince, artık bu lâkabı
iftiharla söyler hâle gelmişlerdir.
İşte bütün bu sebeplerden dolayı Araplar şairlere, güzel ve etkili hitabet ve konuşma yeteneği olan kişilere çok önem veriyorlar, hattâ onlarda manevi birtakım güçlerin varlığına inanıyorlardı. Dolayısıyla şair ve hatibin Arap toplumunda yeri çok önemliydi. Bir kabileden şair yetiştiği zaman o kabilede şenlikler yapılır, kabile mensupları tebrik edilirdi. Her yıl kabileler arası savaşların kesildiği, bir nevi ateşkes dönemi sayılan ve haram ayları denilen belli aylarda, Zülmecaz, Zülmicenne, Ukâz ve Dûmetü'l-cendel v.b. büyük panayırlarda devrin büyük şairlerinin hakemlik yaptığı şiir yarışmaları düzenlenirdi. Burada başarılı olan şairlerin şiirleri, yazının yok denecek ölçüde az bilindiği o dönemde, son derece sınırlı sayıdaki hattatlar tarafından yazılarak, Kâbe'nin duvarlarına asılırdı ki, bazı âlimlere göre sayıları yedi, bazılarına göre de on tane olan bu kasideler günümüze kadar gelmiştir. Bunlardan yedisi, "Yedi Askı" adıyla Türkçe'ye çevrilmiştir (Yaltkaya, Yedi Askı, M.E.B.). Bunlar, Arapların İslâmiyet'ten önceki hayatlarından kalan en büyük sanat eserleridir. Bundan 14-15 asır önce basit bedevî toplumunun sert ve haşin tabiatlı çocukları olan bu şairler, seviyelerine zor erişilen şaheserler bırakmışlardır.
Bunun başlıca sebeplerinden biri de, Arapça gibi çok işlek bir şiir diline sahip olmalarındandır. Zira hiçbir dil, sahip olduğu âhenk, kelime yapısı, fiil çekimindeki ve telaffuzundaki kaideleri bakımından Arapça ile mukayese edilemez. Bu dil, en küçük ayrıntıyı ve teferruatı bile zayi etmeyen veciz ve özlü ifadelere sahiptir. Sadece zamirler değil, aynı zamanda fiiller de çekilirken şahıslar dahi dişi ve erkek şeklinde birbirinden ayrılmaktadır. Cümle yapısından, kullanılan fiilden; bir erkekten mi, yoksa bir dişiden mi, sonra kaç kişiden bahsedildiğini anlayabilirsiniz.2 Kelimenin son harflerinin cümledeki yer ve durumuna göre tasrif edilip seslendirilmeleri (i'rab) imkânı yanında, lûgat sahasındaki inanılmaz zenginliği, her çeşit düşünceyi ve en ince farkları takdire şayan bir zerafetle ifade hususunda bu dili son derece kudretli hale getirmektedir. İnsanı heyecanlandıran bir husus daha vardır ki bu da, Arapça'nın, asırlar boyunca kendini geliştirme ihtiyacını duymamış olmasıdır. Nazım ve nesir, her ikisi de, 1500 seneden beri modern Arapça'daki şiir ve nesirden ne gramer, ne kelime yapısı, ne de imla bakımından bir ayrılığa sahiptir. Bugün Mısır, Suudi Arabistan, Irak, Suriye vb. Arap ülkeleri radyo merkezlerinden yayılan Arapça Hz. Peygamber'in (s.a.s.) yetiştiği çağdaki ve O'nun ashabına hitap ettiği Arapça'nın tâ kendisidir. Belki de, işte bu istikrardan dolayı Arapça, Cenab-ı Allah tarafından Kur'ân dili olarak seçilmiştir.
Bugün biz, o dönemden günümüze kadar gelebilen şiirleri incelediğimizde görüyoruz ki, o şiirler, ifade ettikleri fikirlerin büyüklüğünden, yüceliğinden ve genişliğinden ziyade lisanın güzelliği, sadeliğiyle, ifade güzelliğiyle meşhur olmuşlardır. Esasen o devirde Arapların bulundukları kültür seviyeleri düşünüldüğünde, bundan başka türlüsü de beklenemezdi. Meselâ bu gün, o dönemden kalma şiirlerin en meşhurlarından olan Muallaka şairi İmriul-Kays'ın Muallâkasına baktığımızda görürüz ki, sevgilinin ailesi tarafından terk edilmiş bir konak yerinin tasviriyle 82 beyitlik bu şiirine başlayan şair, aşk ve sevda hatıralarıyla devam etmekte, kaygılı bir gece, at ve av, bulut, yağmur ve sel tasvirleriyle şiirine son vermektedir. Yani, Arap edebiyatının cahiliye döneminin bu en etkili kasidesinin bütün büyüleyiciliği sade bedevî hayatını, aşkını çok güzel sözlerle terennüm etmesinden kaynaklanıyordu.
… ve Allah Resûlü
İşte böyle bir ortamda Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.) Miladi 570 veya 571 yılı 12 Rebiülevvel ayına rastlayan bir pazartesi günü dünyayı şereflendirdiler. O, doğumundan itibaren diğer çocuklardan farklıydı. Annesi O'nu dünyaya getirirken asla doğum sancıları çekmedi. O'nu melekler yıkamış ve iki omuzu arasına gelmek üzere Risalet mührünü basmışlardı. Dünyaya gelişinden birkaç hafta önce babası Abdullah vefat etmiş olduğundan, O'nunla annesi Âmine ve dedesi Abdulmuttalip ilgilendiler. Mekke'de eskiden mevcut bir geleneğe göre yeni doğan çocuklar sütannelere verilirdi. O'nu da Hz. Halime'ye verdiler. Hadislerde anlatıldığına göre Halime, çelimsiz ve yorgun binek hayvanı sebebiyle, emzirecek çocuk arayan diğer süt annelerine nisbetle Mekke'ye geç gelmiş, emzirecek zengin bir çocuk bulamayınca da, eve boş dönmemek için yetim bir çocuk olan Hz Muhammed'i almıştı. Süt annesinin merkebi, dönüş yolunda kervanın en hızlı binek hayvanı hâline gelmişti. Yine O'nun süt sağılan devesi, bütün aileye yetip artacak şekilde süt vermeye başlamıştı. Diğerini süt kardeşine bırakmak suretiyle, ısrarla süt annesinin bir tek memesinden süt emmişti.
O, diğer çocuklardan daha ağır başlı ve akıllı idi. Yaşından beklenmeyen işlere ilgi duyuyordu. Kaynakların bildirdiğine göre, bölgesel ve diğer birtakım meseleleri diğer şehir mensupları ile görüşmek için, Abdülmuttalib, ne zaman serdiği kilimin üzerine çıkıp otursa, çocuk yaşındaki Muhammed (s.a.s.) de oyuncaklarını bir kenara atar ve meclisin toplantılarına katılırdı. Kendisi, en ön sıraya dedesinin yanı başına oturmak isterdi. Amcaları buna mani olmak isterler, fakat büyükbaba her zaman: "Bırakın, O kendisini büyük bir insan yerine koyuyor. O, o kadar akıllı ki, ümit ederim ilerde büyük bir adam olacak." derdi. Gerçekten o kadar akıllı-uslu idi ki, topluluk rahatsız edilmiş olmaktan dolayı O'ndan asla herhangi bir şikâyette bulunmamıştır. (Hamidullah, 1/43)
Hz. Peygamber (s.a.s.), kendi olmadan yemeğe asla oturmayacak kadar kendisini seven dedesini sekiz yaşında kaybedince, O'nun tabutu arkasında acı ve ıstırapla sızlanmıştı.
Daha sonra hayatını amcası Ebû Talib'in yanında sürdüren Peygamberimiz devrinde okul yoktu. Bu sebeple, ne okuma ve ne de yazma öğrenebildi. Mekkeliler hesabına çobanlık yaparak, amcasının zayıf bütçesine katkıda bulunuyordu. (a.g.e., 1/46)
Halk arasında kendisine el-Emin lâkabı verilen Hz. Muhammed (s.a.s.), putlardan son derece nefret ederdi. Onlara takdim edilen kurban etlerini yemezdi. Yaşı ilerledikçe tefekküre dalar, Allah'a secde ederdi.
Bilindiği gibi, 40 yaşında, bir Ramazan ayında Hira Mağarası nda inzivaya çekilmişken, kendisine ilahî vahiy geldi. Bütün Arabistan'ı ve bütün insanlığı değiştirecek olan ilâhi vazifesi böylece başlamıştı.
Sonuç:
Özet olarak söylemek gerekirse, Resulüllah'ın yetiştiği çevre, dinî, iktisadî, içtimaî ve manevî açıdan, gerçekten o gün için dünyanın en bozuk çevresiydi. İtikatlar bozulmuş, belli bir otoritenin olmayışı her tarafa korku salmıştı. Kuvvetlilerin söz sahibi olduğu düşüncesi hakimdi. İnsanlar devamlı bir saldırı korkusu içinde yaşıyorlardı. Gerek bölgenin verimsizliği gerekse servetin kötü dağılımı, bölgedeki her türlü gelişmeyi engelliyordu. Aile düzeninin kuruluşundan tutun, kabile taassubunun gözleri karartmasına kadar, sosyal bünyeyi bozan unsurların varlığı, bütün kabileleri, bir araya getirecek devlet şuurunun olmayışı, kuvvetli kabilelerin zayıfları yeme haklarının olduğu inancı ve bütün bölgeye hakim olan orman kanunları. Rahmetli Akif'in veciz ifadesiyle:
Sırtlanları geçmişti beşer yırtıcılıkta
Dişsiz mi bir insan, onu kardeşleri yerdi.
Resûllüllah, işte kısaca anlatmaya çalıştığımız bu ortamda doğdu, burada büyüdü. Cemiyetteki bütün olumsuzlukları gördü. Olumlu işlere iştirak etti. Örneğin Hilfu'l-Fudûl denilen, Mekke'de bütün mazlumlara yardım edilip, zalimlerin karşısına çıkılacağına dair Haşimoğulları, Muttalipoğulları, Zühre ve Teymoğulları arasında yapılan anlaşmada faal görev üstlendi.
O'nun şiirlerle ilgilendiğini gösteren herhangi bir rivâyete sahip değiliz. Aksine, o dönemde kendilerinde manevi bir güç olduğu kabul edilen şairlerden nefret ettiğini ifade eden rivâyetler vardır. Bu gün, Hz. Peygamber'in yetiştiği o ortamdan öyle bir insanın yetişmesini beklemek mümkün değildi. Bu husus, batılı bir çok yazarın da dikkatini çekmiştir. Nitekim, En Etkin Yüz kitabının yazarı olan M. Hart, dünyada en etkili 100 insan içerisinde birinci sıraya Peygamberimiz'i koyuş sebebini şöyle açıklıyor:
"Dünyanın en etkili insanlar listesinin başına Hz. Muhammed'i koymam bazı okurları şaşırtabilir. Bazılarını da kuşkuya düşürebilir. Ancak Hz. Muhammed tarihte, hem dinî hem de seküler düzeyde üstün başarılı olan tek insandı.
"Mütevazı bir aileden gelen Hz. Muhammed dünyanın en büyük dinlerinden birini kurmuş, (bu ifade Batılı anlayışa göredir) yaymış ve çok etkili bir siyasî lider olmuştur. Bugün, ölümünden 13 yüzyıl sonra, etkisi halâ güçlü ve yaygındır.
"Bu kitapta yer alan kişilerin çoğu, uygarlık merkezlerinde, ileri kültüre sahip ya da politik açıdan önemli milletler içerisinde doğup büyüme avantajlarına sahiptiler. Ancak Hz. Muhammed, 570 yılında, o dönemde dünyanın geri kalmış bir bölgesi olan, ticaret, sanat ve bilim merkezlerinden çok uzakta bulunan Güney Arabistan'ın Mekke kentinde doğmuştur. Altı yaşında yetim kalmış ve çok mütevazı bir çevrede yetişmiştir. İslâm gelenekleri, bize onun okuma-yazması olmadığını söylemektedir…" (Hart, 1 vd.)
Bütün bu açıklamalardan sonra, makalemizi şöyle bir soruyla bitirmek istiyoruz: Acaba içinde bulunduğu çevrenin Hz. Muhammed (s.a.s.) üzerinde herhangi bir etkisi oldu mu? Başka bir ifadeyle, o çevre böyle bir insanı yetiştirebilir miydi? Bu ve benzeri sorulara "evet" cevabını vermek mümkün değildir. Öyle bir çevrenin böyle bir insanı yetiştirmesi düşünülemez. Öyleyse, böyle bir çevrede Hz. Peygamber (s.a.s.) nasıl yetişti? Ya da böyle bir çevre, Hz. Muhammed (s.a.s.) gibi dünyanın en büyük insanını, yaratılmışların en büyüğünü nasıl yetiştirdi? İşte bütün bu soruların cevabını da yine O veriyor ve diyor ki, "Beni Rabbim yetiştirdi ve edebimi güzel kıldı." (Süyûtî, 1/51)
1. Şiirin bu etkisini, daha sonraları Hz. Peygamber (s.a.s.) tarafından, ashabın şairlerini müşrik şairlerin Müslümanları hicvettikleri şiirlerine cevap vermeye teşvik babında söylediği değişik hadislerde de dile getirilmiştir. (Müsned, 3/456 ; en-Nesâî, Menasik, 121.)
2. Hz. Süleyman'la (a.s.) konuşan karınca fıkrası meşhurdur. Derler ki : "Hocanın biri, eskiden bir köye imam olmak için gitmiş. Köylülerle tanışmış, köylerine talip olduğunu bildirmiş. Onlar da, hocanın okumasını ve vaazını dinledikten sonra karar vereceklerini söylemişler. Hoca onlara vaaz etmiş, vaazında Hz. Süleyman'ın (a.s.) karıncayla olan kıssasını anlatmış ve Neml Sûresinin 18. âyeti olan: "Karınca vadisine geldikleri zaman bir karınca: 'Ey karıncalar, yuvalarınıza girin ki, Süleyman ve askerleri farkında olmadan sizi ezmesin' dedi" âyetini okuyup, "Cemaat-ı müslimin, bu âyetten anlaşıldığına gore, Süleyman Peygamber'le konuşan karınca dişiymiş" demiş. Bu söze, Arapça'nın bu özelliğini bilmeyen köylüler çok şaşmışlar. Sohbetten sonra karar için toplandıklarında demişler ki: "Bu hocayı imam tutalım; adam çok derin. Görmüyor musunuz, adam, Kur'ân-ı Kerim'den Süleyman Peygamber'le konuşan karıncanın erkek mi dişi mi olduğunu bile anlıyor..."
Kaynaklar
el-Câhız, el-Beyân ve't-Tebyîn.
Ebû'l-Ferec, el-Eğânî..
Ebû Ubeyde, Eyyâmu'l-Arab Kable'l-İslâm, nşr. Dr. Adil Câsım, Beyrut, 1987.
Elmalı, Hüseyin, Kitabü'l-Envâ'l ve'l- Ezmine, TDV Yayınları, Ankara l997.
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, (terc.) İstanbul.
Hart, M. H., En Etkin Yüz, (Çev. Mehmet Harmancı, Sabah Kit.).
el- Mubârekfurî, Safiyyurrahmân, er- Rahîku'l-Mahtum, Mekke, 1980.
Kal'acî, Muhammed Ravvâs, Dirâse Tahlîliyye li Şahsiyyeti'r-Resul Muhammed (s.a.s.), Beyrut, 1998.
el-Meydânî, Mecma'u'l- Emsâl.
Savaş, Rıza, Hz. Muhammed Devrinde Kadın, İstanbul 1992.
Şükrî, Mahmud, Buluğu'l-Edeb.
Yaltkaya, Şerafettin, Yedi Askı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul1985.
EFENDİMİZ(s.a.v)'in Heyetleri Kabulü
Hamdi İşcan
Mekke fethiyle Arap Yarımadası'nda Müslümanlara saldırı düzenleyebilecek müşrik Arap kuvvetleri etkisiz hale getirildikten, Tebük Seferi ile o dönemin süper gücü kabul edilen Bizans İmparatorluğu'na İslâm ordusunun gücü gösterilip oradan gelecek tehlike yakın ve orta vadede bertaraf edildikten, hasılı Arap Yarımadası'nda umumi manada güvenlik ve asayiş temin edildikten sonra, dört bir taraftan heyetler akın akın Medine'ye seferler tertip etmişlerdir. İşte hicretin dokuzuncu senesine tekabül eden bu durum dolayısıyla, bu seneye "elçiler yılı" (âmü'l-vüfûd) denmiştir. 1
Elbette ki, Medine'ye gelen heyetlerin ziyareti sadece hicrî 9. yılla sınırlı değildir. İmam Şiblî'nin dikkat çektiği üzere ilk gelen heyetlerden biri olan Müzeyne heyeti henüz hicrî 5. yılda Medine'ye ziyaret gerçekleştirmişti. Ayrıca hicrî 8. ve 10. yıllarda da çok sayıda heyet Medine' de kabul edilmişti. 2 Ancak öyle anlaşılıyor ki, en fazla ziyaret trafiği hicrî 9. yılda vuku' bulduğundan bu seneye "âmü'l-vüfûd" ismi verilmiştir.
Gelen heyetler içerisinde bedevî Arap kabilelerinin bedeviliğini, huşunet ve sertliğini üzerinde taşıyan ferdler; daha önce İnsanlığın İftihar Tablosu ve Müslümanlara eza ve cefada bulunmuş olan azılı iman ve İslâm düşmanları; bulunduğu oymağın reisi olması dolayısıyla gurur ve çalıma kendini kaptırmış kişiler bulunmaktaydı. Ancak Peygamber Efendimiz (s.a.s) ve sahabilerin o samimi ve sımsıcak müsamaha atmosferi, herkesi konumuna göre değerlendirmek suretiyle ortaya koydukları nezaket ve incelikle dopdolu diplomatik tavır ve davranışlar gelen kişileri bir bir yumuşatmış ve onların İslâm hakkında en güzel kanaatlerle geri dönmelerini sağlamıştır. Öyle ki, siyasî maksat için gelmiş olan elçilerin bile İslâmiyet'i kabul edip öyle geri döndüğü görülmektedir. Mesela, Kureyş'in gönderdiği elçi Ebû Rafî' Resul-i Ekrem'le (s.a.s) karşılaşınca kalbi İslâm'a ısınmış ve geri dönmek istememiştir. Fakat Peygamber Efendimiz (s.a.s); "Ben elçiyi alıkoyamam, sen şimdi git ve eğer Müslüman olmak istiyorsan sonra geri dön" buyurmuştur. 3
Allah Resulü'nün (s.a.s) irtihal-i dar-ı beka buyurmadan hemen önce yapmış olduğu vasiyet arasında elçilere hizmette kusur edilmemesinin ve onlara iyi davranılmasının da yer almış olması4 sanırım bu mevzuda O'nun (s.a.s) ne denli hassas olduğu hakkında bize yeterli bir kanaat verecektir. Ayrıca Resul-i Ekrem'in (s.a.s) elçilik heyetlerinin sınırda karşılanıp Medine'ye gelinceye kadar kendilerine refakat edilmesi isteği5 de Peygamber Efendimiz'in (s.a.s) bu husustaki edep, nezaket ve incelik ufkunu göstermesi adına bir hayli dikkat çekicidir.
İsterseniz şimdi söylenilen bu hususları birkaç örnek üzerinden müşahhas bir şekilde görmeye çalışalım.
Benî Sa'd b. Bekr Kabilesi ve Dimame b. Sa'lebe (r.a)
Dimame b. Sa'lebe (r.a) Benî Sa'd b. Bekr kabilesinin elçisi olarak Medine'ye geldiğinde Peygamber Efendimiz (s.a.s) ashabıyla Mescid-i Nebevi'de birlikteydi. Dimame mescide girdi ve "Hanginiz Abdulmuttalib'in torunu?" diye sordu. Efendiler Efendisi (s.a.s) "Abdulmuttalib'in torunu benim" dedi. Dimame tekrar "Muhammed mi?" diye sordu. Allah Resulü (s.a.s) "evet" deyince Dimame; "Ey Abdulmuttalib'in torunu! Şimdi sana bazı sorular soracağım, sorularımda da sert ve haşin olacağım, incinmeyesin?" dedi. Resul-i Ekrem (s.a.s) gayet yumuşak bir tavır içinde, "Hayır, içimde sana karşı herhangi bir olumsuz duygu olmayacak, istediğini sor." buyurdu.
Bunun üzerine Dimame b. Sa'lebe; "Senin Rabbin adına söyle, bütün insanlara Resulü olarak seni O mu gönderdi?" Resulüllah (s.a.s); "Evet, Allah'a andolsun, beni O gönderdi." buyurdu.
Dimame aynı şekilde Allah'ın günde beş kez namazın kılınmasını, zekatın ödenmesini, yılda bir ay oruç tutulmasını ve Mekke'ye haccedilmesini emredip emretmediğini sordu. Resul-i Ekrem (s.a.s) de hepsine aynı şekilde cevap verdi. Sonunda Dimame b. Sa'lebe (r.a): Şehadet ederim ki, Allah'tan başka ilah yoktur, yine şehadet ederim ki Muhammed Allah'ın Resulü'dür. Bu emirleri yerine getireceğim, neyi yapmamı yasakladınsa ondan da sakınacağım; ne bunları artıracak, ne de azaltacağım." dedi. 6
Bu ziyaretten hemen sonra kabilesine dönen Hz. Dimame'nin kabilesiyle arasında geçen diyaloglar da, "Elçiler Yılı"nın bereketini göstermesi adına bir hayli dikkat çekicidir.
Rivayetlere göre kabilesinin yanına dönen Hz. Dimame'nin ilk sözü şu oldu: "Lât ve Uzzâ ne fena şeylermiş!" Bunun üzerine kavmi; "Sus ey Dimame! Söylediğin bu sözlerden dolayı alaca, cüzzam veya delilik gibi bir hastalığın başına gelmesinden kork!" diye karşılık verdi. Hz. Dimame ise pürüzsüz ve net bir ses tonuyla; "Yazık size! Lât ve Uzzâ denen putlar size ne fayda ve ne de zarar verir. Halbuki Allah Teala içinde bulunduğunuz sapıklıktan sizi kurtarmak için size peygamber gönderdi ve ona kitap indirdi" deyip Müslüman olduğunu açıkça ifade etti ve Rasul-i Ekrem'in emir ve yasaklarını onlara getirdiğini söyledi.
Hadiseyi rivayet eden zat diyor ki, Allah'a kasem olsun o gün akşama kadar Benî Sa'd kabilesinde erkekten ve kadından imana gelmeyen kimse kalmamıştır." 7
Benî Temîm Heyeti
İçlerinde Utarid b. Hâcib, Akra b. Hâbis, Zibirkan b. Bedr gibi Benî Temîm kabilesinin ileri gelenlerinden oluşan bir heyet kabile taassubu içinde Medine'ye gelmişlerdi. Mescid-i Nebevî'ye ulaştıklarında Resul-i Ekrem (s.a.s) hücre-i saadetlerinde bulunuyordu.
Mescide girer girmez "Bizim yanımıza çık, ey Muhammed!" diye yüksek sesle nida etmeye başladılar. Allah Resulü (s.a.s) çıkınca da, "Sana büyüklüğümüzü göstermeye geldik. Bakalım hangimizin şerefi daha yüksek. Şairlerimize, hatiplerimize izin ver" dediler.
İnsanlığın İftihar Tablosu, hatibinize izin veriyorum, ne söyleyecekse söylesin buyurdu. Bunun üzerine Utarid b. Hâcib kalkıp bir konuşma yaptı. Konuşmasını bitirince Resulüllah (s.a.s) Sabit b. Kays'a dönerek "Kalk, bu adamın konuşmasına cevap ver" buyurdu. Sabit b. Kays da kalkıp çok güzel bir konuşma yaptı.
Daha sonra Benî Temîm heyetinden Zibirkan b. Bedr bir şiir okudu. Buna da Hassan b. Sabit şiiriyle cevap verdi.
Hassan b. Sabit şiirini bitirince, heyetten Akra b. Hâbis, "Hatibi bizim hatibimizden, şairi bizim şairimizden daha güçlü, sesleri de bizim sesimizden daha yüce ve yüksek" diyerek teslimiyetini bildirdi.
En fasîh şairlerini yanında getiren Benî Temîm kabilesi Müslümanlığı kabul ederek Medine'den ayrıldı. Resulü Ekrem (s.a.s) de değerli hediyeler vererek onları yolcu etti. 8
Adiy b. Hâtim ve Müslüman Oluşu
Adiy b. Hâtim Yemen'deki Hristiyan kavmin lideriydi. Babası cömertliğiyle meşhur Hâtem-i Taî'dir. Kendisinin anlattığına göre, Peygamber Efendimiz'i (s.a.s) ilk işittiğinde bundan hiç hoşnut olmadı. Çünkü kabilesinin reisi olarak kendisini asalet sahibi bir Hıristiyan olarak görüyordu. Ayrıca kabilesinin katıldığı savaşlarda elde edilen ganimetin dörtte birini kendisi alıyordu. Maddi-manevi sahip olduğu imkan ve payelerin elinden çıkma ihtimali dolayısıyla İslâm'a karşı düşmanca bir tavır içine girmişti.
Adiy b. Hâtim, tevhid dini olan İslâmiyet'in Yemen'deki putperestliğe de son vereceğini ve o bölgeye de hakim olacağını tahmin ediyordu. Bu sebeple her an bulunduğu beldeden kaçabilecek şekilde at ve develerini hazır halde bulunduruyordu. Hz. Ali komutasındaki İslâm ordusunun Yemen'e yaklaştığını duyunca ailesi ve çoluk-çocuğuyla birlikte Şam'a kaçtı. Ancak kaçış esnasında kızkardeşi Sufane' yi unutmuşlardı.
Adiy b. Hâtim'in kabilesinin bir bölümü Müslümanlara karşı çıktı. Ancak çok geçmeden mağlup oldular. Müslümanlar onları esir aldı. Medine'ye getirilen esirler arasında Adiy b. Hâtim'in kızkardeşi Sufane de vardı.
Sufane fırsat bulduğu bir anda, babasının adını şefaatçi yaparak Peygamber Efendimiz'den (s.a.s) yardım talebinde bulundu. Her işi binbir hikmetle dolu olan Resul-i Ekrem (s.a.s) kabilenin önde gelenlerinin gönlünün kazanılmasıyla bütün bir kabile fertlerinin gönlünün kazanılabileceğini çok iyi bildiğinden, Sufane'nin serbest bırakılmasını emir buyurdu. Ayrıca kardeşinin yanına dönmek istediğinde Peygamber Efendimiz (s.a.s) ona giyecek ve binekten başka yol boyunca ihtiyacını karşılayacak erzak verdi. Onu saygı duyulan muhterem birisi olarak yolcu etti.
Sufane Şam'da kardeşi Adiy b. Hâtim'in yanına varınca önce kendisini bırakıp gittiğinden dolayı kardeşine ağır sitemlerde bulundu. Daha sonra Resulüllah ile aralarında geçenleri anlattı. "Vallahi ben O'nda hayırdan başka hiçbir şey görmedim. Kardeşim sen de O'nunla git bir görüş" dedi. Bunun üzerine Adiy b. Hâtim Medine'ye doğru yola koyuldu. 9
Esasında bu başlık altında buraya kadar anlattıklarımız mevzuumuzla doğrudan alakalı değildi. Ancak konu bütünlüğü açısından hadisenin bütününü aktarmanın daha faydalı olacağını düşündük. Şimdi ise hadisenin mevzumuzla doğrudan alakalı kısmını nakletmek istiyoruz.
İbn Hişam, hadisenin devamını Adiy b. Hâtim'in dilinden şöyle aktarıyor:
Medine'ye geldiğimde Resulüllah (s.a.s) mescidde bulunuyordu. İçeri girip selam verdim. "Bu adam" kimdir diye sordu. Adiy b. Hâtim olduğumu söyledim. Bunun üzerine ayağa kalktı, bana iltifatta bulundu. Daha sonra alıp beni evine götürdü.
Eve giderken yaşlı, zayıf bir kadın rastladı. Resulüllah'ı durdurmak istedi, o da durdu. Hz. Peygamber uzun süre kadının ihtiyaçlarını dinledi. Bu arada ben içimden; 'Bunu bir hükümdar yapmaz, vallahi bu bir hükümdar değil." diye geçirdim. Sonra evine vardık.
Hz. Peygamber, önüme lifle doldurulmuş bir minder koydu ve oturmamı istedi. Ben "Siz oturun" dedim, "Hayır, sen otur!" buyurdu. Ben mindere oturdum o ise yere oturdu. Ben yine içimden "Vallahi bu bir hükümdar işi değil" dedim.
Efendiler Efendisi (s.a.s) daha sonra Adiy b. Hâtim'e İslâm'ı anlatıyor, onun imanına engel olabilecek zihninde oluşan tereddütlere cevap veriyor ve neticede Adiy b. Hâtim kelime-i şehadet getirerek Müslüman oluyor. 10
Görüşmeler Hakkında Umumi Değerlendirme
Medine'ye gelen elçi heyetlerinin hepsine bu yazıda temas etmek, yazının istiab haddini aşacağından biz bu kadarlıkla iktifa etmek istiyoruz. Zira İmam Şiblî'nin tesbitlerine göre, her ne kadar ilk dönem siyer müelliflerinden İbn İshak, Peygamber Efendimiz'i ziyarete gelen 15 heyetten bahsetse de, İbn Sa'd, gelen heyetlerin sayısının 60'a ulaştığını söylemekte, Zeyneddin İrakî, İbn Sa'd'ın görüşünü desteklemekte, İbn Kayyim ve Kastalanî ise eleştirel araştırma ve tahlillerden sonra bu heyetlerin 342'ye ulaştığını ifade etmektedirler11. Dolayısıyla biz şimdi sadece bir fikir vermesi açısından verdiğimiz üç örnekle yetinerek heyetlerin ziyaretiyle alakalı önemli gördüğümüz bazı hususların tesbitine geçmek istiyoruz.
Bu üç hadiseyi yan yana getirip mukayeseli bir şekilde anlamaya çalıştığımızda görüyoruz ki;
İnsan sarrafı Resulüllah (s.a.s) gelen kişi veya kişilerin durum ve konumlarına göre kendilerine muamelede bulunmaktadır. Basit, sade bir şekilde soru sorup konuyu öğrenmek isteyene onun ruh aynasına, anlayış seviyesine göre cevap veriyor, açık, net, veciz, sade ve duru bir şekilde söyleyeceklerini söylüyor, hak ve hakikati ifade ediyordu.
Şiir ve hitabetiyle övünen, kabile enaniyeti içinde bulunan kişilere de onların anlayacağı dille cevap veriyor, gönüllerini incitmeden ama onları helakete sürükleyecek enaniyet ve kibir duygularını da ellerinden alacak şekilde müskit cevaplarla hak ve hakikate tercüman oluyordu.
Kabilelerin önde gelenlerine, eşrafına saygı ve hürmet dolu bir mumalede bulunuyor, onların manevî makam ve itibarlarını zedeleyecek bir hareket ve davranışa fırsat vermiyordu. Böylece ilgi ve teveccühe alışmış bu kişilerin enaniyet ve gurur damarlarına basılmamış ve bu sebepten dolayı dinden, imandan uzaklaşmaları engellenmiş oluyordu.
Daha önce ne tür zulüm ve haksızlıkta bulunursa bulunsun, hangi kötü söz ve iftirayı atmış olursa olsun, gelen kişilere geçmişte yaptıkları hatırlatılmıyor, önceki zulüm ve kötülükleri yüzlerine çarpılmıyor, onları mahcup duruma düşürecek söz ve davranışlardan uzak kalınıyordu. Hatta denilebilir ki, bu mevzuda en küçük bir imada dahi bulunulmuyor, aksine gelen kişiler iltifat ve ikram görüyordu.
Eldeki imkanlar ölçüsünde hemen hemen bütün heyetlere hediyeler veriliyor öyle yolcu ediliyordu.
Allah Resulü (s.a.s) gelen kişi veya kişiler ne kadar kaba-saba, haşin, sert dahi olsa her halükarda fevkalede bir nezaket içerisinde onları karşılıyor, kaba-saba, hoyratça bedevî tavırlarına kızmıyor, öfkelenmiyor, böyle çirkin davranışta bulunanları tardetmiyor, onları muhatap almamazlıkta bulunmuyor; aksine kabalığa nezaketle, huşunete yumuşaklıkla karşılık veriyordu.
Ayrıca dikkat çekilmesi gereken önemli bir husus görüşmeler monolog şeklinde cereyan etmiyor; gelen heyetler kendilerini ifade edebilecek bir zemin buluyor, duygu ve düşüncelerini rahatça dile getirebiliyor, akıllarına gelen her türlü soruyu sorabiliyorlardı. Böylece gerçekler dikta yoluyla değil, insanların zihinlerinde herhangi bir soru işareti ve tereddüt kalmaksızın içten bir kabulle gönüllere girmiş ve yerleşmiş oluyordu.
Ve Günümüze Bakan Yönleriyle Elçiler Yılı
Yaratılış hikmeti gereği her dönem için maddî güç ve kuvvetin bir manada vazgeçilmezliği bulunsa ve hiç şüphesiz çağımız için de aynı durum söz konusu olsa da, öyle anlaşılıyor ki, günümüzde ilmin ve beyanın gücü daha bir önem kazanmış, onun toplumlar ve devletlerarası muvazenedeki rolü daha belirleyici bir noktaya ulaşmıştır.
Aynı hakikati farklı bir açıdan şöyle de ifade edebiliriz: Esasında, 'mahiyeti ve neticesi itibariyle her şey ilme bağlıdır', ilmin ve beyanın gücü her dönem için en müessir vesilelerden biridir, ancak günümüzde bu güç geçmiş dönemlere nisbetle daha bir ehemmiyet kesbetmiş, çok daha geniş sahada hakimiyet ve müessiriyet tesis etmiş bulunmaktadır. Öyle ki, günümüzde en güçlü devletler dahi yapıp ettiklerinden dolayı kendilerini şöyle veya böyle dünya halkları nezdinde bir meşruiyet zeminine oturtma mecburiyetinde hissetmektedirler. Bundan dolayı rahatlıkla denebilir ki, umum yeryüzünde bugün medenî üslup ve diplomatik dil asıl mücadele ve kazanma sahası olarak görülmektedir.
Ayrıca haberleşme ve seyahat vasıtalarının akıllara durgunluk verecek ölçüde geliştiği ve bunun sonucunda dünyanın adeta bir köy haline geldiği günümüzde ferdler ve milletler arası münasebetler geçmiş asırlara nisbetle daha bir iç içe girmiş, farklı kültür ve anlayışın insanları –isteseler de istemeseler de- içtimaî, siyasî, coğrafî, ticarî vs. değişik sebeplerle aynı mekanı paylaşma, birlikte yaşama mecburiyetinde kalmışlardır.
"Zamanın ruhu" diyebileceğimiz bu tür konjonktürel saikler, umumî manada din ve kültürler arası diyalogu elzem kıldığı gibi, bilhassa son çeyrek asırdan beri, bazı uluslararası güç odakları tarafından İslâm ve Müslümanlar hakkında oluşturulmaya çalışılan sun'i imaj meselesi ve İslâm'ın hakiki çehresini karartma gayretleri de müslümaların bu mevzuya daha bir ehemmiyet vermesini gerekli kılmaktadır. İslâm'ın –haşa- sertlik ve huşunet yanlısı bir terör dini, Müslümanların da bir terörist, bir anarşist olarak gösterilmeye çalışıldığı talihsiz bir dönemde, Müslümanların üzerine düşen en önemli vazife herhalde her fırsatı değerlendirerek İslâm'ı gerçek orijiniyle anlatma, hal ve beyan diliyle onun hakiki sesini cümle âleme duyurma olsa gerek. Bu noktada, geniş halk kesimleriyle, İslâm hakkında iftira ve karalamaları bizzat organize eden uluslararası siyasi oluşum, güç odakları ve menfaat şebekelerini bir tutmamak, aynı kefede değerlendirmemek, "aldatma"yı meslek edinen azınlık gruplarıyla "aldanan" kitleleri tefrik etmek, zannediyorum, dikkat çekilmesi gereken önemli bir husustur. Bu sebeple fesad şebekeleri ne yaparsa yapsın, ıslahçılar olarak mümin, hakiki insaniyet olan İslâm'ı gerçek mana ve muhtevasıyla temsil etme ve bu temsil için gerekli olan karşılıklı görüşme ve tanışma zeminini oluşturma vazifeleriyle sorumlu bulunmaktadır.
Bundan dolayı sonuç olarak diyebiliriz ki, zaten dinin ruhunda olan ama günümüz şartlarının daha bir lüzumlu hale getirdiği farklı din ve kültür müntesipleriyle karşılıklı ziyaret ve diyalog toplantıları açısından "elçiler yılı"; Nebevî metod ve tarzın bilinmesi, onun hayata hayat kılınması ve bu tür görüşmelerin en güzel ve en verimli şekilde neticelenmesi adına çağımız Müslümanına başka hiç kimsenin sahib olamayacağı eşsiz bir rehberlikte bulunmakta ve bizim için çok zengin bir kaynak sunmaktadır.
* Araştırmacı Yazar
hiscan@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1. İbn Hişam, es-Sîretü'n-Nebeviyye, 4/205
2. İmam Şiblî, Peygamberimizin Risaleti ve Şahsiyeti, 52
3. Ebû Davûd, Cihad, 151
4. Buharî, Meğazî 83
5. İbn'ül-Esîr, Üsdü'l-ğabe, 1/168
6. İbn Hişam, 4/219-220
7. A.g.e., 220-221
8. A.g.e., 206-212
9. A.g.e., 225-227
10. A.g.e., 227
11. İmam Şiblî, 51
HZ. PEYGAMBER'DE HİTEBET ÖZELLİKLERİ
Doç. Dr. Faruk Tuncer
Resûlü Ekrem konuşmalarında, pek çok tabirin içinden ses ve mûsikîsi en uygun lafzı seçerdi. Kelimeler O'nun dudaklarından lalü güher gibi dökülürdü. Konuşmasında nazım yönünden güzelliğin çok ötesinde bir lezzet vardı. Konuşmalarına el hareketleri de eşlik ederdi. Elini sık sık çevirir, kimi zaman sol baş parmağını sağ avucunun içine vururdu. Sözlerinin kalblerde makes bulması için sesini bazen azaltır bazen de yükseltirdi. Öfke tarzında konuştuğu anlar da olurdu. Bu halin ârız olduğu zamanlarda mübarek bedeni bol bol terlerdi. Konuşurken ön dişleri görünür ve o anda sanki yüzünde güller açardı.
GİRİŞ:
Özellikle İslâm tarihi boyunca dini tebliğ faaliyetinde, fikir ve duygu yönünden te'sir edebilmek için seçilen en keskin silah hitabettir. Bu canlı metoda, muhatabların durumlarının gerektirdiği her yerde bizzat Allah Resûlü (sav) başvurmuştur. Sıkıldığı zamanlarda ya da tebliğin ilerlemesinde arızalar olduğunda bir konuşma yapardı. Şartlara göre hutbeyi uzun veya kısa okumak O'nun âdetiydi. İbn-i Kayyım'a göre, Allah Resûlü'nün ârızi hutbeleri önceden düşünülmüş programlı hutbelerinden daha uzundur.
O'nun hutbeleri, Allah'a hamd edip, nimet ve kemâl vasıflarını övme, İslâmî prensipleri tâlim etme, şeklindeydi. Hesap ve mizanı hatırlatır, takvayı emreder, Allah'ın rızasını elde etmeyi ve gazabına yol açan sebepleri açıklamayı da ihmal etmezdi.
Bayramlarda hutbe îrad eder, kadınları teberruda bulunmaya teşvik ederdi. Meselâ bir gün, marangoz kölesi olan bir kadına, kendisi için bir minber yaptırmasını istemiş, kadın da derhal Allah Resûlü'nün insanlara hitabedeceği üç basamaklı bir minber yaptırmıştı.
Allah Resulü (sav) hutbe îrad etmek için kalktığı zaman eline bir asa alır ve minberde iken ona dayanırdı. Yayına dayanarak hutbe verdiği gibi yerde, minberde veya bir devenin üzerinde hutbe îrad ettiği de vakidir. Kendisine minber yapılmadan önce bir hurma kütüğüne yaslanarak konuşurdu. Resulullah'ın hutbesinden uzak kalması üzerine bu kütüğün inlemesi meşhurdur.
Hutbe esnasında bir şey ârız olduğunda önce onu halleder sonra hutbeye devam ederdi. Bir defasında hutbe esnasında Selik Ğatafani adında biri geldi ve oturdu. Hz. Peygamber ona:
-Ya Selik. Kalk ve önce iki rekat namaz kıl, dedi ve devamla; "Sizden biriniz Cuma günü imam hutbe verirken camiye girerse önce iki rekat namaz kılsın ve namazını çabuk tamamlasın."
Hutbelerine Allah'a hamd ile başlar şehadetle devam ederdi. Onu şanına layık över, kendi ismini de özel ismi ile zikreder ve "Emmâ ba'd" (yani şimdiki maksadıma gelince derim ki..) diye konuya girerdi. Hutbelerini istiğfar ile bitirirdi.
Allah Resûlü'nün hitab özelliklerini dört grupta toplamak mümkündür:
1-MAKSADI AÇIKLAYAN VECİZ SÖZ:
Şemail ve Sünen kitabları, Allah Resûlü'nün hutbelerindeki vecizlikle ilgili pek çok şey zikrederler. Öyle ki biri konuşmasındaki kelimeleri tek tek saymaya kalksa sayabilirdi.
Sözlerinde fazlalık bulunmayıp kesinlik ve gerçeklik en bâriz vasfı idi. Beyan âlimleri, konuşmasında maksadını kolay lafızlarla ifade etmesinin zihne pek çok ma'nâlar getirdiğini söylerler.
Meşhur âlim Câhız der ki; bu, bir eğitim prensibidir. Hatib, sözünün baş tarafını unutturacak birtakım fuzulî ve dolaşık ifadeler kullanmaktan uzak durmalıdır. Eğer konuşmacı bu şekilde davranırsa dinleyen onun maksadının ne olduğunu anlamakta güçlük çeker. Hz. Aişe der ki; "Allah Resûlü sizin böyle uzattığınız gibi sözü uzatmazdı. O bir söz söylediğinde onu dinleyenler kolaylıkla anlardı." Hadîs kitablarında çok sayıda örnekleri bulunan "Cevâmiû'l-kelim" (Yani az sözle çok geniş ma'nâlar ifade etme) bu nevidendir.
Bugünün hatiplerinin bazıları, hoparlörden konuşma iştiyakı içinde yanıp tutuşurlar. Oysa şemâil kitapları Hz. Peygamberin ihtiyaç olmadan konuşmadığını kaydederler. Konuştuğunda ise hitabetin hakkını tam verirdi. Ümmü Mabed'in ifadesi ile, "O'nda ifade hatalarına, cümle düşüklüğüne rastlanmazdı."
Kainatın Efendisi (sav), dinleyicilerin müşahhas faydalar elde etmesi için hırs gösterirdi. Bunun için kelimeyi bazen üç defa tekrar ederdi. Böylece sözlerinin zihinlerde ve kalblerde yerleştiğinden emin olmak isterdi. Mâlumdur ki bu tekrarlar, ma'nânın bozulmasını ve pek çok tevili önler. Belağat şartlarından sayılan bu husus gösteriyor ki, insanlar naklederken hem ma'nâya hem de lafza özen gösteriyorlar.
Bugünkü hatipler de bu yöne dikkat edip, hutbelerinin önemli kısımlarının özetini tekrarlamalıdırlar. Böylece muhatablar hatibin söylediklerini iyi beller ve yapacakları nakilde net ve isabetli davranırlar. Çünkü nakil, esnekliğe çok müsaittir. Re-sulûllah'ın veciz söz söylemesi, ma'nâyı bozacak derecede bilmece üslubunda olmazdı. Nitekim Ümmü Mabed: "O, anlaşılmayacak derecede az söz söylemezdi" der.
2. KALBİN DİL İLE MÜNASEBETİ:
Bazı konuşmacıları dinlerken lafızlarındaki soğukluk ve donukluk hemen hissedilir. Hatib bu haliyle dinleyicilerini istediği yöne çekemez, coşturamaz. Bunun sebebi hatibin, yaptığı işin birtakım prensibler gerektirdiğini bilmemesidir.
Oysa konuşmak bir sanattır. Onun dinleyicilerin kalbinde fikri muhteva oluşturma gibi kaideleri vardır. Yoksa hitabet, radyo konuşması veya kitabdan okuma değildir. Aksine iki taraf arasında canlı bir buluşmadır. Yine şemail kitablarında görüyoruz ki; Allah Resûlü'nün hutbelerinde kalbi ile dili arasında tam bir irtibat vardır. Söylediklerinin bizzat etkisindedir. Yani etkisini duyduğu şeyler söylediği, mübarek yüzünden belli olur. Dinleyicilerin kalblerinde de bu tesiri uyarmaya gayret ederdi.
İbn-i Kayyım şöyle der: "Resûlullah konuştuğu zaman gözleri kızarır, heyecanlanır, sesi yükselir ve sanki orduyu şu sözleri ile korkutan biri olurdu:
Sabah-akşam düşman hücum etti-edecek (ayağınızı denk alın)."
Resûlü Ekrem konuşmalarında, pek çok tabirin içinden ses ve lezzeti en uygun lafzı seçerdi. Kelimeler onun dudaklarından lalü güher gibi dökülürdü. Konuşmasında nazım yönünden güzelliğin çok ötesinde bir lezzet vardı. Konuşmalarına el hareketleri de eşlik ederdi. Elini sık sık çevirir, kimi zaman sol baş parmağını sağ avucunun içine vururdu. Sözlerinin kalblerde makes bulması için sesini bazen azaltır bazen de yükseltirdi. Öfke tarzında konuştuğu anlar da olurdu. Bu halin ârız olduğu zamanlarda mübarek bedeni bol bol terlerdi.
Konuşurken ön dişleri görünür ve o anda sanki yüzünde güller açardı. Kelimeleri ağız dolusu çıkarırdı, ancak avurtlarını şişirmezdi. İlk kelime ve harfler tabiî mahreçlerinden çıksın, sözün hakkı verilsin diye bazen bu yola da başvurduğu olurdu.
3. ŞİİR İLE İSTİŞHADI:
İstişhadın dinleyici üzerinde psikolojik tesiri olduğu açıktır. Her konuşmacı bazen yazılı bazen de ezberindeki bir kısım sözlerin desteğine başvurur. Böylece dinleyenlerin kalblerinde kastedilen ma'nâ yerleşip, sağlamlaşır.
Hz. Aişe'ye Resûlullah'ın şiirden örnekler verdiği vâki mi? diye sorulunca O da: "Evet, İbn-i Revâha'nın şiirlerinden söylerdi" şeklinde cevap verir.
Siyer kitaplarında Resûlü Ekrem (sav)'in istişhadı ile alakalı şu şiirler kaydedilir. Meşhur Şair Tarafe'nin: "Günlerin ilerlemesi sana bilmediğin çok şey öğretir. Haber getirmek için azık ve ücret vererek tutmadığın kimseler de sana haber getirir."
Bir defasında Allah Resûlü: "Sözün en doğrusu Şair Lebid'in şu sözüdür" diyerek ondan, çok meşhur şu mısrayı okur: "Dikkat edin. Allah'ın dışındaki her şey bâtıldır."
Allah Resulü (sav) savaşta orduyu heyecanlandırmak, onları teşvik için istisnada başvurduğu olurdu. Ahzab Muharebesinde şöyle der: "Ey Allah'ım Sen bizi hidayete erdirmeseydin, biz ne tasaddukta bulunur ne de namaz kılardık.
Bizim üzerimize sekine indir. Düşmanla karşılaşınca ayaklarımızı sabit kıl.
Şüphesiz ki müşrikler ordusu bize karşı iyice azdılar, eğer bize karşı bir komplo kurdularsa bizi muhafaza eyle."
Hendek Muharebesinde ise kısmen sarsılan sahâbe-i kirâma dönerek üstüste birkaç defa şöyle der: "Ben peygamberim yalan yok, Ben Abdulmuttalib oğluyum, yalan yok."
Yine bir defasında kendisine isabet eden bir taşın mübarek parmağını kanatması karşısında Allah Resûlü parmağa bakar ve şöyle inşad eder: "Sen kanayan parmaktan başka bir şey misin ? Senin mâruz kaldığın bu hal Allah yolundadır".
4. FESAHATI:
Resûl-i Ekrem Kureyş'in Beni Sa'd kolunda büyümüştü. Dolayısı ile onda, sahra adamlarının ciddiyeti ile şehirlilerin parlak sözleri cem olmuştu. Bundandır ki: "Ben arapların en fasihiyim" derdi.
Sözü açık ve berraktı. Harfleri karıştırıp dil kaidelerini bozmazdı. Onda, terkib ve te'lif zayıflığı bulunmazdı, sözleri de gayet vecizdi. Arap lehçelerini çok iyi bilir ve her kabileye kendi şiveleri ile konuşurdu. Hz. Ali der ki: "Araplardan duyduğum her orjinal ifadeyi mutlaka Resûl-i Ekrem'den de duymuşumdur. Bir defasında: Rahat döşeğinde öldü deyimini kullandığını işittim. Çok şaşırmıştım. Çünkü bu sözü daha önce hiçbir araptan duymamıştım."
Sahabeden bazıları Resûlullahın hutbelerinde kullandığı bir kısım lafızların ma'nâlarını sorarlardı. Büreyd der ki: "Allah Resulü insanların en fasihiydi. O bir söz söylediğinde kendisi onu açıklamadıkça kimse onu bilmezdi."
Bir başka husus da Hz. Peygamberin konuşması, Kureyş, Ensar ve Hicaz ehlinin konuşmaları gibi değildi. Sözün çarpıcılığı ve dinleyicinin kalbinin kazanılmasında bir şey ortaya çıkıyordu; o da, dinleyenler ister Gatafan isterse Adnan soyundan olsun bütün lehçelerde Resûl-i Ekrem belağat ve fesahatta imamdı. Hadîs hangi kavme söylenirse söylensin bu değişmezdi.
Hz. Ebu Bekir der ki:
"Ben arapları çok gezdim ve pekçok kimse dinledim. Ama kafiyen Sen'den fasih birini dinlemedim. (Allah aşkına söylesene) Seni kim eğitti?" Hz. Peygamber cevaben:
"Beni Rabbim terbiye etti, hem de pek güzel terbiye etti" demiştir.
Not: Bu yazı, Prof. Dr. Ahmed el-Harrad'ın, el-Ümme dergisinde çıkan makalesinden büyük ölçüde istifade edilerek kaleme alınmıştır.
Efendimiz'in Ümmetine Düşkünlüğü
Yrd. Doç. Ergün Çapan
Peygamber Efendimizin (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) getirdiği mesaja icabet edip, çizgisinde gidenlere ise şefkat ve merhameti çok başkadır. İnsanlık tarihinde O’nun kadar “ümmetine düşkün” bir başkasını göstermek mümkün değildir.
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bütün varlığı şefkatle kucaklamış, başta insanlar olmak üzere kainat O’nun temsil ettiği rahmetten istifade etmiştir. Her güzel haslet ve ahlâkta olduğu gibi Allah Resûlü şefkatte de zirvedir. O’nun hayatının her karesi bu aşkın şefkatinin bir tecellisidir. Hayatı bir dantelâ gibi şefkat atkıları üzerine örgülenmiştir. Peygamber Efendimiz’in (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) getirdiği evrensel mesaja icabet edenlere olan şefkati üzerinde bir-kaç açıdan kısaca durmak istiyoruz.
Mücessem rahmet olarak gönderilen Allah Resûlü, Cenab-ı Hakk’ın engin rahmetinin temsilcisi olarak hayatı boyunca insanların o rahmetten istifade etmesi için çırpınıp durmuştur. Dünya ve ahiret saadetine götüren, Allah’ın engin rahmetinden olabildiğince istifade etme yollarını gösteren mesajına bîgâne kalan hatta inkâr edenlerin bile hidayete ermeleri için iki büklüm olmuş, ızdırapla kıvranmıştır. Kur’an, Kainatın iftihar tablosunun bu durumunu hem takdir hem de ta’dil(kendini bu kadar da yıpratma) ederek şöyle buyurmuştur: “Bu söze (Kur’an’a) inanmıyorlar diye neredeyse kendini telef edip bitireceksin” (Kehf, 18/6; Şuarâ, 26/3)
Peygamber Efendimizin (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) getirdiği mesaja icabet edip, çizgisinde gidenlere ise şefkat ve merhameti çok başkadır. İnsanlık tarihinde O’nun kadar “ümmetine düşkün” bir başkasını göstermek mümkün değildir. Kur’an bu hakikati
لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ
“Size kendi aranızdan öyle bir peygamber geldi ki sıkıntıya düşmeniz O’na çok ağır gelir. Kalbi sizin için titrer, müminlere karşı pek şefkatli ve merhametlidir.” (Tevbe, 9/128) buyurarak, Rahmet Peygamberinin ümmetine olan alakasının aşkınlığını bildirmiştir.
Peygamber Efendimiz, ayette bildirildiği üzere ümmetine çok düşkündür. Onların üzerine öylesine titremektedir ki bir tozun bile konmasına gönlü razı değildir. Ümmetinin dünyada ve ahirette sıkıntıya düşmesi O’nu çok müteessir ve mahzun eder. O’nu (Sallallahu aleyhi ve sellem) en çok düşündürüp mahzun eden de ümmetinden ahirette cehennem azabına düşecek olanların halidir. Ümmetini cehennem azabına götüren bir yola düşmemesi için bir baba şefkatiyle ikaz eden Allah Resûlü, onların hep hayırlara, güzelliklere mazhar olması hususunda da çom hırslıdır.
Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) müminlere olan şefkati, düşkünlüğü bir babanın evladına olan şefkati gibidir. Bu son derece şefkatli bir babanın “evladım” diyerek gönül meyvesini ve ciğerparesini bağrına basması gibi O daha dünyaya teşrif eder etmez “ümmetim” demişti. Nitekim Şefkat Peygamberi ümmetine olan bu düşkünlüğünü şöyle ifade etmişti: إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ بِمَنْزِلَةِ الْوَالِدِ
“Hiç şüphesiz ben size bir babanın evlatlarına olan durumu gibiyim.” 1
Ayette geçen بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ ifadesinde “بِالْمُؤْمِنِينَ” kelimesinin “رَءُوفٌ رَحِيمٌ “ den önce gelmesi; teknik ifadesiyle “car ve mecrur”un tekaddümü, alemlere rahmet olarak gönderilen Allah Resûlü’nün müminlere özel bir şefkat ve merhametinin olduğunu bildirmektedir.2
Cenab-ı Allah, O’nun ümmetine düşkünlüğünü, şefkat ve merhametini güzeller güzeli isimlerinden “raûf” ve “rahîm” isimlerinin tecellileriyle ümmetine özel bir teveccühde bulunduğunu bildirerek tanıtmıştır. Allah şimdiye kadar hiçbir peygambere bu şekilde Esmâ-i Hüsnâsından iki ismi birlikte vasıf olarak zikretmemiştir.3
Allah Resûlü, müminlere kendi nefislerinden daha yakın ve önceliklidir. Çünkü O (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara kendi nefislerinden daha hayırlıdır, onları görüp gözetir. Müminlere dünyada ve ahirette hayırlarına olanı gösterir. Nasıl olmasın ki, biz nefislerimizden çok kere kötülük görürüz. Hâlbuki O’ndan hep kerem, iyilik, merhamet, şefkat ve mürüvvet gördük ve inşallah ötede de göreceğiz. O (sallalahu aleyhi ve sellem), Allah’ın rahmetinin temsilcisidir. Öyleyse, elbette bize bizden daha yakındır. Nitekim O, bu hususa şu şekilde dikkat çekmiş: “Ben mü’minlere kendi öz canlarından daha yakınım.” İsterseniz şu âyeti okuyun: “Allah Resûlü, müminlere kendi canlarından daha azizdir.” (Ahzab, 33/6) buyurmuş ve sonra da sözüne şöyle devam etmiştir: “Kim bir mal bırakırsa o akrabalarınadır. Fakat kim de bir borç veya bakıma muhtaç kimse bırakarak giderse borcunun ödenmesi ve geride kalanların bakımı bana aittir.” (Buharî, Tefsir, 33/1; Müslim, feraiz, 15)
O, müminlere kendilerinden bile öncelikli olduğu gibi, aynı zamanda müminler de Allah Resûlü’nü kendi canlarından bile daha çok sever/sevmelidir. Allah Resûlü, kendisine muhabbet besleyenleri aynı ölçüde sever; çünkü O, en büyük mürüvvet insanıdır.
Her Yerde Her Zaman Ümmetini Düşünmesi
Ümmetine çok düşkün olan Allah Resûlü, yaşadığı kutlu zaman dilimi boyunca hep ümmetini düşünmüş; dünya ve ahirette ümmetini saadete götürecek yolları hem tebliğ ederek hem de aşkın temsili ile bilfiil göstermiş, helaka sürükleyecek çizgi dışı düşünce ve davranışlardan da sakındırmıştır. O’nun vahiy orijinli, şefkat yörüngeli hayat-ı seniyyeleri mikro planda kıyamete kadar gelecek bütün Müslümanların her türlü dertlerine, problemlerine çare olacak zenginlik ve enginliktedir.
Allah Resûlü, kâinat yüzü suyu hürmetine yaratılmış bir insan olarak, getirdiği ve temsil ettiği rahmetle insanlığı buluşturmak için işkencelere, hakaretlere maruz kalmış; ama bütün bunlara rağmen tel’in ve beddua için elini açmamıştır. Zira O (sallallahu aleyhi ve sellem), lanet etmek için değil alemlere rahmet olarak gönderilmiştir.4
Mekke’de kapı kapı dolaşmış, insanların bir araya geldiği panayır vs. gibi anları bir fırsat olarak değerlendirmiş mesajını tebliğ etmişti. Bir keresinde çok ağır haraketlere maruz kalmış, melek imdadına koşmuş, eğer isterse bir dağı kaldırıp bu âsî kavmin tepesine indirebileceğini söylemişti. Ama o şefkat abidesi insan ellerini kaldırarak:
أَرْجُو أَنْ يُخْرِجَ الله مِنْ أَصْلابِهِمْ مَنْ يَعْبُدُ الله وَحْدَهُ لا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا
"Allah'ın, onların neslinden (kıyamete kadar) yalnızca Allah'a ibadet edip O'na şirk koşmayan birilerini çıracağını ümit ediyorum"5 demiş ve onlara herhangi bir belanın gelmesini istememişti.
Peygamber Efendimiz, kendisini taşlayan, vücudunu kan revan içinde bırakan, namaz kılarken boğazını sıkan veya başına işkembe koyan, geçeceği yollara dikenler serpen insanların, hep hidayetlerini istemiş böylelikle düşmanlarının bile cennete gitmelerini arzu etmiştir. O, Taif'te taşlanmış, yüzü gözü kan içinde bir bağa sığınmak mecburiyetinde kalmış; ama kendine bunu reva görenlere beddua etmemiş halini Allah’a arzetmişti.
Yine harp meydanında dişi kırılıp yüzüne miğferinin bir parçası saplandığı ve yüzünden dökülen kan yere düşeceği esnada, hemen ellerini kaldırarak âdetâ duâ ile İlâhî gadabın önüne geçmeye çalışmış ve:
اللهمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لا يَعْلَمُونَ
"Allah'ım kavmime hidayet et, çünkü onlar (beni) bilmiyorlar"7 niyazıyla kâfirlerin başına gelmesi muhtemel bir belayı önlemişti ki, bu ifadelerin her bir kelimesinde nasıl bir şefkat ırmağı çağladığı açıktır.8
Allah Resûlü hiçbir beşere nasip olmayan miraça mazhar olmuştu. Gökler velîmesine çağrılan Hakk’ın özel davetlisi O’ydu; herkesin gözünü diktiği “Kâb-ı Kavseyn”e uğrayıp geçen de yine O’ydu. “Sidretü’l-Müntehâ”nın misafiri olmak sadece O’na bahşedilmiş bir mazhariyet, “مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى” mazmununca gördüğü şeyler karşısında başının dönmemesi, bakışlarının bulanmaması da O’na lütfedilmiş özel bir temkindi. O, Âyetü’l-Kübrâ’nın kendi hususiyetleriyle zuhûrunu müşahede etti, ama asla gözleri kamaşmadı; kamaşmadı ve bütün gök ehlince “müşârun bi’l-benân” oldu. 9
Miraçta bütün varlığın ibadet ve tesbihlerini Cenab-ı Allah’a sunmuş, “es-Selamü aleyke eyyühennebi” hitabına mazhara olmuştu. Olmuştu da yine ümmetini düşünmüş “es-selamü aleyna ve ala ibadillahissalihin” diyerek selam ve emniyetten ümmetinin de olabildiğince istifade etmesini niyaz etmişti. 10
İşte, Sidretü’l-Müntehayı aşıp, aklın idrakinde pes ettiği “Kâb-ı Kavseyni ev ednâ” zirvesine ulaşan, idrak ufuklarımızı aşan likaullaha mazhar olan Allah Resûlü, gördüklerini gördürmek, duyduklarını duyurmak için aramıza dönmüş ve her müslümana donanım ve gayret ve performansı nisbetinde miraç yolunu açık bırakmıştır. 11
Miraç’da bile ümmetini düşünen ve dönüp gelen Efendimiz, ümmetine cennette ve Cenab-ı Hakk’ın cemalini müşahede etmede de rehberlik ve pişdarlık yapacaktır. O, “Müminler, cennette cuma günü Cenab-ı Hakk’ı göreceklerdir.” buyurmaktadır. Bu mevzuda da yine huzurun âdâb ve erkanını bilen Zât olarak ümmetine yol gösterecektir. Orada Livaü’l-hamd bayrağı altında, çok hamd eden, Allah’ın nimetlerini ruhunda ve vicdanında duyan ve o nimetler karşısında iki büklüm olan, bir adı da Ümmet-i Muhammed ve Hammâdûn olan ümmet-i merhume toplanacaktır. Allah Resûlü, Livâü’l-hamd bayrağı altında ümmetini arkasına alacak, yer yer Havz-ı Kevserine götürecek, yer yer Cenab-ı Hakk’ın cemalini -ki, cennet hayatının binlerce senesi bir saat rü’yet-i cemaline mukabil gelmeyen, anlaşılmaz ve idrak edilmez bir derin zevk ve lezzettir- O’nun sayesinde ve O’nun rehberliğinde ümmet-i Muhammed o âb-ı kevseri dahi nûş edecektir. Aynı zamanda müminler, O’nunla ebedî ve daima yenilenen bir güzelliğe, ebedî ve daima yenilenen bir lezzet ve zevk alma istidadına ulaşacaklardır.
Gökler ötesi yolculuktan ümmeti için geri dönen Allah Resûlü, ebediyete yürürken ümmetinin en zor anlarında da yanındadır. Mahşerde, sırat köprüsünde, hesapta ümmetine el uzatan Allah Resûlü’nün bazı rivayetlerden anlaşıldığına göre, yine ümmetine imdad etmek için muvakkaten cehenneme gidip çıkacaktır.12
Mahşer günü herkesin kendi derdine düştüğü, dünyada iken seve seve hayatını feda etmeye amade olan annenin bile evladından kaçtığı hatta peygamberlerin bile “nefsi nefsi” dediği yerde O (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) “ümmetî ümmetî” diyecektir. 13
En çetin ve zor yerlerden biri olan sırat köprüsün de Allah Resûlü ümmetinin imdadına koşacaktır. Sıcaklık, korku ve dehşetin gittikçe arttığı bu yerde Peygamber Efendimiz sırat köprüsünün başına duracak, herkes amellerine göre süratten geçecek Allah Resûlü, “Allahümme sellim sellim” buyuracaktır.
Peygamber Efendimiz, Sırat köprüsünden geçerken ümmetinden bazılarının takılıp yolda kalacağını haber vermişti. O gün köprünün başına duran Şefkat peygamberi, köprüden geçerken ümmetinin sarsılması, oradan alttaki cehenneme düşme tehlikesi geçirerek “Ey Muhammed yetiş imdadımıza, Ey Muhammed yetiş imdadımıza” diye çığlık atmaları üzerine yüksek sesle “Ya Rab ümmetim, ümmetim! Ben bugün nefsimi istemiyorum (kendi kurtuluşumu) kızım Fatıma’yı da istemiyorum. Ümmetimi istiyorum” diye Yüce Mevla’ya niyaz edecektir.14
Diğer taraftan ümmetinin en zor anlarında yanında olup, onlara şefaat elini uzatan Allah Resûlü, içlerinden ahirette takılıp yollarda kalanlardan tablolar arzetmiş15, böyle bir duruma düşülmemesi için yüreği yanan bir baba hüznüyle şu şefkat yüklü ikazını yapmıştı: “Benim yüzümü kara çıkarmayın/beni mahçup etmeyin” 16
Dînî Ahkâmda Şefkat ve Kolaylık
Şefkat ve merhamet peygamberinin getirdiği dinin ahkamı da şefkat eksenliydi. Zaten şefkat ve refetle donatılmış Peygamber Efendimizin tebliğ ve temsil ettiği dinin başka türlü olması da düşünülemezdi. Zira O, ilahî ahlâk ile donatıldığından mü'minlere rauf u rahîmdir. Ve getirdiği din ve şeriat da iyman edenler için aynı re'fet ve rahmettir. Bu şefkat ve merhamet, O’nun getirdiği dinin hükümlerinin ümmetini dünya ve ahirette azaba götürecek şeylerden uzak tutmak ve en güzel ahlâk ve değerlerle donatmak hem de her seviyedeki insanın yaşayabileceği enginlik ve esneklikte tezahür etmiştir. İslam dini, en bedevîden en medenîye, çok az gelişmiş toplumlardan fevkalade medenî toplum ve cemaatlere kadar çok farklı kimselere hitap etmektedir. Allah Resûlü, bunların hepsine bakış, görüş ve değerlendirme, hatta yaşayabilme durumlarını nazara alarak seslenmiştir.
Şefkat Peygamberinin hane-i saadetinde birlikte yaşama bahtiyarlığına eren Hz. Aişe annemiz, dinin emir ve yasaklarında Efendimizin ümmetine olan şefkatini şöyle ifade etmiştir: “Allah Resûlü iki şey arasında muhayyer bırakıldığında mutlaka kolay olanı tercih etmiştir.” (Buhari, Menakıb, 27; Müslim, Fazail, 77)
O’nun getirdiği din, bir hanifiye-i semha idi17 ve herkesin rahatlıkla yaşayıp, tatbik edebileceği bir sistemin de adıydı. Allah Resûlü, şahsî hayatında dini en zirvede yaşadığı halde, hemen her mevzuda ümmetinin hepsinin uygulayabileceği ölçüde emirlerini vaz’ ediyordu. Peygamber Efendimiz’in hayatı ve tebliğ ve temsil ettiği dinin hükümleri bu açıdan bakıldığında hemen her mevzuda şefkat eksenli olduğu görülecektir. Biz sadece birkaç misal zikretmek istiyoruz:
Peygamber Efendimiz, ashabına hitap ederek imkanı yerinde olanların hacc yapmalarının farz olduğunu bildirmiş ve hacc farizasını yerine getirmelerini istemişti. Orada bulunanlardan biri “Her sene mi hacc yapacağız? diye sormuş Allah Resûlü, sükut buyurmuştu. Bunun üzerine soru soran kimse üç kere sorusunu tekrar etti. Sonunda Peygamber Efendimiz: “Eğer evet deseydim her sene hac yapmanız farz olacaktı ve siz de buna güç yetiremeyecektiniz.” buyurarak ümmetinin altından kalkamayacağı bir hükmün farz kılınmasını istememişti. 18
“Eğer ümmetime zorluk vereceğimden çekinmeseydim, her namazın başında onlara misvak kullanmalarını emrederdim.” buyuÂrmuşlardı. (Buhârî, Cum’a 8; Müslim, Tahare, 42.)
Ümmetini zora koşma endişesini taşıdığından dolayı, böyle bir emirde bulunmamıştı. Yoksa, misvak kullanmak da, aynen abdest gibi namazın farzlarından olacaktı. Böyle bir şey ise, bu dinin ruhu olan kolaylık prensibine uygun düşmeyecekti. Çünkü herkes, her yerde misvak bulamayabilirdi..
Allah Resûlü, birkaç gece mescidde ashabına teravih namazını kıldırmış daha sonra cemaat halinde kıldırmayıp odasında tek başına kılmıştı. Ashab, Efendimizin çıkıp kendilerine teravih namazını kıldırmalarını arzu etmişlerdi. Peygamber Efendimiz, onların bu arzularını gördüğünü fakat bu şekilde cemaatle devam ederse teravih namazının ümmetine farz kılınabileceğini, farz kılındığında da ümmetinin bunu yerine getirmekten aciz kalacağını, ifade buyurarak cemaatle kıldırmayıp tek başına kılmıştır.19
Allah Resûlü, ibadete çok tutkundu. Namazlarını oldukça uzun kılardı. Bilhassa nâfile namazları, sahabenin takatını aşacak mahiyette idi. İşte O, böyle bir namaz kılma niyetiyle namaza duruyor, sonra da namaz esnasında bir çocuk ağlaması duyunca, hemen namazı hızlandırıyordu. Çünkü o günlerde kadınlar da erkeklerin arkasında olmak üzere Allah Rasûlü’nün imamlığında namaz kılmak için cemaata iştirâk ediyorlardı. Efendimiz, ağlayan çocuğun annesini böylece kadını rahatlatıyordu. 20
Bu itibarla Şefkat abidesi namazda imamlık yapanlara şu tavsiyede bulunmuştu:“sizden biri insanlara namaz kıldırirken cemaatin durumunu nazar-ı itibara alarak cemaate ağır gelmeyecek şekilde namaz kıldırsın. Zira cemaat içinde zayıf, hasta ve yaşlı olanlar vardır. Kendi başına kılarken ise istediği kadar namazını uzatabilir.“ (Buhari, salat, 183; Tirmizî, Salat, 61)
İşte O (sallallahu aleyhi ve sellem), hemen her meselede böyle bir şefkat âbidesiydi.. Ve insanlara şefkat ve mülayemetle muamele edilmesini tavsiye ederdi.21 Tabii ki O’nun dinin hükümlerindeki şefkatle muamelesi adaleti ihlal edecek şekilde değildi. Toplumun hukukunun ihlal edildiği yerde ise aslan gibi kükrerdi.22 O’nun şefkati rızay-ı ilahi eksenli idi.
Modern Dünyada Hz. Muhammed (S.A.V)
Prof. Dr. Ayhan Tekineş
Onsekizinci yüzyılda Avrupa kültürünün dünyevileştirici öğelerinden türeyen modern şarkiyatçılık ile birlikte1, Batı'da İslâm'a ve Hz. Muhammed'e (sallallahü aleyhi ve sellem) bakış değişmeye başlamıştır. Ortaçağda Hz. Peygamber hakkındaki bilgiler birtakım hurafelere ve batıl inançlara dayanmaktaydı. On sekizinci yüz yıldan itibaren ise ilmi esaslara dayalı, tarafsız olmak iddiasındaki çalışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Ondokuzuncu yüzyılda Reinhart Dozy (1820-1883) ve William Muir (1819-1905) gibi yazarlar tarafından kaleme alınan İslam tarihi ile ilgili çalışmalar, kabul edilmesi gerekir ki ciddi bir emek ürünüdür. Ancak bu yazarlarda Doğu'ya ve İslam'a karşı çarpıcı bir nefret gözlenir. Bu tür çalışmalarla şarkiyatçıların yapmak istedikleri şey, Hz. Muhammed hakkında söylenmedik bir şey bırakmayarak, Onu soğuk bir ışık altında hem engin dini kudretinden hem de Avrupalı'yı ürküten açıklanmamış güçlerinden soyulmuş haliyle göstermektir.2 Bu dönem şarkiyatçıları Hz. Muhammed'i dünyevileştirmek, Onun gerçekte bir peygamber değil dünyevi bir lider olduğunu ortaya koyabilmek için büyük çaba sarf etmişlerdir. Nitekim ünlü müsteşriklerden Caussin, "İslam'ın temelde siyasal bir sözleşme olduğunu, kesinlikle tinsel bir sözleşme olmadığını" iddia eder.3 Yine aynı dönemde İslam konusunda objektif olmaya çalışan bazı şarkiyatçılar, Hz. Muhammed'i "Avrupayı etkilemiş, görüşleri berrak, kendinden emin bir kahraman" gibi seküler niteliklerini ön plana çıkararak tanımlamışlardır.4
Hz. Peygamber hakkında Batı'da kaleme alınan, geçmiş dönemlerdeki benzerlerine göre de nispeten tarafsız gibi görünen söz konusu biyografiler, Müslüman aydınlar üzerinde de etkili olmuştur. Yine aynı dönemde şarkiyatçıların etkilendiği fikri akımlar, yeni yeni ortaya çıkmaya başlayan ilmî disiplinler de Müslüman düşünürleri etkisi altına almıştır. Bunun sonucunda Batı'da yapılmış İslâm tarihiyle ilgili çalışmalar İslâm ülkelerinin bazı aydınları tarafından beğeniyle karşılanmış; bir kısmının hemen tercümeleri yapılırken,5 bir kısım Müslüman aydınlar da benzer metotlarla Hz. Peygamber'in hayatına dair eserler kaleme alınmıştır. Hatta Arap yazarlardan bazıları, Batı'lı yazarlardan etkilenerek, açıkça Onun peygamberliğini inkar ettikleri halde, dehası, siyasi ve askeri başarılarıyla büyük bir insan olduğunu söylemişlerdir. Şibli Şümeyyil (ö.1917) adlı ünlü bir Arap doktor, Reşid Rıza'ya yazdığı mektupta "Allah'a ve vahye inanmayan, Onu peygamber olarak tanımayan biri olarak bana göre, Muhammed, senin Onu Allah Rasulü olarak gördüğünden daha büyüktür" demiştir.6 Mısır'da Ferid Vecdi, Doktor Zeki Mübarek, Abbas Mahmud el-Akkad7 ve Heykel Paşa gibi aydınlar, Hz. Peygamber hakkında kaleme aldıkları yazılarında kevni mucizelere yer vermemiş, kahramanlığını ve dehasını (Abkariyye) anlattıkları ölçüde Nübüvvetin manevi boyutu üzerinde durmamışlardır. Bu nedenle Mustafa Sabri Efendi (ö.1954) adı geçen zevatı "nübüvvetin yerine dehayı ikame etmeye çalışmakla" suçlamıştır.8 Hatta o, kevni mucizelerin inkarının ve nübüvvetin gaybi boyutunun ihmal edilmesinin bazı müsteşriklerin dile getirdiği "Hz. Muhammed, Peygamber şeklinde ortaya çıkmış bir kahramandan ibarettir" iddiasının kabulünü netice vereceğini söylemiştir.9 Mustafa Sabri Efendi, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellemin dehasından bahsedilmesine karşı değildir. Ona göre peygamberlik makamının ayrılmaz özelliği mucizedir. Söz konusu yazarlar ise kevnî mucizelerin yerine dehayı ikame ederek dehayı peygamberliğin ayrılmaz mucizesi şeklinde göstermek istemektedirler. Peygamberlik makamına bağlı olarak Onun dehasının anlatılmasının ise bir mahzuru yoktur.10
Batı düşüncesine ve ilim mahfillerine maddeci dünya görüşünün hakim olmasının yanında, Hristiyanlığın mistik karakteri de Hıristiyan müelliflerin Hz. Muhammed konusundaki görüşlerinin şekillenmesinde etkili olmuştur. Hz. Peygamber'in hayatını yazan bazı Müslüman yazarlar, Onu dünyevî ve Hristiyanlık karşıtı bir bakış açısıyla ele alırken, Hıristiyanlar ise, en iyi durumlarda bile bir tür psikolojik yukardan bakma ile Onu "mazur görmek" istemişlerdir.11 Zira onlar için peygamber prototipi dünya işlerine karışmamış som mistik Hz. İsa'dır. Hıristiyan yazarlar, sürekli Hz. Peygamber'in Hz. İsa'dan farklı olan dünyevî yönüne işaret ederek, "Muhammed, İsa ve öteki din kurucularından, aynı zamanda hem bir inancın yaratıcısı, hem de bir devletin temellerini atan kimse oluşuyla farklılık gösterir"12 tezini işlemişlerdir. Zira onlara göre Hz. Muhammed, öncelikle hem bir ideoloji hem de bir devlet kurucusudur.13 Bu yüzden Hz. Muhammed'in manevî boyutunun bulunmadığını, Hz. İsa ile kıyaslanamayacağını, belki Beni İsrail peygamberleri ile mukayese edilebileceğini öne sürerler. Nitekim Hitti, "İslâm, İncil'in ortaya koyduğu Hıristiyanlıktan ziyade Tevrat'ın vazettiği Yahudiliğe yakındır" der.14 Hz. İsa konusunda sahip oldukları kanaatten dolayı Hıristiyan yazarların Hz. Peygamber'in manevî önemini, ruhî ve dinî hayatın prototipi olarak rolünü kavraması oldukça güçtür.15 Modern Fransız şarkiyatçıların belki de en ünlüsü, en etkilisi olan Louis Massignon'a göre İslam, "Tanrı'nın İsa'da vücut bulmasına yönelik sistemli bir reddiyedir". Bu nedenle ona göre İslam'ın en büyük kahramanı Hz. Muhammed değil, Tanrıyı kişileştirme cüretini göstermiş Müslüman ermiş Hallac-ı Mansur'dur. Böylece Massignon., Hz. İsa'nın figürü olduğu düşüncesiyle Hallac'ı ön plana çıkarmıştır. Burada oryantalistlerin Şark'ı zorlama ile de olsa Batı'nın terimleriyle düzenleme isteğinin bir örneğini görmek mümkündür.16
Hz. Peygamber'in ısrarla dünyevi nitelikleri üzerinde durularak, manevi yönünün ihmal edilmesinin nedenlerinden birisi de içinde yaşanılan sosyal ve kültürel çevredir. Modern dünyada din hayatın diğer alanlarından ayrıldığı için Hz. Peygamber'in siyasi dehası hitabet gücü ve devlet adamlığının yanında, insanlara dini ve manevi alanda kılavuz olması, zühd ve takvayı arzu edenlere hayatının model teşkil etmesi anlaşılamamıştır. Bugünün bir çok insanı, manevi bir şahsiyetin sosyal ve politik alandaki başarılarını anlamakta güçlük çekmektedir.17 Zira Hıristiyan Batı'da, özellikle de modern zamanlarda siyasi ve toplumsal başarılar kazanmış liderlerin aynı zamanda manevi kişiliğinin bulunması oldukça az rastlanan bir durumdur. Bu nedenle Batılı yazarlar, Hz. Peygamber'in kişiliğini kavramakta zorluk çekerler. Batı'da yazılmış Hz. Peygamber ile ilgili eserlerde Onun manevi yönünün sürekli ihmal edilmesinin sebeplerinden birisi de bu husustur. Hatta Batılılarca İslam'ın temel ilkeleri hakkında en az bilinen, Hz. Peygamber'in gerçek mahiyetidir.18
Hz. Peygamber'in manevi yönünün görmezden gelinmesinin psikolojik nedenleri de vardır. Bunların en önemlilerinden birisi empati eksikliğidir. Hz. Peygamber'in gerçek önemini anlamak için hayatıyla ilgili metinleri dıştan incelemek yeterli değildir. Onu İslami bakış açısından değerlendirmek ve Müslümanların dini şuurunda işgal ettiği mevkii kavramağa çalışmak da gerekir.19 Bu eksiklikten dolayı Hz. Peygamber'le ilgili birçok Batılı eser, okuyucu için sağladıkları tarihsel ayrıntıların zenginliği yanında Onun gerçek kişiliğinin anlaşılması açısından faydasızdırlar.20
Peygamber Efendimiz'in, toplumsal ve siyasi başarıları yanında evlilikleri ve savaşları da Onun hayatının yalnızca dünyevi açıdan yorumlanmasına sebep olan hususlardır. Peygamberimiz evlilikleri ile dünyevi-toplumsal alanın içine girmiştir. Onun evlilikleri, "vücud"a karşı zaafını göstermez. Aksine kolektif beşeri alanın manevi alanla fiilen bütünleşmesinin sembolüdürler.21 Hz. Peygamber'in savaşlardaki kahramanlığı üzerinde yalnızca oryantalistler durmamış, bu konu Müslüman yazarların da dikkatini çekmiştir. Onlar, modern insana Hz. Peygamber'i daha kolay anlatabilmek için, Onun kahramanlığından bahsetme gereği duymuşlardır. Nitekim inanmayanlara da hitap etmek zaruretinden dolayı eserine Hz. Peygamber'in kahramanlığını anlatarak başlayan Abdurrahman Azzam, "O büyük Peygamber'e kahraman demek ve Onu kahramanlar içinde anlatmak bana ağır geldi" der.22 Ali Şeriati'ye göre Hz. Muhammed, sadece askeri başarıları dikkate alınarak değerlendirilmiş olsaydı bile tarihin gördüğü büyük kahramanlardan sayılırdı. Ancak Onun askeri fetihleri, diğer niteliklerinin yanında İslam'ın en önemsiz saydığı hususlardan birisidir.23 Bu konuda o, "Hz. Muhammed, halkın sadece düşünceleriyle ilgilenen birisi değildi. O, siyaset, savaş, güç (otorite) adamı olduğu halde maneviyat, takva, sevgi kendinde daha çok belirgindi" der.24 Seyyid Hüseyin Nasr da, Hz. Muhammed'in yaratılıştan yalnızlığa ve tefekküre düşkün bir insan olduğuna dikkat çekerek, Hz. Peygamber'i savaşı seven bir insan olarak tasvir eden modern tetkiklerin Onun gerçek kişiliğini tersine çevirdiğini söylemiştir.25
Hz. Peygamber'in manevi yönünü tanımlama güçlüğü yalnızca Batılı yazarlar için geçerli olan bir durum değildir. Müslüman yazarlar için de aynı zorluk söz konusudur. Nitekim ünlü sosyolog ve düşünür Ali Şeriati, bu zorluğu "İnsanı sadece hayatındaki olayları bilmekle tanımak mümkün değildir" sözleriyle dile getirir. Sıradan ölçütlerle Hz. Peygamber'in anlaşılmasının çok güç olduğunu belirten Şeriati, Muhammed'i Tanıyalım adlı eserindeki gayesini "Bu yüce Ruh'a yaklaşabilme çabası" şeklinde ifade eder.26 Zaman zaman psikolojik çözümlemelere yer vermekle birlikte Hz. Peygamber'in hayatını genelde sosyolojik açıdan tahlil eden Şeriati, Resul-i Ekrem'i "O, insanlığın karşısına yeni bir yol ve çığır açmış; okulları kapatıp yeni bir okul açmış; bütün kalıpları kırıp yeni bir kalıp oluşturmuş; beyinlerden eski düşünceleri silip yeni düşüncelerin temelini atmıştır"27 sözleriyle anlatır. Öte yandan Onun (s.a), en belirgin vasfının derin bir vicdan olduğunu vurgular ve şöyle devam eder "Onun ruhunun derinliklerinde esrarlı bir pınar vardır ki "dürüstlük" onun tecellilerindendir".28 Şeriati'ye göre Cahiliye Dönemi Arapları Hz. Peygamber'i fikirden ziyade vicdan yönüyle tanımaktaydılar, Ona "el-Emin" lakabını da bu nedenle vermişlerdi.29
Sosyal bilimciler içinde, on dokuzuncu yüz yıl maddeci dünya görüşünün en vefalı izleyicileri oryantalistler olmakla birlikte, Batı'da maddeci felsefenin etkisinin azalması neticesinde son yarım yüzyılda Hz. Peygamber hakkında daha dengeli yorumlar yapılmaya başlanmıştır. Marksist oryantalist Maxime Rodinson "Hz. Peygamber'in dinî şevkini ön plâna çıkarmayı tercih eden şarkiyatçılar da vardır" diyerek bu durumdan rahatsızlığını dile getirir.30 Modern şarkiyatçılardan Montgomery Watt, Peygamber Efendimizin İslam tarihi boyunca bir çok mistik şahsiyete örneklik ve öncülük yaptığını öne sürerek, Onun manevi kişiliği hakkında olumlu düşünülmesi gerektiğini söyler. Watt, "Hz. Muhammed'in gerçekten bir peygamber olduğuna inanıyor ve biz Hıristiyanlar'ın, "Onları meyvelerinden tanırsın" (Matta, 7.20) anlamındaki Hıristiyan prensibi gereğince bunu kabul etmeleri gerektiğini düşünüyorum. Çünkü asırlar boyunca İslam, birçok üstün ve zühd sahibi insan yetiştirmiştir" der.31 Hatta o, Resulullah (s.a) terimini tercüme ederken "Resul" kelimesinin İngilizce'deki karşılığı olan "messenger/elçi"ın seküler bir anlam taşıdığını onun yerine "prophet/peygamber" teriminin kullanılması gerektiğini söyler. 32
Şarkiyatçıların son zamanlarda Hz. Peygamber'in ahlâkî ve manevî yönlerini keşfetmelerinin siyasi sebepleri de olabilir. Hz. Muhammed'in çağrısının yalnızca dinî ve ahlâkî içerikli olduğunun vurgulanması, İkinci Dünya Savaşından sonra yoğunlaşan İslam ülkelerindeki kurtuluş savaşları ve cihad hareketlerini fikrî yönden dayanaksız bırakmak düşüncesiyle ortaya atılmış bir iddia da olabilir.33 Oryantalistlerden bazıları Onun gerçek hedefinin ahlâkî bir sistem kurmak olduğunu, çevresindeki insanların ruhî ve ahlâkî düzeyini yükseltmek için samimi bir şekilde çaba sarf ettiğini söylemişlerdir. Nitekim muasır şarkiyatçılardan Claude Cahen, Hz. Peygamber'in gayesini anlatırken "Bütün din kurucuları gibi, Muhammed'in (de) sosyal bir doktrini yoktur; yaptığı yalnızca ahlâkî bir sistemi ilan etmesidir... Muhammed'in asıl istediği, karşılıklı bir sorumluluk ve güçlü bir dayanışma duygusuyla bir araya gelmiş insanlardan bir toplum yaratmaktı"34 der. Cahen, Onun (s.a), dürüstlüğü ve samimiyeti konusunda ise şöyle der: "Hazreti Muhammed, çevresindeki insanlığın ruhî ve ahlâkî düzeyini yükseltmek yollarını aramakta tartışılmaz bir dürüstlük ve coşku dolu bir yetenek göstermiştir. Yaptığı çağrının bu insanların töresine ve karakterine uyum sağlamasında büyük bir beceri, siyasî bir deha göstermesini bilmiş, böylece de onlara canlılık kazandırmış bir kişiliktir. Bu dinî esininin yüceliği kadar, insanlardan gelen zorluklara ve kendisinin uğradığı sıkıntılara karşı savaşımını, bu esiniyle birlikte yürütüşündeki yüceliği içimizde hissettiğimiz anda, derinliğine heyecanlanmamak ve Ona saygı duymamak olanaksızdır."35
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin hayatı hakkındaki bilgilerin fazla olması Onun farklı açılardan yorumlanabilmesine imkan tanımıştır. Kişiliği hakkında çok sayıda tarihi bilgi ve rivayetler bulunduğu için her yazar, Hz. Muhammed'i farklı özellikleriyle anlatmıştır. Bilindiği gibi Hz. Peygamber'in hayatı ve şahsiyeti hakkında oldukça detaylı bilgiler bulunmaktadır. Hatta bazı Batı'lı yazarlar "Bütün din kurucuları içinde kişiliği açısından tarihsel karakteri en belirgin Hz. Muhammed'dir" demişlerdir.36 Kimine göre O, bir kahraman, kimine göre dünya tarihindeki ilk sosyalist, kimine göre de bir dahidir. Onun kurduğu dini cemaatin kısa zamanda siyası özerkliğini kazanarak yepyeni bir toplum ve kültürün ortaya çıktığı bir çok oryantalist tarafından kabul edilmiştir.37 Hatta "Toplum halinde bir arada yaşama yasasına ilişkin ilkeleri, Hz. Muhammed'in çağdaş tarihçiler tarafından erken bir sosyalist sanılmasına bile yol açmıştır."38 Gerçekten de Hz. Muhammed, önder, yasa koyucu ve sosyal hayatta insanların öncüsüdür. Ancak unutulmamalıdır ki Onun (s.a.s) yolu, hayatı maddî ve ruhî yönüyle bir bütün olarak kucaklamıştır.39 Bu gibi niteliklerinden dolayı beşeri tabiatı manevi tabiatını bürümüş, manevi fonksiyonlarını gözlerden gizlemiştir. Halbuki Peygamber aleyhisselâtü vesselâm, sosyal ve siyasal hayata bu iki beşeri alanı manevi bir merkezle bütünleştirmek için katılmıştır. O, yalnızca metafizik alanı temsil eden bir peygamber de değildir. Onun davranışlarını şekillendiren ve belirleyen beşeri mücadelesinin yanında İlahi murakabedir. Her peygamber, gerçeğin sadece bir yönünü vurgulamıştır. Hz. Muhammed ise peygamberliğin mükemmel örneği ve modeli olduğu için gerçeğin bütününü tam bir ahenk ve denge ile temsil etmiştir.40 "Tüm hakikatın, daima bir dengede gizli olduğu"41 göz önünde bulundurularak, Peygamber Efendimiz anlatılırken beşerî niteliklerinin yanında, sıdkı, emniyeti, zühdü, takvası, kulluğu, Allah'a bağlılığı, kısacası Rabbaniliği unutulmamalıdır.
Yukarıda temas ettiğimiz nedenlerden dolayı Hz. Peygamber'le ilgili birçok modern araştırma okuyucu için sağladıkları tarihsel ayrıntıların zenginliği yanında, Onun gerçek kişiliğinin anlaşılması açısından faydasız ve son derece yararsızdırlar. Zira bu eserler ya modern Batı düşüncesinin tesiriyle yazılmış ya da ona reaksiyon olarak kaleme alınmışlardır. Modernist müslüman yazarlar, Hz. Peygamber'in, kimi zaman farkına dahi varmadan, a priori edindikleri hümanist ve rasyonalist bakış açısına uygun düşmeyen bütün yönlerini ihmal etmişler; Onu alelâde bir insan gibi göstermeye çalışmışlardır.42 Sezai Karakoç, bu durumu şöyle dile getirir: "Batılı bilginler, peygamberleri, halklarının, kritik çağlarında derleyip toplayıcılık, kurtarıcılık rolünü üstlenen önderleri olarak görürler. Şüphesiz, peygamberler, halklarını kurtaran önderlerdir. Ancak onları sadece bu yanlarıyla görmek, tüm insanlık tarihini yanlış, eksik ve gerçek derinliğinden yoksun olarak yorumlamak anlamına gelir... Bugün de, aşağı yukarı, dünyanın her tarafında ortalama "aydın", geçmiş yorumunda "peygamber"i, bu, tevratlardan kalma görüşün perspektifinden görmektedir. Onlar halklarını güç zamanlarında kurtaran önderlerdir anlayışı giderek daha bir yaygınlık kazanmaktadır. Bu anlayışsa, çağımız için en büyük tehlike, en büyük eksiklik, en büyük yoksunluktur. Peygamberlerin metafizik alanındaki misyonlarını görmezlikten gelme, yani asıl görevlerini ortadan kaldırma, giderek dini de, sadece ahlâk ve eski çağların sosyal kuralları gibi anlama, çağımızın saplandığı materyalist görüş kısırlığının bir sonucu ve bir göstergesidir."43
Hz. Peygamber'in ahlâkî niteliklerine ve dehasına inanan inanmayan bir çok araştırmacı, temas etmiştir. Ancak vahiyle irtibatı ve metafizik yönü sürekli ihmal edilmiştir. Halbuki klasik İslamî kaynaklarda "Peygamberler, üstün bir akıl gücüne ve mükemmel bir ahlâka sahiptirler. Hatadan korunmuşlardır, fiilleri vahiy kaynaklıdır."44 şeklinde anlatılır. Üstün bir akıl gücü, güzel ahlâk, doğruluk ve insanlarda güven uyandıran kişiliği Hz. Peygamber'in Cahiliye Dönemin'de de bilinen ve insanların takdir ettikleri nitelikleridir.45 Onun nübüvveti, anılan özelliklerinin yanında gayb alemiyle olan irtibatı ile mümkün olmuştur. Onun peygamberliği, İlahî vahiyle irtibatı ve korunmuşluğu (ismet) olmaksızın, tamamlanmış olmaz. Dolayısıyla Onun gerçek mahiyetinin manevî ve kudsî nitelikleri bir tarafa bırakılarak yalnızca dünyevî özellikleri üzerinde durularak anlaşılması mümkün değildir. Zira Schuon'un da ifade ettiği gibi "Hz. Muhammed, asla kuşku duyulamayacak beşeri dehasından dolayı değil, özü itibarıyla İlâhî bir seçim sonucu peygamberlik vazifesi ile görevlendirilmiştir".46 Samimi ve tarafsız bir şekilde siyer ve tarih kitaplarındaki bilgilerin bir araya getirilmesi bile Resul-i Ekrem'in "şahs-ı manevisi"ni ve "kudsi mahiyeti"ni anlamak için yeterli değildir. Zira bu gibi eserlerde Onun yalnızca beşerî yönü üzerinde durulmuştur.47 Bundan dolayıdır ki Müslümanlar, Peygamber'e olan sevgilerini dile getirmek için farklı ve daha özgür ifade biçimleri aramışlardır. İlk dönemlerde delâil (Peygamberlik delilleri) ve şemâil (Peygamber'in özellikleri) ile ilgili çalışmalar, Ona karşı hissedilen sevgiyi anlatmak için yazılan kasideler, hep bu ihtiyaçtan ortaya çıkmış ilmî ve edebî ürünlerdir. Hz. Peygamber'e karşı duyulan sevgiyi anlatan ilâhiler, kasideler ve mevlid merasimlerinin, günümüzde de Müslümanları heyecanlandıran, bir araya getiren en önemli dinî motiflerden biri olması48 hiç şüphesiz, Hz. Peygamber'i (sallallâhü aleyhi ve sellem) kalb ve gönül gözüyle tasvir etmeleridir.
DİPNOTLAR:
1 Edward W. Said, Şarkiyatçılık, Batı'nın Şark Anlayışları, çev. Berna Ülner, İstanbul 1999, s. 130. 2 Edward W. Said, a.g.e., s. 162, 163. 3 Caussin de Perceval, Essai sur l'histoire des Arabes avant l'Islamisme, 1847-48 (yeni basım Graz 1967), III, 332-9'den nakleden Edward W. Said, a.g.e., s. 162. 4 Edward W. Said, a.g.e., s. 163, 130. 5 Mesela Dozy'nin İslam tarihiyle ilgili Essai sur l'histoire de l'Islamisme adlı eseri doktor Abdullah Cevdet tarafından tercüme edilerek 1907 yılında Tarih-i İslamiyet adıyla neşredilmiştir. 6 Bk. Ali Şeriati, Muhammed'i Tanıyalım, çev. Ali Seyyidoğlu, Ankara 1996, s. 10. 7 Mustafa Sabri Efendi, bu dönemin ünlü edebiyatçılarından Abbas Mahmud el-Akkad'ın (ö. 1964) Peygamberimiz'in hayatına dair kaleme aldığı Abkariyyetü Muhammed adlı eserini bir çok yönden takdir etmekle birlikte, kevni mucizelere yer vermediği için şiddetle eleştirmiştir. Bk. Mustafa Sabri, Mevkıfu'l-akl ve'l-ilm ve'l-alem min Rabbi'l-alemin, Kahire 1950'den ofset, IV, 11 vd. 8 Mustafa Sabri, a.g.e., IV, 4 vd. 9 Mustafa Sabri, a.g.e., IV, 6. 10 Mustafa Sabri, a.g.e., IV, 9. 11 Schuon, Frithjof, İslam'ı Anlamak, çev. Mahmut Kanık, İstanbul 1988, s. 140. 12 Cahen, Claude, İslamiyet, çev. Esat Nermi Erendor, Ankara 1990, I, 21. 13 Rodinson, Maxime, Hz. Muhammed, çev. Atilla Tokatlı, İstanbul 1994, s. 213. 14 Hitti, Philip, İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1980, I, 193. 15 Seyyid Hüseyin Nasr, İslam İdealler ve Gerçekler, çev. Ahmed Özel, İstanbul 1985, s. 77. 16 Edward W. Said, a.g.e., s. 114. 17 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 77, 78. 18 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 78, 79. 19 Schuon, Frithjof, a.g.e., s. 140. 20 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 82, 83. 21 Schuon, Frithjof, a.g.e., s. 141; Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 80. 22 Abdurrahman Azzam, Rasul-i Ekrem'in Örnek Ahlâkı, çev. Hayreddin Karaman, İstanbul 1971, s. 5, 6. 23 Ali Şeriati, Muhammed Kimdir, çev. Ali Seyyidoğlu, Ankara 1996, s. 17. 24 Ali Şeriati, Muhammed'i Tanıyalım, s. 110. 25 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 79, 80. 26 Bk. Ali Şeriati, a.g.e., s. 9-11. 27 Bk. Ali Şeriati, a.g.e., s. 17. 28 Ali Şeriati, a.g.e., s. 35. 29 Ali Şeriati, a.g.e., s. 29. 30 Rodinson, Maxime, a.g.e., s. 221. 31 Watt, Montgomery W., Hz. Muhammed'in Mekke'si, çev. Mehmet Akif Ersin, Ankara 1995, s. 12. 32 Watt, a.g.e., 99. 33 bk. Muhammed el-Behiy, İslami Düşüncede Oryantalıst Etki, çev. İbrahim Sarmış, İstanbul 1996, s. 55-88. 34 Cahen, a.g.e., I, 21. 35 Cahen, a.g.e., I, 20. 36 Cahen, Claude, a.g.e., I, 17. 37 Bk. Hodgson, a.g.e., I, 106-127. 38 Cahen, a.g.e., I, 21. 39 Muhammed Esed, Yolların Ayrılış Noktasında İslâm, çev. Hayreddin Karaman, İstanbul 1997, s. 95. 40 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 76-79. 41 Karakoç, Sezai, Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi II, İstanbul 1995, s. 106. 42 Seyyid Hüseyin Nasr, a.g.e., s. 82, 83. 43 Karakoç, s. 105, 106. 44 Fahrüddin er-Râzî, en-Nübüvvât ve mâ yete'alleku biha, Beyrut 1986, s. 8. 45 Ebu Hâtim er-Râzî, A'lâmü'n-nübüvve, nşr. Salah es-Savi, Gulam Rıza A'vani, Tahran 1977, s. 77 vd. 46 Schuon, Frithjof, a.g.e., s. 143. 47 Krş. Said Nursi, Mektubat, İstanbul 1990, s. 89. 48 Gibb, Hamiltorn A.R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, çev. Heyet, İstanbul 1991, s. 213.
.
Rahmet Peygamberinde Beyan
Prof. Dr. Ayhan Tekineş
Kelam/söz, yaratılışın hem başlangıcı hem de gayesidir. Varlık, söz ile bu âleme adım atmış, yaratılış sözle başlamıştır. Yaratılışın başlangıcı, yokluğun bağrına atılan “kün/ol” sözüdür.1 Allah, konuşma kabiliyetini yalnızca insanlara bahşetmiştir. “O, insanı yarattı; ona beyanı/konuşmayı öğretti”2 âyetinde yaratılışla birlikte insana bahşedilen en büyük nimetin konuşma kabiliyeti olduğu bildirilmiştir. İnsan söz ile bezenmiş ve söz ile teklife muhatap kılınmış ve kurtuluşa kelime-i tevhid ile yani tevhid sözüyle ulaşmıştır. “Kudret kaleminin ucundan yokluğa akan mürekkebin ilk damlası beyan, Yaratıcıyla-yaratılan arasındaki sırlı münasebeti keşfedip ortaya koyan da yine beyandır.”3 ifadesinde dile getirildiği gibi söz, hem kâinatın başlangıcı hem de bilinmezleri bilinir hale getiren sırlı bir anahtardır.
Yaratılışla birlikte konuşma kabiliyetine mazhar olan insan, aynı anda söze/kelam’a da muhatap kılınmıştır. İlk insan Âdem (aleyhi ve alâ nebiyyine es-salatü ve’s-selâm), kendisine vahiy indirilmiş ilk peygamber, bir başka deyişle ilahi hitabın ilk muhatabı, kendisiyle ilk konuşulmuş (mükellem) ve beyan kabiliyeti verilmiş ilk insandır.4 Hazreti Adem’e (aleyhi's-selâm) varlıkların isimleri öğretilerek talim süreci başlamıştır.5 Ancak bu küllî bir talimdir. Eşyanın yalnızca adları öğretilmiş; mâhiyetleri hakkında tafsilatlı bilgi verilmemiştir. Tafsil, daha sonra indirilen vahiylerle beyan edilmiştir. İnsanoğlu, vahyin aydınlığı ve yaratılışına konulan öğrenme kabiliyeti ile bilgiyi çoğaltarak tafsile ulaşmıştır. Bilginin vahiyle nasıl tekâmül ettiği şöyle ifade edilmiştir: “Hazreti Âdem’de icmalen tecellî eden ilim ve beyan hakikati, Kur’ân vesayetinde Hazreti Ruh-u Seyyidi’l-Enâm’la tafsile ulaşmış, beklenen meyvesini vermiş ve hükmünü tam icra etmiştir.”6
Beyan nedir?
Bilmenin ilk safhası bir şeyin adını bilmektir. Daha sonra mâhiyetinin “beyan”ı ile o şeyin bilinmesi tamamlanmış olur. Beyan, kelimesi bâne fiilinin masdarı ya da ebâne veya beyyene fiillerinin ism-i masdarıdır. Beyan, açık ve âşikar olmak anlamına gelir. Beyan, geçişli bir fiil olarak da kullanıldığı için açıklamak anlamını da ifade eder. Beyan, konuşanın muhataba maksadı açıklaması, kapalı olanı açıklama ya da mânâyı izhar etme gibi anlamlara gelmektedir. Ancak beyandaki açıklama zekice yapılmış bir açıklamadır. Bir hakikati ya da bir mânâyı zeka ve fetanetle izah etmeye beyan denilir.7 Delil anlamına gelen “el-Beyyine” kelimesinin, bir görüşe göre, beyan masdarından gelmesi de beyanın delile dayalı bir açıklama olduğunu göstermektedir. Nitekim beyyine, “kendisi gayet açık ve aşikâr olan ve bir davayı açık bir surette ispat eden yani kendi beyyin, gayrı mübeyyin olan delil-i vâzıh” şeklinde tanımlanmıştır.8 Bu durumda beyanı, yalnızca bir açıklama olarak görmemek, bir açıklama modeli kabul etmek gerekecektir.
Sözdeki açıklık gibi fiil ve davranışlardaki açıklık da önemlidir. Beyan kelimesi ile, bir görüşe göre, aynı kökten gelen tebyîn masdarında tesebbüt ve teenni anlamı da vardır.9 Teenni ise sözde olabileceği gibi davranışlarda da olabilir.
Kur’ân-ı Kerim’de üç yerde “beyan” kelimesi geçmektedir, Rahman sûresinde (âyet 4) geçen beyan, konuşma kabiliyeti, Âl-i İmrân sûresindeki (âyet 138) “İşte bu bütün insanlara yöneltilmiş bir açıklamadır” âyetinde açıklama, Kıyâmet sûresinde ise (âyet 19) “Sonra onu (Kur’ân’ı) açıklamak da Bize ait bir iştir” âyetinde de Kur’ân’ın tefsiri ve açıklaması anlamlarındadır.10
Beyan, bazen nesneler hakkında o güne kadar bilinmeyen hususların değişik bir söyleyişle, bedî’ bir üslupla ortaya konulmasıyla gerçekleşir. Zaten açıklamanın güzelliği ile ifade güzelliğini birbirinden ayrı düşünmek güçtür. Bu nedenle beyan anlatım ve üslûp güzelliği mânâsında da kullanılmıştır.
Beyan-Rahmet İlişkisi
Beyan ile rahmet arasında yakın bir alâka vardır. Cenâb-ı Hak, “Ey Resûlüm, işte sana bu kutlu kitabı indirdik ki her şeyi açıklasın (tibyânen) ve doğru yolu göstersin, Müslümanlara rahmetin ve müjdenin ta kendisi olsun”11 âyetinde Kur’ân’ın her şeyi açıklamasının insanlar için rahmet olduğunu ifade etmiştir. İnsanın yaratılışında ve simasında Cenâb-ı Hakk’ın Rahmân ismi tecelli ettiği gibi, insana beyan kabiliyeti verilmesinde de Rahman isminin tecellisi vardır. Nitekim, Rahmân sûresinin hemen başındaki “Rahman Kur’ân’ı öğretti, insanı yarattı, ona konuşmayı öğretti” âyetlerinde Kur’ân, insanın yaratılışı ve konuşma ile Rahman ismi arasındaki alâkaya işaret edilmektedir. Bütün âlemlere rahmet olarak gönderilen Resûl-i Ekrem Efendimiz’deki rahmet tecellilerinden birisi de O’na verilen beyan kabiliyetidir.
Peygamber Efendimiz’e özel bir beyan kabiliyeti verildiği gibi ilahi bir tavzifle tebyîn yetkisi de verilmiştir. Tebyîn, geçişli bir kalıp olarak, bir şeyi açıklamak anlamındadır. “Sana da ey Resûlüm bu zikri indirdik ki kendilerine indirileni insanlara açıklayasın (li tübeyyine)”12 âyetinde olduğu gibi insanlara indirilen Kur’ân’ı açıklama yetkisi Resûl-i Ekrem Efendimiz’e Cenâb-ı Hak tarafından verilmiştir. Kendisine verilen söz söyleme kabiliyetini Allah Resûlü (sallallâhü aleyhi ve sellem), “Bana cevâmi’u’l-kelim verildi” hadisiyle ifade etmiştir. Cevâmi’ul-kelim, hem Kur’ân hem de Allah Resûlü’nün sözlerindeki câmi ifadelerdir.13 Câmi, yani çok farklı mânâları ihtiva eden özlü sözler söyleme kabiliyeti Peygamber Efendimiz’in hususiyetlerinden birisidir.
Saadet asrına gelinceye kadar insanlık âlemi bir cihetle ümmî idi. Özellikle Cahiliye Arapları ümmi bir kavimdi. Basit bilgi, saf hikmet onlar için kâfiydi. Allah Teâlâ, ümmîlere aralarından ümmi Peygamber’i (sallallâhü aleyhi ve sellem), onlara Kitab’ı ve hikmeti öğretmesi için göndermiştir.14 Kur’ân-ı Kerim’de, Kitapla birlikte anılan hikmet ile kastedilen sünnet’tir. Allah Teâlâ’nın Peygamberi’ne indirdiği hikmet, varlık âlemi ve ulvi hakikatlerin beyanıdır. Sükûtu ve tefekkürü konuşmaya tercih eden, konuştuğunda kısa ve öz ifadelerle maksadını ifade eden Peygamber Efendimiz’in (sallallâhü aleyhi ve sellem) binlerce sözü muhafaza edilmişse, her sözü ilâhî maksatları açıklayan, varlığı anlamlandıran bir hikmet kabul edildiği içindir. Hikmetin Kitap ile birlikte zikredilmesi de Kur’ân’ın nüzûlünden sonra hikmet yoluyla hakikate ulaşmanın ancak sünnetle mümkün olacağını göstermektedir. Ezelî hikmet Hazreti Muhammed’e (sallallâhü aleyhi ve sellem) verilmiş; hakikati beyan yetkisi O’na tahsis edilmiştir. “Biz her peygamberi, kendi milletinin lisanı ile gönderdik, ta ki onlara hakikatleri iyice açıklasın”15 âyetinde ifade edildiği gibi bütün peygamberler gibi o da kavmine anladıkları lisanla, en güzel şekilde hitap etmiştir. Allah Resûlü’nün kavmine anladıkları lisanla ve açık bir üslupla hitap etmesi onlar için büyük bir rahmettir.
Edeb ile rahmet arasında da yakın bir alâka vardır. Edebin hale yansıması rahmet, dile yansıması ise fesahat ve belagat şeklinde tezahür etmektedir. Arap edebiyatını ve tarihini çok iyi bilen Hazret-i Ebû Bekr (r.a), Peygamber Efendimiz’in (sallallâhü aleyhi ve sellem) konuşmasındaki güzelliğin, şair ve ediplerle mukayese edilmesinin imkânsız olduğunu görerek, bir gün Peygamberimiz’e “Senden daha güzel konuşan birisini görmedim; seni kim edeblendirdi?” diye sorunca; Allah Resûlü (s.a), “Edebi bana Rabbim öğretti ve en güzel edebi bana verdi” diye cevap vermiştir.16 Burada edeb kelimesi ile “güzel söz söyleme” kabiliyetinin kaynağının yaratılıştan gelen hulkî ve ahlaki özellikler olduğuna işaret edilmiştir. Söz söyleme sanatı insanların fıtratına konulmuş bir melekedir. İnsanlar, tekellüm ile fıtratlarında olanı dışarıya yansıtırlar, iç dünyalarını açık ederler. Lisan ile yaratılışta var olan dile getirilir. İnsan fıtratında bulunan özellikler dil ile açığa çıkar. Yaratılışında şairlik özelliği bulunmayan kişilerin şiir söyleyebilmesi mümkün olmadığı gibi, fıtraten hakîm olmayanın hikmetli söz söylemesi de imkânsızdır.
Beyanın Büyüsü
Beyan, bazen öyle etkilidir ki, dile getirilen husus muhataplar üzerinde sanki ilk defa duyuluyormuş hissi uyandırır. Söz, insanın varlıkla temasını sağlar. Var olan şeylerin beyan ile farkına varırız. Sihirli bir ışık gibi beyan, sırlı hakikatlerin keşf edilmesini sağlar. Peygamber Efendimiz (sallallâhü aleyhi ve sellem), etkili ve güzel bir üslûpla maksadını anlatan birini dinleyince, “Beyanın öylesi vardır ki, sanki sihirdir” buyurarak, beyanın bu gücüne ve büyüsüne işaret etmiştir.17 Cahiliye Arapları, anlayamadıkları güçleri, açıklayamadıkları olayları sihir olarak nitelendirmişlerdir. Efendimiz, gerçekte insanlar üzerinde sihir ve büyü etkisi yapan bir şey varsa onun da beyan olduğunu söyleyerek, beyanın gücüne duyduğu hayranlığı dile getirmiştir.
Sözde öyle bir sihir etkisi vardır ki, tek bir söz insanın hayatını değiştirebilir, hatta cennetlik mi cehennemlik mi olduğunu belirleyebilir. Söylenen bir tek söz insana ebedi cenneti kazandırabileceği gibi cehenneme gitmesine de sebep olabilir. Hatta Hassân b. Sâbit (r.a) hakkındaki “Allah, Cibrîl ile Hassân’ı teyid ediyor” hadisinde de belirtildiği gibi güzel sözle melekler arasında sırlı bir bağ vardır.18
Allah Teâlâ’yı tesbih, takdis ve tahmid ifadeleriyle anmak da sadakadır. Allah’ın anıldığı kelimelerin öyle bir değeri vardır ki, ahiretteki karşılığı mizânda her şeyden daha ağır gelir. Sözün değerini bilen Allah dostları, dinledikleri güzel bir söz için dünyevi her şeyini feda etmeyi göze almışlardır. Hazreti İbrahim (a.s), yanına gelen meleklerin “Subbûhun Kuddûsun Rabbu’l-melâiketi ve’r-Rûh” diye zikrettiğini duyunca bir defa daha duyabilmek için malının üçte birini bağışlayacağını söyler; melekler aynı tesbihi tekrarlayınca Hz. İbrahim, bir defa daha duyabilmek için bütün malını bağışlayacağını söyler.19
Güzel sözde öyle bir iksir vardır ki, bazen insana sadaka sevabı kazandırır. Allah Resûlü (sallallâhü aleyhi ve sellem) “Güzel söz sadakadır” buyurmuştur.20 Sözle insanlara yardımcı olmak, yol göstermek de sadakadır. Nitekim Resûl-i Ekrem (sallallâhü aleyhi ve sellem) “Halini anlatamayan bir kişinin yerine konuşmak/beyan, sadakadır” buyurarak, başkası yerine konuşma ve ona yardımcı olmanın da sadaka sevabı kazandırabileceğini ifade etmiştir.21
Günümüzde bilginin çoğalması ve bilgiye ulaşma imkânlarının artmasıyla birlikte bilgi eski değerini yitirmeye başlamış; üslûp güzelliği, ikna edici anlatım ve tutarlı açıklama modelleri, bir başka deyişle beyan daha fazla itibar görmeye başlamıştır. Bu açıdan Resul-i Ekrem’in hayata ve varlık âlemine dair açıklama modelleri olan hadisleri hem ihtiva ettikleri hikmetler hem de edebi özellikleri itibarıyla daha bir ehemmiyet kazanmıştır.
Beyanın Tesiri
Bir sözün gücü ve değeri yalnızca edebî güzelliğiyle sınırlı değildir. Söze kıymet kazandıran unsurlardan birisi de makamdır. Sözün kime ve nasıl söylendiği de son derece önemlidir. Nitekim Allah Resûlu (sallallâhü aleyhi ve sellem), cihadın en faziletlisinin, her yerde hakkı söylemek ve adalet üzere konuşmak olduğunu belirtmiştir.22
Ayrıca üzerine konuşulan konunun mâhiyeti de sözün önemini artıran hususlardandır. Peygamber Efendimiz, Kur’ân’ı beyan etmiş; âhiret âlemini anlatmış ve kâinatın sırlarını açıklamıştır. Metafizik hakikatleri dile getirmenin yanında ahlaki ve ameli beyanlarda bulunmuştur. Birbirinden farklı alanlarda aynı derecede hikmetli sözler söylemesi O’nun beyan kabiliyetinin eşsizliğini göstermektedir.
Sözün yalnızca fasih ve bediî güzelliğe sahip olması yeterli değildir. Söz, her şeyden önce doğru, hikmetli, âdil ve hak olmalıdır. Peygamber Efendimiz, neşeli ve öfkeli de olsa her zaman hakkı söylemiştir.23
Sözün gücü, kalp ile lisan birliğindedir. Sözün kalpteki duygu ve düşünceyi yansıtması, sözü etkili ve sahih kılar. Peygamber Efendimiz, Hazret-i Ömer (r.a) hakkında “Allah azze ve celle, hakkı Ömer’in lisanı ve kalbi ile dile getirdi (darebe bi’l-hakkı)”24 buyurarak, kalb ve lisan birliğinin önemine işaret etmiştir. Nitekim Kur’ân-ı Kerim’de de şairler, hayallerin peşinde koşmak ve yapmayacakları sözleri söylediklerinden dolayı kınanmıştır.25
Sonuç
Resûl-i Ekrem Efendimiz, Kur’ân-ı Kerim’in kendisine verdiği beyan yetkisi ile varlık, insan ve hayatı açıklamıştır. Bu sebeple asırlar onun sözlerini eskitememiştir. Zaman içinde O’nun sözleri yitik hikmet haline gelmemiş ya da eskilerden kalma sözlere dönüşmemiştir. Aksine insanın ve hayatın hakikati anlaşıldıkça, hadislerdeki psikolojik ve sosyolojik tahlillerin isabeti ve önemi daha da artmıştır. Onun sözleri her zaman yeni (hadîs) ve hikmetleri câmi olma özelliğini muhafaza etmiştir.
Kainatın sırları aralandıkça, Allah Resûlü’nün kainatla ilgili açıklamalarının vakıaya mutabakatı ortaya çıkmıştır. Zira o, beyan döneminin Peygamberi’dir. Onun açıkladığı hakikatlerin değişmesi, bildirdiği haberlerde yanılması, kısaca beyanlarının gerçek dışı olması mümkün değildir.
Beyan, yaratılışla birlikte fıtrata konulmuş ilahi bir bağıştır. Beyan kabiliyeti, fiilî ve lisanî dua vesilesiyle Cenâb-ı Hakk’ın lütfuyla inkişaf eder. Beyanın meyvesi ise sözün tesirindedir. Sözün tesiri ise kalb-lisan uyumuna bağlıdır.
Hâsılı insanı, hayatı ve kâinatı açıklayan, fizik ötesi ile uyumlu; halis niyet, asla sadakat, hakikate bağlılık aşkıyla söylenen sözler, bütün insanlar için yağmur damlaları gibi rahmet vesilesidir.
*Sakarya Ünv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi
atekines@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Fethullan Gülen, Beyan, İstanbul 2004, s. 19.
2. Rahmân sûresi, 55/3, 4.
3. Gülen, Beyan, s. 19.
4. Ahmed b. Hanbel, 5/178.
5. Bakara sûresi, 2/31.
6. Gülen, Beyan, s. 28.
7. Fîrûzâbâdî, beyan’ı, “el-ifsâh me’a zekâin”, şeklinde açıklar. bk. a.mlf., el-Kâmûsu’l-muhît, BYN mad., Asım Efendi, bu cümleyi, “Zeka ve fetanete mukârin bir mânâ ve maksûdu ifsâh ve izhâr eylemek mânâsınadır” şeklinde ifade eder. bk. a.mlf., Kâmûs Tercemesi, BYN mad.
8. Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul 1979, 1/405.
9. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Beyrut ty., BYN mad.
10. İbrahim Muhammed, es-Sünnetu Beyânen li’l-Kur’ân, Kahire 1993, s. 25, 26.
11. en-Nahl sûresi, 16/89.
12. Nahl sûresi, 16/44.
13. Hadisin farklı rivayetleri için bk. İbn Receb el-Hanbelî, Câmi’u’l-ulûm ve’l-hikem, Beyrut 1997, s. 54, 55.
14. el-Cumu’a sûresi, 62/2.
15. İbrahîm sûresi, 14/4.
16. Râfi’î, İ’câzu’l-Kur’ân, Beyrut 1990, s. 301.
17. Buhârî, Nikâh, 47; Müslim, Cum’a, 47.
18. Tirmizî, Edeb, 70.
19. Gülen, “Meleklerin Tesbihi”,
20. Buhârî, Cihâd, 128.
21. Ahmed b. Hanbel, 5/154.
22. İbn Mâce, Fiten, 20; Ahmed b. Hanbel, 5/251.
23. Nesâî, Sehv, 62; Ahmed b. Hanbel, 4/264.
24. Ahmed b. Hanbel, 5/145.
25. eş-Şu’ara sûresi, 26/225, 226.
.
Peygamber Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) Elçilere Muamelesi
Dr. Ali Aslan Topçuoğlu
|
Emniyet, güven, emanet ve iman dediğimiz mesele, bizi peygamberlere ve önemli bir ölçüde peygamberleri de Allah’a bağlar. Nihayet topyekün bu bağlılık bizi Hâlık-mahluk münasebetine götürür.
|
Devletlerin birbirleriyle sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel vb. münasebetlerde bulunması, uluslararası ilişkilerin bir gereğidir. Bu ilişkiler, devleti temsil eden elçiler vasıtasıyla yapılır. Bu elçilerin görevi; kendi ülkesini temsil etmek, vatandaşlarının hak ve çıkarlarını korumak, müzakerelerde bulunmak, bilgi toplamak ve gönderen devlet ile kabul eden devlet arasında ekonomik, kültürel ve bilimsel ilişkileri geliştirmektir. Nitekim eski çağlardan beri örf ve âdet temelinde belirlenmiş olan diplomatik münasebetleri düzenleyen kurallar, uluslararası hukukun en köklü esasları arasında kabul edilmektedir.
Bu kapsamda elçilerin görevlerini hiçbir baskı altında kalmadan ve kolayca yerine getirebilmeleri için kendilerine özel bir statü tanınmıştır. Devletler, ilişkilerini 15. yüzyıla kadar ihtiyaç gördükleri zaman gönderdikleri elçiler aracılığıyla yürütmüşlerdir. Diplomatik ilişkilerin sağlanması için bir devleti başka bir devlette sürekli görevle temsil edecek olan diplomatik temsilcilerin bulunmasının gerekliliğinden hareketle 15. yüzyıldan itibaren, başta Venedik olmak üzere, İtalyan kent-devletleri arasında sürekli elçi bulundurma usulü getirilmiştir. İslâm hukuk tarihine ve İslâm tarihine bakıldığında elçilik müessesesiyle alâkalı hem hukukî hem de uygulama olarak geniş bir literatürle karşılaşırız.
A. İslâm’da Elçilik Müessesesi
İslâm hukuku literatüründe: İslâm ülkesinde, ülke vatandaşı olmayan bir gayrimüslime bulunma güvencesi veren işlemin adı “emân”dır. İslâm’da emân1 uygulamasının dayanağı olarak,“Eğer müşriklerden biri senden emân dilerse emân ver. Ta ki Allah’ın kelâmını dinlesin. Sonra onu emin olduğu yere kadar ulaştır.” (Tevbe, 9/6) mealindeki âyet zikredilmektedir. İbn Kesîr bu âyetin tefsirinde: “Yabancı bir ülkeden gelen elçinin, görevini yerine getirebilmesi için dokunulmazlık vasfının olması gerekir.”2 değerlendirmesini yaparak elçilerin dokunulmazlığına işaret etmektedir.
Devletlerin diplomatik ilişkiler çerçevesinde karşılıklı olarak elçiler göndermelerinin gayesi, uluslararası anlaşmazlıkların barış yoluyla çözüme kavuşturulması ve ilişkilerin karşılıklı anlayış çerçevesinde ele alınmasıdır. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) döneminde İslâm ülkesine gelen elçiler olduğu gibi yabancı ülkelere gönderilen elçiler de olmuştur. Bu uygulama, aynı zamanda uluslararası nezaketin ve anlayışın bir gereği olarak algılanmıştır. Bu açıdan İslâm’da, insana verilen değer onun elçi olması durumunda daha da belirgin hâle getirilmiş, elçilere çok önem ve değer verilmiş, görevlerini gereği gibi yerine getirmeleri için de elçiler lehine bazı düzenlemeler yapılmıştır.3
Elçilerin özel statüsü, aslında onların taşıdıkları temsilcilik niteliklerinden kaynaklanmaktadır. Emân akdi olmadan da bu temsilciler, elçi olmaları itibarıyla, kendilerine tanınan bu dokunulmazlıktan yararlanırlar.4 Devletler hukuku tarihçisi Ernest Nys, ortaçağda elçilerin güvenliklerinin sağlanmasının hukukî bir esasa dayanmadığını, sadece verilen bir söze bağlı olduğunu, bu sözü veren kişinin ölmesi hâlinde ise elçilerin dokunulmazlıklarının da sona erdiğini söylemektedir. Bu tespit, İslâm bölgeleri dışındaki genel durumu göstermesi bakımından önem arz etmektedir.
Bu makalede Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) görevlerini icra edebilmeleri için elçiler lehine bazı düzenlemeler yaptığı ve “elçiye zeval olmaz” anlayışını uluslararası ilişkilerde egemen kıldığı hususu üzerinde durulacaktır.
B. Elçilerin Şahsî Dokunulmazlığı
İslâm hukukunda beraat-i zimmet; yani suçsuzluk ve borçsuzluk genel prensiptir.5 Devlete ve vatandaşa yönelik herhangi bir suçu bulunmayan insanlar ve insanlığın aleyhine çalışan bir yapılanmanın içinde olmayan kişiler, tabiiyetleri ne olursa olsun, sebepsiz yere tutuklanamazlar.6 Bir diğer ilke de İslâm’ın yaşama hakkına verdiği önemdir, yani insan canına kıymanın haram olduğu ilkesidir.7 Bu sebeple elçiler, bulundukları yabancı ülkede ne şekilde olursa olsun tutuklanamaz ve alıkonamaz. Elçiyi kabul eden devlet, bu kişilerin şahsiyetlerine, hürriyetlerine ve vakarlarına karşı yönelen herhangi bir saldırıyı önlemek için bütün önlemleri almakla yükümlüdür. Bu dokunulmazlık, sadece elçilerin şahsını değil, beraberinde bulunan aile üyeleri ile diğer görevlileri de ihtiva etmektedir.8 Elçilik görevi devam ettiği sürece özel mallar da bu dokunulmazlığa dâhildir.9 Kişi dokunulmazlığı, diplomatın şahsından dolayı değil, gönderen devletin ona yüklediği temsil görevinden kaynaklanmaktadır. Çünkü elçi, mensubu bulunduğu devleti temsil eder. Bu temsilciye yöneltilen herhangi bir davranış, mensubu bulunduğu devletin kişiliğine yöneltilmiş kabul edilir.
1. Elçinin Gönderilecek Devlet Tarafından Onaylanması
Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), Hudeybiye Anlaşması’ndan önce, Mekke diplomasisinde elçilik tecrübesine sahip olan Hz. Ömer’i Mekke’ye elçi olarak göndermek istemiş, onun bazı gerekçeler öne sürerek affını istemesi üzerine de Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), Mekke reisi Ebû Süfyan ile arasındaki akrabalık ilişkisini göz önünde bulundurarak Hz. Osman’ı (radıyallâhu anh) bu işle görevlendirmiştir.10 Nitekim günümüzde bir kimsenin diplomatik temsilci olarak atanabilmesi için, gönderilecek olan devletin buna rıza göstermesi gerekir ki, buna diplomasi dilinde agrément verilmesi denir.11
2. Elçilerin İnanç Özgürlüğü
Elçilerin dinî inançlarının gereklerini yerine getirebilme özgürlüğü de kişi dokunulmazlığı içinde değerlendirilir. Nitekim Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) döneminde diplomatlar, ibadetlerini özgürce ve güvenle yapmışlardır. Meselâ Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) Necran Hrıstiyanlarını Medine’ye davet etmişti. Onlar da Ebû Hârise b. Alkame başkanlığında altmış kişilik bir heyetle Medine’ye gelip Hz. Peygamber’in huzuruna çıkmışlardı. İbadet vakitleri girince Hz. Peygamber, Mescid-i Nebevî’de ibadet etmelerine müsaade etmişti. Onlar da doğuya dönerek ibadetlerini yapmışlardı.12 Bu vak’a, elçilerin inanç dokunulmazlığını vurgulama hususunda önem arz etmektedir.
3. Hz. Peygamber’in Elçilere Muamelesi
Hz. Peygamber ve dört halife döneminde İslâm ülkesinde güvenlik içinde olan diplomatlar, şahsî dokunulmazlıklardan faydalanmışlardır.13 Onların canlarına, mallarına, namus ve şereflerine dokunulmamış, işkenceye maruz bırakılmamış ve rahatsız edilmemişlerdir.14 Hattâ bir elçi veya elçilik mensubu bulunduğu ülkeye göre suçlu olsa bile yine de diplomatik vasfı itibarıyla dokunulmazlıklardan yararlanmıştır. Nitekim Hz. Peygamber döneminde irtidat eden Müseylimetü’l-Kezzab’ın Medine’ye gönderdiği temsilcilere Allah Rasulü’nün şu hitabı konumuzu aydınlatmaktadır: “Eğer elçilerin öldürülmesi caiz olsaydı, sizi öldürürdüm.”15 Bu olay, Hz. Peygamber’in kendisine gelen yabancı devlet elçilerinin diplomatik dokunulmazlığı konusuna ne kadar saygı gösterdiğinin açık bir ispatıdır.
Müşrik Araplar arasında da elçiye eman verme vardı.16 Nitekim Müseylime’nin, Hz. Ebû Bekir’in elçisi olan Hubeyb b. Abdullah’ı öldürmesi neticesinde onun bu davranışı bizzat kendi adamları tarafından da hoş karşılanmamıştır.17 Zîrâ savaş ve barış durumunda taraflar arasında müzakerelerin yürütülmesi ve görüşmelerden bir sonuç alınabilmesi maksadıyla elçinin şahsî dokunulmazlığına sahip olması gerekir.18
Hz Peygamber’in elçilerin özel statüsüne gösterdiği itina ve hassasiyeti ortaya koyması bakımından şu olay dikkate değerdir: Hicrî 2. yılda Bedir Savaşı’ndan sonra Mekkeliler Ebu Rafi’yi elçileri olarak Medine’ye gönderdiler. Ebu Rafî de Hz Peygamber’i görür görmez kalbinde İslâm’a girme arzusu belirmiş, tekrar Mekke’ye dönmekten vazgeçmiş ve Allah Resülü’ne şöyle demiştir: “Ey Allah’ın Resulü, ben asla o Mekkelilerin yanına dönmem!” Hz Peygamber: “Ben anlaşmaları bozamam ve elçileri de alıkoyamam. O hâlde şimdi geri dön ve şayet aynı fikirde kalacak olursan aramıza tekrar dönebilirsin.” diyerek onu geri göndermiştir. Ebu Rafî de daha sonra tekrar gelerek Resulullah’ın huzuruna çıkıp İslâm’ı kabul etmiştir.”19 İbn Hişâm, Ebu Rafî’nin o dönemde Bedir Savaşı’nda esir alınan mahkûmların kurtarılması için Mekkeliler tarafından görüşmelerde bulunmak üzere Medine’ye bir elçi olarak gönderildiğini ifade etmektedir.20 Bu olay, Hz Peygamber’in elçilerin dokunulmazlığına ne kadar bağlı olduğunu göstermektedir.
Ayrıca Ebu Davud Sünen’inde şöyle bir olaydan bahsetmektedir: Benî Hanife mescidinde peygamberlik iddia eden Müseylime’ye ibadet eden bir grup tespit edilmiş ve Müslüman olmaları yönünde kendilerine teklif yapılmıştır. Bir mürted olan İbn Nevvâha dışında grubun bütün üyeleri tevbe ederek yeniden İslâm’a dönmüşlerdir. Bu esnada İbn Nevvâha’nın diplomatik bir sıfatı olup olmadığı araştırılmış, diplomatik bir vasfı olmadığı öğrenilince de gerekli cezaya çarptırılmıştır.21 Yine Uhud Savaşı’nda Hz. Hamza’yı şehit eden Vahşî b. Harb, Hz. Peygamber’in kendisini cezalandırabileceğini düşünerek onun yanına ilk kez Taif şehrinin elçisi sıfatıyla çıkmıştır.22 Bu örnekler, Hz. Peygamber Efendimiz’in diplomatik temsil usullerine ne denli riayet ettiğini çok bariz bir şekilde ortaya koymaktadır.
4. Elçilerin Olağanüstü Durumlarda Gözaltına Alınması
Bu konuda uluslararası hukuktaki uygulamalar belirleyici olmakla beraber elçilerin can ve mal güvenliğine karşı girişilecek her türlü olay, mütekabiliyet esası çerçevesinde değerlendirilir.23 Nitekim Hudeybiye Seferi sırasında Hz. Peygamber, Osman b. Affân’ı görüşmelerde bulunmak üzere Mekke’ye göndermiştir. Mekkeliler uzun süre Hz. Osman’ı bırakmamış, hattâ Hudeybiye Anlaşması da bu arada imzalanmıştır.24 Hz. Peygamber, o sırada Hudeybiye’de bulunan Mekke delegasyonunda yer alan Süheyl b. Amr ve Amir b. Lüey adlı iki kişiyi25 gözaltına alarak “Bizim elçimiz emniyet ve selâmet içinde geri dönmedikçe sizler hiçbir yere gidemezsiniz!” demiştir. Neticede Hz. Osman ordugâha sağ-salim dönünce Mekkeli temsilciler de serbest bırakılmıştır.26 Bu durum elçilerin, olağanüstü hâllerde gözaltına alınabileceğini göstermesi bakımından oldukça önemli bir olaydır.
5. Peygamberimiz'in Elçilerin Öldürülmesi Karşısındaki Tavrı
İslâm’da diplomatik temsilcilerin kişi dokunulmazlıkları konusu bir kural olarak benimsendiği için27 elçilerin gittiği ülkede öldürülmesi savaş sebebi sayılır. Nitekim hicretin sekizinci yılında Resulullah, Suriye bölgesinde oturan Gassânîlere Hâris b. Umeyr el-Ezdî isimli bir elçi göndermiş, onların bu elçiyi öldürmeleri üzerine de Zeyd b. Hârise komutasında bin kişilik bir orduyu üzerlerine sevk etmiş ve Mute Savaşı yapılmıştır.28
Günümüz uluslararası hukukunda da bu konu, devletin milletlerarası sorumluluğu çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu nedenle elçilerin görevli bulunduğu devlet, kendisine gereken saygıyı göstermek zorunda olduğu gibi temsilcinin kişiliğine, özgürlüğüne, onur ve haysiyetine karşı yapılabilecek her türlü saldırıyı önlemek için gerekli önlemleri almak durumundadır. Hattâ iki ülke savaş hâlinde bile olsa bulunduğu ülke tarafından diplomatların her türlü güvenliğinin sağlanması bir zorunluluktur.29
6. Elçilerin Casusluk Faaliyetlerinde Bulunması
Bazı durumlarda diplomatik dokunulmazlıkların istisnası da söz konusudur. Şöyle ki, diplomatik temsilciler, görevleri esnasında geçerli olan kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun davranmak, kabul eden devletin iç işlerine karışmamak, misyon binalarını milletlerarası hukukun genel kurallarında veya antlaşmalarda öngörülen misyon fonksiyonlarıyla bağdaşmayacak bir biçimde kullanmamak ve kişisel kazanç sağlamak maksadıyla herhangi bir meslekî veya ticarî faaliyette bulunmamak zorundadır.30 Aksi takdirde diplomatik temsilci, görevli bulunduğu devlette, bu ülkenin düzenini, barış ve güvenliğini bozacak davranışlarda bulunur ya da bu devlete karşı casusluk eylemlerine girişirse, bu hareketleri durdurmak veya bu faaliyeti önlemek için temsilciyi tutuklamaktan başka çare yoksa temsilci geçici bir süre tutuklanabilir, (istenmeyen kişi) ilan edilerek en kısa süre içinde ülke dışına çıkarılması sağlanır.31
İslâm hukukunda ülkeye emân alarak girmiş yabancıların casusluk yapmaları hâlinde, bu fiilleri dolayısıyla cezalandırılmalarının gerekliliği konusunda ittifak edilmiştir.32 Nitekim Hz. Peygamber, emân alıp İslâm ülkesine girdikten sonra casusluk faaliyetinde bulunmuş olan kişileri takip ettirerek cezalandırmıştır.33 Hanefî ve Şafiîlere göre, İslâm idaresinin aleyhine casusluk yapmamaları şartıyla kendilerine emân verilen diplomatik temsilcilerin bu şarta riayet etmediği anlaşılınca kişi dokunulmazlığı ortadan kalkar. Bu durumda da o kişi, diplomatik niteliğini kaybederek ya esir alınıp savaş esirleri statüsüne göre muamele görür ya da ölümle cezalandırılabilir.34
Malikî ve Hanbelîlere göre ise böyle bir casusun, emân akdinde İslâm ülkesi aleyhine çalışmama, şart koşulsun ya da koşulmasın her durumda emân hakkını kaybeder ve kişi dokunulmazlığından yararlanamaz.35 Diğer yandan Hanefî hukukçularından İmam Muhammed, suçluluğu ispat edilmemiş casus zanlısının sınır dışı edileceği kanaatindedir.36 Ayrıca İmam Evzâî de casusluk faaliyetinde bulunan böyle bir kişinin emân akdi sona erdirilip derhal sınır dışı edileceği yönünde kanaat belirtmektedir.37
Bu bilgilerden hareketle günümüz uluslararası hukuktaki düzenlemelerle İmam Muhammed ve Evzâ’î’nin, casusluk faaliyetinde bulunan diplomatların sınır dışı edilmesi ile ilgili görüşleriyle örtüştüğü söylenebilir.
C. Peygamberimiz’in Elçileri Kabulü
Diplomatik temsilciyi kabul eden devlet, diplomatik faaliyette kullanılan binalara herhangi bir saldırının yapılmaması, bunların hasara uğratılmaması, diplomatik barışın bozulmaması ve temsilcinin itibarının rencide edilmemesi için uygun olan her türlü tedbiri almak için özen göstermek yükümlülüğü altındadır.38
Hz. Peygamber döneminde Medine’ye gelen elçiler resmî binalardan çok, özel evlerde misafir edilmiş, görevlerini tamamladıktan sonra da ülkelerine uğurlanmıştır. Medine’de özellikle yabancı konuklara ayrılmış birkaç büyük konak bulunduğu rivayet edilmiştir. Ebû Davud’un Sünen’indeki bir rivayet bize Muğîre b. Şu’be’nin evi ve özel olarak Mescid’in yanına kurulan bir çadırın elçilerin konaklaması için ayarlandığı bilgisini vermektedir.39 Yine müzakereler için Medine’ye gelen Hrıstiyan Necrân heyeti de Ebu Eyyüb el-Ensârî’nin evinde konaklamıştır.40 Ayrıca Remle binti Hâris’in41 hurmalık geniş evinin, elçilerin konakladığı ve ağırlandığı bir mekân olarak kullanıldığı bilgisi kaynaklarda ifade edilmektedir.42
Ayrıca Muhammed Hamidullah “Darud-Dîfân” (misafir evleri) olarak bilinen bir evden bahsetmektedir.43 Daha sonraki dönemlerde bu evlere devlet konuk evi denilebilecek “Daru’s-Said”ler eklenmiş, Abbasîlerin son döneminde ise elçilere özel mekânlar sağlanmıştır.44
Sonuç
İlk çağlardan beri devletlerarası ilişkiler, sürekli olarak bir gelişme içinde olmuştur. Bu bakımdan çok eski tarihlerden itibaren elçilere, görevlerini icra edebilmeleri için bazı ayrıcalıklar tanınmıştır. İslâm bölgeleri dışındaki bölgelerde elçilerin güvenliklerinin hukukî bir esasa dayanmadığını göz önünde bulundurduğumuzda, İslâm’ın ilk dönemlerinde elçilerin dokunulmazlıkları konusu, İslâm’ın genel ilkeleri çerçevesinde ele alınmış ve elçiler lehine bugünkü uluslararası hukuktaki uygulamalara temel teşkil edebilecek düzenlemeler yapılmıştır. Ayrıca İslâm, “elçiye zeval olmaz” anlayışını uluslararası ilişkilerde egemen kılarak elçilerin kişi dokunulmazlığına sahip olması gerektiğini benimsemiş ve uygulamıştır. Elçilerin bulundukları devlette elçilik görevleri dışına çıkarak casusluk vb. faaliyette bulunmaları genel hükmün istisnasını oluşturmaktadır.
Hz. Peygamber zamanında, günümüz uluslararası münasebetlerinde olduğu gibi sürekli elçilik kavramı mevcut olmadığı hâlde, yine de o dönemde uluslararası ilişkilerde barışı sağlamak veya savaşı sona erdirmek için, geçici elçiler görevlendirilmiştir. İslâm’ın ilk dönemindeki bu uygulamaların, sonraki dönemlerde elçilik müessesesinin gelişmesine çok ciddi katkısı olmuştur.
*Araştırmacı - Yazar
aatopcuoglu@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Bkz. Merginânî, el-Hidâye, Beyrut, 1990, II, 445.
2. İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm, Beyrut, 1969, II, 337.
3. Serâhsî, Mebsût, Mısır, 1324, X, 92.
4. Serâhsî, Mebsût, X, 92.
5. Suyûtî, el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi Kavâid ve Furû’ Fıkhi’ş-Şâfi’iyye, Mısır, 1959, s. 53.
6. Hamidullah, Muhammed, İslâm’da Devlet İdaresi, çev. Hamdi Aktaş, İstanbul, 1998, s. 184.
7. İbnu’l-Hümâm, Şerhu Fethü’l-Kadir, Beyrut, ty. V, 462-463.
8. Ebû Yûsuf, Kitâbu’l-Harâc, Kahire, 1392, s. 204.
9. Serâhsî, Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr, by. 1971, II, 471.
10. İbnü’l- Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut, 1965, II, 203-204.
11. Toluner, s. 402.
12. İbn Hişâm, es-Sîretu’r-Nebeviyye, Beyrut, 1976, IV,108.
13. Turnagil, Ahmet Raşit, İslâmiyet ve Milletler Hukuku, İstanbul, 1972, s. 92.
14. Karaman, I, 270.
15. Ebû Davud, Cihad,165 (III, 84).
16. Serâhsî, Mebsût, X, 92.
17. Müneccid, Selahaddin, en-Nuzumü’d-Diplûmâsiyye fi’l-İslâm, Beyrut, 1983, s. 82.
18. Serâhsî, Mebsût, X, 92.
19. Ebû Davûd, Cihad, 162 (III, 82).
20. İbn Hişâm, II, 478.
21. Ebû Davûd, Cihad, 165 (III, 84).
22. Buhârî, Meğâzî, 24, Ğazvetü’l-Uhud, 8(V, 129).
23. Hamidullah, İslâm’da Devlet İdaresi, s.193.
24. İbnü’l-Esîr, II,203.
25. İbnü’l-Esîr, II,203.
26. Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, trc. Salih Tuğ, İstanbul, 1991, I, 259.
27. Serâhsî, Mebsût, X, 92.
28. İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut, 1957,II, 128-129.
29. Çelik, Edip F., Milletlerarası Hukuk, İstanbul,1980, I, 522-523.
30. Bozkurt, Enver, Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı, “Diplomatik İlişkiler Hakkında 1961 Viyana Konvensiyonu, Ankara, 2007, md. 41-42, s. 620.
31. Çelik, I, 523.
32. Serâhsî, Şerhu’s-Siyeri’l- Kebîr, V, 2042.
33. Ebû Davûd, Cihad, 110 (III, 48);
34. Serâhsî, Şerhu’s-Siyeri’l- Kebîr, V, 2042; Şafiî, el-Ümm, by. 1968, IV,167.
35. Dağmî, Muhammed Râkân, et- Tecessüs ve Ahkâmuhu fi’ş-Şeri’ati’l-İslamiyye, Beyrut, 1985, s.173.
36. Serâhsî, Şerhu’s- Siyeri’l- Kebîr,V, 2044.
37. Dağmî, s.173.
38. Bozkurt, DİHVK. md. 22, s. 614.
39. Ebû Davut, Ramazan, 9; Salat, 321(II, 55).
40. İbn Sa’d, I, 358.
41. Hz Peygamber döneminde gelen elçilerin kabulüne dair nakledilen bölümde Ramle binti Hâris’in ismi “en-Neccâriyye” nitelemesiyle de geçmektedir. Bkz. İbn Sa’d, I, 331.
42. İbn Hişâm, IV, 172, 178; İbn Sa’d, I, 299, 300, 315, 316, 324, 338, 344.
43. Hamidullah, İslâm’da Devlet İdaresi, s.183.
44. Yaman, s. 217.
.
Barış Dini ve Sevgi Peygamberi
Doç.Dr. Ali Akpınar
Peygamberler, dünyayı esenlik ve barış yurdu hâline getirmek için görevlendirilmiş kimselerdir. Onlar, insanlığa "barış ve esenlik" anlamına gelen İslâm dinini ulaştırmak için gönderilmişlerdir. Bir hadislerinde Peygamberimiz (s.a.s.), "Biz peygamberler baba bir kardeşleriz, hepimizin dini birdir." (Buharî, "Enbiya", 48) buyurmuştur. Yüce Allah da Kur'ân'da, "Allah katında yegâne geçerli din İslâm'dır" (Âl-i İmran 3/19) buyurur ve bütün peygamberlerin bu dini insanlara tanıtmak için geldiğini ve bu konuda peygamberlerin ilk örnekleri insanlara sunduğunu haber verir.
İslâm, barış ve esenlik demektir. Müslüman da barış ve esenliğe ermiş, barış ve esenliği hedeflemiş kimse demektir. Yüce Allah'ın bir adı da 'Selâm'dır. Buna göre O, barış ve esenlik kaynağıdır. O'na teslim olan Müslüman, barış ve esenlik kaynağına bağlanmakla önce kendi iç dünyasında huzur ve sükuna kavuşan, sonra da tanıştığı bu huzuru dış dünyasına taşıma sevdasında olan kimse demektir. Gerçekten de iyi Müslüman, en olumsuz şartlarda bile yaşasa, her türlü stres, buhran ve iç huzuru zedeleyen duygulardan uzak kalmaya çalışır. Bu sebeple 'Darü's-Selâm' (barış ve esenlik yurdu) Cennet'e talip olan Müslüman dünyayı, barış yurdu hâline getirmekle görevlendirilmiştir. Bir açıdan bu yüzden de olacak ki ilk insan, dünyaya gelmeden önce Cennet'e konmuş, Cennet'te bir süre yaşayıp Cennet kültürü ile donatıldıktan sonra dünyaya gönderilmiştir. Artık dünyaya gönderilen insan, kaybettiği Cennet'in sevdasıyla yanıp tutuşmakta, önce onu dünyada kurmaya çalışmakta ve hiç olmazsa âhirette ona tekrar kavuşmayı düşlemektedir.
Aynı şekilde Müslüman'ın bir adı da 'emniyet ve güven sahibi' anlamında 'Mü min'dir. Yüce Allah'ın bir adı da 'Mü min'dir. Dolayısıyla güven kaynağı Yüce Allah'a inanan, O'na bağlanan mü'min, kendi iç dünyasında tutarlı, huzurlu olan ve iç dünyasında kurduğu bu güven ortamını dış dünyaya taşıyan kimse demektir. Bu yüzden inanan insanın varlığı, herkes için hayırdır. Nitekim Kur'ân, İslâm toplumundan bahsederken şöyle buyurur: "Siz, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz; iyiliği emreder, kötülükten meneder ve Allah'a inanırsınız..." (Âl-i İmran, 3/110)
İslâm dininin sahibi olan Yüce Allah'ın bir adı da Vedûd'dur (Hûd 11/90). Vedûd, çokça seven ve sevilen anlamına mubalâğalı ism-i fail kalıbıdır. Evet Yüce Allah, sevgi kaynağıdır. Sevgiyi O yaratmış ve bizim özümüze de "Kendi Ruhu'ndan üflerken" sevgiyi O yerleştirmiştir. İbn Arabî'nin dediği gibi, "Biz sevgiden sudur ettik, sevgi üzerine yaratıldık, sevgiye doğru yöneldik ve sevgiye verdik gönlümüzü." (İbnü'l-Arabî 1998, 38) Nitekim bir âyette şöyle buyurulmuştur: "Rabbim Rahimdir, Vedûddur" (pek merhametlidir, kullarını çok sever)."(Hûd 11/90) İşte kendisi her bakımdan güzel olan ve güzeli seven Yüce Allah, fıtratlara sevgiyi yerleştirmiş ve onun söz ve davranışlara yansımasını sağlamak için sevgi yumağı peygamberler göndermiş, sevmeyi ve sevilmeyi sağlayan düsturlar mecmuası kitaplar indirmiştir. Son olarak da Hz. Muhammed'i göndererek, "birbirini yemede sırtlanları geçmiş" olan insanlardan, birbirini seven, başkasını kendisine tercih eden Müslümanlar yetiştirmiştir. Bu konudaki pek çok âyetten ikisi şöyledir:
Hep birlikte Allah'ın ipine sımsıkı yapışın; parçalanmayın. Allah'ın size olan nimetini hatırlayın. Hani siz birbirinize düşman kişiler idiniz de O, gönüllerinizi birleştirmişti ve O'nun nimeti sayesinde kardeş kimseler olmuştunuz. Yine siz bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah, size âyetlerini böyle açıklar ki, doğru yolu bulasınız. (Âl-i İmran 3/103)
Daha önceden Medine'yi yurt edinmiş ve gönüllerine imanı yerleştirmiş olan kimseler, kendilerine göç edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık hissetmezler. Kendileri zaruret içinde bulunsalar bile onları kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir." (Haşr 59/9)
İslâm'a göre en büyük fetih, barıştır. Nitekim Fetih Sûresi'nin ilk âyeti olan "Biz Sana aşikâr bir fetih ve zafer ihsan ettik." âyetindeki "Feth-i Mübin"den kasıt, pek çok tefsirciye göre, Hudeybiye Barış Anlaşmasıdır (Taberî, 26:67-68; İbn Kesîr, 4:183) Neredeyse savaşın eşiğine gelmiş iki grup arasında imzalanan bu anlaşmanın en önemli maddesine göre ise, Müslümanlarla Mekke Müşrikleri on yıl süreyle birbirleriyle savaş yapmayacaklardı. Bedir, Uhud ve Hendek savaşlarından sonra Hicretin 6. yılında yapılan bu anlaşma ile Peygamberimiz (s.a.s.), güven ve barış dini İslâm'ın yayılmasının önündeki savaş engelini kaldırmıştır, bir bakıma, insanlar ile iradî tercihleri ve doğruyu bulma arasındaki engel kaldırılmıştır.
Sevgi ve Güven Âbidesi Hz. Muhammed (s.a.s.)
Hz. Peygamber, varlığı insanlığın hayır ve yararına olan toplumu oluşturmak için çalışmış ve sonuçta böyle bir toplumu oluşturarak bu dünyadan ayrılmıştır. Nitekim, Onun sağlığında Hayber Yahudileri, Müslümanlardan gördükleri adalet ve hakkaniyet karşısında "Herhalde Cennet, Müslümanların eliyle yeryüzünde kuruldu." demekten kendilerini alamamışlardır. Peygamberimiz, bizzat kendi hayatıyla bunun en güzel misalini sunmuştur. "Andolsun ki, Resûlullah, sizin için, Allah'ı ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çokça zikredenler için güzel bir örnektir." (Ahzâb 33/21)
Nitekim O, daha peygamber olmadan Mekke'de sergilediği kırk yıllık örnek hayatında herkesin takdirini kazanmış ve 'Muhammedü'l-Emîn' (Güvenilir Muhammed) denilmeye başlanmıştı. Onun bu güvenilirliği ve saygınlığı kendini, Hz. Hatice'nin ona uluslararası ticaret işlerini teslim etmesinde, Kâbe'deki Hakemlik olayında ve Mekke'de haksızlıklarla mücadele adına kurulmuş olan Hılfu'l-Fudul cemiyetinin saygın bir üyesi olmasında göstermişti. Yine peygamber olmadan önce yaptığı ticari ortaklıklarda O'nun güvenilirliği ve dürüstlüğü herkesin dikkatini çekmekteydi. O'nun peygamber olmadan önceki hayatı, altmış üç yıllık ömrünün yarısından fazla, kırk yıllık uzun bir süredir. O, bu dönemde Allah'tan vahiy almadan önce de, bir insan olarak tertemiz ve herkes için bir emniyet âbidesi olarak yaşamıştı. Hem de pek çok insanın pek çok erdemden yoksun olduğu bir dönemde. Bu sebeple O'nun, peygamber olmadan önceki ahlâkî güzelliği, olumsuz şartları bahane ederek işledikleri kötülükleri, yahut yapmadıkları güzellikleri örtbas etmeye çalışan günümüz insanı için son derece önemli ve anlamlıdır. O'nun peygamber olmadan önce de güzellikleriyle toplum içerisinde tanınan bir insan olduğunu açıklayan Kur'ân âyetlerinde şöyle buyurulur: "Yoksa Peygamberlerini henüz tanımadılar da, bu yüzden mi onu inkâr ediyorlar?" (Mü'minûn 23-69)
"De ki: Eğer Allah dileseydi onu size okumazdım, Allah da onu size bildirmezdi. Ben bundan önce bir ömür boyu içinizde durmuştum. Halâ akıl erdiremiyor musunuz?" (Yunus 10/16) Ben peygamber olmadan önce kırk yıl aranızda yaşadım. Siz benim doğruluğumu, dürüstlüğümü, emanete hıyanet etmeyişimi, ümmiliğimi biliyorsunuz. Ben gençliğimde hiç Allah'a isyan etmedim. Şimdi siz benden, böyle bir şeyi nasıl istersiniz? (Kurtubî, 8:321) O'nun sahip olduğu güzelliklerle ilgili Kur'ân âyetlerinden biri de şöyledir:
"Gerçekten Sen çok üstün bir ahlâk üzeresin." (Kalem 68/3) Fatiha ve Alâk sûresinden sonra üçüncü sırada inen Kalem sûresinin bu âyeti, O'nun baştan beri sahip bulunduğu faziletleri açık bir şekilde tescil etmektedir. Çünkü henüz onun tüm hayatını kuşatan Kur'ân âyetleri inmemişti; buna rağmen O, büyük bir ahlâk üzere bulunuyordu. Daha sonra O'nun, Kur'ân la kendi içinde daha da olgunlaşan, mükemmellik içinde mükemmellik kazanan ahlâkî kişiliğini eşi Hz. Ayşe şöyle özetleyecekti: "Onun ahlâkı Kur'ân'dı." (İ. Hanbel, Müsned, 6:188)
Hz. Hatice Vâlidemiz'le evlenirken nikâh merasiminde söz alan amcası Ebû Talip henüz yirmi beş yaşındaki yeğenini şöyle tanımlıyordu: "Doğrusu Muhammed, Kureyş'in hiçbir gencine benzemeyen, onlardan hiçbiriyle bir tutulamayan bir gençtir. Çünkü o, şeref, asalet, erdem ve akıl bakımından onlardan ayrılır." (İ. Hişam, 1/201)
Kendisine ilk vahiy geldiğinde, gördüğü manzara karşısında heyecanlanan Hz. Peygamber'e vefakâr ve fedakâr eşi Hz. Hatice şöyle diyordu: "Sen rahat ol, üzülme. Allah'a yemin ederim ki, Allah seni asla utandırmayacak, ele güne rezil etmeyecektir. Çünkü sen, akrabalık bağlarını gözetirsin. Hep doğru söylersin. Emanete hıyanet etmezsin. Sıkıntılara katlanmasını bilirsin, güçsüzlerin elinden tutarsın. Misafir ağırlamayı seversin. Zor durumda kalan mağdurların hakkını korumak için onlara yardım edersin." (a.g.e., 1:253)
O'nun sahip olduğu bu erdemler, düşmanları tarafından bile teslim edilmişti. Rum Kisrası, elçi olarak huzurunda bulunan, o zaman henüz iman etmemiş Ebû Süfyan'a Peygamberimiz in özellikleri ile ilgili sorular sormuş ve aralarında şöyle bir diyalog geçmişti:
- Bundan önce, onun hiç yalan söylediğine şahit oldunuz mu?
- Hayır, asla böyle bir şeye şahit olmadık.
-İnsanlara yalan söylemeyen, vallahi Allah'a yalan söylemez!
Habeşistan'a hicret eden Cafer b. Ebî Talib de Necaşî'nin huzurunda şunları söylemişti: "Ey Kral! Allah içimizden, aramızda yaşadığı kırk yıl doğruluğu, dürüstlüğü, asaleti, emanete riâyetkârlığı ile tanıdığımız bir kimseyi peygamber gönderdi.." (İbn Kesir, Tefsir, 2:411)
Peygamberliğinin onuncu yılında müşrik ve kâfirlerin aşırı baskılarına maruz kalan Peygamberimiz (s.a.s.), davetini taşımak ve onlardan kendisine arka çıkmalarını sağlamak için Taif'e gitti. Orada on gün kaldı ve ev ev dolaşarak onlara doğruları anlattı. Sonuçta onlar Hz. Muhammed'le alay ettiler ve onu kovdular ve o çıkıp giderken onu ve arkadaşı Zeyd'i ayaklarından kan akıncaya kadar taşladılar. O (s.a.s.), Taiflilerin elinden kendini bir bağa zor atmış ve orada şöyle dua etmişti: "Allahım! Güçsüz ve zayıflığımı, hor ve hakir görülüşümü Sana arz ediyorum. Ey merhametlilerin en merhametlisi! Zayıf ve güçsüzlerin Rabbi Sensin, benim Rabbim de! Şimdi beni kime bırakıyorsun. Beni, senden uzak olan düşmanlara mı bırakıyorsun? Eğer bana kızmamışsan, hiç önemli değil, çektiklerim bana hiç dokunmaz. Ben Sana, Senin nuruna sığınırım. Bana gazap etmenden korkarım. Senin af ve merhametin benim için çok geniştir. Her şey Senin rızan içindir. Bütün güç kuvvet Senin elindedir." (Köksal, 5:66-71) İşte o sırada kendisine gelen ve eğer istersen bu toplumu helâk edelim diyen meleğe Hz. Peygamber şöyle karşılık vermiştir: "Hayır, hayır. Ben onların helâk edilmelerini istemiyorum. Aksine Allah'ın onların soyundan, yalnız Allah'a ibadet edecek, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayacak kuşaklar çıkarmasını diliyorum!" (Köksal, 5:76) Uhud savaşında yaralanıp dişi kırılınca, O, "Müşriklere beddua etseniz!" diyenlere; "Ben lânetçi olarak gönderilmedim. Ya Rab! Kavmime hidâyet nasip et, çünkü onlar bilmiyorlar" diye dua etmişti. (Buhari, "Enbiya," 37) Kısaca O, insanlığa sevdalı, bütün varlığını insanlığın kurtuluşuna adamış bir sevgi ve merhamet peygamberiydi.. Ona göre, bir kişinin hidâyete ermesi, yani gerçekle tanışması, tüm dünya ve içindekilerden çok daha hayırlıydı.
Hicretin sekizinci yılında Mekke fethedilmişti. 53 yıllık baba ocağını Peygamberimiz e ve O'nunla beraber inananlara dar eden, onlara olmadık işkence ve eziyeti reva gören, onları Mekke'den sürüp çıkaran, bununla da kalmayıp onları Medine'de bile rahat bırakmayan, defalarca Medine'ye saldırılar düzenleyen Mekkeliler Hz. Muhammed (s.a.s.) komutasında Mekke'ye giren on bin kişilik orduya beyaz bayrak kaldırıp teslim olmuşlardı. Tüm Mekke'lilerin biraz heyecan ve biraz da korkuyla bekledikleri bir sırada Hz. Muhammed (s.a.s.), onlara karşı, sevgi, merhamet ve hoşgörüyü zirvede temsil eden insan olarak "Size bugün hiçbir şekilde başa kakma ve kınama yok. Allah sizi yarlıgasın. O, esirgeyicilerin en esirgeyicisidir. Gidiniz, hepiniz serbestsiniz!" (Köksal, 15:288-289) diyerek şanına yaraşanı yapmıştır.
.
Vakıf İnsanlar ve Din
Doç.Dr. Ali Akpınar
a. Vakıf ve Vakıf İnsan Tanımı
Sözlükte, tasarruftan alıkoymak, hapsetmek anlamına gelen vakıf, terim olarak, bir mülkün menfaatini insanlara tahsis edip, aslını, ebediyyen Allah'ın mülkü hükmünde olmak üzere mülk edinme ve edindirmekten alıkoymaktır. (Bilmen, 4:294; Zuhayli 1992, 10:243)
Tariften de anlaşılacağı üzere vakıf, mülkün/servetin insanların yararına kullanılmak üzere Allah yoluna adanmasıdır. Dolayısıyla insan yararına olmayan ve Allah'ın ölçülerine uymayan işlerde vakıf söz konusu değildir. Buna göre Kur'ân'ın ifadesiyle "Biz Allah'a aidiz ve O'na döneceğiz" (Bakara, 2/156) diyen her Müslüman, malı ve canıyla bir anlamda vakıftır. Bu sebeple Müslüman'ın aklı, malı, canı, namusu ve dininin dokunulmazlığı vardır ve bunların hepsi son derece muhterem ve değerlidir..
Yeryüzünün en önemli ve en eski mabedi olan Ka'be'nin Hz. Âdem tarafından inşa edildiği (Hamidullah 1981, 27) ve onun Allah'ın Evi olarak isimlendirilmesi düşünülürse, ilk vakfın ilk insanla başladığı ve ibadet temeline dayandığı kolayca anlaşılır. Onun için İslâm hukukçuları, vakıfta kurbeti, yani vakfın Allah'ın hoşnutluğunu kazanarak O'na yakın olma arzusu ile yapılmış olmasını vakfın temel şartı saymışlardır (Öztürk 1995, 63). Dilimizde şöhret bulan şu deyişler, insan olarak her şeyimizi Yüce Yaratıcı'ya borçlu olduğumuzu ve onları O'nun hoşnutluğununu kazanabilmek için harcamamızın gerekli olduğunu ifade etmektedir:
Haydan gelip hu ya gitmek: Hay kelimesi Yüce Allah'ın ismidir. 'O' demek olan Hû zamiri de O'na işarettir. Allah'tan gelip, sonunda O'nun huzuruna döndürüleceğimizi anlatan bu deyimle ilgili pek çok âyet yer alır Kur'ân'da (Ör. Bakara, 2/156, 245; Yunus, 10/ 56, Rum, 30/ 11). Bununla birlikte bu söz, dilimizde emeksiz kazanılanın boşa gidip, bir fayda sağlamayacağını ifade eder.
Fî sebîlillah: Allah yolunda, Allah uğruna demek olan ve hiç karşılık beklenmeden yapılan işler için kullanılan (Doğan, 383) bu deyiş, pek çok âyette geçmektedir (Bakara, 2/154, 195, 261 vb.). Yüce Allah'ın kullarının hiçbir şeyine muhtaç olmadığı ortadadır. Ama O, yaratıklarına yapılacak olan hayır ve yardımı Kendine izafe ederek konunun önemine dikkat çekmiş ve insanları buna teşvik etmiştir. Buna göre Allah'ın yaratıklarına yardım, âdeta O'na yardım demektir. Onları sevip saymak, onların yaratıcısını sevip saymaktır.
Hasbeten lillah: Karşılık beklemeden, Allah rızası için yapılan işler için kullanılan bu ifade de 'Fî sebîlillah' deyimi ile paralellik arzetmektedir. Kendini hiçbir beklentisi olmadan ve isteyerek insanlığa hizmete adayan kimseler için 'hasbî insan,' yapılan işe 'hasbî iş' ve 'hasbîlik' (Doğan, 446) denmiştir.
Allah'a yakınlık arama manâsı ifade eden 'kurban ibadeti'nin önemli bir hikmeti de, insanlara yardım etmektir. Allah uğruna can feda etmek demek olan şehidliğin hikmetleri arasında da yine insanlığın temel haklarını korumak vardır.
Dolayısıyla vakıf, Kur'ân'da ısrarla üzerinde durulan sadaka ve infakın müesseseleşmiş ve devamlı hale getirilmiş şeklidir. Vakıf, mülkü duran, fakat hizmeti durağan olmayan, sürekli akan, hizmet halinde olan bir kuruluştur.
Din, dünya, kâinat insan içindir. Tüm güzellik ve donanımlarıyla kâinat, bir bakıma insan için yaratılmış, yeryüzü insan için süslenip bezenmiş, canlı-cansız her şey insanın hizmetine sunulmuştur. Birer insan olan peygamberler yine insanların iki cihan mutluluğu için gelmiş, kutsal kitaplar insan için inmiştir. Melekler bile insana hizmet etmektedirler. Onlar, Yüce Yaratıcı'nın emriyle insanlığın atası Hz. Âdem'e saygı secdesine kapanarak bunu sembolik olarak ifade etmişler, savaş ve benzeri zor zamanlarda mü'minlerin yardımına gelmişlerdir. İşte vakıf kurumu da, Allah'ın rızasını kazanma gayesiyle insana hizmetin müşahhas bir göstergesidir. Kur'ân'dan okuduğumuz şu âyetler bu söylediklerimizi en güzel bir biçimde ifade etmektedirler: "O Allah, sizin için yeryüzünü bir döşek, bir beşik, durulacak bir yer, bir sergi yaptı ve size boyun eğer kıldı" (Bakara, 2/ 22, Tâ-Hâ, 20: 53, Mü'min, 40/64, Nuh, 70/19, Mülk, 67/15). Sizin için göklerde ve yerde olan her şeyi, güneşi ayı, geceyi gündüzü, denizleri, gemileri, nehirler, hayvanları sizin hizmetinize verdi (Ra'd, 13/2, İbrahim, 14/33, Casiye, 45/12, İbrahim, 14/32, Hacc, 22/36). Âyetlerde geçen 'sizin (için)' ifadesi cümlede öne alınarak, yeryüzünün insanlık için yaratılıp bezendiğine vurgu yapılmıştır.
Her şeyin insana hizmet için oluşu düsturu istikametinde insanı doğrudan yahut dolaylı olarak ilgilendiren her alanda vakıflar kurularak bu hizmetler çok yönlü olarak sürdürülmüş, sonuçta her topluma nasip olmayan özellik ve güzellikte bir 'Vakıf Medeniyeti' oluşmuştur. Cemil Meriç'in "Osmanlı toplumunda dram yoktu ki roman oluşsun" dediği Osmanlı döneminde kayıtlara geçen vakıfların sayısı 26.300'ü bulmuş ve bunların 1400 kadarı da hanımlar tarafından kurulmuştur (Kazıcı 1985, 43-44; Topbaş, 34, 40). Bunların içerisinde göçmen kuşların ve kimsesiz sokak hayvanlarının ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan vakıflar olduğu gibi, hizmetçilerin kırdığı veya ziyan ettiği eşyaların, onların şahsiyet ve haysiyetleri zedelenmeden ödenmesi için kurulmuş olanlar da vardır. Öyle ki Fransız Comte de Bonneval, Osmanlı topraklarında gördüklerini şu şekilde dile getirmekten kendini alamamıştır: "Osmanlı ülkesinde verimsiz ağaçların sıcaktan kurumasına meydan vermemek üzere hergün sulanmaları için işçilere para vakfedecek kadar çılgın Türkler görmek mümkündür." (Topbaş, 29)
En büyük Vâkıf, insanı en mükemmel bir biçimde yaratan, tüm kâinatı donatıp insanın hizmetine sunan ve tüm bunları karşılıksız veren Yüce Allah'tır. Vakıf da, inanan inanmayan tüm insanlara ve tüm diğer canlılara karşılıksız veren, sayısız nimetler bahşeden Yüce Allah'ın Rahman, Vehhâb (Her türlü nimeti karşılıksız bol bol veren), Rezzâk (Yaradılmışlara faydalanacakları şeyleri ihsan eden), Lâtîf (İnce ve sezilmez yollardan kullarına çeşitli faydalar lutfeden), Mukît (Her yaratılmışın azığını veren), Kerîm (Keremi bol olan), Vedûd (Sevgi kaynağı olan, iyileri hep seven ve sevdiren), Kayyûm (Her şeyi ayakta tutan, ayakda durabilmesi için ihtiyacı olan her şeyi bahşeden), Velîyy (İyilere hep dost olan), Vekîl (İşleri en güzel ve mükemmel bir biçimde icra eden), Berr (iyilik ve ihsanı bol olan), Ğanî (Mutlak zengin ve her şeyden müstağni olan), Nâfi' (Hep hayır ve faydalı şeyleri yaratan) isimlerinin tecellisi, kulları eliyle O'nun ahlâkının yansıması ve O'nun ahlâkıyla ahlâklanmanın bir göstergesidir.
"Ben, bu irşad görevime karşılık sizden herhangi bir ücret istemiyorum, benim mükafatım ancak Âlemlerin Rabbi olan Allah'a aittir" (Şuara, 26/109, 127, vs.) diyen peygamberler de vakıf ve gönül insanlarıdır. İşte vâkıf/vakıf insanı, sahip olduğu şeyleri insanlığın hizmetine sunmakla Allah ve peygamberinin ahlâkıyla ahlâklanmak isteyen, insanlık sevdalı gönül adamıdır. İslâma göre insan Yüce Yaratıcısını tanır ve O'nu her şeyinden fazla sever. Allah sevgisinin bir göstergesi de, O'nun yaratıklarına sevgi göstermektir. 'Yaratılanı severiz Yaratan'dan ötürü' düsturunun esprisi de burada yatmaktadır.
İnsanın yaratılışında, özünde insanlara ve diğer canlılara yardım etme temayülü vardır. Ayrıca insan, ölümsüzleşme arzusu ile dopdoludur. Ona biçilen yetmiş-seksen yıllık bir ömür onun bu arzusunu tatmin edememektedir. Bu yüzden o, bu dünyadan ayrıldıktan sonra da geride bıraktıklarıyla anılarak yaşamak istemektedir. İnsanın bu ölümsüzleşme arzusu ilk insan Hz. Âdem'in şahsında net bir şekilde kendini göstermiştir. Kur'ân'a göre Hz. Âdem'i yasak meyveden yemeye götüren ve onun Cennet'ten yeryüzüne indirilmesine sebep olan şey de, onun ebediyet arzusudur. (A'raf, 7/20, Tâ-Hâ, 20/120). Kur'ân'da insanların dünya hayatında yaşadıkları ömrü, öteki dünya dediğimiz ahiret yurdunda 'bir gün yahut birkaç saat' olarak değerlendirdiğini anlatan âyetler vardır. İşte vakfın psikolojik temellerinden biri, insanın ebediyet tutkusu ve arkada hayırla anılacağı, ebediyeti kazanma adına sadaka-i cariye olacak eserler bırakma temayülüdür.
Özetleyecek olursak, insanın ölümsüzleşme tutkusu, Yüce Yaratıcı'nın ahlâkıyla ahlâklanıp O'nun takdirini kazanma arzusu, ölümünden sonra hayırla anılma ve sadaka-i cariye olacak eserler bırakma iştiyakı, insan sevgisi ve insana hizmet sevdası, başkalarının mutluluğu ile saadete erme duygusu vakfın oluşmasındaki en önemli etkenlerdir. Bu dinî ve insanî etkenler tarih boyunca pek çok alanda, pek çok kahramanın/vakıf insanların yetişmesini sağlamıştır. Tarihe malolmuş bu insanlar herkese açık olan hayır pazarlarında âdeta birbirleriyle yarışmışlar ve kendilerinden sonraki kuşaklara örnek olmuşlardır.
b. Vakıf İnsan Kimdir ve Nasıl Olunur?
Vakıf insanlar, kendilerini, enerjilerini, mallarını, hüner ve maharetlerini insanlığa adayan gönül adamlarıdır. Onlar, insanlık ve varlık sevdalısı/delisi kimselerdir. Delicesine seven, delicesine veren, delicesine didinen insanlar. Digergâm, önceliği hep öteki/başkası olan, fütüvvet ve îsâr1 ruhuna sahip erlerdir. İnsanlığın hizmetkârı olmayı en büyük şeref kabul eden, hayır pazarı, iyilik ve güzellik çağlayanı, erdem deryası olan can dostlardır. Yaratılan her şeyi Yaratan'dan ötürü sevmeyi marifet bilen gönül doktorlarıdır. Onlara bu engin ufku bizzat Habib-i Kibriyâ Efendimiz (s.a.s.) çizmiştir. O, şöyle buyurur: "Merhamet, sizin anladığınız şekilde yalnızca birbirinize olan merhamet değildir. Asıl merhamet bütün yaratıkları kuşatan merhamettir, evet bütün mahlûkatı kuşatan bir merhamet.." (Hakim, Müstedrek, 4:185)
Sahip oldukları maddî ve manevî her şeyin asıl sahibi olarak Yüce Yaratıcı'yı görerek onları O'nun uğruna, O'nun yaratıklarının hizmetine sunan fedakârlık âbideleri. Umudun bittiği yerde umut, çarelerin tükendiği yerde çare, ışıkların söndüğü yerde ışık olanlar. Onlar, ateşin etrafında dönen pervaneler gibi, çoğu zaman ışıktan yararlanmak ve yararlandırmak için kendilerini feda ederler.
Onlar, değişik isimlerle görünürler. Kimi zaman peygamberdir onlar, kimi zaman havarî, kimi zaman sahabe, kimi zaman velî, kimi zaman ermiş, kimi zaman alperen, kimi zaman da daha başka isim ve sıfatlarla görünürler. Farklı isimler, farklı alanlar, farklı giysiler, farklı rütbeler, farklı coğrafyalarda görünmüş olmaları çok da önemli değildir onlar için. Onlar için önemli olan, insana ve var olan her şeye hizmetkâr olmaları ve bunu gösteriş, birilerine yaranmak için değil sırf Yüce Yaratcı'nın hoşnutluğunu kazanmak için yapmalarıdır.
Peki onlar tüm bu ruh ve duyguyu, bu doluluk ve canlılığı nereden alıyorlar? Onlardan ve onlar gibi olmak için neler yapılmalıdır?
Onlar, her şeyden önce O'nu tanıyorlar, O'nun yaratıklarını tanıyorlar, onların değerini anlıyorlar, niçin yaratıldıklarını biliyorlar, dünyaya geliş gayelerinin farkına varıyorlar ve O'na yaklaşmak için O'nun yaratıklarına hizmeti yegane gaye ediniyorlar. Bu yüce ruhu O'ndan alıyorlar kısaca. Çünkü O'dur, tüm özellik ve güzellikleriyle kâinatı yaratan, bezeyen ve donatan. O, insanı Kendisi için/Kendini tanıması için, kâinatı ise insan için yaratmıştır.
Nitekim Yüce Yaratıcı, Kitabı'nın daha başında o güzel insanları tanıtarak, onlardan olmaya yönlendirir kullarını. Kur'ân'ın ikinci suresinin başında tasvir edilen bu güzel insanların temel özelliklerinden biri şöyle ifade edilmiştir: "Onlar, kendilerine rızık olarak verdiklerimizden infak ederler." (Bakara, 2/3) Bu kısa cümlede şunlar dikkatimizi çekmektedir: 'Rızık olarak verdiklerimizden' buyurularak, insanın sahip olduklarının asıl sahibinin Yüce Allah olduğuna işaret edilmiştir. O'nun verdiğini, O'nun istekleri doğrultusunda harcamak. Öte yandan 'verdiğimiz mallardan' denmemiş de rızık kelimesi özellikle kullanılmıştır. Bu şekilde, Allah'ın insana verdiği ve insana faydası olan her nimet kastedilmiştir. Cümlenin başındaki 'min' edatı, 'bir kısmından' anlamınadır, dolayısıyla insandan sahip olduğunun tamamını değil, bir kısmını vermesi istenmektedir. Cümlenin sonundaki 'infak ederler' fiili sürekliliği bildirir. Buna göre müttekîler, kesintisiz infak edenlerdir. Rızık ve infak kelimeleri, yalnızca malî harcamalarla sınırlı olmayıp, sahip olunan her şeyi içine almaktadır. Zaten cümlenin başındaki 'mâ' edatı da buna işaret eder. Buna göre Müslüman, sahip olduğu konumu, kabiliyeti, ilmi, evladı ve diğer malî imkanları Allah yolunda kullanmaya infak etmeye gayret eden kimsedir.
O güzel insanlardan biri olan Cüneyd-i Bağdâdî, kendi zamanı ve meşrebi açısından sufi diye andığı ideal/vakıf insan tipini şöyle tarif eder:
Sûfî/Arif toprak gibidir. Üzerinde iyi kötü herkesi ve her şeyi taşır. Bulut gibidir, herkesi gölgelendirir. Yağmur gibidir, herkese rahmet olur yağar. Üzerine atılan her türlü pisliği içinde eriten, temizleyen ve içinden güzel şeyler bitirerek o pislikleri güzelliklere dönüştüren verimli bir topraktır o. (Kuşeyri 1993, 315)
"Evet vakıf insan öyle bir hizmet ehlidir ki, onun hali, uzun yollar boyunca binbir canlıya, insana, hayvana, ağaca, güle, sünbüle, bülbüle hayat vererek akıp giden ırmağa benzer. Bu ırmağın varacağı menzil de, Yüce Yaratıcı'nın ebedî vuslat deryasıdır." (Topbaş, 138-139)
Bu konuda Hz. Mevlâna da şunları söyler:
Şefkat ü merhamette güneş gibi ol!
Başkalarının kusurlarını örtmede gece gibi ol!
Sehavet ü cömertlikte akarsu gibi ol!
Hiddet ü asabiyette ölü gibi ol!
Tevazu ve mahviyette toprak gibi ol!
Olduğun gibi görün, göründüğün gibi ol!
Onları bu güzelliklere sevkeden yüce Allah'ın ahlâkıyla ahlâklanma tutkusu, O'nun hoşnutluğunu kazanma coşkusu, güzel insanlara benzeme ve onlarla birlikte olma arzusu, cömertlik, hayırseverlik, yardımseverlik gibi güzel iz ve eserlerle ölümsüzleşme sevdası, Âhiret'te kalıcı mükafatlara nail olma isteği gibi duyguları sürekli canlı ve zinde tutmak gerekir ki, o güzel insanlardan olunabilsin. Bunun için de dünyanın sonlu, kalıcı olanın güzelliklerle anılma ve gönüllere girme olduğunu bilmek gerekir. Sahip olduğumuz değerlerin bize emanet olduğunu, onlara bizim de hiç sahip olamayabileceğimizi, yahut bir gün elimizden alınıverileceğini düşünmek gerekir.
Şu sözler, kulağımıza küpe olsun ve hep bizim yolumuzu aydınlatsın:
Kâmil odur ki, koya her yerde bir eser,
Eseri olmayanın yerinde yeller eser. (Hadimî)
Ölen insan mıdır, ondan kalacak şey eseri,
Bir eşek göçtü mü, ondan da nihayet semeri. (M. Akif Ersoy)
Hayvan ölür semeri kalır, insan ölür eseri kalır.
Gidenin değil, bırakmayanın ardından ağlamalı.
Bırakanın da bıraktığı yerden devam etmeli.
(Şeyh Edebali, Osman Gazi'ye Nasihat)
Geldi geçti ömrüm benim, şol yel esip geçmiş gibi.
Hele bana şöyle gele, şol göz yumup açmış gibi.
Bir hastaya vardın ise, bir içim su verdin ise.
Yarın anda karşı gele, hak şarabın içmiş gibi. (Yunus Emre)
Her şeyin bir karşılık/bir çıkar beklentisiyle yapıldığı günümüzde, hiçbir karşılık beklemeden iş yapan güzel insanlara ne kadar muhtacız! Onlara ve onlar gibi olmaya çalışanlara ne mutlu!
1 Fütüvvet, yardımlaşma ve dayanışma ruhu; i'sar ise, kendisi ihtiyaç hâlinde olduğu hâlde, başkalarının ihtiyacını giderme ve onlara yardım etme şuurudur. Haşr suresi 9. âyette buna işaret edilmiştir.
Kaynaklar:
- Bilmen Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu.
- Öztürk Nazif, Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara, 1995.
- Zuhayli, Vehbe, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, İstanbul, 1992.
- Hamidullah, Muhammed, İslâm Müesseselerine Giriş, İstanbul, 1981.
- Pakalın M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1983.
- Doğan Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük..
- Topbaş O. Nuri, Vakıf Hizmet İnfak, İstanbul, 2002.
- Kazıcı Ziya, İslâm ve Sosyal Açıdan Vakıflar, İstanbul, 1985.
- Kuşeyrî, er-Risaletü'l-Kuşeyriyye, Beyrut, 1993.
.
Kur'ân'da 40 Yaş Duası
Doç.Dr. Ali Akpınar
Dua
Dua, kulun Rabbine çağrısı, O na yakarması, O nunla konuşması, O na içini dökmesi, O nu yardıma çağırması, O ndan yardım dilemesi, O na muhtaç olduğunun itirafı, O nun erişilmez güç ve kudret sahibi olduğunun şuuruyla O nun her şeye yeteceğinin teslimidir. Dua, aracısız olarak Yüce Rab ile iletişim kurmak, O nunla söyleşmektir.
Dua, Rab ile kul arasında kurulan bir nevi canlı bağlantıdır. Aracısız olarak kulun Rabbisine içini döküşü, sızlanışı ve yakarışıdır. Dua Rabb e çağrı, ya da Rabb i yardıma çağrıdır. Dua kulluğun en kestirme yoludur. Rabbena (=Rabbimiz), Allâhhümme (=Allâhım) sözleriyle başlayan dua, kulun Rabbisi ile diyalogudur. Kulun Rabb ini hatırlamasıdır, O nu zikridir. Bunun için dualara ezkâr(=zikirler) denmiştir. Yine dua, kulun Rabbisine sığınmasıdır.
Kur ân-ı Kerîm, Fatiha duasıyla başlar ve Felak-Nâs dualarıyla sona erer. Dua ile başlayıp dua ile sona eren kitabımızda, duanın gereğini ve önemini bildiren âyetler vardır. Yine Kur ân, pek çok dua örneği ile doludur. Yüce Allah (c.c.), kendisinden nasıl isteneceği hakkında bilgi vermek için pek çok peygamber ve salih kulunun yaptıkları duaları bize anlatır. Bu dualar kabul olmuş, anlamlı ve özlü dualardır.
Dua, hayatımızı kuşatan/kuşatması gereken bir gerçektir. Tıpkı Kitabımızın dua ile başlayıp dua ile sona erdiği gibi, insan da doğumundan ölümüne kadarki süreçte dua ile hep iç içedir. Anne-babamız Allah ın emri ve Peygamberin kavliyle diyerek girdiler dünya evine.. Besmeleyle yoğruldu hamurumuz. Ve sonra biz dünyaya geldik. Daha doğar doğmaz kulaklarımıza ezan/kamet okundu dua niyetiyle.
Geldiğimiz bu dünya sınav salonunda Yüce Yaratıcı nın bizim için uygun görüp belirlediği bir süre ömür süreceğiz. Sınav süresi sona erince ayrılacağız dünyadan. Ardımızdan yine dua niyetiyle namaz kılınacak ve dualar edilecek.
Önemli olan ise bu iki dua demetinin arasını, diğer dua demetleriyle süsleyip, hayatı bir güzel dua buketine dönüştürebilmektir.
Duadan en ileri düzeyde sonuç alabilmek için, dua şuurunun oluşması gerekir. Bunun için de kimden, neyi, ne zaman ve nasıl isteyeceğimiz son derece önemlidir. Bu bilincin oluşması için öncelikle bir dua örgüsü olan Kur ân ı çokça okumak, sonra da ağzı dualı bir insan olan Peygamberimizi tanımak gerekir. Kısaca Yüce Allah ın ve Hz. Peygamber in bizlere sunduğu dua örneklerinden faydalanmak gerekir. Kırk Yaş Duası
İşte Kitabımızın bize sunduğu dua örneklerinden birisi de insanın özellikle kırk yaşına basınca yapması gereken şu duadır:
Biz insana, anne ve babasına güzel muamele etmesini emrettik. Zira annesi onu nice zahmetlerle karnında taşımış ve nice güçlüklerle doğurmuştur. Çocuğun anne karnında taşınması ve sütten kesilmesi otuz ay sürer. Nihayet insan, gücünü kuvvetini bulup daha sonra kırk yaşına girince, Ya Rabbî! der. Gerek bana, gerek anneme babama lütfettiğin nimetlerine şükür yoluna beni sevket. Senin razı olacağın makbul ve güzel iş yapmaya beni yönelt ve bana salih, dine bağlı, makbul nesil nasib eyle! Rabbim! Senin kapına döndüm, ben sana teslim olanlardanım. Işte Biz, onların yaptıkları en güzel işlerini, taatlerini kabul edip, günahlarını affedeceğiz. Bunlar cennetlikler arasındadırlar. Bu, onlara söz verilen gerçek bir vaaddir.
Fakat bir de öyleleri var ki, kendisini imana dâvet eden anne ve babasına: Öf be! Yetti artık! Benden önce nice nesiller ölüp de geri dönmediği hâlde, siz beni mezarımdan dirilip çıkarılmakla mı korkutuyorsunuz! derken, onlar: Allah a sığınıp yalvararak oğullarına: Yazık ediyorsun kendine! derler, imana gel, Allah ın vâdi elbette gerçektir. O ise yine de: Bu âhiret inancı eskilerin masallarından başka bir şey değildir diye diretir. Işte onlar, kendilerinden önce insanlardan ve cinlerden gelmiş geçmiş topluluklar içinde, haklarında azap hükmü kesinleşmiş olanlardır. Çünkü onlar hüsrana uğramış kimselerdir.
Herkesin, yaptığı işlere göre dereceleri vardır. Sonuçta Allah onlara işlerinin karşılığını tam tamına ödeyecek, onlar asla haksızlığa mâruz kalmayacaklardır. (Ahkâf/46: 15-19)
Âyetlerde iki evlâat tipinin karşılaştırılması yapılmaktadır. Bunlardan biri hayırlı, diğeri ise hayırsız evlâttır. Önce nimetlere şükreden, kendine, anne-babasına ve nesline dua eden, tevbe eden Müslüman evlât tiplemesi yapılarak, insanlar ona yönlendirilmekte, ardından da hayata gelmesine sebep olan anne-babası ile bile iyi geçinemeyen, onları incitip üzen, Diriliş/Hesap Günü nü imkânsız gören ve Allah ın uyarılarına eskilerin masalları diyen kötü ve hayırsız evlât portresi çizilerek, böyle olmama konusunda insan uyarılmaktadır.
Âyette geçen ve özellikle kırk yaşında okunması tavsiye edilen, âlimlerin, bilhassa çocuğu haylaz ve yaramaz olan anne-babalara çokça okumayı tavsiye ettikleri bu (Kurtubî, el-Câmi , 16:194) duanın metni şöyledir:
وَوَصَّيْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاَثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ
Kırk Yaşın Önemi
Kırk yaş, sinn-i kemal, yani olgunluk yaşıdır. Insan, kırkına basınca maddî ve manevî, aklî ve bedenî birikim ve donanıma sahip olarak kemale erer. Peygamberimiz başta olmak üzere pek çok peygambere peygamberlik vazifesi kırk yaşında verilmiştir. Pek çok ilim adamı, kırk yaşından sonra eser yazmaya başlamıştır. Dua ille de kırk yaşa gelince yapılacak diye bir şey yok, ama kırk yaşa özellikle vurgu yapılmıştır. Zaten âyette rüşd çağında da bu duanın yapılması gereği vurgulanmıştır. Rüşd çağının, 13, 18, 25, 33 yahut 40 yaş olabileceği konusunda görüşler vardır (Razî, Tefsir, 28:16).
Kırk yaş, ortalama insan ömrünün ortasıdır. Insan, bu çağda geçmişindeki birikimlerinden hareketle geleceğe dönük hazırlıklara daha yoğun bir biçimde yönelir. Bazılarında bu çağdaki bu sorgulama ve kararsızlık çeşitli bunalımlara sebep olabilmektedir. Bu yüzden kırk yaş sendromu, kırkından sonra azma literatürümüzde meşhurdur.
İnsan, genellikle kırk yaşına basınca çocukları yetişmiş olur ve acısı tatlısıyla anne baba olmanın ne demek olduğunu daha iyi anlamaya başlar.
Kırk sayısının daha başka özel sebepleri de olabilir. Nitekim kültürde kırk rakamına çeşitli anlamlar yüklenmiştir. Kur ân da kırk sayısı üç yerde, biri Hz. Musa nın Tûr da geçirdiği kırk gece ile ilgili olarak (Bakara, 2/51); ikincisi, Israiloğullarının kırk yıl çölde perişan bir hâlde dolaşması anlatılırken (Maide, 5/26); bir yerde ise yazımızın konusu olan dua ile ilgili olarak (Neml, 27/19) geçer. Duadaki Mesajlar
Rabbimiz, hem bizi dua etmeye yönlendiriyor hem de bize dua öğretiyor. O nun öğrettiği dualar, son derece anlamlı, kapsamlı ve yerli yerince kelime ve cümlelerden oluşmuştur. Ilâhî kaynaklı dualar kabul edilmeye lâyık ve en yakın dualardır. Bu yüzden onlardan çokça yararlanılmalıdır. Zaten aynı dua, Kur ân da az bir farkla Hz. Süleyman ın duası olarak da bizlere sunulur (Neml/27: 19).
Duada önce, Yüce Allah ın üzerimizdeki nimetleri hatırlanıyor, o nimetlere gereği gibi şükretme imkânı isteniyor. Senin nimetin denilerek nimetin gerçek sahibine dikkat çekiliyor. Gerçek şükür, nimetin nimet olduğunu bilmek, nimetin asıl sahibini tanımak, nimeti asıl sahibinin ölçüleri doğrultusunda kullanmak, nimet sahibine dilimizle teşekkür etmek, nimetin elimizden alınıvereceğini düşünmek, lâyıkıyla şükredebilmek için Yüce Allah tan yardım istemekle olur.
İkinci olarak duada, anne-babamıza bahşedilen nimetler hatırlanıyor ve onlara da lâyıkıyla şükredebilme arzusu dile getiriliyor. Anne babamız da nimetlerin en büyüğü, evlât olarak biz de onlar için büyük nimetleriz. Bu nimetlere şükredebilmek için ise, anne babanın kıymeti bilinmeli, onların haklarına riayet edilmeli, onlara öf bile denmemeli, her bakımdan onlara kol kanat germeli, onlara yaraşır evlât olmalı ve nihayet onlara dua etmeli.
Üçüncü olarak, Cenab-ı Allah ın hoşnut olacağı salih amel işleyebilme konusunda O nun yardımı isteniyor. Her zaman ve her yerde salih davranışların insanı olmak son derece önemlidir. Salih amel, hem kişinin kendisine, hem de başkalarına yararı olan ve Yüce Allah ın razı ve hoşnut olacağı tüm davranışlardır. Allah ın ve kulların haklarına riayet edilerek yapılan tüm davranışlar bu kavramın içerisine girer. Salih davranış, sulh ve ıslah merkezli her harekettir. Onunla kişi hem kendini, hem de başkalarını ıslaha çalışır. Toplumda salih davranışların yaygınlaşması, iç barışın, esenliğin, ıslahın yaygınlaşması demektir.
Dördüncü olarak, bana salih, dine bağlı, makbul nesil nasib eyle; zürriyetimi benim için ıslah eyle isteği geliyor. Çoluk çocuğumuzun iyi olması için yapılması gerekenleri yaptıktan sonra dua etmeli. Neslimizin salihlerden olması önemli, ama onların salihliğinden bizim de yararlanmamız daha da önemli ve güzel. Nice dindar evlâtlar vardır, anne babalarına hayrı yok, onlara dargındır. Yahut anne baba, çocuğu doğru yola gelmeden, salih davranışlarınadamı olmadan dünyadan göç etmiştir. Duada, evlatlarımız salih olsun, onların bu güzelliklerinin bilhassa ahirette bize de yararı olsun , deniyor.
Beşinci olarak tevbe geliyor. Tevbe, kulun Allah a dönmesi, günahı bırakıp O na itaata yönelmesi, günahı için O ndan af dilemesidir. Kişi, insan olması hasebiyle her zaman olduğu gibi, anne-baba olurken, çocuklarını yetiştirirken de yapması gerekenleri yapmamış, yahut eksik yapmış olabilir. Işte tüm bu eksikliklerden dolayı tevbe. Işlediğim günahlarımın affı için tevbe, işleme ihtimali olan günahlara düşmeme konusunda Allah ın yardımı için tevbe.
Son olarak Müslüman olduğumuzu teyit ve te kid ediyoruz. O na teslim olduğumuzu, her şeyimizle O nun olduğumuzu ilan ediyoruz. Zira Müslüman yaşamak kadar, Müslüman olarak dünyadan göç etmek de önemlidir. Onun için canımı iyiler safında Müslüman olarak al, beni salihlerin arasına kat! diye duada bulunmalı, bu duaları dilimizden hiç eksik etmemeliyiz.
Sonraki âyetlerde ise hayırsız evlât ve onun özellikleri anlatılıyor.. Bu âyette hayırlı evlât portresi çizildi, ardından hayırsız evlât profili çiziliyor. Karşılaştırmalı olarak iki tip sunularak, hayırlı evlât olmaya yönlendiriliyor. Sonuçta her insan, birilerinin evlâdıdır. Buna göre her evlât iyi olsa, herkes iyi olacaktır. Toplumun iyi olması, evlâtların iyi olmasına bağlıdır.
O hâlde Rabbimizin bize sunduğu bu anlamlı duayı kuşanalım, onu dilimizden ve gönlümüzden hiç düşürmeyelim. Anne-baba, insanın en başta hürmet edeceği kudsî iki varlıktır. Onlara hürmette kusur eden, Hakk a karşı gelmiş sayılır. Onları hırpalayan er-geç
hırpalanmaya maruz kalır.
* * *
İnsan, daha küçük bir canlı halinde var olmaya başladığı günden itibaren, hep anne-babanın
omuzlarında ve onlara bâr olarak gelişir. Bu hususta ne peder ve vâlidenin çocuklarına karşı olan
şefkatlerinin derinliğini tâyine, ne de onların
çektikleri sıkıntıların sınırını tesbite imkân yoktur. Bu itibarla, onlara hürmet ve saygı, hem bir insanlık borcu hem de bir vazifedir.
* * *
Ebeveynin kadrini bilip; onları,
Hakk ın rahmetine ulaşmaya vesîle sayanlar, bu dünyada da, öteler ötesinde de en talihlilerdendir. Onların varlıklarını istiskâl edip, hayatlarına karşı bıkkınlık gösterenler ise, sürüm sürüm olmaya namzet bir kısım uğursuzlardır.
* * *
İnsan, peder ve vâlidesine karşı hürmeti nisbetinde, Yaratıcısına karşı da hürmetkâr sayılır. Onlara hürmeti olmayanın, Allah a (c.c.) da hürmet ve
saygısı yoktur. Günümüzde, ne garip tecellilerdendir ki, sâdece Allah a karşı saygısız olanlar değil, O nu sevdiğini iddia edenler bile, anne ve babalarına
isyandan geri kalmamaktadırlar..!
* * *
Evlât, anne ve babasına fevkalâde hürmetli
ve itaatli; onlar da, en az onun cismaniyetine
verdikleri ehemmiyet kadar kalbîve ruhîhayatına da ehemmiyet verip, onu bir an evvel en maharetli
hekimlerin terbiyesine teslim etmelidirler.
çocuğunun, kalb ve rûhunu unutan anne-baba ne câhil, böyle bir görgüsüzlüğe kurban giden çocuk, ne tâlihsizdir..!
* * *
Anne-babanın hukukunu hiçe sayan ve onlara
isyan eden evlât insan bozması bir canavar ,
çocuğun mânevîhayatını garanti etme gayretinden mahrum ebeveyn de merhametsiz birer
gaddardırlar. Ve hele, çocuk yolunu bulup
kanatlandıktan sonra onu felç eden
anne ve babala
.
İnsanımızı zararlı alışkanlıklardan korumada Kur'ân Yöntemi
Doç.Dr. Ali Akpınar
Kutsal kitabımız Kur ân-ı Kerim, davranışlarımızı değerlendiren, bizleri hep iyiye, yararlıya yönlendiren bir rehberdir. Zararlı alışkanlık, Kur ân ın iyi/güzel görmediği, kısaca tasvip buyurmadığı her söz ve eylemdir. Bunların başında bugün pek çok insanın içerisine düştüğü alkol, uyuşturucu, sigara, zina-fuhuş, tefecilik-faiz gibi şeyler gelmektedir. Kur ân, bunları kötü, zararlı, haram, günah, pislik olarak nitelendirir. Bu davranışlar, tarih boyunca insan toplumlarında hep görünen şeylerdir. Bunlar, Kur ân öncesi toplumlarda olduğu gibi, Kur ân ın indiği toplumda da vardı, günümüz toplumlarında da vardır. Yüce Kitabımız, bu sayılan kötülüklerin içerisinde boğulan insanları almış, onlarla ilgilenmiş, onları aydınlatmış, şuurlandırmış ve sonuçta temiz bir toplum hâline getirmiştir.
Kur ân ın kesin olarak haram/günah saydığı bu ve benzeri davranışlar aslında tüm İlâhî dinlerde de yasaktır;1 doğru düşünen selîm akıl da bunların, hem kişinin kendisine hem de başkalarına zararlı olduğunu söyler. Bunların zararlı olduğu genelde herkes tarafından bilinir ve kabûl edilir. Bu konuda pek çok şey yazılmış ve söylenmiştir, bugün de bilgilendirme ve uyarılar devam etmektedir. Hattâ bunları alışkanlık hâline getirenler de dahil hiç kimse bunların iyi/güzel şeyler olduğunu söylemez. Ama insanlar bunların ağına düşmekten de bir türlü kendilerini alamamaktadırlar.
Türkiye de Zararlı Madde Kullanma Nisbeti
Yapılan tespitlere göre Türkiye de söz konusu zararlı maddeleri kullananların sayısı (yaklaşık olarak) şöyledir:
†Sigara tiryakisi 22-23 milyon,
†Alkol dostu 20 milyon,
†Alkol bağımlısı 5 milyon,
†İlaç bağımlısı 5 milyon kişi (Diyanet Dergisi, sayı: 101, s: 199).
Yapılan araştırmalara göre 20 yaşından sonra sigaraya alışmak nadir rastlanan bir durum olmaktadır. Sigara içenlerin % 83 ü 20 yaşından, % 93 ü ise 25 yaşından önce sigaraya başlamaktadır. Her yıl ülkemizde 100.000 insanımızı erken yaşlarda sigaraya kurban vermekteyiz. Eğer tedbir alınmazsa önümüzdeki 20 yılda bu sayı 250.000 e çıkacak. Şu rakamlar da Türkiye de Sigara Tüketiminin boyutlarını göstermektedir:
Türkiye Yeşilay Derneği, Türkiye de geçen yıl yaklaşık 11 katrilyon 27 trilyon lira tutarında alkollü içki ve tütün ürünü tüketildiğini belirledi. Yeşilay Derneği nin, Tekel, DİE ve Dış Ticaret Müsteşarlığı verilerinden derlediği bilgilere göre, 2002 yılında toplam 3 katrilyon 607 trilyon 736 milyar 135 milyon lira değerinde 340 bin 817 ton tütün ve tütün mamulü satıldı.
Bu satışların 1 katrilyon 668 trilyon 324 milyar 41 milyon liralık bölümünü TEKEL, 1 katrilyon 187 trilyon 16 milyar 459 milyon liralık bölümünü de özel sektör yaptı. Geriye kalan 752 trilyon 395 milyar 635 milyon liralık bölümü ise ithâl edilen tütün ürünleri oluşturdu.2
Bu veriler ışığında şu soruyu sorabiliriz: Zararları net bir şekilde ortada olduğu hâlde, neden insanlar bu zararlı alışkanlıklara düşüyorlar ve neden onlardan kurtulamıyorlar? Her şeyden önce şunu söyleyelim ki, zararlı alışkanlıkların zararlı olduğunun mücerret olarak bilinmesi, insanların onlardan uzak kalmalarına yetmemektedir. Elbette bu, bilgilendirmenin önemsiz olduğu anlamına gelmez. Bilgilendirme mutlaka olmalıdır, ama önemli olan bilginin uygulamaya dönüşmesi için gereken yapılmalıdır. İlk emri Oku olan bir dinin Peygamberinin (s.a.s.) Ya Rabbi! Benim ilmimi artır! (Tâ-Hâ Sûresi, 20/114); Allahım, Sen den faydalı bilgi isterim, faydasız bilgiden de Sana sığınırım! duâsı iyi anlaşılmalıdır. Kısaca belirtmek gerekirse faydalı bilgi, eyleme dönüşen, hem kişinin kendisine hem de başkalarına yararı olan bilgidir. Faydasız bilgi ise, eyleme dönüşmeyen ve sonuçta kimseye yararı olmayan bilgidir.
Zararlı Alışkanlıklara Hiç Düşmemek
İdeal olanı, zararlı alışkanlıklara hiç bulaşmamaktır. Hastalığa hiç yakalanmamak, ne kadar küçük olursa olsun herhangi bir hastalıkla mücadele etmekten çok daha kolaydır. Bu yüzden tıpta koruyucu hekimlik son derece önemlidir. Günahlara düşmeme konusunda da aynı durum geçerlidir. Nitekim Kur ân da çeşitli yasaklara dikkat çekilirken yapmayın değil de yaklaşmayın ifadesi yer alır. Bunu şu örneklerde görebiliriz: İkiniz (Hz. Adem ve eşi) şu ağaca yaklaşmayın! (Bakara Sûresi, 2/35); İşte bunlar Allah ın belirlediği sınırlar, onlara yaklaşmayın.. (Bakara Sûresi, 2/187); Fuhşun açığına da gizlisine de yaklaşmayın. (En am Sûresi, 6/151); Zinaya yaklaşmayın. (İsrâ Sûresi, 17/32); Yetim malına yaklaşmayın.. (En am Sûresi, 6/152). Bu ifadelerde, yasakları yapmak şöyle dursun, onları akılların ucundan bile geçirmeme gereğine vurgu yapılmaktadır. Zira yasakları düşünmek, onlara yanaşmak, onları işleyenlerle beraber olmak, uzaktan da olsa onlarla ilgilenmek gibi şeyler, hiç beklemediği bir anda insanı onların içerisine düşürüverir.
Yüce Yaratıcı (c.c.) genel olarak bizlere, tertemiz bir vücut, arınmış bir ruh, kirlenmemiş bir akıl ve beyin bahşetmiştir. Önemli olan, sahip olduğumuz bu nimetleri tertemiz olarak koruyabilmektir. Hiçbir günah/zararlı alışkanlık bir sefercik olsun denenmeye değmez ve denemeye gelmez. Zararlı olan hiçbir şey küçümsenmemelidir. Bir kereden ne olur, bir kerecik tadına bakalım sonra bırakırız, gibi yaklaşımlar zararlı alışkanlıkların ağına düşmenin albenileridir. Akıllı insan, zararlı alışkanlıklara düşen insanların düştükleri acıklı hâlleri görüp, aynı durumlara düşmeyen kimsedir. Ama ne hazindir ki meraklı bir varlık olan insan, başkalarının yaşadığı tecrübelerden her zaman gereği gibi ders almasını bilememiştir. Bu yüzden ibret almayanlar için tarih hep tekerrür etmiştir. Bu konuda yapılan araştırmalara göre, zararlı alışkanlıklara düşen insanların önemli bir kısmı, merak ettikleri için bu alışkanlıkların ağına düşmüşlerdir. Öte yandan zararlı alışkanlıklar, insanların çektikleri, katlanmak zorunda oldukları bir takım sıkıntılardan kaçıp kurtulmak için bir sığınma aracı olarak algılanmıştır. Oysa her zararlı alışkanlık, insanın başına sadece yeni zararlar getirmektedir. Kimileri için de zararlı alışkanlık, kendini ispat etme, kabullendirme aracı görülmektedir. Oysa her insanın kendini ispat edebileceği o kadar çok özellik ve güzelliği vardır ki!
Çoğu insan zararlı alışkanlıklara düşme gerekçesi olarak, olumsuz şartları öne sürer, zamanın bozuk olduğundan, çevre ve arkadaşların kötülüğünden dem vurarak savunma mekanizmaları geliştirirler. Oysa, en olumsuz şartlarda, bir başına olsa bile insan isterse temiz kalabilir. Yüce Yaratıcı insana, doğruyu eğriden, yararlıyı zararlıdan ayırt edebilecek bir akıl ve güçlü bir irade vermiştir. Önemli olan aklı işletmek, aklın doğrultusunda iradeyi güçlendirebilmektir. Bu yüzden olacak ki Kur ân da onlarca âyette, Aklınızı kullanmaz mısınız, derin derin düşünmez misiniz, bakıp ibret almaz mısınız? buyurulur. Bu konuda Kur ân, bizlere pek çok canlı örnek sunar. Şimdi yaşadıkları toplumlarının bozuk olmasına rağmen, günahlara bulaşmadan yaşayabilen ve manen temiz kalabilenlerden Kur ân ın verdiği şu örneklere bakalım:
Örnek İnsanlar
Örnek 1: Hz. Adem in oğlu Habil, kendisini öldürmeye kalkan kardeşi Kabil e şöyle karşılık verir: Sen beni öldürmek üzere elini bana uzatsan da, ben seni öldürmek için elimi sana uzatacak değilim, çünkü ben Âlemlerin Rabbinden korkarım. Dilerim ki, sen benim günahımı da kendi günahını da yüklenip cehennemliklerden olasın. Zaten zâlimlerin cezası da budur. (Mâide Sûresi, 5/28-29). Habil, kendisini öldürmek isteyen kardeşine, karşılık vermekten kendini alıkoyan şeyin Allah korkusu ve adam öldürmenin âhiretteki cezası olduğunu söylemektedir. Bu konuda Kur ân da başka âyetler de vardır: Kim Rabbinin azametinden korkup da kendisini kötülükten alıkoyarsa, varacağı yer şüphesiz Cennet tir. (Nâziât Sûresi, 79/40-41). Rabbine karşı durmaktan korkan kimseye iki cennet vardır. (Rahmân Sûresi, 55/46).
Örnek 2: Hz. Yusuf (a.s.), Mısır a köle olarak satılıp sarayda hizmetçi olarak çalıştığı gençlik döneminde, üst düzey yöneticisinin hanımından gelen ve pek çok insan için cazip görünen bu teklif karşısında metanetini yitirmeden, sağlam bir kişilik örneği sergiler ve teklife yanaşmaz. Konu Kur ân da şöyle anlatılır: Doğrusu hanım ona sahip olmayı iyice kafasına koymuş ve buna yeltenmişti de. Eğer (daha önceden) Rabbisinin bürhanını görmemiş, (sıyanet altına alınmamış) olsaydı, Yusuf da ona meyledebilirdi. (Yusuf Sûresi, 12/24). Âyette Yusuf u günaha düşmekten alıkoyanın ‘Rabbin burhanı olarak zikredilmektedir ki, bu onun zinanın haram oluşunu, zina yapanın düçar olacağı cezayı bilmesi, iç dünyasında günaha karşı ahlakî bir duygunun oluşmuş bulunması ve Allah tarafından hususi sıyanete alınmış olmasıdır.
Örnek 3: Peygamberler başta olmak üzere pek çok insan toplumun bozulduğu, inançsızlık ve ahlâksızlık girdabına düştüğü dönemlerde bir başlarına da olsa temiz, inançlı ve ahlâklı kalabilmişlerdir. Bunun pek çok örneği Kur ân da anlatılır. Firavun un sarayında onun eşi ve bir başka adam imanlarını koruyabilmişlerdir. Peygamberlerin peygamber olmadan önce, daha çocuk yaşta sergiledikleri tavırlar bunun en açık örneğidir. Hz. İbrahim peygamberin (a.s.) küçük yaşta puta tapanlarla mücadele edişi, Hz. İsmail in babasının yanında koşmaya, çalışmaya başladığı bir çağda (bk. Elmalılı, Saffat, 37:102 âyetin tefsirinde) Allah yolunda kurban edilme konusunda gösterdiği tavır gibi.
Örnek 4: Mağara ehli diye anlatılan bir grup genç, seçkinlerden olan babalarına ve topluma rağmen imanlarını koruyabilmişlerdir. Yüce Allah onlarla ilgili olarak şöyle buyurur: Hakikaten onlar Rablerine inanmış gençlerdi. Biz de onların hidâyetini artırdık. Onların kalplerini metin kıldık. (Kehf Sûresi, 12/13-14). Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere o bir grup genç tevhide yöneldikleri ve Yüce Yaratıcı ya teslim oldukları için Yüce Allah onların hidâyetlerini artırmış ve kalplerini dayanıklı kılmıştır. Yani onlara güçlü bir iman, güçlü bir irade, donanımlı bir yürek verilmişti.
Örnek 5: Hz. Meryem, bir kadın olmasına rağmen toplumda parmakla gösterilebilecek şekilde temiz kalabilmiştir. O, kendi irade ve çabasıyla tertemiz kalabilmiş, Yüce Allah da onun tertemiz ve güzel bir bitki gibi yetişmesine imkân sağlamıştır (Âl-i İmran Sûresi, 3/37; Tahrim Sûresi, 66/12).
Örnek 6: Kehf Sûresi nde bahçe sahibi iki arkadaşın hikayesi anlatılır (Kehf Sûresi, 12/32-44). Bunlardan biri oldukça variyetli, diğeri ise onun kadar variyetli olmayan iki bahçe/bağ sahibiydi. Sonuçta variyetli olan nankörlük yaparak inkâra sapmış, öteki ise azan arkadaşına rağmen şükreden bir kul olarak, sapan arkadaşını yola getirmek için çırpınmıştır.
Örnek 7: Bir hadislerinde Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.s.), hiçbir korumanın olmadığı kıyamet gününde Yüce Allah ın koruması altında olacak yedi grup insandan birinin de, kendisine davette bulunan makam-mansıp ve güzellik sahibi bir kadına Doğrusu ben Allah tan korkarım! diyebilen kişi olduğunu buyurmuştur (Buharî, Ezan , 36; Müslim, Zekât , 91).
Bütün bu ve benzeri pek çok örnekten de anlaşılabileceği üzere insan, çok olumsuz şartlarda, herkesin bozulduğu dönemlerde dahi kendi iradesi ile ahlâklı ve inanç bakımından tertemiz olabilir. Bunun için sağlıklı düşünen bir akıl, doğru bir bilgi donanımı, güçlü bir iç donanım ve nihâyet sağlam bir kişilik sahibi olmak gereklidir. Ama en önemlisi, en olumsuz şartlarda bile olumlu bir insan olunabileceğine inanmak, bunun için azim, çaba ve kararlılık gereklidir.
Zararlı Alışkanlıklardan Kurtulmak
Kur ân, insanın zararlı alışkanlıklara hiç bulaşmamasını hedefler. Ama şu veya bu sebeple zararlı alışkanlıklara düşmüş olanların onlardan kurtulmaları için de gereken uyarılarda bulunur. Onun bu uyarılarda izlediği yöntemin son derece anlamlı yönleri vardır. Kur ân ın bu yöntemi hem bu alışkanlıklara düşenler için, hem de insanları zararlı alışkanlıklardan kurtarmak isteyenler için oldukça önemlidir. Şimdi kısaca Kur ân ın izlediği bu yöntemin ana noktalarını belirtmeye çalışalım:
İyilik ve güzellikler gibi zararlı alışkanlıklar da bağımlılık yapmaktadır. Ama insan güçlü bir irade donanımına sahiptir. İnsan iradesi sayesinde pek çok güçlükleri aşabileceği gibi, bırakılmaz gibi gözüken alışkanlıkları, tiryakilikleri de terk edebilmektedir. Önemli olan bu gücü güçlendirmek ve işler hâle getirmektir. Bunun için yapılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz:
a. Bilgilenmek: Doğru ve ikna edici bilgiler edinmek. Bilgiyi güncelleştirerek çağımız insanının akıl ve mantığına uygun olarak sunabilmek, insanın aklına, ruhuna ve gönlüne inebilmek. Bu konuda kitle haberleşme vasıtalarına büyük görev düşmektedir.
b. İnanmak ya da bilgiyi özümsemek: Kur ân insanların derununa, iç dünyasına hitap eden, onun iç duygularını tahrik eden bir kitaptır. Pek çok âyette insandan aklını kullanması, kalp gözüyle olaylara bakması istenir. Nihâyet Kur ân, içi başka dışı başka olmayan, özü-sözü bir samimi insan tipi yetiştirmeyi hedefler. Yıllarca zararlı alışkanlıkların tiryakisi olup artık daha bırakamaz dediğimiz pek çok kimse doktorun kesin teşhis ve tavsiyesi ile bir anda bırakabiliyor. Demek ki onun zararlı olduğuna yakinen inanıyor ve bu güçlü inanç, ona güçlü bir irade kazandırıyor. İşte o kimselere bu zararlı şeylere bulaşmadan önce güçlü bir iman ve irade kazandırmak gerekmektedir
c. Yüce Allah ı hesaba katarak yaşamak: Bu duygu yasaların, güvenlik güçlerinin, insanî kontrol mekanizmalarının ulaşamadığı, göremediği yer ve zamanlarda insanı doğru çizgide tutacak, onu sapmaktan alıkoyacaktır. Ama önemli olan, bu duygunun hep aktif bir hâlde zinde tutulmasıdır. Bunun için Yüce Yaratıcı doğru tanınmalıdır.
d. Ahiret inancı ve hesap şuuruna sahip olmak: Zaten inanmanın başı, Allah a ve Âhiret e inanmaktır. İnsanın her zaman ve her yerde Yüce Allah ın kontrolünde olduğunu düşünerek yapıp ettiklerinden sorgulanacağının şuurunda yaşaması, onu rasgele ve anlamsız bir hayat sürmekten alıkoyar, kendisine ve başkalarına fayda vermeyen şeylerden uzak kalmasını sağlar. Hayat bu şuurla anlamlı ve değerli bir hâl alır.
e. Toplumun kontrol mekanizmalarının çalıştırmak: Aile, çevre, arkadaş, toplum, medya ve devlet gibi etkili ve yetkili kişi ve kuruluşlar, üzerlerine düşeni lâyıkıyla yapmalıdırlar.
f. Hep Güzel Örnek Olmak: Her insanı izleyen, onu kendisine örnek alan kimseler vardır. Bu yüzden konumu ne olursa olsun herkes, çevresine iyi örnekler sunmaya çalışmalıdır. İyi bir çığır açıp, güzel bir başlangıç yapıp başkalarının iyi ve güzele yönelmesini sağlamak ne kadar güzel ve takdire şayan bir şeyse; kötü bir çığır açmak, kötü bir başlangıç yapmak da o denli çirkin ve vebali olan bir şeydir. Biz her zaman iyi ve güzele talip olmalı ve bu konuda başkalarına ön ayak olmalıyız. Bu meyanda sözgelimi sigara içmeyenler, sigara içenlerden çok daha vefakâr ve fedakâr olarak insanlara güzel örnek olmalıdırlar.
Kur ân ın Günahlardan Vazgeçirme Yöntemi
Kur ân da, davranış bozukluklarına, Yüce Yaratıcıdan kopma/uzaklaşma ve temiz insanî değerlerden yabancılaşma demek olan günahlara dikkat çeken ve onlara düşmemek için bizleri uyaran pek çok âyet yer alır. Biz burada bunlardan biri olan içkinin yasaklanışı üzerinde duracağız.
Kur ân, alkollü içeceklerin yaygın bir biçimde kullanıldığı bir topluma indi. O, böyle bir toplumu kısa zamanda içkiyi neredeyse hiç kullanmayan bir toplum hâline getirdi. Tarihte çeşitli toplumlarda devletçe konulan içki yasaklarının yapamadığını Kur ân yapmış ve bunda da başarılı olmuştur. İçki ile ilgili olarak Kur ân da yer alan âyetler, iniş sürecine göre şöyledir:
İlk merhale:
Hurma ve üzüm gibi meyvelerden hem sarhoş eden içki hem de güzel gıdalar edinirsiniz. İşte bunlarda da aklını kullanan kimseler için büyük bir ibret vardır. (Nahl Sûresi, 16/67). Mekke döneminin son zamanlarına doğru inen bu âyet içkiyle ilgili ilk inen âyettir. Âyette çok veciz bir biçimde içki ile ilgili bilgilendirme yer almış, hurmadan elde edilen güzel gıdalarla sarhoşluk veren içki karşılaştırılması yapılmış ve sarhoşluk veren şeyden sakınmaya yönlendirmede bulunulmuştur. Âyetin aklını kullanmaktan bahsederek son bulması da oldukça ilginçtir. Gerçekten de aklını kullanan kimse, güzel gıdalar yerine sarhoşluk veren şeyi tercih etmeyecektir. Sonuç olarak âyette hem konuyla ilgili bilgilendirme, hem de tatlı bir yönlendirme ve sakındırma söz konusudur.
Sonraki merhale:
Sana, şarap ve kumar hakkında soru sorarlar. De ki: Her ikisinde de büyük bir günah ve insanlar için bir takım faydalar vardır. Ancak her ikisinin de günahı faydasından daha büyüktür. Yine sana iyilik yolunda ne harcayacaklarını sorarlar. ‘İhtiyaç fazlasını de. Allah size âyetleri böyle açıklar ki düşünesiniz. (Bakara Sûresi, 2/219). Medine döneminin ilk yılında inen bu âyette dikkat çekici bir biçimde ‘Sana sorarlar †De ki kalıbı kullanılarak içki ve kumardaki zarar ve faydaların karşılaştırılması yapılıyor ve zararın/günahın çok daha fazla olduğuna dikkat çekiliyor. Âyette infak konusuna da temas edilerek içki ve kumarın israf sebebi olduğuna işaret ediliyor. Âyetin ‘düşünen bir toplum ibaresiyle son bulması ise, konu ile ilgili düşünmenin önemini ortaya koymaktadır. Kısaca âyet, hem içki ve kumardan sakınmaya hem de israftan kaçınıp iyilik yolunda harcamalarda bulunmaya daha kuvvetle yönlendirmede bulunmaktadır.
Üçüncü merhale:
Ey iman edenler! Siz sarhoş iken †ne söylediğinizi bilinceye kadar†cünüp iken de †yolcu olan müstesna†gusül edinceye kadar namaza yaklaşmayın… Şüphesiz Allah çok affedici ve bağışlayıcıdır. (Nisâ Sûresi, 4/43). Medine döneminin ortalarına doğru inen bu âyette içkili iken namaza yaklaşılmaması istenerek içkinin kullanım alanı sınırlandırılıyor. Yanı sıra, içkinin kişiyi, ne söylediğini bilmeyecek duruma düşürdüğüne dikkat çekiliyor. Aslında bu sınırlandırmanın peşinden bir yasaklamanın geleceği sezilebiliyor. Âyetin ‘ey iman edenler ifadesi, muhatapları Allah ın vereceği hükme uymaya yönlendirirken, affeden ve bağışlayan Allah hatırlatmasıyla son bulması ise, içkiden caydırma ve ümit verici olma bakımından duyguları tahrik etmektedir.
Son merhale:
Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi? Allah a itaat edin, Resûle de itaat edin ve (kötülüklerden) sakının. Eğer (itaatten) yüz çevirirseniz bilin ki Resûlümüzün vazifesi apaçık duyurmak ve bildirmektir. (Mâide Sûresi, 5/90-92). Medine döneminin sonlarına doğru inen bu âyetlerde içki ve kumarın şeytan işi pislikler olduğu belirtilerek kesin bir şekilde yasaklama geliyor. ‘Ey iman edenler ifadesiyle başlayan âyetler, içki ve kumardan sakınmanın kurtuluş sebebi olacağını belirttikten sonra, içki ve kumarın kötü sonuçlarını çok çarpıcı bir şekilde anlatarak devam etmektedir. Âyetlerin ‘artık vazgeçtiniz değil mi? ifadesiyle bitmesi ve ardından Allah ve Resûlü ne itaati emreden ifadelerin gelmesi yasağı netleştirmekte ve pekiştirmektedir. Âyetlerde ikna edici ve kesinlikle vazgeçirici bir üslup kullanılarak akıl ve duyulara hitap edilmekte, hattâ üstü kapalı bir tehdide de yer verilmektedir.
Bu âyetlerde şu hususlar ilk etapta dikkatimizi çekmektedir:
Yasaklarla yasak olmayanlara, kötülüklerle iyiliklere, zararlı olanlarla yararlı olanlara karşılaştırılmalı bir biçimde dikkat çekilmiş ve insanlar hep iyi ve güzele yönlendirilmiştir.
Allah inancı sürekli gündemde tutularak günahlardan sakındırılmıştır.
Sorumluluk şuuru hatırlatılarak günahlara dikkat çekilmiştir.
Yasakların zararları açıklanarak ikna edici bir üslup kullanılmıştır. Dolayısıyla hem akıllar hem de duyular devreye sokulmuştur. Anlatımda kafa-kalb-duygular bütünlüğü gözetilmiştir.
İnsanları zararlı alışkanlıklardan kurtarmak için tedricîlik yöntemi izlenmiştir.
Teklifler
Zararlı alışkanlıklar konusunda ideal olanı, onlara hiç yaklaşmamaktır. Bunun için doğru bilgiler ışığında aklımızı kullanarak güçlü bir irade sahibi olabilir ve bu alışkanlıklara hiç düşmeyebiliriz. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak, ikisi olmadan tecrübe sahibi olma handikabından kurtulmalıyız.
Zararlı alışkanlıkları dost edinmemiz, onların da bizi dost edinmesi anlamına gelmez. Hiç ummadığımız bir zamanda onlardan beklenmedik bir darbe yiyebiliriz. Onlar dost görünürler, ama onların düşman olduklarını anladığımızda iş içten geçmiş olabilir.
Sigara başta olmak üzere zararlı alışkanlıklara başlamak ve alışmak ücretsiz, son derece kolay ve zevkli olabilmektedir, ama onlardan kurtulmak ücretsiz, o kadar kolay ve zevkli olamamaktadır.
Her ikisi de zararlı olduğu hâlde içkinin sigara kadar yaygınlaşmamasında içkinin dinen haram oluşu, sigaranın haram yahut helâl oluşunun tartışılır olmasının tesiri vardır. Oysa İsraf etmeyiniz, çünkü Allah israf edenleri sevmez. (En am Sûresi, 6/14); Malını gereksiz yere saçıp savurma. Zira savurganlar şeytanın kardeşleridir. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankördür. (İsrâ Sûresi, 17/26-27); Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayınız! (Bakara Sûresi, 2/195); Nefislerinize kıymayınız.. (Nisâ Sûresi, 4/29); O Peygamber kendilerine iyiliği emreder, onları kötülükten sakındırır. Onlara güzel şeyleri helâl kılar, çirkin şeyleri ise haram kılar. (A râf Sûresi, 7/157); İslâm da zarar vermek de yoktur, zarara uğramak da. (Keşfü l-Hafâ, 2:509 †Malik, Ahmed b. Hanbel, İbn Mace ve Taberanî den); Ailesinin nafakasını boşa götürmesi, günah olarak kişiye yeter. (Nevevî, Riyazü s-Salihîn, 1:331 †Müslim, Nesâî ve Ebu Davud dan) gibi dinî temel düsturlar ve bugünkü ilmî verilere göre sigaranın da caiz olamayacağı, olmadığı iyi bilinmelidir.
Zararlı alışkanlıklara hiç düşmemek ve insanımızı hiç düşürmemek için, zararlı alışkanlıklardan kurtulmak ve insanımızı kurtarmak için bu konuda Kur ân ın takip ettiği usûl herkes için temel alınmalı ve uygulanmalıdır.
Kur ân ın pis, murdar, çirkin, zararlı diye nitelendirdiği haramlar, bir kerecik olsun denenmeye ve tadılmaya değmez şeylerdir. Çoğu zarar veren/sarhoşluk eden şeyin azı da zarar ve haramdır. Zararlı olan günah kirlerinin, tıpkı maddî pislik ve kir zerreleri, tıbbî virüsler gibi en küçüğünden bile kaçınılmalıdır.
Bilgilenmekten maksat, bilgiyi kullanmak olmalıdır. Bir şeyin zararlı olduğunu bilmek, o şeyden bütünüyle uzak kalabildiğimiz zaman gerçek manâda bilgiye dönüşür. Eyleme dönüşmeyen, davranışlarımıza yansımayan bilgi, kuru ve ölü bilgi yükleridir. Bilgiye işlerlik kazandırma ise, onu özümsemekle mümkündür.
Yapıp ettiklerimizi sürekli görüp gözeten Yüce Allah (c.c.), bize verdiği nimetleri yerli yerince kullanıp kullanmadığımızdan bir gün bizleri sorgulayacaktır. Bu şuurla yaşayarak hayatımızı anlamlandırmaya ve değerlendirmeye çalışmalıyız.
Kendimizi ve toplumun diğer fertlerini her türlü zararlı alışkanlıktan koruyabilmemiz için fertler olarak, arkadaş olarak, ailenin ve toplumun bir üyesi olarak yapmamız gereken pek çok şey vardır. Yalnızca kendimizin bu zararlı şeylerden uzak kalmasıyla yetinmemeli, elimizdeki tüm imkânları kullanarak insanlığı zararlı şeylerden korumaya gayret etmeliyiz.
* Cumhuriyet Ünv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi
aakpinar@yeniumit.com.tr
Kaynaklar:
1-Örnek olarak Tevrat ta şu ifadeler yer alır: Sakın şarap ve içki içme.. Bkz. Leviler, 10/8-11; Hakimler, 13/3-5, 7, 13-14; Sayılar, 6/1-4; Süleyman ın Meseleleri, 31/4-5. İncil de de Hz. İsa nın içki içmeyeceğine dair sözleri yer alır. Bkz. Matta, 27/33-36; Markos, 14/24-25; Luka, 22/17-19; Yuhanna, 19/28-30. İçkiyi kutsal bir içecek hâline getiren ve bu konuda net bir yaklaşım sergileyemeyen Hıristiyan dünyasının konuya yaklaşımları ve değerlendirmeler için bkz. Yazar Nuri, Üç Büyük Bela: İçki-Uyuşturucu-Sigara, İstanbul, 1998, I, 18-65.
2-Bkz. K.T.Ü. Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ana Bilim Dalı internet sayfası, www.sigara.gen.tr. Ve diğer sayfalar.
.
Kalın ve İnce Çizgileriyle Kader
Doç.Dr. Ali Akpınar
Problem: Müslüman bir beldede, Müslüman bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmek; İslâm olmayan bir beldede ve Müslüman olmayan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmeye göre bir imtiyaz mıdır?
İslâm’la tanışan ve yeniden İslâm’a dönen kimselerin hayat hikayelerinde, onların bir rüya, bir olay yahut farklı bir kişiyle karşılaşıp, onların uyarılarıyla Müslüman olduklarını duyarız. Onların karşılaştıkları bu şeyler onlar için bir ayrıcalık mıdır? Bu gibi şeylerle karşılaşmayan insanların ne suçu var? Benzeri şeylerle onlar da karşılaşsalar, belki onlar da doğru yolu bulacaklar, ve benzeri sorular..
Bu yazımızda sık sık gündeme getirilen bu sorulara Kur’ân ayetleri ışığında cevaplar aramaya çalışacağız. Bu arayışta, oldukça çetrefilli olan ve tartışılması yasaklanan1, ama bir türlü insanın düşünüp soru sormaktan kendini alamadığı kader konusunu bir bütün olarak ele alacak değiliz. Belki sadece yukarıdaki sorular çerçevesinde, konunun bazı noktalarına değinerek bir fikir jimnastiği yapmış olacağız. Bu denememiz ile, kader konusunun yanlış anlamaya açık, ayakları kaydıran, çetrefilli bir konu olması yanında, tamamen anlaşılmaz bir mesele olmadığını da ortaya koymaya çalışacağız. Şunu da hemen belirtelim ki, kader konusu tafsilat ve teferruatıyla incelenip kavranabilecek bir konu değildir.. Kâinat, sırlar ve meçhuller alemidir.. Kader, insanoğlunun bu sırlar ve meçhuller karşısındaki bilgisinin sonlu ve sınırlı olmasından kaynaklanmaktadır.. İnsan ilminin sınırı ve sonlu oluşu, sırlar ve bilinmezler karşısında aciz kalışına sebep olmaktadır. Dolayısıyla insan, Allah kadar ilim sahibi olmadığı sürece -ki buna imkan yoktur- kadere inanmaya mecbur olacaktır.2
Müslüman Bir Ailenin Çocuğu Olarak Dünyaya Gelmiş Olmak Nimetlerin En Büyüğüdür
Her şeyden önce şunu teslim etmemiz gerekir ki, Müslüman bir beldede, Müslüman bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmek, büyük bir nimet ve ilahi bir lütuftur. Bunun kadr ü kıymetini bilmeli ve nimet sahibine karşı şükrümüzü eksiksiz olarak yerine getirmeye gayret etmeliyiz. Bu konuda Kur’ân şöyle buyurur: “Hatırlayın ki Rabbiniz size: ‘Eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) artıracağım ve eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir! diye bildirmişti’.”3 “Eğer siz iman eder ve şükrederseniz, Allah size neden azap etsin! Allah şükre karşılık veren ve her şeyi bilendir.”4 Nimete şükür, nimet sahibini tanımak, nimetin nimet olduğunun farkına vararak onun kıymetini bilmek, nimeti sahiplenip onu nimetin asıl sahibinin istekleri doğrultusunda kullanmak, nimet sahibine hal ile olduğu gibi kâl (dil) ile de çokça hamd ü senalar etmekle olur. Bir de sahip olduğumuz nimetlerin elimizden alınıvereceğini, yahut bizlere hiç verilmemiş olabileceğini düşünerek bu sayılanları en güzel bir biçimde yerine getirmeliyiz. Nitekim Kur’ân’da nimetlerin elimizden alınıvereceğini hatırlatarak bizleri şükre davet eden pek çok ayet vardır. Onlardan bir kaçı şöyledir:
“Dilesek onların gözlerini büsbütün kör ederdik. O zaman doğru yolu bulmaya koşuşurlar, ama nasıl göreceklerdi? Eğer dilesek oldukları yerde onların şekillerini değiştirirdik de ne ileriye gitmeye güçleri yeterdi ne de geri gelmeye!”5
“De ki: Düşündünüz mü hiç, eğer Allah üzerinizde geceyi ta kıyamet gününe kadar aralıksız devam ettirse, Allah’tan başka size bir ışık getirecek tanrı kimdir? Hala işitmeyecek misiniz?
De ki: Söyleyin bakalım, eğer Allah üzerinizde gündüzü ta kıyamet gününe kadar aralıksız devam ettirse, Allah’tan başka, istirahat edeceğiniz geceyi size getirecek tanrı kimdir? Hâla görmeyecek misiniz?”6 “
De ki: Suyunuz çekiliverse, söyleyin bakalım, size kim bir akar su getirebilir?”7
Ayetlerde sağlık, gece, gündüz ve su gibi en temel nimetlerin elimizden alındığı zaman, içerisine düşeceğimiz durumların vahametine vurgulu bir biçimde dikkat çekilmektedir.
Burada göz ardı edilmemesi gereken bir husus da şudur: Müslüman bir toplumda dünyaya gelmiş olmak büyük bir nimettir, dedik. Bu nimeti veren Yüce Allah’tır. Yukarıdaki ayetlerde geçtiği üzere Yüce Allah ise, nimetlerini hak edip kıymetini bilenlere nimetlerini artıracağını haber vermiştir. O halde Müslüman bir toplumda/ortamda doğan kimse, bu nimeti hak etmiştir. Peki neyle? Bu sorunun cevabını şöyle verebiliriz: İnsan, kendi içinde bir bütünlük arz ettiği gibi; insan cinsi içerisinde de bir bütünün parçasıdır. Onun fiziğinin oluşmasında anne- babasının etkisi ve katkısı vardır, onlardan almış olduğu genler onun sağlıklı bir şekilde ve sahip olduğu özelliklerde dünyaya gelmesini sağlamıştır. Tıpkı bunun gibi, anne ve babanın ruhi ve manevi durumları da çocuğun ruhi yönünün belirlenmesine etki edebilir. Elbette bunda etkileyenler öncelikle sorumludur. Örneğin bir kâtilin yargılanmasında kâtilin cezası ayrıdır, onu suça azmettirici olanların cezası ayrıdır. İlki suçu işlediği için, ikincisi ise suça azmettirdiği için cezalandırılır. Nitekim İslâm, kişilikli çocukların yetişmesinde eş seçimine, ana-babanın ve çocuğun anne kamına düşmeden önce ve sonra helal gıdalarla beslenmenin gereğine, doğumdan sonra onun ilk duyacağı seslere (ezan ve kamet), çocukluk yıllarında duyacağı seslere, ona sunulacak güzel örneklere ve onun için yapılacak hayır dualara büyük önem vermiştir. Bunların hepsinin çocuğun kişiliğinin oluşmasında etkisi var demektir. Nitekim pek çok seçkin insan gibi Hz. İbrahim peygamber de, zürriyetinin de Salih Müslümanlardan olması için dua etmiş8, Peygamberimiz de kendisinin “Dedesi İbrahim’in duası, Hz. İsa’nın müjdesi ve anası Amine- ’nin rüyası”9 olduğunu belirterek bu gerçeğe işaret etmiştir. Dolayısıyla insan cinsinin bir parçası olarak dünyaya gelen kişinin, yetişeceği ortamın belirlenmesinde, ona o ortamı hazırlayanların katkısı da vardır. Anne baba çocuğun bir parçası, çocuk da onların bir parçasıdır, işte ortamın hak edilmesinde parçaların etkisi ve katkısı da vardır, bu etki ve katkıda bulunanlar da ona göre sorumludurlar. Genel olarak iyi aile çocukları iyilerden; kötü aile çocukları da kötülerden olmaktadır. İstisnaların arka planında ise yine kişilerin ihmali yatmaktadır. Hz. Nuh’un inanmayan oğlunun inkarcı olmasının ardında, peygamber olan babasının olmasa bile oğlunun kendi kusuru, inanmayan annesinin ve çevresinin etkisi vardır.
İnsanlara Farklı Konumlar Biçen Yüce Yaratıcıdır:
Yüce Rabbimiz erişilmez güç ve kudret sahibi olup dilediği her şeyi yapmaya ve istediği gibi takdir etmeye kadirdir. Bir adı da Hakîm olan Yüce Rabbin tüm yaptıklarında sayısız hikmetler vardır. Biz bu hikmetlerin kimini bilebiliriz, kimini ise bilemeyebiliriz. Ama şunu iyi bilmeliyiz ki O, tüm yaptıklarında, plan ve takdirinde asla sorgulanamaz ve yargılanamaz. Beni neden yarattın? Beni neden bu dönemde yarattın da şu dönemde yaratmadın? Neden beni bu ana babanın çocuğu olarak yarattın da şu özellikte bir ana babanın çocuğu olarak yaratmadın? Niçin beni kız olarak dünyaya getirdin de erkek olarak getirmedin? Bu ve benzeri sorular, O’nun Ulûhiyetine müdahaledir. Elbette O bir yaratıcı olarak dilediği her şeyi dilediği gibi planlayıp yapandır. “Çünkü Rabbin, istediğini hakkıyla yapandır.”10 “Allah, yaptığından sorumlu tutulamaz; onlar ise sorguya çekileceklerdir.”11 O’nun yaptıklarından sorgulanamaması, O’nun anlamsız ve yersiz şeyleri yapmış olması anlamına da gelmez. Elbette O, her şeyi en güzel, en mükemmel ve yerli yerince planlar, yapar ve yaratır. Nitekim O’nun yaratıklarına şöyle bir baksak, onlarda bir eksiklik, bir anlamsızlık, bir tutarsızlık bulmamız, şu şöyle olsaydı daha iyi olurdu dememiz asla mümkün değildir. “O ki, birbiri ile uyumlu yedi göğü yaratmıştır. Rahman olan Allah’ın yarattığında hiçbir uygunsuzluk göremezsin. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk görebiliyor musun? Sonra gözünü, tekrar tekrar çevir bak; göz (aradığı bozukluğu bulmaktan) aciz ve bitkin halde sana dönecektir. “12
Buna göre insanların hangi çağda ve hangi şartlarda dünyaya getirileceklerini belirleyen ve planlayan da O’dur. O’nun her yaptığında olduğu gibi, bunda da sayısız hikmet vardır. Ve O’nun her yaptığı anlamlı ve yerinde olduğu gibi, bu da anlamlı ve yerindedir. Öte yandan Müslüman bir beldede, Müslüman bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen kimselerin hepsi Müslüman yahut iyi birer Müslüman olmamakta; Müslüman olmayan bir beldede ve Müslüman olmayan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen herkes de kafir olmamaktadır. Bunun, Kur’ân’da sayılan tarihî örnekleri vardır: İblis, olumsuz bir çevre ile karşılaşmadığı, üstelik Yüce Allah’ın pek çok nimetlerine yakından tanık olduğu halde O’na başkaldırıp şeytan olabilmiştir. Hz. Adem ve Hz. Nuh peygamberin oğullarından biri, Hz. Nuh ve Hz. Lut’un hanımları, peygamber kocalarına ve dolayısıyla Yaratıcıya başkaldırabilmişlerdir. Toplumunun ve ailesinin putperest olmasına rağmen Hz. İbrahim, putlara tapmaktan kendini koruyabilmiştir. Firavun’un sarayında yetişen bir kişi ile Firavun’un bizzat karısı Müslüman olabilmişlerdir. Son olarak Peygamberimiz zamanında yaşayıp onun çağrısını duyan pek çok kişi ona inanırken; yine aynı dönemde yaşayıp onun çağrısını duyduğu halde ona inanmayan kimseler olmuştur. Demek ki Müslüman bir çevrede yetişmiş olmak Müslüman olmak için yegane sebep; Müslüman olmayan bir çevrede yetişmiş olmak da kafir olmak için tek neden değildir.
Yüce Allah Ezeli İlmiyle Kullarının Ne Olacağını Bildiğinden Onların Kaderini Önceden Belirler:
Kullarından dilediğini hidayete erdiren de, saptıran da Yüce Allah’tır. Yüce Allah’ın erişilmez gücünü anlatan bu Kur’ânî ilke,13 Allah Teâlâ’nın kulları üzerinde baskı kurup onlara hiçbir şekilde dileme güç ve yetkisi vermediği anlamına gelmez. Belki her şeyin belli bir plan ve program dahilinde olduğu anlamına gelir. Yüce Yaratıcı, ezelî ve erişilmez ilmi ile kimin hidayet ve sapıklığa layık olduğunu iyi bilir ve O’na göre de hidayete layık olanı ona, sapıklığa yaraşanı da ona yöneltir. Hidayet dileyene o yolu kolaylaştırır, sapıklığı dileyene de o yolun önünü açar. Nitekim bir hadiste “Allah Teâlâ bir kulun hayrını diledi mi, onu ölümden önce salih amel işlemede muvaffak kılarak istimal eder” buyurulmuştur. Kendisine ‘Allah onu nasıl istimal eder’ diye sorulunca da “Ölümden önce ona, salih amel işleme imkanı tanır” demiştir.14 Elbette O, kime hayır dileyeceğini iyi bilir. Şerre yönelen, batıla şartlananlara hayır dilemez asla. Yüce Rabbimizin dünya ve Ahirette rahmetine ve lanetine müstahak olanlar bellidir. Pek çok ayet ve hadiste bunlar açıklanmıştır.
Yüce Allah, Herkese, Yöneldiği Şeyi Kolay Kılar:
Bu konuda Kur’ân’da şöyle buyurulmuştur: “Herkesin yöneldiği bir yön vardır. Haydin öyleyse hayırlara koşun, yarışın!”15 “Artık kim verir ve sakınırsa, en güzeli de tasdik ederse, biz de onu en kolaya hazırlarız (onda başarılı kılarız). Kim cimrilik eder, kendini müstağni sayar, en güzeli de yalanlarsa, biz de onu en zora hazırlarız. Düştüğü zaman da mal kendisine hiç fayda vermez.”16 Ayetler, insanlara iyilik ve ihsanda bulunan, Yüce Allah’a karşı sorumluluklarının farkında olarak O’ndan sakınan ve tevhidi, Allah’ın kendisine bahşettiği nimetleri, salih amelleri, cenneti doğrulayıp tasdik eden kimseye hidayet yolunun kolaylaşacağını haber veriyor. Aynı şekilde hayır ve iyilikler konusunda cimri olan, Rabbine karşı kendini yeterli görüp tevhidi, Ahireti yalanlayan kimseye de sapıklık/şer yolunun açılacağını bildirmektedir.17 Nitekim Allah katında cennetliklerin ve cehennemliklerin belli olduğunu söyleyen
Peygamberimize “O halde amel etmek niye?” diye soranlara O, şöyle cevap vermiştir: “Siz çalışıp gayret etmeye devam edin, çünkü herkes ne için yaratılmışsa o, ona kolaylaştırılır. Cennetlik olana, cennetliklerin ameli kolaylaştırılır; cehennemlik olana da onların ameller kolaylaştırılır.”18 Peygamberimize hitaben gelen bir ayette de şöyle buyurulur: “Şüphesiz Allah, açığı da gizleneni de bilir. Seni en kolaya muvaffak kılacağız. O halde eğer öğüt fayda verirse öğüt ver.”19 Elbette Peygamberimiz, Allah tarafından seçilmiş bir seçkin kişidir. Ama aynı zamanda o, Peygamber olmadan önce sergilediği kırk yıllık hayatıyla peygamber olarak seçilmeyi görevlendirilmeyi hak etmiş biridir. İşte onun sahip olduğu bu güzellikler, Yüce Mevla’nın lütuf ve rahmetiyle birleşmiş ve onu peygamberliğe taşımıştır. Şu ayet ise genel olarak herkese yöneliktir: “Kim Allah’tan sakınırsa, Allah ona işinde bir kolaylık verir.”20 Demek ki Yüce Allah, kendine karşı yükümlülüklerinin bilincinde olarak, kendisini hesaba katarak yaşayan kullarına yöneldikleri her türlü hayır işinde kolaylıklar ihsan edecektir. Nitekim tarih boyunca bu, hep böyle olmuştur. En olumsuz şartlarda bile, gerçeği arayan, yönelen hakikat sevdalılarının önüne hayır kapıları açılmış, onlar hayırlar ve hayırlı kimselerle karşılaşarak hep hayra eren kimseler olmuşlardır.
.
EFENDİMİZ(s.a.s.)'İN KUR'ÂN OKUYUŞU
Doç.Dr. Ali Akpınar
Kur’ân’ın ilk muhatabı olan Efendimiz, her konuda olduğu gibi Kur’ân okuma, onu anlama ve onun hükümlerini hayata geçirme konusunda da bizlere en güzel örnekliği sunmuştur. Biz burada maddeler halinde Hz. Peygamberin Kur’ân okuyuşunu ve Kur’ân anlayışını okuyucularımıza sunmayı uygun bulduk. Zira Kur’ân’a muhatap olan o eşsiz insanın Kur’ân okuyuş ve anlayışı, bu konunun ilk ve en önemli referansıdır.
a) Hz. Peygamber, Kur’ân’ın İlk Muhatabıdır.
O, Kur’ân’ın ilk emri “Yaratan Rabbinin adıyla oku!” emrinin de ilk muhatabıdır. İlk muhatap olarak O, Kur’ân’ı okumak, ezberlemek ve anlamak için büyük gayret göstermiştir. O, Kur’ân okumaya ve onu ezberlemeye son derece düşkündü. O, bu konuda uyarılacak kadar çaba göstermiş, kendisine inmekte olan Kur’ân’dan bir şeyler kaçırma endişesi taşımıştır. Bu konuda Kur’ân’da şu ayetler yer almıştır:
“Gerçek hükümdar olan Allâh, çok yücedir. Sana vahyedilmesi henüz tamamlanmadan unutma endişesi ile Kur’ân’ı okumada acele etme ve: ‘Ya Rabbî! Benim ilmimi artır.’ de!” (Tâ hâ, 20/114)
“Sana vahyedileni unutmamak için tekrarlarken, hemen anında bellemek için dilini kımıldatma! Çünkü vahyi senin kalbinde toplamak ve onu okutmak Bize ait bir iştir. O halde Biz Kur’ân’ı okuduğumuzda, Sen de onun okunuşunu izle! Ayrıca onu açıklamak da bize ait bir iştir.” (Kıyamet, 75/16-19)
“Bundan böyle sana Kur’ân okutacağız da sen unutmayacaksın.” (A’lâ, 87/6)
“Bir de o kâfirler dediler ki: ‘Bu Kur’ân ona toptan, bir defada indirilmeli değil miydi?’ Halbuki Biz vahiyle senin kalbini pekiştirmek için böyle ara ara indirdik ve onu parça parça okuduk.” (Furkan, 25/32)
b) O, Kur’ân’ı tane tane, ağır ağır, üzerinde dura dura, düşüne düşüne ve ağlaya ağlaya okurdu.
Rahmet ayetine gelince, Allah’ın rahmetini ister; azap ayetine gelince de ondan Allah’a sığınırdı. Bu şekildeki bir okuyuş bizzat Kur’ân’ın emri idi:
“Kur’ân’ı tertîl ile, düşünerek oku.” (Müzzemmil, 73/3) âyeti, tane tane, ağır ağır okumak; düşüne düşüne, açıklayarak, tefsîr ederek oku, şeklinde anlaşılmıştır.1
Allah Teâlâ’nın “Hem o vahyi, insanların zihinlerine sindire sindire okuman için zaman zaman gelen Kur’ân dersleri halinde indirdik.” (İsra, 17/106) emrini yerine getiren Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)’in okuyuşu “kıraat-i müfessere” denilen ağır ağır, üstünde dura dura, anlaya anlaya olan bir okuyuştu.2
Ümmü Seleme, Allah Resûlü’nün kıraatini nitelerken şöyle demiştir: “O’nun okuyuşu açık bir şekilde ve harf harf / tane tane idi.”3
“Okurken bir korku ayetine geldiklerinde Allah’a sığınır, bir rahmet ayetine geldiklerinde Allah’tan rahmet diler, Allah’ı tenzih eden bir ayete geldiklerinde O’nu tesbih ederdi.”4
Peygamber Efendimiz, okuduğu ayetlerin mesajını çok iyi anlıyor ve onları yerine getirme konusunda sorumluluğunun bilinci içerisinde bulunuyordu. “Beni Hûd suresi ve kardeşleri (Vâkıa, Hâkka, Mürselat, Nebe’, Tekvîr, Ğâşiye) ihtiyarlattı.”5 buyururken bunu açıkça ifade ediyordu. Bu sûrelerde gerçekleri yalanlayan, Allah’a ve elçilerine başkaldıran geçmiş kavimlerin nasıl helak edildiklerini, kıyametin dehşetli anlarını tasvir eden, diriliş ve hesap günü ile cennet ve cehennemi tasvir eden ayetler yer almaktadır. Nitekim İbn Abbas, Peygamberimize “Emr olunduğun üzere dosdoğru ol..” (Hud, 11/112) ayetinden daha zorlu bir ayet inmediğini, bu yüzden Peygamberimiz’in “Beni Hûd sûresi ihtiyarlattı” dediğini bildirir.6
Allah Resulü (s.a.s.), peygamber olmadan önce de doğru ve sağlıklı düşünen, temiz ve selim akıl sahibi bir insandı. O nübüvvetinden evvelde de bir nebi gibi tertemiz bir hayat yaşamıştı. Ama Kur’ân ile o, her bakımdan daha da mükemmelleşti. Kur’ân ayetleri onun düşünce ve davranışlarını şekillendirdi. O, Kur’ân sayesinde Yüce Allah’a, kendisine ve insanlara karşı sorumluluklarını en kestirme yoldan ve en doğru bir biçimde öğrendi.
c) Efendimiz Hem Gündüz Hem de Gece Kur’ân Okumaya Özel Bir Zaman Ayırırdı.
O, her gün Kur’ân’dan bir hizib7 okumayı kendisine vazife edinmişti.8 Bu konuda O, Kur’ân’ın şu ayetine muhatap olmuştu:
“Ey örtüsüne bürünen Resûlüm! Geceleyin kalk da, az bir kısmı hariç geceyi ibadetle geçir. Duruma göre gecenin yarısında veya bundan biraz daha azında veya fazlasında ibadet etmen de yeterlidir. Kur’ân’ı tertîl ile, düşünerek oku..” (Müzzemmil, 73/1-4)
d) Hz. Peygamber, her fırsatta, her yerde ve çokça Kur’ân’ı okuyan; Kur’ân ise düşünce, inanç, ahlak ve eylem planında Hz. Peygamber’i dokuyan bir mesajdır.
O, Kur’ân okumaktan hiç bıkmaz, yorulmaz, ondan hiç ayrılmaz ve uzun uzun Kur’ân okurdu. Evde, panayırda, sohbette, namazda hep Kur’ân okurdu. Gece sabahlara kadar Kur’ân’dan bir ayetle sabahladığı bile olurdu. Kur’ân, O’nun menbaı, melcei, dilinden düşürmediği dua ve virdi idi.
O’nun davetinin temelini Kur’ân ayetleri oluştururdu, O, Kur’ân merkezli konuşurdu. Kur’ân ayetleri, onun tesbih ve virdi olmuştu. O’nun günü Kur’ân ile başlar, Kur’ân ile sona ererdi. Sabah namazından sonra Haşr suresinin son ayetlerini, yatsıdan sonra Bakara suresinin son ayetlerini okur ve okunmasını tavsiye ederdi. Bunun yanında O’nun günlük hayatında sürekli okuduğu Kur’ânî virdler vardı. Geceleyin Âl-i İmran’ın son ayetleri, Ayetel-Kürsî, Muavvizât (İhlas, Felak, Nâs sûreleri) gibi sûreleri okurdu.
Hz. Aişe’nin bildirdiğine göre Peygamberimiz bir gece Âl-i İmran suresinin son on ayetini gözyaşları içerisinde okur ve “Bu ayetleri okuyup derin derin düşünmeyen kimseye yazıklar olsun!” buyurdu. Yine Ebu Hüreyre’den gelen bir rivayette, Peygamberimiz’in her gece bu son on ayeti okuduğu haber verilmiştir.9
Huzeyfetü’l-Yeman, bir defasında onun gece namazının bir rekatında Fatiha, Bakara, Âl-i İmran ve Nisâ surelerini (yüz sayfadan fazla) okuduğunu anlatır.10
Rivayet edildiğine göre Peygamberimiz, bir gece, şu bir ayeti sabaha kadar tekrarlayıp durmuştur:11 “Eğer onlara azab edersen, şüphesiz onlar senin kullarındır. Onları bağışlarsan, şüphesiz Sen aziz ve hakimsin!” (Maide, 5/118)
e) O, kendisine verilmiş engin hikmet ve fetanet ile okuduğu ayetleri, murad-ı ilahi doğrultusunda anlıyor ve yeri geldikçe de insanlara açıklıyordu.
Onun açıklamaları gerektiği kadar, son derece kısa ve özlü idi.12
f) Kendisine yöneltilen sorular, O’nun dilinde Kur’ân ayetleriyle cevap bulurdu.
Efendimiz’e sorulan sorulara en güzel cevaplar Kur’ân’ da vardı ve O Kur’ân’dan cevaplar veriyordu.13 Peygamber Efendimiz’in rahle-i tedrisinde bulunan seçkin sahabi Abdullah b. Mes’ud bu hususta şöyle buyurmuştur: “Geçmiş ve gelecektekilerin ilmini isteyen Kur’ân’ı harmanlasın, hallac etsin.”14 Rivayette geçen, “deşelesin, harmanlasın, araştırıp tahlil etsin” anlamına gelen “Esîru, felyüsevvir” kelimelerinin seçilmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Bu kelimelerin türetildiği “svr” kökü, yeri ziraat için eşmek, deşelemek, sürmek anlamına gelir.15 Buna göre ilim elde etmek isteyen Kur’ân tarlasını sürecek, başka bir deyişle onun altını üstüne getirerek onu işleyecek ve o tarlanın içerisinden ürünleri devşirecektir.
g) Peygamber Efendimiz, okuyup anladığı Kur’ân’ı yaşıyordu.
İlahi Kelam, O’nda hayat buluyor, adeta O’nun şahsında insanlaşıyordu. Kur’ân, Hz. Peygamberin şahsında en doğru bir biçimde anlaşıldı ve uygulamaya kondu. O, söz ve davranışlarıyla Kur’ân’ı açıklamış ve bu konuda en güzel örnekliği sunmuştur. Peygamberin hayatı, Kur’ân’ın somutlaşmış, ete kemiğe bürünmüş şekliydi. Peygamberin ahlakı/hayatı bütünüyle Kur’ân ahlakı yani ilahî ahlak idi.16 Cündüb b. Abdillah’ın şu tesbiti son derece ilginçtir: “Biz gençler, Peygamber’le beraber olduk. Biz Kur’ân’ı öğrenmezden önce imanı öğrendik, sonra Kur’ân’ı öğrendik. Kur’ân sayesinde de bizim imanımız daha da arttı.”17
h) Başkasından Kur’ân dinlemek Efendimiz’in çok hoşuna giderdi.
Bir gün Abdullah b. Mesud’a şöyle demişti: “Oku, bana Kur’ân oku!.. Zira ben başkasından Kur’ân dinlemeyi seviyorum.”18
ı) Rabbinden Cibril vasıtasıyla Kur’ân’ı alırken de, daha sonra onu okurken de O, derin bir hudû ve huşû içerisinde olur, ilahi kelama saygısı her halinden belli olurdu.
İsteği üzere Peygamberimize Nisa suresinden okumaya başladım, diyen İbn Mesud, “Her ümmete bir şahid, seni de bunlara şahit getirdiğimizde durumları nasıl olacak?” (Nisa, 4/41) ayetine geldiğimde Hz. Peygamber (s.a.s.)’in gözlerinden yaşlar boşaldığını gördüğünü anlatır.19
k) Kur’ân’ın tesbiti için gerekli ilk önlemleri O almış ve sağlığında Kur’ân tesbit edilmişti.
Bunun için onun her vesileyle okunmasını istemiş, kâriler yetiştirmiş, vahiy katipleri ihdas etmiş, okuma yazma seferberlikleriyle herkesin Kur’ân okuyup yazmasını istemiştir.
Ramazan ayı içerisinde Peygamberimiz, Cebrail ile birlikte o zamana kadar inmiş Kur’ân ayetlerini karşılıklı olarak okurlardı. (Mukabele). Vefat etmeden önceki son Ramazan’da bu iş iki kere tekrarlanmıştı. (arza-i ahîre)20
Kur’ân’ı okumayan, anlamayan ve gereği ile amel etmeyen kimselerin, aşağıdaki âyette belirtildiği üzere Peygamberin Allah’a şikâyet edeceği kimselerden sayılacağı, haber verilmiştir: “O gün Peygamber: ‘Ya Rabbî, halkım bu Kur’ân’ı terk edip ondan uzaklaştılar!’ der.”21
O, pek çok hadisinde, insanları Kur’ân okumaya yönlendirmişti. Onun bu konudaki yönlendirmelerinden bir kaçı şöyledir:
“Öncekilerin ve sonrakilerin ilmini isteyen Kur’ân’ı iyice harmanlasın.”22
“Kur’ân (okuyup gereklerini yerine getirirsen) lehine yahut (okumaz ve gereklerini yerine getirmezsen) aleyhine delildir.”23
Peygamberimiz’e en çok sevilen amelin ne olduğu soruldu, O şöyle cevap verdi: “Yolculuğu bitirince tekrar yolculuğa başlayan kimsenin yaptığı iştir.” O kimsenin yaptığı iş nedir diye sorulunca, şöyle buyurdu: “O kimse, Kur’ân’ı başından sonuna kadar okur, bitirince tekrar başa döner.”24
“Kur’ân’ı okuyup gereğini yerine getiren kimseye ahirette şöyle denir: ‘Oku ve yüksel. Dünyada nasıl ağır ağır okuduysan öyle oku. Çünkü senin makamın, okuyacağın en son ayetin yanıdır.”25
“Sizin en hayırlınız Kur’ân’ı öğrenen ve öğretendir.”26
“Doğrusu Kur’ân şefaatçi ve şefaati makbul olandır. Yine o, savunucu ve savunması makbul olandır. Onu önder kabul edeni o, cennete götürür. Onu arkasına atanı ise cehenneme sürükler.”27
“Oruç ve Kur’ân kula şefaat ederler. Oruç der ki: ‘Rabbim, ben bunu gün boyu yemeden içmeden alıkoydum, beni ona şafaatçi kıl.’ Kur’ân da şöyle der: ‘Rabbim, ben onu geceleri uykusuz bıraktım, ne olur beni ona şefaatçi kıl’. Sonunda ikisi de sahiplerine şefeat ederler.”28
“Kur’ân’ı, seni yasaklarından alıkoyduğu sürece oku. Aksi takdirde O’nu okumuş olmazsın.”29
“Kur’ân’ı okuyun ve O’nunla amel edin. O’ndan yüz çevirmeyin. Yanlış yorumlarla taşkınlık yapmayın. O’nu karın doyurmaya / ticarete alet etmeyin. O’nunla zenginleşmeye kalkmayın.”30
Kur’ân’ı en iyi okuyanı ve bileni yönetici/imam tayin ederdi.31 Uhud şehidlerini defnederken bile Kur’ân bilgisi fazla olana öncelik tanımıştı.32
l) Kur’ân, O’nun için anlaşılmaz, yaşanmaz ve sıkıntıya uğrayacağı bir kitap değildi.
“Andolsun biz, Kur’ân’ı öğüt almak için kolaylaştırdık. Öğüt alan yok mudur?” (Kamer, 54/17, 22, 32, 40)
“Tâ hâ. Biz bu Kur’ân’ı sana güçlük çekesin diye indirmedik. Ancak (Allah’tan) korkanlara bir öğüt (olarak indirdik).” (Tâ hâ, 20/1/3)
Doğru tespit edilsin ve iyice anlaşılsın diye harfleri tane tane okuyan Hz. Peygamber, üç günden daha az bir zamanda okunan hatimden sahibinin hiçbir şey anlayamayacağını33 söylerken de Kur’ân okumaktan asıl maksadın onu anlamak olduğunu vurgulamıştır. Bir başka hadislerinde yine O, “Sizden biriniz gece kalktığında, uykudan dolayı ne dediğini bilmeyecek şekilde Kur’ân okumak onun diline ağır gelirse, okumayı bırakıp birazcık uzanıversin”,34 buyurarak Kur’ân’ı, ona yabancı kalmadan okumanın gereğine dikkat çekmiştir.
Şimdi bu maddelerden bizlerin çıkaracağı dersleri sıralayalım:
Bizler de Kur’ân’ın muhataplarıyız, onu okumak, anlamak ve gereklerini yerine getirmekle yükümlüyüz.
Her fırsatta biz de Kur’ân okumalı, Kur’ân ile dolmalıyız ki Kur’ân doğrultusunda düşünüp yaşayabilelim. Gündemini Kur’ân ilkeleri belirlemeyenler, başka gündemlerin esaretinden beyin ve gönüllerini kurtaramazlar. Kur’ân’a göre hayatlarını tanzim etmeyenler başka düşüncelerin esaretinden kendilerini kurtaramazlar.
Kur’ân’ı ağır ağır, düşüne düşüne ve anlayarak okumalıyız. Her Kur’ân okuyuşumuz bize yeni şeyler kazandırmalı, bizi bezemeli, inşa etmeli ve dokumalıdır.
Kur’ân’ı anlarken, düşüncelerimizi Kur’ân’a söyletme yaklaşımından uzak olmalı; Kur’ân merkezli okumalı ve düşünmeliyiz. Bu konuda Peygamberimiz başta olmak üzere, ilk dönemden günümüze kadarki tefsîr birikiminden de yararlanmalıyız.
Kur’ân’ı okuyup anlarken, onun Allah kelamı olduğunun bilinci içerisinde onu manen ve maddeten temiz yer ve zamanlarda okumalı; onun kitabına ve okunuşuna saygı duymalıyız.
Kur’ân okuma anlama gayretini, onu başkalarından dinleme ve onu bilenlerle birlikte mütalaa ve müzakere ederek zenginleştirmeliyiz. Zira bazen tek başına okurken kaçırdıklarımızı, başkalarından dinlerken yahut birlikte gerçekleştireceğimiz okumalarla elde edebiliriz.
Kur’ân’ı, Kur’ân tilaveti için özel vakit ayırarak zinde olduğumuz zamanlarda okumalıyız ki okuduğumuz Kur’ân ayetleri gönlümüzü, beynimizi, söylem ve eylemlerimizi inşa ve ihya etsin.
*Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
aakpinar@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1. Bkz. Taberi, Câmiu’l-Beyân, XXIX, 126; Kurtubi, el-Câmi’, I, 17; Suyuti, ed-Dürrü’l-Mensûr, VIII, 314; Zerkeşi, el-Bürhân, I, 456.
2. Bkz. Tirmizi, Sevâbü’l-Kur’ân 23; Kur’ân 1; Ebû Dâvûd, Vitir 20,22; Nesâî, İftidâh 83; Kıyâmü’l-Leyl 13; Ahmed, VI,294, 300, 323; İbn Kayyım, Zâdü’l-Meâd, I, 482.
3. Tirmizi, Sevabü’l-Kur’ân 23; Ebû Davûd, Salat 335; Nesâi, Salat 83.
4. Darimi, Salat 69; Ahmed, V, 382, 384, 389, 394, 397.
5. İbn Kesîr, Tefsîr, II, 435; Tirmizi, Tefsir, 56/6 ; Hâzin, Lübâbü’t-Te’vîl, Mecmua İçerisinde, III, 296..
6. Hâzin, Lübâbü’t-Te’vîl, III, 367; Beydavî, Envârü’t-Tenzîl, III, 367.
7. Hizib: Her gün belli miktarda okunan, dilden düşmeyen duaya denir.
8. Bkz. Tirmizî, Fedâilü’l-Kur’ân 17.
9. İbn Kesîr, Tefsîr, I, 440-441. Ayetlerde Yüce Allah’ın yerleri ve gökleri yaratılışındaki eşsiz kudreti ve bu ayetler üzerinde düşünmenin gereği üzerinde durulmuş, en güzel dua örnekleri sunulmuştur. Yine ayetlerde Yüce Allah’ın dua edenlere ve salih amel işleyenlere vereceği mükâfatlar üzerinde durulmuş, iman edenlere sabır ve takva çağrısı ile sure son bulmuştur.
10. Ahmed, Müsned, V, 284.
11. Ahmed, Müsned, V, l56.
12. Bu konudaki örnekler için bkz. Yıldırım, Suat, Peygamberimiz’in Kur’ân Tefsiri, 138-196.
13. Bu konudaki örnekler için bkz. Yıldırım, Suat, Peygamberimiz’in Kur’ân Tefsiri, 151-179.
14. Taberani, Mucemu’l-Kebir, 9/135; Heysemi, Mecmaü’z-Zevaid, 7/165.
15. İbn Esir, en-Nihaye, I, 228-229.
16. Bkz. Müslim, Müsafirun 139; Ebu Davud, Tetavvu’ 26; Tirmizi, Birr 69; Nesâi, Kıyamü’l-Leyl 2; İbn Mace, Ahkam 14; Darimi, Salat 165; Ahmed, VI, 54, 91, 111, 163,188,216.
17. İbn Mace, Mukaddime 9.
18. Buhari, Fedailü’l-Kur’ân 32, 33, 35; Müslim, Müsafirun 247; Tirmizi, Tefsir-Nisa; Ebu Davud, İlim 13.
19. Buhari, Fedailü’l-Kur’ân 32, 33, 35; Müslim, Müsafirun 247; Tirmizi, Tefsir-Nisa; Ebu Davud, İlim 13.
20. Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân 7; Müslim, Fedâil 50.
21. 25 Furkan 30; Bkz. İbn Kesir, Tefsir, III, 317; Kâsımî, Tefsir, XII, 575.
22. Ali el-Müttakî, et-Tâc, I, 548.
23. Müslim, Tahâra 1; Tirmîzî, Deavât 85; Nesâî, Zekat 1; İbn Mace, Tahara 5; Dârimî, Vudû’ 2; Ahmed, V, 342, 343.
24. Tirmîzî, Kur’ân 11; Dârimî, Fedâilü’l-Kurân 33.
25. Tirmîzî, Sevâbü’l-Kur’ân 18; Ahmed, II, 192, 471.
26. Ahmed, I, 58; Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân 21; Ebû Davut, Vitr 14; Tirmizî, Sevâbü’l-Kurân 15; İbn Mace, Mukaddime 16.
27. Münâvî Feyzü’l-Kadir,IV, 535.
28. Ahmed b. Hanbel, II, 174.
29. Bkz. Münâvî, Feyzü’l-Kadir, I, 152.
30. Bkz. Münâvî, Feyzü’l-Kadir, II, 64.
31. Ahmed, Müsned, IV, 218.
32. Buhârî, Cenâiz 73-75.
33. Bkz. Tirmizi, Kıraat 12; Ebû Davud, Ramazan 8-9; İbn Mâce, İkamet 178; Dârimî, salat 173; Ahmed, Müsned, II, 164-165.
34. Nesâî, Fedâilü’l-Kur’ân, 107; Müslim, Müsafirûn 223; Ebû Dâvûd, Tetavvu’ 18; İbn Mâce, İkame 184; Ahmed, II, 318; İbn Esir, en-Nihâye, III, 187.
Nebevî Mîras : Fütüvvet
Dr. Bekir Köle
Tevhid ve İslâm düşüncesini kabule müheyyâ olarak yaratılan ruhun; bütün letâifiyle gerçek tevhide yönelmesi, nefsanî ve bedenî hazları aşarak kalbin enginliklerine açılması ve memuriyetinin gereği esbaba tevessülün dışında her şeye karşı kapanması, Hak mülâhazasını sarsacak her türlü duygu ve düşünceye daha baştan tavır alması, fütüvvetin en bâriz emareleri ve insan-ı kâmil olmanın da merdivenleridir. Başta bu aksiyonu göstermeyenin, nefis, heva, şeytan, dünyaya meyl ü muhabbet ve nefsanî hazlardan da sıyrılmayanın, fütüvvet gibi bir zirveye ulaşması söz konusu değildir.
Fütüvvet", Arapçada gençlik, delikanlılık ve yiğitlik mânâlarına gelirken; onunla aynı kökten gelen "fetâ"1 ise genç, köle ve hizmetçi anlamlarında kullanılmaktadır.2 Ancak fetâ mecaz olarak, gençlik çağındaki fertten ziyade, gençlikteki kuvvet ve dinçliğe sahip her yaştaki kişiyi temsil eder.
İslâm'ın yiğitlik anlayışı olan fütüvvet, tarihten günümüze ideal kulluğu arayan müminlerin düşünce ve davranışlarına yön vermiştir. Bu anlayışın Müslümanlar arasında yaygınlaşmasında en büyük gayret ise sûfîlere aittir. Çünkü onlar, tasavvufun ilk dönemlerinden itibaren fütüvvet prensiplerini benimsemişlerdir. Bu husustan ilk bahsedenlerin, bazı tasavvuf kaynaklarında bir sûfî olarak takdim edilen Cafer-i Sâdık ve sonrasında Fudayl b. Iyâz, Ahmed b. Hanbel, Sehl b. Abdullah ve Cüneyd-i Bağdadî gibi zâtlar olması, bu kavramın Hicrî ikinci asrın ortalarından itibaren sûfîler arasında şöhret bulduğunu göstermektedir.3Dolayısıyla fütüvvetin mahiyetinin tam olarak anlaşılmasında, onların bu konudaki fikirlerinin önemli bir yeri vardır.
Fetâ ve Fütüvvet Tarifleri
Önceleri cömertlik ve kahramanlık gibi sınırlı mânâlar taşıyan fütüvvet, İslâmiyet ile birlikte çok sayıda tasavvufî ve ahlâkî nitelikleri kapsayan geniş bir mânâ yelpazesine ulaşmıştır. Fütüvvetin kapsamının genişlemesinde sûfîlerin yaptıkları tarif ve yorumların etkisi büyüktür. Her sûfî, sair tasavvuf kavramlarında olduğu gibi, kendi mânevî hâl ve tecrübesine göre çeşitli fütüvvet nitelikleri belirlemiştir. Meselâ; Sülemî, fütüvveti Allah'ın emirlerine uyma, güzel ibadet, her türlü kötülüğü bırakma, gizli ve açık ahlâkın en güzeline sarılma şeklinde tanımlamıştır. Ayrıca bir fetânın emanet, sıyanet, sıdk, kardeşlik ve sırları (iç dünyayı) düzeltmek gibi koruması gereken beş değerin olduğunu, bunları yerine getirmediği takdirde fütüvvetin de şartlarını yapmamış olacağını ileri sürmüştür.4 Gazâlî'ye göre ise fetâ, doğruluk, dürüstlük ve cömertlik gibi güzel hasletlerin sahibidir. O, gücü yetsin veya yetmesin daima bağışlayıcıdır. Müslüman kardeşlerine karşı lütufkârdır. Çok mülayim bir ahlâk ve karakter içinde hareket eder. Dostlarının kötü şeylerini dinlemekten hoşlanmaz. Sözüne sâdıktır. Kin, haset gibi kötü sıfatlardan kaçınır. Hileden uzaktır. Her şeyi Allah için sever ve her şeyden Allah için nefret eder.5 Kâşânî de fütüvvetten bahsederken, onun ahlâkî temel ilkelerini; düşmanlığı terk etmek, hatalardan kaçınmak, kendisine yapılan eziyeti unutmak, sadece gözden değil gönülden ırak olana da yaklaşmak, eziyet yapana iyilik etmek ve haksızlık yapanın özrünü kabul etmek şeklinde özetler.6
Fütüvvetin mânevî boyutu ise kişinin, bedenin tahakkümünden kurtulması ve maddî hayat seviyesinden sıyrılıp ölüm ötesi bir hayat yaşamasıyla ortaya çıkar. Bu yaşantıda, cismânî arzular devam etse de, güçlü bir iradeyle ikinci plânda bırakılır.7 Dolayısıyla fütüvvetin ahlâkî yönünün de mesafe alabilmek için, onun iç dünyamızın temizliğiyle alâkalı olan mânevî yönünün ihmal edilmemesi gerekir.
Fütüvvetin tasavvufun bir parçası olduğunu söyleyen sûfîler, aynı zamanda onun, mânevî bir miras olarak peygamberlerin yaşantılarından günümüze aktarıldığını ifade etmişlerdir.
Peygamberlerin Hayatında Fütüvvet
Fert ve toplumlara, Allah rızasının hedef olduğu, üstün bir karakter ve nitelikli bir hayat tarzı sunan fütüvvet, Hz. Âdem'den beri bütün peygamberlerin hayatında vazgeçilmez bir kaide olmuş; Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) davranışlarında ise en mükemmel şekilde temsil edilmiştir. Her peygamber, fütüvvetin farklı bir boyutuyla öne çıkmıştır. Meselâ; Hz. Şît (aleyhisselâm), fütüvvetin hakkını yerine getirdiği için Allah (celle celâluhu) onu kötülüklerden korumuş; Hz. İbrahim (aleyhisselâm), fütüvvetle nam alıp putların başlarını kırmış; Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) de onunla açık fethe mazhar olmuştur.8
Sûfîler, fütüvveti işmam eden "fetâ" ve türevlerinin Kur'ân'da takdir ve övgüyle geçmesinden hareketle, bu kavramın kaynağını öncelikle enbiya-ı izâm efendilerimizin hayatında aramışlardır. Ayrıca onları, kendileri için değil de, gaye ve mefkûreleri için yaşamalarından dolayı, fütüvvetin çok üst seviyede birer temsilcisi olarak görmüşlerdir. Nitekim öyle peygamberler gelmiştir ki, kendisine tâbi olanlar birkaç kişiden ibarettir. Öylesi de vardır ki, hiç ümmeti yoktur. Fakat böyle bir durum karşısında bile onlar, kararlılıkla risâlet vazifelerini yapmaya ve neticeyi Allah'tan beklemeye devam etmişlerdir.9 İşte onların ileri seviyedeki bu fedakârlıkları ve Allah'ın emirlerini yerine getirmedeki azim, gayret ve tevekkülleri, fütüvvet düşüncesinin orijinini teşkil etmiştir.
Kur'ân'da, Hz. İbrahim,10 Hz. Yusuf11 ile Hz. Musa'nın (aleyhimüsselâm) beraberindeki genç Hz. Yûşâ12 ve Ashâb-ı Kehf13 hakkında fetâ ifadesi kullanılmıştır. Meselâ Hz. İbrahim'e oğlu Hz. İsmail'i kurban etmesi emredilince14 büyük bir teslimiyet göstermiştir. Ayrıca putları kırması15 ve misafir ağırlaması da onun fütüvvetindendir. Hz. Yusuf da, intikam almaya muktedir olduğu hâlde kendisine kötülük eden kardeşlerini affetmekle fütüvvet örneği sergilemiştir.16 Ashâb-ı Kehf ise bâtıla uymayıp Allah'a sığındıklarından bu adı almışlardır.17
Hz. Musa'ya dostluk eden Hz. Yûşa'ya fetâ denmesi, onun Hz. Musa'ya hizmet etmesi, tâbi olup izinden gitmesi ve ondan ilim alması dolayısıyladır.18 Kuşeyrî, Kur'ân'da Hz. Yuşa'ya nispet edilen "fetâ"nın19 ism-i alâmet değil; ism-i kerâmet olduğunu söyler.20 Çünkü bu hitap, onun yaşını değil; şeref ve itibarını gösterir. Bu âyette, Hz. Yûşa'nın gençlik çağında oluşundan ziyade, bir fetâda olması gereken erdemleri taşıdığı nazara verilmiştir. Bu şekilde yüceltilen Hz. Yûşa, fetâ unvanını kazanmıştır. Sûfîlerce başkalarına hizmet etmek ve mürşide bağlılık, önemli bir tasavvuf ve fütüvvet düsturu olarak asırlarca geçerliliğini devam ettirmiş ve ettirmektedir. Aynı şekilde kâmil bir mürşidden mârifet ve hakikat ilimlerini öğrenmek de teşvik edilegelmiştir. Ayrıca Hz. Musa'nın fetâsıyla beraber yolculuğu ve onların ilm-i ledün sahibi Hz. Hızır'la buluşmalarının anlatıldığı bu kıssada,21 fütüvvetin farklı bir boyutuna dikkat çekilmektedir. Buna göre; fütüvvetin önemli derinliklerinden birisi de, fiziğin dar kalıplarına mahkûm kalmayarak metafiziğin enginliklerine açılmak, böylece kalb ve ruhun derece-i hayatına yükselip sonra da seyahatini bu yörüngede devam ettirmektir.22
Kulun, bütün latîfeleriyle tevhide yönelmesi, bedenî hazların esaretinden kurtulup kalbî hayat seviyesine yükselmesi ve Hak dışındaki her türlü duygu ve düşünceden arınması fütüvvetin en belirgin emarelerinden olduğu gibi; kâmil bir insan olmanın da önemli basamaklarıdır.23
Hz. İbrahim, vefâ, cömertliğini görmediği hâlde bir kimseyi övme ve istemeden verme gibi üç fütüvvet sıfatını gerçek mânâda taşımaktaydı.24 Nefsini tevhid uğruna fedâ etmesi de25 onun fütüvvetinin bir gereği olarak yorumlanmıştır. Çünkü ortak koşan insan, Yaratan'ın varlığını reddetmez; sadece mutlak birliği reddetmeye yönelir. İbn-i Arabî'ye göre; tevhidde büyük bir mücadele veren Hz. İbrahim, fütüvvette kutup makâmına yerleşmiştir.26 Bu durumu biraz açan İbn-i Arabî, fütüvvetin îsâr yönüne vurgu yaparak, insanın kendi payı (arzusu) varken başkasının payını gözetmesi gibi, Allah karşısında da kendi payını bırakıp Allah'ın payı olan davranışı sergilemesini fütüvvet olarak nitelendirmektedir. Ona göre, bu şekilde davranan insan, aslında gerçek payına ulaşmış ve fütüvvet niteliği kazanmış olur. Bunun en ideal örneklerinden birisi; Hz. İbrahim'in, tevhid hakikatini gürül gürül haykırarak bu uğurda, yanmaktan çekinmemesidir.27 Bu davranış, İlâhî bir emirden kaynaklanmışsa, fütüvvette en büyük makâmdır. Böyle bir emirden kaynaklanmamış olsa bile, Hz. İbrahim yine fütüvvet sahibi olurdu. Zîrâ o, Rabbini kendi arzusuna yeğlemişti.28 Ayrıca fütüvvetin zirvesi "hullet", yani dostluk makamıdır. Hz. İbrahim putları parça parça edip büyüklerini geride bırakmış, sonra da etrafındakileri Allah'ın vahyettiği şeye yönlendirmişti.29 Bütün bunlar onu, fütüvvette önemli bir zirveye taşımıştır. Her iki hâdisede de ölümü göze alıp Rabb'inin isteklerini gerçekleştiren Hz. İbrahim, sûfîlerin fütüvvet anlayışında önemli bir model olmuştur.
Hz. Muhammed'in (sallallahu aleyhi ve sellem) Hayatında Fütüvvet
Peygamberler arasında tevarüs eden bir miras olan fütüvvet, nesilden nesile geçerek Hz. Muhammed'e (sallallahu aleyhi ve sellem) kadar ulaşmış; en mükemmel uygulamasını da O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatında bulmuştur. Kur'ân'da bazı peygamberlerin "fetâ" diye isimlendirilmesinden hareketle, Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) de "fetâların efendisi (seyyidü'l-fityân)" diye nitelendirilebilir.30Zira fütüvvetin ideal seviyede sahibi O'dur (sallallahu aleyhi ve sellem). Ebû Ali Dekkâk'a göre; fütüvvet ahlâkının kemali Allah Resûlü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) mahsustur. Çünkü herkes kıyamet gününde "nefsim, nefsim" derken; O (sallallahu aleyhi ve sellem) ise "ümmetim, ümmetim" der.31 Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) her durumda şefkat ve merhamet ile ümmetinin üzerine titremesi ve kendisi hangi makamda bulunursa bulunsun daima onların kurtuluşunu öncelemesi, bütün müminlere ideal fütüvvet anlayışını göstermiştir.
Fethullah Gülen Hocaefendi'ye göre; Allah Resûlü, (sallallahu aleyhi ve sellem) işin başında bir fütüvvet topluluğu meydana getirmiş, kendisi de "baş fetâ" olarak onların başına geçmiştir. Kehf sûresinde fetâlar olarak nitelendirilen Ashab-ı Kehf'in anlatılmasından evvel Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi ve sellem) ait bazı hususların anlatılmasının hikmetlerinden birisi de bu hususa işaret etmektedir.32 Bu nedenle sûfîler, fütüvvetin ancak sünnete uymakla yaşanacağı görüşündedirler.33
Hz. Ali ve Sahabe-i Kirâm'ın Hayatında Fütüvvet
Fütüvvet, Peygamber Efendimiz'den (sallallahu aleyhi ve sellem) sonra en ideal şekilde sahabenin hayatında görülmüştür. Ebû'l-Hasen el-Bûşencî'ye, fütüvvetin ne olduğu sorulduğunda, Kur'ân'da, ensârın vasfedildiği; "Daha önceden Medine'yi yurt edinmiş ve gönüllerine imanı yerleştirmiş olan kimseler, kendilerine göç edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık hissetmezler. Kendileri zaruret içinde bulunsalar bile onları kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir."34 âyetine dikkatleri çekmiştir. Bu âyette Allah, ensârı, fütüvvetin en önemli niteliği olan îsâr ile övmekte ve müminlere örnek göstermektedir.
Fütüvvetin sahabeye intikali noktasında en mümtaz mevkilerden birisi Hz. Ali'ye aittir. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Ali'nin kendisine olan yakınlığını Hz. Harun'un Hz. Musa'ya (aleyhimesselâm) olan yakınlığıyla münasebetlendirmiş; ancak kendisinden sonra peygamber gelmeyeceğini beyan etmiştir.35 Bilhassa "Ali gibi yiğit (fetâ); Zülfikar gibi de kılıç bulunmaz"36 sözü O'nun fütüvvetteki yüksek derecesini göstermektedir. İbn-i Arabî'ye göre; "Fetâ, Ali'dir" denilmesi onun vâsi ve velî oluşundandır.37 Hocaefendi'ye göre ise Hz. Ali, tertemiz olarak dünyaya gelmiş, nezahet içinde yiğitçe yaşamış ve dünyanın kirlerine bulaşmadan da Allah'a ulaşmıştır. Onun bu hâli, Hz. Musa'nın, (aleyhisselâm) fütüvvetle alâkalı sorusuna Cenâb-ı Hak'tan (celle celâluhu) aldığı "Nefsini Benden tertemiz aldığın gibi, yine Bana tertemiz iade etmendir" cevabına uymaktadır.38
Hz. Ali'den sonra da fütüvvet, velâyet kanalıyla Allah Resûlü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmeti arasında yayılmaktadır. Öyle ki; günümüzde dünyanın dört bir bucağında, Allah için gayret gösteren hizmet erlerinde de bu fütüvvet ruhu görülmektedir.
Ashâb-ı Kehf ve Günümüzün Fütüvvet Erleri
Bir kısım tasavvuf klasiklerinde Ashâb-ı Kehf'in durumu, fütüvvet anlayışına ilham kaynağı olmuştur. Nitekim Herevî, "Menâzil" adlı eserinin, Kuşeyrî ise "er-Risâle"sinin fütüvvet bölümlerine, "Onlar Rablerine inanmış yiğitlerdi (fitye). Biz de onların hidâyetlerini artırmıştık"39 âyetiyle başlar.40 Bu durum, sûfîlerin fütüvveti Kur'ân'la temellendirdiklerini ve seyr ü sülûk yolcusunun bir menzili olarak kabul ettiklerini göstermektedir. Nitekim âyette Ashâb-ı Kehf'in "fitye/yiğitler" diye isimlendirilmesi, onların Allah'a vasıtasız iman etmelerinden dolayıdır. Kuşeyrî, imâna davet edildiklerinde tereddütsüz inandıkları için onlara bu ismin verildiğini söyler. Yine onlara, Allah için hareket ettikleri ve O'na ulaşana kadar durmadıkları için böyle denildiği rivayet edilmektedir.41 Sehl-i Tüsterî'ye göre de Allah, Ashâb-ı Kehf'e, kendisine vasıtasız inandıkları ve bütün mâsivâ ile olan alakalarını keserek huzurunda kaldıkları için "yiğitler" demiştir. Bu sebeplerle, fütüvvetin başı imandır.42
Ashâb-ı Kehf, putperestlikten ve devrin kralının zulmünden dolayı bir mağaraya sığınmışlardı. Fethullah Gülen Hocaefendi bu kapsamda, ferdin mânevî gelişiminde ve özünü keşfetmesinde mağaranın önemine dikkat çekmektedir. Zîrâ küfürle mücadele etme ve kuvvet dengesinin olmadığı bir zamanda bile onu mağlup etme, ancak bu süreçte kazanılacak peygamberane bir güç ve azimle olur. Aslında benzer bir inziva hayatı Allah Resûlü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatında da vardır. O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) nübüvvetinden evvel Hira Sultanlığında inzivaya çekilmesi bir bakıma Yüce Mevlâ'nın onu nübüvvete hazırlamasıydı. Daha sonra, Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) çizgisinde mücadele edenlerin hayatında da bu tür mağara dönemleri olmuştur. Meselâ; İmam Gazâlî, İmam Rabbânî, Mevlâna Halid Bağdadî ve Bediüzzaman Said Nursî, kendini bulma ve ilhatla mücadelede gerekli olan enerjiyi toplama için inziva dönemleri yaşamışlardır. Aslında aynı şey, tarihi yeniden inşa edecek ve insanlığı olması gereken noktaya taşıyacak cemaatler ve toplumlar için de geçerlidir. Bundan dolayı fütüvvet ruhunu temsil eden insanların hemen hepsinin hayatlarında bir inziva dönemi görmek mümkündür.43 Ayrıca şerleri bertaraf eden Zülkarneyn misyonuna sahip olma, evvela mağarada Ashâb-ı Kehf olmaktan başlar. Bu arada safvetini koruyanlar, ledünniyata sımsıkı bağlı olanlar ve işin başındaki hasbîliklerini sonuna kadar götürenler, fütüvvet erbabıdır ve insanlığın kötü gidişatını da onlar değiştirecektir. Bugün yeryüzü, Zülkarneyn ile temsil edilen hakikatin günümüzdeki temsilcilerine muhtaçtır.44 Dolayısıyla Ashâb-ı Kehf'in zulme boyun eğmeyip hakikatlere sahip çıktığı gibi zamanımızda da fütüvvet anlayışıyla hareket eden gençlerin veya gençlik rûhuna sahip yiğitlerin olması gerektiğini göz ardı etmemeliyiz. Bunun için de asırlardır huzurlu birey ve toplumların inşasında vazgeçilmez değerler olan fütüvvet prensiplerinden günümüz gençliğinin de istifadesine ihtiyaç vardır.
Netice
Kur'ân ve Sünnet'e dayanan fütüvvet, süreç içerisinde çok sayıda tasavvufî ve ahlâkî mânâyı bünyesine katarak bir değerler manzumesi hâline gelmiştir. Fütüvvetin insanlık tarihî boyunca en büyük mümessilleri peygamberler olmuştur. Onun gerçek mânâda sahibi ise yüce bir ahlâk üzere yaratılan, insanlığın zirve noktası ve fetâların efendisi Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) olmuştur.
Tarihte, başta Abbasî Halifesi Nâsır Lidinillah'ın kurduğu "Fütüvvet Teşkilâtı" ve Anadolu'da birçok tasavvufî ve içtimaî kurumun temelini oluşturan fütüvvet değerleri, günümüzde de Allah rızası ve insanlığın yararına evrensel faaliyetler icra eden hizmet hareketlerinin temel dinamiklerindendir. Zîrâ tevâzu, hoşgörü, fedakârlık, başkalarını yaşatmak için yaşama, kötülük görse de iyilik yapmaya devam etme, kimseye düşmanlık beslememe, insanlığın kurtuluşu için bütün şahsî çıkarlarından vazgeçme gibi daha birçok fütüvvet değerlerini yaşayan hizmet erlerinin, Allah'ın inayetiyle, çeşitli sosyal ve kültürel sahalarda ne kadar büyük başarılara nail olduğu herkesçe malumdur.
*Iğdır Üniv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi
b.kole@yeniumit.com.tr
KAYNAKÇA
ABDULAZÎZ MUHAMMED, el-Fütüvvetü fî'l-Mefhûmi'l-İslâmî (Dirâsetün fî'l-Ahlâki'l-İslâmî), İskenderiye: Dârü'l-Vefâ, 1998.
ANKARAVÎ, İsmail (İsmail Dede), Minhâcu'l-Fukarâ (Fakirlerin Yolu), İstanbul: İnsan Yay., 1996.
ATTÂR, Ferîdüddîn, Tezkiretü'l-Evliyâ, trc. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim ve Kültür Yay., 1984.
BUHARÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, Sahîhu'l-Buharî, Riyad: Beytü'l-Efkâri'd-Devliyye, 1998.
CEVHERÎ, İsmail b. Hammâd es-Sıhâh Tâcü'l-Lügati ve Sıhâhü'l-Arabiyye, tahk. Ahmed Abdulgafûr Attâr, Beyrut: Dâru'l-İlmi li'l-Melâyîn, 1984, VI.
CEVZİYYE, İbn Kayyım, Medâricü's-Sâlikîn, tahk. Rıdvan Câmi' Rıdvân, Kâhire: Müessesetü'l-Muhtâr, 2001, c. II.
GAZALÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Tasavvufun Prensipleri (Riyâzu't-Tâlibîn ve Umdetü's-Sâlikîn), trc. Remzi Barışık, Ankara: Kılıç Kitabevi, ts.
GÜLEN, Fethullah, Prizma-7 (Zihin Harmanı), Nil Yayınları, İstanbul 2012.
Kur'ân'dan İdrake Yansıyanlar, Nil Yayınları, İstanbul 2012.
Kalbin Zümrüt Tepeleri- 1, Nil Yayınları, İstanbul 2012.
Fütüvvet Ruhunun Temsilcileri, 12 Aralık 2012 tarihinde http://www.herkul.org/index.php/krk-testi/kirik-testi-arsiv/9759-futuvvet-ruhunun-temsilcileri adresinden erişildi.
HEREVÎ, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed el-Ensârî Menâzilü's-Sâirîn, Kâhire: Matbaa-i Mustafa, 1966/1386.
HÜCVİRÎ, Ali b. Osman Cüllabî, Keşfü'l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yay., 2010.
İBN ARABÎ, Fütûhât-ı Mekkiyye, trc. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yay., 2008, c. II, XVII.
İBN ASÂKİR, Ali b. el-Hasan b. Hibetullah, Târihu Medineti Dımaşk, tahk. Ömer b. Gurâme el-Umrevî, Beyrut: Dârul'l-Fikr, 1996, XXXIX.
İBN MANZUR, Ebu'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânu'l-Arab, Kâhire: Dâru'l-Meârif, ts., V.
KÂŞÂNÎ, Abdürrezzâk, Letâifu'l-A'lâm fî İşarâtı Ehli'l-İlhâm (Tasavvuf Sözlüğü), trc. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
KURTUBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr, el-Câmiu li-Ahkâmi'l-Kur'ân, Müessesetü'r-Risâle: Beyrut, 2006, XIII.
KUŞEYRÎ, Ebu'l-Kasım Zeynülislam Abdülkerim b. Hevazin, Letâifü'l-İşârât, tahk. İbrahim Beysûnî, Mısır: Merkezü Tahkiki't-Türas, 2008, II.
er-Risaletü'l-Kuşeyriyye, trc. Şeyhü'l-İslam Hoca Sadeddin Efendi, haz. Mehmet Günyüzlü, İstanbul: Yasin Yay., 2005.
MÜSLİM, Ebu'l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim, Riyad: Beytü'l-Efkâri'd-Devliyye, 1998.
SÜLEMÎ, Ebu Abdurrahman Muhammed İbn el-Hüseyn, Tasavvufta Fütüvvet, trc. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1977.
el-Mukaddime fi't-Tasavvuf, tahk. Yusuf Zeydan, Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1999.
ZEHEBÎ, Şemsüddin b. Ahmed, Mîzânu'l-İ'tidâl fî Nakdi'r-Ricâl, tahk. Ali Muhammed Muavvaz- Adil Ahmed Abdulmevcûd, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1995, V.
ZEMAHŞERÎ, Cârullah Ebû'l-Kâsım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi't-Tenzîl ve Uyûni'l-Ekâvîl fî Vücûhi't-Te'vîl, Riyâd: Mektebetü'l-Ubeykân, 1998, III.
Dipnotlar
1. "Fetâ" kavramının kullanımı hadislerde de teşvik edilmiştir. Örneğin; Hz. Peygamber (s), insanların ancak Allah'a kul-köle olabileceğini belirterek, hizmetçilere "kulum" ve "kölem" denilmesini yasaklamıştır. Bunun yerine onlara, bugünkü deyimiyle "kızım", "yiğidim" anlamlarına gelen, "fetâye", "fetâtî" ve "gulâmî" gibi daha şefkatli ve samimi ifadelerle hitap edilmesini istemiştir. Bk. Buharî, Itk, 17; Müslim, Elfazun fi'l-Edeb, 2249.
2. Cevherî, Sıhâh, VI, 2451, 2452; İbn Manzur, Lisânu'l-Arab, V, 3347.
3. Cevziyye, Medâricü's-Sâlikîn, II, 83.
4. Sülemî, Fütüvvet, 24; a.mlf. el-Mukaddime fi't-Tasavvuf, 48, 50.
5. Gazâlî, Riyâzu't-Tâlibîn, 225-226.
6. Kâşânî, Letâifu'l-A'lâm, 428- 429.
7. Gülen, 10 Eylül 2012.
8. Sülemî, Fütüvvet, 33.
9. http://www.herkul.org/index.php/krk-testi/kirik-testi-arsiv/9759-futuvvet-ruhunun-temsilcileri 12 Aralık 2012.
10. Enbiyâ, 21/60.
11. Yusuf, 12/30.
12. Kur'ân'da, (Kehf, 18/60, 62) "fetâ" olarak geçen bu şahsın isminin Yûşa b. Nun olduğu söylenmektedir.
13. Kehf, 18/10, 13.
14. Sâffât, 37/102-105.
15. Enbiyâ, 21/58.
16. Yusuf, 12/91-92.
17. Kehf, 18/10, 13.
18. Zemahşerî, el-Keşşâf, III, 595-596.
19. Kehf, 18/60, 62.
20. Kuşeyrî, Letâifü'l-İşârât, II, 406.
21. Kehf, 18/60-82.
22. http://www.herkul.org/index.php/krk-testi/kirik-testi-arsiv/9759-futuvvet-ruhunun-temsilcileri 12 Aralık 2012.
23. Gülen, Kalbin Zümrüt Tepeleri- 1,156-157.
24. Hücvirî, Keşfü'l-Mahcûb,180.
25. En'âm, 6/78-79; Nahl, 16/120.
26. İbn-i Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, II, 247.
27. Enbiyâ, 21/68-69.
28. İsmail Ankaravî'ye göre, Hz. İbrahim'in bu ikinci davranışı bir "mertlik" örneğidir. Bk. Ankaravî, Minhâcu'l-Fukarâ, 264.
29. Enbiyâ, 21/66-67; İbn-i Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, XVII, 247-248.
30. Muhammed, el-Fütüvve, 62.
31. Buhari, Tevhid, 36; Müslim, İman, 346; Kuşeyrî, er-Risale, 310; Attâr, Tezkiretü'l-Evliyâ, 689.
32. Gülen, Zihin Harman,134.
33. Cevziyye, Medâricü's-Sâlikîn, II, 83.
34. Haşr, 59/9.
35. Buharî, Megâzî,78; Müslim, Fezâilu's-Sahabe, 2404.
36. Zehebî, Mîzânu'l-İ'tidâl, V, 390; İbn-i Asâkir, XXXIX, 20.
37. İbn-i Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, XVII, 313-314.
38. Gülen, Kalbin Zümrüt Tepeleri- 1,156.
39. Kehf, 18/13.
40. Kuşeyrî, er-Risale, 310; Herevî, Menâzil, 23.
41. Kuşeyrî, Letâifü'l-İşârât, II, 380; a.mlf. er-Risale, 311.
42. Kurtubî, el-Câmi', XIII, 222.
43. Gülen, Kur'ân'dan İdrake Yansıyanlar, 240-241.
44. Gülen, Zihin Harmanı, 145.
Peygamberlere Saygısızlığın Dinî Hükmü
Prof. Dr. Bekir Topaloğlu
İfrat ve tefritler arenasında Efendimiz de dahil peygamberleri bizim gibi sıradan insanlar seviyesine indirme –yüz bin defa hâşâ– ya da kendi dönemlerinde, sadece o dönemlere mahsus olmak üzere, tarihsel bir misyon eda edip çekip gittiklerini iddia etme gibi düşünceler bir değer kaybıdır.Peygamber ve peygamberlik anlayışına da saygısızlıktır.
1. Peygambere saygı göstermenin önemi
Peygambere saygısızlığın dinî neticeleri gibi önemli bir konuya girmeden önce şunu belirtmeliyiz: İslâm inancına göre, “peygamber”in taşıdığı ana özellikler, kendisine inanılması ve saygı gösterilmesi bakımından son peygamber Muhammed Aleyhisselâm ile ondan önce gelip geçmiş peygamberler arasında hiçbir fark yoktur. İlmihal seviyesindeki din eğitiminin programı içinde yer alan, Müslümanların çoğu tarafından ezberlenen ve hemen hemen her yatsı namazının sonunda okunan “Âmene’r-Resûlü” âyetlerinin ilk cümleleri bu gerçeğin açık ifadelerinden biridir: “Bizzat Peygamber, Rabbinden kendisine indirilen vahye iman etti, Müminler de iman ettiler. Bunların her biri Allah’a, onun meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine inandı. O’nun peygamberlerinden hiç biri arasında ayırım yapmayız.”1 Aslında bütün İlâhî dinlerin ve mukaddes kitapların tutumu bundan farklı değildir. Yani sonra gelen peygamber önceki peygamberleri onayladığı gibi önceki peygamberler de kendilerinden sonra peygamberler geleceğini ve İlâhi daveti sürdürüp tamamlayacaklarını haber vermişler, ümmetlerinden onlara da iman etmelerini istemişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm’de önceki peygamberlerin bu ifadelerini nakleden âyetler mevcuttur.2 Ancak bunun bir istisnası vardır: Son Peygamber Muhammed Aleyhisselâm. Zîrâ O, peygamberlerin sonuncusu olduğunu haber vermiştir.3 Binaenaleyh peygambere hürmetin öneminden ve ona saygısızlığın dinî sonuçlarından söz ederken, bu konuya bütün hak peygamberler dâhildir.
Peygambere saygı, onun yüklenmiş olduğu İlâhî görevin bir icabıdır. Gerçi peygamber de bir insandır. Hz. Îsa da dâhil hiç bir peygamber insanüstü bir özelliğe sahip değildir. Ancak Cenâb-ı Hak, kendi mesajını insanlara iletecek ve onları yeryüzündeki “halife”si olgunluğuna eriştirecek olan peygamberleri insanlar arasından seçmiş ve tâbir caiz ise özel bir eğitim ile yetiştirmiştir. Peygamber dinin tebliğcisidir. Ancak kendisi iletişim kurduğu yüce âlemden İlâhî mesaj alıp insanlara tebliğ eder. Bu mesaj kişilerin bütün fikir ve duygu âlemlerine, bütün davranışlarına yön verme durumundadır. Buna mukabil insanlar mesajın İlâhî kaynaklı olup olmadığını doğrudan kontrol etme imkânına sahip değildir. Yapabilecekleri yegâne şey; mesajı iletenin dürüst, saygıdeğer, inanılır ve güvenilir olup olmadığını tespit etmektir. Gerçi bu noktada, mesajın, aklı tatmin edişi veya en azından akıl prensiplerine ters düşmeyişi ve bir de peygamberin göstereceği mûcize faktörleri de söz konusudur. Ne var ki filozof da aklı tatmin edici açıklamalar yapabilmekte, büyücü veya para-psikoloji alanında etkili olanlar da tabiatüstü görünümü veren hâdiseler meydana getirebilmektedir.
Peygamberin şahsiyeti, insanlara sunduğu mesajın İlâhî kaynaklı olduğunun garantisini teşkil ettiği gibi, bu mesajın gereklerini yerine getirme açısından da büyük bir önem taşır. Çünkü insanlar, çeşitli kesimleriyle büyük kitleler (ümmet) mücerret fikirleri anlayıp benimsemekte ve hayatlarında tatbik etmekte güçlük çekerler. Bu fikirleri kendilerine sunanların hareket ve davranışlarına bakmak, onların şahsiyetlerini örnek almak isterler. Bu sebeple de peygamber, İlâhî mesajı tebliğ ettikten başka, bizzat ona uygun bir hayat örneği veren, kâmil insan tipini canlandıran şahsiyettir, İslâm inancına göre “peygamber” budur ve gelip geçen bütün peygamberler bu üstün özelliklere sahip olmuşlardır.
Peygamberin gerek hayatında, gerek ebediyete göçüşünden sonra fonksiyonunu yerine getirebilmesi için sahip olduğu üstün şahsiyetin korunması gerekiyor. Onun şahsiyeti iftiralar, yanlış yorumlar, maksatlı tefsirlerle zedelenince getirdiği dinden şüphe edilmeye başlanır. Böylece İlâhî mesaj, yani vahiy etkili olmaktan çıkar. İnsanlar dinin gerçeklerini tahrif ederek bozmaya ve kendi nefislerine uymaya başlarlar.
Kur’ân-ı Kerîm’de adı geçen 30’a yakın peygamberden övgü ve saygı ile bahsedilmekte, onların şahsiyetlerini zedeleyecek ve İlâhî görevlerini etkisiz hâle getirecek hiçbir hata onlara nisbet edilmemektedir. İslâm âlimleri, peygamberlerin suçsuzluğu, günah işlemekten korunmuş (masum) olduğu konusu üzerinde önemle durmuşlar; tefsir, hadis, kelâm, peygamberler tarihi (kısas-ı enbiyâ) gibi ilim dallarında meydana getirdikleri eserlerde bu konuyu da işlemişlerdir. Hattâ İslâm literatüründe konuyla ilgili olarak “İsmetu’l-enbiyâ” adıyla müstakil bir telif türü meydana getirilmiştir. Yine Kur’ân’da son peygamber Muhammed Aleyhisselâm’ın seçkin vasıflarından bahseden, Allah nezdindeki üstün değerinden söz eden birçok âyet vardır.4 Bu tür âyetlerde Allah’ı sevmenin ve O’nun tarafından sevilmenin ancak Peygamber’ini sevmek ve O’na uymakla mümkün olduğu ifade edilmekte,5 Hz. Peygamber’e itaatin Allah’a itaat anlamına geldiği haber verilmektedir.6 Hattâ O’na seslenirken herhangi birine sesleniyormuş gibi davranmaktan,7 O’na yüksek sesle hitap etmekten,8 huzurunda edebe aykırı davranışlarda bulunmaktan,9 Müslümanlar men edilmektedir. Konuyla ilgili olan (ve ülkemizde bazı yerlerde, her Cuma namazında, hatibin minbere çıkışından önce müezzin tarafından okunan) bir âyet-i kerîmenin meâli şöyledir: “Şu bir gerçek ki bizzat Allah da, melekleri de Peygamber’e övgü ve senâda bulunurlar. Ey iman edenler! Siz de ona salâvat getirin, hürmet ve tâzîm ile kendisini selamlayın.”10
Yine Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem), her konuda hakem kabul edilmesi, onun tarafından verilen hüküm ve bulunan çözümlerin tam bir gönül hoşluğuyla benimsenmesi mümin olmanın şartı olarak kabul edilmiş,11 dille veya başka vasıtalarla ona eziyet edilmesi kesinlikle yasaklanmıştır. Birçok âyette “Allah” ve “Resûl” veya “Nebi” beraber zikredilmiş ve biri için gerekli görülen haklar diğeri için de gerekli görülmüştür.12 Bilindiği üzere Saadet Asrı’nın Medine döneminde (M. 622-632) İslâm Devleti kurulmuş bulunuyordu. Bu defa devlet otoritesine karşı çıkamayan muhalifler (münafıklar ve Yahudiler) Hz. Peygamber’i dedikodularla yıpratmaya, edebe aykırı söz ve davranışlarla gözden düşürmeye çalışmışlardır. Kur’ân’da bu tür fiiller de kesinlikle yasaklanmış ve bu yollarla Resûlüllah’a eziyet edenlerin acıklı bir azaba çarptırılacakları haber verilmiştir.13 Konuyla ilgili âyetlerden birinin meâli şöyledir: “Şüphe yok ki Allah’a ve Peygamberine eziyet edenleri Cenâb-ı Hak dünyada da âhirette de lanete uğratmış ve onlara horlayıcı bir azap hazırlamıştır.”14
2. Saygısızlığın tarifi ve tarihçesi
Peygamberler tarihiyle ilgili Kur’ân âyetlerinde söz konusu edilen ve inkârcılar tarafından onlara yönelik olarak yapıldığı haber verilen saygısızlıkları iki noktada toplamak mümkündür: Maddî ve bir de mânevî tecavüz. Maddî tecavüz peygamberin şahsına yöneltilmiş dövme, yaralama, öldürme türünden fiiller olabildiği gibi peygamberle birlikte inananlarına karşı kitle seviyesinde yöneltilmiş boykot, savaş ve benzeri şekillerde de olmuştur. Peygamberler tarihinin incelenmesinden anlaşılacağı üzere mücadele etmek mecburiyetinde kalmayan, inkârcılardan eziyet görmeyen ve saygısız davranışlarla karşılaşmayan hiçbir Allah elçisi yoktur. Kur’ân’da, bu tarihî realite Resûl-i Ekrem Efendimiz’e, bir teselli vesilesi olarak bildirilmektedir.15 Mânevî tecavüze gelince, bunun, Resûlüllah Sallâllahu Aleyhi ve Sellem’e karşı yapılmış olanının genel hatları Kur’ân’da “eziyet” olarak belirtilmiştir. Eziyet alay etme, küçümseme, çekiştirme, ayıplama, iftira etme, aile hayatını karalama vb. şekillerde olabilir. Bütün bunlara doğrudan veya dolaylı olarak değinen âyetler mevcuttur.16 Peygambere yönelik maddî eziyet onun hayatta bulunmasına bağlı olduğu hâlde mânevî eziyetin zaman açısından bir sınırı yoktur. Hattâ denebilir ki mânevî eziyet peygamberin asrından uzaklaştıkça etkisini artırabilir. Çünkü iftira ve ithamlara konu teşkil eden şahsın çağdaşları ve bunlarla bizzat görüşen nesiller hayatta olduğu dönemlerde karalamalar etkili olacak çevreler bulamaz. Fakat zaman uzadıkça işin gerçeğine yakından vâkıf olanlar aradan çekilir, dedikodular gelişerek yayılır, kolaylıkla etkileyebileceği çevreler bulur.
İslâm literatüründe peygambere saygısızlık “seb” ve “şetm” kelimeleriyle ifade edilmiştir. Bu kelimeler sözlükte, sövmek anlamına gelir. Türkçemizde küfretmek anlamındaki sövmenin konumuzla bir ilgisi yoktur. Çünkü bir sinir boşalması olan bu tür kaba ifadenin herhangi bir insana karşı bile kullanılması çok çirkin bir olaydır. Peygamberlere veya diğer yüksek şahsiyetlere yöneltilen seb ve şetm; dil uzatmak, ta’n etmek, şahsiyet zedeleyici ve yaralayıcı asılsız tenkitlerde bulunmak mânâlarına gelir.
Hz. Peygambere karşı gösterilebilecek saygısızlıkların dinî hükmünü ilk defa detaylı bir şekilde konu edinen ve eş-Şifâ adlı eseri sonraki çalışmalara kaynak teşkil eden Kadı Îyâz (öl. 544/1149) seb veya şetmi şöyle tasvir eder: “Peygamber Aleyhisselâm’a doğrudan dil uzatan, onu ayıplayan, bizzat kendisine, soyuna, dinine veya ona has vasıflardan birine bir eksiklik ve kusur nisbet eden, ona dolaylı bir şekilde dil uzatan, yahut da şahsiyetini yaralamak, hakaret etmek, şânını küçümsemek, küçük düşürmek ve ayıplamak maksadıyla birine veya bir şeye benzeten kimse ona sebbetmiş olur...
Aynı şekilde Resulullah’a lânet okuyan, beddua eden, zarar görmesini isteyen, yermek amacıyla makam ve şerefine yakışmayan şeyleri ona nisbet eden, onun yüce katına münasebetsiz, asılsız ve çirkin sözler yakıştıran, mâruz kaldığı bazı musibet ve problemleri diline dolayarak kendisini ayıplayan, yahut da herkeste vuku bulabilecek bazı beşerî arızaları bahane ederek onu gözden düşürmeye çalışan kimse de ona sebbetmiş olur. Bütün bu saydıklarım Ashâb-ı Kiram döneminden itibaren İslâm âlimleri ve fetva adamlarının ittifak ettiği hususlardır.”17
Kur’ân-ı Kerîm’den ve peygamberler tarihiyle ilgili eserlerin incelenmesinden anlaşılacağına göre, hemen bütün peygamberler, hitap ettikleri insanların eziyetlerine ve saygısızlıklarına mâruz kalmışlardır. Bu, hakla bâtılın, ilimle cehaletin, faziletle rezaletin mücadelesinden çıkan kaçınılmaz bir sonuçtur. Fikirden yoksun, faziletten uzak, mâneviyat ve gönül dünyasıyla ilgisi kesilmiş her birinin başvurduğu çare budur: Kaba-kuvvet, tecavüz, iftira, karalama...
Hz. Peygamberin Saadet Asrı’nda ona dil uzatanlar müşrikler, münafıklar ve Yahudiler olmuştur. Bu saygısız cephenin ortak noktası İslâmiyet’in doğuşuyla menfaatlerinin zedelenmiş olmasıydı. Mekke müşrikleri, Kâbe’ye sahip olmanın avantajını istismar ederek hemcinslerine nispetle üstün haklar taşıdıklarına inanıyorlardı. Temel haklarda bütün insanların eşit olduğunu ilân eden İslâmiyet’in tebliğcisine bu sebeple cephe almışlardı. Medine’deki münafıkların durumu da bunun bir benzeriydi. Medine civarındaki Yahudi kabilelerine gelince, İslâmiyet güneşinin Medine ufuklarında doğuşu onların özellikle sömürüye dayanan ekonomik menfaatlerini alt-üst ediyordu. Buna bir de tarihî fitne temayüllerini ve kıskançlık duygularını eklemek lâzımdır.
Bununla beraber Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), şahsına yönelik olup Müslüman cemaatin dinî hayat ve sosyal bünyesini saracak seviyeye ulaşmayan tan ve saygısızlıklara göz yummuş, bu tür davranışlara karşılık vermek suretiyle içe dönük bir huzursuzluğun ortaya çıkmasına yol açmak istememiştir. Ancak İslâm devletiyle imzaladıkları anlaşmayı bozan ve düşmanla işbirliği yapan Yahudileri cezalandırmış, Müslümanların varlığı ve birliği için tehlike arz eden, fitne ve anarşi odakları haline gelen Kâ’b b. Eşref gibi sayıları sınırlı bazı zorbaları bertaraf etmiştir.
Asr-ı Saadet’in Medine döneminde Peygamber’e ve Müslümanlara eziyet eden, İslâm birliğine karşı cephe alan, bu sebeple de haklarında “vur” emri çıkarılan (demi heder edilen) bazı kişiler olmuştur. Bunların sayısı, Zürkani’nin tespitine göre, altısı kadın olmak üzere on beştir. Eziyetlerinin genel karakteri başta Hz. Peygamber olmak üzere Müslümanları yermek ve İslâm dinine dil uzatmaktı. İslâmiyet’in doğuşu sırasındaki Arap dünyasında şiir yoluyla yapılan yerme (hiciv), fertler, kabileler ve toplumlar arasında kullanılan en etkili mânevî bir silâhtı, tıpkı bugünün basın dünyası gibi. Hicve maruz kalan taraf en büyük hakaret ve tecavüze uğradığını kabul eder, buna mutlaka karşılık vermek isterdi. Çünkü şiire çok düşkün olan Arap kavimleri onu kitleler arası bir haberleşme vasıtası, kitlelerin psikolojisini ve değer hükümlerini etkileyen bir faktör kabul ediyordu. Bununla beraber siyer ve tarih kaynaklarından anlaşılacağı üzere haklarında ‘’vur” emri çıkarılanların sadece 4-5 tanesi öldürülmüş, diğerleri Müslüman olmuş veya yeniden İslâm’a dönerek Hz. Peygamber’den özür dilemiş, böylece herkesin sahip olduğu insan haklarına onlar da kavuşmuştur.
Son peygamber Muhammed Aleyhisselâm’a, kendi hayatında saygısızlık gösteren, biraz önce söylediğimiz üzere, müşrikler, münafıklar ve Yahudilerdi. Bir de dinden dönen, sayıları sınırlı bir kaç kişi. Sonraki yüzyıllarda ise bazı gayrimüslimler, azınlıklar (zimmîler), bir de Müslüman göründüğü halde Kelâm ve Mezhepler Tarihi mütehassıslarınca İslâm dışı kabul edilen ve literatürümüzde genellikle Bâtınîler (gulat) diye adlandırılan aşırı gruplar.
Bilindiği üzere bütün samimi Müslümanların gönlünde Resûl-i Ekrem’in müstesna bir yeri vardır. O’nun kullandığı eşyadan ve kesip attığı sakaldan (Hırka-i Şerif, Sakal-ı Şerif, Emânât-i Mukaddese) tutunuz da adına (Muhammed, Ahmed, Mustafa), yaşayış tarzına, hanımları ve çocuklarına... kadar birçok hatırası Müslümanların gönül aydınlığı olmuştur. Münafıklar müstesna, hiçbir Müslüman bilerek ona saygısızlık göstermeyi hayalinden bile geçirmez. Bu sebepledir ki son devirlere kadar İslâm tarihi boyunca hiçbir Müslüman tarafından Hz. Peygambere karşı dil uzatma, sebbetme vakasına rastlanmamıştır. Vuku bulmuş birkaç hâdise varsa bunlar kasıtsız, fuzûli konuşma sırasında, dolaylı bir şekilde olmuştur.
İslâm dünyasının dışında doğru gelişen materyalizm ve emperyalizmin tesiriyledir ki, yaklaşık bir asırdan bu yana, bazı Müslüman ülkelerde Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) karşı saygısızlık temayülleri baş göstermeye başlamıştır. Buna dünya çapındaki misyoner faaliyetlerinin etkilerini de eklemek lâzımdır. Zîrâ gerek komünistler, gerek sömürgeciler ve gerek misyonerler çok iyi bilmektedir ki, Müslüman ülkelerde başarılı olmanın ilk şartı, Müslümanların gönlünde taht kurmuş bulunan Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) sevgisini yok etmek, dolayısıyla onlardaki direnme gücünün kaynağını teşkil eden İslâm engelini ortadan kaldırmaktır. Özellikle son yıllarda bir kısım yayın organlarında gittikçe dozajını arttıran saygısızlık cüretlerini, doğrudan materyalizm, emperyalizm ve misyoner faaliyetleriyle yahut da hasis menfaatleri uğrunda bunlara yardım eden veya bilmeyerek âlet olan gruplarla açıklamaktan başka makul bir yol yoktur.
3. Peygambere saygısızlığın cezası
Saygısızlığın tarifinden ve bu konuda bazı âlimlerin görüşlerinden yukarıda bahsetmiştik. Konuyla ilgili eserlerde saygısızlık kabul edilen hususları şöylece sıralamak mümkündür:
Sövmek (seb ve şetm) : Dil uzatmak, şahsiyet zedeleyici ithamlarda bulunmak.
Ayıplamak (ta’yip) : Akıl, din ve örf açısından doğru ve güzel bulunmayan hususları nisbet etmek. Bu hususlar peygamberin bedeni, huyu veya hayatıyla ilgili olabilir.
İftira (kazif) : Zina ettiğini iddia etmek veya veledi zina olduğunu söylemek.
Fizyonomisini değişik olarak anlatmak: Siyah, cüce, kör, topal... diye vasıflandırmak.
Alay etmek, hafife almak.
Dolaylı ve üstü kapalı bir şekilde yukarıdaki hususları ifade etmek (ta’riz).
Tespit edebildiğim kadarıyla Hz. Peygambere saygısızlık göstermenin dinî hükmü konusunu ilk kez ele alıp etraflıca inceleyen Kadı îyâz olmuştur (öl. 544/1149). Ancak mesele ilk dönemlerden itibaren İslâm âlimlerince ele alınmış ve detaylı bir şekilde tartışılmıştır. Kadı İyâz’ın naklettiğine göre Abbasî halifelerinden Harun Reşid, Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) dil uzatana verilecek ceza hakkında İmam Mâlik’in görüşünü sormuş ve Irak’lı âlimlerin, dayakla cezalandırabileceği tarzında fetva verdiklerini sözlerine ilâve etmiştir. Mâlik bu tarz fetvaya öfkelenmiş ve halifeye şöyle cevap vermiştir: “Ey müminlerin emiri! Peygamberlerine dil uzatıldıktan sonra Müslümanların varlığı nasıl devam edebilir? Peygamberlere dil uzatan (söven) öldürülür, Ashâb-ı Kirâm’a dil uzatan ise dayakla cezalandırılır.” Kadı Îyaz’ın kanaatine göre söz konusu Irak âlimlerinin görüşü ciddiye alınmamalıdır. Çünkü Peygambere sebbedenin ölümle cezalandırılması hakkında âlimlerin ittifakı (icmâ) vardır.18 Bazı İslâm bilginleri bu konuda risaleler yazmışlardır.
A. Müslüman’ın dil uzatması
İslâm ahkâmına göre Kâinat’ın Efendisi Muhammed Aleyhisselâm’a dil uzatmanın suç olduğu şüphesizdir. Bu suçu işleyen kimse Müslüman’sa cezası ölümdür. İslâm âlimleri bu dinî hüküm için Kur’ân’dan ve Hz. Peygamber dönemindeki uygulamalardan çeşitli deliller bulmuşlardır. Kur’ân-ı Kerîm’de Resülullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) eziyet edenlerin, O’nunla alay edenlerin, O’nu küçümseyenlerin dünyada ve âhirette lânete uğratıldıkları, horlayıcı ve elem verici azaba mâruz bırakılacakları, dünyada ve âhirette cezalandırılacakları ifade edilmektedir.19 Asr-ı Saâdet’te sayıları fazla, olmasa da bu suçları sebebiyle can güvenlikleri kaldırılanların (demi heder edilenlerin) bulunduğu da bilinmektedir. Halife Ebû Bekir’e adamın biri ağır sözler sarf etmiş, o da kabul etmeyerek gerekli cevabı vermiş; hâdiseye şahit olan Ebû Berze de, “Ey Resûlüllah’ın halifesi, müsaade et de şu adamın boynunu vurayım.” demiştir. Hz. Ebû Bekir ise kendisine şu cevabı vermiştir : “Bu ancak Resûlüllah’a yapılan bir eziyet için verilebilecek cezadır.” Halifenin bu hükmüne ashaptan kimse itiraz etmemiştir.
Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaziz de aynı mahiyette hüküm vermiştir.20 Ancak üzerinde ittifak edildiği söylenen bu genel hükmün ayrıntılarına inmek ve suçun işleniş şekliyle işleyenin durumuna göre farklılık arz eden sonuçları ayrı ayrı değerlendirmek gerekmektedir.
Yukarıda altı madde hâlinde sıraladığımız saygısızlık ifadelerinin sonuncusu olan dolaylı dil uzatma (ta’riz) doğrudan ölüm hükmünü giymez. Bu tür ifadeler kullanan kimsenin genel durumu incelenmeli ve sözlerinden ne kastettiği araştırılmalıdır. İyi hâl sahibi olan, ithamları açık bulunmayıp dil uzatmayı kastetmediğini söyleyen kimse ölümle cezalandırılamaz, münasip bir şekilde uyarılır veya tedip edilir.
Zor kullanılarak söz konusu suçu işlemeye icbar edilen kimse ise herhangi bir şekilde cezalandırılamaz.21 Bu tür icbarlar İslâmiyet’in ilk yıllarında güçsüz bazı Müslümanlara tatbik edilmiş ve kendilerine saygısız ifadeler söyletilmiştir.
Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) hürmete şayan, tenkit dışı bir insan olduğunu bilmeyen bir Müslüman düşünülemez. Bununla birlikte Müslümanlığı yeni benimsemiş veya her nedense bu gerçekten haberdar olamamış kimse mazur sayılabilir mi? Genellikle âlimler, kolay istismar edilebileceğini göz önünde bulundurarak bilmemeyi (cehalet) mazeret saymamışlardır.22 Ancak başta Gazzâlî olmak üzere bazı âlimler, İslâmiyet’e yeni girmiş olanların, ayrıca maddî veya psikolojik engellerle karşılaşanların itikat konularında bir süre için mazur sayılabileceklerini kabul etmişlerdir.23 Meselâ peygamberlere beşerî zaaflar nisbet eden bugünkü muharref Kitâb-ı Mukaddes’in ifadelerinden etkilenen veya Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) hürmete şayan bir insan olduğunu kabul etmekle beraber bir dinî meseledeki davranışın İslâm’a yakışmayan ve hoş olmayan beşerî bir zaaf olduğunu bilmeyen kimse, geçici bir süre için mazur sayılabilir. Zaten böyle kişiler hatasında ısrar etmez, uyarılınca gerçeğe hemen boyun eğer.
Bilmemek veya icbar altında bırakılmak gibi bir mazereti olmadığı hâlde açıkça peygambere dil uzatan kimsenin cezasının ölüm olduğu İslâm hukukçuları arasında ittifak edilen bir nokta olmakla beraber bunun tatbik edilişi konusunda farklı görüşler ortaya çıkmıştır.
Peygambere sövme -hâşâ- gibi hiçbir Müslüman’ın havsalasının alamayacağı bir suçu işleyen kimseye verilecek ceza konusunda sert hareket eden birçok âlime göre bu kişi zındık muamelesine tâbi tutulur ve tövbe etmesi istenmeden ölüm cezası infaz edilir. Cenaze namazı kılınmaz, Müslüman kabristanına da gömülmez.
İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe dışındaki üç mezhep imamının da benimsediği rivayet edilen bir görüşe göre ise mürted muâmelesine tâbi tutularak tövbe etmesi istenir. Tövbe ettiği takdirde İslâm’a dönmüş olur. Fakat ölüm cezası düşmez. Çünkü irtidat Allah’a karşı işlenen bir suç olup tövbe ile ortadan kalkar, sahibi de cezadan kurtulur. Peygambere sövme suçunda ise onun şahsı açısından kul hakkı statüsüne girmiştir. Kul hakkı ise tövbe ile ödenmiş olamaz. Binaenaleyh suçlu öldürülür; fakat Müslüman olduğu için cenaze namazı kılınır, diğer hukukî işlemleri de buna göre yürütülür.
Başta Ebû Hanife ve diğer Hanefî hukukçuları olmak üzere Şafiî’den gelen tercihe şâyan rivayete ve diğer iki imamın da bir görüşüne göre peygambere söven kimsenin tövbe etmesi istenir, şayet tövbe ederse ölümden kurtulur. Aksi takdirde mürted kabul edilerek ceza uygulanır, Müslüman muamelesine tâbi tutulmaz.24
B. Gayrimüslimin dil uzatması
Dört halife devrinde ve sonraki dönemlerde İslâm fetihlerinin hızla yayılması ve bütün müesseseleriyle İslâmiyet’in kendini kabul ettirip hâkimiyetini kurmuş olması sebebiyle olacaktır ki, bu karşı durulmaz maddî ve mânevi gücün muhaliflerinde, azınlık hâlinde veya başka statüye sahip gayrimüslimlerde psikolojik tepkiler meydana gelmiştir. Bu tepkilerden biri de Kâinatın Efendisi Muhammed Aleyhisselâm’a dil uzatmaktır. İslâm hukukçuları bu tür davranışlara engel olmak için hukukî tedbirler düşünmüşlerdir. İmam Şâfî’ye (öl. 204/820) göre, devlet reisinin azınlıklarla yapacağı anlaşmalarda onlara karşı daima şu şartları öne sürmelidir. Bu kaçınılmaz şartları kabul etmeyen gayrimüslimlerle anlaşma yapılamayacağı gibi kabul ettikten sonra ihlal edenin garantisi de ortadan kalkar.
Kur’ân’a, İslâmiyet’e ve Hz. Peygamber’e dil uzatmamak.
Nikâhla bile olsa Müslüman kadınla cinsi ilişki kurmamak (İslâmiyet’te gayrimüslim erkeğin Müslüman kadınla evlenmesi yasaktır).
Müslüman’ı dininden uzaklaştırmaya çalışmamak.
Düşmanla işbirliği yapmamak.25
Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) döneminde haklarında “vur” emri çıkarılan gayrimüslimlerin bulunduğu malûmdur. Bunların hepsi Müslüman cemaate karşı düşmanlık yapmış değildi. Bir kısmı sadece Resülullah’a sebbettiği için ölüme mahkûm edilmiştir. Binaenaleyh gayrimüslimin böyle bir suçunun cezası ölüm olmalıdır.26 Ashâb-ı Kiram devrinde de benzer hâdiseler olmuş ve aynı ceza ile sonuçlanmıştır.27
Ancak gerek Asr-ı Saâdet’te, gerek onu takip eden dönemde meydana gelen ve ölüm cezasıyla sonuçlanan olaylarda suç unsurlarının tam tahlilini yapmak mümkün değildir. Ayrıca anlaşmalı gayrimüslimlerin aynı dönemlerde işledikleri bu tür suçların bazen ölümle cezalandırılmadığı da göze çarpmaktadır. Ebû Hanîfe ve diğer Hanefî âlimlere göre Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) dil uzatan gayrimüslim, bu hareketiyle anlaşmasını bozmuş sayılmaz; binaen aleyh hemen öldürülmeyip münasip bir şekilde tedip olunur. Ancak ısrarı hâlinde devlet başkanı tarafından siyaseten katline hükmedilebilir.28
Bazı önemli hususlar
İslâmiyet’i yeni benimsemiş veya karşı çıkılmaz sebeplerle İslâmî konularda cahil kalmış bazı kimselerle münafıklar hâriç, bütün Müslümanlar, Peygamberlerine karşı samimi ve engin hürmet duyguları beslerler. Bu, her şeyden önce Kur’ân-ı Kerîm’in emir ve tavsiyesidir. Kendi tutumu da aynı mahiyettedir. Kur’ân’ın bu üslûbu sadece, “Rahmeten li’l-âlemîn” (kâinatın rahmet vesilesi) olarak gönderilmiş bulunan Muhammed Aleyhisselâm için29 değil, Kitâb-ı Mukaddes’te de adı geçen ve Yahudilerle Hristiyanların da kabul ettiği bütün peygamberler için söz konusudur. Müslümanlar bu asil duygularını daima korumuşlar ve bu duyguyu zayıflatıp tahrip edecek faktörleri bertaraf etmeye çalışmışlardır.
Resûl-i Ekrem Efendimiz’in “Benim adımı kullanabilirsiniz; ama künyemi kullanmayın.”30 buyurduğu sahih olarak rivayet edilmiştir. Fakat başka rivayetlerden, onun, künyesinin (Ebü’l-Kasım) de kullanılmasına müsaade ettiği anlaşılmaktadır.31 Hz. Ömer’in de önceleri “Muhammed” adının ve diğer peygamberlere ait isimlerin kullanılmasını yasakladığı, fakat sonra buna müsaade ettiği, hattâ kendi çocuklarına da Muhammed adı taktığı rivayet edilir.32 Bu tür nakillerde göze çarpan yasaklar, Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) gösterilmesi gereken hürmeti koruma esasına dayanır. “Muhammed” adını veya “Ebü’l-Kasım” künyesini taşıyan birine karşı kullanılabilecek saygısız bir ifade dolaylı bir şekilde de olsa Resülullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) yapılmış olma vehmini uyandırabilir. Resûl-i Ekrem’in şahsiyeti, anılma şekli diğerlerinden tam olarak ayrıldığı çevre ve zamanlarda ise bu mahzur ortadan kalkar. Bu noktada örf de önemli rol oynayabilir.
Yine peygamber saygısı prensibinden hareket eden İslâm âlimleri gerek Resûl-i Ekrem’e (sallallahu aleyhi ve sellem) gerek diğer peygamberlere yöneltilmiş tenkitlerin sadece cevaplandırmak amacıyla nakledilebileceğini söylemişlerdir. Konuyla ilgili olarak detaylı bilgi ve tartışmaların ilim çevrelerinin dışına taşırılmasını ve halka aktarılmasını hiç bir şekilde doğru bulmamışlardır.
Kanaatime göre, bu noktada temas edilmesi gereken bir husus da şudur: İnsanların öyle davranışları vardır ki, işlendikleri çağa ve sosyal şartlara göre değerlendirilmesi gerekir. Bu davranışlar o çağın sosyal şartları içinde gayet tabiî karşılanırken günümüzde yadırganabilir. Hattâ ayıp ve kusur telâkki edilebilir. Bu söylediklerime Hz. Peygamber’in hayatından da örnekler bulmak mümkündür.
Resûl-i Ekrem’in (sallallahu aleyhi ve sellem) Hicrî-Kamerî takvime göre 63 yıl süren hayatının ilk 25 yılı bekârlık devresine aittir, ikinci 25 yılı kendisinden 15 yaş büyük olan Hatice Validemiz’le geçmiştir. Onun vefatı üzerine aile ocağının düzenini korumak amacıyla kendisinden çok yaşlı bir hanımla evlenmiştir. Ömrünün son 7-8 yılı ise Arap kabileleriyle dinî-siyasî münasebetlerin kurulduğu, ihtida ve fetihlerin çoğaldığı bir dönem olduğundan, bu devirde Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem), birden fazla kadın himaye ve haremine almıştır.
Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) özel hayatı, İslâm fıkhının ibadet, muamelât, kadınlara mahsus haller, ceza hukuku bakımından bir model ve kaynak durumunda olduğundan ayrıntılı bir şekilde sonraki dönemlere rivayet yoluyla intikal ettirilmiştir. Tabiî bu rivayetlerin içinde hadîs tekniği açısından doğru (sahih) olmayanlar da vardır. Namaz gibi en açık, en yaygın bir ibadetin Resülullah’tan alınış ve sonraki nesillere aktarılışında dört mezhebin hayli farklı tespitleri bulunduğuna göre, onun aile hayatıyla ilgili daha çok farklı tespitlerin var oluşu da rivayet tekniği açısından gayet tabiîdir. Bu tür rivayetlerin hepsini vuku bulmuş telâkki etmek, dinî gerçekler sanıp uyulmasını tavsiye etmek elbette doğru değildir. Ve bunları indî yorumlarla abartıp halka aktarmak, yâr u ağyarın önüne sürmek -art niyetlerin veya marazî ruhun mahsulü değilse- gaflet ve basiretsizliğin sonucu olmalıdır. İşte Hâtemü’l-Enbiyâ Efendimiz’in hukuku (hakları) konusunda en güzel kitabı yazan Kâdı İyâz’ın yanlış anlaşılmasından endişe ettiği, halka aktarılmasında mahzur bulduğu ve Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) saygısızlık telâkki ettiği hususlar bu tür konulardır.33
Peygamberlerde bulunan en üst seviyedeki olgunluk vasıflarının, günahtan korunmuş olma özelliğinin (ismet) kendisinde veya bir başkasında bulunduğunu iddia eden kimse de peygambere karşı saygısız davranmış olur. Allah’tan başka hiçbir varlığın (melekler dâhil) peygamberden üstün olamayacağını bilmek ve değerlendirmelerini ona göre yapmak her Müslüman’ın dinî görevidir.
Allah’tan başka hiçbir varlığa tanrılık nisbet etmemek, yalnız O’na kulluk etmek İslâm’ın ana prensibidir. Bunun dışında kalan her türlü saygı, sevgi ve nazik davranışı Hz. Muhammed’den (sallallahu aleyhi ve sellem) esirgememek de Müslüman olmanın sembolüdür. “Muhammed” adı, “Peygamber” (Nebî, Resul) kelimesi ibadetlerimizin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Ezanda, kamette, tehiyyatta, salli-bâriklerde, diğer ibadet ve zikirlerimizde bu ad ve kelimeler her gün, her mümin tarafından yüzlerce defa saygıyla anılmaktadır. Yahudi ve Hristiyanların mahrum olduğu bu saygı nimetinin kıymetini bilmeli ve onların düştüğü mâneviyat bunalımına düşmemeliyiz.
* Marmara Üniv. İlâhiyat Fak. Emekli Öğretim Üyesi
bekir.topaloglu@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. el-Bakara, (2), 285.
2. bk. msl. Âl-i İmran, (3), 81; es-Saf, (61), 6.
3. el-Ahzab, (33), 40; Buhârî, “Menâkıb” 18; Müslim, “Fezâil” 22.
4. Bu konu için bk. Kadı îyaz, eş-Şifâ, (nşr. Muhammed Emin Karaali ve diğerleri), Dımaşk 1392, I, 51-135.
5. Âl-i İmrân, (3), 31.
6. en-Nisâ, (4), 80.
7. en-Nûr sûresi (24), 63.
8. el- Hucurat, (49), 2.
9. al-Ahzâb, (33), 53.
10. el-Ahzâb sûresi (33) 56
11. el-Nisa sûresi (4), 65.
12. bk. Muhammed Puad Abdülbâki, el-Mu’cemü’l-müfehres li el-fâzil-Kur’ân, “Resûl” ve “Nebî” maddeleri.
13. el-Bakara, (2), 104; et-Tevbe, (9), 61.
14. el-Ahzâb, (33), 57.
15. bk. mal. Âl-i İmrân, (3), 184.
16. bk. Muhammed Fuad Abdülbâki, el-Mu’cem, “Resûl” ve “Nebî” maddeleri.
17. Kâdı îyaz, eş-Şifâ (nşr. Muhammed Emin Karaali ve diğerleri), Dımaşk, 1932, II, 473-474.
18. eş-Şifâ, II, 492-493.
19. el-Mâide, (5), 33; et-Tevbe (9), 61, 65-66; el-Ahzâb (33), 57; el-Mücadile (58), 8.
20. Kâdı îyâz, eş-Şifâ, II, 491, 492; ayrıca bk. 485-487.
21. bk. en-Nahl, (16), 106 ve tefsiri,
22. bk. Zürkanî, V, 316.
23. Konuyla ilgili olarak bk. B. Topaloğlu, İslâm İtikadı Açısından Kıyafet ve örtünme (İslâm’da Kılık-Kıyâfet ve Örtünme), İstanbul 1987, s 22-24.
24. Kadı îyâz, eş-Şifâ, II, 448-495; îbn Teymiyye, es-Sârimü’l-meslûl alâ şatimi’r-Resûl, Haydarâbâd 1322, s. 296 vdd., 310, 322-326; Zürkanî, Şerhu’l-Mevâhib, v, 318 vdd.
25. Îbn Teymiyye, es-Sârimü’l-meslûl, s. 9-10.
26. Îbn Teymiyye, ag. esr., s. 108-165.
27. Aynı eser, s. 194-199.
28. Kadı Îyâz, eş-Şifâ, II, 566-574; Îbn Teymiyye, ag. esr., s. 4-12.
29. el-Enbiyâ, (21), 107.
30. Buharî, “Edeb” 106, Ebû Dâvûd, “Edeb” 66.
31. Ebû Dâvûd, “Edeb” 67-68.
32. Kadı îyâz, eş-Şifâ, II, 467-471.
33. bfe. eş-Şlfâ, II, 483, 484, 530-54
.
Peygamberimiz'in Ashabıyla Yakından İlgilenemsi
Hasan Yenibaş
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) risalet gibi önemli bir vazifeyle gönderilmiş olması hasebiyle pek çok önemli işle meşgul oluyordu. Konumu ve vazifesi gereği, vahiy alıyor, gelen vahyi ashabına iletiyor ve onun pratikte nasıl uygulanacağını da bizzat gösteriyordu. Aynı zamanda bir toplumu idare ediyor ve devlet sistematiğine dâir prensipler koyuyordu. Bu çerçevede uluslararası ilişkiler yürütüyor, elçiler gönderiyor ve gelen elçilerle görüşüyordu. Dinin anlatılması için de dört bir tarafa mürşid ve mübelliğler gönderiyordu. Bir hâkim ve müftü sıfatıyla davalara bakıyor ve aynı zamanda bir hukuk sistemi inşa ediyordu. Bir ordu komutanı olarak ordunun başında sefere çıkıyor ve savaş idare ediyordu. Hepsinden öte, O, Allah’a kulluk noktasında da en önde bulunuyordu. Kulluğunda sürekli derinleşiyor ve ibadet hayatı itibariyle de en güzel örneği teşkil ediyordu. Hâsılı O, din ve dünya işlerinde ümmetinin yegâne rehberiydi. Bütün bir hayatı talim etme misyonuyla gelmişti. Meşgul olduğu ulvî ve önemli işlerin yanında, teferruat gibi gözüken meseleleri de ihmal etmiyordu. Bu çerçevede, ashabıyla ve onların şahsî problemleriyle de yakından ilgileniyordu.
Çok önemli işlerle uğraşan kimseler genellikle teferruatla ilgilenemezler. Meselâ, büyükçe bir işletmenin yöneticisi konumundaki bir kimse, mesuliyeti altındaki kimselerin hususi durumlarını pek bilmez. Burada bizim dikkat çekmek istediğimiz husus, Peygamberimiz’in çok önemli işlerin yanında ashabını yakından tanıması ve onlarla yakından ilgilenmesidir. O (sallallâhu aleyhi ve sellem), genel işlerle uğraşırken teferruat sayılabilecek şeyleri de ihmal etmeyerek dengeyi temsil ediyordu. Bu itibarla insan-ı kâmil ufkunun en büyük temsilcisi olan Efendimiz, birbirine zıt gibi gözüken özellikleri aynı ânda kendisinde bulundurmaktaydı. Aslında güzel ahlâklar birbirine ters ve aykırı değildir. Fakat kemal derecede olunca birbirleriyle müzahamet edip çekişirler. Yani biri galip gelse, öbürü zayıflaşır. Meselâ, hilim ve şecaatin kemal dereceleri gibi. Yani bir insan son derece hilim sahibi ise son derece şecaat gösteremez. Veya son derece şecaat sahibi ise son derece halim-selim olamaz. Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ahlâkî vasıfları incelendiğinde, fazilet sayılan bütün özelliklerin zirve noktada kendisinde toplandığı görülecektir. Bu hususa işaret eden Bediüzzaman Hazretleri, Efendimiz’de ahlâkî vasıfların kemal derecede ve birbirlerinin sınırını ihlâl etmeden inkişaf edip gelişmelerini mucize olarak değerlendirmektedir.1 Çok genel meselelerle uğraşmak durumunda olan Efendimiz’in, ashabını çok yakından tanıması ve en küçük meseleleriyle de yakından ilgilenmesi peygamberliğinin delillerinden biri sayılmalıdır.
O (s.a.s.) Ashabını Çok İyi Tanıyordu
Peygamberimiz’in ashabıyla yakından ilgilenmesinin tezahürlerinden biri de onları yakından tanımasıdır. O, ashabını bir aile reisinin aile fertlerini tanıması gibi tanıyor ve eksikliklerini hemen fark ediyordu. Konuyla ilgili şu misâli vermek istiyoruz:
Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) hususî duasına da mazhar olan ve O’nun tavassutuyla evlenen Cüleybib, Rasûlullah Efendimiz’in bizzat iştirak ettiği gazvelerden birine katıldı. Zorlu bir savaş yapıldı. Bu savaşta Müslümanların önemli kayıpları oldu. Savaş bittikten sonra Resûl-i Ekrem Efendimiz: “Kayıplarınız var mı? Bir bakın!” dedi. Ashab-ı Kiram kimlerin şehit düştüğünü tespit etmek üzere koşuştular. Sonra dönüp gelerek: Falan, falan, falan sahabiler şehit oldu, dediler. Rasûlullah Efendimiz: “Bir daha bakın başka kaybınız var mı?” diye sordu. Sahabiler harp meydanını bir daha dolaştıktan sonra, geri kalan şehitlerin adlarını söylediler.
Hz. Peygamber’in (aleyhissalâtü vesselâm) özellikle öğrenmek ve önemini diğer sahabilerine de öğretmek istediği bir şehit vardı. Ondan haber getirmelerini istiyordu. Belki de o şehit, hayatında da önemsenmediği gibi ölümünden sonra da önemsenmiyordu. Fahr-i Cihan Efendimiz daha açık konuştu: “Cüleybib’i aranızda göremiyorum. Haydi, bir araştırın!” buyurdu.
Ashab-ı Kiram, savaş alanına bir daha koşuştular. Devirdiği yedi müşrikin arasında Cüleybib’in şehit düşen bedenini gördüler. Koşup Hz. Peygamber’e durumu haber verdiler. Efendimiz (aleyhissalâtü vesselâm) hemen oraya geldi. Kolları âdeta budanmış olan şehit Cüleybib’i kollarına aldı: “Yedi kişi öldürmüş, sonra da onu şehit etmişler. Bu gördüğünüz zât bendendir; ben de ondanım!” buyurdu. Cüleybib için kabir kazdılar. Rasûl-i Ekrem Efendimiz onu mübarek elleriyle kabrine koydu.2
Görüldüğü gibi, Efendiler Efendisi ashabını yakından tanıyor ve onlara hayatlarında da ölümlerinden sonra da sahip çıkıyordu.
Ashabına Çok Düşkündü
Peygamberimiz (aleyhissalâtü vesselâm), ümmetine çok düşkündü. Bu husus bizzat Kur’ân tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: “Andolsun size içinizden öyle bir peygamber geldi ki, gayet izzetli ve şereflidir. Sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir, üstünüze titrer, mü’minlere gayet merhametli ve şefkatlidir.”3 Âyetin ifadesiyle, değil ümmetinin azap görmesi, birtakım zahmetlere, sıkıntılara uğraması bile onu üzer, son derece rahatsız eder.4 Tabir yerindeyse, Peygamberimiz (aleyhissalâtü vesselâm) ümmetinin üzerine hassasiyetle titremektedir. Peygamberimiz’in ümmetine karşı sevgisinin en önemli kaynağı merhamet ve şefkat duygusudur.
Peygamberimiz ashabını seviyor ve onları koruyordu. “Sakın ha sakın, ashabım hakkında uygunsuz, yakışıksız söz söylemeyin. Onları seven beni sevdiği için sever. Onlara buğzeden de bana buğzettiği için buğzeder. Onlara eziyet veren bana eziyet vermiş olur. Bana eziyet verense Allah’a eziyet etmiş sayılır. Allah’a eziyet vereni de Allah hemen cezalandırır.”5 hâdîsi ve benzerleri O’nun ashâbına olan sevgisinin delilidir.
Peygamberimiz vefat ettiği gün, ömrünün son saatlerini Hz. Âişe’nin odasında geçirmişti. Kendi ifadesiyle “Refik-i a’lâ”ya yani En Yüce Dost’a kavuştuğu ân onun odasında bulunuyordu. Kendileri rahatsız oldukları için cemaate namazı Hz. Ebû Bekir kıldırıyordu. Sahabe namaz için saf tutmuştu. Peygamberimiz bir aralık Hz. Âişe’nin odasının perdesini kaldırıp ashabına baktı. Onları namazda cemaat hâlinde görünce tebessüm buyurdular. Hz. Ebû Bekir, Peygamberimiz’in namaz için çıktığını düşünerek geri çekilmek istedi. Ancak Resûl-i Ekrem Efendimiz, Hz. Ebû Bekir’e namazı tamamlamasını işaret etti. Daha sonra tekrar içeri girdi ve odanın örtüsünü kapattı. Bu ashabını son görüşüydü. Zîrâ o gün irtihal-i dar-ı bekâ buyurmuşlardı6. Onlara düşkünlüğünden dolayı son kez ashabına bakmış ve onları cemaat hâlinde görünce de sürur izhar etmişlerdi.
Ashabının Dertleriyle İlgilenirdi
Peygamberimiz, ashabının dertleriyle ilgilenir, onlardan yakın ilgisini esirgemezdi. Meselâ, büyük bir işletmenin genel müdürü, değil çalışanların küçük dertleriyle ilgilenmek, çoğu kez onların isimlerini bile bilmez. Oysaki bir lider raiyeti altındaki insanlarla mutlaka ilgilenmeli ve beraber olabilecekleri ortamları oluşturmalıdır. Her fert, bütünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Bundan dolayı toplumu oluşturan her fertle sağlıklı bir münasebet kurulması gerekir. Peygamberimiz (aleyhissalâtü vesselâm), her yönüyle olduğu gibi bu yönüyle de mükemmel bir lider ve rehberdir.
Biz konumuzla ilgili oldukça dikkat çekici bir misal vermek ve değerlendirmemizi bunun etrafında yapmak istiyoruz. Câbir b. Abdullah anlatıyor: “Resûlullah’la (sallallâhu aleyhi ve sellem) birlikte Zâtu’r-rikâ’ seferine çıkmıştık. Benim çok zayıf bir devem vardı. Ordu yürüyünce, arkadaşlarım ilerleyip gittiler; ben geride kaldım. Arkadan Resûlullah yetişti. ‘Ne o Câbir?’ diye seslendi. Ben de; işte şu deve ile ağır ağır gidiyorum yâ Resûlallâh, dedim. Bana, ‘Çöktür şunu!’ dedi. Çöktürdüm devemi. Sonra ‘Ver şu elindeki sopayı!’ dedi. Verdim. Sopayla hayvana birkaç defa dürttü. Sonra, ‘Bin!’ dedi. Bindim ve yürüdük. O’nu Hak’la gönderene yemin olsun ki, benim devem O’nun devesiyle yarışmaya başladı. Bu sırada Resûlullâh’la aramızda şöyle bir konuşma geçti: Resûlullah: ‘Câbir, bu deveyi bana satsana!’ dedi. Ben: ‘Ey Allah’ın Resûlü, ne hacet, sana bağışlarım.’ dedim. Resûlullah: ‘Hayır, bedeliyle ver.’ dedi. Ben: ‘O hâlde bir fiyat ver yâ Resûlallah’ dedim. Resûlullah: ‘Bir dirheme alırım.’ dedi. Ben: ‘Hayır yâ Resûlallah! O zaman beni aldatmış olursunuz!’ dedim. Peygamberimiz, iki dirhem teklif etti; ama ben yine kabul etmedim. O sürekli fiyatı yükseltiyordu. Nihayet, bir Ukiyye’ye7 varınca ben: ‘Razı mısınız yâ Resûlallah?’ deyince, ‘Evet’ buyurdular. Ben de: ‘Sizin oldu.’ dedim. Resûlullah da, ‘Aldım.’ buyurdu.
Sonra bana (sözü değiştirerek): ‘Cabir, evlendin mi artık?’ dedi. Ben de: ‘Evet, yâ Resûlallah.’ dedim. ‘Dul mu, kız mı?’ diye sordu. Ben, dul olduğunu söyledim. Bunun üzerine, 'Onun seninle senin de onunla neşeleneceğin bir kız alsaydın ya!’ dedi. Ben de: ‘Biliyorsunuz yâ Resûlallah! Babam Uhud’da şehid oldu. Yedi tane kız çocuğu kaldı. Onları başına toplayacak, onlara bakacak bir kadın almayı uygun buldum.’ dedim. ‘İnşâallah isabet etmişsindir.’ diye karşılık verdi.
Câbir diyor ki: Medine’ye varınca sabahleyin devenin yularından tutup götürdüm. Onu Resûlullah’ın kapısına çöktürdüm. Sonra gidip mescitte Resûlullah’ın yanına oturdum. Resûlullah, mescitten çıkınca deveyi gördü ve ‘Bu nedir?’ diye sordu. Dediler ki, bu deveyi Cabir getirdi yâ Resûlallah. ‘Cabir nerede?’ dedi. Ve beni çağırdılar. ‘Tut devenin yularını, o deve senindir!’ dedi. Bilâl’i de çağırıp ona, ‘Câbir’e git ve bir Ukiyye (40 dirhem para) ver’ diye talimat verdi. Ben de Bilâl’le gittim. Bana bir Ukiyye ve biraz da fazlasını verdi. Vallahi, o para bitmek bilmedi ve evimizdeki bereketi hep belli oluyordu.”8
Câbir’le Peygamberimiz arasında geçen konuşmada gaza ile ilgili pek bir şey yoktur. Ama bu konuşmada, Peygamberimiz’in (aleyhissalâtü vesselâm) ashabına karşı ince bir ruh ve zarif nükteleriyle, ne derece derinden ilgi duyduğunu görüyoruz. Burada, Peygamberimiz’e ait üstün bir ahlâk, lâtif bir insanî ilişki ve sahabeyle arasındaki derin bir muhabbete ait en güzel örnek yer almaktadır. O, Câbir’in evindeki problemlerine kadar ilgilenmiştir. Bu yolculuğu, onu yakından tanımaya ve ilgilenmeye fırsat bilmiştir. Câbir’le yol boyu beraber olmuş ve kendine has tatlı nüktelerle ve mizahlarla konuşmuştur. Câbir’e yardım etmek için de bir vesile bulmuş ve devesine talip olmuştur. O’nun sıkıntılarını öğrenmek için de hemen, çok ince nüktelerle, evi ve ailesi hakkında sorular sormuştur. Bu hâdise, Peygamberimiz’in insanlarla muaşeretindeki tatlılığı gösteren çok güzel bir misaldir. Ayrıca burada Resûlullah’ın (aleyhissalâtü vesselâm) yardım ederken bile muhatabını rencide edecek, üzecek ve minnet altında bırakacak en küçük bir tavrını görmüyoruz. Tam aksine durumun nezaketine uygun hareket ettiğini müşâhede ediyoruz.9
Ashabına Yakınlığını/Sevgisini Hissettirirdi
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), hem ashabını çok seviyor, hem de onlar tarafından çok seviliyordu. Değişik vesilelerle de onlara olan sevgisini ifade ediyordu. Zaten bunun böyle yapılmasını da bizzat kendisi, “Sizden biriniz din kardeşini severse ona sevdiğini söylesin.”10 buyurarak tavsiye etmiştir.
Efendiler Efendisi (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir defasında Muaz b. Cebel’in elini tutmuş ve şöyle buyurmuştur:
“Ey Muaz, Allah’a yemin ederim ki, ben seni gerçekten seviyorum. Sonra da ey Muaz sana her namazın sonunda: ‘Allah’ım! Sen’i anmak, Sana şükretmek ve Sana güzelce kulluk etmekte bana yardım et!’ duasını hiç bırakmamanı tavsiye ediyorum.”11
Resul-i Ekrem Efendimiz, bazen de bir gruba hitaben sevgisini ifade buyurmuştur. Huneyn fethinden sonra Efendimiz, kalblerini İslâm’a ısındırmak maksadıyla bazı kimselere ganimetten bol miktarda ihsanda bulunmuştu. Bu husus, Ensar’dan özellikle bazı gençleri rahatsız etmişti. Hz. Peygamber (aleyhissalâtü vesselâm) muhtemel bir fitnenin önünü almak için Ensar’ı bir yerde toplayıp onlara hitap etti. Konuşmasının bir bölümünde de şöyle buyurarak Ensar’a olan sevgisini ifade etti: “Ey Ensar topluluğu! Müslüman olmalarını istediğim bazı kişilere bir miktar dünyalık verdiğim için kalben gücendi iseniz; herkes evine deveyle, koyunla dönerken, siz evlerinize Resûlullah’la dönmek istemez misiniz? Nefsim kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki, insanların hepsi bir vadiye, Ensar da başka bir vadiye gitse, ben hiç tereddüt etmeden Ensar’ın gittiği tarafa giderim. Eğer hicret olmasaydı, ben Ensar’dan biri olmayı ne kadar arzu ederdim. Ey Allah’ım! Ensar’ı, çocuklarını ve torunlarını Sen koru!”12
Hâsılı, Peygamberimiz ashabını seviyor ve her fırsatta bu sevgisini izhar ediyordu. O, seven ve sevilen bir liderdi. Ve raiyeti tarafından bu kadar sevilmek de hiçbir lidere nasip olmamıştır.
Zengin Fakir Ayrımı Yapmazdı
İslâm’ın ilk yıllarında Peygamberimiz’in (aleyhis-salâtü vesselâm) çevresinde genellikle genç ve fakir kimseler bulunuyordu. Mekke’nin ileri gelenleri ise bu durumu hazmedemiyorlardı. Oysaki Peygamberimiz, insanlarla münasebetlerinde herhangi bir ayrım yapmıyordu. Bir gün Kureyş’in ileri gelenleri toplanarak Allah Rasûlü’ne: “Sana iman etmemizi istiyorsan, şu fakirleri yanından kov. Biz geldiğimizde onlar bulunmasınlar. Onlar için yanına gelecekleri ayrı bir vakit ayır.” dediler. Bunun üzerine, “Sabah akşam Rablerinin rızasını dileyerek, O’na yalvaranlarla beraber sen de sabret. Dünya hayatının güzelliklerini isteyerek gözlerini o kimselerden ayırma. Bizi anmasını kendisine unutturduğumuz ve işinde aşırı giderek hevesine uyan kimseye sakın uyma.” (Kehf, 18/28) âyeti nâzil oldu.13 Hâlbuki müşriklerin beraber bulunmak istemedikleri kimseler arasında, Cennet’in bile kendilerine müştak olduğu Ali, Selman ve Ammar14 (radıyallâhu anhum) gibi kimseler bulunuyordu ki, Peygamberimiz’in fakir oldukları için bu sahabileri terk etmesi mümkün değildi. Değil onları terk etmek, bir zamanlar köle olan Selman, Bilâl ve Suheyb gibi sahabiler Resûlullah’ın nazarında Kureyş’in en büyük reisleri derecesinde muhterem ve vakarlı idiler.
Zengin ve itibarlı kimselerle herkes ilgilenir. Önemli olan fakirlerin de ihmal edilmemesidir. Bazı liderlerin ve idarecilerin sadece zenginlerle düşüp-kalkma gibi zaafları vardır. Hâlbuki Peygamberimiz’in (aleyhissalâtü vesselâm) fakirlere hususî bir ilgi ve alâka gösterdiğini görüyoruz. Nitekim bir hadîslerinde şöyle buyurmuşlardır: “Fakirleri arayınız, onları görüp gözetiniz. Zîrâ siz ancak fakirler sayesinde yardım görüyor ve rızıklandırılıyorsunuz.”15
Hastaları Ziyaret Ederdi
Peygamberimiz hasta ziyaretine önem verirdi. Sahabe-i Kiram’ın büyük küçük hepsiyle ilgilenir, durumlarını sorar ve hasta olanları ziyaret ederdi. Hasta ziyaretinde kadın, erkek ve çocuk ayrımı yapmazdı. Ensar’dan Ümmü A’lâ, Resûlullah’ın hasta iken kendisini ziyaret ettiğini ve: “Ey Ümmü’l-A’lâ, sana müjdeler olsun, çünkü nasıl ki ateş, altın ve gümüşün pasını giderirse, bir Müslümanın hastalığı da onun günahlarını giderir.” buyurduğunu söylemiştir.16
Peygamber Efendimiz (aleyhissalâtü vesselâm) hastalandığı zaman torunu Ümame’yi ziyaret etmiş ve gözlerinden yaşlar akmıştı. Ağlamasını yadırgayan bir sahabiye de, “Bu bir rahmettir ki, Allah onu kullarından dilediğinin kalbine koyar. Allah ancak kullarından merhametli olan kimselere merhamet eder.”17 diye cevap vermiştir.
Sonuç olarak; insan, fizikî ihtiyaçlarının yanında sosyal ve hissî ihtiyaçları da olan bir varlıktır. Sevgi, ilgi, şefkat, değer verme vs. insanların temel ihtiyaçları arasında yer alır. Bu itibarla, hayatın her alanında bizlere en güzel örnek ve rehber olan Efendiler Efendisi (aleyhissalâtü vesselâm), meşguliyetlerinin çokluğuna rağmen çevresindeki herkese yakınlığını hissettirmiş ve gönüllerinde yaşamasını bilmiştir. Bizler için de mesuliyetimiz altında ve ilgi alanımızda olan kimselere karşı ilgilenmek ve yakınlığımızı hissettirmek, eğer uzakta iseler telefon, internet vs. gibi iletişim vasıtalarıyla uzaklığı yaşatmamak bir vazifedir.
* Eğitimci-Yazar
hyenibas@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Nursî, Saîd, Mesnevî-i Nûriye, 23, Envar Nşr., İst. 1990.
2. Müslim, Fezâilu’s-sahâbe 191.
3. Tevbe, 128.
4. Elmalılı, Hak Dini, IV, 2653.
5. Buhârî, Fezâilu’s-sahâbe 5; Müslim, Fezâilu’s-sahâbe 221-222; Tirmizî, Menâkıb 58.
6. Buhârî, Ezan 46, 94; Megâzî 84; Müslim, Salât 98; Nesaî, Cenâiz 7; Heysemî, Mecmeu’z-zevâid, 9/24-25.
7. Bir Ukiyye, yaklaşık 40 dirheme tekabül etmektedir. Bkz. İbnü’l-Esîr, Nihâye, 1/80.
8. İbn Hişâm, Sîre,3-4/142-143.
9. el-Bûtî, Ramazan Said, Fıkhu’s-sîre, 273.
10. Ebû Dâvud, Edeb 122; Tirmizî, Zühd 54.
11. Ebû Dâvûd, Vitr 26; Nesâî, Sehv 60.
12. Buhârî, Menâkıbu’l-Ensâr 1, 2; Müslim, Zekat 132-141; İbn Hişam, Sîre, 3-4/ 341.
13. Bkz. Taberî, Tefsîr, 9/292-294; İbn Kesîr, Tefsîr, 2/416; Vâhidî, Esbâbu’n-nüzûl, 297-298.
14. Tirmizî, Menâkıb 33.
15. Ebû Dâvûd, Cihad 77; Tirmizî, Cihad 24; Nesâî, Cihad 43.
16. Ebû Dâvûd, Cenâiz 2.
17. Buhârî, Merdâ 9.
.
Peygamberimiz'in İnsan Unsurunu Verimli Kullanması
Hasan Yenibaş
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bütün bir hayatı tâlim etmek için gönderilmiştir. O, peygamberliğiyle birlikte, devlet başkanı, ordu komutanı, hâkim ve öğretmen gibi pek çok vasfı da aynı anda şahsında bulundurmaktaydı. Özellikle Medine döneminde, devlet yapısının temellerini atarken, toplum olmanın tabiî bir gereği olarak, değişik alanlarda insan istihdam etmiştir. Bu alanları ana hatlarıyla şu şekilde sıralamak mümkündür: Eğitim-öğretim, irşad ve tebliğ, kâtiplik, elçilik, yargı, maliye, askerî işler, istihbarat/haberleşme, sağlık ve valilik vb. gibi idarî görevler.
Şu bir gerçektir ki, İslâm’ın ilk dönemi itibariyle Peygamberimiz’in elinde yetişmiş bir kadro bulunmuyordu. O, bir vazifeye birisini seçeceği zaman, mevcutlar içerisinden şartları en uygun olanını tercih etmek durumundaydı. Fakat bu durum hep böyle devam etmedi. O bir taraftan toplumun temel taşlarını yerine oturturken, bir taraftan da her alanla ilgili ihtiyaç duyduğu miktarda insan yetiştirmeyi ihmal etmedi. Hz. Peygamber (s.a.s.), sınırlı imkânlar içerisinde mevcudu en iyi ve verimli bir şekilde değerlendirmiştir. Biz bu makalemizde, Peygamber Efendimiz’in tatbikatından hareketle insan istihdamında verimliliği nasıl sağladığı hususunu ele almak istiyoruz.
1. Örnek Olma / Efendimiz’in Aşkın Temsili
Hz. Peygamber’in insan unsurunu verimli kullanmasında en etkili faktör, bizzat kendisidir. O, insanların nasıl olmasını istiyor ve hedefliyorsa, önce bizzat kendisi yaşamış ve fiilî olarak örnek olmuştur. Zaten O’nun örnek olma yönü Kur’ân’da da vurgulanır: “And olsun, size, Allah’ı ve âhiret gününü umanlara ve Allah’ı çokça zikredenlere Allah’ın Resûlü’nde güzel bir örnek vardır.” (Ahzab Sûresi, 33/21)
Peygamberimiz en güzel örnek ve rehberdir. Biz hayatın her alanında O’na uyarız. Zira bizler için gerçek hayatı O ve diğer nebîler temsil etmişlerdir.
Bizim burada hâssaten belirtmek istediğimiz husus, Peygamberimiz’in genel olarak örnek olması, sahabenin O’na uyma konusundaki isteklerinin yanında Peygamberimiz’in yapılan işlerde bizzat sahabeyle beraber olması ve böylece onların çalışma isteklerinin artmasına vesile olmasıdır. Zira, Peygamber Efendimiz her hususta zirvede bir temsil ortaya koymuş, onun bu temsili insanları çok ciddi motive etmiştir.
Peygamberimiz, mescit yapımında herkesle birlikte kerpiç taşımıştır.1 Hendek Savaşı öncesi Medine’nin etrafına hendekler kazılırken bizzat kendisi de çalışmıştır. Bu durum sahabenin çalışma iştiyakını artırmıştır.2 Sahabe, Peygamberimiz’in çalışmasını naklederken, açlıktan karnına taş bağladığını,3 toprak taşıdığını ve vücuduna toz toprak bulaştığını söyler. Hattâ sahabedeki yorgunluk ve açlığı gördüğü zaman da, onların kuvve-i maneviyelerini takviye için zaman zaman şu şiirleri okumuştur: “Allah’ım âhiret hayatından başka hayat yoktur. Sen Ensar ve Muhacirleri bağışla”; “Allah’ım Sen olmasaydın biz hidayete eremezdik, namaz kılamaz, zekât veremezdik. Sen üzerimize sekîne indir ve düşmanla karşılaşırsak bizim ayaklarımızı kaydırma.” Sahabe de, “Biz hayatta kaldığımız sürece cihad etmek üzere Hz. Muhammed’e biat ettik” sözleriyle bu coşkuya katılmıştır.4
Peygamberimiz’in bizzat kendisinin örnek olmasıyla ilgili dikkat çekici bir başka misâli de Huneyn Savaşı’ndan vermek istiyoruz. Bilindiği gibi savaşlar can pazarıdır. Hayatın ölüme en yakın yamaçlarıdır. Bazen zafer kazanılır, bazen bozgun yaşanır. Huneyn Savaşı’nda da Müslümanlar beklemedikleri bir bozgun tehlikesiyle karşı karşıya kalınca, Peygamberimiz dağılan orduyu toplamak için tek başına ortaya atılmış ve “Ben Peygamberim yalan yok, Ben Abdulmuttalip’in torunuyum!” diyerek bozulan orduyu tekrar harp düzenine koymuştur.”5 O, bu sözüyle, Fil Vakası’nda Abdulmuttalip, Allah’ın izniyle sağ-salim kurtulduğu gibi ben de o zâtın torunuyum, diyerek bu badirenin atlatabileceğine işaret ederek onları tekrar toparlanıp kendilerine gelmeleri hususunda motive etmiştir.
2. İstişareye Önem Verme / Katılımcı Yönetim Anlayışı
Sürekli vahyin te’yidi altında olan ve vahiyle beslenen birisi olarak insanların fikirlerine ihtiyaç duymama hususunda en müstağni kişi Peygamberimiz olmalıdır. Ancak bununla beraber O, henüz vahiy gelmemiş hususlarda veya vahyin insan istişaresine bıraktığı hususlarda ashabıyla istişare etmiştir. Peygamberimiz bazen rey ve görüş sahiplerine birer birer düşüncelerini açarak, bazen de görüş sahiplerini bir araya getirerek plân ve projelerini sağlam bir zemine oturtmuş ve böylece fikirlerini bütün bir topluma mâl etmiştir. Yani yapılması gereken işlere, herkesin ruhen ve fikren iştirakini sağlayarak projelerini en sağlam temeller üzerinde gerçekleştirmiştir.
Şûra, İslâm dininin, İslâm toplumunda gerçekleştirmek istediği temel esaslardan biridir. Kur’ân-ı Kerîm’in Uhud Savaşı’nın hemen akabinde, “İşlerde onlarla istişare et.” (Âl-i İmran Sûresi, 3/159) buyurarak Peygamberimiz’e istişareyi emretmesi oldukça mânidardır. İstişârenin açık bir şekilde geçtiği bir diğer âyet de şöyledir: “Onlar öyle kimselerdir ki Rab'lerinin çağrısına kulak verip, namazı hakkıyla îfâ ederler ve işlerini istişare ile yürütürler…” (Şûrâ Sûresi, 42/38) Görüldüğü gibi burada istişare, dinin ana esaslarıyla yan yana zikredilmektedir. “Meşveret eden güvenlik içindedir.” (Ebû Dâvûd, Edeb 114; Tirmizî, Zühd 39; Edeb 57; İbn Mâce, Edeb 37) diyerek istişarenin istikamet vaat eden atmosferine işaret eden Peygamberimiz, “İdarecileriniz hayırlı, zenginleriniz cömert olursa ve işleriniz de aranızda istişare ile yürütülürse yerin üstü altından hayırlıdır…” (Tirmizî, Fiten 78) buyurarak istişareyi yaşanabilir bir toplumun temel dinamikleri arasında saymıştır.
Enes b. Mâlik Peygamberimiz’in bu konudaki tutumunu anlatırken, “Arkadaşları ile istişareye Hz. Peygamber kadar önem veren bir başkasını görmedim.” der. (Tirmizî, Cihad 34) Hz. Ömer, Peygamberimiz’in Müslümanlarla alâkalı bir meselenin istişaresi için Hz. Ebû Bekir’le birçok geceler baş başa kaldıklarını, bazen (bu istişarelere) kendisinin de katıldığını söyler.6
Şurası bir gerçektir ki, istişare sonucu alınan karar, fikrî katkısı olan herkesi sorumlu kılar. Fikri alınanların, kendilerini sorumlu hissederek hileye kaçmayıp ellerinden geleni yapacakları için, alınan kararın müspet neticesi daha garantilidir. Mesuliyet duygusu, ferdî şahsiyetin temeli olması sebebiyle bu istişare prensibinin terbiye edici bir hususiyeti vardır.7
Peygamberimiz istişarenin bereketiyle birçok meseleyi hem insanlara mâl etmiş hem de çözmüştür. Bu da insanların verimliliği açısından çok önemlidir. Zira insanlar bir meselede, kendi fikirlerinin de sorulmasından onore oldukları gibi, fikirleri alınan meselelere daha iyi sahip çıkarlar. Bu da verimliliği müspet yönde etkiler.
Peygamberimiz’in bu yöndeki uygulamalarıyla ilgili pek çok misâl olmasına rağmen, biz burada fikir vermesi açısından birkaçına işaret etmekle iktifa edeceğiz.
Bedir Seferi, baştan sona istişare ile yürütülmüştür. Ana hatlarıyla belirtmek gerekirse Hz. Peygamber, Bedir’de sahabenin ileri gelenleri ve tecrübeli kişilerle dört kez istişare ederek Allah’ın emrini yerine getirdi:
1. Ebû Süfyan komutasındaki ticarî kervanın gelmekte olduğunu duyunca önlerinin kesilmesi hususunda.8
2. Kureyş’in, ticarî kafilesini korumak için hareket ettiğini duyduğunda.9
3. Bedir’de uygun yer için Hubab b. Münzir’in teklifinde10
4. Düşmandan alınan esirler hakkında.11
Peygamberimiz buna benzer daha pek çok meselede hep ashabıyla istişare etmiştir. Hattâ Hudeybiye’de olduğu gibi, zaman zaman kritik meselelerde bile eşleriyle de istişare ettiği olmuştur.12
Onun bu metodu, sahabenin daha hızlı ve kolay bir şekilde çözümün bir parçası olmasını sağlamıştır. Zira bilinen bir gerçektir ki, çözümün parçası olmayanlar, problemin parçası olabilirler. Hz. Peygamber (s.a.s.) ise mâhir bir şekilde ve bizlere de misâl teşkil edecek şekilde ashabının görüşlerine değer vermiş ve onları çözümün bir parçası yapmıştır. Böylece onların enerjisini verimli bir şekilde kullanmıştır.
3. Manevî Etkenler / İnanç Faktörünü Değerlendirme
İslâm’ın teklif ettiği hayat tarzı, madde ile manayı, dünya ile âhireti birlikte kucaklayacak şekildedir. İslâm, âhiretten kopuk bir dünya hayatını kabul etmez. Bu bakımdan bir Müslüman’ın tamamen dünya ile ilgili gibi görünen bir işi bile, netice itibariyle âhirete bakan bir yöne sahiptir. Bu da Müslümanların daha şuurlu ve dikkatli bir hayat yaşamalarını sağlar.
Bir Müslüman için en büyük gaye, Allah’ın rızasını kazanmaktır. Bu şuuru kazanan bir insan, sürekli O’nun gözetiminde ve denetiminde olduğunu bildiği için, hayatını daha verimli geçirecektir.
Kur’ân’da bu hususla ilgili şöyle buyrulur: “De ki: Çalışın! Yaptıklarınızı Allah da, Resûlü de, mü'minler de görecekler.” (Tevbe Sûresi, 9/105)
Bu âyette de belirtildiği gibi, bir Müslüman yaptığı her işi Allah’ın, Resûlullah’ın ve mü'minlerin teftişine arz etme şuuru ve ciddiyeti içerisinde, yani itkan şuuruyla yapmalıdır. Hz. Peygamber de bir Müslüman’ın her işini arızasız ve mükemmel yapması gerektiğine işaret ederek şöyle buyurur: “Allah, her şeyin ihsanla yapılmasını emretmiştir. Öyle ise bir hayvanı boğazlarken, en güzel şekilde kesin. İçinizden kurban kesen kimse bıçağını iyice bilesin ve keseceği hayvanını rahat ettirsin.” (Müslim, Sayd 57; Ebû Dâvûd, Edahî 11)
Gerek haram-helâl düşüncesi, gerek Allah’ın rızasını ve Cennet’i kazanma gayreti veya tek kelimeyle ifade etmek gerekirse “sevap” kazanma arzusu Müslümanların çalışma hayatını olumlu etkileyen faktörlerdendir.
Uhud Savaşı’nda bir adam Peygamberimiz’e gelip şöyle dedi: “Ben şayet öldürülecek olursam yerim neresidir?” Peygamberimiz: “Cennet” diye cevap verdi. Bunun üzerine adam, elinde yemekte olduğu hurmaları attı ve öldürülünceye kadar savaştı. (Buhârî, Megazî 17)
Görüldüğü gibi Cennet’i kazanma arzusu, bir insanı kolaylıkla canından vazgeçirebilmiştir.
4. Cemaatleşme Prensibi / Ekip Çalışması Yaptırma
Çalışma hayatında en faydalı dinamiklerden biri de ekip çalışmasıdır. Peygamber Efendimiz, toplumun birlik ve beraberliğine büyük önem vermiştir. O'nun hedeflediği toplum, fertleri “bir bedenin uzuvları” gibi birbirine bağlı olan, yani her yönüyle birbiriyle ilgili ve irtibatlı olan ve dağınıklıktan kurtulup cemaat olma hüviyetini kazanmış bir toplumdur.
“Size cemaati tavsiye ederim, ayrılıktan da sakının, zira şeytan iki kişiden uzak durur. Cennet’in ortasını isteyen cemaatten ayrılmasın.” (Tirmizî, Fiten 7) “Allah ümmetimi dalâlet üzere toplamaz. Allah’ın eli cemaat iledir. Cemaatten ayrılan ateşe gider.” (Tirmizî, Fiten 7)
Konuyla ilgili dikkat çekici bazı örnekleri zikretmek istiyoruz. Efendimiz genel olarak her savaşta ayrı bir stratejiyle düşmanın karşısına çıkardı. Bu farklılığın en açık biçimde görüldüğü yerlerden biri Hendek Savaşı’dır. Sahabenin fikrine önem veren Resûlullah (s.a.s.), Selmân-ı Fârisî’ye ait olan Kureyşlilere karşı Medine’nin etrafına hendek kazma teklifini kabul etti. Hendek, şehrin düşman gelebilecek tarafına kazılacaktı. Derinliği ve genişliği de düşman atlılarının geçemeyeceği büyüklükte olacaktı. Ayrıca hendek kazma işinin kısa sürede bitirilmesi gerekiyordu. Allah Resûlü öncelikle keşif yaparak hendek kazılacak hattı belirledi. Daha sonra sahabeyi onar kişilik gruplara ayırdı ve her gruba kırk zirâ’lık (yaklaşık 75 cm.) bir yer düşecek şekilde kazılacak bölgeyi paylaştırdı.13
Peygamberimiz’in sahâbeyi gruplara ayırması, yarış havası oluşmasına sebep olmuş ve hendek kazma işinin daha kısa sürede tamamlanmasını sağlamıştır. Hendek kazımı sırasında, sahâbenin zaman zaman koro hâlinde şiir söylemeleri, her türlü sıkıntı ve zorluğa rağmen, çalışma tempolarının yüksek oluşunu göstermektedir. Daha önce de işaret edildiği gibi Peygamberimiz de hendek kazma işinde bizzat çalışarak sahâbenin çalışma şevkini artırmıştır.
Efendimiz topluluk hâlindeki insanların hissiyatını, psikolojisini rantabl değerlendirmiştir. Bu meyanda, savaşlarda her gruba ayrı bir sancak vermiştir. Bilindiği gibi Medine’deki Müslümanlar önce Ensar ve Muhâcir olarak iki grupta değerlendiriliyordu. Ensar ise kendi içinde Evs ve Hazreç olmak üzere iki kabileden oluşmaktaydı. Müslüman olmadan önce birbirine düşman olan bu kabileler, İslâmiyet’ten sonra eski husumetlerini terk etmişlerdi, ama rekabet hissi devam ediyordu. Peygamberimiz savaşa çıkıldığı zaman bu iki kabileye ayrı sancak vermiş ve her grubu kendilerinden birinin komutasında savaştırmıştır.14
Konumuzu destekleyecek mahiyette Buhârî’de Mekke fethi kıssası ve Allah Resûlü’nün (s.a.s.) Hz. Abbas’a “Allah’ın ordularını görmesi için Ebû Süfyân’ı vadinin yanında tut.” emrine yer verirken şu bilgi zikredilir: Kabileler Hz. Peygamber’le birlikte bölük bölük geçmeye başladı. Bir bölük geçtiğinde Ebû Süfyân, “Kim bunlar?” dedi. Abbas “Bu Gıfâr kabilesidir” dedi. Sonra Cüheyne kabilesi, sonra Süleym kabilesi geçti. Derken eşi görülmemiş bir bölük geçti. Ebû Süfyân “Bunlar kim?” deyince, Abbas “Bu Ensardır.” karşılığını verdi. Başlarında sancak ile birlikte Sa’d b. Ubâde vardı. Sonra da Resûlullah (s.a.s.) ve ashâbının bulunduğu bölük geldi. Resûlullah’ın (s.a.s.) sancağı Zübeyr’de idi.15
Allah Resûlü (s.a.s.), İslâm toplumunu bir bütün olarak değerlendirdiği gibi, küçük grupların da kendi içlerinde ayrı bir topluluk olma vasfını ortadan kaldırmamıştır. Bu konuda, Abdullah b. Ka’b’ın şu sözleri oldukça dikkat çekicidir: “Allah, Peygamberimiz’e Ensar’ın iki kabilesi olan Evs ve Hazrec’ten biri vasıtasıyla bir lütufta bulunacak olsa, bu onların arasında yarışma vesilesi olurdu. Evsliler, Efendimiz adına ne zaman faydalı bir hizmette bulunsalar Hazrecliler şöyle derlerdi: “Allah’a yemin olsun ki, Evsliler artık Hz. Peygamber nazarında ve İslâm’da hayır yönüyle bizi geçmişlerdir.” Onların yaptığı hizmetin bir mislini yapıncaya kadar böyle yakınmaya devam ederlerdi. Aynı şekilde Hazrecliler bir hizmette bulunacak olsa, bu sefer Evsliler aynı şekilde yakınırlardı.16
Hayırda yarışmak bir mü’min tavrıdır. Zira Kur’ân-ı Kerîm’de Müslümanlara hayırda yarışmaları emredilmektedir.17 Kur’ân’ın ilk muhatapları olan sahabe de bu emri çok iyi kavramış ve hayırlı işler hususunda birbirleriyle yarış içinde olmuşlardır.
5. Teşvik / Motivasyon
“Teşvik”in gayesi, insanları bir konuda isteklendirme ve cesaretlendirmedir. “İnsan”ı çok iyi tanıyan Hz. Peygamber de, raiyeti altındaki insanların verimliliğini artırmak için zaman zaman teşvik metodunu kullanmıştır.
Uhud Savaşı’nın başlarında Resûl-i Ekrem elindeki kılıcı göstererek, “Bu kılıcı hakkıyla kim alır?” diye sordu. Birçok sahabî birden atıldı. Ancak Ebû Dücâne ortaya atılarak, “Nedir onun hakkı yâ Resûlellâh?” diye sorunca, Resûl-i Ekrem, “Hakkı, eğilip bükülünceye kadar onu düşmana sallamandır!” buyurdu.
Bunun üzerine Ebû Dücâne, “Yâ Resûlallâh! Ben bu kılıcı, hakkını vermek üzere alıyorum!” dedi ve Resûlullâh’tan kılıcı teslim aldı.
Ebû Dücâne, elinde Peygamber Efendimiz’in şartlı teslim ettiği kılıç, başında kırmızı sarığı olduğu hâlde müşriklere doğru çalımlı çalımlı yürümeye başladı. Bunun üzerine Allah Resûlü (aleyhi ekmelü't-tehâyâ) sahâbeye şöyle dedi:
“Bu öyle bir yürüyüştür ki, Allah onu, şu yerin (savaşın) dışında hiçbir zaman sevmez!”18
Hz. Peygamber bu davranışıyla sahâbeyi yarışa sevk etmiştir. Elinde gösterdiği kılıca herkes talip olmuş; ama O, bu kılıcı Ebû Dücâne’ye vermiştir. Kılıç ona verilince diğer sahâbiler de birer Ebû Dücâne kesilmiş ve onun gibi yiğitlikler göstermişlerdir.
Peygamberimiz teşvik maksatlı olarak zaman zaman şiirden de yararlanmıştır. Bazen bizzat kendisi şiir söyleyerek, bazen de Abdullah b. Revâha ve Hassan b. Sâbit gibi bir şaire söyleterek sahâbenin coşkunluğunu artırmıştır.
Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin şiir söyleyerek sahâbenin şevkini artırdığı en meşhur hâdise Hendek Savaşı öncesi hendek kazımı sırasında olmuştur. Resûlullah burada, sahâbenin kuvve-i maneviyesini takviye için şiir okumuştur.
Hz. Peygamber ihtiyaç hâlinde Hassân b. Sabit, Abdullah b. Revâha ve Ka’b b. Mâlik’i çağırıp: “Kureyş’e karşı hicivlerinizi fırlatın. Çünkü bu, onlar için ok yarasından beterdir.”19 diyordu. Bunlar arasında en çok hizmet veren Hassân’dı.
Şiirin o dönemdeki en yaygın iletişim araçlarından biri olduğu düşünülürse, şairlerin İslâm’ın müdafaa ve tebliğinde, Müslümanların kuvve-i maneviyelerini takviye etmede etkili bir teşvik aracı olduğu görülecektir.
Sonuç
Günümüzde her alanda doğru ve verimli çalışma aranmaktadır. Cenab-ı Hakk’ın lütfu, Efendimiz’in özel donanımı ve değişik dinamiklerle birlikte insan unsurunu verimli değerlendirmesi de çok önemli bir husustur. O’nun hayatından tespit edebildiğimiz ilkeler, kolay, anlaşılabilir ve uygulanabilir niteliktedir. Hiç kuşkusuz, bütün uygulamalarının merkezine önce kendisini koyan Peygamberimiz, yapılacak işlerde kendisi de herkesle birlikte, hattâ diğer insanlardan daha fazla gayret ortaya koyarak çalışmış ve bizzat davranışıyla insanlara örnek olmuştur. Kanaatimizce, verimliliğe ve çevresindeki kitleyi harekete geçirmeye vesile olan en önemli faktör de bu olmuştur.
Katılımcı bir yönetim anlayışını benimseyen Peygamberimiz, çevresindeki insanların görüşlerine büyük önem vermiş ve projelerini toplumun benimsemesini sağlayarak uygulamıştır. Bir peygamber olarak, bütün fikirlerini hiç tartışmasız kabul ettirebilecek iken, peygamberlik makamını bir yaptırım aracı olarak kullanmayı tercih etmemiştir. Ekip çalışmasına da büyük önem veren Peygamberimiz, sahabe arasında topluluk fikrini yerleştirmiş ve ferdî hareketlere fırsat vermemiştir.
Hayatın her alanıyla ilgili en güzel ve yanıltmaz örnekleri bırakan Peygamberimiz, çalışma hayatıyla ilgili de prensipler ortaya koymuştur. Bu örnekler, doğru anlaşılması ve uygulanması ölçüsünde toplum hayatı için yanıltmaz bir rehber olacaktır.
*Araştırmacı Yazar
hyenibas@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 2/381
2. İbn Hişam, Sîre, III-IV/146 Ayrıca bkz. Buhârî, Megâzî 30; Müslim, Cihad 125
3. Tirmizî, Zühd 39
4. Buhârî, Cihad 34; Megâzî 30
5. Buhârî, Cihad 52; Müslim, Cihad 77.
6. Hakim, Müstedrek, 2/227 Benzer rivâyet için bkz. Tirmizî, Salât 12; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/26
7. Canan, İbrahim, Peygamberimiz'in Tebliğ Metotları, 1/339
8. Müslim, Cihad 83.
9. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 3/188; Taberî, Târih, s. 351
10. İbn Hişam, Sîre, I-II/411-412
11. İbn Hişam, Sîre, I-II/428-429; Taberî, Târih, s. 363
12. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/326
13. Taberî, Târih, s. 392 Ayrıca bkz. Hamîdullah, Hazreti Peygamber’in Savaşları, s. 118 vd.
14. Bkz. İbn Sa’d, Tabakât, 2/14, 64, 67, 150, 166.
15. Buhârî, Megâzî 48.
16. İbn Hişâm, Sîre, III-IV/183
17. Bkz. Bakara sûresi, 2/148.
18. İbn Hişâm, Sîre, III-IV/46; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 3/123
19. Müslim, Fezâilu’s-sahâbe 157
.
Peygamberimiz'in Liderlik Yönü
Hasan Yenibaş
|
Efendimiz’in fetanetinin ayrı bir buudu da O’nun, karşısına çıkan bütün problemleri -hangi sahaya ait olursa olsun- gayet rahat ve tereyağından kıl çekme kolaylığında çözmesidir ki, bu husus da yine O’nun risaletine şehadet eden burhanlardandır.
|
Günümüzde liderlikle ilgili değişik yaklaşımlar bulunmaktadır. Takım çalışmasını, toplumun katılımını ve isteklerini dikkate alarak kararların alındığı kolektif liderlik, ahlâkî değerlerle uyuşan ve insanlara daha fazla değer veren etik merkezli liderlik, insanların, maaşın ötesinde şahsî ve meslekî gelişimlerini de koruyup gözeten ve toplam kalite yönetimini benimseyen, insanların bütün hayatını zenginleştiren ve değer katan ilke ve değer merkezli liderlik ile hizmetkâr (hizmetçi) liderlik bunlardan birkaçıdır. Hizmetkâr liderlikte sahip olunan güç ve kuvvet, çalışanların her türlü ihtiyacının karşılanması için kullanılır.
Peygamberimiz'i bu tür liderlik yaklaşımlarından birisiyle değerlendirmek yeterli/doğru değildir. Ancak mutlaka bir benzerlik kurmak gerekirse hizmetkâr liderlik tanımı Allah Resûlü’nün (sallalahu aleyhi ve sellem) liderlik profiline yakın/benzer görünmektedir. Hizmetkâr liderlik anlayışı, diğer liderlik modellerinden çok farklı bir lider profili öngörmektedir.
Hizmetçi ile liderin bir arada olmasını sağlayan ve iki rolü sentezleyen hizmetkâr liderlerde şu on vasfın bulunması öngörülmektedir: 1) Dinleme becerisi 2) Empati 3) İyileştirme 4) Farkında olmak 5) İkna etme gücü 6) Kavramsallaştırma 7) İleri görüşlülük Çobanlık (Emniyet) 9) İnsanların gelişmesi ve büyümesine hususi ihtimam gösterme 10) İş hayatı dışında küçük birliktelik sağlayıcı gruplar ve topluluklar inşa etme.1
Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hayatı incelendiği zaman, bu özelliklerden daha fazlasının O’nda bulunduğu görülecektir. Biz, bu makalede herhangi bir liderlik modelini ölçü almadık. Ama genel olarak başarılı bir liderde ve idarecide bulunması gereken ve dikkat çekici olan temel liderlik vasıflarına göre Efendiler Efendisi’nin bu yönünü ele almaya çalışacağız.
Peygamberimiz’in Liderlik Vasıfları
1. Cesareti
Bir liderde bulunması gereken özelliklerden biri cesarettir. Lider, gözü kara, yüreği de pek olmalıdır. Zaman gelir o, tek başına kalabilir. Fıtrî cesareti, onu işte o anda zilletten kurtarır. Davasını ve idealini yalnız göğüsleme zorunda bulunduğu böyle bir anda lider, arkasında binlerce insan var gibi davranabilmelidir ki, varılması gereken hedefe ulaşabilsin. Lider, asla ölümden korkmamalıdır. Her şeyden korkan, ürken sevk ve idarede lider olamaz. 2
Cesaret, diğer bütün olumlu özelliklerin güvencesidir. Kuvve-i maneviyenin temel dinamiklerinden biridir. İnsan, olumsuzluklarla mücadele etmeye hazır ve her türlü zorluğu aşmaya azmetmişse mücadele için gerekli diğer özellikler de arkadan gelecektir.
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) fıtraten cesurdu. Hayatında bir kere bile korkaklık emaresi sayılabilecek bir tavrı olmamıştır. İslâm tarihi, Resûl-i Ekrem’in azim ve cesaretine şehadet eden bir abidedir. Resûl-i Ekrem, bütün Arabistan şirk içinde yüzdüğü sırada, yalnız başına tevhid sancağını kaldırmış, büyük bir düşmanlık âlemi ile yalnız başına mücadele etmişti. Azim ve cesareti sayesinde aşılmaz gibi görünen bütün engelleri aşmış ve tek başına başladığı mücadelenin sonunda bir gün, çevresinde yüz bin insan toplanmıştı. 3
Bütün hayatı cesaret örnekleriyle dolu olan Peygamber Efendimiz’in, cesaretiyle ilgili en güzel misaller, savaşlarda gösterdiği yiğitlik ve kahramanlıklarda ortaya çıkmaktadır. Hz. Ali gibi cesur bir sahabî diyor ki "Bedir savaşında baktım ki Resûlullah’a (s.a.s.) sığınıyor, O’nun arkasına sokuluyoruz. O ise düşmana hepimizden daha yakın durumdaydı. Hepimizin en cesuru O idi." 4
Lider, zor anların adamıdır. Gerçek liderler kriz dönemlerinde ve kritik anlarda ortaya koydukları performansla kendilerini gösterirler. Peygamberimiz bu yönüyle erişilmez bir cesaret timsalidir. Huneyn Savaşı'nda ordu dağılma tehlikesiyle karşı karşıya kalınca atını mahmuzlayıp öne atılmak istemesi ve “Ben Peygamber’im bunda yalan yok, ben Abdulmuttalib’in oğluyum.” diye haykırması orduya cesaret aşılamış ve yeniden toparlanmasını sağlamıştır. 5
2. Kararlılığı
Liderler inandıkları davayı büyük bir kararlılıkla savunmalıdırlar. Davasına kararlılıkla sarılmayan liderler başkalarını yönlendiremez, onları heyecanlandırıp aşk u şevke getiremez, dolayısıyla kendileri de başarılı olamazlar. 6
Liderin sunduğu mesajlardan hiçbiri hayatla zıtlaşmamalı ve o, bu mesajların geçerliliği hususunda, hem bugün hem de yarınlar adına emin olmalıdır. Bir insan, gözleriyle gördüğü bir vak’âyı, nasıl hiç çekinmeden ve tereddüt etmeden anlatır, anlatırken de asla yalanlanacağından korkmaz; zira kendinden emindir! Lider de sunduğu mesajlarda aynı duyguyu ve aynı emniyeti taşımalı ve o mesajın doğruluğuna, gözüyle gördüğü bir hâdiseden daha kat’i inanmalıdır. Hattâ, muvaffakiyeti için sadece kendi inancı da kâfi değildir. Aynı zamanda bu mesajın hayatla zıtlaşmaması da gerekmektedir. Yani sunulan mesajlar, hayatın dönen çarkları içinde, tıpkı sırlı kapıların açılıp kapanması gibi onların açılış ve kapanışını kendi hesabına değerlendirmeli ve o kapılara takılmamalıdır. 7
Peygamberimiz bu yönüyle de ulaşılmaz bir ululuk sahibi olarak karşımızda durmaktadır. İnsanların büyük kabul ettikleri pek çok liderin hayatına baktığımız zaman değişik sarsıntı ve kararsızlıklar görülebilir. Hiç sarsılmadan konum ve duruşunu koruyabilen lider yok denecek kadar azdır. Ama Peygamberimiz, sıkıntının her çeşidine maruz kalmasına rağmen davası adına hiç sarsıntı yaşamamış ve hâdiseler karşısında kendine has duruşunu daima muhafaza etmiştir. Onun bu kararlılığıdır ki, sahabe gibi, inandıkları dava uğrunda canlarını seve seve feda eden örnek bir cemaat yetiştirmiştir.
Nebiler Sultanı’nın Mekke’de çekmediği sıkıntı kalmamıştır. En büyük destekçileri olan hanımı ve amcasını peşi peşine kaybetmiş ama O, sarsılmamış, davası adına ümitsizliğe ve kararsızlığa düşmemiştir. Davası için Mekke’de çalmadığı kapı, dolaşmadığı panayır kalmamıştır. 8
Sıkıntılar karşısında sarsılmadığı gibi, Mekkelilerin davasından vazgeçmesi karşılığında teklif ettikleri dünyevî imkan ve nimetleri de elinin tersiyle itmiş ve kendi mesajlarını anlatarak duruşundan taviz vermemiştir. 9
3. Hızlı ve İsabetli Karar Verebilmesi
Her lider, seri ve sıhhatli karar verme özelliğine sahip olmalıdır. Bilinen bir husustur ki, karar verme, yapılacak işlerin esası mesabesindedir. Ancak, her karar isabetli olmadığı gibi, vakitsiz de olabilir. İster gecikme, isterse vaktinden erken verilen kararlar, asla isabetli kararlar değildir. Onun için, bir liderin aldığı kararı, sıradan bir karar olmaktan kurtaran husûsiyet, zamanında ve isabetli alınmış olmasında aranmalıdır.
Çok âni karar verilmesi gereken hayatî anlar vardır. Lider, bu anlarda, sıradan insanlardan ayrılır ve kendi buudunu yaşar. O keskin zekâsıyla âniden karar verir, verdiği karar da tam isabetlidir. Halbuki ekseriyetle acele verilmiş kararlar isabetten uzak olurlar. Çünkü, isabet ve acele birbirinin zıttıdır. İki zıt ise bir arada zor bulunur. İşte bu zor anın adamı liderlerdir. Onlar bu zıtları çok kolay bir araya getirebilirler. 10
Özellikle kriz zamanları ve sıkıntılı dönemler, gerçek liderlerin ortaya çıkmasına ve yine gerçek liderlerin sıradan lider ve idarecilerden ayrılmasına vesile olması bakımından önemlidir. Normal zamanlarda verilen kararların önemi fark edilemeyebilir. Ama insan hayatında öyle anlar vardır ki, orada verilecek bir karar hayatî önemi haizdir. Ve yine öyle anlar vardır ki, orada hemen karar verilip harekete geçilmelidir. Bazen böyle durumlarda her bekleme ve gecikme, başarısızlığa ve belki de hezimete bir adım daha yaklaşma anlamına gelebilir.
Peygamberimiz’in fiyaskoyla sonuçlanan bir kararı olmamıştır. Tam aksine O, verdiği yerinde kararlar sayesinde hezimeti zafere dönüştürmeyi başarmıştır. Özellikle Uhud Savaşı bu konuda en güzel örneklerden biridir. Uhud, İslâm tarihinde hezimetle zaferin aynı anda yaşandığı, daha doğrusu zafer, hezimet ve zaferin iç içe yaşandığı, hezimetin zafere dönüştürüldüğü bir savaştır.
Peygamberimiz, hızlı karar verme ve hareket etme özelliğini olumsuz durumlara mani olmak için de kullanmıştır. Benî Mustalik seferinde münafıkların başı Abdullah b. Übey b. Selûl’ün yaktığı fitne ateşinin meydana getirebileceği kötü sonuçları bu metotla bertaraf etmiştir. Abdullah b. Übey b. Selûl, Cahcâh b. Mes’ûd el-Gıfarî ile Sinan b. Veber el-Cühenî arasında su sebebiyle çıkan çatışmayı iyi kullanmış ve oraya gelen münafıkları Peygamber Efendimiz aleyhine şu sözüyle kışkırtmıştır: “Topraklarımızda bizi rahatsız ediyorlar. Kureyş’ten Müslüman olanların bize karşı durumu eskilerin ‘Besle kargayı oysun gözünü!’ sözü gibidir. Medine’ye dönünce aziz olanlar zelil olanları oradan çıkaracaktır.”
Peygamberimiz, fetanetinin bir boyutu olan süratli muhakemesi ve karar vermesi sayesinde doğmakta olan fitneyi yok etmiştir. Abdullah b. Übey’in sözünü işitir işitmez orduya yola çıkma emri vermiş, otuz saate yakın yol gidilmiş, insanlar yorgun düşmüş ve mola verdikleri zaman hemen uyumak zorunda kalmışlardır. Böylece fitne çıkartacak konu hakkında konuşulmasına engel olmuştur. 11
4. Problemleri Çözmesi
Bir liderde bulunması gereken özelliklerden biri de her türlü problemin üstesinden gelebilme kabiliyetidir. Modern yönetim anlayışında yönetici, aynı zamanda “problem çözen kişi” olarak da tanımlanır. Bu açıdan yönetim, problem çözme sanatıdır, denebilir.
Yönetimde, yöneticinin varlığının sebebi, problem çözmektir. Çünkü yöneticiye sürekli olarak problem getirilir ve bu bunları çözmesi istenir. Yöneticinin yönetimdeki başarısı da problem çözmedeki başarısı ve becerisine göre değerlendirilir. Zira, bir kişinin bilgisini ve yeteneğini ortaya koyan başarı kıstası, problem çözme kabiliyeti ve başarısıdır. 12
Bir liderin, cemaati ve arkasındaki insanlar tarafından her yönüyle hüsn-ü kabul görmesi ve onun güvenilir, itimad edilir bir insan haline gelmesi; ferdî, ailevî, içtimaî, iktisadî, siyasî, o topluma ait bütün problemleri çözmesine bağlıdır. Bir lider arkasındaki insanların böyle ferdî, ailevî, içtimaî problemlerini çözdüğü ölçüde kabul görür ve onlar tarafından sevilir, sayılır, omuzlara alınır, bayraklaştırılır ve ebedlere kadar ona sahip çıkılır. İşte Hz. Muhammed Mustafa (sallallahu aleyhi ve sellem), insanlık için bütün problemleri çözen böyle bir liderdi. 13
Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) özellikle, Hacerü’l-Esved için yaptığı hakemlik, 14 Medine’ye hicret edince hicretin getirdiği problemleri Ensar-Muhacir arasında kardeşlik tesisi15 ve Medine Anayasası16ile çözmesi, Huneyn ganimetlerini dağıtılması meselesinde çıkan problemi hemen çözmesi17 vahiy buudlu nuranî bir firasetin sahibi olduğunu ve problemleri çözmedeki eşsizliğini göstermektedir.
5. İnsan Yetiştirmeye Önem Vermesi
Bir liderde bulunması gereken vasıflardan biri de insan yetiştirmeye önem vermesidir. Önem vermek, önemli olduğunu söylemek değildir; bizzat insanların yetişmesiyle meşgul olmak ve bunu ihmale tahammülü olmayan bir vazife olarak görmektir.
Günümüzde liderlik ve yöneticilik anlayışıyla ilgili çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. İnsan yetiştirmeye önem verme konusu, özellikle hizmetkâr liderlik anlayışı içerisinde oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bu yaklaşıma göre, lider, insanların gelişmesi ve büyümesine özel ihtimam göstermelidir. Zira, her insan özel bir önem ve değere sahiptir. Bundan dolayı lider, her ferdin büyüyüp gelişmesine özel gayret sarfeder ve emri altında çalışanların veya sorumlu olduğu fertlerin şahsî, meslekî ve ruhî gelişimlerini tamamlamaları için sahip olduğu bütün gücü kullanma konusunda mesul olduğunun şuurundadır. 18
Liderin en büyük sermayesi insandır. Bundan dolayı lider, raiyetinin her yönden gelişip yetişmesine çalışmalı, bunun için gerekli imkân ve ortamları hazırlamalıdır.
Peygamber Efendimiz bizzat kendisinin bu yönüne işaret ederek, “Ben muallim olarak gönderildim.” 19buyurmaktadır. O, okuma-yazma bilmeyen ümmî bir toplum içinde neş’et etmişti. Bundan dolayı okuma-yazma oranı oldukça düşüktü. Resûl-i Ekrem Efendimiz, özellikle Medine döneminde bu konuda seferberlik başlattı. Bu maksatla mescidin bir kısmını bu işe tahsis etti. Buraya Suffa denmekteydi. Suffa ilk İslâm üniversitesidir. Bizzat Resûlullah (s.a.s.) burada dersler veriyordu; fakat henüz başlangıçta bulunanlara okuma-yazmayı ve Kur’ân’ı öğretmek üzere diğer bazı öğretmenler de vazife görüyorlardı. Ubâde b. Sâmit, Kur’ân ve okuma-yazma öğreten muallimlerden birisidir. Bunu bizzat kendisi ifade etmekte ve Suffa ehlinden bazılarına Kur’ân ve yazı yazmayı öğrettiğini söylemektedir. 20 Yine, Abdullah b. Said el-Âsî de Resûlullah (s.a.s.) tarafından Medine’de halka yazı yazmayı öğretmek için görevlendirilenlerdendir. 21
Peygamberimiz’in bu konudaki dikkat çekici bir uygulaması da Bedir esirlerine yaptığı muamelede ortaya çıkar. Bedir esirlerinden yazı yazmayı bilen kimseler vardı. O sırada Ensar’dan güzel yazı yazan kimse bulunmamaktaydı. Esirlerden hiç malı olmayanların, on çocuğa yazı yazmayı öğretmesi karşılığında serbest bırakılması kabul edildi. Zeyd b. Sâbit de Ensâr çocuklarından bir grup içinde o sırada yazı yazmayı öğrenmiştir. 22
Medine’de Suffa’nın yanı sıra eğitim-öğretim faaliyetleri mahallelere de yaygınlaştırılmıştır. Bu maksatla daha henüz hicretin ikinci yılında Mahreme b. Nevfel’in evinde Dâru’l-kurrâ adında ve Kur’ân öğretimine tahsis edilmiş yeni bir okul faaliyete geçirilmiştir. 23
Peygamberimiz’in çalışmaları kısa sürede netice vermiş ve O, 23 yıllık risaletinin sonunda bedevî bir toplumdan, bütün insanlara rehberlik yapacak aydın bir cemaat çıkarmıştır.
6. İkna Etme Gücü
Bir liderde bulunması gereken özelliklerden biri de ikna etme gücüdür. Lider, karar verirken sahip olduğu makamın otoritesini kullanma yerine, o kararla alâkalı insanları ikna etme metodunu kullanır. Zorlama yerine muhatapların akıl ve kalblerine hitap ederek, akıllarını, hislerini ve ruhlarını da fethederek onlara iş yaptırır. 24
Nebiler Serveri’nin (s.a.s.) hayatına baktığımız zaman bu hususu açıkça müşahede etmekteyiz. O, muhataplarını ikna etmeye çalışmış, onların akıl ve kalblerine de hitap etmiştir. Huneyn ganimetlerinin dağıtılması hususunda ortaya çıkan problemin çözümü için Ensara yaptığı konuşma bunun en güzel göstergesidir. 25 Kendisine gelip zina etmek için izin isteyen Cüleybib’e söyledikleri de muhataplarını ikna etme yönünü gösteren güzel bir misâldir. 26
7. Sorumluluk Duygusu
Lider, bir mesuliyet insanıdır. Sorumluluklarını yerine getirme mevzuunda, ne karşısına çıkan engellerin zorlu ve aşılmaz olması ne de imkânların genişliğiyle gelen yaşama zevki, rahat ve rehavet onu yolundan döndüremez ve ona mükellefiyetlerini unutturamaz. Üzerine aldığı mesuliyetleri mutlaka yerine getirir. Yapıp ortaya koyduğu hizmetler karşısında herhangi bir ücret ve mükafat beklemez. 27 Bu özellik “çobanlık” kelimesiyle de ifade edilmektedir ki, Peygamberimiz’in “Hepiniz bir çobansınız ve güttüğünüzden mesulsünüz.” 28 hadisi bu hususu ifade etmektedir.
Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) tam bir mesuliyet insanıydı. O’nun sorumluluğu tebliğdi. Bütün insanlara tek tek Allah’ı anlatmaktı. O’nun ilk vazifesi buydu. Zaten tebliğ her peygamberin varlık gayesidir. Tebliğ olmasaydı, peygamberlerin gönderilişi de mânâsız ve gayesiz olurdu. Peygamberimiz (s.a.s.) tebliğ vazifesini yapma hususunda çok hırslıydı. Kur’ân’ın ifadesiyle insanlar iman etmiyorlar diye neredeyse kendini helak edecekti. 29
8. İleri görüşlü olması
Lider, yarınlara uzanan yolda insanlara rehberlik yapan insandır. Lider, yürüdüğü yolun neticesini görebilmelidir. Bu da, liderin ileri görüşlü olmasıyla mümkündür. İleride olması muhtemel hâdiseleri önceden görebilme kabiliyetini tanımlamak zor olmasına rağmen, bu işi yapabilenleri tespit etmek kolaydır. Önceden görme sezgiyle alakalı bir maharet olup liderin geçmiş ve bugünün realitelerinden dersler alıp bugün alınan kararların gelecekteki muhtemel sonuçlarını anlamasına yardımcı olur. 30 Liderin ileri görüşlü olması, ortaya koyduğu ilke, prensip ve fikirlerin tutarlı olması açısından da önemlidir. Bulunduğu şartları aşamayan bir insanın verdiği kararlar nihaî olmaz. Bugünkü kararlarıyla yarın söyleyeceği şeyler çelişebilir. Bu durum da, arkadan gelen insanlar arasında görüş ayrılığına sebep olabilir. Ayrıca lidere olan güven de sarsılabilir.
"Peygamberimiz ileri görüşlüydü." demek hem eksik hem de bir manada saygısızlık işmam edebilir. O’nun ileri görüşlülüğünü, peygamberlik vasfından ayrı olarak değerlendirmemiz mümkün değildir. O, bir peygamberdi. Peygamber olduğu için de, bunun tabiî bir neticesi olarak içinde bulunduğumuz mekanın dar sınırlarını aşıyor ve bizim için gayb olan âlemlerle irtibata geçiyordu.
Hz. Peygamber’in ileri görüşlüğünü tespit için sadece Hudeybiye sulhunun maddelerinin incelenmesi bile kâfi gelecektir. 31
9. Raiyetini Sevmesi ve Onlar Tarafından Sevilmesi
Peygamberimiz'in, özellikle ashabıyla olan münasebetlerinin karşılıklı sevgi temeline dayandığını söyleyebiliriz. Zaten lider, raiyetinin her ferdi, kendini ona en sevgili bilecek kadar insanları seven ve onlar tarafından da aynı ölçüde sevilen seçkin bir ruhtur. Hem onun raiyetine hem de raiyetinin ona güveni tam olmalıdır. 32 Lider, özüyle ve zâtî hususiyetleriyle her zaman kendini hissettiren ve gönüllerde yaşamasını bilen bir şahsiyettir. 33 Peygamberimiz de seven ve sevilen bir liderdi. Öyle ki her fert kendini O’na en sevgili sanırdı. Yine her fert kendini O’nu en çok seven insan olarak kabul ederdi. Peygamberimiz'i tanıyıp iman ettikten sonra, O’na kızdığı için Müslümanlıktan ayrılan bir insan olmamıştır. O, beraberinde bulunduğu herkese, yakınlığını hissettirmesini bilmiştir.
10. Kabiliyetleri Tespiti ve Değerlendirmesi
Lider, insan sarrafıdır. O idaresi altındaki insanları herkesten çok daha iyi tanır. Kimi nerede, ne kadar ve ne maksatla istihdam edeceğini; kime hangi işi gördüreceğini bilmeyen ve bunda isabet kaydetmeyen insan, iyi bir lider olmak şöyle dursun, sıradan bir idareci bile değildir. 34
Peygamber Efendimiz, çevresindeki insanları tanımada da eşsizdir. O, arkasındaki insanları çok isabetli ve yerli yerinde istihdam etmiştir. Kime hangi vazifeyi vermişse muhakkak ki mevcut arasında o işe en liyâkatlısını hem de tam bir isabetle tespit etmiştir. Öyle ki, O’nun peygamberliğinin hiçbir delili olmasaydı, sadece insanların istidat ve kabiliyetlerini keşfedip kullanması ve her insanı yerli yerinde vazifelendirmesi, fertlerin enerjisinden tam istifade etmesi ve bunlarda da hiç yanılmaması; yani kimi nereye koymuşsa onu sonuna kadar orada tutması (bir kısım belirli şahısların belli hislerine müdârâtın dışında) ve kimi nereye yerleştirmişse hayatının sonuna kadar onun orada kalması35 peygamberliğinin ispatı için yeterli olurdu.
11. Temiz Bir Geçmişe Sahip Olması
Bir liderin geçmişinin temiz olması kendisini töhmet altında bulunduracak bir fiilinin bulunmaması çok önemlidir. Günümüzde pek çok yöneticiyi sıkıntıya sokan ve yöneticilik/liderlik kariyerlerinin bitmesine sebep olan hususlardan biri, bir dönemde yaptıkları hatalar ve yanlış işlerdir. Oysa Hz. Peygamber 40 yaşına kadar aralarında bulunduğu bir topluluk içinde tertemiz geçmişiyle bilinmiş ve kendisine her fırsatta “Muhammedü’l-Emîn” denmiştir. O, peygamberliğinden önce de nebi gibi yaşamıştır.
SONUÇ
Başarılı bir lider ve idarecide bulunması gereken vasıflar çoğaltılabilir. Ancak burada yer verdiğimiz bazı özellikler açısından bile bakıldığı zaman Efendimiz’in liderlik yönüyle farkı ortaya çıkacaktır. İdeal liderlik profiline O’nun hayatının konulması, günümüz insanını sapmadan ve egoizm muhtevalı liderlik tavırlarından koruyacaktır. Çünkü Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) insan-ı kâmil ufkunun en büyük temsilcisidir.
*Araştırmacı Yazar
hyenibas@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Bkz. Çaldıranlı, Selim, “Hizmetkâr Liderlik”, Sızıntı, Aralık 1998, 491-492.
2. Gülen, M. Fethullah, Sonsuz Nur, 2/115.
3. Şiblî, Asr-ı Saadet, 2/99-100.
4. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/86.
5. Bkz.: Buhârî, Cihad 52; Müslim, Cihad 77.
6. Blumenthal, Ira, “Liderlik Neleri Gerektirir?”, Executive Excellence, Ocak 2002 (sayı: 58), 6.
7. Gülen, Sonsur Nur, 1/409.
8. Bkz. İbn Hişâm, I-II, 267-270.
9. Bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/362; İbn Hişâm, I-II, 264.
10. Gülen, Sonsuz Nur, 2/115.
11. Bkz. İbn Kesîr, Bidâye, 4/158-159; Reşid, Abdullah, İslâm’da Ordu ve Komutan, 297-298.
12. Aytürk, Nihat, Yönetim Sanatı, 110.
13. Gülen, M. Fethullah, Sonsuz Nur, 1/426.
14. İbn Hişam, I-II, 124-127.
15. İbn Hişâm, I-II, 324
16. İbn Hişâm, I-II, 321-324.
17. İbn Hişâm, III-IV, 340-341.
18. Çaldıranlı, a.g.m., 492.
19. İbn Mâce, Mukaddime 17.
20. Ebû Dâvud, Buyû 37; İbn Mâce, Ticârât 8.
21. İbn Abdilber, İstîâb, 3/52. Geniş bilgi için bkz. Kettânî, Terâtibü’l-idâriyye, 1/186.
22. İbn Sa’d, 2/22; Müsned, 1/247.
23. İbn Sa’d, 4/205.
24. Çaldıranlı, a.g.m., 491.
25. İbn Hişâm, II, 340-341; Buhârî, Menâkıbü’l-Ensar 1, 2; Megâzî 57; Müslim, Zekat 132-139
26. Bkz. Ahmed b. Hanbel, 5/256, 257.
27. Gülen, M. Fethullah, Zamanın Altın Dilimi, 212.
28. Buhârî, Cuma 11.
29. Bkz.: Kehf Sûresi, 18/6; Şuarâ Sûresi, 26/3.
30. Çaldıranlı, a.g.m., 491-492.
31. Bkz.: Buhârî, Şurût 15; Hac 106; Megâzî 36; Ebû Dâvud, Cihad 168; Sünnet 9.
32. Gülen, Sonsuz Nur, 2/117.
33. Gülen, Zamanın Altın Dilimi, 211.
34. Gülen, M. Fethullah, Sonsuz Nur, 2/117.
35. Gülen, M. Fethullah, Sonsuz Nur, 1/419.
.
.
Ayın Yarılması Mucizesi
Hasan Yenibaş
Giriş
İnşikak-ı kamer (ayın yarılması), Hz. Peygamber in (s.a.s.) hayatında meydana gelen önemli olaylardan biridir. Tefsir, hadîs ve kelâm âlimlerinin çoğunluğu, ilgili âyet ve hadîslere dayanarak inşikâk-ı kamerin gerçekleştiğini kabul etmişlerdir.
Birçok konuda olduğu gibi, bu hususta da farklı kanaate sahip olanlar ve böyle bir hâdisenin meydana gelmediğini iddia edenler bulunmaktadır.
Biz, bu çalışmamızda konuyu dört bölümde ele alacağız:
1. Konuyla İlgili Nasslar;
2. İnşikâk-ı Kameri Kabul Edenler ve Delilleri;
3. İnşikâk-ı Kameri Kabul Etmeyenler ve İddiaları;
4. Sonuç ve Değerlendirme;
1. Konuyla İlgili Nasslar
İnşikak-kamerle ilgili rivâyetler, başta Buhârî, Müslim ve Tirmizî olmak üzere Ahmed b. Hanbel, Abdurrezzak es-San ânî, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Abd b. Humeyd, Ebû Ya lâ, Taberânî, Hâkim en-Neysabûrî, Ebû Nuaym ve Beyhakî gibi muhaddislerin eserlerinde yer almıştır.
Bu konudaki hadîsler sahabeden Abdullah b. Mes ûd, Abdullah b. Abbas, Enes b. Mâlik, Abdullah b. Ömer, Cübeyr b. Mut îm, Huzeyfe b. el-Yemân tarafından rivâyet edilmiştir.
Abdullah b. Mes ûd Rivâyeti
İnşikak-ı kameri nakleden sahâbîlerden sadece Abdullah b. Mes ûd, olaya şahit olduğunu açıkça ifade etmiştir.1 Bundan dolayı İbn Mes ûd en önemli râvî konumundadır. Buhârî ve Müslim gibi muhaddisler de öncelikle onun rivâyetlerine yer vermişlerdir.
a. Resûlullâh (s.a.s.) devrinde ay iki parçaya ayrıldı; bir parçası dağın üstünde, diğer parçası da öbür tarafında idi. Resûlullâh (s.a.s.), Şâhid olun buyurdu .2
b. Resûlullah (s.a.s.) devrinde ay yarıldı. Kureyşliler: ‘Bu, Ebû Kebşe nin oğlunun büyüsüdür dediler. Bazıları: ‘Diğer beldelerden gelen yolcuları bekleyin. Muhammed, bütün insanlara büyü yapacak değil ya, dediler. Gelenler oldu, sordular; onlar da ayın yarıldığını gördüklerini söylediler (Tayalisî, 38; Ebu Nuaym, 2:281; Beyhakî, 2:266-267). Semerkandî nin nakline göre bu sihir fikrini ortaya atan Ebû Cehil dir. Etraftan gelenler olayı doğrulayınca, Bu, devam eden bir sihirdir dediler (Semerkandî, 3:297). İbn Mes ûd dan gelen başka bir rivâyette bu hadisenin üzerine, Saat yaklaştı ve ay yarıldı (Kamer, 54/1) âyetinin nâzil olduğu ifâde edilmektedir.3
Cübeyr b. Mut im den gelen rivâyet de bu ikincisiyle aynı çerçevededir. Ona ayrıca yer vermeyeceğiz.4
Abdullah b. Abbas Rivâyeti
Abdullah b. Abbas tan gelen birkaç rivâyet varsa da bunlardan biri sahîh, diğerleri zayıftır. Sahîh olan: Resûlullâh (s.a.s.) zamanında ay ikiye bölündü şeklindeki rivâyettir.5 Hâdisenin detaylarına dair bilgi ihtiva eden bir rivâyetle,6 ayın yarıldığını değil de tutulduğunu belirten rivâyet7 zayıftır.
Enes b. Mâlik Rivâyeti
Mekke halkı, Resûlullah ın kendilerine bir mu cize göstermesini istediler. Hz.Peygamber onlara ayın iki parçaya ayrılmasını gösterdi.8 Ayın iki parçasını Hira dağınının iki yanında gördüler.9 Bunun üzerine ‘Kıyâmet yaklaştı ve ay yarıldı. Bir mu cize gördükleri zaman yüz çevirirler ve bu devam eden bir sihirdir, derler âyetleri indi.10
Enes ibn Malik ten gelen bazı rivâyetlerde yarılmanın iki defa gerçekleştiğini ifade için merrateyn ‘iki defa) lafzı geçmekte ise de,11 hadîs şârihleri bunun firkateyn (iki parça) anlamında olduğunu belirtmişlerdir (İ. Hacer, 7:222; Mübarekfurî, 9:174).
Abdullah b. Ömer Rivâyeti
Resûlullâh (s.a.s.) devrinde ay iki parçaya ayrıldı; bir parçasını dağ örttü, diğer parçası da dağın üstünde idi. Resûlullâh (s.a.s.) Şâhid olun buyurdu. 12
Huzeyfe ibn el-Yemân Rivâyeti
Taberî, Ebû Nuaym, İbn Abdilber ve Abdurrezzak, Abdurrahman es-Sülemî den şunu nakletmektedirler: Medâin e indik. Kente bir fersah mesafe kaldığı anda Cum a vakti girdi. Babam ve ben namaz kılmaya gittik. Huzeyfe hutbe okudu ve hutbede şunları söyledi: İyi biliniz ki Allah, ‘Kıyâmet yaklaştı ve ay yarıldı buyuruyor. İyi biliniz ki kıyâmet yaklaşmış ve ay yarılmıştır. Dikkat edin, bugün hazırlık, yarın koşu günüdür. Yarışı kazanan Cennet e ulaşacak, kaybeden de Cehennem e. Babama dedim ki: ‘Yarın insanlar yarışacak mı ? Dedi ki: ‘Evladım, sen bilmiyorsun, bu yarış amel yarışıdır . (Abdürrezzak, 3:193-194; Ebu Nuaym, 1:280-281).
Değerlendirme
Görüldüğü gibi, inşikâk-ı kamerle ilgili çok sayıda rivâyet bulunmaktadır. Olayı nakleden sahabîler, hadîs rivâyetiyle meşhur olan Abdullah ibn Mes ûd, Abdullah ibn Abbâs, Enes ibn Mâlik, Abdullah ibn Ömer başta olmak üzere Cübeyr ibn Mut im ve Huzeyfe ibn el-Yemân dır. Bu konudaki bütün hadîslere sahîh demek elbette mümkün değildir. Ama, Buharî, Müslim, Tirmizî gibi en güvenilir hadis kitaplarında yer alan mevcut sahih rivâyetleri görmezlikten gelmek de imkânsızdır.13
2. İnşikak-ı Kameri Kabul Edenler ve Delilleri
Bu hâdise, âlimlerin çoğunluğu tarafından kabul edilmiştir. Ancak bunların ismini sıralamak çok zordur. Bir fikir vermesi açısından örnek göstermek gerekirse, Katâde, Mücâhid, Taberî, Hattâbî, Kâdî İyâz, Gazzâlî, İbn Hazm, İbn Kesîr, İbn Hacer, Aynî, Suyûtî, Nesefî, Ebussuûd, Cürcânî, Mâturîdî, Taftazânî, İbn Teymiye, Nûreddin es-Sâbûnî ve Pezdevî gibi âlimleri bunlar arasında zikredebiliriz.
a. İnşikâk-ı Kamerin Mu cize Olması
Mu cize; a-c-z kökünden türetilmiş olup, if âl babından ism-i fâildir. Âciz bırakan, güçsüz kılan, karşı konulamaz harika olay; kudretsizlik, tâkatsizlik veren anlamlarına gelir (Gölcük-Toprak, 337). Mu cize, Peygamber in elinde, nübüvvet davâsında doğruluğunu ispat için Allah tarafından tabiat kanunları na aykırı olarak yaratılan hârikulâde olay olup, başkaları tarafından benzeri getirilemez (Taftazanî, 5:11).
Mâturidî, Peygamberimizin hissî (beş duyuya hitap eden, duyularla idrak edilen) mu cizelerini sayarken, ayın yarılmasını ilk sırada zikretmiştir (Maturidî, 203). Aynı şekilde, Hemezânî, Mâverdî, İbn Hazm, Zemahşerî, Kâdı İyâz, Ebû Hayyân, İbn Kesîr, Bikâî, Alûsî, Kâsımî, Nebhânî, Harpûtî gibi pek çok âlim, inşikâk-ı kamer e Peygamberimizin mu cizeleri arasında yer vermişlerdir.
b. Kur ân-ı Kerîm de Yer Alması
Kamer Sûresinin ilk âyetlerinde Saat yaklaştı ve ay yarıldı. Bir mu cize görseler yüz çevirirler ve ‘bu devam eden bir büyüdür, derler buyurulmaktadır. Tefsirciler, bu ayetlerin iniş sebebi olarak ayın yarılmasına ilişkin rivâyetleri zikretmişlerdir.
Birinci âyette, Saat yaklaştı denilmektedir. Müfessirler bu âyeti kıyâmetin kopacağı saat yaklaştı veya kıyamet yaklaştı şeklinde anlamışlardır. Pek çok müfessir, âyeti lâfzî anlamda yorumlayarak, ayın yarılmasından maksat, bilinen gökteki aydır. Bir gök cismi olan ay, âyette bildirildiği şekliyle gerçekten iki parçaya ayrılmıştır, demiştir (Taberî, 27:73; İbn Kesir, 4:262; Alûsî, 27:77).
c. Konuyla İlgili Hadîslerin Sahîh Olması
İnşikâk-ı Kamer in vukuunu isbat edecek yeterlilikte sahîh hadisin bulunduğu daha önce geçmişti. Büyük müfessir Alûsî: Ayın yarılmasıyla ilgili çok sayıda sahîh hadîs vardır. Bu hadîslerin mütevâtir olup olmadığı konusunda ihtilaf edilmiştir. Bazı âlimler mütevâtir olmadığını söylemişlerdir (Alûsî 27:74) diyerek, ihtilâfın konuyla ilgili hadîslerin sahîh olup olmaması hakkında değil de, rivâyetlerin tevâtür derecesine ulaşıp ulaşmadığı hususuyla ilgili olduğunu beyan etmektedir. Ancak, Ali el-Kârî, söz konusu rivâyetlerin lâfzen mütevatir olup olmadığı konusunda ihtilâf bulunsa da, bunların mânen mütevatir olduğunu belirtir. Ayrıca, Buhârî, Müslim ve Tirmizi gibi üç önemli hadisçinin bu konudaki hadislere eserlerinde yer vermeleri de, söz konusu rivâyetlerin güvenilirliği hususunda önemli bir delil oluşturmaktadır.
d. Tefsir, Hadîs ve Kelâm Alimlerinin Çoğunluğunun İnşikâk-ı Kameri Kabul Etmeleri
İnşikâk-ı kamer, tefsir, hadîs ve kelâm âlimlerinin tamamına yakını tarafından kabul edilmiştir. Hatta, Kâdı İyâz ve Kastallânî gibi bâzı âlimler, söz konusu ulemânın bu konuda icmâ ettiklerini bile söylemişlerdir (Iyaz, 1:248; Kastallanî, 2:522). Bu âlimlerin isimlerine daha önce temas ettiğimiz için tekrar etmeye gerek görmüyoruz.
e. Müşriklerin Olayı Yalanlamamaları
Kur ân-ı Kerîm, bu olayı, gerçekleştiği sırada açıkça ilan ettiği halde, müşriklerin bunu yalanladıklarına dair herhangi bir rivayet yoktur. Eğer bir açık kapı bulsalardı olayı yalanlarlar, hiç değilse âyetler hakkında yaptıkları türden bir demagoji yoluna başvurarak, onu tartışma konusu yaparlardı. Böyle bir yola başvurmadıklarına göre, hâdise, kendilerine hiçbir yalanlama bahanesi bırakmayacak somutlukta ve kesinlikte vukû bulmuş olmalıdır (Kutub, 6:3426). Oysa ki onlar, rivâyetlerden öğrendiğimize göre, sadece bu olayın büyü olduğunu iddia etmekle yetinmişlerdir. Pek çok âlimle beraber önemli bir noktaya işaret eden Ali el-Kârî, Bir mu cize görseler yüz çevirirler âyetinin olayın gerçekleştiğini gösterdiğini, çünkü ay yarılmadan önce gerçek anlamda bir yüz çevirmeden bahsedilemeyeceğini söylemektedir (el-Kârî, 1:584).
.
Peygamber Efendimiz'in (S.A.S) Hayatında İtikâfın Yeri ve Önemi
Doç. Dr. Kadir Paksoy
Istılahta, bir yerde bekleme, durma ve kendini bir şeye adama, vakfetme mânâsına gelen itikâf; akıl, bâliğ veya temyiz kudretine sahip bir Müslüman'ın namaz kılınan yahut ibadet yapılan bir mekânda ibadet niyetiyle bir süre bulunması demektir. İtikâf için belli bir süre (zaman) sınırlaması yoktur. Bu, kısa süreli olabileceği gibi, günleri, ayları hattâ yılları ve bütün bir ömrü kapsayacak hüviyette de olabilir.Şu hâlde Ramazan ayından başka zamanlarda da itikâf maksadıyla ibadet ve tâat ile meşgul olmanın genişliğini bilmekte fayda vardır. Nitekim bazı tarihî camilerimizin giriş kapısının üzerinde Arapça güzel bir hat ile نَوَيْتُ الْإِعْتِكَافَ لِلهِ تَعَالَى şeklinde hatırlatıcı ifadeler vardır. Bunun mânâsı, "Allah rızası için itikâfa niyet ettim." demektir. Esasen bununla, kişinin mescide namaz ve ibadet için girerken içeride bulunacağı süre zarfında itikâfa niyet etmesi, itikâf sevabına da nail olması hatırlatılmaktadır.İtikâfa giren kimseye "mu'tekif" veya "âkif" denir. İtikâf, Kur'an ve sünnetle sabittir. Kur'ân-ı Kerîm'de mealen: "Mescitlerde itikâfta bulunduğunuz sırada eşlerinize yaklaşmayın." (Bakara, 2/187) buyrulur. Diğer bazı âyetlerde itikâf ibadetinin daha önceki ümmetlerde de yapıldığına işaret edilmektedir: "Biz Beytullâh'ı insanlara sevap kazanmaları için toplanma ve güven yeri kıldık. Siz de Makam-ı İbrahim'i namazgâh edininiz! İbrahim ile İsmail'e de: 'Tavaf edenler, itikâfa girenler, rükû ve secde edenler için bu Evimi (Kabe'yi) tertemiz bulundurun!' diye emretmiştik." (Bakara, 2/125). Hz. Zekeriya ve Hz. Meryem'in anlatıldığı Âl-i İmran Sûresi'nin 35. ve devamındaki âyetlerde itikâfın geçmiş Peygamberler ve ümmetlerde de cari olduğu kaydedilmektedir.İtikâf; vacip, sünnet ve nafile olmak üzere üçe ayrılır. Vacip olan itikâf, adakta bulunan kimse için geçerlidir. Bu, en az bir gün olur ve gündüz oruçla geçirilir. Bu konudaki bir hadîste Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Ömer'in kendisine "Cahiliye devrinde Mescid-i Haram'da bir gece itikâfta bulunmayı adamıştım; ne yapayım?" diye sorması üzerine "Adağını yerine getir." buyurmuştur (Buharî, İ'tikâf, 16).Sünnet olan itikâfa gelince; Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Ramazan'ın son on gününü mescitte itikâfta geçirmiş ve bunu her sene yapmıştır. Mescidin bir köşesini hasır veya örtüyle bölmüş ve burada gecelerini ve gündüzlerini ihyâ etmiştir. Esasen sünnet olan bu itikâfta hem Ramazan'ın son on gününü ve gecesini en güzel kıvamda ihya etmek hem de bu geceler arasında gizlenmiş olan Kadir gecesini idrak etmek vardır. (Buhârî, Leyletu'l-kadr 5; Müslim, İ'tikâf 7)Ramazan ayının son on günündeki sünnet-i kifâye olan bu itikâfı, sahabeden birçok kimsenin yanı sıra Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) hanımları da kendi hânelerinde namazgâh olarak tanzim ettikleri yerlerde gerçekleştirmişlerdir. Hattâ bu sünneti Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) vefatından sonra da devam ettirmişlerdir. (Müslim, İ'tikâf 5)Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) gerek hayatında gerekse vefatından sonra kimi sahabilerin ve ezvâc-ı tâhirâtın itikâf uygulamasını sürdürmeleri sebebiyle âlimlerimiz, Ramazan'ın son on günündeki itikâfın sünnet-i kifâye olduğunu söylemişlerdir. Bu meyanda her bir beldeden bir kişinin itikâfa girmesiyle bu sorumluluk diğerlerinin üzerinden kalkmış olur.Hz. Âişe'den rivâyete göre; Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), Hicret'in ikinci yılında orucun farz kılınmasından vefatına kadar Ramazan'da itikâf yapmıştır (Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 67, 129). İtikâfta bulunduğunda zaruri bir ihtiyaç olmaksızın mescitten dışarı çıkmamıştır. Hattâ bir defasında saçlarını yıkamak istediğinde mescitle bitişikteki hücresi arasına bir leğen koydurtmuş ve Hz. Âişe de O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) saçlarını yıkayıp taramıştır. (Buhârî, İtikâf 2). Bu itibarla Hz. Âişe Validemiz demiştir ki: "Aslında mu'tekif için sünnet olan şey, hasta ziyaretine gitmemesi, cenaze merasimine katılmaması, kadına temas etmemesi, kadının tenine tenini değdirmemesidir." (Ebû Dâvûd, Sıyâm 80).Müstehab yahut mendub olan itikâf ise, vacip ve sünnet olan itikâfların dışında herhangi bir zamanda ve herhangi bir yerde itikâfa niyet etmektir ki, bunun belirli bir vakti ve mekânı yoktur. Bazı müçtehitlere göre nafile itikâfın süresi, birkaç dakika da olabilir. Hattâ mescide giren kimse, çıkıncaya kadar itikâfa niyet etse, orada kaldığı süre zarfında itikâfta sayılır. Nafile itikâfta oruç tutmak da şart değildir.Mescitteki itikâf, genellikle erkeklere mahsus bir uygulamadır. Kadınlar ise evde, şahsî veya toplu olarak ibadet edebilecekleri bir yerde yahut namazgâhta itikâfta bulunabilirler. Şâyet mescitte kadınlar için tahsis edilen uygun bir mekân varsa, orada kısa veya uzun süreli itikâfa niyet edebilirler.Ramazan Ayında İtikâfPeygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), Hicret'in ikinci senesinde orucun farz kılınmasından itibaren Ramazan aylarının son on gününü itikâfta geçirmiştir. Mescitte bir bölme yaptırmış ve özellikle orada geceleyin çok az uykuyla iktifa ederek ekser vakitlerini ibadetle ihyâ etmiştir. Gündüzlerinde ise ibadet, tâat, dua, Kur'an kıraati, namaz kılıp kıldırmak ve kısmen istirahat ile meşgul olmuşlardır. (Buhârî, İtikâf 1-8; Müslim, İ'tikâf 1-12).Hz. Âişe (r.anhâ) şöyle demiştir: "Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ramazan ayında, diğer aylardan daha fazla ibadet yapmaya çalışırdı. Ramazan'ın son on gecesini sair gecelere nispetle daha ciddi ihya ederdi. Bu geceleri ihyâ etmeleri için hususiyle aile fertlerini de uyandırırdı. Ciddiyetle ibadete yönelir ve eşleriyle ilişkiyi keserdi. (Buhârî, Leyletu'l-kadr 5; Müslim, İ'tikaf 7).Ebû Hureyre (r.a.) demiştir ki: "Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ramazan'ın son on gününü itikâfta geçirirdi. Ancak vefat ettiği sene yirmi gün itikâf yaptı." (Buhârî, İ'tikâf 17). Enes b. Mâlik'in (r.a.) rivâyetine göre bunun bir hikmeti, Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) önceki yılın Ramazan ayını seferde geçirmesi, dolayısıyla ertesi yıl yirmi gün itikâf yapmak suretiyle geçmişin kazasını da yapması sebebiyledir. (Tirmizî, Savm 79)Hz. Peygamber'in İtikâf HayatıHz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), Mekke'de, henüz kendisine peygamberlik vazifesi verilmeden önce Hira Nur Dağındaki bir mağaraya çekilir, şehir hayatından uzaklaşır, aile fertlerinden ve insanlardan ayrı kalır, kendisini günlerce ve gecelerce ibadet ve tâate verir, itikâf ve inziva yapardı. Hz. Âişe'nin naklettiği hadîste ifade edildiği üzere, Hira'da tehannüs ve tehannüf (kulluk ve ibadet) yapardı. O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) kalbine insanlardan âzâde kalma, Rabbiyle beraber olma muhabbeti verilmişti. (Buharî, Bed'ü'l-vahy, 2)En meşhur ve makbul hadîs kaynağının müellifi İmam Buharî, Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) peygamberlik vazifesiyle ilk defa muhatap olmasına dâir hadîsleri, kitabının ilk bölümü olan Bed'ü'l-vahy (Vahyin Başlangıcı) bahsinde kaydeder. Bu sayede Buharî, kâinatta en yüksek hakikat olan Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) peygamberliği ve vahyin başlangıcı meselesine bir mukaddime olarak O'nun itikâf ve inziva hayatını anlatmakla kitabına başlar. Ardından O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) vahye mazhar olması ve neticede Peygamberlik vazifesiyle teşrif buyrulmasıyla ilgili hadîsleri kaydeder. (Buharî, Bed'ü'l-vahy, 2-6)Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), peygamberliğinin ilk yıllarında Mekke'de gerek kendi hanesinde gerekse İbnü'l-Erkam'ın evi gibi muhtelif mekânlarda insanları dine davet eder. Müminlere rehberlik yapar, Kur'ân âyetlerini okur, dua ve niyazla Allah'a yönelirdi. Şüphesiz ki O, hem Mekke'nin hem de dünyanın en mukaddes mekânı olan Kâbe'de de ibadet ve itikâf yapardı. İlerleyen yıllarda müşrikler, Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) gündüz veya gece Kâbe'de ibadet ve tâatle meşgul olmasını istemeyip engellemeye çalışmışlardı. Gerek kendisine gerekse inananlara yönelik baskı ve tehditler iyice artınca Mekke'den Medine'ye hicret etmeye maruz bırakılmıştı. Kâbe'yi son kez ziyaret eden Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), gözyaşları içinde kalbinin sesini şöyle dile getirmişti: "Ey Mekke, vallahi sen, Allah'ın yeryüzünde yarattığı en sevimli beldesin. Şâyet müşrikler beni buradan çıkmaya zorlamasalardı asla burayı terk etmezdim." (Tirmizî, Menâkıb 68). Esasen Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke'deki ibadet ve tâatleri itikâf kapsamında tahlil edilebilir. Mânevî âlemlerin gizli hazineleri ve anahtarları, bu türden manevi yönelişlerle irtibatlandırılabilir.Medine döneminde ise Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), her şeyden önce bir mescit inşâ etmiştir. Mescide ait faaliyetleri çok yönlü ve çok fonksiyonlu olarak hayata geçirmiştir. Mescit, bir ibadet ve tâat yeri olmasının yanı sıra gerek Medine'deki gerekse dışarıdan gelen kimselerin irşadı, eğitim ve öğretim faaliyetlerinin tatbiki, heyetlerin kabulü, dinî ve dünyevî işlerin görüşülüp istişare edilmesi… vs. gibi pek çok icraatın merkeziydi. Bu kutlu mekân, yerine göre bir mektep, yerine göre bir medrese, yerine göre bir tekke, yerine göre de bir ibadethane vazifesi görüyordu. Dolayısıyla mescidin pek çok fonksiyonları arasında itikâf mahalli olduğunu vurgulamakta yarar var.Asr-ı Saadet'te mescit, vakit namazlarının cemaatle edâ edilmesinde erkeklerin yanısıra kadınlara da hitap ediyordu. Zîrâ kadınlar da Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) kıldırdığı namazlara, erkeklerin arkasında saf tutarak iştirak ediyorlardı. (Müslim, Ezân 132). Kimi zaman kadınlar, Efendimiz'den (sallallahu aleyhi ve sellem), kendilerine vaaz ve nasihatte bulunmasını talep ediyorlardı.Resûl-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem), mescide iştirak eden erkek ve kadınlar topluluğuna sabah namazını uzun kıraatle kıldırır, namazın akabinde yerlerinden ayrılmaksızın kıbleye yönelir, evrâd, ezkâr, tevbe ve istiğfar, istiâze ve dua ile meşgul olurlardı. Aynı şekilde mescidde saf tutmuş vaziyette ashab-ı kirâm da dua, evrad ve ezkâr ile Allah'a yönelirlerdi. Mescitte adeta arı uğultusu gibi ses yükselirdi. Gönüller coşar, gözler yaşarır, eller yüce dergâha kalkar, dillerde ve dudaklarda dua, tazarru, niyaz, tevbe ve istiğfar cümleleri dökülürdü. Güneşin doğmasına kadar hattâ bazen yükselmesine kadar devam ederdi bu yönelişler. Mescitte ibadetle dopdolu geçirilen bu kutlu vakitler, Hz. Peygamber ve ashabı için itikâf mahiyetinde ihyâ edilen en güzel zaman dilimleri idi. Nitekim onlar, güneşin doğmasına hattâ kimi zaman bir müddet yükselmesine kadar seher vakitlerini itikâf neşvesi içinde ibadetle geçirirlerdi. Dua, ezkâr ve istiâze olarak Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) dilinden nakledilen nice inci ve mercan sözler vardır ki, bunlar hadîs kaynaklarında kaydedilmiştir. İmam Nevevî'nin el-Ezkâr adlı eserinde derlediği türden pek çok eser telif edilmiştir. Bu meyanda günümüzde de M. Fethullah Gülen Hocaefendi, hadîs kaynaklarından derlediği Dua Mecmuası (Mecmuatu'l-Ed'ıyeti'l-Me'sure) adlı eserinde, özellikle baş kısmındaki Sabah ve Akşam Dualarına büyük önem atfetmekte; sabah ve akşam vakitlerinde bu duaların ister ferdî isterse topluca okunmasını önemsemekte, Sünnet'e uymanın bir gereği olduğunu ifade ederek teşvik etmektedir.Peygamber Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) muazzez ve müberra zevceleri, oturdukları hânelerinin bir köşesini namazgâh olarak tanzim etmişlerdi. Orada ibadet ve tâatlerini sürdürürlerdi. Hanelerinde geçirdikleri zamanın önemli kısmını itikâf nevinden ibadetle ihya ederlerdi. Hücresinde Efendiler Efendisi'ni (sallallahu aleyhi ve sellem) misafir etme nöbeti hangi hanımına gelmiş ise, onun hanesi şereflenirdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), misafir olduğu hücrede gecenin bir kısmında istirahat buyurur, bir kısmında namazgâh olarak tanzim edilen mevkide gece namazını (teheccüd) uzun uzadıya ifa ederdi. Vaktin sünnetlerini ve özellikle Kuşluk namazı gibi nafileleri de hanımlarının hanesindeki bu namazgâhlarda kılardı. Daha sonra mescide çıkarak farz namazı kıldırırdı. Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) ibadet hayatını birebir gören hanımları da aynı şekilde bunları kendi hayatlarına katarak tatbik ederlerdi. Nitekim Hz. Âişe (r.anha), Efendimiz'den (sallallahu aleyhi ve sellem) kuşluk namazını her daim kıldığını gördükten sonra hayatı boyunca bunu sürdürmeye azami gayret gösterirdi. Ayrıca kendisinden ilim öğrenmeye gelen erkek ve kadınlara da bu tür nafile ibadetleri tavsiye ederdi. (İbn Hanbel, el-Müsned, VI, 106).Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), bir defasında Cüveyriye Validemiz'in (r.anhâ) hânesine uğradığında onu namazgâhta ibadet ve itikâf üzere bulur. Tekrar ona uğradığında aynı vaziyette görür ve ona şu faziletli duayı öğretir: "Sübhanallahi adede halkıhî, Sübhanallahi ridâ nefsihî, Sübhanallahi zinete arşihî, Sübhanallahi midâde kelimâtih" (Müslim, Zikr 79)Enes b. Mâlik'in annesi Ümmü Süleym (r.anha), henüz on yaşındaki oğlu Enes'in elinden tutup huzur-u saadete gelir ve onu Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) hizmetine adamak istediğini söyler; lütfedip kabul buyurmasını talep eder. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de bir anne olarak onun bütün içtenlik ve samimiyetiyle yaptığı bu talebini kabul eder ve muhatabını memnun eder. Nitekim Enes b. Mâlik, on yaşından yirmi yaşına kadar yaklaşık on yıl Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) hizmetinde bulunur. Gecelerini annesinin oturduğu hânede, gündüzlerini ise Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) yanında ve hizmetinde geçirir. Bir defasında Ümmü Süleym, namazgâh olarak tanzim ettiği yerde teberrüken namaz kılması için Efendimiz'i (sallallahu aleyhi ve sellem) hânesine davet eder. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Enes'i yanına alarak haneye teşrif buyururlar. Namazgâha geçerek imam olur, arkasında Enes ve küçük kardeşi, daha beride ise kadınlar saf tutar. Bundan sonrasında Ümmü Süleym, ibadet ve itikâfını Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) o hanede namaz kıldığı bu namazgâhta sürdürür. (Müsned, III, 136; VI, 376)NeticeGeçmiş peygamberlerde ve ümmetlerde cârî olan itikâf, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ile en güzel kıvamda ihyâ edilmiş, Sahabe-i Kirâm ve sonraki nesillerle temsil edilmiş, asırlarca tatbik edilerek sürdürülmüştür. Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) söz, fiil ve uygulamalarında itikâfın önemli bir yeri olduğu âşikârdır.Kur'ân'ın bize isimlerini ve vasıflarını bildirdiği nice peygamber vardır ki, Allah yolunda kendilerini yüce hakikate adamış olarak vazifelerini bihakkın edâ etmişlerdir. Onlar bu ağır peygamberlik vazifesini yerine getirirlerken bir taraftan Rablerine en güzel kıvamda yönelerek itikâf neşvesi içinde kullukta bulunmuşlar, diğer taraftan da halkla beraber olarak onları hak ve hakikate davet etmişlerdir.Sözlerin en güzeli "Kitâbullah", yolların en güzeli "Peygamber Efendimiz'in Yolu"dur. "Peygamber Yolu" ise O'nun Sünnet'ine tâbi olmaktan geçer. Sünnet'e sarılmak ve onu hayata hayat kılmak, özellikle şartların ağırlaştığı günümüzde daha ziyade önem taşımaktadır. Bilhassa unutulan yahut unutulmaya maruz kalan Sünnetlerin ihyâsı, dün olduğu gibi bugün de Müslümanların en hayatî sorumluluklarındadır.Unutulmaya maruz kalan sünnetlerden birisi de itikâftır. İtikâfın Ramazan ayına mahsus bir sünnet olarak bilinmesinin yanında sair zamanlardaki müstehab (mendub) olan yönü de vardır ki, bunu hayatın bütününe teşmil etmek gerekmektedir.İtikâf, kişiyi beşerî ve nefsanî bir kısım arzu ve isteklerden alıkoymakta, kalb ve ruhun derece-i hayatına yükseltmektedir. Bilhassa günümüzde insanları mâlâyâni şeylerden ve özellikle günah bataklığına sürükleyen her türlü eraciften, maddî ihtiras ve pürüzlerden koruyup arındıracak bu türlü maneviyat menfezlerine ihtiyaç vardır. Ferdî yahut topluluklar hâlinde itikâf neşvesiyle ifâ edilerek bunlar gerçekleştirilebilir.Nice mâneviyat büyüğü, zamanlarının belli bir kısmını halkla beraber geçirirken önemli bir kısmını Hakk'la beraber olmaya adamışlardır. Onlar, mâneviyat koylarına dalarak gün ve gecelerinin belirli bir kısmını itikâf hüviyetinde geçirmeyi kollamışlardır. Zaten mâneviyat âleminde yol almak, Hakk davasına hizmette muvaffak olmak, Allah'la irtibatın kavi olmasıyla mümkündür.Tasavvuf ehli arasında kemâle ermek için az konuşma, az yeme, az uyuma ve uzlete çekilip Rabbine yönelme şeklinde ifade edilen "kıllet-i taâm, kıllet-i kelâm, kıllet-i menâm ve uzlet anil'enâm" prensibi vardır. Kişi, bütün bunları en güzel kıvamda itikâf, inziva yahut uzlet diyebileceğimiz adanmışlık ruhuyla gerçekleştirebilir. Bunların yanı sıra itikâfın insana kazandıracağı kemâlâtı ve güzel hasletleri şöylece sıralayabiliriz:Allah'a en yakın ve makbul bir kul olmanın yolu, itikâf ve inzivadan geçer.Allah'ın en sevdiği kul olan Habibullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) benzemenin yolu itikâftan geçer.Meleklerin duasına mazhar olmanın yolu itikâftan geçer.Âhirete hazırlanmanın en kestirme yolu itikâftan geçer.Kulluk şuuruna ermenin yolu itikâftan geçer.Nefis muhasebesi yapmanın en selâmetli yolu itikâftan geçer.Kalb ve ruhun derece-i hayatına girmenin yolu itikâftan geçer.Ahlakî erdeme ermenin ve güzel hasletlere ulaşmanın yolu itikâftan geçer.Günahlardan uzak durmanın ve günahlardan arınmanın yolu itikâftan geçer.Kötü hasletleri terk etmenin yolu itikâftan geçer.Şeytandan ve yoldaşlarından korunmanın yolu itikâftan geçer.Ne mutlu itikâfı hayatına hayat kılan ve kendilerini Hakk'ın yolana adayan ruhlara!kpaksoy@yeniumit.com.tr
.
BENİ HÛD SÛRESİ İHTİYARLATTI
Lütfullah Cebeci
Tirmizî'nin Sâhih'inde (Sünen) ve Hâkim'in Müstedrek'inde rivayet ettiği bir hadîs-i şerifte, "(Erken) ihtiyarladığını görüyorum." veya "İhtiyarladın ey Allah'ın Peygamberi!" diyen Hz. Ebu Bekir (ra)'e, Hz. Peygamber (sav), "Beni, Hud, Vâkıa, Mürselât, Amme yetesâelûn ve İzeş-şemsu kuvviret sûreleri ihtiyarlattı" cevabını vermiştir. Bazı rivayetlerde, Resûlullah'a erken ihtiyarladığını söyleyen, Hz. Ömer (ra) ve Sa'd b. Ebî Vakkas (ra) olarak geçmektedir.
Herhangi bir hadîs-i şerife dayanarak, bir neticeye varmak veya bir hüküm vermek için, önce onun rivayet olarak değerine bakmak gerekir. Tirmizî, kitabına aldığı bütün hadîslerde olduğu gibi, bu hadîsin rivayet değerini de, kendine has ıstılahı ile belirtmiş ve "Bu, bir hasen-garib hadîstir" demiştir. Binaenaleyh, bu sözün ne mânaya geldiğini anlamalıyız. Tirmizî, "hasen" kelimesini, el-Câmiu's-Sahih'inde, diğer ismi ile "Sünen"inde, "Senedinde, yani raviler zincirinde, yalanla itham edilmiş bir tek ravi dahi bulunmayan, aynı zamanda şazz olmayan, yani bir ravinin, kendisinde daha güvenilir diğer bir raviye ters rivayeti şeklinde olmayan ve başka benzeri rivayet zincirleriyle de rivayet edilmiş olan hadîs" mânasında kullanmıştır.
Bu tarife göre, hasen hadîs, rivayet zincirinde bulunan ravilerinden hiçbiri, hadîs ilminde kendilerine "cerh ve ta'dil âlimleri" denen ve ihtisas sahaları, hadîsleri, ravileri ve metinleri, yani mânaları açısından değerlendirmek olan mütehassıslar tarafından yalan söylemekle itham edilmemiş, bir diğer ifadesiyle yalan söylediği tes-bit edilmemiş ve de başka rivayet zincirleriyle, aynı şekilde rivayet edilerek güvenilirliğini artırmış olan hadistir. Görüleceği gibi, bu özelliklere sahib olan bir hadis, oldukça kuvvetli bir hadistir. Diğer hadis âlimlerince, "hasen hadis"in,"Yaygın olmayan, herkesçe bilinmeyen garib hadîs" şeklinde ve "Münker olan, yani zayıf bir ravinin rivayetine, ondan daha zayıf bir ravi tarafından muhalif şekilde rivayet edilen hadis" veya"Zayıf ravinin sıkâ, yani sağlam ve güvenilir ravi veya ravilere muhalif olarak rivayet ettiği hadis" şeklinde tarifleri de yapılmıştır. Fakat İmam-ı Tirmizî'nin orijinal kullanımına göre" hasen" olarak nitelenen hadis, makbul olup, hüccet olarak kullanılabilir.
Tirmizî, bu hadisin "hasen" oluşunun yanı sıra, "garib" olduğunu da söyler. O, Sahih'inin sonuna ilâve edilmiş olan Kitabu'l-İlel'inde, "garib" tabirini hangi mânada kullandığını anlatmak için şunları söylemektedir; "Bu kitapta, garip olduğunu söylediğimiz hadisler, hadisçilerin çeşitli sebeplerden dolayı garip, yani zor ve alışılmış dışı buldukları rivayetlerdir. Nice hadisler vardır ki tek bîr yoldan rivayet edildiği için, garip sayılmıştır..." Görüldüğü gibi bu tabir, Tirmizî yanında, hadisin tamamen zayıf oluşuna işaret etmemektedir. Nitekim Hâkim en-Nisaburî, ilgilendiğimiz bu hadisi, İmam-ı Buharî'nin şartlarına uygun ve Sahih-i Buharî'deki hadisler kadar sahih bir hadis olarak değerlendirmiştir.
Hadisi değerlendirirken, Tirmizî'nin bu hadis hakkındaki sözünü esas alışımızın sebebi, onu, Kütüb-i Sitte dediğimiz, Ehl-i Sünnetçe en güvenilir altı hadis kitabı içerisinde, sadece Tirmizî'nin Sahih'inde buluyor olmamızdır. Ama bunu, Kütüb-i Sitte dışında, bazı hadis kitaplarında da aynı veya benzer şekillerde görmekteyiz. Meselâ Taberânî bunu, el-Mu'cemu'l-Kebîr'inin bir yerinde "Hûd sûresi ve kardeşi sûreler beni ihtiyarlattı" şeklinde rivayet ederken, bir başka yerinde "kardeşi sûreler" ifadesine açıklık getiren tarzda, "Beni Hûd sûresi ve kardeşleri Vakıa, Hâkka ve Tekvir sûreleri ihtiyarlattı" şeklinde rivayet etmiştir. Nureddin el-Heysemî, bu hadislerin rivayet zincirinde yer alan ravilerin çoğunun güvenilir, ama bazılarının zayıf olduğuna dikkat çekmiştir.
Dikkat edilirse, Taberânî'nin rivayetinde, Tirmizî'nin Sahih'inde yer alan rivayete ilâveten, Hâkka sûresi geçmektedir. Kitabında bu hadise yer veren İbn Merduye'nin rivayetlerinin biri,"Hûd ve kardeşleri olan sûreler beni vaktinden önce ihtiyarlattı" şeklinde iken, bir diğeri, "Hûd sûresi ve mufassal sûrelerden olan kardeşleri beni ihtiyarlattı" şeklindedir. Bir diğer rivayetinde ise bu kardeşlerin, Vâkıa, Kâria, Hâkka, Tekvir ve Mearic sûreleri oldukları belirtilmiştir. Bu rivayette de öncekilere ilâveten, Kâria ve Mearic sûreleri zikredilmiştir. Rivayet, Zevaidu Abdullah b. Ahmed ve Tefsiru Ebu'ş-Şeyh'de, "Beni Hûd sûresi, kardeşi olan sûreler, kıyâmet gününün bahsi ve geçmiş ümmetlerin kıssaları ihtiyarlattı" şeklinde yer almıştır.
Rivayetler, temelde aynı mânâyı ihtiva etmekle birlikte, biz, bunların en sahihi kabul ettiğimiz Tirmizî'nin rivayetini esas alacağız. Dolayısıyla da, her ne kadar, onunkinin dışında bazı rivayetlerde, Resûlullah (sav)'in ihtiyarlamasına sebep olan husus, açık olarak ifade edilmiş ise de, onlar çok kuvvetli rivayetler olmadıkları için, meseleyi daha geniş açıdan ele almaya ve esas sebep veya sebepleri tesbit etmeye çalışacağız.
Bütün bu değişik rivayetlerde, Hûd sûresinin kardeşleri olarak yer alan sûreler şunlardır: Vâkıa, Hâkka, Mearic, Mürselât, Nebe', Tekvir ve Kâria... Bu sûreler, Medine döneminde gelmiş bazı âyetler ihtiva etmekle birlikte, Mekkî'dirler , yani Hz. Peygamber (sav)'in Medine'ye hicretinden önceki dönemde, îmân temellerinin atılıp hakikatlerin Mekke müşriklerine çeşitli yol ve üslûplarla anlatılmaya çalışıldığı zamanda nazil olmuşlardır. Bütün bu sûreler, muhtemelen, onunla benzer konular ihtiva ettikleri için, "Hûd sûresinin kardeşleri" ismini almışlardır. Çünkü bu sûreler, genel olarak, kıyametin dehşetli hallerini, ahiret azabını, öte dünyanın, insanın başına üşüştüğünde, insanı birden ihtiyarlatan üzüntü ve kederlerini anlatmaktadır.Binaenaleyh, Hûd sûresi ile hadis-i şeriflerde kardeşleri olarak isimlendirilen sûrelerin bahsettikleri belli başlı konulara ve ihtiva ettikleri dikkat çekici unsurlara göz atmakta fayda var.
Hûd sûresinin kardeşlerinden olan Kâria sûresinde kıyamet ve dehşetli hallerinden, dünya hayatının neticesi olarak, iyilerin mükâfatlandırılıp, kötülerin azaba atılacağından, aynı şekilde Tekvîr sûresinde, kıyametin nasıl kopacağından, ahiretteki hesaptan ve cennet ile cehennemden; Nebe' sûresinde, yine kıyametten, Allah'ın kudretinden ve nimetlerinden, bir ayırım günü olan ahiretten ve bu ayırımın, yani iyiler ile kötülerin, müttakî olup da yaptıklarının karşılığı cenneti hak edenler ile, bütün yaptıklarına pişmanlık duyacak cehennemliklerin ayırımı ve belirlenmesini sağlayacak hesaptan; Mürselât sûresi, kıyametten, nasıl meydana geleceğinden, yine ondaki ayırımdan, insanların o gündeki hallerinden ve kısımlarından; Meâric sûresi, kezâ en candan dostları birbirine unutturan o kıyametten, onun dehşeti karşısında en sevdiklerini bile feda etmeye hazır insan karakterinden, dirilişi zor görenler için Allah'ın kudretinden, Hâkka sûresi, büyük gerçek olan kıyametten, dünyada iken korkunç şekilde helâk edilen kavimlerden, kıyametin kopuşundan, insanı tir tir titreten ve bütün yaptıklarına pişman ettiren hesaptan, cehennemden, cehennemliklerin ibretli hallerinden ve bu ümmet için o büyük imtihanın medârı olan Kur'ân-ı Kerîm'den; Vâkıa sûresinde yine kıyametten, kopuşundan, o günde insanların üç ana gruba ayrılışından, bunlardan cennetliklerin sayısının azlığından, cehennemliklerin hazin durumundan, cennete girenlerin imrenilecek hallerinden, yaratılış ve ölüm gerçeğinden bahsedilmiştir.
Rivayetlerin mihveri olan Hûd sûresi, Kur'ân-ı Kerîm'den, onu gönderen yüce makamdan, gönderiliş sebebinden, Peygamber (sav)'in iki önemli görevinden, yani inananları tebşir (müjdeleme), inanmayanları inzar (ikaz)'dan, insanlara düşen kulluktan ve bu kulluğun neticesi olan uhrevî mükâfat ve mücazâtdan bahsederek söze başlamakta ve birkaç âyette varlık âlemini, yaratılışından kıyametine kadarki sınırları arasında âdetâ özetlemektedir. Daha sonra Allah Teâlâ'nın sınırsız kudret ve ilminden bahsedip, göklerin ve yerin yaratılışının, insanları imtihan etme ve bu imtihanın neticesine göre karşılık verme hikmetinden dolayı olduğuna dikkat çekmiş ve bu imtihan sahnesinin baş aktörü olan insanın karakterini iki âyette güzel bir şekilde özetlemiş, bundan sonra da Peygamberine şöyle seslenmiştir: "Neredeyse sen, (müşriklerin), 'Eğer Muhammed, iddia ettiği gibi bir peygamber ise), ona (gökten) bir hazine indirilmeli veya beraberinde bir melek gelmeli değil miydi?' demelerinden ötürü, sana vahyolunanların bir kısmını (insanlara tebliğ etmeyi) terk edeceksin veya bunları onlara okumaktan göğsün daralacak, sıkılacaksın. Ama sen sadece bir uyarıcısın ve herşeye vekil olan Allah'dır" (Hûd, 11/12). Bu hitap ile Hz. Peygamber (sav)'den, her zorluğa rağmen, vazifesini yerine getirmesi istenmiştir. Bu hitaptan sonra, tebliğin esası olan Kur'ân'dan, insanlarca, onun benzerinin söylenemeyeceğinden, insanların temel iki tercihlerinden ve bunun neticesi olarak iki kısma ayrılan insanların, îmân açısından tavırlarından bahsedilmiş, daha sonra da insanlık tarihinden buna örnekler verilmiştir. Bu meyanda Nuh (as)'dan, kavminin azgınlık ve istihzalarından, çektiği çilelerden, oğlunun bile kendisine karşı çıkışından, bir baba olarak çırpınışından ve o meşhur tufandan bahsedilmiştir. Sonra sûreye adını veren Hûd (as)'dan ve peygamber olarak gönderildiği Ad kavminden, kavminin onunla alay edişinden ve neticede helâk oluşlarından bahsedilmiştir. Aynı minval üzere Salih (as) ile azgın kavmi Semud'dan, inkârlarından ve korkunç bir sesle yok edilişlerinden; İbrahim (as)'dan Lut (as) ve sapık kavminden, kavminin edepsizliği karşısında duyduğu utançtan, kâfir karısından ve bir koca olarak duyduğu ızdıraptan, netice olarak kavminin helâkinden; Musâ (as)'dan, Firavun'a karşı yürüttüğü şanlı mücadeleden ve neticede Cenâb-ı Allah'ın Firavun'u o müthiş yakalayışıyla cezalandırılışından bahsedilmiştir. Bütün bunlardan sonra dünya hayatından sonra gelecek kıyametten, ahiretten, şakilerle dolacak olan cehennemden, saidlerle dolacak olan cennetten bahsedilip, "Şüphesiz Rabbin hepsinin yaptıklarının karşılığını tastamam verecektir. Çünkü Allah (insanların) yaptıklarından hakkıyla haberdardır. Binaenaleyh emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Seninle beraber tevbe edenler de (hep dosdoğru olsunlar), aşırı gitmeyin. Çünkü O (Allah), yaptıklarınızı görüyor"(Hûd, 11/111-112) buyrulmuştur. Daha sonra yine sabredenlerden yani mü'minlerden ve zulmedenlerden, yani kâfirlerden bahsedilip "Yemin olsun ki, 'Ben cehennemi, cinler ve insanlarla tamamen dolduracağım' " (Hûd, 11/119) İlâhî fermanı ile ve bunu destekleyen hususlarla sûre sona ermiştir. Görüleceği gibi, Hûd sûresinin ve kardeşlerinin temel konuları hemen hemen aynıdır.
Hûd sûresinde Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlatan şeyin, sûrede yer alan "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" âyetinin manevî ağırlığı olduğuna dair yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Bu yüzden biz de bu husus üzerinde daha fazla duracağız ve bu noktanın tahlilini yapacağız. Bazı müfessirler, "Beni Hûd sûresi ihtiyarlattı" hadis-i şerifinin söyleniş sebebini bu âyete dayandırırken, İbn Abbas (ra)'ın "Hz. Peygamber (sav)'e bu âyetten daha zor ve meşakkatli gelen, başka bir âyet inmemiştir" şeklindeki sözünü delil getirmişlerdir.
Beyhakî, Şu'abu'l-İman adlı eserinde, Ebu Ali eş-Şeterî'den şunu rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav)'i rüyamda gördüm ve O'na, 'Senden, "Beni Hûd sûresi ve kardeşleri ihtiyarlattı" dediğin rivayet edildi' dedim. 'Evet' buyurdular. Bunun üzerine, 'O sûrede seni ihtiyarlatan nedir? Onda yer alan peygamber kıssaları mı, yoksa o peygamberlerin ümmetlerinin helâk haberleri mi?' dedim. 'Hayır onlar değil, fakat ondaki "Emrolunduğun şekilde dosdoğru ol! emri" buyurdular."
Hz. Peygamber (sav)'i rüyada görmek, şeytan rüyada O'nun yerine geçip, O'nun gibi görünemeyeceği için, hak ve doğru kabul edilmiştir ama, rüyayı görenin gördüklerini tam olarak muhafaza ettiğini söylemek güç olduğundan, delil olma açısından zayıftır ve doğru olsa bile sadece gören için bağlayıcı bir delil sayılabilir.
Ebu Ali eş-Şeterî'nin rüyasında olduğu gibi, Hûd sûresinde Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlatan şeyin, sadece o âyet olduğunu söylemek zor. Çünkü yukarıda da işaret ettiğimiz gibi, Hz. Peygamber (sav), kendisini ihtiyarlatan sûre olarak sadece onu zikretmemiş, ona ilâveten "Hûd sûresinin kardeşleri" diye -değişik rivayetlere göre- yedi sûre daha saymıştır ve bunların hiçbirinde, "istikamet emri" yani "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol!" âyeti yoktur. Hem sonra İbn Asakir'in, Ca'fer bin Muhammed'den rivayet ettiği benzeri bir başka rivayette Hz. Peygamber (sav), "Beni Hûd sûresi, kardeşleri ve benden önceki ümmetlere yapılan şeyler, (yani başlarına gelen ikablar) ihtiyarlattı" buyurmuştur ki, zayıf da olsa bu rivayet, O'nu ihtiyarlatan şeyin "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol!" emrinden ibaret olmadığını gösterir.
Nitekim bazı arifler Resûlullah (sav)'ı ihtiyarlatan şeyin, sûredeki istikamet emri ile birlikte, Cenâb-ı Allah'ın, "Rabbin dileseydi, insanları (hepsi hak dine bağlı) tek bir ümmet yapardı. Ama Rabbinin merhamet ettikleri müstesna, onlar, (kimi hak, kimi batıl üzere giderek) ihtilaf edip durmaktadırlar. Zaten Allah onları, bunun için yaratmıştır ve Rabbinin, 'Yemin olsun ki cehennemi, cinlerden ve insanlardan (asi olanlarla) dolduracağım" sözü tam yerini bulacaktır" (Hûd, 11/118-119) âyetlerinde ifadesini bulan ilâhî tehdid olduğunu söylemişlerdir. Binaenaleyh sûrede, Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlatan şeyin, bu zikredilenlerle birlikte, gerek bu sûrede, gerek kardeşleri olarak sayılan diğer sûrelerde yer alan ana konular ve dikkat çekici unsurlar olduğunu söylemek, en doğrusu gibi görünüyor. Şüphesiz "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" emri de, bu unsurların en önemlilerindendir.
Müfessir Alusî'nin de işaret ettiği gibi, sûrenin yapısı, Allah Teâlâ'nın, peygamberi Hz. Muhammed (sav)'e, Hz. Adem (as)’den O'na kadar sürüp gelen peygamberlik işinin zorluğunu ve bu yüce vazifeyi yapanların karşılaştığı meşakkatler ile bunu yüklenmeye bağlı olan faydaları gösterme temeline dayanmakta olup, Resûlullah'ı teselli ve manen takviye sadedinde değildir. Binaenaleyh sûre, bu şekilde başından sonuna kadar, Hz. Peygamber (sav)'e yol gösterme sadedinde olunca, "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" emri, sûrenin bir neticesi ve özeti gibi olmuş olur. Binaenaleyh bu sûre nazil olunca, ihtiva ettiği zor ve meşakkatli durumlar, Hz. Peygamberi korkuttu ve O, ahiret gününde, vazifelerini hakkıyla yerine getirememiş olarak Allah'ın huzuruna vardığında, hesap vermekte zorlanacağını düşünerek endişeye kapıldı. İşte bundan dolayı bu sûrede kıyametten bahsolunması, O'nu fazlasıyla korkuttu.. Hz. Peygamber (sav) Allah'ı en iyi bilen ve dolayısıyla O'ndan en çok korkan kişi olunca; bu sûre de ihtiva ettiği konularla, çok yönlü olarak kıyameti hatırlatınca, sûreler arasında âdetâ, O'nu (sav) ihtiyarlatan birinci sûre olmuştur. Bundan dolayı Resûlullah (sav), bir rivayet hariç, ilgili bütün rivayetlerde önce Hûd sûresini zikretmiştir. Bu sûredeki "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" âyeti de sûrenin bir özeti ve neticesi gibi olunca, bir bakıma Resûlullah (sav)'ı ihtiyarlatan şey olmuştur. Çünkü O'nu ihtiyarlatan şeyin, bütün bu konuları ihtiva eden kardeş sûreler olması, yahut Hûd sûresi olması, yahut da Hûd sûresindeki bu âyet olması arasında, temelde bir fark yoktur.
Kur'ân-ı Kerîm'de, Hûd sûresi dışında, istikamet emrini, yani "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" emrinin mânâsını ihtiva eden başka âyetler de bulunmaktadır. Yukarıda işaret ettiğimiz gibi belki bunların en dikkat çekicisi Hûd sûresinde bulunandır. Benzeri bir âyet de Şûrâ sûresinde, "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol ve onların heva u heveslerine uyma ve de ki: 'Ben Allah'ın indirdiği her kitaba inandım ve aranızda adalet yapmakla emrolundum. Allah hem bizim, hem de sizin Rabbinizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz size aittir..." (Şûrâ, 42/15) şeklinde yer almaktadır. Dikkat edilirse Hûd sûresindeki âyet, buna göre daha büyük bir tehdid ve sakındırma taşımaktadır.
Bu iki ayetten başka, dolaylı ve dolaysız olarak "İstikamet" yani "dosdoğru ol" emrini ihtiva eden âyetler bulunmaktadır. Cenâb-ı Allah, Fussilet sûresinde, "Tanrınız tektir. Binaenaleyh O'nun yolunda dosdoğru olun ve O'ndan mağfiret isteyin" (Fussilet, 41/6), yine aynı sûrede, "Rabbimiz Allah'dır deyip sonra dosdoğru olanların üzerlerine melekler inerler ve 'Korkmayın, endişe etmeyin. Size söz verilen cenneti (düşünerek) sevinin' derler" (Fussilet, 46/30). Ahkâf sûresinde, "Rabbimiz Allah'dır deyip sonra dosdoğru olanlar için bir endişe yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir de. Onlar, cennet halkıdır ve yaptıklarına karşılık orada ebedî kalacaklardır" (Ahkâf, 46/13-14). Cin sûresinde, "Eğer onlar, istikamet üzere dosdoğru olsalardı, onlara bol su verirdik... "(Cin, 72/16). Tekvir sûresinde, "Bu Kur'ân, bütün herkes için özellikle de sizlerden dosdoğru olmak isteyenler için bir hatırlatma, bir va'z ü nasihattir"(Tekvir, 81/28). Yunus sûresinde, Hz. Musa ve Hz. Harun'a hitaben, "Dosdoğru olun ve cahillerin yoluna uymayın" (Yunus, 10/89) buyurmuştur. Fakat Tekvir sûresi hariç, içinde "istikamet", yani "dosdoğru olma" kelimesi geçen bu sûrelerden hiçbiri, hadis-i şeriflerde, Hûd sûresinin kardeşleri arasında sayılmamıştır. Bu da calib-i dikkat bir husustur.
Söz konusu hadis-i şerif, İbn Asakîr'in Tarih'inde, "Beni Hûd sûresi, kardeşleri ve Allah Teâlâ'nın benden önceki ümmetlere verdiği cezalar ihtiyarlattı" şeklinde rivayet edilmiştir. El-Münâvî bu hadisi, şu şekilde şerhetmiştir: "Bu, 'Beni Hûd sûresi ve içinde 'dosdoğru ol' emri bulunan kardeşi sûreler ve benden önceki, ümmetlere Allah Teâlâ'nın dünyada iken, nesillerini tamamen yok etmek için verdiği cezalar ihtiyarlattı" demektir. Bu durum, kendisi ismet sahibi olmasına, yani günahlardan uzak olmasına rağmen, Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlatmıştır. Bunun izahı şöyledir: Hak Teâlâ'ya karşı hile yapılamaz. Çünkü mukarreb, yani ibadetleri ile Rabbine yaklaşmış olan, istikamette-dosdoğru olmada ne kadar ileri gitmiş olursa olsun, Allah'a karşı takındığı edep, O'nu, bu dosdoğru olma emrini, artık bundan sonra yükselecek bir makam kalmamış derecede, yani dahası mümkün olmayacak bir şekilde tastamam yerine getirdiğini iddia etmekten alıkor. Hatta mukarreb kula yakışan, başka insanlara nazaran, Allah'tan daha çok korkmaktır. Çünkü heybet tecellisinin tam olmasından dolayı, şiddetli korku duygusu, bu kıymetli mukarreblerin önemli özelliklerindendir. İşte bu yüzden, Allah'a kurbet, yani yakınlık arttıkça, korku da artar. Allah Teâlâ'ya karşı şımarıklık ederek, mukarreblik makamında olduğunu iddia eden kimsenin, aslında mukarreblikten haberi yoktur.
Görüldüğü gibi el-Menâvî de, hadisi, özellikle istikamet emri açısından değerlendirmiştir. Çünkü "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol emri, daha önce de işaret ettiğimiz gibi, bütün inanç ve ibadet konularını içine alan ve Allah Teâlâ'dan Hz. Peygamber (sav)'e vahyedilmiş olan, gerek kendisine yönelik, gerek kendisiyle birlikte ümmetine yönelik bütün fermanları, bilgileri ve ahlâk öğretilerini ihtiva eden genel bir ifadedir. Bu emir özellikle Hz. Peygamber (sav) için, "Dosdoğru olmaya devam et" mânâsına gelir. Çünkü O, istikamet üzereydi ve Rabbinin verdiği görevleri hakkıyla yapıyordu. Binaenaleyh bu emir, O'nun için, "Bu haline devam et" mânasına, diğer insanlar için ise, "Dosdoğru olun" mânasına gelir.
Şüphe yok ki gerçek mânada, dosdoğru olmak zordur. Büyük müfessir Fahreddin Râzî, bu zorluğu şöyle bir misalle anlatır: "Gölgeli ve güneşli yeri birbirinden ayıran düz çizgi, enine bölünemez bir bütündür. Bu çizginin iki tarafını gözle net bir şekilde farkedemezsiniz. Çünkü gölgeli taraf ile güneşli taraf, birbirine çok yakın olduğu için, insanın gözü, herbirini diğerinden ayırt edebilecek şekilde, aralarındaki bu ince sınırı tam olarak göremez. İnsan, işte aynen bunun gibi, Allah'a kulluğun bütün kısımlarında da, (sınırı tam belirleyemez ve hata yapabilir.)... (Meselâ, insanda bulunan) gazap kuvvetiyle, şehvet kuvvetinden her birinin, ifrat ve tefrit olmak üzere, iki aşırı ucu bulunup, her iki aşırılık da kınanmıştır. (Kınanmayan ve tavsiye edilen) bu ikisini birbirinden ayıran, iki taraftan birisine meyletmeyecek biçimde, tam ortada duran çizgidir. İşte hep bu çizgi üzerinde durabilmek zordur. Binaenaleyh böylece anlaşılıyor ki Sırat-ı Müstâkîm'i, yani dosdoğru olan yolu bilmek son derece zordur. İyice bilinse bile onun üzerinde kalabilmek ve ona göre hareket etmek daha da zordur. Bu makam, yani istikamet makamı, çok zor olduğu için, İbn Abbas (ra) "Kur'ân'ın tamamında, Hz. Peygamber (sav)'e, 'Emrolunduğun gibi dosdoğru ol' âyetinden daha zor ve meşakkatli gelen başka bir âyet nazil olmamıştır" demiştir.
Tasavvuf erbabı bazı zatlar, istikametin zorluğunu anlatmak için demişlerdir ki: "İfrat ve tefritin arasını bulup, bir milim bile ikisinden birine meyletmeden dosdoğru gidebilmek, ancak Allah Teâlâ'nın yardımı ile ve de gücü-kuvveti tamamen Allah'a ait bilmek ile olur. İşte bundan dolayı, istikamet üzere olmaya ancak, kuvvetli 'müşahedeleri' ile ve yüce 'nurlar' ile manen desteklenen ve Hak'dan olan bir ilgi ile korunan kimseler güç yetirebilir." Nitekim Cenâb-ı Allah, Hz. Peygamber (sav)'e, "Eğer Biz seni sağlamlaştırmamış, sana sebat vermemiş olsaydık, o (müşriklere) biraz yaklaşırdın"'(İsra, 17/74) buyurarak buna işaret etmiştir. Bazı arifler de, kıldan daha ince, kılıçtan daha keskin Sırat Köprüsünü, bu istikamet yoluna işaret saymışlardır. İbn Ebi Hatim'in rivayet ettiği bir hadis-i şerifte, bu âyet nazil olduktan sonra, Hz. Peygamber (sav)'in bir daha güldüğünün görülmediği bildirilmiştir.
Sözlükte "düzgün ve dosdoğru olmak, eğri olmamak" mânasına gelen "istikamet", bir tasavvuf ıstılahı olarak, "Sülûk esnasında, herhangi bir cihete meyletmeden, itidal üzere hareket etmek; Allah'a rağmen tercih yapmamak, emirlere uyup, nehiylerden kaçınmaya devam etmek ve ilâhî hükümleri bilmede kemal sahibi olmanın doğurduğu netice" şeklinde tarif edilerek, sufîlerin "makam ve halleri'nden biri sayılmıştır. Buna göre "İstikamet", herşeyin kendisiyle kemal bulduğu ve tamam olduğu bir derecedir. Her çeşit hayrın meydana gelmesi ve düzene konulması, istikametin varlığı ile mümkündür. Her halinde istikamet üzere bulunmayanın, bütün gayreti boşa gider, cehdi zayi olur. Bir kimse, istikamet üzere olmazsa, bulunduğu makam ve dereceden ileri gidemez ve sülûkunu sağlam bir temel üzerine oturtmamış olur. Sülûkun, yani nefsi tezkiye edip, kamil insan olma yoluna girişinin başlangıcında da, sonunda da istikamet üzere olmak gerekir. Bu istikamet çok zor bir iş olduğu için, ona ancak büyük zatların gücünün yeteceği söylenmiştir. Çünkü istikamet, alışkanlıkların dışına çıkmak, resmîlikten ve âdetlerden ayrılmak, gerçek mânada bir doğrulukla Hak Teâlâ'nın huzuruna durmaktır. Bundan dolayı Hz. Peygamber (sav), "Tam güç yetiremezseniz de istikamet üzere olun" ve "İstikamet üzere olun. Eğer istikamet üzere olursanız ne güzel olur" buyurmuştur. İbn Esir bu hadîse, "Güç yetiremezseniz de, yani (istikamet gerektiren hususları) saymaya ve tam tesbit etmeye güç yetiremezseniz de, her hususta dosdoğru olun, hiç sapmayın" mânâsını vermiştir. Vasıtî, bu konuda "Bütün güzellikler, istikamet ile tam ve kamil olur; o olmayınca da, bütün güzellikler çirkinleşir" derken, İmam-ı Şiblî, "İstikamet, yaşadığın zaman içinde kıyametin koptuğunu ve (Allah Teâlâ'mn huzurunda bulunduğunu) müşahede etmendir" diye tarif eder.
İstikamet üzerinde bu kadar uzun durmamızın sebebi, "Beni Hûd sûresi ve kardeşleri ihtiyarlattı" hadisinin, özellikle "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" âyeti sebebiyle söylenmiş olduğuna dair yorumlardır. Eğer hadisteki "kardeşleri" ifadesini, "içinde dosdoğru ol emri bulunan sûreler" mânasına alırsak, yukarıda sıraladığımız istikamet mânâlı âyetlerin bulunduğu sûreler de, bu ifadenin içine girmiş olur. Ama bunu, "içinde, geçmiş peygamberlerin ve ümmetlerin başlarına gelen olaylardan bahseden sûreler" mânâsına alırsak, o zaman birçok sûre, bu ifadenin içine girmiş olur. Bu durumda, konumuzla ilgili rivayetlerin bazılarında, Hûd sûresinin kardeşleri olarak sayılanlar, bunlara birer misal olmak üzere zikredilmiş kabul edilebilir.
Hz. Peygamber (sav)'e, vaktinden önce ihtiyarladığını söyleyen sahabeler, bu hususu rüyasında soran Ebu Ali eş-Şeterî gibi, Hûd ve kardeşi sûrelerdeki hangi hususların O'nu ihtiyarlattığını sorma ihtiyacını hissetmemişlerdir. Çünkü onlar, bu sûrelerin hepsinde bulunan ve insan için ağır ve zor olan şeylerin Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlattığını anlamışlardır. Binaenaleyh bu "dosdoğru ol" emri ile birlikte, bu sûrelerin ihtiva edip de, gereğini yerine getirememe endişesinden dolayı Resûlullah (sav)'a ağır gelen hususların hepsi O'nu ihtiyarlatmıştır. Çünkü O, ileri bilgisi ve yüksek makamı ile, durumun ciddiyet ve zorluğunu herkesten fazla hissetmektedir.
Bazı alimler bu hadisleri izah ederken şunları söylemişlerdir. "Hz. Peygamber (sav), bu sözü muhtemelen şu sebeplerden dolayı söylemiştir: Bu sûreler, kısa olmalarına rağmen, kıyametin korkunç hallerinden ve enteresan durumlarından, insanı dehşete düşüren özelliklerinden bahsetmekte, o günde azaba uğrayacak insanların halet-i ruhiyelerini anlatmaktadır. Dolayısıyla da bunlarda, ileri derecede bir tehdid ve va'îd bulunmaktadır. Bütün bunlara ilâveten bir tanesinde "Dosdoğru ol" emri yer almıştır. Çünkü dosdoğru olmak, yani istikamet, daha önce de anlattığımız gibi, makamların en zorlarındandır ve bu, "şükür makamı" gibidir. Çünkü şükür makamı, Allah'ın in'am ettiği zahirî ve batınî duyuların hepsini ve vücudun bütün zerrelerini, yaratılış gayesi olan Rabbe ibadet için kullanıp, her uzva en yakışan tarzda hareket etmektir. İşte bundan dolayı, çok ağlamaktan, çok endişe etmekten ve çok niyazda bulunmaktan âdetâ bitkin düşen Resûlullah (sav)'a, "Allah Teâlâ, senin geçmiş ve gelecek bütün hata ve kusurlarını bağışladığı halde, hâlâ sabahlara kadar ibadet mi ediyorsun?" denildiğinde, "Şükreden bir kul olmayayım mı?" cevabını vermiştir.
Binaenaleyh bu hadislere genel bir mânâ vermek istersek şöyle deriz: "Bu sûrelerde anlatılan kıyamet halleri, geçmiş kavimlerin başlarına gelen hadiseler, o ümmetlerin peygamberlerinin göğüs gerdiği çetin şartlar, yine bu sûrelerde yer alan ilâhî va'idler, yani tehditler, âdetâ ciğerleri parçalayıp insanı eriten dehşetengiz hakikatler, ibret alma ve düşünmede de bize örnek olan, Hz. Peygamber (sav)'i, vaktinden önce ihtiyarlatmıştır." Hz. Peygamber (sav)'in korku ve endişenin, kendisinden çok ümmetiyle alâkalı olduğu da unutulmamalıdır. Çünkü, Cenâb-ı Allah'ın " (Ey insanlar) yemin olsun ki, size, sizden olan bir peygamber geldi. O'na, sizin sıkıntıya uğramanız çok ağır ve acı gelir. (Çünkü) O, size (mü'minlere), çok düşkündür, çok şefkâtli ve merhametlidir" (Tevbe, 9/128) âyetiyle belirttiği gibi, o kendisinden çok ümmetini düşünmektedir. Nitekim bir hadis-i şerifinde kıyameti anlatırken, o günde bütün peygamberler kendi derdine düştüğü bir zamanda, kendisinin ümmetinin derdine düşeceğini bildirmiştir." Binaenaleyh O'nu ihtiyarlatan endişenin, kendinden çok ümmetiyle alâkalı olduğunu söyleyebiliriz.
Böyle bir endişe ve sıkıntı ile Resûlullah (sav)'in saçlarının ağarması uzak görülecek bir şey değildir. Zaman zaman bazı kimselerin, üzüntüden bir gecede saçlarının ağardığını duymuşuzdur. Müfessir Zemahşerî bu hususta şöyle bir hadise nakleder: "Adamın birisinin, akşam vakti, saçı sakalı, karga gagası gibi simsiyah iken, sabaha kadar, pamuk gibi, bembeyaz olduğu görüldü. Sebebi sorulunca da, 'Bu gece rüyamda, cenneti ve cehennemi gördüm ve insanların zincirlere vurulmuş olarak cehenneme sevkedilişlerini seyrettim, manzaranın dehşetinden, gördüğünüz gibi oldum' cevabını vermiştir," El-Feyzu'l-Kadir müellifi bu hadisi şerhederken, aynı noktaya temas ederek der ki:"Ehl-i Yakîn, bu sûreleri okuduğunda, insanlarca unutulup gözardı edilen ve saçları ağartacak olan İlâhî mülkü, saltanatı, yakalayışı ve kahr u galebeyi görürler. Bunun korkusundan ölseler, yeridir, yani hiç çok görülecek bir durum değildir. Fakat Allah Teâlâ, dini yayıp ayakta tutsunlar diye, lüftedip onları öldürmez."
Aynı eserde, Resûlullah (sav)'ın erken ihtiyarlayışı izah edilirken, şu izah yapılmıştır: "Korku, ihtiyarlatır, yahut insana kendisini unutturur ve böylece vücudunun 'rutubeti' azalır. Bedendeki her kıl ve tüyün dibinde, sulandığı ve beslediği bir kaynak bulunmaktadır. Dolayısıyla vücudun rutubeti azaldığı zaman, bu kaynaklar kurur ve böylece kıllar-saçlar da, sulanmayan ekin gibi kurur, ağarır. Binaenaleyh ihtiyarın saçı da, vücudunun rutubeti gidip, cildi kuruduğu için ağarır. İşte Mustafa (sav), Allah Teâlâ'nın bu va'îdlerini ve kıyametin o dehşetli hallerini duyunca kalbi korku ile doldu ve vücudunun kaynakları âdetâ kurudu, daha vakti gelmeden ihtiyarladı. Zaten Allah Teâlâ da, kıyameti anlatırken, "Eğer inkâr ederseniz, çocukları ihtiyarlatan bir günden kendinizi nasıl kurtaracaksınız?" (Müzzemmil, 73/17) buyurarak, kıyametin dehşetli halini anlatmıştır. Bu âyetin tefsiri ile ilgili olarak, İbn Münzir'in, İbn Mes'ud (ra)'dan rivayet ettiği hadis-i şerife göre: "Allah Teâlâ, Hz. Adem (as)'e, 'Kalk soyundan, yani bütün insanlık içinden, cehennemin payı olan kısmı ayır' diyecek. O, 'Ya Rabbi, Senin bana öğrettiklerinden başka birşey bilmiyorum' (yani bu payı nasıl ayıracağımı bilmiyorum) diyecek. Bunun üzerine, Hakk Teâlâ, 'Her bin kişinin, dokuzyüz doksan dokuzunu cehennemin payı olarak ayır' buyurur ve (dünyada iken yaptıklarıyla cehennemi hak etmiş olan) bu insanlar, diğerlerinden ayırt edilip, birbirlerine zincirlerle bağlanmış, yüzleri masmavi (mosmor), suratları ekşimiş olarak cehenneme götürülürler. İşte cehennemlik olan bu kimseler, diğerlerinden seçilirken, her çocuk, (olayın dehşetinden) ihtiyarlayıverir,"
Hz. Peygamber (sav), insanların en inanmışı olduğu için, bu sûreleri ve âyetleri okuyunca, sanki kıyameti bizzat görüyormuş ve yaşıyormuş gibi etkilenip, ihtiyarlamıştır. Rivayet edildiğine göre, gayet siyah bir saç ve sakala sahip olan Hz. Peygamber (sav), altmış küsur yaşında vefat ederken, sakalının alt dudağına yakın yerlerinde ve şakaklarında ağarmış bazı kısımlar, başında da bir miktar ak saç vardı. Bu ak saçların sayısının, yirmi kadar olduğu nakledilmiştir. Bundan dolayı, Peygamberimiz (sav)'in ihtiyarlayışını, bütün saçlarının ağarması şeklinde değil de, olduğundan daha yaşlı görünmesi şeklinde anlamak gerekir. Tabii ki bu yaşlı görünüşe, az da olsa, o ak saçların ve sakalın katkısı vardır. Hz. Ebu Bekir (ra)'in O'na, 'İhtiyarladın Ey Allah'ın Peygamberi" deyişi, muhtemelen, hem saçına sakalına düşen aklar, hem sırtındaki ağır yükün ve endişenin neticesi, yüzünde müşahede edilen yaşlılık hali sebebiyledir.
Hûd sûresi ve kardeşlerinin Hz. Peygamber (sav)'i ihtiyarlattığını ifade eden bu hadisler, bizlerin Kur'ân-ı Kerîm'i şuurlu okumamız gerektiğini göstermektedir. Kur'ân-ı Kerîm, eğer şuurlu okunursa, mesajları iyi alınırsa, haber verdiği hakikatler ve istikbale ait gerçekler, layık-ı veçhile düşünülürse, insanı, neredeyse vaktinden önce ihtiyarlatır ve ağırlığını hissettirir. Çünkü inanan insan, ondaki, hem geçmişe, hem bugüne, hem de geleceğe ait haberlerin, gerçeğin ta kendisi olduğunu bilir ve bu, onda büyük bir endişe ve korku meydana getirir. Zaten Kur'ân-ı Kerîm'de, sık sık bahsedilen takva da, bu mânâlı endişe ve korkunun tek kelimeyle anlatımından ibarettir. Hz. Muhammed (sav), insanların en mükemmeli, en akıllısı, "Dosdoğru ol" emrinin ne mânâya geldiğim en iyi anlayanı, ahiretteki tehlikeleri en çok bileni, dolayısıyla da bu endişe ve korkuyu en fazla hisseden, ama kendisinden çok ümmeti için hisseden zat olduğu için de, Kur'ân-ı Kerîm, bu açıdan en büyük tesiri O'nda göstermiş ve O'nu ihtiyarlatmıştır. Velhasıl Kur'ân, hakkıyla okunursa, insanı ihtiyarlatır.
DİPNOTLAR
1 Tirmizî, Tefsir, 57.
2 Hâkim en-Nisaburî, el-Müstedrek 'ale's-Sahihayn, II, 374, Daru'-Kütüb’il-ilmiyye, Beyrut, 1990.
3 el-Alusî, Ruhu'l-Meani, IX, 202, Daru İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, trs.
4 Tirmizî, Tefsir, 57.
5 Bu hususta bakınız: "İmam-ı Tirmizî', Cebeci, Lütfullah, A.Ü. İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, sayı: 4, s. 300-301, Ankara, 1980.
6 Aydınlı, Doç. Dr. Abdullah, Hadis Istılahtan Sözlüğü, s. 68, Timaş Yayınları İstanbul, 1987.
7 A.g.e., s. 111.
8 A.g.e., s. 68.
9 Tirmizî, Kitabu'l-İlel, V, 758.
10 Hâkim, Müstedrek, M, 374.
11 es-Suyutî, el-Cami'us-Sağir, (Feyzu'l-Kadir Şerhu'l-Cami'is-Sağir ile birlikte), IV, 168, Matbaatu Mustafa Muhammed, Mısır, 1938; Nureddin el-Heysemî, Mecmau'z-Zevaid, VII, 37, Daru'l-Kitâbî'l-Arabî, Beyrut, 1967.
12 el-Heysemî, VII, 37.
13 Kur'ân-ı Kerîm'in sûreleri, uzunlukları itibarıyla dört kısma ayrılır; tıval, yani en uzun sûreler; miûn, yani âyetlerin sayısı yüz civarında olan sûreler; mesani, yani âyetlerinin sayısı yüzden az, ama yüze yakın olan sûreler ve mufassal, yani kısa sûreler... İmam-ı Nevevî'ye göre, bu mufassal sûreler, 49. sırada yer alan Hucurât sûresinden, Nas sûresine kadar olan sûrelerdir. (Keskioğlu, Osman, Kur'ân-ı Kerîm Bilgileri, s. 128, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1987)
14 es-Suyutî, el-Camiu's-Sağir, (Feyzu'l-Kadir ile birlikte), IV, 168-169.
15 Cerrahoğlu, Prof. Dr. İsmail, Tefsir Usulü, s. 79-83, A.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1967.
16 el-Menavî, Abdurrauf, el-Feyzu'l-Kadir Şerhu'l-Cami'i's-Sağir, IV, 168, Matbaatu Mustafa Muhammed, 1938, Mısır.
17 er-Râzî, et-Tefsiru'l-Kebir, XVII, 71, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Tahran, trs; el-Alusî, XII, 152.
18 el-Alusî, XI, 202; ez-Zemahşeri, el-Keşşafan Hakâikı't-Tenzil, II, 295, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, trs.; er-Razî, XVII, 71. Aynı rivayet Kuşeyrî'nin Risale'sinde Sülemî vasıtasıyla Ebu Ali eş-Şebevî'den yapılmıştır. (s. 304, trc., Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, 1978).
19 Buharî, İlim, 38; Ta'bir, 10; Müslim, Rü'ya, 10(IV, 1775).
20 Hz. Peygamber (sav)'in rüyada görülmesi hususunda bakınız: İbrahim Bayraktar, Hz. Peygamber'in Şemaili, Seha Yayınları, İst. 1990, s. 243-244; Doç. Dr. Talat Sakallı, Rüya ve Hadis Rivayeti, Isparta 1994.
21 el-Alusî, XII, 152.
22 A.g.e., XII, 165.
23 el-Heysemî, Nureddin, VII, 37.
24 el-Alusî, XII, 152-153.
25 el-Menavî, IV, 169.
26 el-Alusî, XII, 152.
27 er-Razî, XVII, 71.
28 el-Alusî, XII, 152.
29 A.g.e., A.y.
30 Uludağ, Süleyman, Kuşeyrî Risalesi Tercümesi, s. 302 (dn. 77).
31 el-Kuşeyri, Kuşeyrî Risalesi, s. 302-305, Ter. Süleyman Uludağ.
32 Tirmizî, Taharet, 4(I, 101-102)
33 İbnu'l-Esir, en-Nihaye, I, 398.
34 el-Kuşeyrî, s. 304.
35 el-Alusî, XII, 152.
36 el-Menavî, IV, 169.
37 A.g.e., IV, 168.
38 Tirmizî, Kıyame, 10 (IV, 622-624).
39 el-Menavî, IV, 168.
40 ez-Zemahşerî, IV, 178.
41 el-Menavî, IV, 168.
42 A.g.e., A.y.
43 el-Alusî, XXIX, 109.
44 Bayraktar, Dr. İbrahim, Hz. Peygamber'in Şemaili, s. 47-48.
.
PEYGAMBERİMİZ'İN (s.a.s) Ehl-i Kitapla Münasebetleri
Yusuf Çelik
Çağımızda iletişim imkânlarının ileri düzeyde oluşu, insanlar ve toplumlar arasındaki fizikî mesafeleri hayli kısaltmıştır. İletişim teknolojisinin ve çağımızın ihtiyaçlarının önümüze sunduğu bu yeni durum, dinî ve kültürel yönden farklılıklar gösteren topluluklar arasında eskiye oranla daha sık temasların kurulmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu süreç doğal olarak, Müslüman toplumları da ilgilendirmektedir; ya dışarıya açılacaklar, ya da kendi kabuklarına çekilerek dünyadan tecrit edilmiş vaziyette hayatlarını sürdüreceklerdir.
Tarihte cereyan eden olaylara baktığımızda, içedönük bir hayat tarzını benimseyen milletlerin dünyanın diğer ülkeleri tarafından zorla sömürülmek istendiğini görürüz. Uzakdoğu’nun iki büyük ülkesi Çin ve Japonya, geçmiş yüzyıllarda dış dünyanın etkilerinden korunmak amacıyla sınırlarını kapama kararı almıştı. Ancak bu karar, bazı batılı ülkelerin itirazlarına sebep olduğundan, askerî güç kullanılarak sınırlar açılmıştı. Sonuçta, adı geçen iki ülkeye takındıkları dış dünyaya kapalı hayat tarzı, maddî olarak da çok pahalıya mal edilmişti.1
Yüce Kitabımızda yer alan birçok âyette, Müslümanların yerlerinde oturup kalmaktan vazgeçip yeryüzünde dolaşmaları ve olaylardan ibret almaları emredilmektedir.2 Diğer taraftan Hucurât sûresinde geçen bir âyette insanların karşılıklı olarak birbirlerini tanımalarından bahsedilmekte,3 karşılıklı tanımanın toplumlara neler kazandırabileceği zımnen ifade edilmektedir. Bu âyetler, Müslümanların dış dünyadaki gelişmelerden kendilerini soyutlamalarının yanlışlığını göstermeleri bakımından büyük bir öneme sahiptir.
Ayrıca Peygamber Efendimiz’in uygulamalarından da dış dünyaya açılmanın gerekliliğini anlayabiliriz. Siyer ve megâzî kitaplarında Hz. Peygamber (s.a.s.)’in çeşitli Arap kabilelerine ve komşu ülkelere gönderdiği değişik amaçlı mektuplar ve elçiler hakkında ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Bu kaynaklarda, Allah Resûlü’nün miladî 628 yılında imzalanan Hudeybiye Barış Antlaşması’ndan sonra komşu kabilelerin reislerine ve komşu ülkelerin devlet başkanlarına elçiler ve mektuplar yazdığı bilgisi bulunmaktadır.4 Bu konu, Peygamber Efendimiz tarafından o kadar önemli tutulmuştur ki, kaynaklarımızda hangi sahabînin nereye gönderildiği isim isim belirtilmiştir.5 Ayrıca Efendimiz, seçtiği elçilerde ikna kabiliyeti, derin anlayış, tatlı dillilik ve fiziksel açıdan güzel görünüme sahip olma şeklinde ifade edebileceğimiz şartların bulunmasına özen göstermiştir.6 Mesela, meşhur elçilerden Dıhye el-Kelbî (r.a.)’in sahabe içerisinde en yakışıklı gençlerden olduğu belirtilmektedir.
Allah Resulü (s.a.s.)’in bu davet çabaları bazı devlet başkanları tarafından nezaket ve saygıyla karşılanırken, bazıları tarafından ise yakışıksız davranışlarla karşılanmıştır. Nezaket kuralları ihlal edilmeden verilen olumsuz cevapları normal karşılamak gerekir. Nitekim Hz. Peygamber de, gönderdiği elçisinin ve mektubunun İran Kisrası H. Perviz tarafından diplomatik nezaket kuralları hiçe sayılarak kaba bir şekilde karşılanması O’nu çok üzmüş ve Kisranın sonunun yakın olduğu haberini vermiştir.
Kur’ân’da bize güzel örnek9 (tebliğci, komutan, eğitimci, ticaret yapan bir kişi, eş, baba, dost vb. yönleri itibariyle) olarak gösterilen Yüce Peygamber tarafından başlatılan bu çabaların, tebliğ ettiği evrensel nitelikli dinin gereklerinden olmasının yanında, onun dış dünyaya açılmanın gerekliliğini göstermesi bakımından Müslümanlara verdiği mesajlar oldukça önemlidir.
Konunun önemini göstermesi bakımından giriş mahiyetinde verdiğimiz bu bilgilerden sonra, ehl-i kitap kavramının sözlükteki anlamlarını aktarmak uygun bir başlangıç olacaktır.
1- Ehl-i Kitap Kavramı
Ehl-i kitap kavramı “ehl” ve “kitap” kelimelerinden oluşmuş bir tamlamadır. “أهل” kelimesi lafzen müfred olup anlam itibariyle çoğuldur. Bu kelime, “aile, akraba ve kişinin yakın dostlarından oluşan çevresi” anlamına gelir. أهل الرجل dendiğinde, “o kişinin eşi, ailesi, yakınları ve çevresi” gibi anlamlar kastedilir. أهل الإسلام dendiğinde, “İslâm dinini benimseyenler” anlamı, أهل البيت dendiğinde, “adı geçen evde oturanlar veya ev halkı” ifade edilir. أهل kelimesi Arapçadaki bazı kurallara bağlı olarak آل şeklinde de kullanılabilir.10 Sözlük anlamlarına dayanarak ehl-i kitap tamlamasının, “ilâhî bir kitaba inananlar, ilâhî bir kitap etrafında toplananlar, kitap sahipleri” manasına geldiğini söyleyebiliriz.
3- Kur’ân’a göre Ehl-i Kitap ile Münasebetler
Kur’ân’da Yahudi ve Hıristiyanlardan bahseden ayetlere baktığımızda, hepsinin aynı çizgide değerlendirilmediğini görüyoruz. Toptan kabul veya toptan red tutumlarından uzak bir tavır benimsendiği görülmektedir. Yaşanmakta olan realite, objektif bir bakış açısıyla gözler önüne serilmiştir; içlerinde övgüye değer yönleri olan kişiler söylendiği gibi, çirkin karşılanacak işler yapanlar da aynı netlikle ifade edilmiştir.11 Bu konuda Kur’ân’ın ortaya koyduğu tutumla ilgili genel mahiyette ve kapsayıcı birkaç örnek vermek gerekirse;
1- Âl-i İmrân sûresin 75. âyetinde, gündelik işlerinde dürüst, güvenilir kitap ehli kimselerden bahsedildikten sonra, hemen peşinden onların arasında hiç güvenilmeyecek kişilerin de bulunduğu “Kitap ehlinden öylesi vardır ki, ona yüklerle mal emanet etsen, bunu sana (eksiksiz) iade eder. Fakat onlardan öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet etsen, tepesine dikilip durmadıkça onu sana iade etmez.” ifadesiyle belirtilmiştir.
2- Mâide sûresi 51. âyette, Yahudi ve Hıristiyanlara güven duyularak dost tutulmaması, Müslümanların “dost olurlar” düşüncesiyle kendilerini tamamen kaptırıp sırlarını vermek yoluyla onların tuzaklarına düşmemesi emredilmektedir. Onları dost tutmamanın, yardımlaşmaya, adaletin gereğini yerine getirmeye ve sosyal ilişkileri sürdürmeye engel oluşturmadığını Mümtehine sûresinin 8. ayetine dayanarak söyleyebiliriz. Aynı sûrenin 57. âyetinde Yahudi ve Hıristiyanların dost tutulması yasağına müşrikler de ilave edilmiştir. Bu yasak bir taraftan gerekçelendirilirken, diğer taraftan yukarıda verilen hüküm pekiştirilmektedir.
Müslümanların dinini alaya alıp oyuncak edinenlerin dost tutulmaya layık olmadığı vurgulanmaktadır.
3- Ankebût sûresi 46. âyette “İçlerinden zulmedenler hariç, kitap ehli ile ancak en güzel bir yolla mücadele edin…” tavsiyesinde bulunulmaktadır. Tefsirlerde, ehl-i kitaptan zulmedenlere (delilleri kabul etmeyerek haksızlıkla inat ve aşırılığa kaçanlara) layık oldukları muamelenin gösterilmesi gerektiği söylenerek, en güzel yolla mücadelenin, kabalıklarına incelikle, öfkelerine yumuşaklıkla, boş sözlerine nasihatle olacağı ifade edilmiştir. Ayette geçen mücadele kelimesi, ihtilafa düşülen konuda delil ileri sürmek manasına gelir.
4- Hz. Peygamber’in Ehl-i Kitapla Münasebetleri
Her uygarlığın, kendini diğer uygarlıklardan farklı kılan özgün yönleri mutlaka vardır. İslâm medeniyetinin temelde Kur’ân ve sünnete dayanması, onun özgün yönünü oluşturur. Belli bir zaman ve mekânla kayıtlı bulunmayan, bünyesinde evrensel nitelikler taşıyan İslâm’ın, kendi dışındaki uygarlıklara kazandırdığı/kazandırabileceği pek çok değerli şeyler vardır.
İslâm dışındaki medeniyetlerden Hıristiyanlık ve Yahudiliğin mensuplarının yeni bir peygamber geleceği düşüncesine yabancı olmadıklarını biliyoruz. Çünkü Allah Resûlü çocukluk döneminde Suriye’ye ticaret kervanlarıyla gittiğinde Bahîra adında bir rahip, gördüğü olağanüstü durumlardan etkilenerek beklenen peygamberin kervandaki bu çocuk olduğuna kanaat getirmişti.14 İbn Sa’d’ın (v. 230) verdiği bilgiye göre Tevrat’ta, gelecek peygamberin vasıflarından bahsedilmektedir. Kaynaklarda onun uyarıcı ve müjdeleyici oluşu, sert ve kaba olmayışı, çarşıda bağırıp çağırmayışı, kötülüğe kötülükle karşılık vermeyişi ve affedici oluşu gibi güzel huylar zikredilmektedir.
a) Hz. Peygamberin Hıristiyanlarla Münasebetleri
Tarihte Müslümanlarla Hıristiyanlar arasında toplu olarak ilk görüşme, Peygamberimiz (s.a.s.)’in nübüvvetinin beşinci yılı olan miladi 615 yılında bir grup Müslüman’ın Habeşistan’a göç etmesiyle başlamıştır. Kaynaklarda Habeşistan’a ilk gidenlerin sayısının 11’i erkek 4’ü kadın olmak üzere toplam 15 kişi olduğu belirtilmektedir.16 Sonraki gidenlerle bu sayı 80’e ulaşmıştır. Kral Necâşî, Müslümanları geri almak üzere gelen müşriklerin bu isteklerini kabul etmemiştir.17 Habeşistan’daki Müslümanlar Peygamber Efendimiz’in haber göndermesi üzerine, iki gemi ile hicri 7. yılda Medine’ye geldiler. Bu dönüş Hayber’in fethinden sonra gerçekleşti.18 Uzun bir süre Müslümanlar Habeşistan’da kaldığına göre, bu süre zarfında yerli halkla karşılıklı ilişkilerin kurulduğu ve bu ilişkilerin birçok sonuçlarının olduğunu tahmin edebiliriz.
Hıristiyanlarla diğer bir karşılaşma, hicretin 9. veya 10. yılında Necrân’dan bir heyetin gelmesiyle olmuştur. Yoğun Hıristiyan nüfusa sahip bir yer olan Necrân, Arabistan’ın güneyinde, bereketli topraklara sahip bir bölgedir. Ticaret kervanlarının yolu üzerinde bulunan bu şehir, dokuma ve dericilik yönünden gelişmişti. Hıristiyan halk, Yahudi kral tarafından açtırılan içi ateş dolu büyük çukurlara atılarak diri diri yakılmıştır. Hz. Peygamber burada yaşayan Hıristiyanlara şu mealde bir mektup göndermiştir: “Muhammed (sallallahu aleyhi vesellem)’den Necrân papazlarına: İbrahim, İshak ve Yakub’un Rabbi Allah’ın adıyla! Gerçekten de ben sizi yaratıklara tapmaktan, Allah’ın kulluk ve ibadetine davet ediyorum ve sizi yaratıklarla yapılmış olan ittifak anlaşmalarının ötesinde, Allah ile ittifaka çağırıyorum. Bu duruma göre şayet reddedecek olursanız, cizye gelir; şayet cizyeyi de reddedecek olursanız, size harp açarım. Ve’s-selâm..”20 Bu mektubu alan Necrânlılar, içlerinde ileri gelen din adamlarının bulunduğu 60 kişiden oluşan bir heyeti, Hz. Peygamber’le görüşmelerde bulunmak üzere Medine’ye gönderdiler. Necrân heyeti üzerlerinde süslü elbiseler olduğu halde, ikindi vakti Medine’ye ulaştı. Hz. Peygamber (s.a.s.), ashabı ile birlikte ikindi namazını henüz bitirmişlerdi. İbadet vakitleri gelince bu heyet, doğuya yönelerek ibadetlerini yerine getirdiler.21
Müslümanların Hıristiyanlarla diğer bir karşılaşması da, o gün Hıristiyanlığın devlet ölçeğinde temsilcisi durumunda bulunan Bizans İmparatorluğu ile hicri 8. ve 9. yıllarda yapılan Mu’te ve Tebük savaşlarıdır. Bu savaşlar, Müslümanların Hıristiyanlarla yaptıkları ilk savaşlar olması yönüyle İslâm tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bizans İmparatorluğu’na bağlı Hıristiyan Araplardan oluşan Busrâ’nın emiri, kendisine gönderilen davet mektubuna kızmış, elçiyi de öldürmüştü. O civara yakın Zâtü’t-Talha’ya gönderilen 15 kişilik davet heyeti de öldürülünce, Mu’te savaşı kaçınılmaz hale geldi. İran’ı yenilgiye uğratan Bizans’ın her tarafta Müslümanlara karşı savaş hazırlıklarına girişmesi sonucu Tebük seferi meydana gelmiştir.
b) Hz. Peygamberin Yahudilerle Münasebetleri
Bilindiği üzere, Müslümanların Yahudilerle ilişki kurması Medine’de gerçekleşmiştir. Çünkü Mekke’de yerleşik vaziyette Yahudi nüfus bulunmamaktaydı. Bu insanlar, Mekke’de her yıl kurulan panayırlarda ticaret yapmak üzere geçici olarak gelirlerdi. Yahudiler, Medine başta olmak üzere Taif, Fedek, Maknâ ve Teymâ gibi Arabistan’ın değişik şehirlerinde sayıca az olmakla birlikte nüfûz bakımından güçlü durumdaydılar. Müslümanlar, Mekkelilerin zulümlerinden kaçıp 622 yılında Medine’ye hicret ettiklerinde buradaki nüfusun yarısını Yahudiler oluşturmaktaydı.23 M. Watt’ın verdiği bilgiye göre, burası bir şehir olmaktan çok, vahaya yayılmış küçük köyler, çiftlikler, kaleler topluluğu olup, tepeler, kayalar ve taşlı topraklarla çevrili verimli bir bölge idi.
Medine’de yaşamakta olan Yahudilerin ne zaman ve nereden buraya gelip yerleştikleri ve bunların İbrânî soyundan mı geldikleri, yoksa Yahudileştirilmiş Araplar mı oldukları kesin olarak bilinmemektedir.25 Medine Yahudileri başlıca üç kabileden oluşmaktaydı; Kaynuka, Nadir ve Kureyza oğulları.26 Bu kabilelerden ikisi, (Kaynuka ve Kureyza) Medine’de yaşamakta olan ve öteden beri birbirleriyle sürekli düşmanlık içerisinde bulunan iki Arap kabilesi Evs ve Hazrec’le ittifak halindeydi. Kaynuka, Hazrec kabilesiyle, Kureyza ise Evs kabilesi ile ittifak içerisindeydi.
İki Yahudi kabilesinin birbirine düşman iki Arap kabilesiyle anlaşma halinde olması konusunda iki temel sebep gösterilmiştir. Birinci sebep, bu ittifakın Yahudiler tarafından kullanılan siyasî bir oyun olmasıdır ki, bu sayede Arap kabileleri arasına düşmanlık sokarak onları bölüp zayıf düşürüyorlardı. Bu düşünceye göre Evs ve Hazrec arasındaki kanlı savaşlar, Yahudilerin hedeflerine ulaştıklarının bir göstergesidir. Diğer bir sebep, Yahudilerin de kendi aralarında ekonomik üstünlük kavgası yüzünden bölündükleri ve kendilerine dışarıdan destek aradıklarıdır. Bu düşünceye göre, ticarî faaliyette bulunan Yahudi aileleri, menfaate dayalı sebeplerden ötürü birbirleriyle sürekli bir sürtüşme halinde bulunmaktaydılar.
Müslümanlar Medine’ye hicret ettiklerinde, şehrin siyasî ve sosyo-ekonomik yapısı böyle karmaşık durumdaydı. Allah Resûlü (s.a.s.) Medine’de önce, Ensar ile Muhacirleri kardeş yaptı. Bu, bire bir eşleştirme yoluyla yapılan bir kardeşlikti. Ensardan kimin, hangi muhacirle kardeş olduğu kaynaklarda isim isim kaydedilmiştir.28 Böylece, bir yandan yerli ve göçmen halk arasında dayanışma ruhu geliştirilirken, diğer yandan muhacirlerin mağduriyetleri de giderilmeye çalışılıyordu. Bu kardeşlik duygusu o kadar güçlüydü ki, belli bir dönem kardeşlerden biri öldüğünde diğeri ona varis olabiliyordu.
Bu işlerden sonra Hz. Peygamber, Medine’de ikamet eden bütün zümreleri kapsayan ve şehirde sosyal düzeni, birlik beraberliği sağlamak ve düşmanlara karşı ortak bir cephe oluşturmak gibi gayeleri esas alan bir antlaşma yaptı. Bu antlaşma, tarihte “Medine Vesikası”, adıyla bilinmektedir. Hamîdullah Hoca’nın verdiği bilgiye göre 47 maddeden oluşan bu antlaşma29 genel olarak şu hususlara yer vermiştir: Taraflar birbirlerine saldırmayacaklar, din ve ibadet özgürlüklerine karşılıklı olarak saygı gösterilecek, Medine’ye yönelik saldırılara karşı ortak cephe oluşturulacak, bir Yahudi’ye verilecek zarar karşısında Yahudiler ve Müslümanlar o zararın giderilmesi konusunda birbirlerine yardımcı olacaklardı. Zarara uğrayan bir Müslüman için de aynı durum geçerli olacaktı.
Görüldüğü üzere Hz. Peygamber, Yahudilerle gerilim havası oluşturmaktan ziyade, karşılıklı haklar ve yükümlülüklere saygıya dayanan bir ilişki kurmak istemiştir. Sonraki yıllarda Yahudilerden antlaşma maddelerini ihlal edici davranışların ortaya çıkması, böyle bir antlaşmanın gereksizliğinin delili olamaz.
Sonuç
Dünyada yaşayan bütün insanların aynı dine ve aynı inanca mensup olmamaları bir realitedir. Müslümanların gayrimüslimlerle, özellikle de ehli kitapla münasebetlerinin doğru yorumlanması, mesafe açısından gittikçe küçülen dünyamızda daha da önem arz etmektedir.
Kur’ân’da, başka dinden insanlara adalet ölçülerinin gerekli kıldığı davranış tarzının gösterilmesi önemli bir yere sahiptir. Kur’ân, bize herkesin hakkını teslim etmeyi öğütlemiş, başka dinin mensupları olmaları sebebiyle insanların hor görülmelerinin İslâm dışı olduğunu açıklamıştır.
Peygamber Efendimiz, kendi dönemindeki değişik din ve kültürlerdeki insanlarla sosyal hayatın ayrılmaz parçası olan karşılıklı ilişkileri sürdürmeye büyük bir özen göstermiş hayatının sonuna kadar da devam ettirmiştir. Nitekim vefat ettiğinde zırhı bir Yahudi’de rehindi. Her hususta bize rehber olan Efendimiz (s.a.s.)’in bu özelliğinin bizlere verdiği çok önemli mesajlar olsa gerektir.
* Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
ycelik@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih, Ank., 1979, s. 210-216.
2. Abdulbaki, M. Fuad, el-Mu’cemu’l-Müfehres, syr md., İst., 1990, s. 384.
3. Hucurat sûresi, 13.
4. Köksal, M. Asım, Hz. Muhammed (As.) ve İslâmiyet Medine Devri, İstanbul 1981, VII, 5-93; Keskioğlu, Osman-Berki, A. Himmet, Hatemü’l-Enbiya Hazreti Muhammed ve Hayatı, Ank. 1993, s. 327 vd.; Hizmetli, Sabri, İslâm Tarihi, Ank., 1991, s. 177.
5. Kettânî, M. Abdulhay, Hz. Peygamberin Yönetimi, (çev. Dr. Ahmet Özel), İst., 1990, I,269; Hizmetli, Sabri, a.g.e., s. 178.
6. Kettânî, a.g.e., I,259,265.
7. Kettânî, a.g.e., I,265-266.
8. A.y.
9. Ahzab sûresi, 21.
10. İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Mısır ts., I, 163-166.
11. Gayrimüslimlere karşı Müslümanların davranış biçimi konusunda bkz.: Yılmaz, Hüseyin, Kur’ân’ın Işığında Müslim-Gayrimüslim Münasebetleri, İstanbul 1997, s. 92 vd.
12. Zemahşerî, Keşşaf, ys., 1977, I, 619, 624.
13. Taberî, Câmiu’l-Beyan, Mısır 1954, XXI,1 vd.
14. Martin Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, (çev. N. Şişman), İstanbul 1993, s.55-56.
15. İbn Sa’d, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Mısır 1989, I,360.
16. Berki; Keskioğlu, Hz. Muhammed ve Hayatı, Ankara 1993, s. 87.
17. A.g.e., s. 89-92; Martin Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 145-149.
18. Komisyon, Doğuştan Günümüze İslâm Tarihi, İstanbul 1989, I, 213; Hizmetli, Sabri, İslâm Tarihi, Ankara 1991, s. 128.
19. Bu konuda bkz.: Hamîdullah, İslâm Anayasa Hukuku, (çev. V. Akyüz), İstanbul 1995, s. 250.
20. Mektubun içeriği için bkz.: M. Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 619; Fayda, Mustafa, İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara 1982, s. 25-26.
21. Bu konuda geniş bilgi için bkz.: Zemahşerî, Keşşaf, B.y.y., 1977, I, 434; M. Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 618-624; Fayda, Mustafa, a.g.e., s. 23-34.
22. Berki; Keskioğlu, a.g.e., s. 351, 401.
23. Hamidullah, a.g.e., I, 570.
24. Watt, Montgomery, Hz. Muhammed Mekke’de, çev. R. Ayas-A. Yüksel, Ankara 1986, s. 149.
25. Hizmetli, a.g.e., s. 147.
26. Tabbâre, Afîf Abdulfettah, el-Yehûd fi’l-Kur’ân, Beyrut 1982, s.14.
27. Hizmetli, a.g.e., s. 147.
28. İbn Hişam, Sîretü İbn-i Hişam,130-131; Berki; Keskioğlu, a.g.e., s. 206.
29. Antlaşma maddelerini incelemek için bkz.. Hamidullah, a.g.e., I, 206-210; Hamidullah, Mecmûatu’l-Vesâiki’s-Siyasiye, Beyrut 1987, s. 59 vd.
30. Hizmetli,a.g.e., s. 148.
.
Peygamber Efendimiz (s.a.s) ve İletişim
Yrd. Doç. Dr. Yusuf Macit
|
Allah Resûlü'nün (aleyhissalâtü vesselâm) hayat-ı seniyyelerine bir bütün olarak bakıldığında O Rehber-i Ekmel'in bütün ömrü boyunca hem toplumun ileri gelenleriyle meşgul olup ilgilendiği, hem de kendini ifade edemeyen, ezilen, parya muamelesi gören gariplere kucak açıp onlarla alâkadar olduğu görülür.
|
Giriş
İletişim, insanlar arası davranışlarda en önemli unsurdur. Aynı sosyal ortam içinde yer alan insanlar, birbirleriyle sürekli iletişim içindedirler. Hiçbir şey yapmamak bile bir davranıştır. Hareket etmek veya bir şey söylemek kadar, hareket etmemek veya susmak da bir davranıştır. Olumlu olumsuz, şuurlu şuursuz her tepki bir mesaj ihtiva etmektedir. İnsan, basit bir iletişim sürecinde bile, mesaj gönderen kaynak; mesajı alan alıcı; ileten kanal ve bazı durumlarda kendiliğinden mesaj ve bazen de doğrudan doğruya araç durumundadır. Görüldüğü gibi iletişim insan için fıtri bir davranıştır. Biz yazımızda, iletişime, Sonsuz Nur Peygamberimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) verdiği önemi ele almaya çalışacağız.
Efendimiz’in Cezbeden Diyaloğu
Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), peygamberliği sürecinde hem mesaj ileten; hem de mesajının kaynağını temsil eden ulvî bir misyonun sahibi olmuş ve gönderiliş gayesini, insanlarla kurduğu örnek diyalog ve iletişimle gerçekleştirmiştir. Evet, O, çeşitli iletişim yöntemlerini kullanarak İlâhî mesajları, insanlar tarafından algılanabilir, duyulup hissedilebilir, okunup konuşulabilir ve yazılabilir hale getirmiş; hayata döndürülebilir ve yaşanıp örnekleri çoğaltılabilir bir yapıya kavuşturmuştur. İslam’ın kabul görmesinde, Hz. Muhammed’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) çevresindeki insanlarla her türlü sevginin üstünde cezbeden diyalogu ve iletişim kurmadaki azim ve gayreti şüphesiz önemlidir. Nitekim O’nu (sallallâhu aleyhi ve sellem)peygamberlik göreviyle şereflendiren Allah (celle celâlühü), mesajını insanlara korkusuzca duyurmasını emrederek, “Ey Resûl! Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan onun elçiliğini yapmamış olursun...” (Mâide, 67) buyurmuş, şartlar ne olursa olsun insanlarla iletişimi sürdürmesini istemiştir. Ne var ki Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Yüce Allah’ın korumasında başladığı peygamberlik görevini ifa ederken birçok olumsuzluk ve engellemelerle karşılaşmıştı. Bir defasında Mekkeli Müşrikler Ebû Tâlib’e gelerek Hz. Muhammed’i (sallallâhu aleyhi ve sellem) himayeden vaz geçmesini söylemişlerdi. Ebû Tâlib, onun amcasıydı; ama peygamberliğine inanmamıştı. Geldi ve: “Yeğenim, beni de, kendini de koru! Güç yetiremeyeceğim bir işi bana yükleme” dedi. Bunun üzerine Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), “Amca! Vallahi şu ilâhi tebliğ vazifemi terk edeyim diye güneşi sağ elime, ayı da sol elime verip bana bağışlasalar, sen de, beni terk edip bıraksan, onların bu dediklerini yapmam... Rabbim Yüce Allah, bana yeter!” (Hamidullah, 1, 109) diyerek, ilâhî mesajı iletme misyonunun, varlık sebebi olduğunu vurgulamıştır. Efendimiz’in bu tavrına karşılık Mekkeliler ısrarla O’ndan peygamberlik davasından vazgeçmesini istemişler; mal, başkanlık, kadın ve hastaysa tedavi etme gibi akla gelebilecek her türlü teklifleri sıralamışlardı. (İbn Hişam, 1, 190) Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) ise, bütün bu teklifleri reddederek, Yüce Allah’ın kendisini sorumlu kıldığı görevi tek başına da olsa yerine getirmeye çalışmıştı. Zîrâ O’na gelen ve hayatını şekillendiren ilâhî mesajda “...Sen Hakka çağır ve emrolunduğun gibi dosdoğru ol...” (Şûra, 15) buyrulmaktaydı.
Bir İletişim Yöntemi Olarak Cihad
Sevgili Peygamberimiz’i iletişime yönelten önemli bir husus da “cihad” emri olmuştur. Rabb’imiz O’na, “Ey Peygamber! Kâfirler ve münafıklarla cihad et.” (Tevbe, 73) âyetiyle bu ulvî görevi yüklemiştir. İslâmî literatürde genel anlamda cihad, “dînî emirleri öğrenip ona göre yaşamak ve başkalarına öğretmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya çalışmak, İslâm’ı tebliğ, nefse ve dış düşmanlara karşı mücadele vermek” diye tanımlanmıştır. (Özel, 527) Aslında “iki grup arasında meydana gelen silâhlı çatışma” anlamına gelen savaş karşılığında Kur’ân’da “Harb” ve “Kıtal” kelimeleri ve bunların türevleri kullanılmıştır. (Bkz. Mâide, 64; Bakara, 190; Nîsa, 77) “Cihad” sözcüğünün kapsamlı mânâsına rağmen, İslâm hukukçularının daha çok “Müslüman olmayanlarla savaş” anlamına ağırlık vermeleri, bu tür cihadın hukukî bir durum alması ve birtakım hukukî neticeler doğurması sebebiyledir. (Özel, 528) (Hukukçuların cihada kılıç mânâsı yansıtmalarında, içinde yaşadıkları toplumların sürekli savaşıyor olmalarının etkisi göz önünde bulundurulmalıdır.) Dolayısıyla böyle bir cihada yönelme sebebi, Müslümanların canlarına, mallarına, vatanlarına doğrudan veya dolaylı olarak saldırılmış olmasına, bağımsızlıklarını yok etmek, güvenliklerini tehdit etmek, dinlerinden çevirmek, tebliğ hürriyetini kısıtlamak vb. kötü niyet belirtilerine bağlıdır. (Zuhayli, 1996, 80) Sonuçta, cihadın, silâhlı çatışma olması ve hukukî bir durum alması söz konusu olduğunda, bu sadece silâhlı kuvvetleri ilgilendirir.
Efendimiz Her Zaman Diyalogdan Yana Olmuştur
Cihadın genel ve kapsamlı hedefi ise, başta Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) olmak üzere, bütün inananları ilgilendirir. Zîrâ burada iletişime konu olan husus dinin öğrenilmesi, başta sözlü-sözsüz ve yazılı olmak üzere çeşitli yöntemlerle insanlara öğretilmesi ve iletilmesidir.
Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) de, 13 yıl Mekke döneminde insanları iknaya çalışarak cihad etmiştir. Medine’de ise, daha farklı iletişim yöntemleri kullanmıştır. Hz. Muhammed’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) getirdiği iletişim anlayışında silâhlı mücadele hiçbir zaman asıl hedef olmamış; aksine sevgi, saygı, şefkat, adalet ve hoşgörü esas alınmış, her alanda insanlarla diyalog zemini aranarak başarılı bir iletişim kurmak olmuştur. Başta Mekkeliler olmak üzere, gerek Medine Yahudileri ve gerek çevredeki şehir halkları ve kabileleriyle hep görüşme ve antlaşma yollarını denemesi, çeşitli devlet adamlarına İslâm’a davet mektupları göndermesi, savaş yoluyla değil, barış yoluyla iletişimini gerçekleştirme niyetinin açık göstergesidir. Hudeybiye Antlaşması da bunun en canlı misâlidir. Ancak muhatapların, antlaşma ve barış yollarını tıkaması, İslâm’ı ve onun temsilcilerini düşman kabul ederek, Müslümanları yok etme ve İslâm’ın iletişim sürecini engelleme yoluna gitmesi durumunda, son çare olarak askerî tedbirlere başvurulmuştur. Kısaca ifade etmek gerekirse “İslâmiyet kılıç zoruyla değil, söz kuvveti ile yayılmıştır.” (Turnagil, 1993/63)
Mücadelenin En Güzeli
Hz. Muhammed’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) iletişiminde mühim bir esas da “Dinde zorlama yoktur.” (Bakara, 256) İlâhî beyanı olmuştur. Böylece Efendimiz, iletişimde iknaya önem vermiş, görünüşte değil, özde inanan, samimi ve dürüst insanların oluşturduğu bir toplum hedeflemiştir. Aksi hâlde Rabb’imiz O’ndan “Sizin dininiz size; benim dinim bana.” (Kâfirûn, 6) demesini istemiştir. Efendimiz’in “Cihadın en faziletlisi, haksızlık yapan zalim idareci karşısında doğruyu söylemektir.” (Ebû Davud, Melâhim, 17) mealindeki hadîsi, O’nun, bütün yönleriyle ikili diyaloga ve yüz yüze iletişime çok önem verdiğinin bir nişanesi olarak görülebilir. Mekke’de, cihadın en önemli şekillerini, İslâm’ın ilk yıllarında göstermiş, müşriklerle karşı karşıya gelerek, bire bir veya kitle hâlinde muhatap olarak onları, imana davet etmiş, atalarının inançlarından vazgeçirmeye çalışmıştır. Medine’de de, başka din mensupları ile diyalog ortamı oluşturmuş, onlarla, karşılıklı insani hak ve hürriyetlere dayalı, iyi ilişkiler kurmuştu. Bu konuda da Kur’ân’ın “...Kitab ehliyle en güzel tarzda mücadele edin...” (Ankebût, 46) mealindeki mesajına uymaktaydı.
İnsan Sevgisi ve İletişim
Kur’ân’ın bu tür yönlendirmeleri Hz. Muhammed’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) iletişiminin özünü teşkil etmiştir. Çünkü o, öğüt vericiydi, zorba değildi. (Gâşiye, 21-22) Ama insanların ilettiği mesajla buluşmasını çok arzuluyordu. Evet, O, “En yakın akrabanı uyar.” (Şuarâ, 214) talimatı ile yola çıkmış, amcası Hz. Hamza’nın kâtili Vahşi gibi bir insanı bile İslâm’a çağıracak kadar kendini mesajını iletmek ve misyonunu ifa etmekle mesul hissetmişti.
Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), insanî münasebetler meselesini öncelikli olarak ele almış, sadece inanan insanların değil; dini, dili, ırkı, rengi, cinsiyeti, sosyal statüsü vs. farklı da olsa bütün insanların temel insan haklarına sahip olduklarını, aralarında ayırım yapmanın doğru olmadığını açık bir dille ve net tavırlarıyla ortaya koymuştur.
“İman etmedikçe cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmediğiniz sürece de gerçekten iman etmiş olmazsınız. Davranış haline getirdiğiniz zaman birbirinizi seveceğiniz bir şey önereyim mi? Aranızda selamlaşmayı yaygın hale getirin.” (Müslim, İman, 93; Ahmed, Müsned, I, 165) hadîsiyle karşılıklı sevgiyi öneren Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), insanlara güleryüz göstermenin de iyilik olduğunu vurgulamıştır. Burada Resulüllah (sallallâhu aleyhi ve sellem), sadece insanları sevmenin imandan olduğunu veya Allah (celle celâlühü) için sevginin en geçerli ibadet olduğunu anlatmamış, aynı zamanda selâmın ve güleryüzlü olmanın da iletişime katkısına dikkat çekmiştir. Bizzat kendisi, arkadaşlarını sürekli sormuş, görmediğinde durumlarını araştırmıştır. Ashabına olan düşkünlüğü Kur’ân’da: “Size kendi içinizden öyle bir peygamber geldi ki sıkıntıya uğramanız ona ağır gelir; size çok düşkün olup üzerinizde titrer; mü’minlere karşı son derece şefkatli ve son derece merhametlidir.” (Tevbe, 128) mealindeki âyetle özetlenmiştir.
Efendimiz Düşünce ve Fikirlere Değer Verirdi
Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), böyle bir ilgiyi arkadaşlarından da beklemiş, “Müminin mümine bağlılığı, taşları birbirine kenetli yalçın duvar gibi sağlamdır.” (Buharî, Salât, 88) buyurarak, yakınlaşmayı, dayanışmayı canlı bir etkileşim ve iletişim içinde bulunmayı tavsiye etmiştir. İletişimi engelleyici gördüğü bazı tutum ve davranışları da şiddetle kınamış, sözkonusu tavırların Müslüman’ca bir duruş olamayacağını belirtmiştir. Meselâ O (sallallâhu aleyhi ve sellem), yalan söylemeyi ve yalancı şahitlik yapmayı çok çirkin bir söz ve davranış olarak değerlendirmiş; gerçek gizlendiğinden dolayı kin ve nefret duyulmasına sebep olan yalancılığı, iki yüzlülük saymış; ayrıca verilen sözde durmamayı, duyulan güveni kötüye kullanmayı ve tartışmalarda karşıdaki insana ağza geleni söylemeyi de iki yüzlülük olarak değerlendirmiştir. (Buharî, Şehâdet, 10; Müslim, İman, 143, 144; Ahmed, Müsned, III, 131) Zaten Kur’ân-ı Kerîm’de de insanları alaya alma, suizanda bulunma, eksik ve kusur arama, özel hayatı araştırma ve dedikodu şiddetle yasaklanmış; kardeşlik ve dostluğun sevgi eksenli ve canlı bir iletişimle korunması istenmiştir. (Bkz. Hucurât, 10-12)
İnsan insana iletişimde kutsal sayılan değerlere saldırmayı yasaklayan “(Onların) Allah’tan başka yalvardıklarına sövmeyin ki, onlar da bilmeyerek sınırı aşıp Allah’a sövmesinler!..” (En’âm, 108) âyetine paralel, Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) de, “Ölüleriniz hakkında uygunsuz söz söylemeyin, çünkü hayatta olanlara eziyet etmiş olursunuz” (Buharî, Edeb, 4; Ahmed, Müsned, III, 131) buyurmuş ve hayatı boyunca, diyalog kurduğu insanların kutsal saydığı değerlere ilişmemiştir. Zîrâ düşünce ve fikirleri saygı görmeyen bir insanın, başkasının düşünce ve fikirlerine değer vermesi ve iletişimi sürdürmesi mümkün gözükmemektedir.
İletişim İnsanî Bir Haktır
İnsanların, başkalarından yakın ilgi bekledikleri ve o ânda yanlarında bulunanları daha iyi hatırladıkları bir gerçektir. Bunlar sıkıntıların ve mutlulukların paylaşılmak istendiği ânlardır. Bu gibi durumlarda, insan insana daima etkili bir iletişim içinde olunmasını isteyen Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), şöyle demiştir: “Müslüman’ın Müslüman’da altı hakkı vardır. Bunlar, karşılaşınca selâmlaşmak, hapşırdığı zaman afiyet ve iyi dilekte bulunmak, çağırdığında davetine katılmak, tavsiye isterse öğüt vermek, hasta olunca ziyaret etmek, ölünce cenazesine gitmek.” (Müslim, Selâm, 6; Ahmed, Müsned, II, 68) Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem), insan insana iletişime olumlu katkı sağlayacak bu tutum ve davranışları, kişiler arası münasebetler açısından karşılıklı hak ve sorumluluk olarak değerlendirmesi, iletişime verdiği önemle açıklanabilir. Diğer taraftan Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), iletişim sürecinin kesilmesini hoş görmemiş; her ne sebeple olursa olsun, kesilen karşılıklı diyalog ve ilişkilerin yeniden devam ettirilmesi gereğini vurgulayarak; “Müslüman’ın din kardeşine üç günden fazla dargın durması helâl olmaz.” (Müslim, Birr, 23; Ahmed, Müsned, I, 176) buyurmuştur. Yine Kur’ân’ın “Eğer katı ve kaba yürekli olsaydın, çevrenden dağılıp giderlerdi. Öyleyse onları affedip kusurlarını geç. Onlar için bağışlanma dile. Yapacağın işler hakkında onlara danış.” (Âl-i İmran, 159); “Sen, affedici ol, iyiliği emret ve kendini bilmezlere aldırma.” (A’râf, 199) mealindeki âyetleri de, iletişim sürecine verilmesi gereken ilgi ve önemi vurgular. Ayrıca Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) de, “Kim bir kötülük görürse onu eliyle değiştirsin. Şayet eliyle değiştirmeye gücü yetmezse, diliyle değiştirsin. Buna da güç yetiremeyen, kalbiyle karşı çıksın.” (Müslim, İman, 78; Tirmizî, Fiten, 11) sözüyle, olumsuz davranışlar karşısında bile, derecesine göre gösterilmesi gereken iletişim aşamalarına işaret etmiştir. O, sözlerini öğrenip gereğini yerine getirene ve sözlerini başkalarına iletene “Allah (cc) yüzünü ak etsin.” (İbn Mâce, Mukaddime, 18) diye dua eder. Veda Hutbesi’nin sonunda yapmış olduğu tavsiye, insan hayatında iletişimin ne kadar önemli olduğunu göstermesi bakımından ilginçtir: “Burada bulunanlar, işittiklerini burada bulunmayanlara iletsin. Sözlerimi dolaylı yoldan işiten nice kimse, bizzat benden işitenden daha iyi anlayıp değerlendirebilir.” (Buharî, Hac, 132). Orada hazır bulunamadığı veya sonraki nesillerden olduğu için Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) mesajını alamayanlar, alanların iletmesi ile öğreneceklerdir. Zîrâ gayesi iletişim olan bir Peygamber, iletişime verdiği önemi, inananlarda dinî bir şuur hâline getirmek istemiştir.
Hülâsa, Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), mesaj getirirken ve getirdiği mesajları insanlara ulaştırırken, bize iletişimin değerini ve vazgeçilmezliğini de öğretmiştir. Sonuç yerine, Efendimiz’in bu yönünü bir de “Sonsuz Nur” müellifinden arz edelim:
“Allah Rasûlü, fethin zirvesinde olduğu dönemlerde dahi ferdî münasebetlere son derece ehemmiyet veriyordu. O bir iki sene içinde bütün Mekke halkının kendisine dehalet edeceğini biliyordu ama, buna rağmen Halid b. Velid’le Amr b. Âs’ın gelişini ayrı bir iltifatla karşılıyor ve onlara teveccüh yağdırıyordu. Evet, yanında bulunan ashabını, bu iki dâhiyi karşılamaya göndermişti ve Halid, teslimiyet mânâsına elini uzattığı zaman Allah Resûlü, ona şöyle iltifatta bulunmuştu: ‘Ben de hayret ediyordum; Halid gibi akıllı bir insan nasıl olur da küfür içinde kalır.. ben bir gün gelip, senin Müslüman olacağına kat’iyen inanıyordum.’ O haletteki bir insana, Allah Resûlü’nün söylediği bu sözler, iltifatların en büyüğüdür. Ve işte Halid bu iltifatlarla müstakbel hayatı adına kim bilir nasıl metafizik gerilime geçmiştir? Bu arada Amr b. Âs da, Allah Resûlü’nün elinden tutmuş bir türlü bırakmıyordu. Durmadan ısrar ediyor ve: ‘Ya Resûlallah, günahlarım için istiğfar et ve Cenâb-ı Hakk’a yalvar.’ diyordu. ‘Dua et, Allah beni affetsin!’ İki Cihan Serveri, ona da iltifatta bulunuyor ve şöyle diyordu: ‘Bilmiyor musun, İslâm, daha önceki bütün günahları siler süpürür... İnsan, İslâm’a girince anasından doğduğu gün gibi tertemiz olur.’ (Ahmed, Müsned, 4/199, 205; Müslim, İman, 52)
Bu Din, Gece ve Gündüzün Ulaştığı Her Yere Mutlaka Ulaşacaktır
Evet, Allah Rasûlü artık, gönüllere taht kurmuş ve mübeccel şahsiyetine teveccühü tebliğ adına değerlendiriyor. İnsanlar da fevc fevc O’na doğru koşuyor, O’nun dinine dehalet ediyordu. Hattâ o günkü mevcelenme geldi tâ bu günlere ulaştı. Öyle inanıyor ve öyle zannediyoruz ki, Efendimiz’in mübarek mesajı bundan sonra da, kıyamete kadar, kendisine has ihtişamıyla devam edecektir. Allah Resûlü’nün tebliğini temsil edenler, dünyanın hiçbir yerinde, bu tebliğin ulaşmadığı yer bırakmayacak ve bütün bunları yaparken de, birer muhabbet ve şefkat fedaisi gibi davranacaklardır.” (Gülen, I/186-7) Nitekim bu husus hadîs-i şerîfte şöyle müjdelenmektedir: “Bu din, gece ve gündüzün ulaştığı her yere mutlaka ulaşacaktır. Allah, onun girmediği topraktan veya yünden yapılmış (çadır) hiçbir ev bırakmayacaktır. Bu giriş, bir kısmını aziz, bir kısmını da zelîl kılacaktır. Allah İslâm’a izzet, küfre de zillet verecektir.” (Canan, 2/324)
Evet, Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), en güzel iletişim yöntemlerini kullanan ve bu alanda en güzel örnekler ve evrensel değerler ortaya koyan müstesna bir şahsiyettir ve yukarıda arz ettiğimiz ümidbahş beyanıyla, İslâm’ın hakikatini muhtaç sinelere ulaştıracak heyecanlı gönüllere bir davetiye sunmaktadır. İnsanlara düşen bunları çok iyi anlayıp hayata taşımaktır.
* Iğdır Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
yusuf.macit@yeniumit.com.tr
KAYNAKLAR
A. Reşid Turnagil, İslâmiyet ve Milletler Hukuku, Sebil Yay., İstanbul, 1993.
Ahmed Özel, “Cihad”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. VII, TDV. Yay., İstanbul, 1993.
Ebû Muhammed Abdülmelik İbn Hişam, es-Siretü’n-Nebeviyye, Neşr., Mustafa es-Sekka vd., Kahire, 1963.
Fethullah Gülen, Sonsur Nur, c. I, Feza yayıncılık, İstanbul, 1994.
İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, c. II, Akçağ Yay., İstanbul, trs,.
Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi, Çev.: Salih Tuğ, İrfan Yay., İstanbul, 1980.
Vehbe Zuhayli, İslâm Hukukunda Savaş, Çev.: İsmail Bayer, İhtar Yay., Erzurum, 1996.
.
Ka'b B. Eşref'in Öldürülme Sebebi
Yücel Men - Metin Polat
Allah Resûlü her zaman halim, selim ve dengeliydi; kin, nefret ve öfke hislerinin tetiklendiği durumlarda bile fevkalâde mülayim davranır; gayzla köpüren insanların şiddetini, hiddetini tadil etmesini bilirdi.Özü itibarıyla İslâm; barışın, sevginin, adaletin, emniyetin, huzurun simgesi ve teminatıdır. Onu temsil ve tebliğ eden Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) de hayatı boyunca bu değerleri tesis için gayret göstermiştir. O'nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) gündeminde kin, nefret, öfke, düşmanlık, şiddet ve savaş gibi olumsuzluklar hiç yer almamıştır. Muhataplarından gördüğü zulüm, şiddet ve baskılar karşısında da her zaman affı, hilmi, silmi ve şefkati tercih ve tavsiye etmiştir. Bunlara rağmen bugün onun getirdiği din olan İslâm, gerek düşmanlarının komploları, gerekse de müntesiplerinin eksik okuma ve yanlış temsiliyle maalesef şiddetle beraber anılmaktadır.Bu makalede, bunun bir misâli olan ve sürekli şiddete dayanak olarak dillendirilen Ka'b b. Eşref'e verilen ölüm cezasının sebepleri ve bugün bu hâdise üzerinden eksik okumayla çıkarılan hükümlerin gerçeği ne kadar ifade ettiği üzerinde durulacaktır.
Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Medine'ye hicretten sonra orada bulunan gruplarla onların da rızasıyla Medine şehir devletinin anayasası olarak kabul edilen Medine Vesikası anlaşmasını yaptı. Bu anlaşmayla yıllarca savaşlardan bunalan Medine, sulhun, güvenin, huzurun ve emniyetin merkezi hâline geldi. Fakat Yahudiler, müşrikler ve münafıklar, Resûlullah'ı (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve ashabını hazmedemiyor ve akla hayale gelmeyen en şiddetli şekilde eziyet edip rahatsızlık veriyorlardı.1Bunlara karşılık Rahmet ve Şefkat Peygamberi (sallallâhu aleyhi ve sellem); "Şu muhakkak ki gerek mallarınızda, gerek canlarınızda imtihana tâbi tutulacaksınız. Sizden önce kendilerine kitap verilen Yahudi ve Hristiyanlardan ve bir de müşriklerden sizi inciten birçok söz işiteceksiniz. Ama siz sabreder ve günahlardan korunursanız, muhakkak ki bu davranış, yapılacak işlerin en değerlisidir." 2, "Sırf nefislerinden ileri gelen bir kıskançlık sebebiyle, Ehl-i kitaptan birçok kimse, gerçek kendilerine ayan beyan belli olduktan sonra, sizi imanınızdan uzaklaştırıp kâfir haline çevirmek isterler. Yine de Allah bu husustaki emrini bildirinceye kadar affedin ve hoşgörün! Şüphesiz Allah her şeye kadirdir."3 Mealindeki âyetlerin işaret ettiği şekilde onlara muamelesinde hep sabrı, affı ve hoşgörüyü esas alıyordu.4 Aslında bu O'nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) şiddet karşısındaki genel duruşuydu. O'nu adım adım takip eden sahabe efendilerimiz de yapılan bu zulüm ve caniliklerden çok rahatsızdı. Fakat her defasında Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), tedbir, temkin ve sabır tavsiyeleriyle onları tadil ediyordu.Benî Nadîr kabilesinin ileri gelenlerinden ve güçlü bir şair olan Ka'b b. Eşref,5 Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) sulh ortamındaki kazanımlarını gördükçe çıldırıyor ve bunun için sürekli fitne çıkarmaya çalışıyordu. Müslümanlara olan kin ve nefretini her fırsatta dile getiriyor, onlara eziyet etmekten geri durmuyordu.6
1. Müslümanların Medine'deki Ticaretlerine Fiilen Engel Olması
Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Hazreti Zübeyr b. Avvâm'a ait arazinin bir tarafına Müslümanlar için çarşı ve pazaryeri kurulmasını emretti. Sonra da "Sizin pazaryeri ve çarşınız şimdilik burasıdır." buyurdu. Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu girişiminden rahatsız olan Ka'b b. Eşref, pazaryerine geldi ve oraya kurulan çadırların iplerini kesti. Gerginliği tırmandırmak istemeyen Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), onun bu davranışına ses çıkarmadı; Müslümanların çarşı ve pazarlarını ayrı bir yere kurdurdu.7
2. Düşmanlığını Açığa Vurarak Mekkelilerle İşbirliği Yapması
Mü'minlerin Bedir'de kazandığı zaferi ve şirkin önderlerinin Bedir'de öldüklerini haber alınca Ka'b, küplere bindi. "Bu hak mıdır? Nasıl olur? Onlar Arap'ın eşrafı ve milletin melikleridir!" diyerek söyleniyordu. "Eğer Muhammed o kavme musibet eriştirdi ise elbette yerin altı üstünden hayırlıdır." diyerek kavmini kışkırtıyor ve Medine içinde fitne ateşi tutuşturmaya çalışıyordu.8Hayatını Allah'a (celle celâluhu) düşmanlığa adayan Ka'b b. Eşref, bununla yetinmedi ve anlaşmaya ihanet olduğunu bile bile yanına aldığı altmış kişilik heyetle9 hemen Mekke'nin yolunu tuttu. Amacı Mekkelilere moral vermek ve onları kışkırtıp Müslümanlardan Bedir'in intikamını almaya sevk etmekti.Mekke'ye varınca Efendimiz'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) olan düşmanlığını açıkça ilân etti. Hattâ Mekkeliler: "Onun dini mi, yoksa bizim dinimiz mi daha hakka yakın?" diye sorunca Ka'b, Ehl-i Kitap olmasına rağmen "Sizin dininiz!" diye cevap verdi ve onları ikna edebilmek için daha da ileri gidip onların isteğiyle putlarına iman edip secde etti. Bu hâdiseyi "Baksana o kendilerine kitaptan bir nasip verilenlere! Putlara, kâhinlere, şeytanlara, ne kadar batıl varsa hepsine iman ediyorlar ve yetmezmiş gibi, bir de kalkıp kâfirler hakkında ‘Onlar, Müslümanlardan daha doğru yoldadır.' diyorlar!" (Nisâ Sûresi 4/51) mealindeki âyetle Cenâb-ı Hakk (celle celâluhu), Efendimiz'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) haber verdi.10Mekkelileri yeni bir savaşa kışkırtmak için onların kin ve nefretini artıracak, intikam hislerini coşturacak şiirler okumaya ve Bedir'de bir kuyuya gömülen şirkin önderlerine ağıtlar yakıp ağlamaya başladı.11 Bedir'de kalanlara ağlayan Mekkeliler, Ka'b'ın yaptıklarıyla iyice gerilmişlerdi. Bedir'in intikamını alacaklarına dâir yeminler ediyor, adaklar adıyorlardı. Böylece Ka'b, Mekkelileri Müslümanlarla savaşmaya razı etti. Bununla da kalmadı: "Biz de sizinle beraber O'nunla savaşırız." diyerek onlarla anlaştı.12
3. Müslümanlar Aleyhine Konuşması
Mekke'de hedefine ulaşan ve müşrikleri Müslümanlarla savaşmak üzere tekrar bir araya getiren13 Kâb b. Eşref, Medine'ye geri döndü. Artık Mekke'den aldığı cesaretle daha cüretkâr hareket ediyor ve sürekli Müslümanlara zarar vermenin, onları birbirine düşürmenin, incitmenin plânlarını yapıyordu. Şiirleriyle hanım sahabîlere iftiralar atıyor ve sataşıyordu.14 Efendimiz'i (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve Müslümanları en ağır şekilde hicvediyordu.15 Karşılaştığı Müslümanlara eziyet etmeye devam ediyordu. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) şair sahâbî Hazreti Hassân İbn-i Sâbit'i, Ka'b'ın hicivlerine cevap vermekle görevlendirmişti.16
4. Allah Resûlü'ne (Sallallâhu Aleyhi Ve Sellem) Suikast Girişiminde Bulunması
Ka'b daha da ileriye giderek Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) canına kast etmek istedi ve Yahudilerden bir gruba: "Muhammed'i bir ziyafete çağıracağım, gelince siz bir punduna getirip öldürün!" tembihinde bulundu. Ziyafet hazırlanınca Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) davet edildi. Böylesi davetleri, katılanlara duygu ve düşüncelerini anlatma adına bir diyalog zemini olarak gören Resûl-ü Ekrem (sallallâhu aleyhi ve sellem), yanına aldığı birkaç sahabeyle davete icabet etti. Fakat Cebrâil (aleyhisselâm) Ka'b'ın canına kastetmek için kurduğu komployu haber verince Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), kalkıp geri döndü.17
5. Gatafânlıları Müslümanlara Saldırmak Üzere Kışkırtması
Bu arada Ka'b, Mekkeliler gibi Gatafânlıları da Efendimiz'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) saldırmak için kışkırtıyordu.18 Müslümanların temel hak ve hürriyetlerini koruma adına Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Ka'b'ın tahrikleriyle Medine'ye saldırmak için toplanan Gatafânlıları dağıtmak için 98 kilometre uzaklıktaki Karkaratü'l-Küdr'e hareket etmek zorunda kaldı.19Medine'ye hicret ettiği günden beri Ka'b'ın çıkarttığı fitnelerden haberdar olan Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), bütün bunları sabırla göğüslüyor ve affediyordu. Fakat Ka'b, sınırı çoktan aşmış, Müslümanların namusuna dil uzatmış ve yaptıklarıyla Medine toplumu için en büyük tehdit hâline gelmişti. Öyle ki Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) "Allah'ım! Beni, İbn-i Eşref'den -dilediğin şekilde- kurtar artık! O, kötülüğünü açığa vurmakta ve yaymaktadır."20 diyerek dua etmeye başlamıştı.
6. Medine Vesikası Çerçevesinde Ka'b'ın Yaptıkları
Medine sakinleri için bir anayasa hükmünde olan anlaşmaya göre "Müslümanlar diğer kavimlerle savaşmak zorunda kaldıklarında, Yahûdiler Müslümanlara yardımda bulunacaklar; Yesrib üzerine yürüyenlere karşı birlikte mücadele edeceklerdi."21 Fakat Ka'b, anlaşmanın aksine hareket edip Mekkelilere yardım etmiş, işbirliği yapmış ve onları Müslümanlara karşı harbe sevk etmişti. Aynı zamanda Gatafânlı müşrikleri ve Yahudileri de savaşa kışkırtıyordu. Sürekli anlaşmaya ihanet ederek devlete başkaldıran böylesi bir insanın varlığı bütün taraflar için Medine'deki barış, huzur ve güven ortamını da çok ciddi tehdit ediyordu. Üstelik anlaşmada; "Kureyş ve onlara yardım edenler himaye altına alınmayacaklardır ve bu belge, haksız bir fiil ya da suç isleyen kişi ile onun cezası arasına engel olarak giremez."22 maddeleri de yer alıyordu. Bütün bunlar üzerine Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), fitne daha da büyümesin ve kangren hâline gelip toplumu kuşatmasın diye, onun sebep olduğu Uhud öncesi23 bu suçlarının karşılığı olarak hakkında ölüm cezası kararı verdi. Bunun üzerine Muhammed b. Mesleme (radıyallâhu anh) bu cezayı yerine getirmek üzere görevlendirildi.24Hâdise üzerine, ertesi gün, "Efendimiz öldürüldü." diyerek Yahudiler Allah Resûlü'ne (sallallâhu aleyhi ve sellem) geldiler. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir bir onun yaptıklarını, Müslümanlara karşı işlediği caniliklerini anlatarak bu cezayı hak ettiğini beyan etti. Ka'b'ın o güne kadar işlediği suçlara yakından vakıf olan Yahudiler, meri kanunlara göre Ka'b'ın ölüm cezasını hak ettiğini bildiklerinden Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) beyanları karşısında itiraz etmeye, cevap vermeye mecal bulamadılar ve Allah Resûlü ile olan anlaşmalarını yenilediler.25
Netice
Şahsına yapılan kötülükler karşısında her zaman affı tercih edip iyilikle karşılık veren, hâl ve hareketlerinde sulhu önceleyen, müspet hareketi temel alan ve asla probleme problemle cevap vermeyen Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), uzun süre Ka'b'a da aynı muamelede bulunmuştur. Fakat onun anlaşmayı ihlâl edip düşmanlığını açığa vurarak yaptıkları, kamu hukukuna ve devletin güvenliğine zarar verince meri kanunlara göre cezalandırılmıştır. Tarihî hakikatler böyle olmasına rağmen günümüzde, Ka'b hakkında verilen karardan hareketle -öncesi, sonrası ve sebepleri tam olarak bilinmeden- "Peygamber'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) hakaretin cezası ölümdür!" hükmüne varılması, şiddet içerikli eylemlere başvurulması doğru olmadığı gibi bütün bunların da İslâm'a mal edilmesi Kur'ân'la, Sünnet-i Sahîha ile ve tarihî gerçeklerle bağdaşmamaktadır.
DİPNOTLAR
1. Ebû Dâvûd, Harâc 22; Beyhakî, Sünenü'l-kübrâ 9/183; Taberânî, Kebîr 19/76 (154); Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Şebbe Târîhu'l-Medîne 2/459
2. Âl-i İmrân Sûresi, 3/186
3. Bakara Sûresi, 2/109
4. Ebû Dâvûd, Harâc 22; Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ 9/183; Taberânî, Kebîr 19/76 (154); Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/459
5. Tayy kabilesinin Benî Nebhân koluna mensup olan Ka'b'ın, annesi Benî Nadir Yahudilerindendi. Bu yönüyle Benî Nadîr'den olup kabilesinin ileri gelenlerinden ve şairlerindendi.
6. Ebû Dâvûd, Harâc 22; Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ 9/183, Taberânî, Kebîr 19/76 (154); Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Şebbe Târîhu'l-Medîne 2/459
7. Semhûdî, Vefâu'l-vefâ 3/82
8. Beyhakî, Sünenü'l-kübrâ 9/183 (18410) ; İbn-i Hişâm, Sîre 2/34; Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Sâd, Tabakât 2/24; Taberî, Târîh 3/54; İbn-i Kesîr, Bidâye 4/7; İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/461
9. İbn-i Asâkir, Târîh 55/273. Yetmiş kişi oldukları da ifade edilmektedir. Bkz. Vâhidî, Esbâbu'n-Nuzûl 1/103
10. Nesâî, Sünenü'l-kübrâ 6/524 (11707); İbn-i Hibbân, Sahîh 14/534 (6572); Taberânî, Kebîr 11/251 (11645); İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/461; Taberî, Tefsir 7/143; Vâhidî, Esbâbu'n-Nuzûl 1/103
11. İbn-i Hişâm, Sîre 2/34; Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Sâd, Tabakât 2/24; Taberî, Târîh 3/55; İbn-i Kesîr, Bidâye 4/7; İbnü'l-Esîr, Kâmil 2/35
12. Taberânî, Kebîr 11/251 (11645); Taberî, Tefsir 7/143
13. İbn-i Kesîr, Bidâye 4/8
14. İbn-i Hişâm, Sîre 2/36; İbn-i Sâd, Tabakât 2/24; Taberî, Târîh 3/55; İbn-i Kesîr, Bidâye 4/7; İbnü'l-Esîr, Kâmil 2/35
15. Vâkıdî, Megâzî 158; İbn-i Sâd, Tabakât 2/24; İbn-i Kesîr, Bidâye 4/7
16. İbn-i Hişâm, Sîre 2/36; İbn-i Sâd, Tabakât 2/24; Taberî, Târîh 3/55; İbn-i Kesîr, Bidâye 4/7; İbnü'l-Esîr, Kâmil 2/35
17. İbn-i Hacer, Fethu'l-bârî 7/338; Diyarbekrî, Târîhu'l-Hamîs 1/413
18. Hâkim, Müstedrek 3/492.
19. Vâkıdî, Meğâzî 157-158; İbn-i Sa'd, Tabakât 2/23
20. İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/455
21. Bkz.: Medine vesikasının 24. ve 44. Maddeleri
22. Bkz.: Medine vesikasının 43. ve 47. Maddeleri
23. İbn-i Sa'd 2/24; Vâkıdî, Megâzî 158.
24. Bkz. Buhârî, Megâzî 15; Müslim, Cihâd 42; İbn-i Hişâm, Sîre 2/36; Taberî, Târîh 3/55; İbnü'l-Esîr, Kâmil 2/34; İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/462
25. Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ 9/183; İbn-i Şebbe, Târîhu'l-Medîne 2/459
.
Başka Bir Açıdan Peygamber Efendimiz'in Savaşları
Dr. Veysel Nargül
İlk insan ve peygamber Hz. Âdem (aleyhisselâm) ile başlayan peygamberlik zincirinin son halkasını temsil eden ve evrensel din İslâm’ın peygamberi olan Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), üzerinde en çok düşünülen ve araştırma yapılan şahsiyettir. Dünden bugüne Hz. Peygamber’in savaşları ile ilgili çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bu eserlerin önemli bir kısmı kronolojik tarih anlayışıyla yazılmıştır. Elbette kapsamlı bir tarih şuuru için kronolojik tarih yazımının faydalarından söz edilebilir. Bununla birlikte tarihî hâdiseleri tahlîlî bir metotla okumak ve güncelleştirerek çağdaş problemlerin çözümüne katkı sağlayacak ilkeler çıkarmak, ilmî çalışmalara merhale kazandıracaktır. Bu bakımdan Hz. Peygamber’in söz ve uygulamalarının, günümüzde karşı karşıya olduğumuz dinî ve sosyal içerikli problemlerin çözümünde etkin bir kaynak olarak değerlendirilmesi önemsenmelidir.
Bu makalede Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)in savaşlarının temel gerekçeleri üzerine kısa ve özet bir yaklaşım ve değerlendirme yapmaya gayret edilecektir. Malum olduğu üzere, savaşların pek çok sebebinden söz edilebilir. Tespitlerimize göre Hz. Peygamber’in savaşları, aşağıdaki sebep ve hikmetlerle meydana gelmiştir:
1. Düşmanla mücadele edecek güce sahip olduklarını hissettirme
Hz. Peygamber’in bazı savaşları, özellikle Bedir Savaşı’ndan önce yapılan seriyyeler, Medine’de İslâm’a ve müntesiplerine düşmanlık duyguları besleyen müşrik ve Yahudilere, Müslümanlara saldırı için fırsat kollayan Mekkeli müşriklere, Müslümanların bir güç olduğunu gösterme, İslâm’ı tebliğ konusunda özgürlük alanı oluşturma ve saldırılara karşı varlıklarını korumayı hedeflemektedir.1
Bu seriyyeler, Müslümanların varlığını ve gücünü gösteren ve netice itibariyle de tebliğin önündeki engelleri açmaya yönelik mücadelelerdir. O dönemde bölgede kaba kuvvetin hâkim olması, kuvvetlinin haklı gösterilmesi ve mazluma hayat hakkı tanınmaması, Hz. Peygamber’in bölgede emniyeti temin etme düşüncesiyle askerî müfrezeler göndermesine sebep olmuştur. Sîfü’l-Bahr ve Rabığ seriyyeleri ile Ebvâ, Buvat, Hamrâu’l-Esed ve Küçük Bedir gazaları bu maksatla gerçekleştirilmiştir.2
2. Saldırının finansal kaynaklarını kesme
Hz. Peygamber’in bir kısım savaşları, Müslümanların Mekke’den hicret ederken geride bırakmak zorunda kaldığı ve müşriklerin ele geçirdikleri mallarla ticaret yaparak Hz. Peygamber ve Müslümanlara karşı savaşmak için ordu hazırlayan Mekke müşriklerinin ticaret yollarını kontrol altına almak ve onları ekonomik bakımdan zayıflatmak gayesiyle yapılmıştır. Mekke müşriklerinin yegâne geçim kaynakları ticaret idi. Şam tarafından sevk edilen kervanların silâhlı muhafızlarının Medine yakınından geçerken Müslümanlara zarar vermemeleri için takip edilmesi gerekiyordu. Bu itibarla Hz. Peygamber, söz konusu gaza ve seriyyeleri, müşrik kervanlarını takip maksadıyla sevk etmiştir.3
Nitekim Bedir Savaşı, Kureyşin ticaret kervanlarından elde ettiği kazançla giriştiği savaş hazırlığına engel olma gerekçesiyle yapılmıştır. Uhud Savaşı da Bedir mağlubiyeti sonrası Hz. Peygamber’den intikam almak düşüncesiyle, Ebu Süfyan’ın Şam ticaret kervanının geliriyle hazırlanmıştı.4
Savaşa hazırlanmada böylesine önemli bir yaptırım olan ticaret kervanlarının takibiyle finansal kaynakların kesilmesi, Müslümanları sürekli tehdit eden Mekkeli müşriklere karşı Sîfü’l-Bahr, Rabığ, Harar, Nahle, Karde ve Îs seriyyeleri ile etkili bir yaptırım olarak kullanmıştır.5
3. Saldırılara karşı savunma yapma
Hz. Peygamber’in savaşlarının bütünü, gerekçeleri ve ana gayeleri açısından savunma nitelikli olmakla birlikte, savaş stratejisi bakımından savunma nitelikli savaşları sayıca azdır. Hz. Peygamber’in bazı savaşları, düşmanın Müslümanların varlığına ve toprak bütünlüğüne karşı giriştiği saldırılar neticesi meydana gelmiştir. Bu durumda Hz. Peygamber, saldırılara karşı meşru müdafaa hakkını kullanmıştır. Zîrâ Kur’ân’da saldırıya maruz kalınması hâlinde savunma yapmak için savaşa izin verilmekte6 ve savaşın meşru gerekçelerle yapılması gerektiği vurgulanmaktadır.7
Bedir-Hendek savaşları arasındaki mücadele dönemi, Mekkeli müşrikler ve Medine Yahudilerine karşı savunmaya yönelik girişimlerdir.8 Özellikle birlikte yaşadıkları Yahudilere karşı alınması gereken savunma tedbirlerinin, daha sonraki dönemlerde ne kadar hayatî bir önem arz ettiği müşahede edilmektedir. Nitekim Mekkeli müşrikler ve Hayber Yahudilerinin katılımıyla oluşturulan güçlü Ahzab birliği karşısında, Medine’yi savunma durumunda kalan Müslümanlar, savaş esnasında Kureyzalıların ihanetiyle tehlikeli anlar yaşamıştır.9 Hz. Peygamber, Medine döneminde özellikle Yahudilerin Müslümanlara karşı takındıkları düşmanca tavırlarıyla mücadele etmek ve gelebilecek muhtemel saldırıya karşı hazırlıklı olmak zorunda kalmıştır.10 Bu sebeple Bedir, Uhud ve Hendek savaşları, hem meşruiyet açısından hem de savaş stratejisi açısından saldırılara karşı savunmanın hedeflendiği en önemli savunma savaşlarıdır.
4. Düşman hakkında bilgi toplama
Hz. Peygamber’in bazı gaza ve seriyyeleri her ân saldırma fırsatı kollayan düşman hakkında bilgi edinmek maksadıyla yapılmıştır. Müslümanların öncelikle müşrikler olmak üzere bütün düşmanlara karşı dâima teyakkuz hâlinde olmaları gerekiyordu. Bu gerekçelerle Hz. Peygamber Medine’nin güvenliğini sağladıktan sonra çevre kabilelerle anlaşma yaparak Mekke müşriklerine karşı daha tedbirli olmayı hedeflemiştir. Gönderilen ilk seriyyeler genellikle düşman hakkında haber toplamak, istihbarat elde etmek, onların siyasî, ekonomik durumlarını kontrol altına almaya yönelik olmuştur.11
Savaşlardan önce bilgi toplamak için keşif kolları ve casuslar gönderilmiştir. Keşif kolu, istihbarat ve diğer yollarla düşmanın genel durumu hakkında bilgi sahibi olmak, Müslümanların güvenliği bakımından hayatî önemi haizdi. Zîrâ Mekke fethine kadar düşmana karşı az bir kuvvetle mücadele etmek zorunda kalan Müslümanlar, düşmanın savaş gücü hakkında onların nasıl, nerede ve hangi şartlar altında savaşacaklarına dâir bilgiler elde etmek mecburiyetinde kalmıştır.12 Nahle, Birinci Zû’l-Kassa, Vâdi’l-Kura’, İkinci Cinab, Huneyn, Abdullah b. Revaha ve Hayber seriyyeleri, ansızın saldırma ihtimali olan düşman hakkında istihbarat elde etmek için tertiplenmiştir.
5. Anlaşmaların ihlal edilmesi ve ihaneti cezalandırma
Anlaşmaların ihlâli, uluslararası ilişkilerde suç teşkil etmektedir. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) döneminde de anlaşma yapılan tarafların anlaşma maddelerini ihlâl etmeleri, bazı savaşların sebebini oluşturmuştur. Hicretten sonra Peygamber Efendimiz'in (s.a.s.) Medine’de yaptığı Medine Vesikası ile Hudeybiye barış anlaşmasının ihlâli, bazı savaşların meydana gelmesinin temel sebebini oluşturmuştur.
Allah Resulü (aleyhi ekmelüttehâyâ) anlaşmalara her zaman azamî derecede riayet etmiştir. Bunun en çarpıcı örneği şu hâdisedir: Hudeybiye anlaşmasının bir maddesine göre, Mekke’de Müslüman olan bir kimse Medine’ye sığınmak isterse, talebi kabul edilmeyip kendisi Mekke’ye iade edilecekti. İmza işi biter bitmez Mekke delegesinin oğlu Ebu Cendel zincirlerini sürüyerek Hz. Peygamber’e gelmiş ve himaye talebinde bulunmuştur. Mekkeliler adına anlaşmayı imzalayan Süheyl b. Amr'ın, anlaşmanın yürürlüğe girdiğini ileri sürerek buna itiraz etmesi üzerine “Ey Müslümanlar! Beni dinimden döndürmeye çalışan bu Kureyşlilere geri mi vereceksiniz?” diye feryat eden Ebu Cendel’e Hz. Peygamber, “Ey Ebu Cendel sabret! Ecrini Allah’tan bekle. Allah sana ve senin durumunda olanlara bir kapı açacaktır. Biz Kureyş ile bir sözleşme imzaladık. Onlar bize, biz onlara Allah adına söz verdik, sözümüzden dönemeyiz.”13 cevabını vermiştir. Bu hazin hâdise, Hz. Peygamber’in anlaşma hükümlerine sonuna kadar bağlı olduğunu gösteren çok önemli bir örnektir.
Hicretten sonra Mekkelilerle başlayan savaş dönemi, Hudeybiye Anlaşması’yla sona ermişken, Kureyşlilerin ihlâliyle bu anlaşma da bozulmuştur. Bu gerekçeyle Hz. Peygamber onları tedip gayesiyle Mekke üzerine yürümüştür.14 Hz. Peygamber’in müşriklerle olduğu gibi Medine’deki Yahudi kabileleriyle savaşları da yapılan anlaşma hükümlerine aykırı hareket etme ve anlaşma hükümlerine muhalif olarak düşmanla işbirliğine kalkışma gibi meşru sebeplerle yapılmıştır. Hicretten sonra Medine’deki Yahudi kabileleriyle yapılan anlaşmaya göre, bütün Medine halkının tek bir toplum olduğu, Müslümanlar aleyhinde müşrikler ve müttefikleriyle anlaşma yapılamayacağı ve onlara yardım edilemeyeceği kabul edilmiştir. Anlaşma metninde özellikle Kureyş müşriklerinin kesinlikle desteklenmeyeceği ibaresi yer alıyordu.15 Söz konusu anlaşma hükümleri doğrultusunda Kaynuka, Nadir ve Kureyza oğulları Yahudilerine karşı yapılan savaşlar, anlaşmalara ihanetin bir neticesi olarak meydana gelmiştir.16
Netice itibariyle yapılan anlaşma maddelerine, kendi aleyhlerine hükümler ihtiva ediyor olmasına rağmen, titizlikle riayet eden Hz. Peygamber, zaman zaman müttefiklerinin ihanetine uğramıştır. İşte bu durum Kaynuka, Nadir, Kureyza oğulları gazaları ile Mekke fethinin temel gerekçesini oluşturmuştur.
6. Baskın ve talanı cezalandırma
Hz. Peygamber ve Müslümanlara ait yaylım hayvanlarının yağmalanması ve bu sırada Müslümanlardan bazılarının şehit edilmesi, bir kısım seriyyelerin sebebini oluşturmuştur. Müslümanlar sırf inançları sebebiyle saldırılara maruz kaldığından, bu saldırıları yapan kişi ve onları organize eden kabilelerle mücadele edilmesi gerekiyordu. Baskın ve talana maruz kalınması durumunda, kişinin malını ve canını korumak maksadıyla yapacağı savunma, meşru müdafaa olarak değerlendirilir. Meşru müdafaa sırasında verilen mal, can gibi zayiat, İslâm hukuku açısından herhangi bir cezayı gerektirmez. Harar, II. Zû’l-Kassa, Tarif, Fezare oğulları, Ükl ve Uraniler, Meyfaa seriyyeleri ile Kureyza oğulları, Safevân/Birinci Bedir, Sevik ve Dûmetü’l-Cendel gazaları, değişik sebepleriyle birlikte Hz. Peygamber (s.a.s.) ve Müslümanlara ait malların yağmalanması veya yağmalanma teşebbüsü sırasında Müslümanlardan bazı kişilerin şehit edilmesi gibi saldırı ve hâdiseler neticesi meydana gelmiştir.
7. Düşmanın taraftar bulmasını engelleme
Hz. Peygamber, hayatının bütün safhalarında, barış ve anlaşmaya açık bir tutum içerisinde olmuştur. Mekkelilerin vatanından kovduğu, hicrete mecbur edip Medine’de de rahat bırakmadığı bir durumda, Medine’de yaşayan farklı dinlerden kabilelerle bir anlaşma yapmıştır. Bu çerçevede Kureyş’in ticaret yolu üzerinde bulunan bazı kabilelerle, düşmandan önce anlaşma yapmak suretiyle bu kabilelerin düşman safında yer almasını önlemek ve barış zemini oluşturmak için anlaşmalar yapılmıştır.17 Ebvâ ve Zû’l-Uşeyre gazaları barış anlaşmasını fiilen hayata geçirmek için gerçekleştirilmiştir. Allah Resulü’nün bu çabası, sıcak savaş şartlarının henüz yaşanmadığı Medine döneminde, anlaşmazlıkları sulh ve barış ile neticelendirme gayreti olarak değerlendirilmelidir.
8. Saldırı haberinin alınması üzerine yapılan müdahaleler
Peygamber Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) gaza ve seriyyelerinin önemli bir kısmı, özellikle şahsı ve Müslümanlara sırf inançları gereği, yapılması plânlanan bazen bir kabilenin bazen de kabileler topluluğunun saldırı haberinin alınması neticesi sevk edilmiştir. Saldırı plânının yapıldığı haberinin alınması sonucu herhangi bir müdahalede bulunmama, düşmanın saldırısı karşısında teslim olmak anlamına gelecektir. Düşmanın kesin olarak gerçekleştireceği harekât karşısında ilk darbeyi yememek için, Hz. Peygamber harekete geçmiştir. Düşmanın fiilen saldırısı meşru bir savaş sebebi olmakla beraber, istihbaratla bir saldırı hazırlığının kesin olarak alınması da meşru bir mukabele sebebi olmaktadır.18 Birinci Zû’l-Kassa, Karkaratü’l-Küdr, Bahran, Dûmetü’l-Cendel, Müreysi, Vâdi’l-Kura’, Türebe, Necid/Hevazinler, Meyfaa, Cinab, Zatü’s-Selasil, Bekir oğulları, Abdullah b. Revaha, Hayber, Gâbe, Kutbe b. Amir seriyyeleri ile Gatafan, Katan, Zâtu’r-Rika’, Huneyn, Taif, Hayber, Fedek gazaları ve Tebük seferi, düşmanın saldırı yapacağı bilgisinin alınması üzerine sevk edilmiştir. Sayıca fazlalığı dikkate alındığında, gaza ve seriyyelerin çoğunun saldırı haberinin alınması neticesi meydana geldiği görülecektir.
9. Zulme uğrayan Müslümanlara yardım etme
Savaşların bir kısmı, inançları sebebiyle Müslümanlara baskı ve işkence yapan kabile ve devletlerin din ve inanç hürriyetine uyguladıkları baskıya son vermek maksadıyla yapılmıştır. Hz. Peygamber ve Müslümanlara düşmanlık duyguları ile dolu olan kişi, kabile ve devletler, düşmanlıklarını sahip oldukları her fırsatı değerlendirerek fiiliyata dökmüştür. Bu eylemler, bazen başka devletlerin sınırları içerisinde yaşayan Müslüman azınlığa baskı ve işkence yapmak şeklinde de tezahür edebilmiştir.
Kur’ân’da, zulme maruz bırakılarak inanç ve ibadet hürriyetleri engellenen, inandığı dinin öğretilerine uygun hayat yaşamasına engel olunan Müslüman fert ve toplumlar, bütün güçleriyle bu zulmü ortadan kaldırmakla sorumlu tutulmaktadır.19 “Size ne oluyor da ‘Rabbimiz! Bizi halkı zalim olan bu şehirden çıkar, katından bize bir sahip çıkan gönder, tarafından bize bir yardımcı lütfet’ diyen zavallı çocuklar, erkekler ve kadınlar uğrunda ve Allah yolunda savaşmıyorsunuz?!”20 âyetiyle, zulme maruz kalan insanlara yardım için savaşılacağı hükmü temellendirilebilir. Yardım talebinden sonra Hudeybiye Anlaşması döneminde Kureyş’in saldırılarına karşı Hz. Peygamber’in Huzaa Kabilesi’ne yardım etmesi,21 bu âyetteki emrin yerine getirilmesine örnek olarak anlaşılabilir.22 Bi’r-i Maûne seriyyesi ve Dûmetü’l-Cendel gazası, Hz. Peygamber’in zulme maruz kalan Müslümanlara yardım için yapmak zorunda kaldığı askerî müdahalelerdir.
10. Tebliğin önündeki engelleri bertaraf etme
Tebliğ, Hz. Peygamber ve Müslümanların aslî vazifesi olduğuna göre, her durumda Allah’ın adının bütün dünyaya barış şartlarında ulaştırılması hedeflenmiştir. Düşmanın kaçınılmaz olarak savaşın içine çektiği durumlarda bile, tebliğ görevi ihmal edilmemiştir.23 Bu sorumluluğun bir gereği olarak Hz. Peygamber, çevre kabile ve devletlere tebliğ heyetleri göndermiştir. Tebliğ maksadıyla yapıldığı iddia edilen gaza ve seriyyelerin gerekçeleri incelendiğinde, bunların tamamen tebliğ gayesiyle gönderilen heyetlere saldırı yapılması durumunda, heyetlerin nefs-i müdafaada bulunmalarının bir sonucu olarak meydana geldiği görülür. Bir başka ifadeyle savaş, muhatabın İslâm’ı kabul etmemesinden değil, Müslümanlara saldırı söz konusu olduğu için gündeme gelmiştir. Dolayısıyla Hz. Peygamber insanların zorla İslâm’ı kabul etmeleri için değil, tebliğin önündeki engelleri kaldırmak için savaşmıştır.
Allah Resulü’nün (sallallahu aleyhi ve sellem) davet maksadıyla gönderdiği seriyyeler arasında Ka’b b. Umeyr’in başkanlığındaki Zât-ı Atlah24 Amr b. Âs’ın Zatü’s-Selasil25, Abdurrahman b. Avf’ın Dûmetü’l-Cendel ve Halid b. Velid’in Cezime seriyyeleri26 sayılabilir. Yine davet maksadıyla gönderilen İbn Ebi’l-Evca, Süleym oğullarını İslâm’a davet etmiş ancak onlar “Senin davetine bizim ihtiyacımız yoktur.” diyerek Müslümanlara oklu saldırıda bulunmuş ve İbn Ebi’l-Evca dışındakilerin hepsini şehit etmişlerdir.27
Hz. Peygamber, bazen bir talep karşısında bazen de herhangi bir talep olmaksızın, sırf İslâm’ı tebliğ gayesiyle bazı kabile ve devletlere heyetler göndermiştir. İslâm’ı tebliğ etmenin dışında hiçbir maksadı olmayan bu heyetler, pusuya düşürülmek ve ihanete maruz kalmak suretiyle şehit edilmiştir. Reci’, Bi’r-i Maûne, Süleym oğulları, Zât-ı Atlah, Zâtü’s-Selasil, Cezîme oğulları, Uman, Bahreyn ve Dûmetü’l-Cendel seriyyeleri, değişik sebepleri olmakla birlikte, ağırlıklı olarak İslâm’ı çevre kabile ve devletlere tebliğ için gönderilmiş tebliğ heyetlerinin öldürülmesi ile sonuçlanmıştır.
Kendi iradeleriyle, kabilelerinin İslâm’a meyilli olduklarını ileri sürerek Hz. Peygamber’den (s.a.s.) tebliğ heyeti talep edenlerin, gönderilecek tebliğ heyetini emanla koruyacaklarını taahhüt etmelerine rağmen, heyeti pusuya düşürerek şehit etmeleri, bazı gaza ve seriyyelerin sebebini oluşturmuştur. Bütün insanların ebedî kurtuluşunu temin edecek dinamiklere sahip bir dinin insanlığa duyurulmasından başka bir maksat taşımayan bu tebliğ heyetleri, pusuya düşürülerek hain saldırıların hedefi olmuştur. Hz. Peygamber de şahsında İslâm’a düşmanlık yapan bu kimselerle nefs-i müdafaa gayesiyle mücadele sürecine girmiştir. Zâtu’r-Rika’ gazası ile Cemum, Meyfaa, Âmir oğulları, İkinci Sîfü’l-Bahr ve Hayber seriyyeleri, barışçı tebliğ heyetine karşı yapılan saldırıları etkisiz hâle getirmek için yapılmıştır.
11. Elçilere kötü muamele yapılmasını ve onların öldürülmesini cezalandırma
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), Hudeybiye Anlaşması’ndan sonra bölge ülkelerin hükümdarlarına, İslâm’a davet maksadıyla elçiler göndermiştir. Bu hükümdarlardan bazıları tebliğ çağrısına olumlu cevap vermiş, bazıları da sadece olumsuz cevap vermekle kalmamış, elçilere ve gıyaben Hz. Peygamber (s.a.s.) ve Müslümanlara nezaket sınırlarını zorlayan hattâ hakarete varan davranışlarda bulunmuştur.28 Tebliğ vazifesini îfâ için yakın ve uzak kabile ve devlet başkanlarına gönderilen bu elçiler, bazen İslâm’a davet edilen devlet veya kabile başkanı tarafından hakarete maruz kalmış, bazen öldürülmüş, bazen de farklı kişiler tarafından saldırıya uğrayıp yağmalanmıştır. Oysa tarih boyunca ve günümüzde elçiler, uluslararası hukukta can güvenliğine sahiptir.29 Can güvenlikleri garanti altına alınan elçilerin tahkir edilmesi, yağmalanması hattâ öldürülmesi, suçu irtikâp eden kişi ve kurumlar açısından suç teşkil etmektedir. Hımsa, Kurayt oğulları ve Kuratalar seriyyeleri ile Mû’te seferi, bu sebeple gerçekleştirilmiştir.
12. Düşmanın savaş ilânına cevap verme
Düşmanın savaş ilân etmesi Hz. Peygamber’in gaza gerekçeleri arasında yer almaktadır. Savaş ilân eden bir topluluğa mukabelede bulunmamak, düşmanı cesaretlendirip onun daha güçlü ve cesaretli saldırısına sebep olacağından, savaş ilânına karşılık verilmesi gerekir. Bu anlamda savaş ilânına karşılık vermek meşru bir müdafaadır. Çünkü düşman savaş ilân etmekle savaşma kararlılığı göstermiş olmaktadır. Bu kararlılık karşısında saldırı tehlikesiyle karşı karşıya olan Hz. Peygamber, savaş ilânına karşılık vermiştir. Bunun tek örneği Küçük Bedir gazasıdır.
Hz. Peygamber, Mekkeli müşriklerle yaptığı Uhud Savaşı’nda bir yönüyle mağlup olunca, galibiyetin verdiği gururla ertesi yıl Bedir’de tekrar buluşmak için meydan okuyan Ebu Süfyan’ın teklifini kabul etmiştir.30 Kureyş’in savaş tehdidine mukabelede bulunmanın gereği olarak Hz. Peygamber, zamanı geldiğinde Ebu Süfyan’ın savaş ilânına karşılık vermek maksadıyla gazaya çıkmış31; ancak karşısında kimseyi bulamamıştır. Mekke’den iki bin kişiyle yola çıkan Ebu Süfyan, kıtlık olduğunu bahane ederek belirlenen bölgeye gelmeden tekrar Mekke’ye dönmüştür.32 Bu gazanın, Ebu Süfyan’ın savaş ilânına karşılık vermek için yapıldığı açıkça anlaşılmaktadır.
Sonuç
Hz. Peygamber’in (aleyhissalâtü vesselâm) savaşlarının sebep ve gerekçelerinin incelendiği bu çalışmada, savaşların çok farklı sebep ve gerekçelerle meydana geldiği anlaşılmaktadır. Buna göre bütün savaşlar meşru bir temele dayandığından, Hz. Peygamber’in haksız olarak nitelendirilebilecek bir askerî müdahalesinin olmadığı sonucuna varılabilir. Savaşları hazırlayan sebep ve gerekçeler bütünü dikkate alındığında, Hz. Peygamber’in meşru bir gerekçe olmaksızın, herhangi bir kabile veya devlete haksız bir saldırıda bulunmadığı çok açık bir şekilde görülmektedir.
İslâm’ın Kur’ân ve Sünnet merkezli ilke ve esasları dikkate alındığında, gerek fert ve gerekse devlet ölçeğinde münasebetler, barış esasına dayanmaktadır. Savaş ise istenmeyen bir mecburiyet olup arızî/geçici bir durumdur ve bir varlık mücadelesi olarak gündeme gelebilir.
Günümüze bakan yönüyle ifade edilecek olursa, Hz. Peygamber’in savaşlarının sebep ve gerekçeleri, her dönemde olduğu gibi günümüzde de, meydana gelen savaşların meşruiyetini belirlemede temel ölçüt olarak kabul edilebilir mahiyet ve özellikler taşımaktadır.
* DİB., Eğitim Uzmanı.
vnargul@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Hattâb, Mahmud Şît, Komutan Peygamber Hz. Peygamber’in Askerî Dehası, çev. Ağırakça, Ahmed, İst., 1988, s. 56.
2. Gaza ve seriyyeler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Nargül, Veysel, Kur’an ve Hz. Peygamber’in Uygulamaları Işığında Cihad, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2005, s. 111-217.
3. İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik b. Hişam, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa Sekâ ve arkadaşları, by., ts., II, 241-242, 245; Müslim, Sayd 17.
4. İbn Sa’d, Muhammed, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Beyrut, 1985, II, 37; Semhûdî, Nuruddin Ali b. Ahmed, Vefâu’l-Vefa, Beyrut, ts., I, 281. Ayrıca bkz. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut, 1965, II, 113, 116; Buhârî, Menakıb, 251, Megazi, 2.
5. Bkz. Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, Ankara, 2003, II, 1036-1037.
6. Hac, 22/38; Bakara, 2/190; Şûra, 42/41.
7. Bakara, 2/194.
8. Hattâb, Komutan Peygamber, s. 13.
9. Vâkidî, Muhammed b. Ömer, Kitâbu’l-Meğazî, Oxford Üniversitesi, 1966, II, 459-460; İbn Kayyim, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir, Zâdü’l-Meâd fî Hedy-i Hayri’l-İbâd, Kahire, ts., III, 129-130.
10. Bakara, 2/91; Al-i İmran, 3/183; Kasas, 28/48-50.
11. İbn Hişâm, I-II, 601 vd.; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 139.
12. Bkz. Belâzurî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensâbu’l-Eşraf, Beyrut, 1996, I, 383-384; Kettânî, Abdulhay, et-Terâtibu’l-İdâriyye, Beyrut, ts., I, 363.
13. İbn Hişâm, III-IV, 318; Beyhâkî, Ahmed b. Ali b. Hüseyin, es-Sünenü’l-Kübrâ, Haydarabad, 1344, Sünen, IX, 219-220.
14. İbn Kayyim, Zadu’l-Meâd, III, 290, 394.
15. Bkz. İbn Hişâm, I-II, 501-504.
16. İbn Sa’d, II, 28-29, 57-59, 74-78; İbnü’l-Esîr, II, 137-139; Süheylî, Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmed, er-Ravdu’l-Unuf fî Tefsiri’s-Sîreti’n-Nebeviyye li İbn Hişâm, Kahire, ts., II, 296; Semhûdî, I, 277-278, 298.
17. Enfâl, 8/58; Tevbe, 9/12-13; Güner, Osman, Resûlullah’ın Ehl-i Kitap’la Münasebetleri, Ankara, 1997, s. 299.
18. Enfâl, 8/58; Tevbe, 9/12-13; Al-i İmran, 3/146-147, 200.
19. Hac, 22/39-40.
20. Nisâ, 4/75.
21. Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim, Kitâbu’l-Harâc, Kahire, 1396, s. 230; Belâzurî, Fütûhu’l-Buldân, thk. Abdullah Enîs et-Tabbâa’, Beyrut, 1987, s. 41.
22. Yaman, Ahmet, İslam Devletler Hukukunda Savaş, İstanbul, 1998, s. 86-87.
23. Darimî, Siyer, 8.
24. İbn Sa’d, II, 127-128.
25. İbnü’l-Esîr, II, 232.
26. İbn Hişâm, IV, 280-281.
27. İbn Sa’d, II, 123.
28. İbn Kesîr, İbn Kesîr, İmaduddin Ebu’l-Fida İsmail, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, 1966, IV, 268 vd.
29. Şeybânî, Muhammed b. Hasen, Şerhu Siyeri’l-Kebîr, (Serahsî’nin şerhi ile birlikte), Beyrut, 1997, II, 72; Turnagil, Ahmet Reşid, İslamiyet ve Milletler Hukuku, İstanbul, 1972, s. 92-96.
30. İbn Hişâm, III, 100; Belâzurî, Ensâb, I, 417.
31. Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Târihu’t-Taberî Târihu’l-Ümem ve’l-Müluk, Beyrut, ts., III, 42; İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, Cevâmiu’s-Sîre, çev. M. Salih Arı, İstanbul, 2004, s. 180-181.
32. İbn Hişâm, III, 220; İbn Sa’d, II, 59-60.
.
GÜL DEVRİNDEN MANZARALAR
Taha F. Ünal
Şehâdet âlemini teşrifinden sekiz asır önce En Kutlu Ağız'ca müjdelenmiş Fâtih Sultan Mehmed, Rumeli Hisarı'nın inşâatını durdurması talebiyle gelen Bizans imparatorunun elçilerine şu tarihî sözü söylemişti:
"Benim iktidarımın yetiştiği yere, imparatorunuzun hayâlleri bile yetişemez!"
İslâm târihi, bırakın dar düşünceleri, sığ dimağları, sarsık irâdeleri ve ölü kalpleri, nice engin dimağların ve derin sinelerin bile idrakinden âciz olduğu o kadar çok hâdiseler ve eserlerle doludur ki, "ümit, azim ve kararlılıkla" bezenmiş "İman dolu kalpler" in gerçekleştirdiği bu eserler, çoklarınca birer mûcize, birer hârika telâkki edilebilir. Şahsen fikir, şan, şeref ve azamet dolu tarihimizin pek çok hâdisesini muhâkemeden âciz olduğumdandır ki, ne zaman bu hususta düşünmeğe dursam, dimağımın gidip bir yerlerde takıldığını ve artık öteye geçemediğini hissetmişimdir.
Dünyada en zor şeyin insanın terbiyesi olduğu en bedihî bir gerçekken, 23 yıl gibi çok kısa bir zamanda, çölleşmiş zihinler ve taşlaşmış kalplerden kıyamete kadar beşerin mürebbîlerini yetiştirmek; bir zamanların çöl bedevîlerini, bir izzet ve azamet âbidesi hâlinde, devrin süper gücünün başkomutanının çadırında, "Biz, insanları sahte dinlerin zulmünden İslâm'ın aydınlığına, kullara kulluktan Bir Allah'a kulluğa ve yerlerin basıklığından göklerin enginliğine çağırıyoruz" diyecek seviyeye getirmek.. 10 yıl gibi çok kısa bir süre içerisinde, bir daha yüzgeri edilemeyecek şekilde Orta Doğu coğrafyasına yerleşmek.. yarım asırda Atlantik'ten Pasifik'e uzanmak.. kölelerden komutan, âlim ve mürşidler çıkarıp, önlerinde talebe ve asker olarak diz çökmek.. komutanken, hiç itirazsız er olmayı kabullenebilmek; kölelikten komutanlığa yükseldikten sonra, sekiz bin kişiyle İspanya'yı fethedip, sonra da, kralın hazinelerinin karşısında, "Dün köleydin, şimdi muzaffer bir komutansın; yarın toprak olacaksın.. Tarık, dikkat et!" diyerek, asıl komutanlığın ve muzafferiyetin sırrını ortaya koymak.. çengiyken Râbia, eşkiyâ iken Fuzayl ve Bişr olmak.. sultanken, tâcı tahtı terkedip, gerçek sultanlığın sırrına ermek.. bütün zaman, mekân ve hâdiseleri kuşatan bir hukuk müdevvenâtı ortaya koymak.. küçücük bir beylikten, cihangirâne bir devlet-i âliye çıkarmak.. 19 yaşında "Ya İstanbul beni alır, ya ben İstanbul'u" diyecek çapta bir ideal ufkuna ulaşmak.. sekiz yıla ülkeler fethini sıkıştırıp, "dünya, bir hükümdara çok, ikisine azmış" sözünde ifadesini bulan ufuklar ötesini yakalamak.. 16 defa büyük sefere çıkıp, zirveler zirvesini temsil etmesine rağmen, zafer dönüşü bir izbede geceleyecek kadar tevâzû ve mahviyet içinde en büyük kahramanlığı sergilemek.. kendini Allah'a ve insanlığa adamışlık içinde bir ömür işkencelere göğüs gerdikten sonra, bir defa olsun 'of dememek, daima şükür halinde bulunup, kimseye bedduâ etmemek.. daha 12 yaşın içindeyken, bir elde Arapça kitabı, diğer elde 'Gül Devri'nin harikası', ötelere uzanan ideallerle yatıp kalkmak.. tek kişiyle başlanan bir hizmette, ak saçların tel tel in'ikasıyla her adımda "çil çil" müesseseler serpmek.. bunlar, aklın muhakeme cidarlarını paramparça eden öyle harikalardır ki, İslâm'la, kâinatlar Kudret ve İlmi karşısında bir damla, bir zerre olan Zat'a kullukla yoğrulmuş dimağ ve kalplerin nelere muktedir olabileceğini göstermesi bir yana, O'na kulluğun ve O'nun dini İslâm'ın da ihtişam ve azametini binbir dille ortaya koymaktadır.
İslâm'ın doğuşuyla başlayıp, 13 asır süren ihtişam medeniyetimizin öylesine pırlanta sahifeleri vardır ki, bunları hatırlamak, bir yanda kalplerimizin ümitle çağlayan çağlayan akmasına, öte yanda da, kış yağmurları gibi, siğim siğim yaş dökmesine sebep olmaktadır. Cennetleri yere indirerek, veya yeri semâlara urûc ettirerek, yerle göğü birleştiren ecdâdımızın toprağa nakış nakış işlediği o ruh, içimizde bir buhurdan gibi tüttükçe, "hayâli ve hâtırası cihan değer' o geçmişe destan mı yakmak, yoksa ağıt mı kesmek gerektiğini kestiremiyoruz. Ne var ki, soğuk bir kışla, zemheride tohum tohum toprağa düşen o geçmişin bire bin ba's'ü ba'de'l-mevtini tomurcuk tomurcuk yaşadığımız şu günlerde de güller, yaseminler, sünbüller, karanfiller, papatyalar, lâleler karşısında "talihimize tebessümler yağdırıyor"; ama bir yandan da, bu bezme gerektiği gibi katılamamanın inkisarıyla hazan hazan burkuluyoruz. Muhteşem bir bahar, "alâ rağm-i enfî" gelirken, dünkü bahardan kesitler sunmak artık ne ma'nâya gelir bilemem; yine de, kimbilir belki nefsî hicranlara kapılmışlık içinde, dünkü bahara bir defa daha bir orasından bir burasından panoramik bir bakış atalım derim:
O Altın Çağımıza 'the age of faith - iman çağı' diyen Will Durant, şöyle yazıyor:
"Eğitim, çocuğun konuştuğu andan başlardı. Çocuklara ilk defa, 'Kelime-i Şehâdet'i söylemek öğretilirdi. Kaide olarak, mekteb ücreti alınmazdı. Öğretmenler, Kur'ân tefsiri, Hadis, İlâhiyat, Hukuk öğretir; İlâhiyat derslerine Gramer, Filoloji, Belâğat ve Fesâhat, Edebiyat, Mantık, Matematik ve Astronomi de eklenirdi. Bir seyyah, herhangi bir müslüman şehrine girdiği zaman, günün hemen hemen her saatinde başlıca camilerinde ilmî ders dinleyebileceğini muhakkak addederdi.
"Yakubî (Ö.891), Bağdat’ta 100'den fazla kitapçı bulunduğunu anlatıyor. Camilerin çoğunun kütüphanesi vardı. Bağdat, Moğollar tarafından tahrip edilmeden önce 36 umûmî kütüphâneye sahipti. Husûsî kütüphâneler ise sayısızdı. Avrupa, Vatikan'ın kütüphânesindeki 27 cilt kitapla övünürken, Roma-Cermen imparatoru Şarlman'ın kütüphânesinde 900 kitap bulunurken, ansiklopedik bir ilim adamı olan Vakıdî öldüğünde 600 sandık kitap bırakıyor; onuncu asırda Salih İbn Abbas gibi ümerânın husûsî kütüphânesinde Avrupa'daki bütün kütüphanelerde bulunan kitapların toplamından fazla kitap bulunuyor; el-Mustansır zamanında Kahire'de devlet reisinin kütüphânesinde 200 bin, Endülüs'te halife II. Hakem'in kütüphânesinde ise 600 bin kitap yer alıyordu.
"Kurtuba'dan Semerkand'a kadar binlerce camide ilim adamları, o camilerin sütunları kadar çok sayıda idiler. Bilhassa büyük müctehid âlimlerin etrafında 4000'den fazla talebe bulunuyordu ve bunlardan bazen en az 400 tanesi mezhebde ictihad yapabilecek seviyede idi. Ülkenin yolları ilim ve irfanını artırmak için seyahat eden sayısız tarihçi, coğrafyacı, matematikçi.. ve ilâhiyatçı ile dolup taşardı. Müslüman tarihçiler, müslüman şehirlerini şâir, ilim adamı, fakih, tabib ve fen adamlarının arı kovanları olarak tasvir ederler.
"İslâm âleminde ilk kâğıt fabrikası 794 yılında Harun Reşid'in vezirinin oğlu el-Fadl tarafından Bağdat'ta açıldı. Kâğıt imal san'atı, Sicilya ve İspanya'ya müslümanlar tarafından götürüldü; oradan da İtalya ve Fransa'ya geçti.
"İran, Sûriye ve Mısır, tekstilleri ve tekstil tekniğinin mükemmelliği ile meşhurdu. Musul, pamuktan ma'mûl muslinleri; Şam, ketenden ma'mûl damaskları; Aden ise yünü ile şöhret yapmıştı. Şam, aynı zamanda çok sert çelikten yapılmış kılıçları; Sayda ve Sur, incelik ve berraklıkta rakipsiz camları; Bağdat, cam ve çömlekçilik işleri; Rey, yine çömlekçiliği, ayrıca iğneleri ve tarakları; Rakka, zeytinyağları ve sabunları; Fas, esansları ve halıları île tanınmıştı. Müslümanların idaresi altında Batı Asya, sınâî ve ticarî muvaffakiyet bakımından yüksek bir seviyeye erişti. Batı Avrupa, ancak on altıncı asırda o seviyeyi kısmen yakalayabildi.
"Mursia, demir işleri ve pirinç denilen madenî halitaya ait işleri: Toledo, kılıçları; Kurtuba ise kalkanları ile meşhurdu. Kurtuba, dokumacılığı ile de ün yapmıştı ve bu şehirdeki dokumacıların sayısı 13.000'e ulaşmıştı. El-Mekkârî'ye göre, İbn Firnas, dokuzuncu asırda gözlük, kompleks kronometreler ve uçmak için bir makine icad etmişti. Binden fazla gemiye sahip bir ticaret filosu, İspanya'da imâl edilen mallan Asya ve Afrika'ya taşırdı.
"Eski Asur san'atı olan maden işlemeciliği 1058-1250 yılları arasında Mısır ve Suriye'de emsâli görülmemiş bir yüksekliğe erişti ve 15'inci asırda Venedik'e geçti.
"Büyük yollar: Bağdat’tan başlayıp Rey, Nişabur, Merv, Buhara ve Semerkand'dan geçerek Kaşgar'a ve Çin hududuna; bir diğer istikamette Basra'dan Şiraz'a; Kûfe'den Medine, Mekke ve Aden'e; Musul ve Şam'dan Suriye sahillerine uzanırdı.
"Kervanlar, Çin ve Hindistan'dan İran, Suriye ve Mısır'a giderlerdi. Bir tarafta Suriye ve Mısır, diğer tarafta Tunus. Sicilya, Fas ve İspanya olmak üzere seyr ü sefer yaparlar, Yunanistan, İtalya ve Fransa'ya uğrarlardı. Müslümanlar, Hazar Denizi'nden Moğolistan içlerine ulaştılar. Volga üzerinden Astırhan ve Novograd'a; ayrıca İskandinavya ve Almanya'ya gittiler. Basra körfezinden Hindistan'a, Seylan'a ve nihayet Çin'in Kanton sahillerine ulaştılar. Bu ticarî faaliyet birçok Avrupa lisanlarına 'tariff, traffic, magazine, caravan, bazaar' gibi kelimelerle damgasını vururken, o zamanlar Batı Avrupa, her sahada olduğu gibi (barbarlık hariç), bu sahada da çok zayıf bir noktada bulunuyordu.
"Kurak topraklarda çok başarılı bir ziraat yapılıyordu. Mükemmel sulama kanalları inşâ edilmiş, bu kanallarla Fırat Mezopotamya'ya, Dicle ise İran'a bağlanmıştı. Fennî ziraatın en ileri esaslan kullanılıyordu. Topraklar ölçülür, kayıtlar sistemli bir şekilde muhafaza edilir, yollar ve kanallar çoğaltılır ve korunurdu. Taşkınları önlemek için nehirlere setler yapılırdı. Irak, yarı yarıya çöl iken, bir Cennet bahçesi haline getirilmişti. Filistin, kumluk ve taşlık bir yer olduğu halde, mükemmel bir ziraat memleketi, çok nüfuslu ve müreffeh bir ülke haline gelmişti.
"İspanya'nın madenciliği müslümanlar tarafından altın, gümüş, kalay, bakır, demir, kurşun, kükürt ve civa ile zenginleştirildi. O dönemde, maden tasfiyeciliği çok tekâmül etmişti.
"Filistin'de fakir köylerden ibaret olan yerler, müslümanların zamanında gelişmiş şehirler haline geldiler. Sur şehrinin hanları 5-6 kat yüksekliğinde idi. Antakya'da her evde akarsu vardı. Şam'da yüz adet umûmî çeşme, yüz adet umûmî hamam, 120 bin bahçe bulunuyordu. Nüfus 140 bine ulaşmıştı ve 572 camide halk namaz kılıyordu. Bağdat, 10'uncu asırda 800 bin nüfusuyla dünyanın en büyük şehri idi.
"el-Mekkârî'nin bildirdiğine göre, Kurtuba'da el-Mansur zamanında 200 bin 77 ev, 60 bin 300 saray, 600 cami ve 700 umûmî hamam vardı. Caddeler geceleri aydınlatılırdı. Bir kimse, fasılasız bina sıralan boyunca cadde lambalarının ışıkları altında 10 mil gidebilirdi.
Asırlarca süren o Gül Devri'mizde ilmin ne kadar geliştiği şimdiye kadar çok yazılmıştır. O mevzûya hiç girmeden, yalnız şu kadarını ifade edecek ve Osmanlı İslâm medeniyetinden kesitler sunmaya geçeceğiz:
History of Science (İlim Tarihi) adlı abidevî eserinde George Sarton, çalışmasını bölümlere ayırmış ve her bölüme o zamanın en meşhur ve en büyük ilim adamının ismini vermiştir. Milâdî 8. ile 11. yüzyılın ortasına kadar uzanan üç buçuk asırlık dönemi 50'şer yıldan yedi bölüme ayırmış ve 7 bölümü de müslüman ilim adamlarıyla isimlendirmiştir: Harizmî asrı, Bîrûnî asrı gibi. Bu yedinin dışında eserde ayrıca 100 büyük müslüman ilim adamının ve eserlerinin adları geçmektedir. George Sarton, 11'inci asırdan sonra İslâm dünyasında ilmin keskin bir inişe geçtiğini söylerse de, bu kabûl edilebilir bir görüş değildir. Bu konuda yazılmış, meselâ F. Sezgin'in Arap Edebiyatı Tarihi (G.A.S.) gibi eserlere bakıldığında, İslâm dünyasında 11. asırdan sonra verilen eserlerin sayısı öncekilerden hiç de az değildir. Öyle ki, Sezgin'in kitabında Kimya, Tıb, Astronomi ve Matematik sahalarında Müslümanların eserlerine ayrılan sayfaların sayısı, geleneksel dinî ilimlere ayrılan sayfalarla aynıdır. Bu, batının orta çağlar dediği, bizim bir bakıma Altın Çağlarımız'da müslümanların dinî ilimlerin yanısıra, fen ilimlerine de ne çapta ağırlık verdiklerini göstermektedir. Ne yazık ki, İslâm ilmî sahasında şimdiye kadar çok ciddî çalışmalar yapılmamıştır. Kütüphanelerimiz milyonlarca cilt el yazması eserlerle doludur ve hahişkâr araştırmacıları beklemektedir. (A.Y. al-Hassan, Donald R. Hill, Islamic Technology, An Illustrated History, 21)
Şimdi, seyyahların ağzından, Osmanlı Devlet-i Aliye'sinin hem de gerileme dönemlerindeki medenî manzarasına yine panoramik bir bakış yapalım:
"Türkler, çok dindar ve merhametlidirler. Büyük saygı besledikleri padişahlarına son derece sadık ve itaatkârdırlar. (Relation d'un Voyage Fait Au Levanî, Paris 1665). "1832'de Arnavutluk, Manastır, Makedonya, Bulgaristan, Sırbistan vs.yi dolaştım. Bilhassa batı ve kuzey taraflarında Padişah ve sadrazamdan bahsederken, "Allah, ömrümün on senesini alıp onunkine eklesin" demeyen pek az köylüye rastladım." (E. Gibbon, Historie de la Decadence et de la Chute de l'Empire Romain). "Türkler, hükümdarlarına derin bir hürmet beslemelerine ve ondan bahsederken çok nâzik ifadeler kullanmalarına rağmen, çok kere onunla serbestçe konuşmakta, şikâyetlerde bulunup, gerek padişahı, gerekse vezirlerini haksızlık yaptıkları takdirde tenkid etmekten çekinmemektedirler. Devlet hizmetlerinin ifasındaki mükemmeliyet bakımından Bâb-ı Âlî ile kıyaslanabilecek hiç bir hristiyan devlet yoktur." (İngiltere elçisi Mr. Porter, Observations sur la religion, les lois, le governement et les moeurs des Turcs)
"Türkler, birbirleriyle pek münakaşa etmezler. Şehirde, askerler de dahil, kimse silah taşımaz. Pek az kavga eder ve düello nedir bilmezler. Az yerler; ne çok çeşitli, ne de lezzetli yemeklere düşkündürler. Kötü taraflarına gelince çok mağrurdurlar. Kendilerini bütün milletlerin fevkinde görür ve yeryüzünün en cesur ve asil milleti olduklarına inanırlar.
"Türkler arasında zayıf ve hastalıklılara nadiren rastlanır. Kanaatkâr ve sâde bir hayat sürmek, onları böyle sıhhatli tutmaktadır. Türk, hiç bir zaman aldatmaz. Namuslu, iffetli ve doğru sözlüdür. Yakınlarına çok bağlı olan Türk, elinde bulunan her şeyi onlarla paylaşır; karşılığında da hiç bir şey taleb etmez. Türklerdeki fıtrî iyilik tesir sahasını hayvanlara kadar teşmil etmekte ve meselâ pek çok bölgelerde merkeblere haftada iki gün dinlenme izni verilmektedir.
"Bütün sınıfların eşit olduğu duygusu, hikmet ve âhenk dolu sayısız atasözlerinde ifadesini bulan mutlak itidal, bir nevî pederşâhî sadelik, her türlü bayağılığı kendinden uzak tutan inzivâ ve melânkolik mizacı, Türk halkının en güzel hususiyetlerini teşkil eder. İnsan, padişahtan küçük bir bakkala kadar bütün Türklerin aynı okulda yetişmiş, aynı asâlet mertebesine sahip büyük senyörler olduklarını zanneder. İstanbul halkı, yeryüzünün en medenî ve dürüst halkıdır. İstanbul'da sokak kavgalarına, maksatsız dolaşan serserilere, dedikoducu kadınlara, herhangi bir fuhuş belirtisine, hâsılı, yüz kızartacak hiç bir harekete rastlanmaz. Bütün yüzler, eller ve ayaklar tertemizdir. Hiç bir tarafta haylaz ve dilenci gürûhuna tesadüf edilmez." (adı geçen eserlere ilâveten: Elisee Reclus, Nouvelle Geoqraphle Üniverselle)
"Türkler, umûmiyetle iyi huyludurlar. Fazileti sever, kötülükten hoşlanmaz ve şeriatlarına sıkı sıkıya riayet ederler. Komşularını sever, muhtaç ve zor durumdakilerin yardımına koşar, gayr-i meşrû kazançtan ve tefecilikten nefret eder, fuhşa da asla tevessül etmezler. Türk soyundan gelenler, Avrupalılarla ne kadar az temas etmişlerse, o kadar mükemmel ve bozulmadan kalmışlardır.
"Türkler, aralarında nezâketin en ince kaidelerine riayet ederler. Bir menfaat elde etmek veya göze girmek için asla dalkavukluk yapmazlar. Hürmetkâr, cesur, ciddî ve sadedirler. Az ve öz konuşurlar. O kadar dürüst ve namusludurlar ki, başka türlü olunabileceğini düşünmediklerinden ve herkesi kendileri gibi sandıklarından aldatılır, fakat aldatmazlar. Türklerde sonsuz bir iyilik, şefkat ve sadelik, güzel olan her şeye köklü bir saygı ve zayıfa karşı derin bir merhamet mevcuddur. (Observations de divers auteurs sur les Turcs)
"Yankesicilik, ev soymak veya yol kesmek gibi hadiseler, Türkiye'de meçhuldür. Harpte ve sulhte yollar hep aynı derecede ve evler kadar emniyetlidir. İstanbul'da evlerin kapısını kapamaya hiç lüzum görmeden tam bir emniyet içinde yaşamak mümkün olmaktadır.
"Sokakta bir kadına rastlayan erkek, bakmak yasak edilmiş gibi başını çevirir. Bir Türk için, hiddetlenip kadına el kaldırmak kadar ayıp bir şey yoktur. Türk, aile içinde adil ve müşfiktir. Taaddüt-ü zevcât, taammüm etmemiştir. Evin içinde mutlak hakim olan kadın, daima müşfik ve mültefit bir muamele görmektedir.
"Türkler, yeryüzünün en müsamahakâr milletlerinden biridir. Onlar, herkesin kendi dinlerine göre ibadet etmesine müsaade ettiler. İslâm ülkeleri, hristiyanlara, bizzat rakip mezheb tesirindeki hristiyan ülkelerden çok daha iyi yaşama şartları bahsetmiştir. Fatih bir millet olan Türkler, idareleri altındaki çeşitli milletleri Türkleştirmeğe çalışmamış, onların din ve âdetlerine saygı göstermişlerdir. Romanya için Rus veya Avusturya idaresi yerine Türk idaresi altında yaşamak, bir talih eseri olmuştur. Zira, aksi takdirde bugün Romen milleti diye bir millet olmazdı. (Popescu Ciocanel)
"İstanbul'un büyük caddelerinden birinden geçiyoruz. Yol, bizi camilere, köşklere, minarelere, kubbeli çeşmelere.. altın ve arabesk yazılarla süslü padişah türbelerine götürüyor. Her taraf, mimarî şâheserleri, su şırıltıları, âhenkli bir mûsikî gibi hisleri kucaklayan ve rûha neş'e veren serinlikteki gölgelerle dolu. Sonra, padişahların kendi adlarına yaptırdıkları camilere varılıyor. Bunların herbiri, caminin muhteşem kubbesi yanında mekteb, medrese, hastane, kütübhâne, dükkân ve hamamlardan mürekkeb küçük bir şehir teşkil etmektedir. Burada artık güzellik duygusundan çok daha derin ve çok daha kudretli bir şey hissetmeğe başlıyoruz. Bizde başka bir düşünce ve duygu dünyasının mermerden örülmüş muhteşem bir ifadesi gibi görünen, bize yabancı ve karşı bir milletin, düşman olduğumuz bir imanın iskeletini temsil eden ve zarif sütunlarının azametli diliyle, bizimkinden apayrı Bir Allah'ın önünde, ecdâdımızın titrediği bir halkın zaferini ilan eden bu âbideler, bu eserler, insana korku ve kuşku ile karışık bir hürmet telkin ederler. (Elisee Reclus) (Bütün iktibaslar ve kaynaklar için: Yabancılara Göre Eski Türkler, Bedir yayınevi)
Dünden bugüne neyi kaybettik de, acınacak hallere düştük. Bunun için önce, Sultan Aziz devrinde İstanbul'da Rus büyükelçiliği yapan İgnatiyef'in hatıratından şu satırları okuyalım:
"Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak gayr-i mümkündür. Çünkü Türkler, çok sabırlı ve mukavemetli insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i nefis sahibidirler. Bu hasletleri de dinlerine bağlılıklarından, kadere rızâ göstermelerinden, an'anelerinin kuvvetinden, padişahlarına, kumandanlarına, büyüklerine olan itaat duygularından ileri gelmektedir. Türkler'de ilk defa itaat duygusunu kırmak ve manevî râbıtalarını kesretmek, dînî metanetlerini za'fa uğratmak icab eder. Maneviyatları sarsıldığı gün, Türkleri kendilerinden şeklen çok kuvvetli, kalabalık ve zahiren hakim kuvvetler önünde zafere götüren asıl güç kaynaklan sarsılacak ve o zaman maddî vasıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir." (Lozan Zafer mi? .. 81-82)
Geçmişin hicranı, yeni ba'sü ba'd'el-mevt'imizin heyecanı içinde, bir de Elisee Reclus'u dinleyelim:
"Avrupalılar, ahlâkî ve dinî peşin hükümlere kapılmasalar, Kur'ân-ı Kerim'in amelî hayatta sıhhatli bir felsefenin mükemmel bir imtizacını teşekkül ettirdiğini, onun sırf metafizik ve mücerred bir fazileti değil, beşerî hayata tam ma'nâsıyla intibak ettirilebilecek bir fazileti ta'lim eden bir kitab olduğunu teslime mecbur olurlardı. Eğer bütün insanlar Kur'ân'ın ahkâmına tam ma'nâsıyla riayet ederek yaşasalardı, bütün örf ve âdetlerin âhenkli bir şekilde muvâzelendirildiği Altın Çağ'ın geri geldiğini görürdük."
Dünkü Altın Çağımız söndü, fakat geride "dönüş mesajları" bırakarak:
"Bir zamanlar parıldayan o taçlar,
Tâcdârlara sîne açan yamaçlar;
Altın yamaçlarda zümrüt ağaçlar
Hicran kervânına ulaşıp gitmiş..
Kıvılcım var, o ürperten sönüşten,
Kıvılcımda mesajlar var dönüşten."
(Kırık Mızrap)
.
Kimsesizlerin Kimsesi Hz. Peygamber
Prof. Dr. Saffet Köse
Bütün peygamberlerde var olan sevgi ve muhabbet Efendimiz'de en a'zam derecede vardır. Vardır ki, Cenab-ı Hakk (cc) O'nun bu şefkat ve muhabbetini anlatma sadedinde kendi isimleriyle onu yâdetmiş ve Allah Rasûlü'ne "Raûf, Rahîm" demiştir. O, mü'minlere karşı işte böyle bir sevgi ve şefkat âbidesidir.
Dost ve düşmanın ittifakıyla Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) en önemli özelliklerinden biri zayıfları, kimsesizleri himaye etmesidir. O'nun içinden çıktığı toplumun –içinde iyiler bulunsa da- başlangıçtaki hâkim karakterinin "câhiliye" olarak tavsif edilmesi, zulmün boyutlarını ve O'nun bu konudaki mücadelesini göstermesi açısından yeterlidir.
Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), risâleti öncesinde de zayıf ve güçsüzlerin sığınağı olmuştur. İlk vahyi aldığında heyecanlanıp endişe ve titreme içinde evine döndüğünde başına gelenleri anlattığı eşi Hz. Hatice (radıyallâhu anhâ) O'nu şöyle teselli etmişti: "Endişelenme! Yemin ederim ki Allah Teâlâ asla Sen'i mahcup etmez. Çünkü Sen akrabalık bağlarını gözetirsin, doğru konuşursun, zayıfların yükünü çekersin, yoksulların derdine derman olursun, misafirleri ağırlarsın, haksızlığa uğrayan kimselere yardım edersin."1
Rahmet Peygamberi'nin cahiliye toplumu üzerine bir güneş gibi doğmasıyla haklı olduğu hâlde ezilenlerin güç kazandığı, Ebû Süfyân'ın Müslüman olmadan önceki itirafıyla da sabittir: Hz. Peygamber'in İslâm'a davet mektubunu alan Bizans Kralı Herakleios, o sırada bölgede bulunan Ebû Süfyân ve arkadaşlarından O'nun hakkında bilgi almak maksadıyla sorulan birçok sorudan biri olan: "O'na eşraftan olanlar mı yoksa zayıflar mı tâbi oluyor?" sorusuna, Ebû Süfyân'dan "zayıflar" cevabını alınca: "Evet, zaten bütün peygamberlerin tâbileri de böyledir." demişti.2
Peygamber Efendimiz'in risalet öncesinde de güçsüz ve zayıfların haklarını koruma maksadıyla kurulan hılfü'l-fudûl sözleşmesine katılması, bu komitede aktif görev yapması O'nun zulme karşı tavrını gösteren önemli bir örnektir. Bu antlaşma metnindeki: "Allah'a andolsun ki Mekke şehrinde birine haksızlık ve zulüm yapıldığı zaman hepimiz, o kimse ister iyi olsun ister kötü, ister bizden birisi isterse yabancı olsun kendisine hakkı verilinceye kadar tek bir vücud gibi hareket edeceğiz..."3 hükmü gereği O, alacağını Ebû Cehil'in ödemediği bir adama yardımcı olmuş ve parasını tahsil etmesini sağlamıştır.
Ca'fer b. Ebî Tâlib'in Habeşistan'a hicreti sırasında ülkenin Kralı Necâşî Ashame'ye söylediği şu sözler de ilginçtir: "Ey Hükümdar! Allah içimizden birisini elçi seçip bize gönderinceye kadar biz cahillerdendik, putlara tapardık, ölü eti yerdik, her türlü kötülüğü yapardık, aramızdaki akrabalık bağlarını tamamen koparmıştık, komşulara her türlü eziyeti reva görürdük, güçlü bulunan zayıf konumda olanı yercesine ezerdi. İşte biz bu hâldeyken Allah içimizden, soyunu bildiğimiz, dürüst ve emin olduğunda asla tereddüdümüzün bulunmadığı, namuslu, şerefli birisini peygamber olarak gönderdi. O bizi tek olan Allah inancına ve sadece O'na kulluk etmeye davet etti. Atalarımızın taptığı taşlara, putlara inanmaktan vazgeçmemizi istedi. Bize doğru sözlü olmayı, emanete riayet etmeyi, akrabalık bağlarını gözetmeyi, komşularla iyi geçinmeyi, haramlardan uzak durmayı, kan akıtmamayı emretti. Her türlü çirkin işi yapmayı, yalan söylemeyi, yetim malı yemeyi, namuslu ve dürüst insanlara iftira atmayı yasakladı..."4
Hz. Peygamber (aleyhisselâm): "Bana zayıfları çağırın da onların yüzü suyu hürmetine Allah'tan düşmanlara karşı zafer dileyeyim. Çünkü siz ancak zayıflarınızın hayır duası, bereketi ile rızıklandırılır ve yardım edilirsiniz..."5 "Hakir, küçük görülüp de dışlanan, kapıdan kovulan saçı başı dağınık/pejmürde nice insanlar vardır ki Allah'a yemin etseler Allah onları yemininde mutlaka haklı çıkarır."6 şeklindeki hadîsleriyle onların değerini ortaya koymuştur.
Hz. Peygamber sıkıntı yaşayanların gönüllerini almış, onlara müjdeler vermiştir. Meselâ Ensar'ın fakirlerine seslenerek onların zengin kardeşlerinden daha önce Cennet'e gireceğini müjdelemiş,7 içinde bulundukları hâle isyan etmemelerini ve sabretmelerini sağlamış, zenginlere de sorumluluklarını hatırlatmıştır. Burada hadîsten anlaşıldığı üzere Allah Rasûlü, zenginleri ve zenginliği yermiş değil, herkesin sahip olduğu nimetin hesabını verinceye kadar belli bir sürenin geçeceğini, zenginlik nimetinin de bir imtihan vesilesi olduğunu, zenginlerden hesabı kolay olacak şekilde davranmaları gerektiğini hatırlatmış, sabredebilen fakirlerin ise, bu açıdan hesaplarının fazla uzun sürmeyeceğini bildirmiştir.
Hz. Peygamber'in haksızlığa uğrayanların bedduasından sakınılmasını istemesi ve onların duasının geri çevrilmeyeceğini bildirmesi8 onlara büyük bir destektir.
Her güzel ahlâkta zirve olan Peygamber Efendimiz'in zayıf ve kimsesizleri korumasıyla ilgili hayatından her döneme ışık tutacak bazı örnekleri zikretmek istiyoruz:
1. Kimsesizlerin Kimsesi: Hz. Peygamber insana insan olduğu için değer vermiştir. Çünkü insan, şerefini insanlığından alır.9 Bu konuda şu örnekler Hz. Peygamber'in kim olursa olsun bütün kimsesizlerin kimsesi olduğunun çarpıcı örneklerindendir. Mescidi süpüren siyahî bir kadın (Ümmü Mihcen) vardı. Öldüğünde sahabe Peygamber Efendimiz'e haber verme ihtiyacı duymayarak namazını kılıp, defnetmişlerdi. Bir gün Rasûlullah (s.a.s.) onu görememiş ve kendisini sormuştu. Sahabe öldüğünü ve defnettiklerini söyleyince Rasûlullah (s.a.s.): "Bana haber vermeli değil miydiniz?" diye serzenişte bulundu ve kendisine onun kabrini göstermelerini istedi, gidip kabrinde cenaze namazını kıldı.10
Kendisine ve Müslümanlara her türlü eziyeti yapmış olan Mekkeli müşriklerin 627 yılında kıtlık çektiklerini öğrenir öğrenmez fakirlerine dağıtılmak üzere 500 dinar para gönderen de O' (sallallahu aleyhi ve sellem) dur.11
2. Kız çocukları Cennet'in anahtarı, kadınlar Allah'ın emaneti: İslâm öncesi çeşitli kültürlerde kızlara ve kadınlara karşı olumsuz bir bakışın bulunduğu, bazı cahiliye Araplarının da kızlara karşı acımasızca davrandıkları,12 hattâ onları diri diri toprağa gömdükleri bilinmektedir.13
Allah Resulü, kız çocuklarının anne-babasına hayat veren çok değerli bir kazanç, Allah'ın bir bağışı, ebeveynleri ve kardeşleri için Cennet'in anahtarı olduklarını beyan etmiştir: "Kim üç kızın (kendi kızları, kız kardeşleri ya da başkalarının kızları) geçimini üzerine alır, bunları iyi bir terbiyeden geçirir, evlendirir ve bundan sonra da iyiliğini sürdürürse ona Cennet vardır."14 hadîsi ile kızlar, "cennetin anahtarı" pâyesini onunla kazanmışlardır.
Kızlarını diri diri toprağa gömen vicdansız babalar karşısında çocuklarına fıtraten çok şefkatli olan annelerinin hâlini de anlayan Rahmet Peygamberi kadınlara yaptığı bir vaazında: "Üç çocuğu ölmüş olan kadın için bu çocukları, ateşle kendisi arasında perde olacaklardır." hadîsiyle anneleri teselli etmiştir. Kadınlardan birisi: "İki olsa olmaz mı?" diye sorduğunda: "Olur." cevabını vermiştir.15
Kadınlar, Allah'ın emaneti olma şerefine O'nun mesajıyla ulaşmışlardır: "Ey kocalar! Siz onları Allah'ın kelimesiyle (nikâhla) helâl edindiniz,16 o zaman kadınlar konusunda Allah'ın buyurduğu hususlarda hassas olun. Çünkü siz kadınları Allah'ın emaneti olarak aldınız."17
Bu ifade kocanın eşine karşı ne kadar ağır bir sorumluluk yüklendiğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Çünkü emanete riayetsizlik ihanettir ve bu hadîse göre ihanet, eşten önce Allah'a karşı yapılmıştır. Çünkü emanet eden O'dur. Kadına karşı sorumluluğun ağırlığına bundan daha dikkat çekici bir vurgu olamaz. Ayrıca Kur'ân-ı Kerîm'in: "Kadınlarınıza iyi davranın."18 emrinin en iyi modeli her alanda olduğu gibi yine Hz. Peygamber olmuştur:19 "Allah katında en hayırlınız, kadınlara karşı iyi davrananınızdır. Bu konuda en iyi örneğiniz de benim."20 şeklindeki sözünün doğruluğunu mü'minlerin annesi Hz. Âişe tasdik etmiştir.21
3. İmtiyazların kaldırılması: Hz. Peygamber, hukuk önünde eşitlik ilkesiyle bütün imtiyazları kaldırmıştır. Meselâ Arap aristokrasisine mensup Fâtıma adında bir kadının işlediği hırsızlık suçunun cezasından muaf tutulması için O'nun çok sevdiği Üsame b. Zeyd'i aracı göndermeleri üzerine Rasûlullâh (s.a.s.): "Sizden önceki toplumlar, itibarlı birisi suç işlediğinde onu görmezden geldiler; ama zayıf birisi suç işlediğinde ona ceza verdiler. İşte bu onların çöküşünü hazırladı. Allah'a yemin ederim ki bu suçu o Fâtıma değil de Muhammed'in kızı Fâtıma işlemiş olsaydı, ona da hak ettiği cezayı verirdim." demiş ve kadının cezası uygulanmıştır.22
Rasûlullâh (s.a.s.) kendisi için dahi imtiyaz istememiştir. Bir gün insanlara yardım malzemesi dağıtırken bir adam O'nun üzerine abanmıştı. Hz. Peygamber elinde bulunan bir değnekle onu dürtüp dikkatli olmasını istemişti ki, değnek onun yüzünü çizmişti. Hemen değneği onun eline verip aynı hareketi kendisine uygulamasını (kısas gereği) istediğinde adam Hz. Peygamber'e kendisini affettiğini söyleyip kısas uygulamaktan vazgeçmişti.23
4. Ayırımcılık kaldırılmıştır: Hz. Peygamber ayırımcılık ve dışlama mânâsına gelebilecek tavır takınmayı yasaklamıştır. Meselâ düğün yemeğine (velîme) zenginlerin çağrılıp fakirlerin davet edilmemesini kötü bir tavır olarak vasıflandırmıştır.24
Hz. Peygamber'in ayrımcılığa karşı takındığı tavrın eşsiz sayılabilecek örneklerinden birisi olarak, azat edilmiş bir köle ve cariyenin çocuğu olan Üsâme b. Zeyd'i pek çok hikmetlerinin yanında onun liyakat ve kabiliyetiyle komutanlık yapabilecek durumunda olduğunu göstermek için, 18 yaşlarındayken sahâbîler ordusuna komutan tayin etmesi çok çarpıcıdır.25
5. İbadet bile olsa eziyetten sakınmak/ibadette itidal: Ümmetine çok düşkün olan Peygamber Efendimiz26: "Siz kolaylık istenen bir ümmetsiniz."27 (Kendisinin getirdiği mesajın her şart ve zeminde yaşanabileceğini "hanifiye-i semha" ile gönderildiğini bildirmiştir.) hadîsiyle de ümmetini sıkıntıya düşürmemeye özen göstermiştir. İslâm'ın kolaylık dini olduğunu bildirerek28 hep bu yönde tutum takınmış ve "Dininizin en hayırlısı kolay olanıdır."29 hadîsiyle bu gerçeği teyit etmiştir. Kendisi de bizzat ümmetine örnek olması açısından tercihine bırakılan iki işten kolayını seçmiştir.30 Öte yandan ümmetin yükünü artırabileceği endişesine bağlı olarak kendisine çok soru sorulmasını yasaklamıştır.31
O'nun ümmetine olan merhametinin ifadesi olmak üzere şu olayı örnek olarak zikredebiliriz:
Daha önceden tanıdığı ve bir yıl sonra tekrar karşılaştığında zayıflamasından tanınmaz hâle gelen bir sahabîye "Seni bu şekilde değiştiren nedir?" diye sorduğunda, onun sürekli oruç tuttuğunu öğrenince, kendisine her zaman yaşayabileceği, götürebileceği şekilde nafile ibadet yapmasını ve Ramazan dışında her aydan bir gün oruç tutmasının yeterli olduğunu bildirmiştir.32
6. Hastaya moral motivasyon: Hasta ziyareti ve hastaya moral, ölenlerin yakınlarına taziye Allah Resûlü'nün hayatı boyunca özenle yaptığı ve ashabını da teşvik ettiği amellerdendir. Bir hadîsinde: "Ashabım, hastaları ziyaret ediniz, açları doyurunuz, kölelerinizi salıveriniz." buyurmuş,33 hasta ziyaretini, mü'minin mü'min üzerindeki haklarından biri saymıştır.34
Hadîslerde hastanın duasının meleklerinki gibi makbul olduğunu,35 ziyaretçinin de hasta kardeşinin yanına oturuncaya kadar Cennet meyvelerini kopararak yürüdüğünü belirtmiştir.36 Bu tutum, hastaya moral, ziyaretçiyi teşviktir.
7. Cenaze evine yardım: Hz. Peygamber, cenazesi olan insanlar üzüntü ve telaş içindeyken bir de cenazeye gelenlerin ihtiyaçlarını karşılama sıkıntısı çekmemeleri için cenaze evine yemek götürülmesini istemiştir. Meselâ Mu'te Savaşı'nda amcasının oğlu Cafer b. Ebî Tâlib'in şehit düşmesi üzerine: "Cafer'in ev halkına yemek hazırlayınız. Çünkü onların başına kendilerini meşgul eden bir iş gelmiştir." buyurmuştur.37
8. Açların doyurulması: Her toplumda aç ve açıkta kalmış insanlar bulunabilir. Hz. Peygamber: "Açları doyurunuz." emriyle onların sahipsiz bırakılmamasını istemiştir.38 Bu, kurban bayramlarında kesilen hayvanların etinden fakir ve açların doyurulması talepleriyle de paralellik arz eder.39 Bu sebeple tarihî süreçte aş evleri kurulmuş, vakıflar bu yönde hizmet görmüşlerdir.
9. Hz. Peygamber işsizlere iş bulmuş veya yol göstermiştir: Bir hadîste dilenciliği yüzsüzlük ve onursuzluk olarak nitelemiş,40 el emeğini ve çalışmayı övmüştür.41 Dolayısıyla dilencilik, 'asalaklık', 'başkalarının sırtından geçinme' demektir ki, şu hadîste de belirtildiği üzere insanın saygınlığını/şerefini ayaklar altına alan bir tutumdur: "Sizden birinizin dağa giderek bir yüklük (arkalık) odunu yüklenip satarak ihtiyacını karşılamasıyla şerefini kurtarması -verilir veya verilmez ayrı bir şey ama- insanlardan istemekten daha hayırlıdır."42 Hz. Peygamber, Ensar'dan bir şeyler istemek üzere gelen bir sahabinin bir iki basit ev eşyasını açık artırmayla satarak ona sermaye yapmış ve bir balta alarak odun kesip satmasını istemiştir. Bir müddet sonra yeterli miktarda para kazanarak gelen bu şahsa Hz. Peygamber: "İşte bu, kıyamet günü dilencilik zilletiyle Allah'ın huzuruna çıkmandan hayırlıdır." buyurmuştur.43 Buna göre ülkemizde simit satmak, ayakkabı boyacılığı yapmak gibi sermaye gerektirmeyen işleri yaparak geçimini temin etmenin dilenmekten daha şerefli olduğunu söylemeliyiz.
10. Topluca ifa edilen görevlerde zayıflara göre hareket: Hz. Peygamber topluca ifa edilecek görevler sırasında insanlar içinde yaşlılar, hastalar, zayıflar, güçsüzler, ihtiyaç sahipleri, acil işi olanlar bulunabileceğini dikkate alarak bunların gözetilmesini istemiştir. Çünkü "Bir zincir en zayıf halkası kadar yük çeker." sözü dikkate alındığında zayıf birisinin o halkadan kopması düzeni bozar. Meselâ imam olanların cemaat içinde bu tür insanlar bulunabileceğini dikkate almalarını namazı hafif tutmalarını istemiş,44 kendisi de bu şekilde davranmış,45 namazda uzun süre okuduğundan şikâyet edilen Muaz b. Cebel'i de sert bir şekilde uyarmıştır.46
11. Borçlulara, muhtaçlara yardım: Hz. Peygamber geride borç bırakarak ölenlerin borcunu ve ailesinde bakılmaya muhtaç olanların geçimini üzerine almıştır.47 Meselâ bir kafileden satın aldığı bir danayı kârlı bir şekilde satmış ve kazancını muhtaç kadınlara dağıtmıştır.48 Ka'b b. Mâlik'in son derece fakir bir sahabi olan Abdullah b. Ebî Hadred'in yakasına yapışarak ondan alacağını talep ettiğini odasının penceresinden gördüğünde ona eliyle işaret ederek alacağının yarısını bağışlamasını istemiş, o da bunu kabul etmiştir.49
12. Dul ve yetimler: Kocası ölmüş veya boşanarak dul kalmış kimsesiz kadınlara yardım edilmesini istemiş ve bunu başarabilenlerin Allah yolunda savaşa çıkmış mücahit veya geceleri namazla gündüzleri de oruçla geçiren âbid gibi olduklarını beyan etmiştir.50
Hz. Peygamber, Kur'ân-ı Kerîm'in emri gereği devlet gelirlerinin bir kısmını yetimlerin ihtiyaçları için ayırmış,51 yetim malına el uzatmayı helâk edici yedi günah arasında saymış,52 yetimlere ilgi gösterenlerin de Cennet'te beraber olma saadetine nail olacaklarını bildirmiştir.53
Herkesin yetimlere çocukları gibi davranmalarını istemiş,54 kalbinin katılığından şikâyet eden bir arkadaşına yoksulları doyurmayı ve yetimin başını okşamayı tavsiye etmiştir.55 Uhud Savaşı'nda şehit düşen Muhammed b. Fadâle'nin üç yaşındaki oğlu Muhammed'e satılmamak ve bağışlanmamak kaydıyla bir bahçe bağışlamıştır.56
13. Engellilere ve özürlülere muafiyet: İslâm, engellilere, özürlülere birtakım muafiyetler tanımıştır.57 Yükümlülüğün güç nispetinde oluşu engelli ve özürlüleri doğrudan ilgilendiren bir husustur ve onlara verilen değerin, gösterilen kolaylığın bir ifadesidir. Onların üzüntülerini giderecek müjdeler de vardır. Meselâ bir gazveye katılmak isteyip de engelli oluşları sebebiyle gelemeyenlerin kendileriyle beraber gibi niyetlerinin ecrini aldıklarına işaret etmiştir."58
14. Eziyeti önlemek için yaptığı jestler: Allah Resulü, zaman zaman sıkıntılı durumları kaldırmak için bazı jestlerde bulunmuştur. Buna bir örnek şudur. Abdullah b. Ömer anlatıyor: Hz. Peygamber ile yolculuk yapıyorduk. Ben babama ait dizginlenmesi zor, genç bir devesinin üzerinde idim. Deve beni pek dinlemiyor topluluğun önüne geçiveriyordu. Babam Ömer de onu engelliyor ve geriye çekiyordu. Bu hâdise epey tekrarlanınca Hz. Peygamber babama: "Yâ Ömer onu bana sat!" buyurdular. Babam da: "O, Sen'indir Yâ Rasûlallah!" dedi ve sattı. Sonra da bana: "O, senindir Yâ İbn Ömer! Dilediğin gibi bin!" buyurdular.59
15. Gayrimüslim vatandaşlara duyarlılık: İslâm ülkesinde yaşayan gayrimüslim vatandaşlar inançlarından dolayı bir baskıya maruz bırakılamadığı gibi kanunun öngördüğü yükümlülükler dışında ek bir külfete de tâbi tutulamaz. Temel hakları da Müslüman devletin sorumluluğu altındadır.60 Bunun dışında sırf farklı inançtan oldukları için onlara zulmeden idareciden kıyamet günü öncelikle kendisinin davacı olacağını bildirmiştir.61
16. Hayvanlara iyi muamele: Hz. Peygamber bütün varlıklar için bir rahmet olmuştur. Onun şefkat ve merhametinden bütün varlıklar hissesini almışlardır. Sevâde b. er-Rabî'in anlattığına göre Hz. Peygamber kendisine: "Evine döndüğünde hane halkına söyle hayvanlara iyi baksınlar, buzağıların gıdasını tam olarak versinler, kendi tırnaklarını da kessinler ki, hayvanları sağarlarken onların memelerini incitmesinler." buyurmuştur.62 Hayvanlara iyi muameleyi isterken hijyen kurallarına da uymayı talep etmiştir: "Tırnaklarınızı kesiniz. Çünkü Şeytan tırnak ile et arasında (tırnakların altlarında) gezer."63 Bu hadîs aynı zamanda mikrobun bilinmediği bir dönemde tırnak altlarının, mikroplar için uygun bir zemin teşkil ettiğini ve buraların temizliğine önem verilmesi gerektiğini o dönemin anlaşılabilir bir üslûbuyla işaret etmesiyle de gerçekten mucize özelliği taşımaktadır.
Bir enteresan örnek de şudur: Hz. Peygamber bir gün Ensar'dan bir adamın bahçesinde iken bir deve inleyip ağlayarak kendisine gelmişti. Peygamber Efendimiz onun başını okşayarak sakinleştirdikten sonra sahibini çağırarak: "Senin emrine verdiği şu hayvan hakkında hiç Allah'tan korkmuyor musun? Bak bu hayvan senin kendisini aç bıraktığını ve çok yorduğunu bana şikâyet etti." buyurarak onu uyarmıştır.64
Hz. Peygamber hayvanların birbirleriyle dövüştürülmesini,65 canlı hedef yapılmasını,66 sırtında oturarak veya yüklü hâldeyken bekletilmesini,67 yüzlerine damga vurulmasını68 yasaklamıştır.
Netice
Hz. Peygamber'in hadîslerinden ve uygulamalarından seçtiğimiz bu örnekler göstermektedir ki, O (sas), kimsesizlerin kimsesi ve zayıfların, güçsüzlerin hâmisi olmuştur. O sadece insanlar için değil diğer canlılar için de rahmet olmuştur. İnsanlar, zayıf ve güçsüzler sayesinde berekete nail olduklarını; aileler, kızlarının kendileri için zahmet değil rahmet olduğunu ve O'ndan öğrendiler. Kocalar, eşlerinin Allah'ın emaneti olduğunu O'nun mesajında gördüler. Yaşlılar, "Yaşlılarımıza saygı göstermeyen bizden değildir."69 hadîsiyle saygınlıklarını O'nun mesajında buldular. Yetimlerin başı O'nunla okşandı. Dilencilik yapanlar, insan onuruna yakışanın çalışmak olduğunu ve onun hazzını O'ndan öğrendiler. Bir toplumun çöküşüne zemin hazırlayan ayırımcılık O'nunla son buldu ve imtiyazlı sınıflar O'nunla ortadan kalktı. Açlar doydu, işsizler iş, hastalar moral buldu. Gayrimüslim vatandaşlar farklı inançtan olmanın sebep olduğu ayırımcılık ve eziyetten O'nun mesajıyla kurtuldular. Dünya, savaş hukuk ve ahlâkını O'ndan öğrendi. O hayvanların bile sığınağı oldu. Kısaca O, âlemlere rahmet oldu.
* Necmettin Erbakan Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
skose@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1 Buhârî, "Bed'ü'1-vahy", 3; Müslim, "Îmân", 252.
2 Buhârî, "Bed'ü'l-vahy", 6; Müslim, "Cihâd", 74.
3 Bk. Hamidullah, "Hilfü'l-fudûl", DİA, XVIII, 31-32.
4 İbn Hanbel, I, 202; V, 291.
5 Nesâî, "Cihâd", 43; Ebû Dâvûd, "Cihâd", 70.
6 Müslim, "Birr", 138.
7 Ebû Dâvûd, "İlim", 13.
8 Buhârî, "Mezâlim", 9; Müslim, "Îmân", 29.
9 İsrâ' (17), 70.
10 Buhârî, "Cenâiz", 5, 55, 66; Müslim, "Cenâiz", 71.
11 Serahsî, Şerhu's-Siyer, Beyrut 1997, I, 70; a.mlf., el-Mebsût, Kahire 1324-31, X, 92.
12 Bk. Nahl (16), 57-59.
13 Tekvîr (81), 8-9.
14 Ebû Dâvûd, "Edeb", 121; İbn Mâce, "Edeb", 3.
15 Buhârî, "Cenâiz", 6; Müslim, "Birr", 150-151.
16 Müslim, "Hacc", 147; Ebû Dâvûd, "Menâsik", 56.
17 Ebû Dâvûd, "Menâsik", 56; İbn Mâce, "Menâsik", 84.
18 Nisâ' (4), 19.
19 Ahzâb (33), 21.
20 İbn Mâce, "Nikâh", 50; Dârimî, "Nikâh", 55.
21 İbn Mâce, "Nikâh", 50-51.
22 Buhârî, "Hudûd", 11, 12; Müslim, "Hudûd", 8, 9.
23 Ebû Dâvûd, "Diyât", 14; İbn Hanbel, III, 28.
24 Buhârî, "Nikâh", 72; Müslim, "Nikâh", 107-110.
25 İbn Sa'd, et-Tabakât, Beyrut, ts. (Dâru Sâdır), II, 190.
26 Tevbe (9), 128.
27 Ahmed b. Hanbel, V, 22.
28 Buhârî, "Îmân", 29; Nesâî, "Îmân", 28.
29 İbn Hanbel, IV, 228; V, 22.
30 Buhârî, "Hudûd", 10; Müslim, "Fezâil", 77.
31 Müslim, "Hacc", 412, "Fezâil", 131.
32 Ebû Dâvûd, "Savm", 55;
33 Buhârî, "Merdâ" 4; Ebû Dâvud, "Cenâiz", 11.
34 İbn Mâce, "Cenâiz", 1; İbn Hanbel, II, 68.
35 Beyhakî, Şuabü'l-îmân, Riyad 2003, XI, 428.
36 İbn Mâce, "Cenâiz", 2.
37 Ebû Dâvûd, "Cenâiz", 25; Tirmizî, "Cenâiz", 21.
38 Buhârî, "Cihâd", 171, "Merdâ", 4.
39 Hacc (22), 28.
40 Müslim, "Zekât", 103.
41 Ebû Dâvûd, "Büyû'", 77; İbn Mâce, "Ticârât", 1, 64.
42 Buhârî, "Zekât", 50; Müslim, "Zekât", 107.
43 Ebû Dâvûd, "Zekât", 26; İbn Mâce, "Ticârât", 25.
44 Buhârî, "Ezân", 62; Müslim, "Salât", 183-186.
45 Buhârî, "Ezân", 65; Müslim, "Salât", 192.
46 Buhari, "Ezân", 60; Müslim, "Salât", 178.
47 Buhârî, "Nefekât", 15; Müslim, "Ferâiz", 17.
48 Ebû Dâvûd, "Büyû'", 9.
49 Buhârî, "Salât", 71, 83.
50 Buhârî, "Nefekât", 1; Müslim, "Zühd", 41.
51 Enfâl (8), 41; Haşr (59), 7.
52 Buhârî, "Hudûd", 44; Müslim, "Îmân", 144.
53 Buhârî, "Edeb", 24; Müslim, "Zühd", 42.
54 İbn Mâce, "Edeb", 10.
55 İbn Hanbel, II, 263.
56 Suyûtî, Câmi'u'l-ehâdîs, nr. 41010; Müttakî el-Hindî, Kenzü'l-'ummâl, nr. 37533.
57 Nûr (24), 61; Feth (48), 17.
58 Buhârî, "Cihâd", 35.
59 Buhârî, "Büyû'", 47.
60 Bu konuda bk. Saffet Köse, Din ve Vicdan Özgürlüğü, İstanbul 2003, tür. yer.
61 Ebû Dâvûd, "İmârât", 31-33.
62 İbn Hanbel, III, 484; Taberânî, el-Kebîr, Musul 1404/1983, VII, 97; Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ, Mekke 1994, VIII, 14; Heysemî, V, 304, 471; VIII, 359.
63 Ebü'l-Fazl el-Irâkî, el-Muğnî, Riyad 1995, I, 90; Suyûtî, el-Câmi'u's-sağîr (Feyzu'l-Kadîr ile), Beyrut 1994, III, 601.
64 Ebû Dâvûd, "Cihâd", 44.
65 Ebû Dâvûd, "Cihâd", 51.
66 Buhârî, "Zebâih", 25; Müslim, "Sayd", 58-60.
67 Ebû Dâvûd, "Cihâd", 53.
68 Müslim, "Libâs", 106-112.
69 Ebû Dâvûd, "Edeb", 58.
Nebevî Değişimin Husûsiyetleri
Prof. Dr. Selman Fehd El-'Ûde
Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Cenâb-ı Hakk'ın rahmâniyet ve rahîmiyetinin yeryüzündeki biricik temsilcisi olarak, bu iki mübarek sıfatın tesirini bir iksir gibi kullanmış ve bütün gönüllerde taht kurmuştur.
İnsanlık tarihinin gördüğü en köklü değişim, barış eksenli ve tepkisellikten uzak olmanın yanı başında iş bitirici ve derinlikli bir yapı arz etmektedir. Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem); inanç haline gelmiş düşünceleri, tavır ve davranışları, toplumun kökleşmiş ve demine-damarına işlemiş yanlış gelenek ve görenekleri; iknâ yöntemi, rıfk ve yumuşak üslupla; şefkat ve merhamet hissi, nâzik davranış ve kibar tavırlar ile kökünden değiştirebilmeye muvaffak olmuştur. Mezkûr bütün bu vesilelerin –muhatabın kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle– iş görmediği çok az yerde ise "güç"e başvurmak zorunda kalmıştır.1
13 yıl süren Mekke dönemi boyunca müslümanlar, baskı altında "mustaz'af" bir durumda idiler.
Bedir Gazvesi, önceden plânlı değildi ve hiç hesapta olmayan gelişmelerden dolayı vukû bulmuştu.
Uhud Savaşı, bir müdafaa harbiydi.
Hendek Muhâsarası, yine bir savunma savaşıydı.
Hudeybiye Musâlahası, müslümanlar tarafından, müşriklerin İslâmiyet'e saygısızca kastettikleri bir anlaşma olarak algılanmıştı.
Mekke fethi, münferid bir-iki hâdise dışında kan dökülmeden gerçekleşti ve "Varın yolunuza gidin.. Hepiniz hür ve serbestsiniz." beyanının ilânıyla taçlanmıştı.
İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallahu aleyhi ve sellem), mazlumlara, gasp edilen haklarını insaf ölçüleri içinde âdilâne geri vermiş, yeryüzüne hür olarak gözlerini açmalarına rağmen zorbalar tarafından köleleştirilenlere yitirdikleri hürriyeti iade etmiş, mükerrem olarak yaratılmış insanın gerçek değer ve itibarını ortaya koymuş, "şefkat âbidesi kadın"ı da hak ettiği saygınlığın zirvesine oturtmuştur.
Beri taraftan, ortalığı kasıp kavuran zorbaları ve müstebid ruhların kibir ve çalımlarını en az kayıpla ortadan kaldırmıştır.
Düşünün bir kere… Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), cahiliye âdetlerinin en kökleşmiş olanlarından olan kan davası ve intikam hissi gibi gelenekleri, insanların ruhlarından söküp atmaya nasıl muktedir olabilmiştir?! Bu husus, insanı derin murakabelere sevk edecek mahiyettedir.
Körü körüne taklit ve en bayağı şeylere boyun eğme almış başını yürüyorken, bunlar yerine hür şuur ve hür bilinci nasıl ikame edebilmiştir?!
Getirmiş olduğu "âb-ı hayat İslâm mesajı"na gönül verenlerin zihinlerinde ve ruhlarında, cahiliye tortusu taşıyan her düşünce ve davranışa karşı psikolojik sınır ve ruhî bariyerler inşa etmede nasıl muvaffak olabilmiştir?!
"Teberrüc-ü câhiliyye"2, "Hamiyyet-i câhiliyye"3, "Hükm-ü câhiliyye"4, "Fahr-ı câhiliyye"5, "Asabiyet-i câhiliyye"6 ve daha nice câhiliye dönemi âdetleri...
Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), Ebû Zerr Hazretleri'nin (radiyallahu anh) yaptığı bir davranış üzerine onu şu şekilde uyarmıştır: "Görüyorum ki karşımda, hâlâ cahiliye âdetlerinin kalıntılarını taşıyan bir adam durmakta..!" 7
Rıfk Peygamberi (aleyhi ekmelü't-tehâyâ), bir lâhzalığına dahi olsa -neye mâl olursa olsun- putperestlikle ateşkes yapmadı, şartlarını kabule yanaşmadı.. Aksine, insanların zihinlerinde ve duygularında neş'et eden putperestliğin her çeşidini yıkma ve Allah'la kullar arasındaki engelleri bertaraf edip Tevhid'i ikame etme yolunda gecesini gündüzüne kattı… Kaza Umresini yapmak üzere Mekke'ye girdiğinde, Kabe'nin etrafında üç yüz altmışa yakın put diziliydi.. Rahmet Peygamberi (sallallahu aleyhi ve sellem) bu putları hemen yıkmamıştır. Zîrâ, bu putlara gönül verenler için bunların yenisini hattâ daha iyisini yapmak çok da zor bir iş değildi. Dahası bu insanlar, böyle bir imkâna sahiptiler. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), Kabe'nin dört bir yanını saran bu putlara, Mekke'yi fethedeceği âna kadar dokunmamış ve onları yıkmaya teşebbüs etmemiştir. Zîrâ Mekke'nin fethiyle, civar bölge insanlarının neredeyse tamamı Allah Resulü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) ve O'nun kutlu mesajına boyun eğmişti. Putların bir fayda sağlamayacağı yönünde, ma'şerî vicdanlarda ve her bir insanın ruhunda köklü bir kanaatin neşv ü nemâ bulmasına muvaffak olmuştu. Bu kanaat öylesine yayılmıştı ki, artık açıktan seslendirilir olmuştu. Nitekim İslâm ışığı karşısında hezimet yaşayan karanlık düşünce müntesipleri, inançlarını şöyle kritik etmeye başladılar: "Şayet bu putlardan bir fayda gelseydi, onların sâdık kulları olan bizleri yüzüstü bırakmaz ve perişan olmamıza fırsat vermezlerdi!"
Allah Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) tükenmez sabrının erişilmez sınırlarını, Mekke döneminde putperestlerle "birlikte yaşama" gayretinde açıkça görmekteyiz. Mekke müşriklerinin gerek Efendimiz'e (sallallahu aleyhi ve sellem) karşı, gerekse kadın-erkek demeden bütün ashabına yönelik her türlü engellemeleri, ezânın her türlüsünü tattırmaları, kin ve nefretin her çeşidini kusmalarına rağmen, onların bu haddini aşan tavırları ve tecavüzleri karşısında Sabır Kahramanı Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), tahammül etme ve vicdan genişliğini sergileme konusunda bütün vesileleri sonuna kadar kullanmıştır.
Allah Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) tabiatının bir yanı olan bu sabrı ve vicdan vüs'ati, Medine'ye göçtükten sonra da devam etti. Nitekim Yesrib'te ikamet eden Yahudiler, Evs ve Hazrec kabilelerine mensup müşrik Araplar, münafıklar ve imanın kalplerine henüz tam olarak oturmadığı bazı kimseler, Allah Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yürüyeceği âna kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. Nezaket ve âlî edebin mücessem timsali olan Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), kendilerini rencide edecek nice muamelelere maruz kalmıştır. Nitekim Hicret'in dokuzuncu senesinde nâzil olan Hucurât Sûresi'nde, Allah Resulü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) karşı sû-i edepten sakınmayı, sesini Allah Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) sesinden daha fazla yükseltmeyi, kötü lâkaplar takmayı, başkalarını hor ve hakir görmeyi, sû-i zanda bulunmayı nehyettikten sonra şu hususa mealen vurguda bulunmuştur: "Bedeviler "iman ettik!" dediler. De ki: "Siz iman etmediniz, lâkin "İslâm olduk, size inkıyad ettik!" deyiniz. Zira iman kalplerinize henüz girmiş değildir. Eğer Allah'a ve Resulüne itaat ederseniz, O sizin emeklerinizden hiçbir şeyin mükâfatını eksiltmez, Yaptığınızı zayi etmez. Bilesiniz ki Allah Gafûr ve Rahîmdir (mağfireti, merhamet ve ihsanı boldur)." (Hucurât:14).
Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), her şeye rağmen, inancı ve milliyeti ne olursa olsun, çevresiyle dâima iyi münasebet içerisinde olmuştur. Nitekim ruhunun ufkuna yürümeye yakın bir zamanda, mübarek zırhını, ehl-i beytine satın aldığı yiyecek karşılığında bir Yahudi'ye rehin bıraktığı ortaya çıkmıştı. Böyle bir durumda Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) için satın alma bir hayırdı ve ihtiyacını gidermekti. Beri taraftan ona bu yiyeceği satan Yahudi'nin satışı da Yahudi'ye kâr getiriyordu. Haddizatında "birlikte yaşama"nın temelinde "karşılıklı fayda ve maslahat"ların temini yatmaktadır. Zîrâ taraflardan biri ihtiyacını giderdiği anda, karşı tarafın da ihtiyacını gidermiş olabileceğini idrak etmek, birlik içinde yaşamanın (teâyüş) temelini oluşturur.
Aslında Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem), Refîk-i A'lâ'yla (celle celâluhu) mülâki olduğu bu son demlerinde böyle bir uygulaması, kendinden sonraki nesillere "pratik bir ders" hüviyeti taşımaktadır. Bu dersle, İslâm'ın merkezi ve ilk dönemdeki başkenti mesabesindeki Medine-i Münevvere'nin "çoğulcu"luğa açık ve herkese kucak açan bir yer olması yönünde bir arzu ortaya konmuş oluyordu. Böyle olmalı ki bütün bir insanlık, İnsanlığın İftihar Tablosu'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) komşularıyla ve dindaşı olmayan vatandaşlarıyla muâmelesindeki üslûbunu açıkça görebilsinler.
İslâm idaresi, asırlar boyunca, sözünün geçtiği topraklarda farklı grup, hizip ve mezhepleri, içtimâî dokusu içinde muhafaza etme konusunda azamî gayret göstermiştir. Bunun da ötesinde, bu farklı etnik unsurların ve inanç gruplarının kimliklerini ve akidelerini değiştirme istikametinde hiçbir baskı uygulamamıştır. Şu kadar var ki onları Ebedî Mesaj'a muttali kılma konusundaki yükümlülüğünü yerine getirmek için de "en güzel şekilde mücadele (muamelelerin en iyisi)"den8 de geri durmamıştır.
Bu eşsiz doku ve bî-hemtâ kumaş; siyasetin beslediği, cehaletin güttüğü, taassubun kışkırttığı ve dar görüşün alevlendirdiği darbelerle yırtılınca, komşular arasında çatışma ve çarpışmalar baş göstermiş oldu.Böylece insanlar, hasım dahi olsa komşuluk münasebetinin iyi tutulması gerektiğine dâir Peygamber tavsiyesini unuttular. Oysaki -yukarıda bahsi geçen hâdisede de görüldüğü üzere- Sünnet-i Seniyye'de, bizler için üsve-i hasene (ideal örnek) olan Allah Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) Yahudi komşusuyla muâmelesi gözler önüne serilmekteydi.
Çarpışma ve çatışma ortamında, şuur seviyesi ve aklın aktifleştirilme düzeyi asgariye iner. Bunun tabiî bir neticesi olarak insanlar, başkaları hakkında sû-i zanda bulunmaya başlarlar. Derken en kötü ihtimale göre hazırlıklar yapılır; böylece en ilkel ve ibtidâî bilince teslim olurlar.
Akıllı kimseler çok iyi bilirler ki, çatışma durumları geçicidir ve savaşın olağanüstü hâli sona erdiğinde, dönülebilir bir "hâl"den ibarettir. Sonrasında ise insanlar, ortak maslahatlar üzerinde yoğunlaşır, birlikte yaşama yollarını araştırır ve yan yana yerleşmelerin sebeplerine tevessül ederler.
Bu yüzdendir ki sahabe-i kiramdan Amr b. el-Âs Hazretleri (radiyallahu anh), Rumların bu yönünü şu sözleriyle övmüştür:
"أَسْرَعُ النَّاسِ إِفَاقَةً بَعْدَ مُصِيبَةٍ"
"Rumlar, insanlar arasında, maruz kaldıkları bir musibetten sonra, en kısa sürede kendini toparlayan ve ilk toslamayı atlatan kimselerdir."
Hz. Amr (radiyallahu anh), bu tespitinde, Rumlarda mevcut "kolektif akıl" meziyetine dikkatleri çekmektedir. Bu hasletin bir neticesi olarak onların, gerilim ânlarını, savaş durumlarını ve tıkanıklık hâllerini çok kısa sürede aşıp, diyalog ortamlarına ve ortak payda arayışlarına yöneldiklerini belirtmektedir. İşin doğrusu onların bu hasletini günümüz Avrupa'sında da görmek mümkündür. Nitekim Avrupa milletlerinin, 1. ve 2. Dünya Savaşlarının patlak vermesinden çok kısa bir süre sonra, koca koca müesseselerle küreselliğe, Avrupa pazarında, sonra da Avrupa Birliği'nde birlik sağlamaya yöneldikleri bilinmektedir.
Avrupa milletlerinde hâl böyleyken, Arap kabilelerinde durum bunun tam tersine işlemektedir. Nitekim öç alma ve kan davaları sebebiyle bu kabileler, eski düşmanlıklarını sürdürmektedirler. Dahası yeni genç nesil, bu düşmanlığı tevarüs etmekte ve bunun gereğini yapma baskısı yaşamaktadır. Arap kabileleri, düşmanlık duygularının -çok eskiye dayansa da- hikâyelerinde işleme ve şiirlerinde ele alma neticesinde, sanki dün vükû bulmuş gibi capcanlı kalmasını sağlamaktadır.
Bazen de kan dökme sevdası ve öfke hissi, bir düşünceye, bir mezhebe yahut da hizipçilik ve partizanlık kisvesine bürünür. Netice itibariyle de böyle bir yola, siyasî bir partiye veya düşünce ekolüne intisap hissinin güçlüğü, diğer insanlarla iyi münasebetleri ezer geçer. İşin doğrusu bu durum gerek İslâm'ı yaşama gayreti içinde olanlar, gerekse lâik kesim mensupları arasında çokça görülmektedir. Bu realite ise düşüncenin, bahsi geçen menfî eğilim ve akımı sağa-sola yönlendirebildiği söylense bile, bu kötü hasletleri kesinlikle ıslaha muvaffak olamadığının en güzel göstergesidir.
*Dünya Müslüman Âlimleri Genel Sekreter Yardımcısı/Suudi Arabistan
selman.ude@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Bir hadîs-i şerîfte Peygamber Efendimiz (aleyhi ekmelü't-tehâyâ) Hz. Âişe Vâlidemiz'e hitaben şöyle buyurduğu nakledilir: "Yâ Âişe, bilesin ki Cenab-ı Allah, kullarına rıfk ile muamele eden 'Refîk'tir. Zorbalığa, şiddete ve daha başka menfî yollara başvuranlara bahşetmediği neticeleri, yumuşak huy ve tatlı üslûbu tercih edenlere lütfeder." (Müslim, Birr ve Sıla 23) (Mütercim)
2. Teberrüc; vakara halel getirecek şekilde süslenmek ve takı takmak manalarına gelir. Bu husus, şu âyet-i kerimeyle nehyedilmiştir: "Hem vakarla evinizde durun da, daha önceki Cahiliye döneminde olduğu gibi süslenip dışarı çıkmayın". (Ahzab:33) (M)
3. Hamiyyet; tarafgirlik, tutuculuk ve hiddetle öfkelenmek anlamlarına gelir. Bu vasıfla ittisaf, şu ayet-i kerimeyle yasaklanmıştır: "Kâfirlerin kalplerine taassubu, Cahiliye taassup ve tarafgirliğini yerleştirdikleri o sırada, Allah da Resulünün ve müminlerin gönüllerine huzur ve güven duygusu verdi, takvâ kelimesini onlara yoldaş etti. Zaten onlar bu söze pek lâyık ve ehil idiler. Allah her şeyi hakkıyla bilir." (Fetih:26) (M)
4. Hükm-ü câhiliyye; câhiliye devrinin İslam kriterleriyle bağdaşmayan değer yargıları manasına gelir. Bu özellik, şu âyet-i kerimede zikredilmiştir: "Yoksa Cahiliye devrinin hükmünü mü istiyorlar? Fakat kesin olarak iman eden insanlar için, Allah'tan daha güzel, daha doğru bir hâkim bulunabilir mi?" (Mâide:50) (M)
6. Asabiyyet-i câhiliyye; câhiliyye döneminde sıkça görülen "kendi akraba, vatan, din ve milliyetini aşırı derecede kayırma gayreti, şovenlik" uygulamasıdır. İslamiyetin bu hususu yasakladığını gösteren birçok âyet ve hadis mevcuttur. (M)
7. Efendimizin Ebu Zerr hazretlerini bu şekilde uyarmasının temelinde, Hz. Ebu Zerr ile Bilal-i Habeşî hazretleri arasında geçen bir hadise yatmaktadır. Bir gün Ebû Zerr (radiyallahu anh), Bilal-i Habeşî hazretlerine hitaben: "Ey siyah kadının oğlu!" demişti. Bilal (r.a.) de gelip Allah Resûlü'ne şikâyette bulununca Allah Resûlü Ebû Zerr'e karşı gadaplanmış: "Ey Ebu Zerr! Bilal'i nasıl olur da annesinden dolayı kınarsın! Sende hâlâ cahiliye emâresi var." sözüyle ona tevbihte bulunmuştu. (Buhârî, iman 22, edeb 44; Müslim, eymân 38-39). (M)
8. Bkz: Nahl:125. (M)
.
Risalet ve Resul Hakkında
Dr. Selman Kuzu
Öteden beri en çarpığından orta ölçekte eğri†büğrü olanına, onlardan doğruya en yakın bulunanına kadar, değişik düşünceler ortaya çıkmış ve onların sahipleri, ortamın el verdiği ölçüde düşüncelerini neşretmişlerdir. Hattâ, Allah hakkında bile dünya kadar uygunsuz düşünce ileriye sürülmüştür. O kadar ki bu düşünceler, asılları itibariyle vahye dayalı kitapların içine bile girmiştir.
Peygamberlik konusundaki çarpık anlayışlar
Aynı çarpık anlayış ve yorumlar, peygamberler hakkında da yapılmıştır. Peygamberler; sıdk, ismet, emanet, tebliğ, fetanet ve bedenî arızalardan korunmuş olma gibi aslî sıfatlarla muttasıf bulundukları hâlde, onları, (haşa) doğruluklarında sarsık, emanet mevzuunda hain, tebliğ mevzuunda muvazaacı, ismet mevzuunda gayr†i masum gösteren pek çok sayıda çarpık anlayışın serdedildiğini görmek mümkündür.
Bu tür çarpık anlayışların, meselâ Hz. Davud, Hz. Süleyman ve Hz. İsa hakkında serdedildiğini görmek mümkün olduğu gibi, maalesef Peygamber Efendimiz hakkında da ileri sürüldüğünü müşahede etmekteyiz. Burada zikretmekte fayda görmediğimiz bu türden anlayış ve iddiaların peygamberlik hakikatiyle telif edilemeyeği gerçeği bir yana, bu iddialarla peygamberlerin en sıradan birer insandan daha aşağı derekelere düşürüldüğü de vakidir.
Tarihe şöyle bir göz attığımızda, bu çarpık anlayış ve düşüncelerin, bu arada Efendimiz ve sünneti hakkında söylenenlerin hiç de yeni ve bugüne ait olmadığını görürüz. Çarpık düşünce sahipleri, öteden beri büyük insanları kavrayamadıklarından, onları kendi dünyalarında ihata edemediklerinden, herkesi kendi seviye veya seviyesizliklerine çekmek istemişlerdir. Onlarda da, kendilerinde olduğu gibi kaprisler, şehvetler, kinler, nefretler bulunduğunu, onların da yer yer va de vefadan döndüklerini, ihanet ettiklerini, ismetlerini koruyamadıklarını, tebliğde muvazaaya girdiklerini iddia etmişlerdir.
Müslümanların Grek felsefesiyle tanışmaları
Efendimiz hakkındaki bu türden çarpık düşünceler, Müslümanların Neoplatonist düşünceyle, Grek felsefesiyle tanıştıkları andan itibaren ortaya çıktı ve büyük ölçüde, Abbasîler'de Me mun zamanında kitaplarla İslâm ın ilim ve kültür hayatı içine girdi. Kur ân ın mahlûk olup olmaması konusu da, bu düşünceyle gelen tartışmalardan biridir.
Selef†i salihîn döneminde, Kur ân mahlûktur gibi bir mülâhaza kimsenin malûmu değildi. Selef†i salihîn, Kur ân a, Allah bize nasıl gönderdiyse, Peygamber Efendimiz nasıl tâlim buyurduysa öylece inanır; onu, iniş keyfiyeti, o andaki ve şüphesiz hâl†i hazırdaki durumu, Allah ın Kelâm sıfatıyla münasebeti ve kelâm†ı nefsî, kelâm†ı lâfzî gibi konuların hiç münakaşasını yapmadan, Kelâmullah deyip kabul ederdi. Ne zaman ki bazıları çıkıp, bu münakaşayı ortaya attı, işte o zaman, muhakkik kelâm âlimleri, meselâ İmam Ebû Mansur Maturidî, Ebu l†Hasan el†Eş arî gibi zâtlar, ihtimal temel prensipleri Hasan†ı Basrî Hazretlerinden, Sevrî den ve Ebû Hanife nin Fıkh†ı Ekber inden alarak, Kur ân ın, kelâm†ı nefsî olması itibariyle Kelâm sıfatının bir yönünü teşkil ettiğini ve bu zaviyeden ona mahlûk denemeyeceğini; ancak mahlûkata taallûku itibariyle yazılmış hâline mahlûk denebileceğini söyleyip, gerçeği ortaya koydular.
Kur ân a ait bu gerçeği koruma uğrunda pek çok insan, işkenceye uğradı. Bunlar arasında, büyük hadîsçi, Müsned gibi dev bir eserin musannıfı ve mezheb sahibi Ahmed İbn Hanbel de vardır. Bu büyük zât, bu yüzden ömrünün bir bölümünü hapishanelerde geçirmiştir.
Bu konuda Mu tezilî düşünceye meyilli Abbasî idaresinin işkencesine maruz kalan âlimlerden bir diğeri olan İbn Maîn, değişik bir mülâhaza ile Kur ân mahlûktur. dedi ve bu mihnetten sıyrıldı. Ahmed İbn Hanbel, bunu duyunca üzüldü ve İbn Maîn in kendisine yazık ettiğini, çünkü, böyle davranmakla önemli bir kapıyı araladığını, bu yanlışın bir imamın referansıyla kendine mevzi bulup, yayılabileceğinden endişe duyduğunu söyledi. Ona göre, bu uğurda gerekirse can da verilebilirdi ve verilmeliydi.
O dönemde bu türden çarpık anlayışlar, daha çok, felsefeyle uğraşan Mu tezile taraftarlarınca İslâm dünyasına sokuldu. Fars Şiîliğinin beş esası da, aynı şekilde Mu tezile ye dayanır. Ve bunların hepsinin kaynağı, Neoplatonizm dir; daha başka Ön Asya dinleri ve felsefeleridir. İbn Teymiye ise, Minhacü s†Sünne de meseleyi büyük ölçüde Yahudiliğe bağlar.
Mu tezile nin hadîs hakkında ortaya attığı şüpheler ve ümmetin cevabı
Mu tezile, öncelikle, hadîs hakkında şüpheler ortaya attı. Bu sebeple, günümüzde hadîsi reddedenler, hadîsler, ancak Hicrî 3 üncü asırda toplanıp, yazıya geçirildi; dolayısıyla, her şey aslıyla muhafaza edilemedi diyenler, çok orijinal bir fikir ileri sürmüş olmuyorlar. Belki böyle demekle, sadece Neo†Mu tezile unvanını hak ediyorlar.
Mu tezile, bu tür fikirleriyle ortada ve tesiri en geniş dönemini yaşarken, hadîsler, devasa imamlar tarafından, tarihte eşi, emsali görülmedik derecede muhteşem ve itiraza imkân olmayan ilmî usûllerle tespit ediliyor ve kitaplara geçiriliyordu. Ömer İbn Abdülaziz in emriyle, resmî olarak İbn Şihab ez†Zührî hadîsi tesbit ediyordu. Abdullah İbn Ömer in mevlâsı, İmam Malik in hocası, Leys İbn Sa d ın şeyhi olan Nâfi, ayrıca bizzat Leys İbn Sa d, hadîsi tesbit ediyordu. Ebû Hüreyre nin talebesi Vehb İbn Münebbih de hadîsleri topluyordu. Muhammed Hamidullah Hoca, bu zâtın, bilhassa Ebû Hüreyre ye dayanarak tesbit ve neşrettiği hadîsleri yayınlamış ve onların mukayeseli bir kritiğini yapmıştır.
Mustafa el†A zamî de, yaptığı araştırmalarla, çok erken bir devirde bizzat sahâbe ve tabiîn tarafından hadîslerin yazıldığını tesbit etmiştir. O kadar ki, bu zâtın tesbitlerine göre, daha Hicrî birinci asırda talebelerine hadîs dikte eden sahâbî sayısı 50 yi buluyordu. (A zami, İlk Devir Hadîs Edebiyatı, s.34†58)
Hadîsler, İslâmî iffet ve ismeti dorukta temsil eden devasâ kâmetler tarafından yazılmış, tespit edilmiş ve çok emin kanallarla Buharî lere Müslim lere geçmiş; onlar da, hadîsleri metin ve sened kritiğiyle bir kere daha süzgeçten geçirmiş, ayıklanması gerekenleri ayıklamış ve teksif†i himmet edilmesi gerekli olan sahihler üzerinde himmetlerini yoğunlaştırmışlardır.
Meselâ İmam Buharî, elinin ulaştığı bütün sahihleri toplamaya çalışmış, bu sahihlerden meydana getirdiği eserine el†Câmiu s†Sahih ismini koymuştur. Bilâhare gelen daha başka dev kâmetler, buna, Buharî nin sahih hadîslerle ilgili şartlarını taşımakla birlikte, bu büyük imamın kendi zamanında ulaşma imkânı bulamadığı sahih hadîsleri ihtiva eden istidrakler yazmışlardır. Bunların başında, Şafiî mezhebine bağlı, allâme, müttakî bir insan olan Dârakutni gelir ki, bu sahada yazdığı Sünen i meşhurdur. Aynı sahada bir diğer meşhur eser de, Hâkim en†Neysabûrî nin Müstedrek idir.
Kısaca, hadîsler, ta devr†i Risaletpenâhiden itibaren tespit ediliyordu. Vakıa Efendimiz (s.a.s.), bir zaman bazılarına, Benden Kur ân dan başka bir şey yazmayın. demişti ama, bu, belli bir dönem için söz konusuydu. Nitekim Buharî nin Kitabü l†ilm bölümündeki bir hadîste, Allah Resûlü, Veda Hutbesi nin kendisi için yazılmasını isteyen Ebû Şâh karşısında ashâbına: Ebû Şâh için yazın! buyurmaktadır. Ayrıca, Allah Resûlü nün, Abdullah İbn Amr İbn Âs a bir münasebetle, Yaz, bu ağızdan doğrudan başkası çıkmaz. buyurduğu Buharî, Müslim ve Ebû Davut ta kayıtlıdır. Ehlinin bildiği ve bir nebze Sonsuz Nur isimli kitabın son kısmında da arz edildiği üzere, sahâbe (Allah, hepsinden razı olsun), Allah Resûlü nün hadîslerine, dinî bir gayretle sahip çıkmış ve daha önceki ümmetlerin başına gelen nebevî mirasın korunamaması felâketi, bu ümmetin başına gelmemiştir.
Bu çağda, öncekileri takliden sünnet üzerine şüphe atmak isteyenlere karşı eserler yazılmıştır. Bu konuda ilk kaleme alınan eserlerden biri, merhum Mustafa Sıbâi nin es†Sünnetü ve Mekânetühâ fi t†Teşrîi l†İslâmî isimli eseridir. Ardından Hucciyyetü s†Sünne, (Abdulganî Abdulhakk) es†Sünne Kable t†Tedvîn (Muhammed Accac Hatîb) vb. kitaplar birbirini takip etmiş, hattâ sadece Ebû Hüreyre nin çok rivâyet ediyor diye tenkid edilmesine karşılık, Râviyetü l†İslâm Ebû Hüreyre adıyla hususî kitaplar yazılmıştır. Ne var ki, hadîse ve sünnete yapılan itirazlar, ilk günden beri Hadîs tarihi açısından defalarca cevaplandırılmış olmasına rağmen, orijinal bir şeymiş gibi tekrar tekrar ortaya atılmıştır. En garibi de, bazı itirazların ilk defa söyleniyor havası içerisinde dile getirilmesidir. Halbuki, bu itirazların bir kısmı daha İbn Kuteybe (v.276 H) döneminde cevaplandırılmış, kalanları da, çok sonraları müsteşriklerin ortaya atıp, karşılığında gerekli cevapların verildiği hususlardır.
Daha ilk dönemde, hadîslerin sahihi, zayıfı, tenakuzların te lifi, mevzû rivâyetlerin ayıklanması gibi bütün ihtilâflı meseleler hakkında tek tek ciltlerle kitap yazılmak suretiyle, hadîs konusundaki bütün problemler halledilmişti. Meselâ, büyük âlim İmam Tahâvi, Müşkilü l†Âsâr ve Şerhu Maâni l†Âsâr isimli eserlerini bu konuya tahsis etmiştir. Okumak için senelerimizi vermemiz gerekecek kadar hacimli olan bu eserler, hadîs meselesiyle alâkalı yazılmış kitaplardan sadece iki tanesidir. Tahavî gibi dev imamların, hadîs etrafında yazdıklarını okumaya bile bir ömür kâfî gelmez.
Yahya İbn Said el†Kattan gibi, Buharî gibi nice hadîs dâhîleri, Allah Resûlü nün mesaj ve hidayetiyle alâkalı insanlığa sunduğu hadîsleri bir iki tekrar ettiklerinde dudaklarını birbirine dokundurur ve Vallahi, bunun içinde ilâhîlikten başka bir şey yok. derlerdi. Bizim gibi ümmîler, yani meseleyi kendi tekniği içinde anlayamayan insanlar bile, hadîs diye rivâyet edilen, fakat hadîs olmayan bir sözle karşılaşınca, bu, Peygamber sözüne pek benzemiyor dediğimiz olmuş, ardından, hadîs münekkidlerinin eserlerine bakıldığında, isabet edildiği görülmüştür.
Allah Resûlü nün sözleri bellidir ve bunlar, hadîs uzmanları tarafından, Kur ân dan sonra belli bir yere oturtulmuştur; hem öyle bir yere oturtulmuştur ki, onun üzerinde beyan, olsa olsa ancak Kur ân olur. Edipler, belâgatçılar, kendilerine ancak onun altında yer peyleyebilmek için yarışırlar.
Ortaya atılan iddialara baktığımızda ise, iddia sahiplerinin ezbere konuştuklarını, hiç birinin ilgili temel kaynakları okumadıklarını ve bu eserlerde hangi kriterlerin kullanıldığını, hadîslerin ne türlü imbiklerden geçirilerek bir araya getirilip insanlığın istifadesine sunulduğunu bilmediklerini, az buçuk bilenlerin de, bu konudaki yetersizlik ve samimiyetsizliklerini müşahede ediyoruz.
Din ve Peygamberlik
Kâinat ta insan elinin ulaşmadığı yerlerde tam bir sulh, tam bir denge hâkimdir. Yaratılmışların en şereflisi olarak, diğer varlıklardan farklı biçimde Allah ın Kelâm, İrade ve İlim sıfatlarının da kendi kapasitesince mazharı bulunan insan, yeryüzünde aynı sulh ve dengeyi sağlamakla mükelleftir. Fakat o, bütün hayvanlardan mümtaz ve müstesna olarak, çok farklı bir mizaçla yaratılmıştır. O mizaç yüzünden insanda çeşit çeşit meyiller, arzular meydana gelmiştir. Meselâ, insan en seçkin şeyleri ister, en güzel şeylere meyleder; süslü şeyleri arzu eder; insaniyete lâyık bir maişet ve şerefle yaşamak ister.
Şu meyil, arzu ve isteklerin gerektirdiği üzere insan, yiyecek, giyecek ve diğer ihtiyaçlarını güzel bir şekilde tedarik edebilmek için çok sanatlara (zenaat) muhtaçtır. O sanatların hepsine her bir insanın vukufu ve kabiliyeti olmadığından insan, hemcinsleriyle işbölümü yapmaya ve yardımlaşmaya mecburdur. Mecburdur ki, her bir insan, kendi emeğinin ürününü diğerleriyle paylaşsın ve bu sayede bütün ihtiyaçlarını görebilsin.
Fakat, insandaki, (bütün dünyevî, maddî arzu ve isteklerin kaynağı olan) şehvet kuvveti, (bilhassa kendisini ve din, mukaddesat, akıl, mal, nesil gibi hak ve hürriyetlerini koruma melekesi veya bunun kaynağı olan) gadap kuvveti ve (insanı, diğer bütün varlıklardan birinci derecede ayıran ve onu düşünen, muhakeme ve mukayese eden, şuurlu harekette bulunan bir varlık olmasına vesile teşkil eden) akıl kuvveti, Yaratıcı tarafından mecburî bir sınırlamaya tâbi tutulmamıştır. Bundan maksat, insanın bu kuvveleri bizzat iradesiyle asıl olmaları gereken noktaya çekmesi ve bunun için vermesi gereken mücadelenin onun terakkisini temin etmesidir. Çünkü, bu kuvvelerin olması gereken bir orta noktası, meselâ akıl kuvveti için hikmet, gadap kuvveti için şecaat, şehvet kuvveti için iffet noktaları, bir de, bu noktaların dışında çok sayıda sapma noktaları vardır. İşte insana düşen, bu kuvvetleri iradesiyle orta noktalara çekmek ve orada tutmaktır. Aksi hâlde, insanın davranışlarında ve başkalarıyla muamelelerinde zulüm ve tecavüzler meydana gelir. Bu tecavüzleri önlemek için de, içtimaî hayatta adalete ihtiyaç vardır. Fakat her ferdin aklı, bu küllî adaleti idrakten âcizdir; dolayısıyla küllî bir akla (evet, karakterleri, yapıları, mizaçları, ihtiyaçları, iç dünyaları ile bütün insanları tek tek tanıyacak küllî bir akla) ihtiyaç vardır ki, bütün ferdler bu küllî akıldan istifade etsinler. Böyle bir küllî akıl ise, ancak kanun şeklinde olur. İşte bu kanun da, dindir. Yani din, beşerî kanunlar gibi, yalnızca insanın tâbi olması gereken birbirleriyle karşılıklı muamele kaidelerini tesbit etmekle kalmaz; bunun yanısıra, bunların gerektiği gibi uygulanıp, semereli olabilmesi için insanın uyması gereken ahlâkî kaideleri, bu kaidelerin kaynağı olarak belli esaslara imanı ve ayrıca ibadet kaide ve şekillerini de vaz eder. İbadet, vicdanî ve aklî olan imanî hükümleri takviyeye, dünya ve âhiretle ilgili işleri tanzime, şahsî ve nev î kemalâta vasıtadır.
Dinin tesirini, icrasını, tatbikini temin edecek bir mercî, bir sahip lâzımdır. O mercî ve sahip de ancak peygamberdir. Peygamber olan zâtın da, halkın öncelikle kalblerine ve akıllarına hâkimiyetini sağlayıp, bu hâkimiyeti devam ettirebilmesi için, Allah a yakınlığından kaynaklanan kudsî bir cazibesi, maddîmânevî bir ulviyeti ve Allah ile olan münasebetinin derecesini göstermek için de bir delile ihtiyacı vardır. Bu delil, bilhassa ilk dönemler itibariyle onun mûcizeleridir. Evet, önce insanlar, çoğunlukla peygamberin şahsî kemâlâtına, Allah a olan yakınlığının ona sağladığı kudsî câzibeye vurulur; mûcizeler, bu yakınlığı daha da ispat eder. Daha sonra ise, dinin kaideleri, doğruluğunun delilleri insanların akıllarını, bütün aklî melekelerini, hattâ beş duyusunu bile tatmin eder.
(Bediüzzaman, İşârâtü lİ câz, Sözler yay. s. 9293.)
Peygamber, postacı değildir
Şimdi bu müddeilerin, bütün bu gayretleri hiç nazara almadan, onca açık gerçekler karşısında, peygamberi †hâşâ†postacı gibi görmelerini anlamak mümkün değildir. Zira Allah bile peygamberine postacı dememiş, resûl demiştir. Allah, Kur ân ında O nu anlatırken Bütün dinlerden üstün kılmak üzere, Resûlünü hidayet ve hak din ile gönderen O dur. (Fetih/48: 28) buyurur. Burada Allah, elçisini Kendisine izafe etmiş ve O nu hidayet ve hak dinle teyit ederek göndermiştir. Ve hiç kimse, Allah Resûlü kadar garantili olarak mesaj taşıyıcı olmamıştır.
Peygamberimiz ümmî idi ve Üstad ın o enfes yaklaşımıyla, bir reşha idi. Dolayısıyla, Allah tan gelen mesajlara kendinden hiçbir şey bulaştırmamıştı; hoş, bulaştırsa ne bulaştıracaktı; çünkü O'nu yönlendiren, O'nda yansıyan sadece ve sadece vahiy idi. Kendisi o kadar duru idi ki, vahyi kendine has dalga boyuyla bize intikal ettiriyordu.
Peygamber, öyle mücerred, öyle saf bir dimağ sahibidir ki, biz o dimağa, o akla fetanet†i a zam diyoruz ve fetanet†i a zam oluşunu, aklı akılla aşmışlığını, bütün diğer büyüklüklerinin önünde görüyoruz. Büyük bir erkân†ı harb, iyi bir idareci, mükemmel bir aile reisi, insanlığı insanlığa yükselten eşsiz bir muallim ve terbiyeci oluşunu da, yine O nun böyle bir fetanet†i a zam sahibi oluşunda görüyoruz. Bu sahalardan her biri, o sahada başarılı bir insanın dâhî olması için yeter de artar hususlardır.
Ama biz peygambere, hususî olduğu için dâhî demiyor, peygamber aklı olarak da isimlendirebileceğimiz bir mefhum olarak, dünya kadar meselenin ortasında, Allah vergisi, saf, dupduru, vahiy veya ilham yoluyla kendisine gelen her şeyi, herhangi bir yanını kırmadan, bükmeden, olduğu gibi aksettiren fetanet†i a zam sahibi diyoruz. Allah Resûlü (s.a.s.), her şeyi dupduru aksettiren bir insandır. Onun için, ne sunduğu risalete, ne de getirdiği hidayete hiçbir şey bulaşmamıştır. Yukarıda meâlini arz ettiğimiz âyetin devamında Allah Teâlâ, şöyle buyuruyor: Şâhid olarak Allah yeter. (Fetih/48: 28)
Hocaları ve Talebeleri
Allah Teâlâ nın bile, risaletini hidayetle serfiraz kıldığını tâzimle anıp, ismini, peygamberlikle beraber hidayet mesajıyla gelmiş bir büyük insan olma payesiyle birlikte zikrettiği bir insanı, sıradan bir insandan bahseder gibi Muhammed.. Muhammed diye anlatan biri, dünyada seçilse seçilse, terbiyesizler kralı seçilir.
Terbiyemizi koruyalım; ben, Ya Rasûlellah demeyi bile yeterli bulmuyorum. Bu hitap, O na Allah ın hitabıdır. O nu anlayan İmam Rabbani gibi zâtlar, her defasında değişik bir tabirle, O nun serfiraz bir yanını dile getirip, öyle anıyorlar. Hak şöyle dedi; hakikat ise diyor ki, Hâtem†i Divan†ı Nübüvvet Olan O Zât, O Şeref†i Nev†i İnsan ve Ferîd†ü Kevn ü Zaman şöyle buyuruyorlar vb. gibi.
Cevahir kadrini cevher†fürüşan olan bilir. Sarraf, altını eline aldığı zaman hemen onun kaç ayar olduğunu anlar. Aynen bunun gibi, Allah Resûlü nü anlamak istiyorsanız, O nu, Hz. Ebû Bekir den başlayıp, Hz. Bediüzzaman a kadar uzanan altın veya zebercet bir silsile içinde yer alan dünya kadar büyüklere sormak gerekir. Onlar, bize O büyük Zât ı, Mâ arafnâke hakka ma rifetike=Seni hakkıyla bilemedik. sözüyle anlatacak ve bu konudaki acziyetlerini ortaya koyacaklardır.
O nun temsili, tebliğinin önündedir
Evet O (s.a.s.), sadece mesaj getirip sunan bir insan değildir. Mesaj getirip sunması, O nun tebliğ yanıdır. Bu tebliğ yanından öte O nun bir de temsil yanı vardır ki, söylediği ve insanlara yapın dediği hakikatleri herkesten fazla yerine getirmiş ve yaşamış bir insan olarak O, bu yanıyla tebliğinden bir adım öndedir. Allah (c.c.), eğer O ndan daha muktedir, yaptığını yapmaya daha lâyık, daha mükemmel fıtratta ve ortaya koyacağı muvaffakiyetler için baştan o avansı alıp, vazifesini icra ederken sergilediği performanstan daha öte bir performans gösterecek bir başkası olsaydı, O nun yerine onu seçerdi.
Buseyrî, O nun kadr ü kıymetini şu beyitlerle dile getirir:
O öyle bir fazilet güneşidir ki, O nun diğer peygamberlere karşı üstünlüğü, güneşin, onun etrafında dönen peyklere karşı üstünlüğü gibidir. Peykler, yıldızlar, güneşin olmadığı yerde kendilerini gösterirler. Güneş açığa çıkınca da, hepsi karanlığın bağrında gidip saklanırlar.
O, Sultan†ı Enbiyâdır, yani enbiyânın bile sultanıdır. Hatta †tenkidi yapılabilir†Necip Fazıl ın ifadesiyle O, peygamberlerin bile peygamberidir. Bir defasında mahbûbiyet mevzûunu arz ederken, Hz. İbrahim (a.s.), dış bir çember; Hz. Musa (a.s.), o çemberin içidir. demiştim; fakat o çembere tâc olan, ayın etrafındaki hâleyi meydana getiren gerçek ışık kaynağı, o ışığı temel kaynağından alıp aksettiren, Kamer†i Münîr olan Hz. Muhammed Mustafa dır (s.a.s.).
O, yapacağı vazifeye, vazifelerin en büyüğü ve en kudsisine en liyakatli insan olması itibariyle peygamberlik ışığını almıştır. Daha sonra öyle bir peygamberlik sergilemiştir ki †buna temsil diyoruz†bu kulluğu, O nu kabe kavseyni ev edna (Necm/53: 9) sırrıyla serfiraz kılmıştır. Tefsircilerin bu makamı ifade ederken çok farklı isimler kullanmalarına karşın, Üstad ın, hiçbir tefsirde görmediğim güzel bir yaklaşımı vardır. Üstad, bu makamı, imkân†vücub arası bir nokta tabiriyle ifade ediyor.
İmam Buseyrî, buna farklı bir işarette bulunur ve
O (s.a.s.), beşer olmaya bir beşerdir, fakat her beşer gibi bir beşer değil, der. Muhammed, tıpkı bizim gibi, bir anadan bir babadan doğmuştur ama, insanî değerlerle O nun gerçek değerini bulmaya çalışırsanız, O nun insanüstü olduğunu görürsünüz. Hz. Muhammed Mustafa (s.a.s.), bize ve bütün insanlığa şeref olsun diye insanın bittiği aynı ağacın bir dalı, daha doğrusu, bu dalın başında o ağacın en muhteşem meyvesi olarak bitip, önümüze rehber, muallim olmanın dışında, beşeriyetimizle bir münasebeti yoktur. O, çoktan beşeriyeti ve imkân âlemini aşmış, öylesine aşkın bir insandır.
Allah Resûlü (s.a.s.), âdeta Nesimi nin ifade ettiği,
Mekânım lâ mekân oldu,
Bu cismim cümle cân oldu,
Nazar†ı Hak ayân oldu,
Özüm mest†i likâ gördüm.
makamının bütün vâridâtını paylaşırken, Üstad ın, imkân†vücub arası dediği o noktada †Kadı İyaz ın Şifa†i Şerif inde naklettiğine göre†ayaklarının boşlukta olduğunu hisseder. Ve orada tazarru ile, Allah ım, ayağımı nereye koyayım? der. Sağ ayağını sol ayağının üstüne koy. denir. İşte bu nokta, imkân†vücub arası bir noktadır.
Vahye mazhar
Bir de O Zât ın (s.a.s.) vahiyle serfiraz kılınışı vardır. Vahyin keyfiyetini bilemiyoruz. Vahyi alma herkese müyesser olsaydı, dizini Allah Resûlü nün dizine veren insan, o atmosfer içinde bir şeyler alırdı. Oysa ki O (s.a.s.), alıyor, öbürü kaldığı yerde kalıyordu. Diğerleri, O nun dikte ettiği şeyleri sadece alıp yazma vazifesini yapıyordu. Demek ki O, hepsinden farklıydı.
O Zât, en sıkıştığı bir dönemde, yani kendisini himaye eden amcası ve çok sevdiği zevcesi Hz Hatice validemizi kaybettiği o hüzün yılında, hem bedeni hem de ruhuyla Cenab†ı Hakk ın Mi rac'ına mazhar oluyordu. En muteber hadîs kitaplarında anlatılan şekliyle, cismaniyete ait bir parça vücudundan kesilip atılıyor ve mahiyeti, semaları bedeniyle beraber tayeran etmeye müsait hâle getiriliyordu.
Bu hususlar, öyle postacı gibi çok âmiyane tabirlerle geçiştiriliverecek hususlar değildir. Vahyi alma bir sırra bağlıdır. Öyle bir sırdır ki o, o seviyeyi ihraz etmeyince ona ulaşmak mümkün değildir.
Mi rac, başlangıcı itibariyle, Allah Resûlü nün kulluğuna terettüp eden ilâhî bir ikramdır. Ve Mi rac, Allah ın varlığına delâlet eden harikulâde bir hâl olarak, Efendimiz in bir kerâmetidir. Aynı zamanda Mi rac, Allah Resûlü (s.a.s.), yapmakla mükellef olduğumuz bir kısım sorumluluklarla geriye döndüğünden dolayı, sonucu itibariyle de bir mûcizedir.
Demek ki Allah Resûlü, öyle bir husûsiyetle serfirazdır ki, hiç kimseye müyesser olmayan bir ikrama, bedeniyle, cismaniyetiyle Mi rac'a mazhar kılınıyor; ve bu mûcize, O nun kulluğuna karşılık olarak veriliyor. O, öyle bir kulluk ortaya koyuyor ki, kulluk adına kendisine aralanan kapıdan içeriye girerken, âdeta o kapıyı sövelerini sökerek götürüyor ve kendisinden bekleneni aşmak suretiyle kendi rekorunu kırıyor. Ayakları şişinceye kadar ibadet etmesi karşısında, Allah, senin, geçmiş ve gelecek günahlarını yarlığamadı mı? diyen Âişe validemize karşı, Ben, beni böyle yapan Rabbime çok kulluk yapan, çok şükreden bir kul olmayayım mı? şeklinde cevap veriyor. Buseyrî, bu önemli makamı ifade ederken diyor ki:
Ben, zulmetleri ihyâ eden O Zât ın sünnetine zulmettim (onu yerine getirmedim); ki O, ayakları şişmeden yatmazdı.
De ki (ey Habibim); eğer Allah ı seviyorsanız, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin. (Âl†i İmran/3: 31) âyetinde Allah a uyun denmiyor. Çünkü Allah a uymada bir husûsiyet vardır. Allah a uyma bazen bir kısım ıtlaklarla ifade edilir ki, onun takyidi Allah Resûlü vasıtasıyla yapılmıştır. Yani, Allah a uymanın yolu Resûlüllah a uymaktan, adım adım O nun izinde gitmekten geçer; ancak O na tâbi olmakla Allah a uyulmuş, itaat edilmiş olur. Allah Resûlü (s.a.s.), Kur ân†ı Kerim in, yerinde mükemmel bir müfessiri, yerinde mükemmel bir yorumcusudur. Nasıl olmasın ki, Allah (c.c.), O na Kur ân ı vahyederken, âyetlerin yorumunu da beraberinde O nun ruhuna duyurmuştur. Sahâbî, mânâsını, neye delâlet ettiğini tam olarak anlayamadığı âyetleri kendisine sorduğunda, O, sorulan âyetleri onlara açıklamıştır. Kur ân†ı Kerim in üçte ikisi, zahiri ve herkesin sorumlu olduğu, herkese hitab eden buudu itibariyle belki az buçuk aklı eren insanın okuduğunda hemen anlayabileceği gibidir ama, üçte biri, mutlaka Allah Resûlü nün açıklamasını gerektirmiş, O da bunları açıklamıştır. Eğer böyle fâik, en üst seviyede bir anlatma olmasaydı, biz, yanlış anlama ve anlatmalar karşısında Kur ân†ı Kerim i çok çarpık anlayacaktık.
Büyüklük kriterleri karşısında Hz. Muhammed (s.a.s.)
Büyüklük adına kim hangi kriteri kullanırsa kullansın, karşımıza daima Hz. Muhammed (s.a.s.) çıkar. Carlyle, Kahramanlar isimli kitabını yazdı ve O nu, Kahramanlar Kahramanı yaptı. Bir başkası Abkariyyat (Dâhîler) i yazdı ve bu defa O nu Dâhîler Dâhîsi yaptı. Peygambere, dâhî, kahraman denir mi? Biz, peygambere ne dâhî, ne de kahraman deriz. Peygambere, husûsî bazı meselelerin kahramanı denebilirse de O, hiç bir kahraman, hiç bir dâhî ile kıyaslanamayacak, tartıya girmeyecek ölçüde, normal beşerî ölçülerin üstünde, nev†i şahsına mahsus üstünlüğü olan biridir; peygamberdir, resûldür.
Bu konuda başkalarının yaptığı, kullandıkları ölçüler bizi çok ilzam etmese de, büyüklük adına kim hangi kriteri kullanırsa kullansın, karşımıza daima Hz. Muhammed (s.a.s.) çıkar. Hâl böyle iken, Peygamberimiz (s.a.s.) hakkında uygunsuz, yakışıksız lâf edenlere: (Tekvir/81: 26 âyetinden iktibasla, Fe†eyne tezhebûn (Hak, gerçek bu iken, siz bu hâlinizle nereye gidiyorsunuz?) demek gerekmez mi? Evet, saygımızı, edebimizi koruyalım.
Netice
Fuzuli, Su Kasidesi yle ne derin, ne engin anlatır O nu! Bir başkası ise, O nun hakkında şu beyitleri döktürür:
Sana cânan gönül hayrân nedendir?
Cemâlin gün gibi rahşân nedendir?
Kaşındır kâbe kavseyn†i ev ednâ,
Yüzündür Sûre†i Rahmân, nedendir?
Ey şâhid†i mukaddes, hurşid†i âlem ârâ
Giysûlerin muhannes, ebrûlerin dilârâ
Zülfün teline kıymet olmaz cihan serâser
Neşreylemiş dû kevne bûyun anberi zâra
Bediüzzaman Hazretleri ise, 19. Söz ün başında, O Zât hakkında şu değerlendirmelerde bulunmaktadır:
Evet, o burhanın şahs†ı mânevîsine bak. Yeryüzü bir mescid, Mekke bir mihrab, Medine bir minber, O, Rabbini apaçık gösteren ve Rabbine delil olan Peygamber (aleyhissalâtü vesselâm), bütün ehl†i îmâna imam, bütün insanlara hatib, bütün nebilere reis, bütün velilere seyyid ve bütün nebilerden, velilerden meydana gelmiş bir halka†yı zikrin serzâkiri.
O, öyle nûranî bir ağaçtır ki, nebiler o ağacın hayat fışkıran kökleri, veliler ise ter ü taze meyveleridir. Herbir davasını, mûcizelerine istinad eden bütün nebiler ve kerâmetlerine itimad eden bütün veliler tasdik edip, imza basıyorlar. Zira O, Lâ ilâhe illallah der, dava eder. Bütün sağ ve sol, yani mazi ve müstakbel taraflarında saf tutan o nûranî zâkirler aynı cümleyi tekrar ederek, icmâ ile mânen doğru söyledin ve hakkı konuştun derler. Hangi vehmin haddi var ki, böyle hesapsız imzalarla teyid edilen bir davaya parmak karıştırsın.
O nûranî tevhid delili, nasıl ki iki tarafın icmâ ve tevatürü ile te yid ediliyor, öyle de, Tevrat ve İncil gibi semâvî kitaplarda yer alan yüzlerce işaret, peygamberliğinden evvel vaki olan bir o kadar beşaret, gaybden haber veren hatip ve kâhinlerden gelen nice şehadet ve binlerle ancak ifade edilebilecek sayıdaki mûcizelerle te yid ve tasdik edilmektedir.
Bunun yanında, getirdiği dinin hakkaniyeti de onu teyid eden başka bir delildir. Ayrıca zâtında gayet kemâldeki öğülmeye değer ahlâkı, vazifesiyle alâkalı o güzellerden güzel seciye ve karakteri; bu cümleden olarak, kuvvetli îmânını, sarsılmaz it minanını ve son derece güvenirliliğini gösteren fevkalâde takvası, fevkalâde ubûdiyeti, fevkalâde ciddiyeti, fevkalâde metaneti, davasında son derece sadık olduğunu güneş gibi ve apaçık göstermektedir.
İstersen gel, Asr†ı Saadet e, o asırdaki Arap Yarımadası na gidelim; hayalen olsun, O nu vazife başında görüp ziyaret edelim. İşte bak: Fizyonomisiyle, hayatıyle güzelliğin doruk noktasında seçkin bir Zâtı görüyoruz ki, elinde mûcizeler gösteren bir kitab, lisanında hakikatleri açıklayan bir hitap, bütün insanlığa, belki cin, insan ve belki bütün varlığa karşı ezelî bir hutbeyi tebliğ ediyor. Âlemin yaratılış sırrı olan acip muammayı hâl ve şerh edip, kâinatın sırrı olan kapalı tılsımı açıp çözerek, herkese sorulan ve bütün akılları hayrette bırakan üç müşkil ve müthiş, Necisin? Nereden geliyorsun? Nereye gidiyorsun? suallerine ikna edici, makul cevap veriyor.
İşte bak, şu geniş adada vahşî, âdetlerinde mutaassıp, inatçı değişik kavimleri ne çabuk, o kötü âdet ve vahşi ahlâklarını onlardan söküp alarak ne kadar güzel ahlâk varsa onları böyle güzel ahlâkla donatıp, medenî milletlere ve bütün âleme muallim ve üstad eyledi. Bak, değil zahirî bir tasallut, belki akılları, ruhları, kalbleri, nefisleri fetih ve teshîr ediyor; kalblerin sevgilisi, akılların muallimi, nefislerin terbiyecisi ve ruhların sultanı oldu.
Ey ruhlarımızın sultanı, Sen ruhlarımıza sultan oldun; ruhlarımız da Sana kurban olsun!
.
Ezân-ı Muhammedî ve Ezana Saygı
Dr. Selman Kuzu
Minarelerin sesi, asırlardır milletimizin sesi olagelmiştir. Biz, o seslerin çağlayanlar gibi üzerimize döküldüğü bir dünyada doğup büyüdük. O altın seslerle güne başladık, onlarla gün boyu yaşadık, onlarla oturup kalktık ve hâlâ onlarla oturup kalkıyoruz. Aslında o sesler, günde beş defa bize, kim olduğumuzu ve nasıl bir konumda bulunduğumuzu hatırlatır; biz de onlarla derlenir-toparlanır ve varoluş gayemize, gerçek insanî ufka yöneliriz.
Ezan, lügatte “bilmek ve bir şeyi bildirmek, ilan etmek, duyurmak”1 demektir. Tövbe sûresinde: “Haccın en büyük günü, Allah ve Resûlü’nden insanlara şunu ilan edin ki; Allah da, Resûlü de müşriklerden beridir…” ayetinde “ezan” kelimesi bu manâda kullanılmıştır.2 Şer’î manâda ise ezan, farz namazlarının vaktini bildiren, nasla belirlenmiş belli lafızlardan müteşekkil bir semavî ilandır.3
Mana ve muhtevası yönüyle ezan, hem tevhid, hem İslâm hem de namaz için bir çağrıdır. Yani ezan vasıtasıyla insanlar bir taraftan namaza çağrılırken; diğer taraftan İslâm’ın temel ilkelerini oluşturan esaslar da duyurulur. Allah’ın varlığı-birliği, ondan başka ilah olmadığı, Hz. Muhammedin O’nun elçisi olduğu ve asıl kurtuluşun Allah’a kullukta; hususiyle en cami kulluk namazda aranması gerektiği açıklanır. Diğer bir tabirle ezanda çok öz ifadelerle İslâm’ın itikat ve amele ait temel esasları özetlenmiştir. Bu yönüyle ezan, İslâm’ın temelidir. Mehmet Akif de, bu noktadan hareketle; “Bu ezanlar ki şehadetleri, dinin temeli / Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli,” demiştir.
Yer kürenin güneş karşısındaki konumu ve kendi çevresinde dönüşü ile namaz vakitlerinin oluştuğu göz önünde bulundurulursa, müslümanların yaşadığı her ülkede günde beş defa okunanan ezanların, kesintisiz devam ettiği, ilahî mesajın günün her anında bütün bir aleme yayıldığı görülür ve duyulur. Yahya Kemal, “Ezan-ı Muhammedî” şiirinde cihan-ı Muhammedî’nin ona dar geldiğini, yüz binlerce minâreden yükselen ezan seslerinin, gökyüzünü de nura gark ettiğini belirtir:
Emr-i bülendsin ey ezân-ı Muhammedî,
Kâfî değil sadâna cihân-ı Muhammedî.
Gök nûra gark olur nice yüzbin minareden,
Şehbal açınca rûh-i revân-ı Muhammedî
Sultan Selîm-i Evvel’i râmetmeyib ecel
Fethetmeliydi âlemi şân-ı Muhammedî...
Ervâh cümleten görür Allâhü Ekber’i
Akseyleyince Arş’a lisân-ı Muhammedî.
Üsküp’te kabr-i mâdere olsun bu nev-gazel,
Bir tuhfe-i bedî’ü beyân-ı Muhammedî...
Bu ilahî sadâ “bir yandan kulaklarımıza çarpıp bizi semâvîliğe çağırdığı aynı anda, diğer yandan da göklerin derinliklerine doğru yankılanarak ‘Sözlerin en temiz ve en güzel olanı O’na yükselir.’ (Fatır, 10) fehvasınca semâ kapılarını aşar ve gider tâ ötelere, ötelerin de ötesine ulaşırlar. Bu seslerin büyüsüyle hemen herkes, olduğundan ve bulunduğundan daha farklı yeni bir duruşa geçer; yeni bir duyuş, yeni bir sezişle öteleri daha anlamlı bir temaşaya koyulur. Öyle ki, bu seslerin ulaştığı hemen her yer âdeta ruhânîlerin metâfı hâline gelir. Arz’a, ruhânîlerle beraber itminan ve sekîne iner, bu esnada habis ruhlarsa kuyruklarını kısar ve saklanacak yer ararlar. Arz u semâda bir velvele olur; kimileri ona koşar, kimileri de ondan kaçar. Yarasalar rahatsız olur, güvercinler ona dem tutmaya durur. Gönüller pür heyecan şahlanır, nefislerse yeisle yutkunur. Herhalde semâ sakinleri de yerdekilere gıpta etmeye dururlar.”4 İşte Yüce Resûl, şeytanların ezan okunurken gösterdikleri bu tepkiyi şöyle ifade etmektedir: “Namaz için ezan okunduğu zaman, sesli sesli yellenerek, şeytan ezanı duyamayacağı yere kadar uzaklaşır. Ezan bitince ise, tekrar geri gelir şeytan. Kamet getirmeye başlanınca yine kaçar. Kamet bitince tekrar geri dönüp, namazda kişi ile kalbinin arasına girip, vesvese atar. Şunu hatırla, bunu düşün vb. gibi aklında daha önce hiç olmayan şeylerle vesveseye vermeye başlar. Öyle ki buna kapılan kişi kaç rekat kıldığını bilmeyecek hale gelir.”5
Bir şairimizin de dediği gibi:
Ezanlar! Kovun tüm şeytanları ülkemizden!
Silinsin yadı beynamazlığın töremizden!..
Ezanla ilgili bu genel girişten sonra, asıl ezanın başlangıcı ve ezanla ilgili bilmemiz gerekli olan diğer konulara geçebiliriz. Ezan nasıl başlamıştır? Ezana nasıl saygılı olunmalı ve ezan nasıl dinlenilmelidir? Ezan anında ve ezandan sonra neler yapılmalıdır?
Davet için usul arayışları
Namaz vaktinin girdiğini bildirmek üzere ezan okuma, usul olarak belirlenmeden önce, Müslümanlar, Mescid-i Nebevî’de bir araya toplanıp namaz vaktini beklerlerdi. Bazen de geldiklerinde namaz kılınmış olurdu. Bu bir şekle ve disipline bağlanmalıydı. Peygamberimiz bir gün, ashabını toplayarak Müslümanları namaza çağırmak için ne yapmak gerektiğini onlarla istişare etti. Bazıları şöyle dedi; “Namaz vakti gelince bir bayrak dikelim! Onu görenler birbirlerine haber versinler.”6 Fakat Allah Resûlü bunu beğenmedi. Bir başkası boru öttürülmesini veya çan çalınmasını teklif etti. Peygamber Efendimiz bu tekliflerin de hiç birini kabul etmedi. Ashab-ı Kirâm, bir ara çan çalmayı uygun gördüler. Hatta Hz. Ömer, çan için gerekli olan iki ağaç parçasını satın almayı da üzerine almıştı. Fakat bu yöntem de uygulanmadı. Bunun üzerine yüksekçe bir yerde ateş yakalım denilince; Kainatın Efendisi bu tavsiyeyi, uygulamanın Mecûsîlere ait olduğunu söyleyerek kabul etmedi. Zira İslâm toplumu, Mecûsîlere veya bir başka topluluğa ne iç yapısı ne de dışıyla hiçbir şekilde benzeyemezdi. “Bir kavme benzemeye çalışan onlardandır”7 buyuran Allah Resûlü (s.a.s.)’in bu teklifleri kabul etmesi düşünülemezdi.
Arayışlar devam ediyordu. Herkes bir arayış ve bekleyiş içindeydi. Aradıklarını bulamıyorlardı. Fakat araştırmaya devam ediyorlardı.8 Her arayışın güçlü bir fiilî duâ olduğunu biliyorlardı. Henüz bekledikleri de Resûlüllah’a bildirilmemişti. Davet için getirdikleri teklifler de, taklitten öteye gitmiyordu. Halbuki taklit, taklit edilen şeyi hatırlatır. Taklit edilen şeyin aslına ait ritüelleri, manâyı veya manâsızlıkları akla getirir. Kaldı ki “sapıklıkları üzere devam etmekte olan milletlere dinî nişaneler konusunda muhalefet etmek gerekir.”9 Bundan dolayı teklif edilen yöntemler kabul görmemişti. Aynı zamanda taklitle bir yere varılamazdı. Taklit, hakikate giden yol olamazdı. Dolayısıyla Müslümanları namaza çağırmak için öyle bir yol bulunmalıydı ki, güzelliği, etkileyiciliği ve evrenselliği ile insanlığı kuşatsın. İnanan çok şey anlar ve imanla dolarken, inanmayan hiç olmazsa bir şey anlasın. Gözleri, gönülleri hakka bağlasın. Allah’a kulluk haricinde, her şeyden zihinleri arındırsın. Kalpleri ibadete hazırlasın. İnsanı vicdanının derinlikleriyle yakalayıp mescide bağlasın. İnsan, dinlerken ağlasın..Ağlarken içi şuur bağlasın. Yüce divana kulluğa durduğunda, içinde, huşû ve huzur çağlasın. Yoksa insanlar, çan ve boru öttürme vs. gibi teklif edilen şekillerin herhangi birisiyle de namaza çağrılabilirdi.
İşte “İlahî hikmet, ezanın sadece bir duyuru aracı olarak kalmamasını; aksine dinî şeâirden biri olmasını, okunduğunda gaflet halinde olanlara dini hatırlatıcı bir özellik içermesini, bir topluluğun onu kabul etmesi halinde Allah’ın dinine boyun eğdikleri manâsına gelici bir mahiyet arz etmesini gerektirmiştir. Bu sebeplerden dolayı ezanın, Allah’ın zikri, kelime-i şehadet ve namaza çağrı ifadelerini içermesi vacip olmuştur. Böylece ezana, kendisiyle ne kastedildiği herkesçe anlaşılan bir muhteva kazandırılmıştır.” 10
Sonuçta bu arayış ve kavlî-fiilî duâlara, hızlı bir icabette bulunulmuştu. Bu bekleyiş ve arayışlar sırasında ezan, sadık bir rüya ile Abdullah b. Zeyd’e öğretilmişti.11 Aynı zamanda İslâm alimleri, Maide sûresinin 58. ayetinin de, ezanın sırf rüya ile değil, Kur’ân’ın nassı ile de sabit olduğunu gösterdiğini belirtmişlerdir.12 Bu ayette “O kafirleri de dost edinmeyiniz ki namaza çağırdığınız zaman o ezan veya namazı eğlence ve oyun yerine tutar, alay ederler.” buyrulmaktadır. Bu ayet ezanın dayanağıdır. Ayrıca ezanla alay edip hafife almanın küfür olduğuna delalet eder.13 Abdullah b. Zeyd’in gördüğü rüyayı Hz. Ömer (r.a) da görmüştü. Bu iki sahabenin ezanla ilgili rüyaları, onlara ilahî bir ihsan ve ikramdı. Bu bir tevafuktu. Allah Resûlü’nün: “Bu rüya haktır, inşaallah” demesi de bu ikramın bir teyididir. Burada insanın aklına “ezanın bu şekilde teşriinin hikmeti nedir?” diye bir soru gelebilir. Buna şu şekilde cevap verebiliriz. Bizim bildiğimiz bilmediğimiz pek çok hikmet vardır. Bir hikmeti de şu olabilir: Ezan, Hz. Muhammed (s.a.s.)’in şahsını da yücelttiği için, hikmet-i ilahi onun, başka bir müminin diliyle meşru olmasını dilemiştir. Böyle bir takdirden dolayı ne ilahî hikmeti, ne de O’nun mutlak iradesini asla sorgulayamayız. Allah, hak ve hakikati kullarına nasıl duyuracağını, nasıl öğreteceğini, en iyi bilendir. “...Şüphesiz ki Allah ne dilerse yapar.” (Hac, 18)
.
Hat Sanatında Hz Muhammed (s.a.v)
Yrd. Doç. Mehmet Memiş
İslâmiyet’in gelişiyle birlikte yepyeni bir gelişme seyrine giren Arap yazısı, vahyin yazım vasıtası olarak gittikçe daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Allahu Teâlâ’nın Kalem Sûresi’nde kaleme ve onun satıra dizdiklerine and içmesi yanında, Hz. Peygamber (s.a.s.) de yazının ehemmiyetini, “Bilgiyi yazı ile kaydediniz” (Dârimî, Mukaddime, 43), “Çocuğun babası üzerindeki hakkı, ona yazı yazmayı, yüzmeyi ve ok atmayı öğretmesidir” (Suyûtî, ed-Dürrü’l-mensûr, IV, 88) gibi sözleriyle vurgulamıştır. Yaşadığı devirde gerek şekil gerekse imlâ bakımından eksikleri bulunan yazının güzelleştirilmesi hususunda da kâtiplere bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Yanında yazı yazan Hz. Muaviye’yi: “Mürekkebi ıslah et, kalemi yont, bâ harfini doğrult (uzat), sin’i dişleri belirgin olarak yaz, mim’i köreltme, Allah lafzını güzel yaz, Rahmân’ı uzat ve Rahîm’i güzel yaz…” sözleriyle uyardığı bildirilmektedir. (Kettânî, et-Terâtibü’l-İdâriyye, çev. Ahmet Özel, I, 211) . O’nun Bedir savaşında esir alınan ve yazı bilen müşriklerin, ensar çocuklarından onar kişiye okuma yazma öğretmelerini, esirlikten kurtuluş fidyesi olarak kabul etmesi ise bu konuya verdiği önemin en açık göstergesidir.
İlhamını Kur’ân-ı Kerim’den ve Hz. Peygamber’in tavsiyelerinden alan hat sanatkârları, “Allah güzeldir güzelliği sever” (Müslim, İman, 147) hadisini de düstûr edinmiş, bir ibadet heyecanıyla üzerine titredikleri güzel yazıyı, gittikçe geliştirerek başka kültürlerde benzeri olmayan ve giderek evrenselleşen bir sanat dalı haline getirmişlerdir.
Elbette hat sanatı sırf şekil güzelliğinden ibaret değildir. Hat eserleri, estetiği ile gözlere hitap ettiği kadar, ele aldığı konular ve işlediği metinlerle de zihinlere ve gönüllere etkileyici mesajlar ulaştırmaktadır. Asırlar boyu bu anlayışla hat sanatkârları başta Mushaflar, ayetler olmak üzere, en fazla Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)’in örnek şahsiyeti ve hadisleri etrafında sayısız güzel eserler meydana getirmişler ve bu suretle Müslüman halkın dînî, ahlâkî, sosyal ve içtimâî eğitimine de katkıda bulunmuşlardır. Peygamber sevgisinin en güzel numûneleri olan bu nâdide çalışmaları şu başlıklar altında ele almak mümkündür:
a) Kitaplar:
Hz. Peygamber (s.a.s.)’i ve O’nun sünnetini konu alan eserlerin başında hadis ve şemâil kitapları gelmektedir. Bunların ekseriyeti sanat ciheti dikkate alınmaksızın yazılmış olsa da, usta hattatlar tarafından yazılan, sanat değeri taşıyan kitap ve mecmualar da az değildir. Sultan Reşad’ın Hırka-i Saadet Dairesi’nde okunmak üzere Hattat Hasan Rıza Efendi’ye yazdırarak vakfettiği, hattının güzelliği yanında, tezhib ve cildiyle de bir şaheser olan sekiz ciltlik Sahîh-i Buhâri ve ünlü hattatlarımızdan Muhsinzade Abdullah Efendi’nin II. Abdülhamid’in emriyle yazdığı Şifâ-i Şerif bu tür eserlere örnek gösterilebilir (Serin, Muhammed, DİA. XXX, s.462) .
Hz. Peygamber’in kırk hadisini ezberleyenlerin kıyamet gününde mükâfat göreceğini bildiren rivayetlerin teşvikiyle kırk hadis mecmuaları hattatların özenle yazdıkları eserler arasında yer almıştır. Yine kitaplar arasında önemli yer tutan, Hz. Peygamber için okunan çeşitli salavât ve duâları içeren delâil, evrad ve duâ risalelerinin de, müze ve kütüphanelerimizde hat, tezhip ve ciltleriyle dikkat çeken gayet güzel örnekleri bulunmaktadır.
b) Kıt’alar ve Murakka’lar:
Ortalama bir kitap sayfası ebadında, bir veya birkaç çeşit yazı türüyle yazılan yazılara kıt’a, bunların yanlarından birbirine tutturulup katlanılarak birleştirilmesiyle oluşturulan kıt’a albümlerine de murakka’ denilmektedir. Kıt’alarda daha çok ikili olarak sülüs-nesih, muhakkak-reyhâni, tevki’-rikâ’ yazıları kullanılmıştır. Tek yazı çeşidiyle yazılmış olanlarda ise ta’lik kıt’alar çoğunluktadır.
Bu tür çalışmalarda en fazla yazılan metinler hadislerdir. Mütevazi boyutlardaki bu eserlerde en meşhur hattatlarımızın en güzîde eserlerini görmek mümkündür. Bu hususta, ünlü hattatımız Şeyh Hamdullah’ın aklâm-ı sitte ile yazdığı ve daha sonra gelen hattatlara örnek teşkil eden murakka’larını zikretmek gerekir. Hz. Peygamber’e muhabbet, sadakat ve övgü olarak kaleme alınmış kasideler de bu tür eserlerde yer alan metinlerdendir. Busırî ve Ka’b b. Züheyr’in Kasîdetü’l-Bürde isimli eserleri, Hafız Osman ve Şevki Efendi gibi meşhur hattatlarımız tarafından sülüs ve nesih hatlarıyla yazılmışlardır.
c) Levhalar ve Hilye-i şerifler:
Evlerimizin, işyerlerimizin ve ibadethanelerimizin duvarlarını süsleyen ve küçük ebatta olanlar yanında celî sülüs, celî ta’lik, celî dîvânî gibi daha iri yazılarla oluşturulan büyük boy levhalar bir yere asılmak ve karşıdan bakılmak için hazırlanmış eserlerdir. Levhalarda bazen Peygamber Efendimiz (s.a.s.)’e yazılan methiyelerin, çoğunlukla da kısa ve özlü mesajlar içeren âyet ve hadislerin yer aldığı görülür. Celî yazılarla yazılmış levhaların önemli bir kısmı mürekkep yerine altın kullanılarak zerendûd tarzında işlenmiştir. Bu tarz çalışmalarda celî üstadı Sâmi Efendi’nin eserleri öne çıkmaktadır. Başta çoğumuzun daima yanı başından eksik etmediği “Kelime-i Tevhid” ve “Kelime-i Şehadet” cümleleri, “Allah” ve “Muhammed” lafızları olmak üzere, “Esmâ-i Nebî”, “Ehl-i Beyt İsimleri” ve Resûl-i Ekrem’e sevgi, sadakat ve övgü için söylenmiş edebî metinler de en çok yazılan levhalardandır.
Levhalar içinde hilye-i şeriflerin, peygamber sevgisini anlatması bakımından özel bir önemi bulunmaktadır. Sözlükte “süs, ziynet, güzel sıfatlar” gibi anlamlara gelen hilye (Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, s.558 ); Resûl-i Ekrem’in fiziksel özelliklerini, karakterini, tavır ve hareketlerini anlatan eserlere verilen genel addır(Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, s. 117; Alparslan, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, s. 203) . Hadis ve şemâil kitaplarında da yer almış olan Resûl-i Ekrem’in özelliklerini anlatan haberler, önce bir hürmet ve sevgi ifadesi olarak göğüs cebinde taşınmak üzere nesih hattıyla yazılırken, daha sonra ilk defa Hafız Osman (ö. 1110/1698) tarafından 17. asırda levha şeklinde tertip edilmiştir (Derman, Yazı sanatımızda Hilye-i Saadet, İlgi, sy. 28, s. 33) . Duvara asılmak amacıyla hattatların şimdiye kadar yaptığı birçok farklı denemeler bulunmakla birlikte Hafız Osman tertibi halen yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu tertipte baş tarafta sülüs besmele (bazen muhakkak besmele de yazılmaktadır), ortada daire şeklinde nesih hattıyla yazılmış hilye metni ve bu daireyi kuşatan hilal süslemesi bulunmaktadır ki, Hz. Muhammed (aleyhi ekmelüttehaya) bu âlemi nuruyla aydınlattığı için güneşe ve aya benzetildiğinden, hilyenin göbek kısmında bu teşbihe uygun olarak güneş ve hilal şekli oluşturulmuştur. Bu dairevî kısmın dışında kalan dört köşeye çoğunlukla dört halife isimlerinin, bazen de Resûlullah’ın Ahmed, Mahmud, Hâmid, Hamîd isimlerinin yazıldığı görülmektedir. Boşlukları tezhible süslenen bu bölümün altında Hz. Peygamberle ilgili bir ayet yer almaktadır ki, en fazla yazılan “Biz ancak seni alemlere rahmet olarak gönderdik” (Enbiya, 21/107) mealindeki ayettir. Bazen “Sen bir yüce ahlâk üzere ahlâk abidesisin.” (Kalem, 68/4) ve “Muhammed’in Allah resûlü olduğuna Allah’ın şehadeti yeter” (Fetih, 48/28-29) mealindeki ayetlerden birinin ya da kelime-i tevhidin yazıldığı görülür.
En alttaki etek kısmında ise ortada hilye metninin devamı ve hattat imzası, yanlarında da koltuk ismi verilen süsleme alanları yer almaktadır. Efendimiz (s.a.s.)’in teninin kokusu gül kokusuna benzetildiği için, O’nun sembolü olan gül motifine de hilye süslemelerinde sıkça yer verilmiştir.
d) Cami yazıları:
Hemen bütün camilerimizde “Allah”, “Muhammed”, “dört halife (Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali)” ve peygamberimizin torunları “Hasan – Hüseyn” isimlerinin, cemaatin rahat görebileceği yükseklikte yazılması veya levha olarak asılması bir gelenek halini almıştır. Bazı târihî camilerde bu ibarelerin kûfi hattıyla çeşitli güzel kompozisyonlar şeklinde yazıldığı görülse de, çoğunlukla celî sülüsle bazen de celî ta’likle yazılmışlardır. Kelime-i tevhid, kelime-i şehadet ve bazı hadis-i şerifler de camilerde levha veya kitabe olarak görülen hat eserlerindendir.
Kısacası asırlar boyu Müslümanlar yaşadıkları mekanları, ayetlerin yanında, Peygamber Efendimiz (s.a.s.) in şahsını ve tavsiyelerini hatırlatacak metinlerden oluşan hat eserleriyle donatmayı bir görev bilmişlerdir. İçindeki muhtevaya layık olma gayretiyle tezhib, ebru ve cild sanatlarıyla da donatılan bu eserler, yüzyıllardır Peygamber sevgisini ve O’nun örnek hayatını bir o kadar incelikle insanlara aktaran vasıtalar olmuştur.
Hz. Peygamber'in (s.a.s) Tebliğinde Göze Çarpan Hususlar
Mehmet Kazar
Kâinatın Efendisi, Cenâb-ı Hakk'ın ifadesiyle mü'minler için en mükemmel örnek (Ahzab, 33/21) olduğundan; O'nun İslâm'ı tebliğ usûl ve şekilleri biz mü'minler için de baş vurulacak yegâne kaynaktır. Zira Allah Resûlü (s.a.s.) İslâm'ı tebliğ ederken, "Şeriat-ı Tekviniye" dediğimiz, kâinatın akışı içerisinde cereyan eden genel prensiplere göre davranmış ve daha sonraları karşılaşabilecekleri her türlü durumda ümmeti için bir model ortaya koymuştur. O isteseydi, Rabbisine yalvarır ve istediği dünyalığı elde edebilirdi; isteseydi ve hikmet-i İlâhiyeye uygun düşseydi, belki de bütün müşrikler helâk olur veya İslâm'a girebilirlerdi. Ama bütün bunlar mûcize kabilinden gerçekleşeceği için, O bir örnek, takip edilecek bir model olamazdı.
Allah Resûlü'nün (s.a.s.) her konuda örnek olması sebebiyle, tarihin seyri içerisinde O'nun gönül verdiği dâvâ uğrunda "kandan-irinden deryaları geçip gitmeye azimli ve kararlı; varıp hedefine ulaştığında da her şeyi Sahibine verecek kadar olgun ve Yüce Yaratıcı'ya karşı edepli ve saygılı gönül erleri" yetişmiştir.
Hz. Resûl-i Ekrem (s.a.s.) insanları İslâm'ı davet misyonunu ele aldığımızda, onda, daha pek çok ve önemli hususiyetin yanı sıra, şu prensiplerin de birer esas olduğunu söyleyebiliriz:
1. Sabır,
2. Yumuşak Davranma ve Hoşgörü,
3. Tedrîcilik,
4. Neticeleri Allah'tan bilme,
5. İç derinliği,
6. Tevazu,
7. Muhasebe.
1. Sabır
Kâinatta en büyük belâ ve musibete hep peygamberler dûçâr olmuşlardır. Fakat bütün bu belâ ve musibetlere karşı en büyük sabrı da yine onlar göstermişlerdir. Hz. Nûh'un, Hz. Lût'un, Hz. Musa'nn, Hz. İsa'nın, Hz. Yahya'nın ve Kâinatın Efendisi'nin (s.a.s.) başına gelenler, az çok bütün mü'minlerin malûmudur. Fakat bütün bu belâ ve musibetler onları dâvâlarını anlatmaktan alıkoyamamış, aksine onlar sabır ve sebatla Allah'ı ve O'nun emirlerini tebliğde berdevam olmuşlardır.
İşte peygamberlere ait bu umumî gaye ve vazife Kur'ân'da şöyle dile getirilir: "Onlar öyle seçkin kimselerdir ki, Allah'ın buyruklarını tebliğ ederler, O'nu sayıp, O'ndan çekinir ve O'ndan başka kimseden çekinmezler. Hesaba çeken olarak Allah yeter." (Ahzab, 33/39)
Bu hususta Peygamber Efendimiz'e de Cenab-ı Hak, tebliğle alâkalı olarak şöyle buyurur:
"Ey Peygamber! Rabbinden sana indirilen buyrukları tebliğ et! Eğer bunu yapmazsan risalet vazifesini yapmamış olursun. Allah seni, zarar vermek isteyenlerin şerlerinden koruyacaktır. Allah kâfirleri hidâyet etmez, emellerine kavuşturmaz." (Mâide, 5/67)
"Allah Resûlü'nün, bu ulvî vazifeyi yüklendikten sonraki bütün hayatı dini tebliğle geçti. O kapı kapı dolaşıyor ve mesajını kendilerine tebliğde bulunabileceği âşina sima ve gönüller arıyordu.
"Karşı cephenin infiâli evvelâ ilgisizlik ve boykot şeklinde oldu. Daha sonra istihza ve alayla devam etti. Son sahada ise işkencenin her çeşidiyle sürüp gitti. Geçeceği yollara dikenler serpiliyor, namaz kılarken başına işkembe konuyor ve kendisine her türlü hakaret reva görülüyordu. Ne var ki, Allah Resûlü bunların hiçbiriyle yılmadı ve usanmadı. Çünkü O'nun dünyaya geliş gayesi buydu. Can alıcı hasımları dahil herkese defaetle uğradı. Ve ilâhî mesajı sundu. Evet, Ebû Cehil ve Ebû Leheb gibi din ve iman düşmanlarına bile kim bilir kaç defa gitti, hak ve hakikati anlattı..! O panayırları dolaşıyor, bir kişinin hidâyetine vesile olabilmek için çadır çadır geziyor; gittiği her kapı yüzüne kapanıyor; fakat O bir başka sefer yine aynı kapıya varıyor, aynı şeyleri tekrar ediyordu..
"O, Mekke daha fazla ümit vermeyince Taif'e gitti.. Taif mesîrelik bir yerdir. Rahat ve rehavetin şımarttığı Taifliler, Mekkelilerden daha baskın çıktı. Bütün sefîh ve ayak takımı toplanıp Resûl-i Ekrem'i; evet O, meleklerin dahi yüzüne bakmaya kıyamadığı güneşler güneşini taşlayarak Taif'ten kovdular. Allah Resûlü'nün yanında, evlâdım deyip bağrına bastığı Zeyd b. Hârise vardı. Zeyd, gelen taşlara vücudunu siper ederek, Efendiler Efendisini korumaya çalıştı ama, yine de mübarek vücuduna isabet eden taşlar her yanını kanlar içinde bıraktı.
"Bu müsamahasız atmosferden sıyrılıp bir ağacın altına iltica etmişlerdi ki, birdenbire Cibrîl-i Emin beliriverdi. Ve eğer izin verilirse, çevredeki bir dağı, bu azgın insanların başına geçirebileceğini teklif etti. Allah Resûlü çok rencide olduğu bu dakikalarda bile, böyle bir teklife "hayır diyordu. Evet O, çok ileride bile olsa, eğer bunlardan bazıları imana uyanacaksa, onlara gelebilecek belâlara karşı "hayır!" diyordu...
Ve, sonra ellerini açıp Rabb'ine niyazda bulundu:
Allah'ım, güçsüzlüğümü, za'fımı ve insanlar nazarında hakir görülmemi Sana şikâyet ediyorum. Ya Erhamerrahimîn! Sen hor ve hakir görülen biçarelerin Rabbisin. Benim de Rabbimsin.. Beni kime bırakıyorsun? Kötü sözlü, kötü yüzlü uzak kimselere mi, yoksa işime müdahil düşmana mı? Eğer bana karşı gazabın yoksa, çektiğim mihnetlere, belâlara hiç aldırmam. Ancak afiyetin arzu edilecek şekilde daha ferah-feza, daha geniştir. İlâhî, gazabına giriftâr yahut hoşnutsuzluğuna düçâr olmaktan, Senin o zulmetleri parıl parıl parlatan dünya ve âhiret işlerinin medâr-ı salâhı Nûr-u Vechine sığınırım. İlâhî, Sen razı olasıya kadar Senin affını muntazırım! İlâhî, bütün havl ve kuvvet sadece Senin elindedir.
"O böyle duâ ederken, yanlarına sessizce biri yaklaşır; bir tabağa koyduğu üzüm salkımını Allah Resûlü'nün önüne uzatır ve "Buyurun, bundan yiyin." ricasında bulunur. İki Cihan Serveri elini tabağa uzatırken, Allah'ın adıyla mânâsına "Bismillâh" der. Üzümü ikram eden Addas ismindeki köle için bu, beklenmedik bir hâdisedir. Hayretle sorar: "Sen kimsin?" Allah Resûlü cevap verir: "Son Peygamber ve son Resûlüm!" Addas üzerine abanır ve öpmeye başlar.. senelerce gökte aradığını şimdi yerde, hem de hiç beklemediği bir anda karşısında bulmuştur.. ve iman eder (İbn Hişam, Sire, 2:60-63; İbn Kesir, el-Bidaye, 3:166; nakl: M. Fethullah Gülen, Sonsuz Nur 1997, 1: 70-73).
Günümüzde de İslâm'ı tebliğ ederken karşılaşacağımız zorluklara karşı en birinci sığınağımız yine sabır olmalıdır.
Kur'ân-ı Kerim'de seksenden fazla yerde sabır zikredilerek, mü'minlerin ona ittibaları emredilir. "Ey iman edenler! Sabır göstererek ve namazı vesile kılarak Allah'tan yardım dileyin. Muhakkak ki Allah sabredenlerle beraberdir." (Bakara, 2/153) âyeti bunlardan sadece biridir. Bizler birer mü'min olarak sabrı hayatımızda üç kategoride tatbik edebiliriz: a) Belâ ve musibetlere karşı sabır. Bu, insanı sabredenler ve tevekkül edenler arasına katar. b) Günahlardan kaçınmada sabır. Bununla insana takvaya erer, müttakîlerden olur. c) Allah'a ibadet ve itaatte sabır. Bu sabır da, insanın Allah'ın sevdikleri arasında girmesine sebeptir. (Bediüzzaman, Sözler, 353)
a) Belâ ve musibetlere karşı sabretmek, öfkeyi terk etmek, istenmeyen elem verici durumlarla karşılaştığında müşteki olmamaktır.
b) Günahlardan kaçınmada sabır ise, kötülükleri bırakmak, isyandan kaçınmak ve bu hususlarda sebat etmekle olur. Bu da, daimî bir iman ve güçlü bir azmi gerektirir. Çünkü günah, imanı zayıflatır, bulandırır, nurunu ve parlaklığını giderir.
c) Allah'a ibadet ve itaatte sabır, ibadette devam edip, ihlâslı olmak ve İslâmî ölçülere uygun hareket etmektir. (A. Zeydan, İslâm Davetçisinin Esasları, 2:69).
Fethullah Gülen Hocafendi, bu sabır çeşitlerine şunları da ilâve eder: Dünyanın cazibedar güzelikleri karşısında yol-yön değiştirmeden Kur ânî çizgiyi koruma adına sabır.
Zaman ve vakit isteyen işlerde zamanın çıldırtıcılığına sabır.
Emre bağlılıktaki inceliği kavrayarak ircî fermânına kadar vuslat iştiyakına karşı sabır.
Müslüman, Allah'a itaat edip O'nun rızasını kazanmak için sabreder. Bu çeşit sabır, Allah'ın muhabbet ve rızasına vesiledir. Böyle bir sabırda ihlâs esastır. İhlâs, yapılan işin sadece ve sadece Allah rızas için yapılmasıdır (Bediüzzaman, Lem'alar, 21.Lem'a).
İnsan, harama karşı da aynı sabırla mukabele etmelidir. Günaha ilk toslandığında gösterilecek mukavemet ondan gelecek kötü şerareleri kırar, insan da o oku böylece atlatmış olur. Onun içindir ki Efendimiz, Hz. Ali'ye "İlk bakış lehine gerisi aleyhinedir." buyurmuştur. Yani insann gözü günaha kayabilir. Ama o hemen gözünü kapar, yüzünü çevirirse, bu onun için günah olarak yazılmaz. Hatta harama bakmadığı için kendisine sevap bile yazılabilir. Bunun gibi, insan her zaman bir çeşit şekilde günaha düşme tehlikesiyle karşı karşıyadır. O, günaha girmeme konusunda direnç gösterdikçe, takvaya ve takvada daha üst derecelere ulaşır.
İmtihan, hayatta Allah'ın kulları için bir sünnetidir. Allah (c.c.), insanların istidat ve kabiliyetlerini ortaya çıkarmak için onları imtihan eder. Böyle bir imtihanla insanlara bahşedilen irade ve tercih kabiliyetinin ne yönde kullanıldığı tebeyün eder. Allah kullarından dilediğini, dilediği zamanda ve dilediği şekilde imtihan eder. Kişi, en yakınlarıyla bile imtihan olabilir. Onun için insan, düşmanlarıyla olduğu gibi dostlarıyla da imtihan olunabileceğini düşünmeli ve Hakk'ın elinde bir imtihan unsuru olarak kullanılan dostlarına karşı mürüvvetli olmalıdır.
2. Yumuşak Davranma ve Hoşgörü
Hoşgörü ve hilim (yumuşak huyluluk), Efendimiz'in İslâm'ı tebliğinde en mühim köşe taşlarından birisidir. İnsanlara mülâyemetle yaklaşarak dâvâsını anlatan Peygamber Efendimiz'e, yaptığı işin doğruluk ve mükemmelliğini tebcil mânâsına Cenab-ı Hak şöyle buyurmaktadır: "O vakit, Allah'tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın. Şayet sen, kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları affet; bağışlanmaları için duada bulun! (Umuma ait) işlerde onlara danış. Artık kararını verdiğin zaman da Allah'a dayanıp güven! Çünkü Allah, kendisine tevekkül edenleri sever."" (Âl-i İmran, 3/159)
Hilm, Allah Resûlü'ne verilmiş ayrı bir altın anahtar durumundadır. O, bu anahtarla pek çok gönlü açmış ve onlara taht kurmuştur. Eğer O'nun bu hilmi olmasaydı, pek çok hazımsız gönül bir kısım sertliklerle karşılaşacak ve şimdi olduğunun aksine, kimileri İslâm'a cephe alacak, kimileri de belki bir hisle O'ndan uzaklaşacaktı. Ancak Allah Resûlü'nün hilmiyle ki, bütün bunların önü alındı ve koşan koşana herkes gelip İslâmiyet'e dehalet etti.
Âyetten de anlaşıldığı üzere hilm, rahmetten gelir. Eğer Allah Resûlü, kaba ve haşin olsaydı -ki, asla değildi- etrafında bulunanların hepsi dağılıp gidecekti. Cenâb-ı Hakk'ın engin rahmetidir ki, O'nu yumuşak huylu kıldı. Yani O'nun mayesini öyle mükemmel ve mâhiyetini de öyle halîm kıldı ki, O'na dokunan eller dahi hiçbir zaman incinmedi ve diken bekledikleri anlarda gül buldular (Gülen 1997, 1:398).
Burada merhametle ilgili birkaç hadis-i şerif zikretmeyi faydalı buluyorum. Allah Resûlü (s.a.s.), şöyle buyuruyor:
İnsanlara merhamet etmeyene Allah merhamet etmez. (Buhâri, "Tevhid", 2; Müslim, "Fezâil," 66)
Yerdekilere merhamet ediniz ki, göktekiler de size merhamet etsin. (Hâkim, el-Müstedrek, 4:277)
Merhamet etmeyene merhamet edilmez. (Buhâri, "Edeb," 18; Müslim, "Fezâil", 65)
Hz. Peygamber (s.a.s.), kendisinin dişini kıranlara, başını yaranlara karşı bile hep müsamahalı davranmıştır. Mekke'nin fethinden sonra durumlarının ne olacağını merakla bekleyen Mekkelilere, kendisini yurdundan yuvasından mahzun ve yaşlı gözlerle çıkarmış olmalarına bakmaksızın, "Gidiniz, hepiniz serbestsiniz." buyurmuştur. Ebû Süfyan'ı affetmiş ve Müslüman olması için gönlünü yumuşatmıştır. Ciğerinin parçası olan amcasının katili Vahşi'yi ve Ebû Cehil'in oğlu İkrime'yi de affetmiştir. Daha bunlar gibi nicelerini affederek bağrına basmış, işledikleri daha nice kötülüklerden dolayı onları muaheze etmemiştir.
İnsanların kusurlarını yüzlerine vurmamış, yaptıkları hatalardan dolayı onları suçlayarak toplum nazarında hor-hakir görüp küçük düşürmek yerine, doğru ve güzellikleri öncelikle kendi hayatında yaşayarak insanlara örnek olmuştur.
Bazen O'nun karşısına çıkıp kaba-saba hareket eden ve hakarette bulunan insanlar olurdu. O, parmağını indirip kaldırsaydı yüz kılıç birden o adamın kellesi üzerinde iner kalkardı. Ancak, bu kaba-saba hareketleri hep mülâyemetle karşılamış ve bütün bu hareketlere hilmle mukabelede bulunmuştur (Gülen, 1997, 1:403).
Buhari ve Müslim, Ebû Said el-Hudrî'den rivâyet ediyorlar: Zü'l-Huveysira adında birisi Resûl-i Ekrem'e (s.a.s.) geldi. Allah Resûlü, o esnada ganimet malları taksiminde bulunuyordu. Efendimiz'e hitaben küstahça şöyle dedi: "Ya Muhammed, adaletli ol!." (Bu söz bizden birisine söylenmiş olsaydı, zannediyorum ciddî bir sarsıntı geçirirdik. Oysa ki biz, hakikaten adaletsizlik de etmiş olabiliriz. Fakat kendisine bu söz söylenen Zât, dünyaya adaleti getirmeye memur edilmiş bir peygamberdi.)
Peygamberimiz'in (s.a.s) Yetimlere Şefkati
Mehmet Dere
|
Şefkat, Cenâb-ı Hakk’ın birer sanatı olmaları itibarıyla herkese ve her şeye karşı alâka duyma; başkalarının dertlerine ortak olma, kederlerini paylaşma, yardımlarına koşma; karşılıksız, sâfi ve ivazsız sevgi besleme; mazlumların, mağdurların maruz kaldıkları sıkıntıları göğüsleme ve bir anne içtenliğiyle onların üzerine titreme gibi mânâlara gelmektedir.
|
“Yetim” kelimesi sözlüklerde ergenlik çağına gelmeden babası ölen kız veya erkek çocuğu olarak tarif edilmektedir. (Ayverdi 2006, 3: 3652; Eren 1988; 2: 1627; Doğan 1996, 1144)
Câhiliye döneminde bakımsızlık, boşama kolaylığı, savaşlar, kadına değer vermeme ve ölüm gibi sebeplerle dul ve yetimlerin sayısı çok fazla idi. Anne ve babanın ölmesi hâlinde yetimleri gözetmek seyyidlerin, yani kabile reislerinin görevlerinden biriydi. Kabileler arasında sık sık savaşlar meydana geldiği için, vesayet altına giren yetim kızların sayısı fazlaydı. Bir velînin velayeti altında on-on beş kadar yetim kız bulunduğu olurdu. Yetimler kendilerini müdafaadan aciz oldukları için, büyük vârisler onların haklarına riayet etmez, onlara bir şey vermezlerdi. (Sarıçam 2005; 348; Fayda 1993, 7: 18)
Yetimler vâris olamadıkları için genellikle önemli bir mal varlığına sahip olamazlardı. Teamüle göre bir kimse, velayeti altındaki yetim kızın üzerine maşlahını (Altı üstü bir olan ve kol yerine yarıkları bulunan bir çeşit elbise) atarsa, örfen bu hareket, “Bu kız benimdir.” anlamına gelirdi. Bu durumda kızın velîsinden başka bir kimse onu nikâhlamaya asla talip olamazdı. Velî, şayet yetim kız hoşuna giderse, kendisi nikâhlardı. Bu takdirde kızın emsali arasındaki teamüle göre takdir ve tayin edilen mehiri vermezdi. Bununla birlikte, kızcağızın veraset gereği sahip olduğu malını kendi malıyla birlikte idare eder ve o maldan kendisi istifade ederdi. Yetime ise bir şey vermezdi. Kız hoşuna gitmezse veya dulu nikâh etmek istemezse, başkasıyla evlenmesine de engel olurdu. Nikâhlamadığını başkasına vermediği gibi, malına bir an önce vâris olabilmek için türlü işkencelerle ağır işlerde kullanırdı. (Yazır 1993, 2: 466; Sarıçam 348)
Yukarıda görüldüğü üzere yetimlere câhiliye toplumunda uygulanan kötü muameleler, bir sosyal problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple, hem Kur’ân-ı Kerîm’de hem de Hz. Peygamber’in (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîslerinde, o dönemdeki diğer problemlere olduğu gibi bu hususa da genişçe yer verildiği ve üzerinde önemle durulduğu görülmektedir. Nitekim Kur’ân’da ve hadîslerde, yetimlere uygulanan kötü muameleler yerilmiş ve yetimler ve onların hakları korunarak himaye altına alınmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de ve Hz. Peygamber’in (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîslerinde, yetimlerle ilgili karşılaşılabilecek her durum için esaslar gösterilmiş; müminlerin bu konuda yapmaları ve kaçınmaları gereken davranışlar geniş bir çerçevede ortaya konmuştur.
İslâm’da yetimlerle ilgili olarak; onlara iyilik yapmak (Bakara, 2/83, 177, 220; Nisâ, 4/36, 127), ikramda bulunmak (Fecr, 89/17), kollayıp gözetmek (Nisâ, 427), âdil davranmak (Nisâ, 4/3, 127), yedirip içirmek (İnsan, 76/8; Beled, 90/15-16), infakta bulunmak (Bakara, 2/215), horlayıp incitmemek (Duhâ, 93/9; Mâ’ûn, 107/1-2) emredilmektedir.
İslâm yetim mallarının korunmasına çok büyük önem vermiş; yetim malı yiyenleri çok ağır bir dille eleştirmiş, yetim malı yiyenlerin hem bu dünyada hem de ahirette çok büyük hüsrana uğrayacaklarını bildirmiştir: “Haksızlıkla yetim malı yiyenler, karınlarına ancak ateş doldurmuş olurlar. Onlar, çılgın bir ateşe gireceklerdir.” (Nisâ, 4/10). Bir hadîs-i şerîfte de “yetim malı yemek” yedi büyük günahtan biri sayılmıştır.(Buhârî, Vesâyâ, 23; Müslim, İman, 145; Nesâî, Vesâyâ, 12; Ebû Davud, Vesâyâ,10)
“Rüşd çağına erişinceye kadar, yetimin malına, sadece en iyi tutumla yaklaşın.”(En’âm, 6/152) ve “Haksız yere yetim malı yiyenler, karınlarına ancak ateş doldurmuş olurlar. Onlar, çılgın bir ateşe gireceklerdir.” (Nisâ, 4/10) âyetlerinin nâzil olması üzerine Müslümanlar yetimlerin mallarından el çektiler. Onların mallarını yemek bir tarafa, yetimlerin mallarının kendi mallarına karışmamasına dikkat etmeye başladılar. Öyle ki, yetimin önünden artan yemeği yemekten bile çekiniyorlardı. Evlerinde yetim bulunanlar onun yiyeceğini ve içeceğini ayırdılar. Onlara ayrı bir ev tahsis ettiler. Bu durum, mallarını korumaktan/çalıştırmaktan aciz olan yetimlerin de aleyhine olduğu gibi yetim hâmilerine de güç geliyordu. Bazı sahabiler, Allah Resûlü’ne gelerek şunları söyledi: “Ya Resûlallah, hepimiz yetimleri oturtacak ayrı bir eve, onlara ayrı yiyecek ve içecek verecek güce sahip değiliz.” İşte bu yanlış anlamayı bertaraf edip konuya açıklık getirmek maksadıyla şu âyet-i kerîme nazil oldu: “Sana yetimler hakkında soruyorlar. De ki: ‘Onları iyi yetiştirmek daha hayırlıdır.’ Eğer onlarla birlikte yaşarsanız, bilin ki onlar sizin kardeşlerinizdir. Allah, işleri bozanla düzelteni bilir.” (Bakara, 2/220; Yazır, 2: 68) Bu âyet, “yetim malına yaklaşmamak, el sürmemek” talimatını getiren nassların “kötü niyetlileri; işleri düzeltmek değil bozmak olanları” hedef aldığını, iyi niyetli olanların bundan çekinmeleri için herhangi bir sebep bulunmadığını bildirmiş, kendilerine emanet edilen yetimlerin, onların hem kendilerini iyileştirmek (onları koruyup kollamak, maddî-manevî her türlü ihtiyaçlarını karşılamak, eğitim-öğretimleriyle yakından ilgilenmek, hayırlı bir insan olarak büyüyüp yetişmelerini sağlamak vs.), hem de mallarını iyileştirmek (mallarını korumak, çalıştırarak, kiraya vererek vs. gelirinin/kazancının artmasını sağlamak, zamanı gelince şahitler huzurunda yetimin malını en güzel şekilde kendisine teslim etmek vs) için gayret sarf etmeleri gerektiği hatırlatılarak, “çekinmede aşırılığı” tasvip etmemiştir. (Komisyon 2006, 1: 348-349)
İslâm’ın yetimlere ne kadar büyük önem verdiğini, şu örnek çok iyi ortaya koymaktadır: Ensârdan Evs b. Sâbit ölünce, geride bir dul hanım ve üç yetim kız bırakır. Ölen kişinin hiç oğlu yoktur. Amcası oğulları, onun malının tamamını alırlar. Dul kadına ve yetim üç kıza bir şey vermezler. Kadın, durumu Allah Resûlüne şikâyet eder ve Allah Resûlü onlara adam gönderir. Vârisler, malın kendilerine ait olduğunu söylerler. Çünkü câhiliye Arap âdetine göre, mirasa yalnız ölen kimsenin erkek akrabası vâris olurdu. Bu olay üzerine şu âyet-i kerîme nazil olur: “Anne babanın ve yakınların bıraktıklarından erkeklere bir pay vardır. Anne babanın ve yakınların bıraktıklarından kadınlara da bir pay vardır.” (Nisâ, 4/7) Bu âyet üzerine Allah Resûlü, hemen onlara haber gönderip, Allah’ın kadınlara da mirastan pay ayırdığını bildirir. (Yazır 2: 474)
Yetim malını yememek kadar onu korumak ve başkalarının yemesine engel olmak da önemlidir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de bazı âyet-i kerîmeler özellikle yetim malının korunmasına yönelik vurgular taşımaktadır: “Rüşdüne erişinceye kadar yetimin malına ancak en güzel şekilde yaklaşın.” (En’âm, 6/152; Ayrıca bkn: Nisâ, 4/2, 6; İsrâ, 17/34) Şüphesiz meşruiyet içinde bütün insanların malları dokunulmaz olmakla birlikte, zayıf ve korumasız olmalarından dolayı yetimlerin malları daha çok saldırı veya istismara açık olduğu için, ayette bu hususta özellikle titiz olunması gerektiğine dikkat çekilmiştir. Ayrıca yetimin malına bütünüyle ilgisiz kalmak, bu malın zaman içinde ticarî değerinin kaybolmasına veya en azından bir artış sağlamamasına yol açacağından, bu malla ilgilenmeye izin verilmiş, hattâ “en iyi ve en güzel” kaydından anlaşıldığı kadarıyla ilgilenmek; ticaret yapıp, kiraya verip vs. gelirinin/kazancının artmasını sağlamak zımnen teşvik edilmiştir. Zîrâ en iyi ve en güzeli yapmak faziletin gereğidir. (Komisyon 2: 488)
Velîler (veya vasîler) kusurları sebebiyle velayetleri/vesayetleri devam ettiği sürece, malı teslim zamanına kadar yetim çocuğun mallarını kullanabilirler: Velî, fakir olduğu takdirde, işini yürütmesinin bedeli olarak, yetimin malından yiyebilir/harcayabilir. Bu da maruf (makûl) ölçüde ve israfa varmaksızın olmalıdır. Velî zengin olduğu takdirde, böyle bir hakkı yoktur. Ancak zengin velî, ihtiyaç durumunda, sadece yetecek kadar alabilir. Durumu düzeldiğinde geri ödemesi gerekir. (Yazır 2: 462) Nitekim bir kişi, Allah Resûlü’ne (sallallahü aleyhi ve sellem) gelerek: “Ya Resûlullah! Ben fakirim, hiçbir şeyim yok, üstelik bir de yetimim var.” deyince, Allah Resûlü, o kimseye şöyle buyurdu: “Yetimin malından ye! Ancak bunu yaparken ne israfa kaç, ne aceleci ol, ne de yetimin malını kendine mal et.” (Ebû Dâvud, Vesâyâ, 8; Nesâî, Vesâyâ, 11)
Yetim malını yemeye, gasp etmeye, yetimin iyi/değerli malını kendi kötü/değersiz malı ile değiştirmeye kalkışan; kendi malına iyi bakan, kazancını artıran buna mukabil yetimin malına hor ve kötü bakan, âtıl bırakan velî, görev ve yetkisini kötüye kullanmış, emanete hıyanet etmiş olmaktadır. Nitekim ilgili bir âyette de: “Yetimlere mallarını verin, temizi pis olanla (helali haramla) değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza katarak yemeyin. Çünkü bu, büyük bir günahtır.” (Nisâ, 4/2) buyrularak yetim malını haksız yere yemenin, gasp etmenin haram olduğu; velînin kendi malının helâl olduğu, dolayısıyla temizi (iyiyi), pis (kötü) olanla değiştirmenin helâli bırakıp haramı, hakkı olmayan şeyi almak ve yemek olduğu bildirilmiştir. (Komisyon 2: 14)
Kur’ân-ı Kerîm’de “Rabbin, Seni yetim bilip barındırmadı mı?” (Duhâ, 93/6) buyrularak bizzat Hz. Peygamber’in yetim olarak büyüdüğü vurgulanmakta, Allah’ın O’nu yetim iken himaye edip koruyup kolladığı belirtilmekte; Hz Peygamber’e yetimlere iyi davranması, şefkat ve merhamet göstermesi, onların hak ve hukukuna saygı ve özen göstermesi emredilmektedir. (Komisyon 5: 639; Yazır 8: 510)
Şefkat Peygamberi, peygamberlikle serfiraz olmadan önce de yetimlerle ilgilenirdi ancak onların haklarıyla ilgili ilâhî düzenlemeler peygamberliğinin ilk yıllarıyla başlar. Habeşistan’a giden muhâcirlerin başkanı Câfer b. Ebû Tâlib, Necâşî’nin huzurunda İslâm’ı ve Müslümanları savunmak maksadıyla yaptığı konuşmada “cahiliye döneminde kuvvetlilerin zayıfları ezdiğini” söylemiş, Allah Resûlü’nün ise zayıfların yanında yer alarak onları himaye edip haklarına sahip çıktığını; Resûlullah’ın “yetim malını yemeyi yasakladığını”, O’nun yetimleri koruyup gözettiğini, onların hak ve hukukunu koruduğunu; Resûlullah’ın, kendilerine de zayıfların ve yetimlerin hak ve hukukunu koruyup gözetmeleri hususunda tavsiyelerde bulunduğunu bildirmiştir. (Hamidullah 1990, 1: 299)
Yetimlerin Hâmisi Allah Resûlü’nün yetimlere karşı tutumunun en güzel örneğini ünlü sahâbi Enes b. Mâlik’e (r.a.) olan davranışlarında görmekteyiz.
Hz. Peygamber, yetim olan Enes b. Mâlik’i himayesine almış, Hz. Enes’in tâlim ve terbiyesiyle çok yakından ilgilenmiştir. (Canan 1995, 11: 213)
Hz. Enes, Resûlullah’a on yıl hizmet ettiğini, O’nun kendisine daima şefkatle ve merhametle davrandığını, Resûlullah’tan bir defa bile azar işitmediğini (Buhârî, Edeb, 39, Savm, 53, Menâkıb, 23; Müslim, Fezâil, 52, 82; Tirmizî, Birr, 69); bir hatası yüzünden kendisini ikaz edecek olan hanımlarına, Resûlullah’ın “Bırakın çocuğu!” dediğini söylemiştir.(Buhârî, Vesâyâ, 25; Ebû Davud, Edeb, 1; Müslim, Fedail, 54)
Şefkat Peygamberi, içinde yetim barındıran ve yetime iyi davranılan, onların her türlü ihtiyacının karşılandığı eve/kişilere büyük önem vermiş ve şeref atfetmiş; bu konuda şunları söylemiştir: “Müslümanlar içinde en hayırlı ev, kendisine iyi davranılan yetimin bulunduğu evdir. En kötü ev de kendisine kötülük yapılan yetimin bulunduğu evdir.” (İbni Mâce, Edeb, 6) Yine bir hadîste: “Ben ve yetime iyi davranan kimse (şehadet ve orta parmağını birleştirerek) Cennet’te şöyle yan yanayız.” buyurmuştur. (Buhârî, Edeb, 24; Talâk,14, 25; Müslim, Zühd, 42.)
Allah Resûlü (sallallahü aleyhi ve sellem), yetimle ilgilenmenin dinî, sosyal ve ahlakî bir görev olduğunu, onları korumasına alıp iyi davranan, bakımı ve eğitimiyle yakından ilgilenen, ihtiyaçlarını gideren kimselerin ahirette büyük mükâfata erişeceğini bildirmiştir. Nitekim konuyla ilgili hadîslerde de şöyle buyrulmaktadır: “Kim Allah rızası için bir yetimin başını okşarsa, elinin dokunduğu her saç sayısınca iyilik yazılır. Kim, yanında bulunan yetim erkek veya kız çocuğuna iyi davranırsa, Ben ve o kimse (şehadet ve orta parmağını birleştirerek) Cennet’te şu ikisi gibi kardeşiz.” (Ahmet b. Hanbel, 5: 250)
“Beni hakla gönderen Allah’a yemin olsun ki, yetime merhamet edene, ona yumuşak konuşana, onun yetimliğine ve zayıflığına acıyana ve Allah’ın kendisine lütfettiği imkânlarla şımarıp komşusuna tepeden bakmayana, Allah kıyamet gününde azap etmez.” (İbni Hanbel 2: 263, 387)
“Kim, Müslümanların arasında bulunan bir yetimi alarak yedirmek, içirmek üzere evine götürürse, affedilmeyecek bir günah (şirk) işlemediği takdirde, Yüce Allah o kimseyi mutlaka Cennet’ine koyacaktır.” (Tirmizî, Birr, 14)
“Kim üç yetimi himaye ederse, gecesini namazla, gündüzünü oruçla geçirmiş, Allah yolunda cihad etmiş gibi olur. Ben ve o kimse (baş parmağını ve orta parmağını birleştirerek) Cennet’te şu ikisi gibi kardeşiz.” (İbni Mâce, Edeb, 6)
Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), huzuruna gelerek kalbinin katılığından yakınan bir adama, şunu tavsiye etmiştir: “Kalbinin yumuşamasını istiyorsan, yoksulu doyur ve yetimin başını okşa.” (İbni Hanbel 2: 263, 383, 387)
Şefkat Peygamberi, yetim haklarının korunmasına da çok büyük önem vermiş, bu hususta “Sizi şu iki zayıf kimsenin, yetimin ve kadının haklarını çiğnemekten şiddetle sakındırırım.” (İbni Mâce, Edeb, 6) buyurarak bu konudaki titizliğini ortaya koymuş; yetim malını koruyacak durumda olmayanların bu işi üstlenmemelerini, yetim malının velâyetini üzerine almamalarını tavsiye etmiştir. Resûlullah, bu hususla ilgili olarak Ebû Zer el-Gıfârî’ye kendisini (fıtraten idareciliğe müsait olmadığına dikkat çekerek ona yetim malının velâyetini üzerine almamasını tembihlemiştir. (Ebû Davud, Vesâyâ, 4; Nesâî, Vesâyâ, 10)
Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) döneminde devletin de yetimleri korumaya büyük önem verdiğini görmekteyiz. Avn b. Ebû Cühayfe, babasından şu sözü nakleder: “Bize Peygamber’in (sallallahü aleyhi ve sellem) bir zekât memuru geldi. Zekâtı zenginlerimizden alıp fakirlerimize verdi. Ben yetim bir çocuktum, bana da bir deve verdi.” (Tirmizî, Zekât, 21)
Yetimlerin hâmisi Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), şehitlerin geride bıraktıkları yetim çocuklarıyla da çok yakından ilgilenmiş, onlara çok büyük şefkat ve merhamet göstermiş; onların her türlü ihtiyacını karşılamıştır.
Beşîr b. Akrebe adlı sahâbi anlatıyor: “Babam Akabe, Uhud Savaşı’nda şehit düşünce ağlayarak Resûlullah’ın yanına gittim. Resûlullah, bana “Ey sevgili yavrucak! Ağlama, ben baban olsam, Aişe de annen olsa istemez misin?” diye sorunca ben de “Elbette ki isterim ya Resûlullah!” dedim. Bunun üzerine Resûlullah, benim başımı okşadı. (Şu anda) saçlarım ağardığı halde Resûlullah’ın başımı okşadığı yerler hâlâ siyah kalmıştır. (Buhârî, et-Tarih’ul-Kebir, 2: 78; Çakan 1992, 6: 4 vd.)
Peygamberimiz, Mûte Savaşı’nda şehit düşen Câfer b. Ebû Tâlib’in (r.a.) şehit olduğunu duyunca hemen onun evine koşmuş, mübarek gözyaşları içinde Câfer’in yetim çocuklarını bağrına basıp koklamış; yas tutmaları nedeniyle Câfer’in ailesine yemek yapılmasını emretmiştir. (Tirmizî, Cenâiz, 21; Ebû Davud, Cenâiz, 30)
Peygamberimiz’in (sallallahü aleyhi ve sellem), daha sonraları da bu aileyle çok yakından ilgilendiğini görmekteyiz. Abdullah b. Câfer (r.a.), Resûlullah’ın kendileriyle çok yakından ilgilendiğini şu tatlı hatırasıyla anlatmaktadır: Bir gün sokakta oynuyordum. Resûlullah, beni görünce oradakilere “Abdullah’ı deveme bindiriniz.” dedi, oradakiler de beni deveye bindirdiler. Daha sonra Resûlullah, benim başımı okşamaya başladı ve her okşamasında: “Ey Allahım! Câfer’in evlatlarına Sen sahip çık.” diye dua etti. (İbni Hanbel, 1: 205)
Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz ki, câhiliye döneminde yetimlerin hem kendilerinin hem de mallarının korunmasına önem verilmemiş, her türlü haksızlığa uğramışlardır. İslâm ise toplumda sosyal bir yara olan yetimler konusuna çok büyük önem vermiş, yetimlerin hak ve hukukunu gözeterek problemlerini çözüme kavuşturmuştur. Bizzat Resûlullah’ın kendisi, yetimlerle çok yakından ilgilenmiş, onlara son derece müşfik ve merhametli davranmış; onların her türlü ihtiyacını karşılamış, toplum içindeki durumlarının daha iyi bir seviyeye gelmesi için birtakım düzenlemeler yapmış; ashabına da yetimler hususunda çok önemli tavsiyelerde bulunmuştur.
Müslüman olarak bizlere düşen görev, himayemizdeki veya çevremizdeki yetimlerle çok yakından ilgilenip onlara iyi davranmalı, her türlü ihtiyaçlarını karşılamalı; hak ve hukukunu her zaman koruyup gözetmeliyiz.
*Araştırmacı-Yazar
mdere@yeniumit.com.tr
Bibliyografya
Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 1-3, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2006.
Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, DİA., C. 11, TDV. Yay., İstanbul 1995.
Çakan, İ. Lütfü, “Beşîr b. Akrebe”, DİA., C. 6. TDV. Yay., İst. 1992.
Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, 11. basım, İz Yay., İstanbul 1996.
Eren, Hamza vdğr, Türkçe Sözlük, C. 1-2, TDK. Yay., Ankara 1988.
Fayda, Mustafa, “Câhiliye”, DİA., C. 7, TDV. Yay., İstanbul 1993.
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, C. 1-2, İrfan Yay., İst., 1990.
İbni Hanbel, Ahmet (241/855), Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1982.
Komisyon, Kur’ân Yolu-Tefsir-Meâl, C. 1-5, 2. basım, DİB. Yay., Ankara 2006.
Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Evrensel Mesajı, DİB. Yay., 4. basım, Ankara 2005.
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, C. 1-9, Çelik-Şûra Yay., İstanbul 1993.
.
Din ve İnanç Özgürlüğü Açısından Hoşgörü
Mehmet Dere
|
Allah’a hoşgörü isnadı doğru olmasa da, hoşgörüye kaynaklık teşkil edecek afv u safh, günahları bağışlamak, yaratılmışların bütününe şefkat ve merhamet etmek, onların ayıp ve kusurlarını örtmek, Cenâb-ı Hakk’ın Zâtı’na mahsus sıfatlarıdır ki, Ğafûr, Rahîm, Afuv ve Settâr O’nun Kur’ân-ı Kerim’de en çok geçen isimlerindendir.
|
Sözlüklerde hoşgörü; insanların davranışlarını anlayışla karşılayıp hoş görmek, insanlar arası münasebetlerde orta yolu takip etmek, sert ve katı hükümlü olmamak, karşılıklı ilişkilerde kolaylık, kendi düşünce ve inançlarına zıt düşünce ve inançları hoş görme, dengeli olma, farklı olan bir şeye sabır gösterip katlanma, tolerans, müsamaha gibi mânâlara gelir (Ayverdi 2006, 2: 1239; Eren vdğr., 1988, 1: 653; Doğan 1996, 499).
Hoşgörü Arapçada tesâmuh ve semâha kelimesiyle ifade edilir ki, Türkçemizde kullandığımız müsamaha kelimesi buradan gelmiştir. Kolaylık göstermek, yumuşak davranmak, katlanmak, affetmek gibi mânâlara gelir (Çağrıcı 2004, 32: 71).
Batı dillerinde ise hoşgörü, tolerans kelimesiyle ifade edilir ki, Lâtince tolerare kelimesinden türemiştir. Dayanmak, tahammül etmek, katlanmak, hazmetmek, devam ettirmek, izin vermek gibi anlamlara gelir (Yürüşen 1996, 18).
Bütün bunlardan da açıkça anlaşılacağı üzere hoşgörü kavramının muhtevasında genel olarak; anlayış, saygı göstermek, mazur görmek, affedici olmak, medenî olmak, sabretmek, katlanmak, tahammül göstermek, rahatsız olmamak, farklılıklara ve farklı görüşlere sınır koymamak ve onlara olumsuz bir tepki vermemek, fikirlerin karşılıklı anlayış ve olgunluk içerisinde tartışılması gibi anlamların barındığı ifade edilebilir (Aslan 2005, 33).
İslâm, insanların ferdî ve içtimâî hayatı için en iyi insanî erdemi öngörmektedir. Bu insanî erdemlerden biri de hoşgörüdür. Zîrâ hoşgörü, fertler arasında sevgiyi ve saygıyı artıran, sosyal katmanlar arasında güven ortamı oluşturan ahlâkî ve insanî bir erdemdir.
İnsanlar arası münasebetlerde dengeyi koruyan ve onları birbirine yaklaştıran hoşgörü, hissî bir tavır olarak ferdin bir konuda hemfikir olması, aldırış etmemesi, olaylara kayıtsız kalması veya kendi inançlarından ve özbenliğinden taviz vermesi değil, farklılıkların şuuruna varması, değişik inanç, düşünce, kimlik ve kültürlere anlayışla ve olgunlukla bakabilmesidir. Bir diğer ifadeyle hoşgörü, başkalarından nefret etmeme şuurunu kazandıran bir erdemdir, ahlâkî sistemlerin en temel unsuru ve diğer unsurlara kaynaklık edebilecek önemli bir ruh disiplinidir (Keskin 19967, 13).
İnsan hak ve özgürlükleri çerçevesinde ise hoşgörüyü, hiçbir etnik yapı din, inanç, dil, kültür ve kimlik ayrımı gözetmeksizin bütün insanları doğuştan beraberlerinde getirdikleri özellikleriyle kabul etmek, onlara kendilerine özgü bu nitelikleri konusunda yapacakları düşünsel ve işlevsel durumlarda herhangi bir engel çıkarmamak, bu hak ve özgürlüklerin dışarıdan bir müdahaleye maruz kalmadan rahat bir şekilde kullanım imkânı bulması diye tarif edebiliriz (Aslan, 33).
Hoşgörü, dinde de çok önemli bir husustur. Günümüzde “dinî hoşgörü”, “dinî tolerans”, “dinî çoğulculuk” sıkça kullanılan kavramlardır. Bu kavramlar, fertlerin kendi ihtiyaç ve uygulamalarının yanı sıra, yeryüzünde farklı düşünen, inanan ve yaşayan başka kimselerin de var olduğunu, dolayısıyla bu farklılıkların olgunluk içerisinde ve anlayışla karşılanması gerektiğini ortaya koymaktadır (Günay 1998, 428).
İnsan hak ve hürriyetlerinin şemsiyesi altına giren sahalardan biri de din ve inanç özgürlüğüdür. Din ve inanç hürriyeti, insanın sahip olduğu en önemli haklardan biridir; inanç hürriyetinin diğer hak ve özgürlüklerle de çok yakın münasebeti vardır. Tarih boyunca insanlar, din ve inanç özgürlüğü hususunda çok duyarlı olmuşlar; din ve inanç özgürlüğüne yapılan baskılar ve zulümlerle canları pahasına mücadele etmişlerdir. Tarih, bu tür olayların en büyük şahididir. Dolayısıyla din ve inanç özgürlüğü noktasında kaydedilecek gelişmeler “birarada yaşama tecrübesi” ve “dünya barışı” adına insanlık için çok ciddi bir kazanç olacaktır (Çiçek 1998, 73).
Bir inancın sadece zihinde, düşünce seviyesinde kalması bir anlam ifade etmez, önemli olan bu inancın hiçbir baskıya ve kısıtlamaya maruz kalmaksızın ifade edilmesi, açıklanması, yaşanması, yayılması fiiliyata geçirilmesidir. Bu sebeple hak ve hakikatin ortaya çıkması için en geniş mânâda din ve inanç özgürlüğünün sağlanması gerekir (Karatepe 1996, 109).
Hz. Peygamber (s.a.s.) İslâm’ı insanlara tebliğ ettikten sonra, onları vicdanlarıyla baş başa bırakmış, iman edenleri “din kardeşi” olarak kabul etmiş, İslâm’ı kabul etmeyip eski din ve inançlarında kalmak isteyenlere karşı herhangi bir olumsuz tavır içine girmemiş, onlara gereken hoşgörüyü ve saygıyı göstermiş, Ashabına da böyle yapmalarını emretmiştir (Apak 2003, 419). Hz. Peygamber’in (s.a.s.) bu uygulamasının temeli de yine Kur’ân’a dayanmaktadır. Zîrâ Kur’ân’da, Müslümanların gayrimüslimlere karşı nazik ve hoşgörülü olmaları öğütlenir: “İçlerinden zulmedenler hâriç, Ehl-i Kitapla ancak en güzel şekilde mücadele edin ve deyin ki: Bizim Tanrımız da sizin Tanrınız da birdir ve biz O’na teslim olanlardanız.” (Ankebût, 29/46). İman etmeyen insanlar, müsamahasız ve olumsuz bir tavır ve tutuma sahip olsalar da, Müslümanlar onlara karşı davranışlarını daha da iyileştirmeli, lütufkâr ve yumuşak davranmalıdır. Bu sebepten de İslâm, gayrimüslimlere düşmanlıkta ileri gidilmemesini, hoşgörülü ve adaletli davranılmasını, onların hikmetle ve güzel öğütle Hak dine davet edilmesini emreder (Nahl, 16/125). Bu olumlu tavır ve davranışlar neticesinde Müslüman olmayanlar, İslâm dini ve Müslümanlar hakkında olumlu kanaat edinecekler, belki de dost olacaklardır (Fussilet, 41/34; Mümtehine, 60/7).
Allah, bütün müminleri, gayrimüslimlerin inançlarını, kendilerince kutsal saydıkları değerlerini kötü bir şekilde anmamaları, onlara karşı hoşgörülü davranmaları noktasında uyarmıştır: “Onların Allah'tan başka yalvardıkları tanrılarına hakaret etmeyin ki, onlar da cahillik ederek hadlerini aşıp Allah'a hakaret etmesinler.” (En’âm, 6/108).
Gayrimüslimlere tanınan din ve vicdan özgürlüğü, dinî ayin, ibadet, dinî eğitim-öğretim, ibadet yerlerini istedikleri gibi düzenleme ve idare etme gibi alanlarda kendini gösterir. İslâm dini, her şeyden önce gayrimüslimlere kendi inançlarını koruma ve dinlerini serbestçe yaşama izni vermiş, bunun neticesinde Müslümanlar ile gayrimüslimler asırlarca hoşgörü, huzur ve barış içerisinde “birarada yaşama tecrübesi”nin en güzel örneklerini vermişlerdir. Bu açıdan “Medine Vesikası/Medine Sözleşmesi” çok önemli bir örnektir. Hz. Peygamber (s.a.s.) Medine’ye hicret edince, şehri idarî, siyasî ve hukukî bir yapıya kavuşturmak için bir anayasa hazırlamıştır ki, bu anayasa dünya tarihinin ilk yazılı anayasasıdır. Bu anayasaya Medineli Yahudiler, Medineli müşrik Araplar ve Medineli Hıristiyan Araplar iştirak etmiştir. Bu anayasa/sözleşme, dinî hoşgörü, din ve inanç özgürlüğü bağlamında çok önemlidir. Yahudilere ve diğer dinî gruplara din ve inanç özgürlüğü verilmiş; inanç ve dinî ayinlerinde serbestlik tanınmıştır (Hamidullah 1990, 1: 197; Sarıçam 2005, 278; M. Akif Aydın 1991, 3: 153).
Hz. Peygamber (s.a.s.) Yahudileri Kur’ân’ın emriyle: “Allah’tan başkasına tapmayalım, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayalım. Allah’ı bırakıp da kimimiz kimimizi ilâhlaştırmasın.” (Âl-i İmrân, 3/64) şeklinde aralarında ortak bir söze çağırmıştır. Resûlullah (s.a.s.) başlangıçta namazlarında Beytü’l-Makdis’e yönelmiş, –Bakara Sûresi’nin 144. âyeti nâzil olunca kıble Mescid-i Haram olmuştur- Müslümanların Ehl-i Kitap tarafından Yahudiler ve Hıristiyanlar tarafından kesilen hayvanları yemelerine ve iffetli kadınlarıyla evlenmelerine izin vermiştir (Hamidullah 1: 586). Yine Resûlullah (s.a.s.), Yahudilerin cenazelerine insana saygı için ayağa kalkmış, bunu Ashabına da tavsiye etmiştir. Müşriklerin girmesini yasakladığı mescide, Ehl-i Kitap olan Yahudilerin girmesine izin vermiştir (Sarıçam, 222).
Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Yahudilere uyguladığı bir diğer dinî hoşgörü örneği ise şu şekildedir: İslâm’dan önceki devirde, çocuğu olmayan Medineli Ensar ve Hazreçli aileler eğer çocukları olursa, onları Yahudi yapacaklarına dair söz vermişlerdi. Bunun sonucunda Medine’de bu yolla Yahudileşmiş bir miktar çocuk da bulunuyordu. İslâm gelince bu Ensarlı ve Hazreçli Müslüman aileler, bu yolla daha önceden Yahudileştirdikleri çocuklarını Müslüman olmaları için zorlamışlardı. Bunun üzerine Bakara Sûresi’nin 256. âyeti nâzil olmuştur: “Dinde zorlama yoktur, artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır. O hâlde kim tâğûtu reddedip Allah’a inanırsa, kopması asla mümkün olmayan bir kulpa yapışmıştır. Allah, her şeyi bilen ve işitendir.” (Yazır 1993, 2: 141). Yahudilerle yapılan Benî Nadîr Gazvesi sonrasında Benî Nadîr Yahudileri yanlarına –yukarıda bahsettiğimiz– Yahudileşmiş çocukları da almak istemişler, Müslüman anneleri ve babaları buna engel olmak istemişlerse de, Resûlullah (s.a.s.) Yahudileşmiş bu çocukların Benî Nadîr Yahudileriyle birlikte gitmelerine izin vermiştir (Hamidullah 1: 584).
İslâm Tarihi’nde Hz. Ömer (r.a) döneminde Yahudilere uygulanan dinî hoşgörüyle ilgili vereceğimiz şu örnek oldukça düşündürücüdür: Hz. Ömer (r.a) bir gün Yahudilere ait Beytü’l-Makdis’e girip ahalisiyle görüştükten sonra, dönüşte toprağa yarı hâlde gömülmüş bir heykel kafası gördü. Daha sonra bunun Romalıların gömdüğü bir Yahudi heykelinin kafası olduğunu öğrendi. Hz. Ömer (r.a) bu heykeli alarak eteğiyle sildi ve onu topraklarından temizledi (Sakallı 1996, 134).
İslâm’ın gayrimüslimlere tanıdığı din ve inanç özgürlüğü konusundaki ayrıntılı bilgileri Resûlullah’ın Necran Hıristiyanlarıyla ilgili uygulamalarında da görmekteyiz. Hz. Peygamber (s.a.s.), Necranlı Hıristiyanlara bir mektup göndermiş, mektubunda onları İslâm’a davet etmiş, şayet kabul etmezlerse haraç ve cizye ödemelerini bildirmiştir (Köksal 1987, 17: 197; Hamidullah 1: 619).
Resûlullah (s.a.s.) ile görüşmeye gelen altmış kişilik Hıristiyan Necran heyeti, bir ikindi vakti Medine’ye gelerek Mescid-i Nebevîde Resûlullah’ın (s.a.s.) huzuruna çıkmışlardı. Bu sırada ibadet vakitleri gelen Necranlı Hıristiyanlar bu durumu Resûlullah’a (s.a.s.) bildirmişler ve Resûlullah (s.a.s.) da onlara mescidi bırakmıştır. Ashab-ı Kirâm’dan bazıları Necranlı Hıristiyanlara müdahale etmek istemişlerse de Resûlullah, Ashabına onlara hiçbir şekilde dokunmamalarını emretmiş, Necranlı Hıristiyanlar doğuya doğru dönerek rahatça ibadetlerini yapmışlardır (Köksal 1987, 17: 198; Hamidullah 1: 620).
Necranlı Hıristiyanlar Resûlullah (s.a.s.) ile yaptıkları görüşmede, kendi dinlerinde kalarak haraç ve cizye ödemek istediklerini belirtmişler ve bir anlaşma imzalamışlardır. Anlaşmanın konumuzla ilgili kısmı şu şekildedir: “Onların mallarına, canlarına, dinî yaşam ve ayinlerine, hazır bulunanlarına bulunmayanlarına, ailelerine, mâbetlerine ve az olsun çok olsun onların mülkiyetinde bulunan her şeye şamil olmak üzere Allah’ın himayesi ve Resûlullah Muhammed’in zimmeti, Necranlılara ve onların bağlıları üzerine bir haktır. Hiçbir piskopos, kendi dinî vazife mahalli dışına, hiçbir papaz kendi vazifesini gördüğü kilisenin dışına, hiçbir rahip içinde yaşadığı manastırın dışında başka bir yere alınıp gönderilmeyecektir.” (Hamidullah 1: 622). Burada da görüldüğü gibi Necranlı Hıristiyanların can, mal ve inanç özgürlükleri garanti edildiği gibi, mâbetlerine ve din adamlarına tam bir dokunulmazlık ve özgürlük verilmiştir.
Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) Necranlı Hıristiyan din adamlarına gönderdiği mektupta da, yukarıdaki anlaşmaya benzer ifadeler kullanmıştır:
“Rahmân ve Rahim olan Allah’ın adıyla. Allah’ın Resûlü Muhammed’den (s.a.s.) piskopos Ebu’l-Hâris’e, Necranlıların diğer piskoposlarına, onların papazlarına, onların bağlılarına, aynı zamanda rahiplere. Ellerinde ne bulunduruyorlarsa, kiliseleri ve manastırları kendilerine aittir. Allah’ın ve Resûlü'nün (s.a.s.) zimmeti onlar üzerinedir. Hiçbir piskopos piskoposluk vazifesini gördüğü yerden, hiçbir rahip kendi manastırından, hiçbir papaz kendi kilisesinden alınıp başka bir yere gönderilmeyecektir. Onların ne hukuku ne de alışageldikleri hiçbir şey (örf, âdet) bir değişikliğe tâbi tutulmayacaktır.” (Hamidullah 1: 623).
Hz. Peygamberin (s.a.s.) Necran halkı ile yaptığı bu anlaşmadan sonra ülkesine dönen heyet başkanı ve heyetin din adamı, kısa bir süre sonra Medine’ye gelerek Resûlullah’a (s.a.s.) Müslüman olduklarını açıklamışlardır. (Hamidullah 1: 624).
İslâm, Müslüman erkeklerin Ehl-i Kitap olan Hıristiyan kadınlarıyla evlenmelerine, onların kestikleri hayvanların etini yemelerine izin vermiştir (Maide, 5/5). Bu da gösteriyor ki, İslâm diğer din ve inanç mensuplarına gereken hoşgörüyü ve saygıyı fazlasıyla göstermiştir.
Medine’ye gayrimüslim misafirler, temsilciler, delegeler geldiğinde Resûlullah, onları mescitte ağırlamış, onlara ikramda bulunmuş; gelen bu gayrimüslim misafirlerin, temsilcilerin, delegelerin ibadetlerini rahatça yapabilmeleri amacıyla mescidin bir köşesinde yer ayrılmıştır (Aslan, 215).
Resûlullah (s.a.s.) zamanında gayrimüslimler için gösterilen din ve inanç özgürlüğü ile ilgili örnek uygulamalar Hulefâ-i Râşidîn (Dört Halife) Dönemi, Endülüs Emevileri, Abbasiler, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar zamanında da devam etmiş, gayrimüslimlere kendi din ve inançlarında serbest olma, ibadetlerini ve ayinlerini büyük bir hoşgörü ortamında yerine getirebilme, kiliselerini, havralarını istedikleri gibi idare etme gibi haklar verilmiştir (Dere 2009, 13).
Hz. Ebû Bekir (r.a) döneminde İslâm orduları fetih hareketlerine başladığında, Hz. Ebû Bekir İslâm ordusuna şu konuşmayı yapmıştır: “Hiçbir kadını, çocuğu, yaşlıyı öldürmeyiniz. Hiçbir ağacı kesmeyiniz, hiçbir canlıya zarar vermeyiniz. Hiçbir koyunu, deveyi, sığırı yeme ihtiyacı dışında boğazlamayınız. Siz, kiliselerinde, havralarında kendilerini ibadete vermiş birtakım kimselerle karşılaşacaksınız, onlara dokunmayınız, onları kendi hâlleriyle baş başa bırakınız. İçinde çeşit çeşit yemekler bulunan kapları size getiren bazı kimselerle de karşılaşacaksınız, şayet bu yemeklerden yerseniz Besmele çekerek yiyiniz.” (Sakallı, 141).
Hz. Ömer (r.a) döneminde Kudüs fethedilince (637), Hz. Ömer Kudüslülere bir emannâme vermiştir. Bu emannâme din ve inanç özgürlüğü hususunda muhteşem bir manifestodur: “Rahmân ve Rahim olan Allah’ın adıyla. Bu, Eyle halkına verilen bir emandır. Onların canlarına, mallarına, kiliselerine, haçlarına, hastalarına ve bütün fertlerine verilen bir teminattır. Kiliseleri mesken yapılmayacak ve yıkılmayacaktır. İçindeki kutsal eşyaya dokunulmayacaktır. Kimse dinî inançlarından dolayı zorlanmayacak, kendilerine asla zarar verilmeyecektir. Buna karşılık Eyle halkı da diğer şehirlerin halkı gibi cizye verecektir.” (Komisyon 1989, 2: 93).
Din ve inanç özgürlüğünün ve birarada yaşama tecrübesinin en iyi örneklerinden biri de Endülüs Emevileridir. Kendi idarecilerinin baskısından ve zulmünden bıkan yerli Hıristiyan halk ile, İspanya Vizigot Krallığı idarecilerinin zorla Hıristiyanlaştırma politikasına maruz bırakılan Yahudiler, bu mağduriyetten kurtulmak için Müslümanları, ülkelerini fethetmeye davet etmişler, bunun üzerine İslâm fatihleri Endülüs’ü fetih hareketlerine girişmişler, yerli halktan da destek görmüşler, Lekke Vadisi Savaşı dışında ciddi bir direnişle karşılaşmamışlar, aksine yerli halkın desteği ve yerli halkla yapılan anlaşmalar vasıtasıyla Endülüs, İslâm hâkimiyetine girmiştir (Komisyon 4: 42; Özdemir 1995, 11: 211; Sakallı, 152).
Endülüs’ün fethi sonucunda yaklaşık sekiz asır süren (711-1492) Müslüman hâkimiyeti sırasında Müslümanlar, Hıristiyanlar, Yahudiler birarada yaşama tecrübesinin en güzel örneğini sergilemişler; Müslümanlar hâkimiyeti altındaki Hıristiyanlara, Yahudilere başta din ve inanç özgürlüğü olmak üzere birçok hak ve özgürlükler vermişlerdir. Bunun neticesinde Hıristiyanlar ve Yahudiler yüzyıllarca büyük bir hoşgörü içerisinde, rahat ve huzurla yaşamışlardır (Komisyon 4: 467; Sakallı, 153).
Osmanlı Devleti, din ve inanç özgürlüğünün en iyi yaşandığı, farklı din, dil, etnik yapı, kimlik ve kültürlerin “birarada yaşama tecrübesi”ni gösterdiği devletlerden biridir. Öyle ki Osmanlı Devleti’nin adı hoşgörüyle, barışla, huzurla birlikte anılır olmuştur. Osmanlı Devleti himayesindeki gayrimüslimler yüzyıllarca huzur, güven ve büyük bir hoşgörü içerisinde yaşamışlar; kendilerine başta din ve inanç özgürlüğü olmak üzere birçok hak ve özgürlük verilmiştir (Dere, 14).
Osmanlı Devleti’nin bu hoşgörülü politikası sayesinde gayrimüslimler, kendi dindaşlarının zulmünden kurtulmak için Osmanlı Devleti’ne bir kurtarıcı gözüyle bakmışlardır. Nitekim İstanbul’un Fethi sırasında yerli Hıristiyan halk, dindaşları olan Lâtinlerin mezhep baskısı sebebiyle: “İstanbul’da Lâtin serpuşu görmektense Osmanlı sarığı görmeyi tercih ederiz” diyerek Osmanlı’nın hoşgörüsüne ve adaletine vurgu yapmışlardır (Komisyon 10: 213; Ünlü 1994, 2: 83).
Vereceğimiz şu örnek Osmanlı Devleti’nin din ve inanç özgürlüğüne ne kadar büyük önem verdiğini çok iyi özetlemektedir: Amerika’nın Utah Bölgesi’nde Normanlara ait kilise defterinde şu dua yazılıdır: “Ey Tanrımız! Osmanlıların gücünü ve kuvvetini artır ki, gelip de bizi de kurtarsınlar. Bize din ve inanç özgürlüğü versinler, can ve mal güvenliğimizi sağlasınlar.” Vaktiyle Ukrayna’da yaşayan Normanlar dindaşları olan Rusların baskılarına dayanamayıp böyle dua etmişler ve duayı âdetleri üzere kilise defterlerine yazmışlardı. Bu baskılara dayanamayan Normanlar, 1800’lü yıllarda Amerika’ya göç ederken bu defteri de yanlarında götürmüşlerdi. Bugün bu defterdeki yazılı olan dua sayfası, Amerika’nın Utah Bölgesi’nde Normanlara ait kilise defterinde sergilenmektedir (Refik 1999, 142).
Sonuç olarak şunları söylemek gerekirse, hoşgörüsüzlüğün ve şiddetin kol gezdiği dünyamızda, insanlık İslâm’ın engin hoşgörüsüne ve adaletine, başta din ve inanç özgürlüğü olmak üzere birçok alanda hak ve özgürlüklere her zamankinden daha fazla muhtaçtır. Tarihî tecrübeler de göstermiştir ki, Asr-ı Saadet, Hulefâ-i Râşidîn, Endülüs Emevileri, Abbasiler, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Osmanlı Devleti dönemlerinde gayrimüslimler yüzyıllarca huzur, güven ve hoşgörü içerisinde yaşamışlar, dinlerini ve inançlarını özgürce birarada yaşamanın en güzel örneğini sergilemişlerdir.
* Araştırmacı-Yazar
mdere@yeniumit.com.tr
Kaynakça
- Apak, Adem, “Hz. Peygamberin Uygulamalarında İnanç Hürriyeti”, Diyanet İlmî Dergi Hz Muhammed (s.a.s.) Özel Sayısı, 2. baskı, Ankara 2003.
- Aslan Ömer, Kur’ân ve Hoşgörü, İlâhiyat Yay., Ankara 2005.
- Aydın, M. Akif, “Anayasa”, DİA., C. 3, TDV. Yay., İstanbul 1993.
- Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 1-3, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2006.
- Çağrıcı, Mustafa, “Emr-i bi’l Ma’ruf Nehy-i ani’l münker”, DİA., C. 11, TDV. Yay., İstanbul 1995.
- ---------, Mustafa, “Müsamaha”, DİA, C. 32, TDV. Yay., İstanbul 2004.
- Çiçek, Halil, Farklı Kültürlerin Birlikte Yaşama Formülü, Nesil Yay., İstanbul 1998.
- Dere, Mehmet, Azınlıklar ve Azınlık Okulları, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2009.
- Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yay., 11. bsm, İstanbul 1996.
- Eren, Hasan vdğr., Türkçe Sözlük, C.1-2, TDK. Yay., Ankara 1988.
- Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Prof. Dr. Salih Tuğ, İrfan Yay., 5. bsm., İstanbul 2000.
- Karatepe, Şükrü, “İnsan Haklarının İlahî Temelleri”, Doğuda ve Batıda İnsan Hakları, TDV. Yay., Ankara 1996.
- Keskin, Yusuf Ziya, Nebevî Hoşgörü, Timaş Yay., İstanbul 1997.
- Komisyon, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 1-14, Çağ Yay., İstanbul 1989.
- Köksal, Asım, İslâm Tarihi, C. 1-18, Şamil Yay., İstanbul 1987.
- Özdemir Mehmet, “Endülüs Emevileri”, DİA., C.11, TDV. Yay., İstanbul 1995.
- Refik, İbrahim, Tarih Şuuruna Doğru 3, Gökkuşağı Yay., İstanbul 1999.
- Sakallı, Talat, Hadislerle İslâm’da Hoşgörü ve Kolaylık, Çağlayan Yay., İzmir 1996.
- ---------, Talat, “Hz. Peygamber (s.a.s.)ve Dinî Hoşgörü”, Diyanet İlmî Dergi Hz Muhammed (s.a.s.)Özel Sayısı, 2. baskı, Ankara 2003.
- Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, DİB. Yay., 4. basım, Ankara 2005.
- Ünlü, Nuri, Osmanlılar’dan Günümüze Kadar İslâm Tarihi, C.1-3, İFAV. Yay., İstanbul 1994.
- Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Çelik-Şûrâ Yay., İstanbul 1993.
- Yürüşen Melih, Liberal Bir Değer Olarak Ahlakî ve Siyasî Hoşgörü, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1996.
.
Efendimiz'in Saçlarına (s.a.s) Ak Düşüren Âyetler
Prof. Dr. Muhittin Akgül
Bu makalede, vahyin birinci ve ilk muhatabı olan Allah Resûlü'nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) en çok etkilendiği, hatta saçlarını beyazlatıp, ihtiyarlamasına sebep olduğunu beyan buyurduğu sûreler ve âyetler incelenecek; özellikle de istikamet konusu ele alınacaktır. Konuyla alâkalı farklı rivayetler ele alınarak, âyetlerin bu derin tesirdeki sebepleri ve müminlerin bundan alması gereken dersler üzerinde durulacaktır.İnsanlığa gönderilen son rehber Yüce Kur'ân, şüphesiz her bir sûresi, âyeti, hattâ harfiyle, okuyan, dinleyen ve içten kendisine inananlar üzerinde derin tesirler bırakır; his ve heyecanlarını tetikler, tasvirleriyle karşısındakileri hayal âleminden gerçek âlemlere taşır ve prensipleriyle onları ideal insan ve kâmil mü'min olma ufkuna ulaştırır. Ancak Kur'ân'ın yukarıda işaret edilen özelliklerinin, her insandaki tesiri aynı seviyede olmaz.
Zaten aynı olması da beklenemez. Kur'ân'ın bu tesiri, kendisine inanma, söylediklerini iyice anlama, üzerinde derinden düşünme ve Mütekellim-i Ezelî'nin marifeti seviyesinde, muhataplarda farklılık arz eder.Şüphesiz vahyin ilk ve birinci muhatabı, Hz. Muhammed'dir (sallallâhu aleyhi ve sellem). Dolayısıyla da onu en iyi anlayan, Mütekellim'ini en iyi tanıyan ve bildirilenleri en yakından hisseden de elbette yine O'dur (sallallâhu aleyhi ve sellem). Bunun yanında dil bakımından da Arap'ın en fasihi Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) olduğu için, elbette onu en iyi anlayan da yine O olacaktır.Kur'ân, şüphesiz öncelikle bir dil mu'cizesidir. Onun bu mu'cizevî yönü, herkesi derinden etkilemiş, inanmayanları bile önünde diz çöktürmüştür. Aynı zamanda bir dil üstadı olan Elmalı'nın da işaret ettiği gibi, Kur'ân'ın mânâları tam olarak anlaşılıp bitirilemez. Bir mânâsı inkişaf ederken, arkasından bir mânâ daha, arkasından bir mânâ daha... yüz gösterir. Nurunun apaçık parlaklığı içinde gizlilik ortaya çıkar. Mümine hitap ederken, kâfire bir korku fırlatır. Kâfiri korkuturken, mümine bir müjde nüktesini uzatır. Avama hitap ederken, havassı düşündürür. Âlime söylerken, cahile dinletir. Cahile söylerken âlime dokundurur. Geçmişten bahsederken geleceği gösterir. Bugünü tasvir ederken, yarını anlatır. En sâde müşahedelerden, en yüksek hakikatlere götürür. Müminlere gaybı anlatırken, kâfirleri şimdiki zamandan usandırır. Ve bütün bunları, duruma, makama, konuma, zamana ve konuya göre en uygun, en güzel kelimelerle ifade eder.1
Allah Resûlü'nü (sallallâhu aleyhi ve sellem) En Çok Etkileyen Sûre ve Âyetler
Allah Resûlü'nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) en çok etkilendiğini beyan buyurduğu sûre ve âyetlerle ilgili farklı rivayetler vardır. Bu rivayetlerden birinde Hz. Ebû Bekir (radıyallâhu anh), bir defasında Allah Resûlü'ne (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Yâ Resûlallah! Saçınızda ak görüyorum. Birdenbire ihtiyarladınız; bir derdiniz mi var?" diye sorar. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) de: "Evet beni Hûd Sûresi yaşlandırdı/ihtiyarlattı." buyurur. "Bu suredeki peygamber kıssaları ve ümmetlerinin helâk oluşları mı ihtiyarlattı?" denilince de Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Hayır. Oradaki: "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol!" âyeti beni ihtiyarlattı2 şeklinde cevap verir.Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem), başka bir rivayette: "Hûd, Vâkıa, Nebe', Hâkka ve Tekvir sureleri beni ihtiyarlattı"3 buyurdular. Diğer bir rivayette Karia ve Meâric'i (Seele Sâiliun) de vardır. Ve yine başka bir rivayette de Kıyamet, Mürselat, İnşikak ve İnfitar sûrelerini zikreder.4
Kur'ân'da Kıyâmet Manzaraları
Yukarıdaki rivayetlerde ismi geçen sûrelerin tamamındaki ana tema, kıyamet ve kıyametin dehşetidir. Yani fânî olan bu dünya hayatının son bulması ânında meydana gelen ve bütün varlığı derinden etkileyen kıyamet sahneleriyle, bu merhaleden sonra insanların önüne apaçık bir kitap olarak açılan amel defterlerinin sahiplerine arz edilmesidir.Âyetlerde tasvir edilen sahnelere bakıldığında, haber verilen hâdiselerin gerçekten de insanı dehşete düşürdüğü, hayatın zevk ve lezzetlerini unutturacak kadar ağır ve acı olduğu görülecektir. Zîrâ göklerin yarılacağı, denizlerin fokur fokur kaynayacağı, ay ve güneşin dürüleceği, yıldızların söneceği, dağların birer pamuk balyası gibi havalarda uçuşacağı, Allah'ın (celle celâluhu) izni olmaksızın hiç kimsenin konuşamayacağı, bedbahtların Cehennem'e atılacakları ve çektikleri azabın dehşetinden, devamlı surette anırıp canları çıkasıya feryad edecekleri, (Hud 11/105-106), yerin şiddetle sarsılacağı, dağların darmadağın edilip parçalanarak, uçuşan toz zerreleri hâline geleceği, ashab-ı şimalin kızgın ateşlerde ve kaynar sularda kaynatılacağı, kapkara bir duman tabakası altında kalacakları, zakkum ağacının meyvesinden yiyecekleri, karınlarını onunla doldurarak susamış develerin suya saldırışı gibi saldırarak bu sudan içecekleri, dini yalan sayan sapıkların ziyafetinin kaynar sular ve peşinden de Cehennem'e atılış olacağı, (Vakıa 56/4-96), sûra üfürülür üfürülmez herkesin bölük bölük toplanacağı, dağların yürütülüp, her tarafın dümdüz olacağı, Cehennem'in bütün dehşetiyle pusuda bekleyeceği, girenlerin ebedîyen veya uzun bir zaman içinde kalacağı, ne bir serinlik ve ne de başka bir içeceğin bulunmayacağı, içecek olarak sadece kaynar su ile irinin verileceği, meleklerin saf saf sıralanarak, Rahman'ın izin verdiklerinin dışında, asla konuşmayacakları, konuşanların da ancak doğruyu konuşacakları, her şahsın önünde, yalnız yapıp ettiklerini bulacakları, kâfirin: "Ah ne olurdu, keşke toprak olaydım!" diyeceği (Nebe, 78/18-40), insanların yaptıklarının tek tek Allah'a arz olunacağı, hesap defteri sol tarafından verilenlerin: "Eyvah! Keşke verilmez olaydı bu defterim! Keşke hesabımı bilmez olaydım! N'olurdu, ölüm her şeyi bitirmiş olaydı! Servetim, malım bana fayda etmedi! Bütün gücüm, iktidarım yok oldu gitti!" diyeceği, bunun karşısında Allah Teala'nın Cehennem bekçilerine: "Tutun bağlayın onu, kelepçeleyin! Sonra da Cehennem'e fırlatın! Sonra da onu, yetmiş arşın uzunluğundaki zincire vurun!" şeklindeki emri vereceği (Hakka 69/13-32), Güneş'in dürülüp ışığının söneceği, yıldızların yerlerinden düşüp dağılacağı, dağların yürütüleceği, doğurmak üzere olan develerin ve kıyılamaz malların terk edileceği, vahşi hayvanların diriltilip toplanacağı, denizlerin ateşlenip kaynatılacağı, nefislerin eşleştirilip, ruhların bedenlere gireceği, hesap defterlerinin açılacağı, gök cisimlerinin yerlerinden kaydırılacağı, Cehennem'in alev alev kızıştırılacağı (Tekvir 81/1-12), kapıları döven ve dehşetiyle kalblere çarpan karianın insanı dehşete düşüreceği, insanların uçuşan kelebekler gibi şuraya buraya fırlatılacağı, dağların atılmış rengârenk yünlere döneceği, hasenatı hafif gelenlerin barınaklarının kızgın mı kızgın olan Haviye adındaki ateşin olacağı (Karia 101/1-15), Peygamberlerin ümmetlerine şahitlik yapacakları, nankörlere: "Haydi, durmayın yalan dediğiniz o azaba girin bakalım!" denileceği, Hakkı yalan sayanların: "Yiyin, azıcık zevkedin bakalım. Gerçek şu ki siz mücrimsiniz!" hitabıyla azarlanacağı (Mürselat 77/11-50) tehditleriyle anlatılan dehşetli bir atmosferin meydana getirdiği korkunç hâdiseler, katlanılabilecek ve tahammül edilecek gibi değildir.
Kur'ân'ın ilk muhatabı olan ve aynı zamanda şefkatin de zirvesinde bulunan Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), Kur'ân'da müthiş tablolar hâlinde sunulan bu korkunç manzarayı hatırlayınca, tabii olarak etkileniyordu. Zaten etkilenmemesi de mümkün değildi. Zîrâ bizim uzaktan duyduğumuz, sadece bir bilgi olarak algıladığımız şeyleri O (sallallâhu aleyhi ve sellem) bizatihi hissediyor ve yaşıyordu. Yaşıyordu zîrâ Mi'rac'da Yüce Allah, olacak ve meydana gelecek pek çok hâdiseyi kendisine bizzat göstermişti. Sadece Mi'rac'da da değil, zaman zaman Cehennem'i, Cehennem'in dehşetini bir ekrandan seyrediyor ve hissediyor gibi kendisine gösteriyordu.Bu yakînî bilgi ve imanla Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), hem bir peygamber ve hem de mes'ul bir kul olarak, bunlardan dehşete kapılıyor, mahzun oluyor ve etkileniyordu. Buna bir de ümmetini düşünmesini eklediğimizde, üzüntüsü daha da katlanıyor, bu hüzün, onun saç ve sakalını beyazlatmaya kadar gidiyordu. Nasıl dehşete düşmesin ki, Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem), Yüce Mevlâ'nın (celle celâluhu) beyanıyla rahmet timsali bir peygamberdi. Ümmetinin derdiyle dertleniyor ve başlarına gelecek bu tablolardan dolayı da onlar adına endişeye kapılıyordu. Üzüntüsündeki temel sebep bunlardı. Ayrıca bir rivayette Hûd Sûresi'nde kendisini ihtiyarlatan şeyin istikamet olduğuna işaret eder ki, bu da oldukça önemlidir. Önemlidir, zîrâ istikamet aslında İslâm'ın ana merkezini teşkil eder. Bunun böyle olduğunu şu rivayette görüyoruz. Bir defasında ashaptan Süfyan b. Abdullah es-Sakafi, Allah Resûlü'ne (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle dedi:"Bana İslâm'la ilgili öyle bir şey söyle ki, konuyla alâkalı bir daha başkasına herhangi bir soru sormayayım." Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) da cevaben şöyle buyurdular: "İman ettim de, sonra da dosdoğru ol!"5Bu söz, cevamiu'l-kelim hadîslerdendir. Cevamiu'l-kelim, Hz. Peygamber'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) çok kısa bir ifadesinde, pek çok faydalı mânânın bulunduğu, hikmet dolu sözleri demektir. Nitekim aynı sözün benzeri, Yüce Beyan olan Kur'ân'da da meâlen şöyledir: "Şüphesiz, Rabbimiz Allah'tır deyip sonra dosdoğru yolda yürüyenlerin üzerine melekler iner. Onlara: 'Korkmayın, üzülmeyin, size vaad olunan Cennet'le sevinin!' derler." (Fussilet 41/30)
İstikamet Ne Demektir?
Doğruluk mânâsına gelen istikamet; hayatın bütün alanlarını içine alan genel bir kavramdır. İstikamet, inançta, ibadetlerde, davranışlarda, insanî münasebetlerde, hattâ yeme-içme gibi alışkanlıklarda, ifrat ve tefritten yani aşırılıklardan uzak olup, nebiler, sıddîkler, şehitler ve sâlihlerin yolunda yürümenin adıdır.Aynı zamanda istikamet, mü'minin hayatını sürekli olarak dosdoğru olma yönünde sürdürmesi, doğrunun peşinden koşması ve ömür boyu doğruyu kollayıp gözetlemesi demektir. Kur'ân'ın değişik beyanlarında, istikamet üzerinde olunması açıkça emredilmiş, istikamette olan kimseler övülmüş ve değişik mükâfatlarla müjdelenmişlerdir.İstikamet çok önemlidir; zîrâ mü'minin günde beş vakit sünnetleriyle beraber kıldığı kırk rekât namazın her bir rekâtında, okunmadığında namazın tam olmadığı ve aynı zamanda Kur'ân'ın da giriş sûresi ve özeti olan Fatiha'daki yedi âyetten biri, istikamet isteğiyle ilgilidir. Hayatî bir konu olması açısından Rabb'imiz bu surede, kendisinden istikameti istememizi emretmiş, sadece emretmemiş, bunu sürekli istememizi de hatırlatmıştır. Zîrâ sadece istikamet üzerinde olmak yetmez. Aynı zamanda istikamette süreklilik de gerekir. Yani işin başında insan istikamet üzerinde olabilir. Fakat şartların değişmesiyle, dünyanın içine dalmasıyla, konumunun yükselmesiyle, inancında, ibadetlerinde, muamalelerinde ve insanî münasebetlerinde başlangıçtaki isabet ve doğruluğu sürdürmesi, hattâ geriye gitmeden aynı kalması oldukça zordur. Zor olduğu için de Yüce Rabb'imiz, istikameti sürekli istememiz gerektiğini ve buna dikkat etmemizin lüzumunu hatırlatmıştır.İstikamet, her işin başlangıcında kişi ya da toplumlar için önemli bir hazine konumundadır. Başlangıçta böylesine hayatî bir hazineden mahrum olan kimseler, varmak istedikleri hedeflerine varamadan dökülüp yollarda kalır ve asla hedeflerine ulaşamazlar.Merhum Elmalılı Hamdi Yazır'ın da ilgili âyetin tefsirinde dediği gibi: "Hakk'a ulaşmak için istikametten başka yol olmadığı gibi, her hususta istikamet kadar yüksek bir makam ve onun kadar zor hiçbir emir de yoktur. Hangi iş olursa olsun ve hangi hedef olursa olsun ona ulaşmanın en kısa yolu doğruluktur. Böyle olmakla beraber, her şeyden önce, bir işte doğrunun hangi çizgide olduğunu tayin ve tespit etmek çok zordur; ayrıca onunla ilgili çeşitli noktalardan münasebetini kesip, sarsılmadan dosdoğru olan o çizgi üzerinde yürüyebilmek daha zordur. Ve yine istenilen hedefe ulaştıktan sonra aynı şekilde o doğruluk üzere, hiç eğilmeden devam ve sebat edebilmek büsbütün zordur. Bununla beraber şu kadarını hatırlatmalıyız ki, bu âyette Resulullah'a 'Beni ihtiyarlattı.' dedirtecek kadar zor gelen nokta, istikamet emrinin asıl kendisiyle ilgili olan kısmından ziyade, ümmetiyle ilgili olan kısmı olsa gerektir. Zîrâ buyuruluyor ki: "Seninle beraber tevbe edenler de" Yani şirkten tevbe edip de imanda seninle beraber bulunan, Müslüman olan herkes de tıpkı senin gibi dosdoğru olsun. Ve azmayın, yani Allah'ın tayin ettiği sınırı aşıp da onun dışına çıkmayın, doğruluktan ayrılıp da ifrat veya tefrite sapmayın, aşırı gitmeyin ey Müslümanlar! Çünkü muhakkak ki O, bütün yapacağınızı görür. Gözünden hiçbir şey kaçmaz. Görür ve ona göre karşılığını verir; ceza veya mükâfat, karşılıksız bırakmaz."6
Bir İstikamet Temsilcisi Olarak Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem)
Şüphesiz her konuda Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) Müslümanların kendilerine örnek alacakları kişi olduğu gibi, istikamet noktasında da ideal bir örnektir. Zîrâ Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem), Yüce Allah'ın (celle celâluhu) kendisine emrettiği ilkeleri en kamil bir şekilde yaşadığı ve aynı zamanda Kur'ân'ın ilk ve tam temsilcisi olduğu için, onun bütün davranışları, sözleri ve hareketleri, istikametin de en güzel örneğini teşkil etmektedir.Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem), gerek nübüvvet öncesi ve gerekse nübüvvet sonrası 63 yıllık hayatının bütün kareleri, yaşadığı dönemdeki dost-düşman herkesin açık ve kesin olarak bildikleri bir gerçektir. İşte bu gerçeklik zaviyesinden hayatı, insanî münasebetleri, muameleleri, dost ve düşmanlarına gösterdiği muameleler, istikametin en zirve örnekleriyle doludur.Hayatı, Kur'ân'ın âyetlerinin hayata taşınmasından ibaret olan Allah Resûlü'nün (sallallâhu aleyhi ve sellem), doğruluktaki istikametini, hayatının her aşamasında göstermiş, sözlerinde sâdık, anlaşmalarında vefalı, şakalarında bile yalanın olmadığı âbide bir temsilci olmasında görmekteyiz.Dostlarına karşı engin merhamet ve hoşgörüsündeki istikametini, düşmanlarının akla hayale gelmedik hakaretlerini, komplo ve işkencelerini, sabırla karşılayıp, güç ve kuvveti ele geçirip de hepsini kılıçtan geçirmenin bütün yolları eline geçtiğinde, hepsini affederek gönüllerine girmesinde görmekteyiz.İbadetlerindeki istikametini, her dâim Allah'ın (celle celâluhu) seçkin ve eşsiz kulu olmasına ve ibadette zirveyi tutmasına rağmen, böyle bir konumun onu, hiçbir zaman başkalarını küçümsemesine sebep olmaması, insanî ve ailevî münasebetlerini aksatmaması, dünyadan el-etek çekmemesi, normal bir beşer gibi hayatını devam ettirmesinde görmekteyiz.
Hak-hukuk karşısındaki istikametini, şahsına karşı işlenen kusurları sonuna kadar affetmesine ve görmezden gelmesine rağmen, kamuya ve başkalarına ait kusur ve suçlarda, fail en güçlü ve kuvvetli bir kimse de olsa, o hakkı yerine getirinceye kadar durmaması, bütün yolları denemesi ve sonunda haksızdan haklının hakkını almasında görmekteyiz.Harcamadaki istikametini, en meşru olan abdest ibadetinde bile gereğinden fazla su kullanmayı israf ve haram kabul ettiği hâlde, fakirlere, kölelere ve yetimlere vermeye ve isteyeni geriye çevirmemeye gelince, hiçbir zaman hayır dememesinde, hattâ ağzından bir defa olsun hayır çıkmamasında, kendisine ait verecek bir şey olmadığında bile: "Borcum olsun sana en kısa zamanda vereceğim!" demesindeki eşsiz cömertliğinde görmekteyiz.İnsanlar arasındaki konumunu en güzel bir şekilde ayarlamasındaki istikametini, bir peygamber, Allah'ın (celle celâluhu) eşsiz bir kulu, kıyamette bile şefaatine insanların muhtaç olduğu bir şefaatçi, Cibril'le direkt görüşen ve Mi'rac şehsuvarı olmasına rağmen, kendisini hiçbir zaman başkalarından üstün tutmamasında, farklı görmemesinde, insanlar arasında bir insan olmasında ve sorgulamalar karşısında kendisini hiçbir zaman "la yüsel" sorgulanamaz olarak görmemesinde görmemekteyiz.Dünya ve mal-mülkle alâkalı istikametini, ganimetlerin kendisine bol bol akmasına, krallar gibi yaşama, lüks ve müreffeh bir hayat standardını yakalama yollarının sonuna kadar açılmasına rağmen, hayatını en sade bir kul olarak yaşamasında, hayatının sonunun başından daha fakirce olmasında, dünyayı terk edip de ruhunun ufkuna yürürken, zırhının bir Yahudi yanında rehin kalacak kadar bile bir mala sahip olmamasında ve arkada bıraktığı aile efradına, devletin bir kuruşunu, ganimetlerin bir parçasını bile miras olarak bırakmamasında görmekteyiz.
İstikamette Mü'mine Düşen Görev
Şüphesiz Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu örnek hayatı, sadece kendisi için yaşamamıştır. Kıyamete kadar müminlerin rehberi ve örneği olması açısından, bütün mü'minlere örnek olması için de yaşamıştır. Çok yaygın olan "O'nun hayatı Kur'ân'dı." sözü de bunu göstermektedir. Bu açıdan yukarıda kısaca zikredilen hususlar, aynı zamanda bizim için de alınması, yaşanması gerekli olan birer davranış modelleridir. Ona yakın olduğumuz, davranışlarını benimseyip yaşadığımız, içselleştirdiğimiz ve ona benzeyebildiğimiz ölçüde, mü'minliğimizi derinleştirmiş, ona yakın olmuş, böylece Allah'ın (celle celâluhu) istediği ideal bir kul ve mü'min olmuş oluruz. Zaten Hûd Sûresi'nin ona ağır gelmesindeki sebep de ümmetiyle alâkalıydı. Yani: "Acaba ümmetimin böyle bir emir karşısındaki başarısı, becerisi ve bu emre uyması nasıl olur?" endişesiydi.
İstikamet Mü'mine Ne Kazandırır?
İstikamet bizi Allah'a (celle celâluhu), Peygamber'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve ideal mü'min olma noktasına ulaştırır. Aynı zamanda istikamet, hem ferdî, hem içtimâî ve hem de evrensel münasebetlerde, başarılı olmanın vazgeçilmez şartıdır. İstikamet olmadan hedefe ulaşmak mümkün olmadığı gibi, başlangıçta istikametle başlanılan ancak daha sonra inhiraf edilip ayrılan yol da, hiçbir zaman insanları başarı ve neticeye götürmez.İstikamet aynı zamanda mü'minlerin en büyük ve en güçlü kredileridir. Bu değerli kredi kaybedildiğinde, kazanılanların kaybedilmesi er-geç mukadderdir. Mü'minler böyle bir istikamet, doğruluk ve adaletle içli-dışlı oldukları müddetçe, gerek düşmanlar ve gerekse hasedinden çekemeyenler, ne kadar karalarsa karalasın, hakaretler ederse etsin, sonunda mutlaka ve kesinlikle kazanan, istikametten ayrılmayan kutlular olacaktır.Duygu, düşünce ve davranışlarda doğruluk-dürüstlük üzerinde durmak, aynı zamanda imanın amelî yanını oluşturmaktadır. Hayatını istikamet üzerinde geçirenleri Yüce Mevlâ müjdelemekte, meleklerin kendilerine sekine indirmesi ve huzur esintileriyle taltif etmektedir. Nitekim Yüce Beyan: "Şüphesiz, Rabbimiz Allah'tır deyip sonra dosdoğru yolda yürüyenlerin üzerine melekler iner. Onlara: 'Korkmayın, üzülmeyin, size vaad olunan Cennet'le sevinin!' derler." (Fussilet 41/30) buyurarak, bu müjdeyi hatırlatmaktadır. Âyetteki müjdenin zamanı ve yeriyle alâkalı olarak bazı âlimler, vefat esnasında, bazıları kabirden kalkıldığında, bazıları hem ölüm hem de yeniden diriliş anında olacağını belirtmişlerdir. Ancak daha genel bakacak olursak, böyle bir sekine, huzur ve meleklerin gelmesi, sadece bu zamanlarda değil, mü'min istikamet üzerinde olduğu müddetçe her zaman insanın yanında olur ve böyle bir mü'min, âdeta meleklerle kol kola dolaşır.Allah Resûlü de (sallallâhu aleyhi ve sellem) "Kulun kalbi müstakim olmadıkça imanı müstakim olamaz, dili dosdoğru olmayınca da kalbi müstakim olamaz."7; başka bir beyanlarında da: "Her sabah insanoğlunun uzuvları lisana karşı: 'Bizim hakkımızda Allah'tan kork; zîrâ sen müstakim olursan biz de müstakim oluruz; sen eğri-büğrü olursan biz de eğriliriz' derler."8 buyurmuşlardır.Yine istikametin kazandırdığı güzelliğe dikkat çeken Bâyezid-i Bistâmî de şu güzel sözleriyle istikametin değerine işaret etmektedir:"Falan kimse suda yürüyor, havada uçuyor." dediklerinde, Bistami: "Balıklar, kurbağalar da suda yüzüyor; sinekler, kuşlar da havada uçuyor. Görseniz ki bir adam seccadesini suya sermiş yüzüyor veya havada bağdaş kurmuş oturuyor; zinhâr ona iltifat etmeyiniz! Onun hâl ve hareketlerindeki istikamete ve onların da Sünnet'e uygunluğuna bakınız!" der.9
Sonuç
Kur'ân'ın insanlar üzerindeki tesiri, muhataplarının ona bakış açısına göre değişir. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) Kur'ân'ın ilk ve en yakın muhatabı olduğu için de, en fazla tesiri O'nun üzerinde olmuştur. Allah Resûlü'nü (sallallâhu aleyhi ve sellem) en fazla etkileyen âyet ve sûreler ise, kıyametin kopuş esnasında vuku bulacak hâdiselerin haber verildiği sûrelerle, kazanılması ve sürekli yakalanması zor olan istikametin emredildiği âyettir. Resûlullah'ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) hayatı, istikamet çizgisinde geçmiştir. Hayatının her karesi, mü'minlerin almaları gereken istikamet örnekleriyle doludur. Zîrâ O, hayatı boyunca müstakim, Rabbi huzuruna da bir istikamet mümessili olarak varmıştır. İstikamette olmayan bir ferdin kurtulması zor olduğu gibi, istikametten uzak bir amelin de Yüce Mevlâ katında herhangi bir değeri yoktur. Zîrâ Allah Teâlâ, amellerin çokluğuna değil, amellerdeki istikamete bakar ve mükâfatı ona göre verir.
DİPNOTLAR
1. Elmalılı, Hak Dini Kur'ân Dili, Mukaddime.
2. Beyhakî, Şuabu'l-Îman, 4/82.
3. Abdurrezzâk, Musannef, 3/368;Taberânî, Evsat, 18/83.
4. Abdurrezzâk, Musannef, 3/368.
5. Müslim, İman 62.
6. Elmalılı, Hûd Sûresi, 112.âyetin tefsirinde
7. Ahmed b. Hanbel, 3/198.
8. Tirmizî, Zühd 60.
9. Ebû Nuaym, Hilyetü'l-evliyâ, 10/40; Beyhakî, Şuabü'l-iman, 2/301.
.
Rü'yâ ve Resûlullah'ın (s.a.s) Rüyalara Teşrif Etmesi
Prof. Dr. Muhittin Akgül
Mü'minin göreceği sâdık rüyaların başında, Fazilet Güneşi'nin (aleyhi ekmelüttehâyâ) şualarıyla aydınlanan rüyalar gelir. Çünkü O'nun görüldüğü rüyalar doğruluk üzeredir ve bazılarının bir te'vîle ihtiyacı olsa da hepsi kesinlikle sâdıktır.Arapça'daki görme anlamına gelen "rü'yet" kelimesinden türeyen rüya; insanın uykuda iken gördüğü şeye denir. (Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsu'l-Muhît, s.1558-59). İslam âlimleri rüyayı temelde iki kategoride ele almışlardır. Bunlardan birisi, "edğâs-u ahlâm" denilen, insanın kendi nefsinin ya da şeytanın etkisiyle uykuda gördüğü, gerçek âlemle fazla bir ilgisi ve etkisi olmayan rüya; diğeri ise "sâlih rüya" olarak isimlendirilen ve aynı zamanda peygamberliğin kırk altı cüzünden bir parça olarak kabul edilen rüyadır. (Buhari, Ta'bir 2,4; İbn Mâce, Rü'yâ 1).Salih rüyanın, nübüvvetin kırk altı cüzünden bir parça kabul edilmesi, genel kanaate göre, Allah Resûlü'nün (sallallahû aleyhi ve sellem) nübüvvet yıllarıyla ilgilidir. Şöyle ki nübüvvet 23 yıl devam etmiştir. Bunun ilk altı ayı, genellikle rüyalarla, yani vahyin daha çok rüyada gelmesiyle gerçekleşmiştir. İlk altı ay, toplam peygamberlik süresince 1/46'ya tekabül etmektedir. Aynı zamanda sağlam rivayetlere göre, nübüvvet başlamadan hemen önceki süre içerisinde de Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem)'nün rüyasında gördüğü şey sabah aydınlığı gibi yoruma ihtiyaç bırakmaksızın aynen zuhûr ediyordu. Nitekim Hz. Aişe (radıyallahu anh) validemiz bir hadiste; "Resûlullâh'a (sallallahû aleyhi ve sellem) vahiy, ilk önce uykuda gördüğü sâdık rüyalarla başlamıştı. Gördüğü her rüya, sabah aydınlığı gibi aynen çıkardı." buyurmaktadır. (Buhârî, Bed'ül-vahy 3; Müslim, Îmân 252-254)Peygamberlerin Rü'yâlarıSalih rüyalar da, tabir edilmeleri açısından birkaç kısma ayrılır. Bunlardan bir çeşidi vardır ki, herhangi bir yorum ve tabire ihtiyaç duyulmaksızın, aynen görüldüğü gibi meydana gelir. Bu tür rüyanın en meşhuru Kur'ân'da Hz.İbrahim'in (aleyhisselam) oğlunu kurban etmesidir. Kur'ân, açıkça bu duruma şöyle işaret eder:"Biz de ona aklı başında bir oğul müjdeledik. Çocuk büyüyüp yanında koşacak çağa erişince bir gün ona: "Evladım!" dedi, "Ben rüyamda seni boğazlamaya giriştiğimi görüyorum, nasıl yaparız bu işi, sen ne dersin!" Oğlu: "Babacığım!" dedi, "Hiç düşünüp çekinme, sana Allah tarafından ne emrediliyorsa onu yap. Allah'ın izniyle benim de sabırlı, dayanıklı biri olduğumu göreceksin!" Her ikisi de Allah'ın emrine teslim olup, İbrâhim oğlunu şakağı üzere yere yatırdı. Biz de ona: "İbrâhim! Rü'yânın gereğini yerine getirdin (onu kurban etmekten seni muaf tuttuk)" deyince (onları büyük bir sevinç kapladı). Biz iyileri işte böyle ödüllendiririz! Bu, gerçekten pek büyük bir imtihandı. Oğluna bedel ona büyük bir kurbanlık verdik" (Saffat 37/101-107).Hz.İbrahim'in (aleyhisselam) gördüğü bu rüya, vahiydir. Zira Peygamberlerin rüyası vahyin bir türüdür. (Buhari, Vudu 5, Ezan 161).Salih rüyanın bir çeşidi de vardır ki, bunun bir kısmında yoruma ihtiyaç duyulurken, bir kısmında görülen şey aynen zuhur eder. Mesela Hz. Yusuf (aleyhisselam), rüyasında 11 yıldızı, güneş ve ayı kendisine secde ediyor görmüştür. Burada 11 yıldız, güneş ve ay, tabire muhtaçtır. Zira bunlarla neyin kastedildiği, ilk etapta anlaşılamayabilir. Nitekim Hz. Yakup (aleyhisselam) bu rüyayı kendi içinde yorumlamış, rüyanın işaretlerini sezmiş ve Hz. Yusuf'a (aleyhisselam), kardeşlerine bu rüyayı anlatmaması tembihinde bulunmuştu. Aynı rüyada ay, güneş ve yıldızların kendisine secde ediyor olmalarının ise, fazlaca bir yoruma ihtiyacı yoktur. Zira secde, zaten kabul etme ve önünde eğilme anlamlarına gelmektedir. Nitekim sonunda ailece herkes, Hz. Yusuf'un (aleyhisselam) önünde eğilmiş ve onu kabul etmişlerdir.Rü'yânın üçüncü bir çeşidi de vardır ki, tamamı yoruma muhtaçtır. Buna da örnek olarak yine Hz. Yusuf döneminde Mısır melikinin gördüğü rüyadır. Melik'in bu rüyasında yedi cılız inek, yedi semiz ineği yemektedir. Hz. Yusuf'a intikal ettirilen bu gizemli rüya, Allah'ın kendisine tevil'ül-ehâdîsi öğretmesi sayesinde izaha kavuşmuş ve o dönem için çok mühim bir kuraklık krizi böylelikle aşılmıştır. Hz. Yusuf bu rüyada görülen yedi cılız ineği kıtlık yıllarına; yedi semiz ineği ise bolluk ve bereketli yıllarına bir işaret olarak yorumlamış ve bu yorumu aynıyla vaki olmuştur.Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) Rü'yâlarıKur'ân-ı Kerim'de de ifadesini bulduğu gibi, Cenâb-ı Hakk Resûlüne istikbale ait bazı müjdeleri rüyasında göstermiştir. Bedir savaşına gelen müşrik askerlerin rüyada sayıca az gösterilmesi bunlardan biridir. Konuyla ilgili âyetin meali şöyledir: "O vakit Allah sana müşrik askerlerini rüyanda az göstermişti. Eğer onları çok gösterseydi paniğe kapılır, emir ve kumanda konusunda ihtilafa düşerdiniz. Fakat Allah sizi bundan kurtardı. Çünkü O bütün sinelerin gizlediklerini pekiyi bilir." (Enfal, 8/43).Yine Allah Teâlâ Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) Mekke'ye ashabıyla emniyet ve güven içerisinde gireceğini bir yıl öncesinden rüyasında müjdelemiştir.Rü'yâların DiliSadık rüyalar, Allah Teâlâ tarafından kullarına lutfedilen bir müjde, teşvik, ilham ve yol gösterme kabilinden olabileceği gibi, aynı zamanda bir uyarı, irşad ve ibret maksatlı da olabilir. Vahyin kesilmesinden sonra, Allah Teâlâ mü'minler için bazı müjdeleri rüyalarla bildirmiştir. Nitekim bütün müfessirler: "Dünya hayatında da âhirette de müjde vardır onlara.." (Yûnus Sûresi 10/64) âyetindeki dünyadaki müjdenin, rüyalar olduğunu belirtmişler ve bunu da, sahih hadis kitaplarındaki farklı rivayetlerle desteklemişlerdir. Bunlardan birine göre sahâbeden Ubade b. Sâmit (radıyallahu anh) Allah Resûlüne âyette beyan edilen dünyadaki müjdelerden maksadın ne olduğunu sormuş, Resûlullah (sallallahû aleyhi ve sellem) ona:"Sen bana öyle bir şey sordun ki, daha önce ümmetimden hiç kimse böyle bir soruyu bana sormadı. Ondan maksat, mü'minin gördüğü veya mü'mine gösterilen sadık rüyadır" cevabını vermiştir. (Müslim, Rü'yâ 6; Ahmed b.Hanbel, 2/269, 5/309).Dirayet tefsirinin önemli simalarından Fahruddin er-Razi de, yukarıdaki âyette geçen "büşrâ"dan maksadın, sadık rüya olduğunu belirterek, görüşünü gerek yukarıdaki rivayet ve gerekse diğer rivayetlerle destekler. Bunlardan bazıları şunlardır:"Peygamberlik dönemi bitti, geriye mübeşşirât (müjdeci mahiyette rüyalar) kaldı." (Buhari, Ta'bir 5). "Sâlih rüya, Allah'tan, kötü rüya şeytandandır. Binâenaleyh sizden biri, korktuğu kötü bir rüya gördüğünde, ondan Allah'a sığınsın ve soluna üç kere tükürür gibi yapsın. Böylelikle gördüğü şeyler ona zarar veremez." (Buhari, Ta'bir 11,12; Müslim, Rü'ya 1), "Salih rüya, peygamberliğin kırk altı cüzünden bir cüzdür" (Buhari, Ta'bir 2). (Bkz:Razî, Mefatîhu'l-Gayb, Yunus Suresi 46. Âyetin tefsiri).Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) Rü'yâya Verdiği ÖnemHadis mecmuaları incelendiğinde, Allah Resûlü'nün (sallallahû aleyhi ve sellem) rüyalara önem verdiği, ashabından rüya görenlere, rüyalarını anlattırdığı, onlarla ilgili yorumlar yaptığı, hatta eşlerine zaman ayırdığında, onlarla beraber oturup, rüyalarını yorumladığı görülecektir. Mesela sabahleyin ashabıyla karşılaştığında: "Sizden bu gece rüya gören var mı?" diye sorar, rüya görenlere anlattırır ve bunların yorumlarını yapardı. (Ebû Dâvûd, Edeb 88).Hatta zaman zaman Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem) ashâbın gördüğü rüyalar doğrultusunda, onları yönlendirdiği de olurdu. Mesela İbn Ömer'in (radıyallahu anh) rivayetine göre, ashaptan bazıları rüyalarında Kadir Gecesi'nin Ramazan ayının son yedisinde olduğunu görmüşlerdi. Bu rüyalar Resûlullah'a (sallallahû aleyhi ve sellem) anlatılınca şöyle buyurdu: "Görüyorum ki rüyanız son yediye tevafuk etmektedir. Öyleyse Kadir Gecesi'ni aramak isteyen, onu son yedide arasın!" (Buhari, Teheccüd 21; Leyletü'l-Kadr 2; Müslim, Sıyam 205).Yine İslam'da ezan gibi önemli bir mesele, ashâbın rüyalarında görmelerine binaen, Resûlullah'a (sallallahû aleyhi ve sellem) anlatılmış, Resûlullah da bu gördüklerini, namaza davette okuması için Hz.Bilal'e bildirmelerini tavsiye etmiştir. Konuyla ilgili rivayet şöyledir:Allah Resûlü, ashâbıyla beraber insanları namaza davet konusunda istişareler yapıyordu. Farklı şeyler teklif edilmesine rağmen, bunların hiçbirisi kabul görmedi. Derken öylece ayrıldılar. Ertesi gün Ensar'dan bir kişi gelerek: "Ey Allah'ın Resulü! Ben sizin üzüntünüzü görüp ayrıldığım vakit rüyamda bir adam gördüm. Üzerinde yeşil renkli iki giysi vardı. Kalkıp mescidin üzerinde ezan okudu. Sonra bir miktar oturdu. Tekrar kalkıp söylediklerini aynen bir kere daha tekrarladı. Ancak bu sefer bir de "kad kameti's-salat" cümlesini ilave etti. Eğer ashabın bana yalancı diyeceğinden çekinmeseydim, ben uykuda değil de, uyanıktım diyecektim" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallahû aleyhi ve sellem):"Allah sana hayır göstermiş. Bilal'e bana söylediğin cümleleri söyle, ezan okusun!" dedi. Hz. Ömer (radıyallahu anh) de atılarak: "Onun gördüğünü aynen ben de gördüm, ancak o, anlatma işinde benden önce davranınca, ben artık çekinip anlatamadım" dedi. Hadiseyi anlatan kişi anlattıkları arasında şunları da söyledi: "Mescidin üzerine çıkan adam kıbleye yöneldi ve günümüzde bilinen ezanı okudu. Sonra bir miktar durduruldu. Sonra adam tekrar kalktı, aynı şeyleri yeniden söyledi. Ancak bu sefer Hayye ala'l-felah'tan sonra kad kameti's-salat kad kameti's-salat dedi. Ravi: "Resulullah (sallallahû aleyhi ve sellem): "Bunu Bilal'e öğret!" buyurdu. Bu şahıs kendisine verilen bu emri aynen yerine getirdi. Bilal de onları söyleyerek ezan okudu." (Ebû Dâvud, Salat 28).Rü'yâların Birer Müjde OlmasıSalih rüyalar, aynı zamanda mü'minler için birer müjde mahiyetindedir. Nitekim Resûlullah (sallallahû aleyhi ve sellem), salih rüyaların müminler için birer mübeşşirat/müjde olduğunu hatırlatarak, kıyamete yakın zaman diliminde mü'minlerin gördükleri rüyaların, neredeyse aynen çıkacağını ve bu rüyalarda görülen şeylerin de yalan çıkmayacağını müjdelemiştir. (Buhari, Ta'bir 26, Tirmizî, Rü'yâ 1). Bunların yanında hadis kaynaklarında, rüyanın farklı yönleriyle ilgili detaylı bilgileri de görmekteyiz. Mesela en doğru rüyaların görülme vaktinin, seher vakitleri olduğu (Buhari, Ta'bir 26, Ahmed b. Hanbel, 3/29), mü'minlerin gördükleri rüyaları, bazı kimselerin yanlış yorumlama ihtimali veya kıskançlık duymaları endişesinden, sadece âlim ve gerçek mürşidlere açmaları tavsiyesi (Tirmizî, Rü'yâ 7), doğru rüya ile doğru sözlü olma arasında yakın bir ilişkinin olup, söz ve davranışlarında en fazla doğru olanların, rüyalarının çıkmasında da en doğru kimseler olacakları (Müslim, Rü'yâ 6; Tirmizi, Rü'yâ 1), iyi ve müjdeleyici şeyleri rüyasında görenlerin, bundan dolayı Allah Teala'ya hamdetmelerinin tavsiyesi (Dârimî, Rü'yâ 5) gibi detaylar bunlardan sadece bazısıdır.Hatta bazen de Allah Resulü gördüğü rüyaları ashâba kendisi yorumlardı. Mesela bir defasında buyurdular ki: "Rü'yâmda kendimi Mekke'den, hurma ağaçları bulunan bir beldeye hicret ediyor gördüm. Bunu, hicretimin Yemame'ye veya Hacer'e olacağı şeklinde tahmin etmiştim. Meğer Yesrib şehrine imiş. Bu rüyamda kendimi bir kılıcı sallıyor gördüm. Kılıcın başı kopmuştu. Bu, Uhud Savaşında mü'minlerin maruz kaldıkları musibete delalet ediyormuş. Sonra kılıcımı tekrar salladım. Bu sefer, eskisinden daha iyi bir hal aldı. Bu da, Cenab-ı Hakk'ın fetih ve Müslümanların bir araya gelmeleri türünden lutfettiği nimetlere delalet ediyormuş. Aynı rüyada sığırlar ve Allah'ın verdiği başka hayırları gördüm. Sığırlar, Uhud gününde mü'minlerden bir cemaate çıktı. Gördüğüm diğer bir şey de, Allah Teala'nın Bedir'den sonra nasip ettiği hayır ve bereketti." (Buhari, Tabir 39).Kadı Ebubekir İbnü'l-Arabi: "Salih bir mü'minin gördüğü rüya, istikamet ve salah dairesinde bulunduğundan dolayı, nübüvvetin cüzlerinden kabul edilen bir rüyadır. Aynı özellik, fasıkın gördüğü rüyada bulunmaz. Belki olsa olsa, onun en uzak bir parçası kabul edilebilir. Kafirin rüyasına gelince, bu rüya, hiçbir şekilde yukarıdaki özellikleri taşımaz."Yakın bir değerlendirmeyi, Kurtubi'de de görmekteyiz: "Salih ve sadık mü'min ki, hali enbiyanın hali gibidir. Nitekim Allah Teâlâ, bazı gaybi meselelere peygamberlerini muttali kıldığı gibi onları da muttali kılar. Kâfir ve fâsıkın rüyasına gelince, bundan tamamen farklıdır. Her ne kadar bazen onların rüyalarının doğruluğu çıksa da bu, yalancının söylediklerinin bazen doğru çıkmasına benzer. Nitekim her gaypten haber veren kimsenin verdiği haber, nübüvvetin cüzlerinden sayılmaz. Kâhin ve müneccimlerde olduğu gibi..." (Bkz: el-Mevsûatu'l-fıkhiyye el-Kuveytiyye, 22/11)Bediüzzaman Hazretleri de sadık rüyalarla ilgili şu tecrübesini anlatır: "Rü'yâ-i sâdıka, benim için hakkalyakîn derecesine gelmiş ve pek çok tecrübemle kader-i ilâhînin her şeye muhit olduğuna kesin bir delil hükmüne geçmiştir. Evet, bu rüyalar, benim için özellikle bu birkaç sene zarfında, o dereceye gelmiştir ki, meselâ yarın başıma gelecek en küçük hadiseler, en ehemmiyetsiz muameleler, hatta en küçük muhaverelerin yazılı olduğunu ve daha gelmeden muayyen olduğunu.. ve gecede onları görmekle değil, gözümle okuduğum bana kat'î olmuştur. Bir değil, yüz değil, belki bin defa, gecede hiç düşünmediğim hâlde, gördüğüm bazı adamlar veyahut söylediğim meseleler, o gecenin gündüzünde, az bir tâbirle aynen çıkıyor." (Mektubat, s.394).Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) Rü'yâda GörülmesiRü'yâlardan bir çeşit vardır ki, 14 asırlık İslam tarihi boyunca, her dönemdeki mü'minin, şerefli bir armağan ve müjde olarak kabul ettiği Allah Resûlü'nü rüyasında görmesidir. Belki de rüyaların en sâdık olanı, içinde Hz. Peygamber'in (sallallahû aleyhi ve sellem) görüldüğü rüyalardır. En doğrudur, zira Resûlullah (sallallahû aleyhi ve sellem) bir beyanlarında: "Rü'yâsında beni gören, doğru görmüştür veya doğruyu görmüştür. Zira şeytan, benim suretime giremez." (Buhari, İlim 38, Ta'bir 10; Müslim, Rü'yâ 11) cümlesiyle bu müjdeyi vermişlerdir.Konuyla ilgili rivayetler ışığında, gerek rüyaların gerekse Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) rüyada görülmesinin ve yönlendirmesinin değeri hakkında farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. (Bkz: Köksal, İsmail, Rü'yâların Fıkhî Boyutu, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2008) s.35-54) Fakihler meseleye hukuki deliller bakımından bakmış ve böyle bir rüyanın delil olup-olmamasıyla ilgili şu değerlendirmeleri yapmışlardır:Görülen rüya bilinen şer'î delillere aykırı olmazsa, rüyanın sahibi için bir anlam ifade edebilir. Dolayısıyla isteyen kişi, İslâmi kaidelere ters olmamak kaydıyla gördüğü rüya ile amel edebilir. Hatta bu rüya onun imanını güçlendirip, yakînini artırabilir. (Şatıbî, el-Muvâfakât, 4/77).Şevkani de rüyada Hz. Peygamber (sallallahû aleyhi ve sellem) görüldüğünde, bu rüyanın bağlayıcılığıyla ilgili olarak üç yaklaşımdan bahsetmektedir:Bunlardan birincisine göre böyle bir rüya hüccettir ve onunla amel etmek gerekir. Âlimlerden bir topluluğun bu görüşte olduğunu belirterek, gerekçelerini de: "Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) rüyada görülmesi haktır. Zira şeytan onun yerine temessül edemez" şeklinde açıklamaktadır. İkinci gruba göre, rüya bir delil değildir ve rüya ile şeri bir hüküm sabit olmaz der ve gerekçelerini: "Rü'yâda her ne kadar Allah Resûlü'nün görülmesi hak ve şeytan da onun yerine temessül edemez ise de, uyuyan kimse, hıfzının tam olamaması sebebiyle rivayeti tahammül ehliyetinden yoksundur" şeklinde izah eder. Üçüncü bir grup da yukarıdaki iki görüşün ortası gibidir ki, şayet dinin açık naslarına muhalif değilse, onunla amel edilir. (Bkz: el-Mevsûa el-Fıkhiyye el-Kuveytiyye, 22/11).Fakihlerin yanında öteden beri bütün İslam büyükleri ve tasavvuf erbabı zevat, resûlullah'ı (sallallahû aleyhi ve sellem) rüyalarında görmeye büyük önem vermiş, hatta bazıları rüyalarında aldıkları telkin ve işaretlerle virdlerini belirlemiş ve hayatlarını yönlendirmişlerdir. Mesela ikinci bin yılın müceddidi olarak kabul edilen İmam Rabbani hazretleri konuyla ilgili Mektubat adlı eserinin 518. mektubunda, gecesini Kur'ân'la, evradu ezkarla geçirdikten sonra, sabah namazını kılıp da istirahata çekilince, Peygamber Efendimizi rüyasında gördüğünü, rüyasında Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) kendisine icazet yazdığını, hatta Allah Resûlü'nün eşlerinin de o anda Peygamberimizin yanında olup, onların da kendisine bazı hizmetleri yerine getirmesi için emirler verdiğini oldukça detaylı bir şekilde anlatır. Hatta böyle mübarek ve müjdeli rüyadan dolayı bir teşekkür ifadesi olarak ertesi gün yemekler pişirtip insanlara ikram eder.İmam Şafiî hazretleri yaşadığı dönemde bazı sıkıntılar çekmektedir. Bir gece rüyasında Efendimiz'i görür. Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem) ona: "Ahmed b. Hanbel'e selâm söyle. Biraz daha dişini sıksın. Yakında bana gelecek." der. (İbn Manzur, Muhtasaru Tarih-i Dımaşk, 3/250).İmam Şafiî, hemen adamlarından birini bir gömlek vererek hapishaneye gönderir. "İmam bunu çıplak tenine giysin ve mübarek teni bu gömleğe değsin." der. Adam, Ahmed b. Hanbel'e gelerek olanları anlatır. Allah Resûlü'nün (sallallahû aleyhi ve sellem) selâm gönderdiğini duyan Ahmed b. Hanbel, âdeta çektiklerinin hepsini unutur ve sevinç gözyaşları dökmeye başlar. Bu arada gönderdiği gömlek kendisine iade edilen İmam Şafiî ise, onu yüzüne gözüne sürerek: "İmam Ahmed b. Hanbel'in teninin değdiği bu gömleğe sürülen yüze, inşâallah Cehennem ateşi dokunmaz." der. (İbn Kesir, el-Bidâye ve'n-nihâye, 10/331).Konuyla ilgili rüyalardan biri de Âtıf Hocayla ilgilidir. Mesnevi Şarihlerinden Tahirü'l-Mevlevî der ki, İskilipli Âtıf Efendi ile hapishanede beraberdik. Son duruşma için çok ciddî bir müdafaa hazırlamıştı. Ertesi gün mahkemeye çıkacak ve hakkında verilecek karar da belli olacaktı. Sabah namazından sonra İskilipli, hazırladığı müdafaa metnini parça parça etti ve götürüp çöp sepetine attı. "Ne oldu, niçin yırttın?" diye sordum. Bana şu cevabı verdi: "Bu gece rüyamda Fahr-i Kâinat'ı gördüm. Ben oturmuş müdafaa yazıyordum. O da bana hitaben: 'Âtıf, nedir bu heyecanın? Yoksa bize gelmek istemiyor musun?' dedi. Ben de: "İstemez miyim yâ Resûlallah!" dedim. Artık benim O'na kavuşma vaktim gelmiş demektir, müdafaaya ne gerek var!" Ertesi gün Âtıf Hoca'nın idamına karar çıkar. Ancak derin bir huzur içindedir ve idam fermanını gülerek karşılar. Çünkü verilen hüküm, onun Resûlullah'a (sallallahû aleyhi ve sellem) kavuşmasını temin edecektir.Tasavvufçulara Göre Rü'yânın DeğeriMutasavvıflara göre sadık rüya, aynı zamanda bir keramet olarak kabul edilmiştir. Nitekim Tasavvufla ilgili temel kaynaklardan kabul edilen er-Risalesi'nde Kuşeyri meseleyi şöyle ele almaktadır: "Rü'yâ bir keramet çeşididir. Mahiyet itibariyle kalbe gelen ve hayalen tasavvur edilen hallerden ibarettir. Rü'yâ, uykunun bütün his ve şuur hallerini tamamen etkisi altına almadığı, bir sırada görülür. Böylece rüya gören, yakaza halinde görmüş olduğu şeyleri, gerçekte görmüş kabul eder. Gerçekte ise bu durum, insanın kalbinde karar kılan tasavvur ve muhayyileden ibarettir. İnsan uyuduğu zaman beş duyu organı ile maddî âleme ait şeyleri his ve idrak etme kabiliyeti kaybolur. Ancak bu defa kalbin muhayyile gücü artar. Uyandığı zaman ise, rüyada gördüğü hallerin uyanık iken müşahede ile hissettiği durumlardan daha zayıf olduğunu görür. Bir şeyi uyanık iken görmekle rüyada görmek arasındaki fark, zifiri karanlıktaki lamba ışığında bir şeyi görmekle, gün ışığında görmek gibidir. (Kuşeyrî, er-Risale, s. 365).Kaynaklarda bazı sûfîlerin, virdlerini rüyada Hz. Peygamber'den (sallallahû aleyhi ve sellem) aldıkları belirtilir. Kuşeyrî, Ebû Bekir Muhammed b. Ali el-Kettânî'ye "yâ hay, yâ kayyûm! Lâ ilâhe illâ ente" zikrini rüyasında, Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) öğrettiğini söyler. Bazı sûfî müellifler de eserlerini, rüyada Resûl-i Ekrem'den aldıkları tâlimatla yazdıklarını haber vermektedir. Mesela Muhyiddin İbnü'l-Arabî, 627 Muharreminde (Aralık 1229) Dımaşk'ta Hz. Peygamber'i rüyasında gördüğünü, onun kendisine bir kitap uzatarak, "Bu Füsûsü'l-hikem'dir, bunu al ve halkın faydasına sun" dediğini, bunun üzerine kitabı alıp eksiksiz ve ilavesiz bir şekilde insanlara sunduğunu ifade eder.Felçli olan Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî, Resûl-i Ekrem'i övmek için Kasîdetü'l-bürde'yi yazmış, bu kaside hürmetine kendisine şifa vermesi için dua etmiş, bir süre sonra Hz. Peygamber rüyasında elini onun yüzüne sürerek hırkasını üzerine atmış ve Bûsîrî iyileşmiştir.Tasavvufî hayatta rüya, mârifet, hikmet, vaaz, irşad, uyarı vb. hususların kaynağıdır. Pek çok dinî ve ahlâkî hakikate rüyada vâkıf olunmuştur. Birçok sûfî, zâhid ve velî, gördüğü rüyaya göre hayatına ve davranışlarına yön vermiştir. Tarikatlarda rüyalar, seyrü sülûkün bir parçası olarak görülmüştür. Mürşidin öncelikle görevlerinden biri müridinin gördüğü rüyayı tabir etmektir. Rü'yâlar, sâlikin eğitiminde mürşide yardımcı olmakta, ayrıca sâlik tarafından katedilen mânevî mertebeyi göstermektedir. (Bkz: DİA, Rü'yâ Maddesi).Rü'yânın Bağlayıcılık Tarafı Var mıdır?Rü'yânın her ne kadar objektif olarak bağlayıcılığı olmasa da, dinin naslarına ters olmayan konularda, rüyayı gören için bir işaret, bir müjde ve bir ikaz olabilir. Kişinin rüyada gördüğü şey, şayet Kur'ân'a, sahih sünnete ve dine aykırıysa, bu rüya ne göreni ne de başkasını bağlar. Görülen şeyin, âyet ya da sünnete aykırılığı yoksa gören kişi için bir uyarı, işaret veya yönlendirme olarak kabul edilmesinde hiçbir sakınca söz konusu değildir. Aksine bu bir ikramdır, hatta mutasavvıflara göre bir keramet ve beşarettir. Rü'yâyı başkasına anlattığında ise kendisine anlatılanlar, şayet rüyayı görene itimat ediyor, kendileri için de bir ikaz görüyorlarsa bunda da yine hiçbir sakınca yoktur. Ancak uymak zorunluluğu bulunmaz. Ve başkalarını rüyadakine göre hareket etmeye zorlama yetkisi yoktur.Hz. Ömer'in (radıyallahu anh) yakınlarından birinin rivayetine göre, onun hilafeti döneminde kıtlık baş göstermişti. İnsanlardan biri Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) kabrine gelerek: "Ey Allah'ın Resûlü! Ümmetin için yağmur duasında bulun. Zira kıtlıktan nerdeyse helak olacaklar" dedi. Sonra da evine dönüp uykuya daldı. Rü'yâsında Resûlullah'ı (sallallahû aleyhi ve sellem) gördü. Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem) adama şöyle diyordu: "Ömer'e git ve selam söyle. Ve ona müsterih olmasını ve sebeplere tam olarak riayet etmesini söyle."Adam rüyada gördüklerini gelip Hz.Ömer'e (radıyallahu anh) anlattı. Hz.Ömer (radıyallahu anh) bunu duyunca ağladı ve "Ey Rabbim! Altından kalkamayıp da yapamadıklarımın dışında, asla herhangi bir kusur işlemeyeceğim" dedi. (İbn Ebi Şeybe, Musannef, 6/356).SONUÇRü'yâ, Cenab-ı Hakk'ın mü'mine verdiği bir ikramdır. Nübüvvetin gölgesinde bir nevi keramet ve müjdedir. Hak dostları, mübeşşirat nevinden bazı şeyleri rüyalarında görebilirler. Rü'yâların en sâdık olanı, Resûlullah'ın (sallallahû aleyhi ve sellem) görüldüğü rüyalardır. Zira şeytanın O'nun suretine girmesi mümkün değildir. Rü'yâda önemli olan görenin ahlaki özelliği, Rabbiyle olan sıkı ilişkisi ve doğru bir şekilde yorumlanmasıdır. Rü'yâyı gören kimse, şayet anlattığında, bir kıskançlık meydana gelecekse, bunu başkalarına anlatmamalıdır. Rü'yâların, başkalarını bağlayıcılığı söz konusu değildir. Rü'yâda görülen şey, dinin emirlerinin tersine bir mesele ise, görülen şeyin yapılması caiz değildir. Şayet görülen mesele, dinin emirleriyle tenakuz teşkil etmiyor, mübah olan bir şeyi söylüyorsa, bunu yapmanın dini herhangi bir sakıncası yoktur. Salih ve dinin emirleriyle çelişmeyen bir rüyayı gören kimsenin, kendisi veya ona itimad eden kimseler için, rüyadakiyle amel etmenin dini hiçbir sakıncası yoktur. Aksine bu bir müjde ve yönlendirme de olabilir.
.
Hz. Peygamber Dönemi (s.a.s) Münafıklarının Özellikleri
Prof. Dr. Muhittin Akgül
Kur'ân-ı Kerîm'in üzerinde önemle ve sıklıkla durduğu, nitelikleriyle alâkalı geniş bilgiler sunduğu, karakter ve iç dünyalarına dikkat çektiği, haklarında isimleriyle anılan bir sureyi (münâfikûn) indirdiği bir topluluk da münafıklardır. Hattâ bunlar, nitelikleri açısından, Kur'ân'ın, ehl-i kitap, müşrik ve kafirlerden daha fazla ve sıklıkla üzerinde durduğu bir kesimdir. Bazen itikadî-amelî olmak üzere tasnif edilerek ele alınan münafıklık, bu makalede sadece itikad açısından ele alınacaktır. Bu mânâda münafıkların, Hz.Peygamber'le (sallallahu aleyhi ve sellem) münasebetleri, Resûlullah'ın bunlara nasıl davrandığı, onların zararlarından nasıl korunduğu ve onları topluma yeniden kazandırmak için başvurduğu Nebevî yöntem kısaca incelenecek, böylece farklı zamanlardaki Müslümanların, bunlarla olan münasebetlerinde dikkat etmeleri gereken prensiplere işaret edilecektir."Münâfık" kelimesi Arapçada, iki tarafı açık dehliz/tünel anlamına gelen en-nefeku veya köstebek deliği anlamındaki "en-nâfikatu" kelimesinden gelir. Bu kelimenin nifakla olan ilişkisine gelince; tünelin bir tarafından girilip diğer tarafından çıkılması veya köstebeğin, yuvasına bir taraftan girip diğer taraftan çıkması gibi, münâfık da Müslümanlığa bir taraftan girip, diğer taraftan çıkmaktadır.1 Yani münafık, inandığında sabit kalmayıp, işine geldiğinde Müslüman, gelmediğinde bir inançsız gibi davranıp, bir zaman sonra yeniden küfrünü gizleyerek, inandığını iddia etmesinden böyle bir isimle müsemma olmuştur.2 Istılâhi mânâsına gelince; küfrünü gizleyip, inanmış gibi gözüken kimseye denir.3Nitekim Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) münafığın bu hâlini, veciz bir şekilde şöyle beyan buyurmuştur: "Münafığın durumu iki sürü arasında gidip gelen bir koyuna benzer."4 Yani münafık, kâfirlerle mü'minler arasında gel-git yapan ve birinde karar kılamadığı için iki tarafça da kabul görmeyen bir tiptir. Bazen mü'minlerin yanında bulunduğundan kâfirlere yaranamaz; gerçek bir mü'min olamadığından da mü'minlerin vicdanlarında güvenilmez bir konumda kalır.İnanmadığı hâlde inanıyor görünmek, akide ve düşüncelerinde münkir olmasına rağmen farklı bir tavır ve kanaat sergilemek, her zaman duruma göre hareket edip sürekli ikiyüzlü davranmak demek olan nifak; ferdî, içtimaî bir riyakârlık ve bir ruh hastalığıdır. Bu hastalığı taşıyan mürâî ve münafık, her zeminde ayrı bir tavırda bulunur, her yerde farklı bir görüntü sergiler ve o rengârenk davranışlarıyla âdeta birkaç hayatı iç içe birden yaşar. Münafığın gerçek renginin ne olduğunu, ne türlü bir düşünce ve kanaat taşıdığını kestirmek çok zor; hattâ imkânsızdır.51. Hz.Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) devrinde nifak hareketinin başlangıcıAslında herhangi bir düşünce, ideoloji, davâ, siyâsî veya fikrî hareket başarıya ulaştığı zaman, nifâk ortaya çıkmaya başlar. Tarih açısından da bilindiği üzere Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) döneminde nifâk, Müslümanların değişik sıkıntılara maruz kaldıkları ve son derece zayıf ve korumasız oldukları Mekke'de değil, Medine'de ortaya çıkmaya başlamış6 ve toplumu derinden etkiler hale gelmişti. Zira Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ilk müslümanlar, Mekke'de herhangi bir güç ve otoriteye sahip değillerdi. Müslüman olmak, maddî açıdan bir avantaj sağlamadığı gibi, tersine zor da bir işti. O zamanda Müslüman olmak demek, herkesi hattâ en yakınları bile karşısına almak demekti. Evet gücü elinde bulunduran Mekke'nin önde gelenleri, hem Allah Resûlü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) açıktan karşı duruyor, tehditler savuruyor, hakaretler ediyorlardı, hem de oldukça acımasız bir şekilde özellikle de zayıf ve korumasız Müslümanlara akla hayale gelmedik işkenceler yapıyorlardı.Resûlullah'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine'ye hicretiyle şartlar yavaş yavaş değişmeye başladı. Henüz hicret etmeden Medine'de kendisine Evs ve Hazreç gibi güçlü destekçiler buldu. Müslümanlar orada yeterli bir desteğe kavuşmadan ve bu konuda onlardan tam emin olmadan topyekün bir hicrete teşebbüs etmedi. Şartlar oluşunca ve Allah Teâla'dan hicretle ilgili izin de çıkınca merkez Medine oldu. Bu arada aynı şehirde bulunan bir kısım kimseler, ya cehâlet ve ahmaklıklarından, ya kin, öfke ve inatlarından ya da henüz müslümanları ve Resûlullah'ı (sallallahu aleyhi ve sellem) bütün hüviyetiyle tanıyamadıklarından inanmıyorlardı. Hattâ bunlardan bir kısmı, Resûlullâh'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine'ye gelmesiyle, otorite ve iktidarlarının önüne geçildiğini düşündüler. Ancak bu kimselerin, herkesin gönülden bağlandığı ve sevdiği Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi ve sellem), muhâcir ve ensârdan meydana gelen ve önemli bir güç haline gelen Müslümanlara açıktan düşmanlıklarını ve İslâm'ı inkârlarını göstermeleri kolay değildi. İslâm'ın gün geçtikçe yayıldığını ve güçlendiğini gören ve her gün kendilerinden olan kimselerin azaldığına şâhit olan bu karanlık düşünceli insanlar, sinsi sinsi düşmanlığa başladılar. Ancak bu düşmanlıkları da, gizliden gizliye yapıyor, dış görünüşleri itibariyle inanmış gibi gözüküyorlardı. İşte bu insanlar, daha baştan Müslümanlara hep kötülük düşünmüş ve Resûlullâh'ı (sallallahu aleyhi ve sellem) da en büyük düşman görmüş münafıklardan başkası değildi.2. Münafık ve imanMünâfıklar, müslümanların inanç ve ibâdetlerine görünüşte hep iştirak etmeye çalışır, onların içinde görünür, namaz saflarında onlarla beraber bulunur; ancak el altından da her türlü entrikayı çevirmekten geri durmazlardı. Ortamın aleyhlerine olduğu, cesaret bulamadıkları ve mü'minlerin görebilecekleri yerlerde, küfrü gerektiren özelliklerini mümkün mertebe gizlemeye büyük bir özen gösterirlerdi. Bu hâlleriyle onlar, ilâhî takdir gereği İslâm toplumunun bir parçasıymış gibi kabul edilir, İslâm toplumundan dışlanmazlardı. Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) de bütün muamelelerinde onları toplumun bir parçası olarak görür, ne inanç ve ne de ibadetlerde onları dışlamaz, nifaklarını bildiği hâlde deşifre etmezdi. Aslında gönüllerinde, kalblerinde Allah'a imanları yoktu. Fakat buna rağmen rahatlıkla inandıklarını iddia eder, böylece mü'minlerle mümkün oldukça beraber görünmeye, aynı değerleri paylaştıklarını göstermeye çalışırlardı. Nitekim Yüce Beyan onların bu durumunu: "Öyle insanlar da vardır ki 'Allah'a ve âhiret gününe inandık.' derler; oysa iman etmemişlerdir." (Bakara 2/8) mealindeki âyetiyle haber vermiştir.Münafıkların bir de inanmayanlarla, Peygamber ve İslam düşmanlarıyla beraber olduklarında taşıdıkları ikinci bir görünümleri vardı ki, zaten asıl görünümleri budur. Nitekim Allâmu'l-Ğuyûb olan Allah u Teâlâ, onların bu ikinci karakterlerini, mü'minlerle karşılaştıklarında inandıklarını, kendi takımlarıyla kaldıklarında ise onlardan olup, mü'minlerle alay ettiklerini bildirir. (Bakara 2/14).Nitekim bu âyetle ilgili bir sebeb-i nüzul rivayeti vardır: Bir gün münâfıkların başı Abdullah b. Übey ve arkadaşları, ashaptan bir grupla karşılaştıklarında, Abdullah b. Übey kendi arkadaşlarına: "Bakınız ben şu gelenleri başınızdan nasıl da savacağım." demiş ve yaklaştıkları zaman Hz. Ebûbekir'in (r.a.) elini tutmuş: "Merhaba Temim oğlullarının efendisi, Şeyhu'l-İslâm, Resûlullâh'ın, mağarada arkadaşı olan, kendini ve malını Resûlullâh'a vermiş bulunan!" demiş, sonra Hz. Ömer'in (r.a.) elini tutmuş: "Merhaba Adiyy oğullarının efendisi, dininde kuvvetli, nefsini ve malını Resûlullâh'a vermiş bulunan Hz. Fârûk!" demiş ve sonra Hz. Ali'nin (r.a.) elini tutmuş: "Merhaba Resûlullâh'ın amca oğlu ve damadı, Resûlullah'tan sonra bütün Hâşimoğullarının efendisi!" demiş. Onun inanmadığı hâlde aldatmaya çalıştığı bu iki yüzlülüğü karşısında Hz. Ali kendisini tutamayarak ona: "Ey Abdullah! Allah'tan kork, münâfıklık etme; çünkü münâfıklar, Allâh'ın en kötü kullarıdır." deyince, bu defa Abdullah İbn Übeyy: "Dikkatli ol, Ey Hasan'ın babası! Benim hakkımda böyle mi söylüyorsun? Allah'a yemin olsun ki, bizim îmânımız, sizin îmânınız gibi ve bizim tasdikimiz, sizin tasdikiniz gibidir." demiş ve böylece ayrılmışlar. Ayrılır ayrılmaz Abdullah b. Übey arkadaşlarına dönerek: "Nasıl yaptım gördünüz ya! İşte siz de bunları görünce böyle yapınız." demiş; onlar da: "Sağol! Sen bizim içimizde hayatta oldukça senden hep böyle bol bol istifade ederiz." diyerek kendisini övmüşler. Duruma şahit olan Müslümanlar daha sonra olanları Resûlullâh'a haber vermiş ve bununla ilgili olarak yukarıda meâli verilen âyet nâzil olmuştur.7Hattâ münafıklar zaman zaman Resûlullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) gelerek, sanki inanıyormuş gibi: "Yâ Resûlellah! Bizim için Allah'tan mağfiret talep et!" bile diyorlardı. Bir defasında böyle bir istek karşısında Resûlullah bunu kabul etti. Ancak Cenab-ı Hakk, Resûlü'nü ikaz ederek, münafıklar için af dileyip dilememesinin müsavi olduğunu, yetmiş defa da istiğfarda bulunsa, Allah'ın onları affetmeyeceğini ve onların fasıklar olduğunu (Tevbe 9/80) beyan buyurdu.8Hatta Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) münafıkların başı Abdullah b. Übey b. Selûl hastalanınca ziyaretine gitti. Bu ziyaret esnasında Übey, Resûlullah'tan öldüğünde namazını kıldırmasını ve kabri başında duâ etmesini istedi. Daha sonra da Resûlullah'a, kendisine kefen olsun diye, gömleğini istetmek üzere birisini yolladı. Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de ona gömleğini gönderdi. Bunun üzerine Hz.Ömer: "O pis, necis kimseye, gömleğini niçin veriyorsun? deyince, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Benim gömleğim, ondan, Allah'ın azabından herhangi bir şeyi savuşturamaz. Fakat umulur ki; Cenâb-ı Hakk bu sayede o münafıkların bin adedini İslâm'a girdirir." buyurdu. Zîra münafıklar Übeyy'den ayrılmazlardı. Onlar Übey'in, bu gömleğin peşinde olduğunu ve ondan bir fayda umduğunu görünce, o gün onlardan bin tanesi Müslüman oldu.9Abdullah b. Übey öldüğünde, oğlu ölüm haberini Resûlullah'a ulaştırınca, oğluna: "Namazını kıldır ve onu defnet!" dedi. Bu defa oğlu: "Yâ Resûlallâh, eğer sen onun namazını kılmazsan, hiç bir Müslüman kılmaz!" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) namazını kıldırmak için ayağa kalkınca, Hz. Ömer de ayağa kalktı ve namazı kıldırmasın diye, Resûlullah ile kıblenin arasına geçerek durdu. Bunun üzerine: "Onlardan ölen hiçbir kimsenin cenaze namazını kılma ve kabri başında dua etmek üzere durma. Çünkü onlar Allah'ı ve Resûlü'nü tanımadılar ve yoldan çıkmış olarak öldüler." (Tevbe 9/84) âyeti nazil oldu.Resûlullâh'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) bir münafık olan Abdullah b. Übey'e gömleğini vermesiyle ilgili ve aynı zamanda münafıklarla münasebeti açısından şunları düşünebiliriz: Abdullah b. Übey'in oğlu Abdullah, Resûlullah'a yakın ve samimi bir mü'mindi. Onun hatırına babasına böyle bir iyilik yapmıştı. Belki de bir gayr-ı metluv vahiy olarak Resûlüne: "Sen ona gömleğini verdiğinde, bu, münafıkların binlercesinin İslâm'a girmesine vesile olur." müjdesini vermişti. Nitekim yukarıda da belirtildiği gibi onların binlercesi Müslüman oldu. Bir de Resûlullâh'ın genel olarak vasıflarına baktığımızda, onun şefkat ve merhametinin ön plânda olduğunu görürüz. Demek ki Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) Allâh Teala'nın emrine uyarak, onun namazını kılmaktan kaçınmış, re'fet, rahmet ve şefkatini izhâr etmek için de, ona gömleğini vermiştir.10Anlaşıldığı üzere münafık, gerçekte hiçbir şeye inanmadığı hâlde, konjonktüre göre "Allah ve ahiret inancım tamdır." diyerek kendine mü'min süsü verir ve her zaman mü'minleri kendince aldatmaya çalışır. Ancak aslında aldanan kendisidir.Ancak Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), onların gerçek mânâda mü'min olmayıp iki yüzlü olduklarını bildiği hâlde, onları asla İslâm toplumunun dışına itmemiş, münafık olduklarını yüzlerine vurmamış, mescidden dışlamamış, Müslümanların beraber oldukları yerlere girmelerini engellememiştir. Belki de O'nun (sallallahu aleyhi ve sellem) bu vahiy buudlu siyasetinden dolayıdır ki, pek çok münafık bu iklimde erimiş, organize olma imkânı bulamamış, gördükleri sevgi ve müsamaha ikliminde ya kendi karanlık dünyalarıyla baş başa kalmış; ama çevrelerine zararları engellenmiş veya zamanla mü'min olma şerefine ermişlerdir. Münafıkların sayılarıyla ilgili kesin bir rakamın verilememesi, onların tam olarak bilinmemesinden ve Hz.Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) de bununla ilgili bir beyanının olmamasındandır. Ancak bunun yanında gerek Kur'ân ve gerekse Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) o kadar teşhis edici iç ve dış özellik saymıştır ki, firaset sahibi mü'minler, bu özellikler sayesinde onları tanımış, zararlarından korunmaya dikkat etmiş ve bu zararlar asgariye indirilmiştir. Münafıklara karşı güdülen bu Nebevî siyaset, bizler için de önemli mesajlar ihtiva etmektedir.113. Münafık ve ibadetİnancın ibadetle sıkı bir münasebeti vardır. Zîrâ ibadete sevk eden şey, insanın inancıdır, imanıdır. Münafıkta, gerçek mânâda iman olmadığından, yaptığı ibadetleri kendisi için bir yüktür. Fakat mü'min görünmek için de kendisini, başkalarının yanında bazı şeyleri yerine getirmek mecburiyetinde hisseder. Böyle bir münafığın ne namazı, ne zekâtı, ne de diğer ibadetleri hakiki değil, sadece göz boyama kabilindendir ve gösteriş maksatlıdır. Asr-ı saadette Resûlullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) ve diğer insanlara görünmek gayesiyle ibadetlerini yerine getiren bu kişileri Kur'ân ağır bir dille eleştirir.Onların bu durumunu anlatan Mâun Sûresi, mahşer ve hesap gününe inanmadıklarını, yetimleri şiddetle itip kaktıklarını, muhtaçları doyurmayı teşvik etmediklerini, namaz diye kıldıkları ibadete ihtimam göstermeyip, aslında bunu sadece bir gösteri maksatlı yaptıklarını (Mâûn 107/1-7) haber verir.Başka bir yerde de münafıkların ibadet diye kıldıkları namazın vasfına dikkat çeker, namaza kalkarken üşene üşene kalktıklarını, bunu da mü'minlere gösteriş gayesiyle yaptıklarını (Nisa 4/142) beyan ederek, bununla hem mü'minlere bu kişileri tanıma adına doneler verir, hem de bu türlü davranışlardan mü'minlerin uzaklaşmasını ister.Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) de münafığın namazla olan bu münasebetini şöyle dile getirir: "İşte bu, münafığın namazıdır. Oturur, güneşi gözetler, güneş şeytanın boynuzları arasına gelince yani batmaya yaklaşınca, yerinden kalkar ve dört kere yeri gagalar gibi başını yere değdirir. O sırada da Allah'ı çok az zikreder."12Evet, namaz özellikle de cemaatle kılınan namaz ve bunun için mescide içten gelen bir arzu ile devam etme, mü'min ve münafığı tanıma adına önemli bir ölçüdür. Asr-ı Saadet'te cemaate katılmayana, iyi bir gözle bakılmazdı. Böyle bir çekinceden dolayı da münâfıklar, içten olmasa da zorlana zorlana mescide devam ederlerdi. İnanç; dolayısıyla içten gelen bir istek olmadığı için de bu, onlar için bir angarya sayılırdı. Bunun bir yansıması olarak da namaza isteksiz, üşene üşene gelir ve çoğu zaman da geç gelir, hemen erkenden ayrılırlardı. Fakat ne Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ne de diğer mü'minler, onların bu durumlarını bildikleri hâlde, açıktan yüzlerine vurmaz, zâhire göre hüküm verilir genel prensibince onların dış görünüşlerine göre hüküm verir, gelmelerine engel olmaz, münafık olduklarını açıktan söylemezlerdi. Zîrâ ibadetten dışlanmamaları, gelmelerinden; uzaklaştırılmaları, içerde bulunmalarından daha selametliydi.Münafığın ibadetiyle(!) alâkalı diğer bir husus da, yaptıkları ibadetler karşılığında bu dünyadan elde edecekleri âcil bir menfaat beklentisi içinde olmalarıdır. Halbuki ibadetin neticesi uhrevi, sebeb-i ise rıza-i İlâhî'dir. Ancak böyle bir imana sahip olmadıklarından, bekledikleri menfaati göremediklerinde, hemen uzaklaşıyor ve İslâm'ı terk ediyorlardı. Onların bu durumunu şu âyet mealen mükemmel bir şekilde tasvir eder:"İnsanlardan öyleleri vardır ki; Allah'a, sırf bir hesaba binaen, imanla küfrün arasında bir yerde ibadet eder. Şayet umduğu faydayı elde ederse onunla huzur bulup sevinir, eğer bir sıkıntı ve imtihana mâruz kalırsa yüzüstü dönüverir. Dünyayı da âhireti de kaybeder. İşte besbelli olan hüsran budur." (Hac 22/11).4. Münafık ve yaldızlı sözler Münâfık, iki yüzlü bir tiptir ve bu, onların ayrılmaz bir karakterini oluşturur. Nitekim onlar Resûlullâh'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yüzüne karşı öyle tatlı dilli konuşurlardı ki, görenler gerçekten onları Peygamber âşığı zannederdi. Ancak yanından ayrılır ayrılmaz, hemen asıl hüviyetlerini açığa vurur, yeryüzünde fitne ve fesat çıkarmaya devam ederlerdi. Kur'ân, onların bu durumlarını mealen şu şekilde anlatmaktadır:"İnsanlardan öylesi vardır ki dünya hayatına dair sözleri senin hoşuna gider. Üstelik sözünün özüne uyduğuna Allah'ı da şahit gösterir. Hâlbuki gerçekte o düşmanların en yamanıdır. Senin yanından ayrılınca, ülkede fesat çıkarmaya çalışır, Ürünleri ve nesilleri mahvetmek için uğraşır. Allah, elbette fesadı (bozgunculuğu) sevmez. O adama: 'Allah'tan kork da fesat çıkarma!' denildiğinde, Kendini benlik ve gurur kaplar ve bu, onu daha fazla günaha sürükler. Böylesinin hakkından Cehennem gelir. Gerçekten ne fena yataktır o Cehennem!" (Bakara 2/204-206).Nitekim Allah Resûlü de (sallallahu aleyhi ve sellem) münafıkların övücü sözler söylemelerini, medhiyeler dizmelerini ve yağcılık yapmalarını, şu veciz ifadeleriyle haber vermiştir: "Âhirzamanda, dinle dünyayı talep eden insanlar zuhur edecek. Bunlar, insanlara iyi görünüp, onları aldatmak için öyle bir yumuşaklığa bürünürler ki, koyun postu yanlarında kaba kalır. Dilleri de baldan daha tatlıdır. Ancak kalbleri kurtlarınkinden daha vahşidir…"13 Başka bir beyanlarında da: "Ümmetim hakkında en çok korktuğum kimseler, ağzı güzel laf yapan münafıklardır."14 buyurmuşlardır.Burada münafığın aslında iyi bir takiyye yaptığı görülmektedir. Sevmediği hâlde sever gibi görünme, kabul etmediği hâlde kabul eder gibi durma, inandırıcılık ve samimiyetini göstermek için de bir sürü yalan ve gizli kalıpların arkasına sığınma, onun ayrılmaz bir parçasıdır.5. Münafık ve yalan Yalan, münâfığın âdeta silâhı gibidir. Yalan olmadan varlıklarını sürdüremezler. Çünkü münafık, sıkıştığı zaman kendisini koruyacak bir zırha ihtiyaç duyar. O zırh da yalandır. Münafıklar, Resûlullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) karşı çoğu defa yalana baş vururlardı. Yanına gelir inanmadıkları halde inandıklarını söylerlerdi. (Münafikûn 63/1).Münafık, konuşurken yalan söyler; verdiği bir sözden işine geldiği zaman döner; güvene hıyanetle mukabelede bulunur; haince düşmanlık duygularını dostça tavırlar içinde icra eder. Bunun içindir ki o, münkirden daha tehlikelidir. Çünkü mü'min gibi düşünüyor görünerek en yakına harem dairesine kadar sokulur, yüzünüze güler; fakat ilk yakaladığı fırsatta yılan gibi ısırır ve akrep gibi de sinsice zehrini akıtır.Evet, münafığın belirleyici özelliklerinden birisi, yalancı olmasıdır. Münafığı tanıma adına önemli ölçüler veren Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem), münafığın konuştuğunda yalan söylediğini, emanet edildiğinde ihanet ettiğini, söz verdiğinde, sözleşme ve ahitleşme yaptığında uymadığını, düşmanlık yaptığında ölçüyü aşarak haksızlık yaptığını, kavgaları büyüterek büyük düşmanlıklara dönüştürdüğünü bildirir.156. Münafık ve hile Münafık, mü'minle mücadeleden ümidini kestiğinde hilelere başvurur. Böylece açıktan yapamadığını, farklı kisvelere bürünerek, değişik renklere girerek yapar; böler ve parçalar, toplumda kargaşanın yolunu açar, şaşkınlıklara sebep olur. Dıştan bakıldığında, yaptıkları toplumun yararına şeylerdir. Ancak arkasında sinsi plânlar yatmakta ve tolumun başına çoraplar örmektedir.Asr-ı Saadette Resûlullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) karşı münâfıkların yaptıkları bu hilelerden birisi hicret esnasında yapılan mescidin yanında, ilâve bir bina yaparak mescit(!) ilân etmeleriydi. Bununla onlar, Müslümanlar arasına ihtilâflar sokarak, içten parçalamayı hedefliyorlardı. Burayı tamamladıktan sonra, Resûlullâh'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) orada namaz kılmasını talep ettiler. Böylelikle buraya, bir meşruiyet kazandırmış olacaklardı. Ancak Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) bu taleplerini erteledi, daha sonra da vahiy inerek, bu binanın yapılmasındaki asıl maksadın, mü'minleri bölüp parçalamak ve buradan inananları tarassud olduğunu bildirdi. Bunun üzerine Resûlullah, ashâptan bazı kimseleri göndererek, bu fesat yuvasının yıkılmasını emretti.16 Kur'ân-ı Kerîm konuyu dört âyette ele almış ve detayla üzerinde durmuş, münafıkların tuzağını başlarına geçirmiştir. (Bkz: Tevbe 9/107-110).7. Münafık ve iftiraMünafığın önemli bir özelliği de, mü'minlere iftira atmaktır. Bununla kendince mü'minleri gözden düşürecek, insanlar nazarında kötü gösterecek ve zayıflatacaktır. Bu konuda o kadar ileri gitmişlerdir ki, normal bir mü'mine değil, Ma'sum Nebi Resulullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) kadar işi vardırdıkları olmuştur. Onlar bu konuda tarassut eder, fırsatları kollar, yeri geldiğinde de yapacaklarını yaparlar. Ancak her defasında Allah Resûlü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) engin merhamet iklimiyle karşılaşmış ve iyi muamele görmüşler; böylelikle toplumun dışına atılmamış, boyunlarının vurulmasının gerektiği yerde bile affedilmişlerdir.Asr-ı Saadet'teki iftiralardan biri, belki de en büyüğü Ma'sum Nebi'nin ma'sume eşi ve mü'minlerin annesi olan Hz. Âişe'ye (r.a.) attıkları çirkin iftiraydı. İslâm tarihinde ifk hâdisesi diye bilinen bu olayda atılan bu çirkin ve büyük iftirayı fırsat bilen münâfıklar, bunu kendi emelleri doğrultusunda kullanmak istediler. Hz. Âişe Validemiz'in ordudan geri kalmasını, sonra da Hz. Saffan ile beraber arkadan gelmesini kötüye yorumlayarak, bunu her tarafta yaymaya başladılar. Toplum bu hâdiseyle çalkalanıp durdu. Hattâ bazı zayıf Müslümanları da buna inandırmada başarılı oldular. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) son derece üzgündü. İş, içinden çıkılmaz bir hal almıştı. Ve sonunda Cenâb-ı Hakk, vahiyle bu hâdisenin gerçek yüzünü ortaya koyarak, münâfıkların bu konudaki plânlarını açığa çıkardı. (Nûr 24/11-17).Bu âyetlerle münafıkların iftiraları; Aişe Validemiz'in de iffet ve muallâ konumu tescillenmiş oldu. Aynı zamanda münafıkların, gerektiğinde hiç kimsenin tereddüt etmediği/edemeyeceği Allah Resûlü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) bile iftira edebilecekleri, dolayısıyla her dönemdeki mü'minin bu türden hâdiselere muhatap olabileceği ve iftiralar karşısında nasıl davranmaları gerektiği gösterilmiş oldu.8. Münâfık ve iki yüzlülükYukarıda da işaret edildiği gibi münafık, her zaman değişkenlik gösteren bir tiptir. Ne zaman, nasıl davranacağı, hangi şartlarda ne karar vereceği kestirilemez. Bunun için de geleceği, onun üzerine bina ederek inşa etmek imkânsızdır. Onların bu iki yüzlülüklerinin farklı tezahürlerini Asr-ı Saadet'te de görmekteyiz. Meselâ Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına geldiklerinde, beraberce savaşa çıkmaya hazır olduklarını söylerler. Ancak savaş emri geldiğinde ise sözlerini unutmuş gibi davranır ve kaçarlardı. (Bkz: Nisa 4/81).Düşmana karşı topyekûn savaş emredildiğinde, onların maddî imkânları yerinde olduğu hâlde, savaşa çıkmayarak, buna da kendilerince değişik sudan bahâneler uydurup, evde oturmayı tercih etmişlerdi. (Tevbe 9/86-87).Münâfıklar, kendileri savaşa katılmadıkları gibi, katılanları da engellemeye ve korkutmaya çalışırlardı. (Âl-i İmrân 3/156). Müslümanlarla Mekke müşrikleri arasında cereyan eden Uhud Savaşı'nda münâfıklar, müslümanları terk ederek kaçmışlardı. Onlar, savaşa katılmaya çağrıldıkları hâlde, savaşın yapılacağını tahmin etmediklerini söylemişlerdi. (Âl-i İmrân 3/166-167). Yine Müslümanların çok zor durumda kaldıkları, içten Yahudilerin, dıştan da müşriklerin tehdidiyle yüz yüze geldikleri Hendek Savaşı'nda da münâfıklar, aslî hüviyetlerini ortaya koyarak, Müslümanların yalnız kalmasına, onların morallerinin yıkılmasına çalışmışlar ve mazeretler beyân ederek ordudan ayrılıp gitmişlerdi. (Ahzâb 33/9-15).Netice itibariyle Kur'ân-ı Kerîm, münâfıklardan bazılarını ifşâ etmiş ve onların küfrüne hükmetmiştir. Ne var ki Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara, dinden dönen mürtedlerin hükmünü uygulamamış, aksine kendilerine Müslüman muâmelesi yapmaya devam etmiştir. Yüce Allah'ın, münâfıklarla ilgili beyân ettiği özellikler, genel olup, belli birtakım şahısları tayin edici değildir. Bu ifadelerle hedeflenen, onları caydırmak ve uyarmak, kötü gidişlerini göstererek aralarında tevbe etmeye müsait olanların dönüşlerine fırsat vermektir.Kısaca münâfıklara ait işaret edilen bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere, Medine'de ortaya çıkan nifâk hareketi, Müslümanların baş belâsı olmuştur. İki yüzlü, hilekâr, yalancı vb. bütün kötü vasıflara sahip bu insanlar, inandıklarını söyledikleri hâlde, her durumda Müslümanları arkadan vurmuş; onların aleyhlerine olacak her hâdisenin içinde yer almış ve İslâm'ın en büyük düşmanı olmuşlardır. Ancak Resûlullah, onların nifaklarını yüzlerine vurmamış; yumuşak davranmış ve inanacaklarını arzu etmiştir.Gösterilen bu engin hoşgörüye aldırış etmeyerek açıktan isyan bayrağını çeken, toplumun altını üstüne getiren, İslâm düşmanlarıyla açıktan birleşen nifak şebekelerine karşı da Yüce Allah, Hz.Peygamber'i (sallallahu aleyhi ve sellem) açıktan mücadele etmeye, önleyici ve güçlü tedbirler almaya yönlendirmiştir. (Tevbe 9/73).*Sakarya Üniv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi m.akgul@yeniumit.com.tr
Dipnotlar 1.Râğıb, el-Müfredât,s. 502; Fîrûzâbâdî, Besâir, 5/10; İbn Manzûr, Lisânu'l-Arab, nfk maddesi.2.Fîrûzâbâdî, Kâmûs, s. 1196. 3.Kal'acî, Muhammed Revvâs, Mu'cem-u Lüğati'l-Fukaha, 1/29. 4.Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 2/88,116 5.Gülen, M:Fethullah, Işığın Göründüğü Ufuk, Nil Yayınları, İstanbul 2010, s.289.6.Bkz: Sezikli, Ahmet, Hz.Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 7.Vâhidî, Esbâb-ı Nüzûl, s. 22; Suyûtî, Esbâb-ı Nüzûl, s. 12-13. 8.Bkz: Râzî, Tefsîr, 15/116. 9.Konuyla ilgili farklı rivâyetler için bkz: Taberî, Câmiu'l- Beyân, 10/260-262; Vâhidî, a.g.e, s. 255-257; Râzî, Tefsîr, 16/121-122. 10.Bkz: Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi'l-Kur'ân, 8/220-221; Râzî, Mefâtihu'lĞayb, 16/121-122. 11.Konuyla ilgili geniş bilgi için bkz: Kurt, Hasan, İslam İnancına Göre Nifak ve Münafık, Nesil Yayınları. 12.Müslim, Mesacid 195; Ebu Davud, Salat 5. 13.Tirmizi, Zühd 60. 14.Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 1/44. 15.Buhari, İman 24; Müslim, İman 106. 16.Bkz: İbn Hişâm, esSîretü'n-Nebeviyye, 4/173-175.
.
Hz. Peygamber (S.A.S)'e Salât ü Selâm
Prof. Dr. Muhittin Akgül
Yüce Yaratıcımız, insanlığın başlangıcıyla birlikte değişik dönemlerde yeryüzüne kendi mesajlarını ulaştıracak peygamberler göndermiş, rahmeti ve hikmeti gereği bu peygamberleri insanlar içinden seçmiştir. Ancak bu seçim alelâde bir seçim olmayıp, inceden inceye araştırma, süzme ve titizce ayıklama anlamına gelen bir seçmedir. Dolayısıyla bu göreve seçilen peygamberlerin, insanlardan farklı bir konumda olmaları garipsenmemelidir. Hattâ yeryüzünün bu değerli görevlileri, kendi aralarında bile Cenâb"ı Hakk tarafından farklı derecelerde kılınmışlardır. "İşte şimdiye kadar zikrettiğimiz resullerden kimini kimine üstün kıldık. Allah onlardan bazısına hitap buyurdu, bazısını birçok derecelerle yükseltti..."1, "..Biz nebîlerden bazısını bazısına üstün kıldık..."2 beyanları da bu gerçeği göstermektedir.
Hz. Peygamber'e Has Hususiyetler
Yeryüzüne gönderilen son peygamberin, üstünlük bakımından farklı bir konumda olduğunu, Kur'ân'ın ifadelerinden anlıyoruz. Ona, diğer hiçbir peygambere verilmeyen birtakım özellikler verilmiştir. Son peygamber olması,3 risâletinin evrenselliği,4 risâletinin cinleri de kapsaması,5 hanımlarının mü'minlerin anneleri olması,6 geçmiş"gelecek günahlarının affedilmesi,7 kendisine inanılması noktasında peygamberlerden söz alınması,8 Kevser'in verilmesi,9 ganimetlerin helal kılınması,10 âlemlere rahmet olması,11 özelliklerinin ehl"i kitap tarafından bilinmesi,12 getirdiği dinin korunması teminatının verilmesi,13 İsrâ ve Mi'rac'ın ona has olması,14 çeşitli zamanlarda meleklerin yardım etmesi,15 ismiyle hitap edilmemesi,16 kendisine soru sorma kasdıyla görüşmeden önce sadaka verilmesi,17 kendisine itaatın aynı zamanda Allah'a itaat olması,18 âhirette şahit olması,19 kendisine Makam"ı Mahmûd'un verilmesi,20 ümmetinin en hayırlı ümmet olması,21 hayatına ve beldesine yemin edilmesi,22 bin aydan daha hayırlı olan Kadir Gecesi'nin lutfedilmesi23 gibi hususlar bunlardan bazılarıdır.
Âlemlere rahmet olarak yeryüzünü şereflendiren Hz. Peygamber, insanî niteliklerin yanısıra, aynı zamanda kendisine vahiy gelen bir elçidir. Bu sebeple Cenâb-ı Hakk ona Kendisi ve ümmetiyle olan ilişkilerinde farklı bir konum takdir buyurmuştur. Kur'ân da bu gerçeği beyan etmiştir. Buna göre, inananların söz ve davranışlarında ileri gidip de onun önüne geçmemeleri,24 seslerini Resûlullâh'ın sesinden fazlaca yükseltmemeleri ve insanların birbirlerine hitap ettikleri gibi ona hitapta bulunmamaları,25 aksi takdirde bütün amellerinin zâyi olacağı26 belirtilmiş, Hz. Peygamber'in huzurunda seslerini ayarlamak suretiyle, gerekli saygıyı gösterenlerin, takva noktasında imtihanı başardıkları, dolayısıyla mağfiret ve büyük bir mükafata nâil olacakları27 vurgulanmıştır. Hattâ o kadar ki, Cenâb-ı Hakk, Kur'ân-ı Kerîm'de diğer peygamberlere kendi isimleriyle hitap etmesine mukabil, Hz. Muhammed (sas)'e "Ey Resûl!.. Ey Nebi!" gibi sıfatlarla hitapta bulunmuştur. Böylece inananların, birbirlerine seslendikleri gibi Resûlullâh'a seslenmemeleri, "Ey Muhammed!.. Ey Ebe'l-Kâsım!" gibi isim zikrederek hitapta bulunmamaları, ancak Yâ Resûlullah! Yâ Nebiyyullâh! gibi saygı ifade eden kelimeler kullanmaları gerektiği belirtilmiştir. Aynı zamanda böyle bir davranış, İlâhî ahlâk gereğidir. Allah'ın ona verdiği değeri ümmetinin de vermesi, yerine getirilmesi gerekli olan bir vecîbe olsa gerektir.
Bu bağlamda Cenâb-ı Hakk'a karşı birtakım görevlerimiz olduğu gibi, O'nun elçisi Hz. Muhammed'e karşı da bazı görevlerimiz vardır. Kur'ân-ı Kerîm bu görevleri, ona inanmak,28 itaat etmek,29 onu gereği gibi sevmek30 ve ona salât u selâm getirmek31 şeklinde ifade etmektedir.
Salât u Selâm'ın Mânâsı
Bu yazıda, Hz. Peygamber'e karşı olan görevlerimizden, salât"selâm getirme konusu üzerinde durulacaktır. "Salât" kelimesi; istîğfâr, mağfiret, duâ, bereket, övgü, namaz32 gibi anlamlara gelmektedir. "Salât", Allah tarafından olunca rahmet,33 meleklerden olunca Allah'ın mağfiretini istemek, mü'minler tarafından söylenince de 'hayır duâ etmek' mânâlarına gelmektedir.34
"Selâm" kelimesi ise selâmet, esenlik, emniyet anlamlarınadır ki "selâmet ve emniyet senin üzerine olsun." demektir. Selâm aynı zamanda Allah'ın bir ismidir. Selâm'ın Allah'tan olması ise "Allah seni korumayı, gözetmeyi üzerine almıştır, kefildir." demektir. Selâmın bir de itâat etme ve sulh içerisinde bulunma anlamı vardır.35
Bu hususla ilgili olan âyet-i kerime meâlen şöyledir: "Muhakkak ki Allah ve melekleri, Peygambere hep salât ederler. Ey iman edenler! Siz de ona salât edin ve tam bir içtenlikle selâm verin."36 Bu âyet, Hz. Peygamber'e salavât getirmenin farz olduğunu göstermektedir.37 Âyet"i kerîmenin bu sîga ile gelmesi, Resûlullâh'a salavâtın sürekli yenileneceğini ve devamlı tekrar edileceğini belirtmektedir. Âyetteki "salavât getirirler" ifadesi devamlılığa işâret etmektedir.38
Hz. Peygamber'e salât ve selâm getirmenin önemini vurgulayan pek çok hadîs rivâyet edilmiştir. Bu cümleden olarak Resûlullah: "Yanında adım zikrolunup da bana salavât getirmeyen kimsenin burnu sürtülsün."39 buyurmuşlardır. "Burnu sürtülsün" ifadesi, bunu yerine getirmeyen kişinin böyle olacağını haber verme anlamına gelebileceği gibi, Hz. Peygamber'in bu kişilere bir bedduası anlamına da gelebilir. Her iki durum da son derece tehlikelidir. Zira bu bir ihbarsa, zaten böyle bir durum olacaktır demektir. Şayet bir beddua ise, Peygamberin duası Cenâb"ı Hakk tarafından reddedilmeyeceğine göre, yine olacaktır demektir. Diğer bir rivâyette: "Allah benim için iki melek görevlendirmiştir. Ben bir müslümanın yanında anıldım da bana salavât getirdi mi, mutlaka o iki melek ona: "Allah seni bağışlasın" derler. Allah Teâlâ ve diğer melekleri de o iki meleğe cevap olarak: "Amîn" derler. Bir müslümanın yanında adım zikrolunduğunda da bana salavât getirmedi mi, mutlaka o iki melek: "Allah seni bağışlamasın." der. Yüce Allah ve öteki melekler de o iki meleğe cevaben: "Amîn" derler."40 buyurmuşlardır.
Konuyla ilgili diğer bir hadîslerinde de şöyle der:
"Kim bana bir defa salât getirirse, Allah da ona on salât getirir ve on günahını affeder; on derece yükseltir."41 Hadîsin devamında: Bir gün Resûlullah sevinçli olarak geldi. Kendisine: "Sizi sevinçli görüyoruz!" denilince, şöyle buyurmuşlardır: "Bana melek geldi ve şu müjdeyi verdi: "Ey Muhammed! Rabb'in diyor ki: "Sana salât eden herkese benim on rahmette bulunmam, selâm eden herkese de benim on selâm etmem sana (ikram olarak) yetmez mi?"42
"Kıyamet günü bana insanların en yakını, bana en çok salavât edendir."43
"Gerçek cimri, yanında anıldığım hâlde bana salavât etmeyendir."44
"Yeryüzünde Allah'ın seyyah melekleri vardır. Onlar ümmetimin selâmını (anında) bana ulaştırırlar."45
İbn Ebî Leylâ'nın rivayet ettiğine göre bir defasında Ka'b b. Aceze ile karşılaşmıştık. Bana şöyle dedi: Sana bir hediye vereyim mi? Bir gün Hz. Peygamber yanımıza geldi ve ona sorduk: Ey Allâh'ın Resûlü, size nasıl selâm vereceğimizi bize öğrettiniz. Peki ama size sana nasıl salavât getireceğiz, bunu da öğret." Buyurdular ki: şöyle deyin: "Allâhümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed, kemâ salleyte alâ İbrâhîm'e ve alâ âli İbrâhîm, inneke hamîdün mecîd. Allâhümme bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed, kemâ bârekte alâ İbrâhime ve alâ âli İbrâhîm, inneke hamîdün mecîd."46
İslâm âlimlerine göre Resûlullâh'ın ismi zikredilince bir defa salât ve selâm getirmek vâcip,47 isminin tekrar edilişi sayısınca getirmek ise müstehap sayılmıştır.48 Keza namazda, tahiyyattan sonra onun isminin geçtiği ve yazıldığı yerlerde, ezan okunduğunda, cuma günlerinde, camiye girildiğinde, cenaze namazı kılınırken, kabri ziyaret edildiğinde salâ u selâm okumak müstehap olarak kabul edilmiştir.49
alât u selâm'ın iki yönü vardır: Mü'minlerin Resûlullâh (sas) için getirdiği salavât, Allah Teâlâ'nın, peygamberinin kendi katındaki değerini artırması içîn bir duâ niteliği taşımaktadır. Salavatın mü'minlere bakan yönü de kulu Allah'a yakınlaştıran vesilelerden birisi olmasıdır.
Resûlullâh'a (sas) yapılan salât, onun aslında salâta olan ihtiyacından dolayı değildir. Aksi halde, peygambere Allah salât-selâm edince, meleklerin de salâtına ihtiyaç kalmazdı. Bu, ancak ona duyulan saygıyı ifade etmek içindir. Nitekim Yüce Yaratıcı da, kendisinin aslâ ihtiyacı olmadığı hâlde bize, kendini anmamızı farz kılmıştır. Bu, ancak Cenâb-ı Hakk'ın bize bundan dolayı mükâfat vermesi, bize şefkat ve merhamet göstermesi ve bizlerden Hz. Peygamber'e saygımızı ortaya koymamız içindir.50 İşte bundan dolayıdır ki, Hz. Peygamber de: "Kim bana tek bir defa salât u selâm getirirse, Allâh da ona on defa salât eder."51 buyurmuşlardır. Allah Teâlâ, Peygamberini, ümmetinin kendisine getirmiş olduğu salât u selâmın minneti altında bırakmamıştır. Çünkü buna bedel, Peygamber'in de ümmetine salâtta bulunmasını emrederek, mukâbele etmesini sağlamıştır:52 Nitekim bu husus Kur'ân-ı Kerîm'in âyetiyle beyan edilmiştir: "..Onlara duâ et. Çünkü senin salâtın (duân), onların kalplerini yatıştırır."53
Yukarıda geçtiği üzere 'salavât'ın bir mânâsı, rahmettir. Rahmet duası olan salavât ise, Rahmetenlil-Âlemîn'in vusûlüne vesiledir. Öyle ise salavâtı kendimiz için Âlemlere rahmet Hz. Muhammed'e (sas) ulaşmaya bir vesile yapmalı ve o Zâtı da rahmet"i Rahman'a nâil olmaya vesile kılmalıyız.
Teşehhüdde Hz. Peygambere bütün mahlukatın salavât ve selâmlarını kendi hesabına Yüce Rabb'imize hediye edip, Resul-i Ekrem'e selâm etmekle, ona karşı olan bağlılığımızı yenilemiş ve aynı zamanda onun bize olan emirlerine itaatımızı izhar etmiş oluyoruz. Yine Asr-ı Saâdet'ten günümüze kadar bütün ümmetin salâtları, Resûlullâh'ın duasına devamlı surette bir âmîn demektir ve bir umumî iştiraktir. Hattâ ona getirilen her bir salavât dahi, onun duasına birer âmîndir ve ümmetinin her bir ferdinin, namazlarında ona salât ve selâm getirmeleri, onun ebedi saâdet hususundaki duasına gayet kuvvetli ve umumî bir âmîndir. Yani bir yönüyle Hz. Peygamber dua ediyor, diğer insanlar da bu duaya âmîn diyorlar. Bu da, onun duasının ne derece makbul olduğunu gösterir.
Hz. Peygamber'e getirilen salât ü selâmda, ümmetinin ona karşı bir teşekkür borcunu yerine getirmesi anlamı da vardır. Zira ümmetine karşı son derece düşkün olan ve onlara dünya"ukbâ saâdetinin yolunu gösteren o Zât'a karşı salât ü selâm getirmek hem bir vefa ve sadakat borcu olmanın ötesinde bir İlahî emirdir.
Rasul-i Ekrem (sas) ahirette ümmetine daha çok şefaat edebilmesi için ümmetinin sınırsız dualarına ve salavâtına ihtiyaç duymaktadır.
Hz. Peygamber'e salavât getirmede şu hususlar düşünülebilir: O, ümmetine her noktada örnek olma durumundadır. Bu durumda da örnek olmuştur. Nasıl mü'minler namaz kılarken Resûlullâh'ın namaz kılışını örnek alıp namaz kılıyor, oruç, hac gibi ibadetlerde Ona bakarak eda ediyorsa, salavâtta da O'nun uygulamalarına uymaktadırlar ve uymalıdırlar.
Netice itibariyle, salât selâm getirme, mü'minlerin Resûlullâh'a karşı yapmaları gereken en önemli görevlerden birisidir. Çünkü âyetin ifadesine göre hem Yüce Allah, hem de melekler Hz. Peygamber'e salât-selâm getirmektedir. İnananların bundan geri durması, doğru bir davranış değildir Bu davranış, Hz. Peygamber'e karşı olan saygı ve sevginin alâmeti olarak kabul edilmekte ve aynı zamanda böyle bir davranışla mümin, bu konuda Allah'a ve meleklere ittibâ etmiş olmaktadır..
Kaynaklar
1- Bakara 2/253. 2- İsrâ 17/55. 3- Ahzâb 33/40 4- A'râf 7/158; Enbiyâ 21/107; Sebe' 34/28; Bakara 2/21; Nisâ 4/179... 5-Ahkâf 46/29; Cinn 72/113. 6-Ahzâb 33/6. 7- Fetih 48/12. 8-Âli İmrân 3/81. 9-Kevser 108/1. 10- Enfâl 8/1. 11- Enbiyâ 21/107. 12- Bakara 2/89,146; A'râf 7/157. 13-Tevbe 9/33; Mâide 5/3; İbrahim 14/9. 14-İsrâ 17/1; Necm 53/118. 15-Âli İmrân 3/13, 122123; Enfâl 8/912, 4344... 16-Mâide 5/67; Enfal 8/64; Müddessir 74/1;Nûr 24/63. 17- Mücâdele 58/1213. 18-Âli İmrân 3/31, 32, 132; Nisâ 4/80; A'râf 7/158. 19- Bakara 2/143; Nisâ 4/4142; Nahl 16/89; Ahzâb 33/45. 20-İsrâ 17/79. 21-Âli İmrân 3/110. 22- Hicr 15/72; Beled 90/12. 23-Kadr 97/15. 24-Hucurât 49/1. Bunun anlamı: Hz. Peygambere inanan kimselerin, karşı karşıya kaldıkları konularda, Allah ve Resûlünün bir hükmünün olup olmadığını araştırmaları ve ona uymaları gereklidir. 25-Nûr 24/63; Hucurât 49/2. Bu âyette o dönemde yaşayan kimselerin, onunla konuşurken dikkatli davranmaları, seslerini ayarlamaları ve sadece ona duyuracak kadar bir ses tonuyla konuşmaları istenmektedir. Daha sonra gelecek olanlar gelince, onlar da bu saygıyı, onun sünnetine karşı göstermeli, hadîsleri sükûnet ve saygıyla dinlemeli ve gereklerini tam anlamıyla uygulamalıdırlar. 26-Hucurât 49/2. 27-Hucurât 49/3. 28-Bakara 2/136; 137; 285; Nisâ 4/152; A'râf 7/158; Teğâbun 64/8... 29-Âli İmrân 3/3132; Nisâ 4/1314; 6465; 69; Tevbe 9/71... 30-Âli İmrân 3/31; Tevbe 9/24. 31-Ahzâb 33/56. 32-Dâmeğânî, Hüseyn b. Muhammed, Kâmûsu'l-Kur'ân, Dâru'l-İlm Li'1-Melâyîn Beyrut 1985, s. 284285; Râğıb, el İsfehânî, el Müfredât, Dâru'1-Ma'rife, Beyrut ts; s. 285286; İbn Fâris, Ebu'1-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya, Mu'cemu'l Mekâyîs fi'l Lüğa, (Neşr: Şihâbuddîn Ebû Amr), Dâru'1-Fikr, Beyrut 1994, s. 572573. 33- Râğıb, a.g.e, s. 285; İbn Fâris, a.g.e, s.573. 34-Dâmeğânî, a.g.e, s. 284; Râğıb, a.g.e, s. 285; Cessâs, Ebûbekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu'l-Kur'ân, Dâru İhyâi't-Turâsi'1-Arabî, Beyrut 1985, 5/231, 243; Kâdı Iyaz, Ebu'1-Fadl el-Yehsubî, eş-Şifâ Bi Ta'rifi Hukûki'l-Mustafâ, Dâru'1-Fikr, Beyrut 1988, 2/60; İbn Kesîr, Ebu'1Fidâ İsmâîl edDımeşki, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, Dâru Kahraman, İst.1992, 6/447 vd. 35-Kâdı Iyaz, a.g.e, 2/6061. 36-Ahzâb 33/56. 37-Cessâs, a.g.e, 5/243; İbnü'1-Arabî, Ahkâmu'l-Kur'ân, 3/623; Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi' li Ahkâmi'l-Kur'ân, Beyrut 1985, 14/232233; Sâbûnî, M. Ali, Revâiu'l-Beyân Tefsîru Ayâti'l-Ahkâm Mine'l-Kur'ân, Dersaadet Kitabevi, İst.ts. 2/366; Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur'ân Dili, Feza Gazetecilik A.Ş, ts; 6/333. 38-Sâbûnî, a.g.e, 2/367. 39-Tirmizî. Daavât 110; Ahmed b. Hanbel, 2/254. 40-Heysemî, Nûreddîn Ali b. Ebûbekr, Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevâid, Dâru'r-Reyyân, Kâhire 1987, 10/164166; Kurtubî, a.g.e, 14/233; İbn Kesîr, a.g.e, 6/465466. 41-Nesâî Sehv 55. 42-Nesâî Sehv 55. 43-Tirmizî Salât 357. 44-Tirmizî Daavât 110. 45-Nesâî Sehv 46. 46-Buhârî, Enbiyâ 10; Tefsîru Sûreti (33) 10: Daavât 31, 32; Müslim, Salât 65, 66, 68, 69; Ebû Dâvûd, Salât 179; Tirmizî, Vitr 20; Tefsîru Sûreti (33) 23; Nesâî, Sehv 49, 54; İbn Mâce, İkâme 25; Dârimî, Salât 85; Muvatta, Sefer 66, 67; Ahmed b. Hanbel, 1/162, 199; 3/47; 4/118, 119, 241, 243, 244; 5/274. 374, 424. 47-Cessâs. a.g.e, 5/243; Kurtubî, a.g.e, 14/233; Elmalılı, a.g.e, 6/333. 48-Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîru'l-Munîr, Dâru'1-Fikr, Beyrut 1991, 22/102; Sâbûnî, a.g.e, 2/367 vd. 49-Kâdı Iyaz, a.g.e, 2/6468: Zuhaylî, a.g.e, 22/99. 50-Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Huseyn b. Hasan b. Ali et-Teymî, et-Tefsîru'l-Kebîr, Dâru'1-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1990, 25/196. 51-Ebû Dâvud, Vitr 26; Dârimî, Rikâk 58; Ahmed b. Hanbel, 2/172, 187; 3/102, 261. 52-Râzî, a.g.e, 25/196. 53-Tevbe 9/103.
.
Efendimizin (s.a.v) Beşeriyeti
Prof. Dr. Muhittin Akgül
İnsan, her dönemde Cenab-ı Hakk’ın emirlerine muhatap olmuştur. Bu muhatap oluşta insanla Allah arasındaki elçilik görevi peygamberlere verilmiştir. Ancak daha yaratılışın başlangıcından itibaren Yüce Allah’ın koymuş olduğu bu prensibe farklı şekillerde itirazlar edilmiştir. Böyle önemli bir vazifeyi yapmakla görevli Peygamberlerin birer beşer olması, bazı insanların kafalarına yatmamış, neticede kimileri onları kabul etmemiş, çeşitli sıkıntılara maruz bırakmış; kimileri de beşer olmanın ötesine taşıyarak onlara ulûhiyet isnadında bulunmuş, diğer bir kısım kimseler ise peygamberlerle insanlar arasında hiçbir farkın olmadığını iddia etmişlerdir.
Allah Tealâ, insanlara elçi olarak melekleri gönderebilirdi. Ancak böyle yapmayıp, onlar gibi yiyen, onlar gibi içen, onlar gibi ihtiyaçları olan kimselerden elçiler gönderdi. Allah Tealâ’nın böyle yapmasının değişik hikmetleri vardır. Zira insanların kendi cinslerinden olan bir kimse, onların hissettiklerini hisseder, zevk aldıkları şeylerden zevk alır, tecrübelerini değerlendirir, elem ve emellerini anlar, duygularını ve isteklerini bilir, ihtiyaçlarını fark eder. Bu yüzden onlara zayıf düştükleri zaman şefkat eder, eksikliklerini gördüğü zaman tamamlar, güçlenip kalkınmalarını ister, ihtiyaçlarını bilir. Netice itibariyle o da kendilerinden birisidir. Hem onlar, kendileri gibi bir beşer olan peygamberi kolayca örnek alarak peşinden gidebilirler. Buna yavaş yavaş kendilerini alıştırırlar. Cenâb-ı Hakk’ın farz kıldığı ve irade ettiği hükümleri tebliğ ettiği zaman, peygamber bu hükümlerin yaşayan tercümanı, müşahhas bir uygulayıcısı olarak onlara anlatır. Böylece insanların bu mükellefiyetleri yerine getirmeleri kolaylaşır. Peygamberin, kendi içlerindeki yaşantısını görürler ve bir insan olarak onu taklit etmeye çalışırlar. Şayet bir melek olmuş olsaydı, ne onun yaptıklarını taklit etmeyi düşünürler, ne de bu konuda bir gayret gösterirlerdi. Zîra başından beri bilirlerdi ki, onun tabiatı kendi tabiatlarından çok farklıdır. Dolayısıyla hareketleri de farklı olacaktır. Bunun neticesinde insanlar peygamberleri örnek alma ve onların hayatlarını yaşama isteği duymazlardı.
Bu makalede peygamberlerin beşer olmasına yapılan itirazlar ve beşer olmaya terettüp eden hususlar ele alınacaktır. Daha sonra Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.)’in beşer olmasını nasıl anlamamız gerektiği hususu incelenecektir.
A. Peygamberlerin insan olmasına yönelik itirazlar
1. Şeytanın İtirazı
Beşer olduğundan dolayı insanın üstünlüğünü kabul etmeyip ilk karşı gelen şeytandır. Şeytan, insanın dış yönüne bakarak aldanmış, onun yüce âlemlerle irtibat kurmasını uzak görmüş ve bazı üstün özelliklere sahip olmasını içine sindirememiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in bildirdiğine göre, insanlığın ilk yaratılışında, şeytan bu sindirememeyi açıkça ortaya koymuş, hatta sonuna kadar da insanoğlunun amansız bir düşmanı olacağını bildirmiştir. Nitekim Kur’ân’ın değişik sûre ve ayetlerinde bu konu detaylı olarak bildirilmiştir. Hicr Suresinde konuyla ilgili ayetler meâlen şöyledir:
“Hani Rabbin meleklere: “Ben,” demişti, “kuru çamurdan, şekillenmiş bir çamurdan bir beşer yaratacağım. Bu itibarla, Ben onu düzenlediğim insan şekline koyduğum ve içine ruhumdan üflediğim zaman, derhal onun için secdeye kapanınız. İblis hariç bütün melekler secdeye kapandılar. O ise kibirlenip, secde edenler arasında yer almadı. Allah İblis’e: “Sen niye secde edenlerle beraber olmadın?” diye sordu. “Benim,” dedi, “kuru çamurdan şekillenmiş balçıktan yarattığın bir beşere secde etmem mümkün değildir.” (Hicr, 15/28-33)
Buna göre şeytan, insan konumunda olan bir varlığın, peygamberlik gibi üstün manevi niteliklere sahip olabileceğini kabul etmemiştir. Ona göre üstünlük, varlığın yaratılıştan sahip olunan temel unsurlarından kaynaklanmaktadır. Bu unsurların da hangisinin üstün olduğu onun kararına göredir. Bu ilk kabullenmemeden sonra da değişik dönemlerde farklı peygamberlere aynı türden itirazlar yapılmıştır.
2. Kavimlerinin Peygamberlerin Beşer Olmasına İtirazları
Kur’ân-ı Kerim’de peygamberler anlatılırken, onların özellikle beşer oldukları gerçeği önemle vurgulanır. Çünkü gönderilen her peygambere özellikle beşer olmasından dolayı çeşitli itirazlar gelmiştir. Değişik dönemlerdeki insanlar, kendilerine Îlâhî gerçekleri getiren peygamberlerden, insan üstü bir takım işlerin meydana gelmesini beklemişler ve onların kendileri gibi bir insan olmasına itiraz etmişlerdir. Halbuki peygamberlerin beşer olmasında bildiğimiz bilemediğimiz birçok hikmetler vardır.
Hz. Nuh, kavmini bir olan Allaha kulluğa davet ettiğinde, onun kendileri gibi bir insan olmasını bahane etmişler ve kabul etmemişlerdir. Bu husus Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle anlatılmaktadır: “..Halkından ileri gelen birtakım kâfirler: “Bu,” dediler, “sizin gibi bir insandan başka bir şey değil, böyleyken size hakim olmak istiyor.” “Allah bize mesaj ulaştırmak isteseydi, böyle sizin gibi birini göndermez, melaike indirirdi. Nitekim biz atalarımızdan da böyle bir şey işitmedik. Bu delinin tekinden başka biri değil. Ona biraz süre tanıyın, sonra iş aydınlanır, siz de gereğini yaparsınız.” (Mü’minûn, 23/23-25)
Ayetlerden de açıkça anlaşıldığı üzere Hz. Nuh’un kavminin, kendilerine gelen elçiyi kabul etmemesinin görünüşteki sebebi, onun insan olmasıdır. Onlar böyle önemli bir görevi ancak meleklerin yapabileceğini iddia ederek onu kabule yanaşmıyorlardı.
Hz. Nuh’tan sonra gönderilen peygamberler de aynı tepkiyle karşılanmıştı. Bu insanlar da, yeme-içme gibi özellikleri temel kriter kabul ederek, peygamberlerle diğer insanlar arasında hiçbir farkın olmadığını iddia ediyor ve kabule yanaşmıyorlardı. (Bkz: Mü’minûn, 23/31-34) Halbuki bu özellikler sadece insanda değil hayvanlarda da vardı. Şayet bunlar temel ölçü olsaydı, insanlarla hayvanların aynı değerde olmaları gerekirdi.
Semûd kavmi de kendilerine elçi olarak gönderilen Hz. Salih’i kabul etmemişler ve bunun sebebinin de onun bir beşer olmasını ileri sürerek, ondan doğruluğuna bir delil istemişlerdir. (Bkz: Şuarâ, 26/150-154)
Hz. Şuayb ölçü ve tartıda haksızlık yapan kavmini doğruluğa ve dürüstlüğe davet ettiğinde, kavmi tarafından “Bize hiç bir üstünlüğün yok, sen de bizim gibi bir insansın.” (Şuarâ, 26/186) diyerek, onun da kendileri gibi bir beşer olmasını ileri sürmüş ve kabul etmemişlerdi.
Ulu’l-Azim peygamberlerden Hz. Musa ve kardeşi Hz. Harun, Firavun’u tek olan Allah’a davet ettiklerinde o: “Kendi kavimleri bizim hizmetçi kölelerimiz iken şimdi kalkıp bizim gibi beşer olan bu iki adama mı inanacağız?” (Mü’minûn, 23/47) diyerek, onları kabul etmeme sebebi olarak beşer olmalarını göstermişti.
Yukarıda sadece bir kısmı zikredilen örneklerden de anlaşıldığı üzere, insanların peygamberleri kabul etmeyişlerindeki temel sebep, onların beşer olmasıydı. Onlara göre insan peygamber olamaz ve peygamber de insan olamazdı. Kur’an, bu yanlış anlayışı reddederek bütün peygamberlerin birer insan olduğunu ve insanlara da ancak bir insanın peygamber olarak gönderilebileceğini beyan buyurmaktadır.
3. Peygamberleri İlahlaştıranlar
Bazı eski semavi din ve mezhep mensupları, peygamberleri insânî niteliklerin üstünde bazı vasıflara sahip ve olayları vukûundan önce haber veren kahinler gibi telakki ederlerdi. Telakkilerine göre onlar, günâh işleyebilir ve ahlâksızlık yapabilirlerdi. Güya peygamber oldukları için böyle hallerde onlara bir şey lâzım gelmezdi.
Diğer taraftan Hz. İsa’ya inananlar, onu kendilerinin kurtarıcısı bildikleri gibi, bazıları onu insan olmanın ötesinde bazen bir ilâh veya yarı ilâh veyahut da Allâh’ın bir cüz’ü gibi telakkî ederlerdi.
Nitekim Kur’ân, konuyla ilgili bazı semavi din mensuplarının peygamberlerine karşı olan bu tutumlarını şöyle bildirir:
“Yahudiler: “Üzeyir Allah’ın oğludur” dediler. Hıristiyanlar da “Mesih, Allah’ın oğludur” dediler. Bu onların ağızlarında geveledikleri sözlerden ibarettir. Onlar, sözlerini daha önce geçmiş kâfirlerin sözlerine benzetiyorlar. Hay Allah kahredesiler! Nasıl da haktan batıla döndürülüyorlar?” (Tevbe, 9/30)
İslâmiyet, bütün bu çeşit yanlış düşünceleri ve bâtıl inançları ortadan kaldırdı. İslâm’a göre peygamber bir insandır. Allah’ın bir kuludur; aynı zamanda Allah tarafından seçilmiş, fevkalede donanımlı, masum, iyi, pâk, nezih, Allâh’ın kudretinden feyiz almış, ilâhî destek ve yardıma eriştirilmiş, saâdet ve hidâyetin merkezi olmuş bir kimsedir.”
Müşrikler de aynı mantıkla hareket ederek, aynı itirazları, Hz. Peygamber’e (s.a.s.) karşı yapmışlardır. Onlara göre peygamber olacak kimsenin yemek yememesi, çarşı-pazarda alış-veriş yapmaması gerekiyordu. Şayet gerçekten peygamberse, doğruluğuna bir melek açıkça destek vermeliydi. Veyahut da başka maddi bir takım özellikleri olmalıydı. (Bkz: Furkân, 25/7-11)
B. Efendimiz’in (s.a.s.) Üstün Özellikleri
Kur’ân, Resûlullah’ın (s.a.s.) özellikle bir beşer olduğu üzerinde durarak, onun bu yönünü nazara verir ve ona şöyle demesini emreder: “De ki: Ben de sizin gibi bir insanım. Yalnız bana şu vahyolunuyor: Sizin İlahınız, sadece bir tek İlahtır. O halde Ona yönelerek doğru yolda yürüyün, Ondan mağfiret dileyin. Ona eş, ortak uyduranların vay haline!” (Fussilet 41/6)
Allah Resûlü (s.a.s.) bir beşerdir. Onun ümmetinden hiçbir fert, onun bu vasfını inkâr etmemiş ve daha önceki toplumların kendi peygamberleriyle ilgili düştükleri yanılgıya düşmemişlerdir. Ancak değişik âyetlerde vurgulanan, “Ben de bir beşerim” sözü ne gibi anlam ve hikmetler ifade etmektedir?
“Ben de bir beşerim” sözü, Resûlullah’ın (s.a.s.) diğer insanlar gibi beşeri ihtiyaçlarının olduğu, teklife muhataplığı, ölümlü oluşu, Allah bildirmedikçe gaybı bilemeyeceği, güç ve kuvvetinin sınırlılığı gibi hususları içermektedir. Aksine bu sözün Resûlullah’ın da (s.a.s.) diğer insanlar gibi haşa yalan söyleyebileceği, günah işleyebileceği veya normal insanlar gibi her türlü kötü davranışı yapabileceği şeklinde anlaşılması, peygamberlerde bulunması gerekli olan, doğruluk, emanet, tebliğ, fetânet ve ismet gibi üstün peygamberlik sıfatlarıyla tenakuz teşkil eder.
Allah Teâlâ, insanlar arasından bazısını husûsî bir görev için seçmiştir. Bunlar, Allah’tan alacakları mesajları, eksiksiz ve kusursuz olarak insanlara ulaştıracak olan peygamberlerdir. Bu önemli işi yüklenecek olan kimselerin, elbette bazı fevkalade özelliklerinin olması kaçınılmazdır. Kur’ân’ın pek çok âyetinde, onların Allah tarafından övüldüğüne şâhit oluruz. Onlar, Allah’ın gözetimi altında, en güzel özelliklere sâhip, akıl ve ahlâk yönüyle seçkin ve emânete karşı son derece saygılı kimselerdir. Onların farklı bazı özelliklerinin olması da yadırganmamalıdır. Birer insan olduklarını söylediğimiz peygamberlerin, kendilerine has bazı sıfatları vardır. Bu sıfatlarla onlar, normal insanlardan seçilip ayrılırlar. Allah’ın kendilerini bu kutsal göreve seçmeden önceki yaşayışları, diğer insanlarınkinden farklıdır. Ahlaki değerleri zirvede temsil eden bu üstün donanımlı insanlar hırsızlık, yalancılık, dolandırıcılık, putlara tapma, ahlâk dışı davranışlardan ve benzeri şeylerden fersah fersah uzak kalmışlardır. Eğer ahlâkî yönden düşüklük sayılan bir şeyi peygamberlikten önceki hayatlarında yapmış olsalardı, peygamber olduktan sonra, insanları onlardan sakındırmaları güç olurdu. Sözleri muhataplarına tesir etmezdi.
Cenab-ı Allah, Yüce Beyan’da, insanlara elçi olarak gönderdiği peygamberlerin değişik üstünlük ve faziletlerini bildirmenin yanında, onların birbirlerine olan üstünlüklerine de işaret etmektedir. Nitekim: “İşte şimdiye kadar zikrettiğimiz resûllerden kimini kimine üstün kıldık. Allah onlardan bazısına hitap buyurdu, bazısını birçok derecelerle yükseltti.” (Bakara, 2/253) âyeti de bu hakikati haber vermektedir.
Kâinâtın Yüce Yaratıcısı, sâhibi ve mâliki, elbette bilerek yapıyor, hikmetle tasarruf ediyor, her tarafı görerek düzenliyor, her şeyi bilerek terbiye ediyor ve her şeyde görünen hikmetleri, faydaları irâde ediyor. Mâdem yapan bilir; elbette bilen konuşur. Mâdem konuşacak, elbette fikir ve şuur sahibiyle, konuşmasını bilenlerle konuşacak. Mâdem fikir sahibiyle konuşacak, elbette şuurluların içinde en şuurlu olan insan nev’iyle konuşacaktır. Mâdem insan nev’i ile konuşacak, elbette insanlar içinde hitap kâbiliyeti bulunan ve mükemmel insan olanlarla konuşacak. Mâdem en mükemmel, istidâdı en yüksek, ahlâkı yüce ve insanlığa rehber olacak olanlarla konuşacaktır. Elbette, dost ve düşmanın ittifakıyla, en yüksek istidatta, en âli ahlâkta ve insanlığın beşte biri ona tabi olmuş, yeryüzünün yarısı onun mânevî hükmünün altına girmiş, istikbal onun getirdiği nurun ziyasıyla bin dört yüz sene ışıklanmış, beşerin nuranî kısmı ve müminleri mütemadiyen günde beş defa onunla biat yenileyip rahmet ve saadet duası edip, ona övgü ve muhabbet etmiş olan Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm ile konuşacak ve konuşmuş; Resûl yapacak ve yapmış; insan nevine rehber yapacak ve yapmıştır. (19. Mektup, 1. Nükteli İşaret)
1. Hz. Muhammed (s.a.s.):
a. Üstün Donanımlı Bir Beşer
Hz. Muhammed (s.a.s.) beşerdir ama fevkalade donanımlı seçkin bir beşerdir. Onun bu seçkinliği, Yüce Yaratıcı tarafından tescillenmiş ve bizlere bildirilmiştir. Hayatına genel olarak bakıldığında hemen ilk safhada onun, Yüce Yaratıcı’nın vahyi kontrolünde hareket ettiği, vazifesi karşılığında en küçük maddi bir beklenti içinde olmadığı, son derece samimi olduğu, insanları Allah’ın varlığı ve birliğine çağırdığı, hedef ve gayesinin son derece açık olduğu görülür.
Yine hayatına bakıldığında, söz ve davranışlarında son derece doğruluğu, emanet noktasında zirvede oluşu, üzerine yüklenen kudsi görevi yerine getirmedeki titizliği, ortaya çıkan karmaşık meseleleri son derece rahat, kolay ve herkes tarafından benimsenen bir şekilde çözüme kavuşturması ve masumiyeti hemen görülen hususlardır.
O, her peygamber gibi vahiy almış, peygamberliğinin delili olması açısından herkesi ilgilendiren açık ve büyük mucizelere mazhar olmuştur. Kendisine Kur’ân gibi evrensel ve her türlü tahriften korunmuş bir Kitap verilmiş, Fil ashabının kuşları onun ve ümmetinin kıblesi olacak Ka’be’yi koruma altına almış, göğsü şerhedilmiş, beşerin idrak sınırını aşacak mahiyetteki İsra-Mi’rac gibi öteler ötesi kudsi bir yolcuğu, bütün bir insanlık adına yapmış, peygamberliğinin bir delili olarak ay ikiye yarılmış ve semanın kapıları şeytanlara kapatılarak insanların bu noktadan aldatılmalarının önü kesilmiştir.
Yaşadığı hayatın her safhası, seçilmişliğinin ve ulaşılmazlığının ayrı bir yönünü meydana getirmiş, şakalarında bile yalanın en küçüğü onun semtine uğramamış, dünyaya teşriflerinden vefat anına kadar başına gelen pek çok sıkıntı, eziyet ve musibet karşısında, olağan üstü bir sabır göstermiş, kendisine, yakınlarına ve dostlarına yapılan sayısız insanlık dışı davranışlar karşısında beşer üstü bir af ve müsamaha örneği sergilemiş, içine bütün insanları hatta hayvanları dahi alacak genişlikteki merhametiyle, etrafındaki dost-düşman herkesin dikkatini çekmiş, bir beşer olarak her şeye ulaşması ve elde etmesi mümkün iken, son derece mütevazi ve sade bir hayat yaşamış, yaptığı işlerde en küçük bir beklenti içinde olmamış, sıkıştırıldığı ve tek başına kaldığı zamanlarda bile asla bir yılgınlık ve ümitsizlik emaresi göstermemiş, Allah’a kulluk noktasında herkesten daha ileri ve derin olmuş... hasılı güzel ahlak dediğimiz her davranışı en zirve noktada temsil etmiş ideal bir örnektir.
.
EFENDİMİZ'İN (S.A.S.) VARLIKLA ÜNSİYETİ
Dr. Muhsin Toprak
|
Aslında, imanın da, marifetin de, ilâhî alâkanın da insan ruhuna kazandırdığı biricik hakikat sevgidir. Bunların alıp götürdükleri ise, kinler, nefretler ve zaaflardır.. evet, iman, marifet ve sevgi, insanı bütün varlıkla birleştirir.. ve aynı zamanda onu kesretin
ızdırap ve acılarından kurtararak kendi iç dünyasındaki
yalnızlığın, vahşetini Hak'la beraberliğin iksirleriyle erittirip ona
yaşadığı hayatı kâse kâse bir zevk gibi sunar.
|
Peygamberler insanlığın yolunu aydınlatmak üzere Allah tarafından görevlendirilmiş üstün meziyetli insanlardır. Geldikleri topluma hayatın nasıl yaşanması gerektiğini öğretir ve kendileri de bizzat yaşayarak topluma örnek olurlar. Efendimiz (s.a.s.) ise son peygamber olması hasebiyle topyekün insanlığa rehber olarak gönderilmiştir. Onun risaleti belli bir toplum, bir zaman ve bir mekânla sınırlı değildir. Dolayısıyla görevi, sadece Araplarla değil, bütün insanlıkla ilgilidir. Belli bir zaman dilimine değil, gönderildiği çağdan itibaren kıyamete kadar gelecek bütün zamanlara hitap etmek, insanlara hayatın nasıl yaşanması gerektiğini öğretmektir. Bu itibarla o, çağlar üstü bir mesaj sunmuş ve her devri kapsayacak biçimde bir hayat tarzı ortaya koymuştur. Biz burada Efendimiz’in hayatından sadece varlıkla ünsiyetini bir kesit olarak alıp, onun nasıl bir düşünce yapısıyla, nasıl bir psikolojiyle varlığa baktığını ve ilişkilerinde nasıl müspet bir insan olduğunu ortaya koymaya çalışacağız.
İnsanın gerek sosyal, gerekse tabii çevresiyle ünsiyet etmesi, uyum göstermesi, aldığı zihin eğitimine, kazandığı bakış açısına, inandığı değerler sistemine bağlıdır. Bediüzzaman Hazretleri bir kâfir ya da fasık ile bir mü’minin bakış açılarını karşılaştırdığı İkinci Söz’de konuyla ilgili şu mütalaayı yapmaktadır: Bir inkârcı ya da fasık gafil nazarında şu dünya, umumi bir mâtemhanedir. Bütün canlılar, ayrılık ve yok olma sillesiyle ağlayan yetimlerdir. Hayvan ve insan ise; ecel pençesiyle parçalanan kimsesiz başıbozuklardır. Dağlar ve denizler gibi büyük mevcudat, ruhsuz, müthiş cenazeler hükmündedirler. Mü’min nazarında ise dünya Rahman’ın zikredildiği bir yer, beşer ve hayvanların talimgâhı ve insan ve cinlerin imtihan meydanıdır. Bütün hayvan ve insan ölümleri ise; terhisattır. Hayat vazifesini bitirenler, bu dâr-ı faniden, manen mesrurâne, dağdağasız diğer bir âleme giderler. Ta yeni görevlilere yer açılsın, gelip çalışsınlar. Bütün hayvan ve insan doğumları ise; askere almak, silâh altına, vazife başına gelmektir. Bütün canlılar, birer muvazzaf mesrur asker, birer müstakim memnun memurlardır. Bütün sesler ise, ya vazife başlarkenki zikir ve tesbih ve paydostan gelen şükür ve rahatlama veya çalışma neşesinden neş’et eden nağmelerdir. Bütün mevcudat, o mü’minin nazarında, Seyyid-i Kerim’inin ve Mâlik-i Rahim’inin birer mûnis hizmetkârı, birer dost memuru, birer şirin kitabıdır.
Bu ikinci bakış açısı mü’minler için tutulması gereken bir yoldur. Yalnız, mü’min olan herkes de varlığa aynı nazarla bakamamaktadır. “Elbette ki bu konuda herkesin duyup zevk etme ufku farklı farklıdır. Çevrelerine basiretleriyle bakabilen ve ihsasları itibarıyla derinleşip mârifet ve ruhanî hazların zirvesine ulaşan hassas ruhlar, sathîler sathîliklerinde emekleye dursunlar, kim bilir ne engin hayâller içinde yüzer durur ve talihlerinin sonsuza açık ufuklarında ne sırça saraylar kurarlar.” (F. Gülen, Bir Bakış Açısı, Sızıntı, Kasım 2004). Dolayısıyla insanları ve diğer varlıkları birer dost, munis birer arkadaş görüp kaynaşmak da var, kendini yok etmeye odaklanmış birer düşman görüp korkmak, uzaklaşmak da. Diğer varlıkları şuursuz, cansız, camid görmek de var, canlı, şuurlu, belli bir vazifeyi eda eden memurlar olarak görmek de. Her iki durum da düşünce ve duygu dünyamızın yapısı ile alakalıdır.
Elbette ki varlıkları, kendi hayatını devam ettirmek için başkasını yok etmeye çalışan nesneler olarak gören kimseyle, bunları, yaşatmak için birbirleriyle yardımlaşan şuurlular olarak gören kimse bir değildir. Onlara sadece maddeci bir nazarla bakıp, anlamsız, gayesiz görenle; “Yeryüzü, gökyüzü ve bu ikisinde olanlar her ne varsa Allah’ı tesbih ederler, O’nu tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur, ama siz onların tesbihlerini anlamazsınız” (İsra, 17/44) ayetinin penceresinden bakıp da bir serzakirin etrafında zikreden dervişler gibi gören kimsenin zihin dünyası aynı olmayacaktır. Bir mü’min için kâinat, Recâîzâde’nin dediği gibi; “Bir kitabullah-ı âzamdır serâser kâinat / Hangi harfi yoklasan mânâsı hep Allah çıkar.”
“Aslında, iman nuruyla bakabilenler için, şu iç içe güzellikler Hakk’ın zatına birer burhan; insan ise, o burhanları gören, duyan, okuyan, seslendiren bir tercümandır. Bütün eşya, onu akıl, şuur, his ve gönlüyle yerli yerinde değerlendiren talihlileri fizik ötesi âlemlerin derinliklerine uyarır; zamanla onların ruhlarına melekûtî sırlar akmaya başlar, zihinleri âdeta bu sırların havzı hâline gelir, kalpleri de tecelli avlama rasathanelerine dönüşür.” (F. Gülen, Müslüman Ufkundan Dünya ve İçindekiler, Sızıntı, Aralık 2003).
Efendimiz (s.a.s.) de varlığa bu zaviyeden bakıyor, münasebetini ona göre kuruyordu. Onun varlığa bu nazarla bakmaması, böyle görmemesi mümkün değildi, zira Kur’ân’ın öğretisi böyledir. Efendimiz (s.a.s.)’in nazarında bütün mahlûkat Allah’ın varlık ve birliğinin şahitleri, yüce Yaratıcının sanat eserleri ve mü’minler için birer tefekkür tablosudur. Onun zihin dünyasını bu yönde inşa eden Kur’ân-ı Kerim idi. Bir gece namazında Efendimiz (s.a.s.)’in ağladığını gören Hz. Bilal (r.a.), neden ağladığını sormuş, Allah Resulü de Âl-i İmran sûresinin son ayetlerinin indiğini beyan etmiş, sonra da “Yazıklar olsun bu ayetleri okuyup da düşünmeyenlere” buyurmuştu (Müttaki, Kenz, I, 570). Böyle buyuran Efendimiz (s.a.s.)’in kendisinin varlıklar üzerinde düşünmemesi elbette düşünülemez. Nitekim teheccüde kalktığında gökyüzüne bakar, Âl-i İmran sûresinin, “Yeryüzünün ve göklerin yaratılışında, gece gündüzün farklı oluşunda akıl sahipleri için deliller vardır.” (Âl-i İmran, 3/190) ayetinden itibaren bu son ayetlerini okurdu (Buhari, Teheccüd 6). Gece namazlarında da zaman zaman Âl-i İmran sûresinin son 10 ayetini (190-200. ayetlerini) okuduğu rivayet edilmiştir (Ebu Davud, Salat 26).
İşte burada Peygamber Efendimiz’in hayatından vereceğimiz bazı örnekler, O’nun varlığa bu ikinci zaviyeden nasıl baktığını ve ünsiyet ettiğini göstermektedir.
İnsana Ünsiyet
Allah’ın yarattığı ve vahiyle yücelttiği insan şüphesiz ki kâinattaki varlıkların en değerlisi ve en üstünüdür. Bu yüzden Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) varlıkla ünsiyetinin merkezinde insan vardır. Yani öncelikle insana ünsiyet eder. “Mü’min ülfet eden ve kendisine ülfet edilendir. Ülfet, ünsiyet etmeyende ve kendisiyle ülfet, ünsiyet edilmeyende hayır yoktur” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/335) buyurur. İnsanla ünsiyet tesis etmede ilk basamak gülümsemek, onlarla selamlaşmak ve hal-hatır sormaktır. Ünsiyeti devam ettirmek içinse, sevdiğini söylemek, insanlarda gördüğümüz farklılıklarının farkında olduğumuzu belli etmektir. Bu tutum insani ilişkilerde daha baştan pek çok kapıyı açacaktır. Efendimiz’in bu yönünün farkında olan Mekke müşrikleri hicret öncesinde onu öldürme planları yaparken içlerinden birinin söylediği şu söz bu gerçeği çarpıcı biçimde dile getiriyor: “Muhammed’in (s.a.s.) güler yüzlülüğü ve konuşması meşhurdur. Gider bir kavmi kendine bağlar, sonra bize savaş açarlar.” (Mahmud Es’ad, İslâm Tarihi, s. 527).
Peygamber Efendimiz (s.a.s.) insanlarla sabah karşılaştığında hal-hatırlarını ve geceyi nasıl geçirdiklerini sorardı (Heysemi, Mecma, 10/143). Selamlaşıp hal hatır sorma, alaka kurmanın en asgari şartı olduğu gibi, ünsiyet etmenin de alametidir. Ama bu, alakanın devam etmesi için yeterli değildir. Bunun şuurunda olan Efendimiz insanlarla aralarındaki alakayı sıcak tutmak için onların iyi özelliklerini öne çıkarır ya da gündelik farklılıklarının farkına vardığını belli ederdi. Böylece onlara iltifat etmiş, ilişkiyi sıcak ve canlı tutmuş olurdu. Bir defasında Hz. Ammar (r.a.) Efendimiz’in (s.a.s.) evine gelir, girmek için izin ister. Efendimiz onun sesini tanır ve ‘İzin verin.’ buyurur. Ammar içeri girdiğinde Efendimiz (s.a.s.) ona, “Merhaba ey tayyib mutayyeb” diye hitap eder. (Aliyyü’l-Muttaki, Kenzü’l-ummâl, 8/526). Bu iki kelime onun hem manen temiz, hem de yıkanıp koku sürünmek suretiyle maddeten temizlendiğini ifade ediyor. Bu hadiseden de anlaşıldığı gibi Efendimiz insanların iyi özelliklerini veya hallerini öne çıkararak onlara iltifatta bulunuyor, gönül alıyordu. Yine Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) sakallarını sarıya veya kırmızıya boyamış kimseleri gördüğünde onlara “Merhaba ey sarıya ve kırmızıya boyananlar” diye hitap ettiğini görüyoruz (Muttaki, Kenz, 6/669). Bu da farklılıkların farkında olduğunu belli etmenin insanlar üzerinde ne derece tesir meydana getirdiğini iyi bildiğini göstermektedir.
Bunun bir örneğini de ilim öğrenen talebeler için yaptığı hitapta görüyoruz. Efendimiz (s.a.s.) öğrencilere hitaben: “Mehaba ey ilim öğrenenler! İlim öğrenenleri melekler kuşatır, kanatlarıyla onlara gölgelik yaparlar. Sonra talep edilen şeye muhabbetlerinden ötürü ta dünya semasına ulaşıncaya kadar üst üste gelirler.” buyurmuştur (Muttaki, Kenz, 10/160). Yine bir defasında ilim öğrenenleri gördüğünde, “Merhaba size ey hikmet pınarları, karanlığın lambaları, elbiseleri eski, kalbi yeni olanlar ve her bir kabilenin reyhanları.” diye hitap etmiştir (Muttaki, Kenz, 10/260). Bu ikinci hadiste Efendimiz’in ilim öğrenenleri tavsif için kullandığı ifadelerin onları ne kadar motive ettiği hususu izahtan varestedir.
Bir başka örneği de, Ezdlileri gördüğünde Allah Resulü’nün onlara yaptığı hitapta görüyoruz. Ezd kabilesinden insanlarla karşılaştığında onlara “Merhaba ey insanlarının yüzleri güzel, kalbleri cesaretli, ağızları temiz, emanete riayetkâr Ezdliler” diye hitap etmiştir (Muttaki, Kenz, 12/85). Bu onlara kuru, laf olsun diye yapılmış bir iltifat olmayıp gerçeği yansıtmaktadır. Bu sözler Ezdlilere iyi hallerinin devamı hususunda müthiş bir motivasyon sağlamakta, ama aynı zamanda başkaları için de hayatta ulaşılması gereken bir hedefi işaret etmektir.
Onun insana gösterdiği ünsiyet, kurduğu münasebet, ruh halinin ne kadar olumlu olduğunun işaretlerini taşımaktadır. İnsanların ruh halleri ve karakterleri farklı; arzu, istek ve emelleri çeşitli, ilgi ve meyilleri değişik olduğundan ünsiyet etmek kolay değildir. Bu farklılıkların her biri insanın önünde bir engel oluşturur ve onu diğer insanlardan uzaklaştırır. Ama Efendimiz bu zorlukları kolayca aşar ve başkalarıyla aralarında çabucak bir alaka peyda eder ve bunu da devam ettirirdi. Zira insanlara peşin fikirlerle, ön yargılarla bakmaz, onları oldukları gibi kabul eder ve onlarla münasebet ağı kurmanın yollarını arardı.
Kabirdekilerle Hasbihal
Peygamber Efendimiz (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) insanla ünsiyetinin nasıl olduğunu gösteren bir başka tablo ise mezarlıklardan geçerken kabirde yatanlara selam vermesi ve onlarla hasbihal etmesidir. İnsan ölmüşlerle alakanın koptuğunu, onlarla iletişim kurulamayacağını zanneder, ama onların da kendilerine göre bir hayatlarının olduğunu bilen Efendimiz (s.a.s.), kabirlerden geçerken şöyle seslenirdi: “Selam ey mü’minler yurdunun sakinleri! İnşallah biz de size katılacağız.” (Müslim, Cenaiz 102) Hz. Peygamber Bedir kuyusunun yanından geçerken müşriklerin ölülerine, “Ben Rabbimin bana vadettiğini buldum. Siz de Rabbinizin size vadettiğini gerçekten buldunuz mu?” diye seslenmiştir. Bunun üzerine Hz Peygamber’e “Toprak olmuş kemiklere mi sesleniyorsunuz?” denilince, Peygamberimiz (s.a.s.) de, “Nefsim kudret elinde olan Allah’a yemin olsun ki söylediklerimi onlar sizden daha iyi duyuyor, fakat cevap vermiyorlar.” buyurmuştur (Buhari, Cenaiz 87; Nesai, Cenaiz 117). Uhud’da, Peygamber Efendimiz (s.a.s.), şehitlerin başında durmuş ve “Şehadet ederim ki, bunlar, Allah katında diridirler. Onları ziyaret edin, onlara selam verin. Allah’a yemin ederim ki, onlar selam verenin selamını alırlar.” açıklamasını yapmıştır. (Heysemi, Mecmauz-zevaid, 3/60). Demek ki kabirde yatanlar ölüdür deyip geçmemek, onlarla tanışıklık edip selamlaşmak, hasbihal etmek gerekiyor.
Diğer Varlıklarla Ünsiyet
Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) varlıkla ünsiyetinde her ne kadar insan merkeze alınsa da, maddi-manevi diğer varlıklarla da ünsiyet ettiği, olumlu münasebetler kurduğu görülmektedir. Bu durum onun insan dışındaki varlıklara hitap şeklinde açıkça gözükmektedir. Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) nazarında insan dışındaki diğer maddi-manevi varlıklar da tıpkı insan gibi telakki edildiğinden onlara şuur sahibi manevi şahsiyetlermiş gibi hitap edilmiştir. Varlığa böyle bir hitap, sözün tesirinin yanında hitap edenin psikolojisinin ne kadar olumlu, düşüncesinin ne kadar duru ve tabii çevreyle uyumunun ne kadar mükemmel olduğunu da gösterir. Kur’ân-ı Kerimde de mevcut olan bu hitap biçimi aynı zamanda bir öğretidir. Mesela, Hz. İbrahim ateşe atıldığında Allah (c.c.) “Ey Ateş! İbrahim’e serin ve selamette ol (onu yakma)” (Enbiya, 21/69) diye hitap etmiştir. Nuh tufanı olduğunda da yine Cenab-ı Hak yere göğe hitap ederek “Ey Yer! Suyunu yut ve Ey Gök! Sen de suyunu tut.” (Hud, 11/44) buyurmuştur. Şu ayetlerde de yine gök cisimleri ile gece ve gündüz tıpkı insanlarmış gibi resmedilmektedir: “Bakın: Gündüzün sinip gizlenen yıldızlara... Dolaşıp dolaşıp yuvalarına, yörüngelerine giren gezegenlere... Geçmeye başladığı dem geceye… Nefes almaya başladığı dem sabaha kasem ederim.” (Tekvir, 81/18) Edebiyatta tecrid veya teşhis adı verilen bu söz sanatının örneklerine Allah Resulü’nün hitap tarzında da sıkça rastlamaktayız.
Güne Merhaba
Efendimiz’in (s.a.s.) manevi varlığı şuurlu bir şahsiyet gibi telakki edip ona hitap etmesinin örneklerinden birini sabah vakti veya yeni gün oluşturmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.) sabah güneş doğduğunda şöyle derdi: “Merhaba ey yeni gün ve ey yaptıklarımıza şahit olup amellerimizi yazan melek! Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla yazın. Şehadet ediyorum ki Allah’tan başka ilah yoktur ve Muhammed Allah’ın resulüdür. Ve şehadet ediyorum ki din bütünüyle Allah’ın vasfettiğidir. Yazan da Allah’ın inzal ettiği gibi yazmıştır. Ve şehadet ediyorum ki kıyamet saati gelecektir ve bunda şüphe yoktur. Ve Allah kabirlerde olanları diriltecektir.” (Muttaki, Kenz, 2/632). Bu sözde Efendimiz yeni güne şahsiyet vererek, hem yeni günü, hem de amellerimizi yazan meleği, sabaha mü’min olarak girdiğine, yeni güne mü’min olarak başladığına şahit tutmaktadır. Onun yolunun yolcularından olan Şah-ı Nakşibendî Hazretlerinin de Evrâd-ı Kudsiyye’sinde Efendimiz’i örnek alarak “Merhaba, merhaba ey yeni sabah ve yeni günün mutluluk veren ilk saatleri!” hitabıyla sabah ve mutluluk getiren yeni güne ‘Hoş geldin.’ dediğini görüyoruz.
Kışa Merhaba
Efendimiz’in (s.a.s.) manevi varlıkla ünsiyetinin nasıl olduğunu gösteren diğer bir şey de kış mevsimidir. O, her şeyin olumlu bir yanını görüp onu öne çıkardığı gibi, soğuk olması hasebiyle insanların pek soğuk baktığı kış mevsimini, bir misafirmiş gibi, sıcak bir şekilde karşılar, ona merhaba der ve onun rahmet vesilesi olduğunu ifade ederdi. Nitekim Efendimiz (s.a.s.) bir hadis-i şeriflerinde; “Merhaba ey kış! Bu mevsimde rahmet iner. Gece ibadet edenler için kışın gecesi uzun, gündüzünde oruç tutanlar için gündüzü kısadır.” (Muttaki, Kenzü’l-ummâl, 12/322) buyurmuştur. Varlığa böyle bakmak ve böyle bir karşılama yapmak, bunu yapan kimsenin duygu dünyasının ne kadar renkli, düşünce dünyasının ne kadar canlı ve hayal dünyasının ne kadar geniş olduğunu gösterir.
Evdekilere Selam
Peygamber Efendimiz (s.a.s.) yalnız da olsa kendini yalnız hissetmezdi, zira o biliyordu ki, yalnız değildi. Manevî/ ruhanî varlıkla birlikte yaşıyordu. Bu yüzden eve girdiğinde evde insan olmasa bile selam verirdi. Hatta geceleyin geldiğinde uyuyanları uyandırmayacak, uyanık olanın da duyabileceği şekilde selam verdiği rivayet edilmektedir. (Müslim, Eşribe 174). Yine Efendimiz “Kim şeytanın yanında yatmasını ve yemeğinden yemesini istemiyorsa eve girince selam versin, yemeğe başlarken besmele çeksin.” buyurmuştur (Heysemi, Mecma’, VIII, 41). Bu hadiste Efendimiz, insanın yalnız olmadığını, manevî varlıklarla beraber yaşadığını, insanın bunun bilincinde olması gerektiğini, dolayısıyla onlardan melekler ve cinlere selam verilmesini, şeytanların ise insanın yediklerine ortak olmamaları için besmele ile başlanmasını emir ve tavsiye buyuruyor.
Yeni Mahsul Meyveye İltifat
Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) varlıkla ünsiyetinin bir başka tezahürü de yeni mahsul meyveleri karşılama biçiminde ortaya çıkmaktadır. Bu da adeta bir seremoniyi hatırlatmaktadır. Peygamber Efendimiz (s.a.s.) kendisine ilk mahsul meyve ikram edildiğinde onu öper ve “Rabbimiz! Bize turfandasını yedirdiğin gibi sonunu da yedir.” diye dua ederdi. Sonra da onu çocuklardan başlayarak yanındakilere ikram ederdi. (Şâmî, Sübülü’l-hüdâ ve’rreşâd, 7/317-318). Efendimiz’in bu tavrı, varlığa bakış açımızı ve onunla ünsiyetimizin sebebini anlatan şu ifadelerde anlamını bulmaktadır: “Hislerimizin heyecanla köpürdüğü, duyuş ve sezişlerimizin değiştiği, idrak ufkumuzun derinleşip farklılaştığı bu türlü durumlarda çok defa gündelik alâkalardan sıyrılır; bütün bu olup bitenlerin perde arkasına yönelir ve öteleşmenin ruhlarımıza kazandırdığı genişlikle şu her zaman görüp temâşâ ettiğimiz kâinatları, bağrında yaratıldığımız tabiatı, Sevgili’nin kaleminden dökülmüş harfler, kelimeler, şiirler gibi duyar ve mırıldanır; O’nun neyinden dökülen nağmeler gibi dinler ve heyecanlanır; O’nun tığından çıkmış dantelâlar gibi temâşâ eder, hayret ve takdirlerle karşılar; sonra da karşılaştığımız bütün bu şeyleri öper öper başımıza kor, koklar koklar yüzümüze-gözümüze sürer ve bu vuslat koridorunda vuslat demlerine denk unutulmayacak dakikalar yaşarız.” (F. Gülen, Bir Bakış Açısı)
Saça İkramı Tavsiye
Bir hadislerinde aleyhi ekmelü’t-tahâyâ Efendimiz “Kimin saçı varsa ona ikram etsin.”
(Ebu Davud, Teraccül 3) buyurmaktadır. Bu hadiste saç, adeta bir insan gibi telakki edilmiş, bir misafir şahsiyeti verilmiş ve ona ikram edilmesi istenmiştir. Saça, ihtiyacı olan yıkama, temizleme, tarama ve gerektiğinde yağlama yoluyla bakım yapma tavsiye edilmiştir. Bu tavsiye, yıkama, temizleme, tarama, yağlama gibi manaları verecek lafızlarla ve bir emir kalıbıyla da yapılabilirdi, ama böyle yapılmamış, üslubu çok nezih ve insanın duygularını okşayan bir tonda yapılmıştır. Bu da dilin farklı kullanımlarının insan üzerindeki etkisinin farkında olan Efendimiz’in bunu varlıkla ilişki dünyasına nasıl beliğane yansıttığını göstermektedir.
Hilale Hitap
Peygamber Efendimiz (s.a.s.)’in varlıkla ünsiyetinin bir başka tezahürü de yeni hilal göründüğünde ortaya çıkıyor. Peygamberimiz (s.a.s.) yeni hilali gördüğünde onu tıpkı beklediği bir misafirmiş gibi karşılar ve adeta onunla hoşbeş ederdi. “Hilal hayır ve rüşddür” buyuran Efendimiz, “Seni yaratan ve kavislendirene iman ettim.” (Heysemi, Mecma’, 10/142) diye ona hitap ederdi. Bu hitap da gösteriyor ki Efendimiz onunla, karşısında sanki kendisini anlayan bir insan varmış gibi iletişim kuruyor.
Mekânlara Hitap
Fahr-i kâinât Efendimiz coğrafî mekânlarla da ünsiyet eder, onlarla sanki birer dost gibi hitap ederdi. Bunun en bariz örneğini hicret esnasında Mekke’ye yaptığı hitapta görüyoruz. Efendimiz hicret ederken Mekke’ye şöyle seslenmişti: “Ey Mekke! Bütün dünyada en çok sevdiğim yer sensin! Senin evlatların duvarların arasında beni huzur içinde bırakmıyor. Eğer çıkarmasalardı senden çıkmazdım.” (İbn Mâce, Menâsik 103). Âdeta ana kucağından zorunlu olarak ayrılan bir çocuğun duygu ve düşüncelerini yansıtan bu sözler, Efendimiz’in doğduğu ve içinde 53 yıl yaşadığı Mekke’yi tıpkı bir ana kucağı gibi gördüğünü ifade etmektedir.
Allah Resulü’nün coğrafi mekânlara bakışının bir örneğini de Uhud dağını gördüğünde söylediği şu sözlerde görüyoruz: “Uhud bir dağdır. O bizi sever, biz de onu severiz” (Beyhaki, es-Sünenü’l-Kübrâ, 5/322-323). Bu ifadelerde Uhud savaşında dağın kendisini sevdiği için hamilik yaptığı telmih edilmekte ve bu yüzden bir vefa borcu olarak kendisinin de onu sevdiği bildirilmektedir. Onun yolunun yolcularından birinin, ilişkili olduğu mekânlara vefasına işaret eden şu sözleri ne kadar da anlamlıdır: “Kahve içtiğim bir yerde bir daha oturmamayı o mekana vefasızlık sayarım. Geçtiğim bir yoldan bir daha geçmemeyi vefasızlık sayarım.” (Nuriye Akman, Gurbette Fethullah Gülen, s. 23)
Hatıraya Değer Verme
Varlıkla ünsiyetin bir başka göstergesi de hatırası olan şeylere değer vermektir. Peygamber Efendimiz (s.a.s.) insanların çeşitli münasebetlerle birbirlerine takdim ettikleri hediyelere veya kullandıkları eşyalara da değer atfederdi. Şu hadise Efendimiz’in (s.a.s.) insanlar nazarında hatıra değeri taşıyan şeylere nasıl baktığını çarpıcı biçimde ortaya koymaktadır: Bedir savaşında müşrikler safında bulunup, Müslümanlara karşı çarpışan damadı Ebu’l-As esir düşmüştü. Esirler fidye ile esaretten kurtuluyorlardı. Ebu’l-As’ın fidye olarak vereceği parası yoktu. Mekke’de bulunan eşine yani Efendimiz’in (s.a.s.) kerimesi Zeyneb’e (r.a.) haber gönderdi. O da esirler arasında bulunan kocasını kurtarmak için annesi Hz. Hatice’nin (r.a.) kendisine düğün hediyesi olarak taktığı kolyeyi fidye olarak gönderdi. Efendimiz (s.a.s.) o kolyeyi gördüğünde 25 yıllık hatıratı gözünde canlandı. Bu duygulu tablo karşısında gözleri yaşaran Efendimiz (s.a.s.), “Bir annenin hatırasını kızına bırakmak icap etmez mi?” buyurarak kolyeyi iade etti ve Ebu’l-As’ı serbest bıraktı. (Ö. Rıza Doğrul, Asr-ı Saadet, 1/242). Bir başka hadise de, sütannesi Halime’nin kabilesi Huneyn savaşında esir düştüklerinde kendisinden süt emdiği kişi sebebiyle onları serbest bırakmasıdır. Sütkardeşi Şeyma, Evtas savaşında esir düştüğünde de yine eski hatıratı gözünde canlanmış, ganimetlerden hediyeler vererek onu serbest bırakmış, ailesinin yanına göndermiştir.
Yine ciz’u’n-nahl olarak bilinen, Efendimiz’in (s.a.s.) mescitte kendisine dayanarak hutbe irad ettiği hurma kütüğü, minber yapıldıktan sonra mescitten atılacak olması karşısında üzüntüsünden inleyerek ses çıkarması sebebiyle Efendimiz (s.a.s.) onu mescitte bıraktırmıştır. Bu hadise de Efendimiz’in hatırası olan şeyler karşısındaki âlicenaplığını göstermektedir.
Sonuç
Buraya kadar verdiğimiz örnekler gösteriyor ki, Peygamber Efendimiz (s.a.s), varlığa şuursuz cansız nesnelermiş gibi bakmıyor, aksine onları, Allah’ın sanat eserleri, güzel isimlerinin ve yüce sıfatlarının birer tecelligâhı görüyor ve ünsiyet ediyordu. Zaten canlı-cansız bütün varlık da ona “hoşamedi”de bulunmaya can atıyor, O’nun ünsiyet atmosferine girme aşkıyla yanıp tutuşuyordu.
* Araştırmacı - Yazar
mtoprak@yeniumit.com.tr
.
Resûlüllah'ın (s.a.s.) İbâdet ve Kulluk Hayatı
Prof. Dr. Osman Güner
|
O, bütün hayatı boyunca dini Allah'a tahsis ederek sadece O'na kulluk yaptı.. gönlü sadece O'nun mârifetiyle doldu-taştı.. gözü her yerde O'nun âsârını süzüp durdu.. bütün duyguları O'ndan gelen mânevî zevklerle coştu ve köpürdü.. O, Hakk'a uyanmış, hakikate yelken açmış ve doyma bilmeyen bir iştiha ile hep "Allah" deyip dolaşmıştı.
|
Allah'ın (c.c.) emirlerini yerine getirme, O'na kulluk etme ve kulluğun şuurunda olma gibi mânâlara gelen 'ibâdet' ve 'ubûdiyet (kulluk)' kavramları; bazılarına göre her ne kadar aynı mânâya hamledilmiş ise de, çoğunluğun kabulüne göre, bu kelimelerin lâfızları gibi mânâları da birbirinden farklıdır. İbâdet, 'Yüce Mevlâ'nın emirlerini yerine getirip yaşama ve kulluk sorumluluklarını temsil etme' mânâlarına geldiği hâlde; ubûdiyet, 'kul olma ve kölelik şuuru içinde bulunma' şeklinde anlaşılmıştır.1 Her ne şekilde olursa olsun ibadet ve kulluk, Hâlık-ı Zülcelâl'in insana bahşettiği en büyük pâyedir.
Bu münasebetledir ki, Allah Teâla, Habîb-i Edîb'ini kelime-i şahâdet gibi kutlu bir cümlede anarken, önce"عَبْدُهُ - kulu" demiş, sonra da"رَسُولُهُ - peygamberi" sözüyle bunu taçlandırmıştır. Yine O (c.c.), Resûl-i Ekrem'i Miraç'a dâvet ederken, "أَسْرَى بِعَبْدِهِ - kulunu seyr ü sefer ettirdi." (İsrâ sûresi, 17/1) kaydını koymuş ve bununla ubûdiyetinin üstünlüğüne ve ayrıcalıklı oluşuna işaret buyurmuştur. Haddizâtında bu eşsiz sema yolculuğunda, övgüye layık bin bir vasfı arasında kulluğu öne alınarak "فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى - Kuluna vahyetti ha vahyetti." (Necm sûresi, 53/10) denilmesi de oldukça mânidardır!..
Allah Resûlü (s.a.s.), hayatın her alanında olduğu gibi bizler için, "ibadet ve kulluk hayatı"nda da en güzel örnektir. O'nun Allah'a kul oluşunu en kâmil mânâda anlayabilmek için hayatının bazı kesitlerine bakmamız gerekir. Zira kulluk, her yönüyle hayatı kuşatan, kapsamlı bir mânâ dokusunu barındırmaktadır.
Binaenaleyh O'nun kulluk ve ibadet konusundaki örnek yaşantısını, 1)"Zikir ve ibadet hayatı", 2) "Zühd hayatı (Dünya hayatına bakışı)", 3) "Allah korkusu" gibi hususları tahlil etmek suretiyle ortaya koymak mümkündür.
1) Zikir ve İbadet Hayatı
Allah'a kul olmanın en önemli tezahürlerinden biri hiç şüphesiz O'nu (c.c.) anmak ve zikretmektir. Efendimiz de kulluğunu ve gönlündeki Allah sevgisini, O'nu sürekli zikretmek suretiyle göstermiştir. Allah Resûlü her hâlinde, her nefes alış-verişinde, ayakta iken, otururken, yatarken, kalkarken, uyurken, uyanıkken dâima Allah'la beraber olduğunun şuurundadır ve O'nu zikirle meşguldür. Emrettiği ve yasakladığı şeyler, koyduğu kaideler, verdiği hükümler, yaptığı işler, Allah'ın isim ve sıfatlarıyla alâkalı söz ve duaları, O'nun Allah'ı zikri olarak kabul edilir.
Efendimiz'in zikir ve ibadet hayatı, bu konuda ifrat ve tefritten uzak, Allah'ın rızasına uygun bir hayat sürmek isteyen mü'minler için güzel bir örnektir. O (s.a.s.) bu konuda özellikle bazı hususlara riayet edilmesine itina gösterirdi:
Resûlullah (s.a.s.), toplu hâlde Allah'ın anılıp zikredildiği meclisleri "cennet bahçeleri" diye tavsif etmiş ve onlardan azamî ölçüde istifade edilmesini istemiştir. (Tirmizi, Daavât 82) Ashab'ın önde gelenlerinden Ebû Saîd el-Hudrî'nin (r.a.) naklettiği bir hadîs-i şerîfte Allah Resûlü (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır: "Bir topluluk Allah'ı zikretmek için bir araya gelirse, melekler onları kuşatırlar, üzerlerini rahmet kaplar, onlara sekîne (gönül huzuru) bahşedilir ve Allah onları nezdindekilere (melekler vb.) iftiharla zikreder." (Müslim, Zikir 39)
Gece İbadetlerine İtina Göstermek
Allah Resûlü, her gece uyanarak Allah'ı zikretmiş, dua ve istiğfarda bulunmuş ve namaz kılmıştır. Yüce Allah, Resûlü'ne hitapla geceyi en güzel şekilde ihyâ etmesini ifade buyurmuştur: "Sana mahsus bir namaz olmak üzere gecenin bir kısmında kalkıp Kur'ân oku, teheccüd namazı kıl. Böylece Rabb'inin seni makam-ı mahmûda eriştireceğini umabilirsin." (İsrâ sûresi, 17/79)
Efendimiz (s.a.s.), Ashab'ını ve mü'minleri de gece ibadetine teşvik etmiş; gece boyunca hiç uyanmaksızın uyumayı hoş karşılamamıştır. En çok hadîs rivayetiyle tanınan sahabîlerden Hz. Ebû Hüreyre'nin naklettiği bir hadîs-i şerîfte, Efendimiz;"İnsan uyuyunca Şeytan'ın, onun ense köküne üç düğüm attığını, uyanıp Allah'ı zikrettiği zaman bu düğümlerden birinin çözüldüğünü, abdest alıp namaz kıldığında da düğümlerin kalan ikisinin çözüleceğini" ifade buyurmuştur. (Buharî, Teheccüd 13.)
Sahabe'den İbn Abbas'ın (r.a.) anlattığına göre, o bir gece Resûlüllah'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yanında kalmıştı. Geceleyin Allah Resûlü (aleyhisselâm) uyanarak önce misvakla ağzını temizleyip abdest almış; akabinde Âl-i İmrân sûresinden bazı âyetleri okumuş; sonra on üç rekat namaz kılmış; Hz. Bilâl'in sabah ezanını okuması üzerine kalkıp iki rekat namaz kılmış ve sonunda da şu duayı yapmıştı: "Allah'ım! Benim kalbime nûr, dilime nûr, kulağıma nûr, gözüme nûr, arkama nûr, önüme nûr, üstüme nûr ve altıma nûr halk eyle! Yâ Rabbi! Bana nûr lutfeyle!" (Buhârî, Daavât 10)
Allah Resûlü, bazı geceler ayakları şişinceye kadar namaz kılar, Allah'ı (c.c.) zikrederdi. Ashab'dan Muğîre b. Şu'be (r.a.): "Ey Allah'ın Elçisi! Allah senin gelmiş geçmiş bütün günahlarını bağışladığı hâlde, neden hâlâ kendini bu kadar zorluyorsun?" diye sual edince: "Şükreden bir kul olmayayım mı?" buyurmuştu. (Buhârî, Rikâk 20)
Efendimiz (s.a.s.) nafile ibadetler için çoğunlukla gece saatlerini seçerdi. Bu durum, gündüz saatlerinde daha çok devlet işleri ve insanlarla meşguliyetin, O'nun bütün zamanını almasından kaynaklanmış olabilir. Ayrıca gece ibadetinin sâir zamanlarda yapılan ibadetlerden daha faziletli olduğunu da Peygamberimiz haber vermişlerdir. (Nevevî, Ezkâr, s. 83–84) Allah Resûlü, Vitir namazını da gecenin başında, ortasında veya sonunda kıldığı olmuştur. (Ebû Dâvûd, Tefrîu ebvâbi'l-vitr 7,8)
Efendimiz (s.a.s.), gündüzleri de nafile ibadet yapardı. Farz namazların önce veya sonrasındaki sünnet namazları, duhâ namazı, yağmur duası ve namazı, kusûf ve husûf namazları (güneş ve ay tutulmasına binaen kılınan namazlar), sefer namazı, mescide girildiğinde kılınan tahiyyetü'l-mescid namazı gibi nafile namazları da îfâ etmiştir. Nitekim Hz. Âişe Vâlidemiz'e O'nun nafile ibadetleri sorulduğunda, o şöyle cevap vermiştir: "Allah Resûlü öğle namazını(n farzını) kılmadan önce evinde dört rekat namaz kılardı (yani öğlenin sünnetini). Sonra mescitte Ashab'ına farzı kıldırır, evine geldiğinde tekrar iki rekat namaz kılardı…" (Ebû Davud, Tatavvu 1)
İbadet, zikir ve dua ile meşguliyet, kalbin susuzluğunu giderip dünyayı hor ve hakir göstermektedir. Dolayısıyla insan, dünyayı kaybetmekle üzülmemeli, kazanmak ve bulmakla da sevinmemelidir. Mü'min bir kul şunu iyi bilmelidir ki, ibadet şuuruyla yapılan amellerden elde edilecek mânevî/uhrevî kazanımlar, Allah katında daha hayırlı ve daha makbuldür. (Şûrâ sûresi, 42/20)
İbadet Hayatında Devamlılık ve İtidal
Allah Resûlü (aleyhisselâm) bütün geceyi veya zamanı ibadetle geçirmeyi tavsiye etmemiştir. (Nesaî, Sıyâm 35) Hattâ Ashab'ın gece nafile namaz kılmak için mescide devamını da hoş karşılamamıştır.
Resûl-i Ekrem'in vahiy kâtiplerinden Zeyd ibn Sâbit'ten (r.a.) rivayete göre, Hz. Peygamber (s.a.s.) Ramazan'da birkaç gün teravih namazlarını Ashab'ıyla birlikte cemaatle kılmıştı. İlerleyen günlerde cemaatin çoğaldığını görünce, mescide çıkmamış ve sonra onlara şöyle hitap etmişti:
"Görüyorum ki, cemâatle terâvîh namazı kılma konusunda çok isteklisiniz. Fakat böyle cemâat hâlinde bu ibâdete devam ederken, bu namazın farz kılınmasından ve farz kılındığı takdirde de hepinizin bu namazı cemâatle edaya muktedir olamamanızdan korkarım. Onun için ey insanlar! Sizler bu namazı kendi evlerinizde kılınız. Çünkü farz namaz müstesna, bir kimsenin kıldığı en faziletli namaz, kendi evinde kıldığı namazdır." (Buharî, İ'tisam 3)
Efendimiz'in (s.a.s.) bazı gecelerde yaptığı uzun ibadetlerin yanı sıra, Hz. Âişe Vâlidemiz'in anlattığına göre, O'nun bütün gece sabaha kadar namaz kıldığı veya ibadet ettiği, Ramazan orucu dışında aralıksız bir ay boyunca oruç tuttuğu görülmemiştir. (Müslim, Müsâfirîn 141) Ayrıca ibadetler konusunda ifrat ve tefritten kaçınmak gerektiği mesajını vermiştir: "(İbadetlerinizde ve işlerinizde) ifrat ve tefritten sakının! Şunu iyi bilin ki, (Allah'ın rahmetiyle muamelesi olmadıkça) hiç kimse yapmış olduğu amellerle Cennet'e giremez. Allah katında amellerin en makbul olanı, az da olsa devamlı olanıdır." (Buhârî, Rikâk 18)
Dolayısıyla Allah Resûlü, insanların amellerine güvenmeleri yerine, güçleri nispetinde yaptıkları amelleriyle Allah'a yakınlaşmanın, O'nun rahmetine sığınmanın yollarını aramalarını istemiştir. Mü'min bir kul, az da olsa süreklilik arz eden ve samimiyetle îfâ edilen ibadet ve taatın makbul olduğunun şuurunda olmalıdır. O hâlde Allah'a ibadet ve zikir, sadece O'na kulluğun, O'nu sevmenin, O'nun karşısında kendini aciz hissetmenin, O'na karşı sonsuz saygı duymanın ve itaatın en son neticesidir.
2) Zühd Hayatı (Dünya Hayatına Bakışı)
Zühd, dünyaya ve dünyalık şeylere karşı hırs ve rağbeti terk etmek mânâsına gelir. Zühd olarak isimlendirilen hâl, bir şeye olan arzu ve isteği ondan daha iyisine çevirmekten ibarettir. Zühdde, daha iyiye yönelme söz konusudur.
Allah'tan başka hiçbir şeye değer vermeyen insan, kâmil mânâda zühd sahibi kabul edilir. Bununla birlikte kişinin kendisine ve bakmakla yükümlü olduğu kimselere yetecek kadar kazanması ve elinde mal bulundurması zühde aykırı değildir. Ancak fazlasını ihtiyaç sahiplerine vermek zühdün bir gereğidir.
Zühd hayatının temelini Kur'ân-ı Kerîm'de aramak gerekir. Yüce Allah dünyaya bakışın nasıl olması gerektiğini birçok âyette açıklamaktadır: "Onlardan bazı zümrelere, sırf kendilerini denemek için verdiğimiz dünya hayatının süslerine gözünü dikme. Rabb'inin sana verdiği nimet, hem daha hayırlı ve değerli, hem de daha devamlıdır." (Tâhâ sûresi, 20/131) "Kim âhiret mahsülü isterse, onun ürünlerini fazla fazla artırırız. Kim de sırf dünya menfaati isterse ona da ondan veririz, ama âhirette onun hiç nasibi olmaz." (Şûrâ sûresi, 42/20)
Kur'ân'da, dünya nimetlerinin bir imtihan vesilesi olduğu, dünyanın faydasının pek az, Allah'ın vereceği karşılığın (sevabın) ise daha hayırlı olduğu anlatılarak hakikatte insanın yaşadığı hayatı nasıl okuması gerektiğine işaret edilmektedir. (bkz. Mü'minûn sûresi, 23/56; Nisa sûresi, 4/77; Kasas sûresi, 28/80)
Allah Resûlü (s.a.s.) insanların en zâhid olanıydı. Kendisine pek çok fetihler nasip olduğu ve önemli miktarda dünya malı elinden geçtiği hâlde, O, ailesinin nafakasını temin için ‘zırhı bir Yahudi'de rehin' olarak hayata gözlerini yummuştu. (Buharî, Buyû' 15)
Bir adam, Efendimiz'den, yaptığı takdirde Allah'ın ve insanların sevgisine mazhar olacağı bir amel tavsiye etmesini istemişti. Allah Resûlü ona: "Dünyaya rağbet gösterme ki, Allah seni sevsin; insanların ellerinde bulunana (nimet ve imkânlar) rağbet etme ki, onlar (da) seni sevsin." (İbn Mâce, Zühd 1)
Hz. Âişe Validemiz, Peygamberimiz'le aile efradının Medine'ye gelişlerinden Allah Resûlü'nün vefatına kadar, üç gece üst üste buğday ekmeğinden doyasıya yemediklerini anlatır. (Buharî, Rikâk 17) Peygamberimiz'in evinde bazen bir ay müddetle ateş yanmaz ve bu müddet içinde nafakaları sadece kuru hurma ile sudan ibaret olurdu. (Müslim, Zühd 26)
Efendimiz'in dünya malına karşı zâhidane bir hayat sürdüğü ve mal zenginliğine değil gönül zenginliğine talip olduğu açıktır. (Buharî, Rikâk 15) Nitekim Allah, Mekke vadisini altın yapıp emrine vermeyi teklif ettiği hâlde O (s.a.s.) bunu talep etmeyip Rabbi'nden şunu istemiştir: "Allah'ım, acıktığım gün Sana tazarru ve niyazda bulunur; doyduğum gün de Sana hamd ü sena ederim." (Tirmizi, Zühd 35)
Kur'ân-ı Kerîm de: "Kendilerine verdiğimiz servet ve evlâtlarla iyiliklerine koştuğumuzu mu sanıyorlar? Hayır, onlar işin farkında değiller!" (Mü'minûn sûresi, 23/55) mealindeki âyetle bu hususa işaret etmiştir.
Ancak bu âyet ve hadîsler, başkasına el-avuç açmayı gerektiren yoksulluğa bir teşvik olduğu şeklinde anlaşılmamalıdır. Zira İslâm, zilleti gerektiren fakirliği hoş karşılamamıştır. Allah Resûlü (aleyhi ekmelüttehâyâ) da fakirlik fitnesinin şerrinden, her şeyi unutturan fakirliğe sürüklenmekten Allah'a (c.c.) sığınırken (İbn Hanbel, Müsned, 6/57); fakirliğin neredeyse küfürle eşdeğer olacağına işaret etmiştir. (Beyhakî, Şuabu'l-İmân, 5/267)
Hâsılı, zühd, Allah sevgisinin, kalb ve gönül huzurunun, hayrı elde etmenin, hikmetin ve mutluluğun, dünyayı hakir görüp âhirete yönelmenin, insanlara karşı şefkat ve merhamet sahibi olmanın, dolayısıyla insanları sevmenin kaynağıdır.
3) Allah Korkusu
Korku, ilk bakışta Allah sevgisine zıt gibi görünse de, gerçekte Allah sevgisiyle iç içedir. Sevgi, Allah'ı hakkıyla bilip tanımak demek olan marifetin bir meyvesi, korku da Allah'ı gereği gibi bilmenin bir neticesidir. Allah'ı (c.c.) tanıma ufku (marifet) arttıkça, Allah korkusu da onunla birlikte artmaktadır. Hz. Peygamber'in (aleyhisselam) "And olsun ki, Allah'ı en iyi bileniniz ve O'ndan en çok korkanınız Benim!" (Buharî, Edeb 72) sözleri buna işaret etmektedir.
Allah'ı hakkıyla bilip, sadece O'ndan korkanlar, yaşamanın sevincine ve hayatın zevkine ulaşmış olurlar. Allah'tan korkan kişi, bütün korkuları aşmış ve O'nunla ünsiyet kazanmış olur. Marifet ve korku, Allah'tan utanmayı, O'nu yüce bilmeyi, murakabe, sevgi ve tevekkülü, sadece O'na ibadet etmeyi, O'nun rızasını kazanmayı ve O'nun emrine boyun eğmeyi gerektirir.
Allah korkusu, O'na karşı saygı ve sevginin bir neticesi olan takvaya ulaşmanın da yoludur. Takva ise, bütün amellerimizi içine alan bir mahiyet arz eder. Yüce kitabımız Kur'ân, Allah sevgisi kadar Allah korkusu üzerinde de durmaktadır. Bu meyanda Yüce Allah buyuruyor ki: "Kulları içinde Allah'tan ancak âlimler korkar." (Fâtır sûresi, 35/28) Zira bilenler ve düşünüp anlayanlar âlimlerdir. (Ankebût sûresi, 29/43) Efendimiz'in ifadesine göre de, kişiye ilim olarak Allah'tan korkması kâfidir. (Darimî, Mukaddime, 30)
Peygamberimiz'in amcasının oğlu İbn Abbas (r.a.) der ki: "Hakiki âlimler, Allah'ın her şeye kâdir olduğunu bilen, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayan, helâl kıldığını helâl, haram kıldığını da haram olarak kabul eden, Allah'ın emir ve tavsiyelerine uyan, O'na kavuşacağına ve ilminin hesabının sorulacağına yakînen inanan kimselerdir." (İbn Kesîr, Tefsîr, 6/531)
Kur'ân-ı Hakîm, hidayet ve rahmetin, Allah'tan korkanların vasfı olduğunu bildirmiştir. (Bkz. A'râf, 7/154) Yine "Allah onlardan, onlar da Allah'tan râzı olmuşlardır. İşte bu rıza makamı da Rabbine saygı duyanlarındır." (Beyyine sûresi, 98/8) Allah katında en üstün olanlar da, Allah'tan en çok korkanlardır. (Hucurât sûresi, 49/13)
Peygamber Efendimiz'de müşahede ettiğimiz Allah korkusu, Kur'ân'ın bu konudaki tavsiyelerinin en mükemmel şekilde O'nun hayatına aksetmesinden ibarettir: Seven, sevdiğinin hoşnut olmadığı bir işi yapmaktan korkup çekinir. Böyle bir korku, tamamen sevgi ile alâkalıdır. Efendimiz'in hayatında gördüğümüz korku hâli de, O'ndaki Allah sevgisiyle orantılıdır. Sevgisi, korkusu ve itaati, marifetinin, yani Allah'ı tanıyıp bilmesinin neticesidir. Allah Resûlü'nün "Hikmetin başı, Allah korkusudur."2 ifadesi, böyle bir gayeye mâtûftur.
Resûl-i Ekrem (s.a.s.) Allah korkusundan dolayı gözyaşı dökmüş, ağlamayı tavsiye etmiş ve bu hâlin günahların affına ve Cennet'e girmeye vesile olacağını ifade buyurmuştur. Ebû Ümâme (r.a.), Efendimiz'in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Hiçbir şey Allah katında şu iki damladan daha sevimli değildir: Biri, Allah'ın azabından korkarak ağlayan kişiden akan gözyaşı damlası, diğeri de Allah yolunda savaş meydanında akıtılan kan damlası." (Tirmizî, Fedâilü'l-Cihâd 26)
Allah Resûlü'nün devamlı hüzünlü, düşünceli ve rahat olmayan bir hâli vardı. Nitekim O buyuruyor ki: "Ey Muhammed ümmeti, Allah'a yemîn ederim ki, benim bildiklerimi sizler bilseydiniz, az güler, çok ağlardınız." (Buharî, Kusûf 2)
Tabiatta cereyan eden bazı hâdiseler, her defasında Allah Resûlü'nü endişeye sevk etmiştir. Bu endişeler, tamamen Allah korkusuyla alâkalıdır. Efendimiz (s.a.s.), gökyüzünde siyah bir bulut görse, yüzünün rengi değişir, bazen ona doğru bakar, sonra evine girer tekrar çıkardı. Bunlar endişe alâmetiydi. Allah Resûlü bu hâliyle ilgili şu açıklamayı yapmıştır: "Bilemiyorum, belki de bu kara bulut (Âd Kavmi'nin başına gelenlerde olduğu gibi) bir azaba da sebep olabilir. Onlar, gördükleri kara bulutu yağmur bulutu zannetmişlerdi de, o bulut onlara elim bir azap getirmişti." (Müslim, İstiska 14) Bu hâdise, Resûl-i Ekrem'in her ân teyakkuzda olduğunu ve bunu başkalarına da öğretmek istediğini göstermektedir.
Allah Resûlü (a.s.) günlük hayatta karşılaştığı hâdiseler karşısında asla korkuya kapılmazdı. Başkasında misâline rastlanmayacak derecede cesur ve korkusuzdu. Resûl-i Ekrem (s.a.s.) bu tür korkulardan Allah'a sığınmıştır. Sahabe, Efendimiz'in cesaretine savaş meydanlarında şahit olmuştu. Huneyn Savaşı'nda ordunun dağılıp korkuyla kaçıştığı anlarda, büyük bir cesaret örneği göstermiş ve Allah'ın inâyetiyle ordunun yeniden toparlanmasını sağlamıştı. (Buharî, Cihâd 52)
Makalemizi Hz. Ali'nin (r.a.), Efendimiz'den naklettiği bir hadîs-i şerîf ile bitirelim: Allah Resûlü'ne yolunun (sünnetinin) ne olduğu sorulunca, O (a.s.) şöyle cevap vermiştir: "Marifet sermayem, akıl dinimin aslı, sevgi esasım, (Allah'a) iştiyak bineğim, Allah'ı zikir yoldaşım, doğruluk hazinem, hüzün dostum, ilim silâhım, sabır elbisem, rıza ganimetim, acz iftiharım, zühd sanatım, yakîn güç ve kuvvetim, itaat bana yeten şey, cihad ahlâkım, namaz gözümün nurudur."3
İnsanlığın İftihar Tablosu Efendimiz'e sonsuz salât ve selâm olsun!
Ondokuz Mayıs Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
oguner@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. M. Fethullah Gülen, Kalbin Zümrüt Tepeleri, 1/86
2. İsmail b.Muhammed el-Aclûnî, Keşfu'l-Hafâ ve Muzîlu'l-İlbâs, 1/421.
3. Kadî İyâz, eş-Şifâ bi Ta'rîfi Hukûki'l-Mustafâ, 1/289.
.
Peygamber Yolundan Çözümler
Prof. Dr. Suat Yıldırım
Peygamber yolunda; akıl, fikir, kalb, insan hissiyatı ve bütün semereleriyle vahiy.. gibi hususların hemen hepsi fevkalâde önemlidirler ve bir vâhidin farklı yüzleri gibidirler. Bu itibarla da, yürüdükleri yol peygamberlerin yoluna muvafık düşmeyenler, kat'iyen irşadda muvaffak olamazlar."Peygamber Yolundan Çözümler" başlığı altında Yeni Ümit ve Hira dergilerinin düzenlediği uluslararası bilimsel toplantı 5-6 Mayıs 2012 günlerinde Gaziantep'te yapıldı. Hafız Rıza Günay'ın güzelce tilâvet ettiği Ahzâb Sûresi'ndeki Hz. Peygamber'in (aleyhissalâtü vesselâm) özelliklerine dâir bölüm, âdeta toplantının temelini teşkil etti. Ardından dergilerin yayın yönetmenleri Yrd. Doç. Dr. Ergün Çapan ile Nevzat Savaş birer açılış konuşması yaptı. Tebliğ sunan hocaların yaklaşık yarısı Türkiye'den, yarısı da yurt dışından idi. Yazımızın sınırlı hacmi ölçüsünde hocalarımızın en dikkate değer bulduğum ifadelerine yer vereceğim. Diyanet İş. Bşk. Mehmet Görmez: "Peygamber yolunun insanları kardeş ilân ettiği belli. Ama Müslümanların bu kardeşliği yaşamayışlarının sebeplerini tahlil edip sorunu çözmemiz lâzım (...) Sünnet, sadece dinin ikinci kaynağı değil, aynı zamanda dünyanın her tarafındaki Müslümanların İslâm'ı, hayata uygulamalarını belirleyen kaynaktır. Hadîsler Asr-ı Saadet'i anlatan zengin feyiz kaynağımızdır. Ama asıl sorun onun rehberliğini günümüze taşımaktadır. Bu da eczacı değil, hekim-i hâzık metodu ister." Din İşleri Y. Kurulu Bşk. Raşit Küçük, İslâm'ın şefkat, sevgi ve aynı zamanda adalet dini olduğu üzerinde durup, onun şiddet dini şeklinde anlaşılmasına yol açacak tanıtımdan uzak durmak gerektiğini belirtti.Başbakan Yrd. Bekir Bozdağ'ın hitabı, sıradan bir merasim konuşmasının ötesinde, ciddi bir hazırlık yaptığını gösterdi: "Hz. Peygamber, sadece yaşadığı asırdaki kötülükleri gidermekle kalmadı, kendisinden asırlarca sonra ortaya çıkabilecek bozuklukların değişimini de tetikleyen işaretler verdi (...) Kur'ân'la Peygamber Efendimiz'i birbirinden ayırmak saçmadır ve İslâm'a yapılabilecek en büyük kötülüktür. Siyer sosyal adaleti, temel hak ve hürriyetleri gerçekleştirmede, ırkçılık, cehalet, yoksulluk gibi problemleri çözmede pek ileri anlayışlar geliştirmiş ve yüksek hedefler vermiştir".Mesajla katılan Fethullah Gülen Hocaefendi: "Kur'ân-ı Kerîm 'De ki: Bu benim yolumdur. Ben ve bana tâbi olanlar, insanları basiretle Allah'a davet ederiz.' âyetiyle insanların aklî, mantıkî, zihnî, fikrî, hissî, kalbî, vicdanî, tabiî ve beşerî bütün ihtiyaçlarının gözetildiği ve hiçbirinin ihmal edilmediği bu peygamber yoluna dikkat çeker" (...) "Dinin orijinini koruma ciddiyet ve gayreti içinde, nasların esnekliğinin vaad ettiği genişlik ve evrensellikte, her zaman ve her mekânda, her sınıf insanın ihtiyacını karşılayacak ve bütün hayatı kucaklayacak olan bir dirilişe ihtiyaç var."Yeni Delhi İslâm Merkezi Başkanı, iki yüz kadar kitabın yazarı 86 yaşındaki Vahiduddin Han, Eyüb Sultan'ın kabrini ziyaretinden, Sahabe Hazretlerinin bu kadar uzaklara giderek hidayeti tebliğ etmelerinden bahsetti. "Ziyaretim esnasında sanki şöyle diyen bir ses duydum: Ey Müslümanlar! Bütün dünya bu hidayete muhtaç iken siz neredesiniz?" Daha sonra Fethullah Gülen ve talebelerinin bu sesi duyarak bütün dünyaya ulaşmaya çalıştıklarını, bu asırda Türkiye'nin, İslâm'ı ihya hizmetini sırtında taşıma gayreti içinde olduğunu, Doğu ile Batı arasında köprü vazifesi gördüğünü, ömrünün son deminde gördüğü bu başarılı hizmetlerin kendisine ümit verdiğini söyledi. Konuşurken bir ara ağladı, dinleyenleri de ağlattı. Âdeta ahiretten gelen bir ruh gibi idi. Hiç konuşmasa, bu yaşında Hindistan'dan gelmesiyle, duruşu ile dahi çok şey söylemiş olacaktı.Açılış tebliğini Mısır Diyanet İş. Bşk. Ezher Usul-i Fıkıh Hocası 62 kitabın yazarı Ali Cum'a verip özetle şöyle dedi: Efendimiz'in esas gayesi "Ben sadece üstün ahlâkı tamamlamak için gönderildim." hadîsinde buyurduğu gibi mükemmel ahlâk ve davranışları yaymaktı. 6.200 küsur âyetten fıkhî ahkâma ait olan 300 kadardır, bu da % 3'e tekabül eder. Elimizde yaklaşık 60 bin hadîs bulunmaktatır, bunlardan ahkâma ait olanlar 2.000'dir; nispet yine % 3'tür, geri kalanı ahlâk ve fezaile dâirdir. Şu hâlde mânevî sorunlarımızın çaresini Sünnet-i Seniyye'de aramamız lâzım. Cehalet, yoksulluk, aile, kadın, sağlık, çevre, sosyal münasebetler gibi konuların hepsi hakkında sünnet-i seniyyede rehberlik var. Meselâ zekât, faiz yasağı ve diğer iktisadî düzenlemelerle yoksulluk problemine çözümler var. İlginç bir hüküm olarak İmam Şafii, muhtaç olduğu hâlde zekât kabul etmeyen kimsenin alması için zor kullanılabileceğini söyler. Zîrâ zekât akışının o kişiye faydası dışında ekonomik hayatı canlandırmaya katkısı olacak, bu gelişmeden hem yoksul, hem de zengin yararlanacaktır.Kadın konusuna bakalım: İslâm'dan önce kadının hiç hakkı yoktu. Efendimiz onların da insanlıkta eşit olduğunu vurguladı. Allah'ın "Erkeklerin hanımları üzerindeki hakları gibi kadınların da kocaları üzerinde hakları vardır." ( Bakara 228) âyetini tebliğ etti. "Siz erkeklerin en iyileri, hanımlarına iyi davrananlardır." gibi birçok hadîs buyurdu. O kadar ki ashaptan bazıları hanımlarını frenlemekte zorlandıklarını Efendimiz'e şikâyet ettiler. Bu ortamda Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) kadınları dengeleme ihtiyacı hissedip: "Eğer mahlûka secde etmek caiz olsaydı, kadının kocasına secde etmesini emrederdim." dedi. Hadîsi bu bağlamından çıkaranlar, kadının kocasının esiri yapıldığını zannedip yanlış hüküm çıkarırlar.Yapılan bir anket 19–23 yaş arası gençlerin % 12,5 kadarının din ile problemi olduğunu ortaya koydu. Demek tehlike çok ciddi boyuttadır. % 20'ye varırsa toplumda yerleşen bir akım olur. Var gücümüzle sorunu çözmeye odaklanmalıyız. Bu uzaklaşmanın başlıca sebebi dini telkinde zorlama, bir de makul yol ile ikna cihetine gitmemedir. Oysa her iki uygulamanın da Sünnet'te yeri yoktur. Birleşmiş Milletler 11 maddelik 'Aktif Ahlâk Listesi' belirlemiş. Bunların hepsi de İslâm'daki temel ahlâk esaslarıdır. Bunu izah için "el-İslâm fi'l-kıyem (İslâm, ahlâkî değerlerdedir)" adlı kitabımı yazdım. Unutmamak gerekir ki İslâm'ın din, hayat, akıl, aile ve mülkiyet hakkından ibaret beş hedefi bütün naslara ruh gibi yerleşmiştir. Aile kurumu da ciddi tehlikeye maruzdur. Hâsılı verimli bir çalışma ve geniş bir ümitle gayrete devam etmeliyiz.Ezher hocalarından Fethi Hicazî: "Efendimiz vahyi ruh sırrına mazhar olarak alır, onu tam içselleştirir sonra genç, yaşlı, çocuk, havas, avam her seviyeye göre ifade ederdi." deyip vahyi yaşamaya öncelik vermek gerektiğini güzelce anlattı. Cezayir Üniv. Felsefe Bölüm Bşk.lığı yapmış Abdürrezzak Gassum, Hz. Peygamber'i Allah'ın terbiye edişini anlatıp, O'nun risaletinin evrensel boyutlarını özetledi. Hasan Kurt, tahkiki imanın, insan fıtratıyla bütünleşmesini vurguladı. Ali Köse bu toplantıyı hac ortamına benzetti. Altmış kadar milleti bir arada tutan harcın Allah için sevgi olduğunu ifade etti. Osman Güner yoksulluğa farklı açıdan bakarak, Siyer-i Seniyye'de mevcut bazı ilkelerle fakirliğe çözüm getirilebileceğini anlattı: "Fakirliğin sebebi, sünnetullaha uymamaktır. Yoksulluğu gidermede eğitim pek önemlidir. Almanya'nın üretimi bütün Müslüman ülkelerin üretiminden daha fazla ise bu, eğitim farkına râcidir. Müslümanların sömürüldüğü doğrudur. Fakat sömürenler kadar, sömürülmeye imkân verenler de sorumludur."Mekke'den, Malezya İslâm Üniv. Eski Rektörü Abdülhamid Ebu Süleyman özetle şunları söyledi: "Âlimlerimiz, adalet ve barış medeniyeti olan İslâm medeniyetini tekrar canlandırmakla yükümlüdür. İlim, amele götürmezse o da ayrı bir cehalet olur. Cami hatiplerine eğitim formasyonu şart koşulmalıdır. Asıl mesele, iyi yetişmiş insan meselesidir. Japonya'nın tabii imkânları olmadığı hâlde tek başına İslâm ülkelerinin hepsinden daha fazla üretim yapması, kaliteli insan sebebiyledir. Kültür mirasımızda iyi şeylerin yanında kötü kalıntılar da var. Bu mirası zaman ve mekân şartlarına göre değerlendirmeliyiz. Müslüman Kur'ân ve hikmete uymakla yükümlüdür. Hikmet, Kur'ân'ı şartlara göre tatbik etme yeterliğidir." Cüneyt Gökçe tefrikanın zararlarını tahlil ederek çözüm yollarını göstermeye çalıştı: " Sadece etnik değil dinî, mezhebî, içtimaî her türlü ayrımcılık ve taassuptan kurtulmak gerekir. Fakat farklı alanlarda çalışan ve birbirlerinin aleyhinde bulunmayan hizmet gruplarının bulunması normaldir, tefrika sayılmaz."Ürdün'den Abdünnasır Ebu'l-Basal, Efendimiz'in bireyleri irşadını ve eğitme metodunu anlattı. Onun ensar ile muhacirler arasında kurduğu kardeşlik modelinin sonraki dönemlerde deprem ve sair musibetler hâlinde, yardım kuruluşlarının, sendikaların, şirketlerin işbirliği ve dayanışmaları tarzında tatbik edilebileceğini ifade etti. Moritanya'dan Halil en-Nahvi, îsâr ahlâkına dair nasları ve uygulanmalarını birçok örnekle açıkladı. Haşr 9 âyetinde îsârın mutlak bırakılmasıyla çok geniş alanı kapsadığını anlattı.Örnek aile reisi olarak Efendimiz'i (aleyhissalâtü vesselâm) anlatan Ali Akpınar özetle şunları söyledi: "İnsanın olduğu yerde sorunlar eksik olmaz. Zaten din de sorunları çözmek için vardır. Mühim olan dini, bütünlüğü içinde anlayıp yaşamaktır. Hz. Peygamber'i 'üsve' olarak nitelendiren kelimedeki tenkir, kayıtsız olarak her türlü davranışında insanlar için mükemmel örnek olarak gönderildiğini gösterir. O'nun davranışlarının hemen hepsinin, biz insanların da uygulayabileceğimiz şeyler olduğunu unutmayalım."Yunus Apaydın da önemli vurgularda bulundu: "Sünnet olmaksızın Kur'ân'ı layıkıyla anlamak ve uygulamak mümkün değildir. Dinimizin temel kaynağı nastır. Nas olmada Kur'ân ile Sünnet aynı durumdadır. Fark, bu iki nassın nakledilmeleri itibariyledir. Sünnet'in bağlayıcılığında tereddüt olamaz. Hattâ müçtehitlerimizin nasları anlamalarını göz ardı etmek doğru değildir, böyle yapmak mirasyediliktir."Cezayir'den Muhammed Babaammi: "Beşer ideolojileri iflâs etti. İnsanlığı ancak vahiy terbiyesi düzeltir. Ama âlimlerimiz İlâhî hükümlerin mâkuliyetini göstermekle yükümlüdür. Âlim, ümmetin dertleriyle dertlenmeli, vahye bağlı olarak insanları Allah yoluna koymalıdır." dedi. Y. Apaydın şöyle tavzih etti: "Diğer sistemler iflâs etti, deyip İslâm'ı bir blok olarak karşılarına çıkarmak yerine, âlimlerimiz öteki sistemleri tahlil ederek fikirlerini serdederlerse daha inandırıcı olur. İnsanlığın büyük bir kısmını peşinen karşımıza aldığımız intibaı uyandırmaktan kaçınmalıyız."Muhit Mert: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtü vesselâm), bir anlamda Ashab-ı Suffe'ye yaygın eğitimi, Mescid-i Nebevi'de ise örgün eğitimi (yazı öğretimi gibi) uyguladı (...) Sünneti ihya çağdaş muhataplarımızı Asr-ı Saadet'e götürme değil, Asr-ı Saadet'teki ruhu ve evrensel ilkeleri şimdiki zamana uygulama şeklinde olmalıdır." dedi. Reşit Haylamaz, Hz. Aişe'nin (r.a) Efendimiz nezdinde ümmetin sözcüsü durumunda olduğunu, zekice sorularıyla ondan çok bilgiler alıp Müslümanları yetiştirdiğini, tek başına bir okul olduğunu anlattı.Abdülkerim Ünalan, Ashab-ı Kiram'ın İslâm'ı tebliğ için dünyaya yayıldıklarını anlatıp konuyu orada bırakmanın münasip olmadığını, devrimizde de onları örnek alan bir gönüllüler hareketinin dünyanın hemen bütün ülkelerine bu tebliği ulaştırma gayretlerini de görüp, takdir ve teşvik etmek, örnek almak ve ümitlenmek gerektiğini dile getirdi.Fas'tan Ahmed Bûkîlî, Müslümanların başlıca meselesinin Efendimiz'in Sünnet'inden istifade metodunun ortaya konulması olduğu üzerinde durdu. Saffet Köse, Hz. Peygamber'in çaresizlerin çaresi olduğunu duygulu bir şekilde anlattı. Ürdün'den Mahmud Sertavi, Hz. Ömer'in (r.a) derin fıkhî kavrayışını nazara vererek, onun nassı ilgâ ettiği zannedilen bazı içtihadlarının, mümkün olan başka bir yorumdan ibaret olduğunu belirtti. Ramazan Altıntaş, dinî şeairin, bayrak gibi semboller olup, onların dini hatırlatmadaki ve toplum olarak yaşamadaki önemini açıkladı. Kemal Yıldız, Ashaba hürmet etme, keza selef ulemasına gereken değeri verme üzerinde durup şöyle dedi: "Allah bu dini âlimlerle muhafaza etmiştir. Ümmetin onlara gösterdiği saygı onlara fayda vermez, bu hürmeti gösteren istifade eder." Nevzat Âşık, Sahabe hakkında derli toplu bilgi verip sahtelerine itibar edilmediğini, o neslin üstün değerini ele aldı ve şöyle dedi: "Sahabenin faziletine dair çok nas vardır. Fakat hiç nas olmasaydı bile onların Efendimiz'e sahip çıkmaları, faziletlerine delil olarak fazlasıyla yeterdi." Programın yoğunluğu, akşam namazının vaktinin çıkması endişesi, izleyicilerdeki hareketlenme dolayısıyla Ali Cum'a, Nevzat Âşık ve Suat Yıldırım değerlendirme oturumunu kısaltarak hitama erdirdiler.Burada, olumsuz bir durumu ders alınması mülahazası ile ifadeye kendimi mecbur hissediyorum. Değerlendirme konuşmalarından önce, sabırların taştığı hengâmda, program dışı, misafir bir zat kürsüye çıkıp A. Lamartine'in 150 yıl önce yazdığı bir metni okudu. Mütercimlerin ne yaptığını tahmin etmek zor değil. Hiç anlaşılmadı. Ortalığı olumsuz bir hava sardı. Hiç kimse böylesi bir işe girişmemeli. Organizasyon başkanı inisiyatif kullanıp izin vermemeli.Şu gözlemlerimi dile getirmede fayda görüyorum: Toplantıya 60 kadar ülkeden ilim adamları katıldı. Bu kişiler memleketimizdeki ilim ehliyle buluştu.Misafirler Türkiye'deki ilmî atmosferi, İslâmî müesseseleri tanıma imkânı buldular. Sohbetler esnasında, az da olsa kendi ülkelerindeki ilmî durum ve gelişmeler hakkında bizleri bilgilendirdiler. Türkiye'deki İlâhiyat Fakültelerinin ekserisinden öğretim üyeleri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden gelen yüzlerce kanaat önderi, Diyanet teşkilâtından hoca efendiler, talebeler, seçkin dinleyici kitlesi bir araya geldi. Bu da anılmaya değer bir güzellik oldu.Altmış kadar ülkeden gelen bu insanlar, toplumlarının ve insanlığın sosyal ve mânevî problemlerini bilen, tahlil eden, İslâmî bilinçleri yüksek zevat idi. Bunlar, Peygamber Yolu'nun bu sorunlara çareler ihtiva ettiğini açıkladılar. Dünyanın her tarafından gelmiş bu müminler bu buluşmada şu toplu duayı dergâh-ı ilâhiye yükselttiler: "Yâ Rabbenâ! Dertlerimiz çoktur. Bunların çaresi, Sen'in Peygamberinin tebliğ ettiği bu kurtarıcı prensiplerdedir. Bunları iyi anlayıp insanlara iyice anlatmamızda bizleri muvaffak eyle." Samimi kalblerden çıkan bu toplu duanın icabete makrun olma ümidi kuvvetlidir.Bu sempozyumda; Peygamberimiz'in risaletinin evrenselliği, O'nun gerçekleştirdiği kardeşlik, örnek aile hayatı, uyguladığı eğitim metodu, insan hayatına ve mutluluğuna verdiği değer, risaletin cehalet, yoksulluk ve tefrikaya çare olması, Sahabe-i Kiramın önemi gibi temel konularda birer ikişer tebliğle Peygamber Yolu'nu organik bir bütünlük oluşturacak şekilde sunma hedeflenmişti. Geniş kitle için böylesi bir program çok yararlıdır. Fakat ilim ve ihtisas ehlinin ayrı bir sorumluluğu da vardır. Şöyle ki: Sosyal problemler oldukça artmıştır. Bunları düzeltmek için çağımızı Asr-ı Saadet'e götürmemiz düşünülemez. Öyle ise Asr-ı Saadet'ten alacağımız örnekleri ve prensipleri, devrimizdeki müşahhas hâdiselere uygulayacak fıkıh dirayetini ortaya koymak gerekir. Genel başlıklar yetmez. Dolayısıyla konuları ayrıntılı olarak ele almak lâzım gelir. Mesela: Aile, eğitim, çocuk hakları, sosyal güvenlik, sosyal adalet, fikir hürriyeti, toplum ve dünya barışı, sağlık, helâl beslenme vb. ana konulardan her birinin bir sempozyum konusu yapılması uygun olur. Her birinin çeşitli yönleri 30-40 tebliğ ile ele alınıp gerçek hayatta karşılaştığımız problemlere ışık tutulabilir.Bu çapta bir organizasyonu başarmak çok zordur. Bin civarındaki misafirin bilet, ulaşım, otel, yemek hizmetlerini yürütmek, kırk kadar ilim adamının tebliğlerinin dakik bir program içinde sunumunu sağlamak, salonu dolduran dinleyiciler tarafından dikkatle izlenmesini temin etmek ve daha sayamayacağımız birçok hizmeti sunmak, geniş imkân ve tecrübe ister. Türkiye içinden ve dışından konuşmacı ve dinleyici olarak katılan bütün ilim adamları takdire değer bir iş yaptılar. Konuşmalar Türkçeden ayrı olarak Arapça, Kürtçe, İngilizce ve Fransızca'ya eşzamanlı tercüme edildi. TRT-6, el-Cezire, Dünya ve Mehtap gibi Tv ve bazı radyo kanalları toplantının akışını canlı yayınla bütün dünyaya ulaştırdı. Gerekli bütün işler aksamadan yapıldı. Emeği geçen bütün kardeşlerimize milletçe teşekkür borçluyuz. Allah kendilerinden razı olsun ve gayretlerinden ötürü mükâfatlandırsın. Bu toplantıda dile getirilen güzellikleri, İslâm ümmeti olarak hayatımızda uygulamayı nasip etmesini Cenâb-ı Allah'tan niyaz ederiz.*Marmara Üniv. İlâhiyat Fak. E. Öğretim Üyesi syildirim@yeniumit.com.tr
.
Peygamber Yolu Sempozyumundan Notlar
Prof. Dr. Suat Yıldırım
|
Kitabın yanında, başlı başına müstakil bir teşrî kaynağı olarak Sünnet, Kur'ân-ı Kerim'in inmeye başladığı andan itibaren
fonksiyonunu icraya başlamış ve hep Kur’ân’la içli dışlı olmuştur.
|
İstanbul’da 9-10 Ekim 2010 tarihlerinde verimli ve feyizli bir toplantı gerçekleştirildi. “Peygamber Yolu” başlıklı milletler arası bu ilmî toplantının gayesi şu idi: Hz. Muhammed(sallallâhu aleyhi ve sellem) Efendimiz tarafından tebliğ edilen İlâhî mesajı Kur’ân ve Sünnet bütünlüğü içinde anlamak, onun insanlığa çizdiği geniş caddeyi göstermek, Peygamberimiz’in yüce nübüvvet makamının hukukunu anmak ve anlamak ve saf İslâm anlayışı adı altında dinin özüne dokunan ve medyada yer bulan bazı örselemeleri gidermek. Toplantıyı tertipleyen Yeni Ümit ile Hira dergilerinin sorumluları Dr. Ergün Çapan ile Nevzat Savaş’ı tebrik ediyoruz. Kur’ân’ın indirilişinin 1400. yılı bereketli geçiyor. 26-27 Haziran 2010’da düzenlediği “Kur’ân ve İlmî Hakikatler” uluslararası sempozyumundan sonra bu toplantı, Yeni Ümit dergisinin aynı yıl içinde gerçekleştirdiği ikinci sempozyum oldu. İSAV bu günlerde (15-17 Ekim 2010) milletlerarası “Vahyin nüzulünün 1400. yılında Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem)” ilmî toplantısını icra edecek. Ayrıca 3-4 Aralık 2010’da “Kur’ân Tefsiri ve Toplum” konulu bir sempozyum hazırlıyor. Ayrıca İstanbul Üniv. İlahiyat Fakültesi, Marmara Üniv. İlahiyat Fak., İRCİCA, İSAM gibi kurumlar da programlar düzenlemiş durumdalar. Bunlardan başka çeşitli vakıf ve derneklerin de yoğun faaliyetleri inşallah bu seneyi dolduracak.
Yapılan sempozyumların bazıları ihtisas toplantısı olup uzmanların tartışmalarına, farklı görüşlere daha fazla yer veriyor. Bazıları ise dinen ve ilmen kabul edilen bir kısım esasları ilmî ölçülerle inceleme, temellendirme ve ihtisasın sonuçlarını ilgi duyan geniş kitleye ulaştırma gayesine yöneliyorlar. Böylece değişmeyen gerçekler güncelleştiriliyor, yaşadığımız çağda onları nasıl anlayıp uygulayacağımız ele alınıyor. Makalemizin konusunu teşkil eden toplantı, ikinci nevi ilmî toplantılardan oldu. Ama unutmadan belirtelim ki, tebliğlerden sonra, gerek katılımcılara, gerek dinleyicilere soru sorma imkânı tanındı ve cevaplar verildi.
Kur’ân ile Sünnet’in ayrılmaz bir bütün teşkil etmesi, hadîslerin İslâm’ın ikinci kaynağı olması, Peygamber yolunun evrenselliği ve aklî temeli, Peygamber yolunun tevhid inancı ve Allah Tealâ’nın sıfatları, Kader inancının Sünni şekli ve bu konunun hassas noktaları, Peygamber yolunun ahlâkî temelleri, Ashabı Kiram’ın dindeki yeri, Peygamberlerin başlıca sıfatları, özellikle ismet (günahtan korunmuş olmaları), Ehl-i Beyt’in İslâm’a hizmetteki mevkileri ve Ümmetin onlara sevgileri, Aile hukuku , özellikle nikah konusundaki hassasiyetler, Müslümanların davranışlarını değerlendirme konusundaki ölçüler, tekfir (kafir sayma) konusunda gösterilmesi gereken titizlik, Peygamber yolunun öğrettiği kalb ve ruh hayatı, kazandırdığı mânevî zenginlik gibi konularda ülkemizin çeşitli İlahiyat Fakültelerinden öğretim üyeleri, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde çalışan uzmanlar doyurucu, ciddi tebliğler sundular. Sunumlar –ister istemez- özet hâlinde oldu, fakat geniş tebliğlerin kitap hâlinde yayınlanacağı bildirildi. Böylece kalıcı, mufassal kaynaklara da ulaşabileceğimizi öğrendik. Özellikle Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu, Mısır Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Cum’a, Fas Kırallığı Âlimler Akademisi genel direktörü Prof. Dr. Ahmed Abbadi, Suriye’den dünya çapında tanınmış âlimler Prof. Dr. Muhammed Said Ramazan el-Buti ile Prof. Dr. Vehbe Zuhayli gibi zevatın katılmaları, toplantıya ciddi bir ağırlık kazandırdı. Bundan başka Nijerya, Kenya, Hollanda, Almanya gibi ülkelerden de ilim adamları dinleyiciler arasında yer aldılar. Açılış konuşmasında Sayın Bardakoğlu Hz. Peygamber’in Sünnet’inin fert ve toplum hayatındaki önemini vurguladı. İki açılış tebliğinden birincisinde Ali Cum’a Hoca Efendi “Peygamber Yolunun Öteki ile Birlikte Yaşama Esasları”nı anlattı. İkincisinde ise Hayrettin Karaman Hocaefendi, Müslümanların ana gövdesini teşkil eden Ehl-i Sünnet ve’l-cemaatın tutumunu, Müslümanların 7/8 i olan Ehl-i Sünnet’in gerçek İslâm’ı temsil edip diğer İslâmî gruplar ve gayrimüslimlerle matlup olan diyaloga müsait olduğunu ifade etti. Her gün ailece az da olsa Siyer dersi yapmanın önemini belirtti.
Memleketimizin yetiştirdiği seçkin ilim kadrosundan eski Milli Eğitim Bakanı -ve Hükümeti temsilen katılan- Doç. Dr. Hüseyin Çelik, DİB Din İşleri Yüksek Kurulu Bşk. Prof. Dr. Hamza Aktan, Prof. Dr. Raşit Küçük, 29 Mayıs Üniv. Rektörü Prof. Dr. İbrahim Kâfi Dönmez, Prof. Dr. İsmail L. Çakan, Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Prof. Dr. Faruk Beşer ve isimlerini maalesef saymamız mümkün olmayan İlahiyat Fak. dekanları, öğretim üyeleri, müftüler, vaizler, imamlar, din kültürü ve ahlak dersi öğretmenleri, İlahiyat öğrencileri ve diğer seçkin bir dinleyici kadrosu toplantıya önem kattılar. Konu ile doğrudan doğruya ilgili bu muhatap kitlesinin katılmaları, genellikle dikkat çekip isabetli bulundu. İslâm’ı anlatırken bir bilinç kontrolü yapıp “Anlattıklarımız nasıl algılanıyor, ne gibi eksik veya hatalar yapabiliyoruz, bazen üslubumuzda değişiklik yapmamızda yarar olabilir mi?” hususlarında bir durum değerlendirmesi ve tecrübe alış–verişi imkânı buldular. Toplantıdaki konuşmalar Türkçe ve Arapça simültane tercüme edildi. Yaklaşık bin kişilik salon tamamen dolu olduğu gibi bitişik alanlarda da ayrıca bin kadar kişi kurulan ekranlardan konuşmaları izlediler. Muhatapların ekserisinin konuşmaları iyi takip edip anladıkları, daha tercüme tamamlanmadan verdikleri tepkilerden anlaşılıyordu. A. Bardakoğlu, yurt dışından gelen misafirler ve H. Karaman gibi hocalar, toplumun bu konuda dikkatlerinin çekilmesini ve zamanlamayı da isabetli bulduklarını ifade ettiler. Fethullah Gülen Hocaefendi gönderdiği mesajda: “Hayatlarını dini yüceltmeye adamış ilim ve fikir adamlarının, dinimizin özündeki güzellikleri, keza bu günümüz ve yarınımız adına vaad ettiklerini, dinî hayatın bağrında gelişen ruhî tekâmülü, bir seferberlik ruhuyla çevrelerine anlatmaları gerekmektedir. Zîrâ bir mümin, ancak kendince yaşama ve yaşatma azmi içinde bulunduğu sürece ayakta kalabilir ve devrilmekten kurtulur (…) Keza bir Müslüman asla kendi değerlerini ihmal etmemeli, yabancı kaynaklardan istifadeyi de kendi temel disiplinlerinin vizesine bağlamalı ve dışarıdan alacağı her şeyi süzerek almalıdır.” diyerek, adeta toplantının esas maksadına vurgu yaptı.
Kısa bir makalede bu geniş ilmî toplantıda ifade edilen konuları özetlemek imkânsız. Genel bir fikir vermek üzere, M. Said Ramazan el-Buti’nin konuşmasını, nümune olarak arz edebileceğimi düşündüm. O hülasa olarak şöyle dedi: Müslümanlar, Kur’ân’ın, Allah’ın kelâmı olduğunda müttefiktirler. Keza ondan kastedilen manaların geçerli olduğunu kabul etmekte de ittifak ederler. Öyleyse ihtilaf nereden çıkıyor? Caiz olan içtihad farklılığından. Fakat şuna dikkat etmeliyiz ki ihtilaf, daha çok, şartlarını haiz olmayan noksan ve kifayetsiz içtihatlardan ileri gelmektedir. Meselâ bir şahıs çıkıp İslâm’da kişilerin kutsallaştırılmasının, hattâ Hz. Peygamber’in kutsallaştırılmasının söz konusu olmadığını ileri sürüyor. Buna dair ayetlerden delil getiriyor. Huneyn Gazvesi akabinde ganimet taksimi hâdisesini misal veriyor. Ensar’dan bir kısım zatların “Adil bir taksim yapılmadı.” diyerek Hz. Peygamber’i tenkid etmelerini delil olarak zikrediyor. Bunlar doğru. Fakat burada kalıyor. Oysa hâdisenin devamı vardır. Hz. Peygamber bunu duyunca Ensar’ı toplamış, esas maksadını anlatmış, yeni Müslümanları destekleme ihtiyacı olduğunu, kendisinin Mekke’de kalmayıp kendileriyle beraber Medine’ye döneceğini ve daha birtakım irşadları etkili bir şekilde ifade ettikten sonra “İstemez misiniz ki bazıları koyun ve deve sürüleri ile giderken siz Resulullah’ı alarak dönesiniz?” dedi. Onları ikna etti. Olar pişman olup “Allah’a ve Resulüne inanıp teslim olduk!” dediler. İşte hâdisenin devamı anlatılmazsa, buradan yanlış hüküm çıkaranlar boy gösteriyor. Kur’ân’ın maksatlarını anlamak için ihlâslı âlimlere müracaat edelim. Bazen ortalıkta slogan savaşı görülüyor. Bundan kaçınalım. Meselâ “İslâm düşüncesi” “İslâm düşünürü” gibi tabirlerden uzak durulmasını tavsiye ederim. Bunlar vahiy tarafını gölgede bırakabiliyor. Böyle bir yaklaşım Kur’ân’ı, hevâsına göre anlama kapısı açıyor. Gerek fert, gerek cemaat enaniyetinden kaçınmalıyız. Cenab-ı Allah’ı çok zikredip marifetullah, muhabbetullah tarafında ilerlemeye çalışmalıyız. Nefsimizin kötü istekleri ile mücahede ederek, onu arındırarak, din düşmanlarına karşı tek yürek, tek yumruk hâlinde birleşmeliyiz. Nimetleri, gerçek sahibi olan Allah’tan bilmeliyiz. Allah’ın üzerimizdeki nimetlerini düşününce O’na âşık olmamak mümkün değil. Gelin, bu toplantının bir semeresi olarak birlik sözü verelim, kin ve tefrikadan uzak duralım. Hak yoldan sapanlar için sadece hidayet dileyelim.” İlmî delile dayanmak, Kur’ân’ın geniş caddesinde yürümek, bütün Müslümanları kucaklamaya çalışmak, fakat hata ve noksanları varsa onları teşhir etmeksizin, yumuşak üslûpla işin doğrusunu göstermek, şeklinde özetleyebileceğimiz M. Said Ramazan Hoca’nın bu yapıcı üslubu, bütün konuşmacıların uyguladığı tarz oldu.
Vehbe Zuhayli şunları vurguladı: Pegamberimiz’in Sünnet’i Kur’ân’dan ayrılamaz. Zîrâ Sünnet’in hüccet olduğuna dair yüzlerce âyet var. Sünnet’te tafsilâtlı olarak bulunup Kur’ân’da sarih şekilde göremediğimiz şüf’a, muhayyerlik gibi çok ahkâm var. Sünnet olmazsa, Kur’ân’ın ahkamı tatbik edilemez. Kur'ân gibi Sünnet de Allah’ın koruması altındadır. Onun içindir ki İslâm tarihinin başlangıcından beri günümüze kadar, Sünnet’i red gayretleri akîm kalmıştır. İslâm ümmetinin kimliğini inşa etmede Sünnet’in büyük rolü vardır. Sünnet’in, İslâm medeniyetinin bünyesini kuran bir özelliği bulunmaktadır. İslâm’ı bu kimliğinden mahrum bırakmak isteyenler, bazı bahanelerle Sünnet’ten kurtulmak istiyorlar. Ahmed Abbadi: “Sünnet sağlam bir kaledir. Bu muhkem kaleye başını vuran, sadece kendi boynuzlarını kırar, başka bir zarar veremez.” dedi.
Ali Bulaç, Hz. Peygamber’in vahyin postacısı olmayıp aklı, kalbi ve bedeni ile vahyi özümseyip öz benliğinde yaşadığını söyledi. Onun ayrıca vahyi ulaştırma (tebliğ), müminleri manen arındırma (tezkiye) ve neticeye şahitlik etme görevleri vardı. Vahyin model seçtiği ilk cemaati böylece yetiştirdi. Kur’ân’da, Kitap’tan ayrı olarak zikredilen Hikmet, İmam Şafii’nin dediği gibi Sünnet’tir. Ferdî akıl hakikati bulabilir ve İlâhî iradeye muvafık bir hayat sürdürebilir mi? Avrupa’nın Aydınlanma Felsefesi “Evet!” diyor. Oysa bu modern akıl problemlidir. Zîrâ Allah’ın insana üflediği ruh nefhasını bilmez ve kabul etmez. Diğer taraftan akıl bizi yanıltabilir. Onun içindir ki modern insan; kendisiyle, çevresiyle ve Rabbi ile çatışma hâlindedir. Bir kurtarıcıya ihtiyacı vardır. O da Peygamber yolunun vahiy ışığı ile eğitimidir. Nebevî eğitimin mânevî ve kalbî boyutunu güzelce açıklayan Prof. Dr. Abdülhakim Yüce, Peygamberimiz’in Sahabeye en yüksek hedef olarak “Allah rızası”nı gösterdiğini ifade etti. Bu eğitim, insanı ruh ve beden bütünlüğü içinde gören, her iki tarafın ihtiyaçlarını dengeli biçimde sağlayan, geniş cadde ve selametli yol olan Sahabe mesleğidir. Bu yolun alametleri: 1-Allah’ın rızasını arama 2-Engin ibadet hayatı 3-Güzel ahlâktır.
Hamza Aktan’ın vurguladığı bazı hususlarla yazımızı bitirelim: “Kerim Rabb’imiz biz insanları yarattıktan sonra kendi hâlimize terk etmedi. Efendimiz’i göndermek suretiyle doğru yolu göstererek en büyük lütufta bulundu. Hak yol, sadece onun yoludur. Yetiştirdiği Sahabe nesli bize güzel bir model oldu. Onlar, Peygamber yolunu dünyanın büyük bir kısmına ulaştırdılar. Çok şükür, günümüzde de bu yolda hizmet için seferber olanlar var. Sahabe gibi, mezarları çeşitli ülkelerde kalanlar var. Bunların da heyecanları bitmiyor, yapılan iltifatlar onları gevşetmiyor. Bu nesil de Rabb’imizin bize bir lütfudur. Biz Diyanet İşleri Başkanlığı olarak cami dersleri programlama, tefsir, hadîs ve siyer dersleri verme hazırlığı içindeyiz.”
Peygamber yolu, asırlardan beri elbette çok iyi bilinmektedir. Fakat her nesil, bulunduğu zaman ve mekândan ona bakarak, yaşayışında onu nasıl güncelleştireceğini düşünme durumundadır. Yaşadığımız hayat realitesi içinde çok sorunlarla karşılaşıyoruz. Bu durumlarda kendi kendimize: “Peygamber Efendimiz olsaydı ne yapardı?” diye sormamız gerekir. Bu suale güzel cevap vermek için onu iyi tanımak, öğretimini özümsemek, Sünnet’ini tatbik ede ede onunla hemhal olmak lazım gelir. Onun kutlu siretini o kadar iyi öğrenmeliyiz ki, faraza, geniş bir cadde içinde yüzlerce insan arasında zuhur etse derhal O’nu seçebilmeliyiz. Diğer taraftan, O’nun öğrettiklerini öylesine özümseyip yaşamalıyız ki, O da yüzlerce kişi arasında bizi gördüğünde “Bu, benim ümmetimden.” deyip sahip çıkabilmelidir.
*Marmara Üniv. İlâhiyat Fak. Em. Öğretim Üyesi syildirim@yeniumit.com.tr
.
|
| Bugün 136 ziyaretçi (293 klik) kişi burdaydı! |
|
|
| |
| |
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Bugün 184 ziyaretçi (227 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
