 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
Türkçenin Kurbanları
Son 80 yıl içinde Türkçenin binlerce kelimesi bir entrikaya kurban gitti.
Sabahattin Ali'nin romanlarını okurken bu acı hakîkati bir kez daha anladım:
"muharrir, istihfaf, mektep, muallim, talebe, kaari, teessür, mâhut, mübtedî, muvâzî, ünsiyet, mihver, intihap, hamâkat..."
Hepsi "Yeni Bir Dil Yaratma" çılgınlığına kurban gitti...
Sabahattin Ali ve ondan geriye doğru, Türkçenin bütün büyük ustaları "Dil Darbesi" baltalarıyla kurbân edildi...
***
Diğer büyük diller zenginliklerine zenginlik katarken Türkçenin hazînesi talan edildi. Şu bayramda dile gelse bu zavallı dil şöyle derdi:
"Çeşm-i alîli hasret ile pür-nem eyledim,
El ıyd-ı ekber eyledi; ben mâtem eyledim!"
***
“Kurban” kelimesinin kendisi bile kurbanlıklar arasındaydı.
Evet, TDK kasapları, 1935’ten îtibâren “sunam” diye bir garâbeti boyayıp “kurban” yerine geçirmeye ve bu kelimeyi kesip doğramaya niyet etmişti.
Ama Türkçenin “kurbân”ı hâlâ yaşıyor...
Hakîkatine, hikmetine, niyetine kurbân olduğum!..
Bu “kurbân”a can kurban...
***
Ey, Öz Türkçe yâveleri geveleyip tekleyen “Dil Darbesi” düldülleri!
Ey, uydurukçaya medhiyeler düzen yalı bülbülleri!
Yoksa siz hâlâ “kurban” mı diyorsunuz ha?
Hakîkî Öz Türkçeciyseniz göreyim sizi: Arapça olan bu “kurbân”ı bir daha ağzınıza almayın!..
Onun yerine alıp besleyeceğiniz “sunam” gibi semiz ve -size göre soyu temiz- bir kelime var...
Göktürk-Uygur Türkçesine düşkünseniz “yagış / ıdık / uduk” tosunları da müşteri bekliyor...
(Gel vatandaş, Moğolistan'dan bunlaaar!)
Ne o, gözünüz tutmadı mı, yoksa yemedi mi?
Ama siz de haklısınız...
Çünkü kelime boğazlamak için sürekli fırsat kollayan ve uydurmacılıkta TDK’yı sollayan Nurullah Ataç bile “kurban” karşısında âciz kalmış, Türkçesini bulamamış, belki de beğenmemiş...
***
“Kurbân”ımız boğazlanmaktan kurtuldu ama binlerce kelime kurbanlık koyun gibi bekliyordu.
“Tabiî şartlarda doğup yetişmiş Türkçe kelimeler” TDK’nın kendi çiftliğinde -şimdiki çiftlik tavukları gibi- gıcırı bükme yetiştirdiği hormonlu, şarbonlu ve radyasyonlu “dil tosuncukları” olan büyükbaşlar ve küçükbaşlar uğruna toplu hâlde boğazlanıp kurbân edildi...
***
“Yeni rejimin her şeyi farklı olmalı” diye düşünen paranoyak ruh, 1930'lara kadar Türkçede hiç görülmemiş, duyulmamış kelimeleri bu yıllardan îtibâren baş döndürücü bir hızla dilimize boca etti. Eskiyi (Osmanlı-İslâm) temsîl eden, hatırlatan, anlatan, yaşatan ne kadar söz varsa hepsi bu “yenilik tanrıları” için kurban taşları üstüne yatırılıp kurbân edildi...
***
Türkçenin tabiî seyri içinde ölen ve mânâsını başka kelimelere devreden sözlerin hortlatılıp canlandırılması için yine kurban lâzımdı... Meselâ “yanıt, nitelik, oy, ezgi, yeğlemek, özdek, aracı, bilge, us” kelimeleri mezarlarından pırtlatılan ve hortlatılan kelimelerden birkaçı. Bunlar için de “cevap; keyfiyet-mâhiyet-haysiyet-vasıf; rey; nağme; tercîh etmek; mütebahhir, allâme, hakîm; akıl” kelimeleri kurban seçildi... Bunlardan bir kısmı hâlâ yaşıyor ama bâzıları da “ölüleri diriltmek” kavgasına kurban gitti...
***
Kelimelerle berâber kitaplar ve diğer yazılı ve basılı eserler de ölüme mahkûm edildi...
Cemil Meriç "Yeni harflerin kabûlüne kadar her idâdî mêzunu Türk de Fuzûlî’yi, Bâkî’yi, Naîmâ’yı rahat anlardı...” diyor.
Geofrey Lewis (1920-2008) Trajik Başarı: Türk Dil Reformu kitabında 1920 ve 1930’ların Türkçesinin, yâni Hâlide Edip Adıvar, Sabahattin Ali, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nûri Güntekin gibi romancıların dilini dahi kaybettiğimizi söyler...
Nice ilim, fikir, sanat ve edebiyat adamıyla berâber kitaplar da "Öz Türkçecilik" efsânesine kurban gitti.
Bütün bu olanlar karşısında kılı kıpırdamayan TDK'ya hiçbir sözün faydası yok...
***
“Ciğerim sızladı baktım da, fakat fâide ne?
Kaderin cilvesi, kurbân olayım halledene!”
Evet, artık düğmeye basacak ve bu işi halledecek yiğitler nerde?
Bir oyuna kurban giden zengin Türkçeye yeniden can verecek ustalara can kurban
.
Selâmün Aleyküm Dersen Arap Olursun - 1
Selâmün aleyküm!
Tanıdıklarımdan biriyle geçenlerde karşılaştık, adam bana üst perdeden "Selâm!" diye seslendi.
(Yoo, tam olarak benim yazdığım gibi değildi: "L" sesini ince değil kalın telâffuz etti... Sanki "se-lâm" değil "sa-lam" diyordu...)
Yanına yaklaştım, biraz takılmak istedim:
“Âbi,” dedim. “Neden ‘Selâmün aleyküm’ demiyorsun da yalnızca ‘Selâm’ diyorsun?”
Mühendislik yapan ve benden on yaş büyük olan bu beyefendi gururlu biriydi.
Etli ve geniş yüzü birdenbire gerildi, hafifçe karardı; burun delikleri hareketlendi, kaşlarının arasında ince bir çizgi belirdi:
“Olmaz!..” dedi. "Selâmün aleyküm Arapça, ben Arapça selâm vermem!..”
Adamın bu bahânesi bana tuhaf geldi:
“Yaa, öyle mi?” dedim. "Selâmün aleyküm Arapçaysa ‘Selâm’ da Arapça; onu da kullanma o zaman...”
***
Ben kötü bir şey dememiştim ama mühendis bey biraz daha bozuldu.
Nefesini tuttu, bir yumruk indirmişim gibi başı geriye savruldu.
Derhâl bana sunturlu bir cevap vermek üzere ağzını açtı fakat o anda söylenebilecek iyi bir şey bulamadı.
Birkaç sâniye aralık kalan ve seğiren dudakları arasından kirli sarı, iri dişleri göründü. Kaşlarının arasında beliren endişeli çizgi derinleşti.
Beyin damarlarına kan gidişi yavaşlamış gibiydi.
Dikkatini başka yöne çekecek herhangi bir şey bulabilseydi şu an kafasında apansız hissettiği boşluktan daha iyi olurdu belki.
Sonunda bir kaşı kalktı, derin bir nefes alırken omuzları kalkıp indi. Aklına parlak bir fikir gelmiş olmalıydı. Yüzüne bir psikoloğun mecbûrî gülüşünü yerleştirip önce arkadaşıma, sonra bana baktı. Ardından nakavt edici müthiş yumruğunu suratımın ortasına indirircesine ve tok sesiyle kahkaha atarcasına haykırdı:
“O zaman, merhaba!..”
***
Kafasında böylesine dümdüz bir mantık ve “fikrî atık” taşıyan bu adam, besbelli ki "Öz Türkçe Safları"ndan biriydi.
Türkiye'de bunlardan milyonlarca var...
Meselâ şimdi 10. Cumhurreîsi Ahmet Necdet Sezer'i hatırladım. Bu beyefendi de resmî konuşma ve beyanlarında becerdiği kadar "öz Türkçe" kelimeler kullanırdı: erek, gönenç, erinç, istenç, olanak, yönetsel, yönetişim, bağlaşık, oydaşmak, savaşım, koşut...
Fakat ne gariptir ki bu zâtın annesinin adı Hatice, babasının adı Ahmet Hamdi, kendi adı Ahmet Necdet, hanımı Semra... Hepsi Arapça...
"Ne yapsın adam, bu isimleri kendi mi koydu?" diyebilirsiniz.
Buyrun o hâlde, çocuklarının isimlerine bakın:
Levent: Farsça,
Ebru: Farsça,
Zeynep: Arapça...
Kısaca, hem "öz Türkçeci" ol hem de çocuklarına Arapça-Farsça isimler koy...
Haa, bizim mühendisin ismi de Mustafa, oğlunun adı Ekrem; nasıl, iyi mi?
Bu ne perhiz bu ne lâhana turşusu?
***
Ana dili Arapça olan ve son zamanlarda bir Turkcell reklâmında oynayan küçük kız bana bunları hatırlattı. Bu sevimli kız "Türkçeyle Arapça arasında 6500 müşterek kelime"den dilimizde en meşhur olanlarını kullanarak konuşuyor ve sanki Türkçe konuşuyormuş gibi söyledikleri anlaşılıyor.
Bunun bir "reklâm" olduğu meselesini ve işin ticârî yönünü falan bir tarafa bırakalım.
Fakat "Türkçeyle Arapça arasında 6500 müşterek kelime" olduğunu duyan binlerce vatandaşın sinirleri zıplamış gibi...
Yolda yolakta, sosyal medya ve birçok internet sitesinde bu vatandaşlar "Araplar" derken sanki "çöl maymunları"ndan, hattâ "iğrenç böcekler"den bahsediyorlar. "Arapça" kelimesini de kusarcasına, öğürürcesine, balgam tükürürcesine telâffuz edip yazıyorlar.
Hakaaretlerin en çirkini, gani gani...
Küfürlerin en galizi, dizi dizi...
***
Bunca nefret tohumu içimize nereden ve nasıl düştü?
Bırakın başka milletlere mensup diğer insanları, herhangi bir hayvana, hattâ cansız bir nesneye karşı bile böylesine bir nefret duymak normal bir ruh hâli değil.
Yunus Emre asırlar öncesinden bu mevzûya muhteşem bir yekûn çekmiş gibi sesleniyor:
"Cümle yaradılmışa bir göz ile bakmayan,
Halka müderris ise hakîkatde âsîdür..."
Nefret ve öfkesini yenemeyenler -hiç olmazsa- ettikleri küfürleri azaltabilseler...
***
Neyse, bizim Mühendis Mustafa Bey, gözlerini gözlerime dikerek "O zaman, merhaba!.." şeklinde verdiği selâmını biraz daha yüksek perdeden ve kalın sesiyle tekrarladı. Muhammed Ali'yi, hem de çenesini kırarak devirmiş bir Joe Frazier afra tafrasıyla bana tepeden bakmaya çalışıyordu. Ne çâre ki boyu benden bir karış kısaydı.
“Vallahi, benden duymuş olma: 'Merhaba' da Arapça!..”
Adam bana attığı aparkatın keyfini çıkarayım derken sağ ve sol kulağına aynı anda birer kroşe yemiş gibi sersemledi.
Hem öfkeden hem şaşkınlıktan titreyen sesiyle kem küm eder gibi sordu:
“Ee, o zaman ne diyim?..”
***
Mühendis beye acıdım. Sesimi yumuşattım.
E, netîcede bu Mustafa Bey, kullandığı kelimeler hakkında -Oğuz Atay’ın hayranlıkla anlattığı Prof. Mustafa İnan kadar- derin bilgi sâhibi olamayabilirdi.
Fakat yarım yamalak bildiği mevzûda böyle taassup derecesinde bir fikre saplanıp kalması kendisine yakışmıyordu.
Türkçe zâten en büyük darbeyi 80 yıldır bu taassuptan yiyor.
Ona bir nasîhat gibi verdiğim cevâbı bütün "Öz Türkçe Safları"na söylemek isterdim:
“İlle de ‘öz Türkçe’ konuşacağım diye kendinizi bu kadar kasmayın. Babanız, dedeniz herkese ‘Selâmün aleyküm’ diye selâm veriyordu; siz de öyle verin. Milletimiz tarafından dilin tabiî seyri içinde (yâni bir cebir olmaksızın) benimsenip sevilen ve asırlardan beri kullanılan hiçbir kelimeye ‘yabancı’ gözüyle bakmayın. Türkçenin geçmişte saf (içine başka dilden hiçbir şey karışmamış, katışmamış) bir hâlde olduğunu veyâ gelecekte saf olabileceğini zannetmeyin... Bu kadar saf olmayın...”
***
Mustafa Bey, o gün bugün bana selâm vermiyor. Ben birkaç kez "Selâmün aleyküm" diye selâm verdim, fakat kendisi almadı.
Daha da kötüsü, artık beni görmek bile istemiyor.
Yâni, selâm verdik, borçlu çıktık...
Ne diyeyim, selâm olsun...
(NOT: Ahmet Necdet Sezer'le alâkalı sözlerimden dolayı, birtakım okuyuculardan bu beyefendinin şahsiyetine dâir medhiyeler gelirse “Kelalâka!” derim. Ben onun şahsiyeti hakkında bir şey demedim ki..
.
Yakup Şimşek: TDK'nın Türkçe Ârızaları - 3 (Göstergebeşiz)
TDK’nın, kerâmeti kendinden menkul, resmî işlerde makbul; epey tombul ve yarı mâmul lügatleri ne zaman adam olacak?..
Hep burnunun dikine giden, fakat burnunun ucundan ilerisini görmeyen ve burnunun yeli harman savuran TDK’nın hâl ve gidişi hiç değişmeyecek gibi...
Şîrâzesi sökülen, sapır sapır dökülen, beli çöküp bükülen bu lügatler karşısında TDK, kılını kıpırdatmıyor.
***
Kaamûs-ı Türkî’yi tek başına hazırlayan Şemseddîn Sâmi, bundan 118 yıl önce diyordu ki:
“Mükemmel bir kaamûsu olmayan lisan, servet-i tabîiyyesi demek olan lügat (kelime)lerini günden güne gaaib (kayb)ederek, kendi sermâyesiyle bir şey ifâde edemeyecek derecede dar olur...”
Nitekim TDK’nın lügati geniş, Türkçesi dar...
Kafası kocaman, düşüncesi dar...
Uydurukçası bol, kelimesi dar...
Burnu büyük, nefesi dar...
***
Türkçeleşmiş olan “müş’ir (halk dilinde ‘müşür’)” kelimesini -Arapça asıllı diyerek- dilimizden kovmak için yerine TDK tarafından 1941'de “gösterge” diye bir söz uydurulup piyasaya sürüldü.
Fakat TDK “müş’ir” yerine uydurduğu bu “gösterge” sözüne dört tâne daha mânâ yükledi.
Evet, TDK'nın "Güncel Türkçe Sözlüğü"nde “gösterge”nin mânâları şöyle:
“1. isim Bir şeyi belirtmeye yarayan şey, belirti, im, işaret.”
(Mâdemki “belirti, im” gibi Türkçe kelimeler var, o hâlde “gösterge” demenin âlemi var mı? Yoksa “öz Türkçe” kelimeler “Türkçe” kelimelerden daha mı üstün?)
“2. Bir durumla ilgili çeşitli aşamaları gösteren liste, icmal.”
(“Bir durumla ilgili çeşitli aşamalar” gibi muğlâk ve kavlak bir ibâreyle gevşeyip kağşamış olan bu maddenin tek sağlam parçası, “icmal” kelimesi...)
“3. ekonomi Bir gelişimi gösteren nicelikler veya değerler arasındaki ilişki, endeks, indeks.”
(Burada da “endeks, indeks” kelimeleri, vaziyeti kurtarmış.)
“4. dil bilimi Anlamla biçimin, gösterenle gösterilenin kaynaşmasından oluşan dil birimi, belirtke.”
(NZT-48 hapları çöpe... TDK’nın bu sihirli târifini sabah-akşam aç karnına döne döne okuyup idrâk etmeye çalışın. Hele üstüne de bir “belirtke” hapı yutarsanız sizi kimse tutamaz...)
“5. fizik Bir aracın işlemesiyle ilgili bazı ölçümlerin sonucunu kendiliğinden gösteren araç, müşir (II), indikatör.”
(Nisbeten en iyisi bu... Tabii ki burada “müşir” faktörü göz ardı edilmemeli.) TDK’nın son madde için verdiği örnek cümle ise isâbetli değil:
"Göstergesi gece gündüz İstanbul üzerinde duran hayli eski ama sağlam radyoyu açtı."
Attila İlhan bu cümlede "gösterge" lafzıyla "ibre"yi kasdetmiş olmalı. Eski radyo cihazlarında radyo istasyonlarını gösteren ve adına "skala" da denen bir kadran olur. Orada "kadran ipi" ve buna bağlı hareket ederek istasyon seçmenize yardımcı olan bir çubuk vardır ki ona da "ibre" denir.
***
Cemil Meriç “sosyoloji” kelimesi hakkında şöyle diyordu:
“Sosyoloji, bir ithal metâı. Târifi, mânâsı, muhtevâsı meçhul...”
TDK uydurmaları da “Târifi, mânâsı, muhtevâsı meçhul...” kelimelerden... Üstelik “sosyoloji” gibi kelimeler mânâ bakımından TDK uyduruklarının çoğu yanında gündüz gibi aydınlık...
Attila İlhan "gösterge" kelimesini tam yerinde kullanmamışsa da kabahat onda değil, kullandığı kelimede...
1932'den îtibâren binlerce Arapça ve Farsça asıllı kelimenin unutulması adına yerlerine sun'î ve yabânî kelimeler yapılıp birdenbire kondu...
Bu kelimelerin dile yerleştirilmesi gıcırı bükme olduğundan zararları “zincirleme domino reaksiyonları” biçiminde devâm ediyor.
Böyle kelimeler terk edilmediği müddetçe ne TDK lügatleri düzelir ne de Türkçe...
***
Necip Fâzıl Kısakürek "İdeolocya Örgüsü" kitabında "DİLİN PİŞMESİ"nden bahseder ve der ki:
"Kömür, toprak altında elmas oluncaya kadar binlerce yıl pişiyor. Dildeki kelimeler de öyle... Milletin dilinde yıllarca pişecek ki, kalble dudak arasındaki elmas dizili nâkili vücûda getirebilirsin... Sonradan da zorla bu nâkille dizilecek her madde, o milletin ruh ve idrak temeline en korkunç bir suikasttır. Böyle bir lisanın adı da, Türkçe değil, uydurukça... Bir milletin öz dili, âlimlerin, aydınların, yabancı kültürlerle temasta olanların lisanı değil, hattâ okur-yazar olmayanların, bakkalın çakkalın, hamalın, isçinin, dadının, babaannenin, köylünün, neferin dili... Bunların bilmediği hiçbir kelime Türkçe olamaz ve topyekûn bir tasfiye hareketi belirtmesi bakımından tedricî bir ıstıfâ ile bir tutulamaz. Böyle bir hareket, olsa olsa, bir milletin ruh nakışlarını silmek ve onu mânâda cascavlak hâle getirmek olur. Sâdece ihânet...”
İşte bu gerçekleri kabûl etmeyen TDK'dan Türkçeye hayır gelmez
.
Bitmeyen Dil Dalaşı - 1
Türkçenin başına ge[tiri]lenler, pişmiş tavuğun başına ge[tiri]lmedi...
Bu yüzden olacak ki, ben kendimi bildim bileli (en az kırk yıldan beri) Türkçe üstüne çok sert münâkaşalar gırla gidiyor.
Aslında Türkçe Kavgası, devletin 1930'larda başlattığı Türk Dil Kuruntusu (TDK) ile “Yeni Bir Türkçe Yaratma” teşebbüsünden beri devâm ediyor.
1930'lardan önce Türkçenin sürekli tartışıldığı, derin fikir ayrılıklarına, hattâ zıtlaşma ve kutuplaşmalara sebep olduğu bir çağ var mıydı acabâ?
Vardı, diyen varsa Osmanlının kuruluşundan yıkılışına kadarki altı-yedi asır boyunca bu mevzû üzerinde yazılmış altı-yedi kitap gösterebilir mi?
Peki, "Dil Darbesi"nden bu yana, hattâ son kırk-elli sene içinde Türkçedeki ihtilâfların (fikrî ve ideolojik parçalanmanın) doğurduğu kitapların, makaalelerin, nutuk ve konferansların, radyo ve TV programlarının tam listesini çıkarabilecek bir babayiğit var mı?
***
Osmanlı devrinde Türkçenin problemleri hakkında yazılmış veyâ kısmen bunu anlatan bir kitap olduğunu sanmam. Hadi, binde bir ihtimal, var diyelim; varsa da bir-ikiyi geçmez.
1930'lardan bu yana "Bitmeyen Dil Dalaşı" mahsûlü olan kitapların ve diğer eserlerin ise sayısını dahi bilen yok...
Aradaki fark, uçurumlardan büyük...
Niçin acabâ?
Devletimiz bunun cevâbını bulamazsa, bulduramazsa Türkçenin derdine derman bulamaz, bulduramaz...
***
İki ihtimal var:
1. Yedi yüz yıl boyunca, meselâ Garîbnâme'den İstiklâl Marşı'na gelen Türkçe hep hastaymış; fakat bunu kimse anlamamış; anladıysa da söylememiş, yazmamış...
2. Türkçeye 1930'lardan îtibâren yapılan operasyonlar sâyesinde dilimiz Kırkpınar başpehlivanlarını devirecek kadar sıhhat ve kuvvet kazanmış; fakat yüzlerce ilim-fikir-sanat adamı ve milyonlarca vatandaş onu yatalak zannediyor. Herkes "Hasta Türkçe Halüsinasyonu" görüyor yâni...
***
“Dîvân edebiyatında roman yok.” diyen Cemil Meriç, bu tesbîtinin hemen ardından sebebini de şöyle açıklar: “Niçin olsun?..”
“O devrin Türkçe dertlerini anlatan kitaplar niçin yok?” suâlini de aynı mantıkla çözebiliriz: “Niçin olsun?..”
Neyse, değerli dilci ve edebiyatçı arkadaşlar bunlara kafa yormayı pek sevmezler. Meseleyi "Osmanlıca mı, öz Türkçe mi?" şıklarına şıp diye bağlayıp işin içinden çıkarlar. Böylece kafalarındaki konfor da fikirlerindeki dekor da bozulmamış olur...
***
Oysa meselâ Attilâ İlhan'ın tesbit ve tekliflerini -kabûl edip etmemek ayrı mesele- hiç olmazsa biraz düşünmek lâzım:
"Yunanca ve Latince yerine, kendi kültürümüzün geldiği asıl taban olan Arapça, Farsça ve dolayısıyla Osmanlıcanın öğretilmesi..."
“Osmanlıca bizim Türk Dil Kurumu Türkçesine oranla çok gelişmiş bir dil… Batı dillerinin tamâmını karşılayabiliyor...”
"Aydınlar Osmanlıcayı öğrenmeliler, aksi hâlde bilim yapamazlar. Kendi dilini, kendi târihini öğrenecek, kendini Batı’ya göre değerlendirmeyecek, Batı’dan yalnız metodu alacak. Bizimki gidip müesseseleri, gelenekleri alıyor. Bu salaklık. Çünkü beyni yok, maymun..."
***
DİT (Devlet İkaameli Türkçe) ile dile sokulan kelimelerin milleti nasıl böldüğüne dâir yazılanlar ve söylenenler toplansa kitapları değil kütüphâneleri doldurur...
Attilâ İlhan'dan sonra Târık Buğra'ya kulak verelim:
“Şehir mi diyeceksiniz, kent mi? Şehir dediniz mi, gericisiniz, Osmanlıcayı tutuyorsunuz, Türkçenin ve Türklüğün düşmanısınız. Kent deyince de ilerici olursunuz, devrimci olursunuz, Türkçeden ve Türkiye’den yana olursunuz...”
"Şehir" kelimesini unutturup yerine "kent"i ikaame ederek "öz Türkçe(!)" dâvâsı güdenler ise Târık Buğra'ya göre birer "zibidi"dir.
“Böyleleri için Malazgirt herhangi bir ova, Rumelihisarı herhangi bir duvar, Bursa şehirlerden bir şehir, Sakarya da rastgele bir ırmaktır. İşte bu kültürsüzlük, bu soysuzluktur ki, kelimeleri kravatlara, mendillere döndürüyor; onlar, böylece de ‘kent’i şehir, ‘koşul’u şart, Farsça ‘zor’dan zorlama ‘zorunluk’ ucûbesini mecbûriyet yerine koymaktan çekinmiyor...”
***
Ne yazık ki, Türkiye'de ana sınıflarından üniversiteye kadar tedrîsâtın her basamağında körpe ve genç beyinler hâlâ "Dil Darbesi" şakşakçılarının sloganlarından ibâret olan ezber düşüncelerle dolduruluyor. İşte ilk önce bu ezberleri beynimizden kazıyıp atmalıyız.
Elimde olsaydı, bütün gençlere, Peyâmî Safâ'nın 1942'de üniversite mêzunları için verdiği nutuk gibi seslenmek isterdim:
"Zekânız bu kokmuş mâlûmat kadavralarını ne kadar çabuk atarsa, hürriyetine o kadar erken kavuşur. Mümkün olsaydı, size bugün diploma yerine bir hâfıza müshili verir, ilmin bu molozlarını rûhunuzun bağırsaklarından dışarıya çabuk defetmenize hizmet ederdim..."
(Rahmetli, iyi ki 1990’ların ve 2000’lerin mêzunlarını görmedi... Görseydi nutuk vermek bir yana, zavallının nutku tutulurdu...)
Kafalara sokulmuş zararlı ezberlerden, düzmece haberlerden, sapkın-şaşkın rehberlerden ve sahte peygamberlerden kurtulmadıkça doğru yolu katiyen bulamayız...
Türkçenin kangrene dönmüş hastalığından iyileşip kurtulması da ancak böyle mümkün olabilir...
***
Peyâmî Safâ-Târık Buğra-Attilâ İlhan gibi muhteşem bir üçlüden sonra bana söz düşmez.
Fakat dönüp dolaşıp Türkçe dertlerini yazdığım için bana "Kardeşim, sıkıntıyı anlatıyorsun, anladık; fakat çâresini de söylesene!" diyen dostlarıma verdiğim sözü tutmam lâzım.
Affınıza mağrûren, "Dil Reçetesi -1"i yazıyorum:
Dil Reçetesi - 1
Uyduruk "sınav"ların kıl kuyruk Türkçe suallerini süpürüp çöpe atın.
1945 öncesinin o sağlam, muntazam ve muazzam edebiyat eserleri, gençlerin Türkçede barajı geçmesinin şartı olsun...
Fakat unutmayın: Kitapların orijinal nüshaları okunacak muhakkak...
Dede Korkut Hikâyeleri, Yûnus Emre, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Sabahattin Ali...
***
Seç, beğen, al.
Oku, keşfet; oku, hazmet.
Yaz-kış, gece-gündüz; aç karnına-tok karnına...
Bunları okuyup sindirmeyenler, hiçbir Türkçe imtihânını geçmesin.
TEOG’dan KPSS'ye kadar...
Bakın, görün o zaman, Türkçeyle berâber daha neler düzelecek neler...
Aksi hâlde “Dil Dalaşı” ve “Kelime Savaşı” hiç bitmez, Türkçe daha da kötürüm olur.
Büyüklere saygıyla duyurulur...
.
Eskicilvebasın - 1
Anlı şanlı romancı özene bezene bir kitap yazmış, imzâ gününde de okuyucularıyla buluşmuş.
Elinize alıp bu romana göz atıyorsunuz.
Kitabın ismi sizin hiç duymadığınız, görmediğiniz, bilmediğiniz tuhaf bir kelime: “Eskicilvebasın.”
Bunu anlamıyor ve cehâletinizden dolayı utanıyor, hayıflanıyorsunuz.
Dostlarınızla sohbet ederken bu kelime yüzünden rezîl olmak da var işin ucunda...
***
Her neyse, romanı satın alıyorsunuz ve imzâ için kuyruğa giriyorsunuz.
Hiç olmazsa yeni bir kelime öğrenmiş olursunuz, değil mi?
Sıra size gelince kitabı imzâlatıyor ve meşhur edebiyatçıya “Affedersiniz!” diyorsunuz. “Bir şey soracaktım...”
Parmağınızı, kitap kapağında kocaman harflerle sırıtan o yabancı kelimenin üstüne koyup soruyorsunuz:
“Bu ne demek?..”
Şimdi sıkı durun!
Meşhur romancı, size boş gözlerle bakıyor:
“Bilmiyorum...” diyor. “Benim lügatimde öyle bir kelime yok...”
***
Fesübhânallah!..
Artık oracıkta eşekten düşmüş karpuza mı dönersiniz, yoksa bir yaşınıza daha mı girersiniz, bilmem.
Adam, kim bilir kaç ay -hattâ kaç sene- uğraşıp kafa patlatarak bir kitap yazmış, onu satışa çıkarmış ve imzâ günü tertîb edip okurlarıyla buluşmuş; gelgelelim kitabına koyduğu isimden bîhaber!..
Buna şaşmayana şaşmak lâzım, değil mi?..
Oğluna kızına koyduğu ismin mânâsını bilemeyen ana-babaları Allah’ın günü görürsünüz de kitabına koyduğu ismin mânâsını bilemeyen müellifi hayatta göremezsiniz.
Tabii ki, adam bir anda hâfızasını kaybetmediyse...
***
Şimdi yine sıkı durun!
Peki, aynı hâli şu bizim TDK’da görseniz gözlerinize mi inanmazsınız?
TDK’nın hâli de o tuhaf romancıdan farksız desem, kulaklarınıza mı inanmazsınız?
İster inanın, ister inanmayın...
Duyduk duymadık demeyin, şimdi beni dinleyin:
TDK bir kitap neşretmiş, bunu da kendi internet sitesinde “Yeni Yayınlar” diye duyurmuş, satıyor.
İşte bu kitabın adı aynen şöyle:
“Süheyl ü Nev-Bahār’da Eskicil Ögeler”
(TDK neşriyâtından olan bu eser “Süheyl ü Nev-Bahār” adlı eski bir kitabın dilini inceliyor. Meraklısı için kısa bilgi: 14. yüzyılda Hoca Mes’ûd ve yeğeni İzzeddin Ahmed tarafından Farsçadan Türkçeye tercüme edilen “Süheyl ü Nev-Bahār” bir mesnevî olup Yemen pâdişâhının oğlu Süheyl ile Çin hükümdârının kızı Nevbahâr arasındaki aşkı anlatıyormuş.)
***
Ey ahâlî!..
“Süheyl ü Nev-Bahār’da Eskicil Ögeler” kitabının isminde geçen bu “eskicil” kelimesi TDK’nın hiçbir lügatinde yok!..
TDK’nın iddiâsına göre “Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren” Büyük Türkçe Sözlük bile bu kelimeyi bilmiyor...
Ne dersiniz, “Eskicilvebasın” diye roman yazıp da o kelimeyi bilmeyen edebiyatçı mı daha tuhaf, yoksa “Süheyl ü Nev-Bahār’da Eskicil Ögeler” kitabını neşredip satan, kendi sitesinde bunu îlân eden fakat “eskicil” diye bir kelimeden haberdâr olmayan TDK mı?..
***
Sizi bilmem ama bendeniz hiç şaşırmıyorum.
Çünkü -reisler değişse de- TDK eski tas, eski hamam...
TDK ve Türkçe bir araya geliyorsa orada dil adına her türlü acâyiplik, acemilik, ihmal, dikkatsizlik, özensizlik, düzensizlik, sehiv ve noksanlık var demektir... Murat Bardakçı’nın geçenlerde yazdığı şu sözler TDK’nın perîşan hâlini bir kez daha gözler önüne sermiş ve hakkını vermiş:
“Uzun seneler boyunca uydurduğu takır tukur, kupkuru ve âhenksiz sözlerle Türkçenin canına okuyup birkaç yüz kelimeden ibâret bir kabîle dili hâline gelmesine sebep olan, kesme işâreti ile şapkaları bir koyup bir kaldıran, akıllarına estiği anda yaptıkları değişikliklerle imlâyı perîşân eden ve en nihâyet etrâfa hoş görünmek için sözlükten kelime kazımak dîvâneliğine kapılan Türk Dil Kurumu...”
.
Aziz Nesin Kimin Kirâcısıydı
Kirâcı olduğunuz evin, dükkânın sâhibi kim, nasıl biri?
Mülkünde oturduğunuz adamı tanıyor musunuz?
Malı mı ondan değerli, o mu maldan değerli?
"Mal canın yongasıdır." zihniyetinde mi?
"Eline geçerse ödersin." diyor mu?
Dost canlısı mı, para canlısı mı?
Yoksa, dîni-îmânı para mı?
***
Eylül ayları -bilhassa evler için- kirâlama işlerinin en çok olduğu devre...
Aylık kazancının yarısını, hattâ daha fazlasını ev kirâsına ayıran insanlarımızın sayısını Allah bilir.
Orta hâlli ve fakir vatandaşlarımızın kirâ derdine çâre bulmak devletimize yakışır.
Çünkü bu sıkıntının en kestirme yoldan giderilmesi sosyal adâletin sağlanmasıyla mümkün olur.
Devlet büyüklerimiz bu mesele üzerinde illâki kafa yoruyordur.
***
Bu mevzûya nerden geldim?
Aziz Nesin'in "Böyle Gelmiş Böyle Gitmez" isimli hâtıra kitabını okuyordum.
(1966 târihli eser HÜSNÜTABİAT MATBAASI'nda basılmış ve DÜŞÜN YAYINEVİ'nden çıkmış. Bu iki isim, Türkçenin nerden nereye ge[tiri]ldiğinin de ibretlik bir manzarası...)
Bu kitabı okurken çok dikkatimi çeken bir yer vardı. 295'inci sayfada "OSMANLI RUM" başlığı altında bize tanıtılan kişi, Aziz Nesin henüz çocukken âilesinin oturduğu evin sâhibi...
Bizim bu "Osmanlı Rum"dan alacağımız çok dersler var...
***
"Babam, o define arayışından da daha öncekilerde olduğu gibi, eli ve cebi boş dönmüştü eve. Evsahibimize kirayı verememiştik. O ay kirayı vermemiz geciktiği için, İstanbul'da oturan evsahibi, bizim eve gelmişti.
Adam Rum'du; şimdi örnek olarak bile eşi görülmeyen tam bir Osmanlı...
Babamla onun, odada konuşmalarını hiç unutamıyorum.
Babam, kirayı veremediği evsahibine karşı, huyu gereği, hiç de alttan almıyordu.
Karşılıklı kahve içiyorlardı.
Adamın Rum olduğu konuşmasından hiç anlaşılmıyordu. Çok ağdalı Osmanlıca konuşuyorlardı. Daha çok cüppesini sarığını çıkarmış bir imam gibiydi.
Birara konuşmaları, âyetler, hadisler üzerine döküldü. Bir hadis babam söylüyorsa, iki tane de Osmanlı Rum'u söylüyordu.
Arkadan eski şiirler okunmaya başladılar. Hele konu şiire dökülünce babamın iyice yenik düştüğü belliydi. Osmanlı Rum'u divan şiirinden, babam da daha çok halk ve tekke şiirinden okuyordu. 'Derya gibi' denilen türden bir adam olan evsahibiyle yarışılacak gibi değildi.
Kira için babamı hiç de sıkıştırmıyordu. İnsanlık hâliydi. Ne zaman parası olursa, babam kirayı o zaman verecekti. Parayı dükkânına getirirse iyi olurdu. Galiba Yemiş'te bir mağazası vardı. Cep defterinden kopardığı kâğıda 'Sülüs kırması' harflerle adresini yazıp verdi. Osmanlı Rum'unun yazısı çok güzeldi.
Babamla çok iyi anlaşmışlardı. Evsahibi gidince babam, 'Lâ havle' çektikten sonra, evsahibi Rum'un gizli din taşıdığını söyledi. Bu denli bilgili adam ancak müslüman olabilirdi Ama hangi nedenlerdense, gizli din taşıyor, müslümanlığını açığa vuramıyordu..."
***
İşte bu bir Osmanlı Rum...
Aziz Nesin'in ifâdesiyle "...şimdi örnek olarak bile eşi görülmeyen tam bir Osmanlı..."
Bu "Osmanlı Rum" gibi insanları şimdi çevremizde, şehrimizde arıyoruz; fakat bulamıyoruz.
Nesli tükendi onların...
Bu "Osmanlı Rum" kadar müsâmahakâr ve kanaatkâr kaç kişi var bugün?
"Müslüman" ev sâhipleri dâhil...
***
Bir Rum düşünün, bir Müslüman kadar âyet-hadîs biliyor.
Türk diline, yazısına ve edebiyatına bir Türk kadar hâkim...
Bu nasıl bir iklim?
***
Ev sâhibi, kirâcı; esnaf, mêmur; şehirli, köylü; zengin, fakir...
Ne olursak olalım, fark etmez.
Asıl mesele şu:
Artık içimizde şu "Osmanlı Rum" kadar iyi insanları göremiyoruz.
Öyle insanların yetişmesi yalnızca tesâdüflerin eseri değilse yetişmemesi de sâdece şanssızlıkla îzâh edilemez.
Başta Maârif (MEB) olmak üzere Türkiye’nin topyekûn tedrîsat sistemi bunun sebeplerini araştırıp bulmalı.
Bu ülkenin sosyologları, pedagogları, profesörleri, ilim adamları, din ve fikir adamları bunlara kafa yormalı...
***
Türkiye'de dîni bir, milleti bir, mezhebi aynı olan insanlar bile birbirlerine güvenemez hâle gelmiş.
Müslüman, Hristiyan, Mûsevî; Türk, Rum, Ermeni, Yahûdî vs.nin bir zamanlar birbirine güvendiği kadar...
***
Bir Osmanlı Rum...
Müsâmahakâr, kanaatkâr, gözü gönlü tok.
Böylesi insanlar şimdi niçin yok?.
.
TDK’nın Tarafı Ne
Türkçe 1930-1940'lardan îtibâren her gün sol tarafından kalkıyor...
TDK’nın kuruluş gaayesinde bir taraftan "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" yazıyor ama bu madalyonun bir de ters tarafı var...
***
Türkçe bugün âdetâ "çift taraflı kalp yetmezliği" ile boğuşurken-boğulurken TDK onu bir tarafa bırakmış vaziyette...
Dilimiz çok taraflı ihmal, kasıt, tehlike ve taarruza uğrarken TDK hiç o taraflı olmuyor...
Siyâsî ve ideolojik taraf gözeten TDK tarafından Türkçe perîşân edildi...
Zararlar bertaraf edilmezse dil ve kültürümüz doğrulamaz...
Fakat TDK, hâlâ "Dil Darbesi" tarafdarlığı yapıyor...
Türkçede dört bir taraf uydurukçayla doldu...
***
Bütün bunları şimdilik bir tarafa bırakalım ve TDK'nın “taraf”ına dikkatle bakalım.
TDK, Güncel Türkçe Sözlük'ünde “taraf” kelimesini îzâh ederken epey Türkçe kusûru işlemiş.
Aslında elle tutulacak tarafı kalmayan TDK lügatlerinin “taraf” maddesinde de yaka bir tarafta, paça bir tarafta...
***
Güncel Türkçe Sözlük'te “taraf” kelimesinin birinci mânâsı (Ön, arka, sağ, sol, üst, alt vb. yanların her biri) için verilen örnek cümle uygun değil.
Elif Şafak'tan iktibâs edilen cümle şu:
"Apartmanın temizliğine azami dikkat edilecek, her taraf pırıl pırıl olacak."
Bu cümle, “taraf” kelimesi için TDK'nın tesbît ettiği birinci mânâya değil, 6. mânâya daha uygundur:
"Bir şeyin belli bölümü, kısmı."
Zîrâ örnek cümlede "her taraf" diye kullanılan kelime "apartmanın her yönü" değil "apartmanın her yeri, bütün kısımları: merdivenler, asansör, kapılar, duvarlar, pencereler vs." demektir.
TDK'lılar, “taraf”ın birinci mânâsı (Ön, arka, sağ, sol, üst, alt vb. yanların her biri) için uygun örneğe ihtiyaç duyarlarsa kendileri için bulduğum ve aşağıda sunduğum cümlelerden birini kullanabilirler:
“Önü çökmüş sarığın, arka taraf vermiş bel." -Mehmed Âkif Ersoy.
"Siyasi makaalelerin çoğu, bir tarafı pişmiş omletler gibi ancak alt üst ettikten sonra yutulabilir!" -Cenab Şahâbeddin.
"Kazaskerin sırtında İngiliz sofu, hanımının sırtında Lyon kumaşından çarşaf, üst tarafına asılmış Yesârîzâde yazması yüzünden Fransız üslûbu konsol, Bohemya işi lamba hep Müslüman’dı." - Ahmet H. Tanpınar.
"Üst kattaki gramofonla yan taraftaki radyo arasında bir uğultu değirmenine dönen bugünün kafası için bir satıcı sesinin değeri ancak satılan şeyle ölçülebilir." - Ahmet H. Tanpınar.
"Bizim masamız kapıdan girince sol taraftaydı." - Ahmet H. Tanpınar.
Evet, bu kadar doğru ve güzel cümle varken Elif Şafak'ınki isâbetli olmamış...
***
“Taraf”ın 4. mânâsı (İstekleri, düşünceleri karşıt olan iki kişiden veya iki topluluktan her biri) için de TDK doğru-güzel bir cümle bulma zahmetine girmemiş; yasak savan-yavan bir lakırtıyla yetinmiş:
"Karşı tarafın adamları."
Bu kullanışta "taraf" kelimesinin hangi mânâya geldiği belli değildir; burada pekâlâ "yer, yön, semt, kıyı" mânâları da akla gelebilir.
Hâlbuki 4. mânâya uygun, doğru ve güzel cümleler bulmak hiç de zor değil. İşte Nihad S. Banarlı'dan bir cümle:
"Münazarayı hangi taraf kazanırsa Uygurlar o dinden olacaklardır."
***
TDK'nın “taraf” hatâlarının en büyüğü 5. mânâya (Bir kişinin soyundan gelenlerin hepsi) örnek diye verdiği cümle:
"Evine görücü gelecek kız tarafı strese girerdi."
Üstün Dökmen'den alınan bu cümlede “taraf” kelimesi -apaçıktır ki- 5. mânâya aykırı olup 4. mânâya uyar.
Kubbealtı Lügati'nin Ahmet H. Tanpınar'dan aldığı cümle 5. mânâya (Bir kişinin soyundan gelenlerin hepsi) uygun ve doğrudur:
"Onun hayâtını ana tarafından torunu olan Cevat Dursunoğlu’ndan sık sık dinledim."
***
TDK'nın “taraf” maddesinde mânâ eksikliği de görülmektedir.
Kaamûs-ı Türkî’nin “taraf” için verdiği 3. mânâ (ind, nezd, yan, sûy) ve bunun için verdiği örnek sözleri TDK dikkate alsaydı bu eksiğini giderirdi:
"Tarafınıza gönderdi, tarafınızdan geldi, tarafımıza irsâli."
D.Mehmet Doğan'ın hazırladığı lügatte de bu mânâ "huzur, ind, yan" kelimeleriyle karşılanmış ve C.Sıtkı Tarancı'dan alınan iki güzel mısrâ ile desteklenmiş:
"Artık cümbüşte yoksam geceleri / Sanmayın tarafımdan ihanet var..."
Kubbealtı Lügati de TDK'nın “taraf” maddesinde noksan bıraktığı mânâyı şöyle ifâde etmiştir:
"(İyelik ve diğer çekim ekleriyle kullanıldığında) Bahsedilen kimse veya varlığı belirtir."
Buna örnek olarak da üç adet cümle vermiş, biri de Ahmet H. Tanpınar'a âit:
"Osmanlı devri, Fâtih’in vezîri Büyük Mahmud Paşa tarafından yaptırılmış bir han ve bedestenle başlar."
(Kubbealtı Lügati’ndeki örnek cümleler, TDK’nınkilere hem sayı hem kalite bakımlarından fark atıyor. Gelgelelim TDK hâlâ yatıyor.)
***
TDK’nın “taraf” maddesinden öz Türkçeciler tarafına da bir hisse ayıralım. Kendi aralarında paylaşıp nasiplensinler bâri...
1935’in Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu’nda “tarafgir” kelimesinin öz Türkçesi olarak “yançeker, yantaz” kelimeleri var.
“Tarafgirlik” içinse “yançekerlik, yantazlık...”
Ayrıca “tarafdar” karşılığı olarak da “yanat” denmiş.
(Bakın, ağzınızdan-yazınızdan düşürmediğiniz “yanıt” hortlağı kadar “yanat” zırtlağına yüz vermezseniz çok ayıp edersiniz!)
***
Son olarak da “taraf”ımdan öz Türkçecilere günün hediyesi...
İşte zevkinizi ve zekânızı geliştirecek bir öz Türkçe problemi:
Tarafınızdan “yançeker, yantaz, yanat” kelimeleri mi daha öz Türkçe görünüyor, yoksa şimdilerde tercîh ettiğiniz “yandaş, yanlı” sözleri mi?
Düşünün, taşının...
İsterseniz kaşının...
(Fikir züğürdü olup düşünmektense uyuz olup kaşınmak yeğdir, belki.)
Cevâbınızı üç vakte kadar verebilirsiniz.
Ama lütfen sebebini de söyleyin.
TDK’cıların ve öz Türkçecilerin uzun uzun düşünmeleri dileğiyle...
.
Nerde Kâmil Bir Muallim Var Hocam - 1
"Kâmil bir muallimin koridordaki yürüyüşü bile derstir..."
Bu güzel ve hikmetli sözü yeni Maârif Vekîli'miz Prof. Ziya Selçuk söylüyor.
(Tek farkla: "Muallim" demiyor, onun yerine Devlet İkaameli Türkçe olan "öğretmen" diyor. Bu devirde "maârif vekîli, muallim" benzeri kelimeleri benim gibi "garip" kişilerden duyabilirsiniz ancak.)
Muhterem Ziya Selçuk'un "koridorda yürüyüş" misâliyle anlattığı şey aslında bir insanın bütün hâl ve gidişi, topyekûn davranış biçimidir.
Daha kısa söylersek, karakter ve şahsiyet...
Gerçi bütün "kâmil insanlar" diğerleri için birer "imtisal nümûnesi, örnek olacak insan"dır.
Buna Kur'ân-ı Kerîm lisânında kısaca "üsve" denir.
(İslâmî temeller üzerine kurulu zengin kültürümüzde mühim bir yeri olan bu kelime Kur'ân-ı Kerîm'de Peygamber Efendimiz için kullanılan "Üsve-i Hasene" tâbîrinden Türkçeye girmiş. Ferit Devellioğlu Lügati'nde geçen bu kelime TDK'nın lügatinde yazmaz, biliyorum; fakat Kubbealtı'nda da olmaması beni şaşırttı.)
Neyse, haddimi aşıp da büyük lâflar etmeyeyim.
Eğri oturup doğru konuşmak lâzım:
“Kâmil muallim”ler olamadık biz...
***
"Kâmil bir muallimin koridordaki yürüyüşü bile ders" olabiliyorsa, bu sistemde "kâmil olmayan muallimler"in yürüyüşlerinden ne çıkar acabâ?
Aslında bu suâli şöyle sormam lâzım:
Bu sistemde "kâmil bir muallim" var mıdır?..
Varsa, sistemden dolayı “var” değildir. Sistem de seçerken onun "kâmil" olup olmadığına bakmamıştır.
Zâten bizim sistem bunu göremez.
Buna bakmıyor ki...
Öyle ya, devlet bu insanları "muallim" olarak seçerken sâdece bir kriter kullanıyor:
"KPSS'den kaç puan almış?"
Hepsi bu...
Peki, bu KPSS denen meret, insanların cibilliyet, şahsiyet, haysiyet, zihniyet, meziyet, meymenet, merhamet gibi yönlerini ölçüyor mu?
Yok...
Ölçmek bir tarafa, bunların var olup olmadığını tesbît ediyor mu?
Hak getire...
O hâlde yalnızca KPSS ile seçilen kişilerin "kâmil muallim" olması, davultozu-minâregölgesi...
Tam tersi, her yönden "noksan insan" olması da mümkün ve kuvvetle muhtemel...
Yâni oğul balımız-bahçe gülümüz, göz aydınlığımız ve milletimizin-devletimizin geleceği olan çocuklarımız, belki de "olur olmaz kişiler"e emânet...
Hem de üç-dört yaşından yirmili yaşlarına kadar...
Velhâsıl, evlâtlarımız Allah'a emânet...
***
"Kardeşim, sen ne diyorsun, devlet diğer mêmurları seçerken de KPSS kıstasını kullanmıyor mu?" diyeceksiniz, biliyorum.
Haklısınız.
Yâni devlet kadrolarına adam alınırken "ehliyet, liyâkat" gibi meziyetler aranmıyor.
Bu da başlı başına ele alınacak bir mesele...
Hattâ ülkenin ilk meselesi belki...
Ama ne olur, hiç olmazsa "muallim"leri iyi yetiştirelim, çok dikkatli seçelim!..
Nûreddin Topçu der ki:
“Muallim sadece bir mêmur değildir, belki genç ruhları kendilerine mahsus mânâdan bir örs üzerinde döverek işleyen bir demircidir...”
Ziya Hoca'm, biz yalnızca KPSS gümrüğünden geçtik.
Nûreddin Topçu'nun târîf ettiği gibi, "genç ruhları kendilerine mahsus mânâdan bir örs üzerinde döverek işleyen bir demirci" nasıl olalım?
"Kâmil" olmayı kim kaybetmiş, biz bulalım?..
Bu düzende nasıl "kâmil" olalım?..
***
Ziya Hoca’m!
Siz kendinize “Hoca” denmesinden hoşlanıyorsunuz.
Ama bugün “Hocam” diye hitâb edilince burnundan soluyan ve kendisine yalnızca “öğretmen” dedirten, üstüne üstlük “Hoca câmide!” diye bilgiçlik taslayan sürü sürü “muallim” yetiştirmiş bir maârif sistemi işliyor...
Gelin, devlet tarafından resmî metinlerden kaldırılan şu “hoca” ve “muallim” kelimelerini kaanun metinlerine iâde edelim...
Tabii ki “kâmil muallim”in vasıflarını da...
Bakın, Mehmed Âkif, bize tam da bunu ihtâr ediyor:
“Muallim ordusu derken, çekirge orduları
Çıkarsa ortaya, artık hesâb edin zararı!
Muallimim, diyen olmak gerektir îmanlı;
Edebli, sonra liyâkatli, sonra vicdanlı.
Bu dördü olmadan olmaz, vazîfe çünkü büyük...”
***
Vazîfe büyük hocam, vazîfe çok büyük...
Kolay gelsin..
.
TDK Bayram Etsin
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram...
26 Eylül 1932 târihinde Mustafa Kemal’in iştirâkiyle toplanan ilk Türk Dili Kurultayı’nın açılış günüymüş de ondan...
86 yıldır TDK’mız Dil Bayramı yapıyor.
Yoo, sakın o bayramlık ağzınızı açmayın.
Türkçenin bugünkü perîşan hâlinin sebebi olarak TDK’yı görseniz bile... TDK’lıların şu “bayram havası”nı bozmayın.
TDK, bırakın, bu bayramı da görsün, biraz daha sefâ sürsün...
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram...
***
26 Eylül, TDK’nın kuruluşu olarak -yalnızca kendisi için- bir bayram olabilir.
(Çünkü varlığını ve maddî-mânevî gücünü o güne borçludur.)
Peki, Türkçe için niye bayram olsun?..
Türkçe, TDK’dan önce de vardı...
Hem de ne varlıktı o!
“Devlet İkaameli Türkçe”nin bayram topu, Müslüman-Türk uğuru, Osmanlı vakuuru ve yedi yüz yılın buhûru olan 10.000’e yakın sözün üstüne atılıp patlatıldı.
Korkunç bombardıman oldu.
Türkçe alan talan oldu.
O zenginlik yalan oldu.
TDK "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" diye tekrar edip durduğu maksadı hiç anlamamış.
Veyâ bayram haftasını mangal tahtası anlamış...
Bundan dolayı bayram ediyor.
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram...
***
Türkçenin muhteşem bir varlık gösterdiği o asırlar geride kaldı.
Geride kalan o Türkçenin ustalarından bir kısmını berâber hatırlayalım:
Dede Korkut, Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yûnus Emre, Âşık Paşa, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Âşık Veysel, Necip Fâzıl, Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali, Sait Fâik, Orhan Veli...
İşte bu ustaların dilindeki Türkçe doğru ve güzelse TDK yanlış yönde demektir.
Fakat kendisi bunun farkında değil.
Yâhut umurunda değil.
Güzel ve doğru Türkçeye karşı “bayram ağası” gibi tavır takınan TDK, bugünkü çirkin ve yanlış Türkçeye bakıp “bayram çocuğu” gibi seviniyor.
“Bayram koçu” gibi olan lügatiyle gurur duyuyor.
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram...
***
Attilâ İlhan “Osmanlıca bizim Türk Dil Kurumu Türkçesine oranla çok gelişmiş bir dil… Batı dillerinin tamâmını karşılayabiliyor...” diye müthiş bir tesbitte mi bulunmuş?
Ne yazar!
Cemil Meriç, TDK eliyle kökten sökülen, tel tel dökülen Türkçe için, “Dil, Penelop'un örgüsü, yirmi dört saatte bir sökülüp örülüyor...” biçiminde şâirâne bir benzetme mi yapmış?
Beyhûde!
“Argo, kaanundan kaçanların dili. Uydurma dil, tarihten kaçanların… Argo, korkunun ördüğü duvar; uydurma dil şuursuzluğun. Biri günahları gizleyen peçe, öteki irfanı boğan kement... Argo, yaralı bir vicdânın sesi; uydurma dil, hâfızasını kaybeden bir neslin. Argo, her ülkenin; uydurma dil, ülkesizlerin...”
Bu çığlık da boşuna...
Türkçenin değerini “argo”dan bile aşağılara düşüren TDK, âdetâ sağır olmuş. Kulaklarında kulaklık, yalnız kendi türküsünü dinliyor.
Düğün alayı kurup Dil Bayramı yapıyor...
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram...
***
Dili ağırlaşan Türkçe ise sağırlaşan TDK’ya karşı 86 yıldır şu türküyü çığırıyor:
“Bayram gelmiş, neyime!
Kan damlar yüreğime...”
Bütün bunlara rağmen TDK -mâşallah- düğün evi, bayram yeri gibi.
TDK’ya her 26 Eylül günü bayram.
.
TDK’nın Îmânı
"TDK'nın Bilmem Nesi" diye ele aldığım ve daldığım her mevzûda bunların öyle perîşanlıklarına şâhid oluyorum ki yaza yaza bitiremiyorum...
Yâni bu TDK'ya mı ağlasam yoksa Türkçeye karalar mı bağlasam, bilemiyorum.
TDK, diğer sahneleri gibi "îman" sahasını da ırgat pazarına döndürmüş, âşikâr...
Kendisi dilde siyahkâr, dinde günahkâr...
***
TDK 1930’larda Türkçeyi "îmân"sız bırakmaya teşebbüs etti.
1935'te çıkardığı "Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu" ile 1942'de bastırdığı "Felsefe ve Gramer Terimleri" adlı rehber (!) kitaplarına bakarsak şunu görüyoruz: TDK "îmân-emniyet-îtimad" kelimelerini terk edip üçünün yerine yalnızca "inan" dememizi; “akîde-îtikad"ımızı bırakıp tek "inanç"a sarılmamızı istemiş...
1930'lardan bugüne değişen pek bir şey yok, anlaşılan...
Çünkü bugünkü TDK'nın "Güncel Türkçe Sözlük"ü de "îman" kelimesini "İnanç; güçlü inanç, inan" şeklinde es geçip asıl îzâhâtını "inanç" ve "inan" maddelerine saklamış.
Bu da demek oluyor ki TDK için bugün bile "îman" değil "inanç-inan" kelimeleri önde geliyor...
***
Ne fark eder, "îman" olmuş, "inanç-inan" olmuş, ikisi de aynı şey değil mi, diyebilirsiniz.
Hayır, katiyen...
1. TDK müdâhalesinden önce de Türkçede "inanç" kelimesi vardı; ama "îman" demek değildi.
TDK'nın hazırladığı Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'ne bakılırsa anlaşılır ki "inanç" kelimesi "sözüne güvenilir, inanılır (kimse)" mânâsındadır.
"Kaamûs-ı Türkî"deki îzah da aynıdır:
"İnanc: sıf. şâyân-ı i'timâd, mevsûk, emîn, mu'temed."
Yâni, bu "inanç" kelimesi TDK tarafından -dilin tabii gelişmesine aykırı olarak- özünden koparılan, yerinden oynatılıp dümeni kırdırılarak başka yönlere ve yerlere savrulan bir kelime.
("Emekli, önermek, tüm" kelimeleri de bu gruba girer.)
2. TDK'nın müdâhalesinden önce "inan" lâfzı da "îman" mânâsında bir kelime olarak Türkçede vardı; ama "îman" gibi kuvvetli değildi.
Dilimizin tabii seyri içinde "îman" kelimesi -Kur'ân-ı Kerîm'den alıştığımız için olacak- o kadar yayılıp güçlendi ki "inan" kelimesinin vazîfesini de üstüne alarak büyüdükçe büyüdü.
Hem kalbimizde hem dilimizde...
Mehmed Âkif, "Îmandır o cevher ki İlâhî, ne büyüktür..." mısrâsını söylerken "îman" kelimesini de yüceltir...
***
"Kutadgu Bilig"den beri Türkçenin yazılı metinlerinde en değerli yerlerden birini bulan "îman" o kadar sevilip benimsendi ki "inan" kelimesinin bir varlık göstermesi mümkün değildi. Muhtemelen yalnızca halk dilinde yaşayan bu kelime, eski yazılı metinlerde karşımıza pek -belki de hiç- çıkmaz.
Nitekim meselâ "Nutuk" kitabında olsun "Safahat"ta olsun "inanç-inan" kelimeleri bir kez dahi geçmiyor. Buna karşılık "îman" kelimesi sayılamayacak kadar çok...
Pir Sultan Abdal’ın şiirlerinde (Hazırlayan: Sabahattin Eyuboğlu) "inanç-inan" kelimeleri hiç yok; buna karşılık beş kere “îman” var...
Prof. Mustafa Tatcı’nın hazırladığı Yûnus Emre Dîvânı’nda da "inanç-inan" bulunmaz; oysa yetmiş bir (71) defa "îman" bulunmakta.
***
Kısaca, Türk milleti "inan" kelimesini tamâmen terk etmemekle birlikte ağırlığı "îmân"a verdi.
TDK ise bunun tam aksini yapıyor: "Îmân" zayıflasın, "inan" semirsin...
TDK'nın ve devletimizin "îmân"a müdâhalesi, resmî lügatlere bakıldığında açıkça görülüyor.
***
Millet değişti, hükûmet değişti, siyâset değişti, devlet değişti; gelgelelim 1930'ların TDK kafası pek değişmedi: 1983 öncesinde hâkim olan "özleştirme-tasfiye" zihniyetinin Türkçeye yaptığı müdâhalelere bugünküler sâhip çıkıyor.
Nitekim eski TDK’lıların Türkçeyi bozmak için uydurduğu kelimeler bugün muhâfaza ediliyor.
TDK’nın Büyük Türkçe Sözlük’ünde hâlâ "açınlayım, anıklık, ansal, ayrıç, ayrıt, ayrıtsal, başal, bağıtlı, baysal, biçe, bilit, kayra, önerti, dalınç, deyibiçim" gibi o biçim kelimeler niye boy gösteriyor?..
***
TDK’nın Türkçeye bakışı ve lügatleri yanlışlarla dolu.
Îmânına kadar...
Onun Türkçe hatâlarını düzeltmek uğruna çok yazdım çizdim.
Îmânım gevredi.
Fakat bu TDK yanlışta ısrâr ediyor.
Burnunun dikine gidiyor.
Îmâna gelmiyor...
.
Âsım’ın Nesli Kesilmiş - 1
Cumhurreîsi Recep Tayyip Erdoğan, Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi'nde tertîb edilen “2018-2019 Yükseköğretim Akademik Yıl Açılış Merâsimi”nde yaptığı konuşmada “bu ülke için en büyük tehlike”yi de haber verdi:
“Bu ülkede Âsım’ın nesli yetişmiyor.”
Erdoğan'ın kendi ifâdesiyle söyleyelim:
“En büyük hayıflanmamız: Âsım'ın neslini yetiştirmekte mesâfe katedemedik!”
***
“Âsım’ın nesli...”
Bu isim bize Mehmed Âkif’ten mîras:
“Âsım'ın nesli, diyordum ya, nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi nâmûsunu, çiğnetmiyecek!..”
“Safahat”ın altıncı kitabı olan “Âsım” aynı zamanda Mehmed Âkif’in hayal ve idealindeki neslin sembol ismidir: îman, irfan, fazîlet ve bilgi sâhibi; sağlam bir şahsiyet ve ahlâk taşıyan; bilhassa dîn ü devlet, mülk ü millet uğruna canını fedâ etmekten sakınmayan gençler...
(Âkif’ten yıllar sonra Necip Fâzıl’ın “Can taşıma liyâkatini, canların canı uğrunda can vermeyi cana minnet sayacak kadar gözü kara ve o nisbette strateji ve taktik sâhibi bir gençlik...” şeklinde târîf ettiği de aynı nesildir aslında.)
***
Ne üzücü ve ezici bir hakîkattir ki o nesil bugün yok.
“Âsım’ın nesli” kesilmiş...
Mehmed Âkif’in şu mısrâları âdetâ bunu da haber veriyor:
“Değişik sanki o arslan gibi ırkın torunu!
Bense İslâm'ın o gürbüz, o civan unsurunu,
Kocamaz, derdim, asırlarca, sorulsaydı eğer,
Ne çabuk elden ayaktan düşecekmiş o meğer...”
***
Evet, o “Âsım’ın nesli” bugün yok.
Peki, bu nesli kimler yetiştirecek?
Koca bir Maârif sistemi (ana sınıflarından tutun, üniversiteye kadar tedrîsâtın her basamağı) böyle bir nesil yetiştirme gayreti ve faâliyetinden uzak...
Bütün sistem, yalnızca para (ve afra tafra) sâhibi olmayı hedefleyen fertler (birey diyorlar) yetiştirmek için kurulmuş sanki...
ALS, OKS, SBS, TEOG, LGS, ÖSS, ÖYS, STS, YGS, LYS, DGS, ÜDS, YDS, TUS, DUS, YÖS, ALES, KPSS, YÇS, KPDS, TCS, JANA, EKPSS, KBYS, ÜGYS, YDUS, EUS, YKS...
İşte Türkiye'de bütün mesele, bu imtihanları geçmek...
Sonra da doktor, mühendis, muallim, avukat, politikacı, hâkim, polis, asker vs. olup maaşa bağlanmak...
Para, para, para...
Sonra afra tafra...
***
Hâlbuki doktor, mühendis, muallim, avukat, politikacı, hâkim, polis, asker vs. bu milleti korumaz, kurtarmaz, yüceltmez.
Bu milleti “Âsım’ın nesli” korur, kurtarır, yüceltir...
Bizim mühendisimiz, muallimimiz, avukatımız, politikacımız, hâkimimiz, polisimiz, askerimiz vs. çok.
Fakat “Âsım”larımız yok...
Kocaman eksiğimiz, âcil derdimiz, elzem ihtiyâcımız, acı mahrûmiyetimiz, büyüyen hasretimiz: “Âsım’ın nesli” olan insanlar.
Herhangi bir mesleğe geçmek çok büyük bir iş değil.
“Âsım’ın nesli” olmaksa büyük iş...
***
“Âsım’ın nesli” sayılabilecek hiç mi kimse yok?
Var; fakat azdan da az...
Onlar da bu tedrîsâtın eseri değil.
***
Mehmed Âkif’in tâ 1913’te söyledikleri bugüne uyar mı uymaz mı, siz karar verin:
“Çiğnenirsek biz bugün, çiğnenmek istihkaakımız:
Çünkü izzet nerde, bir bak, nerdedir ahlâkımız.
Müslümanlık pâk sîretten ibâretken, yazık!
Öyle saplandık ki levsiyyâta hâlâ çıkmadık!
Zulme tapmak, adli tepmek, hakka hiç aldırmamak;
Kendi âsûdeyse, dünyâ yansa, baş kaldırmamak;
Ahdi nakzetmek, yalan sözden tehâşî etmemek;
Kuvvetin meddâhı olmak, aczi hiç söyletmemek;
Mübtezel birçok merâsim: inhinâlar, yatmalar,
Şaklabanlıklar, riyâlar, muttasıl aldatmalar...”
***
Mehmed Âkif bunları söylese de iki yıl sonra Çanakkale’de olan bitene bakıp “Âsım'ın nesli, diyordum ya, nesilmiş gerçek...” demişti.
Aradan yüz yıl geçti.
Bugünkü nesillere bakınca biz “Âsım'ın nesli”ni görüyor muyuz?
Bu cevâbı vermek zor, değil mi?
Neyse, onu da yine Mehmed Âkif söylemiş:
“Bugün artık biri yok... Hepsi masal, hepsi yalan,
Bir onulmaz yaradır, varsa yüreklerde kalan.
.
TDK Sâyesinde Papazı Bulduk
FETÖ ve PKK adına câsusluk yaptığı iddiâsıyla hakkında mahkemece 35 yıl hapis cezâsı istenen ABD’li Râhip Andrew Craig Brunson'un tahliye edilmesi ülkemizde büyük yankılar uyandırdı.
Çok harâretli ve bol hakaaretli münâkaşalar gırla gidiyor.
Söylenip yazılanların birçoğu, -Sabahattin Ali'nin ifâdesiyle- “ne kasdettiği pek kolay anlaşılmayan ve açıkça söylemediği bir düşmana çatıyormuş hissini veren" cinsten...
Yine onun sözü: "Birbirlerinin sözünü red mi, kabul mü ettikleri belli değil..."
Ülkemizin TV'leri ve sosyal medyasında kalite ve üslûp, aşağı yukarı böyle.
Herkes birbiriyle papaz olmuş, birbirini kıtır kıtır kesip yemekle meşgul...
***
Bendeniz de bu gürültü-patırtı-kıtırtı arasında TDK'nın papazını buldum.
1930'larda “râhip” kelimesini “Osmanlıca artığı, yabancı” diye etiketleyen TDK, bunun yerine Türkçe (!) “papaz” kelimesinin kabûl edilerek benimsenip kullanılmasını istedi.
Yâni milletimiz, TDK sâyesinde “papaz”ı buldu...
Gelgelelim bu “papaz”da bir tuhaflık vardı.
Kovulmak istenen "râhip” Arapçaydı ama onun yerine getirilen “papaz” da Rumca...
O hâlde bu cenâbet ve gudûbet Yunan nasıl oluyor da resmen Türk sayılıyor?
Bu TDK’ya “papaz büyüsü” mü yapıldı yoksa?..
***
Aslında, TDK’nın bu bakışı beni şaşırtmıyor.
Ama kıymetli okurlar arasında TDK’nın bu yönüne hayret edenler ve inanmayanlar olacaktır.
Bu yüzden kısa bir îzahta bulunmam lâzım:
TDK'nın 1935’te neşrettiği “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu - Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu” başta olmak üzere nerdeyse bütün kitaplarında çevrilen bir katakulli vardır.
Arapça-Farsça asıllı kelimelere karşı kabaran öz Türkçeci damar; Avrupalı (Latin-Fransız-İngiliz-Yunan-İtalyan) kelimelere göz yumar.
Hattâ, Avrupalı kelimeleri “öz Türkçe” diye sunar.
Hem de binlerce...
“Papaz” gibi...
(TDK’nın bu çifte standardı niçin teşhîs edilip masaya yatırılmıyor, anlamak mümkün değil.)
***
Arapça asıllı kelimeye karşı Rumca olanı tercîh eden TDK’nın bu huyunu şimdilik bir kenara koyalım.
Peki, acabâ “râhip” denen kimselerle “papaz”lar aynı kişiler mi?
Hayır: Bu iki kelime (râhip-papaz) arasında mânâ farkları var.
Her iki kelimenin târîfine TDK lügatinden bakmak bile bu farkları ortaya çıkarır:
“rahip: Hristiyanlarda genellikle manastırda yaşayan evlenmemiş papaz, keşiş, karabaş.”
“papaz: Hristiyan din adamı, peder.”
Şimdi başka lügatleri de biraz karıştıralım.
"Kaamûs-ı Türkî" ve "Lügat-i Nâcî" de “râhib”in kime dendiğini, birbirinin aynı olan sözlerle îzâh etmiş:
“râhib: manastırda ve savmaada oturan Hristiyan uhrevî adam, keşiş, târik-i dünyâ.”
(Muhtemelen, Şemseddîn Sâmi, bu târîfi Muallim Nâci’den nakletmiş.)
Ferit Devellioğlu ise lügatinde “râhib” kelimesini “evlenmez papaz” diye târîf ediyor.
Pars Tuğlacı’nın “Okyanus” adını verdiği lügatinde “râhib” hakkında başka bir kayıt vardır:
“Yasası kilise tarafından onaylanmış bir Hıristiyan tarikatından olan erkek, karabaş.”
Demek oluyor ki TDK, 1930’larda “râhip” ile “papaz” arasındaki farkı ya görememiş yâhut göz ardı etmiş.
“Kaya-taş-çakıl” isimleriyle bilinen üç ayrı nesneyi birbirinden ayırt edemeyip üçüne de yalnızca “taş” demek gibi...
Veyâ “şalgam suyu”na uzaktan bakıp “papazkarası şarap” görmek gibi...
***
TDK diyebilir ki: “Kardeşim, zamânında bizimkiler bir halt etmişler; ama biz bugün lügatimizde o hatâyı yapmıyoruz...”
Evet, burası doğru...
Fakat “papaz” kelimesini târîf ederken verdiğiniz ikinci mânâda da siz halt etmişsiniz:
“Üzerinde papaz resmi olan iskambil kâğıdı.”
Ey TDK, o iskambil kâğıdının üzerinde “papaz” resmi mi var, yoksa “kral” mı?
Bendeniz iskambilden filân anlamam; fakat burnum sizin hatâlarınızın kokusunu iyi alır.
Sizin “Türkçe Sözlük”ün eski baskılarında “kral resmi” olarak geçen kayıt, sonradan nasıl olduysa “papaz resmi” oluvermiş...
“Okyanus Ansiklopedik Sözlük”te de “papaz” kelimesinin ikinci mânâsı, “Üzerinde kral resmi olan iskambil kâğıdı.” şeklinde verilmiş.
Epeydir şu “Dil Derneği”ni unutmuştum; fakat aynı hatâyı onların da yaptığını -daha doğrusu TDK’nın hatâsını kopyaladıklarını- fark ettim: Onlar da “kral resmi” yerine “papaz resmi” demişler.
Yâni, eski TDK da yenisi de aynı “papaz yahnisi”ne kaşık sallıyor...
***
“Dil Derneği” ne halt yerse yesin; fakat devletimiz, TDK’ya artık bir dur demeli, çekidüzen vermeli...
Bunların lügatlerinde dil sürçmelerinden imlâ hatâlarına, noktalama yanlışlarından cümle düşüklüklerine, târif noksanlarından lüzumsuz kelimelere, elekten geçmemiş sözlerden feleğin çemberinden geçmemiş acemi cümlelerine varıncaya kadar, otuz iki kısım tekmili birden her çeşit Türkçe ayıbı cirit atıyor, hep göze batıyor...
Fil dişi kuleye çekilip çeki taşı gibi oturan ve yüksek maaşlar alan “kurum”lu beyler rahatlarına azıcık kıyıp çalışsınlar.
Şîrâzesi sökülen, sapır sapır dökülen, beli çöküp bükülen şu lügatlerini ele alsınlar.
Ne yâni, onların ârızalarını hep ben mi tâmir edeceğim?
Yoo, her şeyi benden beklemeyin.
Unutmayın:
Papaz her gün pilâv yemez..
.
Can Yücel’in Andı Bundan İyiydi
"Andımız mecbur olsun mu, olmasın mı?”
Memleketin en büyük derdi buymuş gibi tartışanlara sormak isterim: Aşağıdakilerden hangisi çocuklara daha çok zarar verir?
A) Çocukları, bol işlenmiş hazır gıdâlarla beslemek
B) Çocukların kafalarını sloganlarla doldurmak
Hadi buna cevap verin!
Ama îzahlı olsun...
Ne oldu, zor mu geldi?
Peki, o hâlde kolay bir mevzû verelim de kafa konforunuz bozulmasın:
"Andımız mecbur olsun mu, olmasın mı?”
Önceki sual karşısında dut yemiş bülbüle dönüyorsunuz; fakat bu ikincisinde fanatik taraftar kesiliyorsunuz...
Daha derin düşünmek, yorucu araştırmalar yapmak, Maârif'imizin ve çocuklarımızın geleceği için ciddî endîşeler taşımak size ağır geliyor.
Gelgelelim, önünüze hazır düşünce kalıpları sunulunca onlara sımsıkı sarılıyorsunuz.
Belli fikir kompartımanlarına doluşmak için birbirinizi ezeceksiniz nerdeyse.
Kayıkçı kavgasına gözü kapalı dalıyorsunuz...
Vay benim köse sakalım!
Bu "Andımız” ne işe yarıyordu, kaldırılınca nemiz eksildi?..
Andımızırdandur...
***
Süngüsü depreşmesin, bu "Andımız” denen metin, 2013'ten önce de ölüydü...
Sabahın köründe buz kesen miniklere okutulurken de aslında soğuk bir cesetten farksızdı.
"Andımız” papağan gibi tekrarlanırdı, birileri de bunu bir şey sanırdı; o kadar...
"Benim oğlum binâ okur, döner döner yine okur.” dediğimiz hâlin bile bir derecesi vardır.
"Andımız”ı okumaksa sıfır...
Çünkü muallimler ve talebeler için bu yemin, yasak savan-yavan bir lakırtıdan öte geçemedi...
Ne daha çok Türk oldular, ne daha doğru ne daha çok çalışkan...
Ne küçüklerini daha iyi korudular ne de büyüklerini daha çok saydılar...
Ne yurdu özlerinden daha çok sevdiler ne de milleti.
Alkol ve sigarayla tanışan, uyuşturucu ve fuhuş batağına düşen liseli gençler de -liseye gelene kadar, sekiz yıl boyunca- "Andımız”ı okudular.
Bir faydası görüldüyse üniversiteler de bunu her gün okutsun.
Andızdız...
***
"Andımız”la büyüyen ve binlerce kez "Ey büyük Atatürk!” diyen nesiller Atatürkçü de olmuyor...
Bunu, Atatürk'ün ve İsmet İnönü'nün has adamı, eski Maârif Vekîli Hasan Âli Yücel'in oğlu olan Can Yücel de anlamış olmalı.
Bu yüzden olacak ki “Türküm, doğruyum, devrimciyim...” diye başlayan ve Atatürk'ün ismi geçmeyen başka bir ant yazmış.
Can Yücel'in o andı "Ülküm işçiye iş, köylüye toprak, bebeye süt, yavruya ekmek ve kitap, gence gelecek sağlamaktır…” diyordu.
Can Yücel'in birkaç dakîkada yazdığı bu ant, metin olarak, Reşit Galip tarafından kaleme alınan, sonradan ilâvelerle birkaç kez değiştirilen ve 80 sene okutulan "Andımız”dan daha üstün bir realite, fizibilite ve kalite taşıyor...
Andımızdandik...
***
Bizim -Maârif (MEB) olarak- kafamızda ve gönlümüzde nasıl bir istikbal var acabâ?
Hayâlini kurduğumuz neslin kafa ve ruh portresini çıkarabildik mi?
Çocukların gönlünde yatan aslanlar belli:
Futbolcu, rapçi, manken, dizi-sinema oyuncusu...
Millî bayramlar, kız talebelerin dans edip güzelliklerini göstermesi için birer fırsattan ibâret...
Maârif(MEB)'in kaanûnunda şöyle yazar:
"Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek...”
Yazar da ne yazar...
Çünkü yeni nesillerin hedefi bambaşka:
"Acun'un programlarına katılmak, milyon dolarlar kazanmak, şöhret olmak, magazin programlarında boy göstermek, gösterişli evlerde oturmak, pahalı ve havalı arabalara binmek, artistlerle yarışmak, sosyeteye karışmak vs...”
Vur patlasın çal oynasın...
Bütün ideal ve hayal bu...
Andımızıkabak...
***
Yeni yetişen nesiller böyle ziyan zebil oluyor...
Türkiye’nin insan yetiştirme sistemi (MEB) içinde otuz üç yılını geçirmiş biri olarak devlet büyüklerime feryâd ediyorum:
Muhterem büyüklerim!
Îcâb ederse her şeyi bir kenara bırakın; fakat ülkemin en vahim meselesini mutlaka halledin:
İyi insan yetiştirmek...
İnsanımız düzgün olursa her şey düzelir.
Olmazsa gerisi boş...
Şu "Andımız” geri gelse de gelmese de...
Andımdızlak...
***
Mektep binâlarımızı allayıp pulladık; fakat terbiye, ilim irfan pula döndü.
Rûhumuz pul pul dökülüyor...
Müslüman-Türk’ün 600 yıllık “Terbiye”sini ortadan kaldırmak için yerine 1935’te devlet karârıyla “eğitim” diye bir kelime îcâd edip oturttuk.
Milletin terbiyesini “eğitmen”lere emânet ettik.
Böylece “terbiye”den teziktik, “eğitim”e tızıktık...
Bir milyonluk Maârif (MEB) ordusu, buna hiç kafa yormuyor, asıl vazîfesini (iyi insan yetiştirmek) yerine getirmiyor, hiç olmazsa "Ayranım budur, yarısı sudur.” demiyor da "Andımız mecbur olsun mu, olmasın mı?” kavgasına giriyorsa...
Çekiver kuyruğunu.
Andımızatengel...
.
TDK Cumhûriyeti
"TDK'nın Cumhûriyeti" diye başlık atacaktım, değiştirip "-nın" ekini attım. Çünkü şimdi bâzı okurlar "Bak şu adama!" diyecekler.
"Adam dil hakkında yazılar yazıyor; fakat daha TDK kısaltmasına ince ek mi kalın ek mi gelir, bilmiyor..."
***
Ey Türkçe hocaları!
(Size "hoca" diye hitâb etmemden rahatsız olduysanız özür dileyip hitâbımı derhâl değiştiriyorum.)
Ey Türkçe muallimleri!
Farkındayım, yukarıda "fakat"tan önce noktalı virgül kullandım, bu da TDK kaaidelerine göre yanlış.
Sanırım, 2005'e kadar "fakat"tan önce noktalı virgül kullanıyordu, sonra ordan kaldırdı.
Haa, yukarıda çift "aa" ile yazdığım "kaaide" ve “ordan” kelimesinin imlâsı da TDK'ya aykırı, onları da biliyorum.
Hay Allah, bu sefer de "TDK'ye" diyeceğim yerde "TDK'ya" dedim!
Yok canım, ben bu Türkçeyi doğru "kullanamıyacağım."
Eyvah, bu son kelimeyi de TDK gibi değil Yahya Kemal gibi kullandım: bitmiyen, zümrütliyen vs.
Kısaca, TDK'ya aykırıyım...
Demem o ki, TDK'ya uymayan bâzı imlâ ve noktalamalarım dolayısiyle (meselâ bu), zahmete girip de o "yorum" denen şeyleri yazmak için kendinizi hiç yormayın, istemiyorum...
Üstelik böyle “yavan yahşi” mevzûlar kafanızı tatmîn etmez.
Arzu ederseniz size doyurucu bir beyin gıdâsı ikrâm edeyim, buyrun:
TDK Türkçesiyle kemâle ermiş ve Türkçenin büyük ustaları arasına girmiş birini tanıyor musunuz?..
Ne oldu, beyninize ağır mı geldi?
E, ağır geldiyse, ayıp değil, bu sofradan kalkıp yine abur cubura devâm edebilirsiniz.
***
Peki, TDK mı daha çok aykırı, ben mi?
(Aklıevveller de istiyorlarsa bu cümleyi kurcalasınlar: Cümlenin sonuna "aykırıyım" kelimesini mi ilâve etmeliydim?)
TDK ile -bu hususta- farkım şu:
TDK, kendi yazdığına kendisi tam uyamıyor; bense TDK'nın bâzı kaaidelerini saçma bulduğum için ona aykırı yazıyor ve konuşuyorum.
İstesem uyarım; fakat kasden uymuyorum.
Kısaca, koca TDK Cumhûriyeti'ne kafa tutuyorum.
Ayrıca, şu medya veyâ edebiyat dünyâsında TDK'nın imlâ ve noktalama kaaidelerini,
A) Yüzde yüz benimseyen var mı?
B) Yazarken tam tatbîk eden bulunur mu?
Ben bilmiyorum, olduğunu da sanmıyorum.
Böyle birini bilen-bulan varsa lütfedip bize de söylesin, çok makbûle geçer...
***
Peki, şu "cumhûriyet" mi doğru, "cumuriyet" mi, yoksa "cumurluk" mu?
E, öz Türkçeciler bunu da tartışabilir meselâ.
Bakın, size TDK'nın ilk olarak 1935’te neşrettiği “Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu”ndan birkaç madde sunayım da "cumurluk" neymiş, görün.
Görün de gözünüz açılsın:
Cumur = Cümhur = Public
Cumur Başkanı = Reisi Cümhur = Président de la Republique
Cumur Başkanlığı = Riyaseti Cümhur
Cumurcu, cumurcul = Cümhuriyetper = Republicain
Cumuriyetler, cumurluklar = Cemahir
Cumurluk, cumuriyet = Cümhuriyet = Republique
Cumursal = Cümhurî
(Bunları da Cumhûriyet Bayramı dolayısiyle Türkiye'nin öz Türkçecilerine hediye ediyorum.)
***
Bundan sonra "Cumhûriyet Bayramı"ndaki o Arapça kelimeyi de öz Türkçeye çevirip "Cumurluk Bayramı" yaparlar belki.
(Dil dediğin sürekli değişir, değil mi? Canlı bir şey, ne de olsa. Çevir dur; beğenmedin, yine değiştirirsin...)
1930'ların TDK'sı, bereket versin, milletin bu "cumurluk"u dişine vurduktan sonra yüzünü buruşturma -ve “çamurluk”la karıştırma- ihtimâline karşı yedekte bize bir "cumuriyet" sunmuş.
Evet, "cumhûriyet" değil "cumuriyet."
Bülent Ecevit bir zamanlar "Cumhûriyet Halk Partisi" derken o kelimeyi "cumuriyet" gibi telâffuz ederdi, yanlış hatırlamıyorsam.
(Kendisi, uyduruk kelimelere düşkündü; fakat telâffuzu çok iyiydi.)
Yâhu, "cumhûriyet"ten vazgeçip "cumuriyet"i getirseniz bile Arapçadan kurtulamıyorsunuz.
Haa, Arapçadan gelme “siyâset” kelimesini taklîd ederek peydahladığınız “siyasa-siyasal” gibi ucûbelerinizi de unutmayız.
***
Sakın bunları "fantazi" filân zannetmeyin.
Netîce îtibâriyle böyle "lügat-ı müvellede"ler, Atatürk'ün sağlığında, onun tâlîmâtıyla, en azından onun bilgisi dâhilinde doğuruldu, yoğuruldu.
Üstüne de "Türkçe" diye resmî damga vuruldu, âlây-ı vâlâ ile millete duyuruldu.
Bu arada, unutmadan söyleyeyim (Bakın, bu sefer "söyliyeyim-söyliyim" gibi Türkçe hatâları işlemedim):
TDK’mız bu meşhur “Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu”nu bu sene tekrar bastı.
Cumhûriyet Bayramı dolayısiyle öz Türkçecilere ben de bu müjdeyi vermiş olayım.
***
Üstelik bu “Kılavuz” sudan ucuz: Yalnızca dört (4) TL.
Sanırım 83 yıldır dört duvar arasında kalan bu mücevherler kralı öz Türkçe şâheserinin tekrar gün yüzüne çıkması dört gözle bekleniyordu.
"Yabancı" kelimeleri terk etmek için dört dönüp dört bucağı dolaşan; gelgelelim dört yanı deniz kesilen Öz Türkçeciler artık hiç yorulmasınlar.
“Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu”nu kapışsınlar, dört elle yapışsınlar.
Yapışsınlar da dört üstü murat üstü ve zevkten dörtköşe olsunlar...
Bundan sonra dört dilekleri gerçek olur, hep dört ayak üstüne düşerler, kim bilir...
***
Doksan beş yıldan beri hiçbir Cumhûriyet Bayramı’nda kimse böyle dört dörtlük bir sürpriz yapmamıştır bence...
Bu müjdem karşılığında sizden istediğim, dört TL bile tutmayan, yâni bedâvâ bir şey:
Bundan sonra “cumhûriyet” gibi Arapça bir kelime yerine “cumurluk” deyin...
Meselâ bugün dörtçeker arabanızla bir dört yol ağzında durun, gelip geçenlere elinizdeki “Kılavuz”u sallayıp “Cumurluk Bayramı’nız kutlu olsun!” diye bağırın.
Ama bu sırada gözünüzü dört açın!
Eğer bu şekildeki bayramlaşma denemenizin maksat ve inceliğini anlamayan, bir de öfkelenerek size saldırmaya kalkan olursa derhâl gaza basıp arabayı dörtnala kaldırın.
Hem böylece diğer öz Türkçecilerden bir derece üstün olursunuz.
Bülent Ecevit ve Ahmet Necdet Sezer dâhil.
İki kere iki dört...
.
Mustafa Kemal mi Yahya Kemal mi
Mustafa Kemal ve Yahya Kemal...
"Kemal"de buluşmuş olan bu iki zirve arasında uçurumlar vardı.
İnandıkları, hissettikleri, düşündükleri ve söyledikleri çoğu zaman taban tabana zıttı.
Bilhassa din, dil, târih, medeniyet ve kültür üstüne...
Tercihler de farklıydı.
Daha "Kemal" isminde başlıyordu ayrılık.
Mustafa Kemal, isminin Arapça olmasından rahatsızlık duyduğu için "Kemal"i reddedip yerine "Kamal" diye bir ismi tercîh etti...
Zaten Mustafa ismini de sevmiyordu.
Yahya Kemal’se ne "Yahya"dan rahatsızdı ne "Kemal"den...
***
İkisinin ölüm günleri de on birinci ayın ilk on günü içinde: 1945'e kadar adı "kânûnusânî" olan ve kaanunla "kasım" yapılan ay...
(Doğru imlâsına TDK'nın ve yeni alfabenin çâre olamadığı-bulamadığı iki kelime: kânun ve kaanun. TDK ilkinde "a"yı şapkalı kullanıyor; ikincisinde tek “a” ve şapkasız. Fakat yine olmuyor: İlkinde şapkayı gören vatandaş ilk heceyi mi uzatacak, "k"yi ince mi okuyacak, yoksa hem uzun hem ince mi söyleyecek? İkincisinde şapka yok; peki, vatandaş burada "k"yı kalın mı telâffuz edecek, ilk heceyi kısa mı okuyacak? Tam bir muammâ...
Hele şu "katil" kelimesi... Ben "kaf" sesiyle başlayan uzun hecelerde "k" harfinden sonraki "a" ve "u"ları çift kullanarak bu engeli aşmaya çalışıyorum.
N. Sâmi Banarlı'nın yaptığı gibi: kaanun, kaatil, ikaamet...
Şimdiki nesil nerden bilsin ki bütün bunlar elifbâdaki "kef" ile "kaf" seslerinin şimdiki alfabede tek bir harfle karşılanması yüzünden oluyor... Gıcırı bükme ve mantığı dökme bir alfabe...)
Biri 80, diğeri 60 yıl önce bugünlerde öldü: Yahya Kemal'in ölüm yıl dönümü tam beş gün önceydi; Mustafa Kemal'inki tam beş gün sonra...
***
Yahya Kemal'e göre milletimizi "Türk" yapan unsurlar câmi, ezan, tekbir, namaz, besmele, Kur'an, ramazan, oruç, mübârek günler, kandil geceleri, dînî bayramlar, yâni topyekûn İslâmiyet'tir.
Kendisi bunları başta Aziz İstanbul kitabında ve daha birçok eserinde dile getirir:
"Bugünkü Türk babaları, havası ve toprağı Müslümanlık rûyâsı ile dolu semtlerde doğdular, doğarken kulaklarına ezan okundu, evlerinin odalarında namaza durmuş ihtiyar nineler gördüler, mübârek günlerin akşamları bir minderin köşesinden okunan Kur'ân'ın sesini işittiler; bir raf üzerinde duran Kitâbullâh'ı indirdiler, küçücük elleriyle açtılar, gül yağı gibi bir rûh olan sarı sahifelerini kokladılar. İlk ders olarak besmeleyi öğrendiler; kandil günlerinin kandilleri yanarken, ramazanların, bayramların topları atılırken sevindiler. Bayram namazlarına babalarının yanında gittiler, câmiler içinde şafak sökerken tekbirleri dinlediler, dînin böyle bir merhalesinden geçtiler, hayata girdiler. Türk oldular..."
"Bu devletin iki mânevî temeli vardır: Fâtih’in Ayasofya minâresinden okuttuğu ezan ki hâlâ okunuyor! Selim’in Hırka-i Saâdet önünde okuttuğu Kur’an ki hâlâ okunuyor!
Eskişehir’in, Afyonkarahisar’ın, Kars’ın genç askerleri, siz bu kadar güzel iki şey için döğüştünüz!.."
"Din Arap dîni değil, biz onu kendimize uydurmuşuz."
***
Mustafa Kemal'e göre ise İslâmiyet bizi Araplaştırdı ve millî bağlarımızı gevşetti.
Bu yüzden dînimiz hakkında "Arapların dîni - Arap dîni - Muhammed’in dîni" gibi tâbirler kullandı.
Diyordu ki:
“Türk milleti, millî hissi dînî hisle değil, fakat insânî hisle yan yana düşünmekten zevk alır."
“Türkler, Arapların dînini kabûl etmeden evvel de büyük bir millet idi. Arapların dînini kabûl ettikten sonra millî râbıtalarını gevşetti, millî hislerini uyuşturdu.”
“Bu Arap fikri, ümmet kelimesi ile ifâde olundu. Muhammed’in dînini kabûl edenler, kendilerini unutmaya, hayatlarını Allah kelimesinin her yerde yükseltilmesine hasretmeye mecburdurlar...”
“Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhûriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz...”
“Türk milleti birçok asırlar, bir kelimesinin mânâsını bilmediği hâlde Kur'ân’ı ezberlemekten beyni sulanmış hâfızlara döndü...”
***
Yahya Kemal de Mustafa Kemal de hem Şark (Doğu) hem Garp (Batı) medeniyetini biliyordu.
Yahya Kemal diyordu ki:
"Avrupa medeniyetinin en feyizli menbaı Yunan ve Roma; bizim ise en feyizli menbaımız Arap ve Acem..."
Mustafa Kemal ise şunları söylüyordu:
“Medeniyete girmek arzu edip de Garb’a teveccüh etmemiş devlet hangisidir?”
“Memleketimizi asrîleştirmek istiyoruz. Bütün mesâîmiz Türkiye’de asrî, binâenaleyh Garbî bir hükûmet vücûda getirmektir."
"Şapka da giyeceğiz, Garb'ın her türlü âsâr-ı medenîsini de alacağız. Medenî olmayan insanlar, medenî olanların ayakları altında kalmaya mahkûmdur..."
***
Yahya Kemal'in en sevdiği şehir İstanbul'du.
Kendisine "Üstad, Ankara'nın en çok nesini seviyorsunuz?" diye soranlara verdiği karşılık bile bu aşkı îlân eder:
"İstanbul'a dönüşünü…"
Mustafa Kemal ise tercîhini Ankara'dan yana kullanmıştır.
***
İki "Kemal"in birçok şeyde olduğu gibi Türkçeye bakışları da çok farklıydı.
1932'de Mustafa Kemal'in emriyle kurulan TDK'nın o yıllarda Türkçeyi tasfiye çalışmalarına Yahya Kemal de -bizzat Atatürk tarafından- dâvet edildi.
Yahya Kemal'e göre dilin sâhibi devlet değil milletti.
"Kelimeleri fertler değil, cemiyetler yapar." diye düşünüyordu.
"Türkçeye röntgen şuâları ile bakmak mümkün olsaydı, Türkçeye girmiş bir kelimenin hangi ve ne gibi mecbûriyetle girmiş olduğunu görürdük." diyordu. Böyle bir insanın "Dil İnkılâbı"nı benimsemesi, hele hele Türkçenin tasfiye edileceği bir hareket ve faâliyete katılması imkânsızdı.
Nitekim bu cereyâna katılmadı, kapılmadı.
Mustafa Kemal'in Türkçeye müdâhale teklîfini reddetti.
***
İki “Kemal”in farklı ve zıt tarafları kısa bir yazıyla değil ancak kitaplarla anlatılabilir.
İki “Kemal”in de doğru anlatılıp öğretilmesi dileğiyle...
“Kemâl”e ermek için
.
Öz Türkçe Ezan Banladım
Temcit pilâvı gibi ısıtılıp ısıtılıp öne sürülen bir şey: Türkçe ezan...
En son, CHP Ardahan Mebusu Öztürk Yılmaz'ın derin dondurucudan çıkarıp ısıttığı kayıntı...
Ondan öncekiler tarafından da birçok kez ocağa konup indirilmişti.
Lehte ve aleyhte kaşık sallayan sallasın; ama şunu da fark etmek lâzım:
Bu nevâle çoktan bozuldu, koktu...
***
Hayır, ben bu eski dâvâyı münâkaşa edenlerden değilim.
Fakat artık bu tartışmaya tâze fikirler ve yeni bir üslûp kazandırmak lâzım.
Çünkü Türkçe ezan taraftarları meseleyi o kadar donuk ve kalıplaşmış bir mantıkla dile getiriyorlar ki en az "Türkçe ezan pilâvı" gibi bayat bakliyat ve laklakiyat...
Vallahi şimdi onlara yardım edesim geldi.
Kendini ezik ve âciz gören, yeni fikirler îmâl edemeyen bu insanlara acıyorum.
Onlara biraz cesâret ve akıl vermek istiyorum.
***
Diyorum ki:
68 yıldan beri "Türkçe ezan! Türkçe ezan!" dediniz ama feryâdınıza kulak asan olmadı.
Çünkü ağzınızda “aynı geviş, aynı sakız” misâli hep slogan...
Bakın, şimdi size Türkiye’nin son 68 yılında düşünülememiş en parlak ve fırlak fikirlerden birini söylüyorum:
"Türkçe ezan" kalıbı artık eski moda, haberiniz olsun!
Şimdi "Öz Türkçe ezan" fikr-i bikrini îlân etmenin zamânı geldi.
Yanlış duymadınız: "Öz Türkçe ezan" dedim.
Hayır, bu Öztürk Yılmaz’ın bahsettiği ezan değil.
Onunki, mâlûm 1932 model "Türkçe ezan” olup "Halk Fırkası"nın veyâ “Cumhûriyet Fabrikası”nın ilk seri mâmullerinden...
Bugün için o, müzelik bir parça...
Benimki ise 2019 model...
Yepyeni ve orijinal “öz Türkçe” parçalarla modifiye edilmiş olup “kulak yolu tutuş” ve görünüş bakımlarından bir önceki modelden çok çok üstün bir performans gücüne sâhip...
Kendi îmâlâtım diye demiyorum ama efsâne bir şey...
Arzu ederseniz şimdiden piyasaya sürebilirsiniz.
Kapışılacağından emînim...
***
Biliyorum, geç anlıyorsunuz, o yüzden size biraz daha îzâhat vereyim:
İlk Türkçe ezanın okunduğu 1932'den beri dilimizin üstünden "Dil Darbesi" tankının paletleri kaç kere geçti, göremediniz mi?
Bakın, siz hâlâ o devrin Türkçesinde ısrâr ediyorsunuz!
1932’den 1950’ye kadar minârelerde resmen “banlatılan” o ezanın “öz Türkçe” olduğunu zannediyorsunuz çünkü...
Yâhu “öz Türkçe ezan” aşkına olsun, uyanın!
***
Patenti bendenize âit olan bu “Öz Türkçe Ezan” banlamasını banlayayım da sizi ben uyandırayım:
Öz Türkçe Ezan
"Oğan en büyüktüüür!
Oğan en büyüktüüür!
Kuşkusuz tanıklık ederim: Oğan’dan başka tapılacak yoktuuur!
Kuşkusuz tanıklık ederim: Oğan’dan başka tapılacak yoktuuur!
Kuşkusuz tanıklık ederim: Övülmüş, Oğan’ın yalvacıdııır!
Kuşkusuz tanıklık ederim: Övülmüş, Oğan’ın yalvacıdııır!
Haydin tapıncaaa!
Haydin tapıncaaa!
Haydin onumaaa!
Haydin onumaaa!
Oğan en büyüktüüür!
Oğan en büyüktüüür!
Oğan’dan başka tapılacak yoktuuur!"
***
Öz Türkçe Ezan Lügatçesi
Oğan: Şemseddin Sâmi’nin tesbîtine göre, “Tanrı” kelimesi aslen Çincedir ve bunun Türkçesi "Oğan"dır.
Kuşkusuz: 1932 model Türkçe ezanda kullanılan "şüphesiz" kelimesi Arapça asıllıdır. Onun yerine "kuşkusuz" denmeli.
Tanıklık: 1932 model ezandaki "bilirim bildiririm" sözleri "eşhedü"nün yanlış tercümesidir. "Şehâdet" Arapça, "şâhitlik" de Arapça-Türkçe karışığı olduğundan geriye saf Türkçe olan "tanıklık" kalıyor.
Övülmüş: Muhammed kelimesi Arapça asıllı olduğundan, yerine onun Türkçesi olan "Övülmüş" denmeli.
Yalvaç: 1932 model ezandaki "elçi" sözü her ne kadar Türkçe olsa da Osmanlı devrinde kullanıldığından artık kovulmalı ve tâ Orhun Kitâbelerinden kalkıp gelen "yalvaç" hazretleri resmen hüsnükabul görmelidir.
Vaazlarda ve diğer dînî sohbetlerde de "Peygamberimiz Hazret-i Muhammed" gibi anlaşılmaz sözler değil "Yalvacımız Sayın Övülmüş" gibi aydınlatıcı ibâreler tercîh edilmelidir.
Tapınç: 1932'de her ne kadar TDK (o zamanki adıyla Türk Dili Tedkik Cemiyeti) varsa da henüz "tapınç"ı bulamamış, Farsça "namaz" gafletinden kurtulamamıştı. Üç sene sonra kafasına ve gönlüne birdenbire doğan "tapınç"ın o zamanki "Türkçe Ezan"a dâhil edilmeyişi ne büyük bir gaflet!
Onum: Süzme Arapça olan "felâh" kelimesinin 1932 model ezanda kullanılması gaflet değilse dalâlettir. Aslında TDK bundan üç sene sonra "felâh"tan tezikti ve "onum"a tızıktı. Gelgelelim resmî ezanda "felâh"ın koltuğuna dokunulmaması ve yerine "onum"un konmaması dalâletten de öte bir şey...
Adını diyemedim.
***
Ey öz Türkçeciler ve Türkçe ezancılar cemaati!
Biliyorum ki öz Türkçe ezan isimli şâheserim dolayısıyla beni bir alkış, tezâhürat ve teşekkür tûfânına gark edeceksiniz.
Yâni sağ olun, var olun ama hiç de gerek yoktu.
Evet, 68 yıllık büyük hasretinizi gidermek için size yepyeni bir imkân sundum.
Ama yine de sizden bir karşılık falan beklemiyorum.
Öztürk Yılmaz gibi cesur fikir adamlarının ve Türkçe ezancıların, kendi partilerinde bile istenmeyen adam îlân edilmesi, doğrusu beni üzdü.
Hem bu üzüntümü yenmek hem de merâk ettiğim bir şeyi denemek için oturup öz Türkçe ezan yazdım...
***
Sizden tek bir isteğim var:
Özene bezene yazıp büyük iddiâlarla şekil verdiğim bu öz Türkçe ezâna sâhip çıkın lütfen!
"Ulu Oğan" aşkına!
Bir de şu:
Haydin iş başına...
"Türkçe ezan"la yapamadığınız-yaşamadığınız "tapınç"lar için yeteri kadar beklediniz.
Yarından tezi yok, kendinize bir "tapınak" ayarlayın.
Ve orada artık öz Türkçe ezan okuyun, okutun.
(Buna kaanûnen bir engel de yok zâten.)
Ve beş vakit "tapınç"a başlayın.
Unutmayın:
O da öz Türkçe olsun.
***
"Hocam, bu öz Türkçe ezânın güftesini sen yazdın ama bunun bestesi ne olacak?" diye soruyorsunuz, değil mi?
Ne bileyim canım, bestesinden bana ne!
Onu da mı ben yapacaktım?
Yok artık!
Fâzıl Say ne güne duruyor
.
Lâtin Harflerini Alıp Kurtulduk
Bundan tam 90 yıl evvel bugünlerde bulunan hârikulâde bir ilâç sâyesinde milletimiz dermansız bir hastalıktan iyileşmeye başladı.
Evet, 1000 yıldır beyni sulanmış olan milletimizi bu hâle getiren faktör şu korkunç “Arap harfleri”nden başkası değildi.
“Asırlardan beri kafalarımızı demir çerçeve içinde bulunduran, anlaşılmayan ve anlayamadığımız işâretlerden kendimizi kurtarmak mecbûriyetindeyiz." deniyordu.
“Asırlardan beri” kafalarımızı örümcek bağlamıştı, çünkü.
1000 yıldan beri “anlaşılmayan ve anlayamadığımız işâretlerden kendimizi kurtarmak” mümkün olmamıştı bir türlü.
1000 yıl boyunca güneşin doğuşuna ve batışına -zamânın mânâsını unutup kaybedecek kadar fazla- şâhid olan bu millet toptan bunamıştı demek ki...
Neyse ki sonunda tam isâbetle teşhis edilen hastalığın tedâvîsi de daha fazla gecikmeden başlatıldı...
Kısaca söyleyelim:
Nihâyet sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
“Büyük Türk milleti cehâletten, az emekle, kısa yoldan, ancak, kendi güzel ve asîl diline kolay uyan böyle bir vâsıta ile sıyrılabilir. Bu okuma yazma anahtarı ancak Lâtin esâsından alınan Türk alfabesidir..."
Mustafa Kemal'in bu sözleriyle ifâde ettiği gibi, eğer “kendi güzel ve asîl diline kolay uyan” Lâtin alfabesine geçmeseydik, “okuma yazma anahtarı”nı bulamaz, “600 yıllık cehâlet”ten sıyrılamaz, “geri kalmış kavimler sürüsü”nden ayrılamazdık...
Aman, dağlara taşlara!..
Sevinin: Sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
Ya bu “Elifbâ tiryâkiliği”nden kurtulmasaydık?..
Hâlimiz nice olurdu o zaman?..
Hayır, hayır; bu derin meseleyi öyle basit sözlerle geçiştirmek olmaz.
Aksi hâlde “Lâtin harfleri”ne kavuşmanın ne büyük bir nîmet olduğunu idrâk edemeyiz.
Ve eğer kadrini kıymetini bilmezsek -dilim varmıyor- bu nîmet bir gün avuçlarımızdan kayıp gider...
Öyleyse hayal ve düşünce gücümüzü zorlayıp bâzı tahminlerde bulunmamız lâzım.
“Lâtin harfleri”ni almasaydık başımıza neler gelirdi acabâ?
İşte bu şuura ermeli, mantıklı cevaplar vermeli...
***
Meselâ, meselâ...
Şâyet bu “aydınlık” çağda biz hâlâ “Arap harfleri” kullanıyor olsaydık Türkiye’de kitap okuma nisbeti -Allah göstermesin- binde bir falan olurdu...
Hayâli bile korkunç!..
UNESCO -Allah bilir ya- “kitap okuma nisbeti”nde bizi yoksul Afrika ülkeleriyle aynı kategoride, sözün gelişi, 86’ıncı sırada gösterirdi...
Türkiye’de “kitap” dediğin şey, -hafazanallah- ihtiyaç listesinin tâ sonlarına, belki de 235'inci sırasına zar zor yazılırdı.
Dünyâda kitap için kişi başına harcanan para, vasatî 1,3 dolarken Türkiye’de ancak çeyrek dolar civârında kalırdı.
İngiltere ve Fransa'da nüfûsun yüzde 21'i, Japonya'nın yüzde 14'ü, İspanya'nın yüzde 9'u düzenli kitap okurken Türkiye'de yalnızca on binde 1 kişi kitap okurdu.
Yine şu (felâket tellâlı) UNESCO'ya göre Türkiye, çocuklara kitap hediye etme husûsunda 180 ülkenin son sıralarında, meselâ 140'ıncı falan olurdu.
Lâtin alfabesine geçtik de şimdi başımıza bu utanç verici hâller gelmiyor...
Şeytan kulağına kurşun...
Çünkü biz sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
Sakın bunları okurken kâbus görmüş gibi olmayın.
O kâbus bundan tam 90 sene önce sona erdi, geçti, bitti.
Korkmayın.
Hani, farzımuhâl “Ya Lâtin yazısına geçmeseydik?” diye fikir yürütüyoruz, o kadar...
Yâni bunlar birer “faraziye”den ibâret...
Çoktandır sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
Devâm ediyoruz.
Eğer o “karınca duâsı gibi” yazıda kalsaydık ve “az emekle, kısa yoldan” Lâtin harflerine sıçramasaydık ne zifirî bir karanlıkta bocalayıp dururduk...
Halkımızda okuma yazma nisbeti, beğenmediğiniz birçok ülkenin bile gerilerinde kalırdı.
Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Şili, Meksika ve Arjantin'den meselâ...
Arapça elifbâ Japonların ve Çinlilerin kullandığı alfabeden zor olduğu için, okuma yazma nisbetimiz onlarınkinden bile daha düşük olurdu...
Allah korusun!
Neyse ki sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
Kitabevleri, neşriyatçılar, matbaalar bir bir kapanırdı.
Kitap fuarları ne zavallı hâllere düşerdi kim bilir...
İstanbul Kitap Fuarı'nı ziyâret eden grupların çoğu aslında okuyucu değil de hafta sonu yapacak işi olmayan, evde sıkılan, bir gezelim görelim, bakalım buralarda neler-kimler var, diyen meraklı tiplerden meydana gelirdi...
E, vatandaş o fuarlarda zâten n'apacaktı ki?
"Okuyamadığı bir alfabe" ile yazılan kitapları satın alıp da evine götürecek kadar aptal olamazdı herhâlde!..
Yâni bu memlekette “kültür ekonomisi” diye bir şey de kalmazdı.
Ama biz sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
***
Türkiye'de kitap okumak o kadar geri planda kalırdı ki...
Vatandaşımız bu işe 24 saatlik zaman diliminin 1000'de 1'ini değil, 1440'ta 1'ini ayırabilirdi.
Yâni günde bir (1) dakîka...
Buna karşılık, muhtemelen televizyon karşısında 6 saat, internet başında 3 saat vakit geçirirdi.
Peki, millet neden böyle davranırdı?
"Asırlardan beri kafalarımızı demir çerçeve içinde bulunduran, anlaşılmayan ve anlayamadığımız işâretlerden kendimizi kurtarmak mecbûriyetindeyiz." diyen Mustafa Kemal'in tavsiyesine uymak için, tabii ki...
Çünkü “Arap harfleri” denen o “demir çerçeve”den kurtulmanın en güzel yollarından biri TV ve bilgisayarların “renkli cam ekran çerçevesi”ne kaçıp sığınmak olurdu elbette...
Ne mutlu! Sihirli formülü bulduk.
Lâtin harflerini alıp kurtulduk...
.
Muallimler Günü Gününe Uymaz
Öyle bir meslek ki birkaç adı var, birbirine uymaz:
"Hoca" mı desek, yoksa "öğretmen" mi?
Ha, bu arada "muallim" de var(dı).
Yeni neslin karşısına belki de yalnızca Çalıkuşu'nda, Safahat'ta ve Sabahattin Ali romanlarında falan çıkan bir kelime...
Bir de artık kimsenin bilmediği türkülerde...
Peki, bu "öğretmen" nereden geldi?
Dedeler "muallim" diyordu, torunlara "öğretmen" dedirttiler.
“Muallim”ler altı asırlık unvanlarını böylece kaybetti.
Bir mesleğin ismi resmen değiştirildi.
Yâni bu işte de "Dün dündür, bugün bugündür." zihniyeti hâkim oldu.
“Dün, dündü cancağızım / Ne kadar söz varsa düne ait / Şimdi yeni şeyler söylemek lâzım...” diyen Mevlânâ’nın sözünü de belki “Öyleyse mevcut kelimeleri atıp yeni kelimeler bulmak lâzım.” diye anlayıp bu mesleğe de yeni bir isim koydular.
Kim bilir?..
Muallimler günü gününe uymaz...
***
Bu "muallim"ler bir zamanlar çok iyi maaşlar alıyorlarmış.
Henüz "24 Kasım Muallimler Günü" yokmuş.
Rivâyete göre Cumhûriyet'in ilk yıllarında bir "muallim" maaşı ile yirmi adet cumhûriyet altını alınabiliyormuş.
Daha "24 Kasım Muallimler Günü" yokmuş.
Nerden çıkarılmış bu "24 Kasım Muallimler Günü" acabâ?
Mustafa Kemal Atatürk 1929 yılında o gün "Millet Mektepleri Başmuallimi" îlân edilmiş de ondan...
Ayrıca, bu mesleğin müthiş bir forsu da varmış.
Ama hâlâ "24 Kasım Muallimler Günü" yokmuş.
Yüksek maaş alıp gününü gün eden “muallim”lerin kalbinde bir türlü doldurulmayan bir boşluk vardı, muhtemelen.
Bu yüzden mutlu olamıyorlardı...
Yıllarca edebiyat hocalığı yapmış olan Ârif N. Asya’ya “Hastalık, sevgisizlik, öksüzlük / Neler geçirdim ben...” şiirini yazdıran duygulardan biri de belki ömrü boyunca hiç “Muallimler Günü" yaşamamış olmasıydı...
Ne çelenk ne çiçek ne bir hediye...
Neyse ki haşmetli 12 Eylül paşaları “muallim”lerin rûhundaki bu dayanılmaz sıkıntıyı teşhis ettiler de imdatlarına yetiştiler.
Rûhen ve zihnen tam elli iki yıl beklenen günü, yâni anlı şanlı "24 Kasım Muallimler Günü"nü ihdâs ettiler...
Cumhûriyet’i kuran, Lâtin harflerini alarak milleti cehâletten kurtarıp "Millet Mektepleri Başmuallimi" unvânını kazanan Mustafa Kemal’in düşünemediği şeyi Kenan Evren Paşa akıl etti.
Netekim...
“Gün”süz günlerden “gün”lü günlere...
Muallimler günü gününe uymaz...
***
Lâkin merâk ettiğim bir şey var:
“Muallimler Günü” olarak Türkiye’nin (aslında Kenan Evren’in) benimsediği târih “24 Kasım.”
Fakat UNESCO’nun teklîfiyle dünyânın birçok ülkesinde kabûl edilen gün “6 Ekim... ”
Niye böyle ayrı düştük?..
Ölçü ve tartıları, kaanunları, harfleri, takvim ve saat sistemini Avrupa’dan hazır aldıysak “Muallimler Günü”nü de hiç düşünmeden, paşa paşa ithâl edebilirdik.
Neyse, belki gün gelir, bu mesleği icrâ edenlerin unvânını “teacher” olarak değiştiririz de öyle uyarız Avrupa’ya...
Muallimler günü gününe uymaz...
***
Bu memlekette "muallim" olmanın hiçbir şartı ve standardı olmadı nerdeyse...
Hemen her devirde ve iktidar zamânında “muallim”lerin yetiştirilmesi, seçilmesi ve istihdâm edilmesi farklılık gösterdi...
Bâzıları doğru dürüst Türkçe bile konuşamayan 76.000 lise mezunu, 1970'lerin sonuna doğru, yâni Bülent Ecevit iktidârında, 45 günlük hızlandırılmış kurslarla "muallim" yapılıverdi!..
Hattâ bunun üzerine Süleyman Demirel, Türk siyâsî târîhine geçen sözlerden birini söyledi:
"Kırk günde kabak bile yetişmez..."
Ben o sıralarda 16-17 yaşındaydım, çok iyi hatırlıyorum.
(Binâenaleyh... "Hayır, demedi!" diyenin alnını garışlarım!)
Ülkenin geleceğini emânet ettiğimiz milyonlarca yavrumuz kimlerin eline teslîm edildi!..
40 sene önce 45 günde gıcırı bükme "muallim" yapılan 76.000 lise mezunu vardı.
Bugünse en zor fakültelerden diploma almış, yetmezmiş gibi KPSS'yi de kazanmış; fakat yıllardan beri "muallim" olamamış yarım milyona yakın gençten bahsediyorlar...
Ne günlere kaldık bre ağalar!
Muallimler günü gününe uymaz...
***
Şimdi söyleyeceklerim gerçekten acı...
Bir zamanlar sokaktan toplanan binlerce "muallim" vardı; şimdi "muallim" olarak alınmadığı için sokaklara dökülen, fakülte mezunu yüz binlerce genç...
Bir kısmı artık "genç" olmaktan çıkmış, kırkına gelmiş, çoluk çocuğa karışmış...
AVM'lerde -temizlikçilik dâhil- en ağır işlerde çalışan ve asgarî ücrete tâlim eden...
Her seferinde büyük bir ümitle tâyin bekleyen; gelgelelim sonunda hava alıp yine "Bekle Yârin Köşesini" türküsüne devâm eden...
Aklına gelen en kötü ve en iyi ihtimal senaryoları arasında yıllarca savrulan, yorulan, dalgalanıp durulan...
O çok iyi bildikleri ve her taraflarını kaplayan korkunç uçurumların üstünde yükselen dar ve kaygan "ümit" tepesinde tutunmaya çalışan...
Gün olur, bütün sevdikleriyle berâber bâzen en kestirme yoldan dibe vurur onlar...
Gün sayarlar, ama gün görmezler...
“İsyanlı Sükût”u kimseler duymaz.
Muallimler günü gününe uymaz
.
Muallimler Aranıyor
Memleketin her bucağında hizmet etmek için hazır olan ve aşağıdaki şartları taşıyan muallimler aranıyor:
1. Rabb'ini, kendini ve haddini bilen; yalnızca bedeniyle değil, rûhuyla da "gerçek bir insan" unvânını hak eden,
2. Çocukları, bütün insanları -hattâ bütün canlıları- sevip onlara lâyık oldukları saygıyı gösteren; onlara karşı mütevâzı ve fedâkâr olan,
3. Her sene veyâ iki-üç senede bir yapılacak ve kendisini cibilliyet, şahsiyet, haysiyet, zihniyet, meziyet, meymenet, merhamet gibi yönlerden ölçecek olan imtihanlardan geçen,
- İnsanlık, adâlet, cömertlik, fedâkârlık, tevâzu bakımlarından talebelerine örnek teşkîl eden,
5. Talebelerine önce insanlık ölçülerini, sonra matematiği; önce tabiata hiç zarar vermeden yaşamayı, canlı-cansız bütün unsurları korumayı, sonra fen bilgisini öğreten,
6. Alfabeyi tanıdığı kadar elifbâyı da tanıyan,
7. Zengin ve engin Türkçeyi gaayet düzgün konuşup yazabilen,
8. Dede Korkut, Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yûnus Emre, Âşık Paşa, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Kâtip Çelebi, Evliyâ Çelebi, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Âşık Veysel, Necip Fâzıl, Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali, Sait Fâik, Orhan Veli, Câhid Sıtkı vb.nin eserlerini okuyup anlayabilen...
***
Ne oldu, bunları "ütopya / ham hayal / hayâl-i muhâl" mi buldunuz?
Hayalse hayal; fakat bunu devlet ve millet olarak yapamazsak da hiç başka hayal kurmayalım.
Bu hayal gerçek olmazsa sonumuz felâket...
O hâlde -îcâb ediyorsa- her şeyi durdurup önce bu meseleyi halletmemiz lâzım.
Türkiye'de "muallim" denince akla yalnızca "Tâyinler ne zaman olacak?" diye sorup duranlar geliyorsa vay bize, vaylar bize!..
Evet, varsa yoksa "Tâyinler ne zaman olacak?.."
Bir an önce maaşa bağlan, sonra keyfince davran...
***
Ülkenin geleceğini emânet ettiğimiz milyonlarca yavrumuzu kimlerin eline teslîm ediyoruz?
Çevremizde, haberlerde, sosyal medyada her gün gördüğümüz birtakım "muallim" sîmâlarını şöyle bir gözden geçirelim mi?
Küfürbaz, yalancı, dönek, para canlısı, menfaatçi, sapkın...
Çoğu da kendilerini "Atatürkçü / İslâmcı / sağcı / solcu / milliyetçi vs." gösterip maskeler.
Falan partiden / filân sendikadan görünüp her türlü haltı işleyenin de haddi hesâbı yok...
Şahsiyetindeki çarpıklığı ve yediği haltları gizlemek için türlü türlü kurnazlık...
***
İsterseniz Mehmed Âkif'in tasvîr ettiği "muallim"e bir bakalım:
"Görmeliydin o muallim denilen maskarayı.
Geberir, câmiye girmez, ne oruç var, ne namaz
Gusül abdestini -Allah bilir ammâ- tanımaz.
Yelde izler bırakır gezdi mi bir çiş kokusu;
Ebenin teknesi, ömründe pisin gördüğü su!
Kaynayıp çifte kazan, aksa da çamçak çamçak
Bunu bilmem ki yarın hangi imam paklayacak?
Huyu dersen bir adamcıl ki sokulmaz adama
Bâri bir parça alışsaydı ya son son, arama!
***
Yola gelmez şehirin soysuzu, yoktur kolayı
Yanılıp hoş beş eden oldu mu, tınmaz da ayı.
Bir bakar insana yan yan ki, yoz olmuş manda
Canı yandıkça, döner öyle bakar nalbanda.
Bir selâm ver be herif! Ağzın aşınmaz ya… Hayır,
Ne bilir vermeyi hayvan, ne de sen versen alır.
Yağlı yer, çeşmeye gitmez; su döker, el yıkamaz
Hele tırnakları bir kazma ki insan bakamaz.
Kafa orman gibi, lâkin o bıyık hep budanır
Ne ayıptır desen anlar, ne tükürsen utanır.
Tertemiz yerlere kipkirli fotinlerle dalar;
Kaldırımdan daha berbâd olur artık odalar...
Örtü, minder bulanır hepsi, bakarsın, çamura.
***
Su mühendisleri gelmişti... Herifler gâvur a,
Neme lâzım bizi incitmediler zerre kadar;
İnan oğlum, daha insaflı imiş çorbacılar!
Tatlı yüz, bal gibi söz... Başka ne ister köylü?
Adam aldatmayı a'lâ biliyor kahbe dölü!
Ne içen vardı, ne seccâdeye çizmeyle basan;
Ne deyim, dinleri bâtılsa, herifler insan.
Hiç ayık gezdiği olmaz ya bizim farmasonun...
İçki yüzler suyu, ahlâkını bir bilsen onun!
Şimdi ister beni sen haklı gör, ister haksız,
Öyle devlet gibi, ni'met gibi laflar bana vız!
İlmi yuttursa hayır yok bu musîbetlerden...
Bırakın oğlumu, câhilliğe râzıyım ben."
***
Evet, Mehmed Âkif'in "İlmi yuttursa hayır yok bu musîbetlerden..." dediği böyle tiplerden kurtulmanın ve memleketi kurtarmanın yegâne yolu, yukarıdaki "îlân"a uygun insanları bulup "muallim" olarak istihdâm etmektir.
Yalnızca "günü kurtarmak" peşindeyseniz, geleceğinizi karartırsınız...
Çocuklarımızın terbiyesini yukarıda târîf edilen ve “muallim” unvânı taşıyan “insan müsveddeleri”ne teslîm edip bozmaktansa Mehmed Âkif gibi, “Bırakın oğlumu, câhilliğe râzıyım ben." demek daha doğru olacak...
“Muallimler” bozuksa bütün millet bozulur.
.
Muallimler Niçin Öğretmen Oldu
“Muallim” kelimesi Türkçede altı asırlık köklü bir geçmişe sâhip.
Buna rağmen, 1935'ten îtibâren bütün resmî metin ve yazışmalardan kovuldu.
Yerine de -TDK tarafından uydurulup devlet gücüyle yayılan- "öğretmen" konuldu.
Şimdi "E, ne var bunda? Arapça olan bir kelimeden resmen kurtulup yerine misler gibi öz Türkçe 'öğretmen' sözünü kazandık işte, ne mutlu!.." diyenler olabilir.
(Nitekim bana sözlü veyâ yazılı cevap verenlerin çoğu bu mantığı kullanıyor. Böylesine saf fakat yalın kat ve sakat bir düşüncenin sâhiplerine, dilin yapısı bir yana, giriş kapısını bile anlatmak zor.)
Büyük yanlış şu: "Öğretmen" kelimesi Türkçeye meşrû ve doğru yoldan girmedi ki...
Ya nasıl oldu?
Resmen zorlandı.
Diğer binlerce kelime gibi...
***
"Türkçede resmî zorlama" nasıl oldu?
Aynen şöyle:
1. Bu dilin asırlardır derleyip derleyip, mühürleyip mühürleyip biriktirerek hazînesine kattığı binlerce sözün sırtına bizzat TDK tarafından “Osmanlıca artığı, yabancı” yaftası vuruldu.
2. Bu kelimeler, TDK lügatlerinden çıkarıldı.
3. TDK lügatlerinden çıkarılamayanlar da "eski / Osmanlıca" diye etiketlendi.
4. Kâfî gelmedi, bu kelimeler artık resmî metinlerden de ayıklandı. Bilhassa ders kitaplarında ve devletin yaptığı imtihanlarda hemen hiç kullanılmadı.
5. Yeni nesiller bu kelimeleri neredeyse hiçbir yerde göremez, duyamaz, anlayamaz oldu.
6. Daha yeniler içinse kendi atalarının Türkçesi anlaşılmaz, karışık, tuhaf ve değişik bir dil hâline geldi.
7. 1920 ve 1930’ların Türkçesi, yâni Hâlide Edip Adıvar, Sabahattin Ali, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nûri Güntekin gibi romancıların dili dahi bugünkü nesillere yabancı...
"Kelime yasaklama"nın en akıllı ve sinsi yolu bu...
İngiliz kurnazlığı çapında bir iş...
***
Türkçede -hem de 600 yıldan beri- var olan "muallim" kelimesi unutulsun diye onun yerine TDK tarafından 'öğretmen' diye bir söz îmal ve ikaame edilip dikildi.
(Bendeniz bunlara "DİK" diyorum: Devlet İkaameli Kelimeler.)
Yeni devletin kuvveti, geçmişi unutturma gayreti, Osmanlıya muhâlefeti; TDK’nın mârifeti ve dili özleştirme (!) şehveti ile doğurup yoğurduğu uyduruklar...
Öz Türkçecilik belâsı, anadilin düttürü Leylâ'sı, uydurmacılığın dik âlâsı ve hâfızanın iflâsı...
Gıcırı bükme meydana getirilen ve yetirilen bu yeni dil çeşitli isimlerle anılmıştır:
TDK Lehçesi, Uydurukça, Uydurca, Devlet Argosu, Kurbağaca, Çitakça vb...
(Bu tâbirler, Abdulkadir İnan, H.Edip Adıvar, Fuat Köprülü, N.Fâzıl Kısakürek ve İsmâil Hâmî Dânişmend gibi devâsâ isimler tarafından kullanılmıştır.)
Günümüzün Türkçesi 1930'lu yıllardan îtibâren resmî müdâhale ve desteklerle ortaya çıkan ve adına DİT (Devlet İkaameli Türkçe) diyebileceğimiz bir dildir.
Ne yazık ki, Türkiye'de ana sınıflarından üniversiteye kadar tedrîsâtın hiçbir basamağında bu bilgiler yer almaz.
Körpe ve genç beyinler hâlâ "Dil Darbesi" şakşakçılarının sloganlarıyla doluyor.
İşte ilk önce bu ezberleri beynimizden kazıyıp atmalıyız.
Dilde olan biteni millete anlatmalıyız.
Sonra da 80 yıllık açığı kapatmalıyız.
***
Bakın, bu "öğretmen"in hikâyesi şu:
Türkçede 1935'e kadar "muallim, muallime, müderris, dersiâm, üstad, mürebbî, hoca, müeddib, öğretici" kelimeleri vardı.
Mustafa Kamal'ın emriyle kurulan TDK, 1935'te "muallim, müderris" kelimelerinin yerine "öğretmen" diye bir şey uydurdu.
"Mürebbî" yerine önce (1935'te) "eğitmen" dedi.
Sonra (1942'de) "mürebbî" için hem "öğretmen" hem de "eğitmen" karşılığını verdi.
Aslında "muallim" kelimesiyle "müderris" arasında da "muallim" ile "mürebbî" arasında da farklar vardı.
Meselâ "müderris" denilen kişi "Kaamûs-ı Türkî"deki kayıtlara göre şu demekti:
"Ders-i âmm hocası, cevâmi'-i şerîfede medrese-nişîn talebe-i ulûm-ı âliye ve dîniyyeyi okutan ulemâdan zât."
Ayrıca, bu kelime "Tarîk-i ilmînin bir pâye-i mahsûsunu hâiz zât"ın unvânıydı.
Öte yandan "mürebbî" kelimesiyle "muallim" de bire bir aynı değildi.
Yine "Kaamûs-ı Türkî"nin verdiği mânâya göre "mürebbî" şuydu:
"Bir veyâ birkaç çocuğun tâlim ve terbiyesi uhdesine ihâle edilmiş olan erkek veyâ kadın terbiyeci, husûsî muallim ve muallime."
İşte bu farkları 1935'te göz önüne alarak "muallim" için başka, "mürebbî" için başka karşılıklar bulan TDK, bundan yedi yıl sonra iki mefhum arasındaki "nüans"ı unuttu yâhut görmezden geldi...
Mefhumlar arasındaki çizgileri resmî silgilerle silip belirsiz hâle getirmek Türkçeye hizmet midir?
Meselâ, "muallim" ile "muallime" arasındaki farkı görmemek veyâ göz ardı etmek "dilcilik" midir?
"Muallime"nin TDK lehçesindeki adı da bugün "bayan öğretmen" oldu...
***
"Muallim-müderris-mürebbî" kelimelerini yabancı gören ve yerlerine kelimeler uyduran TDK'yı "Türkçe tarafdârı" sananlar-sayanlar şu suâlimi cevaplasınlar da göreyim:
"Muallim-müderris-mürebbî" kelimeleri yabancıydı da "profesör-doçent" kelimeleri Türkçe miydi?
Neden, onların da Türkçesi yapılmadı?
Peki, Arapçadır, diye “mektep” levhasını indirip yerine kendi îcatları olan “okul” tabelasını asan öz Türkçeci beyzâdeler, Fransızca “lise-enstitü-fakülte-akademi-üniversite”ye niçin ses çıkarmadılar?
Mesele Türkçe falan değildi.
Siz hâlâ anlamadınız mı?
***
"Muallimler" isimlerinden sonra bilgi ve ruhlarını da kaybettiler sanki...
Büyük ilim, fikir ve sanat adamlarından "Muallim"unvânı taşıyan yüzlerce insanımız var...
Muallim Nâci, Muallim Cevdet, Muallim Rifat...
"Öğretmen" unvanlı ilim, fikir ve sanat adamı kaç tâne çıktı?
Nerden nereye...
.
Gürer Gülsevin'in Dili mi Sürçtü
Şimdi muhtemelen "Gürer Gülsevin de kim?" diyeceksiniz.
Kendisi 26 Haziran 2018 târihinden beri TDK'nın reîsi...
Geçenlerde (11. 12. 2018 Salı günü) Akdeniz Üniversitesinde “Türkçe Nedir? Ne Türkçedir” adlı bir konferans veren TDK Reîsi Prof. Dr. Gürer Gülsevin demiş ki:
“İnanarak söylüyorum ki Türkçe şu anda târihinin en güzel günlerini yaşıyor...”
İfâde aynen bu...
(Haberi gerek TDK'nın gerek Akdeniz Üniversitesinin resmî internet sitelerinde bulabilirsiniz.)
Bunu söyleyen -veyâ böyle düşünen- kişi "herhangi biri" olsaydı kaale almaz, geçerdim.
Gelgelelim, bu zât, koskoca TDK Reîsi!..
Sözü "yanlış"ın da ilerisi...
Yok ötesi berisi...
***
Böylesine vahim bir yanlış ve bâtıl inanış karşısında ne demeli?
Aklıma birkaç ihtimal geliyor.
A) Kötü ihtimal: Gürer Gülsevin'in dili sürçtü.
Yâni, aslında "Türkçe şu anda târihinin en kötü günlerini yaşıyor.” diyecekti; ama dili dolaştı ve ağzından sehven "güzel" kelimesi çıktı.
B) Daha kötü olan ihtimal: Gürer Gülsevin, "İnanarak söylüyorum ki Türkçe şu anda târihinin en güzel günlerini yaşıyor...” derken samîmî.
Yâni, dediği şeye inanıyor, Türkçeyi öyle sanıyor...
C) En kötü ihtimal: Gürer Gülsevin, Türkçeyi öyle sanmasa da,
Türkçenin şu anda güzel günleri yaşadığına inanmasa da resmî mevkiinden dolayı inanmış görünmek istiyor...
Koca Râgıb Paşa'nın dediği gibi yâni:
"Muvâfıkdır yine elbet mizâca şîve-i hikmet;
Tabîbin olsa da kizbi, marîzin sıhhatin söyler..."
***
Doğru şık hangisi olursa olsun, Türkçenin gerçeklerini saklamayıp söylemek daha doğrudur.
Eğri oturup doğru konuşmak lâzım.
Bendeniz de TDK'ya ve aslında devlet büyüklerimize bu husustaki fikirlerimi en derin saygı ve kaygılarımla arz ederim:
Keşke "Türkçe şu anda târihinin en güzel günlerini yaşıyor...” olsaydı...
Maalesef öyle değil!
Bırakın "en güzel günlerini yaşıyor" olmayı, Türkçe bugün "iç güveyisinden hâllice" bile görünmüyor.
Hattâ -inanarak ve büyük bir üzüntüyle söylüyorum ki- "Türkçe şu anda târihinin en kara günlerini yaşıyor..."
***
Nerdeyse 10 yıldır bunu anlatmaya çalışıyorum.
Gülsevin'in "...târihinin en güzel günlerini yaşıyor.” dediği Türkçe, 1930'lu yıllardan îtibâren resmî müdâhale ve desteklerle ortaya çıkan ve adına DİT (Devlet İkaameli Türkçe) diyebileceğimiz bir dildir.
Daha önceki yıllarda da bu Türkçeye bir isim bulma ihtiyâcı duyulmuş ve "TDK Lehçesi, Uydurukça, Uydurca, Düzme Devlet Dili, Resmî Argo, Devlet Argosu, Kurbağaca, Çitakça vb..." denmişti.
(Bu tâbirler, Abdulkadir İnan, H.Edip Adıvar, Fuat Köprülü, N.Fâzıl Kısakürek ve İsmâil Hâmî Dânişmend'e âit.)
1930'lardan 1940'lardan îtibâren Peyâmî Safâ, Fâruk Kadri Timurtaş, Nihad Sâmi Banarlı, Necmettin Hacıeminoğlu gibi birçok ilim, fikir, sanat adamları Türkçenin bir felâkete doğru gitmekte ve eriyip bitmekte olduğunu görüp feryâd ettiler, ömür tükettiler.
Rahmetli Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu 1970'lerde "Türkçenin Karanlık Günleri"ni yazdığında bile Türkçe bugünkü kadar gerilerde değildi.
2000'li yıllarda ise "Türkçenin Karanlık Günleri"ni bile mumla arar olduk.
Artık "kaybolmakta olan Türkçe"ye dâir ağıtlar yakılıyordu.
Nitekim bu yıllarda Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu'nun "Bye Bye Türkçe" adını taşıyan, Feyza Hepçilingirler'in de "Türkçe Off-Dilim Dilim Anadilim" ismindeki kitapları çıktı ve yüz binlerce kişi tarafından okundu...
Şimdi Türkçeye sihirli bir el mi değdi de birdenbire "güzel günler" görmeye başladı?
***
Sinanoğlu'nun ve Hepçilingirler'in tam olarak söylemediklerini ben söyleyeyim:
1932'den îtibâren binlerce Arapça ve Farsça asıllı kelimenin unutulması adına yerlerine sun'î ve yabânî kelimeler yapılıp birdenbire kondu...
Evet, bir dilde 700 yılda ancak görülebilecek değişmeyi Türkçe 70 yılda yaşamak zorunda kaldı. Nitekim 1930'lardan beri Türkiye'de her neslin kelime hazînesi bir öncekinden farklı...
Bütün resmî metinlere yerleştirilen bu DİT (Devlet İkaameli Türkçe) ile okutulan, yetiştirilen nesiller için babalarının, dedelerinin sözleri artık yabancı kelimeler hâline geldi.
1920 ve 1930’ların Türkçesi, yâni Hâlide Edip Adıvar, Sabahattin Ali, Yâkup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nûri Güntekin gibi romancıların dilini dahi bugünkü nesiller anlamıyor...
Avrupalının 300 yaşındaki kitapları hâlâ genç; bizim 50'likler bile ihtiyarladı...
Bugünkü Türkçe ve edebiyat hocaları arasında Mehmed Âkif’in Safahat’ı ile Tevfik Fikret’in Rübâb-ı Şikeste’sini -bırakın anlamayı- baştan sona doğru okuyabilecek olanlar yüzde bir bile değildir, iddiâ ediyorum.
Osmanlı devri ile Cumhûriyet'in kuruluş yılları şöyle dursun, Adnan Menderes (1950-1960) devrinde yazılıp basılan eserlerin bile "eski Türkçe" sayıldığı bir kopuş var ortada...
Kendi kültür kaynaklarından her yıl biraz daha uzaklaşan nesiller...
***
Türkçenin güzel günler görmeye başlaması nasıl mümkün olabilir?
1932'den îtibâren TDK mârifetiyle, devlet gücüyle resmî metinlerden kaldırılan ve yeni nesillere öğretilmeyen bütün kelimeler yeniden resmî metinlere konmalıdır.
Son olarak da şunu teklîf ediyorum:
Devlet tarafından yapılan bütün imtihanlarda aşağıdaki ustaların Türkçesi “baraj” kabûl edilmelidir:
Dede Korkut, Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yûnus Emre, Âşık Paşa, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Kâtip Çelebi, Evliyâ Çelebi, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Âşık Veysel, Necip Fâzıl, Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali, Sait Fâik, Orhan Veli, Câhid Sıtkı vb.
***
Bunlar yapılmazsa "Türkçenin en güzel günleri”ni değil, ölümünü göreceğiz...
.
Mehmed Âkif, Kullan At
“Kullan at” tıraş bıçağı...
“Kullan at” tabak, kaşık, kâse, bardak, çatal, bıçak; masa örtüsü, mendil, peçete, havlu...
Bugünlerde “kullan at parti setleri” revaçta: hepsi bir arada, takım hâlinde...
Hele yılbaşı gecesi bunlardan bol bol gerek...
Çünkü tıksırıncaya kadar yenilip içilecek.
Marketten veyâ internetten dolu dolu alışveriş...
Sipâriş üstüne sipâriş...
Ayrıca, kârlı bir iş...
Tedârikçi veyâ îmâlâtçı firmalar talepleri karşılamak için harıl harıl çalışıyor olmalılar.
Ne kadar çalıştıklarını anlamak istiyorsanız 2019’un ilk günü çöplere bakın.
(İstîmal çöplerdedir...)
***
Bu yeni îcat “kullan at” tarzı eşyâ ve malzemeler tasarlayan-pazarlayan sevgili vatandaşlar!
Küçük, orta veyâ büyük işletmelerin çok değerli sâhipleri!
Hay aklınızla bin yaşayın!
Yâni, zekânızla ve insanların hizmetine sunduğunuz “kullan at” îcatlarıyla övünmeye hakkınız var...
Fakat çok da böbürlenmeyin.
Çünkü bu “kullan at” mesleğinin öyle bir şekli var ki “sanat” seviyesinde.
Ve sizinki, onun yanında “zanaat” olarak kalır ancak...
Bu “sanat”ın adı da “insan kullan at” sanatı...
Evet, -kusura bakmayın da- bu “insan kullan at” sanatı sizin o ıvır zıvır “kullan at”larınızı on kere cebinden çıkartır.
E, ne dersiniz, el elden üstündür, tâ arşa kadar...
***
“Adam kullanma” sanatı çok eski...
“Tepe tepe kullanılan” insanlar mı ararsınız, “maşa gibi kullanılan” adamlar mı?
Saymakla bitiremezsiniz...
Kitap kitap anlatsanız tamamlayamazsınız.
Teferruâtıyla yazacak olsanız ansiklopediler dolar...
***
“Kullan at insan”ların Türkiye’de en meşhurlarından biri Mehmed Âkif...
Ülkemizin ve târihin en bedbaht “kullan at”larından...
Bundan tam 82 yıl önce bugünlerde kaybettiğimiz büyük şâirimiz...
Millî Mücadele’ye şâir, edip, hatip, din adamı, seyyah, gazeteci ve siyâsetçi olarak katıldı, destek oldu Mehmed Âkif.
Yalnızca “insan kullanmak”ta değil, aynı zamanda “ağız kullanmak”ta da becerikli adamlar, Âkif’i 1920 baharında Ankara’ya ve dolayısıyla Anadolu’ya çağırdılar.
İstanbul’da neşrettiği Sebîlü’r-Reşâd'ı artık Ankara'da çıkarması için bizzat Mustafa Kemal Paşa'dan dâvet alan Âkif, çoluk çocuğunu İstanbul’da bırakıp derhâl Ankara'ya doğru yollara düştü.
Arkadaşı Eşref Edib’i de Anadolu’ya kendisi çağırdı.
İlk TBMM açıldıktan bir gün sonra (24 Nisan 1920) Ankara'daydı...
***
Ankara’ya yerleşen Âkif, milletin kalp ve kafasına Millî Mücâdele Harekâtı’nı kabûl ettirmek uğruna şehir şehir dolaşmaya, vaazlar vermeye başladı:
Eskişehir, Burdur, Sandıklı, Dinar, Antalya, Afyon, Konya, Kastamonu...
Konya İsyânı’nı önlemek için oraya gitti.
Kastamonu'daki Nasrullah Câmisi'nde derin bir îman ve heyecanla verdiği vaaz, Diyarbekir’de basılarak bütün vilâyetlere ve cephelere dağıtıldı.
Sebîlü’r-Reşâd mecmuası bütün Anadolu’da elden ele dolaşıyor, halka ve askerlere müthiş bir dînî ve millî heyecan veriyordu.
Âkif, kendisine verilen bütün vazîfeleri büyük bir gayret, itaat ve sadâkatle yerine getiriyordu.
Meclis kayıtlarında unvânı “Burdur Meb’ûsu ve İslâm Şâiri” olarak geçiyordu.
***
İstiklâl Marşı’nı yazdığı için kendisine mükâfât olarak verilen 500 lirayı almayan Âkif’in cebinde parası, sırtında paltosu yoktu.
Zâten hep parasızdı.
Hanımı ve beş evlâdıyla berâber yedi kişilik âile, ömür boyu kirâ evlerinde süründü...
Bundan dolayı sızlandığını, dert yandığını duyan olmadı.
Ama o, hayâtı boyunca bütün Anadolu’nun, Rumeli’nin, İslâm coğrafyasının, hattâ dünyânın çektiği sıkıntılara ağladı...
***
Fakat Ankara’da siyâsî hava birdenbire değişmeye, işler tersine dönmeye başladı.
Devlet ve siyâset işlerinde “kullanılan dümenler” de çoğalmıştı.
Önceden tahmin edilemeyen bir şeyler olmuştu.
Bu arada, Âkif’in “son kullanma târihi” dolmuştu.
Yakın dostlarından Ali Şükrü Bey de “son kullanma târihi” dolanlardan biriydi.
Nitekim bu adam, Mustafa Kemal'in Muhafız Alayı Kumandanı Topal Osman tarafından bir suikastla ortadan kaldırıldı.
Mehmed Âkif, artık istenmiyordu.
***
O, artık “muhâlif” listesindeydi, mimlenmişti.
“İslâm Şâiri” unvânı yerine şimdi ona “rejim muhâlifi-mürtecî” diyorlardı.
Üstelik maaşsız ve işsizdi.
Peşine polis hafiyesi takılıp adım adım tâkip ediliyordu.
“Bana, memlekete ihânet etmiş adam muâmelesi yapıyorlar. Buna tahammül edemiyorum.” diyordu.
Daha fazla dayanamadı, çok sevdiği vatanına vedâ etti.
Dostlarının da dâvet ve yardımıyla Mısır’a gitti.
Ömrünün son on yılı orada geçti.
Hastalandı, tedâvî için İstanbul’a geldi.
Onun Türkiye’ye dönüşü ve hastalığı hakkında haber yapmak bile cesâret isterdi.
“Beyoğlu, Parmakkapı, Mısır Apartmanı'nda Fuat Şemsi yanında” misâfir olarak kaldı.
Beş altı ay sonra da öldü.
***
Âkif’in tabutu dört hamalın sırtında Beyazıt Câmii'ne getirildi.
Çıplak bir tabut: Üzerinde ne bir bayrak ne bir örtü var...
Kimsesiz bir fakir cenâzesi gibi...
İçindeki mevtânın Âkif olduğu tesâdüfen öğrenildi.
Resmî bir cenâze merâsimi yapılmadı.
Tek parti iktidârının Dâhiliye Vekîli Şükrü Kaya, İstanbul vâliliğine gönderdiği emirde, “cenâzeye sahip çıkılmaması ve resmî zevâtın cenâzeden uzak durması”nı istemişti.
Nitekim ne vâli göründü ortada ne belediye reisi...
“Tek parti”nin idârî kadrosundan da hiç kimse yoktu.
Neyse ki millet vardı, gençler vardı.
Birkaç üniversite talebesi sağa sola koşup bir yerlerden alelacele buldukları bayrağı tabutun üstüne örttü.
30.12.1936 günü yalnızca üniversite talebeleri ve halktan toplanan kalabalık bir cemaat, Âkif’in namazını kılıp cenâzesini toprağa verdi...
***
Devlet yalnız bu kadarına müsâmaha göstermişti.
Nitekim Âkif’in Edirnekapı’daki mezarı başında bir konuşma yapan Abdülkadir Karahan (sonradan Prof.), bir suç işlemiş gibi, Emniyet Müdürlüğüne sevk edildi.
“Resmî makamların merâsime gerek görmediği bir şâirin kabri başında ne sıfatla konuştun?”
16.12.1971 târihli “Bâbıâlî’de Sabah” gazetesinde Dr. Neşet Adnan Zentürk’e ait bir yazı, Âkif’in cenâzesine katılan gençlere Mustafa Kemal’in nasıl öfkelendiğini anlatır:
“Atatürk cenâzeye katılmamış, katılan gençleri de kınamıştır. Cenâzenin kaldırılmasına üniversite gençliğinin öncülük etmesi M. Kemal’i öfkelendirmişti. Cenâzeden sonra İstanbul’a geldiği bir gün Pera Palas’ta Yüksek Ticaret Okulu’nun yıllık balosunda kendisine gösteri yapan ‘Yaşa Gâzi’ diye tezâhürat yapan gençlere, ‘Ben size devrimlerimi emanet ettim. Siz ise benim devrimlerime karşı olan Mehmed Âkif’in cenâzesini büyük törenle kaldırdınız!’ diye sitemde bulunur ve ağır konuşur...”
Millî Mücâdele, devlet, millet, istiklâl, ümmet ve gençlik uğruna bütün ömrünü harcayan Âkif, o devrin devlet adamlarına bir türlü yaranamadı.
Kendisine, Türkiye Cumhûriyeti’nin millî marşı yazdırılan şâirin adı Mustafa Kemal’in Nutuk’unda bir kez olsun geçmiyor...
Gazetelerde de onu övmek yasaktı.
Ama meselâ şöyle haberler serbestti:
“Kimseler yüzüne bakmadı, bitler içinde öldü..."
***
Mehmed Âkif’in mağdûriyeti o zamanlar bu şekildeydi.
Peki, Âkif’e bugün haksızlık yapılmıyor mu?
Onun o zamanlar yerle bir edilen îtibârı bugün iâde edildi mi?
Bunun cevâbı, aşağıdaki suallerde gizli:
1. Bugünkü Türkçe ve edebiyat hocaları arasında Mehmed Âkif’in Safahat’ını, bırakın anlamayı, baştan sona doğru okuyabilecek kaç kişi çıkar: Yüzde bir mi, yoksa daha az mı?
2. Hayâtımızın merkezine oturtulup âdetâ kaderimizi tâyîn eder hâle getirilen ALS, OKS, SBS, TEOG, LGS, ÖSS, ÖYS, STS, YGS, LYS, DGS, ÜDS, YDS, TUS, DUS, YÖS, ALES, KPSS, YÇS, KPDS, TCS, JANA, EKPSS, KBYS, ÜGYS, YDUS, EUS, YKS gibi imtihanları başarabilmek için Safahat’ı okuyup anlamaya ihtiyaç duyan var mı?
3. Günümüzün gençleri, Mehmed Âkif’in şiirlerini okumadan, anlamadan, bırakın herhangi bir fakülteyi, Türk dili ve edebiyatı okuyup üniversiteden mêzun oluyorlar mı, olmuyorlar mı?
4. Yahya Kemal’in bile baş ucundan ayırmadığı Safahat’ın engin, zengin ve rengîn Türkçesine bizim de ihtiyâcımız var mı, yok mu?
5. Mehmed Âkif’in hayal ve idealindeki o “Âsım’ın nesli” bu Maarif (MEB) sistemi içinde yetişiyor mu?
Sözün özü:
Bir zamanlar mendil gibi kullanıp atılan, bir pula satılan Âkif’in hiç olmazsa eserini mağdur ve mazlum olmaktan ne zaman kurtaracağız
.
Böyle İslâmlık Olur mu?
"VII. yüzyılda, Arap Yarımadasında Muhammet peygamber tarafından kurulan din."
Ne bu şimdi?
TDK'nın "Büyük Türkçe Sözlük" adını verdiği lügatinde "İslâmlık" kelimesi için yaptığı iki îzahtan biri bu!..
"İslâmlık" dediğimiz mefhum, o târifte aynen böyle...
İmlâsı, noktası, virgülüyle...
TDK’dan “efrâdını câmi, ağyârını mâni” târifler beklemiyoruz.
Çünkü bundan âciz olduğunu biliyoruz.
Ama böylesine fâhiş ve müthiş hatâlar yapmasın, yaptıysa telâfî etsin.
Çünkü bu hatâlar insanlarımızın karşısına milyonlarca kez çıkıyor...
***
Demek ki TDK'ya göre bizim dînimiz “Muhammet peygamber tarafından kurulan din” imiş...
Yâni "Allah" bu işe -hâşâ- hiç karışmamış.
Daha doğrusu, Allah'ı karıştırmamışlar...
Öyle bir din ki Peygamber var, Allah yok!
Sanki Müslümanlık değil de Budistlik...
“Allah”sız bir din...
Peygamber Efendimiz de böyle “Allah”sız bir dinde, olsa olsa -hâşâ, sümme hâşâ- Buda (Siddhartha Gautama Buddha) olur.
Fesübhânallah!..
Artık "Fesübhânallah!.." mı dersiniz, yoksa "Maazallah!" mı?..
İsterseniz "İllallah!" deyin.
Ama nâfile...
TDK, bildiğini okuyor...
***
TDK'nın yukarıdaki "İslâmlık" târifi, bırakın Hak dîni, muharref dinler (Musevîlik ve Hristiyanlık) için bile yanlıştır.
Çünkü bir semâvî dînin ilk sıfatı, Allah tarafından indirilmiş olmasıdır.
Adı üstünde: semâvî...
(TDK'mız bu "semâvî" kelimesini yerlere sermek için "göksel" diye bir lakırtı îmâl etti. Şu anki lügatinde de "semâvî" kelimesinin "eskimiş" bir kelime olduğuna dâir kayıt düşmüş. Ha, bu kelime durup dururken mi, yoksa kendilerinin müdâhalesiyle mi eskidi, ayrı mesele...)
Semâvî -yâhut ilâhî- dinler birer "Te'sîs-i Rabbânî"dir ve bu yüzden onlar hakkında "peygamber tarafından kurulan din" denilmez.
***
Hakîkî bir dîn ile Allah arasındaki mutlak bağı en sağlam ifâde eden tâbir, "lâzım ve melzum”dur, sanırım.
Yâni, "biri varsa diğerinin de olması şart..."
TDK'nın târifi bu bakımdan hilâf-ı hakîkat, yalın kat ve sakattır...
Hakîkî bir din "kul yapısı” değil, "Allah yapısı"dır.
Peygamberlerin dindeki rolünü ise Ömer Nasûhî Bilmen'in ifâdesiyle hatırlayalım:
"Allah Teâlâ'nın kullarına dînini bildirmek için memur ettiği pek muhterem insanlardan her birine 'Peygamber' denilmiştir ki, bu zâtlar Allahü Azîmüşşân'ın birer elçisi demektir..."
***
Ömer Nasûhî Bilmen'in meşhur Büyük İslâm İlmihâli'nde yaptığı "din" târifine bakalım bir de:
"Hakîkî bir din, Allah Teâlâ Hazretlerinin bir kaanûnudur ve birtakım hükümlerin, hakîkatlerin mukaddes bir mecmûasıdır ki, bunu Peygamberleri vâsıtalariyle insanlara lütuf ve ihsan buyurmuştur. Bu kaanun, insanları hayra götürür; insanlar, bu İlâhî kaanûnun hükümlerine kendi güzel ihtiyarlariyle riâyet ettikçe doğru yolu bulmuş, hidâyet üzere bulunmuş olurlar; dünyâda da âhirette de selâmete, saâdete kavuşurlar..."
(Bilen bilir, Merhum Ömer Nasûhî Bilmen'in o muhteşem ve timsâl-i mücessem eserleri yalnızca "din" bakımından değil, "dil" yönünden de sağlamdı. Türkçenin yanı sıra Arapça ve Farsçayı da bilen, bu üç dilde şiir yazabilen büyük âlim, Fransızcadan da tercüme yapacak seviyede anlıyordu. Yeri gelmişken söyleyeyim: Dilimizi TDK’dan değil de Ömer Nasûhî Bilmen'den öğrenen kişi hem daha doğru, hem de engin ve zengin bir Türkçeye sâhib olur.)
***
Milletimizin asırlar boyunca okuyup ezberlediği ve dînini öğrendiği kitaplardan biri olan Mızraklı İlmihâl'de; ayrıca Şemseddîn Sâmi'nin Kaamûs-ı Türkî’sinde ve bugünkü Kubbealtı Lügatı'nda dînimiz için yapılan doğru ve güzel târifleri de görelim:
Mızraklı İlmihâl: "Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Hazretlerinin Allahu Azîmüşşan'dan getirdiği şeyleri dil ile ikrâr ve kalb ile tasdîk etmekdir; buna îman ve İslâm derler."
Kaamûs-ı Türkî: "Hâtem-i Enbiyâ (s.a.v.) Efendimiz tarafından vahy-i Rabbânî ile izhâr ve îlân ve te'sîs buyurulan dîn-i mübîn, dîn-i Muhammedî, Müslümanlık."
Kubbealtı Lügatı: "Allah’ın Kur’an ile vahyettiği ve esasları Hz. Muhammed tarafından bildirilen din, Müslümanlık."
***
TDK, Türk milletinin yalnızca "dil"ini değil, aynı zamanda "dîn"ini de mi sâdeleştirmeye, basitleştirip bozmaya ve yeni baştan yazmaya yeltendi acabâ?
TDK’lılar şimdi “Bu İslâmlık târifini bugünkü TDK olarak biz yapmadık, bizden öncekiler (eski TDK) yaptı...” derlerse ben de onlara sorarım:
“İslâmlık” hakkında yazılan bu sakat, yalın kat ve hilâf-ı hakîkat beyânın altına sen imzâ atmıyor musun, böyle bir haltı bugün tasdîk etmiyor musun?
O hâlde internet sitende böyle şeyler ne arıyor, millete bu rezâlet ve fezâhatleri hizmet gibi sunmaya niçin devâm ediyorsun?
Cumhurreîsimiz Recep Tayyip Erdoğan’dan istirhâm:
TDK’ya artık bir çekidüzen ve ayar veriniz!..
Çünkü yaptıkları -ve yıktıkları- elverir...
.
Türkçem Dile Gelse Ne Der
Dili ağırlaşan Türkçe bir gün ağız dil vermez olacak.
Ana dilimizin derdine dermân olmazsak -maazallah- dili boğazına akacak.
Yıllardan beri anlata anlata dilimde tüy bitti.
Her şeye rağmen, devam...
Çünkü bu benim dâvâm.
Gerçi "Dilden gelen elden gelse her fukarâ pâdişâh olur." demişler, bilirim.
Lâkin şunu da bilirim:
"Dile gelen, ele gelir..."
***
Türkçemiz yediği bunca ağır darbeden ve beyninde süren arbededen dolayı bir gün dile gelse ne derdi?..
"Beni niçin asıl sâhibimden, yâni beni ben yapan milletimden kopardınız?" diye başlardı söze, muhtemelen.
***
"Yüzlerce, binlerce yıldır milyonlarca, milyarlarca insanın dilinde ve elinde nesilden nesile geldim. Onların irâdesi, ifâdesi ve müsaadesiyle şekillenip dillendim. Tâ ki 1930'lara kadar... Bu yıllardan îtibâren, hâkim gücün emir-kumanda zincirine bağlandım..."
***
“Asırlar boyunca, Orta Asya'dan yürüyüp Afrika ve Avrupa’ya yayılıp coşarak, koşarak; kıvrak, şakrak bir kısrak gibi geliştim. Anadolu'da Yûnus soylu, suna boylu, derviş huylu bir güzel olmuştum.
1930'lardan îtibâren duldasız, gıdâsız, edâsız ve sedâsız bırakıldım.”
***
"Yedi sekiz asırdan beri benim zengin terkîbime karışan, varlık sırrıma erişen, benliğime yerleşen, köklerimle birleşen, sonra göğerip fidan olan, çınar gibi gürleşen binlerce kelimem vardı. Osmanlı yıkılır yıkılmaz yeni devletin karârı, TDK'nın ısrârı ve Agopların ızrârıyla bu çınarlar, benim toprağımdan koparıldı, kökünden söküldü..."
***
"Gövdeme balta vuruldu, dallarım kırıldı, yapraklarım yeni dil rüzgârıyla savruldu..."
***
"Asıl sâhibinden kaanunsuz ve uygunsuz olarak, cebren ve hîleyle alınıp birtakım politikacı ve müteahhitlerin ihtirasları için dozer paletleri altında çiğnenmiş güzelim bir bahçe gibi talan ve târumâr edildim..."
***
"Dil Darbesi mahsûlü, Fransız pardösülü, Osmanlıya küsülü, öz Türkçe tütsülü, dil mikrobu kapsülü; Türkçe foyalı, Avrupa iğne oyalı ve kara boyalı kelimeler vücûduma zorla zerk edildi. Böylece kimyam bozuldu ve zehirlendim, kirlendim..."
***
“Bir dilde 700 yılda ancak görülebilecek değişmeyi ben 70 yılda yaşamak zorunda kaldım. Nitekim 1930'lardan beri Türkiye'de her neslin elinde ve dilinde kılıktan kılığa girdim.”
***
"Öyle nesiller yetiştirildi ki onlar benim 90 yıl önceki hâlimi İngilizceden bile daha yabancı buluyorlar..."
***
"Kelimelerimle berâber edebî eserlerim de ölüme mahkûm edildi... Binlerce cilt kitap bugünkü nesil için birer ölü, tozlu sayfalarda örtülü, kapıları sürgülü ve türbede gömülü hâldedir."
***
"Çoğunuz eski sağlıklı ve dinç hâlimi bilmediğiniz için şu an beni iyi sanıyorsunuz. Hâlbuki şimdi ben, geçmişini nerdeyse hiç hatırlamayan bir Alzheimer hastasıyım... "
***
"Beni bugünkü afyonlu, operasyonlu, hormonlu, şarbonlu ve radyasyonlu hâle düşüren TDK’dan ve o devrin siyâsetçilerinden dâvâcıyım."
***
"Ey milletim, aslında kendimden çok size üzülüyorum. Çünkü bende yapılan sun'î, ânî, şeytânî ve yabânî değişiklik sizin beyin faâliyetlerinizde az çok yavaşlama, aksama, durma, tıkanma ve zorlanmalara yol açtı. Düşünme-konuşma; dinleme-anlama; okuma-anlama arasındaki yollar şimdi sizin için dolaşık, çapraşık, karışık bir hâlde. Beyindeki aksamalar, vücûdun diğer uzuvlarındaki hastalıklardan daha vahimdir. Sağlıklı düşünememek, hep yarım yamalak anlayıp yalan yanlış anlatmak, insan zihnini dâimâ daraltır, ruh sağlığını sürekli tehdîd eder..."
***
“Yeni kelimeleri niçin kabûl etmeyeceğim ki? Ama gerçekten yeni olmalı. Bende eskiden beri zâten var olan kelimelerin yerine zorla konmuş kelimeler yeni değildir. Nitekim beni bu kelimeler bozdu...”
***
“Artık pek hatırlamasam da eskiden çok sağlıklı, zengin ve güzel olduğumu biliyorum. Meselâ şu adamların devrinde, kaleminde ve dilinde:
Dede Korkut, Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yûnus Emre, Âşık Paşa, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Kâtip Çelebi, Evliyâ Çelebi, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Âşık Veysel, Necip Fâzıl, Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali, Sait Fâik, Orhan Veli, Câhid Sıtkı vb.”
***
“Ben de diğer büyük diller gibi olmak istiyorum: İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça, İspanyolca, Çince meselâ. Onlar geçmişinden kopmadılar ve güçlendiler. Kelime atmadılar, biriktirip zengin oldular...”
***
“Sizler benim güzelim dallarımı, yapraklarımı kırmakla kalmadınız; köküme de balta vurdunuz...”
***
“Kısacası: Yorgunum, vurgunum, dargınım.
.
Türkçe Hurâfeleri
Diyânet İşleri, 2008 yılında bir "hurâfe listesi" çıkarmıştı.
Ayrıca bunu 56 sayfalık bir kitap hâlinde vatandaşlara sunmuştu:
"21. Yüzyıl Türkiye'sinde HURÂFELER."
Evet, "hurâfe" diye tâbir ettiğimiz mefhum, aslında "dîn"imizle alâkalı...
Ama ne yazık ki Türkiye'de "dil hurâfeleri" de az değil.
Ve bu hurâfeler terk edilmezse Türkçenin tekrar rayına oturması imkânsız...
***
Ülkemizde "din" hurâfeleri gerek resmî gerek gayriresmî beyanlarla söylendi, yazıldı, çizildi, gösterildi.
Gelgelelim "dil" hurâfelerinden bahseden -kısık birkaç ses dışında- pek çıkmadı.
Çünkü "Türkiye'deki dil hurâfeleri" tek parti devrinden beri devâm ediyor.
TDK fabrikası, öz Türkçe entrikası ve devlet politikası ile...
Türkçenin gerçekleri bu yüzden dile gelmiyor.
Dilini tutan ve yutan ilim-fikir adamı çok.
Dil derdini yazan ve konuşan yok...
***
Hurâfe
1932'de "Türk Dili Tedkik Cemiyeti: TDTC" adıyla kurulan, 1934 yılında isim değiştirip "Türk Dili Araştırma Kurumu: TDAK" olan ve 1936'da levhası tekrar değiştirilip "Türk Dil Kurumu: TDK" yapılan müessese niye kurulmuştu?
"Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" için...
İşte bu resmî hurâfeye kanan milyonlarca insan var, hâlâ.
Şu anki TDK Reîsi Prof. Dr. Gürer Gülsevin de diyor ki:
“İnanarak söylüyorum ki Türkçe şu anda târihinin en güzel günlerini yaşıyor...”
Doğrusu
Böyle -ilerisi seçilmeyen fakat cafcafından da geçilmeyen- gıcırtılı kelâmlarla kurulan TDK'nın elinde ve dilinde Türkçe ne âciz hâllere düştü...
Günümüz Türkçesinin ifâde gücü TDK öncesine göre çok geriledi: Daha çok konuşuyoruz; fakat eksik-yanlış anlatıyor, yarım yamalak anlıyor ve daha zor anlaşıyoruz.
Ortada bir Türk Diline Kasıt (TDK) hareketi var ki gargaraya getirmişler...
***
Hurâfe
Türkçe, TDK kurulana kadar "Arapçalaşmış" bir dildi. Okur yazarlarımızın çoğu, Arapçayı mukaddes, kutlu, mübârek (DİT: kutsal); kendi dillerini ise hor hakir görüyordu.
Doğrusu
Böyle sananların bir kısmı "dil" derken aslında "harfler"i kasdediyor, bu iki mefhumu birbirine karıştırıyor.
Arap elifbâsıyla yazılmış her kitabı "Kur'an" zannedenler olduğu gibi, aynı harflerle yazılmış Türkçe kitapları -meselâ "Nutuk"un ilk baskısını- da "Arapça" sananlar var.
Diğer bir grup ise "Arapça" asıllı olup Türkçeleşmiş kelimeler kullanmayı "Araplaşmak" kabûl ediyorlar.
(Bunlar arasında "Arapça" asıllı kelimeleri her zaman ayırt edebilecek kaç kişi var, ayrı mesele.)
Evet, "Arapça-Farsça" kullanmayı bir mârifet görüp tercîh edenler de vardı. Şimdi de olabilir.
(Tıpkı daha sonraları Fransızca ve şimdi İngilizce hayranlığı gibi.)
"Arapça-Farsça" asıllı olup Türkçeleşmiş kelimeleri kullanmak "Araplaşmak" demekse aşağıdakiler gibi binlerce Türkçe ustasının alayı "Araplaşmış" demektir:
Dede Korkut, Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yûnus Emre, Âşık Paşa, Karacaoğlan, Niyâzî Mısrî, Pir Sultan Abdal, Fuzûlî, Bâkî, Kâtip Çelebi, Evliyâ Çelebi, Nedîm, Şeyh Gaalib, A.Cevdet Paşa, Ziya Paşa, Nâmık Kemal, A.Midhat Efendi, Ömer Seyfeddin, H.Rahmi Gürpınar, H.Ziyâ Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim, Yahyâ Kemâl, M.Şevket Esendal, H.Edip Adıvar, R.Nûri Güntekin, A.Şinâsi Hisar, Peyâmî Safâ, A.Hamdi Tanpınar, Âşık Veysel, Necip Fâzıl, Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali, Sait Fâik, Orhan Veli, Câhid Sıtkı vb.
***
Türkçede en büyük hurâfe
1930'lardan îtibâren binlerce kelimenin son hızla dilden atılması, resmî zorlamayla değil de gûyâ halkın tercih ve tasdîkiyle olmuş...
Yâni şu "tutan kelime / tutmayan kelime" meselesi.
Doğrusu
1945'te bir kaanun çıkarılıp "teşrînievvel, teşrînisânî, kânûnuevvel, kânûnusânî" aylarının isimleri sırasıyla "ekim, kasım, aralık, ocak" yapılmasaydı hepiniz önceki isimleri kullanıyor olacaktınız, değil mi?
İsmet İnönü, TBMM'nin adını değiştirip "kamutay" yapmaya karar vermişti.
Son anda, birtakım sebeplerle bu sevdâdan vazgeçti.
Eğer vazgeçmeseydi, yâni "TBMM" levhasını indirtip yerine "KAMUTAY" tabelasını astırmış olsaydı bugün meclisimize herkes "kamutay" diyecekti.
Nitekim "Danıştay, Yargıtay, Sayıştay" vs. böyle tut[tur]uldu.
Şimdi "kamutay" kelimesinin kullanılmayışı veyâ "Danıştay, Yargıtay, Sayıştay"ın kullanılması milletin tercîhine göre mi oldu?
İlkini "tutmayan kelime" sayıp ikincisini "tutan kelime" mi kabûl ediyorsunuz?
O hâlde ben de sizi şampiyon îlân ediyorum: Dilde Hurâfe Şampiyonu...
Fakat çok sevinmeyin; çünkü bu şampiyonluğu milyonlarca kişiyle bölüşmek zorundasınız...
***
Kaanunla kelime değiştirmek "resmî kuvvetle kelime değiştirme"nin kurnazca bir yolu.
Bunun, İngiliz kurnazlığı seviyesinde olan, daha akıllı ve sinsi bir yolu daha var:
Unutturmak istediğiniz kelimelerin yerine ikaame ettiğiniz kelimeleri devlet dâirelerine gönderip bütün resmî metinlerde ve yazışmalarda kullandırırsınız.
Mektepler başta olmak üzere nerde tedrîsât varsa bu yeni kelimelerle yapılır.
İlk nesillerin bir türlü kabûl edemeyip yadırgadığı bu kelimeler, ikinci, üçüncü… nesiller tarafından kanıksanıp benimsenir.
***
Hattâ giderek bu değişiklik “dilin canlı olmasının îcâbı değişip gelişmesi / nesiller arasındaki fark” zannedilir.
Bu “zan” gittikçe “hakîkat” kisvesine bürünür ve sonra “ilim” gibi görünür.
Ders müfredatlarına girer, kitapları yazılır, kürsülerde anlatılır, profesörleri, doçentleri vs. olur.
"Eski" yaftası vurduğunuz kelimeleri de bütün resmî metinlerden titizlikle ayıklarsınız.
Hele ders kitaplarında ve resmî imtihanlarda o kelimeleri hemen hiç kullandırmazsınız.
Yeni nesiller bu kelimeleri neredeyse hiçbir yerde göremez, duyamaz, anlayamaz olur...
***
Türkçe hurâfeleri bunlardan ibâret değil.
N’apalım ki bir yazıya sığmaz.
Diğer hurâfeleri de yazarım inşallah.
Gerçi siz onları biliyorsunuz.
Ama “hurâfe” değil de muhtemelen “hakîkat” diye...
İşte en zoru bu...
“Bâtıl hemîşe bâtıl u beyhûdedir, velî,
Müşkil budur ki sûret-i hakdan zuhûr ede..
.
Neyzen Bozuk Düzen
Yahyâ Kemal'in dilinden düşürmediği "rind" kelimesi bana "Neyzen"i hatırlatır hep.
Bundan tam 66 yıl evvel bugün (28.01.1953) dünyâmızdan ayrılan Neyzen Tevfik...
Mehmed Âkif'in "Derviş Ahmed" ismiyle bir şiir yazdığı yakın dostu...
Bu dostun tam adı: Neyzen Tevfik Kolaylı...
Adamın soyadı pek bilinmez ve kullanılmaz.
"Neyzen Tevfik" ismi ona yetiyor.
Hattâ bâzen sâdece "Neyzen..."
Yâni bu "Kolaylı" soyadı onun için pek de lâzım değil.
Meselâ "Bozukdüzen" soyadı ona yakışırdı.
Herkes bu ismi "Neyzen" kadar severdi...
***
Kitabı: felsefe...
Taptığı: kendi rûhunun sesi...
Secde ettiği: kalbinin mukaddes ateşi...
Ölçüsüz küfürleri vezinli savuran deli...
Kazurattan nakarat tutmada tecrübeli...
Necâsetten selâset devşiren zât...
Belaltından kaafiyeler bulan şâir...
Argoyu diline pelesenk eden meşhur...
Tezgâhında bilumum müstehcen malzeme bulunur.
"Sinkâf"lı redifler düzen filozof...
Edebiyatımızın elfâz-ı galîze şampiyonu...
Her şeye ve herkese muhâlif...
Ney tutkunu, mey düşkünü berduş...
"Meyde Bektâşî göründüm, neyde oldum Mevlevî..."
Ney ve mey: Neyzen Tevfik...
***
Oradan oraya savrulan bir hayat...
"Uzun derbederlik hayâtımda, o kaldırımdan bu kaldırıma; o kapıdan bu kapıya; o diyardan bu diyâra; neyim ve meyimle bir kuru yaprak gibi savruldum." diyor.
Bodrum, Urla, İstanbul, İzmir, Mısır, tekrar İzmir ve yine İstanbul...
14 Mart 1879’da Bodrum’da açtığı gözlerini 28.01.1953’te İstanbul'da ebedî olarak yumdu.
Beşiktaş’taki Sinan Paşa Câmisi’nde kılınan cenâze namazının ardından Kartal'da toprağa verildi.
Cemiyetin her sınıfından binlerce insan onu son yolculuğuna uğurladı...
***
Gezgin saz şâirlerinden “Leylâ ile Mecnun, Tâhir ile Zühre, Arzu ile Kamber, Ferhat ile Şirin” gibi halk hikâyelerini dinledikçe onda şiir hevesi uyanır.
(O devir edebiyatçılarının dilinde görülen zenginliğin bir kaynağı da bu hikâyelerdir.)
13-14 yaşlarındayken Urla’da Berber Kâzım’dan ney dersleri alır.
Bu arada sara nöbetleri başlar.
Baba ve annesi bu hastalığı "ney"e bağlar.
Mektebi bırakır, tedâvî için annesiyle İstanbul'a gider.
Doktor Pepo, Tevfik'in hastalığına uygun ilâçlar verip kısmen dermân olur.
Ayrıca, “çocuğun üzerine gidilmemesini ve hoşlandığı şeyleri yapmasına izin verilmesini” tavsiye eder.
***
Bir yıl sonra Tevfik biraz daha düzelince babası tarafından İzmir İdâdîsi’ne "leylî talebe" olarak verilir.
Ancak sara nöbetleri yeniden başlar ve İzmir İdâdîsi’ni bitirmeden ayrılır.
Bir müddet İzmir Mevlevîhânesi’ne devâm eder.
Orada Arapça-Farsça dersleri alır, birçok meşhur kişinin yanı sıra Şâir Eşref'le ve "hiciv"le tanışır.
Babası onu bu sefer de İstanbul’daki Fethiye Medresesi'ne kaydeder.
Bu medreseyi de tutmayan Tevfik her fırsatta Galata, Kasımpaşa ve Yenikapı Mevlevîhânelerinin yolunu tutar...
Derken medreseden palamarı çözer...
***
1910 yılında annesinin ısrârıyla evlenir; fakat bu izdivaç çok geçmeden sona erer.
1. Cihan Harbi sıralarında Ahmet Muhtar Paşa’nın emrinde "mehterbaşı" olarak askerlik yapar.
Kumandanla sık sık kavga eder, çıkar gider.
1927 yılında sara nöbetleri ve alkol yüzünden Toptaşı Bîmarhânesi ve Zeynep Kâmil Hastânesi’nde tedâvî görmeye başlar.
30’lu yıllarda Belediye Reîsi Muhiddin Üstündağ'ın himâyesiyle konservatuvara alınır.
Hem doktoru hem dostu olan Mazhar Osman ve Rahmi Duman’ın yardımları ve vâliliğin tasdîkiyle 40’lı yıllarda Bakırköy Akıl Hastânesi’nin 21 no.lu koğuşu ona tahsîs edilir.
Buraya istediği zaman gelir, yatar, dinlenir.
***
Hastalık ve sağlık, delilik ve zekâ, ıstırap ve neşe, dindarlık ve dinsizlik, Bektâşîlik ve Mevlevîlik, îman ve küfür, isyan ve tevekkül, nezâket ve kabalık, nezâfet ve necâset...
Neyzen'in hayâtı böyle tezatlarla dolu...
Bugün onu 66. ölüm yıldönümü vesîlesiyle anacak olanlar da çeşit çeşit...
Hayâtında ve eserlerinde herkese ve her keseye uygun malzemeler mevcut...
Hele şimdi çarşı pazar dolaşıp milletten destek toplamaya çalışan belediye reis namzetleri vs. onun hakkında kim bilir ne diyecekler, onu nasıl anacaklar...
Sosyal medya hesaplarında Neyzen Tevfik hakkında -pek bilgi sâhibi olmasalar da- muhtemelen aşırı ve tırı vırı cümleler paylaşacaklar...
***
"Ne ararsın Tanrı ile aramda / Sen kimsin ki orucumu sorarsın?" diye başlayan ve bilhassa 28 Şubat Devri'nde dillerden düşmeyen bir şiiri Neyzen Tevfik'in sanarak okuyacak ve paylaşacaklara şimdiden gülüyorum.
Onlara diyorum ki:
Böyle şeylere tenezzül edip kendinizi gülünç hâle düşürmeyin.
Hakîkaten Neyzen Tevfik tarafından yazılan şiirleri okumak isterseniz onun "Azâb-ı Mukaddes" adını verdiği şiir kitabından seçin.
Yalnız, aman dikkat!
O şiirlerin çoğunu anlayabileceğinizden -hattâ doğru okuyabileceğinizden- emin değilim.
Alın size tam da mahallî idâreler seçiminde kullanılacak bir kıta:
"İntihâbın sonu gelmez... Yaşamaktan maksat,
Vartasız köprüyü bir zarta ile geçmektir.
Reyini verdiği şahsın soyunu bilmezse
Kendisi kendisinin düşmanını seçmektir..."
***
Neyzen Tevfik de her türlü istismâra elverişli bir insan...
Mustafa Kemal kadar olmasa da.
.
Soner Yalçın, Îran’a Bağışladı Sancağı
Yine Soner Yalçın...
Yine dilden bahis açmış; fakat kolayına kaçmış.
Neyse, onu bir yere kadar hoş görelim.
Çünkü “Derd ağlatır, aşk söyletir”miş...
Yalçın'ın bir aşkı da “öz Türkçe”ydi, hatırlatırım.
E, onunki de gönül, işte...
Ne diyelim, gönül bu: Ona da konar buna da...
***
Gelgelelim, Soner Yalçın, âşık olduğu bu “âfet”i göremiyor, gözü kapalı seviyor...
Yalnızca onun sevdâsı olsa yazmaya değmezdi; ama bu ülkede "Mehlikaa'nın kara sevdâlıları" gibi, bir de "öz Türkçe dilberinin kara sevdâlıları" var.
Kısaca, Yalçın'ın gözünü bir "öz Türkçe sevdâsı" bürümüş; gönlünde “Güneş-Dil”in teorik ve platonik aşkı alıp yürümüş...
(Bir kadına Mecnun gibi âşık olan zavallı insanlar -kendilerinden başka- kimseye kolay kolay zarar vermezler. Gel gör ki bu "öz Türkçe âfeti"ne tutulanlar asıl kendilerine değil, başkalarına zarar veriyorlar. Çünkü “Leylâ” saf ve mâsum; fakat "öz Türkçe âfeti" sinsi ve tehlikeli... Ha, bu “öz Türkçe” dilberinin aslını araştırırsanız “Öro-Türkçe” olduğunu anlarsınız.)
***
Geçen hazîran ayında peş peşe yazdığım iki yazıya “SONER YALÇIN’IN TANRISI - SONER YALÇIN ÇUVALLIYOR” başlıklarını atmıştım.
“Allah’ın Türkçesi” bahsinde Soner Yalçın’ın kanı kaynamış ve kendisi iki kere yanlış ata oynamıştı.
Tabii ki bu iki (2) rakamı, onun tesâdüfen okuduğum yazılarından çıktı.
Yoksa, ciddî bir tedkik yapıldığında bu rakamın yanına muhtemelen sıfırlar da gelir.
Ama benim o kadar boş zamânım yok.
Gördüğüm numûneler bana şunu gösterdi:
Bu arkadaş bâzı mevzûları yarım yamalak ve şaşkın şavalak ele alıyor, kilimi suya salıyor; sonra onu kurtarmak da başkasına kalıyor...
Ayrıca, şeşi beş, okurun beynini de gebeş görüyor...
***
Gûyâ “Farsça oluyor Türkçe olmuyor”muş...
“Türkçeye alerjinin sebebi ne? Türkçe düşmanlığı mı?” diye sormuş.
Bu Soner Yalçın önce “Dil nedir, sâhibi kimlerdir, nasıl değişip gelişir?” diye bir araştırsa da sonra Türkçe hakkında yazmaya kalksaydı böyle olmazdı.
Kafası yalan yanlış bilgilerle dolmazdı...
***
Yâhu, mâdemki kelimelerin menşei hakkında yazacaksın, önce otur da biraz kitaplara bak!..
Ha, etimoloji lügatlerini bulup incelemek senin için zor olabilir...
İyi de kardeşim, hiç olmazsa internetten TDK lügatlerine bak...
Baksaydın -meselâ- Kur'ân-ı Kerim'de çok tekrarlanan ve duâlarda sık sık geçen “Rabbenâ” kelimesi için “Farsça” demezdin...
“Mevlâ” kelimesini “Farsça” sanmazdın.
“Rabb”inin ismine “İbrânîce” demezdin...
***
Ferdinand de Saussure “Her dil, kendisinden önce konuşulan dili sürdürür.” diyor.
Bu hükmü bilseydin hiçbir dilin diğerlerinden tamâmen ayrı ve her yönden gayrı olduğunu falan zannetmezdin.
Saussure, meselâ “Sanskritçenin birtakım Avrupa ve Asya dilleriyle akrabâ olduğu”nu söylerken bunu anlatıyor.
Yâni “Rabb” kelimesi de Arapçadan önceki dillerden -meselâ İbrânîceden- gelebilir.
Tıpkı, İbrânîceye de daha kadim bir dilden kalması gibi...
Ama “Rabb” kelimesinin bu telâffuz ve imlâsı Arapçadır...
Dolayısiyle ona Arapçadır, deriz...
Bize de başka dillerden değil, Arapçadan, daha doğrusu Kur'ân-ı Kerim'den geçmiştir.
Türkçedeki Arapça asıllıkelimelerin çoğu gibi...
***
Soner Yalçın, kelimelerin menşei hakkında yalın kat ve sakat bilgilere sâhip görünüyor.
Meselâ “Müslüman” kelimesinin de “Farsça” olduğunu söylüyor.
TDK lügatine bile baksaydı hatâsını anlardı.
Çünkü bu kelime Arapça “Müslim” kelimesine Farsça “-ân” eki getirilerek elde edilmiş.
(Neyse, böyle kelimeler Yalçın'ın kafasını iyice karıştırabilir. Hiç araştırmasın, daha iyi...)
Velhâsıl, Soner Yalçın bir yazısında 50 civârında kelimenin menşeini tek tek vermiş.
Hepsinin de -Arapça değil- Farsça olduğunu söylemiş.
Ama bunlardan en az 20 tânesinin Farsça değil Arapça olduğu apaçık belli...
***
Hadi, bu adam Arapça ile Farsça kelimeleri birbirine karıştırıyor, diyelim; peki Türkçe olan “sancak” kelimesine nasıl oluyor da Farsça diyor?
Îranlılar ve ana dili Farsça olanlar Soner Yalçın'ın bu “sancak” hediyesini görünce mutlu olacaklardır...
“Sancak” -her ne kadar bizden Farsçaya geçen kelimelerden biri olsa da- aslen Türkçedir.
Bir yandan din dilimizi Farsça kelimelerin işgal ettiğini yazacaksın, öbür taraftan da Türkçe bir kelimeyi tutup Îranlılara armağân edeceksin...
Sonra da “öz Türkçeci” geçineceksin!..
***
“İslam ile Türk dili yan yana gelsin istemiyorlar! Türkçeye alerjinin sebebi ne? Türkçe düşmanlığı mı?” diyen Soner Yalçın hangi âlemlerde, kimlerle berâber yaşıyor acabâ?
Öyle ki oradakiler “Türkçe ‘Tanrı’ derseniz ortalığı yıkarlar!”mış...
Bu ülkede ezanlar tam on sekiz (18) yıl boyunca “Tanrı uludur!” diye okundu. Peki, ortalığı yıkan oldu mu?..
***
E, artık Soner Yalçın’ın jestine Îranlılardan bir karşılık bekleriz.
Türkiye’nin en çok araştıran -fakat bulduklarını da birbiriyle sık sık karıştıran- entellerinden olan Yalçın’a resmen teşekkür etmeliler.
Kuru bir teşekkür de yetmez aslında.
Hâlis muhlis Farsça bir kelimeyi “Türkçe” diye îlân etsinler...
“Hediyeleşme” dediğin böyle olur...
***
Îranlılardan böyle bir jest gelir mi, bilmem.
Ama ben, Soner Yalçın’a bir sürpriz yapayım bâri, içimden geldi.
“Türkçe ezan, Türkçe namaz, Türkçe hutbe” hasreti duyan Yalçın’a
Yaşar Nuri Öztürk’ün birkaç sözünü hediye ediyorum.
(Îran komşumuzdan sevindirici bir karşılık gelene kadar Soner Yalçın bunlarla avunsun bâri...)
Yaşar Nuri Öztürk diyor ki:
"Efendim, ezan Türkçe okunsa olmaz mıymış?"
"Bunun neyini tercüme edeceksiniz?"
"Ezan bir paroladır. İslâm dünyâsının ortak parolasıdır. Parolalar tercüme edilmez."
"Ben, ezanı Pekin'de de, Paris'te de, İstanbul'da da dinlesem orada bir câmi olduğunu ve namaz vaktinin girdiğini anlarım ve anlamalıyım."
"Amacı, namaz vaktini duyurmak olan ezan, orijinal şekliyle okunduğunda neyi anlamıyorsunuz ve Türkçe okunduğunda neyi anlayacaksınız?"
"Yapmayın, etmeyin! Ezanın Türkçesi filân olmaz. Böyle bir şeye ihtiyaç yok.” “Komik fantezilerle uğraşarak zamânınızı boşa harcamayın...”
***
NOT: Soner Yalçın’a Yaşar Nuri Öztürk’ten değil de Elmalılı Hamdi Efendi’den bir hediye vermek isterdim.
Ama onu katiyen kabûl etmezdi, sanırım.
O yüzden Yaşar Nuri Öztürk...
Soner Yalçın, Îran’a hediye verirken cömert olabilir.
Ben de kendisine hediye seçerken bir incelik yapayım, dedim...
İnşallah sevinir.
.
Kırpıntı Bohçası Kırkambar Hazretleri
Çarpık mantıklarıyla ve kırpık bilgileriyle "kırpıntı bohçası"na benzeyen şahıslar var...
Hem de kıyâmet gibi...
Bu adamlara başlamadan önce "kırpıntı bohçası" aslında nedir, îzâh edeyim.
Kumaşın ve terzilik mesleğinin eski değerini hatırlayan kaç kişi kaldı?
Hele şu "kırpıntı bohçası"nın ne olduğunu yeni nesilden bilen var mı?
Onlar, böyle şeyleri ancak anneannelerinin eski evlerinde görebilir.
Veyâ lügatlerde, hikâye ve romanlarda...
Belki "eski Türk filmleri"nde...
***
"Kesilip biçilen kumaşlardan artakalan ufak tefek parçaların, yâni kırpıntıların konup saklandığı bohça..."
Bu "kırpıntı bohçası" terkîbi, TDK, Kubbealtı ve Ötüken lügatlerinde aşağı yukarı böyle îzâh edilmiş.
D.Mehmet Doğan ve Pars Tuğlacı'nın lügatlerinde ise yer almamış.
"Kırpıntı bohçası" sözüne mecaz mânâyı ise yalnızca Ötüken lügati vermiş:
"Kafasını gereksiz bilgilerle doldurmuş olan..."
Bize lâzım olan kısım işte burası...
"Şahsiyetleri kırpıntı bohçası gibi" olan adamlar...
İsimlerinin başında bir yığın sıfat, cafcaflı unvan:
"Profesör, Doçent, Doktor, Öğretim Üyesi, Akademisyen, Târihçi, İlâhiyatçı, Araştırmacı Yazar, Uzman" falan feşmekân...
Üniversite hocası...
Ama kırpıntı bohçası...
***
Benzetmeyi Sabahattin Ali'de görmüştüm:
"İçimizdeki Şeytan" isimli romanda, o devrin (1930-1940) birtakım “münevver”leri hakkında şöyle diyordu:
"Şahsiyetleri kırpıntı bohçası gibi. Her şeyleri iğreti, her vasıfları, her kanaatleri iğreti... Basit bir insan, meselâ hiç okuması yazması olmayan bir köylü, bir amele, lâlettâyin bir adam bunlardan çok daha mükemmel bir bütündür. Çünkü o adam, meselâ Hasan Ağa, Hasan Ağa olarak düşünür, böyle yaşar. Hükümleri hayâtın verdiği birtakım tecrübelerin netîcesidir ve kendine göredir. Konuşurken karşında Hasan Ağa'dan başka kimse yoktur. Fakat bu efendilerin hiçbiri kendisi değildir. Fikir diye ortaya attıkları her şey, kafalarına rastgele doldurdukları, hazmedilmemiş, acâyip, birbirine zıt bilgilerin tahrîb edilmiş şekillerinden ibârettir. Meselâ Mehmet Bey'le asla Mehmet Bey olarak konuşmaya imkân bulamazsın. Siyâsetten bahsedecek olsan, karşında şu Fransız gazetesinin veyâ bu diktatörün nutkunu bulursun..."
Dolmuş fakat olmamış.
Okumuşun fodulcası...
Olmuş kırpıntı bohçası...
***
Etrâfımızı, sosyal medyayı ve ekranları sarmış olan bu "kırpıntı bohçası kırkambar hazretleri”nin hepsi birer kibir âbidesi...
E, adam yıllarca tahsil görmüş, her şeyi öğrenip “allâme-i cihan” olmuş, kolay mı?
Sürekli üst üste koyduğu bilgilerin ve kitapların tepesine tüneyip kurulur, bacak bacak üstüne atıp hindi gibi kabarır.
"Câhil" dediği millete tepelerden bakar.
Bilgi dolmuş taşıyor; fakat aklı şaşıyor...
Şahsiyet fakiri...
Niçin?
"Çünkü..." diyor Sabahattin Ali, "hiçbirinde fikirler ve bilgiler şahsiyet hâline gelmemiştir..."
Devâm ediyor:
"Hiçbiri ukalâlık etmek için malzeme toplamaktan başka bir şey düşünmemiştir. Hiçbiri insanı insan yapan şeyin şahsiyet olduğunu, bütün ilimlerin, bütün tecrübelerin yalnız bunu temine yaradığını anlamamıştır..."
Zâhir, göz aldatmacası...
Zengin kırpıntı bohçası...
***
Bağdatlı Rûhî böyleleri hakkında asırlar önce teşhis koymuş:
"Dermiş hakîm, bilmediğim nesne kalmadı;
Dünyâyı bildi, kendini bîçâre bilmedi..."
Dâimâ "Ben bilirim! Onu da bilirim, bunu da..."
Yarım yamalak anladıkları hususlarda susmayı bilseler çok şey bilmiş olacaklar aslında...
Ama nerde!..
Pazarcılar gibi durmadan çığırtkanlık edip bilgiçlik satarlar.
Cemil Meriç bu tipleri iğrenç bulur:
"Entelektüel teşhircilik, cinsel teşhircilik kadar tiksindirici..."
Ulemânın yırtıkçası...
Hâlis kırpıntı bohçası...
***
Bunların çoğu konuşurken ve yazarken lüzumsuz yere İngilizce-Fransızca kelimeler kullanır.
Ağızlarında hep muallâk, yuvarlak ve muğlâk sözler...
Cemil Meriç bu vaziyeti şöyle tahlil ediyor:
"Aydınımız, neden Frenkçe lâflara tutkun? Aydınlıktan hoşlanmadığı için... Alaca karanlık, düşüncenin sefâletini gizleyen şâirâne bir tül. Okuyucu da yazar gibi sözlük kullanmaz. İkisi de 'aşağı-yukarı'ya alışık. Kelimelerdeki müphemlik, hayâli kanatlandırır. Aydının bir türlü kurtulamadığı bir hastalık da: yenilik aşkı. Alışkanlıklarını veya dış dünyâyı değiştiremeyince kelimelere saldırıyor. Avrupalılaşma, Amerikanlaşma, çağdaşlaşma, çoktan eskidi. Kültür emperyalizmi daha seyyal, daha çekici, daha alafranga. Bu yabancı dildâdenin sol da sağ da sevdalısı..."
Onun şu sözünü de unutmamak lâzım:
"Entelektüel, Batılı bir hayvandır..."
Nah, insanın alacası...
İthal kırpıntı bohçası...
***
Kendini ve haddini bilmeyen insanları yüksek mevkîlere getirmek akıl kârı değil...
Cânî, hâin, kepâze, ikiyüzlü, sahtekâr, hırsız, dolandırıcı, menfaatperest, fesatçı, fırsatçı, hayâsız, sapkın, nâmussuz, şerefsiz, âdî, alçak, soysuz, cibilliyetsiz, şahsiyetsiz... kimseleri ilim, fen ve teknoloji bilgileriyle donatmak, onları suça hazır hâle getirmek ve teşvik etmek demektir.
Hattâ böyle bir faâliyet, millete ihânet ve düpedüz suikasttır.
Theodore Roosevelt'e atfedilen bir söz, bu hakîkati söyler:
"Bir insanı ahlâken terbiye etmeden sâdece zihnen terbiye etmek, cemiyete bir belâ kazandırmaktır."
Kim demişse doğru söylemiş...
Öğrendiklerini yalnızca para, çıkar, şöhret, ihtiras, istismar ve çirkin politika için, hattâ terör uğrunda kullanan "akademisyen vs." yetiştirmektense adam gibi "amele"ler yetiştirmek daha iyi...
Sabahattin Ali, bunu şöyle ifâde ediyor:
"Bir garson, bir kayıkçı, şahsî fikirleri olmak, gördüğü ve öğrendiği şeyleri kendine mâl etmek bakımından, bizim bu münevverlerin hepsinden üstün ve kıymetlidir. Konuşurken birçok şeyler öğrenirim ve karşımda bir insan görürüm, hazin ve geveze bir kukla değil..."
Kukla bunlar, kısacası...
Kafa kırpıntı bohçası...
***
Y. Kadri Karaosmanoğlu da meşhur "Yaban" romanında köylüleri “kirli, geri, düşüncesiz, kaba insanlar” olarak tasvîr etse de sonunda vicdânının sesine yenik düşer ve bir îtirafta bulunur:
"Ben, asıl ben, bu toprağın malı olmayan ve hepsi dışarıdan gelen maddeler, unsurlarla yoğrula yoğrula âdetâ sınâî, âdetâ kimyevî bir şey hâlini almışım..."
Evet, Avrupa sanâyii malı, kimyevî beyinler...
Üniversiteler çoğaldıkça bunlar da artıyor nedense...
Türkiye’nin Maârif (MEB) sistemi ve üniversiteler artık uyanmalı.
Yetiştirdiğimiz elemanların çoğu “kırpıntı bohçası” gibi...
Ülkemize ve insanlığa bunlardan bir fayda yok.
Faydadan geçtik, zarar vermekteler.
Velhâsıl, sözün hakçası:
Yetti kırpıntı bohçası!.
.
TDK’nın Sevgilisi Hangisi?
(Daha önce sorulmamış -veyâ sorulduğu bilinmeyen- sualler sormak ne hoş...)
“Yâhu,” diyeceksiniz, “TDK’nın sevgilisi de mi varmış!”
Niçin olmasın, onun başı kel mi?
Peki, kim bu mâşuk?
Kim olacak, 1932’de îlân-ı aşk ettiği Türkçe...
Profil resmine -veyâ dış görünüşüne- bakacak olursak böyle.
Ama bu TDK, acabâ, Türkçeyi gerçek seviyor mu?
(Böyle şeyleri sormak ise hoş değil, nâhoş...)
***
Evet, ilk bakışta TDK’nın profil resminde görünen bu...
Fakat ilk bakış çoğu zaman aldatırmış.
TDK’nın resimde ve resmiyette görülen manzarası da bizi yanıltmasın!
Şimdi TDK’nın profiline dikkatle ve derinlemesine bakalım.
1932’de “Türk Dili Tedkik Cemiyeti (TDTC)” adıyla kurulan, 1934 yılında isim değiştirip “Türk Dili Araştırma Kurumu (TDAK)” olan ve 1936’da levhası tekrar indirilip “Türk Dil Kurumu (TDK)” yapılan müessese niye kurulmuştu?
“Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek” için...
***
Kendilerini ve yaptıklarını millete anlatırken hep bu minvalde konuşup yazdılar.
Biz de TDK’nın bu tatlı sözlerine, gıcırtılı kelâmlarına kandık, fenâ hâlde aldandık...
Böyle parlak vaatlerle aklımızı çeldiler.
Hepimiz târih hakkında dolduruşa, geleceğe dâir uyduruşa geldik.
1932’den bugüne Türkçe hurâfeleri dinleye dinleye geldik.
Şu anki TDK Reîsi bile diyor ki:
“İnanarak söylüyorum ki Türkçe şu anda târihinin en güzel günlerini yaşıyor...”
1932’den beri böyle düşünüyoruz.
Daha doğrusu, böyle düşündürülüyoruz.
Çünkü hep öyle yetiştirildik, o biçim düşündürüldük.
(O biçim düşündürülürsünüz böyle işte! Unutmayın: Bir düşünmek var, bir de düşündürülmek...)
***
TDK'nın, sevgilisi (!) olan Türkçeye revâ gördüğü muâmeleleri ilim, mantık ve insaf ölçülerine vurunca irkiliyoruz:
Sevgiliye böyle davranılır mı, bunlar yapılır mı?
Mâdemki Türkçe senin sevgilindi, onun binlerce kelimesine nasıl kıydın?
Türkçenin güzelim dallarını, yapraklarını niçin kırdın?
Gövdesine, hattâ köküne nasıl da acımadan balta vurdun?..
“Sevgili”nin asırlardır derleyip derleyip, mühürleyip mühürleyip hazînesine kattığı binlerce kelimeyi niye lügatine almadın?..
Demek ki sen sevgiline âit şeylerin en az yarısını kabûl etmedin, sevmedin.
“Dil hânesi”nden onları kovdun be arkadaş!..
Bu nasıl sevmek?..
***
Sevgilini beğenmiyor muydun?
O hâlde niçin sevdin?
“Yarısını sevdim; fakat diğer yarısını sevmedim...”
Sevsinler senin sevgini!..
***
Hâlid Ziya Uşaklıgil’in şu sözlerini iyi oku da Türkçe sevgisinin gerçeği neymiş, öğren:
“Ben Türkçenin ezelî bir âşıkıyım. Hepimiz öyle değil miyiz? Türkçeyi muhtelif devirlerinde, muhtelif libaslarla, muhtelif şekillerde gördüm ve sevgilimi o şekiller, o libaslar altında kendi cevherinde sevdim...”
***
“Ben eski Bâbıâlî kâtiplerinden işittiğim süslü dili sevdiğim gibi, Aksaray’da karpuz sergisinde müşteri ayartmak için çığırtkanlık eden Türk delikanlısının türlü zarâfetlerle dolu olan Türkçesini de sevdim.
Ben dîvân edebiyâtının gazelleriyle mest oldum. Fakat sevgili İzmir’imin, ismini yâd ettikçe ciğerimi sızlatan sevgili İzmir’in İkiçeşmelik kızının incir işlediği esnâda okuduğu Türkçe şarkıya da mest oldum...”
***
“Başında hotozu, belinde kuşağı, sedef kakılı sediri üzerinde uzanmış yâhut Sa’dâbâd’da, Göksu’da seyrâna çıkmış hâliyle gördüm, yine sevdim.
Fakat tabiatta her şey tekâmülden, inkılâptan ibâretse, bâzan tekâmül, bâzan inkılâp devirden devire geçtiği gibi her devrin zevki de birbirinin aynı olmaz. Ben son devrin, İpekiş’in kelebek kanadı kadar ince, zarif, dört metrelik kumaşı ile giyinmiş, başında küçücük beresiyle bir rüzgâr gibi kaldırımlar üzerinde seke seke giden ve rüzgâr mı onu götürüyor, o mu rüzgârı götürüyor, diye insanı şüpheye düşüren hâliyle de Türkçeyi gördüm ve sevdim...”
***
Türkçe sevgisi işte böyle olur...
Sevgilinin sevdiklerini de sevecektin...
Onun benimsediği, kendinden saydığı bütün sözleri sen de benimseyip sevecektin...
Sense tam aksini yaptın.
Sevgilinin (!) diğer dillerden (Çince, Moğolca, Soğdca, Yunanca, Latince, Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca...) aldığı binlerce kelimeyi hoş gördün.
Ama onun Arapçada ve Farsçada görüp sevdiği, koynuna aldığı, kendine mâl ettiği kelimelerden nefret ettin...
O gövdenin zengin terkîbine karışan, varlık sırrına erişen, kökleriyle birleşen Arapça / Farsça uzuv ve unsurları kerpetenle, cımbızla lif lif kopardın. Bu derecelere varan bir nefretin yanında hangi sevgiden dem vuruyorsun?
"Bu ne sevgi, âh, bu ne ızdırâb!"
***
Yoksa senin asıl sevgilin Türkçe değil de Avrupalı kelimeler miydi?
Tavırlarından şüpheye düştük, doğrusu...
İlk bakışta fark edilmeyen ve ancak dikkatle incelendiğinde ortaya çıkan birçok delil var...
1. Türkçeye “yabancı” gördüğün kelimeleri tasfiye için hazırlayıp çıkardığın ilk kitabına niçin “Yabancı Dillerden Türkçeye Cep Kılavuzu” adını değil de “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu” ismini verdin? Senin "yabancı" sıkıntın "Osmanlıca" dediğin kelimelerden mi ibâretti, ha? Bunun cevâbını eveleyip gevelemeden vermelisin: 1930’lardan 1970’lere kadar niçin yalnızca Arapça-Farsça kelimeleri yabancı saydın?
2. Yunus’un, Karacaoğlan’ın, Pir Sultan Abdal’ın sevip şiirler yazdığı kelimeleri bile “Arapça, Farsça, Osmanlıca, yabancı kelime” olarak yaftaladın; buna karşılık Yunanca-Latince-Fransızca asıllı yüzlerce kelimeyi “öz Türkçe” diye markaladın ve arkaladın.
***
Böyle sevgi olur mu?..
Sevsinler!.
.
Sabahaddin Ali Yine mi Ölsün
Bundan tam 112 sene önce bugün (25 Şubat 1907) doğmuş Sabahaddin Ali.
Geçen sene onun 70. ölüm yıldönümü dolayısiyle yazdığım satırlar yüzünden bana kızan, sitem eden okuyucular ve dostlar oldu.
Bu vesîleyle diyorum ki:
Sabahaddin Ali’nin siyâsî fikir ve tercihlerini beğenmeyebilirsiniz; fakat onun güzel ve doğru Türkçeyle büyük eserlere imzâ attığını unutmayın, sanat gücünü inkâr veyâ tahkir etmeyin...
“Yiğidi öldür de hakkını yeme.” demişler.
***
Meselâ Nihad Sâmi Banarlı bile -maalesef- bu tahkîri yapmış.
Sabahaddin Ali’den üç hafta sonra (18 Nisan 1907) doğan Banarlı’nın o muhteşem “Resimli Türk Edebiyâtı Târihi”nde Sabahaddin Ali kitaplarındanhiçbirinin adı geçmez.
Kendisi de yalnızca birkaç cümleyle geçiştirilir.
Büyük ebatlı 1400 sayfalık kitapta Sabahaddin Ali için ayrılan yer aşağıdaki cümleden ibârettir:
“Muhtelif hikâye ve romanlariyle geniş bir okuyucu kütlesine hitâb eden Sabahaddin Ali’nin iyi bir hikâye lisanı ve kuvvetli bir tahkiye san'atı bulunmakla berâber, onun birçok hikâye ve romanları ciddî bir tenkîde tahammül edemiyecek kadar mevzuundan uzak ve âdetâ realist bir hava içinde hayal mahsûlü özellikler taşımaktadır.”
Bu tavır, Nihad Sâmi Banarlı’ya yakışmıyor...
***
Bundan sonra olacaklara bakalım şimdi.
Sabahaddin Ali’nin katledilmesinin üzerinden 70 sene geçti.
5846 sayılı “Fikir ve Sanat Eserleri Kaanûnu”na göre “Bir eserden, onu işlemek sûretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sâhibine âittir.”
Fakat eser sâhibinin ölmesinden sonra 70 yıl geçince “münhasıran eser sâhibi” kaydı kalkıyor.
Yâni, bu kaanun mûcebince Sabahaddin Ali’nin kitapları 2019 yılbaşından îtibâren isteyen herkes tarafından basılıp satılabilir...
***
“Fikir ve Sanat Eserleri Kaanûnu”muz, “Eser sâhibinin izni olmadıkça eserde veyâhut eser sâhibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz.” diyor.
Fakat eser sâhibinin ölümü üzerinden 70 sene geçtikten sonra meseleye yalnızca “mâlî-ticârî” pencereden bakıyor.
Yâni şimdi Sabahaddin Ali kitaplarında -aynı vaziyetteki diğer eserler gibi- her türlü “kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler” yapılabilir...
O kitapların başına bir hâl gelebilir.
Adına “sâdeleştirme” filân denen bir belâ, meselâ...
(Sabahaddin Ali’nin 70 sene önce başına odunla vurula vurula öldürülmesi gibi bir hâdise bu...)
***
Sabahaddin Ali kitaplarından birini almadan önce baskı yılına bakın.
Elinizdeki eser, 2019’dan önce basılmışsa kuvvetle muhtemel orijinaldir.
Şâyet 2019’da çıkan yeni baskılarından alırsanız onlar şüpheli.
Elinizdeki kitap çarpılmış, çırpılmış ve kırpılmış olabilir...
Hele kitapta “sâdeleştiren / bugünkü Türkçeye çeviren / günümüz diline uyarlayan / sâdeleştirilmiş metin / sâdeleştirilmiş basım” benzeri bir kayıt varsa aldandınız demektir.
Bir de o -birileri tarafından ticârî maksatlarla aslı değiştirilmiş- hâlini okursanız yazık olur.
Genleriyle oynanmış parlak görünüşlü meyve yemekten daha fenâ bir şey yapmış olursunuz...
Zararlı gıdâları vücûdumuz az çok geri çıkarıyor ama beynimiz faydalı-zararlı, doğru-yanlış demeden hepsini bir güzel hazmedip saklıyor...
(Sabahaddin Ali’yi -yâhut başka birini- böyle bir kitaptan öğrenecekseniz hiç öğrenmeyin.)
***
Hadi, meselâ “Herkes mühim işlerini bitirmiş, mühim alışverişlerini yapmış, mühim evlerine, mühim sofralarına ve mühim uykularına koşuyordu.” cümlesindeki “mühim”ler kaldırıp yerine “önemli”leri koydunuz.
Peki, “Asıl sebep ve illetlere varabilseniz göreceksiniz ki en zayıf tarafımız dışımızdadır.” sözündeki “sebep ve illet” kelimelerini hangi “öz Türkçe” kelimelerle karşılayacaksınız?
İkisinin yerine yalnızca “neden” mi diyeceksiniz? (Çünkü TDK çeşitli kitaplarında “sebep”yerine de “illet” yerine de “neden”diyor. “Kaamûs-ı Türkî”ye bakarsak “illet”in bir mânâsının “sebep” olmakla berâber aynı zamanda “maksad, gaaye” demek olduğu da yazılı. TDK’da bu mânâ yok.)
***
“Hiçbiri sırtında taşıdığı ve muhâfazaya mecbur olduğu mevki veyâ pâye ile âhenk hâlinde yaşamıyor.” diyor Sabahaddin Ali.
Bu cümleyi Türkçeye çevirecek (!) olan “Cesur Kafa Öz Türkçeci Mütercim” acabâ şu “mevki veyâ pâye” kısmını nasıl çevirir?
A) “yer ve aşama”
B) “orun ve aşama”
C) “yer ve erece”
D) Yalnızca “aşama”
***
“Bir insanın, bilgisi, düşünceleri, mantığı, ahlâkı, hulâsa her şeyiyle bir kül olduğunu henüz anlayan yok.”
“Cüretkâr Öz Türkçeci Mütercim” için buradaki “kül” ne ifâde eder acabâ?
Yeni yetme biriyse “ateşin külü” sanıp bunu olduğu gibi bırakır.
60-70 yaşlarında biriyse ancak bunun “bütün” olduğunu fark edebilir.
Onun da garantisi yok.
***
“Mahallenin en kibar çocukları bile her akşam evin içecek suyunu buradan temin ile mükellef idiler.”
“Kaygısız Öz Türkçeci Mütercim”lerden bir kısmı “mükellef” kelimesini “sorumlu” diye çevirecek, bâzıları “yükümlü”yü tercih edecek. Ha, belki de “görevli” filân derler.
***
“Türkçeden Öz Türkçeye Acar Mütercim”lerin çok çalışması lâzım, çok!..
Çünkü Sabahaddin Ali’de en az birkaç yüz “yabancı” kelime var, çevrilecek.
70-80 tânesini misal diye yazayım:
“Tahavvül, atâlet, tasavvur, alelâde, vehmetmek, hamletmek, îtiyad, ümmî, muallim, müptedî, vazîfeperver, muharrir, kaarî, müteessir, istihfaf, muvâzî, ünsiyet, muayyen, mağrur, ihsas, mihver, mûtad, hilâf, intihap, mekteb, tatbik, hamâkat, mübâhase, hüsnüniyet, hissî, teheyyüç, takallüs, lâlettâyin, halûk, inkişaf, mütefekkir, mütecâviz, mütemâdiyen, istintak, müddeiumûmî, cürmümeşhud, inkisar, mağmum, münâzaa, lâkayd, izâle, müzevir, mukadder, telakkî, yeknesak, endaht, sahâvet, ehemmiyet, zuhur, mütenâsip, mâadâ, tecessüs, teessür, iştirak, mükâleme, kıraat, riyâziye, mukaddeme, tarîk, tasmim, şimal, cenup, fersûde, kaaim, mecmua, vuzuh, mutâvaat, âmil, lüzûcî, usâre, tebahhur, sarih, râbıta, tekâsül, teşrinievvel, ketûmiyet, mufassal, ârız, yeis, muhayyile, ıstırap, hodbin, hasretmek, istiğnâ, nebâtât, infial, müsâvî, tezlil, müstait…”
***
İş yalnız kelimelerle bitmiyor, bir de terkipler filân var.
Meselâ: muhtelit mektep, inzibat meclisi, muvakkat tard, eshâb-ı mesâlih, tahrîrat kâtibi, hiss-i kable’l-vuku...
***
Bu “Sâdeleştirme Simsarları ve Türkçe İşgüzarları” çoğu zaman herkesin bilip anladığı kelimeleri de kaldırıp yerine “öz Türkçe”lerini koyuyorlar. Meselâ Nutuk'un “Türkçeden Öz Türkçeye Mütercim”lerinden biri olan Hıfzı Veldet Velidedeoğlu “hazîne-tersâne-hîle” kelimelerini bile yabancı görüp yerlerine “kaynak-gemi yapım yeri-aldatıcı düzen” yazmıştı. İnsan merâk ediyor:
“Hazîne, tersâne, hîle” gibi kelimeleri anlamayan var mı?..
Yani, derdiniz ne?
***
Sözümüz “Öz Türkçe Simsarları”ndan ziyâde devlet büyüklerimize...
Ne olur, artık “Sağlam Türkçe Âbideleri”ni koruyalım.
Bunun için önce şu 5846 sayılı “Fikir ve Sanat Eserleri Kaanûnu”na bir madde ilâve edelim:
“Türkçe yazılmış herhangi bir kitabın üzerinden yüzlerce yıl geçse bile hiçbir kelimesi değiştirilemez. Bugün anlaşılmayan kelimeler için ancak metnin dışında îzâhat verilebilir...”
Bu da yetmez.
“Bu eserler resmî bir ilim adamları heyetine tasdik ettirilmedikçe basılıp dağıtılamaz.”
Ama önce her biri kendi sahalarında seçkin ilim, fikir, sanat ve kültür adamlarından meydana gelecek olan kaliteli ve dâimî bir heyet kurulmalıdır.
***
Kültür ve dil devamlılık ister.
Geçmişini anlamayan nesilleri terbiye etmek mümkün değildir.
Terbiye edilemeyen nesiller ülkemiz için en büyük tehdittir.
Bu tehdidi görmemiz lâzım...
.
Dilde Takrîr-i Sükûn
Tam 94 yıl önce bugün (4 Mart 1925) TBMM’de Takrîr-i Sükûn Kaanûnu kabûl edildi.
Birinci maddesi şuydu:
“İrticâya ve isyâna ve memleketin nizâm-ı içtimâîsini ve huzur ve sükûnunu ve emniyet ve âsâyişini ihlâle bâis bilûmum teşkîlât ve tahrîkaat ve teşvîkaat ve teşebbüsât ve neşriyâtı, Hükûmet, Reîsicumhûr'un tasdîkiyle re'sen ve idâreten men'e mêzundur. İşbu ef'âl erbâbını Hükûmet, İstiklâl Mahkemesine tevdî edebilir...”
***
Aradan daha yüz yıl geçmedi; ama bu Kaanûn metni bugünkü nesiller için İngilizce kadar yabancı..
TBMM’de o günlerde bu Kaanûn müzâkere edilirken -lehinde veyâ aleyhinde-fikir bildiren mebusların sözleri, torunlarının anlamadığı bir dil hâline ge[tiri]lmiş...
Bu Kaanûn isminde geçen “Takrîr” kelimesi 1980’li, hattâ 90’lı yıllarda, hiç olmazsa “ders verme usulleri”nden birinin adı olarak kullanılırdı.
Artık o da unutulan sözler kervanına katıldı, dilden atıldı.
Yaşı müsâit olanlar kelimeye belki âşinâdır; fakat onlar da “Takrîr-i Sükûn”daki mânâsını (yerleştirme, yerleştirilme) anlayabilmek için lügate bakmak zorundalar.
Yâni bu “takrîr” başka...
“Takrîr edemem çekdiğim âlâm-ı felekden / Zîrâ ki anın zikri de bir gûne elemdir.” beytindeki değil...
***
Takrîr-i Sükûn Kaanûnu...
İsmi bile bugün bize tuhaf ve değişik geliyor...
Yeni rejim tarafından Türkçeye yapılan müdâhaleler de Takrîr-i Sükûn Kaanûnu gibi...
Biri milletin hürriyet ve diğer haklarını tepeledi; diğeri ise düşünce, hâfıza ve hâtırasını...
Hangisinin daha zararlı olduğuna siz karar verin:
Binlerce kelimenin katli mi, binlerce insanın katli mi?..
***
Kâzım Karabekir Paşa, o meclis kürsüsünden Takrîr-i Sükûn Kaanûnu aleyhinde konuşuyordu:
“Huzûr-ı âlînize getirilen Kaanûn gayr-ı vâzıh ve elâstikîdir...”
“Bu Kaanûn’u kabûl etmek, Cumhûriyet târihi için bir şeref değildir...”
Türk Dilinde Kemalizm (TDK) hareketinin kaanunları da net değildir, lâstiklidir.
Onu kabûl etmek de Türkçenin târihi için bir şeref değildir...
***
Takrîr-i Sükûn işinin İstiklâl Mahkemeleriyle süreceği bilinmekteydi.
Ergün Aybars’ın tesbitleriyle “Delil ihtiyâcı ve temyîzi olmayan, vicdânî kanaatine göre karar verme yetkisi bulunan ve kararları derhâl uygulanan, tüm asker ve sivil görevlilere emir verme yetkisiyle çalışan İstiklal Mahkemeleri...”
TDK da Türkçe sahasında hükümler verirken delil ihtiyâcı duymadı.
Dildeki yanlış, haksız ve adâletsiz icraatlarının temyîzi olmadı...
***
Kâzım Karabekir Paşa, İstiklâl Mahkemelerinin artık zararlı olacağını -Başvekil İsmet Paşa karşısında- söyler:
“İstiklâl Mahkemelerine gelince: İstiklâl Mahkemeleri, isminin medlûlü veçhile, istiklâl harplerimiz esnâsında yapılmış ve yapılması lâzım gelen bir mahkeme idi. Binâenaleyh bunların târihe karıştırılması da Meclis-i Âlî’niz için târihî bir şereftir. İsmet Paşa Hazretleri eğer İstiklâl Mahkemelerini ıslâhat âleti zannediyorlarsa pek ziyâde yanılıyorlar.”
Türkçe de yüzlerce yıldır asıl sâhibinin (milletin) dilinde ve elinde nesilden nesile geldi.
Onların irâdesi ve ifâdesiyle şekillendi.
Fakat 1930’lardan îtibâren Türk Dilinde Kemalizm (TDK) rejiminin Öz Türkçe foyalı İstiklâl Mahkemelerine sevk edildi.
Binlerce kelimeye îdam cezâsı verildi...
***
1925’te Gümüşhâne Mebusu Zeki (Kadirbeyoğlu) İstiklâl Mahkemelerinin “Hâkimiyet-i milliyeye bir hâtime: Milletin hâkimiyetine son...” olduğunu haykırdı.
1932’den îtibâren de Türkçede milletin hâkimiyetine son verildi.
1932’den îtibâren de Türkçede milletin hâkimiyetine son verildi.
***
1925’teki Takrîr-i Sükûn müzâkereleri sonunda 22 cesur mebus, bu Kaanûn’un Teşkîlât-ı Esâsiye ve amme hukuukuna aykırı olduğunu beyân edip reddini istediler.
Tabii ki bu îtirâzın kaale alınması mümkün değildi.
Teşkîlât-ı Esâsiye (Anayasa) ve amme hukukuna tamâmen aykırı olsa da önceden karar ve hüküm verilmişti bir kere.
Bu 22 kişinin beş katı mebus kabul için rey verdi, nitekim...
Meclis âzâları da kendilerini seçip oraya oturtan grubun emirlerini yerine getirmekle mükellefti.
TDK’ya seçilenler de kendilerini oraya koyanların emirlerini yerine getirmekle...
Bunda da aykırı sesler -meselâ Hüseyin Câhid Yalçın- konuşturuldu; ama önceden karar ve hüküm verilmişti bir kere...
***
Takrîr-i Sükûn’a muhâlif olanlardan Feridun Fikri Bey, atılacak olan tehlikeli adımın önüne geçilemeyeceğini biliyordu ve diyordu ki:
“Bu hakîkat ayan iken bu yanlış yola gitmek, sizi têmin ederim ki, vicdânımın en elemli ukdelerinden birini teşkîl etmektedir. Yalnız yegâne tesellim, encümende bu hususta muhâlif kalmak gibi bir saâdet-i azîmeyi bana bahşetmesidir.”
Türkçe için alınan vahim kararlara muhâlif olanlar da -seslerini fazla çıkaramasalar da- hiç olmazsa “bu hususta muhâlif kalmak gibi bir saâdet-i azîmeyi” hissettiler.
Hüseyin Câhid Yalçın ve Yahyâ Kemal gibi...
***
Takrîr-i Sükûn Kaanûnu’nun ikinci maddesi şöyleydi:
“İşbu Kaanûn, târih-i neşrinden îtibâren iki sene müddetle mer'iyülicrâdır.”
Türkçeyi Daraltma Kaanûnu (TDK) ise yalnızca iki sene değil, 87 yıl mer'iyülicrâ oldu. Ne zaman kaldırılacağı meçhul...
***
Takrîr-i Sükûn’un üçüncü ve son maddesi:
“İşbu Kaanûn’un tatbîkine İcrâ Vekilleri Heyeti mêmurdur.”
Türkçeyi Daraltma Kaanûnu’nun tatbîkine ise bütün mektepler, resmî makamlar, üniversiteler ve devlet personeli “mêmur”dur.
.
Türkçenin Hâli Duman
Kadın, “kadın” gibi; erkek, “erkek” gibi olunca güzel...
Yâni her şey “kendisi gibi, kendi tabiatında” olmalı...
“Dil” de öyle...
“Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vâsıta, kendisine mahsus kaanunları olan ve ancak bu kaanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimâî bir müessesedir...”
Prof. Muharrem Ergin’in o meşhur târifi bu...
***
Mâdemki dilin “kendisine mahsus kaanunları” var, o hâlde onu “resmî kaanunlar”la değiştirmemeli.
Devlet gücünü kullanan “resmî ideoloji” dilin kelimelerini kaldırıp atmamalı...
Atmamalıydı...
Ne yazık ki Türkçede bu yapıldı.
Binlerce kelime dilden atıldı...
50-60 yıl öncesinin metinlerini bile anlamıyoruz...
***
Kafanızda ve gönlünüzde resmî ideoloji kök saldıysa Türkçenin bugünkü hâli de sizin gözünüzde olağandır.
Gramerci, dilci, lügatçi veyâ etimolog da olsanız...
Dil, artık size göre “tabiî” değil, “resmî bir vâsıta”dır; “kendisine mahsus kaanunları olan ve ancak bu kaanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık” değil, “resmî ideolojiye mahsus kaanunları olan ve ancak bu kaanunlar çerçevesinde gelişen ideolojik bir varlık”tır; “içtimâî” değil, “resmî bir müessesedir...”
***
Bunun böyle olduğunu anlatmak için Türkçenin “hâl” kelimesiyle TDK’nın “durum” sözünü masaya yatırmak yeter.
(Bakalım “TDK’nin” değil de “TDK’nın” şeklinde yazmama takılıp bundan kocaman hükümler veren çıkacak mı?)
TDK’nın 1935’te “Osmanlıcadan Türkçeye (?)” geçmek için çıkardığı “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu - Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu” isimlikitaplarında “vaziyet, hâl, ahval” kelimeleri yerine “durum” lakırtısını ikaame ettiğini görüyoruz.
Yine TDK tarafından1942’de hazırlanan “Felsefe ve Gramer Terimleri” adlı kitapta ise “durum” kelimesi hiç geçmez.
(“Atâlet” kelimesinin Türkçe karşılığı olarak yaptığı “süredurum” hâriç...)
Fakat TDK bu kitapta “hâl" kelimesiyle kurduğu birkaç ıstılahın yanına (*) işâreti koymuş. Bu da “Türkçede henüz uygun bir karşılığı bulunmadığından eski hâlinde bırakılan terim” demekmiş.
(Orada “halk” kelimesi için de yıldız (*) işâreti var. Yâni “halk” da ilk fırsatta kovulacakmış.)
Daha sonraki yıllarda TDK, kendi ikaamesi olan bu “durum”a bağlı kaldı.
Kısacası, TDK ve resmî metinler için “vaziyet, hâl, ahval” kelimeleri TDK’nın kendi ifâdeleriyle, “Türkçe karşılığının bulunması gereken, Osmanlıca artığı, yabancı...” sözlerdendi.
TDK’nın tercih ve ikaame ettiği “durum” ise öz Türkçe olarak saltanat sürecekti.
***
Fâlih Rıfkı Atay 1930’larda “durum” kelimesinin lügatlere konma hikâyesini şöyle anlatır:
“Vaziyet sözünün Türkçeye yerleştiği inancında olduğumuzdan lügatte bu kelimeye iki karşılık koymuştuk: 'Position' manasında 'vaziyet' kalacaktı. 'Situation' karşılığı 'durum' kullanacaktık. Siz şu işe bakın: Önceleri alay sözü olarak yazılan ve söylenen 'durum' Türkçeden hiçbir zaman çıkmayacağını sandığımız 'vaziyet'i bütün mânâları ile dilden kovdu...”
Burada Necip Fâzıl’ın “Durum diye bir lâf var, buyurunuz size durum / Bu toprak çirkef oldu, bu gökyüzü bodurum...” mısrâlarını hatırladım. Bu şiir de “durum” kelimesinin henüz yadırgandığı ve alay sözü olarak yazılıp söylendiği yıllarda, 1940’larda yazıldı.
***
Bu “durum”un saltanatı hâlâ sürüyor.
TDK lügatlerine bakarsanız görürsünüz ki kelime îzahlarında “hâl” kelimesi nerdeyse hiç tercih edilmez.
Lâkin “durum”dan geçilmiyor...
TDK’nın “Büyük Türkçe Sözlük”ünde, içinde “hâl” geçen sözlerin sayısı 88; buna karşılık “durum”lu 245 söz var.
Şunu da hatırdan çıkarmamak lâzım:
“Durum”lu sözlerin tamâmı 1935 sonrasına âit, yâni TDK îmâlâtı...
“Hâl”lilerin ise yüzde doksanı 1935 öncesinde de zâten vardı...
Yine TDK’nın “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü” sözleriîzâh ederken “durum” kelimesini 1060 kere kullanmış.
Peki, orada “hâl” var mı?
“Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü”nde îzâh cümlelerinde “hâl” kelimesi mücerret olarak hiç yok; “hâli” şeklinde iki (2) kez; “hâline, hâlinde” biçiminde on üç (13) kere kullanılmış.
1060 “durum” karşısında yalnızca 15 “hâl” var...
Yâni TDK’mız yeni sözler yaparken hep “durum”u tercih ediyor.
1930’ların kafasında gidiyor...
***
Hâlbuki Türkçenin bin yıllık “hâl” kelimesi okuryazar olmayan halkın bile sevip kullandığı ve birçok sözlerle çoğalttığı bir kelime...
TDK’nın 1930’lardaki çarpık zihniyeti işte böylesine yerli ve millî olmuş bir kelimeyi dahi atmak istedi.
Bu çarpık zihniyet hâlâ devâm ediyor ki “hâl” kelimesi bugünkü TDK lügatlerinde üvey evlat muâmelesine bile lâyık görülmüyor...
***
Peyâmî Safâ’nın 1958’de Milliyet gazetesinde çıkan bir yazısı “öz Türkçecilik” hareketinin ne kadar sakat bir zihniyet taşıdığını gözler önüne seriyor:
“Bir dilin benliği (özelliği, kendi kendisi oluşu) kelimelerle değildir. Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca ve daha birçok Avrupa dilleri arasında müşterek kelimeler pek fazladır. Bu yabancı sözler Fransızcanın Fransızca veyâ Almancanın Almanca olmasına engel değildir.
Her dilin benliği, kelimeler arasındaki münâsebette, bağlantı şekillerinde, gramer ve sentaks özelliklerinde, yabancı sözlere verdiği millî anlamların zenginliğindedir...”
***
Peyâmî Safâ, o yazısında “hâl” kelimesinin Arapçadan fazla Türkçe olduğunu da isbât eder.
Şimdi onun şu tesbitlerine bir bakalım:
“Hâl kelimesi Arapçadır. Fakat Türkçede aldığı mânâ çeşitliliği ve zenginliği Arapçada yoktur. Cümle içindeki durumuna göre bu kelimenin kazandığı çeşitli mânâlara birkaç misal hatırlayalım:
1. Hâdise, vak’a, olay mânâsına ‘Ahval-i âlem= Dünya halleri’;
2. Hiçbir dilde karşılığı olmayan mânâda: ‘İnsan hâli, olur bu.’
3. Güç ve kuvvet, derman mânâsına ‘Hâlim yok. Halsizim.’
4. Kader, dilek ilh... mânâsına: ‘Ne hâlin varsa, gör!’
5. Durum, görünüş ilh... mânâsına: ‘Bu ne hâl, nedir bu hâl?’
6. Meçhul dert mânâsına: ‘Bana bir hâl oldu, hâlimi sorma!’
7. Huy mânâsına: ‘Kendi hâlinde.’
8. Malî varlık mânâsına: ‘Hâli, vakti yerinde.’
9. Şimdiki zaman mânâsına: ‘Gramerde hâl çekimi = Hâl sîgası.’
Bunlardan başka kelimenin edebî dilde ve şiir dilinde kazandığı bâzı nüanslar daha vardır...”
***
Peyâmî Safâ’nın tesbitleri bunlarla bitmiyor.
TDK zihniyetinde olanların bir türlü anlamadığı veyâ anlamak istemediği hakîkati söylüyor:
“Artık ‘hâl’ kelimesi Arapça olmaktan çıkmış, dilimizdeki mânâ zenginliğiyle öz Türkçe birçok kelimelerden fazla Türkçe olmuştur. Ona bu Türklüğü kazandıran şey, cümle yapısı içinde, öteki kelimelerle münâsebetinden doğan mânâ çeşitleridir.”
Aynı güçteki tesbitler devâm eder:
“Bu Arapça kelime yerine konacak herhangi bir Türkçe karşılık o kelimeden daha yabancı hâline gelir.
Türkçe, kelimeleriyle değil, yapısı ve rûhiyle Türk’tür.
‘Sevgili’ yerine Farsça ‘yâr’ kelimesini kullanan halk edebiyatı bu gerçeğin sayısız misalleriyle dolup taşmaktadır...”
***
Velhâsıl, Türkçenin hâli perîşan...
Maârif (MEB) ve topyekûn devletimiz bu işe el atmazsa bu dilin hâli hiç kalmayacak...
Kemalistlerin ideolojik müdâhaleleriyle “kendisi olmaktan çıkan” Türkçeyi sıhhatli, zengin ve disiplinli hâline yeniden kavuşturmak için resmî bir hareket başlatılmalıdır.
Bu, Türkçeye yeniden bir “resmî müdâhale” değil, zamânında yapılan “resmî müdâhale”nin kaldırılmasından ibâret olacaktır.
Türkçenin hâlinden anlayan devlet adamlarına bu dâveti yapmak da bizim boynumuzun borcudur...
.
Öz Türkçe Yalanları
“Yalanları salmışlar yollara,
Hepsinin de kuyruğu telli pullu...”
“Öz Türkçe yalanları” da Nâzım’ın dediği gibi.
Allanıp pullandı...
***
“Öz Türkçe”nin yalanları, ismiyle başlıyor.
“Öz Türkçe” ne demek?
“İçinde, başka dillerden gelmiş unsurlar (sesler, ekler, kelimeler...) olmayan Türkçe...”
Türkçenin -daha doğrusu, herhangi bir dilin- böylesine saf, arı, som, hâlis muhlis olabilmesi mümkün değildir.
Böyle bir hâl, ancak hayâl-i muhâl olur.
Yâni olmaz, olamaz, imkânsız, gayrimümkün, gayrikaabil.
Eşyânın tabiatına aykırı...
***
Türkiye’de 1930’lardan îtibârenTDK’ya sipâriş edilip yazdırılan ve yıllarca resmî ağızlarla anlatılıp söylenen “Öz Türkçe” masalları, halka birçok mavalla seslendi ve yalanlarla beslendi.
(Yine, Nâzım’ın dediği gibi: “Ve insanlar, âh, benim insanlarım / Yalanla besliyorlar sizi...”)
Meselâ “İlk Resmî Öz Türkçe Teşebbüsü” olan Cep Kılavuzlarında dediler ki: “Buçalışmanın amacı da, yaz dilimizde kullanılan, fakat halkın konuşma dilinde yeri olmadığı için yabancı saylan sözlere öz türkçe karşılıklar bulmaktır...”
İşte bu “halkın konuşma dilinde yeri olmadığı için yabancı sayılan sözler” ifâdesi resmen palavraydı.
Çünkü atasözlerinde, masallarda, halk hikâyelerinde, türkülerde geçen kelimeleri bile “yabancı” sayıp kapı dışarı ettiler...
***
Halk edebiyatında kullanılan kelimeler, nasıl oluyor da “halkın konuşma dilinde yeri olmayan söz”lerden sayılıyordu?
Karacaoğlan’ın, Pir Sultan Abdal’ın, Âşık Paşa’nın, Dede Korkut’un, Yunus’un ve daha yüzlerce Türkçe ustasının sevip benimsediği, dillerinden düşürmediği, şiirler yazdığı kelimeleri bile “Arapça, Farsça, Osmanlıca, yabancı kelime” olarak yaftalayıp bunlara “öz Türkçe karşılıklar bulmak” neyin nesiydi?
Ne olacak, düzmece bir “öz Türkçe” mâcerâsı...
***
TDK’nın internet sitesindeki “Tarihçe” sayfasından aldığım şu îtiraflara bir bakın:
“Bizzat Atatürk'ün öncülük ettiği, Türk dilinin yabancı kökenli sözlerden temizlenmesi akımı 1935 güzüne kadar sürmüş; halkın diline girip yerleşmiş kelimelerin dilden atılması işleminden bu tarihte vazgeçilmiştir...”
Demek ki neymiş?
TDK’ya yalnızca “halkın anlamadığı kelimeler”in değil, “halkın diline girip yerleşmiş kelimeler”in dilden atılmasıişi de havâle edilmiş...
Hem de resmî ağızdan...
Bizzat...
***
Bugünkü TDK’nın bu sözleri bir yandan îtiraftır; fakat öbür taraftan başka bir yalan beyandır.
Çünkü “halkın diline girip yerleşmiş kelimelerin dilden atılması” işi 1935 güzünde sona ermedi ki...
TDK’nın 1942’de bastırdığı “Felsefe ve Gramer Terimleri” adlı kitabı bunun yüzlerce delîlinden yalnızca bir tânesidir.
Nitekim “halkın diline girip yerleşmiş kelimeler”den yüzlercesi bu kitabın “Osmanlıca Terimler” listesinde sıralanmış ve bunların yerine “Öz Türkçe” veyâ Avrupalı kelimeler ikaame edilmiştir...
(Yanlış okumadınız: Avrupalı kelimeler... TDK’nın bu Avrupa sevdâsını da anlatırım, inşallah.)
***
İşte “Felsefe ve Gramer Terimleri” ismindekio kitapta “Arapça, Farsça, Osmanlıca, yabancı söz” diye sayılan kelimelerden bir kısmı:
“Âile, akıl, alâka, Allah, amel, basit, beden, belde, cereyan, cevher, dâvet, esas, evvel, faaliyet, fazilet, fiil, gaaye, hâdise, hâfıza, hakîkî, has, hassas, hatâ, hâtıra, hayal, hayır, hikmet, hüküm, hür, ifâde, ilim, îman, imtihan, inkâr etmek, isbat, kaabiliyet, kader, kâinat, kıyas, kudret, liyâkat, medeniyet, mekân, mektep, mevcut, meyil, millet, misal, muallim, mûcize, muhafaza, muhakkak, mümkün, münâsebet, nâhoş, nazar, rekaabet, rızâ, ruh, saâdet, sâkin, samîmî, sanâyi, sermâye, servet, sır, sihir, şahıs, şiddet, şuur, tabiî, tahsil, târif, tasvir, tavır, tâyin, tecrübe, terbiye, unsur, vâcip, vâsıta, vazîfe, vücut, yegâne, zan, zat, zekî, zıt...”
Demek ki “halkın diline girip yerleşmiş kelimeler” yalnızca 1930’lu senelerde değil, 1940’lı yıllarda da TDK’nın ve devletin gözünde “ecnebî” sözlerdi.
Yukarıdaki kelimeler ve benzerleri -kendi ifâdeleriyle- “Türkçe karşılığının bulunması gereken, Osmanlıca artığı, yabancı...” sözlerdendi...
***
Bir de Agop Dilaçar yalanından bahsedeyim.
Agop Dilaçar’ın yazdığı ve 1962 yılında TDK tarafından “Devlet Dili Olarak Türkçe” adıyla basılan kitaba göre Osmanlılar “demiryolu” gibi Türkçe bir kelimeyi hiç kullanmamış...
O kitapta deniyor ki:
“1918 yılında bile, birçok belgelerden anlaşıldığına göre, ‘demiyrolu’na (Buradaki imlâ hatâsı TDK’nındır.) bir türlü demiryolu denmemiş, ya Fransızca şimendifer kullanılmış, ya da Arapçadan hutut-u hadidiye diye bir terim uydurulmuştur.”
Hâlbuki, bırakın 1918’i, Türkiye’de demiryolların işletilmeye başlandığı yıllarda (1800’lerin sonları) dilimizde “demiryolu” kelimesi vardı.
Nitekim “Kaamûs-ı Türkî”de “demiryol” kelimesi madde başı olarak geçmekte ve uzunca îzâh edilmektedir.
Aynen şöyle:
“Demir yol yâhut timur yol i. [demirden yol mânâsıyla sıfat-mevsuf olduğundan izâfetle ‘demiryolu’ demek hatâdır.] En büyük ve en nâfî keşfiyât-ı cedîdeden olarak yere serilmiş demirlerin üzerine buharla tahrîk olunur bir makine ile bunun cerrettiği (çekip sürüklediği) müteaddid arabalardan ibâret serîu'l-hareke vâsıta-i nakliye: demir yol ile gitmek; Anadolu Demiryolu, demir yol mevkıfı...”
***
Ha, “şimendifer” kelimesi de elbette kullanılmıştır.
Fakat Dilaçar’ın “Arapçadan hutut-u hadidiye diye bir terim uydurulmuştur.” sözüyle bahsettiği “hutut-u hadidiye” kelimesi “Kaamûs-ı Türkî”de geçmiyor.
Birileri o sözü de kullanmış olabilir.
Ayrıca 110-115 sene öncesine âit fotoğraflara internetten bakarsanız birçok yerde “demiryolu” kelimesini görebilirsiniz.
Meselâ aşağıdaki etiketleri internete yazıp arama yaptığınızda karşınıza çıkan yazılara bakın:
“Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i Umûmiyyesi Binâsı Projesi”
“1324 senesine âit Hicaz Demiryolu Yazılı Orjinal Osmanlıca Levha”
“Hicaz Demiryolu İçin Bastırılan Madalyonlar...”
***
Söylediğiniz veyâ söylettiğiniz yalanlar bir müddet işinize yarayabilir.
Size inanan milyonlar olabilir.
Çünkü bir yalan, resmî metinlerde, ders kitaplarında, devlet adamlarının nutuklarında geçiyorsa milletin bunlara inanma ve aldanma ihtimâli büyüktür.
Fakat illâki bu yalanları meydana çıkaranlar olur.
***
Cenap Şahâbeddin diyor ki:
“Ne kadar yalanları bir varaka-i sahîha (resmî kâğıt) üstüne geçirmekle hakîkate kalbettik (çevirdik) sanırız...”
Yoldan çıkarttıkları ve geçmişinden koparttıkları dilimizi de “Öz Türkçe” diye yutturabilmek ve tutturabilmek için resmen ne yalanlar söylediler...
Bu dili tekrar yola getirmek istiyorsak Cenap Şahâbeddin’in şu îkaazına uymamız şart görünüyor:
“Yalanı söküp atmadan hakîkati dikmeye kalkışma: Tutmaz...
.
Âşık Veysel, Şişirilmiş Balon mu?
Yaşar Kemal’e göre Âşık Veysel, tâ 1930’lardan sonra sınıfını zar zor geçmiş.
Yâni kırkından sonra...
Peki, o yaşlarına kadar neden başaramamış?
Çünkü Veysel, 1930’lardan önce “mayasında köylülük ve tekkecilik olan, kaderine râzı, baş kaldırmayan, kabûl eden, kendi köyünde hâllenip küllenen”bir zavallıdır, Yaşar Kemal’e göre...
Yine onun nazarında “Zâten köylülük, râzı ve başkaldırmayandır, köylü asıllı kimselerde de vardır bu görünüş...”
***
Sonraları Veysel’e bir şeyler olmuş.
“Veysel 1933’lerde Sivas’ta Ahmet Kutsi Tecer’le, ondan sonra da Sabahattin Eyüboğlu, Orhan Veli’yle karşılaşmıştır.”
Cumhûriyet’in onuncu yılında (1933) Ankara’ya gelir ve Mustafa Kemal’e yazdığı şiiri sunmak ister.
Bacağında şal-şalvar, belinde kocaman bir kuşak, sırtında şal-ceket vardır.
Ulus Meydanı’ndaki Karaoğlan Çarşısı’na saz teli almak için girmek ister; fakat polis onun kılık kıyâfetine bakıp önünü keser, çarşıya girmesine izin vermez.
Veysel birkaç ay dolaşıp beklediği Ankara’da Mustafa Kemal’le bir türlü görüşemez.
Ümîdini keser, şiirini bırakıp döner.
***
Yaşar Kemal’e göre “Köylü-Tekkeci Veysel”i değiştirip kurtaran ve asıl hüviyetine kavuşturan, yâni onu “Asıl Veysel” yapan, en iyi şiirlerini yazdıran çevre “köy enstitüleri” olmuş.
Veysel’in “bağlama hocası” olarak çalışmaya başladığı Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve diğerleri (Ârifiye, Çifteler, Kastamonu, Yıldızeli ve Akpınar
Köy Enstitüleri) Yaşar Kemal’e göre “yapmanın, yaratmanın bir sevinç şakımasındaydı...”
Yaşar Kemal’e göre Veysel ancak bundan sonra sınıf atlar ve “Baş Kaldıran Veysel” olur.
Pekâlâ, Veysel neye baş kaldırmış?
“Doğaya, insana, tutuculuğa, Allah’a...”
Yaşar Kemal böyle diyor.
Âşık Veysel’in ölümünden dokuz gün sonra, 30 Mart 1973’te...
***
Yaşar Kemal’e göre önce sınıfta kalan; fakat sonra yeni rejime alkış tutup takdir alan Veysel, köy enstitülerinde ikmal imtihanlarını geçip parladı. Gelgelelim her hoca Yaşar Kemal gibi bonkör değildi.
Veysel her ne kadar Mustafa Kemal’e ve onun getirdiklerine medhiyeler düzse de halk şiirinin her ustasından geçer not alamadı.
Meselâ bu sahanın önde gelenlerinden olan Câhit Öztelli’ye göre Veysel birinci sınıf bir halk şâiri olmaktan uzaktır.
Veysel’in karnesindeki “mülâhazat hânesi”ne Öztelli’nin yazdıkları doğrusu benim de ezberimi bozdu.
“Veysel, Gerçekten Değer Taşıyan Bir Şair Değil, Şişirilmiş Bir Balondu” diye bir yazı yazan Öztelli şöyle diyordu:
“Veysel’e güçlü ozandır demeye hak kazandıracak yanı çok azdır. Sanat yanı oldukça zayıftır Veysel’in. Şiirin yapısına, sesine, zevkine kulak yolu ile ancak yaklaşabilen Veysel, gerçekte kurudur, içtenlikten yoksundur. Benzetmeleri sarıcı, yeni buluşlar değildir. O, kulaktan ne kapabilmişse onunla kalmış, kimi konuları da aydın dostların tavsiyesi ile ele almıştır...”
***
Ruhi Su’nun Veysel’e dâir şu sözleri de Câhit Öztelli’nin tesbitlerine benzer:
“Yaşadığı süre içinde de, şimdi de Veysel kadar güçlü, hatta toplumun bugünkü durumunu anlatmada daha da güçlü halk ozanları var...”
***
Kırk altıncı ölüm yıldönümü, Âşık Veysel ezberlerini gözden geçirmek için bir fırsat olmalıydı.
Fakat maalesef onu da peşin hükümlerle sevmekte yâhut yermekteyiz.
İnsanlara hak etmedikleri yerleri verirseniz hak edenlere verecek yer kalmaz.
.
Dilde Seçim O Biçim
Bir “seçim yazısı” da benden...
Hem “millet nâmına” hem “millete rağmen” bir seçim...
İnsanların nasıl konuşup yazacağına; hangi kelimeleri terk, hangilerini kabûl edeceğine dâir bir seçim...
1923’te kurulan Türkiye Cumhûriyeti devletimiz 1930’larda Türk Dil Kırımı (TDK) harekâtını başlattı.
Yunus’un, Karacaoğlan’ın, Pir Sultan Abdal’ın seçip severek şiirlerinde kullandıkları kelimeler bile “Arapça, Farsça, Osmanlıca, yabancı kelime” olarak yaftalanıp yallah edildi.
Bin yıllık kelimeler ayrılıp seçildi, onlara kefen biçildi.
Bu seçimde karar ve söz milletin değil, devletindi...
Yâni halkın“seçme hakkı” yoktu.
Çünkü millet kendi lehine karar verecek kadar reşit değildi, bu işlerden anlamazdı.
“Türkçede Vesâyet Devri” başladı...
***
Yön olarak Batı seçilmişti.
Türkçe için mecbûrîistikaamet Avrupa’ydı.
Arapça-Farsça asıllı diye binlerce kelimeyi “yabancı” îlân edenler, yüzlerini Avrupa’ya döndüler ve Yunanca-Latince -Fransızca yüzlerce kelimeyi “Türkçe” diye seçtiler.
Kelimeler arasında ayrı seçi yaptılar.
TDK tarafından çıkarılan “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu” başta olmak üzere onlarca lügat, Avrupa’dan buyur edilen binlerce kelimeye kucak açtı.
Bu sözler Yunanca-Latince-Fransızca olmasına rağmen ve resmen “Türkçe” diye kabûl edildi...
***
TDK’nın 1942’de bastırdığı “Felsefe ve Gramer Terimleri” adlı kitabında “Osmanlıca” dediği kelimelere karşı “Türkçe” diye benimseyip kabûl ettiği “karşılık”lardan örnekler:
“akademya, atom, dinamik, diyalel, ektoplasmi, entelekya, entimem, epikerem, eros, eskatologya, fantasmagorya, fetiş, fizik, fobya, genetik, hilozoizm, hipnoz, hipnotizm, hipostaz, humanizm, idée-force, idea, idealizm, ispiritizm, isteri, ıstoa, kanon, kartel, katarsis, kinizm, kronaksi, libido, likeon, manya, mekanik, mekanizm, monat, numen, paranoya, pedotekni, piyetizm, politeknik, positif, psikanaliz, psikoz, ritim, sinkretizm, test, troplar, trust, utopya...”
İşteböyle Yunanca-Latince-Fransızca kelimeler için TDK şu notu düşmüş:
“Uluslararası olduğundan Türkçede karşılanmasına gereklik görülmiyen terim.”
***
1941’de bastırdığı Türkçe Terimler Kılavuzu ve 1963 yılında hazırladığı Ortaöğretim Terimleri Kılavuzu ele alındığında da TDK’nın bu Yunanca-Latince-Fransızca kelimelere ne kadar hürmetkâr ve dâvetkâr davrandığı açık seçik bellidir.
Ortaöğretim Terimleri Kılavuzu’nun yalnızca birkaç sayfasından derlediğim şu kelimelere bakın şimdi:
“pitüvitrin, plajiyoklaz, planarya, plançete, planimetre, plankton, planula, plasenta, plast, plastik, plastit, plastron, platerina, platform, platika, platin, platinat, plazma, plasmolisation, plizmodyum, pleistosen, plerom, plimut
pliosen, pluto, phttonyum, pnömokok, podometre, podsol, polarimetre, polder,
polialkol, polialkol asit esteri, polihibrid,polimer, polimeri, polioller, polip, poliployid, polisakkaritler, polisomi, polispermi, polistirol, politrik, polivinilalkol, polivinilasetat, polivinileter, polivinilklorür, pollux, polonyum,
polye, pompa, poncelet dinamometresi, poploid, porfir, porfirit, porselen,
postulat, potansiyel, pozitif, pozitron, prekambriyum, prensip, prespit, presesyon, prim, primer bütilalkol, priz, prizma, problem, produktus, profaz,
profil, propan, protaktinyum, protanefridium, proteid, protein, proteinaz, protojin, protokok, propilalkol, propilen, propiyonat, prasiyon, proton,
protonema , protoplast, protoplazma, ptiyalin...”
Hâlis muhlis Avrupalı olmasına rağmen TDK bunları “Türkçe” olarak görmüş, devletimiz de ders kitaplarına bu sözleri alıp gençlerimize öğretmiştir...
***
Orada şöyle denmiş:
“Yabancı bir terim alınırken, Batı dillerinde de olduğu gibi, Yunanca ve Latince asıllarına gidilerek bunlar Türkçenin ses yapısına uydurulmuştur. Yalnız daha önce başka Batı dillerinden Türkçeye girmiş ve yeni bir karşılık bulunamıyan terimler eskiden alındıkları gibi bırakılmışlardır.”
“Kimi terimlerin de hem Türkçesi, hem de bilim çevrelerindeki yaygın biçimi bir arada verilmiştir. Bunlardan birini seçmek, ilgililerin istek ve beğenilerine bırakılmıştır...”
Devletin başındakiler, kısaca, “Öro-Türkçe”yi seçtiler...
Ama bunu gizlemek için seçtikleri isim “Öz Türkçe”ydi...
Doğrusu, bu “Öz Türkçe” foyası ideolojik bir buluş ve politik bir seçimdi...
***
“Devletin böyle bir seçim yapmaya elbette hakkı var.” diyenler çıkacak, biliyorum.
İyi o hâlde...
1930 ve 1940’larda devletin başında bulunan tek parti (CHP) idârecilerinin yaptığı bu dil seçimini şimdiki iktidar iptal ederse ve başka kelimeler seçerse buna yanlış demezsiniz, herhâlde.
Böyle bir seçim için hazırsınız, değil mi?
Sıkıntı yok..
.
TDK’nın Tutanağı, Uydurmanın Çotanağı
1945’ten önce Türkçe kültür dilinde “tutanak” diye bir kelime yoktu.
Bu kelime, TDK'nın hazırladığı Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'ndeki kayıtlara göre halk dilinde “delil, sebep, rehin, yardımcı, yaptırma gücü” mânâlarında kullanılan bir kelimeymiş.
Sevan Nişanyan'ın tesbîtine göre bu kelime “12 Nisan 1945 tarihli gazetelerde yayınlanan yeni idari terimler listesinde ilk kez görülen kelimelerdendir.”
Ondan önceki yıllarda “tutanak” yerine ne diyorduk?
Üç ayrı mânâyı ifâde eden beş farklı sözü kullanıyorduk:
“1. cerîde, zabıt, zabıtnâme, 2. zabıt varakası, 3. mazbata.”
(Bunların birbirinden ayrı mânâları için TDK’nın Güncel Türkçe Sözlük’ündeki “tutanak” kelimesine bakınız.)
TDK 1935’te çıkardığı Cep Kılavuzlarına “tutanak” kelimesini almamış ve orada “cerîde, zabıtnâme” yerine îmâl ve ikaame ettiği “tutulga” sözüne yer vermiş.
Yâni, TDK aynı mânâda önce “tutulga” kelimesini, on sene sonra da “tutanak” kelimesini benimseyip teklif etmiş.
(“Tutulga” kelimesi TDK'nın kendi îmâl ettiği; fakat sonradan vazgeçtiği veyâ değiştirdiği yüzlerce kelimeden biri...)
***
Halk dilinde “delil, sebep, rehin, yardımcı, yaptırma gücü” mânâlarında kullanılan bu tutanak” kelimesine 1945’ten îtibâren TDK lügatlerinde ve resmî metinlerde -halkın kullanışından farklı olarak- şu mânâlar yüklenmiş:
“1. zabıt, zabıtnâme, 2. zabıt varakası, 3. mazbata.”
(Halk dilinde yaşayan bir kelimenin birdenbire resmî metinlere alınması; üstelik kendi mânâlarının göz ardı edilip “cerîde, zabıt, zabıtnâme, zabıt varakası, mazbata.” gibi kelimelerin yok edilmesi pahasına onların yerlerine ikaame edilmesi nasıl îzâh edilebilir acabâ? Bu işin hiçbir kaaidesi yok mu?)
***
TDK’nın dilimiz üzerinde yaptığı icraat ilim, fikir ve mantık süzgecinden geçmez.
Çünkü aşağıdaki hususların cevâbı TDK ve o zamanki devlet idârecileri tarafından verilmemiştir:
1. “Tutanak” kelimesini -TDK'nın halk dilinden tesbît ettiği- “delil, sebep, rehin, yardımcı, yaptırma gücü” mânâlarıyla kullanmaya devâm etmek doğru mudur, yanlış mıdır; niçin?
2. Birbirinden farklı mânâlara gelen üç ayrı yabancı (?) kelime (zabıtnâme, zabıt varakası, mazbata) için Türkçe (?) karşılık olarak yalnız bir kelime (tutanak) ikaame etmek (bk. TDK, Güncel Türkçe Sözlük) Türkçeye fayda mı, zarar mı getirir?
3. “Türkçesi varken yabancıyı kullanmam.” diyenler arasında “mazbata” yerine “tutanak” kelimesini tercîh eden var mı?
4. Hangisi daha “Öz Türkçe” bir kelime: “Tutanak” mı, yoksa “tutulga” mı, niçin?
***
Bir sosyal medya grubunda yazıp paylaştığım bu suallere değerli etimolog Sevan Nişanyan şu cevapları verdi:
“Zabıtnâme, zabıt varakası ve mazbata, her üçü de ‘Türkçe’dir. Yeni Osmanlıca bürokrasi dilinde türetilmiş sözcüklerdir. Yerli malıdır. Arapçada bu deyimler yok.
Tutulga uydurmasyoncadır. Önerilmiş ve tutmamıştır. Tutanak uydurmasyoncadır. Önerilmiş ve tutmuştur. Tuttuğu için artık ‘Türkçe’dir, kök diye seçilen hece şu veya bu dilde olduğu için değil...”
Sevan Nişanyan’ın ilmine saygı duyarım.
Yukarıda “zabıtnâme, zabıt varakası ve mazbata” kelimeleri hakkında verdiği hükümler de isâbetlidir.
Gelgelelim “tutanak” kelimesine dâir “Önerilmiş ve tutmuştur. Tuttuğu için artık ‘Türkçe’dir.” diye yazdığıgörüşlerine katılmam mümkün değildir.
***
Sebeplerine gelince...
“Tutanak” kelimesi “Türkçenin tabii seyri içinde dilin malı olmuş” bir kelime değildir.
Tam aksine, “Türkçenin tabii seyri içinde dilin malı olmuş kelimelerin resmî kuvvetle atılması ve unutulması için yerlerine ikaame edilmiş” sözlerdendir.
Yâni Devlet İkaameli Türkçe (DİT) kelimelerinden...
Unutturmak istediğiniz kelimelerin yerine ikaame ettiğiniz kelimeleri devlet dâirelerine gönderip kaanunlar dâhil bütün resmî metinlerde ve yazışmalarda kullandırırsınız.
Mektepler başta olmak üzere nerde tedrîsât varsa bu yeni kelimelerle yapılır.
İlk nesillerin bir türlü kabûl edemeyip yadırgadığı bu kelimeler, ikinci, üçüncü… nesiller tarafından kanıksanıp benimsenir.
Hattâ giderek bu değişiklik “dilin canlı olmasının îcâbı değişip gelişmesi / nesiller arasındaki fark” zannedilir.
Bu “zan” gittikçe “hakîkat” kisvesine bürünür ve sonra “ilim” gibi görünür.
Ders müfredatlarına girer, kitapları yazılır, kürsülerde anlatılır, profesörleri, doçentleri vs. olur.
“Eski” yaftası vurduğunuz kelimeleri de bütün resmî metinlerden titizlikle ayıklarsınız.
Hele ders kitaplarında ve resmî imtihanlarda o kelimeleri hemen hiç kullandırmazsınız.
Yeni nesiller bu kelimeleri neredeyse hiçbir yerde göremez, duyamaz, anlayamaz olur...
***
İşte “tutanak” hikâyesi böyledir.
Türkçede üç ayrı mefhum yerine konması da cabası...
“Uydurmanın çotanağı” deyişim bundan...
Devletimin dikkatine...
Saygılarımla...
.
TDK’nın Partisi
TDK’nın birçok şeyini -hattâ sevgilisini bile- yazdım; fakat bugüne kadar onun “parti”si hakkında bir şey demedim.
Son mahallî seçimler vesîlesiyle şimdi TDK’nın “parti”sini de açıklıyorum.
Seçimi kazanıp kazanmadığını da...
Ama önce bâzı şeyleri sayıp dökmem lâzım.
Kıymetli vatandaşlarım!
Lütfen biraz bekleyin!..
Az sonra...
***
1859'da İstanbul’da kurulan “Fedâîler Cemiyeti”nden bugüne sayısız partimiz olmuş.
Bunlar cemiyet, komite, kulüp, dernek, ordu, teşkîlât, birlik, fırka gibi çeşitli isimler altında faâliyet göstermiş.
“Cumhûriyet Halk Partisi” diye bildiğimiz parti 9 Eylül 1923’te “Halk Fırkası” adıyla kurulmuştu.
1924 senesinde bu ismin başına yeni rejimin adı eklendi: “Cumhûriyet Halk Fırkası.”
1935 yılında“Cumhûriyet Halk Fırkası”nın ismi resmen “Cumhûriyet Halk Partisi” yapıldı.
TBMM’ye bağlı “Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı”nın internet sitesinden edindiğim bilgilere göre 1908-1931 arasında “fırka” ismiyle en az 30 parti kurulmuş.
(bk.https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/siyasi_partiler.html)
Daha sonrakiler hep parti...
***
Peki, TDK’nın partisi bunlardan hangisi?
TDK, bunlardan “parti” ismi taşıyanların hepsini tutuyor, hepsinin tarafdârı...
Hattâ bir nevî isim babası...
Muhâlif olduğu ise “fırka”lı olanlar...
Kuruluş gaayesini “Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek” şeklinde açıklayan TDK, reyini Avrupalı “parti”ye atmış...
“Fırka” gitti, yerine “parti” geldi.
“Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar” bulmak için uğraştı sandığınız TDK, “yerli kelimeye yabancı karşılık” bulma işini de pekâlâ kıvırmış.
“Kelime îmâlâtı” yapamayınca “kelime ithâlâtı” yapmış.
***
Bundan tam 84 yıl önce Mart sonunda TDK tarafından neşredilen “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu”nun 87. sayfasına bakılırsa “fırka”nın yabancı kelimeler listesinde yer aldığı görülür.
E, peki bu “yabancı” kelimenin yerine TDK’nın -ve yeni rejimin- “Türkçe” diye benimseyip ikaame ettiği kelime ne?
Cevap: Latin asıllı Fransızca “parti” kelimesi...
(Ben böyle kelimelere “Öro-Türkçe” diyorum.)
***
Biliyorum, şimdi hemen îtirâz eden “Öz Türkçeciler” çıkacak:
“Kardeşim, fırka kelimesi yerli mi sanki?”
Cevap: Aynen...
Hem de “parti”den daha yerli ve millî...
Çünkü:
1. “Fırka” kelimesi, herhangi bir Türkçe kelimenin yerine resmî bir kararla ikaame edilmemişti.
2. “Fırka” kelimesi, Avrupalı bir kelimenin yerine de ikaame edilmemişti.
3. “Fırka” gibi sözler “insanları ve kelimeleri yerli-yabancı diye ayırmayan bir medeniyet”e âitti.
***
Şimdi de ben size soruyorum:
TDK ve onu kuranlar, Doğulu ve Batılı kelimeleri “aynı derecede yabancı” saydılarsa Arapça “fırka”yı niçin attılar da yerine Fransızca “parti”yi aldılar? Bu neyin kafası? Arapça kelimeler Türkçenin başına “belâ” oluyor; ama Fransızca “belle” oluyor, öyle mi?..
2. Hadi “cemiyet, teşkîlât, fırka”gibi kelimeler Arapça-Farsça asıllı “gudûbet” sözlerdendi; pekâlâ “dernek, birlik” gibi Türkçe dilberlerin nesi vardı acabâ?
3. “Ne mutlu Türk’üm diyene!” sözünün dil politikasındaki versiyonu “Ne mutlu Türkçeyim diyene!” olmalıydı; peki, niye bunun aksi yapıldı?
4. “Fırka”yı atıp yerine “parti”yi almak Türkçeye fayda sağladıysa “fırka” ile aynı köke sâhib olan “fark, farklı, farklılaşma, farklılık, farksız” gibi kelimelerin atılmayıp kullanılması da Türkçeye sürekli zarar vermiyor mu?
Siz de yukarıdaki kelimeleri (fark, farklı, farklılaşma, farklılık, farksız) kullanıyor musunuz yoksa?
O hâlde bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu?
***
Yeni rejimin Türkçesi için parti çevirip zar attılar.
“Ülkesini, yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.” diye oyuna başlayanlar “Türkçe oyunu” oynadılar; ama oyunda zar tuttular.
Doğulu kelimeler bu oyunda hep kaybetti, Batılılar kazandı[rıldı].
Yâni partizanca davrandılar.
Böylece, TDK’nın “parti”si dilde iktidârı kazandı.
Tek partili sistemde onu millet değil, devlet seçip başa getirdi.
Mazbatayı devlet verdi.
Böyle icraatlarla sevinip nice eğlenceli partiler verdiler...
TDK da her 26 Eylül’de parti veriyor.
Avrupalılar ve onların “yerli” şûbeleri bu “Öro-Türkçe”yle bizi geçmişimizden koparıp yıkımlara uğrattılar, kendileri ise partiyi vurdular.
Sağ gösterip sol vurdular...
.
İslâm Hukuku Eskimiş mi?
Devletimizin en büyük müesseselerinden biri “İslâm hukuku” hakkında “eskimiş” diyor...
Aslında bir bakıma haklı.
Türkiye’de ilim, fikir, sanat ve bilumum kültür sahasına dâir tâbirlerin çoğu eskidi.
Doğru ifâdeyle söyleyelim: “Eskitildi...”
Bu “eskitme” işi en kestirme yollardan yapıldı.
Mevcut yazınızı devlet gücüyle kaldırırsanız o yazı “eski[til]miş” olur.
Kelimelerinizin yüzde 30-40’ını kültür dilinden atarsanız o kelimeler bir nesil sonra “eski[til]miş” olur.
Kaanunlar, kitaplar, ilimler, sanatlar, müesseseler...
Hepsi aynı yol ve usullerle “eski[til]miş” olur...
İki kere iki dört...
***
“İslâm hukuku” Türkiye’de Cumhûriyet kurulduktan sonra resmen kaldırıldı.
3 Mart 1924 (H. 26 Receb 1342 / R. 3 Mart 1340) târihinde çıkarılan “Şer’iyye ve Evkaf ve Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Vekâletlerinin İlgaasına Dâir Kaanûn”un birinci maddesi şuydu:
“Türkiye Cumhûriyeti’nde muâmelât-ı nâsa dâir olan ahkâmın teşrî ve infâzı TBMM ile onun teşkîl ettiği Hükûmete âit olup Dîn-i Mübîn-i İslâm’ın bundan mâadâ îtikaadât ve ibâdâta dâir bütün ahkâm ve mesâilinin tedvîri ve müessesât-ı dîniyyenin idâresi için Cumhûriyetin makarrında bir Diyânet İşleri Reisliği makaamı têsîs edilmiştir.”
İkinci madde ise “Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti mülgaadır.” diyordu.
***
Atatürk de bundan bir buçuk sene sonra (5 Teşrînisânî 1925’te) Ankara Hukuk Mektebini açarken diyordu ki:
“Büsbütün yeni kaanunlar getirerek eski hukukî esasları temelinden sökmek teşebbüsündeyiz ve yeni hukukî esasları elifbâsından tahsîle başlayarak yeni bir hukuk neslini yetiştirmek için bu müesseseleri açıyoruz...”
Evet, Avrupa’dan “büsbütün yeni kaanunlar” getirdiler; ama “eski hukukî esasları temelinden sökmek” mümkün olmadı.
Resmî hukukta “mülgaa” olan “İslâm hukuku” sosyal hayâtımızda hâlâ yaşıyor.
“Mecelle”de geçen bâzı kaaideler bugün bile atasözü gibi kullanılıyor:
“Berâet-i zimmet asıldır (Bir kimse, aksi ispat edilmedikçe suçlu sayılamaz).” gibi...
***
“İslâm hukuku” ilim, fikir ve din sahasında böylesine canlı olmasına rağmen TDK’ya göre nedense “eskimiş” bir mefhum.
TDK’nın “Güncel Türkçe Sözlük”ünde “İslâm hukuku” maddesini ararsanız hakkında düştüğü “eskimiş” kaydını görürsünüz. (Bk.http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&kelime=%C4%B0slam%20hukuku&guid=TDK.GTS.5cbb367dd7b079.23176975)
***
TDK’nın bu mantığını da anlamak mümkün değil.
“İslâm hukuku” niçin ve hangi bakımdan “eskimiş” sayılıyor?
Bir söze “eskimiş” demek için o sözün “artık pek bilinmiyor ve kullanılmıyor olması” lâzımdır.
Hâlbuki “İslâm hukuku” bugün bile muazzam bir ilim ve muâmelât nizâmıdır.
Ayrıca, hakkında kitaplar yazılmakta, üniversitelerde kürsüleri bulunmaktadır.
Mâdemki “mânâ” canlıdır; o hâlde onu karşılayan “lâfız” da canlıdır.
“İslâm hukuku” hem mefhum hem de söz olarak canlıdır.
Google’a “İslâm hukuku” yazıp arama yaptım, “Yaklaşık 20.300.000 sonuç bulundu.” diye yazdı.
Peki, TDK’nın lügatinde “eskimiş” saymadığı “Güneş Dil Teorisi”ni aradığınızda Google ne diyor?
Cevap: 506.000.
***
Skor:
İslâm hukuku: 20.300.000.
Güneş Dil Teorisi: 506.000.
Yirmi milyonluk “İslâm hukuku”nu ne hikmetse “eskimiş” olarak gören TDK, “İslâm hukuku”nun yalnızca kırkta biri, yâni “zekâtı kadar” olabilen “Güneş Dil Teorisi” hakkında “eskimiş” demiyor...
Demek ki TDK’nın hesâbı başka...
***
Yeri gelmişken TDK’nın “eskimiş”lerine ve “eskimemiş”lerine biraz daha bakalım.
TDK’nın “eskimiş”lerinden: fıkıh, ilmihâl, mahdum, muâmelât, sâik, müşir, fetvâ çıkarmak...
TDK’nın “eskimemiş”lerinden: Şintoizm, Taoizm, Bahâîlik, Paganizm, Şamanlık, Zerdüştçülük, Manihaizm, Stoacılık, Brahmanlık, Sofizm, Pozitivizm...
***
2019’un TDK’sı 1930’ların kafasını taşıyor.
Kurumlu; fakat “eskimiş” bir kafa...
Devletime sesleniyorum:
Bu kafa değişmeli...
.
Hızır Erişmeden Helva Sohbeti
“Zemherî” günleri, yâni “karakış / erbaîn”(22.12-31.01) geride kaldı.
“Hamsîn” (31.01-21.03) sona erdi.
O arada (11-17 Mart) “kocakarı soğuğu / berdelacuz” da geçti.
“Üç elli, yaz belli.” dedikleri gibi, kasım günleri başladıktan üç kere elli gün, yâni 150 gün sonra (nisanın 5’inde, 6’sında) kış mevsimi de pılıyı pırtıyı toplarmış.
“Sitte-i sevir”den (21-26 Nisan) de yeni çıktık.
Nasîb olursa 6 Mayıs’tan îtibâren “Hızır Günleri” başlıyor.
“Getir bana Hıdırellez’i, göstereyim sana yazı.” sözü de bunu anlatıyor.
Bu yıl “Hızır Günleri”nin başlayacağı târih “Ramazân-ı Şerîf”in de ilk günü...
“Ramazân-ı Şerîf” bu sene 29 gün sürecek, “Hızır Günleri” ise başladıktan 186 gün sonra bitecek.
Türkiye’nin ve dünyânın bütün günleri “Huzur Günleri” olur inşallah...
***
“Zemheri zürefâsı” diye bir tâbir vardır ki öylesoğuk günlerde şıklık olsun diye ince elbiselerle gezen kimselere alay yollu söylenir.
Hâli vakti yerinde olmadığı hâlde modaya uymaya çalışan; fakat imkânları da modayı tâkib etmeye elverişli olmadığı için mevsimin havasına uygun giyinmeyen kimseler hakkında “Zemherinin (zürefânın) düşkünü beyaz giyer kış günü...” denir.
“Kocakarı soğuğu”nun peşinden gelen “sitte-i sevir” Türkçede “öküz soğuğu” adıyla da bilinir.
Atalar “Sitte-i sevir, her saati bir devir.” demişler. O günlerde hava her saat değişebilir.
“Hamsîn, erbaînden kemsin...” diye bir atasözü olduğunu da ilâve edelim.
***
Burada aklıma Şâir Haşmet - Koca Râgıp Paşa - Şâir Fitnat Hanım üçlüsüne dâir o meşhur fıkra geldi:
Şâir Haşmet bir gün Koca Râgıp Paşa ile dolaşmaktadır.
Derken, önü sıra hizmetçisiyle birlikte yürümekte olan Fitnat Hanım’ı fark eder.
Havada “kocakarı soğuğu” hüküm sürmektedir.
O anda Şâir Haşmet mûzipçe bir nükte yapmak ister.
Gözünü Fitnat Hanım’dan ayırmadan ve yüksek perdeden Koca Râgıp Paşa’ya seslenir:
“Şu kocakarı var ya... Ortalığı dondurdu şu kocakarı!”
Fitnat Hanım taşın kendisine geldiğini derhâl anlar; fakat pek aldırmaz.
Çünkü bu “kocakarı soğuğu”nun arkasından gelecek olan “öküz soğuğu” fikri o anda Fitnat Hanım’ın imdâdına yetişmiş ve ona müthiş bir “tevriye” fırsatı vermiştir.
Şâir Haşmet’in duyacağı bir sesle cevâbı yapıştırır:
“Merak etmeyin efendim!” der.
“Arkasından öküz geliyor, öküz!..”
***
Mehmet Zeki Pakalın’ın yazdığı “Osmanlı Târih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü” ismindeki devâsâ kitaptan öğrendiğimize göre eski İstanbul hayâtında “Erbaîn” başlı başına bir hâdise olurmuş.
“İstanbul’un eski büyük adamları erbaîne büyük ehemmiyet verirlerdi. Şiddetli soğuk hüküm sürdüğü bu günler ihtiyarlarla zayıflar için pek tesirli ve hatta tehlikeli olduğundan bu gibiler erbaîni bir geçit zamanı sayarlar ve bu müddette yoğurt ve emsâli bâzı şeyler yememek suretiyle yiyecek ve içecekde bir nevi perhiz takip ettikleri gibi erbaîn sona erince kurbanlar kesmek ve ziyâfetler tertîb etmekle berâber birbirlerini ziyâretle tebrik dahi eylerlerdi. Tekkelerin bâzısında, husûsiyle Tophâne civârındaki Kaadirîhâne tekkesinde erbaîn bitince bir cemiyet yapılır, helva pişirilirdi...”
***
Musâhipzâde Celâl Bey de “Eski İstanbul Yaşayışı” adlı eserinde “Helva sohbeleri”ni uzun uzun anlatır.
Kısa bir nakil yapalım:
“Eski zamanlarda kış mevsiminin başlıca eğlenceleri helva sohbetleri idi. Devlet erkânından, hattâ vüzerâdan, sâir zenginlerden ve orta hâlli olanlardan, sanat erbâbından her sınıf kendi muhîtinde atalarından gördüğü âdet üzerine, birbirine samîmî fütüvvetkârlıkda bulunurlar, her fırsattan istifâde ederek helva sohbetleri tertîb ile ahbap ve yârânına ziyâfetler verirlerdi. Vükelânın helva sohbetleri pek külfetli ve tantanalı olurmuş. Şâirler, edipler, nükteperdazlar. menkıbegûlar güzel sesli meşhur mugannîler, sâzendeler dâvet edilirdi. Her sınıf kendi zevkine ve âlemine göre toplantılar yaparak şiddetli kış mevsiminin uzun gecelerini dostça, zevk ve sefâ ile geçirirlerdi. Erbaîn karakışın en soğuk geçen kırk günüdür. Hamsîn karakış biter bitmez erbaînin peşini bırakmayan ve elli gün devâm eden sayılı soğuk günlerdir. Sıhhat ve âfiyetle erbaînle hamsîni geçirenler kurbanlar keser ve sadaka verirler ve bundan sonra helva sohbetleri yapılırdı...”
***
“Bu sohbetlerin en başta geleni keten helvası idi. Ortaya sekiz on kişilik pırıl pırıl kalaylı bir bakır sini konur. Bunun üstüne iki bilek kalınlığında ağdalanmış kocaman sıcak bir halka şeker konur. Bu halkanın ortasına elenmiş un konur, keten helvasını yapmasını bilen ustalar kollarını sıvarlar, sıcak sularla ellerini kollarını sabunla yıkarlar. Sininin etrafına dizilirler. Pîr Selmân-ı Pâk’e gülbank okurlar. Ağdalanmış sıcak şekeri, ellerini ortadaki una batıra batıra sağdan sola el birliğiyle çevirmeğe başlarlar. Misâfirler hem seyreder hem de çalar, çağırırlar. Bu ağda türkülerle lâtifelerle çevrile çevrile tel tel keten helvası olur ve misâfirlere tutam tutam dağıtılır. Saz şâirleri destanlar, semâîler, koşmalar, türküler okurlar, çalarlar. Zarf tura oyunları oynanır, tekerlemeler, masallar, menkıbeler söylenir...”
***
Bunları niye anlattım?
Hasret ve üzüntümden...
Ömrünün otuz üç yılı MEB(Maârif) bünyesinde geçmiş bir Türkçe hocası olarak gördüğüm şu:
Mehmet Zeki Pakalın’ın veyâ Musâhipzâde Celâl Bey’in o“helva sohbetleri” kadar tatlı Türkçeleri bugün yok...
O tatlı, zengin ve engin dil, 1930’larda alınan ve hâlâ hüküm süren kararlarla yok edildi.
Çocuklarımızın beynini, mantığı çarpık, mânâsı kırpık, kullanışı yalpık, sıfatı sölpük ve geçmişten kopuk bir Türkçeyle dolduruyoruz.
Anasınıfından üniversiteye kadar...
Evet, hâlâ...
Bu dil “zemherî zürefâsı”ndan bile zavallı bir hâlde...
Türkçenin “karakış”ı beyinlerimizi büzüştürdü.
Çünkü “helva sohbetleri” yapılacak kelimelerden de “musâhip”lerden de bugün mahrûmuz.
“Eski İstanbul Yaşayışı” adlı eser, şimdiki edebiyat profesörlerinin kaleminden çıkmış yüzlerce kitaptan üstündür, bana göre...
Gelen hiçbir bahar Türkçe için bir ümit vaad etmiyor.
“Bir değil, yüz bin bahâr indirse hattâ âsümân;
Hiç kımıldanmaz, benim rûhumda kök salmış hazan!”
Ey devletim, sen nerdesin?
.
Paranızı Zenginlere Verseniz
Farz edelim ki orta hâllisiniz, hattâ fakirsiniz.
Yine de dişinizden tırnağınızdan artırıp sakladığınız bir miktar paranız var.
Bu parayı götürüp zamâne zenginlerine emânet eder misiniz?
“Ağam, al şu parayı, işlet; sonra bana fâiziyle berâber iâde et.”
Ya mücevherlerinizi, altınlarınızı, gümüşlerinizi?
“Sana zahmet, bunları birkaç ay koru. Ben daha sonra gelip senden alırım...”
Evet, bu devrin zenginlerine böylesine güvenir miydiniz?
***
Eskiden güveniyorlarmış.
Çok eskiden değil, aşağı yukarı yüz sene önce...
Musâhipzâde Celâl Bey (1868-1959) öyle anlatıyor.
Orta hâlli veyâ fakir İstanbullular paralarını, mücevherlerini, altınlarını, gümüşlerini götürüp zenginlere emânet ederlermiş.
Yâni kediye ciğer mi ısmarlıyorlarmış, acabâ?
Aslaa ve kat’â!..
Üstüne üstlük, bu işten kârlı çıkarlarmış...
İyisi mi, bu haberi Celâl Bey’in kendi ifâdesinden okuyun.
***
Musâhipzâde Celâl Bey “Eski İstanbul Yaşayışı” adlı eserinin bir yerinde çarşı ve hanlarını anlatıyor.
Kapalıçarşı’daki “İç Bedesten”i tasvîr ederken diyor ki:
“Bu bedestenin dört kapısı vardır: Kuyumcular Kapısı, sağ tarafta Sahhaflar Kapısı, karşısında solda Sırmacılar Çarşısı, Kuyumcular Kapısı’na karşı gelen kapı da Zenneciler Kapısı’dır. Sütunlar üzerinde, bu yüksek kubbeli binâ, eski zamanların bankası gibiydi. Bu direklerin etrâfını dolduran dolapların, o zamânın tâbiriyle birer “hâcegî”si, yâni bir sâhibi vardı...”
***
Musâhipzâde, burada ismi geçen “hâcegî” kelimesinin lügatte “hoca” demek olduğunu kaydetmekle berâber, “İç Bedesten”deki bu “hâcegî”lerin aslında birer “tüccar” olduklarını bildiriyor.
***
Peki, bu “hâcegî”ler nasıl insanlardı, ne yaparlardı?
“Bunlar erbâb-ı haysiyetten, gaayet zengin insanlardı. Bu dolap sâhibi hocagi(hâcegî)ler, halkın emânet bıraktığı para ve mücevherleri muhâfaza ederlerdi. Bu emânet bırakılan paralar, hocagiler vâsıtasiyle işletilir, sâhipleri fâizinden faydalanırdı...”
***
Başı daralan vatandaşlar ne yapardı?
“Bâzı kimseler ihtiyaç hâlinde mücevherlerini rehin ederek müşkülünü
hallederlerdi...”
Peki, borç paraya ihtiyâcı olan, vatandaşdeğil de hükûmet ise?
“Fevkalâde zamanlarda hükûmet bu hocagilerden mühim istikraz yapardı...”
***
“Yangınlardan, yağmalardan, müsâderelerden para ve mücevherlerini saklamak istiyenler, kemâl-i emniyetle, sözü özü doğru olan bu temiz Türk zenginlerine emânet ettiği mal için yüreklerinde hiçbir kaygu duymadan evlerinde rahat rahat uyurlardı...”
***
“Mezâda çıkarılan mücevherlerin kıymetini takdirde fevkalâde dürüst ve doğru hareket ederler, hâriçten mücevher alanlar bu hocagilere mürâcaat edip alacakları mücevherleri göstererek kıymetini anlardı. Bu çarşıda dünyânın en kıymetli mücevherleri, altın ve gümüşleri, tam bir emniyetle alınır satılırdı...”
***
Eee, n’olmuş, demiyorsunuz, değil mi?
Daha ne olsun?
Bugün nerdeyse her şeyimiz çoğaldı da bu “sözü özü doğru, gözü gönlü tok, erbâb-ı haysiyet, temiz” zenginlerimiz azaldı.
Kim bilir, belki de onların nesli tükendi.
Ne yapalım o zaman?
Koş bankaya!
.
Ramazan Var, Heyecan Yok
“Biz kısık sesleriz... Minâreleri
Sen ezansız bırakma, Allah’ım!”
Ârif Nihad Asya’nın bu mısrâlarla başlayan meşhur “Duâ”sını biliyorsunuzdur.
Büyük şâirin Allah’tan bir başka dileği de şuydu:
“Yarının yollarında yılları da
Ramazansız bırakma, Allah’ım!”
Bugün minârelerimizde ezan, senelerimizde Ramazan var...
Şükürler olsun!..
Fakat aynı şiirde geçen şu ifâde korkulu bir düş gibi:
“Ya çağır şurda bal yapanlarını,
Ya kovansız bırakma, Allah’ım!”
İşte o “bal yapanlar” nerede şimdi?
Dünyâ kadar “yaban arısı”nın, kıyâmet gibi “eşek arısı”nın arasında “bal arısı” hani?..
***
Resûl-i Ekrem Efendimiz’in şu hadîs-i şerîfi de yüreklerimize işliyor:
“Bir zaman gelir ki insanlar câmileri doldurur; (fakat) içlerinde (hakîkî) tek mü’min yoktur...”
“Nerede o eski ramazanlar!” diye diye anlatmakla bitiremediğimiz mesele, aslında “Nerede o eski Müslümanlar!” sözünde düğümleniyor...
Gıybet, haset, nemîme, inat, tecessüs, sû-i zan, yalan, iftirâ, aldatma, sahtekârlık, kibir, riyâ, alay, gösteriş, hırs, menfaatperestlik, israf, cimrilik, öfke, haksızlık, zulüm...
Bu saydığım kötü huylardan biri yâhut birkaçı bugünün “Müslüman”ları olarak çoğumuzda var...
Maalesef!
Namazdan, hacdan da geri durmuyoruz yukarıdaki huylardan da...
***
Çok değil, yüz sene öncesinin “ramazan iklîmi”ni şöyle bir hatırlarsak nereye savrulduğumuz ortaya çıkıyor.
O iklîmi kimden okursanız okuyun, karşınızda aynı manzara...
Eskiden kılınan namazlar bugünkülere nazaran daha samîmî, tutulan oruç daha temiz, bayramlar daha sevinçliymiş.
Halit Ziya Uşaklıgil “Saray ve Ötesi” isimli hâtıra kitabında Sultan Reşad’ın da iştirâk ettiği “Hırka-i Saâdet alayı”ndan nasıl bahsediyor, bakın:
“Ben onun maiyyetinde birinci defa olarak Hırka-i Saâdet ziyâretinde, içeriden şâhid oldum.
Bu hakîkaten pek rûhânî, pek vecd ve huşû ile yapılan bir râsime idi ve insanın
revâbıt-ı dîniyyesi gevşemiş olsa bile asırlardan beri milyonlarca ümmetin üzerinde saltanat ve satveti hükümran olan, her müslim diyârında, her câminin minâresinde azameti selâmlanan azîmüşşan bir peygamberin hırkasına, velev
uzaktan, velev örtüleri arasından yüz sürebilmek, ruhu, câvidânî istiğraklar icinde bırakan bir mestî idi. Dikkat etmiştim, kürsüsünün üzerinde hırkanın bohçasına sürdükten sonra hünkâr, üstünde güzel bir kıt'a yazılmış tülbent mendiller dağıtırken önünden takım takım geçen vezir, rical arasında tek bir sîmâya tesâdüf edilmezdi ki mânevî bir heyecan ile ihtizâza gelmiş olmasın...”
***
Şimdiki Hırka-i Şerîf ziyâretleri, dînî bağları gevşemiş insanların rûhunu böylesine mest ediyor mu?
Hırka’nın bohçasına sürülen mendiller o zamanki insanları heyecan içinde titretirmiş.
Gelgelelim, bugün Hırka’nın kendisi dahi bize heyecan vermiyor...
Öyle yerlerde çektirdiğimiz fotoğrafları sosyal medyada zırt pırt paylaşırken duyduğumuz gurur istisnâ, tabii ki...
***
Eski ramazanlarda milletin yediden yetmişe nasıl sevindiğini, zengin fakir herkesin sofrasını herkese nasıl açtığını, hediyeler verip gönüller aldığını da Musâhipzâde Celâl Bey’den okuyalım:
“Her tarafta davullar çalınarak, minâreler donanarak ramazan îlân edilirdi. Büyük küçük, kadın erkek, çoluk çocuk, neşe ve heyecan içinde birbirini tebrîk eder, eller öpülerek, kucaklaşarak evler sokaklar sevinç sesleriyle dolar, çoluk çocuk davulların peşinde sokak sokak neşe içinde haykırışarak dolaşırlardı.
Zenginlerin, vükelânın otuz kırk odalı o mükellef yalılarının, köşklerinin, kış ise İstanbul'daki konaklarının harem selâmlık kapıları iftara yakın ardına kadar açılır. Kadın ve erkek, dâvetli dâvetsiz, zengini fıkarâsı iftara gelir, hörmetle karşılanırlardı. Dâiresine göre haremde selâmlıkta bütün Ramazan’da bâzı zengin konaklarında her akşam kırk elli, hattâ yüze yakın sofra kurulurdu. Ahbap ve akrabâ arasında, dâvetsiz ve ilk hafta içinde büyüklere iftara gitmek bir nezâket ve hörmet sayılırdı.
Bu sınıf arasında birbirlerine iftara gidenlere diş kirâsı adıyla kıymetli hediyeler vermek bir nevî gönül almak sayılırdı.
İftara gelen fukarâya ise hâline münâsip bir mikdar para diş kirâsı olarak verilirdi...”
Tekrar hatırlatalım ki bu cömertlik yalnız zenginlerde değilmiş, fakirler bile bir tas çorbayla olsun, komşusunu düşünürmüş.
“Zenginler dînî ve insânî îtiyâdını böyle fütüvvetkârlıklarla îfâ ederken fakir olanlar bile bir tas çorbasiyle bir kap yemeğini komşusuna ikram etmekten sonsuz bir zevk duyardı...”
Ramazan var, feyezan yok...
***
Şimdi câmimiz, namaz kılanımız, hac ve umreye gidenimiz çok.
Fakat ne yazık ki ahlâk fukarâsı Müslümanlar da çok...
Müslüman düzelmezse dünyâ düzelmez.
Allah hepimizi ıslah eylesin!
.
Aziz Nesinlik Ramazanlar
“Tam da Aziz Nesinlik” derler, hani...
Bu söz, Türkçede bir tâbir hâline geldi.
Garâbet ve saçmalığın daniskası; insanı hayrette bırakan, alelacâyip, görülmedik, duyulmadık hâller...
Neler de neler, maydanozlu köfteler...
***
Peki, “Aziz Nesinlik Ramazanlar” deyince akla neler gelir?
Elbette bir sürü (onun imlâsıyla “birsürü”) şey...
Ramazanda karşılaştığımız fevkalâde güzel manzaralar yanında gülünç, aykırı, zıt, tuhaf şeyler...
Hele sosyal medya kanallarında ibâdullah...
Desteksiz atan, bire bin katan, pireyi deve yapan çok.
Ayrıca, “Kurdu gören bağırır, görmeyen daha çok bağırır”mış.
Bendeniz farklı bir şey yapacağım.
Ve sözü daha çok Aziz Nesin’e bırakacağım.
“Aziz Nesinlik Ramazan” nasılmış, o anlatsın...
Şaşar mısınız, üzülür müsünüz, bilmem...
***
Sual: Aziz amca, sence ramazan nasıl bir aydır?
Cevap: Ramazan... Yoksul evlerinde bile geçim sıkıntısının belli edilmediği aydır...
(Aziz Nesin’in bu tesbîti 1920’lerin ramazanları hakkında...
Osmanlı yıkılmış, memleket perîşan... Bu perîşanlığa rağmen o yıllarda ramazan “yoksul evlerinde bile geçim sıkıntısının belli edilmediği ay”mış...
2019’un ramazânı da “yoksul evlerinde bile geçim sıkıntısının belli edilmediği ay” mıdır, bunun cevâbını da siz verin...)
Sual: Aziz amca, sen sonradan ateist oldun. Ama çocukluğunda -bütün çocuklar gibi- sen de Müslüman’dın. Annen baban da dîni bütün insanlarmış. Meselâ iftar sofralarınız nasıldı, neler hatırlıyorsun?
Cevap: İftar soframızda annemin yaptığı iki türlü reçel, peynir, zeytin, pide... Babam, iftarlıklardan biriki lokma alır, sonra hemen cıgaraya sarılır, cıgarasını içtikten sonra akşam namazını kılar, sonra yeniden oturur sofraya...
Sual: Peki, annen baban sana da oruç tutturur muydu?
Cevap: Annem, yaşım küçük olduğundan oruç tutmamı istemezdi. Babam, yalnız ramazanın ilk ve son günü oruç tutmamı isterdi. Ama ben bütün ramazan, hiç aksatmadan oruç tutardım. Yalnız uykudan uyanıp sahur yemeği yemek çok zor gelirdi. Nasıl olsa oruç tuttuğum için, hiç olmazsa sahur yemeği yiyeyim diye zorlıyarak uyandırırlardı. Sahurda pilâv ve pestil hoşafı olurdu...
Sual: Seni o sıralarda “Dâruşşafaka” mektebine “yatılı” vermişler. O yıllara dâir unutamadığın neler var?
Cevap: Dâruşşafakanın unutulmaz anıları ramazan geceleridir. Heyecan, daha ramazan gelirken başlar.
Bahçede herbirimize büyük bir masa boyutunda yerler vermişlerdi. Bu küçük yerleri kazdık, çapaladık, oralara kırmızı turp, salata filân ektik. Bunlar, yetişecek de ramazanda yiyeceğiz.
Ramazanı çok severiz, çünkü oyun çok, ders azdır. Alabildiğine bir hoşgörü vardır. Sonra, yaşamımızda büyük bir değişikliktir ramazan. Sahur saatine kadar yatağa girmek, uyumak yok, boyuna oyun, koridorlarda koşar, fink atarız. Sahuru yiyip yatarız. Öğleden sonrasına kadar uyku... Öğleden sonra iki ders, yine bahçede oyun... Sonra iftar, biraz sonra da teravih namazı... Teravih namazı kılındıktan sonra yatağa girene kadar en güzel saatlerimizdir...
Sual: Çocukluğunun en güzel günlerini geçirdiğin Dâruşşafakayı ziyâret ettiğinde neler hissediyorsun?
Cevap: Ramazan geceleri sahurdan sonralara dek koşup oynaştığımız serin salonun yeşil boyalı, siyah çizgili sütunlarına kapanıp, doya doya ağlamak gelir içimden...
***
Evet, Aziz Nesin’le bir ramazan sohbeti yapmış olsaydım ona işte bunları sorar ve kendisinden bu cevapları alırdım.
Not: Sualler bana âittir ve hayâlîdir; cevaplar ise Aziz Nesin’in yazdığı “Böyle Gelmiş Böyle Gitmez” isimli hâtıra kitabından seçilmiştir..
.
TDK’nın Dîni
Türk milletinin “dil”inden pek anlamayan TDK, onun “dîn”ine de yabancı gibi...
“Dil” yolunda pusulayı zâten şaşırmıştı, meğerse “din” yolunda da hangi peygambere kulluk edeceğini şaşırmış.
Hatırlayın, “İslâmlık” kelimesi hakkında TDK’nın 1980’de yazdığı şöyle bir târîf vardı:
“VII. yüzyılda, Arap Yarımadasında Muhammet peygamber tarafından kurulan din...”
(Evet, TDK, yeni internet sitesinde bu rezâlet ve fezâhatleri “Türkçeye hizmet” gibi sunmaya devâm ediyor...)
***
TDK böyle “Allahsız” târiflerinden birini de “din” hakkında yapıp çatmış.
1978’de hazırladığı “Halkbilim Terimleri Sözlüğü”nde TDK’nın yaptığı “din” târîfi şöyle:
“Görünen, görünmeyen doğaüstü güç, nesne ya da varlığa inanma nedeniyle doğmuş olan ve bireylerin gerek birbirleriyle, gerek çevreleriyle ilişkilerini birtakım kutsal uygulama ve davranışlarla düzenleyen, sağlayan evrensel olgu.”
Evet, noktasına virgülüne dokunmadan...
“İslâmlık” târîfiyle âdetâ yarışıyor, değil mi?
***
“Görünen, görünmeyen doğaüstü güç, nesne ya da varlığa inanma nedeniyle doğmuş olan...”
Yâni “din” müessesesi “insanların yüce bir varlığa inanma ihtiyâcı”ndan doğmuş.
Allah tarafından yeryüzüne gönderilmemiş de insanlar tarafından îcâd edilmiş...
Allah aşkına söyleyin şimdi: Bu nasıl bir “din”dir böyle?
Böyle bir târif, semâvî olmayan dinler -meselâ Budizm- için doğru olabilir.
Fakat “te'sîs-i Rabbânî” olan semâvî dinler hakkında yanlıştır.
Hilâf-ı hakîkat, yalın kat ve sakat...
***
August Comte veyâ Max Müller gibiler böyle dese neyse...
Bugünkü TDK sitesinde, 1978 model “Halkbilim Terimleri Sözlüğü”nün tamâmı arz-ı endâm ediyor.
Bunun nasıl bir lügat olduğu, kısa bir araştırmayla ortaya çıkıyor.
Mukaddimesinde şöyle demişler:
“Türkiye’de halkbilim kadar yanlış anlaşılmış ve yanlış uygulanmakta olan bir bilim daha yoktur dense yeridir.”
Böyle büyük lâflar eden TDK öyle bir “Halkbilim Terimleri Sözlüğü” yazmış ki halkımızla hiç alâkası yok gibi...
1945’te neşrettiği “Türkçe Sözlük”te geçen ibâreyi de hatırlayalım:
“Kemalizm Türk’ün dînidir.”
Ha, sonradan o kaydı kaldırdılar; ama hâlâ çok sakat hâller var.
Halkın “dîn”i ile bunların “dîn”i epey farklı.
***
O lügatte meselâ “Allah” yok; fakat elliden fazla “tanrı” var
“Ramazan, niyet, oruç, günah” gibi madde başları yok.
Peki, “ibâdet, kulluk, terâvih, sahur, iftar, diş kirâsı, sevap, cuma, namaz, zekât, helâl, haram, sadaka, mezhep, tarîkat, şeyh, derviş, veli, evliyâ, Kadir gecesi, kandil” var mı?
Hak getire... Bunlar madde başı olarak bulunmadığı gibi, kitapta bir kez bile geçmiyor...
Ama “büyü” kelimesi ve içinde “büyü” geçen yüzlerce söz var.
“Moda” var, meselâ.
(Biliyorsunuz, halkımız 40-50 sene önce modayla yatıp modayla kalkardı!)
“Kansal kutyasak, Tanrısal görüntü, Tanrıdoğum, Şarap Tanrısı, Oedipus, şaman dini, söylen örgesi, söylensel serüven, soy sililiksizliği...”
Bunlar da buram buram Anadolu(!) kokan sözler...
***
TDK’nın bu “Halkbilim Terimleri Sözlüğü” halktan kopuk olabilir; ama bakalım “Ruhbilim Terimleri Sözlüğü” ne âlemde?
Al birini vur ötekine!
“Halkbilim Terimleri Sözlüğü” bizim halkımıza ne kadar yabancıysa “Ruhbilim Terimleri Sözlüğü” de rûhumuza o kadar yabancı...
TDK’nın “ervâhiye” yerine îmâl ve ikaame ettiği “cancılık” kelimesi için bu lügatte yaptığı târif aynen şu:
“Doğadaki her varlıkta bir ruh bulunduğu, her nesneyi bir ruhun yönettiği yolundaki, din kurumuna kaynaklık eden ilkel inanç.”
Kurumlulara göre “din kurumuna kaynaklık eden ilkel inanç” neymiş?
“Doğadaki her varlıkta bir ruh bulunduğu, her nesneyi bir ruhun yönettiği...”
Hangi din bu?
Bu lügatte “din” kelimesi yalnızca bir kere geçiyor.
“Allah, rab, ilâh, adâlet, duâ, tasavvuf, irşad, ahlâk, edep, terbiye, nâmus” hiç yok.
“Ahlâkî” kelimesi “eskimiş kelime” kaydıyla bir kez kullanılmış ve onun yerine hep “törel” denmiş.
“Tevâzu” kelimesine de “eski” kaydıyla ve sâdece bir kez yer verilmiş.
Aynı kitapta “cinsel” kelimesi ile içinde “cinsel” geçen yüzlerce söz var, ayrıca “libido” altı kez kullanılmış.
***
Son olarak da “Öz Türkçeciler” için önce üzücü, sonra da sevindirici bir haber vereyim.
Üzücü haber: TDK, Arapçadan Türkçeye girmiş olan “din” kelimesine karşılık olmak üzere “Öz Türkçe” bir kelime bulamamış!
Sevindirici haber: TDK “din” kelimesinin “Öz Türkçe”sini bulamadıysa stepne Nurullah Ataç bulmuş!
Stepne Ataç, TDK’yı “din”de sollamış ve “bağlanç” diye bir uyduruk sallamış.
Dile yalnızca kuru bir şekil (kök-ek) gözüyle bakanlar bu “bağlanç” kelimesini kolayca kabûl edebilirler: Türkçede “bağ” diye bir isim kökü ve bu kökten türetilmiş “bağlanmak” fiili varsa “bağ+lan+ç” biçiminde bir kelime yapıp yaymak, bunu da doğru saymak lâzımdır, diye düşünürler.
“Hakîkî Öz Türkçeciler”in bundan sonra “din”lerini terk etmelerini ve Nurullah Ataç'ın “bağlanç”ına bağlanıp inanarak onu kullanmalarını bekliyoruz.
Bakalım kaç “Bağlançlı Öz Türkçe Babayiğidi” çıkacak
.
Türlü Türlü Şâirlerin Bayramı
CYŞ:
Taşlıcalı Yahya Bey, bugün bayram; fakat senin yüzün gülmüyor, niye?
Taşlıcalı Yahya Bey:
Gam-ı ağyâr u derd-i yâr ile mâtemdeyim her gün,
Niçe bayram olur, mâbeynimizde merhabâ olmaz...
***
CYŞ: Ey muhteşem Bâkî, bu bayramda ne yapmak isterdin?
Bâkî:
Devlet el verse, yüzün gördüğüm eyyâm olsa,
Merhabâ eylesem ol şûh ile bayram olsa...
CYŞ: Bayram tâtilinde nereye gidiyorsun, kimleri göreceksin?
Bâkî:
Iydgehden varalım dôlâba, dilber seyrine,
Bakalım âyîne-i devran ne sûret gösterir...
***
CYŞ:
Yenişehirli Beliğ, ne bu gözyaşları, niye ağladın; insan bayram günü ağlar mı?
Yenişehirli Beliğ:
Çeşm-i alîli hasret ile pür-nem eyledim,
El ıyd-ı ekber eyledi; ben mâtem eyledim!
***
CYŞ:
Ümit Yaşar Oğuzcan, hemşerim, sen de suskunsun, üzgün görünüyorsun, neden?
Ümit Yaşar Oğuzcan:
Şimdi suskunuz hepimiz,
Çocuklarımızın boynu bükük,
Karılarımızın gözü yaşlı...
Bayram mı gelen,
Kara gün mü, belli değil...
CYŞ: Âbi, sen de eski bayramları mı arıyorsun yoksa?
Ümit Yaşar Oğuzcan:
O ne heyecanlı bayramlardı eskiden,
O ne ihtişamlı bayramlardı...
Gel de arama o bayramları!
Şu zamlı bayramlarda,
Şu gamlı bayramlarda...
***
CYŞ:
Vay be, geçmiş bayramları özleyen özleyene!.. Sevgili Abdurrahim Karakoç, sen ne dersin?
Abdurrahim Karakoç:
Nur yağan geceler, gündüzler nerde?
Neşe paylaştığım öksüzler nerde?
Dost yollar, dost evler, dost yüzler nerde?
Huzûra erdiğim bayramlar hani?
Kar çiçeğim solmuş, kar yatağında,
Can verir, ırmağın dar yatağında,
Arife gecesi, yer yatağında
Üstüme serdiğim bayramlar hani?
***
CYŞ:
Aziz Nesin amca, sen de bayramla mesâfelisin, değil mi?
Aziz Nesin:
Eloğlu bayram eder, bize kalmış orucu...
Ne bir kuyruk acım var, ne gocunacak yaram,
Bana her gün ramazan, onlara her gün bayram...
***
CYŞ:
Orhan Veli, sen de bize bir bayram hâtıranı anlatıver, hadi!
Orhan Veli:
Annemi ölmüş gördüm rüyamda.
Ağlayarak uyanmışım
Hatırlattı bana, bir bayram sabahı
Gökyüzüne kaçırdığım balonuma bakıp
Ağlayışımı.
***
CYŞ: Âşık Veysel emmi, sen de dostlarına bir bayram vasiyetinde bulunmak ister misin?
Âşık Veysel:
Ben giderim, adım kalır,
Dostlar beni hatırlasın;
Düğün olur, bayram gelir,
Dostlar beni hatırlasın...
***
CYŞ: Üstad Mehmed Âkif, bayramlar sana göre nasıl zamanlardır, kadr u kıymeti nedir?
Mehmed Âkif:
Bayram ne kadar hoş, ne şetâretli zamandır!
Bayramda gelir yâda ne hoş hatıralar ki:
Bin ömre verilmez, o kadar kadri girandır...
***
CYŞ: Yâ Hazret-i Bayrâm-ı Velî, senin bayramın da mübârek olsun! Haydi, sen de bize bir şey söyle...
Hazret-i Bayrâm-ı Velî:
Bayramî imdi, Bayramî imdi,
Bayram edersin yâr ile şimdi,
Hamd ü senâlar, hamd ü senâlar;
Yâr ile bayram kıldı bu gönlüm!
***
CYŞ:
Ey mübârek Eşrefoğlu, senin bayramın bizimkilerden daha yüce... Senin baktığın yerden bayram nasıl görünüyor?
Eşrefoğlu:
Her dem bakarız ol yüze, her gün bayram, Kadir bize,
Biz dostu ayan görürüz, düş değil bu görüşümüz...
***
CYŞ: DervişYunus, son söz senin... Şu ümmet-i Muhammed için duâ eder misin?
Yunus Emre:
Bayram ola gündüzü, Kadîr ola gicesi.
.
Dilde Seçim Yenilensin
“Âşikâr düşman, gizli dosttan yeğdir.” demiş atalar.
O hâlde tehdîdin, tehlikenin, hastalığın, nefretin “âşikâr = açık” olanı da “gizli” olanından “yeğ” demektir.
Bunun mefhûm-ı muhâlifi şudur:
Düşmanlık, savaş ve tehdit, ne denli gizli yapılırsa; tehlike, hastalık ve nefret ne kadar sinsi olursa o ölçüde tehlikeli ve zararlı olur...
***
“Öz Türkçe” diye biçilip dikilen elbise de bol janjanlıydı.
Bu kıyâfetin gizli markası aslında “Öro-Türkçe”ydi fakat onu piyasaya böyle çıkarmak olmazdı.
Ne olur ne olmazdı, muhtemelen îtirazlar ve isyan sesleri ayyuka çıkardı.
DİT (Devlet İkaameli Türkçe) eğer “Öz Türkçe” foyasıyla kalafatlanırsa göz boyardı ve böylece iş kotarılırdı.
(Diğer “meşum” değişiklikleri de “mâsum” sebeplere dayandırdılar.)
***
Demem o ki Türkçenin bu “Öz Türkçe/Öro-Türkçe” devresini millet seçmedi.
Bu hakîkati yıllardır anlatmaya çalışıyorum.
Bu seçim, millî irâdenin değil, devletin karârıydı.
Ne cumhûriyetle alâkası vardı ne demokrasiyle...
Dilde karar ve söz milletin değil, devletindi...
Yâni halkın “seçme hakkı” yoktu.
Çünkü millet kendi lehine karar verecek kadar reşit değildi, bu işlerden anlamazdı(!).
“Türkçede Vesâyet Devri” başladı...
***
Devlet eliyle değiştirilen Türkçeye TDK tarafından ve resmî metinlerde “Öz Türkçe” dendi.
Fakat bu “Öz Türkçe” ismiyle onun “müsemmâ”sı birbirine uymadı.
Bu yüzden farklı adlar da kullanıldı: TDK Lehçesi, Uydurukça, Uydurca, Düzme Devlet Dili, Resmî Argo, Devlet Argosu, Kurbağaca, Çitakça vb...
TDK ve resmî ideoloji bu isimlerden hiçbirini kabûle yanaşmadı.
“Başkasının sözünden ziyâde kendi gözüne inan.” diyor, atalarımız.
Ortada “kör kör parmağım gözüne” denecek kadar bâriz bir gerçek duruyor; ama göz yumuluyor.
HÖT (Hımhım Öz Türkçe)-ZÖT (Zoraki Öz Türkçe) isimlerini hak eden ucûbe bir dil seçildi.
Millet nâmına(!) seçilen fakat aslında “millete rağmen” seçilen bir Türkçe(!)...
***
Bu kaanunsuz ve uygunsuz seçimin âdil olduğu iddiâ edildi.
Gûyâ sâdece bâzı dîvan şâirlerinin ağır ve çetrefil terkiplerini attılar.
Sözde, yalnızca resmî metinlerin anlaşılmaz dili değiştirildi.
Halkın diline yerleşmiş kelimelere sanki hiç dokunmadılar...
Hâlbuki Yunus’un, Karacaoğlan’ın, Pir Sultan Abdal’ın, Dadaloğlu’nun, Emrah’ın, Seyrânî’nin seçip severek şiirlerinde kullandıkları kelimeler bile “Arapça, Farsça, Osmanlıca, yabancı kelime” olarak yaftalanıp yallah edildi.
Atasözlerinde geçen ve en câhil vatandaşların bile anlayıp kullandığı sözleri de unutturdular.
Bin yıllık kelimeler ayrılıp seçildi, onlara kefen biçildi.
Söylenenler ve yapılanlar birbirini tutmadı...
***
Yön olarak batı seçilmişti.
Türkçe için mecbûrî istikaamet Avrupa’ydı.
Arapça-Farsça asıllı diye binlerce kelimeyi “yabancı” îlân edenler, yüzlerini Avrupa’ya döndüler ve Yunanca-Latince-Fransızca yüzlerce kelimeyi “Türkçe” diye seçtiler.
Kelimeler arasında ayrı seçi yaptılar.
TDK tarafından çıkarılan “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu” başta olmak üzere onlarca lügat, Avrupa’dan buyur edilen binlerce kelimeye kucak açtı.
Bu sözler Yunanca-Latince-Fransızca olmasına rağmen ve resmen “Türkçe” diye kabûl edildi...
***
TDK’nın 1942’de bastırdığı “Felsefe ve Gramer Terimleri” adlı kitabında “Osmanlıca” dediği kelimelere karşı “Türkçe” diye benimseyip kabûl ettiği “karşılık”lardan örnekler:
“akademya, atom, dinamik, diyalel, ektoplasmi, entelekya, entimem, epikerem, eros, eskatologya, fantasmagorya, fetiş, fizik, fobya, genetik, hilozoizm, hipnoz, hipnotizm, hipostaz, humanizm, idée-force, idea, idealizm, ispiritizm, isteri, ıstoa, kanon, kartel, katarsis, kinizm, kronaksi, libido, likeon, manya, mekanik, mekanizm, monat, numen, paranoya, pedotekni, piyetizm, politeknik, positif, psikanaliz, psikoz, ritim, sinkretizm, test, troplar, trust, utopya...”
İşte böyle Yunanca-Latince-Fransızca kelimeler için TDK şu notu düşmüş:
“Uluslararası olduğundan Türkçede karşılanmasına gereklik görülmiyen terim.”
***
1941’de bastırdığı “Türkçe Terimler Kılavuzu” ve 1963 yılında hazırladığı “Ortaöğretim Terimleri Kılavuzu” ele alındığında da TDK’nın bu Yunanca-Latince-Fransızca kelimelere ne kadar hürmetkâr ve dâvetkâr davrandığı açık seçik bellidir.
“Ortaöğretim Terimleri Kılavuzu”nun yalnızca birkaç sayfasından derlediğim şu kelimelere bakın şimdi:
“pitüvitrin, plajiyoklaz, planarya, plançete, planimetre, plankton, planula, plasenta, plast, plastik, plastit, plastron, platerina, platform, platika, platin, platinat, plazma, plasmolisation, plizmodyum, pleistosen, plerom, plimut, pliosen, pluto, phttonyum, pnömokok, podometre, podsol, polarimetre, polder, polialkol, polialkol asit esteri, polihibrid,polimer, polimeri, polioller, polip, poliployid, polisakkaritler, polisomi, polispermi, polistirol, politrik, polivinilalkol, polivinilasetat, polivinileter, polivinilklorür, pollux, polonyum, polye, pompa, poncelet dinamometresi, poploid, porfir, porfirit, porselen, postulat, potansiyel, pozitif, pozitron, prekambriyum, prensip, prespit, presesyon, prim, primer bütilalkol, priz, prizma, problem, produktus, profaz, profil, propan, protaktinyum, protanefridium, proteid, protein, proteinaz, protojin, protokok, propilalkol, propilen, propiyonat, prasiyon, proton, protonema, protoplast, protoplazma, ptiyalin...”
Evet, hâlis muhlis Avrupalı -belki- binlerce kelime...
Ama TDK bunları “Türkçe” olarak görmüş, devletimiz de ders kitaplarına bu sözleri alıp gençlerimize öğretmiştir...
“Öro-Türkçe” ismini rastgele koymadık ki...
***
“Devletin böyle bir seçim yapmaya elbette hakkı var.” diyenler çıkacak, biliyorum.
Tamam, öyle olsun.
O hâlde benim de bir teklifim var:
1930 ve 1940’larda yapılan ve millet irâdesine ipotek koyan dil seçimi yenilenmelidir.
Nasıl mı?
Çok basit:
Türkçenin yazı dilinde mevcûd olan fakat 1932 yılından îtibâren TDK eliyle ve devlet gücüyle resmî metinlerin dilinden kaldırılıp unutturulan, yeni nesillere öğretilmeyen bütün kelimeler yeniden yerlerine konmalıdır.
En az seksen yıl böyle devâm etmelidir.
“Peki, sonra millet hangi kelimeleri kullanacak, o zaman?”
Gaayet kolay:
Hangilerini isterse...
Çünkü seçim milletin..
.
Ziya Gökalp’a Osmanlı Tokadı
Ziya Gökalp’a aşk edilen iki tokattan bahsedeceğim.
Daha doğrusu, Ziya Gökalp’a yalnızca iki kişinin attığı tokatlardan...
(Yediği diğer silleleri merâk edenler ayrıca araştırıp başka yerlerden öğrensinler.)
***
“Şimdi nerden çıktı bu mevzû?” diye sorabilirsiniz.
Aslında üç sebep bir araya geldi:
1) Arapça ezan okuyanları ve kaamet getirenleri üç aya kadar hapse ve para cezâsına mahkûm eden kaanûnun 526. maddesi, bundan 69 yıl önce (16 Haziran 1950) TBMM’de iptâl edildi ve bugün (17 Haziran 1950) gazete haberleriyle duyuruldu.
2) Ziya Gökalp “Türkçe ezan” diye tutturan gürûhun fikir babalarındandı.
3) Ziya Gökalp’a dehşetli tokatlar aşk eden iki kişinin ölüm yıldönümleri geçen günlerdeydi: birininki 27 Mayıs, diğeri 13 Haziran...
***
17 Haziran 1950 târihli “Cumhuriyet” gazetesinin manşeti:
“Meclis, Arabca Ezan Yasağını Kaldırdı”
Altında da şu kayıt vardı:
“C. H. P. milletvekilleri de kanunu tasvib ve kabul ettiler.”
“Son Posta” gazetesi şu notu düşmüştü:
“Arapça ezan ve kamet aleyhtarları C. H. P. grupunda da yenildi.”
***
Önce, Ziya Gökalp’ın meşhur sözlerini hatırlayalım:
“Bir ülke ki, câmiinde Türkçe ezân okunur,
Köylü anlar mânâsını, namazdaki duânın.
Bir ülke ki, mektebinde Türkçe Kur’ân okunur,
Küçük büyük herkes bilir buyruğunu Hüdâ’nın,
Ey Türkoğlu, işte senin orasıdır vatanın...”
***
Eğer Ziya Gökalp’ın yukarıdaki hükümleri doğruysa biz şu an yanlış bir vatandayız demektir.
Çünkü ne câmimizde Türkçe ezân okunuyor ne de mekteplerimizde Türkçe Kur’an....
***
Peki, Ziya Gökalp’ı tokatlayan adamlar kimlerdi?..
Birincisi, zamânında Küçük Hamdi Efendi diye anılan, büyük İslâm âlimi Elmalılı M. Hamdi Yazır...
Hani, şu “Hak Dîni Kur’an Dili” isimli muazzam eseriyle tanıdığımız ve 27 Mayıs 1942’de yitirdiğimiz meşhur müfessir, mütercim, hattat, şâir...
Gelelim, bu Küçük Hamdi Efendi’nin koca Ziya Gökalp’ı nerde ve nasıl tokatladığına...
Elmalılı M. Hamdi Efendi’nin Ziya Gökalp’a tokat patlattığı yer “Hak Dîni Kur’an Dili” kitabı...
İşte Gökalp’ın suratında patlayan şamar:
“Türkçe Kur’an mı var behey şaşkın!”
(Bu cümle aruz vezninin “fâ’ilâtün / mefâ’ilün / fa’lün” kalıbına uygun... Bence Elmalılı M. Hamdi Efendi’nin şâirliğinden nişan veriyor. Ama bu söz tam Ziya Gökalp’a giydirilmiş gibi. Kalıp gibi oturmuş.)
***
Kocaman Ziya Gökalp’ın ve onun “Türkçe ezan-Türkçe Kur’an” fikrini benimseyenlerin Küçük Hamdi Efendi’den yedikleri dayak bir tokatla bitmiyor.
Alın, bir tokat daha:
“Kur’ân’ı tefsîr etmek üzere Peygamberin îrad buyurduğu ‘hadîs’e bile ‘Kur’an’ denemez, denirse ‘küfr’ olur.”
“Hak Dîni Kur’an Dili” isimli kıymetli eserin “Mukaddime”sinde Elmalılı M. Hamdi Efendi bir dilin bir başka dile çevrilmesindeki zorlukları da ifâde ediyor.
***
Ziya Gökalp’ın bu çürük dînî inanış ve görüşleri, elbette böyle sağlam duvarlara toslayacaktı.
Fakat şu işe bakın ki Ziya Gökalp’ın şiirleri de Elmalılı M. Hamdi Efendi’ninkiler yanında çakır çukur ve takır tukur...
Hamdi Efendi’nin şiirleriyle tanışmadıysanız tez zamanda tanışın:
“Hâke düşmüş katreyiz, deryâya girmiş çıkmışız,
Gâh serrâya, gehî darrâya girmiş çıkmışız...
Pür-gubâr olsak da pâkiz, bir Hanefî-meşrebiz,
Dâmeni kirletmeden dünyâya girmiş çıkmışız...”
***
Ziya Gökalp böyle sille tokatları yedikten 30-40 sene sonra bir sürü aparkat da yemiş, meğerse.
Hem de kör bir boksörden...
Evet, gözleri görmeyen; fakat “Türk tefekkür ringi”nde karşılaştığı en azılı rakiplerine bile havlu attıran Cemil Meriç’ten bahsediyorum.
Şimdi de sırada o aparkatlar:
- Gökalp minnâcık bir adamdır.
- Ziya Gökalp, Batı’nın sofra artıklarıyla geçinen bir zâttır; onları atıştırır, zaman zaman da kusar.
- Peyâmî Safâ’nın çektiği ruh çilesini çekmemiştir.
- Sahtekârdır.
- Her devirde dalkavukluk yapmıştır.
- Târihin şımarttığı bir adamdı.
.
Dil Darbesi Devrim midir?
Türkçenin ülkemizde 80 yıldır resmen nerdeyse herkese öğretilip kullandırılan şekli milletin irâdesiyle ortaya çıkmadı.
1930’ların Türkçesi, bugünün Türkçesine tercüme edilmeden anlaşılmıyorsa bu işte bir bityeniği var demektir.
Türkçeden Türkçeye tercüme!..
(“Türkçeden Türkçeye” ibâresini kaldırıp başka bir dilin adını koyabilecek biri var mı?)
***
“Kemalist Türkiye’de Dil Devrimi” isimli yüksek lisans tezini kaleme alan Birol Şevki Tavlı, Türkçede TDK’dan sonra yaşanan bu “gayrıtabii” değişmeyi “bir beşerî müdâhale” olarak görür:
“Her dil zamanla değişmez mi? Öyle ya, bütün diller gibi Türkçe de yüz yıl önceki gibi konuşulmayacaktır bugün. Yeni buluşlar, yeni gereksinmeler ve yeni kavramlar ortaya çıktıkça diller de evrilmekte, yenilenmektedir. Bu önerme yadsınamaz elbette; fakat Türkçenin geçirdiği dönüşüm, dillerin olağan evrimi olarak görülebilecek değişikliklerden çok daha büyük, çok daha kapsamlı bir beşerî müdahalenin sonucudur...”
(Bu satırları yazan kişiyi “Türk Dilinde Kemalizm=TDK” hareketine muhâlif sanmayın. Tavlı yukarıdaki dört cümlesinde o TDK’nın tam on kelimesini kullanmış. Kemalizme karşı olduğunu söyleyenlerin çoğunda bu tezat görülür. Kemalizmin lehinde veyâ aleyhinde olmak bir tercihtir, anlaşılır. Fakat bir insan muhâlif olduğu şeye uygun davranıyorsa -yâhut kendi fikir ve inanışına aykırı davranıyorsa- bu tezâdı anlamak mümkün değil. Yaman tezatlar ülkesinde yaşıyoruz, vesselâm...)
***
“Milletin taleb etmediği” bir Türkçe başımıza nasıl geldi, o zaman?
General Sîsî (Abdülfettah Saîd Hüseyin Halîl es-Sîsî) Mısır’ın başına nasıl geldiyse öyle...
Yâni darbeyle...
***
Türkiye’de bu projeyi “Dil Devrimi” diye sundular.
Lâkin bu isim hep “eğreti” durdu.
“Dil Devrimi” sözü, işin özüne aykırıydı.
Ne kadar aykırı?
“Adam bıçaklama” fiiline “ameliyat” demek kadar...
Teptim, keçe oldu; sivrilttim, külâh oldu...
***
1935 öncesine bir bakalım da şu “devrim” nerden alınmış ve nereye konulmuş, görüp anlayalım.
Türkçede “devrim” kelimesi aslında “çevrilme, katlanma, bükülme, inhinâ” demektir (bk. Şemseddîn Sâmî, Kaamûs-ı Türkî).
TDK’nın tesbîtine göre bâzı beldelerde -meselâ Bolvadin’de- bu kelime “sofra” mânâsında da kullanılırmış.
Evet, 1935’ten önce “devrim”in bunlardan farklı bir mânâsı -TDK kayıtlarına göre- yok.
Fakat TDK bu kelimeyi eline aldı, evirdi çevirdi, içini (mânâsını) çıkarıp çöpe attı.
İçini boşalttığı kelimeyi başka şeylerle doldurdu.
Tahnitçilik gibi bir şey...
***
Şimdi “devrim” kelimesini hakîkî mânâsıyla kullanmak isteseniz kimse bir şey anlamaz.
Meselâ “Kâğıttaki devrim müthişti.” diye bir cümle kurun bakalım, sözünüz nasıl anlaşılacak...
Nitekim “devrim” kelimesinin “çevrilme, katlanma, bükülme” mânâsı bugün TDK lügatinde “eskimiş” kaydıyla yer almakta.
Kubbealtı’nda ise öyle bir mânâ hiç yok.
Ötüken Türkçe Sözlük’te “sofra” mânâsı var; fakat Kaamûs-ı Türkî’deki mânâsı yok...
Türkiye’de herhangi bir dilci veyâ Öz Türkçeci şu suâle mantıklı bir cevap veremez:
Mâdemki TDK Arapça kelimelerin Türkçelerini öne çıkarmak için uğraştı, o hâlde “devrim” kelimesini “sofra” yerine değil de niçin “inkılâp-ihtilâl” yerine ikaame etti?
Bu kelimeyi kendi yuvasından attınız; bâri “sofra”dan kovmasaydınız...
***
TDK, yaptığı bu “devrim” padalyasının hem “inkılâp” hem de “ihtilâl” yerine ikaame edileceğini herkese resmen buyurdu, duyurdu.
(bk. T.D.K. Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu).
Yâni “Ey vatandaş, müjdeler olsun! Senin o güzel kafanı ‘inkılâp’ ve ‘ihtilâl’ kelimelerindeki ağırlıklardan kurtarıyorum. Her ikisini de ‘devrim’ balonuna üflüyorum. Şimdi beynin, uçan balon kadar hafifleyecek...”
Bir başka ifâdeyle tekrâr edelim:
Bu “devrim” kelimesi TDK tarafından -dilin tabii gelişmesine aykırı olarak- özünden koparılan, mânâsı aparılan, yerinden oynatılıp dümeni kırdırılan, başka yönlere ve yerlere savrulan bir söz...
Yazık oldu o güzelim “devrim”e!..
***
Türk dilinde bu yapılana “inkılâp = değişme, bir hâlden, başka bir hâle dönme” demek doğru olmaz.
Çünkü bütün diller -hattâ belki her şey- dâimâ inkılâp hâlindedir.
Dilin “canlı” olması bu demektir, zâten.
Dili kullanan ve onda her türlü tasarruf hakkına sâhib olan sosyal topluluk (halk, kavim, millet vd.) kendi arasında “gizli bir anlaşma” yaparak o dilin birtakım unsurlarını değiştirir veyâ terk eder.
Gelgelelim, dilde inkılâp çok yavaş olur ve nesiller arasında bir kopuş görülmez.
Buna “ihtilâl = mevcut düzeni ortadan kaldırmak için zor kullanılarak yapılan değişiklik” demek “inkılâp” demekten daha doğrudur.
Fakat bâzı lügatler “ihtilâl”in -yukarıdaki vasıflarına ilâveten- “devlet” tarafından değil “halk” tarafından yapıldığını kaydeder.
Fransız İhtilâli buna örnektir.
Türkçenin başına gelen hâdiseyi tam olarak “inkılâp” da anlatamaz “ihtilâl” de.
Hele -bir TDK darbesiyle ne idüğü belirsiz hâle gelen- şu “devrim” hiç...
***
Buna “Dil Darbesi” demek en doğrusudur.
“Darbe” kelimesinin mânâları hatırlanırsa “Dil Darbesi” isminin ne kadar isâbetli olduğu da ortaya çıkar.
TDK “darbe” kelimesine “Güncel Türkçe Sözlük”te üç mânâ vermiş:
“1. Vuruş, çarpış.”
“2. Bir ülkede baskı kurarak, zor kullanarak veya demokratik yollardan yararlanarak hükûmeti istifa ettirme veya rejimi değiştirecek biçimde yönetimi devirme işi.”
“3. Birini kötü duruma düşüren, sarsan olay.”
Türkçenin yediği darbe bu üç târife de uygundur:
1. Türkçeye darbe vurup onu çarptılar.
2. Türkçeye baskı kurarak resmen hâkim oldular, zor kullanarak onu birdenbire değiştirdiler.
3. Türkçeyi kötü hâllere düşürdüler, sarstılar...
***
Darbeler ülkesi hâline gelen Türkiye’mizde “Dil Darbesi” de oldu... Türkçede resmî kararla ve TDK ile başlatılan ânî ve sun’î değişiklikler katiyen halkın talebi falan değildi.
(Halk benimseyip severek kullandığı hiçbir sözü “yabancı” gözüyle görmez. Tıpkı Yunus Emre gibi...)
Çünkü Türkçede 1932’den îtibâren “mevcut kelimeleri ortadan kaldırmak için devlet tarafından zor kullanılarak yapılan hızlı değişiklikler” vardır.
Herhangi bir dilde 800 yılda ancak görülebilecek değişmeyi Türkçe 80 yılda yaşamak zorunda kaldıysa sebep budur.
1930’lardan beri Türkiye’de her nesil bir öncekinden farklı kelimelerle konuşup yazıyorsa sebep başka ne olabilir?
Cemil Meriç diyor ki:
“İntelijansiya, Ebedî Şef’in ölümünden sonra büsbütün gemi azıya alır. Dil devrimi, politikanın emrindedir artık. Ona dil uzatmak, devlete karşı koymaktır. Aydının tek hürriyeti vardır: dili tahrip. Mektepler nesillerin hâfızasını nesebi gayr-ı sahih ‘tilcik’lerle doldurur...”
***
Bütün resmî metinlere yerleştirilen bu DİT (Devlet İkaameli Türkçe) ile okutulan, yetiştirilen nesiller için babalarının, dedelerinin sözleri artık ölü veyâ yabancı kelimelerdi.
Kelimelerle berâber kitaplar da diğer yazılı ve basılı eserler de ölüme mahkûm edildi...
Cemil Meriç “Yeni harflerin kabûlüne kadar her idâdî mêzunu Türk de Fuzûlî’yi, Bâkî’yi, Naîmâ’yı rahat anlardı...” diyor.
(Yunus Emre’nin de “anlaşılmayanlar” listesine gireceğini Cemil Meriç hesaplayamadı, zâhir. )
Geofrey Lewis, (1920-2008) “Trajik Başarı: Türk Dil Reformu” kitabında 1920 ve 1930’ların Türkçesini, yâni Hâlide Edip Adıvar, Sabahattin Ali, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nûri Güntekin gibi romancıların dilini dahi kaybettiğimizi söyler...
Çünkü 80 yıldan beri kafalara sokulan Türkçe “onların ve daha binlerce edebiyatçının kitaplarını anlamamak üzere” ayarlandı.
Nice ilim, fikir, sanat ve edebiyat adamıyla berâber kitaplar da “Öz Türkçecilik-Öro Türkçecilik” efsânesine kurban gitti. Avrupalının 300 yaşındaki kitapları hâlâ genç; bizim 50’likler bile ihtiyarladı...
Bugün Türkçe ve edebiyat hocaları arasında Mehmed Âkif’in, Yahya Kemal’in şiirlerini okuyup -lügate bakmadan- anlayacak olanlar yüzde bir bile değildir...
***
Ha, bunları söyleyince “Peki, Yunus Emre’yi niye herkes anlıyor? Demek ki onun gibiler Öz Türkçe söylemiş! Diğerleri de Öz Türkçe kullansalardı ya!” diye karşılık verecek “ezber düşünceli” milyonlar dolu ortalıkta, maalesef!
Yunus’un Risâletü’n-Nushiyye’sini duymamışlar bile.
Onun kullandığı Arapça-Farsça asıllı yüzlerce sözden de haberleri yok. Adamakıllı okusalar ona da “Arapça-Farsça hayrânı” mı diyecekler?
Onu da derlerse şaşırmam, artık.
“Türkçenin ne olduğunu bilmiyorlar.” diyecektim ki hatâmı derhâl anlayıp ifâdemi düzelttim:
“Böyleleri, -bırakın Türkçeyi- dilin ne olduğunu bilmiyorlar, aslında...” Çünkü bunlar kafadan darbe yemişler...
“Darbe Türkçesi”yle konuşup yazmak, anlayıp anlatmak ve anlaşmak zorundalar...
Tabii, ne ölçüde mümkünse...
Debelenip duruyorlar.
Zavallılar
.
Papağan Ezberi Öz Türkçecilik
Türk Diline Kumpas (TDK) hareketine tezâhürat tutan tutana...
Çoğu da “papağan ezberleri”yle...
Bu tribünlerde -maalesef- ilim, fikir, kültür, sanat ve edebiyat dünyâsının anlı şanlı nice sîmâları da yer tutmuşlar.
Prof. Dr. Sâmi Selçuk da onlardan biri...
İlmine irfânına ve şahsına hürmetimiz var.
Türkiye’nin meşhur ve büyük hukukçularından...
Bu zât, aynı zamanda, kendi çapında bir “Öz Türkçe(!)” tarafdârı...
Tercih kendisinin...
“Önce Dil” ismiyle yazdığı kitapta “Dil Darbesi”ne medhiyeler düzüyor.
Fikirlerini ifâde etme hakkına ve hürriyetine de elbette saygımız var.
***
Bu ak saçlı muhterem “Önce Dil” kitabında ileri sürdüğü fikirleri şimdi bir internet sitesinde yazıyor.
Ne yazık ki onun “fikir” diye tekrarladığı sözler “papağan ezberleri”nden öteye geçmiyor pek.
Meselâ, diyor ki:
“Türkçeyi varsıllaştırmak herkesi görevidir. Bir Türk çocuğuna istikra, talil derseniz, hemen sözlüğe bakmak gereğini duyar. Ancak tümevarım, tümdengelim derseniz, Türk insanının kafasında hemen şimşekler çakar. O anda ezber bitmiş, düşünme başlamıştı, insanımız.”
(Bu cümleleri aynen aldım. Gördüğünüz ifâde hatâları Selçuk’undur.)
Bu mantık, ilk bakışta parlak...
Fakat aslında çaylak...
***
Bu mantık niye çaylak, onu îzâh edeyim:
Türkçenin zenginleşmesi (TDK lehçesiyle: varsıllaşması) Selçuk’un dediği yollarla olmaz.
Türkçeye mâl olmuş sözleri atıp yerlerine “Öz Türkçe(!)” kelimeler îmâl ve ikaame ederek zenginlik kazandırılır mı?
“Evet...” diyorsa kendisi “Önce Dil” kitabının “Önsöz”ünde kullandığı şu “yabancı(!)” kelimeler yerine “Öz Türkçe(!)” sözler kullansın ve “Türkçenin zenginleşmesi(!)” yolunda hizmet etsin:
“her, kültür, târih, insan, anahtar, hiç, kafa, zaman, izin, zengin, sınır, nokta, sade, acabâ, henüz, hattâ, sokak, cadde, unvan, hukuk, sakat, dükkân, sanat, şiir...”
(Şimdi gel de sorma: Bu ne perhiz ne lâhana turşusu!)
***
Ha, “Yâhu, bunların Öz Türkçeleri var mı ki?” demiyordur, inşallah!
Yoksa “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu”nu hiç karıştırmadı mı?
(Öyleyse sapla samanı karıştırır.)
Acabâ TDK kitaplarını taramadı mı?
“Öz Türkçe(!)” sözleri aramadı mı?
(Öyleyse boşuna arayıp tarar.)
Eğer bunları yapmadan “Dil Darbesi” sevdâsına ve “Öz Türkçe” dalgasına kapıldıysa bu yaştan (82) sonra kurtulması zor...
***
Neyse, onu da hoş görmek ve kendisine kısmen hak vermek lâzım.
Çünkü -ne idüğü belirsiz olan- şu “Öz Türkçe(!)” ile konuşan ve yazan bir âdemoğlu var mı ki bu âlemde?
“Öz Türkçe(!)” îmâlât ve ikaameciliğinde “Tek Kişilik Dev Kadro” unvânını hak eden ve nerdeyse TDK kadar gayret göstermiş olan Nurullah Ataç’ın dahi ulaşamadığı bu mertebeye Sâmi Selçuk nasıl çıksın?
Hakkını yemeyelim: Sâmi Selçuk’un konuşma dili ve Türkçe telâffuzu, bir başka hukukçu ve “Öz Türkçeci” olan Yektâ Güngör Özden’inkine fark atar.
Fakat “Dil Darbesi” sevdâsında ve “Öz Türkçe” dalgasında hangisinin daha derinlerde olduğunu bilmem...
***
Bu arada bir bilmece sorayım da hem dinlenin hem eğlenin:
Türkiye’de 80 yıldır türküsünden şaşılmayan, fakat ne idüğü tam olarak anlaşılmayan, Kafdağı’nın arkasında dahi konuşulmayan, bugüne kadar kendisine ulaşılmayan; yine de bir şekilde gören ve duyanların insâniyet ve lisâniyat aşkına haber vermesi hâlâ beklenen masal güzelinin ismi nedir?
***
Geçmişte kullanılan ve karşıladıkları mefhumların ilk adları olan “istikrâ, tâlil” gibi kelimeler -devlet karârıyla- bütün resmî metinlerden, ders kitaplarından falan kaldırılmasaydı onları herkes bilecekti.
Nitekim “istikrâ, tâlil” kelimeleri gibi Arapça asıllı ve onlarla aynı vezinde olan “istikrar, tâtil” kelimelerini anlamak için lügate bakan var mı?
Ayrıca, “Lügate bakılmadan anlaşılmıyor.” diye haydi şu “istikrâ, tâlil” kelimelerini “yabancı” sayalım.
E, bu mantıkla gidersek “lügate bakılmadan anlaşılan” bütün kelimeleri “yerli” saymamız îcâb eder.
O hâlde bâzı kelimeler hakkında “Lügate bakmadan anlamıyorum.” diyen kişinin bu sözü, o kelimelerin “kusurlu” veyâ “yabancı” olduğunu değil, kişinin kendi cehâletini gösterir.
Dil mantığında gösterdiği bu çaylaklık, 82’lik Sâmi Selçuk’a hiç yakışmıyor.
Ya çaylak olmadığı hâlde öyle davranıyor yâhut gerçekten çaylak...
İki ihtimal de birbirinden berbat...
***
Türkiye’nin en değerli hukukçularından ve şüphesiz en muhterem insanlarından biri olan Sâmi Selçuk Beyefendi’ye -haddim değil fakat- bir tavsiyede bulunacağım.
Ord. Prof. Ali Fuat Başgil’in “Türkçe Meselesi” adındaki kitabını satır satır okusun ve üstünde bol bol düşünsün.
Ülkemizin yetiştirdiği en büyük hukukçulardan, mümtaz ilim ve fikir adamlarından olan Başgil, Türkçeyi ideolojik ve politik kararlardan korumak için çok uğraşmıştır.
1940’lı yıllarda İsmet İnönü başta olmak üzere birçok resmî zevâtın dile müdâhale etmelerine karşı çıkmıştır.
Hem de büyük bir cesâretle...
***
“Türkçe Meselesi” adını taşıyan bu müthiş kitaptan seçtiğim şu sözler Sâmi Selçuk Beyefendi’ye armağan olsun:
“Türkçemizi, içinden çıkılmaz bir anarşiye düşürmekle netîcelenen lüzumsuz zorlamaların sebebi ve mânâsı bir türlü anlaşılmamıştır. Meseleyi konuşmak üzere kongre ve komisyon toplanmamış değil, fakat bu toplantılarda mevzû ve esas dâimâ karanlık bir esrar perdesiyle örtülü kalmış; ne yapmak, niçin yapmak istenildiği mutaassıb bir titizlikle dâimâ gizlenmiştir...”
***
“Niçin kaanun kuvvetiyle, ana baba dilimizi terk etmeye zorlanıyoruz? Bunun sebebi, lüzûmu ve faydası nedir, ne olabilir?”
***
“Eğer karaya kara, beyaza beyaz demekle bir suç işlemiş olmazsak, aşikâr ki ‘aritmetik’ değil ‘hesab’ kelimesi Türkçedir; ‘yargıç’ değil, ‘hâkim’ kelimesi halkçadır...”
***
“Rûhiyatçı ruh, târihçi târih îcâd eder mi? Hayret ediyorum ki, yirminci asrın ortasında bizler, daha Aristo zamânında halledilmiş basit bilgi meselelerini cevaplandırmak zorunda kalıyoruz. Hayır, dostlarım! Hesapçı adet, hendeseci şekil îcâd etmediği gibi, dilci de dil îcâd etmez. Sâdece, konuşulan ve muayyen bir millet insanlarının birbiriyle anlaşmasına vâsıta olan dilin kelime tasarruflarına, fonetik esaslarına ve cümle teşkîline dâir, esâsen dilin kendi bünyesinde mevcûd olan kaanunları meydana çıkarır; bunları formülleştirir ve birer kaaide hâlinde tesbît eder. Dile kelime sokmak, dilden kelime söküp çıkarmak dilcinin ve dilcilerden mürekkeb bir heyetin, hattâ daha ileriye gideceğim, bir dil akademisinin işi değildir...”
***
“Zîrâ bir memleketin dili, o memleket târihinin ve psiko-sosyolojik varlığının mahsûlü ve asırlar içinde nesillerin birbirine devredip emânet ettiği bir ocak mîrâsı ve bir ecdad mülküdür. Bunda kimsenin, hükûmet adamı sıfat ve otoritesiyle, tasarrufa hakkı yoktur...”
***
Düşünceler tribün tezâhüratları arasında kaynayıp gitmese!
Şu “papağan ezberleri”ne kimse rağbet etmese!
Ah, fikirleri sloganlar körletmese!
.
Türkçenin Müzminleşen Çıkmazları
“Türkçe 80-90 yıl önce bir çıkmaza saplandı...”
Yeni Akit’te -C.Yakup Şimşek imzâlı- bir yazı böyle başlıyor.
Şimdi bunu gören peşin hükümcü -daha yazıyı okumadan- der ki:
“Yâhu, zâten Atatürk düşmanı olan bir gazete başka ne yazar?”
Evet, böyle diyecek sürü sürü adam var bu ülkede...
Attilâ İlhan’ın “Özleştirmeci Takımı” adını verdiği zümrenin çoğu...
***
Ey peşin hükümcüler!
“Türkçe 80-90 yıl önce bir çıkmaza saplandı...” diyen benim.
Tamam, bana inanmayın.
Peki, bundan 80-90 yıl önce “Dili bir çıkmaza saplamışızdır...” diyen kim?
Siz bilemediyseniz ben söyleyeyim: Mustafa Kemal...
Ne zaman demiş?
TDK fabrikası faâliyete geçip de 1935’te ilk mâmulü olan “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu”nu çıkardıktan sonra...
Kime demiş?
En yakın arkadaşlarından Fâlih Rıfkı Atay’a...
Başka ne demiş Mustafa Kemal?
“Bırakırlar mı dili bu çıkmazda?” demiş.
Sorduğu suâle yine kendisi cevap vermiş:
“Hayır... Ama ben de işi başkalarına bırakamam. Çıkmazdan biz kurtaracağız...”
“Ha, o zaman başka... Mustafa Kemal diyorsa doğru söylemiştir.” diyebilirsiniz.
Hiç sıkıntı yok.
İkimiz de (M. Kemal de ben de) aynı şeyi söylüyoruz:
Türkçe bundan 80-90 yıl önce çıkmaza saplandı...
***
TDK’nın “Türk Dili Araştırma Kurumunu kuran, koruyan ve ona göklerden esinler alan büyük kavrayışının ışıklarıyle yol göstericilik eden Ulu Önderimiz Kamâl Atatürk” diye övdüğü Kamâl Atatürk’ün bu “Dili bir çıkmaza saplamışızdır...” şeklindeki tesbîti doğru mu?
(Buradaki “Kamâl” ismini bu imlâ ile yazan TDK’dır. bk. “Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, Önsöz, s. VIII.)
Elhak doğru.
Hem de yüzde yüz...
Yine TDK tarafından “Yirminci asrın bu en büyük yaratıcısı” diye tanıtılan Kamâl Atatürk’ün Türkçemiz hakkında “Bırakırlar mı dili bu çıkmazda? Hayır. Ama ben de işi başkalarına bırakamam. Çıkmazdan biz kurtaracağız...” sözü gerçek oldu mu peki?
Heyhât!
Eğer bu söz yerine getirilseydi, yâni dilimiz saplandığı çıkmazdan kurtarılsaydı her şey bugünkünden çok daha güzel olacaktı...
Ama olmadı, olmuyor...
***
1930’larda resmen başlayan Türk Dil Krizi (TDK) ile çıkmaza giren Türkçe o gün bugün tekliyor.
Türkçe, seksen sene öncesine göre bugün daha güçsüz bir hâle geldi ve Batılı diller karşısında fersah fersah geriledi...
Sürekli kan kaybediyor.
Bunu duymamak, görmemek ve anlamamak için ya kulağına kurşun akmak yâhut at gözlüğüyle bakmak lâzım.
Bu gerçeği söylememek içinse ya Türkçeye kancayı takmak, ya dili boğazına akmak veyâ ağzına kilit takmak...
Bu ülkede böyle olanların, bunları yapanların da sürüsüne bereket...
***
Çıkmaza sokulan Türkçenin bugünkü hâl-i pür-melâline dâir yüzlerce teşhis ve tesbitten yalnızca birkaçını hatırlayalım:
TDK’nın bir önceki reîsi Prof. Dr. Mustafa S. KAÇALİN dedi ki:
“Târîhinden uzak, kendi târîhini okuyamayan, kendi annesinin Türkçesini konuşamayan bir nesil var... ”
Bütün resmî metinlere yerleştirilen DİT (Devlet İkaameli Türkçe) ile okutulan, yetiştirilen nesiller için babalarının, dedelerinin sözleri artık yabancı kelimeler hâline geldi.
Haydi, TDK’lılar cevap versinler de görelim:
Milletin sevip benimsediği binlerce kelimeyi “Osmanlıca artığı, yabancı” diye raporlayanların, ölüme zorlayanların ve mezara yuvarlayanların merkez üssü neresiydi?
İşin doğrusunu söylesinler.
TDK olarak kendileri de çıkmazda...
***
1920 ve 1930’ların Türkçesini, yâni Hâlide Edip Adıvar, Sabahattin Ali, Yâkup Kadri Karaosmanoğlu ve Reşat Nûri Güntekin gibi romancıların dilini dahi bugünkü nesiller anlamıyor...
Avrupalının 300 yaşındaki kitapları hâlâ genç; bizim 50’likler bile ihtiyarladı...
Bugünkü Türkçe ve edebiyat hocaları arasında Mehmed Âkif’in Safahat’ı ile Tevfik Fikret’in Rübâb-ı Şikeste’sini
-bırakın anlamayı- baştan sona doğru okuyabilecek olanlar yüzde bir bile değildir, iddiâ ediyorum.
Osmanlı devri ile Cumhûriyet'in kuruluş yılları şöyle dursun, Adnan Menderes (1950-1960) devrinde yazılıp basılan eserlerin bile “eski Türkçe” sayıldığı bir kopuş var ortada...
Kendi kültür kaynaklarından her yıl biraz daha uzaklaşan nesiller...
Türkçeden başka hangi dilin 50-60 sene önceki şekli, o dili bugün konuşanlar için anlaşılmaz kelimelerle doludur?
Hangi dilde 70-80 yıl önce yazılmış olan kitapların bugünkü baskılarında “sâdeleştiren / bugünkü dile çeviren / günümüz diline uyarlayan / sâdeleştirilmiş metin / sâdeleştirilmiş basım” benzeri bir kayıt gösterebilirsiniz?
Kafa yoran şöyle dursun, soran bile yok...
Vay benim köse sakalım!..
***
“Dil İnkılâbı” yapıldı da Türkçe özüne kavuştu(!).
Sâdece dîvan şâirlerinin ağır ve çetrefil terkiplerini attık(!).
Yalnızca resmî metinlerin anlaşılmaz dili değiştirildi(!).
Biz milleti Osmanlıcanın o çekilmez ağırlığından kurtardık(!).
Halkın diline yerleşmiş kelimelere hiç dokunmadık(!).
Öz Türkçe ile düşünme-konuşma, dinleme-anlama, okuma-anlama, konuşma-anlaşma arasında tıkanmış olan yolları açtık(!).
İşte, yediden yetmişe kafalara sokulan bunlar.
Ve daha nice yalan dolan, slogan...
Anasınıfından üniversiteye kadar...
***
Bunlara hak ettikleri cevapları verebilmek için kitaplar dolusu yazmak lâzım.
Türkçedeki yalanları, fesatları, düzenleri, ezberleri bozmak lâzım.
Meseleyi yediden yetmişe anlatıp çözmek lâzım.
Darbecileri tesbihe dizer gibi dizmek lâzım...
***
Ey siyâsîler, hükûmetler, bürokratlar, duyun!
Türkçe rayından çıktı, çıkmaza girdi.
Bu gidişin ötesi çıkmaz sokak...
Dilin tekrar yoluna girmesi, rayına oturması lâzım.
Ama bu iş yanlış kişilerle olmaz.
Eğri cetvelden doğru çizgi çıkmaz.
Her kütükten çıra çıkmaz.
Türkçe yalanlarını tekrarlayıp duranlara aldırmayın.
İki eğriden bir doğru çıkmaz.
Onlardan bir hayır gelir sanmayın.
Can çıkar, huy çıkmaz.
Türkçe, onlarla ancak çıkmaz ayın son çarşambası düzelir.
Türkçedeki yalanlara, talanlara dâir fikri olmayanlar faydalı bir iş yapmaz.
Akademisyen, profesör, allâme bilinseler de...
Onlardan bu hasta dile katiyen çâre olmaz, gelmez.
Çünkü yoktan yonga çıkmaz..
.
Kitabı Tersinden Okuyalım, Gel
Türkiye’de son yıllarda hiç geçmeyen bir moda...
Duymaktan, görmekten, okumaktan usanç getirdiğimiz terâne:
“Kitab okuma kampanyası...”
Bu modayı herkes tâkib ediyor.
Fakat bir yandan da “Benim kampanyamın adı başka olsun.” diyor.
Herkesin lâcivert kot pantolon alırken “Ama benimkinin tonu farklı olsun.” demesi gibi...
Ne kadar değişik olabilirsin?
“Ton”lar farklı olsa da “don”lar hep aynı...
(Burada “don” kelimesini “iç donu” olarak değil, asıl mânâsında, yâni “elbise” yerine kullandım. Unutulup gidiyor.)
***
Alın size, Türkiye’de tertîb edilmiş olan “okuma kampanyaları”ndan bir demet...
Bunlar internetten bir çırpıda bulduklarım:
“Samsun İçin Okuma Vakti / Elâzığ Her Yerde Okuyor / Malazgirt Okuyor / Kitap Kardeşliği / Kitap Okuma Saati / Kurs Öncesi Kitap Okuma Etkinliği / Al Götür, Oku Getir / Kitabını Getir, Ayracını Götür / Boyun Kadar Kitap Oku / Kitabım Yanımda / Eğitim İçin Bir Kitap da Sen Koy / Çalışkan Arılar Sınıfı Kütüphâne Oluşturuyor / Okuma Kültürüne Ulaşanlar Topluluğu: Okut / Kadın Okursa Dünya Değişir / Annem Benim İçin Okuyor / Saat 20’de 20 Dakika / Kıraathânede Kitap Okuma Kampanyası: 1 Saat Okuyana Çay Kahve Bedava / Okuyan Kazanır / Okudukça Çoğalsın Yapraklarımız / Okuduğumu Anlıyorum / Önce Ben Okuyorum / Zeytin Dalı Okuma Evi ve Sanat Atölyesi / Kütüphânemiz İçin El Ele / Okumak Güzeldir / İnsan Her Yerde Okur / Bir Sayfa da Sen Çevir / Toplu Taşımada Kitap Okuma Farkındalığı / Kitap Her Türlü Okunur / Kitap Okuma Köşesi / Kitap Kurdu Okuma Kampanyası / Bana da Zaman Ayır / Oku, Bilinçlen Türkiye, Umut Sende / Örnek Kişilikler Ödüllü Okuma Kampanyası...”
(Bir okuma kampanyası da sen düşünüyorsan burdan buyur, seç, al. Bir kelime değiştir, tamamdır.)
***
Ak koyunu gören, içi dolu yağ sanırmış.
Komşunun tavuğu komşuya kaz, gelini kız görünürmüş.
Okuma kampanyası başlatılırken ve bunlara tabela ararken de aynı manzara...
Benzer kelimelerle kopyalanmış isimler...
Artır, eksilt, ekle, kaldır, kes, yapıştır: bin bir ad...
(Özünü ve iç yüzünü değiştirmediğin bir şeyi değişmiş gibi göstermek istiyorsan onun ismini değiştir. Türkiye’de bu yol çok işe yaradı.)
Bu kitab okuma kampanyaları da öyle...
İsimler değişse de yapılan iş aynı.
Dışı eli yakar, içi beni yakar.
Burası bir yolgeçen hanı.
Bu taraftan, ey yoldaş!
Buyur, sen de gel!
Gel, vatandaş!
***
Papağan gibi sürekli tekrâr ediyor, kendi etrâfımızda dönüyoruz.
Komşuya bakıp kendimize ve yanımızdakilere ayar veriyoruz.
Yersiz taklitler yapmak için birbirimizi teşvik ediyoruz.
“Sürü psikolojisi: bandwagon effect” dedikleri gibi...
Bir nevî sosyal otizm...
***
Peki, bu işte ön ayak olanlar kimler?
Maalesef, başta MEB (Maarif)...
Nitekim mektepler ve dershâneler belli bir ders saatinde kitab okutuyor.
Çocuklar o saatte mecbûren okuyacak veyâ okur gibi yapacaklar.
***
Gelin, kitabın ortasından konuşalım.
Biz kitabı tersinden okuyoruz.
Neleri, kimleri okutuyoruz?
Araştıran var mı?
Bu işin faydası mı çok, zararı mı?
Soran var mı?
Gelişigüzel kitaplar okuyup okutunca ne kazanıyoruz?
Hesâb eden var mı?
Çocuk ve gençlerimizi hesapsız kitapsız bunca kitabın arasına salmak doğru mu?
“Oğlum, al eline bir kitap, otur yerine, oku! Kızım, fark etmez, oku yeter ki!”
Rastgele kitap deviren nesiller sonunda ne oluyor, acabâ?
Türkiye’de korkunç dalgalar hâlinde yayılan kötülükleri önlüyor mu?
Ortalıkta dolaşan cânî, hâin, kepâze, ikiyüzlü, sahtekâr, hırsız, yalancı, dönek, dolandırıcı, menfaatperest, fesatçı, fırsatçı, hayâsız, edepsiz, küfürbaz, sapkın, nâmussuz, şerefsiz, âdî, alçak, soysuz, cibilliyetsiz, şahsiyetsiz, para canlısı insanlar nerden geldi?
Peki, bunlar “hiç kitap okumayanlar” gürûhu mu?
Keşke öyle olsaydı!..
Çoğu senden benden daha çok okumuş bunların.
Ama okudukları ne acabâ?
Ne okursan sen “o”sun...
***
Bugün piyasada “kitap” nâmına her türlü kepâzelik yayılmış vaziyette...
Çünkü onları yazanlar da birer “insan” ve kaç çeşit “insan” varsa o kadar da “kitap” var.
“Melekten üstün” olan da var, “hayvandan aşağı” olan da...
Kitap yazanlar, kendi içindekileri boşaltıyor oraya.
İçlerinde ne varsa satırlara dökülüyor.
Cümle kuramayan da doğru duramayan da ağır oturamayan da akıl erdiremeyen de fikir yeldiremeyen de kitap yazıyor.
Cilâlatılmışı da boyatılmışı da dayatılmışı da oynatılmışı da otlatılmışı da satılmışı da kitap yazıyor.
Azıtan da tozutan da külyutan da sapıtan da çarpıtan da cıvıtan da kırıtan da sırıtan da kitap yazıyor.
Edepsizi de mektepsizi de nesepsizi de ipsizi de sapsızı da çapsızı da kitapsızı da üslûpsuzu da kitap yazıyor.
Ve bu kitapların hepsi bizim çocukların elinde...
“En çok okunanlar” listesine bir göz atın.
***
Bunca açık gerçeğe rağmen ha bire ezbere kampanya...
Oku, oku, oku...
“Her bulduğunu oku.” demek “Her bulduğunu ye.” demektir.
“Eline geçen her kitabı oku.” diyorsak “Önüne çıkan herkesle dost ol.” demiş oluyoruz.
Neyin okunduğunu-okunacağını adamakıllı kontrol edemiyorsan okutma.
Kitap da bir silâh kadar tehlikeli olabilir, unutma!
Silâhtan tek farkı var:
Kitap sinsidir...
***
Kitabı tersinden okumayalım
.
|
| Bugün 273 ziyaretçi (383 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
