 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
Kuruçeşme’nin kuru çeşmeleri
5 Ocak 2020 02:00
Başka bir semt olsa mesele değildi ama Kuruçeşme’nin muslukları akmalıydı inadına. Çünkü, kuruyan çeşmeler hüzün veriyor insana...
Eğer İstanbul’da kırk yılı devirdiyseniz, Kuruçeşme denince kum ve kömür depoları gelecektir aklınıza. Paslı kosterler, metruk vinçler, yerlerde madenî yağ lekeleri, bir sürü halat, zincir, makara….
Bahsettiğim devirde damper yoktur, kamyonlar hırlıya hırlıya gelir, kara dumanlar atarak sokulur inşaata. Kasanın yan tahtası çıkarılır, kumlar kürek marifetiyle itilir aşağıya.
Tabii ki deniz kumu, dipsiz kaynak, çek çek sat, mal mı biter deryada? Peki midye, yosun, yengeç? Hiç olmaz mı? Mebzul miktarda.
Islak kum mahallenin çocuklar için eğlencedir, tüneller kazıp evler yapabilirsiniz. Tam şehir planlıyorsunuzdur ki, annenizin sesi gelir “Hadi oğlum sofraya!” Havanın karardığını o zaman anlarsınız anca.
KAPATMAK VARMIŞ
O vakitler Kuruçeşme vasat bir semttir, ortadirek de mülk alabilir icabında. Şaşkınlar bakar, uyanıklar harabe kapatırlar. Boğazın en güzel yeridir oysa, bir durak sonra Ortaköy, Beşiktaş elinizin altında.
Şimdi en uyduruk daire milyon lira.
Sahildeki düzlüğü saymazsanız, yokuş yamaçtır. Yukarılara basamakla çıkabilirsiniz anca. Ama manzara... On numara.
Peki Boğaz’da oturanlar bütün gün pencereden seyre mi dalar?
Sanmam. İnsan alışır zamanla. Bildiğin deniz işte, ööle yatar orada. Ve uzanmış yatan bir şey daha. Boğaz’ın tek adası, karadan takriben 100 kulaç açıkta.
AKLINA MI GELİR
Efendim zikrolunan ada Abdülaziz Han tarafından Saray Mimarı Serkis Kalfa’ya hediye edilir. Serkis üç katlı bir köşk yaptırır (1872) taşınır buraya. Ünlü ressam Ayvazovski de misafir olur (1874). Oturup Dolmabahçe Sarayı için tablolar yapar hatta.
Serkis Kalfa ölünce (1899) ada vârislerine kalır, bir ara Şirket-i Hayriye’ye kiralanır. O yıllarda vapurlar istimli ya, kömür almak için yanaşırlar adaya.
Derken ada iki parsele ayrılır, biri Avukat Elpida Frankopolos’a intikal eder veraset yoluyla. ‘Taş volisi’ (balık tutma alanı) olarak tescil edilir. Bn. Elpida adayı işletebilir, kiraya da verebilir. Artık Paşa gönlü nasıl istiyorsa. Ama tutar Yunanistan’a gider, mülküyle alakadar olmaz, duruyordur işte orada götürecek değillerdir ya.
Meğer Hazine, adanın kamulaştırılması için dava açmış. Elpida’nın tebligattan haberi olmamış. Mülk önce Maliye Hazinesine devr, ardından GS Spor Kulubü’ne tahsis edilir. Başlangıçta yelken kürek takımları antrenman yapar, rant yükselince yüzme havuzları, diskoteklerler, restoranlar...
Elpida geç uyanır, gider dava açar. İyi de zaman aşımına uğramıştır, meğerki geçmiş ola.
KURU DEĞİL KORU
Kuruçeşme’nin bir ucu Ortaköy Defterdarburnu’nda; öbür ucu Arnavutköy Sarrafburnu’nda. İdari olarak ise Beşiktaş hudutlarında.
Sahil düz ayak, yamaçlar ise hayli sarp. Bizanslı yıllarda korsanlar burada buluşur, gider Kafkasya’yı yağmalarlar.
Osmanlı gelir, eşkiya temizlenir, hamamlar, çeşmeler görünmeye başlar. Küçük ve sakin bir mahalledir, esnafı kendi halinde tıkırdar.
Derken Tezkirecibaşı Osman Efendi bir cami yaptırır buraya. Alt katında dükkânlar, mescidin yuvarlak mihrabı cumba ile dışarı taşar.
Peki tezkireci ne iş yapar? Maruzat, emir, hüküm yazar. Sadaret tezkiresi, berat tezkiresi, davet tezkiresi, zimmet yevmiye tezkireleri...
Demek Osmanlının kâtibi mükemmel bir cami yaptırabiliyor hayrına, bizimkiler ayın sonunu zor getiriyor.
Zikrolunan cami çok şirin. İçeri giriyorsunuz ahşap kokusu. Zemin gıcırdıyor her adımda. Önü deniz derya, apayrı bir dünya.
Kıble duvarında sanatlı bir çeşme. Kesme taştan, bakır musluklu, mermer yalaklı, hani o iki tarafında sekileri olan. Aynada, Selçuk yıldızları, servi motifleri ve kitabe. İşte semte ismini veren çeşme de odur aslında. Yalnız “kuru” değil “koru” diye anılır o yıllarda.
Az ötede (Alaybey Sokağı girişi) bir çeşme daha. Yekpare mermer, çok sanatlı ama lülesinde kör tıpa.
Hamamın üstündeki çeşmenin de herşeyi yerinde, ah bir de suyu olsa. Tamam Kuruçeşme’deyiz ama kuruyan çeşmeler hüzün veriyor insana.
AŞI YEŞİL BEYAZ
Kuruçeşme, asitanenin mutena muhitlerden biridir. Hanedan bu civarda oturur zira. Biliyorsunuz Osmanlıda öyle yorganını sırtlayan ben geldim diyemez İstanbul’a.
Farz edelim geldin Kuruçeşme’de ikamet için bir vasfın olmalıdır ayrıca. Umera, ulema, vükela isen ses çıkarmazlar. Ya da sarraf, banker, hekim olacaksın. Konak yaptıracak, sandal çaktıracak, fayton koşturacaksın.
III. Selim zamanında Rumlar buraya bir akademi açar (1803 - Millet-i Rum Talimgâhı) dil-edebiyat, hendese-riyaziye eğitimi verir, tabip yetiştirirler ayrıca. Müessese Fener Patrikhanesine değil, mütevelli heyetine tabidir, bu da fanatik Rumları sinirlendirir. Garez bağlar, fesat çıkarırlar. Başında Divan-ı Hümayun mütercimlerinden (Boğdan Voyvodası’nın kardeşi) Dimitraşko Morozbeyzade vardır. O bile tacize dayanamaz, bırakır sonunda.
O günlerde Müslüman binaları aşı boyası, yeşil, beyaz olurlar, azınlıklar ise kurşuni ve sarıda karar kılar. Yapı karakterleri de farklıdır, ilk bakışta anlaşılırlar.
Henüz mahalleye yol tramvay gelmemiştir. Ulaşım kayıklarla sağlanır. Sandallar sülün gibidir, sahibinin gücüne göre iki, dört, altı kürekli olurlar. Suyun üstü daima hareketlidir, balıkçılar, zerzevatçılar, peremeler, mavnalar...
Kuruçeşme’de beş iskele vardır, dolar dolar boşalır. Belki de bu yüzden tepeler değil sahil itibarlıdır, yalıların kayıkhaneleri bulunur. Arkadan köprülerle kara yolunu atlar, korulara açılırlar.
Derken yandan çarklılar işlemeye başlar, bilahare tomofiller dökülür yollara.
VEZİRLER NAZIRLAR
Semt sakinleri kalbur üstüdür. III. Mustafa’nın kızı Hatice Sultan (1757-74) Neşetabad Sahilsaray’ında mukimdir mesela.
Abdülhamid Han, kızları Zekiye ve Naime için iki konak yaptırır, Defterdar İbrahim Paşa Camii’nin yanındaki Süleyman Bey (Sadrazam Yusuf Paşa’nın kardeşi) yalısını da alır, hediye eder Naile Sultan’a.
Kâtip Tahir Efendi Yalısı, Sadık Ağa Yalısı. Şah Sultan (III. Selim’in kızı) Yalısı. Ki Enver Paşa’nın eşi Naciye Sultan’a geçecektir daha sonra.
Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Tırnakçı Yalısı’nda oturur. Kaptanıderya Küçük Hüseyin Paşa ve hanımı Esma Sultan Kasr-ı Süreyya’da.
Abdülmecid Han ise kız kardeşi Adile Sultan’a bir yalı bağışlar. Manzara müthiş, eh hanım abla şaire olmadı boşuna. Efendisi Kaptanıderya Mehmed Ali Paşa vefat edince yalıda oturmaz bir daha..
Enderun-i Hümayun Pazarbaşısı Mustafa Bey, Saliha Sultan, Amiral Çinçon Hasan Paşa semtin mukimidirler. Mollacıkzade, Tarakçızade, Ağababa Kapıcıoğlu, Muhsinzade yalıları albenili binalardır, mücevher gibi sıralanırlar kıyıya...
AKASYA MANOLYA
Kuruçeşme yalıları önden denizle iç içedir, arkadan koruyla. Mesela Ayvazpaşazade Yalısının 80 dönüm arazisi vardır arkada. Su ile işleyen bir asansör, paşanın silah müzesi ve hatta bir darphane olduğu söylenir burada.
Bahçeler ayrı dünya, havuzlar dantel gibi, fıskiyeler selsebiller usta elinden çıkma. Asmalar kameriyelere dolanır, laleler elvan elvan gülümser tarhlarda.
Servi, sedir, çam, çınar, ıhlamur, atkestanesi, çitlembik, akasya, söğüt, dişbudak, sakız, erguvan, manolya, boy atan atana.
Evlerin bahçelerinde daha ziyade meyve ağaçları bulunur. Dut, incir, kiraz, zerdali, hurma...
Arkası orman sayılır, hatta zaman zaman av hayvanları iner aşağıya..
İşgal yıllarında gâvurlar yalılara çöker, hoyrat kullanır ve çoğunu yakarlar. Mesela Fransızların çıkardığı yangın Kara Todori Paşa Yalısı’nı tutuşturmakla kalmaz mahalleyi sarar.
Defolup gittiklerinde semt enkaza dönmüştür. Kâşane alır
.
Ünlü usta Necdet Tok'un hayatı film gibi YEŞİLÇAM'IN ADSIZ KAHRAMANLARI
6 Ocak 2020 02:00
Montajcı filmi kurtaran adamdır. Alır makaraları, başlar şeridi doğramaya. Bu sanat keskin bir göz, hassas bir kulak ve dolu dolu sabır ister. Erbabı şiir yazar makasıyla.
35'lik film bir sinema klasiğidir, makaralı makinelerle çekilir ve ustası tarafından parçalanıp birleştirilir.
Bugün sizi Yeşilçam'ın eski montajcılarından Necdet Tok Ağabey ile karşı karşıya bırakacağım. Bakalım nasıl dalacak hatıralara:
Bu işe 969-70 yıllarında başladım, görüyor musunuz yarım asrı aşmış, dün gibiydi daha. O zamanlar 15-16 yaşındayım, çocuk sayılırım. Suat Yalaz'ın çizdiği Karaoğlanlar vardı, okuyanlar bilir hani hain Camako ile çekişirdi daima.
Millet bayılırdı, tefrika halinde çıktığı gazetenin tirajını katlamıştı hatta. Suat Yalaz filmini de çekmeye karar verdi. Abdullah adlı bir çocukla anlaştılar. Abdullah'ın boyu posu, kaşı gözü yerinde, atletik, sempatik, dövüşten anlar. Takkeyi de takınca çıktı mı dergideki sima. İlk bölüm "Altay'dan Gelen Yiğit". Eminim başaracak, ihtimal ünlü bir artist olacak bundan sonra.
Ona adını değiştirmemiz lâzım dediler, Dumrul, Hakan, Buğra, Kaan gibi bir Ortaasya ismi bulacaklar. İtiraz etti "Ben adımı değiştirmem asla!"
-Ya aslanım bak Cüneyt Arkın bile Fahreddin Cüreklibatur'dur aslında.
-Yok anam babam ne koyduysa o, büyüklerimi alamam karşıma.
Suat Yalaz da Ankara'dan bir tiyatrocu getirdi, adı Kartal soyadı Tibet, Karaoğlan onunla devam etti yoluna.
Abdullah sektörden elini eteğini çekmedi. Beni tanır severdi. "Seninle bir film (Kağnı, Ecel Tarlası) çekeceğiz" dedi, "abi kardeşi oynayacağız tamam mı?"
"Tamam" dedim, "bana uyar."
-Maslak'ta bir plato kiraladım, sıkı bir art direktör var arkamızda. Şimdi kış, sen gel git takıl, kısmetse başlarız bahara.
Gittim baktım koca bir hangar, dekorlar, iskeleler, panolar. Anahtarları da verdi bana. "Mukayyet ol buralara."
CAN SIKINTISINDAN…
Sabah açıyorum, akşama kadar ne gelen var, ne giden. O zamanlar Maslak dağ başı kaldım mı bir başıma. Aç mısın, susuz musun diyen yok. Kimse arayıp sormuyor, para vermiyor.
Yapacak iş de yok. O gün sobayı yakmış yatmışım, baktım anahtar döndü yuvasında. Şırak şırak! Kapı açıldı, içeri bir adam girdi. "Hayrola hemşerim" dedim, "sen de kimsin ya?"
-Ben buranın sahibiyim!
-Ne sahibi abicim, Abdullah'ın değil mi bura?
-Abdullah benim kiracım. Bak sobayı da harlatmış yayılmışsın koltuğa, yakacaksın mekânı iş açacaksın başıma. Kalk söndür onu!
Duvar dibinde yangın malzemeleri olur malum, su ve kum dolu 6 kırmızı kova.
-Söndür mü diyorsun?
-Evet derhal!
Alırsın abi kovaları boca edersin kafadan. Sobanın içi kıpkızıl köz, nasıl buhar, duman. Anahtarını da savurdum, "sahibiysen hayrını gör hadi bana Eyvallah!"
Birkaç gün geçti. İstinye'de arkadaşlarla geziyoruz, baktım yine o adam karşımda. Meğer Kunt'un babası Sabahaddin Tulgar imiş. Eski bir baş komiser, insan sarrafı adeta. Bu sefer alttan aldı "Oğlum sen nereye kaçtın ya. Bak Abdullah da seni arıyor, çekime çıkacaklar."
-Bana ne çıksınlar.
-Ön tarafa bir stüdyo yaptık, görmen lâzım. Yeni cihazlar alındı, sen ne meraksız çocuksun ya.
-İyi güle güle kullanın.
-Gel bir gör, hoşuna gidecek inan.
-Yok amcam ben bu işi sevmedim. Kusura bakma.
-Yarın sabah misafirim olacaksın. Filmler nasıl bağlanıyor şekilleniyor bir izle. Beğenmezsen dönersin zoru yok ya! Davete hayır denmez! Bekliyorum mutlaka.
KATILDIM KAPILDIM
Gittim "Sarı Arabanın Esrarı" adlı bir filme dublaj yapıyorlar. Ooo kimler yok ki Saadettin Erbiller, Saide Keskinler. İçeride beş altı tiyatrocu rabarba yapıyor. Seslerine aşinayım zaten, bir hoş oldum, şöhretler dolaşınca etrafımda.
Laboratuvar, karanlık oda, hepsi de ilginç geldi bana. Filmler yıkanıyor kurutuluyor. Baktım makineyi lüp yapmışlar, makara dönüyor. Makiniste yardım edeyim derken akşamı bulduk. Acil bir işmiş, dağılmadılar sabahladılar. Ben de onlarla. Neyse bağlandı, bitti, millet gitti, ortalığı topluyorum. Baktım Sabahaddin Bey geldi. "Nasıl beğendin di mi?"
-Beğendim.
-Kaçmadığından belli.
Bir zarf çıkardı "koy bunu cebine!"
-Abi bu ne?
-Yarın saat 9'da geliyor, işbaşı yapıyorsun. Hayırlı olsun, beraberiz bundan sonra.
Filmden kaçmıştım ama stüdyo işi beni sardı. Sabahaddin Bey beni hiç boş bırakmazdı, koş oraya, koş buraya!
Montaja gidiyorum karanlık bir oda, usta öğretmek istemez, beni başından savar. Hem kibarca da değil elinin tersiyle kovarak. Ben biraz dolanır çay getiririm "çık dışarıya!"
Biraz gezer yine damlarım. "Abi kahve yaptım sana."
-Tamam bırak oraya, kapıyı dışarıdan kapa!
EL Mİ YAMAN BEY Mİ?
Ama aklıma koydum, atılmış filmlerden kese biçe bir şeyler montajlamaya başladım. Senkron tutturmaya ses eşlemeye çalışıyorum kendi başıma. Aradan üç ay geçti kurguyu, negatif montajı, ses çekimlerini, film basmayı öğrendim. Geceleri bile kafa yoruyorum, olmaz denilen işler nasıl aşılır acaba?
Müdürümüz Cemal Bey, Albay emeklisi güzel bir insan. Spastik bir çocuğu vardı beni de evladı yerine koyar. Bir gün sarıldı kucakladı.
-Hayrola Cemal amca? Bayram seyran…
-Oğlum buradan kimler geçti, alayının aklı havada. Ama senin maşaallahın var!
Bazen iş olur bazen olmaz. O gün boşuz. Sabah erkenden gelmiş makinenin tozunu almışım, gıcır gıcır bal dök yala. Baktım yerde bir para. Büyük bir şey değil, sanırım 20 lira.
Aldım Sabahaddin Beye götürdüm, "abi birisi düşürmüş galiba!"
-At oğlum cebine, kim bilir kimin? Sahibini nerden bulcaz?
-Yok abi almam.
-Ya ben diyorum alsana.
-Cık, kul hakkı olur sonra.
Bıraktım masaya. Meğer parayı koyan kendiymiş, test vaziyetleri. Sonradan söyledi bana.
AMA BU ÇOCUK DAHA!
Neyse montajcı işi bırakıp Almanya'ya gitti, bana geç otur dediler koltuğa. Kovboy Ahmet bir film çekmiş geldi, elinde makaralar.
Yerli kovboy filmleri iş olsun torba dolsun kabilinden çekilir, tabiri caizse sallama.
-Evet kiminle yapıyoruz montajı?
Sabahaddin Bey beni gösterdi "İşte Necdet orada."
-Ama bu çocuk daha.
-Siz bir başlayın hele, onu konuşuruz sonra.
O zamanlar presler filan yok, giden plan ile gelecek planı tam yerinden kesmen lâzım. Atlama zıplama olursa sıkıntı. Ekleme yapsan kare gider, yeniden say işaretle iş uzar. Yerinden kestin mi cuk, sanat bu işte, altın makas.
Yeşilçam da tek darbe sesi vardı, diz geçirince de onu döşerler, kafa atınca da... Yabancı filmlerin müziksiz yerlerindeki efektleri melanj yapıp çoğaltmıştım. Çeneye vurunca başka ses döşüyordum, mideye vurunca başka. Sonra yumruk tam yüze değecekken öbür plana geçiyor ve iki kare fazla veriyordum. Küt ve baaam! Kodu mu oturtan tatlarda.
Kare kare incelemişim Amerikalıların öyle döşüyordu zira.
Adamlar bir memnun kaldı, bir memnun kaldı anlatamam. Gitmiş sağda solda anlatmışlar, al sana reklâm.
SUPERMEN HAŞİM
Kunt Filmin çekimlerine ben de giderdim sette halledilmeyecek işler olur, bana sorarlar. Hollywood Süpermen'i çekmiş yer yerinden oynuyor.
Yerliler de taklide başladılar. Kunt "haydi biz de yapalım" demez mi. Yapalım da koşarak süperlik olmaz, uçması lazım. İyi de ne sistem var, ne para.
Aklıma geldi, stüdyo büyük nasıl olsa, tavana çıta çaktırdım aydınger gerdirdim. Turizm Bakanlığının hava görüntülerini sinema makinesi ile okuttuk panoya. Rumeli Hisarı var, Topkapı Sarayı var, Kız Kulesi var. Ne istersin daha. Film haraketli Süpermen sabit, uçar gibi oldu ama.
Lup yaptım habire dönüyor. Bu taraftan bakınca arabalar geri geri gidiyor ama seyirci zor anlar. Geneller için de Kuntun hanımı Barbi bebeğe pelerin dikti, belinden misinayla astık tavana. Yakın planlar için bi boyacı merdiveni bulduk. Bizim Süpermen Haşim adında çok temiz bir arkadaş. Zaten ilk ve son filmi oldu, bir daha da takılmadı Yeşilçam'a. Boyacı merdivenleri olur, çıktı üzerine eğildi kameraya. Elini de yumruk yaptı, uçuyor güya ama pelerin dalgalanmıyor. Üfle müfle olmuyor. Kunt'a "abi yok mu evde bir saç kurutma?" Olmaz mı dedi kaptı geldi, pelerini havalandırdık, saçlar dalga dalga. Haydi Süpermen aşağıdakilere el salla.
Bi sürü Süpermen çekildi ama bizim ki uçunca fark attı onlara, gişe gişe para.
DÜNYAYI KURTARAN ADAM!
Zamanla Cüneyt Arkın filmleri baymaya başladı. Osman film vardı Rahmetli Mehmed Karahafız, Çetin İnanç'la "Dünyayı Kurtaran Adam"ı çekiyorlar. Büyücüler, buruşuk suratlar, canavarlar, şunlar bunlar.
Çetin Abi dedim. Filmin başında bir kayanın arkasından iki kafa çıkıyor Cüneyt Arkın'la, Aytekin Akkaya. İyi ama nerden geldiler buraya? Bir uzay gemisi ile inmeleri lâzım di mi en azından.
-Tamam öyle de bir maket yaptıralım dedik 25 bin dolar. Filmin bütçesinden fazla.
-O kolay abi, geçen Soyuz kalkış yaptı ya. Haberlerde dönüp duruyor, maket filan da değil essah.
-E tamam kapalım o zaman.
-Bir de bunların kafaları açık abi, oksijen ney yok, ölecekler fezada.
-Ah keşke elimizde uzay elbisesi olsa.
-Ya boş ver uzayını, motosiklet kaskı da olur icabında.
O günlerde Maslak'ta in cin top oynuyor. Sadece sürat sevdalıları gelip Hacıosman Bayırında pati çekiyor. İki motosikletliyi yakalayıp çaya çağırdım, kek kurabiye derken kasklarıyla birkaç plan aldık. Bence yeterdi ama abarttılar, ellerine bir Star Wars kopyası geçirdiler, başladılar aparmaya. Ne cesaret ama.
"Dünyayı Kurtaran Adam" Türkiye'yi tanıtan filmdir aslında, kült film. Spielberg bile yazmış "bunda çok mantıklı bir kurgu var." Mekâna (Kapadokya) hayran oluyorlar sonra. Peri bacalarından İstanbul'dakilerin bile haberi yok o yıllarda.
FİYAT ÇEKTİM AMA…
Memduh Ün bir film çekmiş, hayli iddialı. Ancak beklenmedik aksaklıklar çıkıyor, çekim uzuyor.
Perşembe akşamı geldiler, Cuma bayram. Cumartesi Pazar kimseyi bulamaz ortalıkta.
Gel gör ki film Pazartesi on sinemada birinci ayak. Eğer götürüp teslim edemezse tazminat ödeyecek, taahhüdü var zira.
Hazırlanmış çıkıyorum, Kunt "bak Memduh abi gelmiş" dedi, "böyleyken böyle, eğer sana uyarsa…"
-Mümkün mü Abi? Filmi işaretleyeceksin, dublaja gireceksin, senkron tutacak, negatif montaj, test kareleri, laboratuvar, renk ayırımı… On tane kopya basılacak o bile iş başlı başına.
-Ne isterse vereceğim diyor ama.
Ben de vazgeçsin diye uçtum: "12 bin lira versin yapayım o zaman, stüdyo masraflarına da karışmam!"
Kadir İnanır'ı filan oynatmış, mekanlar, figüranlar, masraf doksan bin lira. Yani 12 bin lira çok büyük para.
Memduh Abi geldi öfkeli "ne oluyo ya! Filme ortak mı çıkıyorsun yoksa?"
-Sen bilirsin abi, hadi bana müsaade, bayramınız mübarek ola!
-Ya dur bi dakika, nereye gidiyorsun, konuşuyorduk şurada.
-Abi pazarlık yok, işine geliyorsa.
-Tamam ülen, yalnız yetiştiremezsen 12 bin liranı alırım, bakmam gözünün yaşına.
GİRMESE MİYDİM ACABA?
Neyimi alacak o kadar param hiç olmadı ki hayatta. Bir yandan eyvah diyorum, hapı yuttun oğlum Necdet, 3 gün uyku muyku yok sana.
Ver makaraları dedim, ceketi çıkardığım gibi daldım olaya.
Sıradan dublaja girdik bir kısmı seslendiriliyor, hemen senkron yapıyoruz, bir yandan Sezai (Elmaskaya) yıkayıp getiriyor, abi bu kısımdan onar tane basıyorsun. İş yürüyor ama ucu ucuna.
Pazartesi sabah oldu son kopyanın beş on dakikalık kısmı kalmış. Kanepeye uzanmışım, bayılacağım yoksa.
Baktım Mercedes geldi, o zaman Maslak yekpare arsa. Motor sesi duyan koşuyor cama.
Memduh Ün girdi bakışları alaylı "yetiştiremedin di mi?"
Kopyaları gösterdim "Hangisini istersen seç" Hiç unutmam 4 numarayı aldı, taktık oynattık, adam nasıl mutlu sevinçten uçuyor "hemen dağıtın bunları sinemalara."
Bana döndü "Bin arabaya!" Levent'e geldik büyük bir banka. Adamlar düğme ilikliyor Memduh Bey hoş geldiniz filan. Koltuk gösteriyor, çay veriyorlar. 12 bin lira çekeceğiz dedi, bi hoş oldular. Sabah sabah o kadar para yok belki kasada. Neyse deste deste pangınotlar geldi. Pantolonun arka cebine tıktım, ceketin iç cebine, çoraplara. Olmadı gömleğin içine doldurdum çuvallama. Bilsem pazar çantası alırdım yanıma. Ama hayrını görmedik, o başka.
GETİRSENE BİZE DE
Hareketli filmlerin montajı zordur. Bir saniye 24 kare. Biz on kare, beş kare kesip yapıştırıyoruz, canımız çıkıyor adeta. Halbuki aşk filmlerinde bir kız, bir oğlan, bağla planı aksın dakikalarca…
Yönetmenlere sitem ederdim "Abi getirsenize bize de Türkan'lı bir şeyler! Yok mu elinizde Filiz, Hülya?"
-Sen aşk filminden ne anlarsın ya?
-Benim için teneffüs onlar. Çocuk oyuncağı.
O yıllarda sinemalarda iki film birden oynar, biri ana film, öbürü harcıalem hani dolgu kıvamında. Ama benim elimden geçen yardımcı filmler de ezilmezdi diğerinin yanında.
Bir gün abimle sinemaya gittik Beşiktaş'ta. Biri benim kurguladığım siyah beyaz bir avantür. Biz "vurdulu kırdılı" derdik onlara. Bir ara salonda alkış koptu. Biri mi geldi acaba? Abim "Seni alkışlıyorlar oolum" dedi, "jenerikte adın geçti millet ayakta."
Devrin seyircisini görüyor musunuz ne dikkat var ama?
Neyse bizimki bitti, ana film başladı sinema boşaldı, çıkan çıkana.
Ben filmin ucuzuna pahalısına bakmaz, gerekeni yapardım itinayla. Çünkü o senin imzan, belki 40 yıl sonra çıkacak karşına.
Bazen gelirler 16'lık çekmişler, belli paraları az. Özene bezene bir montaj yapardım, on numara. Sonra eğilir kulaklarına fısıldarım. Alın götürün TRT'ye, girsinler yayına.
-Yok abi nerdee, yaklaşabilir miyiz yanlarına?
-Sen beni dinle. Sadece şu fatofito sahneleri atalım, mâlum Kurumun da kendine göre kaideleri var.
Götürürler, hemen sokarlar yayına. Kurgu kusursuz zira. Sevinçle gelirler "abi kabul oldu" ellerinde kadayıf, baklava.
TOZ KONDURUR MUYUM
Derken evlendim. Sektör dengesiz, parasız kaldığın günler olur. Ama Rabbim büyük, bir gün bile muhtaç etmedi ona buna. Sabah aç çıkıp, akşam tok döndüğüm çok oldu. Hatta bir seferinde iyice sıkıştım o gün hem kira verilecek, hem taksit ödenecek mobilyacıya.
Sabahaddin bey cebime bir zarf koydu. "Gözün aydın iş çıktı sana!" Borçları dağıttım kapıyı dolu filelerle çaldım hatta.
Bir gün telefon. Bildiğim bir yapımcı. "Necdetçim nasılsın şeker kardeşim, iyisin inşaallah."
-Buyur abi?
-Eee şey bizim bir filmimiz vardı da.
-Biliyorum abi filanca ile bağlıyorsunuz, şu şu safhada. (Herkesin haberi olur, piyasa küçük zira.)
-Öyle de Necdet'çim, finali sen toparlayamaz mısın acaba?
Film normal akıyor, finalde kavga dövüş, intikamlar alınacak sonunda. Biliyorum o kardeşimiz aventure mesafeli, zor toplar. Ama ezdirmedim. "Arkadaşımın başladığı işe elimi sürmem" dedim, "yüz yüze bakıyoruz şurada."
-Ama isminizi kendisi verdi.
-Yanında mı şimdi?
-Yanımda!
-Ver telefona!
Verdi "kardeşim beni sen mi tavsiye ettin onlara?"
-Evet.
-Paranı aldın di mi? (Yaparlar çünkü, biriyle başlatıp, öbürüyle bitirir, ikisine de takarlar.)
-Ben hakkımı aldım abi, problem yok o mânâda. Ama kavga dövüş senin işin, açık söyleyeyim kalkamam altından.
YAZ TAHTAYA BİR DAHA
Peki dedim yönetmene, fiyat bu işinize geliyorsa.
-Kabul ediyoruz.
-Baştan bana getirseler yine aynısını alacaktım oysa.
Yarım günde bağladım, seviniyorum terlemeden yorulmadan iyi para.
Ama taktılar, o hafta bekledim boşuna.
Neyse iş kopyası hazır, kaldırdım attım zulaya. Bunlar sekiz bölümün dublajını yapıyor, geliyorlar dokuza. Açıyorlar kutuyu bakıyorlar şutlar. Şut dediğimiz montajdan artanlar, kırpıntılar. N'apçaklar şimdi? Mecbur kalıyorlar mı beni aramaya.
-Necdetçim biz dublaja gircez de kopyayı bulamadık, bi yanlışlık mı oldu acaba?
-E hani benim para?
-Kusura bakma ya, ben arkadaşa dedim de, o da berikine söylemiş de filan...
-On dakikaya para elime geldi, geldi. Yoksa sizi tanımam.
Anında parayı ödediler, filmlerini aldılar.
Beni bilen yönetmen gelir "Şunla, şu kavga edecek, öbürü de gelip kızı kurtaracak."
-Tamam abi sen git, gerisini bırak bana.
80 öncesi Fitaş'ta Alain Delon filmlerinin oynadığı zamanlar. Elektrikler kesiliyor. Ne iş var, ne para. Takır takır adam vuruyorlar sokakta. Bir gün Beşiktaş'tan Taksim'e gideceğim dolmuş boş, ortalıkta sadece köpekler geziniyor. Bilirsiniz o eski Amerikan otomobilleri . Şoför yaslanmış kapıya bekliyor. Sordum "nerede bu millet?"
-Abi sen çoktandır sokağa çıkmadın galiba. İki saatte dolmaz bu araba.
-Al sekiz kişi, yürü o zaman.
Oldu mu cep dolu, bekler miyim durakta.
VE FİLMİN KOPTUĞU AN!
O akşam babam bütün kardeşlerimi topluyor, soruyor "Necdet nerede?"
Yok diyorlar. Gözleri doluyor. Neyse onlara bir nasihat, vasiyet kıvamında.
Ben gece geç geldim, ayarsız vaziyetteyim, çekildim yattım odama.
Dalmışım babamı gördüm rüyamda. Elini uzattı. "Ben sana hakkımı helal ettim oğlum, sen de et bana."
-Baba benim sende ne hakkım olabilir ki?
-Olsun helal et.
Elini öptüm helalleştik. Uyku tutmadı. Kalktım baktım koridorda, sırtını duvara yaslamış ayakta. Acıyarak baktı bana. Ne bakış ama. Şefkat merhamet ne desen var. Yuğdu yıkadı adeta.
Sabah işe geldim, geçtim makinenin başına. Ne iştir bilinmez, elektrik var, kayış düzgün, motor sağlam ama dönmüyor. Bir telefon geldi. "Abi gel babam iyi değil." Sabahaddin Bey tecrübeli adam. Bir dilaltı verdi. Koş yetiştir.
Gittim İnna lillah…
Çok isterdim, başında olamadım son anında. Makine söyledi ama uyanamadık mevzuya.
Baba işte, ne olursa olsun büyük bir güç arkanda. Kaybedince kolun kanadın kırılıyor.
Ailem abdestli namazlı insanlar. Babam zaten ehl-i takva. Zaman zaman anlatırdı. "Bu kulağınızdan giren öbüründen çıksa da belki bir şeyler kalır arada."
HU MU ÇEKİYORSUNUZ?
Haşim'le (bizim Süpermen) o Cuma İstinye İtfaiye Camiine gittik. Saf tuttum müminlerle omuz omuza. Alnımı seccadeye koydum, koptum. Doğruldum başka bir Necdet devam etti namaza. Ah o secde! Nasıl anlatsam.
Değişmek de kolay değil. Yeşilçam piyasası mâlum, başladılar mı alaya: "Ne o len molla mı oldun başımıza?" "Siz şimdi hu mu çekiyorsunuz yoksa?"
Aldırmıyorum, müşteriye buyurun çayınızı deyip ayrılıyor, namazımı kılıveriyorum iki dakkada.
Bir arkadaş sitem etti. "Ya eskiden yerdik içerdik, şöyle gezer, böyle eğlenirdik. Söyle n'oldu sana?"
-İyi de ben bunları hatırlamak istemiyorum ki. Yerlerde süründüğümüzü niye anlatmıyorsun? Arkadaş dediğin o zaman ikaz ederdi. Yakama yapışır "bu yol yol değil" derdi delikanlıca.
Âlemcilerden uzak durmak için sakal bıraktım, iyi de oldu, ufaktan girdiler hizaya.
Kunt'un babası Sabahaddin Bey hastanede yatıyordu, ziyaretine gittim. "Seni çok severim Necdet" dedi, "altının içine koysam bakmazsın asla."
-Abi estağfirullah.
Çok hayır yapardı, fakir fukarayı gözetir, kışın odun kömür yollar. Sessiz sedasız ama.
Son nefesinde kelime-i şahadet getirerek gitti. Şahidim. Ben vardım başında.
Yeşilçam'da adam gibi adamlar da gördük, madam gibi adamlar da…
PARA PEŞİN, KARA MEŞİN
O gün parasızım cebimde son bir on lira. Gidelim, bi bakalım Beyoğlu'na.
Dön dolaş tık yok, millet çekilmiş ayak altından. Artık eve döneceğim ki arkadan biri bağırıyor. "Necdet bey, Necdet Bey!"
Baktım, bir berber, elinde köpüklü ustura.
Müşterisi beni aynadan görmüş, çağır gelsin demiş adamcağıza.
Bildiğim yapımcılarda biri. "Necdet'çim elimizde bir onaltılık var. Müsait misin acaba?"
-İyi de abi, sen para vermezsin ki adama.
-Olur mu canım öyle şey, dur hemen vereyim hatta.
Cebinden bir tomar çıkardı, tık tık saydı bir kısmını koydu avucuma, "şimdilik al bunu, yarısı da bittikten sonra."
Kalanı taktı ama o gün işim görüldü, gerisi kimin umurunda?
VARDIR BİR HAYIR
TRT 2 açıldı. Eleman arıyorlar, bana da haber yolladılar.
Gittim "Seni mutlaka alacağız" dediler, "ihtiyacımız var zira. Yalnız usulen komisyona girmen lâzım, kılık kıyafetine bir şekil yap. Anlarsın ya!"
Binayı dolandım. Namaz nasıl kılınır burada? Bodrumda bir oda varmış, tahta koymuşlar paspasların yanına.
Neyse komisyon toplandı. Beni imtihan ne hadlerine? Gelsinler ders vereyim onlara. Ama tipime baktılar, almadılar.
Tevekkülümü bozmadım. Yâ müfettihal ebvâb. İftah lenâ hayral bâb
Tolgay Ziya çok iyi bir yardımcı yönetmendir. Yönetmenlerden fazla kazanır hatta. Osmancık çekilince geldi "Necdet bunu senin bağlaman lâzım mutlaka."
-İşimiz bu abi, eğer önümüze gelirse mahcup etmeyiz evelallah
Lâkin Yücel abi bana vermedi. Olsun, günü gelir görüşürüz. İntikam değil işimizle vuracağız. Takdirini kazanarak.
Halbuki sevdiğim bir insan. O ki "Birleşen Yollar"da Türkan'a türban taktırdı, ne isterim daha.
EN ZOR İŞ İŞSİZLİK
Minyeli Abdullah'ı çektiler. Yine vermedi bana. İkisine de ritim katar, uçururdum oysa.
Nazif genç bir talabe o sıra. Türkiye Gazetesinden deyince alâka gösterdim. Merâkla soruyor: Nasıl kesiyorsun abi? Nasıl bağlıyorsun? Ya kare tutmazsa?
Anlattıklarımı tez kavrıyor, belli ışık var.
Neyse Minyeli'nin ikinci bölümü için anlaştık negatifleri bekliyorum. Zaman geçiyor, ses çıkmıyor.
Bir gün yüzümü karartıp sordum "Abi işi başkasına mı verdiniz yoksa?"
-Yaaa kusura bakma. Yücel Abiye senden bahsettik "ben onu tanımıyorum" dedi, üsteleyemedik, biliyorsun karar onda.
-Tanımıyorsa yaptığım filmlere bakar. Zor değil ki, iki dakikada farkı anlar.
Yok yıkılmayacağım, Rabbim bi kapı açacak bana.
ATTI TRT, TUTTU TGRT
Demeye kalmadı pat telefon "Abi ben Nazif. Kurdoğlu'nun çekimleri bitti alıp getiriyorum sana!"
-Peki Yücel Abi?
-Abi o şimdi mebusluk sevdasında. Koşturup duruyor Afyon dolaylarında.
-Top sende yani, tamam o zaman.
-Peki borcumuz n'olacak?
-Fiyatlar böyle böyle. İster ver, ister verme. Boşum nasıl olsa.
Başladık ama ellerinde çekim senaryosu yok. Ben bilirim bu işleri, çaktırmadan alırlar kıskaca.
- Hikayeyi hatırlıyor musunuz peki?
-Abi işte Kurdoğlu şuradan geliyor, buradan çıkıyor. Bakıyorum klaketler de oturmuyor. Neyse Arif ve Nazif'le oturduk soktuk yoluna. Film sessiz ama ben dudak okuyarak da kesip parçalarım icabında.
Bu arada muhalifler bir hanım artistin adını kullanmış, "Yücel Çakmaklı'nın kızı" diye laf çıkarmışlar. Kazanacağı kesindi, hoop tepe takla.
Rahmetli bir sabah göründü yorgun. "Oh be nihayet geldik işimizin başına."
Nazif'le Arif'e "siz izletin" dedim "ben çay içiyorum aşağıda."
Yücel Bey seyretmiş. Bayılmış. Çay ocağına geldi sarılıyor, bırakıyor bir daha. "Necdet kardeşim, ben seni bilememişim. Artık şefimizsin. Beraber çok iş yapacağız inşaallah."
HATIRNAZ İNSAN
Kurdoğlu'nu Şafak Stüdyosunda Enver Abi'ye seyrettirdik. Çok sevindi, bizi tek tek kucakladı birer altın sıkıştırdı avucumuza. Eksikleri noksanları vardı, iş kopyasıydı oysa.
Eğilip kulağıma sordu "burada namaz kılacak yer var mı?" Gel Abi dedim çekildik bir köşeye, film kutularının kartonlarını yırttım yaydım, imam oldu bana.
Ayrılırken ekibi davet eti, bekliyorum Cağaloğlu'na.
İçimden bunlar bana haber vermez diyorum, müdür takımı kendi aralarında toplaşırlar.
Duymuş gibi geri döndü "Necdet kardeşimi unutmayın ha, istiyorum mutlaka!"
Suphanallah! Bu çok tesir etti bana.
Neyse Bişr-i Hafi'ye gittik. O gün bir hava var Urfa'da. Bulutlar portakal gibi, hüzmeler iplik iplik dökülüyor. Hani filtre kullansan öyle olmaz. Nefis resimler. Gök boyanmış bezenmiş bizi bekliyor adeta.
İş bitti yağmur, çamuru indirdi aşağıya. Beyazlars bulamaca döndü bir anda.
Ihlara mıhlara derken son sahne Eskişehir Battal Gazi'de. Topladım çekilen makaraları tak tak tak makas. Yücel Abi son sahneyi bitirip geldi, o gün montaj tamam. "Hayatımda bu ilk" dedi "çekimin bitiği gün kopya masamda."
Jenerikte bir ayak izi düşünmüşler pıt pıt gidiyor. "Karışmak gibi olmasın ama" dedim, "bu filmin ağırlığını bozar!"
"Kalsın" dediler kaldı.
Enver abi seyretti. "Bunu kaldıralım yakışmıyor."
İçimden "Oh be canım abicim" dedim, tercüman oldun duygularıma.
GAM YEMEM DAHA
Bişr-i Hafi Hazretlerini oynayan Yılmaz Zafer Fatih çocuğudur. Karagümrük'ten tanırım, bu filmde özünü buldu adeta "Necdet Abi bu benim en iyi filmim" dedi. "Böyle bir zatı oynadım ya! Gam yemem daha!"
Dertleşirdik bu piyasa bize göre değil derdi. "Şu işleri bi yoluna koyayım, ekmeğime bakacam bundan sonra."
Çok geçmedi vefat etti. Çocuğunu doya doya alamamıştı kucağına. Hakkını verelim Perihan da çok iyi baktı ona.
Kurdoğlu 2'de Ali Osman Efendi sahnesi var. Yılmaz Köksal'la karşılıklı vuruyorlar, cengaverin kılıcı sekiyor, lâkin ihtiyar kayayı yarıyor boydan boya.
İyi de nasıl çekmeli acaba?
Kaldır kılıcı bir çekim yaparsın, kaldır biraz daha, yine çekim daha, sonra bir daha. Motor, stop… Motor, stop. Yedi sekiz defa.
Gülüşüyorlar "indir, kaldır, kah kah kah".
Verin filmleri, bir bağladım hayran kaldılar.
Kameramana gösterdim. "Metin gel abicim bak bakayım şuna?"
-Harika ya. Abi bu kadar olur anca!
SAYIN YÖNETMENİM
Nazif ve Arif hevesli çocuklar ama kağıt üzerinde yapımcı görünüyor, çekime karışamıyorlar. Boşluğu değerlendirip cesaret verdim "Yönetmen sensin abicim. Otur bakayım şu koltuğa!" Ben sonuna kadar yanındayım. Haydi Bismillah!
Bir girdik iç içe iki film çektik o hızla.
İşte Nazif orada pişti, aldı yürüdü sonra.
Bazıları vardır, iş yapmaz kusur arar. Yok Ali Osman Efendi Kur'an-ı kerim okurken papaz niye kulaklarını tıkamış da filan…
Enver Abi cevap verme ihtiyacı hissetti: "Eğer dinlese kalbi yumuşar, Müslüman olurdu, öyle değil mi çocuklar?"
-Aynen abi, maksadımız oydu zaten burada.
Film arasına reklamlar da çekmiş yerleştirmiştik. Bu anlaşmamızda yoktu oysa. Bir para takdir etmişler, getirdiler bana.
Aldım ama içime sinmedi. Ertesi gün götürdüm muhasebeye iade ettim, "buna gerek yok abicim, küçük işler, lâfı bile olmaz."
İşte o günlerde Enver abi haber göndermiş "sorun bakalım Necdet'e, bizimle çalışmak ister mi acaba?"
5 yıl kadar TGRT'de çalıştım. Tıkır tıkır sigortamı yatırdılar, emekli oldum. Aldığım paranın da hayrını gördüm fazlasıyla.
Evet işimiz ayrıldı ama gönlümüz asla. Bizim dostluğumuz mezara kadar. Halk Film çatısı altında 100 küsur film yaptık. Hepsi ahlaki hikâyeler, medeniyetimizi anlattık dünyaya. Bazen "Ah be Enver Abi" derdik, "seyretse severdi mutlaka!"
Buluşacağız İnşaallah.
Ayrılık olmayan mekânda…
.
Yalancının mumu yatsıya siyasetçinin mumu yatasıya
15 Ocak 2020 02:00
Dünya yalan, siyaset daha yalan. Politikacılar bunca şahide, kameraya, teybe, kayda aldırmıyor, aksini söyleyebiliyorlar rahatlıkla
Çocuklar ilk derslerini aileden alırlar ve onlara yalan söylememeleri tenbihlenir ısrarla. Mektebe gelirler; yalan yasak, mahallede yine yasak. Bu konuda taviz verilmez onlara. Ama sizin de dikkat etmeniz gerekir, minikler sandığımızdan da zekidir. Yalanınızı yakalarlarsa çarparlar suratınıza.
Demek ki, yalan konuşmayacaksın biiir, konuştun mu unutmayacaksın ikiii. Fena sobelenirsin yoksa!
Gelgelelim siyasilerin hırsları fren tutmuyor. Alkış, tezahürat yükseldi mi abartıyor, şirazeden çıkıyorlar.
Ne yazık ki, siyaset tezvirat üzerinden yürüyor. Desteksiz atan 1-0 önde başlıyor yarışa. Eskiden “yalancının mumu yatsıya kadar” derlerdi, mum kalitesi yükseldi zahir, artık kolay kolay sönmüyor.
TAKİYECİ İRAN
Acem yalanı diye bir tabir var ve İran siyaseti ile başbaşa gidiyor. ABD ve İsrail aleyhtarı sloganlar sadece propaganda. Öyle bir dertleri de gayretleri de yok, bugüne kadar sadece Sünnilere vurdular, ellerinden Müslüman kanı damlıyor.
Halep altı milyonluk nüfusu ile bölgenin en şirin şehriydi. Şu anda harabe, hâlâ cesetler var enkazların altında. Peki şehri kim kuşatıp bombaladı? İran’dan koşa koşa gelen militanlar. Zerre kadar şüphem yok ki, katil Süleymani “Anne cennette doyuncaya kadar ekmek yiyebilecek miyiz” diyen yetimlerin hesabını veriyor şu anda.
En tehlikeli yalancılar, dinî kisveye bürünenlerdir. Düşünün Allahü tealanın haram kıldığı bir işi sırtında cüppesi ve başında sarığı ile yapıyor.
ALMA MAZLUMUN AHINI
Hamaney, füze saldırısında 80 Amerikalının ölmediğini bilmiyor muydu?
Bal gibi de biliyordu, yalan söyledi halkına. Ajanslar ertesi gün resim geçtiler, füzeler otoparkta, dağda bayırda. Bazılarına patlayıcı koymayı mı unuttular ne, dağılmadan duruyor tek parça.
Ukrayna uçağı, kolay kapatılacak bir rezalet değil. Füze sanmıştık deyip kurtulamazlar. Bir kere Tahran Havaalanı’ndan kalkmış, yönü Kafkaslara. Hızı cesameti çok farklı, olmadı sor kuleye, söylesin sana. Arkanı Rus’a verip İdlib’i bombalamak kolaydı di mi? Haydi şimdi ayıkla pirincin taşını... Bu kışta soğukta, bebeler yatıyor çamurda. Dur bakalım daha neler gelecek başınıza!
FIRILDAK NEHRU
“Ben şunu açıkça belirtmek istiyorum ki, Keşmir’e yardım edilmesi, Hindistan’a ilhak edilmesi manasına gelmez. Emniyeti sağladıktan sonra askerimizi çekeceğimizi ve Keşmir’in geleceği ile ilgili kararın bölge halkı tarafından alınacağını garanti ediyoruz. Bu sadece size değil, bütün dünyaya verilmiş bir sözdür.” İmza: Nehru.
Bu konuşma filan da değil, Hindistan Başkanı’nın 1948’de İngilere ve Pakistan’a gönderdiği resmî mektuptan.
İfade açık, şerhe ihtiyaç duyulmuyor.
Peki n’oluyor? Zulüm!
Keşmirli nefes alamıyor o saatten sonra.
DÜN DÜNDÜR...
Bir seferinde Söğüt Şenliği’ne gitmiştim, Belediye Başkanı kürsüye çıktı ve “Sayın Başbakan’ım” dedi, “Üç yıldır geliyor ve yolunuzu yapacağız diye söz veriyorsunuz ama henüz bir hareket göremedik” Demirel mikrofonu eline aldı. “N’etseydim ya” dedi, “Yapamayız mı deseydim vatandaşa? Ama söz, seneye bu yol böyle kalmayacak. Benim adım Süleyman. Yazın bir kenara!”
Seneye de yol öyle kaldı ve Süleyman Bey gelip aynı kürsüde konuşma yaptı rahatlıkla.
YALAN MAKİNESİ TRUMP
Washington Post gazetesine göre Trump 2018’de tam 5.611 defa beyanda bulunmuş. Bölün 365’e günde 15,4 yalana tekabül ediyor.
22 Ekim’de Senatör Ted Cruz’la yaptığı Teksas gezisinde bir günde tam 83 defa gerçekleri çarpıtmış. Rekor hâlen elinde ve kaptıracağa da benzemiyor. Peki yorgunluktan, dalgınlıktan olamaz mı? Belki de karıştırıyor.
Mümkün değil, bunlar sandığımızdan da zeki insanlar? Kaldı ki bütün istihbarat raporları önlerine konuyor.
Malum bu hususta Nixon’ın da zaafı vardı ve hayli başı ağrıdı skandallarla.
UTANMIYOR DA
Fedaileri İstanbul’da gazeteci Cemal Kaşıkçı’yı lime lime doğrayıp fırında yakarken Prens Selman hep yalan söyledi. Hem de sırıta sırıta. Kim bilir kendi ülkesinde ne cinayetler işliyor? “Götürün şunu, gömün çöle” dese hangi merci hesap sorar ona?
Suudlar Osmanlıya karşı İngilizlerle birlikte olmuşlardı, İsrail ile iş tutmaları şaşırtmadı o manada. Ama lider dediğin çıkar, sebebini açıklar delikanlıca.
Peki BAE Emîri el-Maktum ile Abu Dhabi Emîri bin Zayed sizce özü sözü doğru insanlar mı?
Güvenip birlikte çıkar mısınız yola?
Merkel, Macron, Johnson’un zikzakları da ortada. Azıcık zaaf gösterin, PKK’yla kolkola girip zılgıt vermezlerse...
DOSTUN BÖYLESİ
Putin az konuştuğu için yalanları göze batmıyor. Onun da anlaşma yapıp uymamak gibi bir sıkıntısı var; adam, attığı imzayı tanımıyor.
Astana’da ne karar alındı, İdlib’de ne yapılıyor? Bir bakıyorsunuz, gelebilirsiniz girebilirsiniz dediği sahada PKK ile devriye geziyor. Şu an Kırım Tatarları en temel insan haklarından mahrum. Yüce kitabımız Kur’ân-ı kerim bile mahzurlu yayınlar arasında. Ama sorsanız inkar edecek mutlaka.
DUY DA İNANMA
Tamam biz Netanyahu hakkında taraflı olabiliriz ama bakın ABD’nin eski Dışişleri Bakanı Rex Tillerson ne diyor: Netanyahu’nun Donald Trump’ı ikna edebilmek için birçok defa yalan yanlış bilgiler verdiğini biliyoruz. Eğer Bibi ile muhatap oluyorsanız söyledikleri hakkında her zaman şüpheci olmalısınız.
MIZRAK ÇUVALA
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping kaç yıldır Doğu Türkistan’a kan kusturuyor. Tarihî camileri yıkıyor, ibadeti yasaklıyor, düşünebiliyor musunuz Uygurların evlerine yatılı militan sokuyor. Milyonlarca soydaşımız toplama kamplarına tıktıktan sonra utanmadan “biz Doğu Türkistan’ın kalkınmasını istiyoruz” diyebiliyor.
Aynı sertliği Hong Kong’ta da gösterebilse ya. Sıkar! Nedense güçleri hep Müslüman’a yetiyor.
ALAVERE DALAVERE
∂ Birine satıldıktan sonra başkasıyla pazarlığa oturmayan siyasetçiye “dürüst” denir.
∂ Bilen yapar, bilmeyen öğretir, öğrenmeyi bilmeyen öğretmene öğretir. Onu da yapamayan politikacı olur.
∂ Siyasetçi gelecek seçimi, muallim ise gelecek nesli düşünür.
∂ Eskiden prensip için parti değiştirilirdi, şimdi parti için prensip.
∂ Politikada yükselmenin sırrı ahmak ve sadık görünüp zeki ve muhteris olmaktır.
∂ İki nokta arasındaki en kısa yol, bir doğrudan geçer. Politika hariç.
∂ Siyasetçinin aile terbiyesi, avam kamarasında konuşunca belli olur.
∂ Onlar koltuğu kaybetmemek için her şeyi yapar. Vatansever bile olurlar.
∂ Partici hataları üstlenmez, başkasının üzerine atar.
∂ Ayağınıza basarken, ah diye bağıran biri, propagandayı öğrenmiş demektir.
∂ Bir şey bilmeyip de her şeyi bildiğini sanan, niçin siyasete atılmasın?
∂ Politikacının hayatının yarısı seçmeni aldatmakla geçer. Öbür yarısı da “seçileni!”
∂ Bütün politikacılar aynıdır, farkları boylarıyla simalarında.
∂ Palyaçoysam palyaçoyum, politikacı değilim ya. (Charlie Chapline)
∂ Yalanın azı yoktur; bir yalan söyleyen, her yalanı söyleyebilir.
∂ En çirkin yalan, çocuğa ve halka söylenendir. Çünkü inanırlar.
∂ Gerçek, ayakkabılarını giymeden yalan, dünyayı dolaşır. (Mark Twain)
∂ Yalan ne kadar hızlı olsa da hakikat yetişip geçer. (Kenya vecizesi)
∂ Oğulcağızım, sakın yalanı diline dolama, o kuş eti gibi tatlıdır, ağzından çıkaramazsın sonra. (Lokman Hekim)
∂ Yıkmak düzeltmekten, yalan ispatlamaktan daha kolaydır.
∂ Günah işlemenin değişik araçları var ama yalan hepsine uyar.
∂ Tatlı yalandan avuç avuç alırız, acı gerçekten damla damla. En çabuk kirlenen beyaz yalandır oysa.
∂ Üç türlü yalan vardır: Basit yalan, kuyruklu yalan ve istatistik.
∂ Her hataya özür dileme hakkınız vardır ama yalana asla.
Yalana asla!
.
Araban mı var derdin var!
19 Ocak 2020 02:00
Elime eski bir Hayat Dergisi geçti, bir araba maketi çizmiş ve sürücüyü bekleyen 33 tuzağı sıralamışlar.
İnceleyelim bakalım 60 yıl evvel neler gelebilirmiş şoförlerin başına.
Girişte bir açıklama: En hafif bir çarpışmada bile tehlike arz eden unsurların bilançosunu bulacaksınız bu yazıda.
1- Önden arkaya doğru açılan kaput: Vasıtanız hareket hâlinde iken kaput hava tazyiki ile kalkabilir önünüzü kapatabilir.
2- İnce ön cam kenarı: (A sütunu demek istiyor) Araç devrildiğinde bükülebilir, tavan içerdekileri ezebilir.
3-4-6- Alın hizasında müteharrik olmayan dikiz aynası ve güneşlik: Ani fren ve orta şiddette çarpışmalarda başınızı çarpabilirsiniz. (Demek güneşlikler henüz plastik değil.)
5- Kör açı bırakan silecekler: Evet o yıllarda el kadar silecekler vardı, artık silecekler geniş, boydan boya uzanıyor. Izgaralardan gelen hava da camınızda buhar bırakmıyor.
7- Göz kamaştıran iç aydınlatma tertibatı: Altında ikaz “gece âzâların başlıca amillerindendir.”
8- Açılır tavan: Şiddetli çarpışmalarda içeridekileri adeta biçer, kapalı olduğu zaman makara kolu tepenizi delebilir.
9- Metal kapı tokmakları: Kaza olduğu takdirde kol kırıklarına ve kalça yaralanmalarına sebebiyet verebilir.
10- Kubbeli tavan: Karasori ile yekpare olmayan tavan çarpışmalarda yerinden uçabilir, yolcular dışarı düşebilir. (Spor arabalardaki kumaş tavanı kastediyor olmalı.)
11- Arka silecek eksikliği: Bilhassa kışın sürücünün arkayı görmesi imkânsızdır, kaza sebebidir. (Henüz buğu önleyici rezistanslar da konmamış olabilir.)
12- Müteharrik ön koltuk: Çarpışma anında öne kayabilir.
13- Kırılır cinsten ön cam: (Günümüzde camların bilhassa kırılması hatta tuz buz olması isteniyor.)
14- Madeni kadran: Güneşte parlayıp gözünüzü alabilir, büyük tehlike arz edebilir.
15- 16- 21- Ortası sivri, sabit milli, çok kollu direksiyon simidi: Kazada göğsünüze saplanabilir, bileklerinizi zedeleyebilir.
17- 18- Sert göğüs ve torpido gözleri: Başınızı dizinizi yaralayabilir.
19- Önde benzin deposu: Ufak bir çarpışmada dahi delinir ve bir kıvılcım her şeyi bitirebilir.
20- Tek fren teli: Bir mekanik hata, ya da şasinin altına çarpan yabancı cisim teli kopabilir ve felakete davetiye çıkarabilir.
22- Motor kaputu açma kolunun ortada oluşu: Yaralanmalara sebebiyet verebilir.
23- Uzak pedallar: Sürücü bunlara basabilmek için öne yaklaşacak ve kaza anında dışarı çıkması güçleşecektir.
24- Yıldız biçiminde raptedilen tekerler: Hızlı araba kullananlar için bijonların en dışta olması emniyetsizdir. Biri koparsa, teker çıkabilir.
25- El freninin meydanda oluşu: O yıllarda çek, çevir, bırak türü yaylı el frenleri vardı, sapları metaldi.
26- 29- Küllüğün yeri: Elinizin altında olmayan küllük gece dikkatinizi dağıtabilir, koltuk arkalarına takılan döküm küllükler çarpışmalarda dizlerinizi yaralayabilir.
30- İki kapılı vasıtalar: Arkada kapı yoksa kaza vukuunda dışarı çıkamazsınız, ön kapılar sıkışacaktır ihtimal.
31- Dördüncü vites: Editör tekerlekleri âdeta başıboş bırakan dördüncü vitesten bir felaket gibi bahsediyor. Motor kompresyonunu ortadan kaldıracağı için tehlikeli buluyor. (O yıllarda Amerikan arabaları üç, Avrupalılar dört vitesti.)
32- Zayıf lastikler: Hızlı sürenler için yerle az temas eden yuvarlak sırtlı lastikler emin sayılmazlar.
33- Çok ince karoseriler: Çarpışma anında ezilir parçalanır koruma vazifesini ifa etmeyebilir.
HAFİFLETİCİ SEBEPLER
O yılların itibarlı arabalarından Buick, Pontiac ve Mercury’nin ağırlığı 4500-5100 libre arasında değişir. (Yaklaşık 2 ila, 2,3 ton civarında).
Cadillac’ın Ville Park Avenue ve Eldorado modelleri hareketlerini 6.4 ve 7 litre OHV V8 motordan (325 beygir gücü) alırlar. O canavarlar bile hantal gövdeyi zor kaldırır, sıfırdan 60 mile ancak 17.3 saniyede çıkar. Vasıta 100 km’de 26 litre yakar. Asabi kullanırsanız 30 litreyi de aşar.
Peki gövdesi büyük, okkası ağır arabalar daha mı emniyetlidir?
Bir FİAT 500 ile çarpışırsanız belki ama güvenlik telakkileri öyle çok değişti ki...
Yaşı 60- 70 civarında olanlar eski Amerikan arabalarının sağlamlıklarından, iri kalın kapılarından, tampona vurulan krikolardan dem vursalar da o tank müsveddelerinin hiç biri Euro NCAP’ten 5 yıldız alamaz.
Kaldı ki o demir tamponlar, kromajlı ızgaralar, metal armalar yaya güvenliği için büyük hata. Artık yolcular çelik barlar ve hava yastıkları ile korunuyor, arabanızın okkası sadece çok yakmanıza sebep oluyor.
TEST EDİLDİ ONAYLANDI
Şöyle ki 1959 model bir Chevrolet Impala Belair, 50 yıl sonra banttan inen bir başka Chevrolet ile (Malibu) kafa kafaya çarpıştırılıyor. 1959 Impala daha ağır ve oturaklı olmasına rağmen dağılıyor, A sütunu yok oluyor, ön kapı kopup gidiyor, direksiyon tavana yapışıyor. Şoför koltuğuna oturtulan maket maalesef paramparça…
Malibu’daki maket ise gömülmüş duruyor hava yastıklarına. Eğer kullanan bir insan olsaydı, şaşkınlığını attıktan sonra, kapıyı açacak ve yürüyüp çıkacaktı rahatlıkla.
Kaldı ki ABS, ASR, ESP gibi donanımlar otomobilinizi yolda tutuyor.
Son bir bilgi daha verelim Euro NCAP çarpışma testlerine 1996’da başlandı. O yıl testlerden 5 yıldız alan araç çıkmadı. Bir sene sonra Volvo S 60 nispeten yüksek bir puan aldı (4 yıldız). Mercedes 2 yıldızda kaldı, BMW ve Audi gibi gözde markalar hüsrana uğradılar.
Firmalar bu bilgilerin ışığında iskelet ve şasileri yeniden tanzim ettiler ve oturup güvenlik donanımlarına çalıştılar. Testten 5 yıldız alabilen ilk araçla Haziran 2001’de tanıştık: Renault Laguna.
.
Çarlara kan gerek
20 Ocak 2020 02:00
30 sene evvel bugün Kızılordu tankları 1 milyon Azerbaycan Türkü’nün toplandığı Azadlık Meydanı’na daldı, yüzlerce ölü ve kayba rağmen direniş alev aldı. İran hadisede tarafsız kalmış, Azerbaycanlıları yalnız bırakmıştı.
Bin yıl evvel Ruslar dağınık boylar halindedir, bir nevi komün hayatı yaşarlar. Hazar Kağanlığı zayıflayınca Volga ve Oka’yı takiben aşağı iner, Kazan Tatarlarıyla tanışırlar. Tatarların ziraatine mimarisine sanatına hayran kalırlar. Türklerden balıkçılık, kayıkçılık öğrenir, ağaç ve metal işlemeye başlarlar.
Zamanla bir araya gelir bizden gördükleri gibi kazıktan kaleler yapar, müstahkem mevzilerin ardına sığınırlar.
Altınordu devleti yıkılınca meydan hepten boşalır, yayılırlar sahaya.
O günlerde Tatar hanları birbirleriyle uğraşmaktadırlar, taht bir Hanbike’ye kalır sonunda. Tamam Süyum Bike zarif bir edibedir ama 150 bin katille kapıya dayanan Korkunç İvan’la boğuşamaz. Maalesef İvan şehre girer ve lâkabıyla mütenasip bir katliam yapar (1552). Tam 418 camiyi yıktırır, taşları sütunları Moskova’ya taşıtıp kiliseler kurar.
Bir sonraki hedefi Hacı-Tarhan (Astar-Han) olur. Yine yıkım, yine katliam. İdil boyu kanla yıkanır adeta. Ardından Sibir ülkesine uzanır, Çuvaş Türklerini kıra kıra Kamçatka’ya dayanırlar. Osmanlı imdada koşamaz, çünkü İran gibi bir belâ vardır başında.
.jpg)
İNME İNDİREN KALE
Asitane Patrona Halil isyanı ile karışınca (1730) Ruslar Özi’yi kuşatırlar. Bire 15 gibi orantısız bir güç vardır ama kale dayanır aylarca. Mareşal Muniçki ele geçirince güzelim beldeyi yağmalatır. Ertesi sabah soluk alan tek canlı kalmaz. Abdülhamid Han 30 bin şehidi duyunca kahrolur, ruhunu teslim eder oracıkta.
Kasım1853, barış dönemidir güya. Sisli bir Cuma halk namazdayken Rus Donanması Sinop’u basar. Amiral Nahimov fırkateynlerimizi korvetlerimizi tahriple kalmaz, denize dökülen bahriyelileri de hunharca öldürtür ve şehri yakar.
Aralık 1880, General Dmitrievich Skobelev Gök-Tepe’yi işgal eder. 50 bin soydaşımız çöllere savrulur. Rus süvarileri takip eder, sürek avına çıkarlar adeta. Yengi Şeher’de 40 bin mümin şehit düşer ayrıca.
Kremlin, Türk öldürmeyi vazife edinmiştir, bunu ya bizzat kendi yapar, ya da Sırp, Bulgar, Rum, Ermeni çetelerini sürer sahaya.
Ardından Kafkaslara yönelir kan dökerler oba oba. Güç onlardadır ama Gimrili Muhammed, Hamzat Bey ve Şeyh Şamil destan yazar.
93 Harbinde çok çile çekilir, nicesi topraklarını terk eder, göçer Anadolu’ya. Balkan savaşlarına savaş denemez, silahlı çeteler ev basar, sivil kırar. Justin McCarthy’e göre 5 milyon Müslüman öldürülmüştür, 5 milyon nüfusu olan devlet azdır o yıllarda.
Çar orduları 1916’da Kars, Ardahan, Erzurum ve Erzincan’ı ele geçirir. Ermeni zulmü o kadar iğrençtir ki Rusların bile canını sıkar. Oltu’dan Şarur’a, Van’dan Nahcivan’a sıra sıra katliam.
Gözlerini kan bürümüştür, Türk, Kürt, kadın, çocuk ayırmaz, uzuvları koparılmış cesetleri ortada bırakırlar.
OLAŞ ORDA
Çarlar, Ortaasya Türkünü yıldırmak için her yolu dener, kuyuları zehirler, ekinleri yakar, zehirli gaz kullanırlar. Sadece Yedisu bölgesinde 54 bin ocak söner, 160 bin soydaş sürülür Sibirya’ya.
Monarşinin tükendiği yıllarda, Marksistler “artık gazete çıkarabilir, okul açabilir, hatta müstakil devlet kurabilirsiniz” derler. Bazı saflar da Bolşeviklere destek olurlar. Komünistler daha ırkçı çıkar, sömürü katlanarak artar. Sözde müsavat olacaktır Türkistan konseyine tek Türk alınmaz. Bizimkiler de bir araya gelir “özerk devlet” kurar, Orenburg’da “Alaş Orda Cumhuriyeti”ni duyururlar dünyaya (13 Aralık 1917). O gün Mevlid kandilidir, 70 bin kardeşimiz Taşkent’te buluşur... Tekbirler, salavatlar... Ruslar şenlikten başka maksadı olmayan kalabalığı topa tutar. Caddeler mezbahaya döner bir anda.
Ermeniler de Hokand’a saldırır, yağma yaparlar. Sadece o gün 10 bin Müslüman şehit düşer. Gördükleri karşısında Avusturyalı Fritz Willfort’un kanı donar.
Taşnaklar yağmacılığı sever dükkanı tezgâhı kapatan köy basmaya çıkar. Margilan’da 7 bin, Andican’da 6 bin, Kışlak’da 4.500, Namangan’da 2 bin mümini kırarlar.
Bütün bunlara rağmen dikiş tutturamayan Lenin, azılı katil Frunze’yi bölgeye yollar. General “Türklerle niye savaşıyoruz ki” der, “getirelim marksist Tatarları birbirlerini kırsınlar!”
Ve Canışev’i sardırır, Madamın Bek’in başına.
100 VAGON ALTIN
Frunze hava bombardımanı ile yakıp yıkarak Buhara’ya girer. Hanlık hazinesindeki Harezmilerden, Timuroğullarından, Şeybanilerden kalma nadide parçaları, Moskova’ya yollar. Tam yüz vagon altın ve mücevher. SSCB 1930’lara kadar bu parayla ayakta kalır. Göz alıcı projelere imza atar.
1916 Kırgız Katliamı. Aynı yıl kanla bastırılan Ürkün ayaklanması. Halk Tanrı Dağlarına yönelir. Önde buzullar, arkada uğrular. 400 bin soydaşımız kalır sarp yamaçlarda.
Ardından Ata-Beyit katliamı, ki Cengiz Aytmatov’un babası da vardır aralarında.
Rusya Kazakistan Türklerini hem silahla kırar, hem de yaptığı nükleer denemelerle zehir saçar. Nehirleri bitirtecek kadar pamuk ektirtir, güzelim Aral’ı kuruturlar.
Kırım ve Karaçay Türklerinden Avrupa’ya sığınanlar olur. Almanya savaşı kaybedince İngilizler alayını toplar, teslim eder kızıllara. Komünistler hudutta karşılar dizerler kurşuna.
İngiliz böyle olacağını bilmez mi? Al Rusu vur Britanyalıya.
Hangi birini anlatacaksın? Hayvan vagonlarına tıkılıp Asya steplerine sürülen Kırımlıları mı, Ahıskalıları mı? Yoksa 13 yılda nüfusu bitme noktasına gelen Kabartay Balkarları mı? Afganistan ve Çeçenistan’a girmiyorum sayfa yetmez yoksa.
Ve Azerbaycan. 20 Yanvar. Ilımlı diye tanınan Gorbaçov tam 30 yıl evvel, böylesi bir Ocak gecesi Azatlık Meydanında toplanan kalabalığın üstüne tankları salar. Ardından 366 Motorize alayı Karabağ’da Türk kırmaya başlar. Sadece Hocalı’da 1330 cinayet, 150 kayıp, 1275 tutuklama. N’olur bir merak edip okuyun. Gazetelerin mürekkebi kurumadı daha.
Şüphesiz bunu tasvip etmeyen Ermeniler de vardır. Niye meydanlara çıkıp “Hepimiz Türküz” diye bağırmazlar acaba?
MÜSLÜMAN SAHİPSİZ
Hama, Humus, Halep ve İdlip’te de vurulan Türkmenlerdir. Putin, Rejim ve İran’la el ele verir, Suriye’de 4718 mektep, 1916 cami, 314 tarihi eseri yok ederler.
Bilhassa pazar yerlerini, hastaneleri, çeşme başlarını vurur, çocuk ve kadın öldürüp teröristlerle savaşıyoruz derler.
1 milyon şehit ve 11 milyon mülteci. Umursamıyorlar ama. İnsan düşünür, eğer böyle bir şey benim başıma gelecek olsa...
20. yüzyılda dünyada 170 milyon insan katledilmiş bunun 110 milyonu Komünistlerin işi. Lenin 4 milyon infaza imza atmış, Stalin ise 42,6 milyona.
Diğer şefleri ve Çini de sayarsanız “kızıllar Türklerin yarısını kırdı” denilebilir rahatlıkla.
Bu ne yaman tenakuz
10 Şubat 2020 02:00
Âdem aleyhisselama suhuf indiğine göre, ilk insanlar okuma biliyor olmalılar. Önceleri kil tabletler üzerine yazar, taş, tahta ve kemik kullanırlar.
Bilahare Mısırlılar Nil kamışını toplar, şeritler hâlinde keser, kalıba alırlar. Taşla dövüp nişastasını çıkarır, güneş altında kurutup papirüs yaparlar.
Bergamalılar ise davar derilerini tuzla limonla yağından arındırır, kurutup pergamon (parşömen) hâline sokarlar. Ve yazılı eserler taşınmaya başlar.
Bugün kullandığımız kâğıt, Uygur Türklerinden miras insanlığa. Bilhassa lifli ağaçları seçer, ıslatıp ıslatıp döverler sabırla. Ta ki lapa kıvamına varasıya. Sonra hamuru presler ya da silindirle ezer, “kağat” derler ona.
.jpg)
Çin’de Ts’ai Lun adlı bir zabıt kâtibi, saraydaki hadiseleri kendi yaptığı kâğıtlara yazar (MS 105). Vesika olduğu için saklanır itinayla.
Bu arada Uygurlar hamura keten, kenevir lifleri de katar mukavemeti artırırlar. İlk basit matbaayı da onlar yapar ilk kâğıt parayı da onlar basar.
Araplar Talas Meydan Muharebesi’nde (751) kâğıtla tanışırlar. Kendilerinden de çok şey katarlar. Kelâm-ı kadim yazılacak satıh lekesiz pürüzsüz olmalıdır. Kalemin âlâsı, mürekkebin rânâsı ve kâğıdın zibâsı yakışır mushafa.
Hazret-i Muaviye radıyallahü anh devrinde “varak” yapıldığını biliyoruz, meselâ İmam-ı Ahmed bin Hanbel rahmetulllahi aleyh kitaplarını kâğıt üzerine yazar.
Bir ara Bermekîlerden Fazl bin Yahya, Harun Reşid’e gelir “Efendim kâğıt yapmalıyız mutlaka!” der.
Abbasi Halifesi, teklifi ciddiye alır, imkân sağlar. Fazl, kardeşi Cafer el-Bermeki’yi işin başına koyar. Bağdat’ın ardından Şam, Hama, Trablusşam ve Mısır’daki tesisler de geçer imalata.
ADI NEREDEN?
Bunlar bulundukları yer ya da ön ayak olan şahsa göre isim alırlar. Misal Sâmânî Hükümdarı Nuh’un yaptırdığı kâğıtlar “Nuhî” diye tanınır piyasada.
Süleymanî, Tahirî, Haşebî, Dımaşki, Devletâbâdî, Âdilşâhî, Harîrî, Semerkandî, Hindî, Nizamşâhî, Gûnî Tebrîzî, sultânî, âbâdî, şeker renk muhayyer gibi...
Hasılı okuryazarlık artar, kütüphaneler kitapla donanırlar. Kâğıt öyle boldur ki esnaf sattığı malı sarıp sarmalar.
Batı dünyası bunun lüzumunu anlayamaz. Haçlılar kaliteli kâğıtları ile tanınan Trablusşam tesislerini yakar yıkarlar (1109).
Kâğıt Avrupa’ya Müslümanlarla gider. Endülüs Emevileri, Valencia Jativa’da (eş-Şatibe) mükemmel bir tesis kurar. Ürünleri Karta Balansiye adıyla tanınır Avrupa’da. İspanyol çapulcular da bu tesisi yıkacak, kâğıtçılık Fas’a kayacaktır ilerleyen yıllarda.
Lakin İtalyanlar farklıdır, kâğıdın ehemmiyetini hisseder ve 1276 yılında Fabriano’da imalata başlarlar.
Fransa 1348’de, Almanya’da 1390’da, İngiltere’de 1495’te, Amerika ise 1690’da kâğıt yapabilir anca.
Kâğıt bize Uygurlardan miras
KAYMAK KÂĞIT
Ecdat gözenekli kâğıdı, kireçle ağartır, nişasta, yumurta akı, şap, balık tutkalı, üstübeç, hatmi, gül yaprağından mamul bir mayi ile sıvazlar. Mühre atıp cam gibi cilalar (mührak). Aharlanmış kâğıt, muhtemel hatalara müdahale için müddet verir hattata. Zaten mürekkep yalama tabiri de oradan çıkar.
Bazı ustalar kâğıtlarına ışığa tutulunca görünen bir mühür (su damgası - filigran) koyarlar. Daha ziyade üç hilal, ok, kılıç, kartal olur ya da terazi, kale, kalyon, çapa…
Vesikalarda geçen “Kâğıtçı Muhyiddin Mescidi” ve “Kâğıthane” ifadelerine bakılırsa Şeyh Hamdullah’ın yaşadığı yıllarda kâğıt imal ediliyor olmalıdır Amasya’da.
İstanbul Kâğıthane’de Bizans’tan kalma bir imalathane vardır, Rusçuklu Mehmed Emin Bey daha mükemmelini yaptırır. Para kazanamaz o başka.
Matbaa faaliyete geçince (1729) kâğıt ihtiyacı artar. İbrâhim Müteferrika, Yalakâbâd’da (Yalova) bir kâğıthane kurar.
III. Selim Beykoz’da Değirmen Ocağı’nda bir tesis açtırır (1805). Üsküdar matbaası ile birlikte çalışır, ordunun matbu evrak ihtiyacını karşılarlar.
1846’da İzmir’de buhar gücüyle işleyen bir fabrika faaliyete geçer “eser-i cedid” marka kâğıtları verir piyasaya.
II. Abdülhamid Han kitap dostudur, çok eser bastırır, meccane dağıtır. Beykoz’da kâğıt fabrikası için imtiyaz isteyen Serkarîn Osman Bey’e vergi ve gümrük muafiyeti sağlar.
KİLO ARTTI, TİRAJ EKSİLDİ
Ve cumhuriyetle SEKA girer sahaya. İzmit, Afyon, Akdeniz, Aksu, Balıkesir, Çaycuma, Dalaman, Kastamonu fabrikaları ihtiyacımızı karşılasa da rakiplerimiz ucuz ağaç ve enerji kullanırlar.
Nasıl kişi başına düşen millî gelir, tüketilen gıda, yakılan elektrik ve sarf edilen su, gelişmişlik göstergesi ise kâğıt miktarı da fikir verir uzmanlara.
1980 yılında Türkiye’de 12 kilogram, ABD’de ise 272 kilogram kâğıt tüketiliyordu. Bugün onlar 322 kilogram harcıyor, biz ise 75 kilo civarında.
Peki, şimdi daha mı çok kitap basıyor daha mı fazla gazete okuyoruz? Hayır, lavaboların yanına rulo rulo kurutma kâğıdı asıyor, koparıyoruz avuçla.
Eğer ecdat kâğıtla taharetlendiğimizi duysa bozulurdu ihtimal. Çünkü onlar kâğıt tesisi var diye Yalova cihetine ayak uzatmazlar.
Bilgisayarlar hayatımıza girdi gireli kâğıtla işimiz azaldı, ne bilet, bildiri kaldı, ne nüfus cüzdan örnekleri, ikametgâh senetleri. Kırk yılın başı para makinesi makbuz ister misiniz diye soruyor, ben evet diyenini görmedim daha.
.jpg)
SAHAFLIK CAN ÇEKİŞİYOR
Gelelim kitap faslına. Sahaflar Derneği Başkanı Adil Sarmusak çok dertli bu konuda. “Fetihten sonra İstanbul sahafları Fatih, Eyyub, Ayasofya’da dükkân açarlar. Fatih Kapalıçarşı’yı yaptırınca yer gösterir onlara. Evliya Çelebi’ye göre sahaf şeyhi devlet protokolünde veziriazamdan sonra gelir, bakın şu itibara.1894 depreminde Kapalıçarşı’dan çıkarlar, çünkü rutubet kitaplara yaramaz. Gider sahaflar çarşısındaki dükkânları satın alırlar. Kitap kurtları uzun yıllar burada buluşurlar.
Şubat 1950’de çarşıda bir yangın çıkar. O yıllarda vali ve belediye başkanı olan Fahreddin Kerim Gökay “Eğer arsalarınızı belediyeye bağışlarsanız” der, “Ben size bir çarşı yaparım!” Anlaşmaya göre mülk belediyenin olacak, esnaftan sembolik bir kira alınacaktır. Diyelim 1 lira...
Nitekim belediye binayı yapar ve hak sahiplerine tevzi eder.
Ancak Bedreddin Dalan bu centilmenlik anlaşmasını tanımadı, yüzde iki bin zam koydu kiralara.
Biz de kira tespit davası açtık, lakin biriken kiraları ödemek esnafın boyunu aştı. Derken Belediye teminat sigorta ve peşin kira istemeye başladı. Şimdi de Vakıflar çıkmış, “Burası bize ait, kiraları belediye vermeyin” diyor. Peki, 1894’ten beri neredesiniz? Zaten esnaf zorda, benim diyen müesseseler 50-100 lira satışla kepenk kapatıyor. Devlet üç beş dana bakana bile destek oluyor, bizimle kimse ilgilenmiyor. Ha bire veriyoruz, kira, vergi, stopaj, sigorta...
.jpg)
İNDİREN İNDİRENE
Geçen biri geldi Arapçadan Arapçaya geniş bir lügat arıyorum dedi. Bende de 20 ciltlik Cevheretü’l-Lüga adlı bir takım var. Yıllardır ööyle duruyorlar rafta. Ehlini bulsak da versek diyordum, velev ki parası olmasa da. Adam “Ohooo Hoca’m!” dedi “ben onları internetten indirdim bile. Bak burada.”
1980’lerde kitapları en az beş bin basardık, 1990’lara geldik üç bin basmaya başladık. 2000’lerde bine düştük. Bu gün dijital baskı yapanlar var kaç adet istersen o kadar basıyor, 25 - 30 adet fark etmiyor…
Dükkânın çatısı, evin bodrumu kitap dolu, çürüyorlar orada. Kimsenin umurunda değiliz, hepsi sağır sultan. Sahaflar çarşısı dökülüyor, yapın diyoruz yapmıyor, izin de vermiyorlar.
Geçen Çin’den bir heyet geldi, istedikleri kitapları bulduk, kütüphane kurdular orada. Osmanlı Hukuku ile ilgilenen Amerikalı akademisyenlere ne istiyorlarsa temin ettik anında. Burası bir kültür merkezi ayakta kalması lazım mutlaka.
Hasılı Vakıf Belediye arasında ezilmek istemiyoruz. Kültür Bakanlığının yardımını bekliyoruz.
Acil çağrı! İvedi kaydıyla.
.
Nohut ektik, tarih çıktı
14 Mart 2020 02:00
Kazalım dediler, kazın dedik. Müze yapalım? Yapın. Tapusunu verin. Alın! Hepsine he dedik, kimseyi yormadık.
Mahmud Yıldız, Göbeklitepe’de vazifeli bir bekçi ama arkadaşlarından farkı var, bu köy (Örencik) onun köyü ve bu alan şahsi mülküydü zamanında. Neyi merak ediyorsan sorun, anlatsın tafsilatıyla.
Kendisi mütedeyyin bir mümin, vatan sevgisi dorukta. Ne istendiyse vermiş, ne dedilerse yapmış, yeter ki faydası olsun Urfa’ya.
Elindeki ibriği ile görüyorum, sular damlıyor kolundan “Mahmud Amca konuşabilir miyiz biraz?”
Nazlanmıyor, “Olur’ diyor kibarca. Günde kırk kişiye anlattığı için alışmış, oyalanmadan giriyor mevzuya.
-Bu arazi dedelerimizden kalma, ben çocukluğumda yemek getirirdim babama, canım çıkardı yokuşta. Başka yer mi kalmadı derdim ne işiniz var dağın başında? Daha ziyade nohut mercimek ekerdik, çorak gibi durur ama verimlidir, emeğiniz zayi olmaz. Tam tepede bir kabristan var, kim yatıyor bilmiyoruz, ulemadan olduğu söylenir halk arasında. Buradan eski insanların geçtiğini hissederdik, belki de harabe vardı yerin altında. Otu güzel olur, manzaralıdır, yazın iyi eser, bunaltmaz. Mesireciler buraya gelir, çobanlar kuzu keser, sofra kurarlar.
SABANA TAKILAN TARİH
-Hiç unutmam 1986 yılıydı, babamla (Hacı İbrahim) amcam (Şavak Yıldız) tarla sürerken sabana taş takılıyor, baktık üzerinde resim var. Değerli mi değil mi? Alalım götürelim dedik erbabına. Yalnız bir hatamız oldu, taşı yıkadık, bembeyaz çıktı ortaya. Neyse attık at arabasına doğru Urfa’ya. Müzeden izzet ikram bekliyoruz, ooo ne iyi yapmışsınız filan. Müze Müdürü geldi şöyle bir baktı, ilgiye değer bulmadı. “Çobanlar yapmıştır” dedi, “alın götürün yorulmuşsunuz boşuna!”
Şimdi koca kaya arabaya yük, yokuş çıkacağız yazık atlara. “Alıyorsanız alın” dedim, “almıyorsanız atarım bir çukura!” İyi öyleyse dediler bırak dursun kenarda.
Aradan yıllar geçti Nevali Çori’de işi biten Alman arkeologlar Prof. Harald Hauptmann ile talebesi Klaus Schmidt müzede taşı görüyor, havalinin üslubuna hâkimler ya peşine düşüyorlar. Onları minibüsle götürüp getiren de yeğenimiz. Gelin gidelim diyor dayımın yanına.
Geldiler “Biz burayı kazmak istiyoruz”, Urfa Müzesi de var arada. Bir avukatla istişare ettim, “Sufi he de zorluk çıkarma. Bir şey bulamazlarsa örterler sana zararı dokunmaz, bulurlarsa sen, ben, hepimiz kazanırız, hayrı olur Urfa’ya.”
Önce tespit için çalıştılar, baktılar iş büyük, yerlerini daha donanımlı ekiplere bıraktılar ve havalinin 12 bin yıllık mazisine kapı araladılar. Schmidt çalışkan, disiplinli bir adamdı, başına bizim gibi poşu bağlardı. Şu an kazılan %5’i bile değil, kimbilir bunun gibi neleri var daha.
-Burada yaşayan insanlar hakkında ne biliyorsunuz?
-Ne desem yalan, kemikleri bile kalmamış fikir yürütülebiliriz anca. Arkeologlara sorarsanız burası bir mabet, lakin neye inanıyorlar, nasıl ibadet ediyorlar muamma.
HATIRALAR ARASINDA
-Tarlandan kopamamışsın, toprak mı çekti yoksa?
-Yakınımızda bir köy var Germuş. Zamanında oradan Halep’e göçen bir ihtiyar, gelip giden bir tüccara soruyor. “Sen Urfalı mısan?”
-He babam.
-Germuş’u bilin mi?
-Nasıl bilmem yanı başımızda.
-Bizim filan mıntıkada nar bahçemiz vardı, n’olur bir daha gelişinde bir avuç toprak al, getir bana.
-Emrin olur ağam, meraklanma.
Giderken birkaç yerden daha toprak alıyor, tanıyacak mı acaba? Önce birini çıkarıp veriyor adam bakıyor, bakıyor, yok diyor bu değil, başka yerden almışsın, utanmıyor musun beni kandırmaya?
Diğerlerini de çıkarıp koyuyor masaya “Sen seç o zaman!” Adam bakar bakmaz “İşte bu” diyor. Renk değil, koku değil, başka bir şey, toprağı olan anlar anca…
Eeee topraktan geldik toprağa gideceğiz, toprak başka.
ÜÇ ON KURUŞA
-Peki Mahmud Amca sen burayı devrederken hakkını aldın mı?
-Aldım lakin kamulaştırmada rakamları bellidir, pek bir şey tutmaz.
-Toprağını kaybettin, karşılığında başka toprak verebilirlerdi sana.
-Ne bileyim olmadı işte, hani desen ki arazinin kıymetini bilmedin, nankörlük ettin, yo valla.
Susuyor. Aşağıda sıra sıra otobüsler, şaka değil yılda takriben 4 milyon kişi geliyor. Giriş 35 lira, gişeler para basıyor âdeta. Garibim de taş bekliyor kuru ayazda, sarı sıcakta.
Tamam o feragat etmiş ama şimdi fedakârlık sırası Ankara’da. İstediği atla deve değil, biraz toprak. Verin boş duran hazine arazilerinden, eksin biçsin, mal beslesin, artık nasıl mutlu olacaksa.
YALANCININ MUMU KAZIYA KADAR...
UNESCO Dünya Miras Listesi’ne giren mabetler değişik bir mimarinin ürünü T biçimli dikilitaşlara bakılırsa üstleri kapalıymış zamanında. Kimi 6 metre ve neredeyse 40 ton ağırlığında. Bugüne kadar 120 sütun bulundu ama çok daha fazlası var toprak altında. Dr. Kinzel’e göre bunlar “MÖ 9600 ile 7300 arası yapılmış, kullanılmış, onarılmış ve yine o insanlar tarafından kapatılmış. Şu anda 6 mekân ortaya çıkarıldı 14 tanesi daha açılacak. Göbeklitepe Mısır Piramitlerinden 7.100, Stonehenge’den 6.600 yıl daha eski. Bize okutulan tarihe göre o yıllarda buzul çağından yeni çıkmış olmalı ve mağaralarda yaşamalılar. Tarım bilmeyen, mesken kuramayan, hayvan bakamayan, ateş yakamayan, konuşamayan, bulduklarını yiyen göçebe toplayıcılar...
Adem aleyhisselamı reddeden inkarcılar bize “önce tarım, sonra yerleşik hayat, ondan sonra din” diye dayatmışlardı.
Peki bu mimari ne? Ciddi bir mühendislik var, estetik kaygılar...
Demek ki taş devri filan yalan. Bunca yıl, ilkel deyip ceddimize mi hakaret ettiler yoksa?
.
Orada bir kardeş var uzakta Bangladeş
17 Mart 2020 02:00
Kızılderili reisi adamlarına “dikkat edin” der “kırmızı urbalılar yakınlarda!”
Hâlbuki ne nal izi vardır, ne dal. Ne is kül, ne duman.
Büyük reis bilgece kafasını sallar “Derede kavga eden iki balık gördüm” der, “Kesin geçtiler buradan!”
Bakın nerede sıkıntılı bir bölge varsa İngiliz ayak basmıştır mutlaka.
Bengalliler, temiz çalışkan insanlar, Arap tacirler vasıtasıyla İslam’la tanışırlar. 1203-4 yıllarında yöreye gelen Türk Beyi Muhammed Bahtiyar Halaci’ye uyar, beş buçuk asır huzur içinde yaşarlar. Ta ki son Sultan Siracüddevle İngilizlere yenilinceye kadar (1757).
İngilizler baskıcı ve yağmacıdırlar, halkı köle gibi kullanırlar. Sadece Bengal’i değil Bütün Hint yarımadasını bunaltırlar. Hindular dahi tekrar Babür İmparatorluğu’nu canlandırmaya çabalar. Parça bölük ayaklanmalar irtibatsızlık yüzünden başarıya ulaşamaz.
Neticede İngiliz’in sayısı bellidir, milyarlık Hindistan’da adam adama markaj yapamazlar. Bu yüzden fitneye oynar, kavmiyetçiliği kabartırlar.
Müslümanlar, Hind ırkçılarından endişe edip Muslim League kurarlar ki (1906), Hindistan Pakistan ayrılığı işte
o günlerde başlar.
ÇARPIŞTIR ÇALIŞTIR
Londra yangına körükle gider, kargaşa alsın başını yürüsün ki, örtülü sömürü devam etsin yıllarca.
İngiltere 1947’de güya çekilir, “Hinduların ekseriyette oldukları bölgeler Hindistan’ın olsun, Müslümanların hâkim olduğu yerler Pakistan’a kalsın” der giderayak. Lakin %90 Müslüman Keşmir’i bilerek Hindulara bırakır, derin bir yara açar. Bengal de “Doğu Pakistan” adı ile Pakistan’a bağlanır ki, örfleri lisanları ayrıdır ve koca Hindistan vardır arada. O günlerde jüt ile geçinmektedirler ama gelin görün ki, malzemeyi işleyip pazarlayacak tesisler Kalküta’da kalmıştır (Hindistan tarafında).
Hindistan Pakistan gerginliği yükselince (1960’lar) Hintli gazeteciler, Bengalce havarisi kesilir, Urducaya kara çalar.
DAKKA BİR, GOL DAKKA!
Avami Birliği lideri Muciburrahman 1970 seçimlerinde “bağımsızlık ve ana dil” vaadinde bulunur halkına. Tamam Urduca dayatılması hoş değildir ama iki asırdır İngilizce konuşmuşlardır ona bakılırsa.
Zikrolunan seçimde Doğu Pakistan’a 169 sandalye ayrılır, Avami Fırkası neredeyse tamamını (167 mebus) kazanır. Batı Pakistan’ın en güçlü partisi PPP (Zülfikar Ali Butto‘nun Halk Partisi) ise 81 sandalyede kalır. Hasılı 313 üyeli Federal Meclis Bengallilerin eline geçer bir bakıma.
Eski generallerden Yahya Han “Seçimler ertelensin” buyurur ve protestolar başlar. Pakistan askerleri Dakka Üniversitesinde sivillere ateş açar.
26 Mart 1971’de Muciburrahman, bağımsızlık ilanında bulunur ve halkı Pakistan ordusuyla savaşmaya çağırır. Bu yüzden tutuklanır ve askerî mahkemede yargılanır. Pakistan azıcık esnese sükûnet sağlanacaktır ama olmaz.
RUS’TAN DOST
Hindistan ve Rusya ise isyana çanak tutar. Muhalifleri silahlandırırlar. Pakistan baskısı direnişi büyütür, küskünler artar.
Elbette Hindistan’la birlikte olacağımıza Pakistan’la olalım diyenler de çıkar.
1971’de Hindistan ile Pakistan resmen savaşa tutuşur. Hint güçleri de Bangladeş’e girer, Pakistan askerlerini esir alırlar. Bir cümle ile anlatıp geçiyoruz ama üç milyon insan ölür, 10 milyon kardeşimizin de odu ocağı dağılır perişan olurlar.
Uzatmayalım, Bengalliler Yeni Delhi desteği ile gerilla harbini kazanır, marş ve bayrak sahibi olurlar.
HAYALLER GERÇEK OLSA
15 Aralık 971’de ateşkes ilan edilir. Yahya Han’ın istifa edip çekilir. Yeni Pakistan Başkanı Zülfikar Ali Butto, Muciburrahman’ı serbest bırakır. O da Dakka’ya gider (26 Mart 1971) oturur koltuğa.
Aaa ne güzel el ele versin, kalkınsınlar bundan sonra.
Keşke öyle olsa. Görünüşte İngiliz hukuk sistemini temel alsalar da zamanla sosyalizme kayar, fabrikaları devletleştirir, laikçilik dayatırlar. Devletin dini İslam’dır ibaresi ancak 1988’de geçebilir kayda (Muhammed Erşad zamanında).
Kabaca bakarsanız Hindistan’da kişi başına düşen millî gelirq Pakistan’dan fazla, Pakistan’ınki de Bangladeş’ten fazla... Maksat paraysa eğer ayrılık bunu sağlamaz onlara. Halkın kahir ekseriyeti günde bir dolardan az kazanır. Sağlık, eğitim, barınma ve ulaşım imkânları ortada. Bebek ölümleri, kifayetsiz beslenme, içme suyu... Nereye baksan muamma. Hâlbuki avuç içi kadar ülke, o genç nüfus ile var ya…
SANDIKTAN KAOS ÇIKAR
Artık Muciburrahman’a Banabandhu (bir nevi AtaBengal) denmektedir. Kâğıt üzerinde herkes eşit ama bazı aileler daha eşittir!
Her ne kadar pankartlara “demokrasi fazilettir” yazılsa da böylesi ülkelerde “Demokrası felakettir”, seçimle gelemeyen silahla gelir, rövanşı alır kolayca.
Rejim slogan yazmakla meşgulken Kuzey’i kıtlık kırar, bir milyon mevta!
Mucıbürrahman birkaç sene sonra kendine bağlı ikinci bir ordu kurmaya kalkar. Askerler bundan hoşlanmaz, sadece onu değil, ailesini de ortadan kaldırırlar.
İdareyi Kandahar Müştak Ahmed ele alır. Gelgelelim Dakka Garnizon Komutanı Tuğgeneral Halid Müşerref tarafından devrilir.
Ve General Ziyaürrahman, Halid Müşerref’i indirip yerine geçer, 1977 seçimlerini kazanıp istikrar sağlar. Bengalcilik yerine Bangladeşliliğe vurgu yapar, orduyu siyasetten uzak tutar. Mayıs 1981’de bir grup subay tarafından öldürülür; yine kargaşa, sar başa.…
SİYASETE MOLA
Kasım 1981 seçimlerinde Ziyaürrahman’ın yardımcısı Abdüssettar, oyların %66’sını alarak koltuğa otursa da sükûneti sağlayamaz. Genelkurmay Başkanı Erşad idareye el koyar (Mart 1982). Paşa sadece iki sene kalacağım diye söz verir halkına.
Erşad’ın Meclis’i dağıtıp örfi idare ilan eder; parti, dernek ve sendikaları yasaklar. Üniversitelere pas vermez, medyaya sansür uygular. Belki bir müddet böyle davranmak zorundadır yoksa dert yumağı olan KİT’leri satıp savamaz. Bu arada yabancı sermayeye kapılarını açar. Çin’in gücünü fark eder, komşuları ile arayı hoş tutar. Ekim 1986’da seçime girer ve kazanır. Ancak ilerleyen günlerde çarşı karışır, grevler, boykotlar...
Sonra bir bağımsız gelir Şahabeddin Ahmed. Ardından Ulusalcıları görüyoruz, Abdurrahman Bisvas, Çovdhuri, Jamirüddin ve güç yine Avami birliğine döner, 2009’da Zillurrahman.
Başbakanlık koltuğu ise uzunca bir süre Ziyaürrahman’ın karısı Begüm Halide Ziya ile Muciburrahman’ın kızı Şeyh Hasina arasında el değiştirir. Şu anda Bayan Hasina iktidarda.
KEFEN PARALARINI YOLLADILAR
Bengalliler Osmanlı halifelerini, bilhassa Abdülhamid Han’ı çok sever sayar.
1877 Rus savaşında sıkıntılı günler yaşarız, onlar da acıyı hisseder, Kalküta camilerinde tesbihat yapar, ordumuz için iane toplarlar.
1912 Balkan Harbi’ne hekimleri ve çadırları ile katılırlar.
I. Cihan Harbi’nde Hint alt kıtası, Osmanlı Sultanı’nı korumak için ‘Hilafet Hareketi’ni başlatır. Camilerde dualar edilir, şehir meydanlarında gösteriler tertiplenir. İkinci Hilâfet Günü’nde (19 Mart 920) Kalküta’da hayat durur âdeta. Dakka, Chittagong, Mymensingh ve Tangail’de düzenlenen mitingleri meydanlar almaz, İngiliz hükûmeti ilk defa telin edilir açıkça.
Bilahare Bengal hilafet komitesi Osmanlı padişahı ve ordusu için ev ev dolanıp yardım toplar. Kardeşlerimiz 1921-23 arası ceman 781.570 sarı lira yollarlar. (Bir Reşat altını 2 bin lira desek takriben bir milyar 563 milyon lira)
Ankara hükûmeti “Halife kurtarılsın” diye yollanan altınlarla İş Bankasını kurar, hilafetin can düşmanı CHP’yi hissedar yapar.
Haydaaa! Duysalar üzülürler mutlaka.
T.C. hariciyesinin uzun süre Bengal hakkında bir fikri yoktur, mevzua “Pakistan’ın iç meselesi” gözüyle bakar.
Dakka’yı ancak, İslamabat tanıdıktan sonra tanıyacak, büyükelçilik açmakta da sallanacaktır yıllarca.
Neyse olanlar olmuş, Bangladeş’le güzel işlere imza atabiliriz bundan sonra. Bilhassa tekstil ve konfeksiyon alanında. Biz onların Avrupa üssü olalım, onlar bizim Asya.
HARİTADA KÜÇÜK AMA
Bangladeş nüfusu bizim iki mislimiz (164 milyon) lakin toprakları beşte birimiz kadar (148 bin km²) Kaldı ki ülkenin bir kısmı da sazlık bataklıktır, yaşanmaz. Asya’nın en büyük nehirleri Ganj, Jamuna, Meghna ve diğerleri Okyanusa Bengal deltasından açılırlar. Bölgede ovalar sığdır muson yağmurları ile kabaran sular araziyi yutar. Mesela 1974’te ülkenin %70’i sular altında kalır, evler köyler silinir, iki bin kardeşimizi kaybederiz o arada.
Kaldı ki nehirler Hindistan’ın kirini pisini taşır, dışkı, kimyevi atık, boya, aklınıza ne geliyorsa.
Balıktan yana da zengindirler, ağlar dolunca kimse suyun rengine bakmaz.
Bangladeş’te ciddi doğalgaz çıkar, buna rağmen elektrik kesintisi yaşarlar.
Tarım ve hayvancılık yaygındır, jüt, pirinç, şeker kamışı, çay... Ve tropikal meyveler, mango, hurma...
Tekstilde oldukça iyidirler, zaten ihracatı konfeksiyon ayakta tutar. Çok da güzel deri işler, ayakkabı, çantada iddialıdırlar. Meşin yuvarlakta tartışmasız bir numara.
.
Yavuz İskenderoğlu: İskender yemeğin değil ‘dedemin’ adı
22 Mart 2020 02:00
Bu yemeğin adı “pideli döner kebap” ama birileri dedemin adını tabelasına yazıyor kullanıyor, emeklerimizi çalıyor.
Ünlü kebapçı Yavuz İskenderoğlu dertli mi dertli, ucuzcuların adını ve ürününü taklit etmeleri bir yana, tağşişten yakalanmaları onu çok üzüyor.
Gazetemize verdiği özel mülakatta bakın içini nasıl döküyor: Bu konuda sap ile saman karıştı, şartlarını yerine getirmiş, bedelini ödemiş isim hakkını almışım. Devlet beni tescil etmesine rağmen adımı kullananlar hakkında işlem yapmıyor. Git mahkemeye ver diyorlar, sadece itiraz parası 1.875 lira, binlerce taklitçi ile baş etmek mümkün mü, milyonlar tutuyor.
Tarım Bakanlığı adamı tağşişten yakalıyor. Kimsin sen? ‘Ben kebapçı İskender’im’ deyip çıkıyor, adımız malum listelere düşüyor. Dostlarımız müşterilerimiz de şaşırıyor. Yüzünü bile görmediğim adamlar bizi zor durumda bırakıyor. “Sayın Bakan’ım bunlarla alakamız yok adımız kirletiliyor” diyorum. “N’apalım mevzuatımız uygun değil” deyip çıkıyor. Peki adımı niye tescil ettiniz o zaman?
.jpg)
TABELALAR İNSİN
Tarım İl Müdürlüğü tahşiş ile ilgili işlem yaparken, Ticaret Bakanlığı bunlara niye o ismi kullandın diye sormuyor. Adımı korumak benim değil devletin işi, gidip kılıç kalkanla üzerlerine yürüyecek hâlim yok ya. Ama devlet isterse rahatlıkla mücadele eder ki vazifesi aslında.
Yapılacak iş basit, bugün tabelayı indir der, tekrarında ceza keser ve eğer burası hukuk devleti ise iki günde biter. Ülkeler markalarla ayağa kalkar ve marka hakları da böyle korunur ancak.
157 YILLIK MİRAS
Türkiye’de eskiden de döner vardı ama “dik döneri” ilk yapan dedem. Derdi ki etin yağı ateşe damlamasın, ortalık kokmasın. Alan var, alamayan var, özenmesin fukara.
Yani Mehmet oğlu İskender döneri ayağa kaldıran adam, kaldı ki kebabı soğanla bulgurla değil, pide, tereyağ, sos ve yoğurtla sunuyor. Rahmetli babam ve Nureddin amcam da çok emek veriyor, hepsi de yenilik peşinde koşuyor.
Biz burada sadece yemek değil, medeniyet takdim ediyoruz. Misafirlerimiz mükemmel bir Osmanlı konağında paşalar gibi ağırlanıyor.
Ailemiz 1867 yılından beri kebapçı, gelgelelim birileri 157 yıllık adımıza unvanımıza ortak oluyor. Bakın İtalyanlar makarna ve spagetti ile marka oldular dünyanın dört bir yanına yayılıp, zincirler kurdular. Alt tarafı makarna ama sunmayı bildiler ve haklarını korudular.
 
ÖMRÜMÜZÜ VERDİK
Ben bu işe 70 yılımı verdim yoğurdun dışında her şey elimden geçiyor eti, domatesi, dede usulü patlıcanı, kremasından tereyağına hepsini kendim yapıyorum, düşünebiliyor musunuz kömürümüz bile bize has. Peki benim alın terimi kim koruyacak? Ben yarınlara nasıl huzur ile adım atacağım, nasıl yeni tesisler kuracak, yatırım yapacağım? Bir ABD firmasını taklit etsinler de görelim bakalım, yabancı isim kullanmadığım için mi cezalandırılıyorum yoksa? Bu binayı niye yaptık sanıyorsunuz? İskender dedenin konağını taşımak kolay mıydı, çünkü sadece yemek değil tarih kültür ve gelenek de var mayamızda.
DEVLETE DİKLENEMEZLER
Bazıları kolay para kazanmak istiyor, her türlü eti kullanıyor, satıyor, adımızı çalıyor ve lekeliyor. Feryat ediyoruz, sesimize kulak veren olmuyor.
İyi de devlet niçin var? Ben et mi satacağım kedi mi kovalayacağım? Şimdi birisi beni dövse sövse devlet girmeyecek mi araya? Adımızı taklit edenler de bizi hırpalıyor, tehdit ediyor ama devlete kabadayılık yapamazlar. Benim illa şunlar şunlar diye şikâyet etmem mi lazım? Yoldaki polis GPT’den her türlü bilgimize ulaşırken, koca devlet daireleri onların İskenderoğlu ailesi ile ilgisi olmadığını bilmiyor mu acaba?
.
Virüsün düşmanına biz kıydık
11 Nisan 2020 02:00
Elimizi kapı kollarına, otobüs askılarına, lamba anahtarlarına değdirmeme gibi bir şansımız var mı? Yok.
Peki oraya virüslü biri dokunmuş olabilir mi? Olabilir.
Biri akşam elektrikleri kapattı ben sabah geldim açtım. Acaba mikrop kaldı mı o 12 saat zarfında.
Raporlara bakarsanız koronavirüs kromajlı kapı tokmağı, mücevher, gümüş eşya üzerinde beş gün yaşar.
Cam bardaklar, aynalar, seramik tabaklar, çanak çömlek, kupalarda bir o kadar.
Ahşap malzeme, üzerinde dört gün.
Otobüs metro koltukları, sırt çantaları, asansör düğmeleri gibi plastik aksamda iki üç gün.
Sonra şaşırtıcı bir bilgi: Bakır üzerinde sadece dört saat.
SANATORYUMLARDA
İşte bu yüzden olacak veremin kök söktürdüğü yıllarda sanatoryumlarda kapı pencere kolları, tırabzanlar, armatürler, telefon ahizeleri, somya kafaları hatta daktilo tuşları bakır yapılırdı.
Eczane ve sağlık kabinlerinde bakırın ağırlığı vardı. Umuma açık yerlerde yine bakır öne çıkardı, tramvay askılıkları, jetonlar, paralar, asansör düğmeleri filan…
Evlerde zaten yer gök bakırdır; sofra sinileri, sürahiler, envai çeşit kap kacak.
Bakırda pişen yemeğin demlenen çayın tadı da farklıydı ama ne yazık ki onları üç beş mandal karşılığı eskicilere verdik, döndük alüminyuma, naylona.
Bakır vücudumuz için önemli bir element ancak küçük canlıları yaşatmaz. Bakır ve bakır bileşikleri antibakteriyeldir, böcek zehri olarak tanınır.
Mesela bakır sülfat (göz taşı) bağcılıkta mantarlara karşı (fungusit) kullanılır.
.jpg)
HASTANE ENFEKSİYONLARI
Allah eksikliğini göstermesin hastaneler imdadımıza yetişiyor ama hastane enfeksiyonu diye bir şey var. Mikroplar hasta, personel ve ziyaretçi arasında yaşanan temas ve cihazlarla yayılıyor. Avrupa sırf nözokomiyal enfeksiyonla mücadele için milyarlarca avro harcıyor.
Üstelik bu bakteriler çevreye kolay intibak ediyor, antibiyotiklere karşı direnç kazanıyor. Hekimler elbette ellerini dezenfekte ediyor, maske takıyor, elbise değiştiriyor ama temas yüzeyleri hep orada duruyor.
Yapılan araştırmalar masif bakır satıhların mikroplara karşı hayli etkili olduğunu göstermiş.
İngiltere Birmingham’daki Selly Oak Hastanesinde bakırın kontaminasyonları azaltma özelliği incelenmiş. Öncelikle armatürler, kapı düğmeleri ve tuvalet oturaklarına odaklanılmış. Beş hafta sonra varılan netice şu. Bakırla mikroplarda %90 azalma mümkün görülüyor.
Bunun üzerine ABD Savunma Bakanlığı; New York City ve Charleston, South Carolina’da bulunan üç klinikte inceleme başlatıyor. Aynı neticeye varıyor.
Peki nem yanıltmış olabilir mi? Bu yüzden Şili’de bir çöl hastanesine gidiyor (Hospital del Cobre) yoğun bakımda işe başlıyorlar. Eskiden beri kullanılan malzemelerin yerine bakırlar koyuluyor. Otuz hafta sonunda bakır alaşımlar üzerindeki mikrop sayısının %92 azaldığı tespit ediliyor.
Masif bakırın veya alaşımlarının antimikrobiyal tesiri kesin, ancak çelik ve plastikle mücadele kolay değil. Karşınıza dev gibi sektörler çıkıyor.
ZATEN BİLİNİYORDU
Eski Mısırlılar, bakırı içme suyunu arındırmakta veya yaraları temizlemekte kullanır.
Hippokrates varislerin sebebiyet verdiği şişliklere, bakır tedavisi tavsiye eder. Romalılar bu geleneği devam ettirir.
18. yüzyılda Çinliler Avrupalıların uğradığı barlarda kâğıt parayı yasaklar, sadece bakır mangır alır.
Cihan Harbi’nde cerrahlar, içinde bakır mermi çekirdekleri kalan yaraların daha az enfekte olduğunu görür ve çok şaşırır.
NASIL OLUYOR?
Bilindiği üzere bakterilerin dış zarları stabil elektrikli bir mikro potansiyel ile karakterize edilir. Hücrenin iç ve dış gerilimi farklıdır zira. Ancak bu stabil elektrik potansiyeli, bakır ile teması sırasında bozuluyor hücre zarı zayıflıyor, yırtılıyor. Bakır iyonları da rahatça içeri sızıyor hücreyi soluyamaz, beslenemez, sindiremez hâle getiriyor.
Bakırdan üretilen eşyaların, antibiyotiklerin yok edemediği MRSA (Metisiline dirençli staphyloco) virüsüyle savaşmada etkili olduğu görülmüş.
Mikrobiyolog Tom Elliott “Bakırı ‘en önemli metal’ olarak adlandırıyorum. Bakır, arka planda sessizce çalışır ve her zaman organizmaları öldürür. Geçmişte temizlikte kullanılan klor, oksijenli su gibi maddelerin bakır kadar kalıcı olmadığını gördük” diyor.
Applied and Environmental Microbiology’de yayımlanan bir çalışmaya göre hastanelerdeki bakır yatakların, diğerlerinden yüzde 95 daha az bakteri barındırdığı ve plastik yüzeylerin güvenli eşiğin üzerinde bakteri taşıdığı bulunmuş.
MRSA İle Mücadele Örgütü’nden Derek Butler “Yine de hiçbir madde, problemi tamamen ortadan kaldırmaz. Ellerin yıkanması, teçhizatın sterilizasyonu, hastanelerin temizlenmesi... Evet bunların hepsi bir arada yürütülmeli” diyor.
İşimiz antikalarla
12 Nisan 2020 02:00
Fatih Usta zoru seviyor, asırlık masa, duvar, fayton saatlerini tamir edip tıkır tıkır işletiyor.
Çarşı saatçisi bu parça değişecek der ve değiştirir ama antika saatlerde işler öyle yürümüyor. Hele kule saatleri! Belki bir adet üretildi, eşi benzeri yok dünyada. Aşınan parçayı yeniden imal etmeniz gerekiyor. Kule deyince duracaksınız, bunlar genellikle kuş yuvası. Yüzlerce güvercine mekân oluyor. Mukimleri bıkmadan çalı çırpı taşıyor, yumurtluyor, kuluçkaya yatıyor, gübreliyor ve hatta orada ölüyor. Tüyü teleği tozu piresi saatin ayarını bozuyor. Örümceklerin cürmü küçük ama ağları felaket toz tutuyor. Zaten kule saatçilerinin ilk işi “iyi bir temizlik” oluyor.
Malum Anadolu ve Rumeli’nin birçok yerinde kule saatlerimiz var. Bilhassa II. Abdülhamid Han vakit meselesini ciddiye alıyor. Gidin bir kasabaya. İdadi, rüştiye, kaymakamlık binası ve saat kulesi… Paket program! Mimar geldi mi hepsini birden çıkarıyor.
Bu saat kulelerinden biri de Yenişehir de yapılıyor ama talihsiz bir yangınla harap oluyor. Halk bir araya gelip, kuleyi tekrar bina ediyor tamam. Peki ya saat n’olcak?
Kasabanın kendi hâlinde saatçisi Nuri Usta öne çıkıyor, “bana bırakın” diyor, “yaparız evelallah!”
Malzemenin kıt olduğu yıllar, ne yay, ne de dişli var. Ama nasıl ediyorsa ediyor, makineyi yuvasına takıyor. (1939) Alet tıkır tıkır çalışıyor, ne ileri, ne geri, ne takılma, ne arıza. Cep ve kol saatlerinin bile 3 yılda bir bakımı yapılır, onu unutuyorlar âdeta. Aradan geçen 80 yıldan sonra bir baktıralım diyorlar.
Bundan kim anlar, kim anlar? Adres Fatih Serhat Yurtdakal’a çıkıyor.
Fatih Usta saati görünce vuruluyor âdeta. Bu çok nadir bir parça. Türk saatçiliğinin medarıiftiharı. Kuleye konsa yazık olacak, hâlbuki hususi bir yerde sergilenecek olsa, çocuklarımıza anlatılsa...
Bunu yapan usta özbeöz Yenişehirli, torunları hâlâ hayatta, yapıldığı dönem ve yeri itibarıyla çok önemli. Kuytu bir kasabada, böyle bir şaheserin yapılması kitaplık mevzu aslında.
AİLEDEN SANATKÂR
Gelelim Fatih Usta’ya. Kendisi aileden torna frezeci. Uzun yıllar Belçika’da silah fabrikalarında çalışıyor, sonra saatçiliğe merak salıyor ve Avrupalı sanatkârlardan çok şey öğreniyor.
“Mekaniğe aşinaydım ama saat ayrı bir âlem” diyor, “mantıkları çok farklı aslında.”
Onu ilk defa Erzurum Kültür Müdürü keşfediyor. Belçika’ya ulaşıp “Güzel kardeşim” diyor, “bizim Tepsi Minaremizin saati sizlere ömür, bi gelip bakabilir misin acaba?”
Olacak bu ya, o da memleketine (Sivas’a) gitmek üzere çıkmış yola. Hazır oraya kadar gitmişken uzanıyor Erzurum’a. Karşısına Jet marka çok eski bir İngiliz saati çıkıyor. Yapılması gereken ilk şey ne? Temizlik, o da onu yapıyor. Hani derler ya usta eli değince çalışır, saat yürümeye başlıyor. Kulenin karşısındaki bir lokantaya oturuyorlar. Cağ kebaplarını yiyorlar saat tıkırında, kadayıf dolmalar geliyor hâlâ ayarında, kıtlama çaylar da içiliyor ne eksiği var ne fazla. Vedalaşıp ayrılıyorlar o gün bu gün sıkıntı çıkmıyor.
Ama yıllardır yatan Ladik Kulesi’nin saati ağır vaka. Öyle suni teneffüs ile kalkacak gibi değil ayağa. Zamanında Samsun’dan gelmiş, hani o meşhur zelzeleden sonra. Asrı fazlasıyla devirmiş çeyrek çalarlı bir Alman saati.
Fatih Usta “Baktım saat tamiri fazlasıyla hak ediyor, çünkü değerli bir parça. Belediye Başkanı’mız da çok istekliydi. Söktük dağıttık, eksiklerini tamamladık, âdeta yeniden yaptık, döndü hayata. Ve 15 yıldır çalışmayan alet vakit tutmaya başladı sonunda” diyor.
YAŞINI BAŞINI ALMIŞLAR
Fatih Usta piyasada satılan saatlerle ilgilenmiyor “Bana parçası olmayan hikâyesi olan antikalarla gelin” diyor, “yaşını başını almışlarla. Elimden geçen saatlerin hiçbirini unutmam mümkün değil. Bak arkandaki saat Osmanlı pazarı için yapılmış mesela. Vasati kadranlı, ustası 1790’da vefat etmiş. Şunu ise bir şato müzayedesinden aldık. İçinde bir kâğıt bulduk yıllar sonra “Annemin evinden çıkardığımız Durbi marka saat... Tarih 1819” yazıyor. Düşünün evveli de var daha. Burada hikâyeler asırlık, beş on yılın esamisi okunmuyor.
Antika saatlerin yapıldığı şehirler farklıdır. Biz baktık mı hangi bölgenin malı olduğunu anlarız, ayaklarındaki burgular Napolyon dönemine mi Şarl dönemine mi ait olduğunu fısıldar. Hele içi açılırsa çok şey söyler erbabına. Mesela şu Graham eşarpman sistemi ile yapılmış farklı bir saat. Zaten bizim için pahalı olması değil ‘farklı’ olması önemli. Şunlar fayton saati artık yok üretilmiyor. 1600 ila 1700 yıllarında yapılan bütün İngiliz saatlerinde 12’nin altında bir yazı vardır. ‘Tempus vujit eternites manet’ Zaman akar, sonsuzluk kalıcıdır. Şurada gördüğünüz gibi mesela.”
O BİR HEZARFEN
Bursa saatçilerinden Hayrettin Akpınar da Yenişehirli Nuri Usta’nın saatine hayran kalmış. Görünce çok şaşırdım diyor, kuytu bir kasabanın saatçisi farklı sistemler kullanmış ve kesinlikle fark atmış akranlarına. Saat tek makineyle çalışmasına rağmen kulenin iki yüzünde alafranga, iki yüzünde ise alaturka kadranlar var. Birinde rakamlar Avrupai, öbürü ay yıldızlı bize has. Yani tek makine dört akrep, dört yelkovan ve dört saniyeyi (tam 12 kolu) çeviriyor. Ki o güne kadar hiçbir kule saatinde (Alman Fransız ve İsviçre dâhil) saniye yok, bunda var. Yapıldığı yıllarda Anadolu çöl gibi, adamcağız bronz bile bulamamış, kurtuluş savaşında Yunanlıların attığı mermi kovanlarını eritip döküm yapmış. Bakıyoruz dişlilere, kusursuz bir işçilik. Döküm asıl işi değil oysa. Şimdiki gibi torna tesviye aletleri de yok, oturup eğeyle şekillendiriyor.
.jpg)
İŞÇİLİĞİ KUSURSUZ
O kadar temiz çalışmış, öyle tasarımlar yapmış ki anlatılamaz. Hâlbuki o zarafeti, o teferruatı halk göremeyecek, sadece kuleye çıkan farkına varacak, o da varırsa. Demek ki işine saygısı çok fazla. Biliyorsunuz bu saatler ağırlıkla çalışırlar, taş kullansa aşınıp okkası değişebilir, bu yüzden yine top mermileri asmış halkaya. Haftada bir gün ağırlığı yükseltiyorlar, mermi aşağıya ininceye kadar saati çalıştırıyor. Zaten kulede olmanın avantajı bu, in in bitmiyor.
Nuri Usta, Yenişehir elektrik trafosunu da kurmuş, küçük lokomotifler yapmış ayrıca. Bunlar İzmir Fuarında sergilenmiş o yıllarda. Sonra mikroskop üzerinde çalışmış ve yaptığı fotoğraf makinesi ile kendini fotoğraflamayı başarmış. Yani hezarfen (bin fenli) bir adam. Şöyle bakarsanız optik - elektrik arası çok geniş bir saha, mekanik dehası zaten ortada, ah bir de hükûmet elinden tutuyor olsa…
NEDEN OLMASIN?
Osmanlı saatçilerinin Avrupalı meslektaşlarından aşağı kalır yanı yok. Hatta bir Mehmet Şükrü Efendi’ye, bir Ahmed Eflâki Dede’ye ulaşabilecek sanatkâr çok az dünyada.
Ecdat genellikle cep ve saray saati yapıyor, tabii ki baştan ayağa el işi, camından kasasına her şeyi ile kendi uğraşıyor. Hâl böyle olunca ömürleri 8-10 saate yetiyor anca. Sanayii devriminden sonra treni kaçırıyoruz, kol saati yayıldığında mesafe iyice açılıyor.
Ben yerli bir saat markası için çok mücadele verdim. Bu sektör en az millî otomobil kadar önemli. Fatih kardeşimizin Bursa’da olması büyük şans, inanın dışarıda da ses getiren fevkalade saatler yapabiliriz. Bu güne kadar pazar olduğumuz yeter, artık çıkma zamanı geldi meydana!
Sözünün generaliydi! Mustafa Rüştü Erdelhun
31 Mayıs 2020 02:00
27 Mayıs günü darbeci subaylar Genel- kurmay Başkanı Org. Erdelhun'dan hareketin başına geçmesini isterler. Kesinlikle reddeder, "Ben ihtilale karşıyım" der. Yassıada ve Kayseri zindanlarında çile çeker.
Soyu günümüz Romanya’sında hüküm süren Erdel Beylerine dayanan (Hatırlayın Temeşvar vilayeti, Eflak, Boğdan) Mustafa Rüştü Erdelhun, 1894 senesinde Edirne'de dünyaya gelir. Edirne Lisesinin ardından Harp Okulunu bitirir (1914). Asteğmen rütbesi ile kıtaya çıkar, topçu bataryalarında ter dökmeye başlar. Birinci Cihan Harbi’nde Kafkas cephesinde savaşır (1917). İzmir Silah Komisyonunda vazifeliyken Anadolu'ya geçer (2 Nisan 1921) ve Kurtuluş Savaşı'na katılır. Gösterdiği muvaffakiyet üzerine kırmızı şeritli İstiklal madalyası ile taltif edilir.
Bilahare Harp Akademisini bitirip kurmay olur (1926). Çeşitli karargâh ve birliklerde çalışır. Askerî ataşe olarak Tokyo, Roma ve Londra’ya yollanır.
Tugay Komutanlığı, Genelkurmay Eğitim Yarbaşkanlığı, Eğitim Daire Başkanlığı, Tümen Komutanlığı, MSB Tetkik Kurulu, Tokyo İrtibat Heyeti Başkanlığı, Kolordu Komutanlığı, Genelkurmay II. Başkanlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı derken 958 Ağustos’unda Genelkurmay Başkanlığına getirilir.
İşinin ehlidir, çünkü alttan başlamış, yaverlik yapmıştır, ordunun her kademesinde çalışmıştır.
Kışlaya siyaset sokulmasına şiddetle karşıdır. Ancak bazı subaylar CHP ile dirsek temasındadır.
Kışlada sadece Akis ve Ulus okunmakta, Yakup Cemil özentileri parti militanı gibi davranmaktadır.
MERHAMETTEN MARAZ
1957 senesinde Samet Kuşçu adlı bir subay ihtilal hazırlığı içinde bulunan dokuz arkadaşını amirlerine bildirir. Deşifre olan cunta elemanlarına bir şey olmaz ama ihbarda bulunan subay cezalandırılır. Çürüme başlamış, bünyeyi sarmıştır.
Ancak Rüştü Paşa ilkelidir, disiplinlidir. 1960 Mayıs’ına gelmeden darbecileri bitirmeye niyetlenir ve Ankara dışından takviye getirilmesi emrini verir. Ancak cuntacılar, Savunma Bakanı Ethem Menderes’in kafasına girer, bu hamleyi bertaraf etmeyi becerirler.
Savunma Bakanı, savunmada kalır. Başvekil Adnan Menderes’i de bu yönde ikna etmeyi başarır.
Hâlbuki Rüştü Paşa yıllarını kışlada geçirmiştir, elinde silah olan insanların ruh hâlini çok iyi bilir. Gereği derhâl yapılmalı, maceracılara taviz verilmemelidir.
Ne yazık ki dinletemez. Menderes'in o affetmeye dönük mizacı, başına çorap örecektir.
YAZIN, DUVARA ASIN
Rüştü Paşa 27 Mayıs'tan bir gün önce aralarında cuntacıların da olduğu subayları Genelkurmay Karargâhında toplar. Ve onlara şu tarihî konuşmayı yapar:
1912 Balkan Harbi'nde Silahlı Kuvvetler, İttihatçı ve İtilafçı diye ikiye ayrıldı. Emir komuta aksadı ve Osmanlı İmparatorluğu parçalandı. Askerler zaman zaman bilmedikleri işlere soyunabilir, rejimin kendilerine vermediği hakları zorla almaya kalkabilir. Bunu ya milliyetperverliklerinden yaparlar, ya da sıfırdan yüze çıkma arzusundan. Demokratik rejimlerde parlamenterleri millet seçer. Partiler içerisinde en çok rey alan iktidara geçer. Silahlı Kuvvetler bir partinin değil, seçimle iktidara gelen hükûmetin emrindedir. Yarın seçimleri Halk Partisi kazanırsa ordu onun başkanına itaat edecektir. Eğer iktidarın hatası kusuru varsa millet rey vermez, usulünce devirir... Kulağıma gelen bazı haberlere göre Ankara'da 60 kadar subay Sayın Cumhurbaşkanı’mızın Köşkü'nü ve Millet Meclisini basarak istifalarını isteyecekmiş. Bugün Türkiye'nin en değerli malı Silahlı Kuvvetlerdir. Bunu maddi ve fiziki kıymetinden başka hassaten itaatkârlığı, hükûmetine, milletine; kanunlarına riayeti sayesinde kazanmıştır.
Kıta ile veya kıtasız, cüzi ya da külli yapılacak böyle bir hareket, Silahlı Kuvvetlerin değerini kaybettirir. Böyle bir hadise milletin ekseriyeti tarafından tutulmaz, neticesi hüsran olur. 1935'te Japonya'da ordu mensupları, silah ve teçhizata yeterli para ayırmadığı için maliye vekilini öldürdü. Hiç yoktan iktisadi buhran yaşandı, silah filan da alınamadı. İkinci Cihan Harbi'nde Japon siyasetçiler ABD ile anlaşmaya çalışırken Hava Kuvvetleri, Pearl Harbor'u bastı. Amerika ile harbe tutuşup yenildiler, kayıtsız şartsız teslim oldular. Yunan Silahlı Kuvvetleri, Geminis hükûmetine müdahale edince Anadolu'da tutunamadılar.
MUSTAFA RÜŞTÜ ERDELHUN
ADAM GİBİ ADAM
Bu konuşmadan sadece 12 saat sonra ihtilal başlar. Rüştü Paşa'nın arabası alınmıştır, dışarı çıkamaz. Muhafız Alayı Komutanı Albay Osman Köksal'ı telefonla arar ve Çankaya Köşkü’nün ne pahasına olursa müdafaa edilmesi emrini verir. Ne yazık ki, muhatabı da darbecilerdendir. Bu esnada cuntacılar eşiğe dayanmış, dipçikle kapıyı kırmaya başlamışlardır. Sokakta ağır makineli ile donatılmış jipler vardır. Bir teğmen Tomson’u ona tevcih ederek (doğrultarak) "satılmış" diye bağırır.Harp Okuluna götürülür. Saati ve paraları alınır, tek gömlekle kalır.
3. Ordu Komutanı Ragıp Gümüşpala rest çekince telaşlanır, karşısına sıralanır sırnaşırlar. "Cuntanın lideri olur musunuz" teklifinde bulunurlar. Bakın Erdelhun’un notlarında hadise nasıl anlatılıyor:
27 Mayıs günü öğleye doğru bazı subaylar gelerek hareketin başına geçmemi istediler, aldırmadım. Benim körü körüne hükûmete bağlılığımdan, kendime yazık ettiğimden, zaten iki saat içinde her şeyin olup bittiğinden bahis açtılar. Daha sonra sevdiğim emekli bir korgeneral,15-20 subayla geldi, radyoda beyanat vermemi istedi. İhtilalcilere iltihak edersem devletin başına geçecektim. Onlara sadece teşekkür ettim, daha dün Genelkurmay'da ihtilal aleyhine konuşma yaptım, bu hareketi tasvip etmiyorum dedim. Tevkif edilebilir, mahkemeye çıkarılabilir, hürriyetimi kaybedebilirdim. Döneklik etmem kabil değildi, kesinlikle reddettim.
ÇALINTI MAKAMLAR
Mustafa Rüştü Paşa adi suçlu gibi elleri arkadan kelepçelense de darbecilere boyun eğmez. Yassıada'da seviyesiz hakaretlere maruz kalır, yediği dirseklere, tekmelere aldırmaz, apoletleri koparılsa da geri adım atmaz.
Ve "Sizi buraya tıkan güç öyle istiyor" diyen Başol onu idama mahkûm eder.
Cezası daha sonra ömür boyu hapse çevrilir (ne büyük lütuf).
Kayseri Cezaevinde yatarken ailesine yazdığı mektupta"Çok şükür vazifede bulunduğum müddet zarfında orduyu siyasetten uzak tutmaya çalıştım" diyecektir, "Hakkımdaki asıl hükmü tarih verecektir."
Keşke Org. Cemal Gürsel de makama tenezzül etmese, aynı dirayeti gösterebilseydi.
Cemal Aga, Erdelhun Paşa’yı mapus damlarında çürüttükten sonra hatırlar. Neden sonra (1964) salahiyetini kullanır, eski komutanı için af çıkartır.
9 Kasım 1983 günü İstanbul’da hayata gözlerini yuman Mustafa Rüştü Paşa; İngilizce, Fransızca, Japonca, Almanca, Arapça ve Rusça bilen bir münevverdir. Harbiyeyi T.C.nin kuruluşundan dokuz sene evvel bitirmiştir. Asırlık metinleri rahat okuyabilir, notlarını Osmanlıca tutabilir.
Hasılı rütbesini sökenlerden kat kat kalitelidir.
RAHATSIZ BUNLAR!
Darbeciler, 27 Mayısı bayram ilan eder, mektepleri merasime sürükler, fener alayları düzenlerler.
Hâlbuki ihtilalciler sadece sivil iktidarı değil, iki bin 200 yıllık mazisi olan TSK’yı da devirmiştir.
235'i general olmak üzere 7.200 subay tekaüde sevk edilir, CHP’liler kilit noktalara yerleşir. Hiyerarşi altüst olur, ordumuza güç veren “emir komuta zinciri” yerle bir edilir.
Komite üyesi üsteğmenler, generallerin önünde yürür, albayları azarlayabilir.
Sıkıntı büyüktür, “Erdelhun sendromu” silahlı kuvvetlere zarar verecektir.
Derken darbeciler kendilerini "tabii senatör" ilan eder, artık bir ömür seçilmeden senatoya girebileceklerdir.
‘İkinci Cumhuriyet’te asker, hükûmete müdahale hakkı olan bir vasidir. Hukukta vasi, çocuğun yada aklı başında olmayan ihtiyarın, zekâ özürlünün yerine karar alan kişidir. İktidarların eli kolu bağlanır, sesi soluğu kesilir.
Yassıada yargıçları saygısız ve kibirlidir. İdamla yargılanan bir başbakan henüz “Arz edeyim efendim” diye başlamadan, “Tamam kısa kes uzatma” diye sözünü kesen Başol, hâkimleri bile iğrendirir.
Ada Komutanı Tarık Güryay eli sopalı bir kabadayı; Teoman Koman, Başvekil’i tokatlayan haddini bilmez, Savcı Altay Egesel müfterinin önde gidenidir.
Söyleyin, bir teğmen babası yaşında bir İstklal Harbi gazisinin, saçını kışlada ağartmış bir generalin üzerinde nasıl birdirbir oynayabilir, nasıl cildinde sigara söndürebilir?
Genç subaylar hakikaten "rahatsızdır," acilen tedavileri gerekir.
Heykeli yıkılacak adamlar
19 Haziran 2020 02:00
Siyahları köle ederek paralarına para kattılar. Gün geldi devran döndü dikilen heykelleri yıkılıyor. Fakat kaldırılan birkaç heykel devede kulak. Bütün ırkçıların heykeli suya atılsa nehirler dolar.
Bristol zengin, mamur bir şehir. Sakinlerine sorarsanız bu refahta Edward Colston’un (1636 - 1721) ciddi payı var. Nitekim bronz heykelini diker, çiçeklerle donatırlar. Tam da Colston Caddesi’nin Colston Meydanı’na açıldığı noktada. Altında tunçtan harflerle bir yazı "Şehrin en faziletli en bilge evladı Colston'ın anısına!"
Kim bu adam?
Bir tüccar.
Ne alıp satar?
Önceleri yağ, şarap, kumaş. Sonra "haşmetlilerinin şirketi" Royal African Company'e dâhil olur, altın, gümüş, fildişi işine bakar. Ticari zekâsı ile yükselir ve şirket şeriklerini "insan satmanın daha kârlı" olacağına ikna eder sonunda. Kabul edenler etmeyenler? Oylamadan evet çıkar. E. Colston 86 bin Afrikalıyı ırkçı beyazlara sattıktan sonra tefeciliğe başlar, servetine servet katar.
Zikrolunan şirketin ortakları arasında bizzat Kral Charles ile York Dükü James II (o da kral olacak) bulunduğu için ayakları taşa takılmaz. Hatta ünlü İngiliz filozofu, aydınlanmacı liberal John Locke da sokulur aralarına.
Silahlı adamları vardır, gider Batı Afrika sahillerini basar, yakaladıklarını (kadın, çocuk fark etmez) zincire bağlar tıkarlar ambarlara. Kölelerin göğsüne York Dükü'nü simgeleyen "DY" damgası vurulur, ayaklarına bukağı pranga...
Kalyonlar NŞA altı-sekiz haftada Karayiplere (Küba, Dominik, Jamaika) varır. Beyaz toprak baronları koşar, köleleri kapışırlar. Tütün ve pamuk üreticilerinin, şeker kamışı plantasyonlarının şiddetle adama ihtiyacı vardır. Çalınan insanların beşte biri yolda ölse de yüklü para kaldırırlar. Takriben 2.100 sefer yapar, on binlerce insanın hayatını karartırlar.
Colston, kazandığı kanlı paralarla vakıf kurar, okul, hastane, huzur evleri... Ve kiliseye yüklü bağışlar yapar... Bu da ona parlamentonun yolunu açar.
Bristol’de her 14 Kasım Edward Colston günüdür. Colston Meydanı, Calston Kulesi (iş merkezi), Calston Konser Salonu süslenir, adına ayinler düzenlenir. Şiirler, şarkılar...
Ve gün gelir devran döner, öfkeli kalabalıklar Coltson’ın heykelini bacaklarından sürüyüp nehre atar.
SANA ŞEKER ONA ZEHİR
Dumfries doğumlu İskoç Robert Milligan, bir hancının oğludur. Kurduğu kirli bağlantılarla Jamaika’da araziler kapatır. Emrindeki kölelerden küçük bir ordu kurar (526 siyahi). Elemanları boğaz tokluğuna çalıştırdığı için masrafı asgaride tutar. Kahve ve şeker ticareti ondan sorulmaya başlar. (Şeker piyasasında St. Peters rahipleri de güçlüdür ayrıca)
R. Milligan limanlarda yaşanan hırsızlıklardan bizardır, gider kendine ayrı bir rıhtım (West India Dock) kurar.
Müstemlekeci İngiliz hükûmeti için köle hakkı mevzubahis değildir. R. Milligan para getiriyor mu? Getiriyor. Öyleyse iyi vatandaş. Azılı ırkçının heykeli için Docklands Müzesinin önünü münasip bulurlar. Ancak son furyada hükûmet arkasında duramaz, putunu kaldırır paşa paşa.
HAYDUT KRAL
Avrupa sanayileşince kauçuk kıymetli bir meta olup çıkar. Belçika Kralı II. Leopold, Kongo’ya musallat olur, kauçuk ormanlarını yağmaya başlar. Ülkede ne kadar yerli varsa hepsini dipçik zoruyla kauçuk toplamaya yollar. Diyelim o gün kotanızı dolduramadınız, sizi nasıl bir ceza bekler biliyor musunuz? Çocuğunuz ellerini bileklerinden keser önünüze koyarlar. (Ameleninki lazım zira).
II. Leopold, evrimcinin önde gidenidir, Brüksel Hayvanat bahçesinde siyahi insanları şempanzelerle yan yana sergiletir. "Maymuna bak" yoluyla faraziyeye destek çıkar... Belçika hırsızlık ve uğursuzlukla kalkınırken, Kongo ciddi sıkıntılar yaşar. Eğer gayrisafi millî hasılaya bakıp hüküm verilecekse Belçika uygar, Kongo barbar.
 
KÂŞİF Mİ KATİL Mİ?
Kendisine sevgi ile yaklaşan yerlilere ateşli silahlarla mukabele bulunan Kristof Kolomb tam bir eşkıyadır. Nitekim Honduras Tegucigalpa Mahkemesinde gıyabında yargılanır. Jüri Sözcüsü Oswaldo Martinez, Kolomb'un "adam kaçırma, etnik temizlik, soygun, tecavüz, istila, köle ticareti, soykırım ve işkenceden" suçlu bulunduğunu açıklar. Hüküm idam! Yerli kılığındaki okçular posterine nişan alırlar.
Uzun yıllar Latin Amerika'yı sömüren İspanya'yı da tazminat ödemeye çağırır bu arada.
Chavez başa gelince ilk işi Venezuela'daki Kolomb heykellerini söktürmek olur, izini kazır âdeta.
ABD'nin Richmond şehrinde de Kristof Kolomb'un heykeli sökülerek göle atılır. Boston'dakinin ise kafası kopartılır.
KÖLECİLERİN LİDERİ
Siyahilerin kanına bıçak çalan heykellerden biri de ABD’nin Virginia eyaletinde bulunuyor: Robert E. Lee.
Lee, Virginia’lı bir toprak baronudur, eyaletin zenginlerinden Marry Anna Randolph ile evlenince parasına para, kölesine köle katar.
Abraham Lincoln köleliği kaldırınca Güney ordusunun başına geçer (İngiltere'nin kışkırtmasıyla) Kuzeylilere savaş açar. Artık General Lee denmektedir ona. Bu manasız savaşta bir milyon insan ölür, evler, çiftlikler yanar.
Güney ordusu yenilince General Lee, Kuzeylilerin komutanı General Ulysess Grant'a teslim olur. Hâlâ hayranları vardır, nitekim devasa bir heykel yapılır hatırasına.
Son hadiselerden sonra Virginia Şehir Meclisinde General Lee'nin heykelinin kaldırılması kararlaştırılır. Ancak Klu Klux Klan örgütü silahlanıp meşalelerle sahaya inince geri adım atarlar.
Söz şimdi yargıda.
Lee'ye dokunmak kolay değil. Bölgedeki ırkçıların sabıkas.
Peki Abraham Lincoln, kölelere merhamet besleyen bir insan evladı mıdır? Orasını bilemiyoruz ama güneydeki köleler serbest kalırsa kuzeye çekilecek fabrikalarda çalıştırılacaktır. Sanayi tesislerinin iş gücüne şiddetle ihtiyacı vardır. Evet ayaklarında zincir olmayacaktır belki ama "modern kölelik" daha acımasızdır.
ÖJENİ YANLISI CHURCHILL
Türk düşmanlığı ile tanıdığımız Churchill, aşağı ırktan insanların yok edilmesini savunan bir öjeni yanlısıdır. Kraliyet Komisyonunda yaptığı konuşmada "Kızılderililere ve Aborjinlere yanlış yapıldığını kabul etmiyorum. Daha bilge bir ırkın, gelip onları yerinden etmesi gayet normal” der (1937). Ona göre sıralamada beyaz Hristiyanlar en üstte bulunur. Hintler alçak, Afrikalılar çukurdadır. Sosyal Darvinci hiyerarşide kazananlar elbette Britanyalılardır.
Churchill, Çanakkale’de “Osmanlı askerlerine karşı hardal gazı kullanmaktan” yanadır. Hastaneleri de vurdurmaktan kaçınmaz. Savaş Bakanı iken Kürtlere ve Afganlara karşı kimyevi silahı savunur. “Gayrimedeni kabilelerin zehirli gazla imhasında” bir beis görmez ve “Çekingenliğinizi anlayamıyorum” der alaycı bir tonla.
Mahatma Gandhi için “Bu asi avukatın yarı çıplak dolanması mide bulandırıcı. Eğer açlık grevinde ölürse bir düşmandan kurtuluruz” der (1931). Churchill’e göre Hintlerin kendi kendini yönetmesi Britanya İmparatorluğu’nun sonu olacaktır. İkinci Cihan Harbi’ne hazırlanırken Hindistan’dan hayli pirinç çeker ama yerine buğday yollamaz, Bengal bölgesinde üç milyon insan (çoğu Müslüman) acından ölür (1943), umursamaz. “Zaten tavşan gibi ürüyorlar” der, kırılmalarına göz yumar.
Biyografisini yazan Martin Gilbert’e göre Churchill, Yahudileri sevmez ama siyonizmden yanadır. Ortalık karışsın ki, petrol yataklarına çöksünler rahatça.
Her ırkçı gibi, kibirli ve müstehzidir, etrafındakileri dikkate almaz. İrlanda'ya da vurucu birlikler yollar, çareyi silahta arar.
Misalleri çoğaltabiliriz. Mesela ünlü Oxford Üniversitesi! Afrika'nın kanını emen emperyalist Cecil Rhodes’in heykelini kaldırmak için ne bekliyor hâlâ?
YANGINDA İLK YIKILACAK
Henry Dundas, sinsi bir siyasetçidir. Köleliğin kaldırılması için verilen kanun teklifini hem alkışlar, hem savsaklar (1792).
“Kademeli geçiş yapalım” diyerek uzun yıllar zulmün devamını sağlar. Bu yüzden ırkçılar onu "Taçsız Kral" diye anarlar.
Dundas'ın başkent Edinburg’da devasa bir heykeli var (1823). Kaidesi hayli yüksek, sanırım düşüşü gürültülü olacak.
KAFA AYNI KAFA
William Gladstone 1868'den itibaren dört dönem hükûmet kuran bir İngiliz başbakanı. Ermeni teröristleri ayaklandırmak, Bulgar komitacıları silahlandırmak hep bunun kafasından çıkar... Malum siyaset zengin mesleği, onun da arkasında köle çalıştıran bir babası var. Gladstone çiftlik sahiplerinin mağdur olacağı iddiasıyla köleliğin kaldırılmasına karşı koyar. Hiç değilse tazminat verilmesini arzular. Karar kabul edilir ve babası John Gladstone devletten 106.769 sterlin (çok büyük para) alır. Ne yazık ki, Liverpool Üniversitesi kölelerin omzuna basa basa yükselen bu haraminin adını binalarında yaşatıyor hâlâ
.
Sorularla Ayasofya
28 Haziran 2020 02:00
Türkler İstanbul’a girdiğinde Ayasofya perişandır. Fatih çok üzülür “Örümcek, Kisrâ’nın kemerinde perdedar olmuş, Baykuş, Efrasiyab’ın kalesinde nevbet vuruyor” demekten kendini alamaz.
CEVAPLI SORULAR
* Bu kaçıncı Ayasofya?
Ayasofya ilk defa İmparator Konstantinos tarafından yaptırılır, çatısı ahşaptır. Arkadios’un ve Eudoksia devrinde çıkan bir ayaklanmada yakılır (404).
İmparator II. Theodosios tarafından inşa ettirilen bazilika da maviler yeşiller geriliminde ortadan kaldırılır (Nika İsyanı - 532).
Ve Justinianos devrin ünlü mimarlarından Miletli İsidoros ile Aydınlı Anthemios’a mevcud binayı yaptırır.
* Taşlar İstanbul'dan mı çıkarılır?
Hayır. Marmara Adası, Kuzey Afrika ve Eğriboz'dan taşınır. Efes, Aspendos, Baalbek ve Tarsus’taki antik sütunlar yağmalanır.
* Katolikler Ayasofya'ya hürmetkâr mıdır?
Aksine pek hoşlanmazlar. IV. Haçlı seferinde Ayasofya’yı resmen soyarlar (1204). Latinler mabet içinde katır keser, dansöz oynatır. Fransız fahişe mihraba çıkar. Ortodoks rahibeler tecavüze uğrar.
Başta altın perdeler olmak üzere para edecek ne varsa çalınır, mekâna sokulan hayvanlarla İtalya’ya taşınır. Rumlar şehri tekrar ele geçirdiklerinde (1261) Ayasofya perişandır.
* Fatih büyük bir cami yaptırabilirdi. Ayasofya’yı niye kilise olarak bırakmadı?
İslam orduları kuşattıkları beldeye önce sulh teklif eder. Teslimi kabul eden yine eskisi gibi yaşar, hayatında bir değişiklik olmaz. Kiliselerine manastırlarına dokunulmaz. Lakin silah çeken, askerimizi şehit eden bedel öder. En büyük kiliseleri camiye çevrilir, ki "kılıç hakkı" denir buna. Rumlar Ayasofya’nın cami yapılmasını göze alır, neticesine katlanırlar. Hristiyanlar da Atina'da Akropol’ü ele geçirince kilise yaparlar.
* Osmanlılar ona ne kattılar?
Bir kere Ayasofya statik olarak sıkıntılı bir mekândır. Defalarca çöküntüler yaşar. Bina ancak Mimar Sinan’ın elinden geçtikten sonra güven vermeye başlar. Minare kaideleri payanda olur, kubbeyi yerinde tutar.
Osmanlılar Ayasofya'yı külliyeye çevirir. Mektep, hamam, şadırvan, muvakkithane, kütüphane, fırn, aşevi ekler, türbeler yaparlar. Medresesi çok itibarlıdır, Molla Hüsrev, Müderris Feramürz, Ali Kuşçu gibi hocalar ders verir, mezunları önemli kademelere getirilir. Padişah ve vezirler teravihlerini orada kılar, kandilleri orada idrak etmeye çalışırlar. Ramazanlar çok canlı geçer, İstanbullular Kadir Gecesi, Ayasofya'da toplanır.
* Külliyenin tamir ve bakımı nereden karşılanır?
Ayasofya vakıftır. Fatih, külliye için nice ev, dükkân, menzil, değirmen, han, hamam, bedesten bağışlar. Her yıl 36.500 altın florin (trilyonlarca lira) harcanır, bina daima bakımlıdır.
Ayasofya Türk ahşap, çini, mermer sanatının zirve eserleri ile süslenir. Ünlü hattatlar (Kazasker Mustafa İzzet Efendi, II. Mahmud Han) levhalar yazar, kubbeleri kandillerle donatırlar. Mihrap, minber, müezzin mahfilleri, vaaz kürsüsü ve maksureler eklenir ayrıca.
* İşgal güçleri Camiye girdi mi?
Mondros Mütarekesi ile Cihan Harbi sona erer ve İtilaf devletleri İstanbul'a ayak basar (Kasım 1918). Nasıl Kudüs-ü şerif İngiliz işgaline uğradığında Almanlar (müttefiktik güya) sevinç naraları attılarsa, yerli ruhaniler de gider düşmanı kutsar. Ermeni ve Rumlar "biz turist rehberiyiz" diye camiye sokulmaya çalışırlar, gider işgal komutanından izin alırlar. Vahdeddin Han hususi muhafızlarını Ayasofya'ya yollar, "çan takmaya kalkanlara çekinmeden ateş açın" der, "korkmayın ben varım arkanızda!"
Nitekim yağmurlu bir günde Fransız birliği gelip kapıya dayanır. Mehmetçik süngü ile yollarını keser, adım attırmaz. İki makinelinin namlusu üzerlerine doğrulunca tutulup kalırlar. Tevfik Bey "Burası cami” der, "Lütfen dışarı arkadaşlar!" Fransız subay sorar: Siz asker değil misiniz? Tahliye emrine uymak zorundasınız o zaman.
-Evet, ben askerim. Zaten onun için sağ kaldıkça sizi bu kapıdan sokmayacağım! Binaya tahrip kalıpları yerleştirdim, yıktırmayın bana!
Ne İstanbul alelade bir şehirdir, ne de Ayasofya herhangi bir cami. Bunu yabancılar da anlar sonunda.
* Külliyenin tapusu kimde?
İşgal günlerinde bile müminleri ağırlayan Ayasofya 1 Şubat 1935’de müze yapılır. Hâlbuki 1936 tarihli tapu senedi “57 pafta, 57 ada, 7. parselde Fatih Sultan Mehmed Vakfı adına Türbe, Akaret, Muvakkithane ve Medreseden oluşan Ayasofya-i Kebir Camii adına kayıtlıdır."
* Müze fikri kimden çıkar?
Kararnamedeki imza M. Kemal’in iki gün evvel attığından tamamen farklıdır. Yazı uzmanı Vahram Çerçyan "kesinlikle sahte" demekten kaçınmaz. Kaldı ki Karar, Resmî Gazete’de yayımlanmaz, Kanunlar Külliyatında yer almaz. Hukuken geçersizdir, kimseyi bağlamaz.
İmam ve müezzin kadrosu da eskisi gibi durmaktadır, maaş almaya devam ederler o yıllarda.
* Evrakta sahtecilik mi?
Usulsüzlük olduğu aşikâr. Ayasofya ile ilgili kararnamenin sayısı 1.589. Hâlbuki bundan iki gün önceki evrakta 1.606 sayısı var. Geriye dönüp araya almak hukuki değil. Kaldı ki, yazı iki sayfa ve antetleri başka başka. Gazi Mustafa Kemal 2.587 No.lu kanunla 'Atatürk' soyadını almıştır. Soyadı yazan imzasını 27'sinden önce kullanamayacağına göre tertip ortada. M. Kemal'in böyle şaibeli yollara ihtiyacı yoktur, çünkü o gün itiraz edebilecek bir merci bulunmaz karşısında.
* Medrese ne oldu peki?
Fatih devrinde yapılan medrese zamana yenilir. Abdülmecid Han zamanında yaptırılan ve mimari değeri olan bina ise Müzeler Müdürü tarafından yıktırılır.
Bir memur bunu kendi başına yapamayacağına göre VI. İnönü Hükûmeti olmalı arkasında.
CEVAPSIZ SORULAR
M. Kemal'in doğup büyüdüğü Selanik'te 1912 öncesi 83 cami vardı, bugün iki tane kaldı, onlar da metruk ve ibadete kapalı. Yunanistan burada benim dediğim olur derken, Ali Rıza Bey’in kabir taşını bile kırıp yok ederken, İstanbul'da Türk'ün arzusu olmasın mı? Mütekabiliyet bunu mu gerektiriyor?
1931 yılında Türkiye Cumhuriyeti oturmuş tanınmıştır, Yunanistan gibi küsürat bir ülkeye jest yapma ihtiyacı mı vardır?
"İstanbul artık Türklere bırakılamaz" sözünün sahibi Amerikalı Charles Richard Crane Tokatlıyan Otelinde kimlerle buluşur, Ayasofya hakkında neler konuşulur?
Th. Whittemore, Bizans Enstitüsünü niye kurar? Konstantinapol'ü ihya peşinde olduğunu söylemesine rağmen niye takibe alınmaz? Arkeolog vasfı yok iken cami nasıl ona teslim edilir? Ajanlığı ve ahlaki zaafları bilinen bu karanlık şahıs İstanbul'da nasıl da fütursuzca dolanır?
Dönemin ABD Ankara Büyükelçisi Joseph C. Grew işin neresindedir?
Ve gelelim hadisenin bir başka yanına. Türkler sanatsever bir millettir, tamam. Ancak haç ve ikona olmamak şartıyla. İnancımıza göre o suretler şirktir. Fetih ordusu bunlarla mücadele için girmemiş midir İstanbul'a.
Mermerlerdeki haçları bile kazıyan bir muvahhidin, putperestliğe çanak tutan resimleri bırakması mümkün müdür?
Ki, bunlara ikona kırıcı Hristiyanlar dahi tahammül edemez, ortadan kaldırırlar, 845 yılına kadar Ayasofya'da tek resim bulunmaz.
XVII. asırda İstanbulu gezen Pietro della Valle, Stochove, De Montconys, Thévenot, Tafferner, Smith, De Bruyn, Du Mont gibi seyyahlar mozaiklerin "yüzlerinin silik olduğunda" müttefiktirler. (Bertrand de la Borderle, Lyon 1542 / J. Ebersolt; Constantinople byzantine et les voyageurs du Levant. Paris 1918)
Whittemore'un İtalya'dan Gregorini ve Benvenuti adlı mozaik ustalarını getirdiğini biliyoruz. Bunlar silinen suretleri yeniden mi yapar? Cami bunun için mi kapalı kalır?
Eğer öyle ise Bizans’ta olmayan seramik ve boyaları kullanmanın, antik surları hazır betonla yenilemekten ne farkı var?
İstanbul gibi rutubetli ve zelzeleli bir şehirde sıvalar dökülebilir. İyi de bunlar zemin mi seçti? Niye hiç yüze göze gelmediler de hep eteklerde paçalarda dolandılar?
Anlatılanlara göre Osmanlı sıvasının mozaiklerin üstünde olması lazım. Hâlbuki bazı yerlerde mozaik bariz bir şekilde kabarık, sıva daha aşağıda. (Okuyucularımızdan gelen fotoğraflar var)
Peki mozaik bulacağız diye yok edilen tezyinat tarihî eser değil mi? O güzelim kalem işlerini hırpalamaya hakları var mıdır?
Fişek düştüğü yeri yakar
16 Temmuz 2020 02:00
Kır düğünlerinde yanan ormanlar, çatılara düşen alevler, boyaları zedelenen arabalar... Kuşlar felaketten korkar, panikle havalanır ve kıvılcımlara hedef olurlar.
Hayır efendim havai fişek ile Hawaii arasında bir alaka yok. Bunu Çinliler sardı başımıza.
Rivayet olunur ki, aşçının biri harlı ateşi zayıflatmak için toprak serper kazanın altına. Meğer zemin güherçileden zenginmiymiş neymiş, bir çatırtı patırtı, ortalık toz duman.
Bir daha atar. Yine aynısı olunca hımm der bunda bir iş var.
Arkadaşlarına “Ben toprağı bile yakarım” der, “var mısın iddiasına!”
Sırrını paraya tebdil edebilir mi bilmiyoruz ancak rahipler kan alacak damarı bulur. Güya kötü ruhları kovar, “Şöyle buyurun” derler, “ücret kasaya!”
Bilhassa Hunan eyaleti mevzuya kafa yorar ve oturup kestane fişeğini imal ederler sonunda. Düğünlerde, doğumlarda... Yeter ki bahane olsun, baş ağrısına mide bulantısına!
İyi de ne zaman?
Çook evvel, belki de iki bin seneden fazla…
KARA BARUT
Teknoloji yerinde durmaz tabii, çekik gözlüler karışımı kükürt ve odun kömürü ile zenginleştirip kara barut yapar. Peki, bunu savaşta kullanabilirler mi?
Mesela oka bağlasalar da maytapla ahşap tutuştursalar.
O tarafını bilmiyoruz, daha ziyade barutu bambu filizlerine sıkıştırıp fıydırma üzerine çalıştırlar.
Zaten alevli fenerlere, canavarlı uçurtmalara meraklıdırlar, fişeklerle renk katarlar şamataya.
Song Hanedanlığının (960-1279) hüküm sürdüğü yıllarda bambu filizleri yerini kâğıt tüplere bırakır, bunlara fitil ve fünye de takarlar.
Fişeklerin havaya yükselmesi keyiflidir ama düşman üzerinde bir tesiri olacak mıdır acaba?
Bunu onlar da merak eder ve Moğollar üzerinde denerler ilk defa.
Gelgelelim bu yırtıcı yağmacı kavim renkli fişeklerden tırsmaz, aksi gibi ellerinden alır, envanterine katar.
DOĞU’DAN BATI’YA
Ve ne yaparlar biliyor musunuz? Taşırlar.
Önce Türklere sonra Araplara... Müslümanlar bu itme gücünü değerlendirir, bilye, gülle koyarlar namluya.
Haçlı seferleri ile Orta Doğu’ya koşuşan hayalperestler ateşli silahlarla karşılaşınca çok şaşar, işlerinin kolay olmadığını anlarlar.
Bir rivayete göre Avrupa barutla Fransisken misyonerler aracılığıyla tanışır. Marko Polo getirdi diyenler de az değildir, artık hangisi doğruysa…
Tamam mertlik bozulabilir artık, gerisi top, tüfek, tabanca…
Tetiğe basan aciz, cılız, korkak da olsa benim diyen namlı muharibi avlayabilir kolayca.
Ateşli silahların keşfi mimariye de tesir eder, bundan böyle kale içinde saklanmanın manası kalmaz, toplar gedik açar surlarda.
NAMIM YÜRÜSÜN
Dönelim havai fişek meselesine: Avrupa’da bu işi İtalyanlar pazarlar. Bilhassa Grucci, Rozzi ve Zambelli aileleri servet sahibi olurlar.
İngiltere’de Kral II. James taht giyme merasiminde ortalığı renklere boyayan “ateş ustasına” hayran olur, şövalyelik bağışlar hatta.
Rus Çarı I. Peter altta mı kalsın? Oğlunun doğumu için düzenlediği şenlikte beş saat boyunca göğü yakar.
Amerika’daki ilk havai fişek gösterisi Kaptan John Smith tarafından düzenlenir. Yıl 1608, yer Virginia!
4 Temmuz 1777 Bağımsızlık Günü’nde de büyük bir şölen hazırlanır. Ve her sene tekrarlanır bundan sonra.
Kaliforniyalı teknisyen Mike Tockstein gösterilerde 10 bin kilo malzeme kullandığını açıklar. Amerikalılar dünyanın en ağır havai fişeğini (tam 460 kilo) atarak çevreye saygılarını (!) ispatlarlar.
FENER ALAYI
Maytap muhabbeti hayatımıza 27 Mayıs ile girer. Silahlı Kuvvetler, Anayasa ve Hürriyet Bayramlarında fener alayları düzenler, REO'lar sokak sokak dolaşırlar.
Sonra havai fişekleri yılbaşı resimlerinde görmeye başlarız, 1 Ocak gazetelerinde ışıltılı Sydney resimleri yayımlanır mutlaka.
Millî günler, geceler, derken spor kulüpleri galibiyetlerini fişekle kutlamaya başlar.
Ve iş ayağa düşer, mezuniyet törenleri, asker uğurlamaları, en mutlu günler, bir yaş büyüyenler...
Adabımuaşeret fukaraları çalar oynar, geceyi aleve boyarlar. Yaşasın şampiyon olduk, ölsün kuşlar!
Arkansas eyaletinde havai fişekler her sene beş bin kuşun telefine sebep olur. Kentucky’de bir gösteri esnasında yüzlerce ölü kuş düşer meydana.
Sektörün patronu Kızıl Çin’dir. Önce Hongkong marifetiyle satar, sonra açıktan ihraç eder dünyaya.
Talep üretimi körükler. Mal yetiştirme telaşı hataları davet eder. Hindistan, Nepal ve Myammar’da kazalar yaşanır ardı ardına.
KIVILCIM YAĞMURU
Dikkat ederseniz gösterilerde bir mantık ve insicam var. Hangi renk önce girsin, hangi şekil daha sonra?
Bunu hazırlayanlar boş değildir, gider “piroteknik” eğitimi alırlar aylarca. İnce ince hesaplar, kablo döşerler kovanlara.
Fitil ateşlendi diyelim, kapsül içindeki gazlar sıkışır ve fişek hızla yükselir, işte duyduğunuz “ciuuuvv” sesi odur aslında.
Belli bir yüksekliğe gelince gümbürtü kopar, çünkü ateş henüz yeni ulaşmıştır baruta.
Küçük maytaplar nispeten zor yanan mukavvalara sarılır ki, sıra en son gelsin onlara. Tam bitti derken kıvılcım yağmuru şeklinde dağılır, pıtır pıtır salkımlar dökülür aşağıya.
KİMYEVİ MADDE
Gelelim renklere. Yeşil için baryum tuzları, sarı için sodyum ve kalsiyum klorür, kırmızı için lityum ya da stransiyum bileşikleri, mavi için klorlu bakır kullanırlar.
Sezyum nitratla çivit, potasyum rubidyumla menekşe mavisi, çinko ile mavimsi beyaz sağlarlar. En alengirlisi de beyazdır, içine titanyum, alüminyum, berilyum ve magnezyum tozu katarlar.
Oksitlensin diye potasyum, yakıt olarak fosfor, itici olarak kükürt, pırıltı efekti için antimon... Bazıları cilt hassasiyeti yapar, bazısı solunum yollarında tahrişe sebep olurlar.
Kır düğünlerinde yanan ormanlar, çatılara düşen alevler, boyaları zedelenen arabalar...
Kuşlar felaket korkar, panikle havalanır ve kıvılcımlara hedef olurlar.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün yayımladığı 5.431 sayılı Talimat: Türk hava sahasında faaliyet gösteren işletmeleri havai fişek gösterisi yapma hususunda…
Demek ki bir risk var.
YAKARIM ROMA’YI DA...
Hatırlar mısınız, bilmem. Pepsi Cola için çekilen bir reklam filminde havai fişekler Michael Jackson’ın saçlarını tutuşturmuş, cildinde yaralar açmıştı. Elbette tazminat davası açar ve kazanır.
Bir de gürültü kirliliği var ki, yaşlıların yürekleri ağzına gelir âdeta. Genellikle patırtı, gece yarısı düğün bitince başlar, milleti yataklarından fırlatırlar.
Yaa belki adam hasta, belki yeni daldı uykuya, çocuktur korkar, yarın imtihana girecek talebeler var.
Federal Alman Çevre Bakanlığının verilerine göre sadece 2016 yılbaşı gecesi atmosfere yayılan partikül miktarı beş bin tondan fazla. Bu rakam, bilumum motorlu taşıtların sene boyu saldığı zararlı gazların yüzde 17'sine tekabül eder ki, hafife alınamaz.
Nakil araçlarında egzozlara takılan katalitik konvertörler, zehirli gazları su, azot ve karbondioksit gibi makul maddelere çevirir ama fişeği filtre edemezsiniz asla.
Etrafa yayılan yanık plastiklere, kılıflara ve kartonlara girmiyoruz daha...
KISKANANLAR ÇATLASIN!
Teknisyenler gösteriyi gök bombaları ve seri atım yapabilen bataryaları harmanlayarak planlar. Oturup konuşursunuz, 40, 70, 80, 100, 150 ve 200 metre yüksekliklerde patlayan değişik ürünler sunarlar. Zikrolunan irtifa, cüzdanınızın kalınlığını gösterecektir dosta düşmana.
Sınır yok tabii, eğer ev araba parası harcayıp göğü yakmakta kararlıysanız.
N'apsın, almasın mı adam?
Dalda kuş görse “Canım benim yaa, kıyamam” deyip serenat atan ablalar yok mu!
Gösterin samimiyetinizi, alet olmayın katliamlara.
Neden Kara, niye Gümrük?
2 Ağustos 2020 02:00
Fatih medreselerinde ders veren müderrisler ekseri Acıçeşme ve Karagümrük’te mukimdir.
İstanbul Türkçesinin en seçkin ağzı burada konuşulur. Çünkü ekseri mürekkep yalamış insanlar. Âlim ulema...
Adım başı cami, türbe, tekke görürüsünüz, kabir taşları sarıklıdır mutlaka.
Rivayete göre Türkler birçok yere et asar, geç çürüyen, az kokuşan noktayı tespite çalışırlar. Ki, en havadar muhit Edirnekapı çıkar.
Yüksektir, hem Haliç ve Boğaz’dan hem de Marmara’dan rüzgâr alır, ufunet suhunet kalmaz, bir lodos temizler, bir poyraz. Merkezidir de. Bir Karagümrüklü sur içinde her yere yürüyerek ulaşabilir. Otobüs minibüs beklemeden Balat’a, Bayezid’e, Aksaray’a, Topkapı’ya, Eminönü’ne gidebilir rahatlıkla.
.jpg)
OSMANLI KALKINDIRIR
Semt, Bizans devrinde çok yıpranmıştır, adeta çöküntü alanıdır. Osmanlı, Karagümrük’ü mektepler, çeşmeler, hamamlar ve sebillerle donatır.
Fatih Sultan Mehmed devri ihtisap ağalarından Muhtesip İskender’in yaptırdığı “Kabakulak Mescidi” ve yine Fatih devri ulemasından Esseyyid Mehmet Efendi’nin kabri, şehirdeki ilk Osmanlı yapılarındandır.
Edirnekapı’dan şehre giren ziyaretçileri önce Mihrimah Sultan Külliyesi karşılar. Tepenin de tepesindedir, muhteşem mescit, sanki Üsküdar’daki adaşına nazire yapar.
Mesih Mehmet Paşa Camii’nin kuzeyinde yer alan Karagümrük Medresesi ciddi bir ilim yuvasıdır. II. Abdülhamid Han döneminde fetva emini olan Hacı Nuri Efendi, camiyi medreseyi yeniletir itinayla.
Karagümrük, tasavvuf yolcuları için mühim bir konaktır. Niyazi-i Mısri Sokağı’ndaki “Celvetiyye Dergâhı” ile Nurettin Tekkesi, menkıbelerde yaşar.
Efendimizin (sallallahü aleyhi vesellem) Veysel Karani Hazretlerine hediye ettiği mübarek bürdeleri Abdülmecid Han’ın yaptırdığı “Hırka-i Şerif Camii”nde ziyarete açılır.
Ramazan-ı şeriflerde Resulullah âşıkları kapıda sıralanır.
.jpg)
KONAKLARI DURAYDI...
Civarda eski ahşaplar vardır, makbul bir muhit olduğu konakların kalıbından anlaşılır.
Nişancı Mehmet Paşa ve Atikali Camii gibi muhteşem eserler, semte değer kazandırır.
Sur dışına çıkar çıkmaz, kabristan başlar. Burada İbn-i Kemal Paşa, Şair Abdülbaki, Çerkez Hasan gibi ünlü şahıslar metfundur.
Ayvansaray’a doğru sahabe türbeleri ile karşılaşırsınız ayrıca.
İlerleyen yıllarda Karagümrük bize mahsus bir karakter kazanır. Fırını, kasabı, manavı, yağcısı, yoğurtçusu, çorbacısı, yufkacısı, tatlıcısı, köftecisi, börekçisi, açmacı bohçacısı ile artık eşine pek rastlanmayan bir mahalle çarşısı vardır.
Meydana açılan sokaklar Yazmacı Hüsrev, Sütçü Murat, İşkembeci Malik, Lüleci Yekta, Kepenekçi Numan, Harab Değirmen, Küçük Değirmen, Tahtacılar, Rendeciler ve Sahtiyancı gibi isimler taşır.
Keçeciler Meydanı ve Keçeci Piri Camii’ne bakılırsa zamanında keçecilerin icra-i sanatta bulundukları anlaşılır.
Son yıllarda biraz betonlaşsa da henüz Osmanlının tadı kokusu durmaktadır.
EFENDİ OL, HAREKET YAPMA
Tamam Apaçi’si de vardır, meraklısı bir kırık dökük bir Şahin toplar, teybini açar, tapa gaz ve tam volüm Fevzipaşa Caddesi’ni turlar.
Asker uğurlama merasimleri gürültülüdür sonra. Ama kimseye zararları dokunmaz.
Karagümrük’e taşınanlar tez alışır, görmedikleri dostlukları yaşar, korunur kollanırlar. Kimse kışt demez tavuğuna. Semtten ayrılanların gönülleri burada kalır mutlaka.
Umumi kanaatin aksine suç nispeti düşüktür. Öyle hırsızlık, uğursuzluk, gasp, kapkaç, laf atma, sataşma için münasip bir yer değildir, sakinleri vaziyetten vazife çıkarır, müdahil olurlar anında.
Geceleri güven içinde dolaşabilirsiniz, velev ki geç de olsa...
Karagümrüklüler “Nerede o eski komşuluklar” demez, bizzat yaşarlar zira.
KIRMIZI SİYAH!
Çevrede Bizans’tan kalma açık ve kapalı sarnıçlar vardır. Bunlardan biri de meşhur top sahasıdır. Takriben bir asır evvel Acı Çeşme ve Karagümrük gençleri “semt halkının da desteği ile” zemini düzler, bir futbol sahası yaparlar.
Bir süre gayrifedere olarak top kovalar, aldıkları galibiyetlerle tanınmaya başlarlar.
1926 yılı baharında Muhtar Bey’in gayretleri ile tescillenir, “Karagümrük İdman Yurdu” adıyla çıkarlar meydana.
Takımın renkleri aralarındaki tulumbacılardan gelir. Kırmızı elbette alevdir, kara ise duman.
1932-33 sezonunda Cumhuriyet Kupası maçlarında bütün rakiplerini yener ve kupayı müzelerine taşırlar. Ardından “Halk Fırkası” kupasını da koyarlar yanına. Hatta 1932 yılında Selânik Karması’nı yenmeyi başarırlar. O güne kadar sadece üç büyükler yabancı takım getirebilmiştir, Karagümrük de ortak olur bu unvana.
Derken takıma Cihan Harbi’nde şehit düşen bir subay çocuğu dâhil olur. Vücudu da ahlakı da sağlamdır. Haksızlığa tahammülü yoktur, bu yüzden Baba derler ona. Evet Karagümrük Baba Hakkı ile çok can yakar. Rakiplerine fark atar.
.jpg)
SAHA VEFA’YA
O günlerde ateşli bir Fenerbahçe taraftarı olan tek partili mebus Şükrü Saraçoğlu Kadıköy İttihatspor’un sahasına el koymak için uğraşır, lakin İttihat’ın başında da çetin bir ceviz “Aydınoğlu Reşit Bey” vardır.
Varlık Vergisi gibi garip tatbikatlarla tanınan Saraçoğlu, muhalefetsiz Meclis’ten tek maddelik bir kanun çıkarmakta zorlanmaz. Buna göre aynı semtte faaliyet gösteren takımlardan, üye sayısı fazla olana imtiyaz sağlanacakır. İttihatspor’un üye sayısı düşük olduğu için Papazın Çayırı Fenerbahçe’nin olacaktır. Ancak Reşit Bey tehlikeyi hisseder ve araziyi Millî Emlak’e devreder. İyi de Şükrü Saraçoğlu, maliye bakanıdır, salahiyetini kullanır ve mezkûr araziyi “sadece bir liraya” Fenerbahçe’ye kazandırır.
Şimdi bunun konumuzla ne alakası var diyeceksiniz. Şöyle ki,o günlerde aynı semtin takımı olan Vefa da “üye sayısının fazlalığını” ispatlar. Karagümrük Stadı, Vefa’ya tahsis edilmekle kalmaz, Vefa, Karagümrük’ü ilhak eder, renklerine katar.
Arkalarında CHP’li Maarif Vekili Hasan Ali Yücel vardır zira.
Hâlbuki Karagümrük 1941-42 sezonunu şampiyon olarak tamamlamış, İstanbul 1. Profesyonel Ligi’ne çıkmaya hak kazanmıştır.
KALDIĞI YERDEN
Karagümrüklüler 1946 yılında tekrar toplanır, faaliyetlerine “Karagümrük Gençlik Kulübü” adıyla en dipten (5. Küme’den) başlarlar. Kırmızı-siyahlılar 1946-47 sezonu şampiyon olur, 4. Küme’ye, o yıl da şampiyon olup 3. Küme’ye, ertesi yıl da şampiyon olup 2. Küme’ye çıkar. 1955-56 sezonunda önderlik yapar, 2. Profesyonel Lig’in kurulmasını sağlarlar.
Ve bir sene sonra (1956-57) 2. Lig şampiyonu olarak 1. Lig’e katılır ve beş sezon mücadele ederler alnının akıyla.
1957-58 sezonunda Galatasaray’dan Kadri Aytaç’ı renklerine bağlayarak Türk futbol tarihinin ilk büyük transferini yapar (57.500 lira).
Karagümrük 1958-59 sezonunda 1. Profesyonel Küme’nin ilk yarının son haftasına kadar namağlup lider olur. Hâliyle büyük bir sempati toplar. Hatta 1959 yılında; Yozgatlılar da bir “Karagümrük Spor Kulübü” kurar ve aynı renklerle çıkarlar sahaya..
.jpg)
YILDIZ İMALATI
Karagümrük’ün yetiştirdiği yıldızlardan Abdülkerim, Fenerbahçe’de; Oktay, Beşiktaş’ta; Serdar, Trabzonspor’da oynar.
1962-1963 sezonunda düşer. 1982- 1983 sezonunda şampiyon olur yeniden 1. Lig’e yükselir. Gelgelelim para sıkıntısı sürmektedir. 1983- 1984’te bir daha düşer.
Karagümrükün iki yakası bir araya gelmez ama havayı yakalayınca tutulmaz. Bir bakarsınız Süper Lig’i zorluyor, bir bakarsınız amatör kümede dolanıyor.
Aynen hayat gibi dalgalı gider, kâh batar kâh çıkar. Olsun, taraftarı daima yanındadır, kızar kahrolur ama asla darılmaz.
.
Alem buysa Kraliçe Victoria
3 Ağustos 2020 02:00
Tarihin en büyük uyuşturucu baronu Pablo Escobar sanılır, ancak o bile Victoria’nın yanında torbacı kalır...
Alexandrina Victoria, Kensington Sarayı’nda doğar (1819). Babası Hanover Hanedanından Kral III. George’un oğlu, Kent ve Strathearn Dükü Prens Edward; Annesi Saxe, Coburg ve Saalfeld Prensesi, Belçika Kralı I. Leopold’un kız kardeşi Victoria’dır. Yani “sıra dışı” bir Londralı diyebilirsiniz ona.
Pablo ise sıradan bir vatandaştır. “Pablo Cemetario Jardins Montesacro Escobar” gibi albenili adlar taşımasına rağmen çulsuz bir çiftçinin oğludur, Rionegro’da doğar (1949). Annesi mahalle okullarında öğretmenlik yapar.
Alexandra henüz bir yaşına gelmemiştir ki, babası ölür. Amcasının çocukları gayrimeşru oldukları için tahta taca yaklaştırılmazlar. Küçük kız itina ile yetiştirilir, Kral dedesi ona gözü gibi bakar. Almanca, İngilizce ve Fransızca öğrenir, sonra Latince ve Yunanca… Mürebbiyesi Barones Luise Lehzen saray adabı öğretir ona. Mesela her gün bir saat oturmalıdır, bronz ayaklı, altın varaklı, maundan mamul piyanosunun başında.
Pablo da çalar ama piyano değil, jant kapağı, mezar taşı, velespit, artık para edecek ne bulursa… Bu arada Universidad Autónoma Latinoamericana’ya girer, okumak için değil tabii ot pazarlamak maksadıyla. Zaten mezun olmak gibi bir derdi yoktur, memuriyet ona göre değildir, 50-100 peso için sürünemez taşra kasabalarında.
Amcası IV. William ölünce Victoria, kraliçe olur, tahta oturduğunda 18 yaşındadır daha (1837). Olsun iş ona düşecek değildir, bir sürü müsteşar, müşavir vardır yanında.
El Pablo her geçen gün çıtayı yükseğe asar, artık kaçak Marlboro ve çakma piyango bileti satmak kesmez, düz kontakla otomobil çalmaya başlar. Bir silah edindikten sonra adam ve kadın kaçırır, fidye konuşur ankesörlü telefonlarla. Artık şöhret ve lakap sahibidir, yeraltında “El Doktor” denmektedir ona.
PAKET SERVİS
Vict henüz ergen bir kızken gönlünü kuzeni Prens Albert’e kaptırmıştır ama delikanlı statü gereği talip olamaz ona. Abla, kraliçe olunca bir Almanya gezisi ayarlar ve 1,52’lik boyuna bakmadan 1,90’lık oğlanı sardırır getirir yanında. Sosyete çalkalanmaktadır, Avrupa bu evliliği konuşacaktır senelerce. İlk beyaz gelinlik giyen kadın Kraliçe Viktorya’dır; moda, dünyayı saracaktır zamanla..
El Pablo, 14 yaşında bir kızla (Maria Victoria) yuvasını kurar (1976) iki çocukları olur, Juan Pablo ve Manuela. Escobar, eşini işinden uzak tutar. Kendi oğlunu, kızını uyuşturucuya bulaştırmaz.
Kraliçe’nin Whig Partisi lideri Vikont -Melbourne ile arası pek iyidir, 1839 da Whig kabinesi düşer, vazifeyi teamül gereği Tory lideri Sir Robert Peel’e vermelidir ama adamdan hoşlanmaz. Baskı yapar, caydırıcı gücünü kullanır sonuna kadar.
Pablo da gözünü karartır, ünlü uyuşturucu baronu Fabio Restrepo’yu katledince piyasaya ona kalır. Artık Don Pablo’dur o, El Mágico’dur, El Patrón’dur, El Senyör’dür, hatta El Padrino (Büyükbaba)...
ALDIM VERDİM...
Viktoria’ya da “büyükanne” denir zamanla. Dokuz çocuk doğurur ve 42 torunu ile ayrık otu gibi kök salar Avrupa’da.
Şöyle ki: İlk kızı Vicky’i Prusya Prensi Frederick’e verir, büyük oğlu VII Edward’a Danimarka Kralı’nın kızı Prenses Alexandra’yı alır ki, bu kız, Yunan Kralı George’un kardeşidir aynı zamanda. Oğlu Alfred Lousilfred Çar II. Alexander’ın kızı Düşes Maria Alexandrovna ile, onun kızı Victoria Feodorovna ise Çar II. Aleksander’ın torunu Dük Kiril Vladimiroviç ile evlenir. Kızı Alice’in kızı Hessen Dükü IV. Louis ile; Alice’in kızı Alexandra Feodorovna, Çar Aleksander’in oğlu Dük Sergey ile; küçük kızları Beatrice ise Prusyalı Henry (Battenberg Prensi) ile yuvasını kurar.
Torunları da Romanov hanedanından Çar II. Nikolay ile; Romanya Kralı I. Ferdinand ile; İsveç Veliahdı VI. Gustaf Adolf ile, Norveç Kralı VII. Haakon ile; İspanya Kralı XIII. Alphonso ile, Yunan kralı II. Georgios ile; Yugoslavya Kralı I. Aleksandar ile evlenirler. Fransa ve Osmanlı hariç sızmadık saray bırakmazlar.
PARA COCA’DA
1970’lere kadar uyuşturucu piyasası Hint keneviri ve marihuana üzerinde dönmektedir. Gelgelelim Pablo para edecek mallar peşindedir, kokain gibi mesela. Peru ve Bolivya’da koka ektirtir, nebati hamurları Kolombiya’ya getirtip işletir. Hususi tayyaresine yükletir ve bizzat Panama’ya uçar. Burada malı tarifeli sefer yapan uçakların tekerleklerine, koltuk altlarına saklar, Florida üzerinden bütün Amerika’ya dağıtırlar...
Victorya da uyuşturucu pazarlar, hem öyle böyle değil, kraliçeler büyük oynar. Hindistan’da uçsuz bucaksız tarım alanları, uzak doğuda ise kum gibi insan vardır. Afyonu Hintliye ürettirir, Çinliye satar, hazineye nehir gibi para akar.
El Pablo, ayağına takılana acımaz; velev ki, polis ya da hâkim bile olsa. Tereddüt etmeden emaneti sıyırır. Bam Bam Bam! Hasta la Vista!
Queen Victoria da aşağı kalmaz, Çin hükûmeti afyon yasağı getirince elemanları üstüne salar. Amiral George Elliot komutasındaki Kraliyet donanması 1840 yazında Kanton Limanı’nı basar ve Ting-hai şehrini ele geçirir kolayca. İmparator Britanyalı korsanlarla baş edemez, Hong Gonk’u vermek mecburiyetinde kalır sonunda. Çin’de yüz milyonlarca sefil, afyon çekip sızar. Ne ipek, porselen ne kâğıt, matbaa… Ayakta duran adam ve sektör kalmaz, ülkenin üstüne ölü toprağı serpilir âdeta.
PARA BOL, HÜKÛMETLE ANLAŞIP CEZAEVİNE GİRDİ...
Victoria'nın aksine Pablo Escobar, Rionegro’da yokluk ve sefalet içinde doğdu... Kolombiya hükûmetiyle mukavele imzalayan El Pablo kendi kodesini (sarayını) yaptırıp cezaevine öyle girdi...
MASKELİ BALO
Escobar,spor kulüplerine sponsor olur, ses getiren transferlere imza atar, gurabaya ev yaptırır, fukaraya para dağıtır. Posterleri, afişleri derken Robin Hood gibi destanlaşır. Demir tavında gerek, tam da siyasete girme zamanıdır.
Kraliçe merhametten nasipsiz bir emperyalisttir, Hindistan’da binlerce dokumacının sağ kollarını kopartır. “Demek İngiliz kumaşına rakip olacaksınız ha? Hadi bakayım mekik sallayın bir daha!” Teyze, Çin’i tek başına deviremeyeceğini anlayınca Fransa, Almanya, ABD, Rusya, Hollanda ve Portekiz’i de yardıma çağırır. Ora sana, şura bana, babalarının malı gibi paylaşırlar masa başında. Evet bir çakal bir geyiğe diş geçiremez ama beşi onu iş birliği yaparsa…
El Pablo’nun yıllık geliri 50 milyar dolara yaklaşmış, Forbes listelerinde zirveyi zorlamaya başlamıştır. Banknot destelerinde kullanmak üzere her hafta 2.500 dolarlık lastik aldırtır. Ancak kara paraları banka sistemine sokamaz. Ya küplere basıp gömdürür, ya harabelerde saklar. Bir kısmını fareler yer, bir kısmı küf tutar. O gün kır evinde üşümüşlerdir, kızı hastalanmasın diye 2 milyon doları şömineye atar.
“Eğer başbakan olursam, söz Kolombiya’nın dış borcunu kapatacağım” der halka. Oturur hükûmetle pazarlık yapar. “Tamam beni içeri tıkın ama bırakın hapishanemi kendim yaptırayım, gardiyanlarımı seçip ayırayım.”
.jpg)
EVRİMCİ HAYDUTLAR
O günlerde İngiltere’de Darwin konuşulmaktadır, bazı mahfillerde beyaz üstün ırkın, siyahları, sarıları ve kızılları ezmesi “gayet tabii” karşılanır. Zaten olacağı bu değil midir, zayıflar ayıklanacak, ayakta sadece güçlüler kalacaktır. “Öyleyse öldürelim ötekiler gitsini” derler “gelecek nesillere iyi genler aktarılsın (!)” Kolombia hükûmetiyle mukavele imzalayınca El Pablo kendi kodesini yaptırır. Mahpus damından ziyade malikane gibi bir şey çıkar ortaya, içeriden uyuşturucu trafiğini de yönetir rahatlıkla. Ancak nakli mevzubahis olunca kaçar, ABD’ye teslim etmelerinden korkar. Yine cinayetler, bombalar. Artık bakan filan vurmakta, muhbir cezalandırmak için bomba koymaktadır yolcu uçaklarına. Yeter artık dedirtir, bu sefer biletini keseceklerdir galiba.
DEĞİRMENİN SUYU
Kraliçe Victoria Avustralya’dan Kanada’ya uzanan, bir imparatorluk kurar, Mısır, Birmanya, Rodezya, Okyanusya... Güneş gün boyu müstemlekeleri üzerinde parlar. İngiltere’de bir tane bile karabiber yetişmez ama borsası Londra’dadır, çay, kahve, şeker, tütün, pamuk desen ona keza. Altın, gümüş, pırlanta, para eden ne varsa… Büyükanne 1901 yılına kadar yaşar ve 63 sene ayar verir dünyaya. Ardından gelen George’lar, Edward’lar da petrol kokusu alır, Orta Doğu’yu tutuştururlar.
Ve II. Cihan Harbi patlar. Kız verdikleri Almanlar çanlarına ot tıkar. O, haram paralarla parlattıkları Londra’nın altında kalırlar.
El Senyör, hapisten kaçar ama dışarıda huzur bulamaz. Sadece hükûmet değil, Los Pepes ve çetesi de onu arar, derisini yüzeceklerdir yakalarlarsa. Kaldı ki, polis, teknoloji kullanmaktadır artık, nitekim sinyal takibiyle yerini bulur, bir çatıda sıkıştırıp mermi manyağı yapar.
Demek ki neymiş efendim!..
Tamam abicim bu kadar, hülasa yok yazının sonunda.
Göçmen kuşların dinlenme durağı
4 Ağustos 2020 02:00
Türkiye, zengin tabiatı ve bitki örtüsü sebebiyle göçmen kuşlar için cennet konumunda. Bu yüzden birçok kuş türü, kendi neslini devam ettirebilmek için burayı korunaklı bir barınak olarak görüyor. Ülkemizde dünyanın hayranlığını kazanmış birbirinden güzel kuş cennetleri bulunuyor. Buralar hem kuşlar için güvenli bir liman hem de onlar hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlere biçilmiş kaftan.
ERÇEK GÖLÜ KUŞ CENNETİ
B sınıfı sulak alan
Van'ın İpekyolu ilçesinde yer alan Erçek Gölü Kuş Cenneti, kılıçgaga, büyük cılbıt, kara boyunlu, batağan, angıt, flamingo ve yaz ördeği gibi onlarca kuş türünü barındırıyor. Mahallî türlerin yanı sıra flamingo gibi göçmen kuşların da önemli konaklama ve üreme alanları arasında yer alan Erçek Gölü Kuş Cenneti, ulusal ve uluslararası sınıflandırmalarda önemli kuş alanları arasında “B” sınıfı sulak alanlar içinde gösteriliyor.
MANYAS KUŞ CENNETİ
Kameralı koruma
Balıkesir'in Bandırma ilçesindeki Manyas Kuş Gölü’nün kuzeydoğusunda yer alan Manyas Kuş Cenneti’ndeki plankton açısından zengin su, yabani hayatın çeşitliliğini sağlıyor. 266 tür kuşun yaşadığı bölgede su kuşu yuvalama alanlarının uzaktan izlenmesini sağlayan kamera sistemi bulunuyor. Burada tepeli pelikan, karabatak, küçük karabatak, gece balıkçılı, alacabalıkçıl, gri balıkçıl, küçük akbalıkçıl, çeltikçi, kaşıkçı, bıyıklı sumru ve tepeli batağan gibi kuş türleri üremeye devam ediyor.
.jpg)
DİLEK YARIMADASI MİLLÎ PARKI KUŞ CENNETİ
Bir taraf Ege Denizi bir taraf Menderes
Aydın'ın Söke ve Kuşadası ilçelerini içine alan Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Millî Parkı da bünyesindeki 250 kuş türüyle Türkiye’nin önemli sulak alanları arasında bulunuyor.
HEVSEL BAHÇELERİ
Güneydoğu’da tek
Güneydoğu'nun tek kuş cenneti olan Diyarbakır'daki Hevsel Bahçeleri’nin 10 bin dönümlük arazisinde 180 kuş türü barınıyor.
EFTENİ GÖLÜ KUŞ CENNETİ
Leyleklerin vazgeçilmezi
Göçmen kuşların konakladığı sahalardan biri olan Düzce'deki Efteni Gölü Kuş Cenneti, yaklaşık 150 türde kuşa ev sahipliği yapıyor. Leylek, yaban ördeği, tepeli beyaz balıkçıl, angut, sakar meke, kuğu, sakarca, yeşilbaş, fiyu, bekri, çıkrıkçın, kılkuyruk, kaşıkçın, elmabaş, pasbaş, gri balıkçıl, turna, toy, mezgeldek, çulluk, karatavuk, kızkuşu ve karabatak gibi kuşların konakladığı bölge, kuş gözlemcilerinin ve tabiatseverlerin ilgisini çekiyor.
KIZILIRMAK DELTASI KUŞ CENNETİ
'Dünya Mirası’
Samsun'da bulunan, Kızılırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü alanın da içinde yer aldığı 56 bin hektar genişliğindeki Kızılırmak Deltası, Türkiye'nin önemli sulak alanlarının başında geliyor. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan bölge 359 kuş türüne ev sahipliği yapıyor.
GÖKSU DELTASI KUŞ CENNETİ
Saz horozu burada
Mersin Silifke’de yer alan Göksu Deltası Kuş Cenneti, birçok kuş türünün kışladığı bölge olma özelliğiyle dikkati çekiyor. 300'ü aşkın kuş çeşidiyle yabani hayat zenginliği oluşturan deltada Akdeniz'in sadece belli özel bölgelerinde yaşayan saz horozu da gözlemlenebiliyor.
İZMİR KUŞ CENNETİ
Tepeli pelikanın korunak bölgesi
İzmir'in Çiğli ilçesindeki Çamaltı Tuzlası'nda bulunan İzmir Kuş Cenneti; toy, mezgeldek, kulaklı orman baykuşu ve sütlabi gibi çeşitlerin de yer aldığı yaklaşık 300 kuş türüne ev sahipliği yapıyor. Türkiye'de flamingoların ürediği alanlardan olan bölge, nesli global ölçekte tehlike altında olan tepeli pelikana da yuva oluyor.
NALLIHAN KUŞ CENNETİ
Sayım noktası
Ankara'nın Nallıhan ilçesindeki Davutoğlan Mahallesi’nde, Aladağ Çayı’nın Sarıyar Barajı ile birleştiği yerde oluşan, yapay bir sulak alan ekosistemi olan Nallıhan Kuş Cenneti, yaklaşık 200 kuş türünü barındırıyor. Kış aylarında yeşilbaş, angıt, sakarmeke ve karabaş gibi kuş türlerinin bulunduğu alanda, bu özelliğiyle kış ortasında kuş sayımları gerçekleştiriliyor.
DARICA KUŞ CENNETİ
Canlı gen bankası
"Türkiye'nin canlı gen bankası" olarak anılan Kocaeli'nin Darıca ilçesindeki Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı'nda, 100’e yakın kuş türü ile yaklaşık 800 kuş barınıyor. Hayvanat bahçesinde nesli tükenme tehlikesi altındaki kuş türlerinin çoğalması için de önemli çalışmalar yapıyor.
.
.
Ah Beyrut ah!
9 Ağustos 2020 02:00
Yavuz Selimli yıllardan beri birlikte yaşadığımız, dost kaldığımız Beyrut İzmir’i, Antalya’yı andırıyor âdeta...
Millet amonyum nitrat uzmanı oldu çıktı. Yok azotlu gübre yapımında kullanılıyormuş da, patlayıcıları güçlendiriyormuş da...
Evet biliyoruz, 1947 yılında Teksas’ta da benzer bir kaza yaşanmış ve 581 insan hayatını kaybetmişti. Yüklü miktarlarda nakledildiği için şakası yok, dinamit çatapat kalıyor yanında.
Hadisenin bu kısmı çok anlatıldı. İyi ama bir de perişan olan koca şehir var ortada.
Kim ne yazmış, biraz araştırıyorum. Nasıl gidilir, nerede kalınır, neler yenir, nereler gezilir, kulüpler barlar gece hayatı filan...
Hâlbuki Beyrut sıradan bir şehir değil, dünya ahiret kardeşimiz, köklü dostluğumuz var onunla.
BEŞ BİN SENELİK MAZİ
Efendim, Lübnan mutedil iklimi, karlı dağları ve sedir ağaçları ile tanınan bir ülke. Öyle çöl sahra değil, bağ, bahçe, orman.
Küçük bir Ermeni grubu saymazsanız halkı ekseri Arap. Akkar Türkmenleri gibi ciddi bir Türk nüfusu da var.
Mazisi Fenikelilere, Yunanlılara, Romalılara uzanıyor. Beş bin senelik bir şehir, dile kolay.
Beyrut’un nüfusu bir buçuk milyon civarında, ancak gün içinde iki milyonu da geçiyor. Ki, kaba hesapla Lübnan’ın yarısı diyebilirsiniz ona. Paranın %80'i burada dönüyor…
Okumuş yazmış bir halkı var, Arapçayı kitabi konuşuyor ve mükemmel kitaplar basıyorlar.
Hemen herkes yabancı lisan biliyor. İngilizce ve Fransızcanın yanı sıra Türkçe konuşan da çıkıyor.
Milattan 2 bin yıl önce bir şehir devleti olan Beyrut'tan Byblos Kralları, Makedonyalı İskender, Ptolemaios hanedanı, Seleukos’lar geçiyor. August zamanında (MÖ 27-14) Roma hâkim oluyor. Kaleleri kulelerle donatıp askerî üs hâline getiriyor (Colonia Julia Augusta Felix Berytus).
Şehir Septimius Severus zamanında hukuk mektebiyle şöhret buluyor. Sanat ve ticaret güçlü. Beyrut işi camlar ve ipekliler Avrupa’da aranıyor.
GİDİYOR GELİYOR
Beyrut, Hazreti Ömer devrinde Ebû Ubeyde bin Cerrâh (radıyallahü anhüm) tarafından fethediliyor (635). Hazreti Muaviye, Suriye Valisi iken Horasan’dan göçmenler getirtip yerleştiriyor. Orta Asya çocukları denizle tanışıyor.
Haçlıların ilk hedeflerinden biri Beyrut, sahilde tutunabilmek için ihtiyaçları var zira. Kum gibi kalabalık saldırıyor ve ele geçiriyorlar (1110). Bir süre Kudüs Krallığı’na bağlı kaldıktan sonra Selâhaddîn-i Eyyûbî geri alıyor (1187). Haçlılar daha kalabalık geliyor ve bir daha zapt ediyorlar. Nihayet Memluk Sultanı Melik Eşref Halîl adına Şam Valisi Emîr Sencer tarafından fethediliyor.
Beyrut önemli noktada, Doğu-Batı ticaretine eşik oluyor. Coğrafyacı Ebü’l-Fidâ’ya göre iki kalesi var ve meyve bahçeleri surları sarıp sarmalıyor.
Zaten bolluk bereket diyarı. Turunçgillerle zeytinleri toplasalar yeter artar. Envai çeşit meyve, tahıl, susam, bakliyat... Nasıl balık zengini, ağını atan yüklenip dönüyor.
Beyrut, Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı hâkimiyetine giriyor (1516).
Şehir Maan hanedanına mensup emîrler tarafından yönetiliyor. İtina ile imar ediliyor, ticari hacmi artıyor. Dürzi emîrleri de idarede söz sahibi oluyor.
Evliya Çelebi’ye göre Ulucami’de kırk elli ilim halkası kuruluyor. Şehirde Mîr Münzir, Amrî Camii ve pek sanatlı Âsaf Paşa Camileri bulunuyor. On yedi medrese ve sekiz sıbyan mektebinde tedrisat sürüyor. Sekiz hanı, dört hamamı, 300 dükkânı, 40 kahvehanesi dolup dolup boşalıyor.
Bir ara Dürziler karışıklık çıkarsa da Sayda valisi Cezzâr Ahmed Paşa sükûneti sağlıyor. Derken Hidiv Mehmed Ali Paşa’nın eline geçiyor.
NE İTTİHAT NE TERAKKİ
Arap dünyasında ilk gazete (Hadîkatü’l-Ahbâr) Beyrut’ta yayımlanıyor (1858) . XX. yüzyılın başlarında Beyrut’u ziyaret eden Babanzade İsmail Hakkı Bey, şehirde 25 gazete ve mecmua çıkarıldığına şahit oluyor. Ancak bunlar bazı mahfillerin uzantısı, ekseri Osmanlı aleyhine faaliyette bulunuyor. En ılımlısı bile ademimerkeziyet (mahallî idare, yerinden yönetim) talebinde bulunuyor.
İttihat Terakki’nin tavrı belli, Arap gençleri de kavmiyetçilik yapıyor.
Lübnan Mehmed Ali Paşa işgalinde iken Amerikan, Fransız ve İngiliz okulları açılıyor, Zahle, Şam ve Halep’te de Cizvit mektepleri faaliyete geçiyor (1831). Bunları İncil Cemiyeti, Genç Hristiyanlar ve Farmasonlar takip ediyor.
Birinci Cihan Harbi’nde Gazze ve Nablus’ta acı mağlubiyetler alıyoruz.
Subaylarımız siyasetle meşgul, akılları yeni teşkil edilen kabinede. Tuhaf bir şekilde bölgeyi terk edip Toroslara çekiliyoruz. hasımlarımız boşluğu dolduruyor.
Neticede Lübnan, Fransız mandasına giriyor. Ancak 1943’te bağımsızlığını kazanabiliyor.
Arap üst kimliği altında buluşsalar da aralarında Maruni, Katolik, Protestan, Ortodoks, Şii, Sünni ve Dürziler bulunuyor.
Fransızların bıraktığı yapı Hristiyanlara öncelik veriyor, ancak nüfus her geçen gün Müslümanların lehine artıyor. Haksızlık, yolsuzluk, iltimas kayırma... Hep onlara hep onlara... Eller silaha gidiyor sonunda.
Yaşanan iç savaşla Beyrut perişan oluyor. Beşir Cemayel gibi liderler suikasta uğruyor. İsrail fırsattan isitifade ülkeyi işgal ediyor. Sabra ve Şatilla’da asrın en iğrenç katliamlarına zemin hazırlıyor. Hristiyan Falanjistler büyük bir keyifle silahsız Müslümanları öldürüyor.
FİTNE UYKUDA
Derken İslami Cihad, Hizbullah ve Emel örgütü yabancılara karşı kanlı bir mücadeleye girişiyor. ABD elçiliğinin bombalanmasından sonra (Nisan 1983) İsrail ve müttefikleri Beyrut’tan çekilmek mecburiyetinde kalıyor.
Dinî ve millî gruplar Reşîd Kerâmî başkanlığında bir hükûmet (25 Nisan 1984) kuruyor. Şehir Doğu Beyrut ve Batı Beyrut diye ikiye ayrılıyor. Yeşil hatta BM askerleri yerleştiriliyor.
Derken Şii Emel örgütü Filistinlilere saldırıyor. Burcülberecne Kampını kuşatıp, mermi yağdırıyor insafsızca.
Beyrut ve Gazze’nin bitmeyen çilesi acıları birbirine benziyor.
Lübnan zenginlerinden iş adamı Refik Hariri bütün tarafları kendi otelinde topluyor ve nispeten makul bir anayasa yazdırıyor. Buna göre Cumhurbaşkanı Maruni Hristiyan, Başbakan Sünni Müslüman, Meclis Başkanı da Şii olacak.
Sükûnet ülkeye yarıyor, çabucak toparlanıyorlar. Orta Doğu’nun Paris’i eski parıltılı günlerine dönüyor.
Ancak Beşşar Esad’ın militanları bombalı suikast ile Hariri’yi şehit ediyor. Haydi, yine çalkantı, kargaşa.
Pers devleti hayali kuran Tahran yönetimi Hizbullah’ı, paralı asker gibi kullanıyor. Zahirde İsrail ile uğraşıyor gibi görünseler de Suriye’deki bütün katliamlara (Dara, Halep, Humus, Hama) katılıyor, Sünnilere zulmediyorlar.
Hizbullah, İran'ın verdiği destekle geçtiğimiz seçimi önde tamamladı. Birçok devlet müessesesini ele geçirdi ki, Beyrut Limanı da onlar arasında.
Patlama âdeta geliyorum demiş, dokuz kusurlu hareketin dokuzunu da yapmışlar. İhmal, umursamazlık, kulak tıkama...
GÖRÜLESİ GEZİLESİ
Bütün bunlara rağmen Beyrut'a giden pişman olmuyor. Belki de Akdeniz'in en çok yakıştığı şehir o, Bahr-i ebyad kâh kumsalları okşuyor, kâh tosluyor ‘Güvercin Kayalıkları’na. Halk gece gündüz Korniş’i (sahili) adımlıyor.
Hava hamamlaştı diyelim, bir saat içinde doruklara çıkabilir, kayak pistinde slalom atabilirsiniz pekâlâ.
Golf sahaları, balon gezileri, tekne turları, ata bineceğiniz çayırlar...
Yollarda rastlayacağınız arabalar size ıslık çaldıracak; Ferrariler, Bentleyler günlük işlerde kullanılıyor.
İnsanları görmüş geçirmiş, olgun ve ağırbaşlı... Onca silahlı adama rağmen sıkıntı hissetmiyorsunuz çünkü Türkler seviliyor.
Mutfağı bizden aşağı değil, belki fazlası var.
Masaya oturdunuz; humus, patlıcan salatası ve tabule (kısır) önünüze konuyor, balon pideler sıcak sıcak yetiştiriliyor.
Balık ve tavuk ızgaralar, kuzu kebaplar. Yaprak sarma, biber dolma, içli köfte, sembusehler, turşular... O kadar tanıdık ki, Urfa’da mıyız, Antepte miyiz dedirtiyor insana.
Onlar da baklava kadayıf seviyor, içleri badem, fıstık dolu kurabiyeler (gerebiç) yapıyorlar. Demleme çay bulamasanız da Türk kahvesi illaki var. Nargile fokurdatmayanı dövüyorlar ayrıca.
Tarihi gibi müzeleri de zengin, düşünün ta Fenikeli yıllara...
Hediyelik eşyaları da göz alıcı, bakır cezveler, sedefli tabureler, nargileler, halılar, kaftanlar... Ama onu bir araya gelse bir Kapalıçarşı etmez o başka.
MUHTEŞEM CAMİ
Hariri ailesinin, mimar Azmi Fakhuri’ye yaptırdığı Muhammed el-Emin Camii, Süleymaniye’ye benzetilmiş kendi çapında. Hiçbir masraftan kaçınılmamış; çiniler, vitraylar, avizeler, halılar...
Şevâhidü’l-Hak kitabında Şiilere ve Vehhabilere mükemmel cevaplar veren Yûsuf Nebhânî hazretleri de civarda metfun. Yine Evzâî hazretlerinin türbesi çokça ziyaret ediliyor. Şehrin en eskisi Ömer Camii, sizi ta Emevili yıllara götürüyor.
Saat Kulesi bir Abdülhamid Han yadigârı. Cemal Paşa da büyük bir imar faaliyetine girişmiş, caddeler açtırmış ve oturaklı hükümet binaları yaptırmış.
Müslümanların yaşadığı Hamra’da oteller, mağazalar, lokantalar bulunuyor (du) diyelim, çünkü limana pek yakın, patlamada kaldılar mı acaba?
.
Denize nazır asırlık kaleler
19 Ağustos 2020 02:00
Antik çağlardan bu yana pek çok medeniyetin hüküm sürdüğü Türkiye’de, birçok uygarlık tarafından savunma ya da gözetleme maksadıyla kullanılan deniz kenarındaki kaleler ziyaretçilerini ağırlıyor...
Ülkemizin tarihî zenginlikleri arasında yer alan ve aralarında Rumeli Hisarı, Kız Kalesi ve Amasra Kalesi’nin de bulunduğu yapılar, asırlara direnerek ihtişamlarıyla günümüze kadar geldi...
İSTANBUL SAHİLLERİ
¥ Göksu Deresi’nin İstanbul Boğazı’na döküldüğü yerde inşa edilen Anadolu Hisarı, 7.000 metrekare alanda, 1395 yılında Yıldırım Bayezid Han tarafından yaptırıldı.
¥ Anadolu Kavağı’nın tepesinde yer alan ve Doğu Roma (Bizans) döneminden kalma Yoros Kalesi, eşsiz İstanbul Boğazı manzarasından dolayı turistlerden ilgi görüyor.
¥ Bizanslılar tarafından yapılan Şile Kalesi, yıllarca denizden gelebilecek saldırılara karşı koyabilmek maksadıyla kullanıldı. Kale, dört katlı yapısıyla dikkati çekiyor.
ÇANAKKALE BOĞAZI
¥ Ayvacık’taki Babakale, Anadolu’nun en batı ucunda yer alıyor. 1723’te Osmanlı padişahı III. Ahmed’in emriyle inşa edilen kale, Osmanlı donanması için önemli bir sığınak görevi üstlendi.
¥ Kimler tarafından ve ne zaman inşa edildiği bilinmeyen Bozcaada Kalesi, Fatih Sultan Mehmed döneminde esaslı şekilde onarıldı. Kalenin iç bölümünde Bozcaada ile ilgili bir sergi alanı bulunuyor.
ÇEŞME’NİN GÖBEĞİNDE
¥ 15’inci yüzyılda Cenevizliler tarafından inşa edildiğine dair izler taşıyan Çeşme Kalesi, Sultan II. Bayezid zamanında büyütülerek Osmanlı kalesi oldu.
¥ Dikili’deki Çandarlı Kalesi, Cene-vizliler tarafından 14’üncü yüzyılda restore edildi. Çandarlı Halil Paşa tarafından 15. yüzyılda restore ettirilen kale, sağlamlaştırılıp korunaklı hâle getirildi.
RUMELİ HİSARI
Sarıyer’deki Rumeli Hisarı, 1452’de Fatih Sultan Mehmed tarafından inşa ettirildi. Doksan gün gibi kısa bir sürede tamamlanan hisar, dünyanın en büyük kale burçlarını barındırıyor.
.jpg)
BODRUM KALESİ
Bodrum’da yapımına 1415’te başlanan ve inşası 1523’te tamamlanan Bodrum Kalesi, 1895’e kadar askerî üs olarak kullanıldı. Bodrum Kalesi, dünyanın önemli su altı müzesine de ev sahipliği yapıyor.
.jpg)
HEREKE KALESİ
Kocaeli’de 640 yıllarında yapılan ve Bizanslılardan günümüze ulaşan Hereke Kalesi, restorasyon çalışmalarının ardından turizme kazandırıldı.
.jpg)
GİRESUN KALESİ
Giresun Kalesi, Pontus kralı I. Pharnakes döneminde MÖ 185-169 yıllarında inşa edildi.
.jpg)
KİLİTBAHİR KALESİ
Kilitbahir Kalesi, 1452’de İstanbul kuşatması sırasında Avrupalı devletlerin Bizans İmparatorluğu’na yardım etmesini önlemek maksadıyla Fatih Sultan Mehmed tarafından Çimenlik Kalesi’nin karşısına yaptırıldı.
AKDENİZ SAHİLLERİ
Küçük bir adacığın üzerindeki güzellik
¥ Alanya Kalesi’nin ilk iskan tarihi Helenistik döneme kadar uzansa da gerçek anlamda Selçuklular döneminde bütün görkemiyle anıtsal bir kale şeklini aldı.
¥ Kız Kalesi, Mersin’in Erdemli ilçesi sahiline yaklaşık 600 metre uzaklıktaki küçük bir adacığın üzerinde 1199’da yaptırıldı. Kale, UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde yer alan Korykos antik kentinin en tanınan yapısı olarak dikkati çekiyor.
¥ Mersin’deki Mamure Kalesi, 39 kulesi, su sarnıçları, camisi ve hamamının yanı sıra savunma amaçlı hendeklere sahip.
¥ Adana’nın Yumurtalık ilçesindeki Ayas Kalesi’nin yapımı Büyük İskender dönemine kadar uzanıyor. Kale, askerî kullanım maksadıyla inşa edildi.
¥ Hatay’ın Payas ilçesi sahiline 1577’de gözetleme amacıyla yapılan Payas Kalesi’nden, Osmanlı Devleti döneminde gümrük kapısı olarak da yararlanıldı.
KARADENİZ SAHİLLERİ
¥ Kastamonu’nun Çatalzeytin ilçesinde bulunan Ginolu Kalesi ile ilgili arkeolojik veriler ve tarihi kaynaklardan edinilen bilgiye göre MÖ 5’inci yüzyıldan itibaren yerleşim görüldüğü tahmin ediliyor.
¥ Giresun’daki Eynesil Kalesi’nin Romalılardan kalma olduğu biliniyor. Kale, 2001’de restorasyon çalışmasıyla aslına uygun hâle getirildi.
¥ Tirebolu Kalesi de liman girişine hâkim olacak şekilde kurulmuş küçük bir kale olarak varlığını sürdürüyor.
¥ Zonguldak’taki Filyos Kalesi’nin Romalılar tarafından yapıldığı tahmin ediliyor. Kale, 2003’te Kültür ve Turizm Bakanlığınca onarıldı.
¥ Sinop Kalesi, MÖ 7’nci yüzyılda şehri korumak maksadıyla inşa edildi. Roma, Bizans ve Anadolu Selçukluları döneminde birkaç kere onarılan kalenin surları, yarımadanın en dar olan boyun kısmını tamamen çevreliyor.
¥ Amasra Kalesi, 14-15’inci yüzyıllarda Cene-viz ve Osmanlı dönemlerinde ciddi onarımlar gördü. Kale, 2013’te UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alındı.
¥ Düzce’nin Akçakoca ilçesinde yer alan Ceneviz Kalesi, son dönemde yapılan restorasyonla gün ışığına çıkarılıyor.
Hiyerogliften emojilere
22 Ağustos 2020 02:00
Yeni nesil okumuyor yazmıyor, sadece video seyrediyor ve emoji yolluyor. Eski Mısır'da da bu stilde resimler vardı. Başa mı sardık acaba?
Yazı insanlık tarihi kadar eski. Hazreti Adem, Hazreti Şit ve İdris Aleyhisselam’a suhuflar indiğini biliyoruz zira.
Ancak Nuh Aleyhisselam devrinde yaşanan tufan ile izleri kalmaz.
Nuh aleyhisselamın üç oğlu vardır. Sam; Ham, Yafes. Sam’ın soyundan gelenler Sami alfabesi kullanırlar.
Arkeologların keşfedebildiği en eski yazı Sümerlere ait. Bunlar kayalara tabletlere işlenmişler, takriben 4 ila 6 bin yaşlarında.
Mısırlılar ise hem taşa kazır, hem de papirüslere yazarlar. Hiyeroglifte resimlere, sembollere yer verilir, ağlayan gözler, kuşlar, kediler, balıklar.
Etrüksler, Yunan yazısını alıp İtalya’ya taşırlar. Latinler harfleri kendilerine uydururlar.
Mayalar da; harfleri, rakamları olan bir medeniyettir. Bilhassa astronomi ve takvimde iyidirler ama İspanyollar köklerini kazırlar.
Çin’in ki bir alfabe değil “yazı sistemi” ve sıradan vatandaş en az üç bin karakter bilmek zorunda. Vietnam, Kore (hanja) ve Japon (kana- kanji) yazıları da aynı mantıkta.
KENARLARDA KUYTULARDA
Hindistan’da onlarca alfabe var. Sanskritçeyi destekleyen Devanagari’den tutun, Bengalce, Asamca, Manipuri ve Munda lisanlarının yazıldığı Bengali’ye kadar. Telagu, Tamil, Malayam, Kannada, Gujarati ve Odia alfabeleri yüz milyonlara hitap ediyor hâlâ.
Ohrili iki rahibin ortaya koyduğu Kiril alfabesi Slavlarca kabul görüyor. SSCB, Orta Asya Türklerine de dayatıyor. Azeriye ayrı, Kırgız’a ayrı karakter. Anlaşmak isteyen mecburen Rusça yazıyor.
Endonezya Cava’da “Javanese”, Sunda’da “Sunda” ve Lontara alfabesi henüz hayatta.
Taylandlı, Tay; Seylanlı Sinhala alfabesiyle okuyor, Laos kendi alfabesinden taviz vermiyor. Aramice de köklü bir lisan ama yazıdan kopunca unutuluyor.
Özetlersek Maldivler Tana alfabesini, Eskimolar İnuit alfabesini, Berberiler Tifinagh alfabesini, Çeroki Kızılderilileri Sequoyah alfabesini ayakta tutmaya çalışıyor.
BİLGE KAĞAN
Gariptir, iki milyonluk Moğolistan, üç milyonluk Ermenistan, dört milyonluk Gürcistan kendi alfabeleri ile yazıp çiziyor, 300 milyonluk Türk dünyası Londra ve Moskova’nın peşi sıra gidiyor.
Komşularımızdan hiçbiri Latin alfabesi kullanmıyor. Biz kullandık da ileri mi gittik? Pek de öyle görünmüyor.
Emperyalist Batı örtülü sömürünün devamı için müstemlekelerine alfabe dayatıyor. Köksüz devletler, ucuz kabileler kapılıyor, tarihi, mazisi olanlar kendisi gibi kalıyor.
Mesela Habeşistanı işgal eden Mussolini, Amharcayı da hunharca katletmek istiyor ama halk 75 harfli olmasına rağmen Ge’ez hurufatından vazgeçmiyor.
Halbuki muzaffer Attilâ’nın çocukları (Macarlar) başkalarının dilini alfabesini kullandıkları için eriyip gitmişlerdi Avrupa’da.
ÖZBEK KIRGIZ TATAR
Yıl 1721.
Çar I. Petro, botanikçi Daniel Gottlieb Messerschmidt ve İsveçli subay Johan von Strahlenberg’i Güney Sibirya’ya yolluyor. Hele gidin bakın, dalımız, sazımız, para eden neyimiz var?
Ekip, Yenisey Nehri mecrasında dolanırken yazılı mezar taşlarına rastlıyor.
Yine aynı yıl arkeolog Nikolay Mihailoviç Yadrintsev, Orhun Irmağı kıyısında iki büyük kaya buluyor, üzerinde tanımadıkları yazılar...
Harfler, İskandinav ülkelerini kullandığı runik tonda. Axel Olai Heikel başkanlığında Fin heyeti yerinde inceliyor, kopyalarını çıkarıyor.
Ve Danimarkalı dil bilimci Vilhelm Thomsen şüpheye mahal bırakmayacak şekilde okuyor, 38 harfli alfabeyi koyuyor ortaya. Evet, bunlar Göktürk yazısı. Kül Tigin söylüyor, yeğeni Yolluğ Tigin taşa kazıyor.
On üç asırdır bozkırın yazına, Sibir’in ayazına göğüs geren Bengü Taşlar hem kitabe hem hitabe, Bilge Kağan öğüt veriyor dostlara.
“Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir?”
ELİF OKUDUK ÖTÜRÜ
Tanzimattan sonra aydınlarımız Fransızca sevdasına kapılıyor. Yazılar Frenk hurufatıyla yazılıyor, imzalar “Djevdet” diye atılıyor.
Ama Osmanlıca çok zormuş... Külli yalan.
Sadece harekesiz okumak alışkanlık istiyor, kef ve lâm ile yazılan “gel”i gelişinden anlayacak, “gül” ile karıştırmayacaksın o kadar. Yok ben karıştırırım. O zaman harekelisini okuyacaksınız, mesele kalmayacak.
Latin harflerinde de noktasını koymazsanız ‘ı’ yı ‘i’ den, ‘u’ yu ‘ü’ den, ‘ö’ yü ‘o’ dan, ‘ç’ yi ‘c’ den, ‘ş’ yi ‘s’ den, ‘ğ’ yi ‘g’ den ayıramazsınız. “Istanbul’dan Nazıllı’ya gıden otobusumuz Izmır’de mola vermıstı... Anladınız siz onu, oysa 13 noktası noksan. İşte harekesiz okumak da böyle bir şey sonunda.
HEPSİ BİR BOYDUR
Türklerde sözlü kültür güçlüdür aslında. Yayla yayla gezen göçebe kitabı nerede bulacak? Ama ozanlar dinlenir can kulağıyla.
Okuma yazma daha ziyade devlet ricalinin işidir Meraklısı öğrenir o başka.
Uygurlar ise yerleşik hayata geçer, sanat ve ticaretle uğraşırlar. Çin, Hint, İran’la münasebetler kurar, ipek dokur, kâğıt yapar ve matbaa kullanırlar.
Türkler Müslüman olunca Şam’ı, Bağdat’ı, Kahire’yi görür, döner Hive, Buhara ve Semerkand’ı kurarlar.
Nizamülmülk, medreseler; Uluğ Bey, rasathaneler açar. Harezmi, matematiği baştan yazar. Eğer insanlık felekiyat, coğrafya, tıp ve mimaride bir yere vardıysa minnet duymalı ecdadımıza...
Türkler, İslam harflerini çok sever. Camileri, hanları ve konakları yazılarla donatır, işe çini, ahşap oyma, mermer kakma, kündekâri ve Edirnekâri katarlar. Sanat deseniz sanattır, mana deseniz mana...
TÜRK DİLİ OSMANLICA
Osmanlıca ‘p’si, ‘ç’si, ‘J’si ve nuni kefi ile “Arap değil bir Türk alfabesidir”, Anadolu’da kullanılan bütün sesleri karşılar.
Fatih, Otlukbeli Savaşı’nı müteakip Özbek Hanına yolladığı zafernameyi Uygur harfleriyle kaleme aldırtır. Maksat unutulmasın, kaybolmasın. O da ata yadigârıdır sonunda.
Meşrutiyetin ilanı ile Batıcıların sesleri yükselir. Doktor Davut, Latin harflerini teklif ederken, Fethali Ahundzade ise Kiril alfabesini savunur ısrarla.
Cumhuriyetin ilk yıllarında hem bütün kelimelerin Türkçeden kaynaklandığını (Güneş Dil Teorisi) iddia eder hem de takılırız ötekilerin ardına.
Bu komediyi izah zor! Belki de bilmediğimiz baskılar var.
Yeni nesil ne yazık ki okumuyor, yazmıyor, sadece video seyredip emoji yolluyor.
Mısır hiyograliflerinde de bu stilde resimler vardı. Ne dersiniz? Döndük dolaştık, başa mı sardık acaba?
.
Körler diyarından Kadı-köyü’ne
23 Ağustos 2020 02:00
Halkedon sakin bir balıkçı köyüdür, İstanbul’un ilk Kadısı Hızır Bey ikamet edince hareketlenmeye başlar...
1960'lı yıllarda Kadıköy memur semtiydi. Mukimleri hekim, hâkim, muallim, zabitti. Sakinleri hatırlıydı, en ufak aksaklıkta vilayet ararlar. Düşün komşu general emeklisi, bahane mahane dinlemez, neticeye bakar.
Tekaüt (emekli) zevat çocuksuz torunsuzdu, yalnızlıktan nebatata sararlar. Bahçelerini çam, erguvan, akasya, manolya ile donatır, inceden koksun diye araya iğde, ıhlamur sıkıştırırlar. Akşam safaları, yaseminler, ortancalar…
Zaten sokağın bittiği yerde bostanlar başlar, gözünün alabildiğine yeşil, ne korna siren ne ‘patatizsoğan’. Sadece kuş cıvıltısı, martı çığlığı ve rüzgârı eleyen dallar.
.jpg)
Kadıköy’ün havası gibi suyu da temizdir, Osmanlı paşaları Çamlıca ve Kayışdağı pınarlarını biblo endamlı çeşmelerden akıtırlar. Kaynaklar güçlüdür, lüleler musluk tanımaz, 7/24 başıboş akar. Bir çay demlersin, pırıl pırıl pırlanta.
Ortalık sessiz, sakindir, hızar, makine takırtısı, kopil narası duyulmaz, mahalle kavgası olmaz, erikler dalında kalır, camlar kırılmaz.
Lakin emrihak vaki olunca meskeni sükûnet basar, bir süre metruk durur, sonra viranlar. Halkın “tekin değil” dediği ahşabı kararmış köşkler bilumum haşeratıyla akıbetlerini beklemeye başlar.
Derken kâgir evler yayılır, bunların küçük de olsa bir bahçeleri vardır arkada. Sokaklar nispeten geniştir, itfaiye girebilir rahatlıkla.
Yani Fener’i, Balat’ı andıran yangınlar yaşanmaz. 66 yılda 966 ev kaybedilmiş, hiç olmasa iyiymiş ama fazla da sayılmaz.
.jpg)
HEM SUÇLU HEM GÜÇLÜ
Gün gelir nüfus artar, apartmanlar görünmeye başlar. Ancak sur içi binaları gibi bitişik nizam değildir, katlar az, balkonlar enli ve fır döner etrafında. Mermer girişler, kemerli kapılar, bilmem hangi mimari üslupta tırabzanlar.
Eğer böyle bir binada oturuyorsanız müteahhitler musallat olacaktır başınıza. Nitekim cazip tekliflerle gelir, götürürler noter huzuruna. Eviye markasına, asansör konforuna “he” der, çarpı atarsınız hatıralara.
İrtifalar yükselecek, bloklar bitişecektir bundan sonra. Çatıya kaçak daire, girişe asma kat... Seçime doğru imar affı çıkar nasıl olsa.
Sonra da boş boş konuşursunuz, yok efendim semte köylüler kasabalılar dadanmış da filan, neredeymiş o eski Bahariyeliler, Modalılar…
İyi de binalar yıkılırken, ağaçlar kırılırken, çiçekler yolunurken aklın neredeydi baba? Tamah etmedin mi kör olasıca paraya?
Mahalleyi mahvedeni görmek istiyorsan, dönüp bakacaksın aynaya!
.jpg)
KARTAL PENDİK...
Günümüz Kadıköy’ü pahalı bir semt. İş ekmek peynirle bitse iyi de, ya kira? Otopark gibi bir derdin olacak ayrıca. Caddeler tabela ormanı, ortalık silme araba.
Artık Kuşdili’nde kuşlar dinlenmiyor, Yoğurtçu’da yoğurt yenmiyor, mehtap incinmiş zaten, kürekler aheste çekilmiyor.
Üç tarafı denizle çevrili olmasına rağmen egzoz dumanı yosun kokusuna, motor hırıltısı dalga şırıltısına galip geliyor.
Hatırlarım da 60’lı yıllarda Haydarpaşa’dan banliyö trenine biner, burnumuzu yapıştırırdık cama. Dallar meyve yüklüydü, baharda elma, kayısı, çağla; kışın nar, mandalina, hurma. Bahçıvan kulübeleri, bostan kuyuları, su dolapları, basamaklarını incir basmış metruklar, direklerine asma dolanmış çardaklar…
Kuzu besleyenler, at koşturanlar ve küfeler dolusu lahana, karnabahar...
Nerede o mis kokulu hıyarlar, bilek kalınlığında pırasalar, yerinden kalkmayan bal kabakları, tabağa sığmayan enginarlar?
Rayların ekleri “kartalpendik, kartalpendik” diye takırdar, yol birden bitiverirdi de “neçabukgeldik” dedirtirdi insana.
.jpg)
ANNNKARAYOLL CUSUKALMASIN!
Harem açılmadan evvel Anadolu otobüsleri Kadıköy’den kalkarlardı, Sebze Halinin hemen arkasından. Kenarda sıra sıra yazıhaneler. Mustafa Dağıstanlılar, Fındıklı Toroslar, İnanözler, Atan Kardeşler, İsmail Ayazlar... Gazanfer Bilge, Gülhan rekabeti yolcuya yarar.
Meydan umumiyetle sakindir. Köprü vapuru yanaşınca öylesine bir furya. Kalabalığın bir kısmını kaptıkaçtılar kapar, bir kısmı da kısılır Kısıklı tramvayına.
Demir tekerlekli alamet asılmaya müsaittir, vatman çın çın çıngırak vurmuş, kimin umurunda?
İskele önünde balık tutanlar, ızgara yapanlar. O kol gibi torikler, kofanalar… Çingene palamudu fakirin pirzolası, odun ateşinde kızartır, somun arasında uzatırlar. Duman, duman, duman. Tükürük köfte, arnavutciğeri, lahmacun. Soğan maydanoz mecbur, almayanı dövüyorlar.
İskeleye peremeler, takalar yanaşır ve allı morlu mavnalar. Hamallar zerzevat kasalarını üçer beşer vurur sırtlarına.
Haydarpaşa’ya umumiyetle sandalla geçilir, ne yürüyecen yaa, vereceğin üç on kuruş para.
MS MENDERES’TEN SONRA...
1882 sayımına göre Kadıköy'ün % 42’si Müslüman’dır, gerisi Rum, Ermeni, Musevi, Katolik, Latin ve Protestan...
Aynen Adalar, Büyükdere, Yeniköy, Beşiktaş gibi azınlıklar çoğunlukta.
Rumlar ekseri Moda’da, Ermeniler Altıyol ve Bahariye’de, Museviler Yeldeğirmeni’nde otururlar. Türkler ise Hasanpaşa Söğütlüçeşme civarında.
1912-14 arası şehremini olan Cemil Topuzlu Paşa, Kuşdili Deresi kıyısına Yoğurtçu Parkını açar ve belediye binası yaptırtır ayrıca.
Kadıköy, cumhuriyetin ilk yıllarında hizmet fukarasıdır, 1950’lilere kadar unutulur kalır kenarda.
Hâlbuki kabından taşmakta, Bağdat Caddesi yolunu bulmaktadır kendi başına.
Menderesli yıllarda Haydarpaşa Limanı yapılır, Harem-Pendik arasında “gelişli gidişli” yol açılır. Hatırlarım da elden otomobil alanlar ya burada denerlerdi, ya da Londra asfaltında. Gazı kökleyebilecekleri cadde yoktu başka.
Özallı yıllarda İskele-Mühürdar ve Dalyan-Bostancı arasında deniz doldurulur, trafik sahil yoluna kayar. Kazanılan yeşil alanla nefes alırlar.
Eski hal binası, konservatuvara tahsis edilir, onu sinemalar, tiyatrolar, gazinolar izler ve o eski aile muhiti “Taksimleşmeye” başlar.
Ofisler, mağazalar derken izdiham ve gürültü artar. Kurbağalıdere kirlenir, Haliç’ten beter kokar.
İş artık içinden çıkılmaz hal alınca Büyükşehir el atar.
2012'den itibaren yüz milyonlar harcanır.
Arıtma kuşaklama, artık ne gerekiyorsa...
Ve kefaller geri döner yurduna.
SAVAŞÇI BOĞA
O zaman da gençler ya Osmanağa Camii önünde buluşurlardı ya da boğanın yamacında. Boğa Bahariye Caddesi’nin girişinde değil, meydandaydı, Belediye avlusunda.
Efendim bu heykel 1860 Paris yapımı. Fransızlar Almanları yenince “savaşçı boğa” ile Hansların damarına basmışlar. Gelgelelim 10 yıl sonra Almanlar rövanşı almış, boğayı paketleyip götürmüşler yanlarında. Devrin Şansölyesi Enver Paşa’ya münasip görmüş, yollamış İstanbul’a. (1917).
Paşa yurt dışına çıkınca, boğa unutulmuş gitmiş sarayında. Sonra birileri farkına varmış, Hilton’un bahçesine koymuşlar. Sergi Sarayının önü, Gezi Parkı derken Kadıköy Belediyesi dolaştırmaya başlamış bu defa. Bakalım bundan sonra ne tarafa?
Osman Ağa Camii, Sultan Ahmed dönemi eseri. Adı üzerinde banisi Osman Ağa. Önü işlek bir durak, telaşe, koşturmaca. Avlusuna gir, bambaşka âlem, müsaadenizle “asude” diyeceğim yeni kelimeler karşılamıyor zira. Burada Mekki Efendi gibi zarif bir Müftü vazife yapmış, onca yıldan sonra cemaat yâd ediyor hayırla.
VAKT-İ ZAMANINDA
Kadıköy'de ilk koloniyi MÖ 1000 yıllarında Fenikeliler kurmuş. Düşünün Haydarpaşa’dan, taaa Kalamış koyuna. Altıyol, Sakızağacı, Mühürdar boyunca...
Söğütlüçeşme’de tiyatro, hipodrom ve saray varmış, yenilmiş zamana.
O günlerde Halkedon (Bakır Ülkesi) adıyla anılır, Apollon Tapınağı ile tanınırmış civarda.
İstanbul’un nüvesini atan Bizanslılar (MÖ 658), Sarayburnu’na hayran kalırlar. Böyle bi’ güzellik dururken karşıya yerleşenleri “körlükle” suçlarlar hatta.
Halkedon 451’de piskoposluk olur ve 4. Konsil Ayia Eufemia Kilisesi’nde toplanır.
608'de Perslerin eline geçer, İranlılar yakıp yıkarlar
668' de Emevi, 718’de Abbasi orduları kuşatsa da 1080'de Kutalmış oğlu Süleyman Şah’a nasip olur sonunda. Ardından yine haçlılar.
1203 Latin istilası ile yöreye çöken Venedikliler, Rumları kahreder. Hâlbuki Maltepe Savaşı’nda (1331) Andronikos’u yenen Orhan Gazi onları hoş tutar. Geyikli Baba’nın müritleri Gözcü Baba, Eren Baba, Kartal Baba ve Sarı Gazi tekkeler kurar, gönül kazanmaya bakar.
BALIKÇI KÖYÜ
İstanbul’un ilk Kadısı Celâlzade Hızır Bey (Nasreddin Hoca’nın torunudur) Helkedon’da ikamet eder. Ona izafeten “Kadı Köyü” olur.
Sarı Kadı Mehmed Efendi Mescidi etrafında toplanan bir balıkçı köyüdür o yıllarda.
18. yy.da Ermeniler ve Levantenler de yerleşmeye başlar. Selimiye Kışlası, Askerî Hastane, Tıbbıyeyi Şahane ve Haydarpaşa Numune açılınca itibarı artar.
Devletlüler Göztepe, Erenköy, Bostancı civarında araziler alır, konaklar yaptırırlar. İstanbul halkı Yoğurtçu, Moda, Kuşdili, Uzun Çayır’da mesireye çıkar.
1892’de Hasanpaşa Gazhanesi açılır, 1894'te şebeke suyu sağlanır, 1928'de ceyran dağıtılır..
Kadıköy, o yıllarda Üsküdar Sancağına bağlıdır. 1 Eylül 1930’da müstakil kaza olur ki, Kızıltoprak ve Erenköy adlı iki bucağı vardır.
Bakın burası çok önemli. Orta mektepte bucak müdürünün vazifelerini sayamayan (17 maddedir) nakıs puan alırdı ‘yurttaşlık’tan.
Terzi İsmet Piroğlu: Biz son halkayız en gencimiz 50 yaşında
29 Ağustos 2020 02:00
Gençlerin gözü yukarıda, arkadan gelen kalmadı, mesleğin son ustalarıyız, bizden sonrası ne olur bilmiyoruz...
Terzi, çırak alırken bakar çocuğun eli yatkın mı, gözü sağlam mı, titiz mi, dikkatli mi, sabırlı mı? Şüphesiz beni de sınamış olmalılar. Dükkâna geldiğim gün sağ elimin orta parmağını bağladılar. Bir ay sonra boğumdan yumuşadı katlandı. Yüksüğümü rahat kullanmaya başladım.
Terzilik, erbabından öğrenilir anca. Usta’m Mehmet Çakı’nın üzerimde çok hakkı var. Dua ederim hâlâ.
Çırak dediğin erkenden kalkar dükkânı açar, ortalığı toplar, ütülerin kömürünü hazırlar. Ve dikkat kesilir, bugün ne öğreneceğim acaba?
Ufaktan düğme fermuar dikmeye, ilik açmaya başlar. Paça kısalt, ütü yap derken kendine güveni gelir, bir bakmışsın pantolon dikebiliyor kendi başına.
Ceket işinde ilk merhale kıl teladır, zikzak çizersin sabırla. Eskiden her şey elde biterdi, frengeleler, mostrolar... O yaka var ya, elimizden düşmezdi iki gün boyunca. Astar kenarlarını oya gibi işler, takriben on bin iğne batırıp çıkarırdık kumaşa.
.jpg)
İĞNEYLE KUYU
Efendim, bir takım takriben bir haftada çıkar. İlk önce kumaş seçilir. O büyük emeğin eften püften malzeme ile zayi olmaması için yüz güldüren malları açar tanıtırız dostlara.
Takım üç metreden çıkar, yelek istenirse 40 santimetre daha...
İnanın evvelki kumaşlar daha kaliteliydi. Renkleri kalıcıydı, şimdikiler yılı dolmadan diz veriyor.
Nerede o balıksırtılar, blazerler? Dormeksin nefis yünlüleri, ketenleri vardı mesela.
Zevkler ve renkler tartışılmaz ama terzisini dinleyenin başı ağrımaz. Yok, ben bundan istiyorum illa. Kendin bilirsin valla.
Takım diktirenler en az 10 yıl kullanırlar. Daha uzun gitsin diye dizleri, dirsekleri ilave kumaşla (süvari) kaplatırlardı hatta. Elbise kolay yıpranmaz ama model değişir, bir ara dıştan cepler, büyük yakalar vardı. İspanyollar moda iken 40 santimetre paça diktiğimi hatırlarım. Dizi de daracık yapardık inadına. Bir ara kruvaze rüzgârı esti, ardından üç düğmeliye döndük üniforma gibi.
Yetmişli yıllarda çizgili kumaşlar yayıldı. Sanki Amerikan gangsterleri kol geziyor sokakta...
TERZİ, SÖKÜĞÜNÜ...
Memurların dolabında en az üç takım olurdu. Açığı, koyusu, yazlığı, kışlığı… Yanında sıra sıra gömlekler, kravatlar.
Bayrama doğru nefes alamaz, sahura kadar çalışırdık. Hani terziye dinlen demişler, ayağa kalkmış. Kendi söküğümüzü dikecek vakit bulamazdık, şimdi ne arayan var ne soran...
Usta’mız hafızdı, bize terzilerin piri İdris aleyhisselamı, Osmanlıdaki Ahiliği, lonca teşkilatını anlatırdı.
Makineler metal metal kokar, parmaklarınız sabun sabun kokar, kumaşınız yün yün kokar. Ve siz bunu özlersiniz biliyor musun, sabah hasretle koşarsınız dükkâna.
Düğme dikmenin bile adabı vardı, kuş ayağı gibi olacak, ince, mesafeli ve sağlamca. Kulakları çınlıyasıca Usta’m “Elbiseye düğme değil” derdi, “düğmeye elbise dikiyormuş gibi davran!”
Şimdi tek başınaym. Hâlbuki bir cekette çırağın yapacağı işler de var.
İSTANBUL'UN TERZİLERİ PARİS'LE YARIŞABİLİR
Daha yeni kalfa olmuştum. Müşterinin elbisesini yaptık bitirdik, giydirdik. Tamam on numara. Dursun şurada dedi, dönüşte alayım.
Son bir ütü geçeyim dedim, o ara gelenler gidenler oldu, ütüyü bir kaldırdım vatkanın olduğu köşe sararmış saman.
Korka korka ustama gösterdim, sakin karşıladı. “Olur böyle şeyler” dedi, “Takma kafana.”
Sil baştan diktik ama adamcağızın düğünü de geçti bu arada.
Allah rahmet eylesin bir gün Enver Ağabey elinde iki parça kumaşla geldi. Biri gri çizgili ağırbaşlı, diğeri lacivert. Griden kruvaze, lacivertten spor yaptım. Çok beğendi, kocaman bir çikolata verdi bana. Zaten ne giyse yakışırdı, öyle mütebessim çehren olduktan sonra kıyafete kim bakar?
Eskiden terziler pek itibarlıydı. Sözleri dinlenirdi. Hacca gidecek olanlar gelip paralarını bizimle değiştirirlerdi. Hilesi hurdası yok çünkü, göz nuru, alın teri.
İstanbul terzileri hakikaten iyidir, Paris’le yarışabilirler rahatlıkla. Rahmetli Habil Amca mükemmel bir terziydi mesela. Seyyid Abdülhakim Arvasi Hazretlerine kıyafet dikermiş. Kâşgari Dergâhını bir anlatır, için titrer, ne büyük insanlarmış ya.
Bizde dükkân açmak zor değildir. Bir yüksük, bir iğne tamam. Çatı, bodrum fark etmez, sanatkârı arar bulurlar. İşi vitrin değil, usta yapar.
1945'ten beri ezana hasret... Kariye Camii
6 Eylül 2020 02:00
İRFAN ÖZFATURA
Yıl 1511... Khora Kilisesi metruktur, doğramaları çürümüş, sıvaları dökülmüş, çatısını ot bürümüştür. Semtin şiddetle camiye ihtiyacı vardır oysa...
İstanbul’un en itibarlı semti hangisi?
Eğer bundan maksat pahalıysa Nişantaşı, Boğaz, Adalar; yok merkezîlik ise elbette Bayezid, Eminönü, Aksaray…
Lakin Osmanlıda itibar ilmedir, ulema nerede oturuyorsa…
Hâliyle Yavuzselim, Karagümrük, Acıçeşme öne çıkar. Fatih müderrisleri burada mukimdir zira. Süleymaniye, Ayasofya, Bayezid, Topkapı, Kocamustafapaşa da hayli ilim ehli ağırlar. Sonra Zeyrek ve Vefa…
Peki ya Bizans’ta?
Bizans’ta en makbul semt Ayvansaray sırtlarıdır. Çünkü imparatorlar orada oturur. Blakhernai (Tekfur) sarayında.
Devlet binaları, muhafızlar, hanedan mensupları, tacirler, komutanlar…
Civarda yerleşebilmek herkesin harcı değildir, dolaşmak bile izne tabidir, hesap sorarlar adama.
İşte Kariye de o semtin kilisesidir, Khora (taşra) diye anılır, Türkler de benzer mana ile “karye” (köy) diye adlandırırlar.
Bazıları 4. yy’dan kalma deseler de o bina 557 zelzelesinde yıkılır, Justinianus’un yerine mevcut bazilikayı yaptırır. Hakkında en eski vesika 742 yılına aittir. V. Konstantinos’u devirmeye kalkan darbeci Baktangios oracıkta idam edilmiş, yoldaşı Artabasdos ise eşi ve 9 çocuğu ile kapatılmıştır Khora Manastırı’na.
O sıra metruk mu bilmiyoruz ama ürkütücü olmalı, en azından ihtilalcileri caydıracak kadar.
TAMİRAT TADİLAT
Bina 11. yy’da Aleksi Komnen’in kaynanası Maria Dukaina tarafından sil baştan yaptırılır (1081-1118), şekli şemalı değişir hatta.
Bilahare Aleksi’nin oğlu Isaakios Komnenos el atar. Kendine de bir mezar yeri hazırlatır bu arada.
IV. Haçlı Seferi ile İstanbul Latinlerin eline geçer (1204), diğer kiliseler gibi Khora’yı da yağmalarlar. Kütüphanede kâğıt bırakmazlar mesela.
İstanbul’a tekrar Rumlar hâkim olunca saray ekâbirlerinden (hazinedar) Teodoros Metohites kiliseyi genişletir, koridorlara mozaik ve freskolar işletir (1316-1321). Ancak İmparator II. Andronikos ile arası açılır, sürgüne yollanır. Döndüğünde evi ocağı yıkılmıştır. Khora Manastırı’na çekilip keşişliğe başlar.
Şehir Türkler tarafından kuşatıldığında yakıcı gücüne inanılan Meryem ikonası buraya getirilir, bakalım sarıklıları nasıl çarpacaktır?
Semtin Rumları ordumuzla savaşmış, askerimize zarar vermiştir. Buna rağmen kiliseleri ellerinden alınmaz. Hemen yanında Sahabenin büyüklerinden Ebu Said Hudri’nin (radıyallahü anh) makamı vardır oysa.
Kilisenin zamanla cemaati azalır, sahipsiz kalır. Doğramaları çürür, sıvaları dökülür, kubbelerini ot bürür.
Apsisindeki fresko üzerine bir İtalyan bıçakla adını kazımış. Demek ki terkedilmiştir, yabancılar girebilir rahatlıkla.
HAYYE ALELFELAH
Edirnekapı fetihten itibaren Türklerin kesif yaşadığı bir semttir. Henüz Mihrimah Sultan Külliyesi yapılmamış, mescit sıkıntısı giderilememiştir. II. Bayezid’in Sadrazamı Atik Ali Paşa metruk binayı temizletir, camiye çevirtir (1511). İçindeki suretleri önce sarı aşı boyayla boyar, sonra sıvayla kapatırlar. İç duvarlarda mermer levhalar vardır, ortalarında dörtgen panolar… Kabartmalarda suret olduğu için kazınırlar.
Hıristiyanlar arasında da heykelleri tasvirleri putperestlik olarak görenler az değildir. Hatta İstanbul’a uzunca bir süre ikonaklastlar (ikona kırıcılar) hâkim olurlar. 9. yy’a kadar şehirde put büst bulunmaz.
Velhasıl Kariye, “Kenîse Camii” adıyla tahrir defterine kaydedilir. Paşa’nın Çemberlitaş’ta evkafından gelen kiralarla bakımı yapılır, kendine gelir.
Tezkiretü’l-bünyâna göre Mimar Sinan yanına bir de medrese yapar. Rizeli Osman Efendi, dersiâm Hâfız Fazıl, Bosnalı Yusuf Sûdî gibi müderrisler ders okuturlar.
Ayvansarayî, Hadîka’da Kızlarağası Hacı Beşir Ağa’nın imaret ile sıbyan mektebi açtığını da yazar. (1746)
Külliye 1648 zelzelesi ile hasar alır, yeniden toparlanır. 1766 zelzelesi ile kullanılmaz hâle gelir. Mimar İsmâil Halîfe esaslı bir şekilde elden geçirir.
EMANETE HIYANET
Derken onarılsın diye Rum mimar Peloppida Kouppas’a teslim edilir. O da üstüne vazife gibi mozaikleri ortaya çıkarır, tasvirleri ahşap kapaklar ve perdelerle eğreti bir şekilde kapatır.
Biliyorsunuz Ayasofya’nın başı da bundan ağrımıştır. Binayı güçlendirsin diye çağırılan İtalyan Fossati mozaik peşinde koşar, kendisine öyle bir izin verilmemesine rağmen resimlerini çizer, bir şekilde Avrupa’da yayınlatır. İşte o günden sonra Batılılar musallat olurlar.
Kariye’de ilgilerini çeker. Presle-Blanchet (1860) ve Paspatis (1877) gelip gravürlerini yapar.
Şehre gelen seyyahlar civarda ip bükenlerin çalıştığı antik bir sarnıçtan söz açar. Eğer Kasımağa Camii’nin yanındaki değilse başka bir sarnıç daha var. Kim bilir eşelense neler çıkacak daha?
1894 zelzelesinde Kariye Camii hasar alır. Abdülhamid Han tamiratı için hiçbir masraftan kaçmaz.
Batılı ilgisi artmaktadır. Ancak ne mütareke yıllarında ne de daha sonra düşman ayağı basamaz.
ŞAİBELİ ŞAHIS
Gelgelelim İnönü CHP’si, 29.08.1945 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla camiyi Diyanetin elinden alır, müzeler idaresine bağlar. Ve Amerikalı Thomas Whittemore’a sunulur altın tabakla.
Whittemore dindar biri değildir, arkeolog da değildir, sadece mozaiğe meraklı gibi davranır. Karanlık işleri vardır, değişik mahfillerle irtibatlıdır.
ABD Bizans Enstitüsü (Byzantine Institute of America) nasıl bir salahiyet aldıysa camiye çullanır. O sanatlı ahşap minberi çıkarır Zeyrek’e taşırlar. Ama levhalardan, avizelerden, halılardan, Mushaf-ı şeriflerden, kitaplardan ses çıkmaz. İslam adına minare dışında iz nişane bırakılmaz.
Whittemore’un ölümünden sonra camiye Washington merkezli bir başka Bizans Enstitüsü (Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies) postu yayar, önce Paul Underwood, bilahare J. W. Hawkins başkanlığında çalışırlar. 11 yıl boyunca mekânı kapatır, aralarına kesinlikle Türk almazlar. Neden acaba?
Kireç, giderilmesi zor bir malzeme değildir, suyla keçeyle çıkar. Atılan sıvalar samanla karışıktır kaldırılabilir kolaylıkla.
11 yıl ne ya? Yani oturup yeniden mi yaptılar sorusu geliyor insanın aklına.
Kaldı ki onca zelzele, bunca hasar ve tamirattan sonra resimlerin pürüzsüz kalması...
Tuhaf değil mi ama?
MEDİNE KOKUSU
Caminin doğu köşesinde şirin bir türbe göreceksiniz. Burası sahabenin büyüklerinden Ebû Saîd el Hudrî Hazretlerinin makamıdır.
Mübarek, Hazrec kabilesindendir. Dedesine nispetle Hudri diye anılır.
Annesi Uneyse (Hazret-i Katâde’nin kız kardeşidir) ihlaslı gayretli bir müminedir. Uhud gazasının hazırlıkları yapılırken babası Mâlik (Radıyallahü anh), Ebu Said’i elinden tutup Server-i Kânatın huzuruna çıkarır. “Efendim oğlumun küçük göründüğüne bakmayın” der, “Güçlü kuvvetlidir, izin verirseniz o da katılsın cihada.” (Henüz 13 yaşındadır daha.)
Efendimiz şefkatle bakar “ama onun vazifesi Medine’de” buyururlar, genç mücahidi “şehri korumakla” vazifelendirir, gönlünü yaparlar.
İşte o cenkte babası şehit düşecek, ailenin yükü binecektir omuzlarına. Sıkıntıda oldukları günlerden birinde annesi bir şeyler istemesi için onu Efendimize (Sallallahü aleyhi ve sellem) yollar.
Mescide vardığında Server-i âlem nasihat vermekte, “istemekten sakınmalarını” öğütlemektedir.
Allah-ü teâlâ halktan bir şey beklemeden elinde olanla yetineni iffetli kılar, sabır verir ve zengin eder sonunda.
Bunu duyunca bir şey talep etmeden döner. Hakikaten işleri öyle bir yoluna girer ki, Medine’nin büyük tacirlerinden olur bir süre sonra.
DÖRT MİM
Ebu Said el Hudri (Radıyallahü anh) sahabe-i kiramın müftülerindendir (fetva verir), muksirundandır (1170 hadis-i şerif rivayet eder), mücahidlerindendir (Hendek ve sonraki bütün gazalara katılır), muammerlerindendir (uzun ömürlülerindendir). Tabiin ve tebe-i tabiin devrinde de yaşar, Asr-ı seadet yıllarını anlatır yeni kuşaklara.
Kardeşi Ebû Şeybe tül Hudrî’nin İstanbul’a geldiği ve surların dibinde (Ayvansaray) şehid düştüğü kesin.
O da savaşmış olabilir. Ancak Medine’de Cennet-ül Baki de medfun olduğu bilinir.
İstanbullular mektepler açıldığında çocuklarını alıp Kariye’deki makama gelir, Cenâb-ı Hakk’a niyazda bulunurlar. “Oğlumuz kızımız da Ebû Saîd Hudrî Hazretleri gibi âlim, fazıl, zarif olur inşallah.”
Ve bu gelenek yaşıyor hâlâ.
.
Kilisenin büyük düşmanları: Kediler ve cadılar
21 Eylül 2020 02:00
İnsanoğluna yaranamayan hayvanlardan biri de kedilerdir. Orta Çağ Avrupası’nda kedi, şeytanın kuryesi sayılır ve resmen katliama uğrar. Artan fareler vebayı yayar, salgın 150 milyon insana patlar
ABD’de yaşayan bir dostum anlatmıştı: O gün anons üstüne anons, kapılara bırakılan ilanlar…
“Dikkat başıboş bir kedi dolanıyor. Görenlerin acilen şu numaraya...”
Polis, itfaiye teyakkuzda!
Hâlbuki o kasabaya dağ aslanları, ayılar, kokarcalar, sansarlar, kunduzlar, rakunlar iner. Tilki, kirpi, çakal sıradan vaka.
Sanki Miami'deyiz, timsahlar girmiş yüzdüğümüz havuza.
*
Pagan dönemi Avrupa’sında kedilere karşı bir husumet beslenir. Orta Çağ karanlığında cehalet nükseder, putperest gelenek kiliseyi zorlamaya başlar.
Papa IX. Gregorius (1227-1241) yayınladığı "Vox in Rama" adındaki belge ile siyah kedileri satanik (şeytani) simge sayar ve katliam başlar.
İlerleyen yıllarda çember daralır. Sadece kediler değil, besleyenler de hedef olurlar.
Bunlar genelde yaşlı ve yalnız kadınlardır. Cadılık ve büyücülükle suçlanırlar.
İtham büyük, engizisyon karşısında kendilerini savunamaz, şehir meydanlarında yakılırlar. Rahipler sopalarla vura vura şeytan çıkarır akılları sıra.
Şeytan oralarda bir yerlerde el ovuşturmaktadır ihtimal, yani insanları yoldan çıkarabilmek için arasa böyle bahane bulamaz.
KEDİSİ OLAN BİLİR
Bir Batılının önünden kara kedi geçmesin, kara kara dertlere karar. Hâlbuki sıradan bir hayvancıktır, ne şans getirir, ne dert açar. Garibim kendi dünyasındadır, yem, su peşinde koşar.
Kedinin karasını ayırmak ayrıca ırkçılık. Bunlar siyahi kardeşlerimizi de otobüslere bindirmeyecek, lokantalara sokmayacaktır ilerleyen yıllarda.
Tekir, sarman, pamuk, benekli, beyaz, bembeyaz ya da simsiyah. Hepsi birbirinden tatlı, aşırı temiz, sevimli, sokulgan hayvanlar. Stres topu gibi bir şey, evinize neşe katar.
Neymiş efendim, nankörmüş.
Yani ne umuyordun da bulamadın? Prenses ayarlasın diye çizmeli kedi mi bekliyordun yoksa?
Bi de hainmiş ki...
Hayvan ihanet nedir bilmez ki. Yani borç verdin de üstüne mi yattı?
Ağzı var dili yok, yalan söylemez, gıybet etmez. Mırıl mırıl sokuluyorsa sadece dostluğundan.
Köpeklerin bekçiliğinden şüphemiz yok ama evin içi kedilerden sorulur, sıkı mı bir haşerat dolansın, hamam böceğine bile fırsat tanımaz.
YAKILACAK... YAK!
Devrin Katolikleri dindaşları Bogomil ve Ortodoksları bile insandan saymaz. Açın bir okuyun Giordano Bruno’nun neler gelmiş başına. Bilgine acımayan, kediye mi acıyacak?
Haçlı seferlerinin fikir babası Papa VII Innocent (1336-1415) insafsız bir kedi düşmanıdır.
VIII. Innocentius ise Alman Engizisyon Başkanı Heinrich Kramer'in isteğine uyarak "Summis desideantes" adlı bir Papalık Kanunu yayınlar (14 Aralık 1484). İşte bu yasa "büyücüler" ve "cadılar" hakkında "şeytan çıkarma" zulmüne imkân sağlar. Kediler mi? Onlar zaten namlunun ucunda.
Bu da farelerin işine yarar, kedisiz köy bulur, değneksiz dolanırlar. O evden bu eve. Çatılardan, lağımlardan akar, fink atarlar ortalıkta. Taşıdıkları bitler veba fıçısı gibidir, âdeta saatli bomba.
Ve felaket gelir bağıra çağıra.
Rakamlar net değil ama 1347 -1352 arası Avrupa nüfusunun yarısının salgınla yok olduğu söyleniyor. 100-150 milyon ceset, çöken müesseseler, kurumuş bahçeler bağlar, paslı kepenkler, metruk çarşılar, mezarlığa dönen kasabalar…
KADROLU GEMİCİ
Tatsız ülkelerden biri de İngiltere’dir. Londra lortları kedi katliamına bizzat ön ayak olurlar.
York Dükü Edward “Şeytan tarafından ruhu ele geçirilmiş bir mahluk varsa kesinlikle kedidir” der, köpüklü nutuklar atar.
Veba dizginlenemez bir şekilde yayılınca oturup düşünürler. Bunu taşıyan bir hayvan mı var acaba?
Şu mu? Bu mu? O kadar iç içelerdir ki, fare akıllarına bile gelmez o anda.
Biz en çok gezen hayvanların göçmen kuşlar olduğunu sanırız di mi? Hayır değil, fareler.
Çünkü limanlar onların elindedir, çuvallara girer, halatlardan tırmanırlar. Bir geminin ambarında ekvatora iner, diğeriyle kutuplara çıkarlar.
Bir fare yılda 7 kere doğurur her seferinde 5 ila 13 yavrusu olur. Bunların da çabucak erişkin olup doğuracaklarını düşünürseniz geometrik dizi şeklinde çoğalırlar.
Yani gemiye birer birer çıkar, biner biner inerler, uzak limanları meçhul hastalıklarla tanıştırırlar.
Nitekim Kara Veba da uzaklardan gelir Avrupa’ya.
YAZ ORTASI KATLİAMI
Avrupa’da St. John doğum gününde (23-24 Haziran) Midsummer (Yaz ortası) festivalleri düzenlenir. Bakın şu işe ki cadılar da o gün toplanırlar(!) Hesabını soracaklar ama yanlarına bırakmayacaktırlar. Akşamdan sofralar hazırlanır, fıçılar açılır. Sabah büyük bir odun yığını hazırlanır, içine dumanı acı (cadı savar) otlar atılır. Dominiken ve Fransisken rahipleri tarafından kalemi kırılan kadınlar sürüklenerek getirilir, bağlanırlar. Alevler yükselince bir neşe bir neşe, alkış şamata kopar. (Bilhassa Hırvatistan ve Danimarka’da)
Fransa ve Belçika’da ise halk erkenden yollara düşer sağda solda kedi arar. Yakaladıklarını çuval ve sepetlerle getirip ateşe atarlar. Feryatlar çığlıklar yükselince aşka gelir dansa başlarlar.
Metz şehri yaptığı şatafatlı törenlerle tanınır. 1765 şöleni çok ses getirir mesela. Onlar diğerleri gibi çuval ve sepet değil ağ kullanırlar, kedileri alevlere yaklaştırıp yaklaştırıp kaldırır, panikleyen hayvancıkları keyifle seyreder, tempo tutarlar.
Bu arada müzisyenler yerlerini almış, şeytani besteleri terennüme başlamıştırlar. Ateşin üzerinden atlayanlar, korlara basıp oynayanlar… Batasıca batıldan servet, şöhret, maişet umarlar.
Gap ve Hautes-Alpes gibi taşra vilayetleri eğlenceyi abartır. Saint Chamond halkı tutuşmuş bir kediyi kovalamanın daha eğlenceli olacağı kanaatindedir. "Cour a miaud" (kedi avcıları) ellerinde sopalarla vaziyet alırlar.
Burgundy ve Lorraine ahalisi ise kedileri kuyruklarından bir sırığa bağlar, sokak sokak dolaştırırlar. Parisliler klasik kalır “ateş yak kedi at” alışkanlığının ötesine geçemez, inovasyon katamazlar (!) olaya.
Tatbikat değişse de, malzeme aynıdır: Bir "feu de joie" (şenlik ateşi), fonda cadı avı havası ve yanık kedi kokusu…
Orta Çağ Avrupası'nda kedi, şeytanın ajanıdır güya. İngilizler Katolik oldukları devirlerde (Mary I dönemi) Luteryenleri ateşe atar, yanına kedileri de katarlar. Sonra Protestan olurlar (Elizabeth I) bu defa Katoliklerle birlikte kedi yakar. Sanki katalizör, katılmasa reaksiyon tamamlanmayacak.
GÖRENLER ANLATIYOR
Tarihçi Norman Davies "Kahkahalar, çığlıklara karışıyordu" diye anlatır "Sokaklarda kesif ve acı bir duman vardı..."
Antropolojist ve Folklörcü James Frazier işe gelenek tarafından bakar. “1648 yılında XIV Louis elinde gül çelengi ile geldi, belediye binasında ziyafet verdi, ateşi tutuşturduktan sonra halkla dans etti.”
Lui’yi suçlayamayız, henüz 10 yaşında bir çocuktur daha. Ancak değişik başkentlerde ateşi bizzat krallar yakar, halk közleri kapışır, kedi külünden medet umar.
Peki ya “yeter ve gerek sayıda” kedi bulunamazsa?
Ateş çığlıksız kalamaz, tilki de olur icabında.
İçinizde "Yok canım daha neler" diyenler çıkabilir. Hâlbuki hayli yayın var bu mevzuda.
Robert Darnton “The Great Cat Massacre”
Benedictine Dom Jean François, Dissertation sur l'ancien usage des feux de la Saint-Jean, et d'y brûler les chats à Metz.
KATTENSTOET FESTİVALİ
Belçika’nın Ypres'te ise toplanan kediler, kentin soytarısına teslim edilir, o da onları tek tek Cloth Tower çan kulesinden aşağı atar. Kedi dört ayak üstüne düşecek kadar dengelidir ama 240 basamaklı kule yüksektir bayağı. Ölen ölür ölmeyen kurtulur, tabii öfkeli kalabalığı atlatmayı başarırsa.
1817’ye kadar kanlı süren festival, günümüzde müzik eğlence ağırlıklı devam ediyor, çan kulesinden oyuncak kediler atılıyor, cadıların ise maketleri yakılıyor. Bir utanç da duymuyorlar.
Batılıların köpeklere ılımlı yaklaştığını sanırız, şu anda Avrupa’da sokak köpeğini anında öldürmeyen 3 ülke var (Almanya, Yunanistan ve İtalya), muvakkaten barınaklara alır ve belli bir süre içinde (3 ila 60 gün) sahiplendirmeye çalışırlar. Olmazsa dooğru gaz odasına. İtin lafı mı olur? İtlaf!
Kibarlıklarını sevsinler, “uyutma” diyorlar buna.
.
Papalık istediğinde uydurma kral ortaya çıkar: Prester John
1 Ekim 2020 02:00
12-17. yy.da Avrupa’da bir ‘Rahip Kral’ rivayeti dolanır. Prester John efsanesi kâh Orta Asya’dadır kâh Afrika’da… Papalık, hangi coğrafya ile ilgileniyorsa Prester oradadır. Artık konjonktür nereyi gerektiriyorsa...
Batılıların savaş meydanlarında ezici bir hâkimiyetleri yoktur ama propagandada ustadırlar. Yalan doğru farketmez, hayal güçlerine sınır koymazlar.
İşte Prester (rahip) John efsanesi bunlardan biridir. Orta çağda bu muhayyel kral konuşulur Avrupa’da.
Prester çoook ama çok güçlü bir kraldır, hem Hıristiyan hem de dindardır.
Papalık hangi coğrafya ile ilgileniyorsa Prester oradadır. Onun kâh Persleri, Moğolları yenen bir Asyalı olduğu kâh Hindistan da hüküm sürdüğü kâh Afrika’nın derinliklerinde oturduğu anlatılır.
Onun için Kudüs’ü almak işten bile değildir. Hatta Mekke üstüne yürümüştür de; Dicle taşınca dönmek zorunda kalmıştır.
Haçlı seferleri ile umduğunu bulamayan papalar, ısmarlama seyyahları yola çıkarırlar. Ki, efsaneyi allayıp pullasın, abartıp kabartsınlar.
Kim diyeceksiniz. Hangi birini sayalım. Hepsi.
Marco Polo’dan başlayabilirsiniz mesela.
O günlerde Müslümanlar, Moğollar karşısında sıkıntılı günler yaşamaktadır. Papalık Cengiz’e elçiler yollar, ittifak teklifi yapar. Ancak kanlı Hakan’ı tanıdıkça endişeleri artar. Çini bile haraca bağlayan bu göçebe ya bela olursa başlarına.
Keşke Prester John efsanesi hakikat olsa Türk ve Moğol akınlarını Asya’da göğüsleyip durdursa...
MEÇHUL MEKTUPLAR
Derken Bizans İmparatoru Manuel Komnenos, Kutsal Roma İmparatoru Frederick Barbarossa ve Papa’ya “Prester John” imzalı mektuplar gelir (1165), onları mamur yurduna çağırır ısrarla.
Birine bakalım isterseniz...
“Krallar Kralı ve Lordlar Lordu Presbyter Johannes’dan, Konstantinapol Prensi Manuel’e selamlarla…
Sağlığınız ve hükümranlığınız daim olsun…
Dostum Manuel, şayet ülkemin büyüklüğünü, haşmetini öğrenmek istiyorsan, kulak ver ve inan!
Ben, Presbyter Johannes, faziletli bir kralım ve cennetin altından geçen, zenginliğin sahibiyim. Üç Hindistan’da da benim sözüm geçer ve mülküm havari Thomas’ın uyuduğu topraklar boyunca uzanır. Babil Kulesi ve ıssız Babylon’dan gün doğumuna ulaşır. Hizmetkârlarım arasında yetmiş iki kral vardır, onlardan vergi alırım. Ülkemde iri filler, tek hörgüçlü develer, timsahlar, yaban eşekleri, beyaz ve kırmızı aslanlar, ak ayılar, kızıl akbabalar, kaplanlar, lamalar, sırtlanlar, yabani öküzler, insan başlı atlar, pigmeler, devler, anka kuşları ve on sekizlikler (?) yaşar. Savaşçılarım boynuzludur, hem önde hem de arkalarında gözleri bulunur, insan eti ve hayvan ceniniyle beslenirler, pek saldırgandırlar.
Majestemiz izin verirse canavar ve cadılarımızla gelir, bütün düşmanlarınızı yeneriz. Doğacak çocuğunuza İtalya ile iki Galya kalır, ayrıca Britanya ve İskoçya!
Benim ülkemde ne zehirli ot bulunur ne akrep, yılan ne de ses çıkaran kurbağa.
İndus Nehri’nin kollarında zümrütler, safirler, zebercetler, akikler, beriller, lal taşları ve yakutlar yuvarlanırlar. Assidos’tan (?) mamul elbiselerimiz kötü ruhları kovar. Ateşte yaşayan semenderlerin kozalarından aleve dayanıklı kumaşlar yaparız ayrıca.
Yurdumda her türlü baharat bulunur; bol süt ve bal. Tadı saatten saate, geceden gündüze değişen pınarlardan içenler zindeleşir, ömürleri uzar (200 sene) ve daima genç kalırlar. Nudiosi taşına bakanların gözleri keskinleşir. Dev dalgalar hâlinde yükselip alçalan kum denizinde lezzetti balıklar yaşar...
GEMİ YUTAN ADALAR
Selâhaddin Eyyûbi, Kudüs’ü alınca Avrupa manen yıkılır. Şimdi bir Prester masalı daha bir lazımdır onlara. Seyyahlar yola çıkarılmalıdır. Sir John Mandaville gibi mesela.
Kendini İngiliz şövalyesi olarak tanıtsa da aslen Fransız’dır, zaman zaman St. Albanzlı olduğunu ağzından kaçırır. Benedikt mensubudur, 1322’de yola çıkar.
Mübalağadan hoşlanır, mesela Kıbrıs’tan Kudüs’e giderken rastladığı dipsiz çukurları anlatır. Sonra Mısır’a geçer, Hazreti Yusuf’tan kalan ambarlardan (piramitler olmasın) bahis açar. Arabistan ve Ürdün’ü gezer; sadece Müslümanların değil, Samaritanların, Yakubilerin, Süryanilerin ve Gürcülerin inanç ve âdetlerini de yazar. Sonra Hindistan’a uzanır, kutsallık atfedilen maymunlar ve farelere çok şaşar. Java adasında Kral ile görüşür ve uzun süren bir yolculuktan sonra Büyük Han’ın topraklarına ulaşır.
Prester John’un ülkesinde fevkalade yaratıklar, harikulade şehirler vardır. Pentexoire adasında bulunan başşehir Nyse, mimarisi ile göz kamaştırır. Halkı asil, zengin ve kibardır. Altın, ipekli ve baharat ucuz ise de tüccarlar yolu buraya kadar uzatmaz, malları Kıtay’dan alırlar. Çünkü okyanusta çivileri çeken mıknatıs adaları vardır, gemileri dağıtır bir anda.
KONUŞAN KUŞLAR
Psittakes kuşları, kaz iriliğindedir ve mantıklı konuşurlar. Gelip geçene hâl hatır sorarlar. Papağanlar gibi üç değil beş pençelidirler, daha renkli ve alımlıdırlar.
Halk arpa buğday bilmez, pirinç kullanır, meyve bol ve hesapsızdır. Ağaçlar sabahın ilk ışıklarıyla filizlenip büyümeye başlar, öğle meyve verir, ikindiye doğru olgunlaşır. Akşama sararıp solar, ortadan kaybolurlar.
Kumdan ibaret Gravella Denizi’nde damla su yoktur ama rüzgârla dalgalanır. Üzerinde gemi duramaz, batar. Bu deryaya mücevher nehirleri akar. Kapılanı götürüp gömer girdaba. Yalnız haftanın muayyen günleri ırmaklar yavaşlar, isteyen torbasını doldurur değerli taşlarla. Hoş Prester John’un memleketinde zümrüt yakut para etmez, oyar oyar fincan yaparlar.
Kral’ın istihbarat teşkilatına da ihtiyacı yoktur, aynasından uzakları izleyebilir rahatlıkla. Sivri ve delici boynuzları olan fedaileri vardır, konuşmaz homurdanırlar, çatık kaşlıdırlar.
İmparator Prester John’un ordusu bayraksızdır, önde süslü bir araba üzerinde cevahirle bezenmiş bir haç taşırlar. Sadece on bin süvari ve yüz bin piyade haçı korur, artık diğerlerini var sen hesapla!
.jpg)
BEN GELDİM, SEN GİTME!
Hikâyenin heyecanlandırdığı saflardan biri de Sevillalı Pero Tafur’dur. Arellano’nun kayıtlarına göre bir Venedik gemisiyle önce Girit’e, sonra Rodos’a varır (1436). Alanya ve Kıbrıs üzerinden Filistin’e ulaşır. Dönüşte Mısır ve Memluk topraklarından geçer, İstanbul’u ve Türklerin elindeki Edirne’yi dolaşır. Karadeniz’e de çıkar, Kırım Tatarlarıyla tanışır.
Şimdi rotayı Hindistan’a çevirmeli ve İspanyolca tabiriile “Preste Juan” ile buluşmalıdır. Ancak yolda seyyah tüccar Nicolo de Conti’ye rastlar. Nicolo, Prester John’un yanında 30 sene kaldığını, hatta evlendiğini anlatır. Ama şimdi hiiç zamanı değildir, Timur sonrası Asya karışıktır. “Bak benden söylemesi” der, “iş alma sonra başına!”
Hikâyeciler inandırıcı olmak için zaman zaman hadiseye menfilik katar. Mesela Rahip John’un, Vatikan’a bağlanmadığını (Nasturi olduğunu) yazarlar. Üç gün boyunca savaşıp İranlıları yenmeyi başarmış, çanını Ekbatana şehrine asmıştır. Ama fetihleri kafasınca yapar, Papa’ya sormaz danışmaz. Ööle bir başına.
Mısıra da gitmiş, donanmasıyla Nil ağzından girmiştir. Nevalesi azalınca dönmek mecburiyetinde kalmıştır. Mısır’ı kesin alacaktır, bir başka bahara...
ONLAR ERMİŞ MURADINA
Genelde Prester Susa şehrinde yaşar, anca görenin inanacağı muhteşem sarayının (Sardonyx) kuleleri altındandır, gece iki dev yakut ışık saçıp yol gösterir yolculara. Camlar elbette kristaldir, masalar zümrütten, topazdan. Rahip Kral altın tahtta oturur, merdivenleri damarlı akik, ametist, safir, zebercet ve mercandandır. Duvarlar serapa inci kaplıdır, değerli kâselerde ıtırlar yanar.
Tendüç vilayeti ise silme “lapis lazuli“ dir. Sanatkârlar bu lacivert taşı işlemekte hayli ustadır.
Sarayda misafirler hariç, otuz bin elemana yemek çıkar. John’un hizmetinde yedi kral, yetmiş iki dük ve üç yüz altmış kont bulunur. Piskoposlar, papazlar…
Marko Polo da muhayyel imparatoru ispatlama telaşındadır, “Çoban Krallar Soyundan Rahip Jean” adını kullanmayı tercih eder. Kubilay bir tek ondan korkmaktadır güya. Ünlü Hakan, kızına talip olduğunda Rahip Jean çok kızmış heyeti azarlamıştır. “Davul dengi dengine” demiştir, “Eski kölem olduğunu unutuyor mu acaba?”
Bazı seyyahlar da Prester John’un Moğolların damadı olduğunu yazar.
Hasılı Papalığın seyyahları Jean de Joinville, Fransisken Willam Rubruck ve Johann de Plano Carpini masal anlatır kuzucuklara. Lakin Odoric Pordenone dengeli gider, ölçüyü kaçırmaz. Evet o da Prester arayışında ise de rivayetlerin hilafıhakikat olduğunu söylemekten kaçınmaz
.
Fitnenin başı İran Ermenilerin yanında
22 Ekim 2020 02:00
Ambargo yediği günlerde ABD ile takışma pahasına İran’ın yanında olmuştuk. Tahran ise Ermenistan’ın yalanlarına arka çıkıyor, propagandasına destek veriyor. Isfahan’a gelen turist kafileleri ve resmî heyetler, Vank kilisesindeki sözde soykırım müzesine getiriliyor. Kin ve nefret söylemlerine alet olunuyor.
Tahran rejimi; turist kafilesi ve resmî heyetleri Ermeni soykırım anıtına taşıyarak tarafını belli ediyor. cemlerin “Nısf-i Cihan” (Dünyanın Yarısı) dedikleri Isfahan, hakikaten güzel bir şehir. Elbette İran şahları da imar ediyor; ama en gözde eserleri Türklerden (Harezmşah, Selçuklu ve Timuroğulları) kalma.
Şehre gelen bütün turist grupları ve resmî heyetler, mutlaka Culfa Mahallesi’ndeki Kelisa-ya Vank’a (Vank Ermeni Kilisesi) götürülüyor.
Gariptir, elin İngiliz’ine, Alman’ına, Fransız’ına, Japon’una hicap (başörtü) taktırıyorlar; ama kilise anadan üryan resimlerle dolu baştan başa. Ressamlar bilhassa cehennem tasvirlerinde çok rahat çalışmışlar. İbadethanede böyle sahneler olur mu olmaz mı kendi mensupları değerlendirsin. Ama olmaması gereken bir şey var ki dibine kadar siyaset yapılıyor. Yalan, buhtan, iftira... Kilise bahçesindeki koca soykırım anıtı bir yana, uyduruk müzede Türklere ve Türkiye’ye hakaret ediliyor açıkça.
ACEMİCE VE ÇOCUKÇA
Ekranda ucuz bir bir propaganda filmi oynuyor; bol çizim ve sloganla malzeme eksikliği giderilmeye çalışılıyor. Gördüğüm en cılız müze. Aydınlatma rezalet, camlarda floresanlar parlıyor... Güya nerede kırmızı ışık varsa orada bir Ermeni katliamı yaşanmış. İyi de harita, domates tarlası gibi. Işık yanmayan yer yok Anadolu’da.
Sözde katliam emrini zamanın Dahiliye Nazırı Talat Paşa vermiş. Belge yok, bilgi yok; ama tarihî vak’a gibi sunuluyor âdeta.
KOMEDİ FİLMİ GİBİ
Görseniz gülersiniz, 1915 anıtında aralarında sadece iki adım olan iki levha var. Birinde “In memory of two million Armenian martyrs massacred in 1915 in West Armenia by the Turkish governmen” (1915’te Batı Ermenistan’da Türk hükûmeti tarafından katledilen 2 milyon şehidin anısına) yazıyor. Diğerinde “Armenian genocide memorial of one million and half victims of 1915 Ottoman Turkish goverment” (Ermeni soykırım anıtı. 1915’te Osmanlı Türk hükûmeti tarafından öldürülen 1,5 milyon kurban hatırasına.) Yarım milyon değişiyor bir anda.
GÖRSENİZ GÜLERSİNİZ
1915 sözde soykırım anıtında aralarında sadece iki adım olan iki levhada rakamlar tutmuyor. Resimlere haritalara ne kadar güvenebilirsiniz bundan sonra...
Ermenilere hiçbir şey demiyoruz, dünyanın her yerinde yaptıklarını yapıyor, asılsız yalanlarla göz boyamaya çalışıyorlar. Avrupa’nın göbeğinde diplomatlarımızı katlederken bile üste çıktılar, tepki almadılar. Ancak nüfusunun neredeyse yarısı Türk olan İran’ın buna müsaade etmesi tuhaf. Hatta rejim açıkça destek veriyor, turist kafilesi ve resmî heyetleri taşıyarak tarafını belli ediyor. (BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ı da gezdirdiler mesela.) Söz konusu anıt “ırkçı” diye suçladıkları Şah Pehlevi zamanında açılmış. Ancak Şii Devrimi ile kaldırılmıyor, aksine allanıp pullanıyor. Soykırım müzesi de ilave ediliyor. İran’ın “ya bir gün Azeriler birleşirse” diye vehmi var ki, paranoyak olmuşlar âdeta. Öyleyse Ermenistan güçlensin, büyüsün, set olsun Güney ve Kuzey Azerbaycan arasında.
UYDURUK MÜZEDE TÜRKLERE HAKARET
Muhtemelen fotoğraflardaki cesetler de kendi öldürdükleri Türklere ait. Öylesine şımartılmışlar ki acaba deme zahmetine bile katlanmıyor, bulduklarını kullanıyorlar.
Cihan Harbi’nde; toplam nüfuslarının %17’si Ermeni, %78’i Müslüman olan Vilayet-i Sitte (Sivas, Mamüretü’l-Aziz, Diyarbakır, Bitlis, Van ve Erzurum), Ermenilerce işgal edildi. Ermeni ihtilalciler, Müslümanları bölgeden çıkarabilmek için toplu cinayetler işledi. (Amerikalı tarihçi Justin McCarthy).
.jpg)
Isfahan’da Ermenilerin köklü bir geçmişleri yok. Safevi Şahı 1. Abbas, 16. yy. sonlarında Aras kıyılarındaki Ermenileri getirtip inşaatlarda kullanıyor. Bu arada ibadetlerini yapsınlar diye zikrolunan katedrali onlara veriyor. Çan Kulesi ise Şah Hüseyin zamanında yaptırılıyor. Müzede Jolfa Ermenileri için verilen ticari ve siyasi imtiyazlar sergileniyor.
Bu, evrakların en eskisi, 1564 Şah Tahmasb’tan kalma. Bahçedeki heykeller eski değil, 1977’de Zaven Aivazyan tarafından yerleştiriliyor. Kim ne derse desin, dinî bir mekânın politikaya alet edilmesi, hiç de hoş değil. Bunu İran’ın yapması ise ayrıca acı. Ambargo yediği günlerde, Türkiye, ABD ile takışma pahasına Tahran’ın yanında oldu. Demek değmezmiş, risk almışız boşuna.
.
.
İstanbul'un en 'renkli' camisi
3 Kasım 2020 02:00
Libyalı Şazeli Şeyhi Muhammed Zafir Efendi, Tunus’tan, Fizan’dan, Cezayir’den gelen müridlerini burada yetiştirir. Şazeli mensupları ölümüne sadıktır Osmanlıya.
Beşiktaş Barbaros Bulvarından inin, Yıldız Camii’ni geçin. Serencebey yokuşuna girmeden dergâh konak karışımı bir bina göreceksiniz sol tarafta.
Çoktandır niyetliyim de iskeleler tenteler vardı, tamiratta olduğu için girememiştim. Geçen baktım kapısı aralık, bildiğiniz avlulu şadırvanlı bir cami.
İçerisi nasıl aydınlık, nasıl müzeyyen anlatamam, adeta saray. Ahşap işçiliğinde ciddi bir itina, yoksa Abdülhamid Han’ın eli mi değdi? Devir ve şekil itibarı ile o yıllardan kaldığı belli.
Çıkarken türbede yatan mübareklere de birer Fatiha okuyalım dedik. Tabeladaki isim dikkatimizi çekti: “Muhammed Zafir Efendi.”
-Aaa bu Abdülhamid Han’ın intisap ettiği Şazeli şeyhi değil mi?
ECDADIN ADI YAŞAYA
Evet zikrolunan bina bir Abdülhamid han eseri. İnşasına o sıra Mabeyn-i Hümayun müşiri olan Gazi Osman Paşa (Plevne kahramanı) nezaret eder. Sultan da sanatını konuşturur, mahfil kafeslerini bizzat eliyle işler. Bina hitama erince (1887) Söğüt, Domaniç yöresi Türkmenlerinden müteşekkil Ertuğrul Alayına tahsis edilir. Hayrat-ı Şerife defterine “ahşap meşrutahanesinin müştemilatı fevkani ve tahtani (altlı üstlü) 19 oda, 4 sofa, 5 hela, 1 hamam, 1 mutfak, köşk ve bekçi odasından ibarettir” bilgisi geçilir.
Külliye sadece vakit namazlarda açılan bir mescid değildir, Muhammed Zâfir Efendi burada talebe de yetiştirir. Bilhassa Trablus Mısrata’dan gelen dervişleri tedristen geçirir, icazetlerini verir. Libyalılar, Tunuslular derken köprü olur Şimal-ı Afrika’ya.
İSTANBULLU AŞİNA
Ertuğrul Tekkesinde cuma namazını müteakip ve her akşam yatsıdan sonra Şazeli Evradı okunur. Tekkenin serzakirleri ekseri Mısırlıdır, yanık sesleri ile Maşaallah dedirtirler hafıza. Abdülhamid Han her akşam olmasa da cuma faslına iştirak eder mutlaka.
Yemekleri Matbah-ı Amire’den (saray mutfağından) gelir. Akaretlerdeki binalar ve Tophane’deki dükkânlar tekkeye vakfedilmiştir. Denize kadar uzanan bahçe meyve ağaçları ile doludur. Siz orayı biliyorsunuz aslında.
Ne demek çıkaramadım?
Conrad Oteli desem mesela?
EVET O LİBYA
Zafir Efendi Mısrâte’de doğan (1829) bir Libyalıdır. Dedesi Medine eşrafından Hamza Zâfir, babası Fas’ta Şâzeliyye Derkaviyye yolundan feyz alan Muhammed Hasan el-Medenî’dir.
Zâfir Efendi babasının tedrisinden geçtikten sonra Tunus ve Cezayir’e gider, Mısır’da, Medine’de Hakk aşıklarından ilim hikmet toplar. Zamanı gelince Şâzeliyye-Medeniyye şeyhi olarak irşada başlar. Tunus, Fizan, Mısır, Suriye ve Hicaz’da çok talebe yetiştirir. Trablusgarp medresesinde müderrislik yaptığı günlerde Mahmud Nedim Paşa ile tanışır ve onun teşviki ile İstanbul’a gelir.
Unkapanı’nda Balmumcu Tekkesini açar. İşte henüz Şehzade olan Abdulhamid Han da burada katılır halkaya.
GÖNÜLLÜ ASKER
Fransa’nın Tunus’u işgali üzerine (1881) Şeyh, kardeşi Hamza Zâfir’i Trablusgarp’a gönderir ve direniş başlar. Sadece Fransızlara karşı değil Mısır’a çöreklenen İngilizlerle de (1882) uğraşırlar, Urâbî Paşa’nın gönüllü askeri olurlar.
Fransız Konsey Başkanı Cidde konsolosuna “Şazeliyye-Medeniyye tarikatının gücü” hakkında bilgi sorar. İşte cevap:
“Şeyh Zafir İmparatorluk içinde de dışında da pek itibarlıdır. Dine, devlete, sultana bağlıdır. Müridleri silsile-i meratib içinde çalışır. Hem sayıları fazladır hem de disiplinli ve teşkilatlıdırlar. Sıhhi ve iktisadi sebepleri bahane edip Hacca gitmelerine mani olmalıyız, yoksa diğerlerini de kıyama kaldırırlar.”
BAŞ UCUNDA TUĞLA
Abdülhamid Han-ı Sani, yatağının yanında tuğla bulunduran bir dervişmeşreptir. Kapısı acil çalındığında teyemmüm eder, musluğa kadar abdestsiz adım atmaz. Çünkü o saatte ya mühim bir devlet meselesi sorulacaktır, ya da hayati bir evraka imza...
Güne Kur’ân-ı kerim ve evrad (virdler- düzenli yapılan zikrler) ile başlar. Hizb-ul bahr ve Delâil-i Hayrat (salavatlar) okumadan yatmaz. Şimdi namazını da kılıyordu, orucunu da tutuyordu, ağzına müskirat koymuyordu demenin mânâsı var mı, zaten ehl-i takva.
Ne olacaktı yani başka?
ALİME HÜRMET
Abdülhamid Han ulemaya hürmetkârdır, Yahya Efendi Tekkesi şeyhi Nakşî Hasan Hayri Efendi’yi ziyaret ettiği günlerde yaşı küçüktür daha.
Babası Abdülmecîd Han “benim oğlum derviştir” der, amcası Sultan Abdülaziz Arapçasına bayılır, “Bülbül” diye hitap eder ona.
Nakşî-Halidî şeyhi Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi hazretleri ile bir araya gelir, Yenikapı Mevlevihanesinde Osman Salahaddin Dede’den Mesnevi dinler.
İftarlarda ehl-i tasavvufu sofrasında ağırlar ki Halvetî-Sünbülî şeyhi Rızaeddin Efendi’de onlardan biridir.
Yıldız Hamidiye câmiinin kürsü şeyhi Şerif Efendiyi de el üstünde tutar, çocukları okutmasını ister ondan.
ŞEYHLERİN ŞEYHİ
Sultan, Halep Nakibü’l-eşrafı Ebu’l-Hüda es-Sayyâdî’yi “Şeyhülmeşayıh” rütbesi ile vazifelendirir. Hazret, Suriyeli olduğu için aşiretleri cemaatleri iyi bilir, Ortadoğu’ya dair politikalarda padişaha yol gösterir. Ebû’l-Hüdâ Hazretlerinin de Beşiktaş’ta muazzam bir dergâhı vardır, Asya ve Arap ülkelerinden çok misafir gelir. Tekke ve zâviyeler kapatılınca el koyar, 2525 liraya satarlar (1929). Tarihî eserdir ama alan yıkar, izi bile kalmaz.
Mâlum II. Mahmud Han İstanbul tariki ile hacca gidecek Asyalılar için Özbekler Tekkesi’ni yaptırır. Kafkaslardan gelen dervişler Eyüp’teki Kaşgari Dergâhı’nda, Hindistan’dan gelenler Aksaray Hindular Dergâhında, Afganistan’dan gelenler Üsküdar Afganiler Dergâhı’nda, Buhara’dan gelenler Ayvansaray Buhari dergâhında ağırlanırlar. Kuzey Afrika’nın nabzı da Ertuğrul Tekke’de atar.
LEŞKER-İ DUA
Zafir Efendi devlet işlerine karışmaz, bir şey sorulursa cevap verir anca. 93 Harbi esnasında “emin” bir vezir aranınca Tunuslu Hayreddin Paşa’yı tavsiye eder meselâ. Hayreddin Paşa kalitesini ispatlayacak, sadrazamlığa yükselecektir daha sonra. Zafir Efendi Ruslarla savaştığımız günlerde Hint Müslümanları ile temasa geçer, İstanbul’a altın yağar adeta.
Afetmiş, salgınmış, yangınmış; kenarda durmaz bir şekilde elini taşın altına koyar.
Şazeliler Kur’ân-ı kerim tilavetinin yanı sıra Buhari-i şerif hatmi de yaparlar. Abdülhamid Han, Sahih-i Buhari’yi bastırıp çeşitli beldelere yollar.
İstanbul’da ramazan ve kandil gecelerinde, sünnet, doğum, düğün merasimlerinde Salât-ı Meşişiyye okunur mutlaka.
GÜCÜMÜZÜN FARKINDA
II. Abdülhamid Han emperyalist Batı’ya karşı Müslümanları bir bayrak altında toplama hayali ile yaşar.
Birçok tarikat önderi onun emriyle Türkistan’a, Hindistan’a, Afrika’ya, Çin’e gider, kardeşlerimizle irtibat kurar.
Şeyh Rahmetullah, Seyyid Hüseyin el-Cisr, Şeyh Ebü’l-Hüda...
Sultan Abdülhamid memleketin dört bir yanına (şahsi parasından) camiler mektepler yaptırtır, viranlayanların tamirini üstlenir ayrıca.
Hindistan, Cava ve Sumatra’da hayli hayır hasenat yapar. Seçkin ulemayı Çin’e yollar, Pekin’de “Darü’l-Ulum-i Hamidiye” açar.
YAKA YIKA, SATA SATA
II. Abdülhamid Han Zafir Efendinin vefatı üzerine Suriye’de bulunan Şazeli Şeyhi Mahmud Ebüşşamat Hazretlerine bağlanır, dersine devam eder sadakatle.
Ertuğrul Tekke’ye bir türbe ilave edilir. Evet Batı üslubundadır ama Saray mimarı d’Aronco yakıştırmasını bilir.
Bahsi geçen türbeye Zafir Efendi’nin yanı sıra, kardeşleri Hamza (1904) ve Beşir (1909) de (Rahmetullahi aleyh) defnedilir.
Cumhuriyet ile tekkeler kapatılır, bina İstanbul Belediyesine verilir, sonra Maarif’e (Şair Nedim Mektebi) devredilir. Onca iradına rağmen bakım ve onarımı ihmal edilir, çökmesi muhtemel bir harabe haline gelir (1957). Bilahare Vakıflar tarafından elden geçirilse de harem ve misafirhane kaybedilecektir.
KAHVECİNİN HATIRINA
Şazeli dervişleri kahve pişirmekte pek mahirdir. Tekkede mangallar kurulur, fincanlar sunulur, gaflet def edilir.
Mâlum Ebü’l-Hasan Ali eş-Şâzelî hazretleri kahvecilerin pîridir. Kurukahveci esnafı dükkânına, kıraathaneler davlumbazın alnına şu tabelayı asarlar mutlaka.
“Her sabah besmeleyle açılır dükkânımız / Hazret-i Şâzelî’dir pîrimiz üstâdımız”
Güzel insanlarmış, Mertebeleri âlâ ola.
Güzel insanlarmış, Mertebeleri âlâ ola.
.
.
DEMİR ATLI SÜVARİ... Derrace-i Süveran
4 Kasım 2020 02:00
Trafik çilesinden kurtulmanın iki yolu var. Ya evin işine yakın olacak, ya da iki tekere geçecek basacaksın pedala.
Tekerlek bulundu bulunalı insanların kafasında aynı soru: Buna nasıl binebiliriz acaba?
12. yüzyılda Çinliler iki tekerlekli bir -binecek diyelim artık- yaparlar. Rivayet tabii, şekli şemali yok kayıtlarda.
Bir de çizimleri görünüp kendisi olmayan bisiklet var ki Leanardo da Vinci karalamış güya. Bir vitesi eksik.
Amaaan, duy da inanma.
1791’de Kont Mede de Sivrac, Celerifere (kereviz) adlı bir alet yapar. Bunu yürütmek için ayaklarınızı yere vurmanız gerekir. Her itişte üç beş metre kayar, koşmaktan iyidir ne de olsa.
Karl von Drais ise bir barondur, emrinde demirciler, marangozlar... Yaptığı iki tekerlinin patentini de alır (Haziran 1819), adını (Draisienne) koyar.
Sonra doooğru Paris Endüstri Fuarı’na (Exposition des Produits de l’industrie). Tebrik, alkış, şaşaa! Demek ki n’apçaksın? İşi kuralına!
Hâlbuki drezindeki tek yenilik direksiyondur ve sadece adımlarını büyük attırır sana. Zaten baron da “laufmaschine” (koşu makinesi) der buluşuna.
Takriben 20 okka civarında, yokuş aşağı akar da, dönüşte canınızı burnunuza...
ZÜPPE ATI
Neyse… Denis Johnson adlı bir İngiliz bunlardan bir tane alıp götürür ve şekle sokar. Yaya arabalarını “Hobi Horse” adıyla vitrine koyar.
Satılır mı? Satılır. Her ne kadar karikatüristler “züppe atı” diye alaya alsalar da.
Lakin dengesizdir, nerede patlayacağı belli olmaz. Bu yüzden üç ve dört tekerleklisine kafa yorar.
Devrin malzemeleri demir ve ahşaptır, bu sefer yerinden kalkmaz.
İskoç MacMillan bisikletin ön göbeğine pedal takınca (1839) işin rengi değişir. Ayakları yerden kesilenler heyecana kapılırlar, işte şimdi “vasıta” denilebilir buna.
Fransa’da Mösyö Michaux ve mahdumları talebi hisseder, üretime başlar (1864). Yılda 200 işçi ile 400 “Velo” yaparlar.
İngiltere’de ise Coventry Dikiş Makineleri imalata soyunur, eh ikisi de pedallı değil mi sonunda? Ancak tahta tekerlekleri yüzünden adı “sarsak”a çıkar.
Traffault adlı bir Frenk demir tekerleklere kauçuk taban geçirse de çukur, tümsek geldi mi Allah muhafaza.
HIZLI DEĞİŞİM
O yıllarda pedal sadece ön göbeğe takılır. Hızlı gidebilmek için tek çareniz vardır “tekerin çapını artırmak!” Az daha, biraz daha derken boylarını aşar (1875).
Sağa dönerken sol pedala basmak kabil değildir, yavaşlarsanız düşersiniz. Akrobatlık ister âdeta.
H.J. Lawson sıkıntıyı kadroya oturtulan ayna (büyük dişli) ve arka göbeğe takılan ruble (küçük dişli) ile halleder.
İyi de pedallar arka tekerlekten azade değildir, yokuş inerken zincire bağlı olarak döner ayaklarınıza çarpar. Göbeği yarı müstakil hâle getirir, pedalı biteviye dönmekten kurtarırlar.
Bilya ve kauçuk kullanımı birçok maruzatı kaldırsa da sert ve sarsıntılıdır hâlâ, taa ki J.B.Dunlop içine hava basılan lastiği bulana kadar.
Bisiklet deyip geçmeyin, tayyare yapma fikri de ondan çıkar. Wright kardeşler, Soichiro Honda ve Louis Chevrolet... Hepsi iki teker mekaniğinden çıkar yola.
İngilizlerin bicyclette, İtalyanların bicicletta (iki dairecikli) Fransızların vélocipède (hızlı ayak) dedikleri vasıta “derrâce” diye geçer Arapçaya.
PEDALA KUVVET
II. Abdülhamid Han her yenilik gibi iki tekerleri de takip eder, müşavirine sorar “Bir araştırın bakayım, bize yarar mı acaba?”
Cevap müspet gelir ki alırlar. Posta teşkilatındaki kırmızı bisikletler “Birmingham Union” mamulüdür, direkt fabrikaya ısmarlanır, beheri 1.200 kuruştan.
Hâlbuki Şehzadebaşı esnafı Mehmed Salim 660 kuruşa temin eder. Yanında yedek göbek, akort ayarı, İngiliz anahtarı, tornavida, yağdanlık, korna ve pompa gibi levazımat da vardır ayrıca.
Osmanlıda ilk bisiklet yarışları İzmir Bornova ve İstanbul Tarabya’da (1895) yapılır, onları Selanik takip eder daha sonra.
1896’da Şakir Bey ve arkadaşları İstanbul’dan Bursa’ya velespit ile gider, oradan Bandırma’ya...
İttihat Terakki ile bürokrasi hortlar. Bisiklet alanlar bir de ruhsatiye varakası çıkarmak zorunda kalırlar. Sahibi ve biniciŞehremaneti ve Zaptiye Nezaretinde kayda alınır ayrıca. Ve yarım lira rüsum, buyurun kasaya! O gün için büyük para.
VELOSİPED İLE CEVELAN
Bir şey edebiyata girdi mi, hayata girdi demektir. İşte Ahmet Tevfik’in “Velosiped ile Bir Cevelan” tefrikası bu vazifeyi yapar.
Ardından kırık dökük havadisler görünür ceride sayfalarında.
“Amerikalı İstefanis velospid ile Dersâa’det’e vasıl olmuşlardır. Mûmâ-ileyh İzmit’te Vali Paşa hazretleri, memûrin-i vilâyet ve binlerce ahali temaşa etmişlerdir. Merkûm rica üzerine şose üzerinde 1.200 yarda mesafeyi 2 dakika 14 saniyede katetmiştir. Bilahare veda idüp Yozgat’a mütevecciye-i azimet olmuş andan dahi Sivas’a varmıştır” Tarik gazetesi -1885
“Bilmem hatırlarda mı? Geçen yazıda velospidden bahsederken belki pek yakında Kuşdili Çayırında bir yarış görürüz demiştik. Zannımız hakikat oldu ama Kuşdili yerine Tepebaşı’nda...
Müsabakayı tertipleyen Mösyö Ortek, iki tekerlekli arabasına süvar olarak etrafı çitle çevrili bahçe etrafında104 tur attı. Fernand adlı bir ehl-i zevk (amatör) ise 120 defa dönerek galebe çaldı.” 1893 Servet-i Fünun Ahmet İhsan.
Beyoğlu’ndaki bisiklet acentesi Leon ile Ragıp Paşa Hanı tacirlerinden Papazyan, Tepebaşı’nda bir bisiklet pisti kurar. Takriben 5 metre genişliğindedir, 250 metre uzunluğunda. Önceleri amatörce yarışırlarsa da, iş bahse dökülür, cılkı çıkar zamanla.
Bisiklet yarışları II. Meşrutiyetten sonra hız kazanır. 1912 şampiyonasında madalyaları Fenerbahçeliler (Vecdi, Şinasi ve Alber) toplar.
YASSAH HEMŞERİM
Yıl 1923. İdman Cemiyetleri İttifakı ile Bisiklet Heyet-i Müttehidesi (Federasyon) kurulur. Cambaz Fahri, Cavit Cav ve Raif Bey 924 Olimpiyatlarına sıkı hazırlanırlar.
Paris’e kadar gider, ancak bisikletleri olmadığı için (!) müsabakaya katılamazlar. Sen denizi geç, sonra ırmakta... Cumhuriyet idarecileri acemidir daha.
Bisikletteki ilk millî karşılaşmamız Bulgaristan’dan gelen Derrace-i Süveran takımı ile Taksim Kışlasında yapılır (1927). Burası İstanbul’un yegâne stadıdır. Şirin, sanatlı ve tarihî bir mekândır, neden ortadan kaldırıldı acaba?
Bizde resmi zevat şeytan arabasından hoşlanmaz. Ruhsatsız bisiklete binen bir ecnebi çocuğunu (Giovanni Boragine) tutuklar, karakol karakol dolaştırırlar. İtalyan sefiri çileden çıkar, teessüflerini bildirir pek de kibar olmayan bir üslupla (1925).
Millî bisikletçimiz Cavit Cav, bisiklet üretmek için çok çabalar. Teknik bilgisi kâfi ise de devletçi kafayı aşamaz.
Bebek arabası yapmaya kalkar, yine boğar, batırırlar.
Türkiye’de ilk yerli bisiklete “Bisan” imza atacaktır, uzuuun yıllar sonra.
ÇOCUKLUĞUMUZDA...
Eski bisikletler dinamoludur, elektriğini kendi üretir, lambaları yakar. Hem mekanik zil takılır, hem de pilli ve havalı korna. Ayaklığı, pompası ve arkada alet çantası olmalıdır mutlaka. İçine eski bir şambrel parçası, siliksiyon, zımpara koyarsınız, lastik patladı mı yapıştırıverirsiniz iki dakikada. Çizilmesin diye kadro plastik şeritlerle sarılır, arkalığa bir heybe asılır bağda, bostanda.
Derken bisikletlere vites gelir. Üç, beş derken, 33’ü bulur zamanla. Sistem basittir, telle gerilen bir raydan çıkarıcı zinciri alır büyük dişliye takar, ya da bir ufağına. Öndeki çark kaç dişli? / 3 / Peki arkadaki? / 6 / Senin bisikletin 18 vitesli o zaman.
Göbekten viteslilerde hadise kapalı silindirin içinde döner, artık nasıl oluyorsa.
Şimdi elektrikli motorlar takılıyor, ciddi ciddi takviye ediyor rampalarda. Aküleri kadro içine saklıyorlar, dikkat bile çekmiyor.
Vasat otomobiller bile kampana fren taşırken pahalı bisikletler disk frenli. Bazıları zincir yerine kayış ve karbon elyaf kullanıyor.
HER EVE LAZIM
Bisiklet hafiftir, çevrecidir, benzin mazot istemez, hem spor yaptırır insana. Kendinden 20 kat ağır yükleri taşır ki, karıncaya benzetilir bu vasfıyla.
Efendim işe gitsem gelsem yeter, eh işte ara sıra da bakkala, çakkala…
Bisiklet bunun ötesinde heyecanlara kapı aralar.
Fred A. Birchmorte tuzu kuru bir Amerikalıdır mesela. Bisikletiyle dünyayı dolaşmaya kalkar (1935). 40 bin millik rotanın ehemmiyetli bir kısmını tekne ile aşsa da erişir menzil-i maksuduna.
Artık bunlar, resim altı haber bile olmuyor. Niye?
Çünkü yapan yapana.
ATI ALAN ÜSKÜDAR’I...
Şu an dünyada 5 milyar bisikletli var (sadece Çin’de 800 milyon). Almanya 71 milyon bisikletle Avrupa’nın lideri, 16 milyonluk Hollanda’da 20 milyon bisiklet bulunuyor. Danimarka’da her 10 kişiden 9’u binici, çocukların yarısı mektep yolunda pedal basıyor. 2016’da Avrupa’da 21 milyon bisiklet satıldı, sektör 70 bin kişiye istihdam sağlıyor.
.
Gözün aydın Şuşa
9 Kasım 2020 02:00
Şuşa bir kartal yuvasıdır ki onu elinde tutan, bütün Karabağ’a sahip olur. Yerini Türkler tespit eder, kaleyi Türkler yapar. Şuşa Hanları servetlerini imara yatırır, şehri hanlar hamamlar çarşılarla donatırlar.
Sarıcalı Oymağından Penah Ali, Terter’in Alakargı köyünde doğan (1693) bir Karabağlıdır. Cevanşir (Civan: Yiğit. Şir: Aslan) eşrafındandır. Bunlar Oğuz Kıpçak karışımıdır, havalide yekûn tutarlar.
Karabağ yıllarca Osmanlı - İran arasında gidip gelir. O günlerde (1735) Nadir Şah Afşar’ın hükmü okunur civarda. Penah Ali’de, Nadir Şah’ın emrine girer, devlet tecrübesi kazanır yanında. Ancak Muğan Kurultayı’nda Şah’ın aleyhine rey kullanınca, “sen biraz Horasan’da dolaş” derler kibarca. Penah Ali sürgünde durmaz, sadık adamları ile firar eder, doooğru Kafkasya’ya. Uzunca bir süre Şeki’de saklanır, Nadir Şah ölünce ortaya çıkar (1747).
Azerbaycan’da merkezi idare yoktur, Gence, Şirvan, Şeki, Kuba ve Bakü’de hanlıklar (şehir devletleri) peydahlanmaktadır ardı ardına. Keşke birleşseler ama olmaz. Her biri ayrı baş tutar. Penah Ali de Karabağ Hanlığını kurar.
Sükûneti henüz sağlamıştır ki, Gence ayrılmaya kalkar. Kafkas devletçikleri peşpeşe bölünür, bu ayrılık Rus’a, Acem’e yarar.
Penah Ali, Bayat hisarında meskûn iken çok baskın yer, kuşatılır, saldırıya uğrar. Sahi muhkem bir kale mi yaptırsadır acaba?
Nitekim sarp kayalıklarla ve çam ormanları ile çevrili bir platoyu gözüne kestirir inşaata başlar (1750). Büyük masraf eder, adını “Penahabad” koyar. Lakin şehrin camcıları meşhurdur, “Şişe” diye anılır halk arasında.
MOLLA VAGIF İŞİNE VÂKIF
Penah Ali inşaatların başına, veziri Molla Panah Vagıf’ı koyar. Vakıf Ağa Estetik yönü yüksek bir insandır, şehri hanlar, hamamlar, camiler, çarşılarla donatır bir anda.
Bırakın Karabağ’da Asya’da böyle bir kale bulunmaz. Zapt edilemeyecek kadar sarptır ama üstü yayvan ve gümrah. Azıcık kazan suyu bulur kuyuda.
Şuşa kalesinin üç ana kapısı vardır: Gence, Revan ve Ağoğlan! Muhtar ve Tophana Kapıları da kullanılır lüzumu icabında.
Penah Ali devrinde Şuşa zenginleşir, kendi adına sikke (Penahabadi) bastırır hatta.
Bir ara İran Şahı Hasan Kaçar gelip Şuşa’yı kuşatsa da muvaffak olamaz. Aksine Penah Ali, Erdebil’e alır o kargaşada.
MASAL GİBİ
Han sarayı hem büyük hem sanatlıdır. Han kızı Hurşid Banu’nun konağı da ondan aşağı kalmaz, göz kamaştırır adeta.
Türkler Şuşa’yı Govhar Ağa Camii gibi nadide eserlerle donatırlar. Ermeniler geçtiğimiz yıllarda “bu İran yapısı” diyerek Tahran’a yaranmaya çalıştılar. Hâlbuki şahlar Şuşa’ya bir gün bile hükümran olamadılar.
Ermeni IDeA Vakfı zikrolunan camiyi İranlı Mimarlık Ofisi Part Saman Jahan’a restore ettirir. Acemler Govhar Ağa camiini o hale getirir ki, artık merhum mimarı (Safi Han) bile görse tanıyamaz.
Rusya ve İran’ın yayılmaya başladığı yıllarda. İbrahim Halil Han, Osmanlı’dan yardım ister, talebine icabet edilir mi bilmiyoruz. İmparatorluk gaile içindedir zira... O sıralar Ermenistan diye bir şey yoktur daha. Revan (Erivan) Ermeni olacak desen gülerler sana.
.jpg)
ÇARLAR VE ŞAHLAR
Karabağ Hanlığı uzun yıllar Gürcistan, Gence Hanlığı ve Kaçarlarla (İran) savaşıp, yıpranır. Çar’ın eline geçer sonunda.
Ruslar İran’ın Kafkasya’ya girmesinden hoşnut olmaz, onları yener antlaşmaya oturturlar (1828 -Türkmençay).
Kabaca “Tamam, Güney Azerbaycan size kalsın” derler, “Ama Revan’a, Nahcivan’a uzak durun, yaklaşmayın buralara!”
1989 kayıtlarına göre Şuşa’nın % 98’i Azeridir. Ermeniler daha ziyade kuytularda meskûndurlar.
Bugün Karabağ’da mukim bir tek Azeri bile yok. Hukuken Bakü’ye bağlı ama kimsenin tanımadığı korsan bir Cumhuriyet dolanıyor ortalıkta.
Peki, oraya nasıl gelindi?
Şöyle: 1988’de Sumgayt’ta Azerilerle, Ermeniler arasında çatışma çıkar. İki taraftan da ölenler yaralananlar...
Sovyet tankları Ermenileri koruma bahanesiyle Bakü’ye girer. Ortalığı kana boyarlar. 20 Ocak 1990- Kara Yanvar.
Elçibey seçimleri kazanınca azatlığı seçer, BDT’na katılmaz. Ruslar da açıkça Ermenilerin yanında yer alırlar. Erivan’a cesaret gelir, Karabağ’ın bağımsızlığını ilan eder uyduruk bir referandumla.
KANLI KATLİAMLAR
8 Mayıs 1992...
Ermeniler, Rus desteğinde Karabağ’a girer, Malıbeyli, Kuşçular, Hocavend, Hocalı’da katliam yaparlar.
Şuşa halkı ellerindeki çakaralmaz tüfeklerle 11 bin Ermeni askerine direnir, işgalcileri şehre sokmaz.
Moskova bakar bunlar beceremeyecek, 366. Rus Mekanize Alayını yollar.
Azeri kardeşlerimiz yine de teslim olmaz, mermileri bitene kadar savaşırlar. Çatışma 10 saat sürer, 480 şehit, 1860 gazi düşer toprağa.
İşgali takiben Şuşa’daki 279 dini, tarihi bina tahrip edilir. Ermeniler mektepleri, kütüphaneleri (20 tane), tiyatroları, Şark Müzik Aletleri Fabrikasını yakıp yıkar, camileri domuz ahırı yaparlar. 22 bin sivil göçmek zorunda kalır, götürülen 68 esir ve esireden haber alınamaz bir daha.
Şuşa, mücadelenin sadece bir ayağı, Azerbaycan o hengamede 20 bin şehit verir, 50 binden ziyade yaralı, sakat... Yetim çocuklar, dul kadınlar...
5 bin Azeri Türkü Ermenistan tarafından esir alınır ki 51’i körpe baladır daha. Bunlardan haber filan yok, Ermeni organ tacirleri buharlaştırır adeta.
İşgal esnasında 900 küsur köy kasaba hedef olur, 4 bin 366 okul, hastane, kültür merkezi, sinema hasar alır. Müzelerden 40 bin eser çalınır. Ormanlar yakılır, madenler yağmalanır (Avrupa Konseyi ve BM kararıyla sabit). İşgalin Azerbaycan’a maliyeti en az 60 milyar dolar. 1 milyon mülteci var diye kolay.
Karabağ’da iskâna zorlanan Ermeniler de huzur bulamaz. Diasporadan gelen paralara rağmen burada yaşamak istemezler. Erivan da azılı mahkûmları yollar, uyuşturucu, silah kaçakçılığı ve terörden medet umar.
Neredeyse otuz yıl oldu, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’ndan (AGİT) çıt çıkmadı daha. Erivan’a açıkça destek olan üç ülke var. ABD, Rusya ve Fransa. İşe bakın üçü de masada.
Kaybettiğinde değil, vaz geçtiğinde yenilirsin.
Muhkem dur gardaş! Daha Hankendi ve Laçin var sırada.
.
Tazminatı çalanlar ödesin
29 Kasım 2020 02:00
Yurtları işgal edilen, evleri bahçeleri ellerinden alınan, dükkânları yağmalanan Azerbaycanlılar 30 yıldır mahzen ve barakalarda yaşarken, Karabağ’ı yağmalayan çete, milyar dolarların keyfini sürüyor.
Karabağ devlet değil, kara delik. Rus ve Ermeni mafyası kirli paraları burada aklıyor. Hırsızlar, uğursuzlar, katiller tiranlıkta buluşuyor. Gasp, tehdit küçük işler, organ ticareti, silah sevkiyatı, uyuşturucu dağıtımı gibi melanetler buradan yürütülüyor.
Rantı yiyen iki organize suç örgütü var. Birinin başında eski Başkan Serj Sarkisyan bulunuyor. Diğerinin başında daha eski başkan Robert Koçaryan. Burada iş yapacaksan ikisinden birine yanaşacaksın, yoksa yaşatmazlar.
2018’de Ermenistan Özel Soruşturma Servisi (DİE) Koçaryan’ı sorgulasa da burası bir hukuk devleti değil, Yargıtay’ın bile gücü yetmiyor ona.
Karabağ’ın sisli dumanlı kalması bulanık suda balık avlayanların işine geliyor. İşte bu yüzden Koçaryan’la Sarkisyan bütün barış görüşmelerini sabote ediyor.
Kârlı sektörlere bizzat çöküyor, diğerlerinden de haraç alıyorlar. Rüşvet bir yana, gümrük gelirleri bile derebeylerine akıyor.
2006 Forbes listesinde Robert Koçaryan, bir milyar doları aşan serveti ile ülkenin en zengini ilan edildi. Rus medyasına göre serveti en az 4 milyar dolardı. (2020 rakamları katlanmış olmalı mutlaka)
Telefon operatörleri VivaCell-MTS ve Beeline'da (Armentel) mülkiyet hakkı var ve işgal altındaki Dağlık Karabağ’da çok sayıda altın madeni işletiyor.
BALIK BAŞTAN
Sarkisyan da, Koçaryan gibi Hankendi doğumlu bir Ermeni. Rakip aday Ter-Petrossyan’ın destekçileri, seçim neticelerine itiraz edip protestoya kalkışınca silah kullandırıyor, sekizi protestocu, ikisi polis 10 kişi hayatını kaybediyor.
Sarkisyan işgalcilerin elebaşlarından. Hatta Hocalı katliamına katıldığını saklamıyor. İngiliz Tom de Waal ile yaptığı röportajda “Azerbaycanlılar şaka yaptığımızı düşünüyorlardı, Ermenilerin elini kaldıramayan insanlar olduğunu sanıyorlardı. Bütün bunlara bir son vermemiz lazımdı, işte Hocalı’da onu yaptık” diyebiliyor.
Sarkisyan'ın eli altında Armavia Hava Yolları, Mika Cement (çimento), Flash Fuel (akaryakıt zinciri), Araratbank ve “City Erivan” süpermarketleri var. Ayrıca altın madenciliği, sigara imalat ve pazarlamadan büyük kazanıyor. Uyuşturucu ağının baronlarından biri ayrıca.
Zangilan, Gubadlı, Cebrayil, Fuzuli ve Ağdam'ın en gözde arazilerine çökmüşler, yandaşlar ekip biçiyor.
Bir marifeti de silah kaçakçılığı. Üstelik ABD silahlarını ABD’nin hasımlarına satacak kadar gözü kara.
Ve beklemedikleri bir şey oluyor. İran Ermenilerden aldığı silahlarla Irak’ta ABD askerlerini öldürüyor (2007). (Washington Times)
2008 BM Genel Kurulunda Condoleezza Rice Sarkisyanı fena sıkıştırıyor. Elbette inkâr ediyor, haberi olmadığını söylüyor. Mr. Negroponte “Ne ABD yönetimi ne de Kongre bunu görmezden gelemez” dese de seçim yaklaşıyor, Ermeni oylarına tamah ediyorlar, gereği yapılmıyor.
VIKTOR BOUT
Rusların niye Karabağ'da olmak için çaba sarf ettiklerine gelince. İşler ters gittiğinde kolayca sıyrılmak için bu bataklığı kullanıyorlar.
Mesela silah taciri Viktor Bout, Duşanbe doğumlu bir Rus. Karanlık işleri için Ermenistan’da iskân ediyor. Bu ülkede paranın açmadığı kapı yok, hukuk fukaraya uygulanıyor. İran'a sattığı ABD silahları ile milyarder hayatı yaşıyor. Karısı Alla ünlü bir sosyete dilberi, Der Spiegel'e bile röportaj veriyor. Ancak Viktor, Tayland Kraliyet Polisi tarafından terör suçundan tutuklanıyor, onu paketleyip Amerika’ya yolluyorlar. Sen misin Kolombiyalı Marksistlere (FARC) silah temin eden? Karabağ’da olsa “Yok canım, inanmayın” der geçer. Lakin Manhattan Federal Mahkemesi yemiyor, 25 yıl hapis cezası veriyor.
Aslında bu tuzağa düşmeyecek kadar profesyonel ama Ermeni ortağı Andrew Smulian arkadan vuruyor.
VALLERY MEJLUMYAN
Vallex Group’un ana hissedarı Vallary Mejlumyan Ermeni asıllı Rus. Karabağ’da hem altın madeni çalıştırıyor hem de turkuaz gibi yarı değerli taşları götürüyor.
Base Metals sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin en büyük vergi mükellefi. “Olağanüstü hizmetlerinden ötürü” birinci sınıf hizmet madalyası ile ödüllendiriliyor.
Hem Sarkisyan’ı hem Koçaryan’ı yemliyor. Mali labirentleri öylesine girift ki, kârı kiminle paylaştığını kimse bilmiyor.
Ermenistan’ın Baş Zorunlu İcra Sorumlusu Tümgeneral Mihran Poghosyan ise mafyanın eli ayağı. Bu sayede uluslararası sularda çalışıyorlar.
SAMVEL BABAYAN
Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin sözde Savunma Bakanı Babayan, Doğu Almanya’daki Sovyet birliğinde görev yaptığı için Ruslarla dirsek temasında.
Dağlık Karabağ çatışmalarında imtiyazını kullanıyor. Kanlı operasyonların koordinasyonunu gerçekleştiriyor, Şuşa katliamı onun işi mesela.
İşgal günlerinde işi haraca döküyor, silah ticaretinden büyük bir servet kazanıyor. İran’a, Gürcistan üzerinden (ters köşe) sevkiyat yapıyor. Arkadi Ghukasyan’a suikast teşebbüsünde bulununca 14 yıl ceza alıyor.
Ancak 18 Eylül 2004’te Şuşa'daki hapishaneden sağlık sebepleriyle bırakılıyor. O günden sonra Dashink Partisini kurup siyasete atılıyor.
SAHİLLERİN KRALI
Hepsini tek tek yazsak sayfa yetmez ama Ruben Tatulian’ı geçmeyelim. Rusya’nın en eski ve kötü şöhretli suç örgütü “Vory v Zakone” (Hırsızlar) ile çalışıyor. Lakabı “Robson”
“Karadeniz Sahillerinin Kralı” olarak anılıyor. Doğma büyüme Soçili. “Pearl” Futbol Kulübü’nün idarecisi, Ulusal Olimpiyat Komitesi Başkan Yardımcısı ve “SPA-HOTEL VESNA” Yönetim Kurulu Başkanı.
Yurt dışında izleniyor bu yüzden Temmuz 2017’de Ermenistan Dışişleri Bakanlığı ona “diplomatik pasaport” veriyor.
Sanırım Paşinyan’ın niye Soçi’ye kaçtığı da anlaşılıyor.
VARDAN SIRMAKEŞ
Vardan Sırmakeş, 1956 İstanbul doğumlu Ermeni. Karaköy Saint Benoît Lisesinden mezun olup, Cenevre'ye gidiyor, Antonio Bertolini adlı bir mücevherciye çıraklık yapıyor. Bilahare atölyesini kuruyor ve Ebel, Cartier gibi mühim müşteriler ediniyor.
Derken Pierre Ecoffey ile saat kasası işine giriyor. Ve Fransız saatçi Franck Muller ile ortak oluyor. Başarılı bir iş adamı, iyi de kazanıyor.
Başkent için planlanan “Hin Yerevan” (Eski Erivan) projesine 130 milyon dolar harcayabiliyor. Ve “Ermenistan ekonomisine yaptığı değerli katkılardan dolayı Birinci Derece Madalya’ya layık bulunuyor. Sarkisyan onu Marsilya Başkonsolosu yapıyor ayrıca.
Hâlbuki mesele Ermeni halkının refahından ziyade Karabağ’ın altınları. Bir koyup üç alıyor, kaz gelecek yerden tavuk esirgemiyor.
Yine Dağlık Karabağ sularında siyah havyar üretimine giriyor (Golden Fish). Kurduğu "Artsakhbank" ile kara para sahiplerine "bankacılık hizmeti" sunuyor.
SAATLASAK DA MI SAKLASAK
PanArmenian News web sitesi "Franck Muller" şirketinin Ermenistan'da altın saat kasası üreteceğini bildirmişti. Dağlık Karabağ'dan çalınan altınları Fransa'ya taşıyabileceklerdi bu yolla.
Ermenistan'ın eski Başbakanı Hovik Abrahamyan'ın oğlu Argam da işin içinde. Haramiler babalarının malı gibi Azerilerin altınlarını satıyor, milyarder hayatı yaşıyorlar.
Kasım 2015'te Bakü Nerimanov Bölge Mahkemesi, İsviçre vatandaşı Vardan Sırmakeş'in tutuklanması için Interpol'e başvurdu. Suç “işgal altındaki Azerbaycan topraklarında” illegal iktisadi faaliyetlerde bulunmak. Zangilan, Vezhneli köyünde altın madenlerini yağmalamak.
Cürmü sabit, peki ceza?
.
Bırakın kabak tadı versin
1 Aralık 2020 02:00
Eskiden hatırlarım da yerinden kalkmaz bal kabakları yetişirdi bostanlarda. Komşular, sattıklarını satar, kalanını at arabasına atar, getirir, çatı aralarına korlar. Gören gözün hakkı babından eşe dosta dağıtırlar...
Kabağa bir şey olmaz, kış boyu durur icabında, canları çektikçe birini doğrar, kaynatırlar.
Hangi lokantaya gitseniz, kimin evine girseniz sıra sıra kabaklar dizilidir basamaklarda.
Adapazarı Geyve civarında kabakçılar yol boylarına çıkar, şehirliler durur, bir bagaja iki kabak sıkıştırmaya çalışırlar. Burnunu otobüs camına dayayan çocuklara da mevzu çıkar.
Diyelim pazara gittiniz, kabağın boyuna bosuna değil sapına bakacaksınız. Eğer odun gibi kuruysa tamam. Bunu anlamanın bir yolu var, iğne batmayacak. Böylesi kabakların içi koyu renklidir, kestane şekerini andırır âdeta.
Eskiden kabak taneyle satılırdı, derken işin içine testere girdi, üçgen çıkarmaya başladılar. Şimdi kesiyor, soyuyor, torbaya koyup uzatıyorlar. Poşet kırmızı olunca millet bakmıyor, hâlbuki çoğu limon sarısı. Bu kabak pişti mi liflenir abiler, şekerini emmez, dağılır tabakta.
Analarımızın seçtiği kabaklar elbette okkalı olurdu, onu dört rulmandan yaptığımız pazar arabasına oturtup çekebilirdik anca. Yoksa belinizi büker yolda.
Eğer evinizde kuzine (maşinga) varsa büyük keyif. Bu aletin on kapağında on marifet, üstünde yemek pişirebilir, fırında börek yapabilirsiniz, güğümde her daim sıcak suyunuz olur, sobası ısıtır, maşa üstünde ekmek kızartır, askısında çamaşır kurutursunuz, üstüne elma portakal kabuğu bırakırsanız odanız mis kokar ayrıca. Çöptür, kâğıttır, kabuktur yakar temizlik yapar, ne istersin daha!
BAL KAYMAK
Neyse kabak dilimlenir (zordur), soyarsınız (o daha zordur - kabukları formika gibi serttir zira) üstüne şeker serpilir kafi miktarda. Biraz demlenip sulansın, sonra bırakın hazin hazin pişsin kendi başına. Dokunmayın şekeri hafiften yansın, ağdalansın, karamela kıvamı alsın kenarlarda. İyi de çocuklar sabırsızdır; illa bi’ açacak, elini sokacak. İşte bu yüzden kadınlar fırına kapamayı tercih ederler. Üstüne süt de döktüler mi, al sana bal kaymak.
Gaz ocağında da pişirebilirsiniz ama bu tadı alamazsınız asla, o meşe odunun kokusu yok mu, tatlınıza değer katar. Eh ceviziniz de varsa yeme de yanında...
Bir kere kabuklarla birlikte çekirdekleri de çöpe atmıştım da nasıl kızmışlardı bana. Meğer ilaçlık mı neymiş, kabağı çekirdeği için almışlar aslında.
Analarımız çekirdekleri yıkar paklar sarı zarlarından kurtarırlar, sonra süte yatırır ve hafifçe tuzlarlar. Tavada üç beş gezdirirler tamam. Bakın kabak çekirdeği çabuk kavrulur, dalarsanız yanar. Siz erken indirin soğuyunca gevrekleşir nasıl olsa. Çiğ sanırsınız kabuğu çıt çıt yarılır dişe dokununca.
Nevşehir Kayseri bölgesindeki çekirdekler sarı kabaktan alınır ve biraz daha lezzetlidir laf aramızda.
Bu, sadece bize has bir çerez değil, Meksika’da da yaygın. (Pepita)
Kabagiller nam nebat (cucurbita) hem yazın hem kışın neşvünema eder (gelişir). Kışlıklar sert ve oturaklı olur, yazlıklar ince kabuklu ve uzunca.
Kavun, karpuz, su kabağı, sakız kabağı, helvacı kabağı, acur, hıyar; hepsi bu sınıfta.
Şeritli ya da çizgisiz, yeşil, sarı, pembe, grimsi mavimsi, yahut kara... Dış görünüşü nasıl olursa olsun hepsi de yenir.
Bal kabağının yemeği de, böreği de (kıvırma) yapılır. Bazıları süs eşyası olur, bir kısmı maşrapa gibi kullanılır.
Kabak, Resulullah Efendimizin methettiği bir taam; demek ki, Hicaz’da biliniyor o yıllarda.
Avrupalılar padişah kavuğuna benzediği için “Turguin” diyorlar. Bizden gitmemiş oysa.
HER EVE LAZIM
abak çekirdeği bulması kolay bi’ atıştırmalık, herkesin eli altında. Bilhassa sigarayı bırakanlar başlıyor, bu sefer de çekirdekkolik olup çıkıyorlar.
Tabak önünüze geldi diyelim, elbette önce iri ve tombullar yenir, çürük çarıklar bırakılır kenara. Aman son taneye dikkat! Acı olmasın, üstüne yiyecek çekirdek kalmadı zira.
Acılar genellikle ucu kopuklar, kabuğu aralıklar arasından çıkar. Hele rengi morarmışsa...
Kurumuş kavrulmuş bir çekirdeğin suyu %2 civarında. Peki yağ? %49 ki, yarısı diyebilirsiniz rahatlıkla.
Avrupallar yağını çıkarıyor; kekte, kurabiyede kullanıyorlar. Kıvam artırıcıymış, bu yüzden pastada dondurmada tercih ediliyor.
Her çekirdeğin %15'i karbonhidrat, %30'u protein. Enerjisi ise 574 kcal civarında…
Buraya bir mim koyun. Döneceğiz biraz sonra.
VİTAMİN MİNERAL..
* Magnezyum, vücudumuzdaki yüzlerce biyokimyasal reaksiyona katılır, kas, sinir fonksiyonları, kalp ritmi, kan basıncı, bağışıklık sistemi için lazımdır. Kemik kesafetimiz için de önemli. Bilhassa osteoporoz kaygısı yaşayan yaşlılara…
* Demir, öncelikle oksijen naklinden mesul, sağlıklı saç, cilt ve tırnaklar için elzem mutlaka.
* Manganez; kemiklerimiz, bağ dokumuz, cinsiyet hormonlarımız için gerek. Kalsiyum emilimi, kan şeker düzeni ve pıhtılaşmada rol oynar.
* Fosfor, kalsiyumla birlikte diş ve kemikleri korur kollar. Hücreler için enerji üretirir, serbest radikalleri rahat bırakmaz.
* Bakır, bağışıklık sistemini korur, hasarlı dokuyu onarır.
* Çinko, hafızayı güçlendirir, hücreleri çalıştırır.
* Triptofan, beyinde serotonin üretimini çoğaltıp depresyondan uzak tutar, melatonin sayesinde mışıl mışıl uyutur.
* Selenyum, ise saç ve cilt sağlığında...
HER AKŞAM BİR AVUÇ
Kabak çekirdeği vitamin zengini, bilhassa A, B, C, D, E ve K'dan yana...
Akşamları bir avuç (takriben 30 gram) çekirdek yiyenler yağ, şeker, protein, vitamin ve mineral ihtiyaçlarını (aşağı yukarı) karşılar.
Kabak çekirdeği yağı aç karnına alınırsa bağırsakları parazitlerden (solucan, tenya) arındırır, demek ki kurtları dökmek için ille de çalıp oynamak gerekmiyor.
Zikrolunan yağ 1936'ya kadar ABD farmakopesinde antiparazitik olarak yer alır. Antifungal (mantar önleyici) ve antiviraldir, muhteviyatındaki karotenoit ve fitosterol prostat riskini azaltır.
Kabak çekirdeği hem idrar söktürür hem de midede şişerek tokluk hissi verir, bağırsakları çalıştırırır.
Kabızlığı giderip de boşaltımı hızlandırınca toksik maddeler vücutta daha az kalır.
HAFİFE ALMAYIN
Hani garajlarda istasyonlarda nane şekeri satarlar ya, “baş ağrısına mide bulantısına!..” Aynı duruma düşmeyelim şimdi, sadece saçlara ve cilde iyi geliyor desek yeter okuyucuya.
Neticede bu ilaç değil, eğlencelik çıtır, keyif sizin eğer hoşunuza gidiyorsa...
Bu arada hatırlatalım kalorisi yüksek; ölçüyü kaçırırsanız göbek yapar, sivilce çıkar. Mutedil olun, azı yarar, çoğu zarar.
Son yıllarda Orta Anadolu’da kabak çekirdeği ziraati yaygınlaştı. Maliyeti makul, alıcısı fazla, eh makineli ziraate de müsait olunca...
Yurdumuzda “Çerçeveli”, “Hanım Tırnağı”, “Ürgüp Sivrisi” diye bilinen çeşitleri var. Hepsi de çok lezzetli, hele erbabı kavurduysa...
Amerikalılar, Halloween günlerinde kabak oyuyor, tepside, tencerede, fırında, envai çeşidini pişiriyorlar. Lakin çekirdeğin çitlendiğinden haberleri yok daha. Zavallılar! Gel de acıma.
.
Camiler kablolardan kurtulmadıkça yangın tehlikesi kapıda
13 Aralık 2020 02:00
Eskiden camilerimiz yağ kandili ve gaz lambası ile aydınlatılır, odun sobası ile ısıtılırdı ancak bir sıkıntı çıkmazdı.
Cami yangınlarına, ya tamiratta kullanılan pürmüzler ya da elektrik kontakları sebep oluyor.
Diyelim cami yaptırma yaşatma derneğine girdiniz. O heyecanla başlıyorsunuz elektrikli aletler almaya, aldırmaya. Önce üç duvara üç ayrı salon tipi klima koyduruyoruz, zemine elektrikli ısıtıcı döşetiyorsunuz boydan boya. Sonra aplikler, şamdanlar... Avizeleri ampullerle donatıyoruz, kırk tane ortaya, yirmişer yanlara. Vantilatörler, aspiratörler, vakitmatikler, elektrikli esans fışkırtıcılar, telefonsavar jamırlar...
Sonu yok. Bizim sitenin mescidine bile AVM gibi kayar kapıdan giriliyor mesela.
MİKROFONSUZ ÇIKMAM
Bitmedi, ekolayzırlı stereo mikser amfi, el mikrofonu, yaka mikrofonu, mihraba üç mikrofon daha. Kıyam rükû ve secde boylarında….
Bazı camilerin hepi topu yarım saf cemaati var, stüdyo gibi kolonlar bağlanmış sütunlara. Aşşa mahalle 150 vatlık mı taktırmış, biz 300’lük taktırıyoruz inadına.
Geçen selatin camilerinden birinde (adını verebilirim) cemaate yetişemedim, namaza durdum kenarda.
Meğer tam tepemde kolon varmış, müezzin tesbihata bir girdi, tepemde top patladı âdeta.
Yaa mübarek bu zaten Mimar Sinan eseri, öyle bir akustik var ki, mihrapta tespih çeksen şıkırtısı duyulur her yanda. Bu hastalık da yeni çıktı, illa yakalarına bir mikrofon takacaklar.
Bunlar cemaatten biri olarak bizim gördüklerimiz. Elektrik mühendisi Ömer Murat’la da istişare ediyoruz ayrıca. “Hoca’m, korkulu rüya görmemek için nelere dikkat edilmeli tesisatta?”
-Cami tesisatlarında önce aydınlatma düşünülür. 500 metrekarelik bir cami, ortalama 30 kilovatlık bir güce ihtiyaç duyar. Dış aydınlatmadaki led projektörler de dâhil buna. Eğer sistem otomatik kontrollü olursa astronomik zaman saatleri takılır, güneş batınca açar, doğunca kapar.
l Fotosel gibi bir şey mi?
Hayır gerçek zaman saati ile çalışır, kendiniz ayarlayabilirsiniz. Camiyi soğutmak için ise 100 bin BTU/H kapasite yeter. Yani 20 kW civarında.
l Gelelim ısıtmaya?
Isıtma iki çeşit olur. Ya kalorifer petekleriyle ya da tabandan. Tabandan ısıtma da iki çeşit. Birinde suyu doğalgazla ısıtıp pompayla dolaştırırsınız ki 2 kW filan çeker anca. Diğeri ise elektrikli yerden ısıtma. Bu da iki çeşit, birinde karbon film folyolu rezistanslı ısıtıcı şilteler yayılıyor, diğerinde ise şap içine ısıtma kabloları döşeniyor.
l Masraflı mıdır peki?
Hayır bunu ayarlayabilir, istediğiniz safı, dilediğiniz sıcaklığa getirebilirsiniz. Şimdiki ısı kontrol panoları mikroişlemcili, birçok emri hafızasında tutabiliyor. Zaten maksat, cemaati soğuk zemine bastırmamak. Ayak ve dizlerin geleceği bölgeye döşense kâfi, 25 dereceye ayarlansa yeter.
l Peki ısınırsa yanar mı?
Hayır. Rezistanslı tiplerde tecrit malzemeleri yanıcı değildir. Zamanla karbonlaşır, izolasyon direnci bozulursa riskli olabilir. Bunu termostatla kontrol edebilirsiniz.
l Gelelim elektrik panolarına?
Camilerde ısıtma, soğutma ve aydınlatma şalterleri bir panoya yerleştirilir. Kısa devreye karşı sigortalarla tedbir alınır. İlaveten “kaçak akım koruma rölesi” de olmalı. Bunlar kablolarda gevşek bağlantı ya da aşırı akımda izolasyon bozulması varsa algılar ve elektriği kapar. Cami panoları yeni yönetmeliklere göre denetlenmeli, ilave elektrik yükleri de incelenmeli.
l Bazı camilerde hâlâ buşonlu sigortalar var attığı zaman tel bağlıyorlar .
Atması iyidir, sakın teli kalınlaştırmaya kalkmasınlar. Sıkıntı olmasın aman.
l Belki ahşap camiler daha fazla itina istiyor.
Elbette, onlarda “yangına dayanıklı tip- FE-180” kablolar kullanılmalı, bağlantıları itina ile yapılmalı mutlaka.
l Peki camide yanık kokusu duyarsak?
Öncelikle şalterler kapatılmalı, sonra itfaiye ile irtibat kurulmalı. En azından gelip bakarlar, içiniz rahatlar.
MAKSAT ŞEKİL OLSUN
Minareler hoparlör direğine döndü, merdivenlerde kuş yuvaları, güvercin yumurtaları, şerefeye çıkanın sadece dişleriyle gözleri görünüyor örümcek ağından. Nasıl kablosever bir millet olduğumuzu cümle âleme ispatlıyoruz. Yeter ki bir pense ve kara bant olsun yanımızda. Diyelim caminin tesisatı 1970 yılından kalma. O zamanlar sadece üç beş ampul sallanırdı tavanda. Sen şimdi buna ısıtma, soğutma eklersen? Yetmedi ses düzeni, havalandırma. Bu terazi şu sıkleti çeker mi acaba?
.
|
| Bugün 262 ziyaretçi (363 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
.jpg)
