Cihangir Yıldız

Ülkemizdeki klasik aile yapısını tehdit ettiği konuşulan İstanbul Sözleşmesi, gerçekten de ifade edildiği gibi toplumu tehdit eden bir muhtevaya mı sahip? Yoksa şu an bir hedef şaşırtmacanın malzemesi olarak mı kullanılıyor?

Bilindiği gibi, son zamanlarda “kadına yönelik şiddet” ifadesi sıkça dillendirilmeye, medya organlarında ve bilboardlarda mühim bir yer teşkil etmeye başladı. Masumane ve itiraz edilemez gözüken bu gerekçeyle, toplumsal ve sosyolojik dönüşüm hareketi hızlandı(rıldı).

Buna rağmen, bazı yazar ve araştırmacılar tarafından meşhur olan ismiyle “İstanbul Sözleşmesi” gündeme getirildi. Kadına karşı şiddet bahanesiyle asırlarca mukaddesimiz ve mahremimiz olan “aile” ve “kadın” mefhumlarının, Batı tarzı bir yapıya dönüştürülmek istendiği, bununla da ülkemizin tek teminatı olan nesillerimizin bozulacağı ima edilerek, gelecekteki toplumsal tehlikeye dikkat çekildi.

Peki, ülkemizdeki klasik aile yapısını ve nesilleri tehdit ettiği iddia edilen bu sözleşme, gerçekten de ifade edildiği gibi toplumu tehdit eden bir muhtevaya mı sahip? Yoksa şu an bir hedef şaşırtmacanın malzemesi olarak mı kullanılıyor?

Bu sorulara cevap aramadan önce, İstanbul Sözleşmesi'ni kısaca tanımaya çalışalım...

Bu sözleşmeye “İstanbul Sözleşmesi” denmesinin sebebi İstanbul’da imzaya açılmış olması. Sözleşmeye ilk imza atan taraf da Türkiye Cumhuriyeti. Sözleşme, 11 Mayıs 2011 tarihinde imzaya açılmış olsa da ülkemizde yürürlüğe girme tarihi 1 Ağustos 2014’tür. Bu tarihe özellikle dikkatinizi çekmek istiyoruz. Sebebini ise aşağıda izah edeceğiz.

Peki, meşhur olan ismiyle “İstanbul Sözleşmesi”nin muhtevasında ne var?

Sözleşme toplam 81 maddeden meydana gelmektedir. Sözleşmenin maksadı, “kadına yönelik şiddeti ve her türlü ayrımcılığı önlemek” şeklinde özetlenebilir.

Sözleşmenin 3/a maddesinde “Kadına yönelik şiddet” ifadesi “…ister kamu ister özel yaşamda meydana gelsinler, söz konusu eylemlerde bulunma tehdidi, zorlama veya özgürlüğün rastgele bir biçimde kısıtlanması da dâhil olmak üzere, kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar ve acı verilmesi sonucunu doğuracak toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet eylemleri olarak anlaşılacaktır” şeklinde tarif edilmiştir.

Özetle ifade edilecek olursa; sözleşmenin maksadı doğrultusunda yapılacaklar, taraf devletler için tarif, teşvik ve tavsiye edilmektedir.

Sözleşmedeki maddelerin tamamına yakını “…gereken yasal ve diğer tedbirleri alacaktır” şeklinde bitmektedir. Yani, sözleşme, esasen ve temel olarak, geniş çaplı bir tavsiye mektubu mahiyetinde olup bilinenin aksine, icrai olarak herhangi bir somut olaya uygulanacak şekilde hiçbir müeyyide öngörmemektedir. Yani, daha anlaşılır şekilde ifade etmek gerekirse, “kadına yönelik fiziksel, cinsel vs. şekilde gerçekleştirilen şiddet eylemine… hapis veya … para cezası verilir” şeklinde hiçbir hüküm içermemektedir.

Sözleşmeyi kısaca ifade ettikten sonra asıl sualin cevabına gelelim:

Sözleşme feshedilirse, aile yapımızın ve nesillerimizin geleceği tehlikeden kurtulur mu?

Bu sorunun hukuki olarak tek cevabı var ki, maalesef, ülkemizde mer’i (geçerli) olan iç hukuk normlarımız sebebiyle hiçbir şey değişmezdi.

Çünkü her ne kadar, Anayasa’nın 90. maddesinin son fıkrasında düzenlenen “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir” şeklindeki anayasal kaide, milletlerarası sözleşmelerin aynen kanun gücünde olduğunu ifade etmekteyse de yukarıda izah etmeye çalıştığımız gibi İstanbul Sözleşmesi, amacı ve yapısı gereği, icrai olarak herhangi bir somut olaya uygulanacak şekilde hiçbir müeyyide öngörmemektedir. Sadece, geniş çaplı bir tavsiye mektubu mahiyetinde olup iç hukuk normlarının nasıl olması gerektiğini ifade etmektedir.

Peki, öyleyse tartışmaların kaynağındaki temel mesele nedir? Mevcut sosyo-kültürel tehlikenin boyutları ve bu tehlikeye karşı alınabilecek tedbirler nasıl izah edilebilir? Bunu tespit edebilmek için öncelikle iç hukuk normlarımızın kısa bir analizini yapmamız lazım.

Ülkemizdeki temel kanunlarla ilgili esaslı değişiklik hareketi ilk olarak Türk Medeni Kanunu değişikliği ile başlamıştır. Türk Medeni Kanunu 8 Aralık 2001 tarihinde değiştirilmiştir. Bu kanun, muhtevası bakımından bir toplumun temel dinamik ve unsurlarını barındıran bir kanundur.

Devamında, 12 Ekim 2004 tarihinde Türk Ceza Kanunu, 17 Aralık 2004 tarihinde Ceza Muhakemesi Kanunu ve 13 Aralık 2004 tarihinde Ceza İnfaz Kanunu değiştirilmiş, böylece ceza hukuku mevzuatımızın tamamına yakını yeniden düzenlenmiştir. Suçların tarif ve tanımı, işlenen suçlarda uygulanacak cezai yaptırımlar, şikâyet usulleri, muhakeme usulleri ve infaz rejimi yeniden dizayn edilmiştir.

Daha sonra da, 4 Şubat 2011 tarihinde Hukuk Muhakemesi Kanunu, 04 Şubat 2011 tarihinde Türk Borçlar Kanunu ve 14 Şubat 2011 tarihinde Türk Ticaret Kanunu bütünüyle değiştirilmiş, böylece, özel hukuka dair temel mevzuat hükümleri de yeniden inşa edilmiştir.

DELİL KÜLFETİ ORTADAN KALDIRILDI!

En sonunda ise, “Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair” 6284 Sayılı Kanun, 20 Mart 2012 tarihinde yayımlanıp yürürlüğe girmiş, bu kanunla birlikte, aile içerisindeki kadın-erkek ilişkileri yeni bir boyut kazanmış, evrensel hukuk prensiplerinden olan ve Mecelle’nin 8. maddesinde “Berâet-i zimmet asldır” şeklinde ifade edilen, “şüpheden sanık yararlanır” (In dubio pro reo) prensibi sarsılmıştır. Çünkü, 6284 Sayılı Kanun ile birlikte klasik manada, hukuktaki delil ve ispat külfeti ortadan kaldırılmış[1], kadın olan eşin (veya mesela bir komşusunun), tek taraflı soyut beyanı, delil olarak kabul edilerek, kamu otoritesi ve kamu gücü, koca aleyhine yani aslında aile bütünlüğü ve dolayısıyla çocuklar aleyhine kullanılabilir hâle getirilmiştir.

FEMİNİST RESTORASYON 2001 YILINDA BAŞLADI

Bu saydığımız temel kanunlarda da zaman içerisinde birtakım değişiklik ve tadilatlar yapılmış ise de kanunların ruhu itibarıyla hukuk sistemimizin restorasyonu, 2001 yılında değiştirilen yeni Medeni Kanun ile başlamış, 2012 yılında yürürlüğe giren 6284 Sayılı Kanun ile bugünkü hâlini almıştır.

Yani, aslında, İstanbul Sözleşmesi'nin yürürlüğe girdiği 2014 yılından çok daha önce, iç hukuk normlarımız, zaten bu sözleşmenin amaç ve muhtevasına uygun hâle getirilmiş durumdaydı.

Peki, İstanbul Sözleşmesi'nden çok daha önce, iç hukukumuzda meydana gelen bu mevzuat restorasyonu ne gibi düzenlemeler getirmişti?

Mesela eski Medeni Kanun’da karı ve koca kavramı mevcutken, yeni Medeni Kanun’da bunun yerine “eş” kavramı getirilmiştir. Daha da vahim olanı, “eş” kavramı, İstanbul Sözleşmesi ile “eş ve partner” hâline getirilerek, eşcinsel evliliklerin de önü açılmıştır!..

Eski Medeni Kanun’da koca evliliğin reisi olarak tanımlanmış ve ailenin iaşesi yükümlülüğü kocaya yüklenmişken[2], yeni Medeni Kanun’da aile reisliği müessesesi kaldırılmış ve ailenin iaşesi eşlerin sorumluğuna verilmiştir[3].

KADINI KORUMA ADINA KADINA ZARAR!..

Eski Türk Ceza Kanunu’nda aile içinde meydana gelen, tokat atma, saç çekme, itme ve benzeri basit darp olayları ancak mağdurun şikâyeti ile kovuşturulabilirken[4], yeni Türk Ceza Kanununda kamu davasına dönüştürülmüş[5], böylece eşler barışıp kadın şikâyetten vazgeçse dahi koca ceza almaktan kurtulamaz hâle getirilmiştir. Kadın, şikâyetten vazgeçtiği hâlde ceza alan kocanın olduğu bir ailede, aile birliğinin devamından bahsetmek mümkün müdür? Sosyolojik ve psikolojik olarak bu durum nasıl izah edilebilir? Görüldüğü gibi kadına yönelik şiddeti önleme gerekçesiyle yapılan bu değişiklik, son tahlilde ne kadını ne de çocuğu korumamış, aileleri yıkan, çocukları ana-babasız bırakan bir düzenleme hâlini almıştır.

Yine, eski TCK’da zina suç olarak düzenlenmişken[6], yeni TCK’da zina, suç olarak düzenlenmemiştir.

Yine, eski TCK’da bazı cinsel saldırı suçlarıyla ilgili olarak, taraflar arasında evlenme vukuu bulursa dava ve ceza tecil edilirken[7], yeni TCK’da bu müessese kaldırılmıştır...

Bu misallerin sayısını artırmak mümkün. Ama asıl konumuza dönecek olursak; aile, kadın, çocuk, eğitim, suç sosyolojisi ve benzeri konularla alakalı görüş beyan ederken veya bir çalışma yaparken, sadece 2014 yılında yürürlüğe girmiş olan İstanbul Sözleşmesi'ne odaklanmak, bizi asla doğruya götürmeyecektir. Bilakis, bizi, bir kısır döngü içerisinde bırakacaktır.

Bugün, “Aile, kadın ve nesiller” üçgeninde cereyan eden bütün tartışmaların hukuki altyapısının temel sebebi 2001 tarihinde başlayıp, 2012 tarihinde tamamlanan iç hukuk normlarında yapılan köklü değişiklikler olup, konunun hukuki olarak 2014'te yürürlüğe giren İstanbul Sözleşmesiyle doğrudan bir ilgisi bulunmamaktadır.

Bilhassa, Medeni Kanun, Türk Ceza Kanunu ve 6284 Sayılı Kanun’daki toplum dinamiklerine sosyolojik ve psikolojik olarak ters düşen, insanın yaradılışına, akla ve mantığa aykırı olan düzenlemeler değiştirilip, toplumumuzun sosyo-kültürel yapısına ve insan psikolojisine uygun hâle getirilmeden bir çözüm üretmek imkânsızdır. Bu sebeplerle, konuyu sadece İstanbul Sözleşmesi'ne odaklayıp, iç hukuk normlarındaki çarpıklıkları dikkatlerden kaçırmak doğru değildir.

Meseleyi, sosyoloji ve psikoloji ilimleri çerçevesinde ele almadıkça ve sadece 2014 yılında yürürlüğe giren bir milletlerarası sözleşmeye odaklayınca, yaşanan kaosa çözüm bulmak imkânsızdır. Belki de, meselenin İstanbul Sözleşmesi'ne odaklanmasının maksadı da paratoner gibi tepkileri çekip, asıl meselenin çözümüne engel olmaktır…

.....

[1] Bakınız; 6284 Sayılı Kanun m.8/3: “Koruyucu tedbir kararı verilebilmesi için, şiddetin uygulandığı hususunda delil veya belge aranmaz.”

[2] Bakınız; 743 Sayılı eski MK. m.152

[3] Bakınız; 4271 Sayılı yeni MK. m.186

[4] Bakınız; 765 Sayılı eski TCK. m.456/4

[5] Bakınız; 5237 Sayılı yeni TCK. m.86/3

[6] Gerçi, 765 Sayılı eski TCK’nın 440. maddesi Anayasa Mahkemesinin 23/06/1998 tarihli kararı ile iptal edilmişti.

[7] Bakınız; 765 Sayılı eski TCK. m.423/2 - m.434/1

.

Anneliğin yerine bir şey konulabilir mi?

12 Ocak 2020 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Suat Ungan

Trabzon Üniversitesi
(ummagan@gmail.com)

Bir kadın, aldığı eğitimin karşılığı olan işi bulamadığından, dışarının ağır ortamından, mobbingden bunalarak çalışmak istemiyorsa, toplumun o kadına sadece ev hanımı nazarı ile bakması, insanımızın algılar üzerinden yönlendirildiğinin basit bir örneğini oluşturmaktadır.

Erkekler neslini devam ettirmeye, kadınlar ise neslini korumaya daha fazla yoğunlaşmaktadır. Ailesini, çocuğunu, çevresini koruma arzusu, kadınlarda hissiyatın ön plana çıkmasını daha da hızlandırmakta, bazılarının altıncı his, bazılarının ise hissikablelvuku dedikleri hadisenin kadınlarda daha fazla görülmesi, onların annelik ve koruma duygularından kaynaklanmaktadır.

Feministlerin, toplumda kadınlara annelik rolünün dayatıldığına dair söylemleri onları birçok açıdan yanılgıya düşürmektedir. Kadına verilen annelik arzusu, toplumların kadınlara vermiş olduğu bir rol değil, bizatihi kadınların fıtratlarında olan bir durumdur. Kadınların, iyi bir kariyere sahip olmaları onların anne olmalarına engel değildir.

Tatlılığı, çekiciliği, problem çözücülüğü, olayları ilk karşılayıcı ve yumuşatıcı özelliği ile ailenin dinamik yapısını kadınlar oluşturmaktadır. Kadınların olmadığı, ısıtmadığı bir aile ortamı yuva olma özelliğini kaybetmekte, sadece insanların hayatlarını sürdürmeleri için, içinde bulundukları bir barınağa dönüşmektedir. Bütün cemiyetler, ailede kadına azami saygıyı göstermek zorundadır. Kadınlara verilebilecek en ağır ceza, onları yavrusundan, aile ortamından ayırmak olacaktır. Kadının güçlü olduğu bu ortamda onun hareket alanının genişletilmesi, rehber olma özelliğinin önünün açılması gerekir.

Kadınlar emretmeden ziyade fıtratları gereği rehberlik etmeye, yol göstermeye daha yatkındırlar. Kadınlar anne olduklarında bu özellikleri daha da gelişmekte, çocukları vasıtasıyla bu güçlü yapılarını inkişaf ettirmektedirler. Bu sebeple kadınların anne olması ve anne olarak çocukları ile vakit geçirmesi hem annenin hem de bebeğin gelişimi için çok büyük bir önem arz etmektedir.

MODERN HAYATIN GETİRDİKLERİ…

Modern hayat, doğumdan sonra anne bebek birlikteliğinin oluşmasının önünü tıkayan birçok etmeni de beraberinde getirmiştir. Bu da toplum için büyük sıkıntılar oluşturmaktadır. Özellikle doğumdan sonra anne bebek birlikteliği bebeklerin gelişimi için oldukça elzem bir durumdur. Huzurlu ve güvenli bir ortam olan anne rahminden gürültülü, ışıklı dünyaya adım atan bebek bu yeni ortama ayak uydurmada zorluk çekmekte ve strese çok kolay bir şekilde girmektedir. Yeni doğan bir bebek günün yirmi saatinden fazlasını uyku ile geçirmezse vücudu zayıf düşmektedir. Bebekler ilk zamanlar anne sütü kadar uykuya da ihtiyaç duymaktalar. Yapılan araştırmalarda doğumdan hemen sonraki zamanını uyku ile geçiren bebeklerin emsallerine göre daha fazla kilo aldıkları görülmüştür.

Bebek, yeni ortama ayak uydurmada en fazla anneye, onun kokusuna, dokunuşuna, sesine ihtiyaç duymaktadır. Tüm araştırmalar özellikle yeni doğumdan hemen sonra anne bebek birlikteliğinin büyük bir önem arz ettiğini göstermektedir. Bir araştırmada yeni doğan fareleri annelerinden ayırarak bir süre aç bırakmışlar. Daha sonra bir köşeye süt, diğer köşeye de annenin varlığını, dokusunu hatırlatan yumuşak keçeler koymuşlar. Annesinden ayrı aç kalan fare yavrularının süt yerine annelerini hatırlatan keçelere doğru gittikleri, ona süründükleri, annenin eksikliğini bu şekilde gidermeye çalıştıkları görülmüştür. Tüm canlılar annenin sütü kadar, onun dokunuşuna, sarılışına, merhametine ihtiyaç duymaktadır.

Kolombiya’da 1979 yılında hastanelerde kanguru modeli denilen bir uygulama başlatılmış, bu uygulamada prematüre (erken doğan) bebekler için anne rahmini hatırlatan loş bir ortamda bebek, cenin pozisyona getirilerek annenin çıplak kucağına verilmiş, böylece erken doğum nedeni çocuklarda oluşan problemler giderilmeye çalışılmıştır. Bebeğin annenin sıcaklığını, vücut ısısını, kalp atışını hissederek hayatta kalması sağlanmış, bu vesileyle erken doğum sebebi ile oluşacak muhtemel ölümlerin önüne geçilmiştir.

Bu uygulama ile anne çocuk birlikteliğinin ne kadar önem arz ettiği, ölümü muhtemel olan bebeklerin bile anne teni, kokusu, merhameti sayesinde hayata tutunduğu görülmüştür.

Bebekle onun bakımını üstlenen annesi arasında özel ve duygusal bağlar hemen gelişir ki bu bağ, hayat boyu devam edecek bütün anlamlı ilişkilerin temelini oluşturur. Doğumdan sonra annesinin yüzünü gören bebek, insana bağlanma, onu arama, ondan güç bulma ihtiyacını hisseder. Annesizlik veya uzun süreli anneden ayrı kalma ile oluşan yetersiz annelik durumunda bebek, strese girerek karşı tarafa tepki vermeme, durgunluk gösterme hâline girebilir. Bu durum, çocukların anneye bağlılık duygusunda problem yaşadıklarına, kendilerini güvende hissetmediklerine delalet eder.

ÇOCUKLARIN EN BÜYÜK SIKINTISI

Günümüz çocuklarının ve ailelerinin karşılaştıkları en büyük sıkıntı, anne bebek birlikteliğine yeteri kadar zamanın ayrılmamasıdır. Çalışan kadınların, çocuklarını akşamdan akşama görme durumunda olmaları ve onlarla yeteri kadar ilgilenememeleri, bebeklerin anne ile bakıcı arasında geçen sürede düştükleri boşluk, onları strese itmektedir. Genel olarak çocuklar, işe erken giden annesi ile birlikte uyandırılarak bakıcısına veya kreşe götürülmektedir. Uyandığında tanıdığı yüzü göremeyen çocuk, strese girmekte, kendisine yaklaşan her bireyde güvenlik araması yapmaktadır.

Kanada’da anne davranışının yavruları üzerindeki etkisini izlemek için iki anne fare üzerinde bir araştırma yapılmış, anne farelerden birisine her yavrusu ile onar dakika ilgilenmesine, onlara dokunmasına izin verilmiştir. İkinci farenin yavruları ile ilgilenmesine, yanlarında durmasına sadece üçer dakika müsaade edilmiştir. Daha sonra tüm yavruların olduğu bir ortamda aniden bir tabanca patlatılarak gürültülü ortamda yavruların tepkileri gözlenmiş, annenin daha fazla zaman ayırdığı yavruların bir an irkildiği, sonra yaptıkları işe devam ettikleri, annenin fazla zaman ayırmadığı yavruların ise gürültü anında donup kaldıkları, normale dönmeleri için uzun bir süre beklemeleri gerektiği görülmüştür.

Modern hayatla birlikte kadınların kendilerine yeni roller üstlenmeleri, onları toplum içinde daha itibarlı ve hatta daha havalı hâle getirmektedir. Bu görünüşte itibarlı hayatı iliklerine kadar yaşayan ve kariyerinde de zirveye ulaşan kadınlar, olgun bir yaşa geldikten sonra en büyük kariyerlerinin çocukları olduğunun farkına varmaktadırlar…

Kimsenin kadınları, yegâne amaçlarının “bakıcılık” olduğu fikrine indirgememesi gerekir. Bayanların birçok alanda beceri kazanmaları, onların en büyük rolünün annelik olduğu gerçeğinin üzerini örtmemektedir. Çünkü annelik sonradan kazanılan bir davranış değil, fıtratlarında olan muhteşem bir meziyettir. Bu meziyetin üzerini sosyal hayatın hiçbir şatafatlı mertebesi kapatamamaktadır.

DİL BİLEN BAKICI MODASI

Son zamanlarda bir de birkaç dil bilen bakıcı modası oluşmaya başladı. Bu tamamen yanıltıcı bir durumdur. En kötü anne, en iyi bakıcıdan çok daha iyidir. Bir annenin yavrusuna duyduğu sevgi ve şefkat sebebiyle göğsünden süt fışkırmasına Farsçada “pehen” denilmektedir. Hangi bakıcı sorumluluğunu üstlendiği bir çocuk karşısında bunu yaşayabilir? Tanzimat dönemi ile birlikte Batı’ya karşı aşırı bir özenti içine giren o dönemin kalburüstü aileleri, çocuklarına Yahudi, Hıristiyan kökenli, yabancı dil bilen mürebbiyeler tutmaya başlamışlardı. Bu mürebbiyelerin o dönem çocuklarına ne büyük zararlar verdiği herkesçe bilinmektedir. Ayşe Saşa, yabancı mürebbiye elinde yetişen ve daha sonra yabancı okullarda okuyan Türk gençlerinin yaşamış olduğu sıkıntıları “Bir Ruh Macerası” adlı kitabında çok güzel şekilde anlatmaktadır.

0-6 yaş dönemi de çocuklar için çok önemlidir, beyin bu dönemde şekillenmekte, psikolog Sigmund Freud’a göre çocuğun kişiliği bu zaman diliminde oluşmaktadır. Bu dönemde her an farklı yüzler gören, annesinin kokusunu, tenini arayan, ona hasret kalan çocukların ileriki hayatlarında bazı sorunlar yaşaması kaçınılmaz olmaktadır.

“EV HANIMI” ALGISI…

Bir kadın, aradığı veya aldığı eğitimin karşılığı olan işi bulamadığından, dışarının ağır ortamından, baskısından, mobbingden bunalarak çalışmak istemiyorsa toplumun o kadına sadece ev hanımı nazarı ile bakması, insanımızın algılar üzerinden yönlendirildiğinin basit bir örneğini oluşturmaktadır. Bu algı nedeni ile bazı kadınlar anne olmayı istememekte, anne olmaktan, evde bulunmaktan imtina etmekte hatta utanç duymaktalar. Bir kadın evinde huzurlu ve mutlu ise, dışarda çalışmak istemiyorsa bu durum onun üzerinde baskı oluşturacak bir eksiklik değildir. Toplum kadının çalışmamasından değil, ona layık iş ortamı oluşturmamaktan sorumluluk duymalıdır. Türkiye’nin gelecekte çok daha güçlü bir ülke olması, kadınları eğitmesi, iyi aile bağları oluşturmasıyla mümkündür. Güçlü toplum güçlü aileden oluşur. Kadına layık olduğu değerin verilmesi erkek ve kadınların eğitilmesi, sorumluluk alanlarının iyi belirlenerek geleceğe yönelik kader birliğinin yapılması gerekmektedir. Bu kader birliği hem ailenin hem ülkenin geleceği için çok önemlidir

.

BÂYEZİD: Bir meydanın anatomisi

19 Ocak 2020 02:00

A -

A +

Süleyman Faruk Göncüoğlu

Hâlen İstanbul’un şehir imgelerini oluşturan meydanlardan biri olarak Bâyezid Meydanı, her biri ayrı bir mana içeren yapılar ile kuşatılmış ve kuşatılırken de tarihî mirası unutulmuş bahtsız bir tarih bir medeniyet meydanıdır.

Osmanlı şehirciliğinde meydan olgusundan bahsetmek pek mümkün gözükmese de, Osmanlı denilince İstanbul, İstanbul denilince de Osmanlı’nın anlaşıldığı tarihî ve kültürel döngü içerisinde, Et ve At Meydanları’nın siyasi, askerî, sosyal, hukuki ve idari pek çok değişikliklere ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Bu değişiklerin dünya konjonktürü içerisinde de bazı etkilenmelere sebebiyet verdiği de malumdur.

Et Meydanı denilen Meydan-ı Lahm yani bugünün Aksaray Meydanı, At Meydanı’da günümüzün Sultanahmed Meydanı’dır.

Bu iki meydanın sahip olduğu tarihî zenginlik uzun uzun anlatılabilecek bir dünya tarihini de kapsamaktadır. Ve bugünkü Sultanahmed Meydanı, dünya Hristiyanlığı’nın devlet ve uluslararası hukuk içerisinde ilk tanındığı yerdir. Bu gibi pek çok örnekte görüldüğü üzere dünya tarihine her dem şahitlik etmiştir ki, bu iki kâdim İstanbul meydanları ilgili ileri de ayrı ayrı ele alınacak birer yazı konusu olduğunu belirterek geçelim. Geçmiş ve bugünün tarihi içerisinde sessiz ve sakin hak ettiği değeri görebileceği zamanı bekleyen Bâyezid Meydanı bahsine girelim…

BAHTSIZ BİR MEYDAN

Hâlen İstanbul’un şehir imgelerini oluşturan meydanlardan biri olarak Bâyezid Meydanı, her biri ayrı bir mana içeren yapılar ile kuşatılmış ve kuşatılırken de tarihî mirası unutulmuş bahtsız bir tarih bir medeniyet meydanıdır.

Bahtsızlığa uzun uzun değinmeden önce neden bir medeniyet meydanı olduğunu açıklamak gerekiyor. Esasında, bugün sahipsizlik ve bir bakımsızlık içerisinde varlığını kör topal koruyan bu kadim meydanımız üzerinde kültürel erozyonun nasıl yapıldığını ve bilinçli bir tarih&medeniyet ilişkisinin nasıl güdük hâle getirildiğini de okuyacağız.

Bâyezid Meydanı, son medeniyet Osmanlının dünya konjonktürü içerisinde ciddi bir değişim ve gelişim çabalarının son dönemlerdeki fiziki yansıması idi...

Her İstanbul şehri meraklısının dillerinde pelesenk ettiği, bilen bilmeyen herkesin bahis konusu olarak ele aldığı Bâyazıd’ın bir nevi kültür merkezi olarak hizmet veren Küllük Kahvehanesi de ayrı bir sosyal tarihimizin lokomotifi olmuştu...

EDEBİYAT MAHALLİ

Bâyezid Cami’nin Bâyezid’a bakan kapalı kapısı önünde, çınar ve kestane ağaçları altındaki mermer masalardan müteşekkil Küllük Kahvehanesi’nin hemen yanındaki meşhur Emin Efendi Lokantası ile tarihî Yarımada, İstanbul’un; ilmi ve edebiyatı dert edinmişlerin mahfili idi.

Sait Faik’ten Reşat Nuri’ye, şair Asaf Hâlet Çelebi’den Yahya Kemal’e, Nâzım Hikmet’ten Necip Fazıl Kısakürek’e kadar burası derdi olan müdavimlerin toplanma yeri idi.

Adını, Sultan II. Bâyezid’dan alan kendisinin adına yaptırdığı cami, medrese, imaret ve hamamdan oluşan bir külliyenin yer aldığı bu alan çevresini kuşatan Bâyezid Meyanı üzerinde ilk ciddi imar düzenlemesi fikrinin şekil aldığı 1855 tarihinde, ilk belediye teşkilatlanmasının teşekkül ettirilmesi ile Şehremaneti’nin kurulmasının ardından, Beyazıt Meydanı’nda da bir düzenlemeye gidilecektir. 1866 tarihinde Seraskerlik Dairesi olarak kullanılan Eski Saray binaları yıkılarak bugün İstanbul Üniversitesi rektörlük binası olarak Harbiye Nezareti binası yapılacaktır. Yeni bina ve çevre düzenlemesi ile ilk değişiklik yapılmıştır. 20. asrın başlarında Sultan II. Abdülhamid’in İstanbul’u yeniden imar etme gayretleri içerisinde, Fransız mimar Joseph Antoine Bouvard’ın 1902’de İstanbul için yaptığı planlama çalışmaları arasında mevcut Beyazıt Meydanı’nın genişleterek Avrupai bir tarzda meydan projesi hazırlanmasına rağmen hayata geçirilememiştir.

Bâyezid Meydanı’nın ilk ciddi düzenlemesi, 1923-1924 yılları arasında 14 aylık kısa ama bir o kadar başarılı bir belediye başkanlığı görevini ifa eden Haydar Bey (Ali Haydar Yuluğ)’un şehremini reisliği döneminde gerçekleşecektir. Bir Türk mimarın gerçekleştirdiği bu meydan düzenlemesinde meydanın ortasının belirleyen çift fıskiyeli eliptik havuz ve bu havuz etrafında dönerek yoluna devam eden tramvay hattı ile yeni karakteristik yapısına kavuşmuş olacaktır. Bu güzel düzenlemenin mimarı, Mimar Asım Kömürcüoğlu’nu yâd etmeden geçmemek gerek… 1950’li yılların imar düzenlemesinde Bâyezid Meydanı’nı bugünkü anlamsız hâline gelecektir.

1956-57 yıllarında gerçekleştirilen yeni imar düzenlemesinde, Bâyezid Meydanı’nın kadim yolu olan Ordu Caddesi’nin genişletilmesinde tarihî Simkeşhane binası ile Hasan Paşa Hanı’nın meydana bakan cepheleri ve kuzey bölümleri yıktırılacak, yol kodu bozulacak, Yahnikapani Camii yıktırılacak ve Roma mimarisinin tipik dev ölçülerdeki anıt tak kapının kalıntıları da ortaya çıkarılacaktır. Rahmetli Turgut Cansever’in başlatmış olduğu proje ise, 1960 ihtilali ile yarım kalacak ve bugüne kadar süregelecek hâli ile devam edecektir.

1956 tarihinden itibaren başlatılan yeni imar düzenlemesi, Tarihî Yarımada İstanbul’un kalbi noktalarından biri olan Roma ve Osmanlı döneminin önemli merkez noktası olan şehrin ve medeniyetinin karakteristik mirasının yansıtıldığı, gündelik hayatın sergilendiği Bâyezid Meydanı’nın Osmanlı şehir dokusu ve de silüeti buradan silinmiştir.

1960 ile 1980 tarihleri iki ihtilal arası Devrim Meydanı olarak isimlendirilen Bâyezid Meydanı, Osmanlı gündelik hayatının merkezi ve sergilendiği bir bölge idi. Kuşlu Cami diye Batılı seyyahların hayretler içerisinde dile getirdikleri ve imrenerek sık sık bahsettiği Bâyezid Camii güvercin ve kumru sürülerine ev sahipliği yaparken, meydan ilkindi namazı sonrası sürüler hâlinde meydana toplanan sokak köpeklerinin hayırseverler tarafından beslenildiği bir mekân idi. Tarihî Yarımada İstanbulluların Kurban Bayramlarında hayvan pazarının kurulduğu yer olan Bâyezid Meydanı ve camii savaş ve barış zamanlarında yaşanan bütün sosyal yaşanmışlıkların merkezini teşkil etmekteydi. İktisadi hayatın en hareketli mekânlarına ev sahipliği yaparken dönemin teknolojik gelişmelerinden olan ilk fotoğraf atölyelerin de açıldığı yer idi.

Tabii bugün İstanbul Üniversitesi’nin Fen ve Edebiyat Fakülte binalarının bulunduğu yerde 19. yüzyıl İstanbul konaklarından biri olarak inşa edilen Zeynep Kamil Konağı ilk üniversite binasına dönüşmesi ve onun akabinde hemen bitişik sokağı etrafında gelişen Yahnikapani Mahallesi’nin İstanbul’un bir ilim irfan mahallesi hâline dönüşmesine değinmeden geçmemek gerek. Turgut Cansever’in babası Dr. Hasan Ferit Cansever’in evi, 1960 ihtilali sonrası asılan Türk Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun aile evi bu semtin hanelerinden sadece bazıları idi. Bu mahalleden geriye bugün Elektrik Kurumu binası olarak kullanılan bu tek bina kalmış olması kültür mirasının nasıl yok edildiğinin bilmek derin bir ıstırap hissettirir...

.

Küresel ‘ısıtma’nın arka planı!

19 Ocak 2020 02:00

A -

A +

Mehmet Hasan Bulut

NASA’nın Kasım 1966 tarihli bir raporunda, ziraat başta olmak üzere çeşitli maksatlarla iklimin değiştirilmesi tavsiye ediliyordu. UNESCO’nun kurucusu Julian Huxley de yeni su kaynakları elde etmek için kutupların atom bombası ile eritilmesi fikrini ileri sürmüştü.

Avustralya’daki yangınlar sonrası, küresel ısınma ve buzulların erimesi meselesi tekrar gündeme geliyor. Peki, daha düne kadar, “Küresel soğuma var!” diyerek ortalığı yıkanların, bugün “Küresel ısınma var!” diyerek dünyayı ayağa kaldırmalarının arka planında ne var acaba?

“Buzların Sfenksi”, “Denizler Altında Yirmi Bin Fersah”, “Seksen Günde Devriâlem”, “Dünyanın Merkezine Seyahat” ve “Ay'a Seyahat” gibi hikâyeleriyle çocukluğumuzdan beri tanıdığımız Fransız yazar Jules Verne, Dünya’yı keşfetmeye, yeryüzünün altındaki sırları öğrenmeye ve bâtınî mevzulara meraklı bir adamdı. Onun Türkiye’de bizim pek bilmediğimiz bir eseri daha var: “Kuzey Kutbunun Satın Alınması”... Diğer kitapta Ay’a seyahat eden ekip, bu macerada Dünya’nın eksenini düzelterek kutupları eritmek istiyor. Ana gayeleri, Dünya’nın iklimini sabitlemek ama bir hedefleri daha var: Buzlar eridikten sonra bu toprakların altındaki kömür madenlerini ele geçirmek!..

NASA, İKLİMİ DEĞİŞTİRMEYİ TAVSİYE EDİYORDU

İnsan eliyle iklimi değiştirmek, sadece bilim kurgu hikâyelerinde kalan bir heves değil ne yazık ki. Ekranlarda Ay’a ve Mars’a seyahat maceralarını izlediğimiz ABD’ye ait Millî Havacılık ve Feza İdaresi’nin, yani NASA’nın Kasım 1966 tarihli “Hava Değişikliği Hakkında Tavsiye Bir Millî Program” başlıklı raporunda, ziraat başta olmak üzere çeşitli maksatlarla, iklimin değiştirilmesi tavsiye ediliyordu. NASA’nın kuruluşu (1958) ile Antarktika Anlaşmasının imzalanmasının (1959) hemen hemen aynı zamanlarda olması da garip bir tesadüf olsa gerek.

Aslında kutupların eritilmesi fikrini ilk ortaya atan kişi Baron Kelvin’di. Yani Kelvin ölçüsüne de adını veren mühendis William Thomson. İngiltere Kraliyet Cemiyeti azası olan Baron’un, bu cemiyetteki arkadaşlarından biri de “Darwin’in Köpeği” olarak bilinen T. H. Huxley idi. NASA’nın Ay’da bir kratere adını verdiği Huxley’in Julian adında bir torunu vardı. Julian Huxley, UNESCO’nun kurucusudur. Kardeşi Aldous ise bugün bir şekilde içinde yaşadığımız “Cesur Yeni Dünya” adlı distopyanın meşhur yazarıdır. Torun Julian, Hiroşima ve Nagazaki'ye bombalar düşerken, yeni su kaynakları elde etmek için kutupların atom bombası ile eritilmesi fikrini ileri sürmüştü.

“SOĞUK” SAVAŞ

İklime insan eliyle müdahale etmek, Rusya ve ABD arasındaki Soğuk Savaş devrinde de popüler bir mevzu idi. Her iki taraf da iklimi değiştirerek rakibine zarar vermenin yollarını arıyordu. Bunun dışında Sovyetler Birliği, 1950’lerde, Rusya ve Amerika (Alaska) arasındaki Bering Boğazı'na bir baraj inşa etmeyi düşünüyordu. Böylece okyanus akıntılarının istikameti değişecek ve bu da buzulları eritecekti. Bu sayede yeni toprak ve kaynaklar elde edilecekti. Rusya, bugün de Arktik Denizi üzerinden petrol ihraç edebilmek için buzların erimesine ihtiyaç duymaktadır.

Soğuk Savaş zamanı ABD tarafında iklim değişikliği üzerine çalışan en popüler isim meteorolojist Harry Wexler idi. Wexler, kutupları eritmek için termonükleer patlamalar tavsiye ediyordu. Bu patlamalar neticesinde Dünya’da sıcaklık takriben 1,3 derece artacaktı. Wexler, 1955’de Rockefeller Vakfı’nın finanse ettiği atomik radyasyon üzerine bir projede de yer almıştı. Bu şaşırtıcı değildi. Çünkü Antarktika’da isimlerini taşıyan bir plato bile bulunan Amerikalı Rockefeller Ailesinin Antarktika’ya hususi bir alakası var. Vakfın, İtalya Bellagio’daki merkezinde 5-8 Mart 1979 tarihli, “Antarktika’da Petrol ve Diğer Mineraller” raporu da vakfın Antarktika’ya olan alakasının sebebini biraz da olsa göstermektedir.

Amerikan Hava Kuvvetleri’nin 1990’da başlayan HAARP programı da Antarktika’yı unutmamıştı. Programda, iyonosfere elektromanyetik dalgalar gönderilerek hava sahası üzerine araştırmalar yapılıyordu. Program dâhilinde Ukrayna’nın Antarktika istasyonuna ısı dalgası pompalanmıştı. Isı dalgası göndermek için, Antarktika’nın seçilmesi enteresan bir tercih gibi duruyor.

Aslında Jules Verne’in yerin altına dair merakı boşuna değildi. Avama dar ve materyalist bir “dünya” görüşü ve eğitimi sunan elit sınıfın kendisi, avamın bâtıl inanç, hurafe olarak gördüğü mevzulara büyük bir alaka göstermektedir. Bu sınıfa ait insanların bir kısmı, Dünya’nın içinde, yani yerin altında Agarta ya da Şambala adında bir krallık olduğunu iddia etmektedir. Yerin altındaki bu krallığa da kutuplardan girildiğini düşünüyorlar. Üstelik NASA’nın ilham aldığı ve Ay’da bir kratere adı verilen Cizvit rahibi Athanasius Kircher gibi fen adamları da Agarta’ya inanıyordu.

ISINMA DEĞİL; ISITMA

Günümüzde, NASA’ya bağlı fen adamları tarafından Antarktika’da çok sayıda çalışma yürütülmektedir. Mesela, gökte ararken kutuplarda bulduğumuz NASA, keşfedilecek yeni seyyarelerde kullanacağını iddia ederek, tekâmül ettirdiği cihazlarla Antarktika’da buz altı araştırmaları yürütmektedir. Burada çalışan fen adamları, dünyanın su kaynaklarının azaldığını, yeni kaynaklar elde etmek için bu araştırmaların yapıldığını söylüyorlar. Yani; bu çalışmaların maksadı ister Agarta’ya ulaşmak olsun, isterse yeni kaynaklar bulmak, neticede kutupların erimesinin aslında bazı kimselerin istediği bir felaket olabilir. O hâlde, bir yandan kutupları eritip diğer yandan da “küresel ısınma var” diye bağırmak; bir yandan kadınları ucuz iş gücü ve reklam malzemesi olarak sömürürken, diğer yandan, “kadınlar kocaları tarafından sömürülüyor” demek gibi garip bir davranış şekli sanki

.

Osmanlının Ehl-i Beyt sevgisi ve Nakibü’l-eşraflık

26 Ocak 2020 02:00

A -

A +

NUMAN AYDOĞAN ÜNAL

Hazret-i Hasan’ın çocuklarına ve torunlarına “Şerif’’, Hazret-i Hüseyin’in nesline de “Seyyid” denir. Osmanlı sultanları, seyyid ve şeriflere, başka hiçbir yerde misli görülmeyen bir sevgi ve saygı gösterirlerdi. Onların rahat ve huzur içinde yaşamaları için gereken her türlü hizmeti yaparlardı.

Ehl-i beyt, Peygamber Efendimiz Muhammed aleyhisselamın bütün aile fertlerine denir. Mübarek hanımları, kızı Hazret-i Fatıma ile Hazret-i Ali ve bunların evlatları olan Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hüseyin, onların çocukları ve kıyamete kadar gelecek torunlarının hepsine de “Ehl-i beyt” denir. Hatta Peygamberimizin temiz soyunun bağlı olduğu Haşimoğullarına da “Ehl-i beyt” denir. Eshab-ı kiramdan Selman-ı Farisi de Ehl-i beyt’ten sayıldı. Fakat özellikle “Ehl-i beyt” denilince, “Hazret-i Ali, Hazret-i Fatıma ve mübarek iki oğlu Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hüseyin” anlaşılır.
Resulullah efendimizin soyu, Hazret-i Fatıma’dan devam etti. Hazret-i Hasan’ın çocuklarına ve torunlarına “Şerif”, Hazret-i Hüseyin’in nesline de “Seyyid” denir. Seyyid ve şerifler halk arasında belli olmaları ve gerekli hürmetin gösterilmesi için yeşil sarık sararlardı. Seyyidlerin başlarına sardığı yeşil sarığa “Emir sarığı” denilirdi. Seyyid ve şerifleri toplumda kontrol eden “Sâdât Çavuşları” vardı. Bunların vazifeleri: Seyyid olmadığı hâlde yeşil sarık saranları tespit edip ve onları bu durumdan menetmekti. Ayrıca, devletin görevlendirdiği “Sâdât Müfettişleri” de vardı. Bunlar Seyyidler ile ilgili teftiş yaparlardı. Seyyidlerin ellerinde bulundurdukları hüccet belgelerinin (seyyidlik vesikası) doğru olup olmadığını araştırırlardı.
Seyyidlerin bir kısım imtiyazları vardı. Askerlikten, vergiden muaftılar. İhtiyacı olanlar ganimetten aldıkları paydan ayrı, hazineden maaş alırlardı.
Ülkemizde ne yazık ki Nakibü’l-eşraflık teşkilatı ve Sâdât-ı kiram hakkında pek az akademik çalışma ve araştırma yapılmıştır. Bu sahada ilk ciddi çalışmayı Prof. Dr. Murat Sarıcık yaptı ve “Osmanlı İmparatorluğunda Nakibü’l-Eşraflık Müessesesi” ismiyle kitaplaştırıldı. Ayrıca Dr. Ayhan Işık tarafından da “Meşihat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakibü’l-eşraflık Müessesesi” mevzulu bir doktora tezi hazırlandı.
Hadis-i şeriflerde Peygamberimiz buyurdular ki;
“Ehl-i beyti seveni Hak teala sever, buğzedene de buğzeder.’’
“İslam’ın esası, bana ve Ehl-i beytime sevgidir.”
“Allah’ın kitabı ve Ehl-i beytime uyan, hidayette olur, uymayan sapıtır.”
“Ehl-i beytim, Nuh’un gemisi gibidir. Tutunan kurtulur, tutunmayan, boğulur.”
Büyük İslam âlimi, Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri, İstanbul’da yazmış olduğu “Eshâb-ı kirâm” risâlesinde diyor ki:
“Resûlullahın mübarek kızı Hazret-i Fâtıma ile kıyamete kadar çocukları Ehl-i beyttirler. Bunları, asi olsalar da sevmek lâzımdır. Bunları sevmek, kalp ile beden ile ve mal ile yardım, hürmet ve haklarına riayet etmek, iman ile ölmeye sebep olur.”

TÜRKLER EHL-İ BEYTE ÇOK HÜRMET GÖSTERDİ
Tarihte bütün büyük Türk devletleri; Karahanlılar, Timurlular, Selçuklular ve Osmanlı Türkleri, Ehl-i Beyt’e yani seyyid ve şeriflere çok büyük muhabbet ve hürmet gösterdiler, her türlü hizmetlerinde bulundular.
1284’te Selçuklu Sultanı III. Keykubat cennetmekân Osman Gazi’ye mehter ve sancak göndererek Söğüt diyarını kendisine temlik etti. Gönderdiği fermanda ise Seyyidlerle ilgili özetle şu tavsiyelerde bulundu:
“Seyyidlere olan saygı, Sâdâtın risalet şeceresinin meyveleri, nübüvvet deryasının incileri ve Hazret-i Peygamber’in bize bıraktığı iki önemli emanetten biri olmalarından dolayıdır. Yani Peygamber’e hürmet ve tazimden dolayı onlara da hürmet göstermek gerekir.”
Osmanlı Sultanları, ülkelerine gelen seyyid ve şeriflere, başka hiçbir yerde misli görülmeyen bir sevgi ve saygı gösterirlerdi. Onların rahat ve huzur içinde yaşamaları için gereken her türlü hizmeti yaparlardı.
Mesela Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden (Şimdiki adıyla T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı) bir vesikada Buhara’nın büyük Nakşibendi âlimlerinden Seyyid Emir Gilal hazretlerinin nesebinden Seyyid Abdulvahid Efendi’ye hacca giderken ve hac dönüşü İstanbul’a uğradıklarında padişahın emriyle kendisine ve 12 müridine ihtiyaçlarını karşılamak için Maliye Nezaretinden gerekli tahsisat verildiği kayıt edilmektedir. (BOA. Nr. 21101)

NAKİBÜ’L-EŞRAF
Osmanlı Devleti seyyid ve şeriflere hizmet için Nakibü’l-eşraflık teşkilatını kurdu. Bu teşkilatın reisi (Nakib) seyyid ve şeriflerden seçilirdi. Nakibü’l-eşraf; Peygamber Efendimizin torunlarının işlerine bakar, neseplerini kayıt eder, doğumlarını ve vefatlarını deftere geçirir, onları adi işlere ve şanlarına uygun olamayan sanatlara girmekten menederdi. Fena hâllere düşmelerine mâni olur, haklarını korurdu. Ganimetten hisselerini alıp aralarında dağıtırdı. Bu sülaleden olan kadınların dengi olmayanlarıyla evlenmelerini menederdi. Bütün bu vazifeleri dolayısıyla Peygamber Efendimizin torunlarının umumi bir vasisi durumundaydı.
Nakibü’l-eşraflar’a, Padişahlar kıymetli hizmetleri dolayısıyla iltifat ederlerdi. Kendilerine yazılan ferman ve beratlarda makamlarına ve yaptıkları hizmetlerin mahiyetine uygun saygı, hürmet ifadelerini kullanırlardı.
İstanbul Müftülüğünde Meşihat Arşivi’nde toplam 39 adet Nakibü’l eşraf defteri mevcuttur. Bu defterlerde seyyid ve şerifler için düzenlenmiş siyadet hüccetlerinin (seyyidlik vesikası) suretleri kayıtlı bulunmaktadır. Hüccet içerisinde seyyid ve şeriflerin isimlerinin kolay bulunması için üzeri kırmızı çizgi ile çizilmiştir. Bu defterlerde siyadet hüccetlerin yanı sıra alfabetik olarak düzenlenmiş seyyid silsileler de kayıtlıdır.
İstanbul Müftülüğündeki bu defterlerin birincisi Nakibü’l-eşraf Muhterem Efendi’ye aittir. Seyyid Muhterem Taşkendî hazretleri, aslen Türkistanlı olup türbesi Cağaloğlu’nda Yerebatan Sarnıcı yakınındadır.

SEYYİD VE ŞERİFLERE HAS MAHKEME
Osmanlılar zamanında Suriye’nin Hama şehrinde seyyidler ve şeriflere mahsus bir mahkeme vardı, bütün evlatları orada kayıtlı olup yalancılar seyyidlik iddia edemezdi. Bu mübarek sülaleden doğan çocuklar iki şahit ile hâkim huzurunda tescil edilirdi. Sultan Abdülmecid Han zamanında mason Mustafa Reşid Paşa İngilizlerin emriyle bu mahkemeyi kaldırdı.

SEYYİDLERE NEDEN ZEKÂT VERİLMEZDİ?
Peygamberimiz seyyidlere zekât verilmeyeceğini buyurdu. İslam’da zekât, malın kiri olarak kabul edildiği için bu temiz-pak nesle zekât uygun görülmüyordu; ayrıca İslam hukukuna göre ganimetten gelen mallar beşe bölünür, beşte bir kısmı Ehl-i beyte verilirdi. Ancak, bugün seyyidlerin; böyle hakka sahip olmadıklarından dolayı, zekât alabileceklerini, İslam âlimleri ifade etmektedirler.

NAKÎBÜ’L-EŞRAF’IN KATILDIĞI MERASİMLER
Osmanlı devlet protokolünde Nakibü’l-eşraflar daima birinci sıradaydı. Aşağıda Nakibü’l-eşrafların Padişahla birlikte bulunduğu bazı merasimler:
Kılıç Kuşandırma Merasimi: Tahta geçen padişahların kılıç kuşanma töreni Eyüp Sultan hazretlerinin türbesi önünde yapılırdı. Topkapı Sarayı’nda bulunan Hazret-i Ömer’in kılıcı yeni Padişah’a Nakibü’l-eşraf eliyle kuşandırılırdı.
Yeni Padişahı Tebrik ve Biat Merasimi: Osmanlı Padişahlarının tahta geçme (Cülûs) merasimlerinde, padişaha ilk önce Nakibü’l-eşraf biat ve dua ederdi daha sonra saray mensupları sırası üzerine biat’a başlarlardı.
Bayramlaşma Merasimi: Saraydaki bayramlaşma töreninde önce Nakibü’l-eşraf kurulan tahtın solunda bulunurdu. Bu sırada padişah, ona hürmeten ayağa kalkardı. Nakibü’l-eşraf padişaha doğru ilerlerken “Padişahım devletinle bin yaşa” diye dua ederdi. Nakibü’l-eşraflar böyle resmî merasimlere, resmî elbiseleriyle gelirlerdi. İstanbul Nakibinin resmî elbisesi Kazasker elbisesinin aynısı idi. Yalnız başına “örf” denen kavuk yerine “tepeli” adı verilen kavuğu giyer; üzerine de seyyidlere mahsus yeşil örtü sararlardı.
Bed’-i Besmele Merasimi: Bir Osmanlı şehzadesi 5-6 yaşına basıp tahsil çağına gelince kendisine bir hoca tayin edilir, merasimle derse başlardı. Bu merasimine “Bed’-i Besmele” denirdi. Bu merasime Nakibü’l-eşraflar davet edilirdi.
Mevlid Cemiyeti ve Hırka-i Şerif Ziyareti: Nakibü’l-eşraflar, her yıl Rebiül evvel ayında Peygamberimizin doğum gününü kutlama münasebeti ile Sultan Ahmed Camii’nde yapılan mevlid cemiyetine, sadrazamın mektupla daveti üzerine katılırlardı. Mevlid esnasında dağıtılan şeker ve şerbet Nakibü’l-eşrafa müstakil bir tabla ile sunulur, ayrıca özel olarak buhur ve gülsuyu ikram edilirdi. Mevlidin bitiminde Nakibü’l-eşraflar kendi hademeleri ve maiyeti ile camiden ayrılırlardı. Nakibü’l eşraflar her yıl ramazan ayında yine sadrazamın daveti üzerine Hırka-i şerif ziyaretine katılırlardı.
Sefer-i Hümayun: Osmanlı padişahları, bizzat sefere çıkacakları zaman “Mukaddes Emanetler’’ arasında muhafaza edilen Hazreti Peygamberimizin sancağı olan “Sancak-ı Şerif”i Hırka-i şerifteki yerinden çıkarıp omzunda “Arz Odası”na getirerek, “Taht-ı Hümayun” sütununa dayardı. O sırada müezzin ve hafızlar Fetih ve Yasin surelerini okurlardı. Daha sonra, Sadrazam, Şeyhülislam’la birlikte “Arz Odası”na davet edilirdi. Padişah Sancak-ı Şerif’i öperek Sadrazam’a teslim edip muvaffakiyetler dilerdi. Sadrazam sancağı omzuna alınca, Şeyhülislam dua ederdi. Sadrazam sancağı Nakibü’l-eşraftan sonra seyyidlerin en büyük amiri olan “Alemdar”a teslim edip orta kapı dışında atına biner, “Sancak-ı Şerif Alayı’’ yürümeye başlardı. Sancak-ı Şerif’in etrafında olan seyyidler, şerifler ve Nakibü’l-eşraf tekbir ve salevat getirirlerdi.
Padişahlar bizzat sefere çıkarlarsa, Nakibü’l-eşraf maiyetinde olan bir kısım seyyidler de sefere giderlerdi. Sancak-ı Şerif ilk defa 1597 yılında Eğri seferine götürülmüştü. Sancağın yanında 300 kadar seyyid ve şerif bulunuyordu.

NAKİBÜ’L-EŞRAFLIK MÜESSESESİ NE OLDU?
Bunun cevabı olarak Prof. Dr. Murat Sarıcık kitabının sonunda şöyle veriyor: “Nikabet müessesesinin lağvı ile ilgili elimizde herhangi bir belge mevcut değilse de, bunun saltanatın ilgası ile kaldırıldığı açıktır.”

Osmanlının Ehl-i Beyt sevgisi ve Nakibü’l-eşraflık
.

.

TENGRİLERDEN TEVHİDE -II- İsimlerin ilahi kökleri

2 Şubat 2020 02:00

A -

A +

PROF. DR. OSMAN KEMAL KAYRA

İlmin sahibi olan Allahü teâlâ, hareketi, durağanlığı ve konuşmadaki selâseti yaratıp insanlara -tabii ki ilk olarak Hazret-i Âdem (aleyhisselâma)- bildirdi. Kur’ân-ı kerîmde “Allah, Âdem’e bütün isimleri öğretti” diye geçer.

Tabiatta her varlığın bir adı vardır. Bu adlar varlıklara insanlar tarafından verilir. İsimler insanların varlıklara taktığı belirleyici etiketlerdir. Yalnız bunun istisnası da Hazret-i Âdem ve Hazret-i Havvâ’dır. Hazret-i Âdem’e bu ismi Cennet’te Allahü teâlâ koymuştur. Çünkü Kur’ân-ı kerîmde Rabb’inin kendisine hitabı bu şekildedir: “Allah, Âdem’e bütün isimleri öğretti.” Sonra onları meleklere söyleyip, “Eğer siz sözünüzde sadık iseniz şunların isimlerini bana bildirin” dedi. (Bakara Sûre-i celîlesi, 31) “Ey Âdem eşyanın isimlerini meleklere anlat dedi. Âdem onların isimlerini onlara (meleklere) anlatınca ‘Ben muhakkak semâvat ve arzda görülmeyenleri (onlardaki sırları ) bilirim’ dedi.” ( Bakara sûre-i celîlesi 33)

Burada açık olarak bildirildiği üzere Allahü teâlâ, Hazret-i Âdem’e (aleyhisselâm) bu adla hitap ettiği gibi “Eşyanın isimlerini de meleklere anlat” diyor. Âyet-i kerîmede geçen “esmâ” isimler demektir. Bu, tefsirlerde sadece varlık isimleri olarak, eşya ismi olarak geçiyor. Burada isim deyince sadece varlık isimleri değil muhtemelen hareket ismi (isim fiil) dediğimiz mastarları da içine alır. Tabiatta üç çeşit kelime vardır: İsim, fiil ve edat. Bütün varlık ve hareketler bu üç kelime ile kullanıma girerler. İlmin sahibi olan Allahü teâlâ, hareketi, durağanlığı ve konuşmadaki selâseti yaratıp insanlara -tabii ki ilk olarak Hazret-i Âdem’a (aleyhisselâm)- bildirdi.

Âyet-i kerîmede “O ki sizi bir nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan bu ikisinden birçok erkek ve kadınlar üreten Rabb’inizden korkun.” (Sûre-i Nisâ, 1)

Bazı tefsir kitaplarında “O ki sizi bir tek candan yarattı” diye tercüme ve buna dayalı tefsirler yapılmış. Kâdı Beydâvî tefsirinde ise “Sizi bir nefisten yaratan” ibaresi geçmektedir (Beydâvî Tefsiri, Ter. Doç. Dr. Abdülvehhâb Öztürk, s.487 İstanbul.)

Terim olarak bakıldığında can (rûh), nefs (insan, madde) iki ayrı kavramdır. Bu iki varlık özellikle tasavvufî terimlerde çok net ayrılmaktadır. Nefs, âlem-i halktan, ruh ise âlem-i emrdendir. Özellikle filozofların akla ve rûha mücerredâttandır demeleri hatalıdır. Bu hata, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine göre bunları tanımamalarından kaynaklanmaktadır. (Mektûbât-ı şerîfe alıntıları 34. Mektup.)

Burada insanların anlayabilmeleri için nefs, can olarak verilmiş olabilir. Bir lügatte, “Nefs: Can. Ruh manasına ve kan dem gibi ceset ve her nesnenin aynı” olarak geçer. Ahter-i kebir, Mustafa Ahterî Mustafa bin Şemseddin Eşşehîr bi’l- Ahter323, s.1323.

Yine Kâmûs-ı Türkî’de nefs; ruh, cân, hayât-ı hayvânî, insandaki hayvâniyyet olarak yazılıdır. (Kâmûs-ı Türkî, Şemseddin Sâmî İkdam Matbaası, s. 1466, Dersâadet, 1317)

Burada Hazret-i Âdem’in ismi hakkındaki bilgiyi verdik fakat Hazret-i Havvâ’nın adının Tevrat’ta geçtiği biliniyor. Tabii elimizde gerçek Tevrat olmadığı için kesin hüküm vermek zor. Fakat bir Hadîs-i şerîfe dayalı olarak şunları aktarabiliriz: İbni Abbas ve İbni Mes’ûd’dan rivayet (radıyallâhü anhüma) “Âdem uykuya dalmıştı. Uykusundan kalktığında bir kadının başı ucunda oturduğunu gördü. Allahü teâlâ onu Hazret-i Âdem’in kaburga kemiğinden yaratmıştı. Âdem (aleyhisselâm) ona sen kimsin, diye sordu. O da, ben bir kadınım diye cevap verdi. Âdem ona niçin yaratıldığını sorduğunda, bana ülfet edesin diye, cevap verdi. Melekler, Ey Âdem kadına niçin bu ad (Havvâ) verilmiştir, diye sordular. Hazret-i Âdem, çünkü o canlı maddeden yaratılmıştır” dedi. Burada önemli olan Hazret-i Havvâ’ya adının Hazret-i Âdem tarafından verilmediğidir. Çünkü “Kadına neden dolayı bu ad (Havvâ) verilmiştir” sorusunda ad verilmesi, yani verilmek fiili etken değil edilgendir. Yani bu ad Hazret-i Havvâ’ya Hazret-i Âdem tarafından verilmemiştir. Demek ki ilk iki insanın ismi Allahü teâlâ tarafından verilmiştir. Asıl mesele bütün mahlûkatın bir isminin var olması, bütün bu isimlerin ind-i ilâhîde malûm olduğu, diğer bütün varlık ve hareket isimlerinin Hazret-i Âdem vasıtasıyla diğer insanlara bildirildiğidir.

Allahü teâlâ varlığın, vücudun sahibi ve kadîm olduğu için, ona kendisinin seçtiği adlarla yalvarmak ve ibadet etmek mecburiyetindeyiz. Ona isim takamayız (tesmiye edemeyiz.) Çünkü Allahü azîmüşşân “En güzel isimler (esmâü’l-hüsnâ) Allah’ındır; ona onlarla dua edin. Onun isimlerinde sapıtanları bırakın. Onlar yaptıkları o şeyle cezalandırılacaklardır” buyurmuştur. (Âraf-180)

Veya de ki: “İster Allah, deyin ister Rahman deyin, hangisini derseniz deyin. En güzel isimler onundur” (İsrâ-110)

Müşrikler, Efendimizim “Yâ Allah yâ Rahman” dediğini işittikleri zaman” Bizi iki tanrıya ibadet etmekten menediyor, kendisi ise başka bir tanrıya ibadet ediyor” dediklerinde bu âyet-i kerime nazil oldu. Kelâmın aslı şuydu: Hangisi ile dua ederseniz güzeldir. Onun yerine “En güzel isimler onundur, konulmuştur. Bu da mübalağa içindir. Onların güzel olması da celâl ve ikram sıfatlarına delâlet eder.” (Beyzâvî Tef. Age. 3.c s.280.)

Bu iki âyeti-i kerîmede de Allahü teâlâ bizden kendi güzel isimlerini kullanmamızı emir buyuruyor. Kulun taktığı isimler mahlûk olup, kadîm olmadığı için bu isimlerden uzak durmalıdır.

Tengri-Tangrı kelimeleri üzerinde bir hayli açıklama yapıldı. İcap ettiğinde yine temas edilecektir. Tengrinin Kök Tengri’den gelen bir kavram olduğu belirtildi. Hiçbir bölgesel, kavmî, millî tanrı, “Allah” adı yerine ikâme edilemez. Eski eserlerde kullanılış sebeplerini genişçe açıkladık. Osmanlı ulemâsı bu adı kesinlikle kullanmadılar. Bu işte zaaf kabul edilemez. Rabb’imizin emri ‘alerre’si ve’l- ayndır. (Baş göz üzerinedir.)

ISTILÂHÂTTA OSMANLI HASSASİYETİ

Türklerin Orta Asya’dan getirdikleri saf, temiz fakat terimleri oturmamış, fıkıh ve tefsirde tam künhe vâkıf olunamamış tarz, Molla Fenâri (rahmetullâhi aleyh) ile tabana oturmaya başlamıştır. 1350’de doğan bu zâtın babası, İsmâil Hakkı Uzunçarşılı’ya göre, Sadreddîn-i Konevî’nin halifesidir. Bu durumda kendisi esrâr ilimlerine de yabancı değildir. Tefsir, tasavvuf, fıkıh, kelâm, mantık ve belâgât dallarında çok kıymetli eserler yazmıştır. Mesela “Enmûzecü’l-ulûm” adlı eseri Fahreddîn- Râzî’nin “Hadîkatü’l-envâr” adlı eseriyle desteklenmiştir. Aklî ve naklî ilimleri aslî kaynaklarından talim edince İslâmî terimler berraklaşmaya başlamıştır. Bu yüzden Molla Fenârî hazretleri Osmanlının ilk yüz aklarındandır.

Orta Asya kolu, Mâverâünnehir, Harezm, Kıpçak ve Horasan eski gelenekten kaynaklanan "Tengri, Tangrı, Çelep, Çalap gibi isimleri kullandılar. Bunda kasıt yok, gelenek vardı. Türklerin Anadolu topraklarına girip İslâm coğrafyası ile daha sıkı teması ile İslâmi terminoloji oturmaya başladı.

SELÇUKLU VE ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ DÖNEMİ

13. 14 yy. ile 15. yy.ın yarısı Selçuklu metinleri veya daha geniş kavramla Eski Anadolu Türkçesi eserleri, genelde tasavvufîdir. Moğol zulmü ve göçler insanları dinî temayüllere yakınlaştırdı. Bu yüzden bu dönem eserleri, muhteva olarak halk inanışına uygun, fazla derinliği olmayan, eserlerdir. Bu eserlerde de Orta Asya kaynaklı Tengri-Tangrı; Çelep-Çalap adları bir hayli kullanılmıştır.

İlk örneklerden biri Hoca Ahmed Fakîh’in “Çarhnâme” adlı eseridir. Daha ziyade ahiret ve iman konularını işleyen eserin yazarı Mevlevî-Bektaşi geleneğinde hatırası yüzyıllarca saklanmış olan “kıdvetü’l- abdâl” Hoca Ahmed Fakîhdir. Eflâkî’nin “Menâkıbü’l-ârifîn”inde bu konuda bilgi vardır. Bu esere göre Hoca Ahmed’in vefatı 650 (1252)'den önce olmalıdır. Bu eserden (Çarhnâme ) alınan bazı beyitlerde Allâü teâlâ için hangi adlar kullanılmış, bakalım:

5- Bilürmi sen miçün geldüng cihâna

Sini kullug içün yaratdı Sultân

Burada Allah adı için istiâre ile Sultan kullanılmıştır.

25- Ögüngi dir kıyamet bil yakındır

Anun kim sanga nâzırdur Yaradan

Hâlık adı veya tahlîk sıfatının açılımı olan Yaradan (Yaratan) bugün de kullanılmaktadır. Has isim olmayıp sıfat olarak istimâli câiz görülmüştür.

70- Çelebüm çün ölüme ograruz biz

Ayırma song nefesümüz îmândan

Bu beyitte geçen çelep (çalap) kelimesi de bu devirlerdeki eserlerde bol bol görülür.

Çelep, Fârisî dilinde bir musiki âlet, olan zildir. Burada bağlantı zayıf olsa bile hak olmayan ilk dinî uygulamalar hep müzikli idi. Eski Roma’da “Bağ bozumu ve şarap Tanrısı” Bacus (Dionisos) adına yapılan inisiasyon törenleri ölüm ve hayata başlangıcı işleyen koro ve müzikli şiirlerle icra edilirdi.

Sapho, Attika Aiol lehçesinde Lesbos Eresos (Midilli) adasında doğmuş antik lirik Yunan şairidir. Afrodit kültü rahibesi olan Sapho (MÖ 612-?) lir denen çalgı ile şiirler söylerdi.

Şamanizm inancındaki Türklerde Şamanlar, kopuz veya vurmalı bir âletle ruhları çağırırlardı. Muhteva olarak çelep, ilkel dinî içerikli çalgılardan biri idi.

Burada asıl çelep (Çalap) kelimesinin “çelîpâ”dan gelme ihtimali daha yüksektir. Çelîpâ, Haç. Muarrebi salîb’dir “Farsça Türkçe Lugat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziya, Ziyâ Şükun C.1S. 716-717 Maarif Matbaası İstanbul 1944.

Bu salip (haç) anlamına gelen Çalap kelimesini, Türkler bu niyetle kullanmadılar. Niyetleri şüphesiz Allah idi. Ama bu kelimenin bu mânâları içermesi inkâr edilemez bir gerçektir. O hâlde kullanılmamaları daha evlâ idi.

Her ne kadar Mecdud Mansuroğl’na göre Hoca Ahmed Fakîh Mevlevî Bektaşi geleneğinde olsa bile, o günkü şartlarda Sünnî akâid dışında telakkî edilmemelidir. Şu beyit bunun en açık delilidir:

75- Ebûbekr ü Ömer kanı Alî hem

Ya kanı cem’ iden Kur’ân’ı Osmân

Bu eserde çelep yanında Hak (15, 41, 56, 59 ve 78.) beyitlerde kullanılmıştır.

Hayy ise 55. beyitte kullanılmıştır. Rahmân 32. beyit, Sübhân 5. beyit, Yaradan 25. beyit.

Yine 1350 yılında Hoca Mes’ûd (Mes’ûd bin Ahmed) tarafından yazılan “Süheyl ü Nevbahâr” adlı 5703 beyitlik uzun manzum eserinde de zikredilen isimler kullanılmıştır.

Çalap:

62- Bahâr olıcak tangla gözüngi aç

Çalap rahmetin tangla yüzinge saç

594- Gezelüm Çalap şalla kolay vire

Anung çâresi elümüze gire

Burada geçen “şalla” kelimesi metinde şallah, şâllâh şeklinde de bulunur ki inşâallah kelimesinin değişmiş şeklidir.

14. yy.da yazılan bir diğer önemli eser de Erzurumlu Darîr’in Kıssa-i Yûsuf mesnevîsidir. Bu metinde de Çalap kelimesinin kullanıldığını görürüz. Beyitlerde Çalap, Tangrı şekli de görülür.

203- Eyitdi iy kurd bir Çalap Tangrı hakı

Söyle sözüng saklama benden dahı

Burada kısaca temas etmemiz gereken konu Osmanlıda ve daha evvel de Türk devletlerinde “hiciv” insan haysiyetine ters düştüğü için kullanılmamıştır.

(Şeyhî’nin Harnâme’si Üzerinde Dil Araştırmaları. Doç. Dr. Faruk K. Timurtaş, Türk Kültürü Araştırmaları C.1, sayı 2. Ankara 1965)

Çalap ve Tangrı kelimelerinin kullanılmaları iddia ettiğimiz gibi önce Orta Asya sonra da İran menşelidir. Önemli eserler ve önemli şahıslar tarafından kullanılmaları, bu kelimelere meşrûiyet sağlamaz. Bunların doğruları Osmanlı ile kullanılmıştır. Osmanlı din gibidir kelâm-ı kibârı ne kadar doğru söylenmiş bir sözdür.

Bu geniş konunun devamında buluşmak üzere esen kalınız efendim..

TENGRİLERDEN TEVHÎDE-III / Sığınma limanımız Esmâ-i husnâ

29 Şubat 2020 02:00

A -

A +

PROF. DR. OSMAN KEMAL KAYRA

Her ihtiyacımızın karşılığında bir ismi olan Rabbimizin, bizim için tebliğ buyurduğu isimlerinin her biri bir derde, bir çıkmaza veya bir çaresizliğe çözüm ve çıkış yoludur: Er-Rahmân ve er-Rahîm isimleri dünyada ve ahirette onun merhametine sığınma limanlarımızdır. “Tanrı”, “Hudâ”, “Yezdân” bu iki mübarek ismi karşılayabilir mi?

Allahü tealanın kendi adlarını, güzel isimlerini kullanmamızı ve kendisine onlarla dua etmemizi emir buyurması kesin olduğu için bizlere başka seçim hakkı kalmamıştır.

Gerek Arâf sûre-i celîlesi 180. ayet-i kerimesinde, gerekse İsrâ sûre-i celîlesi 110. âyette emr-i ilâhîler çok açıktır: “En iyi isimler Allahü tealanındır. Öyleyse onu onlarla çağırın. Ona yakışmayan isimlerle çağıran kimseleri bırakın; onlar yaptıklarının cezasını göreceklerdir.”

Zâtının ismi “Allâh’ı” Kur’ân-ı kerîmde çok zikreden Rabb'imiz, “Esma-i husna”sını beğendiğini de açıkça bildiriyor.

Her ihtiyacımızın karşılığında bir ismi olan Rabbimizin, bizim için tebliğ buyurduğu isimlerinin her biri bir derde, bir çıkmaza veya bir çaresizliğe çözüm ve çıkış yoludur: Er-Rahmân ve er-Rahîm isimleri dünyada ve ahirette onun merhametine sığınma limanlarımızdır. “Tanrı”, “Hudâ”, “Yezdân” bu iki mübarek ismi karşılayabilir mi?

Onun el-Melik adını düşünelim: O, ne zatında ne sıfatlarında hiçbir varlığa ihtiyaç duymaz. Her şey onun mülkü ise onun mülkünde o Melik’ten istemeyip de hangi tanrıdan isteyeceğiz?

Es-Selâm adında Rabbimizin her türlü ayıplardan ve kötülüklerden berî olduğunu biliyoruz. Bunca varlığın selâmet ve emniyeti onun elindedir. Zaten Allahü tealanın fiilleri mutlak şerden salimdir; şerri murat etmemiştir. Dara düştüğümüzde selamete çıkmak için onun bu güzel adına sığınmayıp da hangi ada sığınacağız?

El-Musavvir ismi bütün güzellikleri ve en güzel varlığı yani insanı suretlendiren Cenâb-ı Bârî iken, çocuk isteyen ebeveynin “Yâ Musavvir” diye dua etmeleri ne güzeldir. Başka nereye iltica edeceğiz? Yaşadığımız kâinatın muazzam güzelliği onun “Musavvir” adının aynasıdır. Bütün bu güzel suretler onun ef’âlinin ufak bir göstergesidir.

Zulme uğramış, ezilmiş, dünyaya küsmüş Müslümanlar ve her mazlum kul onun el- Kahhâr isminden yardım dilemeyip, nereye sığınacaklar? Çünkü o, düşmanlarının bütün kuvvetini yok eder, kahreder.

El açıp istediğimizde karşılıksız veren, hibe eden, el-Vehhâb’a sığınmayıp ondan istemeyip kimden isteyeceğiz?

Yaşamak, bedenimizi ayakta tutmak, yiyip içme ihtiyacını gidermek için el-Rezzâk diye yalvarmayıp hangi kapılara gideceğiz?

Es-Semî’ ve el-Basîr adlarının manalarını bilip hasbe’l-beşer günah işlediğimizde, bunları her zaman duyan ve gören et-Tevvâb’a tövbe etmeyip hangi taşlara başımızı vuracağız?

Tabii ki bu örnekleri çoğaltmak mümkün.

İsrâ sûre-i celîlesi 110. âyet-i kerîmede mealen “İster Allah deyin, ister Rahman deyin, hangisini derseniz deyin. En güzel isimler onundur” buyrulmakta.

Rabbimiz hududu çizmiş: Ya Allah deyin ya da onun güzel isimlerinden birini kullanın. Bunun dışında bize bir tercih hakkı bırakılmamıştır.

Eski eserlerde Tanrı kelimesi çok kullanılmış ama bu kelime Allah veya Esmâ-i husnâ adına kullanılamaz. Bu konuda hissi davranmayıp bilimsel verilerle bunun olamayacağını açıklamaya çalışıyoruz.

TANRI ÇIKMAZI

Erich Von Daniken’in “Tanrıların Arabaları” adlı eseri yerine ancak ilahların arabaları diyebiliriz. Başkası olmaz.

Yine asıl adı “Immortals” yani ölümsüzler olan kelime “Tanrılar” olarak tercüme edilmiş. Antik Yunan’da geçen bir filmde, savaşçı Prens Theseus, kötü güçlere karşı savaş açar. Tanrıları ve toprağını titanlara ve barbarlara korumakla görevli olan Theseus’u seçen Tanrı Zeus’tur. Kendisini koruyamayıp başkasından medet uman bir Tanrı!?

“The Gods Must Be Crazy”, 1980 İngiliz-Amerikan yapımı bir komedi. Tercümesi “Tanrılar Çıldırmış Olmalı” Burada “Gods” yani tanrılar kelimesi anahtardır. “God” İngilizce “Allah” karşılığında kullanılıyor. Arapçada her kelimenin çokluğu vardır ama Allah kelimesi çokluğu olmayan tek kelimedir. La ilahe illallah diyen bir insan nasıl Tanrılar diyerek müşrik olur. İşte Tanrı kelimesinin sağlaması… Bakalım ve ibret alalım.

SATIR ALTI KUR’ÂN TERCÜMELERİ

Başlangıç dönemlerinde Kur’ân-ı kerimin Türkçe tercümelerinde kullanılan dil, satır altı çeviriler olup birebir aktarım durumundan dolayı Arapça sentaksa (cümle yapısı) uygunluk gösterir. İlk Kur’ân tercümelerinin X. yüzyılın sonu ile XI. yüzyılın başlarında yapıldığı kanaati hâkimdir. Zeki Velidi Togan da bu tezi savunanlardandır. Mesela “Özbekistan İlimler Akademisi Ebû Reyhân el-Birûnî Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesi” bünyesinde muhafaza edilen satır altları Türk-Farsça olan bir Kur’ân nüshası, bilim dünyasına “Özbekistan Nüshası” olarak tanıtılmıştır. (Yard. Doç Dr. Emek Üşenmez’in “Türkçe İlk Kur’ân Tercümelerinden Özbekistan Nüshası) Bu eser, Eski Türk Dili, hatta Harezm ve Kıpçak sahası dil benzeşmeleri ile önemli bir kaynaktır. Başta Fatiha-yı şerifenin yer almadığı bu nüsha, ilk üç sureyi ihtiva eder. Tahmin edildiği gibi bu eserde de “Tangrı” kelimesi bolca kullanılmıştır.

Kutadgu Bilig’deki “idi”, Mevla, Melik kelimeleri karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu satır altı tercümelerde de “idi” kullanılmıştır.

Burada dikkat çeken husus Kur’ân-ı kerîmin bu nüshasında “Allah” lafz-ı celâli ayrı karakterde yazılmış olmasına rağmen onun yerine Tangrı veya idi kullanılması bu kelimelerin o zaman için ne kadar geçerli olduğunu gösterir. Aynı eserde Farsça tercümelerde Allah kelimesinin karşılığı Huda diye geçerken, Türkçe tercümede Tangrı diye geçer.

Tercümeler Türkçe-Farsça çapraz olarak verilmiştir. “Ve Huda- takı Tangrı Amûzkâr-Yarlıkagan” şeklindedir.

Tangrı kelimesi atasözlerimizde ve deyimlerde de kullanılır:

Tanrı koruduğunu iblis aleyhillane balta ile seğirtir.

Tanrı vermeli olucak beylik yuvasında dahi verir.

Tanrı misafiri

Tanrı nişanladığından kork.

Tanrı nişan vurduğu kuldan kaçmak gerek.

Atasözleri anonim olup çok eski zamanlardan beri dilimizde yaşayan önemli folklor ürünlerindendir. Olduğu gibi kabul edilmelidir.

Bugünkü Türk dünyasında da Allah, Tanrı, Kuday (Huda) beraber kullanılmaktadır.

Dinî ıstılahlarda Farsçanın da çok etkisi olmuştur: Vudû yerine abdest, salât yerine namaz dilimize tam olarak yerleşmiştir.

Özellikle dinî gibi görünen, fakat tamamen lâdinî olan geleneksel vazgeçilmezler bir nevi ritüeller olarak bilinen şekiller, eskiler tarafından da çok kullanılmıştır.

Farisi diliyle yazılmış çok kıymetli dinî eserler olması ve dinî edebî alıntıların çokluğu sebebiyle Farsça ile dilimiz içli dışlı olmuştur.

Büyük ve Anadolu Selçuklu devletlerinde I. Gıyâseddin Keyhusrev, I. İzzeddin Keykâvûs, I. Allâeddin Keykûbâd, II. Gıyâseddin Keyhusrev’in unvan adları hep Fârisî (Pers) mitolojik isimleridir.

KEBÎKEÇ

Eskiler kitapları kurt yemesin diye kitap sırtlarına veya baş sayfalara “Yâ Kebîkeç” yazarlardı. Bu kelime Süryânîcede zararlı böcekleri yok etmekle görevli bir meleğin adıdır. Eskiden el yazması kitaplara yazılan bir tılsım. Kitapları güveden korumak için yazılırdı. (Meydan Larousse, s. 137c.7, Meydan Yay. İstanbul, 1972)

Kebîkeç, yırtıcılar ayası, düğün çiçeği, kurbağa otu denilen bir bitki. Rivayete göre Süryanicede haşerat üzerine memur bir melek vardır. Bu kelimeyi güve dokunmaması için kitapların üstüne yazmalarının sebebi bu olsa gerek. (Farsça Türkçe Lugat, Gencîne-i Güftâr, Ziyâ Şükûn, c.3 s. 1503, Maarif Vekâleti, İstanbul.)

BEDÛH

Bir diğer tılsım gibi kullanılan kelime de “Bedûh’tur” Arapça veya Farsça olduğu belli olmayan bu kelime bir melek olarak düşünülmüş.

Kaâmûs-ı Osmânî bu kelimeyi Farsça olarak bildirir.

Mektupların kaybolduğu dönemlerde zarf üzerine “Bedûh” yazılınca, mektubun koruma altına alındığı inancı vardı.

Adres yazıldıktan sonra zarfın boş kalan üçte iki büyüklüğündeki yere “Bedûh” (Vedûd) kelimesi karşılığı olarak yazılırdı. (A. Talat Onay, Edebiyatımızda mazmunlar, MEB Yayınları, 1996 s.136.)

Bedûh, bir tılsımlı kelime olup üç sıralı murabbaın unsurlarından teşekkül eder. Bir ara İmam Gazâlî hazretleri de bu kelime üzerinde uğraşmıştır. (Munkız, Kahire s.46-50.)

Aynı zamanda bu asır sihirbazı olan Mısırlı Ahmed Mûsâ al- Zarkâvî, “Mefâtih al-Gayb” adlı eserinde bu konuya geniş yer vermiştir.

Aynı konuda al-İnâya ve al-Esrâr kitaplarının müellifi sihre dair yazılar yazan Mısırlı Yusuf Muhammed al-Hindî’nin eserlerinde de Bedûh hakkında bilgi vardır.

Bir diğer mütalaa da Bedûh’un Ârâmî Fârisî’deki Zühre seyyaresinin ve ilâhesinin adı olan “Biduht’tan geldiğidir. ( Krş. G. Hoffman Auszüge Aus Syrichen Akten Persicher Martyrer s.128 vd.

Bu kelime sihrî ve şeytânî bir ifadedir. Fihrist’te zikredilmiş olup ekseriya Zühre (Venüs) ile birlikte görülmektedir.

Von Hammer’in Bedûh’un Allah’ın isimlerinden birisi olduğunu iddia etmesi de çok gariptir.

Zamanında Kahireli bir büyücü, bunu mürekkep aynası ile birlikte kullanmakta idi. Bir muska gibi de kullanılırdı. Daima takılan mücevherlerin üzerine “Kebîkeç” gibi yazılıp siyânet remzi olarak kabul edilirdi. (Fath al-Celîl, Tunus 1920)

Mektup ve kitap başlarına da “Bedûh’a” işaret eden Arapça “bâ” harfi kesik olarak yazılırdı. Aslında bu kesik bâ harfi “bismihî sübhânehû”nun kısa şekli olup “Allâh’ın adıyla” ifadesini taşırdı. Ayrıca “bâ” Besmele-şerîfe”nin ilk harfi olduğu için de önemliydi. Bütün ulûmun hulâsası Besmele-i şerîfede, onun da özü “bâ” altındaki nokta olduğu düşüncesiyle Hazret-i Alî (kerremallâhu vecheh) “Ben “bâ” nın altındaki noktayım.” demiştir.

HULÂSA-İ KELÂM

Evvela şunu iyi bilelim: İhlaslı bir Müslüman İslâmî müktesebât dışında hiçbir şeyden medet ummaz. Hazret-i Risâletpenâh efendimizin bize bıraktığı, Sahâbe-i kirâm Efendilerimizin ve onların devamı İslâm âlimlerinin yolu, bizim ışıklı yolumuzdur. O ışığı kaybeden karanlığa, bâtıla ve bid’atlere gömülür.

Ehl-i sünnet âlimlerimizin kullandıkları ıstılâhât bizim için rehberdir. Dinî olan konuları ritüel hâline getirmek de çok yanlıştır. Mevlidler, na’t-ı şerîfler hakkıyla okunduğunda bir ibadettir; çünkü bunlar Efendimizi öven mesnevî ve kasîde şeklindeki şiirlerdir. Efendimizi öven her söz ibadettir.

İhlaslı ve samimi bir Müslüman, Allâhü zü’l-celâl’in adı ve Esmâü’l-husnâsı varken, Tanrı, Çalap, Yezdan ve hatta Hudâ kelimelerini tercih etmez.

Kur’ân-ı kerîm, Ehâdis-i nebeviye ve verese-i Rasûl aleyhissalâtü vesselâm Efendimizden intikal eden sahih bilgiler, bizim için kılavuz ve Habl-i metîne uzanan nurlu yoldur.

Eski zamanlarda kullanılan yanlış ıstılâhât mâzîde kalmıştır. Şimdi Molla Fenârî’den ve diğer Osmanlı şeyhülislâm ve ulemasından bize devreden dosdoğru terimlerden oluşan yol, hidayet kanalımızdır. Orta Asya menşeli İslâm ulemâsı ve tasavvuf erbâbının (rahmetullâhi teâlâ aleyhim ecmaîn)in kullandıkları Tanrı, Çalap gibi kelimeler için sadece” beynehüm beynallâh” diyebiliriz. İşin doğrusunu ancak Allâhü te’âlâ bilir… Bir dahaki yazımızda buluşmak üzere esen kalınız efendim…

.

ÇALIKUŞU’NDAN İSTANBUL SÖZLEŞMESİ’NE… Türk ailesinin dönüşümü nasıl sağlandı!

16 Şubat 2020 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Tanzimat ve Cumhuriyet devrinde yazılan eserler ve çekilen filmlerde geri kalmışlığın sembolü olarak Anadolu kadını hedef tahtasına yerleştirilmiş, bu kadın figürlerinin karşılığı olarak da Fransız âdetlerini hayat prensibi hâline getirmiş Batılı hayat tarzını tercih eden kimseler makbul kişilikliler olarak sunulmuştur.

Tanzimat ile başlayan süreçte Osmanlı toplum yapısını çözünür hâle getirmek için en etkili platform olan edebiyat ve sanat kullanılmıştır. Tanzimat dönemindeki edebî eserlere bakılırsa bunu rahatlıkla görmek mümkündür. Osmanlı toplumu, bu dönemde kaleme alınan eserlerle, zaten asırlarca var olan ve uğrunda divanlar yazılan aşk kavramlarının Batı formatıyla tanıştırılmış, bu edebî ürünlerde sıkça işlenmeye başlanmıştır. Bu mantıkla yazılan eserlerde flört algısının topluma yavaş yavaş yerleştirildiği görülmektedir. Bundan sonra da bu projelerin sürdürülebilir olacağı tesirli bir merkezin seçilmesi gerekiyordu ki bunun için yüzyıllarca İslam’ın kalesi kabul edilen İstanbul en ideal yer olarak belirlenmiştir. Fakat bütün bu mefhumların yerleştirilmesi için şartların da müsait hâle getirilmesi gerekiyordu. Belki bir-iki asır sonra da olsa amaçlara ulaşılacaktı ve bu uğurda her türlü zorluk göze alınmalıydı. Bu sebeple de bu devasa medeniyetin ve kuvvetin bir an önce güçten düşürülmesi gerekiyordu (Henry Elliot Hatıraları). Bunun için de öncelikle yüzyıllardır Müslüman Türk toplumlarının temel taşı olarak üzerine titrediği “aile ve kadın” mefhumlarının dönüştürülmesi lazımdı (Rus sefîri İgnatiyef’in Hâtıratları, Fener Rum Patrigi 5. Gregorius'un Rus Çarı’na Mektubu). Bu noktada verilen eserlere bakıldığında dikkat çekici yaklaşımlar göze çarpmaktadır. Bazı eserlerde Batılı mesajlar toplumun bilinçaltına pompalanmıştır. Özellikle bu konular üzerine ilk mesajları verenler; Şemsettin Sami’nin “Taaşşukı Tal’at ve Fıtnat”ı ile Samipaşazade Sezai’nin “Sergüzeşt” adlı eserleridir. Öyle ki hedef, Türk aile yapısı olduğu için bu eserler çok işlevsel ve kritik vazifeler görecektir. Maksat Osmanlı ev hanımlarının toplumsal genleriyle oynamaktı ve öncelikle bu tipler, gözden düşürülmeli, her yerde “entrikacı, yalancı, müsrif, dedikoducu ve sefahat düşkünü” olarak lanse edilmeliydi. Bu devrin bazı eserlerine göre (özellikle Namık Kemal’in İntibah’ı gibi) ev kadını, ne kadar uysal olursa olsun yine de güvenilmemesi gereken kişiliklerdir. Ayrıca, Tanzimat döneminde algılara yavaş yavaş varmış gibi gösterilen kadın-erkek rekabeti(!), onlarca eserle zihinlere zerk edilmeye başlanırken rakip cinsiyetler(!) arasındaki ihtilaf tohumları ileride paha biçilmez neticeler ortaya çıkaracak ve toplum mühendislerinin işi kolaylaşacaktı. Bu konuda, Tuba Yılmaz’ın (2016) yazdığı makalede şu tespitlere yer verilmiştir; “Namık Kemal, kadının toplumda aktif olmak istediği her alanda “kadın” olduğu için eleştirileceği düşüncesi ile erkekleştirilmesi gerektiğini öne sürer.” İşte görüldüğü gibi kritik mevkilerde vazifelendirilerek kahramanlaştırılan suni kişiliklerin, düşünceleriyle günümüze kadar taşınması geleceğe yönelik planların sona ermediğinin göstergesi olarak kabul edilebilir.

ROMANLARDAKİ “ÇİRKİN

ANADOLU KADINI” ALGISI

Cumhuriyet dönemi eserlerinde de Tanzimat’ın devamı bir gayretkeşliğin izlerine rastlanır. İçtimai değişimin bir aracı olarak edebî ürünlerden yazılı ve görsel iletişim araçlarına kadar bütün platformlarda hedefe konulan, ahlakı ve hayat düsturuyla dünyaya nam şalmış Anadolu kadını için “Çirkin, bakımsız, pasaklı, görgüsüz, kaba, cahil, okumamış, batıl inançların tutsağı, iletişim becerisi gelişmemiş ve geri kalmış” bir profil çizilmiştir. Özellikle bugün feminist yazarlar tarafından sembol bir şahsiyet olarak sunulan Halide Edib’in “Vurun Kahpeye” ve “Ateşten Gömlek” adlı eserleri yeni kadın tiplemesinin öncü kaynakları olarak kabul edilmiştir. Bu konuda, Tuba Yılmaz’ın şu tespitleri dikkat çekicidir: “Halide Edib’in her iki romanında (Ateşten Gömlek ve Vurun Kahpeye) ele aldığı kadın kahramanlar, Kemalist ideolojinin 'cinsiyet kimliği' yerine 'toplumsal kimlik' algısını 'sadece cephede' temsil eden önemli kadınlardır. Kadının, haklarını aramada böyle bir pozisyonu kabul etmesinin ön şart olduğunu gören 'aydın kadınlar', kadının erkekler kadar güçlü olması gerektiği vurgusunu kadının cephedeki muvaffakiyeti ile paralel değerlendirmeyi doğru bulmuşlardır.”

‘YENİ KADIN’ STRATEJİSİ

Aziz Şeker (2017) de Serpil Sancar’dan (2014) yaptığı bir alıntıda şunları ifade eder: “…Bu kuşak romanlarında en temel ideolojik yapı, kurucu seçkinlerin arzusunda ortaya çıkan ‘yeni kadın’ı şekillendirme stratejileridir. Bu arzuyla şekillenen eril modernlik ‘yeni kadın'a, takip etmemesi gereken yolları, yanlış rotaları ve öykünmemesi gereken yaşam biçimlerini, romandaki kişi ve olay örüntüsünü kullanarak tasvir eder.” Mesela toplumsal değişim noktasında Reşat Nuri Güntekin’in “Çalıkuşu” ve “Yaprak Dökümü” gibi popüler romanlarda da yukarıdaki eserler gibi Müslüman-Türk kadınının dönüşümünün şifreleri verilmiştir. Bu eserlerin bazıları önceki senelerde “100 Temel Eser” içerisinde çocuklara model kaynaklar olarak sunulmuştu. Bugün eğitim sistemimizde bu anlayışların ürettiği eserlerin ezici ağırlığını görmekteyiz.

Siyaseten yapılması gerekenlerin önce edebî eserlerle algılara yerleştirilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bunun için de Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Şükûfe Nihal, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Orhan Kemal vs. gibi yazarlar kullanılmıştır. Bütün bunların yanında kültürel değerlerin korunması hassasiyeti güden yazar ve şairlerin de politika gereği ortalıkta görülmesine çok fazla fırsat verilmediği görülmüştür. Yukarıda belirtilen yazarlara ait eserler gibi daha yüzlercesinde ve günümüze kadar yapılmış sayısız filmlerde, geri kalmışlığın sembolü olarak Anadolu kadını hedef tahtasına yerleştirilmiş, bu kadın figürlerinin karşılığı olarak da “Fransız âdetlerini hayat prensibi hâline getirmiş, modayı yakından takip eden, eğlence düşkünü, kültür ve değer hassasiyetini reddeden, bunun yanında da mutlaka Batılı hayat tarzını tercih eden” kimseler makbul kişilikler olarak sunulmuştur. Bu format, kadın kadar hayallerindeki erkek figürü için de çizilmiştir. Zira şalvarlı, üstü toz-toprak, çarıklı, elleri nasırlaşmış vatandaşlar cahil olarak görüldüğü için onlar, sosyal hayatta çok fazla ortalıkta görülmemeliydiler (Bu esnada 1940’lı yıllarda Ankara’nın bazı bölgelerine zenginlerin göz zevkini bozuyor denilerek şalvarlı ve çarıklı Anadolu köylüsünün sokulmadığı da bir hakikattir.)

BUGÜN GELDİĞİMİZ SON NOKTA

Etrafı sarılan Türk kadını ve ailesi her şeye rağmen günümüze kadar gelmiş ama onlarca yıl önce toprağa atılan tohumların bugün meyveye durduğu gerçeği de maalesef gözlerden kaçırılmamalıdır. Hatta bu konuda içinde bulunduğumuz durumu devlet büyüklerinin serzenişlerinde de görmekteyiz. Mesela Sayın Cumhurbaşkanının geçen ay bir konuşmasında geçen şu sözleri de aslında yukarıda anlatılanların nihai sonucudur: “Aile kurumunu kökünden kurutmayı amaçlayan sembollerin önü bilinçli bir şekilde açılırken, aile kurumuna sahip çıkan davranışlar küçümseniyor. Bu büyük tehlikeye hep birlikte karşı koymalıyız.” (Kaynak: İHA). Dolayısıyla her şey kanıksanmakta ve aile mefhumu çökerek içinde bulunduğumuz duruma gelmektedir. İstanbul Sözleşmesi’nin Türk aile yapısını dinamitlediği doğrudur. Fakat dininin kadına verdiği önemden bîhaber, hak-hukuk tanımaz, sırf güçlü olduğu için hanımına şiddet uygulayan canavarların varlığı da kabul edilmelidir. Bugün muhafazakârından liberaline kadar çok geniş bir toplumsal yelpazede bu şiddet olgusu konusunda insanlar, toplumun gittiği istikameti dehşetle izlemektedir. Fakat erkeği sürekli şiddetle anıp kadını mağdur pozisyonunda gören hastalıklı yaklaşımlar da pimi çekilmiş saatli bir bomba gibi toplum huzurunu etkilemeye devam etmektedir. Hatta geçenlerde bir arkadaşımın “Bazı bayanların toplu taşıma araçlarında taciz suçlamasıyla çok kolay olay çıkardığını” söylemesi ve “birçok erkeğin artık toplu taşımalarda bu korku sebebiyle seyahat etmekten çekindiğini” söylemesi dikkat çekicidir. Bu, doğru ise ve toplumda gerçekten böyle bir psikoloji oluşmuşsa, var olan durum toplum psikolojisinin çökmeye başladığının, tedbir alınmazsa daha büyük problemlerin yaşanacağının habercisidir.

Özetle; bu kadar tazyik, mücadele, proje ve planlar çerçevesinde hedef tahtasına konulan “aile ve kadın” mefhumlarımızdaki tabansız ve taklitçi dönüşümün binlerce yıllık geçmişi olan bir milletin tabiatıyla uyuşmaması, dolayısıyla da bu konudaki şikâyetlerin ayyuka çıkması normal değil midir?

***

Kaynaklar

İhlas Haber Ajansı.
Serpil, Sancar (2014). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, 3. baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 138.
Şeker, A. (2017). Türk Romanında Toplumsal Cinsiyet Açısından Kadın Temsillerine Yönelik Sosyolojik Bir Çözümleme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 54.
Yılmaz, T. (2016). 1923-1940 Arası Cumhuriyet Dönemi Kadın Romanlarında İdeal Kadın Tipi Olarak Erkekleşen Kadın, Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 35-51.

İSLAM’DA CİHAD Tarihte muhteşem zaferleri nasıl kazandık?

23 Şubat 2020 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan ÜNAL

İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

İslam ordularının sefere çıkarken niyetleri “İ’lâ-yı kelimetullah” yani Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerimdeki Cihad emrini yerine getirmek idi. Ölümden hiç korkmaz, şehit olmak için can atarlardı. Bu sebeple çok üstün düşman kuvvetleri karşısında dahi zaferler kazanılıyordu. Bunun misalleri çoktur.

Cihadı devlet yapar. Devletin izni ve kumandanının emri olmadan, herkesin başkasına saldırması, cihad olmaz. Çapulculuk, eşkıyalık olur.

Dua ordusunun askerleri, gazâ ordusu askerlerinin ruhu gibidir

Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerimin pek çok âyet-i kerimesinde cihadı emretmektedir. Mesela Tövbe suresinin 43. âyetinde mealen şöyle buyruluyor: “Ey Müminler! Gerek yaya gerekse binek üzerinde Allah yolunda sefere çıkın, mallarınızla, canlarınızla Allah yolunda cihad edin. Eğer bilirseniz bu sizin için çok daha hayırlıdır.” Yine Tövbe suresinin 73. âyetinde mealen: “Ey Yüce Peygamber! Kâfirlere ve münafıklara karşı cihad et, onlara sert davran” buyurulmaktadır.

Büyük İslam âlimi İmam-ı Rabbanî hazretleri, zamanın Sultanı Selim Cihangir Han’a yazdığı mektupta buyuruyorlar ki: “Askerin, ordunun vazifesi devleti kuvvetlendirmektir. Bu parlak dinin yayılması devletin yardımı ile olur. (İslamiyet kılıçların altındadır) buyruldu. Devletin kuvvetlenmesi için yardım iki şekilde olur. Birincisi maddî sebeplerle olur. Bu da asker ile ordu ile (teknik, ekonomik vasıtalarla) yapılır. Bunların hepsi meydanda olan, görülen yardımlardır. Yardımın ikincisi, hakiki yardım olup, sebepleri yaratan tarafından yapılmaktadır. Âl-i İmran suresinin 126. ayetinde mealen; “Yardım ancak ve yalnız Allah’tandır. Bu yardıma dua ordusu vasıtasıyla kavuşulur” buyrulmaktadır.

İmam-ı Rabbanî hazretleri başka bir mektubunda da, “Kâfirlerle cihada girerken önce niyeti düzeltmelidir. Muharebeye girmekten maksat Allahü teâlânın ismini, dinini yaymak ve yükseltmek; din düşmanlarını zayıflatıp bozguna uğratmak olmalıdır” buyuruyor.

CİHADI DEVLET YAPAR

Son asır İslam âlimlerinden Hüseyin Hilmi Işık Hazretleri de “Tam İlmihal” kitabında, İslam’ın cihad emriyle ilgili şunları kaydetmektedir: “Cihad, insanların İslamiyeti işitmelerine ve Müslüman olmalarına mâni olan zalimleri, sömürücüleri ortadan kaldırarak, insanların Müslüman olmakla şereflenmeleri için yahut Müslümanlara saldıran kâfir, zalim ordularına karşı Müslümanların mallarını, canlarını ve ırzlarını, namuslarını korumak için, can ile mal ile propaganda ile harp etmek, savaşmak demektir.

Cihadı devlet yapar. Milleti sulh zamanında cihada hazırlamak, yetiştirmek, devletin vazifesidir. Müslümanların cihat yapması, cihat sevabına kavuşması, devletin cihat yapmak veya cihada hazırlanmak için yaptığı davete, çağrıya ve kumandanların emirlerine itaat etmesi, askerlik vazifesini yapması demektir. Devletin izni ve kumandanının emri olmadan, herkesin başkasına saldırması, cihad olmaz. Çapulculuk, eşkıyalık olur. Büyük günah olur. İbni Âbidin diyor ki: “Devletin harp etmesi, bunun için de, zamanın en mükemmel silahlarını yapması, milletin de, devlete yardım, itaat etmesi vaciptir.”

ALLAHÜ TEÂLÂNIN VAADİ

İslam ordularının, kendilerinden birkaç misli büyük olan düşman ordularına karşı zaferler kazanmalarının hikmeti neydi? Allahü teâlâ cihad eden İslam askerine yardım edeceğini Kur’ân-ı kerimin bazı surelerinde bildiriyor.

Bunlar mealen:

“Ey iman edenler! Eğer siz Allah’ın dinine yardım ederseniz Allahü teâlâ da size yardım eder, ayaklarınızı sabit kılar.” (Muhammed Suresi)

“Mallarını, canlarını feda ederek din düşmanları ile Allah rızası için cihad eden Müslümanlar, oturup ibadet edenlerden daha üstündür. Hepsine de, Cenneti söz veriyorum.” (Nisa Suresi)

“Eğer Allahü teâlâ yardım ederse, artık size galip gelecek hiç kimse yoktur.” (Âl-i İmran suresi)

“Yüz mümin, iki yüz kâfire galip gelir.” (Enfâl Suresi)

“Allahü teâlâ vaadinden dönmez.” (Rum Suresi)

Görülüyor ki Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerimde zaferi bizzat kendisi vadediyor. Bundan dolayı, savaşta askerlerin moral ve maneviyatlarının çok yüksek olması, en zor şartlarda dahi endişeye, ümitsizliğe düşmemeleri gerekir. İmam-ı Rabbanî hazretleri “Ümitsizlik küfürdür.” buyuruyor. Zafer için daima azimli, gayretli ve ümitli olmalı; Allahü teâlânın yardımını beklemelidir.

DUA, ASKERLERİN RUHU GİBİDİR

İmam-ı Rabbanî hazretleri Mektûbat’ında buyuruyor ki: “Dua; kazayı, belayı def eder. Dua ordusunun askerleri, gazâ ordusu askerlerinin ruhu gibidir. Gazâ ordusunun askerleri, onların kalıpları, bedenleridir. O hâlde, gazâ ordusunun askeri, dua ordusu olmadıkça, iş başaramaz. Çünkü ruhsuz bedene hiçbir yardımın ve kuvvetin faydası olmaz. Bunun içindir ki, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), gazâlarında ve sıkıntılı zamanlarında, muhacirlerin fakirleri hürmetine Allahü teâlâdan yardım dilerdi. Askeri, ordusu olduğu hâlde, muhacirlerin fakirlerini vesile ederek dua ederdi.”

Peygamberimiz Hazreti Muhammed (aleyhisselam), Bedir Harbi’nde devamlı şöyle dua ediyordu: “Allah’ım! Bana yaptığın vaadini yerine getir. Ya Rabbim, şu bir avuç İslam cemaatini helak edersen artık sana yeryüzünde ibadet edecek kimse kalmaz.”

Selçuklu Sultanı Muhammed Alparslan, 26 Ağustos Cuma günü Malazgirt Harbi’nden evvel askerlerini toplayıp atından inerek secdeye vardı. Sultan Alparslan “Ya Rabbi, sana tevekkül ediyor, azametin karşısında yüzümü yere sürüyor ve senin uğrunda cihad ediyorum. Ya Rabbi, niyetim hâlistir. Bana yardım et; sözlerimde hilaf varsa beni kahret!” diye dua etti.

Osmanlı Sultanı Murad-ı Hüdâvendigâr da Kosova Meydan Muharebesi’nde, savaştan önce komutanlarına şu konuşmayı yaptı: “Hepimiz biliriz ki, zafer ancak Allahü teâlânın yardımıyla gerçekleşir. Küffar ordusu bizden fazladır. Fakat Müslüman mücahid, kâfirden şecaatlidir. Beylerim, paşalarım, hadi göreyim sizi. Bu gece, asker evlatlarımı hoşça tutasınız. Onlara, Yüce Allah’ımıza dua etmelerini vasiyet edesiniz. Helalleşesiniz. Ola ki, yarın çoğumuz Cennet’te buluşuruz.”

ŞEHİTLİĞİN YERİ

Dinimizde şehitliğin çok mühim bir yeri vardır. Allahü teâlâ Kur’an-ı kerimde “Allah yolunda ölenlere ölü demeyiniz. Bilakis onlar diridirler. Ama siz bunu anlayamazsınız” buyurmaktadır. (Bakara: 154)

Peygamberimiz de muhtelif hadis-i şeriflerinde buyurdular ki: “Şehit, kabir azabından emindir. Yakınlarından yetmiş kişiye şefaat eder. Allahü teâlâ şehidin bütün günahlarını affeder. Hatta denizde şehit olanların kul haklarını da bağışlar.”

DÜŞMAN ÜSTÜNDÜ AMA…

Peygamberimizin sahabelerinin ve İslam ordularının, sefere çıkarken niyetleri “İ’lâ-yı kelimetullah” yani Allahü teâlânın Kur’an-ı kerimdeki Cihad emrini yerine getirmek idi. Ölümden hiç korkmaz, şehit olmak için can atarlardı. Bu sebeple, çok üstün düşman kuvvetleri karşısında dahi zaferler kazanılıyordu. Şimdi buna birkaç misal verelim:

Bedir (624): Komutan Peygamberimiz Muhammed aleyhisselam. Eshab-ı Kiram’ın mevcudu 313, müşrik ordusunun mevcudu 1000.

Mute (629): Komutanlar; Zeyd Bin Harise, Cafer-i Tayyar, Abdullah bin Revaha. Bunların şehadetinden sonra, Halid bin Velid. İslam ordusu 3 bin, Bizans ordusu 100 binden fazla.
Yermük (636): Komutan Halid bin Velid. İslam ordusu 46 bin. Bizans ordusu 240 bin.
Kadisiye (636): Komutan Sa’d bin Ebu Vakkas. İslam ordusu 34 bin. İran ordusu (Sasani) 120 bin.

Nihavend (642): Komutan Numan bin Mukarrin. İslam ordusu 30 bin. İran ordusu 150 binden fazla.

Malazgirt (1071): Komutan Muhammed Alparslan. Türk ordusu 40 bin, Bizans ordusu 200 bin.
Kosova (1389): Komutan Murad-ı Hüdâvendigâr. Türk ordusu 60 bin, Haçlı ordusu 100 binden fazla.
Mohaç (1526): Komutan Kanuni Sultan Süleyman. Türk ordusu 70 bin, Haçlı ordusu 100 bin.
Panipat (1526): Komutan Babür Şah. Müslüman ordusu 13.500. Hint ordusu 150 bin.

MAĞLUBİYETİN SEBEPLERİ

Birinci Dünya Harbi’ne gönüllü olarak katılan Konyalı müderris Abdullah Fevzi Efendi hatıralarında İttihat ve Terakki devrindeki Osmanlı ordusunun başarısızlığının sebebini, komutan ve askerlerin İslamî değerlerden uzaklaşmasında görüyor, savaş zamanında orduda namaz kılan, oruç tutanların çok az olduğunu belirtiyor. Ayrıca, cihaddan maksadın sadece vatan ve istiklalden ibaret olduğu, Kur’an-ı kerimde emredilen İ’la-yı kelimetullah, Allahü teâlânın ismini ve dinini yüceltmek, İslam’ı yaymak ve şehitliğin yüksek fazileti gibi hususların düşünülmediği, aksine askerin bütün arzusu, savaşın bir an önce biterek evine, köyüne dönmek olduğundan, eskiden olduğu gibi büyük zaferler kazanılmadığını ifade etmektedir.

GÜNÜMÜZÜN EN MÜHİM CİHADI

Günümüzün en büyük savaş vasıtaları; güçlü ordular, atom bombası ve nükleer silahlardır. Bunlara sahip devletler, milletler, kendilerini her zaman güçlü ve emin görmektedirler. Yakın zamanın büyük fen ve İslam âlimi Hüseyin Hilmi Işık hazretleri, ‘Tam İlmihal’de diyor ki: “İstikbâlin harpleri, atom silahları ile yapılacak, atom kuvveti bulunmayan milletler, yaşamak hakkı bulamayacaktır. Müslümanların, düşmanda bulunan silahları öğrenmesi ve yapması, farzdır. O hâlde, bugün atom bombasını yapmaya ve bunun için lüzumlu matematik, fizik, kimya bilgilerini öğrenmeye çalışmak farzdır.
Önümüzde bulunan atom harbine hazırlanmazsak, dinimizi, milletimizi koruyamayız. Harp için, atom tesislerini hazırlamak, bunlardan sulh zamanında, insanların refah ve saadeti için istifade etmek, dînî vazifemiz ve ibadetimizdir. Devletin, milleti cihada hazırlaması, ibadettir. Hazırlamaması, büyük günahtır. İbni Âbidîn buyuruyor ki: (Düşman hücum ettiği veya hücum korkusu olduğu zaman, her Müslümanın harp etmesi farz-ı ayndır.) Bu sebeple, atom bombası ve nükleer silahlarla harp muhakkak olduğundan, buna hazırlanmak, farz-ı ayn hâline gelmiştir.”

Günümüzde kitap, gazete, radyo, TV ve internet gibi neşriyat ile yapılan emr-i maruf da, silahlı cihad gibi çok önemlidir. Bu gibi neşriyat vasıtalarıyla hem İslamiyet’i doğru anlatmak ve hem de din düşmanlarının yalan ve iftiralarına cevap vermek Müslümanlara farzdır

.

Sinsi bir tehlike: Akran zorbalığı

1 Mart 2020 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Suat UNGAN

Trabzon Üniversitesi

Şahsiyetin oturmadığı okul çağlarında saldırgan tavırlar daha belirgin olmakta, bu dönemde fiziki farklılıklar “akran zorbalığına” zemin hazırlamaktadır. Okullarımızda kıyafet giyiminin serbest hâle getirilmesi, özellikle psikolojik istismar oranında daha fazla bir artışın önünü açmıştır.

Türkiye’de en çok ihmal edilen konuların başında akran zorbalığı gelmektedir. Bir ferdin ya da grubun kendini koruyamayacak birine karşı uyguladığı uzun süreli fiziksel ya da psikolojik şiddet, akran zorbalığı olarak tanımlanmaktadır. Literatürde akran zorbalığına, akran istismarı da denilmektedir. Daha çok okullarda karşılaşılan bu problem, çok eskiden beri Batılıların ülke gündemlerini meşgul ediyorken eğitimimizde bu durum çok fazla dillendirilmemekte, üniversitelerimizde yeni yeni konu ile alakalı tezler yapılmaktadır.

Bir öğrencinin oyuna alınmaması, suçlanması, şahsi eşyalarına zarar verilmesi, ona lakap takılması, cinsel içerikli ifadelerle hitap edilmesi ve ağır el şakalarının yapılması gibi fiiller akran zorbalığı tanımına girmektedir. Akran zorbalığı darp etme türünde olabileceği gibi birisinin psikolojik bir kapana alınıp şahsiyetinin incitilmesi şeklinde de olabilir.

7 ÖĞRENCİDEN BİRİ MARUZ KALIYOR

Dünyadaki araştırmalar genel olarak her yedi öğrenciden en az birisinin akran zorbalığına maruz kaldığını göstermektedir. Türkiye’de yapılan tezlerde ise okul öğrencilerinin yaklaşık beşte birinin akran zorbalığına maruz kaldığı görülmüştür. Okullarımızda kıyafet giyiminin serbest hâle getirilmesi, özellikle psikolojik istismar oranında daha fazla bir artışın önünü açmıştır. Markaların yarıştığı, son model telefonların dolaştığı okullarda bazı öğrencilerin bu durumdan çok daha mağdur olduğu apaçık bir gerçektir.

Şahsiyetin oturmadığı, hareketliliğin ön planda olduğu okul çağlarında saldırgan tavırlar daha belirgin olmakta, bu dönemde özellikle erkek öğrenciler arasındaki fiziki farklılıklar akran zorbalığına zemin hazırlamaktadır. Kız öğrenciler arasında fiziksel şiddet belirli seviyeye kadar görülse bile onlar arasında bu durum daha ziyade dedikodu yapma, söylenti çıkarma şeklinde tezahür etmektedir.

İlköğretimden başlayarak liseye doğru gittikçe zorbalık daha da artmaktadır. Bazı okul ortamları akran baskısının meydana gelmesine zemin oluşturmaktadır. Öğretmenlerin iletişimlerini sınıflarda belirli kişiler üzerinden yürütmesi, yine akademik açıdan başarılı öğrencilerin bu başarılarını kullanarak diğer etkinliklerde de ön plana çıkmaları, ekonomik durumu iyi olan öğrencilerin bunu baskı aracına dönüştürmeleri, bazı öğretmenlerin ekonomik veya sosyal statüsü iyi olan aile çocuklarına farklı muamelede bulunmaları, zaten dezavantajlı durumda olan bazı öğrencilerin, içlerine kapanmalarına ve diğer öğrencilerin öteleyici nazarlarına açık hâle gelmelerine sebep olmaktadır.

Akran zorbalığı sinsi hastalıklar gibidir. Ortaya çıkarılması için özel bir çabaya ihtiyaç vardır. Çocuklar, kendilerinin güçsüz olduğu algısının oluşmasından, ailelerinin baskısından, çevrelerini kaybetme korkusundan kaynaklanan sebeplerle, okulda yaşadıklarını aileleri ile paylaşmak istemeyebilirler. Bu durumda en büyük mesuliyet aileye ve de öğretmenlere düşmektedir.

Hayatta başarılı bir kişi olmanın en başat unsurlarından birisi iyi bir gözlemci olmaktan geçmektedir. Çevreye, olaylara farklı bir gözle bakan, başkalarının göremediği, fark edemediği durumları rahatlıkla görüp yorumlayan kişiler, mesleklerinde daha başarılı olmaktadırlar.

Öğretmenliğin ruhunu oluşturan ve öğretmenliği diğer mesleklerden ayrı ve anlamlı kılan fark da bu gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır. Öğretmenliği sadece ders anlatma olarak algılamayan, sınıf ortamını iyi gözlemleyen, teneffüs aralarını iyi değerlendiren, öğrencilere rehber olmayı hedefleyen öğretmenler bu tip sıkıntıları rahatlıkla fark edebilirler.

Akran zorbalığı yapan kişilere gerekli cezai müeyyidenin uygulanmaması, dahası bu zorba kişilerin arkadaşları arasında cesur, yiğit, gözü pek olarak algılanması, onları daha çok cesaretlendirmekte, böyle bir durumda bazı öğrenciler zımni olarak zorba kişilerin işbirlikçisi olmaktadırlar.

Akran zorbalığına maruz kalan kişiler sosyal uyum problemi yaşamakta, onların stresleri daha fazla olmaktadır. Hatta kekemelik problemi yaşayanların birçoğunun ilköğretim dönemlerinde akran zorbalığına maruz kaldığı görülmüştür.

Akran istismarına uğrayan fertlerin okullarını duyuşsal olarak kabullenmeleri zor olduğu için, onların akademik başarıları düşük olmakta, kendilerini gerçekleştirmede zorluk çekmektedirler. Akran zorbalığına maruz kalan çocukların baş, mide ağrısı çektikleri, geceleri kâbus gördükleri, hane halkına saldırgan davrandıkları görülmüştür. Bu kişiler zamanla okulu terk etmekte, içine kapanık, sessiz, öz güvenleri düşük bir şekilde hayatlarına devam etmektedirler. Hatta zorbalığa maruz kalan kişilerin ileriki yaşamlarında şiddete, hırsızlığa, madde bağımlılığına meyilli oldukları, iş bulmakta zorlandıkları görülmüştür.

Okulda akranlarının istismarına maruz kalan bireyler kendilerine baskı uygulayan kişilere göstermeleri gereken tepkiyi içlerine atarak başka alanlarda kendilerinden beklenilmeyecek davranışlar sergilemektedirler. Öfkenin yer değiştirmesi olarak da tanımlaman bu durumda en fazla mağduriyet aile ortamında oluşmakta, aile bireyleri arasında iletişim sorunları baş göstermektedir.

SİBER ZORBALIK GİTTİKÇE ARTIYOR

Akran zorbalığının bir çeşidi olan siber zorbalık ülkemizde insanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Akran zorbalığına daha ziyade ilkokul veya lise öğrencileri maruz kalırken siber zorbalığa, başta öğrenciler olmak üzere toplumun her kesiminden insanlar maruz kalmaktadır.

Günümüzde teknolojinin gelişmesi ve hızla yayılması neticesinde internet ortamına bağlı olarak siber zorbalık türü de kendini göstermeye başladı. Birilerine sanal âlem üzerinden baskı yapılması, photoshop yöntemi ile bir kişinin başka bir kişiye dönüştürülmesi veya ona müstehcen görüntülerin gönderilmesi siber zorbalığa girmektedir. Denetimsiz ortamlarda “kurbana” ait verilerin veya atılan iftiraların bir anda milyonlarca kişiye ulaşması, zorbalığa maruz kalanları çok daha zor durumda bırakmakta, bu zorbalığın yaygın etkisi akran istismarından daha fazla ve yıkıcı olmaktadır.

Günümüzde hızlı şekilde yayılan siber zorbalık akran zorbalığında olan fiziki dengesizliği de ortadan kaldıracak niteliktedir. Okul ortamında fiziksel rekabete giremeyen fakat bilgisayarı kullanma kabiliyeti iyi olan bireyler, kimliklerini gizleyerek hoşlanmadıkları kişilerden intikam almak ya da duygularını tatmin etmek için birilerine sosyal medya üzerinden siber zorbalık yapabilmektedirler. Bazı gençleri, intihara sürükleyecek olan oyunları oynamaya zorlamak veya bahis oyunlarına katılması için onlara baskı yapmak da siber zorbalığa girmektedir.

Gençlerin, kendilerini beğendirmek ya da daha fazla alaka çekmek amacı ile sosyal medya üzerinden paylaşımlarda bulundukları resimleri zaman sonra önlerine engel olarak çıkmakta, geçmişte yapmış oldukları küçük bir hata gelecekte aile saadetlerine engel olacak seviyeye ulaşmaktadır.

Bir kişi geçmişte sosyal medya üzerinden paylaşmış olduğu bir fotoğrafını silmiş olsa bile günün birinde yine o fotoğrafla karşılaşma ihtimali çok yüksektir. İnsanların bazı durumlara çok fazla anlam yüklemeleri, o anların önemini daha da artırmakta ve geçmiş, insanların geleceği için bir set oluşturmaya başlamaktadır.

Bu gibi durumların baskı aracı olarak kullanılması da siber zorbalık içine girmektedir. Siber zorbalığın etkisi akran zorbalığından daha uzun süreli devam edeceği için onunla başa çıkmak da bir o kadar zor olmaktadır. Bu problemle başa çıkamadığı için günümüzde intihar eden, katil olan onlarca genç bulunmaktadır.

Akran zorbalığına erkekler; siber zorbalığa kızlar daha fazla maruz kalmaktadır. Siber zorbalığın potansiyel alanı içine genç, yaşlı, çocuk, bayan, erkek, her meslekten insanlar girebilmektedir.

SANAL ÂLEM MAHREMİYETİ ÖLDÜRMEKTE

Sanal âlem, toplumda var olan mahremiyet mefhumunu öldürmekte, internet ortamına düşen bir fotoğrafın sırrı kalmamaktadır. İnsanımızın mahremiyet duygularını hızla yozlaştıran internet ortamı, gençlerimiz için büyük bir tuzak olmaktadır.

Yapılan araştırmalar, siber zorbalığa maruz kalan kişilerin bunu aileleri paylaşmaktan çekindikleri ve bu sebeple maddi manevi açıdan çok daha fazla mağdur oldukları görülmüştür. Bu yüzden aileler çocukları ile bu durumu açık şekilde konuşmalı, onlardan risk unsuru taşıyan internet sitelerinden uzak durmalarını, tanımadıkları kişilerle iletişimde bulunmamalarını, bu tip zorba durumu ile karşılaştıklarında bunu ailelerine söylemelerini ve olur olmaz her fotoğrafı, her iletiyi sosyal medyada paylaşmamalarını istemelidirler.

Akran zorbalığı da siber zorbalık da başta öğrencilerimiz olmak üzere tüm insanlarımız için tehlike oluşturmaktadır. Bu tip sorunlara karşı başta aileler, öğretmenler, okul yöneticileri olmak üzere toplumun tüm kesiminde farkındalığın oluşturulması gerekmektedir. İnsanların zihinlerinde karşılığı olmayan bir problemi fark etmeleri, hatta bunu kabul etmeleri çok zor olmaktadır. Bu konuda bilinçli olan aileler, okul aile birliği, okul yönetimi ile iletişim hâlinde olmalı, bu sorunu çözme yollarına gitmelidirler.

ÇOCUĞUNUZU TAKİP EDİN

Aileler çocuklarını takip etmeli, onlarla arkadaş gibi konuşarak böyle durumun var olup olmadığından haberdar olmalı, eğer böyle bir durum var ise bu durum için gerekli tedbirlere başvurmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığı da bu gibi problemleri gündeme getirecek çalışmalara yer vermelidir.

.

Suriye düğümü nasıl çözülecek?

8 Mart 2020 02:00

A -

A +

Dr. Telman Nusretoğlu
Türk İslam Araştırmaları Merkezi Başkanı

Balkanlardan Orta Asya’ya geniş bir coğrafyada açmazlarla karşı karşıya olan Rusya için Türkiye ve Türk dünyasıyla iş birliği kurmak elzemdir. Unutmayalım ki Rusya nüfusunun kahir ekseriyeti beslenme ve giyim ihtiyacını güçlükle karşılamaktadır. Yapılan araştırmalarda Putin sonrası dönemde etkin gruplar arasında iktidar kavgasının şiddetlenme ihtimali Rusya’nın en büyük korkusu olarak gözükmektedir.

İdlib’de gelişen safhayla kritik bir aşamaya geçen Suriye problemi, bölgedeki siyasi-jeopolitik güç dengesinin nasıl şekilleneceği sorusuna da cevap verecek mühim bir mesele. Bu yüzden muhtelif odaklar tarafından dikkatle takip edilmekte, bölgesel ve global güçlerin müdahale girişimleriyle daha da çetrefilli bir hâl almaktadır. Ancak Türkiye’nin millî güvenliği, Arap ülkeleriyle siyasi-iktisadi ilişkilerinin geleceği, Akdeniz mücadelesi ve en önemlisi asırlık bir proje niteliği kesp ettiği anlaşılan bölgenin etnodemografik haritasının yeniden dizayn edilmesi teşebbüsü açısından mesele daha da hayati hâle gelmiştir. Bu yüzden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Yaşadığımız asrı şekillendirecek olaylar oluyor. Karşımızdaki senaryonun asıl hedefi Suriye değil, Türkiye’dir. Suriye’de istediklerini alanlar namlularını yarın Türkiye’ye çevireceklerdir. Bu yüzden gelişmelere kayıtsız kalamaz, kabuğumuza çekilerek yaşananları seyredemeyiz” diyor. Evet, acı olsa da hakikatin gözünün içine bakmak, gerçeklikleri görmek ve buna göre pozisyon almak lazım. Bölge devleti olmayan Rusya, kendi topraklarında yaşayan on binlerce masum insanın bombalanarak öldürülmesi hesabına küresel güç olma hevesini test etmiyor mu? Bir taraftan Batı blokunun zayıflatılması ve Orta Doğu’ya istikrarın gelmesi için Türk-Rus iş birliğinin öneminden bahsedip diğer yandan Türkiye’nin kulağının dibindeki İdlib’de pimi çekilmiş bombaları Ankara’nın kucağına atarak iki bin yıllık geleneği olan Türk devletine meydan okumak ne demek?

RUSYA’NIN TENAKUZU

Aslında birkaç gün önce Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın sosyal medya hesabından yapılan paylaşımda, önce 93 Harbi sonrası imzalanan ve Osmanlı için çok ağır şartlar içeren Ayastefanos Antlaşmasını hatırlatılıp sonra Türk- Rus donanmasının müttefikiyle ele geçirilen Korfu Kalesi Operasyonunun öneminden bahsedilmesi dikkate değer. Bu, Rusya’nın Türkiye ile iş birliği konusunda eşit ve ilkeli davranmadığını, yeni jeopolitik denklem ve paylaşım mücadelesinde Anadolu coğrafyasının kilit rolünü kavramadığını ortaya koyuyor. Dünyanın farklı ülkelerindeki uzmanlar, Suriye’de silahların büyük ölçüde susmasına yol açan Astana sürecinin Ankara’nın kritik katkılarıyla gerçekleştiğini yazılarında ortaya koymuştur. O safhada ateşkesin sağlanmasıyla yeni Suriye’ye siyasi geçişin temin edilmesi, ülke topraklarının terör örgütlerinden temizlenmesi, mültecilerin evlerine dönmeleri ve 18 ay içerisinde Birleşmiş Milletler kontrolünde seçimlerin yapılması öngörülüyordu. Ardından bütün muhalif gruplar her taraftan çıkarılarak İdlib’e toplandı fakat siyasi çözüm konusunda ne Rusya ne de İran, Suriye rejimi üzerinde baskı kurarak müspet etki üretme yolunu seçmedi. Tam tersi, Rusya-Rejim tandemi yine yanlış hesap yaparak kendilerini savaşın galibi görüp Türkiye’nin millî çıkarlarını dikkate almadan, perişan duruma düşen milyonlarca Suriye vatandaşı nerede yaşayacak sorusuna cevap vermeden, zorbalık yoluyla sahaya hâkim olup bu siyasi gerçekliği Ankara’ya dayatma yolunu seçti. Rusya destekli rejimin Türk gözlem noktalarını kuşatarak İdlib’i ele geçirmek için ilerlemesi Moskova’nın Ankara’nın kararlığını da test ettiğini gösteriyordu. İdlib, Türkiye’nin millî çıkarları, Türk dünyasının Rus yayılmacılığından kaynaklanan asırlık problemlerinin çözümü ve bu sefer Washington’dan değil Moskova’dan gelen emperyal dayatmaların bertaraf edilmesi açısından da çok kritik bir testi. O yüzden Türk ordusu sahaya inerek kırmızı çizgisini, millî teknolojik üstünlüğünü ve kahramanca savaşma azmini ortaya koyarak farklı gayeleri olan Moskova-Tahran-Şam’ı yeniden uzlaşmacı açıklamalar yapmaya mecbur bırakmıştır. Bölgedeki askerî üslerinin Tahrir el-Şam tarafından tehdit edildiğini öne sürerek sürekli Ankara’ya bu terör örgütüyle mücadele etme yükümlülüğünü hatırlatan Rusya, niçin Türkiye’nin baş belası olan Suriye’deki PKK-PYD konusunda net tutumunu ortaya koyarak Moskova’daki bürosunu kapatmıyor? Suriye’nin toprak bütünlüğü için en büyük tehdit Amerikan güdümündeki bu terör örgütü değil midir? Türkiye’nin kararlı operasyonlarıyla Suriye’nin bölünmesine yol açacak terör koridoru projesinin büyük ölçüde etkisizleştirildiği ortadadır. Bombardımanlardan kaçarak Türkiye hudutlarına yığılan mültecilerin problemleri bir yana Moskova-Rejim tandeminin İdlib’i ele geçirdikten sonra durmayacağı, Türk ordusunun terörden arındırdığı Afrin, Cerablus gibi bölgelere doğru ilerleyerek Türkiye için yeni güvenlik sıkıntıları meydana getireceği çok açıktır.

MOSKOVA PYD’NİN İPLERİNİ ELİNE GEÇİREBİLİR Mİ?

Amerika Birleşik Devletleri’nin bölgeden çekilmesinden sonra Moskova’nın PYD’nin iplerini eline geçirerek Ankara’nın üzerinde Demokles’in kılıcı gibi sallamak istediğini görmemek mümkün değil. Hiçbir devlet, millî güvenliğini ciddi tehdit altına sokan böyle bir safhaya izin vermez. Nitekim Türkiye, buna izin vermeyeceğini rejim ve destekçilerini kararlı askerî operasyonlarla bozguna uğratarak ortaya koymuştur. Beşar Esad’ın perşembe günü Moskova’da Erdoğan-Putin görüşmesinin yapıldığı saatlerde, hem Türkiye’yi Amerikan çıkarları doğrultusunda hareket etmekle itham edip hem de Türkiye ile diyalog istediğini ifade etmesi başka bir pişkinliktir. Zira milyonlarca mülteci sınırlarına itilen, terör örgütlerinin saldırılarından zarar gören ABD değil Türkiye’dir. Astana sürecinin başladığı günden beri Suriye’ye barış ve huzurun gelmesi için Türkiye’nin gösterdiği çabalar ortadadır. Ancak Esad kendi halkıyla savaşmaya devam ettiği müddetçe bölgesel kaosun bitmesi de mümkün değildir. Esad’ın bu tür açıklamalarla Kremlin’in mesajlarını ifade ettiği de açıktır.

ERDOĞAN’IN MUTABAKATI

Bazı siyasi çevreler de böyle zor jeopolitik denklemde Erdoğan’ı, Batı dünyasıyla ilişkileri bozarak Türkiye’yi Moskova’ya mahkûm etmekle itham ediyor. Onlar yarım asırdır Ankara’yı muhtelif bahanelerle AB’ye üye yapılmamasının ve Türkiye’nin karşı karşıya kaldığı PKK-PYD koridoru, FETÖ gibi millî güvenlik sorunlarının arka planında ABD’nin olduğunu unutuyorlar. Suriye’de Esad ve arkasındaki koalisyonla Türkiye’yi baş başa bırakan, demokrasi değil kaos peşinde koşan yine Amerika ve Batı’dır. Rusya’nın aşama aşama Suriye’ye hâkim olmasına ABD göz yummuştur. Türkiye bütün bu emperyalist dayatmaları bertaraf etmek için Rusya’yla denge kurmaya çalışıyor.

RUSYA’NIN AÇMAZLARI VAR

Balkanlardan Orta Asya’ya Rusya’nın pek çok açmazlarının çözümü için Türkiye ve Türk dünyasıyla iş birliği kurması elzemdir. Unutmayalım ki Rusya nüfusunun kahir ekseriyeti beslenme ve giyim ihtiyacını güçlükle karşılamaktadır. Yapılan araştırmalarda Putin sonrası dönemde etkin gruplar arasında iktidar kavgasının şiddetlenmesi ve cumhuriyetlerin tekrar bağımsızlık uğrunda mücadeleye başlama ihtimali Rusya’nın en büyük korkusu olarak gözükmektedir. Ülkede merkezi devlet eliti arasında mutabakat çok kritik. Askerî, istihbari ve coğrafi gücüyle birlikte Rusya’nın çok komplike bir ülke olduğu da açıktır. Demografik yetmezlikten ekonomik, idari ve siyasi geri kalmışlığa kadar Rusya’nın çok ciddi sıkıntıları var.

Tarihte Kazan ve Astarhan hanlıklarını işgal ederek Rusya’nın emperyal vizyona bürünmesi istikametinde önemli adımlar atan Korkunç İvan’ın hâkimiyet elitindeki durumdan kaynaklanan tehditleri dikkate alarak kıymetli eşyalarla dolu vapurunu hazır bekletip, ekstrem bir durumda İngiltere’ye sığınmak için Kraliçe’yle gizli görüşmeler yaptığını çoğu kimse bilmez. Rusların “Smuta” dedikleri uzun süren iç karışıklıklar devrinde Rus devletçiliği tamamen yok olma tehlikesiyle karşılaşmıştı. Ya 1915’te Boğazlar ve İstanbul’u ele geçirmek için İngiltere ve Fransa’yı ikna etmeye çalışan Çarlık Rusya’sının iki sene sonra çökeceğini kim tahmin edebilirdi? A. Dugin, Arap basınına yaptığı açıklamada “Orta Doğu’da Amerikan etkisinin kırılması, barışın gelmesi ancak Rus-Türk iş birliğiyle olur” diyor. ABD yine Afganistan’dan Orta Doğu’ya Türkiye’nin müttefikliğine muhtaç. Rusya ve ABD’nin ne yaptığı elbette önemli. Ancak Türkiye’nin ne yaptığı ondan da önemlidir.

Tarih bizden yanadır; bir de biz Türk İslam âlemi olarak kendimizden yana olursak, beklenen dirilişin gerçekleşmesi, sıkıntılarımızın son bulması mukadderdir

.

DÜNDEN BUGÜNE ‘KUZEY EMPERYALİZMİ’ Rusların Türkistan’ı işgalinin neticeleri ağır oldu

15 Mart 2020 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal
turkdunyasi@hotmail.com
İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

Rus halkı, küçük "knezlik"ler hâlinde yaşıyordu. 12. asrın ikinci yarısında Moskova Knezliği merkezî bir durumda olması dolayısıyla çok çabuk gelişti. Kısa zamanda diğer knezlikleri de hâkimiyeti altına almaya muvaffak oldu. Böylece bugünkü Rusya’nın temelleri atıldı…

On ikinci asırdan önce Rusya diye bir devlet yoktu. Bu asrın sonlarına doğru Rusya’da sırasıyla Peçenek, Hazar, Kuman Türklerinin hâkimiyeti mevcuttu. Ruslar bunlardan çok şey öğrendi ve yavaş yavaş teşkilatlanmaya başladılar.

Ruslar devlet olunca Türklerle arasında mücadele başladı. İdil-Ural bölgesindeki ilk Türk devleti olan Bulgar Hanlığı 1399’da, Kazan Türk Hanlığı da 1552’de Ruslar tarafından ortadan kaldırıldı. Bu hanlıklar Ruslara karşı çok büyük mücadele gösterdiler fakat sonunda mağlup oldular. Daha sonra Ruslar 1556’da Hazar Denizi'nin kıyısındaki Astrahan’ı ele geçirdi. Buralarda çok büyük katliam yaptılar, taş üstünde taş bırakmadılar.

DON-VOLGA HAYALİ

Osmanlı Devleti tehlikeyi görünce Astrahan’ı kurtarmak ve Rusların Türkistan’a doğru ilerlemelerini engellemek için “Don-Volga’’ kanalı projesini hazırladı. Bu projenin esası Don ve Volga (İdil) nehirlerini birleştirmekti. Kuzeyden güneye doğru akan Volga Hazar Denizin’e, Don Nehir’i Karadeniz’e dökülür. Bu iki nehir denize dökülmeden önce Hazar Denizi’nin kuzey batısında birbirlerine 50 kilometreye kadar yaklaşırlar.

Kanuni Sultan Süleyman Han aynı projeyi gerçekleştirmeyi düşünmüştü. Ancak, ömrü vefa etmedi. Kanuni’nin ölümünden sonra oğlu Sultan II. Selim kanalın açılma vazifesini Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’ya verdi. Osmanlı Devleti ve Kırım’dan yaklaşık yüz bin asker ve işçi ile kanalı kazmaya başladı. Ancak o sene bölgede hüküm süren çok şiddetli soğuğa işçiler dayanamadı; pek çok ölenler oldu. Ayrıca Kırım Hanı Devlet Giray da Osmanlı buralara yerleşirse kendi otoritesi sarsılır diye işi ciddiye almıyor, savsaklıyordu. Bu sıralarda Osmanlı Devleti’nin başına bir de Yemen meselesi çıkınca kanal inşaatı yarıda bırakıldı. Muazzam emekler boşa gitti. Bu kanalın açılamaması Türk tarihinin en hazin sayfalarından biridir.

Tarihçi Yılmaz Öztuna diyor ki: “Ruslar, gelişen teknik imkânlarla Don-Volga kanalını ancak 383 sene sonra açabildiler. Osmanlı Türklerinin 16. asırda bu işi projelendirip kazmaya başlamaları, Osmanlı Devleti’nin o günkü gücünü göstermektedir.”

Şayet bu kanal açılabilseydi Osmanlı donanması Karadeniz’den Azak Denizi’ne çıkıp oradan Don-Volga nehirlerinden geçerek Hazar Denizi'ne inecekti. Böylece hem Astrahan kurtulacak ve hem de Rusların Kafkasya ve Orta Asya’ya ilerlemesi durdurulacaktı.

ÇARLIK RUSYA’SININ TÜRKİSTAN’I İSTİLASI

Çarlık Rusya’sı zaman zaman mağlup olsa da hep ilerlemişti. Bilhassa, 19. asırda Rusya, dünyanın en hızlı büyüyen emperyalist gücüydü. Günde yüz kırk kilometrekareyi istila ediyordu. Rusya, sırasıyla 1865 Taşkent, 1866 Hokand, 1868 Semerkant, 1873-1875 Hive ve Buhara, 1879 Göktepe, 1882 Aşkabat ve 1884’te de Merv’i ele geçirdi.

Ruslar Türkmenistan’ın Göktepe şehrini işgal edince Türkmenler kadın-erkek büyük bir cesaretle çarpıştılar. Üstün ateşli silaha sahip olan Ruslar, kaleyi müdafaa eden 6 bin 500 ve Aşkabad’a doğru çekilen 28 bin Türkmen’in hepsini öldürdüler. Güzel Göktepe şehri harabeye döndü.

Türk Hanlıkları ülkelerini müdafaa için kahramanca savaştılar. Bütün bu işgal zamanında insanlık tarihinin en iğrenç, en korkunç zulümleri yaşandı; yüz binlerce insan katledildi, her tarafta oluk gibi Türk kanı aktı. Bütün evler yağmalandı, camiler, medreseler yıkıldı, din adamları öldürüldü veya Sibirya’ya sürgün edildi.

Dr. Baymirza Hayit bunlar hakkında “Türkistan’ın yüz yıllardır sakladığı Timur’dan da intikal eden bütün hazineler Ruslar tarafından yağmalandı. Buhara şehrinin işgalinden sonra yüz tren vagon altın ve mücevher Moskova’ya götürüldü” demektedir...

SOVYET RUSYA’SININ YAPTIĞI ZULÜMLER

1917 Çarlık Rusya’sının yıkılmasından sonra Türkistan Türkleri, bu defa da komünizm esaretinden kurtulmak için büyük bir millî mücadeleye başladılar. Basmacılar Harekâtı olarak anılan bu mücadele 1916’dan 1935’e kadar devam etti. Ancak, başarısızlıkla neticelendi.

Dr. Baymirza diyor ki: “Fergane Vadisindeki vahşet akıllara sığmazdı. 1917-1923 yıllarında Fergane Vadisinde nüfusun üçte biri katledildi. 1922-1935 yıllarında bir milyondan fazla Türkistanlı; İran, Afganistan ve Doğu Türkistan’a kaçtı. Ayrıca, 1923-1927 senelerinde 270 binden fazla insan Sibirya’ya sürgüne gönderildi. Basmacılar Harekâtı neticesinde 7 milyon Türkistanlı öldürüldü.’’

Sovyetler Birliği zamanında da Türkistan Türklerine daha büyük zulüm, facia ve felaketler getirdi. İslamiyet tamamen yasak edildi. İnsanları dinsizleştirmek için büyük propagandalar yapıldı; mezarlıklar, türbe ve camilerin tamamı yok edildi.

Çarlık zamanındaki Rus işgallerini iyi öğrenmek için Kazakistanlı Profesör Hamid Ziyayev’in hazırladığı ve Doç. Dr. Ayhan Çelikbay tarafından Türkçeye tercüme edilerek Türk Tarih Kurumu tarafından neşredilen “Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele” kitabını, Sovyetler Birliği zamanında Türkistan’daki Basmacılar Harekâtını iyi anlamak için de Özbekistanlı büyük dava adamı Dr. Baymirza Hayit’in BKY tarafından yayınlanan “Ruslara Karşı Basmacılar Harekâtı’’ adlı eserini her Türk gencinin mutlaka okuması gerekir.

AÇLIK FACİASI

1929-1933 yılları arasında Sovyetler Birliği bütün Kazak, Kırgız halkının hayvanlarını ellerinden zorla alarak Kolhoz (devlet çiftliklerine) gönderildiler. Bu sebepten özellikle Kazakistan’da insanlık tarihinin en büyük açlık faciası yaşandı. Halk, kedi, köpek ve fareleri yedi, nüfusunun yarısı da açlıktan öldü. Bu büyük faciayı öğrenmek için de Kazakistanlı Damira İbrahim ve Vahit Türk’ün hazırladığı “Kazakistan’da Kızıl Kıtlık” kitabı okunmalıdır.

TÜRKİSTAN’DA SON BÜYÜK FELAKET

1939 yılında İkinci Dünya Savaşı başlayınca, Stalin Türkistan’da ne kadar Türk genci varsa hepsini askere alarak eğitimsiz ve silahsız olarak Alman cephesine gönderdi. Bunların da yüz binlercesi ya esir oldu veya öldü. Çok az kimse yurduna, ailesine geri dönebildi.

Bütün Türkistan’ın Ruslar tarafından işgal edilmesinin ve halka esir muamelesi yapılmasının sebeplerini Prof. Dr. Mehmet Saray şöyle ifade etmektedir:

1. Türkistan Türklerinin merkezî bir idareyi hâkim kılan tek bir devlet yerine, parçalanmış 3-4 küçük Hanlıklar hâlinde bulunmaları,

2. Osmanlı Padişahlarının, onların birlik ve beraberlik hâlinde olmaları için yaptıkları tavsiye ve ikazlara rağmen birbirileri ile uğraşmaları, varlık ve enerjilerini boşu boşuna tüketip zayıf düşmeleri,

3. Şii İran’ın Türkistan’ı Orta Doğu’ya bağlayan ticaret yollarını kapatması, böylece, Çin ve Hint mallarının Karadeniz ve Akdeniz limanlarına ulaşamaması; bu yoldan büyük ticaret kazançlar temin eden Türkistan halkının sosyal ve kültürel alanda gittikçe fakirleşmesi. Ayrıca Rusların ateşli silahlar ve iktisadi yönden üstün olması.

Bu hususta, tarihçi Ömer Faruk Yılmaz da "Belgelerle Osmanlı Tarihi" isimli kitabında İran’da Osmanlı Konsolosu olarak vazife yapan Binbaşı Ali Rıza Bey’in İran hakkında Sultan Abdülhamid Han’a sunduğu raporda şunlar kaydediliyor:

“Osmanlı Padişahları bütün gayret ve kuvvetlerini Avrupa’dan sel gibi akıp gelen Haçlılara mâni olmaya; himmet ve muhabbetlerini de daima Hindistan, Çin gibi Uzak Doğu'da bulunan Müslümanları yüce Hilafet merkezine bağlamaya muazzam bir azim ile çalıştıkları ortada iken, Safevilerin ‘Hilafet-i Muazzama’ya karşı meydana getirdiği Şii’lik, geçilmez bir derya hâline gelmekle, Hive ve Buhara’nın Rusya; Kaşgar Müslümanlarının; Çin ve Hind Müslüman ahalisinin İngiltere’nin eline geçmesine ve milyonlarca Müslümanın küffar elinde kalmasına sebep olmuştur ki, bu zararlar cihan ve insanlık baki kaldıkça izleri kalıp müminlerin kalplerinde de unutulmaz yaralar açacaktır."

...Ve Günümüzde

1979’da Sovyet Rusya bütün Afganistan’ı işgal etti. Afganistanlı mücahidler kahramanca savaşarak Rusları mağlup ettiler. İlk defa kesin olarak yenilen Ruslar geri çekilmek zorunda kaldılar. Bu yenilgi Sovyetlerin dağılmasına ve Türk Cumhuriyetlerinin kurulmasına yol açtı.

1990’lı yıllardan itibaren kurulan Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan hatta Rusya Federasyonu içindeki Müslümanlar son asrın en huzurlu bir devrini yaşamaktadır. Artık her türlü dinî ibadetlerini rahatça yapabilmekte ve pek çok yeni cami ve medrese inşa etmektedirler. Aynı zamanda Sovyet zamanında mümkün olmayan tam bir seyahat hürriyetine sahiptirler. Türkiye’ye her gün bu bölgelerden yüzlerce Türk, vizesiz, okumak, ticaret ve sağlık için gelmektedir. Türklerin bundan sonra da böyle felaket ve facialara düşmemeleri için birlik ve beraberlik içinde olmaları ve asrın teknolojisine sahip bulunmaları gerekir...

DÜNDEN BUGÜNE ‘KUZEY EMPERYALİZMİ’ Rusların Türkistan’ı işgalinin neticeleri ağır oldu

.

.

GLOBAL TEHDİDE BAKIŞ: Sosyal medyada korku virüsü!

22 Mart 2020 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Ali Murat Kırık
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi ve
Dijital İletişim Araştırmacısı

murat.kirik@marmara.edu.tr

Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının açıklandığı 11 Mart tarihinde toplam 747 bin 862 adet paylaşım yapıldığı görülmüştür. Bazen özellikle anonim hesaplarla insanların hassas noktalarından faydalanılmakta ve bir korku atmosferinin oluşturulması amaçlanmaktadır.

Başlangıçta Çin’de görülen, ardından bütün dünyaya yayılan ve salgın hâline gelen yeni tip koronavirüsü (Covid-19) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) pandemik bir hastalık olarak ilan etmişti. Türkiye’ye yaklaşık üç ay sonra gelen ve 120’den fazla ülkeye hızlı bir şekilde yayılan koronavirüsün resmî olarak tespit edilemese de Çin’in Hubei eyaletinde bulunan Wuhan şehrindeki “Huanan” isimli bir deniz ve et ürünleri pazarından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Koronavirüs salgınına yönelik haberlerin hızlıca yayılması ve dünya genelinde ses getirmesinin altında Web 2.0 adı verilen etkileşimli web teknolojisi yer almaktadır. Sosyal paylaşım ağları ise Web 2.0 tabanı üzerine kurulmuştur. Sosyal medyada her kullanıcının özgür bir şekilde içerik üretebilmesi demokratik katılım açısından son derece önemlidir. Ancak sosyal medyanın dezenformatif ve manipülatif paylaşımlara imkân tanıması ise denetimsiz yapının meydana getirdiği bir durumdur. Özellikle insanlığı ilgilendiren toplumsal olaylarda sosyal medyanın rolü ve tesiri ön plana çıkmaktadır. Kitleleri yönlendirme gücüne sahip sosyal medya aracılığıyla bilgiye ve içeriklere ulaşım kolay olsa da; salgın, deprem, sel vs. tabii afetlerde birtakım olumsuzluklar meydana gelebilmektedir. Özellikle anonim, bot, sahte ve troll hesaplarla insanların hassas noktalarından faydalanılmakta ve bir korku atmosferinin oluşturulması amaçlanmaktadır.

KORONAVİRÜS NİÇİN HIZLA YAYILDI?

ABD’de bulunan Yale Üniversitesi’nde Virolog olarak görev yapan Prof. Dr. AkikoIwasaki’nin koronavirüse yönelik önemli çalışmaları bulunmaktadır. Yeni tip koronavirüsün gerek ölüm ve gerekse de yayılma hızı oranlarını diğer virüslerle kıyaslayan Prof. Iwasaki, yeni tip koronavirüse karşı bağışıklık sistemimizin gelişmediğini ifade etmiştir. İlk defa 2002 yılının kasım ayında yine Çin'de ortaya çıkan SARS virüsü de yeni tip koronavirüs kadar olmasa da bir salgın durumuna gelmiştir. Yine insanların çoğunluğu Çin’de hayatını kaybetmiştir. A tipi influenza virüsü olarak da nitelendirilen H1N1 virüsünün neden olduğu bir grip tipi olan domuz gribi ise 2009 yılında yayılmaya başlamıştır. Bu virüs Meksika’da ortaya çıkmış ve kitlesel bir salgın hâlini almıştır. Toplumsal olarak fertleri derinden etkileyen bu virüs de birçok sağlık problemi meydana getirmiş hatta can kaybı yaşanmasına sebep olmuştur. SARS ve domuz gribinin niçin toplumu yeni tip koronavirüs kadar etkilemediği sorusu akıllara gelmektedir. Bu salgınların yaşandığı dönemlerde bilindiği üzere sosyal medya günümüzdeki kadar yaygın değildi. İnsanlar genel olarak gazete, dergi, radyo, televizyon gibi geleneksel iletişim araçlarından haber almaktaydılar. Fakat günümüz itibarıyla sosyal medyanın gücü ve etkisi geleneksel medyanın oldukça ötesine geçmiş, kullanıcı sayısı giderek yükselmiştir.

SOSYAL MEDYA İSTATİSTİKLERİYLE KORONAVİRÜS!

Yeni tip koronavirüs sosyal medyada da hızlı bir şekilde yayılmaya başladı. Panik ve kaos ortamının meydana gelmesiyle birlikte sosyal medyada paylaşılan içerik sayısı giderek artmaya başladı. Sosyal medya ölçümleme ve analiz şirketi AdbaAnalytics ve TheBrand Age dergisinin birlikte gerçekleştirdiği araştırma dikkat çekici sonuçları barındırdı. 21 Ocak 2020 ila 11 Mart 2020 aralığını baz alarak hazırlanan raporda sosyal medya kullanıcılarının koronavirüse yönelik konuşmaları ve paylaşımları detaylı bir şekilde analiz edildi. Ölüm vakalarının artmasıyla birlikte insanların sosyal medyadan bilgi elde etmek istediği sonucu açık bir şekilde ortaya çıktı. Ayrıca sosyal medya kullanıcıları doğru bilgiyi elde etmek için başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere resmî kurum ve kuruluşların hesaplarını takibe aldı. En çok paylaşım yapan ülkeler arasında Japonya %23,13’lük oranıyla ilk sırada yer aldı. Amerika ise %22,53 ile ikinci sırada görüldü. Sırasıyla Güney Kore %3,52 ile üçüncü, Britanya %3,33 ile dördüncü, Fransa %3,15 ile beşinci durumda kendisine yer buldu. Türkiye’de ise bu periyotta oran %2,20 oldu. Ancak araştırmanın Türkiye’de koronavirüs vakasının görülmediği bir dönemde yapıldığının altını çizmek gerekiyor. Zira bu süreçten sonra paylaşımların gittikçe arttığını söylemek mümkündür. Ülkemizde ilk vakanın açıklandığı 11 Mart tarihinde toplam 747 bin 862 adet paylaşım yapıldığı görülmüştür. Paylaşım sayısının ilerleyen günlerde daha da artacağını tahmin edebilmek mümkündür.

AMAÇ KORKU VE PANİK ATMOSFERİ OLUŞTURMAK…

Şu bir gerçek ki kriz dönemlerinde, denetimi zor ve içeriklerin hızlı bir şekilde yayıldığı sosyal medya platformlarında, sosyal medya teröristleri ortaya çıkmaktadır. Tabiri caizse sanal ortamda fırsat kollayan bu kişiler dezenformatif ve manipülatif içerikler aracılığıyla gerçekleri saptırmak, hedef çarpıtmak, algı oluşturmak amacıyla sahte ve anonim hesaplar oluşturmaktadırlar. Dünyaya yayılan "Koronavirüs" gibi salgın hastalıklar sürekli vurgulandığı gibi dünyanın global problemidir. Bu hastalığı kötü amaçlarla kullanan sosyal medya teröristleri, halkı paniğe, endişeye sürüklemeyi amaçlamakta, böylelikle kaos ortamı oluşturmayı hedeflemektedirler. Vatandaşların sağlık konusundaki hassasiyetlerini bilen bu kişiler sosyal medya platformlarında ve anlık mesajlaşma uygulamaları gruplarında sahte ses kayıtları ve görsellerle yanlış yönlendirme yapmaktadırlar. Çin’de meydana gelen vakalar fütursuzca sosyal medyada servis edilmekte, anlık mesajlaşma uygulamalarında Türkiye’nin koronavirüse yönelik bilgileri, ölüm sayılarını sakladığı, çarpıttığı tarzında manipülatif içerikler paylaşılmaktadır. Bu şekilde güven mekanizmasının ortadan kaldırılması hedeflenmektedir. Teyit edilmemiş, karşılaştırılmamış bilgilerin panik havasında paylaşılması sosyal medya teröristlerinin ekmeğine yağ sürmekte, endişe ve risk faktörlerini ortaya çıkarmaktadır.

Sanal ortamda içe kapanık, korkak bir toplum oluşturulmasına yönelik algı operasyonları yürütülmektedir. Zira Türkiye bu konuda üstüne düşen vazifeyi fazlasıyla yerine getirmiştir. Özellikle başta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca olmak üzere bütün sağlık çalışanlarını bu safhada yürekten kutlamak gerekiyor. Zira, Bakan Koca sosyal medyayı da aktif kullanarak gerekli bilgilendirme ve açıklamaları yapmaktadır. Koca, yeni tip koronavirüsle alakalı sosyal medya ve WhatsApp'tan "gizli belge" adıyla yayılan görselin de gerçek dışı olduğunu yine Twitter hesabından duyurmuştur. Bu tarz paylaşımlar yapan 29 kişi Emniyet Genel Müdürlüğü Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ekiplerince tespit edilmiş ve haklarında adli işlemler başlatılmıştır. Yine İçişleri Bakanlığı, sosyal medyada asılsız ve provokatif 'koronavirüs' paylaşımları yaptığı tespit edilen 93 şüpheliden 19'unun gözaltına alındığını açıklamıştır. Kısacası bu olay oldukça ciddi ve tehlikelidir.

Sosyal medyada vatandaşın endişesinden nemalanmaya çalışan kişiler sahte bilgileri sunarak vatandaşın yanlış yönlendirilmesini de amaçlamaktadır. Koronavirüse yönelik gerçek dışı paylaşımlar yapan bu kişiler psikolojik baskı da oluşturmaktadır. Tüm toplumun el birliğiyle birlikte mücadele ettiği koronavirüs konusunda ayrıştırıcı, kışkırtıcı mesajlar paylaşılarak suni gündem oluşturulması hedeflenmektedir. Toplum huzur ve refahının ortadan kalkması arzulanmaktadır. Dijital bilince gereken düzeyde sahip olmayan kullanıcılar bu tarz paylaşımlara hemen inanmakta ve içerikleri paylaşmaktadırlar. Tam bu noktada devletin resmî kurum ve kuruluşlarından haber, bilgi gelmedikçe asılsız paylaşımlara hiçbir şekilde itibar edilmemelidir. Çünkü yapılan bir paylaşım yüzlerce insanın korku ve panik havasına kapılmasına sebep olabilmektedir. Nitekim kolonya ve makarna gibi ürünlerin hızlı bir şekilde tükenmesinin altında yatan temel etmenlerin başında da endişe havasının var oluşu gelmektedir.

SONUÇ OLARAK…

Bu safhada Batı medyasının da Türkiye’ye yönelik algı yönetimi devam etti. Görseller ve içeriklerle Türkiye’nin prestij kaybı yaşaması amaçlanmıştır. Türk medyasının ise hemen hemen üzerine düşen görev ve sorumluluğu yerine getirdiğini söyleyebilmek mümkündür. Tabii koronavirüs salgınına yönelik birtakım iddialardan da bahsetmek gerekmektedir. Özellikle Çin’in yeni kripto parası Dijital Yuan’ı piyasaya sürecekken virüsle boğuşması birtakım çevrelerce sorgulanmıştır. Sosyal medyadaki bilgi kirliliğinin önüne geçilmesi adına yerli ve millî sosyal paylaşım ağlarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması artık elzem duruma gelmiştir. Toplumsal dinamizmin had safhaya ulaştığı dönemlerde doğru bilgiyi almak çok zordur. Sanal ortamda karşılaştırma ve teyit yoluna gidilmeli ve elbette sosyal medya okuryazarlığı yaygınlaştırılmalıdır. Burada hepimize önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. İnşallah bu virüs dünyaya, insanlığa ve ülkemize ciddi zarar vermeden yok olur..

.

Gelişmiş ülkeler niçin yıllardır ‘evde eğitim’ diyor?

29 Mart 2020 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Yıldız Teknik Üniversitesi

ABD halkının evde eğitime büyük ilgi göstermesinin sebeplerinden bazılarının “dini ve ahlaki eğitim vermek”, ”okul çevresiyle ilgili kaygılar” ve “okullarda verilen eğitimin tatmin etmemesi” olduğu belirtilmiştir.

Eğitim ve öğretim; insanlar için önemli bir ihtiyaçtır. Bunlar, belli merhaleler içerisinde belli hedef ve maksatları gözetmeyi gerektirir. İnsan, hayatı boyunca bu süreçleri kendi ihtiyaç ve beklentilerine göre dizayn eder. Eğitim beşeri bir bilimdir. Bilim de tabiatı gereği devamlı değişim ve gelişimi hedefler.

Dünya bugün koronavirüs salgınının da tesiriyle “okulsuz toplum”, "uzaktan eğitim”, “evde eğitim” gibi kavramları sıkça tartışmaya başlamıştır. Bugün bu kavramlar; eğitim-öğretim süreçlerinin vazgeçilmez mihmandarları olan eğitimciler, işini çocuğunun okulda bulunma saatine sığdırmak zorunda kalan çalışan ebeveynler ve okulların tatil sürelerinin uzunluğundan şikâyet eden diğer veliler nezdinde kolay kabul görmese de artık dünyada tartışılmaya hatta uygulanmaya başlanmıştır.

Peki, “evde eğitim” konusunda bugün dünya bu işin neresindedir? Bu uygulamalar nasıl ve ne zaman başlamış, şu an nasıl devam etmektedir? “Evde eğitim” gibi süreçler ülkemizde de günün birinde uygulanarak süreklilik hâline gelebilir mi? Artık toplum bunları tartışır hâle gelmiştir.

Okul dışı eğitim uygulamalarının başlangıcının 19. yüzyılın başlarına kadar götürmek mümkündür. Öncelikle Batı ülkelerinde sanayi toplumunun ortaya çıkmasıyla birlikte önemli hâle gelmeye başlayan okul, aradan çok fazla süre geçmeden bazı bilim adamları tarafından eleştirilmeye başlanmış ve okula alternatif eğitim öğretim yöntemleri ortaya konulmuştur. J.J. Rousseau tarafından yazılan “Emile” bunlar içerisinde ilk örneği teşkil ederken, 1935’lerde B. Russel tarafından okul, ciddî bir şekilde eleştiriye tutulmuştur. 70’li yıllara gelindiğinde ise I. Illich’in “Okulsuz Toplumu”, okul dışı eğitim tartışmalarını popüler bir düzleme taşımıştır. Bunlar ve benzeri tartışmalardan sonra bugün, özelikle Batı ülkelerinde bazı okul dışı uygulama örneklerinin olduğu görülmektedir (Gündüz, 2006).

‘EVDEKİLER’ DAHA BAŞARILI

Dünya, okulsuz toplum anlayışının yanında özellikle “Evde Eğitim” konusunu uzun zamandır tartışmaktadır. S. Nihat Şad ve Mustafa Akdağ’ın Millî Eğitim dergisinde birçok kaynağa dayandırarak yayınladıkları bir makalelerinde evde eğitim hakkında önemli bilgiler vermişlerdir. Araştırmaya göre; evde eğitim kavramı, Türkiye’de yaygın olarak uygulanan bir eğitim anlayışı olmamakla birlikte ABD’de 1990 yılında 300.000 olan evde eğitim gören sayısının 2007 yılında 1.350.000’e çıktığı belirtilmiştir. Ayrıca araştırmada, son yirmi yılda Birleşik Krallık, Almanya, Japonya, Kanada, Belçika, Danimarka, Fransa, İtalya, Lüksemburg, Norveç, Portekiz ve İsviçre gibi gelişmiş ülkelerde bu uygulamaların giderek arttığı istatistiklerle ortaya konmuştur. Bununla birlikte ABD halkının evde eğitime ilgi göstermelerinin en önemli sebeplerinden bazılarının “dinî ve ahlaki eğitim vermek”, "okul çevresiyle ilgili kaygılar” ve “okullarda verilen eğitimin tatmin etmemesi” olduğu belirtilmiştir. Evde eğitim alan Batılı gelişmiş ülkelerin öğrencilerinin akademik başarı durumlarının akranlarından daha iyi olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca evde eğitimi savunanlara sebebi sorulduğunda; “çocuğun kültürel ve sosyal körelmesine sebep olması” gösterilmiştir.

Batı’da özellikle ABD’de “evde eğitim” popüler destek kazanmıştır. 1985 yılında yapılan bir ankette, ailelerin yüzde 16'sı evde eğitim almanın iyi olduğunu düşünürken, 2001 yılında bu rakam yüzde 41'e yükselmişti (Orse ve Gallup, 2001). Özellikle Kanada’da elde edilen istatistiklere göre; evde eğitim konusunda 1996 sonrası patlama yaşanmıştır. 1997 yılında 60.000; 1999’da ise bu sayı 80.000 çocuğu geçmiştir. Bugün ise bu sayıların milyonları geçtiği ifade edilmiştir (Cloud ve Morse, 2001; Wake, 2000).

Avrupalı araştırmacı M. P. Donnelly 2012 yılında yayınlanan “Evde Eğitim” adlı makalesinde Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Avustralya, Kanada, Fransa, Güney Afrika ve Yeni Zelanda gibi daha birçok ülkeyi evde eğitimin olgunlaştığı ve başarılı olduğu ülkeler olarak belirtmişlerdir.

Dünyada hızla yükselişe geçen “evde eğitim” anlayışı devletlerin çocuklarını bir nevi kontrollü eğitme yaklaşımının bir sonucu olarak görülebileceği gibi eğitim çevreleri tarafından da “herkes örgün eğitimden geçmelidir” politikasının infilak etmesinin tezahürü olarak da addedilebilir. Dolayısıyla bugün eğitimdeki metal yorgunluğu; yakın gelecekte sanat öğretilen yerlerin hatta marangozhanelerin de zorunlu eğitim platformları olarak düzenlenmesini zorunlu kılacak gibi gözüküyor… Çünkü tarihi, toplumlar ve o toplumun geniş düşünen insanları yazar…

KAYNAKLAR

Donnelly, M. P. (2012). Homeschooling. In C. L. Glenn and J. De Groof (Eds.), Balancing freedom, autonomy and accountability in education: Volume 1 (199-220). Tilburg, NL: Wolf Legal Publishers.
Varlıkgörücüsü, N. ve Şahin, M. (2018). Radikal Felsefe, Eleştirel Pedagoji Ve Okulsuz Toplum, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 7, 3.
Gündüz, M. (2006). Okulsuz Eğitim Uygulamasına İlişkin Yeni Yaklaşımlar. Millî Eğitim Dergisi, 172, 232-239.
Şad, S. N. ve Akdağ, M. (2010). Evde Eğitim. Millî Eğitim Dergisi, 188, 19-31.
Bauman, K. J. (2001). Home Schooling in the United States: Trends and Characteristics, Working Paper, 53.
Rose, L. C., and A. M. Gallup. 2001. The 33rd annual Phi Delta Kappa/Gallup poll of the public’s attitudes toward the public schools. Phi Delta Kappan 83(1): 41–48.
Wake, Bev (2000). Home Schooling Gets Top Marks. Ottawa Citizen (September 7).
Cloud, John and Jodie Morse (2001). Is Home Schooling Good for America? Cover Story. Time (August 27).

ASKER VE DEVLET -I- Devletin gücü nerede saklı?

29 Mart 2020 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Osman Kemal Kayra

Devlet ilmî deliller ve yeterli dayanaklarla ayakta kalır. Bu dayanaklar başta millet, sonra toprak, sonra da onu koruyan ordu ve bu orduyu ayakta tutan finansal güçtür. Hepsinin parantezi ise asrın şartlarına uygun olan ilmî metotlardır.

Bir devletin gücü tek bir maddenin üstünlüğüne bağlı olamaz. Devlet, çeşitli payandaların müştereken ayakta tuttuğu bir bütündür. Devlet, mücerret; millet müşahhastır. Devlet-millet bütünlüğünden dolayı devlet de müşahhas bir obje durumuna girer. Artık devlet bir kavram değildir. Devlet ilmî deliller ve yeterli dayanaklarla ayakta kalır. Bu dayanaklar başta millet, sonra toprak, sonra da onu koruyan ordu ve bu orduyu ayakta tutan finansal güçtür. Hepsinin parantezi ise asrın şartlarına uygun olan ilmî metotlardır. Modernize olmayan bir devlet yok olur gider. Eğitilmemiş vasıfsız kalabalıklar ordu değildir.

Asya’yı tamamen istilâ eden Horasan ve Anadolu’yu ele geçiren Moğolların gücü; kanunlar, kuvvetli bir ordu ve nihayet Cengiz’di… Cengiz’in müthiş bir otorite, tartışılmaz kanunlar, memnun edilen komutanlar ve kanla büyülenmiş nökerlerinin zulüm ve tedhiş üzerine kurulan ordusu, büyük bir felaket olarak arza çöktü. Fütuhât veya farklı bir yayılma olan istilâ, ya adâletin veya zulmün gölgesinde gelişir.

ORDU GÜCÜ VE CENGİZ

Cengiz, büyük askerî güç ve korku imparatorluğu denince akla ilk gelenlerden biridir. Cengiz, hükümdarlığı sırasında (1206-1227) Pasifik Okyanusu’ndan Hazar Denizi’ne kadar uzanan bir imparatorluk kurdu. Cengiz’in torunlarından Hülâgu ve diğerleri, istilâcı ve geçtiği yerlerde rahmet bulutları yokluğundan ot bitmeyen topraklarla, yakılmış ve yıkılmış şehirler, yerle bir edilmiş ilim ve sanat eserleri ve yüz binlerce ceset bıraktılar. Bu ihtişamlı zulüm imparatorluğunun gerçeği iki şeyde toplandı: Güçlü bir ordu ve güçlü bir kağan…

Vandallar, Vizigotlar, Vikingler "kan ve kurban isteyen tanrılar"a adanan topraklarda zulmün ve korkunun saltanatını kurdular. Adı büyük, ahlâkı ve insanlığı küçük İskender’in Makedonya’dan kalkıp sözde medeniyet götürmek için Türkistan’ın içlerine kadar gittiği ve zulümler yaptığı da Türklerin “Şu Destanı”nda anlatılır.

Çinliler ise kurdukları ticaret imparatorluğu ve savunma teknolojisi ile emperyalizmin felsefesini geliştirdiler; Göktürkleri de bu kültür emperyalizmi ile 630 yılında ikiye bölerek zayıflattılar. Aslında kültür emperyalizmi en güçlü silahtır. Silaha karşı psikolojik olarak direnç gösteren kavimler, kültür emperyalizmine karşı yenik düşerler.

GÜÇ MÜ ADÂLET Mİ?

Milletlerarası hukukun güce dayandığı dönemlerde hak güçlünündür. İstilânın felsefesi yok, aksiyonu vardır. O da toprak ve kandır.

Câhiliye Devri Araplarının amacı, ticaret ve sefâhattir. Mesele, ticâretin koruyucu tanrılarının ve bu amaca âlet edilen Kâbe-i muazzamanın statüsünün korunmasıydı. Müşrikler Hazret-i Peygamber’e “Bir sene sizin Allâh’ınıza bir sene de bizim putlarımıza tapalım” derken esas meselenin dinî kaygı olmadığı ortaya çıkıyordu.

İslâm’ın yayılması ise aslen tebliğ esasına dayanıyordu. Mesele toprak alıp insanları katletmek değildi. Bu tebliğin insan kaynaklı merhameti karşı tarafı bazen savaşmadan İslâm’ı kabule yaklaştırıyordu. Bu arada İslâmiyet yeni bir fetih sistemi geliştirdi: Önce tebliğ ve davet, olmazsa otoriteyi kabul ettirip vergi ödetme, bu da olmazsa cihad… Bu sistem "İ’lâ-yı kelimetullâh"ın aslı idi.

İslâmiyeti kabul eden Türkler, Cengiz gibi amaçsız bir cihangirlikle şöhret peşinde koşmak yerine, İslâm’ı cihana hâkim kılmayı gaye edindiler. Mâverâünnehir, Arap ve Afrika toprakları, Balkanlar, Orta Avrupa’ya kadar olan yerler yeniden doğmanın inşirâhını ve adâlet altında yaşamanın zevkini tadıyorlardı.

Kanunun kilise sayıldığı, zalim papazların iki dudağı arasından çıkan söz, aslında adâletin iflâsını ilân ederken, “işkence” kilisenin yeni Orta Çağ keşiflerinin başında geliyordu. Kilise o kadar güçlüydü ki bütün devlet otoritesi ona baş eğmek zorundaydı. Zaten bu mantık dışılık Haçlı Seferleri’nin itici gücü olmuştur.

Her büyük fitne gücünün karşısına diğer bir gücün zuhûru ilâhî adâletin tecellisidir. Zalim ve batıl kilise gücüne karşı Allahü teala, Türk’ü, bu köhne düzeni yok etmek ve İslâm’ı âlemşümûl yapmakla muvazzaf kıldı. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ilâhî bir bağış ve adaletin görünen yüzü olmuştur. Karahanlı, Gazneli, Selçuklu devletleriyle takviye edilen güç, 1299’da kınından çıkan “Zülfikar” gibi zulmün tepesine indi.

DEVLET KURMAK ZOR YIKMAK KOLAY

Bir devleti kurmak zor, yaşatmak daha zor, yıkmak ise en kolayıdır. Türkler devleti ayakta tutabilmenin çok kuvvetli bir ordu kurmaya bağlı olduğunu bildikleri için Mete zamanında MÖ 209 yılında bu teşkilâtı kurdular. Sistem bugünün aynısı olup onlu, yüzlü, binli ve on binli gruplara ayrıldı. Bu dönemlerde halk, asker ve sivil diye ayrılmazdı. Mete ordusunu kuvvetlendirmek için Altay kavimlerini bir araya toplayarak güç birliği oluşturdu. Osmanlı da aynı şeyi ümmet kavramı üzerinden yaptı.

Devamlı savaşan kavimler karşı devletlerin silahlı gücünü çözmüşler, hücum ve savunma taktiklerini ona göre geliştirmişlerdir. O hâlde yeni bir güç ve yeni bir nizam olmalıydı ve alışılmış sistemlerin dengelerini değiştirmeliydi. Osmanlıyı zaferden zafere koşturan yeni sistemin bir bölümü “Yeniçeri” olmuştur. 1826’ya kadar Osmanlı’nın muvazzaf askerine bu ad verildi. Asıl kurulma devri Sultan I. Murad zamanındadır. Daha önceki ordu kâfi gelmeyince bu teşkilat kurulmuştur. Yeniçeriliğin kuruluşunda Çandarlı Kara Halil vardır. Yeniçerilerin müthiş başarılarında ilk âmil mutlak itaatten geçiyordu. Bunlar açlık, susuzluk ve uykusuzluk gibi zorluklara alışkındılar.

YENİÇERİLERİN BOZULMAYA BAŞLAMASI

Sultan III. Murâd’a kadar Yeniçerilerin hepsi kanunlara tamamen riayet ederlerdi. Önceleri hepsi kışlalarında otururlardı. Sonra bu nizam bozuldu; değişik yerlerde oturup çarşıda pazarda alışverişe başladılar; bekâr evlerinde kalıp ulûfelerini almaya devam ettiler. Sultan III. Murad zamanında Şehzâde Mehmed’in sünnet düğününde başarılı meddahların ocağa girme istekleri kabul edilmiş ve bu süreçle bozulmağa başlamıştır. Başıbozuk Yeniçeri taifesi sırf cülûs bahşişi alabilmek için padişah devirmeyi dahi plânlar hâle gelmişti. Giderek çarşı pazarlarda dolaşan Yeniçeriler haraç almaya ve hamam külhanlarında hüküm-fermâ (sözü geçmek) olup tam bir kâtı’-ı tarîk (yol kesen eşkıya) hâline geldiler. Yeniçeriler, kazan kaldırma hareketiyle sık sık isyan çıkarıp yemeklerini pişirdikleri kazanı Atmeydânı’na getirirlerdi.

Bektaşî-Alevîlik zannedildiği gibi Ocak içinde hâkim durumda değildi. Eğer böyle olsaydı Yavuz Çaldıran’da Yeniçeri’yi Şah İsmâil’e karşı savaştıramazdı. Osmanlı Devleti’nin müesses nizâmı da bunu gerektirirdi. Ocak mezhebinin Sünnî olduğunun en büyük işareti İmâm-ı A’zam bayrağı idi...

Kısacası Yeniçeriliğin ilk dönemi rahmet, ikinci dönemi satvet, üçüncü dönemi rehâvet, dördüncü dönemi şekâvet, son dönemi ise felâket olmuş ve 1826’da Sultan II. Mahmud’un cesur kararıyla lağvedilmiştir.

Gelecek yazımızda buluşmak üzere esen kalınız efendim

.

SALGIN HASTALIKLARLA KADİM MÜCADELEMİZ Kolonyadan koronaya…

5 Nisan 2020 02:00

A -

A +

Süleyman Faruk Göncüoğlu

Tarih boyunca yaşanan olaylar; beraberinde getirdiği yıkım, açlık, salgın hastalık ve demografik değişimlerle insanoğlunun pek çok yeni alışkanlıklar ve teknikler geliştirmesine vesile olmuştur. Dünyanın bir zamanlar korkulu rüyası olan veba, kolera ve tifüs gibi sari hastalıklar, Batı toplumlarının sosyal hayattaki samimi hâlini ortadan kaldırmıştır. Bugün cemiyette, mesafeli duruşlarının temelinde bunun yattığı bile unutulmuştur. Hastalıkların yanında Avrupa’da yüzyıllar boyunca süren din savaşları, evinin sınırları içerisinde yaşayan, bizlerin “yalnız” diye tanımladığı bir toplum yaşayışının ortaya çıkmasına da sebep olmuştur. Tabii ki, İtalyan ve Yunanlıları bunun dışında tutmak gerekir. Bugün İtalya’nın yaşadığı koronavirüs vakalarının en büyük sebebi -Akdeniz dünyasının parçası olarak- diğer Avrupa ülkelerinin sahip olmadığı sosyal hareketliliktir.

BULAŞICI HASTALIKLARIN KAYNAĞI KADİM ŞEHİRLERDİ

İslam dünyasında da dünyanın diğer bölgelerinde yaşanan ve etkili olan salgın hastalıklar ortaya çıkmış ve defalarca toplu ölümler yaşanmıştır. Bu yüzden bazı âdetler meydana gelmiştir. Mesela Mekkeli Arapların çocuklarını sütanneye vererek çöle göndermelerinin bir sebebi de onları veba gibi bulaşıcı hastalıklardan korumaktır. Zira bu tür hastalıkların en çok yayılma imkânı bulduğu yerler şehirlerdir. Bilhassa ticaretin hareketli olduğu şehirler ve dünyanın farklı bölgelerinden insanların kesiştiği bölgeler, her zaman salgın hastalıkların hızla belirip geliştiği yerlerdi. Bugün, koronavirüs salgını sebebiyle İstanbul’un yaşadıkları bir tesadüf ve ihmalden öte şehrin kendisinin handikaplarından biridir.

Günümüzde salgın hastalıklarda ilk tedbir olarak yapılan karantina yöntemi ise İslam tarihinde çok bilinen bir tatbikattır. Hazreti Ömer’in halifeliği döneminde Şam Valisi olan Hazreti Amr bin As, vebanın salgınında insanları gruplara ayırarak çevredeki dağlara yerleştirmiş ve birbirleriyle temas kurmamalarını sağlamıştır. Hastalığın bulaştığı grupta bulunanların hepsi ölürken, diğer gruplar hastalıklı grupla ilişkili olmamanın getirdiği korunmadan dolayı kurtulmuşlardır. Peygamberimizin bir yerde veba salgınının çıkması hâlinde oraya girilmemesini, oradakilerin de bulundukları yerden ayrılmamalarını ihtiva eden emri de bugün ancak anlaşılabilen bir kuraldır.

Osmanlı tarihinde de salgın hastalıklara karşı enteresan korunma tedbirleri vardır. Türk mutfağının ayrılmaz parçasından biri olan sirkenin, esasında antiseptik özelliğiyle başta insan sağlığı için kullanıldığını bugün hatırlayamıyoruz. Kervanların konakladığı yerlerde ikram edilen sirke bir dezenfeksiyon olarak değerlendirilmiş idi. Ateşi düşürmek için yaygın şekilde bilinen en eski tedavi şekli sirke ile yapılandı. Dezenfeksiyon ilaçlarının olmadığı tarihî dönemler, cilt ve saça zarar vermeyen bilhassa faydalı olan sirke ile korunma yöntemi uygulanmıştır.

Salgın hastalıklar demografik pek çok değişikliğe de sebep olmuştur ki, bizim tarihimizde bilhassa İstanbul tarihinde veba, tifüs ve koleradan çok çekmiş olan Eminönü liman bölgesinde yaşanmıştır. Bu hastalıkların ticari hayata verdiği zarardan korunmak için yapılan çalışmalardan biri de Eminönü Yeni Cami ve Mısır Çarşısı’nın inşa edilmesidir. Bunlar bölgeden iskânı kaldırmaya dayalı ciddi bir çalışmadır.

MASKEDEN EVVEL LAVANTA VARDI

Lavanta da şifa verici özelliği ile antiseptik nitelikleri ve de böcekleri uzaklaştırmadaki faydaları sebebiyle bitlenme ve pirelere karşı eskiden insanoğluna en büyük yardımcı idi. Bugünkü nano filtre maskelerden önce kulak üstü ve bileklere lavanta çiçeği takmak ilk tedbir olarak uygulanmıştı. Lavanta satıcısı çingene kadınları kendilerinde bulaşıcı hastalık olmadığına inanıldığı için evlere temizliğe gündelik olarak alınırdı. Dolaptaki çamaşırlarının arasına lavanta torbaları koymak İstanbulluluk göstergesi değil, eski korunma yöntemlerinden biriydi. Tıpkı eski evlerin pencere ve bahçelerinde hiç eksik olmayan fesleğen saksıları gibi…

Ne kadar ilginçtir ki, alkole bu kadar mesafeli olan Müslüman Türklerin geliştirdiği kolonya kültürü bugün korona salgını ile bir defa daha eski değerine kavuştu. Misafir geldiğinde ellere kolonya dökmek yakın zamanlara kadar eski moda âdet olarak görülürken bugün kolonya ile âdeta yıkanır hâle geldik!.. Güzel kokusu ve ferahlatıcı etkisiyle gündelik hayatımızın değişmeyen bir parçası olan kolonyanın uzun bir tarihi ve şaşırtacak kadar çok çeşidi bulunuyor. Yüzyıllardır şahsi bakımdan tıbba birçok maksatla kullanılan kolonyayı Avrupa’ya tanıtan Endülüs medeniyeti unutulup gitmiştir. Bir tür aromatik yağlarla ilk kullanılmaya başlanılan kolonya; kekik, lavanta, biberiye ve ada çayından oluşan ve sirke ile birleştirilmiş bir tür dezenfeksiyondu. Yüzyıllar boyunca Avrupa bu karışımı vebalara karşı kullanmıştır. Maalesef gündelik tarihimiz hâlen sağlıklı bir şekilde yazılamamış olması sebebiyle kolonya tarihini “Köln Suyu” olarak Avrupa’dan başlatmak zorunda kalıyoruz. Bu coğrafyada da o zamanki kurumsal anlayış içerisinde ilk seri üretim “kolonya” miladi 1882 yılında Ahmet Faruki tarafından başlatılmıştır. Tabii ki, kolonyayı hoş kokusu dışında yine dezenfektan olarak kullanan yine ilk milletin biz olduğunu unutmamak kaydıyla…

Eski İstanbullular için bir âdet olan en az haftada bir gün hane içerisinde tütsü yakıp evin bütün mekânlarında gezdirmek, yaşlıların hayatımızdan çıkması ve modernite ile sona ermişti. Yeniden başlayan bir tütsü modası bize sentetik çubuklara bulandırılmış duman altı kokusundan başka bir şey vermezken bu korona vesilesi ile belki tekrardan bu eski özellikleri hatırlayarak uygulamaya geçebiliriz. Tütsülerin haneleri dezenfekte etme özelliğini tekrardan bugün yaşayarak öğrendik.

Bilhassa İstanbul için söylemek gerekirse, bugün kullanılan veya tekrar keşfedilen sabunlar, tedavi ve korunma amaçlı yağlar, tütsüler ve hoş kokulu suların (kolonyanın ilk atasıdır) ilk satılmaya ve de üretilmeye başlandığı yer de İstanbul’daki Sabuncu Han’dır. 1894 depreminde yıkılmasına rağmen bugün hâlâ mevcut kapısı gerisinde eski geleneğini devam ettirmektedir. İlk çörekotu yağının üretildiği, ilk lavanta sabununun ve suyunun (kolonyasının) satıldığı, Bizanslıların bazı ürünlerle ilk defa tanıştığı yerdi burası…

Eminönü Mısır Çarşısı arkası, sosyal tarihimizin en derin izlerinin hâlen takip edilebildiği yerlerden biridir. Artık korona sonrası dünyada, 570 yıllık bir geleneğin hâlen devam ettiğini dünya gözümüzle görme gerektiğini bir tarafa not ederken, üç kuşaktır sadece kolonya işi yapan lale kolonyası dükkânına da bir göz atmak gerekir. Eğer kolonya kaldı ise!..

.

HAÇLI SEFERLERİ’NDEKİ “YAMYAMLIK” Avrupa'nın asıl genetik hastalığı

5 Nisan 2020 02:01

A -

A +

K. Abdullah Bediroğlu
k.abdullah.bediroglu@gmail.com

Fransız Akademisi üyelerinden tarihçi Frantz Funck Brentano gibi ilim adamları, Haçlıların öldürdükleri Müslüman çocuklarını pişirip yiyecek kadar vahşileştiklerini anlatırlar.

Günümüzde Batı dünyasındaki teknolojik gelişmişlik ve ekonomik refahı görerek, Batı hayranı olan bazı gençlerimizin, sanat, kültür ve sosyal hayatta onları model aldığını, kendilerini onlara benzetmeye hatta onlar gibi yaşamaya çalıştığını üzülerek görüyoruz. Medenî olmak, her şeyden önce “insan olmak”, tüm canlılara merhamet ve müsamaha ile davranmaktır. Teknolojide gelişip, güzel ahlak sahibi olan milletlere medeni denir. Teknolojide ilerlemiş ancak güzel ahlaktan mahrum olan milletler ise zalim, aşağı ve hatta bazen hayvandan da aşağı olurlar.

Hristiyan Avrupa, tarih boyunca fırsat bulduğunda sadece Müslümanlara karşı değil, “kâfir” olarak gördükleri herkese karşı soykırım, katliam, zulüm ve vahşi bir kültürel asimilasyon uygulamıştır. Bunları içinden geçtiğimiz zor günlerde de hatırlamakta fayda var. Aşağıda sadece I. Haçlı Seferleri sırasında yaşananları, Hristiyan tarihçilerin ifadeleriyle aktarıp yorumu okuyucularımıza bırakacağız...

TÜRK ŞEHİTLERİN ETLERİNİ YİYEN HAÇLILAR

Vahşî hayvan sürülerinden farksız olan haçlı gürûhu 1096 yılında Anadolu topraklarına saldırdıklarında, İznik civarında yakaladıkları Müslüman çocukları parçalamışlar, etlerini şişlere geçirip ateşte kızartmışlar ve henüz pişmeden çiğ çiğ yutmuşlardı. Fransız Akademisi üyelerinden tarihçi ve kütüphaneci Frantz Funck Brentano’nun (ö.1947) “Les Croisades” isimli kitabında “Haçlı güruhu başlarındaki komutanlarından ayrıldıktan sonra hiçbir engel tanımıyorlar, (Müslüman) çocuklarını pişirmek için parçalara ayırıp şişlere geçirip kızarttıktan sonra dindarlara yediriyorlardı. Yetişkinlere ise korkunç işkenceler yapıyorlardı. İznik halkını şehirden atıyorlar, büyük bir ganimet ve hayvan sürüsüyle kamplarına dönüyorlardı” diye yazmaktadır. (Funck Brentano, “Les Croisades”, Paris 1934, s. 24.) Brentano eserinde Fransızların millî destan olarak kabul ettikleri “Chanson d’Antioche”den de şu tüyler ürpertici satırları nakleder: “Haçlılar Müslüman cesetlerinin derilerini yüzüp, bağırsaklarını çıkardıktan sonra, etlerini pişirip yiyorlardı.”

19. yüzyıl Fransız tarihçilerinden Michaud ise 5 ciltlik şümullü “Haçlı Seferleri” eserinin birinci cildinde mezalimi anlatmak için “Kalemimin yazmaya çekindiği bu tabloyu tasvir etmesini (Haçlı tarihçi) Guillaume de Tyr'e bırakıyorum” ifadesini kullanmıştır. Michauld, bu seferlere katılarak yaşananları günlükler hâlinde kaydetmiş olan Guillaume de Tyr’den şöyle nakletmiştir: “(Haçlı ordularının komutanı) Bohemond, yanlarında bulunan esir Türklerden birkaç tanesinin kendisine getirilmesini emretti. Önce yüksek rütbeli subaylar tarafından, yetişkin esirlerin kafaları kesildi; ardından büyük bir ateş yakılarak, parçalar hâline getirilmiş bu cesetler, büyük kazanlarda kaynatıldı. Bundan sonra da, ele geçirilecek Türklere aynı muamelenin yapılmasını emretti. Bohemond’un hizmetçileri kendilerine verilen emri aksatmadan yerine getirdiler.” (M. Michaud, Histoire des Croisades, Premiere Tome,1825. s.2)

Antakya'nın Haçlılar'ın eline geçmesinin ardından, Hristiyanların "dinsiz" olarak gördükleri Müslümanlara olan kin ve düşmanlıklarını gösteren bir diğer hadise de şehitlerin cesetlerine yaptıkları insanlık dışı olaylardı: “Hristiyanlar, (Müslümanlara ait) mezarlardan cesetleri sürüyerek çıkardılar, üzerlerindeki elbise ve takıları yağmaladılar. Ardından (ölülerin) başlarını keserek gövdelerinden ayırdılar. Bunlardan 1,500'ünün (kafasını) mızraklara geçirerek, gözyaşları döken Türker’e karşı sergilediler..." (Charles Mills, The History of The Crusades, Volume I, 1821,. s.185)

Haçlıların, Kudüs’e girmesinden sonra sivillere yönelik giriştiği katliam ise yürek parçalayıcı olmuştur. Michaud diyor ki: “1099 senesinde haçlılar Kudüs’e girmeye muvaffak oldular. Şehre girince, Müslüman ve Yahudi 70 bin kişiyi öldürdüler. Camilere sığınan Müslüman kadınları ve çocukları bile hiç acımadan öldürdüler. Sokaklarda sel gibi kan aktı. Ölüler yüzünden yollar tıkandı... Her yerde yatan cesetlere ve kanla örtülen insan uzuvlarına bakmak korkunçtu. Ve sadece parçalanmış cesetler ve kesilmiş kafalar kötü bir manzara teşkil etmiyor, baştan ayağa kana bulanmış galiplerin (Haçlıların) görüntüsü de ürpertiyordu.” (Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum. s.391 / A History of Deeds Done Beyond the Sea, Volume 1, s.372) Raymond de Agiles ise, savunmasız kadın ve çocukların sığındıkları Süleyman Mabedi’ne girdiklerinde yaptıkları katliamda ise bu kanın, Haçlıların dizlerine kadar çıktığını yazmaktadır: “Haçlıların merhamet ettikleri Müslümanlar boyunları vurulup hemen öldürülenler ve oklarla hedef alınıp surlardan düşenlerdi. Daha az şanslı olanlar işkenceye uğrayıp ateşte cayır cayır yakılmışlardı...”

Yukarıda yazılanlar, Avrupa’nın kendi dininden olmayanlara nasıl muamele ettiğinin küçük bir örneğidir. 100 milyon Amerikan yerlisinin vahşice imhası, on milyonlarca Afrikalının Transatlantik köle ticaretinde hayatını kaybetmesi, Afrika sömürge ülkelerinde yapılan katliamlar, Batılı ülkelerin nasıl bir dinî ve millî geçmişe sahip olduğunu gösteren çok açık ve inkâr edilemez yüzlerce misalden sadece birkaçıdır..

.

İRAN EDEBİYATINDA ÇOK ŞEY SAKLI ‘Acem Palavrası’ nereden çıktı?

12 Nisan 2020 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Suat Ungan

Şairler, Pers kültürünün üstün özelliklerini ön plana çıkarmak ve bunu Araplara ispat etmek için İran tarihini, kimliğini yansıtan mitolojik unsurları abartılı bir şekilde anlatıp İran’ın İslam öncesi dini olan Zerdüştlüğün öğretilerini ve tarihî kahramanlarını kutsal hâle getirmişlerdir.

Araplar İranlılar için “Acem” tanımlamasını yapmış, acemi kelimesini de “Bir alanda ilk olan, bir iş beceremeyen” kişiler için ifade eder olmuşlardır. Bu kelimeyi Türkler Araplardan alarak İranlılar için kullanmaya başlamışlardır ki Farslıların kendileri için bu tanımın kullanılmasına çok kızdıkları bilinmektedir.

“Palavra” kelimesinin gerçeğe dayanmayan uydurma söz manası vardır. İspanyolca “palabra” kelimesinin bozulmuş hâlidir. “Acem Palavrası” ise İranlıların akla hayale sığmayan benzetme unsurlarını şiirlerinde kullanmalarından ve bunu sosyal hayata yansıtmalarından kaynaklanmaktadır. “Palavra” kelimesi de mübalağa sanatının akla, hayale gelmeyecek şekilde kullanılmasından kaynaklanmaktadır.

Ulaşmak, son noktasına varmak anlamına gelen Arapça “buluğ” kökünden türetilmiş olan mübalağa kelimesi, hem edebî sanatlarda hem de günlük hayatta sıklıkla kullanılan bir anlatım aracıdır. İfade bakımından bütün imkânları kullanmak, tüm şartları zorlayarak müspet veya menfi manada ifadeye zenginlik katmak amacıyla mübalağaya başvurulur.

Mübalağa Arap edebiyatı kaynaklı olmasına rağmen Farslılar, Allahü tealanın zat ve sıfatlarını ifade etmek için kullanılan ibareleri kendi mitolojik kahramanlarına benzetme aracı olarak kullanmış, mübalağayı belagat sanatının ana unsuru hâline getirmişlerdir.

Arap dilinde mübalağa ile ilgili onlarca vezin kullanılırken belagat kitaplarında tebliğ, iğrak ve güluv olmak üzere üç çeşit mübalağa türünden bahsedilmektedir. Akla ve geleneğe uygun olan mübalağaya tebliğ, akla yatkın olan fakat geleneğe uymayan mübalağaya iğrak, akla ve geleneğe uymayan mübalağaya ise güluv denilmektedir.

Mübalağa sanatı bir dilde sıfatların gelişmesini sağlayan temel dinamiklerden birisidir. Bu benzetmeler sayesinde dil, ifadeye kolaylık, manaya derinlik kazandırmada, hayalin inceliklerini ifade etmede önemli kazanımlar elde etmiş olur.

Fars dili, bütün Avrupa dillerinden eski olup zenginlik yönü ile de Yunanca ile eşit seviyededir. Bu yüzden İranlılar dillerinden, tarihlerinden, geçmişte yetiştirmiş oldukları şair, yazar ve düşünürlerinden her zaman övünç duymuşlardır.

Arapların İranlıları yenerek onları Müslümanlığa teşvik etmeleri İran toplumunun bazı kesiminde hüsnü kabul görmemiştir. Müslüman olduktan sonra İranlılarda kimlik bunalımını meydana gelmiş, tepki olarak şuubiyecilik adıyla başlatılan başkaldırılarla kendilerini aynı kültür altında birleştirmeyi amaçlamışlardır. Aynı şekilde İranlıların, Müslümanlığa ve özelinde Arap kültürüne karşı kullanmış oldukları aşırılığı içeren yergileri, ifrat ve tefrit açısından kullanmış oldukları ibareleri, mübalağa sanatının gelişimi için zemin oluşturmuştur. Şairler, Pers kültürünün üstün özelliklerini ön plana çıkarmak ve bunu Araplara ispat etmek için İran tarihini, kimliğini yansıtan mitolojik unsurları abartılı bir şekilde anlatıp İran’ın İslam öncesi dini olan Zerdüştlüğün öğretilerini ve tarihî kahramanlarını kutsal hâle getirmişlerdir. Şiir dilinde yapılan bu anlatımlar İran kültüründe mübalağa sanatının zemin bulmasını sağlamış, Arap ve Türkler de zamanla İranlılardan mübalağa sanatının dile getiriliş yönünü alarak kendi edebî eserlerinde kullanmışlardır.

Şair ve Mübalağa

Şairlere ihsanlarda bulunma geleneği Abbasîlerde zirveye ulaşmış, bu da edebiyatta mübalağa sanatının gelişmesine temel teşkil etmiştir. Şairlere bol bol ihsanlarda bulunma geleneği daha sonraları Fars kültürünün bir parçası olmuştur.

İran kültüründen fazlaca etkilenen Gazneli Sultan Mahmud da, sarayında şairleri bulundurmaktan, onlarla sohbet etmekten büyük haz almıştır. Devletşah, “Tezkiretü’ş-şuara” adlı eserinde Sultan Mahmud’un sarayında dört yüze yakın şairi bulundurduğunu söylemektedir ki bu gelenek Firdevsî’nin abartılarla dolu Şehnamesi’ni yazmasının kültürel ortamını oluşturmuştur.

İran kültüründen aşırı derecede etkilenen Sultan Süleymanşah Rukneddin ise kendisini öven tek bir kaside yazdığı için Zahiruddîn-i Faryâbî’ye caize olarak iki bin sultani dinarı, on baş at, on baş katır, on iki hörgüçlü deve, beş erkek köle, beş güzel yüzlü Rum cariye, altın işlemeli, atlas, pamuk kumaşlardan oluşan elli takım elbise hediye etmiştir. Sultanların bu cömertliğini duyan, ona şahit olan şairler, saraya girmek, padişahın ihsanlarına nail olmak için akla hayale gelmeyecek sıfatlar kullanarak padişahları övmeye çalışmışlardır.

Yine krallarına yarı ulûhiyet verme alışkanlığı olan bazı İranlılar, kendilerini tarihte mağlup eden kişilerde farklı özellikler arayarak zımni olarak kendi kahramanlıklarını dile getirme yollarını aramışlardır. Büyük İskender’in ülkelerini fethetmesini bir türlü hazmedemeyen İranlılar, yazmış oldukları “İskendername” adlı mesnevilerinde bu fethe başka anlamlar yüklemeye çalışmışlardır.

İskendernamelerde, İran Şahı Dara’nın Yunan ülkesini işgal ettiğini, Rum Kayseri’ni meydanda astırdığını, Rum şehirlerini ele geçirdiğini, Yunan Feylekus’un kızını kendine eş olarak aldığını, daha sonra işlerinin yoğunluğu sebebiyle şehirlerin yönetimini Feylekus’a bırakarak İran’a döndüğünü, Yunanistan’da kalan hamile eşinin daha sonra bir erkek çocuk doğurduğunu, bu çocuğun adının İskender olduğunu, İskender’in İran da dâhil bütün dünyayı fethettiğini (İran’ı fethediyorsa bütün dünyayı fethedebileceği) anlatarak İran’ı yine bir İranlının soyundan gelen birisinin yenebileceği düşüncesini vermeye çalışır, dünyayı fetheden İskender’in babasının İranlı Dara olduğunu dile getirirler.

Hazreti Ömer’e düşmanlık uğruna…

Yine İranlılar Hazreti Ömer’in İran’ı fethetmesini bir türlü hazmedememiş, bu yüzden Hazreti Ömer’den intikam alma adına Hazreti Ali’yi ön plana çıkarmış, kendi gelenek ve göreneklerinden hareketle Hazreti Ali için “yarı ilahî” vasıflar içeren efsaneler uydurmaya başlamışlardır!

İranlılarda ulusallaşma düşüncesi sekiz ve dokuzuncu yüzyıllarda başlamış, bu anlayışın ürünü olarak Firdevsî’den önce farklı zamanlarda farklı şairler tarafından geniş hacimli beş Şehname yazılmış, Firdevsî bu Şehnameleri örnek alarak İran’ın tarihî ve kültürel mirasını abartılı bir şekilde anlatan altmış bin beyitlik Şehnamesini yazmıştır. Firdevsî ile başlayan akla, geleneğe aykırı (gulüv) benzetmeler yapma geleneğine birçok İran şairinin şiirinde rastlamak mümkün olmuştur.

Firdevsî ve Mübalağa

Acem mübalağasının temelini kuran Firdevsî’nin ölümü sonrası halkın bu konuda uydurmuş olduğu efsanevi bilgiler mübalağanın gelmiş olduğu noktayı göstermektedir. Şehname’nin başında halkın Firdevsî için uydurmuş olduğu şu efsane yer almaktadır. Firdevsî’nin ölümü üzerine herkes çok derin bir hüzün duyarken devrin önemli din âlimi Ebû’l Kasım-i Gürgânî, Firdevsî’nin Zerduşt inancı taşıması, ateşe tapanları bir ömür boyu övmesi sebebiyle onun cenaze namazını kıldırmayacağını söylemiştir.

Yetmiş Arşınlık Mektup

1576 yılında Şah Tahmasb’ın Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümü ve Sultan II. Selim’in tahta geçmesini konu alan yetmiş arşınlık mektubu, Acem palavrasını ve dalkavukluğunu gösteren en güzel örnektir. Yaklaşık 48 metre uzunluğundaki bu mektupta Kanuni’ye ve onun Avrupa’da elde etmiş olduğu zaferlere yer verilmekte, tahta çıkan II. Selim’e ise dalkavukluk yapılmaktadır.

Sekiz aylık bir zaman diliminde meydana getirilen nesir kısmı hariç beş bin beyitten oluşan bu mektubun bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesinde bulunmaktadır. “Osmanlı Topraklarında Fars dili ve Edebiyatı” adlı çalışmada bu konu hakkında bilgi veren İranlı Riyahi, İranlıların bu mektup için şimdi utanç duyduklarını dile getirmektedir.

Acem palavrasından “Osmanlı Tarihi” adlı kitabında Lamartine de bahsetmiştir. Lamartine İranlıların, diktatörlük karşısında çabuk eğildiklerini, özgür olduklarında küstahlaştıklarını, hamle yaparken cüretli, yorgun olduklarında cesaretsiz olduklarını, politikada daima aşırılığa giderek dalkavuklaştıklarını dile getirmiştir.

Aklın sınırlarını zorlaması ve hayal gücüne dayanması mübalağa sanatının inceliğini oluşturmaktadır. Mübalağanın hüsnütalil sanatı ile birlikte kullanılması güzel şiirin oluşmasının vazgeçilmez unsurlarını oluşturmaktadır. Bunu ustalıkla başarmak büyük şairliğin ispatı olarak görülmüş, bu sebeple şairler abartıda bile abartıya kaçarak kendi egolarını kelimeler arasına gizlemişlerdir.

Şiir dilinin duygusal unsurları ön planda tutması, bu tür benzetmelerin kabul görmesini kolaylaştırırken, akli unsurların ön plana çıkarıldığı sohbet ortamlarında bu kavramlar hoş karşılanmamış, bu şekilde abartılara “Acem Palavrası” söylemi ile karşı çıkılmıştır.

.

İnfaz değişikliği kanunu bir af düzenlemesi mi?

19 Nisan 2020 02:00

A -

A +

Av. İhsan Sartık

(Eski Ceza Hâkimi)

ihsansartik@gmail.com

Kamuoyunda, yeni çıkarılan 7242 sayılı kanunun bir af düzenlemesi olduğuna, bu sebeple TBMM’de nitelikli çoğunluk olan 3/5 ile kabul edilmesi ve tüm suçlar yönünden uygulanması gerektiğine iddialar mevcuttur. Ama durum bundan çok farklıdır.

30 Mayıs 2019 tarihinde Sayın Cumhurbaşkanımızın açıkladığı, Yargı Reformu Strateji Belgesinde yer alan hususlardan birisi olan İnfaz Rejimine yönelik köklü değişiklikler yapılması hedefi çerçevesindeki, “7242 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’’ geçen hafta TBMM’de kabul edilmiş ve Resmî Gazete’de yayınlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir.

Esasen, ceza ve infaz kanunlarında sürekli değişiklik yapılması, yasama erki yönünden rağbet edilen bir yöntem olmamalıdır. Çağdaş ceza infaz sisteminin temel amacı; hükümlülerin, yeniden suç işlemelerini engelleyici etkenleri güçlendirmek, toplumsal kurallara saygılı ve sorumluluk taşıyan bir hayat biçimine uyumlarını kolaylaştırmak, toplumu suça karşı korumaktır. Ancak bu ideal sisteme ulaşmak uygulamada kolay bir durum değildir. Nitekim cezaevlerinin kapasite probleminin sürdürülemez hâle gelmesi sebebiyle yürürlüğe giren yeni kanun ile infaz rejiminde geçici iyileştirmeler yapılarak gelecekte aktif bir infaz rejimi tesisi için zaman kazanma hedeflenmiştir. Şüphesiz yapılan düzenleme tek başına yeterli değildir. Sürdürülebilir ve öngörülebilir bir infaz sistemi için amaca matuf işlerliği olan, sürekli reforma ihtiyaç duyulmayan bir sistem kurulmalıdır. Bu husustaki eksiklikler yetkili makamların da şüphesiz bilgileri dâhilindedir. Bu bağlamda suç ve ceza dengesini sağlamaya yönelik ileride daha kapsamlı düzenlemelerin yapılacağı bizzat Cumhurbaşkanımız tarafından beyan edilmiştir.

Hâlihazırda 90 bin kişinin cezaevinden çıkabiliyor olması ve bunlardan 45 bin kişinin geçici olarak izinli çıktıkları cezaevine geri dönecekleri dikkate alındığında, yeni cezaevlerinin hızla hizmete girmemesi hâlinde yine cezaevlerinde kapasite sorunu yaşanacağı açıktır. Esasen hedef çok cezaevi yapmak değil etkin ve sürdürülebilir bir infaz rejimi tesis etmek olmalıdır. Bunun için liyakat sahibi uygulayıcı hukukçular yetiştirip hızlı ve nitelikli kararlar verilmesini sağlamak, suç ve ceza adaletini sağlayan kalıcı düzenlemeler yapmak ve suçun işlenmesini önleyici sosyo-ekonomik tedbirleri almak şarttır.

YENİ DÜZENLEMELER ŞART

Kanaatimizce, infaz aşamasında artık ceza miktarları suçun ağırlığına göre zaten yargılama aşamasında dikkate alındığı için her suç için ayrı infaz oranları belirlenmesinden vazgeçilmeli, denetimli serbestlik ve şartlı salıverme arasındaki şekilsel ayrım kaldırılmalı, yapılacak düzenlemelerle şartlı salıvermenin tek bir oran üzerinden hesaplanması suretiyle hükümlünün ıslahı ve topluma kazandırılması sürecinin de daha detaylı düzenlenmelidir.

Özellikle “iyi hâlli” olma şartının objektif kriterler üzerinden belirlenen bir hak olması için somut düzenlemeler yapılmalıdır.

KANUNU AYM İPTAL EDER Mİ?

Öte yandan kamuoyunda, yeni çıkarılan 7242 Sayılı kanunun bir af düzenlemesi olduğuna, bu sebeple TBMM’de nitelikli çoğunluk olan 3/5 ile kabul edilmesi ve tüm suçlar yönünden uygulanması gerektiğine iddialar mevcuttur. CHP, kanunun istisnai suçlar öngörmesi sebebiyle iptali suretiyle kapsamının bir af gibi tüm suçlara uygulanması için Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) başvuracağını beyan etmiştir.

Hâlbuki AYM, kamuoyunda “Rahşan affı” diye bilinen 4616 sayılı kanun ve bu kanunun devamı olan 4758 sayılı kanun hakkındaki 18. 07. 2001 tarihli 2001/4 E. 2001/332 K. Sayılı ve 28.05.2002 tarihli 2002/99 E. 2002/ 51 K. Sayılı kararıyla bir düzenlemenin af mı, yoksa infaz düzenlemesi olduğuna dair dört temel kriter belirlenmiştir. Bu kriterlerden birinci ve en önemlisi, yapılacak ceza indiriminin mutlak surette ‘’iyi hâl” şartına bağlı tutulmasıdır. 4616 sayılı kanunda böyle bir şart yoktu, 4616 Sayılı kanunda doğrudan mevcut cezadan indirim 10 yıl indirim, 4616 Sayılı kanunun iptali akabinde çıkarılan ve yine iptal edilen 4758 Sayılı kanunda ise bu kez cezaevinde geçirilecek süreden doğrudan 10 yıl indirim öngörülüyordu. “İyi hâlli olma ve iyi hâlin devamı” şartı geçen hafta çıkan 7242 Sayılı kanunda yerine getirilmiştir.

İkinci kriter, cezaevinde belirli bir sürenin geçirilmesidir. 7242 Sayılı kanun ile 5275 Sayılı kanun kapsamında verilecek denetimli serbestlik kararından faydalanabilmesi için öncelikle hükümlünün ceza infaz kurumuna girip idare ve gözlem kurulu tarafından gözlemlenerek “iyi hâlli” olduğuna dair karar şart olmakla, ceza infaz kurumunda süre geçirme şartı yerine getirilmiştir.

Üçüncü kriter, “Belirli şartlar altında gözetim altında salıverme yapılacaktır”… 7242 Sayılı yeni kanun ile 5275 sayılı kanun kapsamında verilecek denetimli serbestlik sürecinde ve akabindeki şartlı salıverme sürecinde hükümlü Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinin düzenleyeceği programlara katılma zorunluluğu bulunmakla beraber her iki süreçte de sürekli gözetim altındadırlar.

Dördüncü kriter ise salıverilme sonrası suç işlediği takdirde cezaevine iade edilme şartıdır. 7242 Sayılı kanun ile 5275 Sayılı kanunun 105/ A kapsamında hükümlü hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanmaya başlandıktan sonra işlediği iddia olunan ve cezasının alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suçtan dolayı kamu davası açılmış olması hâlinde, denetimli serbestlik müdürlüğünün talebi üzerine infaz hâkimi tarafından, hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar verilebilecek olduğundan bu kriter de yerine getirilmiştir.

Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin de sık sık vurguladığı üzere, eşitlik ilkesi, herkesin her yönden aynı hükümlere tabi olması gerektiği anlamına gelmez. Bu ilke ile güdülen amaç, benzer şartlar içinde olanların, kanunlarca aynı işleme bağlı tutulmasını sağlamaktır. Bu açıdan da kalıcı infaz oranları yönünden istisna tutulan suçlar ile diğer suçlar arasında, suçlardan kaynaklanan zararların niteliği, kamu düzenine etkileri farklı olduğundan düzenleme eşitlik ilkesine uygundur. Kaldı ki, sağlık sebeplerinden dolayı kapasiteden kaynaklı sorunu kaldırmak için açık cezaevinde olanlar arasında uzun süreli izinli sayılmaları yönünden bir ayrım yapılmamıştır.

Bütün bu sebeplerle Anayasa Mahkemesi’nin düzenlemeyi bir af olarak değerlendirmeyeceği kanaatindeyiz…

.

BILL GATES DÂHİ Mİ YOKSA ŞÜPHELİ Mİ? ID2020 projesi ve çiplerle beyin kontrolü

19 Nisan 2020 02:01

A -

A +

Doç. Dr. Ali Murat KIRIK

Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi

murat.kirik@marmara.edu.tr

Koronavirüsle birlikte dijital dünyaya dair çok farklı tahminler ve komplo teorileri ortaya atılmaktadır. Bu noktada Microsoft'un kurucusu Bill Gates’in liderlik ettiği ID2020 projesi de tartışılmaktadır. Proje ile amaçlanan şey, evrendeki her bir insana dijital kimlik vermek olarak ifade edilmektedir.

Yeni koronavirüs olarak bilinen COVID-19, dünya çapında yüz binlerce vaka ve binlerce ölümle ciddi bir global bulaşıcı salgın durumuna gelmiştir. Bu salgın özellikle toplumsal hayatta birçok değişikliğe sebep olmuştur. Dünya tamamen dijital bir düzene doğru evrilmeye başlamıştır. Elbette bu dönüşümün pozitif ve negatif boyutlarından bahsedebilmek mümkündür.

Koronavirüsle birlikte dijital dünyaya dair çok farklı tahminler ve komplo teorileri de ortaya atılmaktadır. Bu noktada Microsoft'un kurucusu ve dünyanın sayılı zenginlerinden biri olan Bill Gates’in ismi ön plana çıkmaktadır. Yaptığı tahminlerin birçoğu gerçekleşen Gates, bundan yaklaşık 5 sene evvel gerçekleştirdiği TED konuşmasında dünyada yaşanabilecek salgınlarla alakalı detaylar paylaşmış, aşı araştırmaları gibi birçok mevzuda acil eylem planı önermiştir. Yıllar önce yapmış olduğu “Dünya, savaş için hazırlandığı ciddiyetle pandemi için hazırlanmalı” açıklamasıyla dikkatleri üzerine çeken 67 yaşındaki iş adamı, son günlerde de her 20 yılda bir koronavirüs benzeri bir salgın ile karşılaşabileceğimiz yorumunda bulundu. Gates ve eşi, koronavirüsle mücadele içinse 100 milyon dolarlık bir bağış yaptı.

ID2020 PROJESİYLE NELER AMAÇLANIYOR?

Bu noktada Bill Gates’in liderlik ettiği ID2020 projesi de gündeme geldi. Microsoft’un bu projesi ile amaçlanan şey, evrendeki her bir insana dijital kimlik vermek, fertlerin “dijital kimlik” haklarını almak olarak ifade edilmektedir. Dijital kimliği bir hak ve gereklilik olarak sunan projede blockchain temelli ilk dijital kimlik tanıtılmıştır. Blockchain, en basit ifadeyle, herhangi bir tek varlığa ait olmayan bir bilgisayar kümesi tarafından yönetilen, zaman damgalı bir dizi veri kaydıdır. Bu veri bloklarının her biri şifreleme ilkeleri kullanılarak sabitlenir ve birbirine bağlanır. Günümüzde dünya genelinde büyük bir belirsizliğe sebebiyet veren koronavirüs pandemisinin bu projeye dolaylı yollardan destek olması birtakım soru işaretlerini beraberinde getirmektedir. Kurucu ortakları arasında Accenture, Aşı İttifakı Gavi, Rockefeller Vakfı, Microsoft ve IDEO’nun yer aldığı ID2020 projesinde, hiçbir hükûmet, şirket veya kurumun günümüzde yaşanan bu sorunu tek başına çözemeyeceği ifade edilmektedir. Dijital kimliğin gelecekteki seyrini belirlemenin ve ilgili riskleri yönetmenin, sürekli iş birliği ve küresel ortaklık gerektiren bir problem olduğu belirtilmektedir. ID2020 projesine göre; “Tek kullanımlık vaka projelerine geçici yatırımlar dönüştürücü etki oluşturmak için yeterli olmayacaktır. Teşviklerin yeniden düzenlenmesi için fon akışının değiştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ittifak ortakları, dijital kimliği bütünsel olarak, bir kişinin hayatı boyunca çeşitli faydalar, hizmetler ve kullanım durumları için bir platform olarak gören programlara yatırım yapmak için fon toplamaktadır.” Ancak blockchain teknolojisiyle oluşturulan dijital kimliğin güvenliği ve gizliliği korurken, bununla birlikte kişilerin her noktadan takip edilmesine sebep olacağı da ifade edilmektedir.

İddialara göre ID2020 projesi çerçevesinde dijital kimlik çipler eşliğinde kullanıcılara verilecek, tanımlanan kimlikler öncelikle çiplere yerleştirilecek ve aşılarını düzenli bir şekilde olanlar her türlü hizmetten, uygulamadan yararlanabilecektir. Olmayanlar ise birçok hizmetten yararlanamayacaktır. İşte tam da ID2020 projesinin konuşulduğu bir dönemde koronavirüs pandemisinin patlak vermesi akıllarda soru işaretleri ve derin endişeler oluşturmuştur. İnsanların kendilerine çip taktırma fikri en başta menfi gibi görünse de fertlerin hayatlarına devam edeceği ve hastalıklarla mücadele edebileceği fikriler bu teknolojiyi cazip kılabilecektir. Beyin çipinin amacı elektrik sinyallerin iletiminde hücrelere yardımcı olmak ve beynin ilgili bölgelerinde hareketliliği tespit ederek doğru sinyal kodunun nasıl olması gerektiğini anında tahmin etmektir. Son yirmi yıldır sinirbilimciler sessizce BrainGate adında, insan aklını bilgisayarlara kablosuz olarak bağlayan ve sadece dünya sahnesine ulaşan devrim niteliğinde bir teknoloji inşa ediyorlar. Çiplerle birlikte artık şimdi şahsi bağımsızlığımız hakkında daha derin sorular sormaya başlamamız gerektiği görülmektedir. Beyin bilgisayar arayüzlerinin imkânları hem heyecan verici hem de korkutucudur. Örneğin, başkalarıyla düşünce yoluyla iletişim kurma kabiliyeti heyecan vericidir, ancak başkalarına zihninizi okuma yeteneği vermek ürkütücüdür. Bir ışık anahtarını kontrol etmek ya da bir kişinin aklındaki bir arabayı kullanmak heyecan vericidir; başkalarının zihninizi kontrol etme potansiyeli ise korkutucudur. Bizi daha akıllı hâle getirmek için yapay zekâyı kullanmak harika olurdu; bizden çok daha zeki ve daha güçlü büyüyebilecek yapay zekâ oluşturmak ise kâbustur! Kısacası beynin hacklenmesi de ihtimaller arasında yer almaktadır.

YENİ DÜNYA DÜZENİ

Bu kontekste İsrailli tarihçi ve yazar Yuval Noah Harari’nin koronavirüs sonrası olacak yeni dünya düzenine dair görüşleri hatırlamakta fayda vardır. İnsanlığın büyük bir kriz içinde olduğunu öne süren Harari, salgını durdurmak için bütün popülasyonların belirli yönergelere uyması gerektiğini savunmaktadır. Bugün insanlık tarihinde ilk defa, teknolojinin herkesi her zaman izlemeyi mümkün kıldığını dile getiren Harari, salgının durdurulması için devletlerin vatandaşları takip etmesi ve kurallara uymayanları cezalandırması gerektiğini iddia etmiştir. Nitekim günümüzde kameralarla ve aplikasyonlarla denetleme ve gözetim işlemi gerçekleşmektedir.

Dijital çağa girdiğimiz şu günlerde hayatımızdaki etkisini yoğun bir şekilde hissettiren 'büyük veri' özellikle sağlık alanında olumlu değişimlere imkân tanısa da, buzdağının görünmeyen bir yüzü de bulunmaktadır. Bu durumu kısaca “dijital kölelik” olarak değerlendirmek mümkündür. Gözetim ve denetimin dijital köleliği tetikleyeceği ve insanların millî değerlerini kaybederek tek dünya vatandaşlığına evrileceği de ihtimaller arasında yer almaktadır. Acaba mahremiyetin kayboluşu ve her ortamda meydana gelebilecek takiple birlikte fertler nereye doğru ilerleyecek? Bunu zaman gösterecek...

.

İkinci Hukuk Restorasyonu’ şiddeti ve boşanmayı körükledi

26 Nisan 2020 02:00

A -

A +

Cihangir Yıldız
(Hukukçu)
e-mail: cihangir.yildiz@hotmail.com

Türkiye’de 2001 yılında yapılan Medeni Kanun Değişikliği ile yeni ve geniş çaplı “İkinci Hukuk Restorasyonu” başlamıştır. Bu tarihten sonra ülkemizde, kadın, aile ve şiddete dair hukuki ihtilaflar hızla artmıştır. Son olarak İstanbul Sözleşmesi’yle alevlenen tartışmalar toplum genelinde önemli bir gündem oluşturmuştur.

Bilindiği gibi, Tanzimat Fermanı, bilhassa Batı’nın şiddetli teşviki ile ilan edildikten sonra milletimizin sosyo-kültürel yapısı hızla Batı’ya yönelmiştir. Buna mukabil, 1876 tarihli Mecelle (yani Medeni Kanun), 1858 tarihli Arazi Kanunnamesi ve 1840-1851 tarihli Ceza Kanunnameleri gibi tamamen millî mevzuat çalışmaları yapılmıştır. Bu dönemde, yapılan çalışmalar şekli olarak Batı menşeli modern hukuk metodolojisi ile hazırlansa da muhtevası bakımından milletimizin sosyo-kültürel yapısına uyumluydu.

Sonrasında, Osmanlı Devlet Sisteminin siyasi olarak sona ermesinin akabinde, 1924 yılında Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun (yani 1924 Anayasası) yürürlüğe girmesi ile 1926’da İsviçre’den Medeni Kanun, 1928’de İsviçre’den Borçlar Kanunu, 1928’de Almanya’dan Ticaret Kanunu, 1928’de İtalya’dan Ceza Kanunu iktibas edilerek yürürlüğe girmiştir. Bu dönemde yapılan çok kapsamlı hukuk sistemi değişikliğine “birinci hukuk restorasyonu” diyebiliriz. Böylece, bu birinci hukuk restorasyonu ile iç hukuk mevzuatımız, muhteva olarak da modern Batı hukuk sitemine dâhil olmuştur.

İKİNCİ HUKUK RESTORASYONU

Cumhuriyetin ilk yıllarında yürürlüğe giren bu kanunlar, ülkemizde yıllarca uygulandıktan sonra, 2000’li yıllarda yeni ve geniş çaplı bir kanun değişikliği hareketi başlamıştır ki, buna da “ikinci hukuk restorasyonu” diyebiliriz. İşte, ülkemizdeki bu hukuk restorasyonu 2001 yılında yapılan Medeni Kanun Değişikliği ile başlamıştır. Bunu, 2004 yılında yapılan Ceza Kanunu Değişikliği, 2011 yılında yapılan Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu değişiklikleri ile 2012 yılında 6284 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ve son olarak ta 2014 yılında yürürlüğe giren malum İstanbul Sözleşmesi takip etmiştir.

Esasen, günümüze dair kadın, aile ve şiddete ilişkin konuların daha iyi anlaşılabilmesi bakımından, yapılacak hukuki analizleri 1924 tarihinden itibaren, hatta daha da ötesi 1839 yılından itibaren yapmak daha faydalı olacaksa da biz burada 2001 yılında başlayan “ikinci restorasyon” hareketine temas ederek bir izahat yapmaya çalışacağız. Zira, ülkemizde, kadın, aile ve şiddete dair hukuki ihtilaflar bilhassa 2001 yılından sonra artmış, İstanbul Sözleşmesi’yle alevlenen tartışmalar toplum genelinde önemli bir gündem oluşturmaya başlamıştır. Zaten, asıl mesele, yapılan bunca mevzuat değişikliğine rağmen bu problemlerin azalmak şöyle dursun bilakis artmasıdır.

REİS DEĞİL EŞ

Bu girizgâhtan sonra gelelim 2001 yılında başlayan kanun değişikliklerinin, önceki dönemle kıyaslanmasına… Muhteva olarak bir toplumun sosyo-kültürel dinamikleriyle doğrudan ilgili olmaları bakımından konuyu Medeni Kanun ve Ceza Kanunu çerçevesinde ele alacağız (İlgili yerlerin sonunda parantez içinde eski-yeni kanun madde numaraları belirtilmiştir).

Eski MK’da aile, sosyal bir yapı olarak tanımlanmışken, yeni MK’da daha çok bir şirket gibi tanımlanmış, eşler de bu şirketin ortakları olarak düzenlenmiştir.

Eski MK’da “karı” ve “koca” kavramı mevcutken, yeni MK’da “eş” kavramı getirilmiştir (e.151-y.185).

Eski MK’da koca “evliliğin reisi” olarak tanımlanmışken, yeni MK’da bu müessese kaldırılmış, eşlerin eşitliği prensibi getirilmiştir (e.152-y.186).

Eski MK’da ailenin iaşesi kocaya yüklenmişken, yeni MK’da bu sorumluluk bütün eşlere verilmiştir (e.152-y.186).

Eski MK’da evlenme yaşı erkek için 17, kadın için 15 ve olağanüstü sebeplerin varlığı hâlinde her iki cins için 14 yaş iken, yeni MK’da her iki cins için 17, olağanüstü sebeplerin varlığı hâlinde 16 yaş olmuştur (e.88-y.124).

Eski MK’da mal ayrılığı rejimi ile şahsi mülkiyet hakkı korunmuşken, yeni MK’da edinilmiş mallara katılma rejimine geçilmiştir (e.170-y.202).

Eski MK’da ailenin yaşayacağı evin seçimi koca tarafından yapılırken, yeni MK’da bunu eşler birlikte yapacaklardır (e.152-y.186).

Eski MK’da evlilik dışı soybağı, evlilik içi soybağından ayrı tutulmuşken, yeni MK’da bu ayrım ortadan kaldırılmıştır. (e.290-y.282).

Eski MK’da sadece kocanın soyadı kullanılırken, yeni MK’da kadına da kendi soyadını kullanabilme hakkı tanınmıştır (e.153-y.187).

Eski MK’da ev işlerinin sorumluluğu kadına verilmişken, yeni MK’da bu kaldırılmıştır (e.153-y.186).

Eski MK’da çocuk her hâlükârda babanın soyadını taşırken, yeni MK döneminde, Anayasa Mahkemesi kararı ve Yargıtay içtihatları doğrultusunda, boşanma hâlinde çocuğun, annenin soyadını kullanabilmesi mümkün hâle gelmiştir.

Eski TCK’da aile içinde meydana gelen basit darp olayları ancak mağdurun şikâyeti ile kovuşturulabilirken, yeni TCK’da kamu davası hâline dönüştürülmüş, böylece eşler barışıp şikâyetten vazgeçse dahi koca ceza almaktan kurtulamaz hâle getirilmiştir (e.456/4-y.86/3).

Eski TCK’da bazı cinsel saldırı suçlarıyla ilgili olarak, taraflar arasında evlenme vuku bulursa dava ve ceza tecil edilirken, yeni TCK’da bu müessese kaldırılmıştır (e.423-e.434).

Yeni MK’da evlilik yaşı büyütülerek gençlerin resmî olarak aile kurmaları geciktirildiği hâlde, hemen akabinde yürürlüğe giren yeni TCK’da 15-18 yaş aralığındaki kişiler arasındaki rızaya dayalı "cinsel birliktelikler" serbest bırakıldığından (TCK 104), evlilik gibi kurumsal bir müessesenin değil de "gayrimeşru ilişkiler"in önü açılmıştır.

2012 yılında yürürlüğe giren 6284 Sayılı Kanun ile birlikte, “Koruyucu tedbir kararı verilebilmesi için, şiddetin uygulandığı hususunda delil veya belge aranmaz” (m.8/3) kuralı getirilerek, klasik manada, hukuktaki delil ve ispat külfeti ile “yeterli şüphe” kavramı ortadan kaldırılmıştır.

EŞ CİNSEL EVLİLİKLERİN ÖNÜ MÜ AÇILDI?

Son olarak, 2014 yılında yürürlüğe giren İstanbul Sözleşmesi’yle “partner” kavramı hukuk literatürüne sokularak, evlilik dışı birlikteliklerle eş cinsel birliktelikler hukuki olarak tanınıp, güvence altına alınmıştır. Burada özellikle belirtmek gerekir ki, iç hukukumuza göre “eş cinsel evlilik” henüz mümkün değildir. Ancak, İstanbul Sözleşmesi'ndeki “partner” kavramı rastgele seçilmiş bir kavram olmayıp, bu husus ileride muhtemel yapılacak iç hukuk mevzuatı değişikliğinin bir ön hazırlayıcısı olabilir!..

ŞİDDET AZALMADI, ARTTI

En azından hâlihazırda yürürlükte olan Batı menşeli modern hukuk sistemimizin bütünü nazara alınarak şunu ifade etmek gerekir ki Cumhuriyet’in ilk yıllarında Batı’dan aynen iktibas edilen kanunların, 18. Yüzyıl’da şimdiye nispetle daha muhafazakâr ve kapalı olan Avrupa toplum yapısına göre şekillendiği düşünüldüğünde, Batı’dan aynen iktibas edilen eski kanunların, 2001 yılından sonra çıkarılan yeni kanunlara kıyasla, toplumumuzun şimdiki sosyo-kültürel yapısına daha uyumlu olduğu söylenebilir. Zira, ülkemizde müşahede ettiğimiz üzere, son dönemde yapılan iç hukuk değişiklikleri, şiddeti azaltmak şöyle dursun, şiddetin artması sonucunu doğurmuştur. En azından istatistikler bunu göstermektedir. Mesela, Türkiye’de 1995-2002 döneminde 200-300 bin aralığında seyreden suç sayılarının, yeni TCK’nun yürürlüğe girdiği 2004’ten sonra sürekli arttığı görülmektedir.(*) Yine, 2001 yılına kadar boşanma sayısı 30 bin’in altında iken, yeni MK’nın yürürlüğe girdiği 2002 yılında birden sıçrama yaparak 100 bin’li rakamlara ulaşmıştır.

Öyleyse, bir kısım çevrelerce, konunun sadece “kadına yönelik şiddet” gibi bir noktaya odaklanması yanlış olduğu gibi, bazı karşı çevrelerce problemin sadece “İstanbul Sözleşmesi”nde aranması da yanlıştır. Bu kısır tartışma bizi çözümden uzaklaştırmaktadır.

Şiddetin her türlüsü kötüdür. Şiddetin, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın insana, hayvana ve hatta bitkilere karşı dahi uygulanması bizim toplumumuzun sosyolojik ve tarihî dinamiklerine zaten terstir. Mesela, Mecelle’nin 19. maddesindeki “Zarar ve mukâbele bi’z-zarar yokdur” yani “Birisine zarar vermek uygun olmadığı gibi, kendisine zarar verene de zararla mukâbelede bulunmak uygun değildir” prensibi bizim toplumumuzda asırlar öncesinden beri mevcuttur. Dolayısıyla, “şiddet” konusunda Batı’dan alacağımız bir ders bulunmamaktadır.

Bu sebeplerle meselenin sadece “kadına şiddet” odaklı tartışılmasından ziyade, genel olarak “kadın, aile ve şiddet” mefhumları üzerinde sosyolojik ve psikolojik analizler yapılmalı, bu konuların tarihimizde nasıl ele alındığı ve ihtilafların nasıl çözüme kavuşturulduğu incelenmeli, bu konularla ilgili muteber “tarihî hukuk kaynaklarımız” modern literatüre sokulmalı, son tahlilde de toplumumuzun sosyo-kültürel değerlerine uygun ve meseleyi çözüme elverişli hukuk kuralları konularak, çözüm hukuktan beklenmelidir.

.