Salih arkadaşlarla yola çıkmalı
Şemseddîn Muhammed Kayâtî hazretleri fıkıh, usûl ve hadîs âlimlerindendir. 785 (m. 1383)’de Mısır’da Kayât’ta doğdu. 850 (m. 1446)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde talebelerine şöyle buyurdu:
Haccın zâhirî edebleri şunlardır:
1. Hacca gidecek olan kimsenin önce tövbe etmesi, zulüm ile almış olduğu şeyleri sahiplerine geri vermesi, borçlarını ödemesi, nafaka ve ihtiyaçlarını görmekle mükellef olduğu kimselerin, hacdan dönünceye kadarki ihtiyâçlarını hazırlaması gerekir.
2. Kendisine, hayır hususunda yardımcı olacak, unuttuğu herhangi bir husus olursa hatırlatacak, salih bir arkadaş arar. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) yolculuğa çıkmak isteyene şu duâyı yapardı: “Allahü teâlâ seni, rahmet ve himâyesine alsın, takvâyı sana azık etsin, günahlarını bağışlasın ve nerede olursan ol, yönünü hayra çevirsin.”
3. Yola çıkacağı zaman, iki rekat namaz kılar. Birinci rek’atta Fâtiha’dan sonra Kâfirun sûresini, ikinci rek’atta Fâtiha’dan sonra İhlâs sûresini okur. Namazdan sonra şu duâyı yapar: “Allahım! Bizi ve aile efradımızı, dost ve akrabalarımızı rızâna ulaştır, nimetlerinden mahrum etme. Sıhhat ve selâmetler ihsân eyle.”
4. Evinden çıktığı zaman; “Bismillâhirrahmânirrahîm. Tevekkeltü alellah ve lâ havle ve lâ-kuvvete illâ billâh” duâsını okur.
5. Birbirlerini korumakta ihtiyatlı olmaktır. Biri uyuduğu zaman, diğeri uyumamalı ve arkadaşını korumalıdır. Bu sünnettir. Ona bir düşman veya bir yırtıcı hayvan gelirse, Âyet-el-kürsî, Şehidellahü ennehü lâ ilahe illâhü, İhlâs ve Mu’avvizeteynleri okur.
6. Mekke-i mükerremeye girince, mümkün ise gusül abdesti alır. Kâ’be-i muazzamayı görünce, gerekli duâları okur.
7. Mescid-i harama girdiği zaman, Hacer-ül-esved’in olduğu yere gider, sağ eli ile ona dokunur ve onu öper.
8. Tavâf-ı kudüm yapar. Bu, Hacer-ül-esved’e dokunup öptükten sonra, hiçbir şeye bakmadan yapılan tavaftır.
9. Tavafı yediye tamamlayınca, Mültezem denilen yere gelir. Sağ yanağını duvara değdirerek burada şöyle duâ eder: “Ey şu mukaddes mabedin Rabbi olan Allahım! Beni Cehennem ateşinden azâd eyle, şeytanın şerrinden ve her türlü kötülükten koru. Taksimatına kanâat edenlerden eyle. Bana verdiğini, benim için mübârek eyle. Allahım! Bu beyt senin beytin, bu kul senin kulun, bu makam, sana Cehenneminden sığınanların makamıdır. Allahım! Beni senin rızâna mazhar olan cemâatinden eyle.”
10. Tavafı bitirince, Safa ile Merve arasını yedi kere sa’y eder.
Kurtuluş, sâlihlerin sohbetindedir
Mustafa Rızâüddîn Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1679 (H.1090) senesinde Şebinkarahisar’da doğdu. 1746 (H.1159) senesinde İstanbul'da vefât etti. Küçük yaşta İstanbul’a giderek ilim tahsîline başladı. Zamânın âlimlerinden ilim öğrenip, kısa zamanda yetişti. Edirne’de Arabzâde Hacı Muhammed İlmî Efendinin sohbetlerinde bulundu. Ondan Müceddidiyye yolundan icâzet aldı. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Bütün Müslümanların günahlarına tövbe etmesi lâzım ve zarûrîdir. Ölünceye kadar dâimâ tövbe ve istiğfâr etmek lâzımdır. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde müminlerin tövbe etmesini emir buyuruyor. İstiğfârdan murâd tövbedir. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “Allahü teâlâya tövbe ediniz. Ben her gün yüz defa tövbe ediyorum.” Mahlûkâtın efendisi hiç günâhı olmadığı, mâsûm ve pâk olduğu hâlde böyle yaparsa biz her hâlükârda tövbe ve istiğfâra muhtacız. Sonra kul hayatı boyunca günah ve kusurdan, gafletten ve yüksek makamlardan mahrum kalma hâllerinden kurtulamaz. Tövbe ile ilgili diğer bir incelik de şudur ki: Bütün günâhları terk edip hakîkî tövbe etmedikçe noksan yapılan tövbe kemâle ermek için kâfi gelmez. Çünkü günâhlar sebebiyle kalpte hâsıl olan karartılar ve lekeler, Allah yolunda ilerlemeye mâni olurlar. Bütün günâhlara tövbe etmek lâzımdır.”
"Muhabbet kesbî değil (çalışmakla kazanılmaz) vehbîdir. Her kime muhabbet verilirse, bir daha geri almazlar."
"Tasavvuf yolunda ilerlemek isteyen tâlibe üç şey lâzımdır; taleb, çalışmak, ilim."
"Kul ile Rabbi arasında olan muâmele, henüz sütten yeni kesilmiş mâsum bir çocuk ile annesi arasında olan muâmele gibi olmalıdır. Mâsum çocuk annesini kaybetmiş, oturmuş ağlar. Annemi isterim, der. Annenin ismi nedir oğul dediklerinde, bilmem der. Yine annemi isterim diye ağlar. Annenin evi nerededir dediklerinde, bilmem der. Yine annemi isterim diye ağlar. İşte bu şekildeki çocuğu herkes korur, yardımcı olur."
"Kurtuluş, sâlihlerin, büyüklerin sohbetindedir. Bir kimse her ne kadar kötü de olsa, büyüklerin sohbetinde bulunmak onu kurtarır ve yükseltir. Sâlihlerin sohbetine devam eden kimse iyi bir kişi ise, kısa zamanda olgunlaşıp yükselir."
"Muhabbetin alâmeti itâat etmektir. Muhabbette gevşeklik olmaz."
"Derviş o kimsedir ki, kendisine ihtiyâcını söyleyen hiç kimseyi mahrum etmez, ihtiyaçlarını karşılar."
Ondan başka hiçbir ilâh yoktur
Mengübars bin Yalınkılınç hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Türkmen asıllı olup Bağdad’da yaşamıştır. 652 (m. 1254) yılında vefât etti. “El-Usûl-ül-i’tikâdiyye alâ mezheb-i İmâm-ı Ebî Hanîfe” adlı eserinin mukaddimesinde şöyle buyurmaktadır:
Allahü teâlâ, emir ve yasaklarını kullarına bildirmeleri için gönderdiği Peygamberlerini (aleyhimüsselâm) insanları âciz bırakan, mucizelerle kuvvetlendirmiştir. Mûsâ aleyhisselâmın asasının hareket eden bir yılana dönüşmesi, denizin yarılması, İbrâhim aleyhisselâma, ateşin serin ve selâmet olması, İsâ aleyhisselâma, ölüleri diriltmesi, Muhammed aleyhisselâma Ay'ın ikiye bölünmesi, mübârek parmaklarının arasından suyun akması, terk ettiği için, kuru hurma kütüğünün inlemesi, mübârek avuçlarında bulunan çakıl taşlarının tesbîh etmesi mucizeleri verilmiştir.
Muhammed aleyhisselâmın en büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir, insanlar ve cinler, onun bir sûresinin benzerini yapabilmekten âcizdirler. Onda tevhîd (Bir olan Allahü teâlâya kulluk) itikâdı ve kıyâmete kadar devam edecek olan ilâhî hükümler bildirilmektedir.
Bütün Peygamberler (aleyhimüsselâm) Allahü teâlânın kullarına Allah'tan başka ilâh olmadığını ve Allaha ibâdetin vâcib olduğunu bildirmek için gönderildiler. Allahü teâlâ, Enbiyâ sûresi yirmibeşinci âyet-i kerîmede meâlen şöyle buyurdu:
“Senden önce hiçbir peygamber göndermedik ki, ona şöyle vahyetmiş olmayalım: Gerçek şu ki, benden başka ilâh yoktur. Onun için bana ibâdet edin.”
Yine, A’râf sûresi yüzellisekizinci âyet-i kerîmede meâlen; “(Resûlüm) de ki: Ey insanlar! Gerçekten ben sizin hepinize gelen, Allahü teâlânın peygamberiyim. O Allah ki, yer ve göklerin tasarrufu O’nundur. Ondan başka hiçbir ilâh yoktur, öldürür ve diriltir. Onun için hem Allahü teâlâya, hem de bütün kelimelerine îmân getiren o ümmî peygambere, Resûlüne îmân edin ve o peygambere uyun ki, doğru yolu bulasınız” ve Bekâra sûresi yüzotuzaltıncı âyet-i kerîmede meâlen; “(Ey müminler, Yahudi ve Hıristiyanların sizi kendi dinlerine davetlerine karşı şöyle) deyin: Biz Allaha ve bize indirilen Kur’âna, İbrâhim ve İsmâil ve İshâk ve Ya’kûb ve torunlarına indirilenlere, Mûsâ’ya, İsâ’ya verilenlere (kitaplara) ve bütün peygamberlere Rableri tarafından verilen kitaplara îmân ettik. Onların hiçbirini diğerinden ayırt etmeyiz. Biz, ancak Allahü teâlâya boyun eğen müslimleriz" buyuruldu.
.
Zalim bir hükümdârdı sâlih bir mümin oldu
Mecdüddîn İsmâil bin Muhammed hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da Şîrâz’da doğdu. 748 (m. 1347)’de orada vefât etti. İbn-i Battûta seyahatnamesinde şöyle anlatır:
Irak ve havâlisine Hüdâbende adlı zâlim bir hükümdâr hükmederdi. Eshâb-ı kirâm düşmanı olan biri yanına gelip, çeşitli yalan ve hîle ile, Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer ve diğer Eshâb-ı kirâm düşmanlığını ona aşıladı ve kendi gibi inanmasını sağladı. Hükümdâr da İslâmiyeti bilmediği için, memleketindeki herkesin Eshâb-ı kirâm düşmanı olması için, İran, Azerbaycan, İsfehan, Kirman ve Horasan’a mektuplar yazdırdı ve elçiler gönderdi. Elçiler, ilk önce Bağdad, Şîrâz, İsfehan’a doğru yola çıktılar. Bağdad’a gelen elçiler, doğruca Ehl-i sünnet ve cemâat itikâdında ve Hanbelî mezhebi üzere olan Bâb-ül-Ezc halkının bulunduğu yere geldiler. Eshâb-ı kirâm hakkında kötü sözler söylediler. Onların bu söyledikleri karşısında, Müslümanlar, îmânları sebebiyle galeyâne gelip;
“Biz böyle sözler duymak istemeyiz ve kabul de etmeyiz” dediler. Elçiler, cuma günü Müslümanların toplu bulundukları câmiye silahlı bir vaziyette tekrar gelip, minberde hutbe okuyan hocayı tehdid ettiler. Hutbede Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer ve diğer Eshâb-ı kirâm aleyhinde konuşmasını ve câmideki yazılı olan isimlerinin de kaldırılmasını söylediler. Hatîb ve oradaki Müslümanlar buna üzüldüler ve elçilere karşı geldiler. Neticede hükümdârın adamları çok olduğu için çaresiz teslim oldular.
Hükümdâr, Hulefâ-i Râşidîn’in mübârek isimlerinin hutbeden çıkarılmasını, diğerlerinin de kesinlikle söylenilmemesini emretmekle birlikte, Şîrâz, İsfehan ve Bağdad kadılarının da huzûruna getirilmesini istemişti. İlk gelen Şîrâz Kadısı Mecdüddîn İsmâil hazretleri oldu. Hükümdâr onun, husûsi olarak insan parçalamak için beslediği ve boyunlarında tasmalar olan vahşi köpeklere atılmasını emretti. Köpeklere bakan adam, onları çözüp, oraya getirilmiş olan Kâdı Mecdüddîn’in üzerine gönderdi. Köpekler, gürültüyle yanına geldiklerinde sâkinleştiler ve kuyruklarını sallamaya, kulaklarını oynatmaya başladılar. Hücumdan vazgeçip, uysallaştılar. Bu durum hükümdâra bildirilince, inanmayıp derhâl oraya geldi ve durumu gördü. Hemen hâli değişti. Kâdı Mecdüddîn’in ayaklarına kapandı. Elbisesini çıkarıp ona verdi ve sarayına götürdü. Geniş bir şekilde İslâmiyetin emirlerini öğrenip, sâlih bir Müslüman oldu...
.
Cömertliğin en yüksek derecesi
Matar Bâzerâyî hazretleri Irak’ta yetişen evliyânın büyüklerindendir. Necef’te doğdu. 550 (m. 1155)’de vefât etti. Seyyîd Ebü’l-Vefâ hazretlerinin talebelerindendi. Buyurdu ki:
Cömert olmalıdır. Cömertliğin en yüksek derecesi, kendisi muhtaç iken malını başkasına vermektir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Allahü teâlânın velî kulları, cömertlik ve güzel huy üzere yaratıldılar” buyurdu.
Cömertlik dört türlüdür: Birincisi can cömertliği olup, şehitliktir. İkincisi ten cömertliğidir ki, âşıklara mahsustur. Onlar güç ve kuvvetlerini Allah yolunda harcarlar. Üçüncüsü, cömertlere mahsus olan mal cömertliğidir. Dördüncüsü, zâhidlere mahsus olan gönül cömertliğidir.
Zâhidler, dünyâda hiçbir şeye bağlanmazlar, hep âhiret ile meşgûl olurlar. Allahü teâlâya olan minnetini zikretmek de güzel huylardandır. Her tâat ve ibâdetin Allahü teâlânın tevfîki ve lütfu ile olduğunu iyi bilmeli, ucba düşmemelidir. Yapılan ibâdet ve tâatın sevâbını çoğaltıp büyülten şey, ucubdan kaçınarak Allahü teâlâya olan minnetini ortaya koymaktır. Ucub (yani yaptığı ibâdetleri ve iyilikleri beğenerek bunlarla övünmek) tehlikesi ortaya çıkarsa, minnetini yani Allahü teâlânın kendisine yaptığı lütuf ve ihsânı düşünmek vâcibdir. Yanî her şey Allahü teâlânın kerem ve ihsânıyladır. İmân, ilim, amel, evlâd, hanım ve kendisine verilen diğer nimetler, hep Allahü teâlânın kerem ve ihsânıyladır.
Evliyânın birine; “Kerâmete ne ile kavuşulur?” diye sordular. Buyurdu ki: “1- Sükût ile. 2-Açlık ile. 3- Uykusuzluk ile. 4- Halktan ayrılmak ile. 5- Devamlı Allahü teâlâyı zikretmek ile...”
Ey kardeşim! Karun’un helak olmasına üç şey sebep oldu: 1- Dünyâyı sevmek. 2- Zekâtını vermemek. 3- İftira etmek. Bu üç şeyi sen de terk eyle, yoksa helak olursun.
Oğlu Ebü’l-Hayr, şöyle anlatıyor: “Babam vefât edeceği sırada yanında bulunuyordum. Kendisine dedim ki: “Babacığım! Sizden sonra, evliyâdan hangi zâta tâbi olacağımız hususunda bana vasiyette bulunur musunuz?” “Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerine” buyurdu. Ölüm hâlinde bulunduğundan, ben bu sözü, şuuru yerinde olarak söyleyip söylemediğini anlamak için sözümü tekrar ettim. “Ey evlâdım. Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin bulunduğu bir zamanda, ancak ona tâbi olunur” buyurdu.
.
Herkesin gökte iki kapısı vardır
Ebû Gıyâs Mansûr bin Mu’temir hazretleri Tabiînin meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Kütüb-i sitte’nin tamamında ismi geçer. Kûfelidir. 132 (m. 749)’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem), insanların en hayırlısının kimler olduğu soruldu. “Ben ve benim ile beraber olanlar, benim ve Eshâbımın yolunda bulunanlardır” buyurdu.
İbn-i Ömer (radıyallahü anhüma) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Eshâbıma dil uzatana, Allahü teâlâ lanet eylesin!”
“Âlimler, Peygamberlerin vârisleridir. Onlar, dirheme veya dinara (mala) vâris değildirler. Onlar sâdece ilme vâris oldular. Kim bu ilmi alırsa, bol bir nasîbi almış olur.”
“İnsanların arasına karışıp, onların eziyet ve sıkıntılarına sabreden mümin, insanların arasına karışmayıp, onlardan gelen sıkıntılara katlanmayan müminden daha kuvvetlidir.”
“Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz, kuşların rızkını verdiği gibi, size de gönderirdi. Kuşlar, sabah mideleri boş ve aç gider. Akşam mideleri dolmuş, doymuş olarak döner.”
“Herkesin gökte iki kapısı vardır. Birinden rızkı iner. Diğerinden iyi ameli yukarı çıkar. Ölünce o kapılar kapanır.”
Bir mümin ölünce, namaz kıldığı ve secde ettiği yerler birbirine seslenip; “Filân mümin vefât etmiş” deyip ağlarlar. Gök de ağlar. Secde ettiği yerler de ağlar. Yer der ki: “Benim üzerimde bu mümin iyilik ve tâat ederdi." Gök der ki: “Bu müminin tâati benden çıkardı.” İbâdet ettiği yerler, kıyâmet günü hüsn-ü hâline şâhitlik yaparlar.
Leys bin Sa’d’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Peygamberimiz buyurdu ki: “Vallahi ben, günde yetmiş kerreden fazla Allaha tövbe eder, istiğfarda bulunurum.”
Ebû Gıyâs Mansûr hazretlerinin hikmetli sözleri çoktur. Buyurdu ki:
“Hiçbir günahımız olmasa, sadece kalbimizde dünya muhabbeti bulunsa, bu günah bizim Cehenneme atılmamıza kâfi gelir.”
İlmi ile amel eden âlimin kalbine dünya sevgisinin giremeyeceğini söylerdi. Zühd hakkında ise, “Dünyada yapılacak zühdün en büyüğü, insanlarla yapılan yersiz konuşmaları bırakmaktır” demiştir.
Süfyân bin Uyeyne “Mansûr’u rüyâda gördüm: 'Allahü teâlâ sana ne muâmele etti?' dedim. O da 'Allahü teâlâ bana bir peygamberin ameline yakın bir mükâfat verdi' dedi."
.
Biz, senin sâlih amelleriniz
Seyyid Ahmed Kuşâşî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 991 (m. 1583)’de Medîne-i münevverede doğdu. 1071 (m. 1661)’de orada vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Bir mümin dünyadan ayrılıp, âhirete yöneldiği zaman, ona gökten beş yüz kadar rahmet melekleri gelir. Yanlarında Cennetten getirdikleri ipekler vardır. Cennet kokularından kokular vardır. Gelip, o müminin etrâfında tam bir edeple otururlar. Sonra can alıcı melek gelip, başucuna oturur ve der ki:
“Ey mutmainne olan nefis! Allahü teâlânın mağfiret ve rızâsına gel. Bedenden çık. Allahü teâlâ senden râzı, sen de ondan râzı olduğun hâlde Cennete ve saâdet-i ebediyyeye kavuş.” (Fecr 27-30 meâlindeki âyet-i kerîmeler) Rûh bu müjdeyi işitince, kolaylıkla bedenden çıkar. Melekler onu alıp, göğe doğru götürürler. Dünya göğüne varınca, gök kapısı açılır. Melekler ona ikram edip, tazim ile yakınlık gösterirler. Her gökte bu şekilde ikram görüp, yedinci kat göğe varırlar. Melekler onu Allahü teâlâya arz ederler. Allahü teâlâ buyurur ki:
“Bu kulumun adını imân sahiplerinin defterine ve Cennete gireceklerin dîvânına yazınız. İlliyyîndeki kitaba kaydediniz ve yere indirip cesedi yanına götürünüz. Çünkü ben kullarımı topraktan yarattım. Yine toprağa koyarım. Tekrar topraktan çıkarıp mahşere götürürüm.”
Sonra melekler, hemen rûhu cesedine getirirler. Münker ve nekir gelip: "Rabbin kimdir?” derler. O da; “Allahtır” der. “Dînin nedir?” derler “İslâm dînidir” der. “Âhir zamanda gelip, İslâm dînini getiren, kendisine, gökten Kur’ân-ı kerîm inen Peygambere itikâdın nasıldır?" derler. “O peygamber, Allahü teâlânın resûlüdür. Ben ona îmân ettim” der. “Nereden bildin?” derler. “Kur’ân-ı kerîm okudum, inandım, tasdik ettim” der. Sonra bir ses; “Bu mümin doğru söyledi, sâdıktır. Cennetten ona sündüs ve istebrak döşekleri getirin, Cennet kaftanları giydirin ve Cennet tarafına doğru yüksek bir kapı açın” der. Ona Cennetten kapı açılır. Yüzleri güzel, elbiseleri güzel kimseler gelip, güzel arkadaş olurlar. “Siz kimsiniz?” diye onlara sorar. “Biz, senin hâlis olarak sevip işlediğin sâlih amelleriniz” derler.
Âlimlerin ilmi kabrinde nûr olur. Her tarafından gözün görebildiği kadar aydınlanır... Yâ Rabbî! Bu büyük saadet ve kurtuluşu, bu büyük izzet ve şerefi bize ihsân eyle. Kabrimizi geniş ve nurlu eyle. Sâlih amellerimizi bize iyi arkadaş eyle. Çünkü sen, veliyyüttevfîk ve nimerrefîksin! Amîn!
.
Biz, senin sâlih amelleriniz
Seyyid Ahmed Kuşâşî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 991 (m. 1583)’de Medîne-i münevverede doğdu. 1071 (m. 1661)’de orada vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Bir mümin dünyadan ayrılıp, âhirete yöneldiği zaman, ona gökten beş yüz kadar rahmet melekleri gelir. Yanlarında Cennetten getirdikleri ipekler vardır. Cennet kokularından kokular vardır. Gelip, o müminin etrâfında tam bir edeple otururlar. Sonra can alıcı melek gelip, başucuna oturur ve der ki:
“Ey mutmainne olan nefis! Allahü teâlânın mağfiret ve rızâsına gel. Bedenden çık. Allahü teâlâ senden râzı, sen de ondan râzı olduğun hâlde Cennete ve saâdet-i ebediyyeye kavuş.” (Fecr 27-30 meâlindeki âyet-i kerîmeler) Rûh bu müjdeyi işitince, kolaylıkla bedenden çıkar. Melekler onu alıp, göğe doğru götürürler. Dünya göğüne varınca, gök kapısı açılır. Melekler ona ikram edip, tazim ile yakınlık gösterirler. Her gökte bu şekilde ikram görüp, yedinci kat göğe varırlar. Melekler onu Allahü teâlâya arz ederler. Allahü teâlâ buyurur ki:
“Bu kulumun adını imân sahiplerinin defterine ve Cennete gireceklerin dîvânına yazınız. İlliyyîndeki kitaba kaydediniz ve yere indirip cesedi yanına götürünüz. Çünkü ben kullarımı topraktan yarattım. Yine toprağa koyarım. Tekrar topraktan çıkarıp mahşere götürürüm.”
Sonra melekler, hemen rûhu cesedine getirirler. Münker ve nekir gelip: "Rabbin kimdir?” derler. O da; “Allahtır” der. “Dînin nedir?” derler “İslâm dînidir” der. “Âhir zamanda gelip, İslâm dînini getiren, kendisine, gökten Kur’ân-ı kerîm inen Peygambere itikâdın nasıldır?" derler. “O peygamber, Allahü teâlânın resûlüdür. Ben ona îmân ettim” der. “Nereden bildin?” derler. “Kur’ân-ı kerîm okudum, inandım, tasdik ettim” der. Sonra bir ses; “Bu mümin doğru söyledi, sâdıktır. Cennetten ona sündüs ve istebrak döşekleri getirin, Cennet kaftanları giydirin ve Cennet tarafına doğru yüksek bir kapı açın” der. Ona Cennetten kapı açılır. Yüzleri güzel, elbiseleri güzel kimseler gelip, güzel arkadaş olurlar. “Siz kimsiniz?” diye onlara sorar. “Biz, senin hâlis olarak sevip işlediğin sâlih amelleriniz” derler.
Âlimlerin ilmi kabrinde nûr olur. Her tarafından gözün görebildiği kadar aydınlanır... Yâ Rabbî! Bu büyük saadet ve kurtuluşu, bu büyük izzet ve şerefi bize ihsân eyle. Kabrimizi geniş ve nurlu eyle. Sâlih amellerimizi bize iyi arkadaş eyle. Çünkü sen, veliyyüttevfîk ve nimerrefîksin! Amîn!
.
İman sahiplerine çok müjdeler var
Konyalı İsmâil Efendi tefsîr ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Konya’da doğdu. 1195 (m. 1781)’de hac dönüşünde Şam’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Câbir bin Abdullah buyurdu ki: Bir kimse Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) Allahü teâlânın, Yûnus sûresi 64. âyet-i kerîmesinde buyurulan; “Dünyâda ve âhırette onlar için müjde vardır” meâlindeki müjdeyi sordu. Resûlullah buyurdu ki: “Dünyâdaki müjde, müminlerin güzel rüyâlar görmesi ve buna sevinmeleri, âhıretteki müjde, ölüm zamanında kendisine; 'Allahü teâlâ seni mağfiret etti ve seni mezara kadar götürenleri de mağfiret etti' diye verilen müjdedir.”
İmâm-ı Süfyân buyurdu ki: “İman sahibi olanlara üç yerde müjde olunur. Ölürken, kabrinden kalkarken ve büyük korku zamanındadır.”
Bunun gibi müjdeye âit hadîs-i şerîfler çoktur. Hadîs-i şerîfte; “Melekü’l-mevt müminin canını almaya geldiği zaman, Rabbin sana selâm etti diye haber verir” buyurdu.
Müminin canı, hulkuma yani boğazına toplandığı zaman, Melekül-mevt ona selâm verip; “Esselâmü aleyke yâ veliyyallah, Allahü teâlâ sana selâm ediyor” der.
Allahü teâlânın sevgili kullarına ölüm safadır. Çünkü rahat, rahmet, çeşitli kerâmetler, ikramlar, mübârek makamlar, saîdlerin, iyilerin rûhları ile görüşmek ölümden sonra olur. Ölürken, arkadaşları, dostları ve bulunduğu meclisler ona görünür. İlim meclislerinde bulunup, âlimlerle arkadaş olmuş ise, o anda ona süslü ilim meclisleri ve âlimler görünür. Aşağı, kötü kimseler ile arkadaş olup, çirkin toplantılarda bulunmuşsa, öyle aşağı ve çirkin yerler ve şeytanlar görünür. Kirâmen kâtibîn melekleri ona görünür. O kimse, iyi yerlere gidip iyi ve faydalı sözler dinlemiş ise, yanında bulunan Hafaza melekleri derler ki: “Allahü teâlâ sana rahmet etsin. Senden râzı olsun. Seninle beraber iyi meclislerde bulunduk. İyi sözler dinledik. Çok defa ilim ve amel meclislerine gider, bizi iyi yerlere götürürdün. Biz senden hoşnut idik. Allahü teâlâ da senden râzı olsun.” O kimse, günah olan toplantılara gidip, kötü sözler dinlemiş ve söylemiş ise, hafaza melekleri ölüm zamanında ona; “Allahü teâlâ senden razı olmasın. Biz senden eziyet çekerdik. Hayli zamandır ki, bizi kötü toplantılara götürür, kötü sözler dinletirdin. Allahü teâlâ sana iyilik vermesin. Şimdi ömrün tamam olup senden kurtulduk” derler.
.
Her gün tövbe etmek lazımdır
Abdullah Cemaleddin Efendi son devir Osmanlı fıkıh âlimlerindendir. 1260 (m. 1844)’de Edirne'nin Uzunköprü ilçesinde doğdu. Arapça ve dinî ilimler okuyarak icazet aldı. Beyrut, sonra Mısır kadılığına tayin edildi. 1319 (m. 1901)’de Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
İslamın beş şartından en üstünü, Kelime-i şehadet söylemek ve manasına inanmaktır. Bundan sonra üstünü, namaz kılmaktır. Daha sonra, oruç tutmak, daha sonra, haccetmektir. En sonra, zekât vermektir. Kelime-i şehadet, Müslümanlığın başlangıcında ve ilk olarak farz oldu. Beş vakit namaz, bi'setin on ikinci senesinde ve hicretten bir sene ve birkaç ay önce miraç gecesinde farz oldu. Ramazan-ı şerif orucu, hicretin ikinci senesinde, şaban ayında farz oldu. Zekât vermek, orucun farz olduğu sene, ramazan ayı içinde farz oldu. Hac ise, hicretin dokuzuncu senesinde farz oldu.
Bir kimse, İslamın bu beş şartından birini inkâr ederse, yani inanmaz, kabul etmezse, yahut alay eder, saygı göstermezse, ne'ûzübillah, kâfir olur. Bunlar gibi, helal ve haram olduğu, açık olarak ve söz birliği ile bildirilmiş olan başka şeylerden birini de kabul etmeyen, yani helale haram diyen veya harama helal diyen de kâfir olur. Dinde zaruri malum olan, yani, İslam memleketinde yaşayan cahillerin bile işittiği, bildiği, din bilgilerinden birini inkâr eden, beğenmeyen, kâfir olur. Müslüman olduğunu söyleyen bir kimsenin, yapacağı her işin İslamiyete uygun olup olmadığını bilmesi lazımdır. Bilmemesi özür değildir. Bir Ehl-i sünnet âliminden sorarak veya bu âlimlerin kitaplarından okuyarak öğrenmesi lazımdır. İş, dinimize uygun değil ise, günah veya küfürden kurtulamaz. Her gün tövbe etmesi lazımdır. Tövbe edilen günah ve küfür, muhakkak affolur.
(Ben Müslümanım) diyen kimsenin, imanın ve İslamın şartlarını ve farzları ve haramları öğrenmesi ve önem vermesi lazımdır. Yalan söylemek, dedikodu, gıybet, iftira, hırsızlık, hile, hıyanet, kalp kırmak, fitne çıkarmak, başkasının malını ondan izinsiz kullanmak, devlete isyan etmek, emirlerine karşı gelmek de günahtır. Bunları kâfirlere karşı da, kâfir memleketlerinde de yapmak haramdır. Cahillerin bilemeyeceği kadar meşhur ve zaruri olmayan şeyleri cahillerin bilmemesi küfür olmaz, günah olur.
.
İslâm beş temel üzerine kurulmuştur
Ömer bin Yûsuf İskenderânî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 761 (m. 1360)’da Mısır’da İskenderiyye’de doğdu. 842 (m. 1438)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) nübüvveti, Kur’ân-ı kerîmde müteaddit yerlerde zikredilmiştir. O’nun mucizesinin vasfedilmesi hususunda Allahü teâlâ Bekâra sûresinin 23. âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyurmuştur:
“Eğer kulumuza (Hazreti Muhammed’e) indirdiğimiz Kur’ân’dan şüphede iseniz, haydi siz de onun benzerinden (fesahat ve belagatta ona eş) bir sûre getirin ve Allahtan başka şahitlerinizi (putlarınızı, şâir ve âlimlerinizi) de yardıma çağırın, (şayet bu beşer kelâmıdır) sözünde sâdık (doğru söyleyen) kimseler iseniz.”
Resûl-i ekremin mucibiyle amel ettiği şey İslâmiyettir. O’nun mucizesi, haber verdiği bütün şeylerde sâdık olduğuna delîldir. O’nun haber verdiklerinden bir kısmı şunlardır:
“Benden sonra Peygamber gelmeyecektir.”
“İslâm yükselir, onun üzerine yükselen olmaz.”
“İslâm beş temel üzerine kurulmuştur; (Birincisi) Allahtan başka ilâh olmadığına şehâdet etmek, (diğerleri) namaz kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve Ramazân-ı şerîf ayında oruç tutmaktır.” Bu beş temel vazîfenin kıyâmete kadar kesilmeyecek ve kaldırılmayacak bir farz olduğunu beyân buyurmuş ve insanların kabirlerinde diriltileceklerini ve dinden sorulacaklarını, sonra haşir vaktine kadar âsilerin ıkâb (ceza) göreceğini, tâat ehlinin de nimetler içerisinde olacağını haber vermiştir. O’nun haber verdiklerinden bir kısmı da; haşir ve neşir, kıyâmetin meydana getirilmesi ve kıyâmetin vaktini Allahtan başka kimsenin bilmeyeceğidir. Halk haşrolacak ve hesaba çekilecek, sonra ehl-i Cennet, Cennette dâimî bir nimet içine sokulacaklar, orada Rablerini göreceklerdir. Bu, cenâb-ı Hakkın ziyâde ikramı ve ihsânından dolayı olacaktır. Kâfirler ve mürtedler ise, Cehennem azâbında, kurtulma imkânları bulunmaksızın ebedî kalacaklardır. Âsilerden bir topluluk da Cehennemde cezalandırılırlar, sonra Muhammed Mustafâ’nın şefaatiyle, ulemânın, zâhid ve âbidlerin şefaatiyle ve müminlerin çocuklarının şefaatiyle Cehennemden çıkarılırlar. Bunların şefaatlerine nail olamayan, fakat kendisine önceden emân verilmiş kimseler, Allahü teâlânın rahmetiyle Cehennemden çıkarlar.
.
Nasûhî Efendi'den şifa için dua iste!
Üsküdarlı Nasûhî Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1648 (H.1058) senesinde İstanbul'da, Üsküdar'da doğdu. 1718 (H.1130) senesinde İstanbul'da vefât etti. Zamânının usulüne göre ilim tahsil etti. Sonra Halvetiyye yolunun şeyhlerinden olan Karabaş Ali Efendinin hizmetine girdi. İcâzet verilerek talebe yetiştirmekle vazîfelendirildi. Çok kerametleri görüldü...
Sâlih Efendizâde Feyzullah Efendi çocuk iken hastalanmış, bir şey yiyip içmeden dalgın hâlde yatıyordu. Nasûhî Efendi, Burnaz Hasan Ağaya; "Sâlih'e gidelim, Sâlih'in oğlu hasta olup perişan bir hâlde yatmaktadır" dedi. Yanlarına aldıkları bir-iki kimseyle birlikte Sâlih Efendinin evine geldiler. Dalgın bir hâlde yatan Feyzullah Efendinin baş ucuna yaklaşıp ellerini alnına koydu ve; "Feyzullah'ım, Feyzullah'ım..." diyerek yüzünü okşarken Feyzullah Efendi gözlerini açtı. Gördü ki, mübârek elleriyle kendisini okşuyordu. Feyzullah Efendi, Nasûhî Efendinin ellerini öptü. O saatte üzerindeki ağırlık ve rahatsızlık gitti...
Draman Dergâhı şeyhi olan İsâ Efendinin kızı hastalanmıştı. Hastalık o dereceye ulaşmıştı ki, etrâfında bulunanlar ondan ümit kesmişlerdi. İsâ Efendi de tam bir ümitsizliğe düşmüştü. Bir an Nasûhî Efendi ile kardeşlik derecesinde sevgileri olduğunu düşünüp, evlâd-ı mânevîsî olan Zâkir Ahmed Efendiyi Üsküdar'a gönderdi. Zâkir Ahmed Efendiye; "Nasûhî Efendi hazretlerine git, selâmımı söyleyip hâlimi arz et. Ömrümün meyvesi biricik kızım çok hastadır. Kardeşliğini bugün için beklerim. Himmet buyurup kızımın sıhhate kavuşması için Allahü teâlâya yalvarıp duâ etmelerini istiyorum" dedi. Zâkir Ahmed Efendi hemen Üsküdar'a gidip Nasûhî Efendi hazretlerinin dergâhına vardı. Huzurlarına çıkıp ellerini öptükten sonra geliş maksadını arz etti. Nasûhî Efendi bir miktar durakladıktan sonra; "İsâ Efendiye selâm söyle. Cenâb-ı Hak kerîmdir, bağışlar. Çok üzülmesinler" buyurdu ve müjde verdi. Ahmed Efendi, İsâ Efendinin dergâhına döndüğü zaman, selâm verip içeri girdi. Ona hastanın kalkıp çorba içtiğini ve biraz kendisine geldiğini söylediler. Ahmed Efendi, Nasûhî Efendi hazretlerinin selâmını tebliğ edip, müjdelerini bildirdi. İsâ Efendinin kızı kendisinin sıhhate kavuştuğu kanâatine vardı.
Dergâhta bir bayram havası vardı ve herkes seviniyordu. Bu sırada, Nasûhî Efendinin ergenlik çağına ulaşmış olan kızı hastalandı. Kendisine haber verdiklerinde; "Onun için gerekli hazırlıkları yapın, vefât edecektir" buyurdu. Techiz ve kefeni hazırlanıp diğer hazırlıkları yapıldı. O gece kızı vefât etti. Ertesi günü defnedildi...
.
Sizi sevenleri Allah da sever
Şihâbüddîn Kilvetâtî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 766 (m. 1364)’de Mısır’da Kilvetât köyünde doğdu. 835 (m. 1432)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Allahü teâlâdan korkmak ile ilgili olarak buyurdu ki:
“Ben, sizin Allahü teâlâyı en iyi tanıyanınız ve O’ndan en çok korkanınızım. Ancak, ârifin muhabbeti doğrudur ve Allahü teâlâdan korkan kimsenin marifeti sahihtir. Kalpteki en büyük korku, sevenin, sevilen hakkındaki korkusudur. Çünkü kim Rabbini tanırsa O’nu sever. Kim O’nu severse, O’nu ister. Kim O’nu isterse, O’ndan korkar. Kim O’ndan korkarsa, O’nu murâkabe eder. Kim O’nu murâkabe ederse, O’nun gadabından korkar.”
Allahü teâlâdan başkasından bir şey beklememeli, O’ndan başkasından korkmamalıdır. O zaman insan, devamlı Allahü teâlâ ile beraber olur. O’nu hiç unutmaz. Abdullah İbni Ömer’in ((radıyallahü anhümâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Bütün insanlar, âhirette kurtuluşu umarlar. Lâkin, Eshâbıma dil uzatanlar müstesna! Âhirette ehl-i mevkîf (mahşer yerinde toplananlar) onlara lanet eder.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Şeyhayne (Hazreti Ebû Bekir ile Hazreti Ömer’e) dil uzatmayınız.”
Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) şöyle rivâyet ediyor: Resûlullah, “Şimdi size Cennet ehlinden birisi geliyor” buyurdu. O sırada Hazreti Ebû Bekir çıkageldi. Resûlullah efendimiz daha sonra, “Cennet ehlinden birisi yanınıza geliyor” buyurdu. Bunun üzerine Ömer (radıyallahü anh) çıkageldi. Ebû Sa’îd-i Hudrî (radıyallahü anh) şöyle anlattı:
“Resûlullah Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’e (radıyallahü anhüma), (Ey Ebû Bekir ve Ömer! Vallahi ben sizin ikinizi de seviyorum. Benim sizi sevmem sebebiyle, vallahi Allahü teâlâ da sizi seviyor. Allahü teâlâ sizi sevdiği için, vallahi melekler de sizi seviyor. Sizi sevenleri Allahü teâlâ da sever. Size vâsıl olana, Allahü teâlâ da vâsıl olur. Size buğzedene, Allahü teâlâ da buğzeder) buyurdu.”
Abdullah bin Hatab (radıyallahü anh) rivâyet ediyor: “Resûlullahın yanında idik. Ebû Bekir ile Ömer’e (radıyallahü anhüm) baktılar. (Bu ikisi, benim için kulak ve göz mesabesindedir) buyurdular.”
.
İhlâs sahibi olanlar hidâyet kandilleridir
Muhammed Kıvâmüddîn Kâkî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Horasan’da Kâk beldesinde doğdu. 749 (m. 1348)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etmiştir:
Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) işittim, buyurdu ki: “Ameller (amellerin kıymeti) ancak niyetlere göredir. Herkesin niyet ettiği ne ise, eline geçecek olan ancak odur. Her kimin hicreti Allah ve Resûlüne ise, hicreti Allah ve Resûlünedir. Her kimin de hicreti, nail olacağı bir dünya veya nikâh edeceği bir kadından dolayı ise, hicreti ne için hicret etti ise onadır. (Allah ve Resûlünün rızâsı için değildir).”
Hazreti Ömer oğlu Abdullah’a (radıyallahü anhüma) yazdığı bir mektupta şöyle tavsiyede bulunmuştur: “Bil ki, niyeti doğru ve hâlis olmayanın, ameli heba olur. İyilik yapmayan, sevaptan mahrum olur. Yumuşak davranmayan, mal elde edemez. Güzel ahlâk sahibi olmayan, arkadaşsız kalır.”
Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “İhlâs sâhibi olanlara ne mutlu! Onlar hidâyet kandilleridir. Onlarla kapkaranlık olan her fitne aydınlanır.”
Resûlullah Muâz bin Cebel’i (radıyallahü anh) Yemen’e vazîfeli olarak gönderirken, Muâz bin Cebel hazretleri, “Yâ Resûlallah! Bana tavsiyede, nasihatte bulun” deyince, “Dininde ihlâs üzere ol, amelin az da olsa bu sana yeter” buyurdu.
İsâ aleyhisselâmın havarileri, “İhlâs nedir?” diye sorduklarında, İsâ aleyhisselâm buyurdu ki: “İşleri ve amelleri yaparken, insanların beğenmesini düşünmemek, sâdece Allahü teâlânın rızâsı için yapmaktır.”
“İhlâslı kimse nasıldır?” diye sorduklarında da “Önce Allahü teâlânın emirlerine uyan, hukûkullaha riâyet eden, sonra da insanların haklarını gözeten kimsedir. Mesela bir kimseye; biri dünyâya âit, biri de âhırete ait iki iş arz olununca, âhirete ait olanı (Allahü teâlânın emrini) yapar” buyurdu.
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ şöyle buyurdu: Kulum bir iyiliği yapmaya yönelince, ona yapmadan bir sevap yazılır, yaparsa on sevaptan yediyüz sevaba kadar sevap yazılır. Bir kötülüğü, günahı işlemeye niyet ederse, işlemedikçe günah yazılmaz. İşlerse, bir günah yazılır. Kalbe, 'dönek' olduğu için 'kalb' denilmiştir. Kalb, çöl ortasında rüzgârın sürüklediği bir çöp gibidir.”
.
Yolumuzu aydınlatan kâmil rehberler
Seyyid Ahmed Kırımî hazretleri Osmanlı âlimlerinin büyüklerindendir. Aslen Kırımlıdır. 879 (m. 1474)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) düşünmek ve kalbinde hazır etmek, sahih hadîs kitaplarından Resûlullah efendimizin mübârek tavır ve hareketlerini, mübârek bedenin görünüşünü okumak sûretiyle olur. Resûlullah efendimizin bizzat kendisini gözle görebilecek şekilde görünmesini istememeli, bu istekte ısrar etmemelidir. Sâdece sahih hadîs kitaplarında bildirildiği kadarıyla icmali olarak, kısaca tasavvur etmek, kalbde hazır etmek kâfidir. Bu kadarı, kalbi muhabbetle Resûlullaha bağlamakta ve rûhî irtibâtı temin etmekte kâfidir. Eğer bu hususa dikkat edilmezse, o kimsenin hâlinin karışmasından korkulur.
Şayet Resûlullah efendimize muhabbetle tam bir istimdâd (sığınma) hâsıl olur, hâl ve makamda terakki ederse, Resûlullahın yüksek rûhâniyetlerinin o kimseye görünmesi umulur. Böylece maksat da hâsıl olmuş olur.
Bütün bunlardan, Allah ve Resûlünün halifesi olan ve insanlara doğru yolu göstermekle vazifeli, kâmil ve mükemmil bir zâta talebe olmanın lâzım geldiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü, daha önce anlatılan şekilde Resûlullaha kalbi bağlamak mümkün olsa bile, bunun bilhassa daha başlangıçta olan bir kimse için ne kadar zor bir iş olduğu malumdur. Birçok kimseler, Resûlullah efendimizin mübârek şahsını tam olarak kalbinde hazır edemez. Hilye-i şerîfi, zihinlerinde, kemâliyle tasavvur etmeye gücü yetmez. Bunlar bu hususta, vaaz ve nasihate muhtaçtır. Bu yolun zâhirî ve batınî âdabını öğrenmeye muhtaç olanlar için, böyle bir bağ kurmanın ne derece zor olduğu açıktır.
Beşerî mâniler sebebiyle doğrudan doğruya Resûlullaha bağlanarak feyz almak zordur. Allahü teâlâ, kendisine kavuşmak isteyen kullarına kolaylık olması için, kâmil ve mükemmil rehberleri yarattı. Bu mübârek zâtlar, insanları Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan yolları gösterdiler. Böyle münevver yol göstericilerin, her asırda mevcut olacağı bildirildi. Bazen mesafenin uzak olması veya böyle zâtların bilinmemesi sebebiyle onları bulmak zor olabilir. Böyle bir durumda olan kimsenin, manevî olarak, yukarıda bahsettiğimiz şekilde, Resûlullahın rûhâniyetine yönelmesi caizdir.
.
Kötülük edene de iyilik yapanlar
Kınalızâde Hasan Çelebi Osmanlı fıkıh ve kelâm âlimlerinin büyüklerindendir. Ahlâk-ı alâî ahlâk kitabının sahibi olan Ali bin Emrullah hazretlerinin oğludur. 953 (m. 1546)’da Bursa’da doğdu. 1012 (m. 1604)’de Mısır’da Reşîd kasabasında vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde, babasının kitabından naklederek buyurdu ki:
İyi huylu olmak için ve iyi ahlâkını muhafaza edebilmek için, sâlih kimselerle, iyi huylularla arkadaşlık etmelidir. İnsanın ahlâkı, arkadaşının huyu gibi olur. Ahlâk, hastalık gibi sârîdir. Kötü huylu ile arkadaşlık etmemelidir. Hadis-i şerifte, (İnsanın dîni, arkadaşının dîni gibi olur) buyuruldu.
İnsan, dünyada bâki değildir. Dünya zevklerine daldıkça, dertler, üzüntüler, güçlükler artar. Şu hadis-i şerifleri hiç unutmamalıdır:
1- (İbâdetleri az olan bir kul, iyi huyu ile, kıyâmette yüksek derecelere kavuşur.)
2- (İbâdetlerin en kolayı ve çok faydalısı, az konuşmak ve iyi huylu olmaktır.)
3- (Bir kulun ibâdetleri çok olsa da, kötü huyu, onu Cehennemin dibine götürür. Bâzen küfre götürür.)
4- Birinin gündüzleri oruç tuttuğu, geceleri namaz kıldığı, fakat kötü huylu olduğu, dili ile komşularına, arkadaşlarına eziyet ettiği söylendikte, Resûlullah cevabında, (Böyle olmak iyi değildir. Gideceği yer, Cehennem ateşidir) buyurdu.
5- (Güzel ahlâkı tamamlamak, yerleştirmek için gönderildim.) Semavî dinlerin hepsinde iyi huylar vardı. Bu din, bunları tamamlamak için gönderildi. Bu din varken, iyi huy bildirecek başka kaynağa, başka kimseye lüzum yoktur. Bunun için, Muhammed aleyhisselâmdan sonra, Peygamber gelmeyecektir.
6- (İyi huylu olan, dünya ve âhiret saadetlerine kavuşur.) Çünkü iyi huylu kimse, Allahü teâlâya ve kullara karşı olan hakları, vazîfeleri îfâ eder.
7- (Sûreti ve huyu güzel olanı Cehennem ateşi yakmaz.)
8- (Kendinden uzaklaşanlara yaklaşmak, zulmedenleri affetmek, kendini mahrum edenlere ihsân etmek, güzel huylu olmaktır). İyi huylu kimse, kendisine darılana iyilik yapar. İhsânda bulunur. Malına, haysiyetine, bedenine zarar vereni affeder.
9- (Kızdığı zaman, yumuşak davrananın kalbini Allahü teâlâ emniyet ve îman ile doldurur.) Korkusuz ve emîn olur. Kötülük edene iyilik yapmak, iyi huyların en üstünüdür. Kâmil insan olmanın alâmetidir. Düşmanları dost yapar.
.
Ayakta duramayan hastanın namazı
Memekzâde Mustafa Efendi 47. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Şeyhülislâm Muîd Ahmed Efendi'nin damadı olarak ilim çevrelerinde tanınmıştır. Tahsilini tamamlayıp müderrisliğe geçti. 1066'da (m. 1656) Şeyhülislâmlık verildi. 1066 (m. 1656)’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Namazda ayakta duramayan veya ayakta durunca, hastalığının uzayacağını çok zanneden hasta, namazını oturarak kılıp, rükû için bedenini biraz eğer. Sonra dikilip, sonra yere secde yapar. Kolayına geldiği gibi oturur. Diz çökmesi, bağdaş kurması, ihtibâ etmesi, yani kaba etleri üzerine oturup kollarını dizlerinin etrafına halka yapması câizdir. Baş, diş, göz ağrısı hastalık sayılır. Düşmana görünmek korkusu da, özürdür. Ayakta orucu, abdesti bozulan da oturarak kılar. Bir şeye dayanarak ayakta durabilen, dayanarak kılar. Ayakta fazla duramayan, iftitâh tekbîrini ayakta alıp, ağrı hâsıl olunca oturarak devam eder. Yere secde yapmaktan âciz olan, ayakta okuyup, rükû ve secde için oturarak îmâ eder. Oturup rükû için biraz, secde için daha çok eğilir. Bedenini eğemeyen, başını eğer. Bir şey üzerine secde etmesi lâzım değildir. Bir şey üzerine secde ederse, secde için, rükûdan fazla eğilmiş ise, namazı sahih olursa da, mekruhtur.
Dayanarak oturmak mümkün iken, yatarak îmâ câiz olmaz. Peygamberimiz, bir hastanın, önüne yastık koyup, yastık üzerine secde ettiğini görerek, yastığı alıp atmış. Hasta, önüne tahta koymuş. Onu da atmış ve (Müktedir isen, erd üzerinde [yani alnını toprağa koyarak] kıl! Buna gücün yetmezse, îmâ et ve secde için, rükûdan daha çok eğil!) buyurmuştur. Âli İmrân sûresinin yüzdoksanbirinci âyet-i kerimesi, (Namazı, gücü yeten ayakta kılar. Âciz olan oturarak kılar. Bundan da âciz olan, yatarak kılar) demektir. İmrân bin Husayn hasta olunca, Resûlullah buna, (Ayakta kıl! Gücün yetmezse, oturarak kıl! Buna da kudretin olmazsa, yan veya sırtüstü yatarak kıl!) buyurdu. [Görülüyor ki, ayakta duramayan hasta, oturarak kılar. Oturamayan, yatarak kılar. Herhangi bir şekilde oturamayan, yatarak kılar. Cemaate gidince ayakta kılamayan, evinde ayakta kılar. İslâmiyetin bildirmediği şekilde ibâdet yapmak (Bid'at) olur. Bid'at işlemenin büyük günah olduğu fıkıh kitaplarında yazılıdır
.
Ey kullarım! Benden mağfiret isteyiniz
Ahmed bin Yûsuf Kevâşî hazretleri Müfessir ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 590 (m. 1194)’de Musul’da doğdu. 680 (m. 1280)’da vefat etti. “Hadîs-i erbe’în” adlı eserinden bazı bölümler şöyledir:
Allahü teâlâ, hadîs-i kudsîlerde buyurdu ki: “Ey kullarım! Benim hidâyet ettiklerim hâriç hepiniz dalâlettesiniz, öyleyse, benden hidâyet isteyiniz. Ey kullarım, benim doyurduklarım hâriç, hepiniz açsınız, öyleyse benden sizi doyurmamı isteyiniz. Ey kullarım! Benim giydirdiklerim hâriç, hepiniz çıplaksınız, öyleyse benden sizi giydirmemi isteyiniz.”
“Siz, gece gündüz hatâlar yapar, günahlar işlersiniz. Ben, sizin bütün günâhlarınızı af ve mağfiret ederim. O hâlde benden af ve mağfiret isteyiniz. Ben de sizi af ve mağfiret edeyim. Ey kullarım! Siz bana elbette zarar veremezsiniz. Bana fayda da veremezsiniz.”
“Eğer sizin evveliniz ve âhiriniz, insanlarınız ve cinleriniz, sizden en takvâ sahibi birinin takvâsı üzere bulunsalardı, benim mülküme hiçbir şey ilâve etmezdi. Ey kullarım! Sizin evveliniz ve âhiriniz, insanlarınız ve cinleriniz, sizin en kötü kalpliniz gibi olsaydı, benim mülkümden hiçbir şey eksiltmezdi.”
“Ey âdemoğlu! Sen beni niçin ziyâret etmezsin? Âdemoğlu, yâ Rabbî! Sen âlemlerin Rabbisin, ben seni nasıl ziyâret edebilirim ki der. Allahü teâlâ: Bilmiyor musun, benim falan kulum vardı. O hastalanmıştı da, sen onu ziyâret etmemiştin. Eğer sen onu ziyâret etmiş olsaydın, onun yanında beni bulacaktın. Ey âdemoğlu! Ben seni doyurduğum hâlde sen beni doyurmadın, buyurulur. Bunun üzerine âdemoğlu, yâ Rabbî! Ben seni nasıl doyurabilirim. Sen âlemlerin Rabbisin. Allahü teâlâ da âdemoğuluna eğer sen falanca kulumu doyursaydın, beni onun yanında bulacaktın. Ey âdemoğlu! Ben sana su verdim. Fakat sen bana su vermedin, buyurur. Âdemoğlu; yâ Rabbî! Sen âlemlerin Rabbisin, ben sana nasıl su verebilirim deyince, Allahü teâlâ: Bilmiyor musun ki, benim kulum senden su istemişti de, sen ona su vermemiştin. Eğer sen ona su vermiş olsaydın, beni onun yanında bulacaktın.”
“Bana yaklaşmak isteyenler, kendilerine farz kıldıklarımdan daha sevimli bir şey ile bana yaklaşamazlar. Kulum bana, yaptığı nafile ibâdetlerle durmadan yaklaşır. Nihâyet onu severim. Ben o kulu sevince, artık onun işiten kulağı, gören gözü, konuşan dili, tutan eli ve yürüyen ayağı olurum. O benimle dinler, benim ile görür, benim ile konuşur, benim ile tutar, benim ile yürür...
.
Müminlerin kabrini ziyaret ederken
Hüseyin bin Ali Kerâbîsî hazretleri büyük fıkıh âlimlerindendir. Doğum târihi bilinmemektedir. 248 (m. 862) senesinde vefât etti. Bir dersinde “Kabir ziyateti” hakkında şunları anlattı:
Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, mümin olan akrabasının ve Eshâbının kabirlerini ziyaret ederdi. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Bir müminin kabrini ziyaret ederken, "Allahümme innî es’elüke-bi-hurmet-i Muhammed aleyhisselâm en lâ tü’azzibe hâzelmeyyit" derse, o meyyitin azâbı kıyâmete kadar ref’ olur, kalkar.) Sünnete uygun ziyâret yapmak için, abdest alınır. İki rek’at namaz kılıp, sevabı meyyitin ruhuna gönderilir. Kabristâna gelince "ve aleyküm selâm" denir. Yukarıda yazılı duâ okunup, meyyitin yüzüne karşı oturulur. Yasîn-i şerîf veya bildiği sûreleri okur. Tesbîh okuyup, meyyit için duâ eder.)
Ebül Kâsım diyor ki: (Kabir yanında Kur’ân-ı kerîm okununca, meyyit sesi işiterek rahat eder.)
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Bir kimse, tanıdığının kabri yanından geçerken selam verirse, meyyit bunu tanır ve selamına cevap verir.)
Ebû Kılâbe hazretleri bir gece rüyâsında bir kabristan gördü. Kabirler yarıldı, içerisindeki mevtalar çıktılar ve kabirlerin üstlerine oturdular. Önlerinde nûrdan tabaklar vardı. Fakat bunların arasında bir kişinin önünde böyle bir nûrdan tabak görmedi. Bunun üzerine ona; “Senin önünde neden nûrdan bir tabak göremiyorum? Bunun sebebi nedir?” diye sordu. O şahıs, “Onların duâ eden ve onlar için sadaka veren çocukları ve yakınları var. Onların önünde gördüğün bu nûrlar, çocuklarının ve akrabalarının duâları ve onlar namına verdikleri sadakalar sebebiyledir. Fakat benim oğlum sâlih bir kimse değil. Benim için ne sadaka veriyor ne de duâ ediyor. Ondan dolayı öyle bir nûra sahip değilim” dedi. Ebû Kılâbe hazretleri ertesi gün o meyyitin oğlunu çağırdı. Gördüğü rüyâyı ona anlattı. O meyyitin çocuğu şöyle dedi: “Ben yaptığım bütün kötülüklere tövbe ettim.” Ondan sonra ibâdet ve tâatla meşgul oldu. Babası için duâ etti ve sadaka verdi. Ebû Kılâbe bir müddet sonra daha önce gördüğü kabristanı yine gördü. Önceki gördüğü ölüleri de aynı şekilde gördü. Bu sefer önünde, nûr bulunmayan meyyitin önünde çok parlak bir nûr gördü. O şahıs Ebû Kilabe’ye hitaben; “Allahü teâlâ sana pekçok hayırlar versin. Oğlumun Cehennemden kurtulmasına, benim de bu hâle kavuşmama vesile oldun” dedi.
.
Çocuğun terbiyesi ihmal edilmemeli
Ömer Kemâleddîn ibn-i Adîm hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh, hadîs ve târih âlimidir. 588 (m. 1192)’de Haleb’de doğup, 660 (m. 1262)’de Kâhire’de vefât etti. “Kitâb-üd-derârî fî zikr-iz-zerârî” adlı uzun mektubunda, çocuk terbiyesinin ehemmiyetini ve çocuk terbiyecilerine yapılan nasihatleri anlatırken buyurdu ki:
Babanın çocuğuna karşı vazîfesi: Baba, çocuğunun terbiyesini ihmâl etmemelidir. Ona iyiyi ve kötüyü öğretmeli, iyi ve güzel ahlâkı, öğrenmeye ve edepli olmaya teşvik etmelidir. Gerekirse, herhangi bir tarafına zarar vermeden, ikâz mâhiyetinde hafifçe vurmalıdır. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Çocuğun baba üzerindeki hakkı, babanın çocuğuna güzel isim vermesi, yerini ve edebini güzel yapmasıdır.”
Peygamberimiz buyuruyor ki: (Hepiniz bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evlerinizde ve emirleriniz altında olanları Cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümanlığı öğretmelisiniz! Öğretmez iseniz mesul olacaksınız.) Bir kerre de buyurdu ki: (Çok Müslüman evlâdı, babaları yüzünden Veyl ismindeki Cehenneme gideceklerdir. Çünkü, bunların babaları, yalnız para kazanmak ve keyif sürmek hırsına düşüp ve yalnız dünyâ işleri arkasında koşup, evlatlarına Müslümanlığı ve Kur’ân-ı kerîmi öğretmediler. Ben böyle babalardan uzağım. Onlar da, benden uzakdır. Çocuklarına dinlerini öğretmeyenler, Cehenneme gideceklerdir.) Başka bir hadîs-i şerîfte de; “Çocuklarınıza ikramda bulununuz. Onlara güzel edep ve terbiye veriniz” buyurulmuştur.
Utbî dedi ki: “Kâfi miktarda geçime sahip olduktan sonra, çocuk sahibi ol.”
Hikmet sahipleri dediler ki: “Küçük iken çocuğunu terbiye eden, çocuğu büyüyünce sevinir.”
Babanın, çocuğu hakkında hocalarını uyarması lâzımdır. Amr bin Utbe, çocuğunu terbiye eden zâta: “Ey Abdüssamed! Benim çocuğumu terbiye ve ıslâh etmeden önce, kendini ıslâh et! Onların ayıpları senin ayıbına bağlıdır. Çünkü çocuklara göre güzel, senin yaptığın; çirkin ise, yapmayıp terk ettiğin şeydir. Onlara Kur’ân-ı kerîmi öğret, bunu ihmâl etme! Yoksa onlar, Kur’ân-ı kerîmden uzaklaşırlar. Onlara şiirlerin ve sözlerin, en temiz ve ahlâka en uygun olanını öğret! Kötülüğe ve fuhşa sürükleyenleri sakın öğretme! Onlara karşı bir tabib gibi ol! önce onların ahlâkî hastalıklarını tesbit et! Sonra, ona göre ilâç ver, terbiye et!”
.
Dînin esaslarına dâir ilk eser
Beyâdî Ahmed Kemâleddîn Efendi, Osmanlı fıkıh âlimi ve İstanbul’un meşhur kadılarındandır. 1044 (m. 1634)’de İstanbul’da doğdu. Aslen Bosnalıdır. 1098 (m. 1687)’de İstanbul’da vefât etti. İşârât-ül-merâm adlı eserinin mukaddimesinden bir bölüm:
Dînî esaslarını, Kur’ân-ı azîmüşşânın muhkem âyet-i kerîmeleri ile beyân eden Allahü teâlâya hamd eder, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) ve insanları O’nun Sünnet-i seniyyesine davet eden Âline, Eshâbına (radıyallahü anhüm) ve kıyâmete kadar onlara ihsân ile tâbi olan âlimlere salât ve selâm ederim. Dînin esaslarının tedvinini (düzenlenmesini) ilk önce İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe yaptı. İmâm-ı Azam, dînin esaslarına dâir ilk eseri yazdığı gibi, dînin esaslarını kati delillerle de sağlamlaştırmıştır. Akâid mevzûunda Ehl-i sünneti müdâfaa ve desteklemek üzere “El-Fıkh-ül-ekber” ve “Er-Risâle” ismindeki eserlerini yazdı. Haricîler, Eshâb-ı kirâma düşman olan ve dil uzatanlar, Kaderîler ve dinsizler ile münâzaralarda bulundu.
Hanefî mezhebindeki ahkâm-ı islâmiyye, Eshâb-ı kirâmdan Abdüllah ibni Mes’ûd'dan “radıyallahü anh” başlayan yol ile meydâna çıkarılmışdır. Yani, mezhebin reisi olan İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, fıkıh ilmini, Hammâd'dan, Hammâd da, İbrâhîm-i Nehâî'den, bu da Alkama'dan, Alkama da, Abdullah bin Mes’ûd'dan, bu da Resûl-i ekremden “sallallahü aleyhi ve sellem” almıştır. Ebû Yûsüf, Muhammed, Züfer bin Hüzeyl ve Hasen bin Ziyâd, hep, İmâm-ı Azam'ın talebesidir “rahimehümullah”. Bunlardan, İmâm-ı Muhammed, din bilgilerinde, bin kadar kitap yazmıştır. İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe “rahmetullahi aleyh”, fıkıh bilgilerini toplayarak, kısımlara, kollara ayırdığı ve üsûller, metotlar koyduğu gibi, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” ve Eshâb-ı kirâmın “rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma’în” bildirdiği itikâd, îmân bilgilerini de topladı ve yüzlerce talebesine bildirdi. Talebesinden (İlm-i kelâm) yani îmân bilgileri mütehassısları yetişti. Bunlardan İmâm-ı Muhammed Şeybânî'nin yetiştirdiklerinden Ebû Süleymân Cürcânî ve bunun talebelerinden Ebû Bekr-i Cürcânî meşhûr oldu. Bunun talebesinden de, Ebû Nasr-ı İyâd, kelâm ilminde, Ebû Mensûr-i Mâtürîd'yi yetişdirdi. Ebû Mensûr, İmâm-ı Azam'dan gelen kelâm bilgilerini, kitaplara yazdı. Yoldan sapmış olanlarla çarpışarak, Ehl-i sünnet itikâdını kuvvetlendirdi, her tarafa yaydı.
.
Kur’ân-ı kerîme hürmetin önemi
Radıyyüddîn Kazvînî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerinin büyüklerindendir. Hadîs, fıkıh, kırâat ve diğer ilimlerde derin bir ilme sahipti. 512 (m. 1118)’de, İran’da Kazvin’de doğdu. 590 (m. 1194)’de vefât etti. Bir dersinde Kur’ân-ı kerîm âdâbı hakkında şunları anlattı:
Kur’ân-ı kerîme çok hürmet etmelidir. Onu yazarken, en güzel şekilde yazmalıdır. Okunacak şekilde, aralıklı, büyük ve geniş parçalara yazmalıdır. Böyle yapmak, Kur’ân-ı kerîme hürmetin ifadesidir. Sultânın mektubu en büyük ve temiz kâğıtlara, en güzel bir şekilde, en kaliteli kalem ve mürekkeple yazılmaktadır. Kaldı ki, Allahü teâlânın kelâmı, bunlara, sultanın mektubundan çok daha fazla lâyıktır.
Kur’ân-ı kerîm okurken, bir sûreyi bitirmeden diğer sûreye geçmemeli ve her harfin hakkını vererek okumalıdır. Kur’ân-ı kerîmi, âyet âyet okumak evlâdır. Âyet-i kerîmeler bitince durmalıdır. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) , Kur’ân-ı kerîmi âyet âyet okurdu. Kur’ân-ı kerîmi çarşı ve pazarlarda okuyarak geçim vâsıtası yapmayınız. Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Kur’ân-ı kerîm okuyunuz, fakat bunu geçim vâsıtası yapmayınız” buyurdu...
Uykudan uyanan kimse, Kur’ân-ı kerîm okumadan önce dişlerini misvaklamalı ve ağzını temizlemelidir. Böylece, Kur’ân-ı kerîm kırâatına pis koku karışmamış olur.
Kur’ân-ı kerîmin üzerine ondan başka hiçbir şey koymamalıdır. Ancak başka Kur’ân-ı kerîm, Kur’ân-ı kerîmin üzerine konabilir. Kur’ân-ı kerîm okunurken dinlemelidir. Makam ve mevki sahibi bir kimse, emri altında olanlara bir yazısı okunurken, onlar dinlemedikleri zaman nasıl râzı olmazsa, Allahü teâlâ da, kelâmı olan Kur’ân-ı kerîm okunurken kulları dinlemezlerse, onlardan nasıl râzı olur?
Kur’ân-ı kerîm okuyanlara da hürmet etmek, Kur’ân-ı kerîme olan tazimdendir.
Radıyyüddîn Kazvînî vefatından bir hafta evvel cuma hutbesinde “Öyle bir günden (kıyâmet gününden) korkun ve sakının ki, o gün hepiniz Allahü teâlâya döndürülüp götürüleceksiniz” (Bekâra-281) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okuyup tefsîr etti ve “Bu âyet-i kerîme nâzil olduktan sonra, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz yedi günden fazla yaşamadı. Biz de böyle oluruz” buyurdu ve minberden aşağıya indi ve hastalandı. Ertesi cuma günü vefât etti.
.
Hak teâlâ, tevazu göstereni yükseltir
Seyyid Muhammed Kaşâşî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Medîne-i münevverede doğdu. 1044 (m. 1634)’de Yemen’in San’a şehrinde vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Âhir zamanda, câhil âbidler ile fâsık âlimler geleceklerdir.”
“Bir menfaatinden dolayı sana yaklaşan kimseyi gördüğün zaman, onu töhmet altında bulundur, yani onu yanına yaklaştırma, kendin için onu tehlikeli kabul et!”
“İnsanlara teşekkür etmeyen, Allahü teâlâya şükredemez. Tevazu göstereni Hak teâlâ yükseltir. Kibredeni de alçaltır.”
“Sıratta 6 şeyden suâl olunur; imân, namaz, hac, zekât, gusül ve kul hakları."
"Nefsin veya şeytanın, insanı en çok kandırdığı yol; 'Sen haklısın' dedirtir. Hak teâlâ bir kula hayır murat ederse, hep hayırlı işlerle meşgul olur.”
“Dinden bir meseleyi öğretmek, yüz bin umre sevabından kıymetlidir.”
“Bir gün İsâ aleyhisselam, üç kişi ile beraber giderken yolda iki kerpiç altın gördüler. İsâ aleyhisselam; 'Bırakın gidelim. Bu fitnedir' buyurdu. Fakat onlar tamah edip aldılar, İsâ aleyhisselam, onlardan ayrılıp gitti. Onlar da arkadaşlarından birini; 'Balta getir de, bu altın kerpiçleri parçalayıp pay edelim ve hem de yiyecek getir, yiyelim' diyerek pazara gönderdiler. O kimse pazara varınca yiyeceğin içine zehir koydu. Onları öldürüp altınların hepsine sahip olmayı düşündü. Onlar da, onu pazardan gelince, öldürüp altını aralarında paylaşmayı plânladılar. Arkadaşları pazardan gelince, onu öldürdüler. Malı aralarında pay ettiler. Sonra da arkadaşlarının getirdiği yiyecekleri yediler. O ikisi de, zehirlenip öldüler. İsâ aleyhisselam, işini bitirip tekrar oraya gelince, üç adamın da ölmüş olduğunu, altın kerpicin de, çamur kerpiçler arasında durduğunu gördü. O altına ayağı ile vurup yuvarladı ve; 'İnsanlar, birbirlerini senin yüzünden katlederler' buyurdu.”
“Ali bin Muhammed el-Mısrî, Sırrîyi Sekatî’ye tasavvufun ne olduğunu sorunca, 'Tasavvuf; yüksek ahlâktır. Böyle bir ahlâk, sahibini, yüksek ahlâk sahibi kimselerin arasına katar' cevâbını verdi."
"Ebû Hemmâm es-Sûfî’ye tasavvufun ne olduğu sorulunca; 'Nefsinin dediklerini yapmayan, nefsini ayıplayan, insanlara nasihat eden, onlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğreten, Allahü teâlâdan korkan, amel-i sâlih yapmakta gevşek davranmayan, kanaatkâr olan, hakkı bilen kimsedir' diye cevap verdi."
.
Ruh ile cesedin bağlılığı vardır
Dürrîzâde Atâullah Efendi Seksenbeşinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1142 (m. 1729)’da İstanbul’da doğdu. 1199 (m. 1785)’de hacca gitmek üzere yola çıkıp Gelibolu’ya geldiği zaman vefat etti. Cenâzesi İstanbul’a getirilip defnedildi. Bir dersinde buyurdu ki:
Ölülerin iş yaptıkları, Allahü teâlânın izni ile, onlardan birçok şeyler görüldüğü sahih kitaplarda bildirilmektedir. Her ruh, cesedine, bilinmeyen bir hâlde bağlıdır. Bu bağlılıkları, dünyadaki bağlılıkları gibi değildir. Rüya gören kimsenin gördüğü şeylere olan bağlılığı gibidir.”
Rûhun İlliyyînde olduğu hâlde, bedene bağlanmasına ve tasarruf yapmasına izin verildiğini İbn-i Asâkîr’in, Abdullah İbni Abbas’tan haber verdiği şu hadîs-i şerîf göstermektedir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Ca’fer-i Tayyar hazretleri şehîd olduktan sonra buyurdu ki: “Bir gece Cafer-i Tayyar yanıma geldi. Yanında melek vardı, iki kanatlı idi. Kanatlarının uçları kana boyanmış idi. Yemen’deki Bîşe denilen vadiye gidiyorlardı.”
İbn-i Adî’nin hazret-i Ali bin Ebî Tâlib’den haber verdiği hadîs-i şerîfte; “Ca’fer bin Ebî Tâlib’i meleklerin arasında gördüm. Bîşe ahâlisine yağmur geleceğini müjdeliyorlardı” buyuruldu. Hadîs âlimlerinden Hakîm, Abdullah İbni Abbâs’ın şöyle anlattığını haber veriyor: “Resûlullahın yanında oturuyordum. Mûte gazâsında şehîd olan Ca’fer-i Tayyâr’ın (radıyallahü anh) zevcesi Esma binti Umeys de orada idi. Resûlullah efendimiz; 'Aleyküm selâm' dedi ve sonra; 'Yâ Esma! Şimdi, zevcin Ca’fer, Cebrâil ve Mikâil ile birlikte yanıma geldiler. Bana selâm verdiler. Selâmlarına cevap verdim. Bana (Mûte gazâsında kâfirler ile birkaç gün savaştım. Vücûdumun her tarafında yetmişüç yerimden yaralandım. Bayrağı, sağ elime aldım. Sağ kolum kesildi. Sol elime aldım, sol kolum kesildi. Allahü teâlâ, iki kolum yerine bana iki kanat verdi. Cebrâil ve Mikâil ile birlikte uçuyorum, istediğim zaman Cennetten çıkıyorum, istediğim zaman girip meyvelerini yiyorum) dedi” buyurdu.
Esma, bunları işitince; “Allahü teâlânın nimetleri Ca’fer’e afiyet olsun. Fakat, herkes bunu benden işitince inanmazlar diye korkuyorum. Minbere çıkıp siz söyleseniz. Size inanırlar” dedi. Resûlullah minbere çıktı. Allahü teâlâya hamd ve sena eyledikten sonra; “Ca’fer ibni Ebî Tâlib, Cebrâil ve Mikâil ile birlikte yanıma geldiler. Allahü teâlâ, ona iki kanat vermiş. Bana selâm verdi” buyurdu. Sonra, Esmâ’ya haber verdiklerini bir bir söyledi.
.
İmândan sonra en kıymetli ibâdet
Sadrül-efâdıl Harezmî hazretleri fıkıh, nahiv ve lügat âlimidir. 555 (m. 1160)’de Türkistan’da Harezm’de doğdu. 617 (m. 1220)’de Buhârâ’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Dînimizde, imandan sonra en kıymetli ibâdet namazdır. Namaz dînin direğidir, ibâdetlerin en üstünüdür. İslâmın ikinci şartıdır. Arabîde namâza (Salât) denir. Salât, aslında dua, rahmet ve istigfar demektir. Namazda, bu üç mananın hepsi bulunduğu için, salât denilmişdir. Allahü teâlânın en çok beğendiği ve tekrar tekrar emrettiği şey, beş vakit namazdır. Allahü teâlânın, müslimânlara imân etdikten sonra en önemli emri, namaz kılmaktır. Dînimizde ilk emredilen farz da namazdır. Kıyâmette de, imândan sonra ilk soru namazdan olacakdır. Beş vakit namazın hesabını veren, bütün sıkıntı ve imtihanlardan kurtulup, sonsuz kurtuluşa kavuşur. Sevgili Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Namaz dînin direğidir. Namaz kılan kimse, dînini kuvvetlendirir. Namaz kılmayan, elbette dînini yıkar). Namazı doğru kılmakla şereflenen bir kimse, çirkin, kötü şeyler yapmaktan korunmuş olur. Ankebût sûresinin kırkbeşinci âyetinde meâlen, (Doğru kılınan namaz, insanı pis, çirkin ve yasak işleri işlemekten korur) buyuruldu.
***
Üsâm bin Yûsuf isminde bir kişi Hâtim-i Esâm hazretlerinin meclisine geldi. Hâtim-i Esâm’a hitaben; “Namazı nasıl kılarsın?” dedi. Hâtim-i Esâm yüzünü ona doğru çevirip; “Namaz vakti gelince kalkar hem zâhiren hem de bâtınen abdest alırım” dedi. Üsâm bin Yûsuf; “Zâhirî ve bâtınî abdest nasıl olur?” diye sordu. O zaman Hâtim-i Esâm zâhirî abdest, malum âzâları malum olduğu surette su ile yıkamaktır. Bâtınî abdeste gelince, âzâlarımı; tövbe, nedamet ile, dünya ve baş olma sevgisini, mahlukun övmesini, kin ve hasedi terk etmek suretiyle yıkarım. Kâbe’yi gözümün önünde tutarım, Allahü teâlânın beni gördüğünü düşünürüm. Cennetin sağımda, Cehennemin solumda, Azrail aleyhissselâmın arkamda olduğunu ve sanki ayağımı Sırat Köprüsü’ne koymuş olduğumu, kıldığım bu namazın son namazım olduğunu kabul ederim. Sonra niyet eder, tekbir alırım. Namazda okurken, tefekkür ederek okurum. Tevâzu ile rükû’a giderim. Tazarru ve yakarma hâlinde secde yaparım. Ümit ile teşehhüde otururum, ihlâs ile selam veririm... İşte otuz seneden beri benim kıldığım namaz böyledir.”
Bunun üzerine Üsâm bin Yûsuf, Hatim hazretlerine “Bunu herkes yapamaz” deyip şiddetle ağladı.
.
Denizde şehit olmak daha faziletlidir
Ebû Muhammed Beyyânî hazretleri tefsîr ve hadîs âlimidir. 247 (m. 861)’de Endülüs’te (İspanya) Beyyane’de (Baena) doğdu. 340 (m. 951)’de Kurtuba’da (Cordoba) vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Sizden birinizin Allah yolunda bulunması, evinde kıldığı yetmiş senelik namazından daha üstündür. Allahü teâlânın sizi af ve mağfiret etmesini ve Cennete koymasını isterseniz. Allah yolunda gazâ ediniz! Kim, Allah yolunda deve üstünde muharebe ederse, ona Cennet vâcib olur.”
“Allah yolunda yüzü tozlanan kimsenin yüzünü, Allahü teâlâ kıyâmet gününde Cehennemin dumanından kurtarır (emin kılar). Allah yolunda ayakları tozlanan kimseyi, Allahü teâlâ kıyâmet gününde Cehennemden kurtarır (emin kılar).”
“Allahü teâlâ bir kimsede, Allah yolundaki toz ile Cehennem dumanını bir araya getirmez. Allah yolunda ayağı tozlanan kimseyi, Allahü teâlâ kıyâmet günü, acele giden bir biniciye göre bir senelik mesafe Cehennemden uzaklaştırır. Allah yolunda bir yara alan kimsenin sonu, şehitlerinki gibi olur. Onun için kıyâmet gününde bir nûr olur. Rengi zaferân rengi gibi, kokusu misk kokusu gibidir. Öncekiler ve sonrakiler, onu o nûr ile tanırlar. 'Falancanın üzerinde şehitlerin mührü var' derler. Kim bir deve üstünde Allah yolunda muharebe ederse, Cennet ona vâcib olur.”
“Allahü teâlâ katında denizde şehit olanlar, karada şehit olanlardan daha üstündür.”
“Denizde cihâd edenin karadakine üstünlüğü, on gazâ yapmak kadardır.”
“Ümmetimden denizde gazâ yapan bir topluluğu gördüm. Kıyâmet günündeki en büyük korku onları mahzun etmeyecektir.”
“Kim Allah yolunda bir mal infâk ederse, Allahü teâlânın rızâsı için bir şey verirse, onun için yedi yüz kat sevap yazılır.”
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “Kim Allah yolunda evinde oturduğu hâlde mal infâk ederse, onun her dirheminin karşılığında yedi yüz dirhem vardır. Bizzat Allah yolunda gazâya gider ve bu yolda da infâkta bulunursa, onun her dirhemine karşılık yedi yüz bin dirhem vardır” buyurdu. Bundan sonra, “Allahü teâlâ (kendi yolunda infâk edenlerden ve kendisine ibâdet edenlerden) dilediği kimselerin sevaplarını (ihlâsları) nisbetinde (bire ondan yetmişe ve yedi yüze, hattâ daha ziyâde) kat kat arttırır, (öyle ki, miktarını Allahü teâlâdan başka kimse bilmez)” meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu. (Bekâra-261)
.
Helal malından sadaka vermek
Bahâeddîn Kâsım bin Ali hazretleri Şafiî fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. Meşhur hadîs âlimlerinden İbn-i Asâkir’in oğludur. Hadis ilminde hafız olup, yüz binden çok hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemişti. 527 (m. 1133)’de Şam’da doğdu. 600 (m. 1203)’de aynı yerde vefât etti. Kitabında naklettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: “Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanında idim. Birisi gelip “Ey Allahın Resûlü! (sallallahü aleyhi ve sellem) Allahü teâlânın katında insanların hangisi daha hayırlıdır?” dedi. Resûlullah efendimiz “Atının sırtında iken veya onun yularını tutmuş iken, Allahü teâlânın daveti (ölüm) gelinceye kadar, Allah yolunda canıyla, malıyla cihâd edendir” buyurdu.
Ebû Mûsâ (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah efendimiz “Cennetin kapıları kılıçların gölgeleri altındadır” buyurmuştur dediğimde; bir şahıs kalkıp, “Ey Ebû Mûsâ! Sen Resûlullahın böyle buyurduğunu duydun mu?” diye sorunca, evet dedim. Bunun üzerine soruyu soran harbe katıldı, kılıcıyla düşmana karşı yürüdü, şehit oluncaya kadar vuruştu.”
Abdullah İbni Ömer (radıyallahü anhüm) şöyle anlatıyor: “Mallarını Allah yolunda harcayanların hâli, her başağa yüz taneli yedi başak bitiren bir tohumun hâli gibidir” (Bekâra-261) meâlindeki âyet-i kerîme nâzil olduğunda, Resûlullah efendimiz; “Yâ Rabbî! Ümmetime ziyâde eyle, arttır!” buyurdu. Daha sonra “Kim Allahü teâlâya hâlis niyet ile ödünç verirse (O’nun kullarına, eza etmeden, mal verdiği için övünmeden ve başa kakmadan, ihlâs ile, helal maldan infâk eder, sadaka verirse) Allahü teâlâ da karşılık olarak ona kat kat (yedi yüz misline kadar) mükâfat (sevap) verir.” (Bekâra-245) meâlindeki âyet-i kerîme nâzil oldu. Resûlullah efendimiz; “Yâ Rabbî! Ümmetime ziyâde eyle, arttır!” diye duâ etti. Bundan sonra “... Sabredenlere mükâfatları hesapsız verilecektir” (Zümer-10) meâlindeki âyet-i kerîme nâzil oldu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah; “Allahü teâlâ bir kulunu sevdiği zaman Cebrâil’e şöyle nidâ eder: “Şüphesiz Allahü teâlâ falancayı sevmektedir, onu sen de sev.” Hazreti Cebrâil de o kimseyi, sever. Sonra, semâya şöyle nidâ eder: “Allahü teâlâ falancayı sevmektedir, onu siz de seviniz. Onu semâ ehli de sever” buyurdu.
.
İbadetleri yapmak gayet kolaydır
Zeyneddîn Karahisârî hazretleri usûl ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Afyon Karahisar’da doğdu. 717 (m. 1317)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İslâm dini, en son ve hak olan dindir. Nasrâniyyet ve Yahûdiyyet dinleri, aşağıdaki sebepler ile bâtıl olmuşlardır:
1- İslâm dîninde, Allahü teâlânın kemâl sıfatları vardır. Noksan sıfatları yoktur. İbadetleri yapmak gayet kolaydır. İnsanların birbirleri ile muâmeleleri adalet iledir. Diğer dinlerin ibâdetleri ve birbirleri ile muâmeleleri, zamanla değişerek, akla uygun hâlleri kalmamıştır.
2- Muhammed, İsâ ve Mûsâ aleyhimüsselâmın hayatları, tarihlerden incelenirse, Muhammed aleyhisselâmın, en necîb, asîl, en faydalı, daha âlim, en akıllı, en üstün, dünya ve âhiret bilgilerine en ârif olduğu görülür. Hâlbuki, kendisi ümmî idi. Yâni hiç kitap okumamış, kimseden bir şey öğrenmemişti.
3- Muhammed aleyhisselâmın mucizeleri, diğerlerinin mucizeleri toplamından kat kat daha çoktur. Diğerlerinin mucizeleri geçmiş, bitmiştir. Muhammed aleyhisselâmın mucizelerinin bir kısmı, bilhâssa Kur'ân-ı kerim mucizesi kıyâmete kadar devam etmektedir. Ümmetinin evliyâsının kerâmetleri de, her zaman ve her yerde görülmektedir.
4- Bu üç dini bizlere ulaştıran haberler arasında, Muhammed aleyhisselâmı ve Onun dinini bildiren Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerifler daha çok, daha sahihtir. Hepsi kitaplara geçmiş ve dünyanın her tarafına yayılmıştır.
Muhammed aleyhisselâm kırk yaşında iken, Peygamber olduğu kendisine bildirildi. Altmışüç yaşında iken vefât etti. Peygamberliği yirmiüç sene devam etti. Bütün Arab Yarımadası kendisine itaat ettikten ve dini her tarafa yayılıp anlaşıldıktan ve daveti şarkta ve garbda işitildikten ve Eshâbı, yüzellibin olduktan sonra vefat etti. "Vedâ Haccı"nı, yüzyirmibin Sahâbî ile yaptı. Bundan seksen gün sonra vefât etti. (Bugün dîninizi ikmâl ettim ve üzerinize olan nimetimi tamamladım ve dininizin İslâm olmasını beğendim) meâlindeki, Mâide sûresinin üçüncü âyet-i kerimesi, bu hacda nâzil oldu. Bu Sahâbîlerin hepsi, sâdık ve emîn idi. Çoğu dinde derin âlim ve hepsi evliyâ idi. Resûlullahın dînini ve mucizelerini, yeryüzüne yaydılar. Çünkü, cihâd için, memleketlere yayıldılar. Gittikleri yerlerdeki insanlara, din bilgilerini ve mucizeleri ulaştırdılar. Bunlar da, başkalarına bildirdiler. Böylece, her asrın âlimleri, sonraki tabakadaki, daha çok âlime bildirdi...
.
Ey insan, gaflet uykusundan uyan
Şemsüddîn Muhammed Karâfî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 801 (m. 1399)’da Kâhire’de doğdu ve 867 (m. 1463)’de aynı yerde vefat etti. Buyurdu ki:
İnsan, alıştığı âdetleri sever. Bunlardan ayrılmak istemez. Doğunca, süt emmeye alışır. Bundan ayrılmak istemez. Büyüdükçe, evine, mahallesine, şehrine alışır. Bunlardan ayrılması, çok güç olur. Sonra, dükkânına, sanatına, çalıştığı fen işlerine ve çoluk çocuğuna, diline, dînine alışır. Bunlardan ayrılmak istemez. Böylece, muhtelif cemaatler, kavimler, milletler hasıl olur. Şu hâlde, bir milletin dinlerini sevmeleri, dinlerinin en hayırlı din olduğunu anladıkları için değildir. Aklı olan, kendi dînini ve başka dinleri incelemeli, dinler arasında hak olanı anlamalı, ona sarılmalıdır. Çünki, bâtıl dîne bağlanmak, insanı ebedî felaketlere, daimî azaplara götürür. Ey insan, gaflet uykusundan uyan! (Hak dînin, hangi din olduğunu nasıl bileyim. Ben, alıştığım dînin hak din olduğuna inanıyorum. Bu dîni seviyorum) der isen, şunu bil ki; Din, Rabbin Peygamberler vâsıtası ile gönderdiği emirlere ve yasaklara itaat etmektir. Bu emirler, insanın Rabbine karşı ve birbirlerine karşı vazifeleridir.
Mevcut dinler arasında, Rabbin sıfatlarını, ibâdet şekillerini ve mahluklar arasındaki muamelatı en faydalı olarak bildiren hangisidir? Akıl, iyiyi kötüden ayıran bir kuvvettir. Kötüyü terk etmek, iyiyi de tedkîk etmek lazımdır. Dîni tedkîk, onun zuhûrunu [başlamasını], Peygamberlerini, Eshâbını ve ümmetini ve din büyüklerini incelemektir. Bunları beğenirsen, o dîni seç! Aklına uy, nefsine uyma! Nefis, âileden, arkadaşlardan, bozuk, kötü din adamlarından utanmayı ve onlardan zarar gelmesini ileri sürerek, seni aldatır. Fakat, bu zararlar, ebedî azap yanında hiçtir. Bunu iyi anlayan kimse, elbet (Dîn-i islâm)ı tercîh eder. Peygamberlerin sonuncusu olan Muhammed aleyhisselâma inanır. Zaten İslâmiyet, bütün Peygamberlere iman etmeyi emretmektedir. Bunların dinlerinin, şeriatlarının hak oldukları, her Resûl gelince, evvelki şeriatların hükümleri kalmadığı gibi, Muhammed aleyhisselâmın şeriatı gelince de, bütün şeriatların hükümlerinin kalmadığını bildirmektedir.
Bir insanın, tâbi olduğu dînin bâtıl olduğunu anlaması ve bu dîni terk ederek, Muhammed aleyhisselâma iman etmesi, nefsine çok güç gelir.
.
Edepli olanlar feyiz alırlar
Abdullah Niyâzî Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Aslen İranlıdır. Önce kendi memleketinde ilim tahsil etti. İran’dan İstanbul’a geldi. Yavuz Sultan Selim Hân zamanında ona vazife verildi. 936 (m. 1530) senesinde vefat etti. Buyurdu ki:
Evliyânın kabirlerine örtü, sarık koymak, üzerlerine türbe yapmak, cahilleri, gafilleri edepli, terbiyeli yapacağı için câizdir. Onların mübarek ruhları, kabirlerinde hazır olurlar. Burada edepli, terbiyeli bulunanlar, ruhlarından feyiz, bereket alırlar. [Sanduka, türbe yapmak, örtü, sarık koymak, ölüler için değildir. Dirilerin edepli olarak feyiz almaları, faydalanmaları içindir. Görülüyor ki, bunlar, ölü için değil, diriler için yapılmaktadır.]
Dirilerin yaptığı duaların ölülere fayda vereceğini, âlimler söz birliği ile bildirmişlerdir. Kur'ân-ı kerim okuyup da sevabını ölülerin ruhlarına gönderince, onlara fayda vereceğini üç mezhep âlimleri bildirmiştir.
Kandil, bayram gecelerinde minarelerde ve başka yerlerde fazla ışık yakmak câiz değildir.
Kadının güzelliğini ve başka haram şeyleri bildiren şarkı, bunları tegannî haramdır.
Âlimin, delîllerini bilerek [dîne hizmet niyeti ile] mezhep değiştirmesi caizdir. Cahilin, dünyalığa, şehvetine kavuşmak için başka mezhebi taklit etmesi câiz değildir, mekruhtur. Âlimin böyle yapması haramdır. Bulunduğu mezhebin fıkıh bilgilerini öğrenmesi güç olan kimsenin, öğrenmesi kolay olan mezhebe geçmesi vâcib olur. Zîrâ, dört mezhepten birinin fıkıh bilgilerini öğrenmek, câhil kalmaktan hayırlıdır.
Fena kokulu şey yiyenlerin ve üstü başı, yarası fena kokanların câmilere ve toplantılara girmeleri câiz değildir.
Biti, akrebi ve her hayvanı diri iken yakmak câiz değildir. İçinde karınca bulunduğu zannolunan odunu [bir yere çarparak silkeledikten sonra] yakmak câizdir. Kuduz köpek gibi zararlı hayvanları eziyet etmeden öldürmek câizdir. Başka çâre olmayınca yakmak câiz olur. Zarar vermeyen hayvanları öldürmek mekruhtur.
Müctehid bulunmadığı zamanda, evvelce vefat etmiş olan müctehidin fetvâsı ile amel etmek câizdir. Menfaati olan bir şeyin haram olduğu bildirilmemiş ise, o şey mubâh olur. Zararlı olan şeyi yemek, içmek haramdır. Menfaati ve zararı bilinmeyen şeye helâl denir. Bunun için, tütün içmeye haram dememelidir. Hem de, dinde bidat değildir. Âdette bidattir. Bazı kimselere zarar verirse, yalnız bunlara zarar verecek miktarda içmek haram olur.
.
Bidatlerin hepsi dalâlettir
Ebû Tâhir Hamevî hazretleri Şam’da yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 485 (m. 1092)’de Hama’da doğdu. 561 (m. 1165)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde bidatin zararları hakkında buyurdu ki:
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki, (Allahü teâlâ, bidat sahibinin orucunu, haccını, umresini, cihâdını, günahtan vazgeçmesini, adaletini kabul etmez. Hamurdan kılın çıkması gibi, İslâmdan çıkar.) Yâni, ibâdeti sahih olsa da, kabul olunmaz. Sevap verilmez. Çünkü, küfre sebep olmayan bidat işlemeye devam etmektedir. Küfre sebep olan bidat sahibinin ibâdeti zaten sahih olmaz. Farz, nâfile ibâdetlerinin hiçbiri kabul olmaz. Bidat, nefse, şeytana uyarak yapıldığı için, sahibi İslâmdan, Allahü teâlânın emirlerine teslim olmaktan çıkar. İman kalp ile olur. İslâm kalp ve lisan ile birlikte olur. İman kalbe mahsustur. İslâm ise, kalbin, lisanın ve bedenin umumuna şâmildir. Kalpteki iman ile kalbdeki İslâm birbirlerinin aynıdır. Bidat sahibinden ayrılan, lisandaki ve uzuvlardaki İslâmdır.
Bidat işlemeye devam eden kimse, nefse ve şeytana itaat eden kimse olmuştur. Günah işleyen kimse, âsi, fâsık olur. Buna bidat sahibi denmez. Fakat, bidat sahibi, âsi ve fâsıktır. Bidat sahibi, bu bidatini ibâdet sanmakta, buna karşılık sevap beklemektedir. İbâdet hâricinde işlenen günah, ibâdetlerin kabul olmasına mâni olmaz. Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Benden sonra, ümmetim arasında ayrılıklar olacaktır. O zamanda olanlar, benim sünnetime ve Hulefâ-i râşidînin sünnetine yapışsın! Dinde meydana çıkan şeylerden uzaklaşsın! Dinde yapılan her yenilik bidattir. Bidatlerin hepsi dalâlettir. Dalâlet sahiplerinin gidecekleri yer, Cehennem ateşidir.) Bu hadis-i şerif, bu ümmette çeşidli ayrılıklar olacağını haber veriyor. Bunlar arasında, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Onun dört halîfesinin yolunda olana sarılınız diyor. Sünnet, Resûlullahın, sözleri, bütün ibâdetleri, işleri, itikatları, ahlâkı ve bir şey yapılırken görünce, mâni olmayıp susması demektir.
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Ümmetim arasına fesat yayıldığı zaman, sünnetime yapışan için yüz şehit sevabı vardır!) Yâni nefse ve bidatlere ve kendi aklına uyarak İslâmiyetin hududu dışına taşıldığı zaman, benim sünnetime uyana, kıyâmet günü yüz şehit sevabı verilecektir.
.
Müminin baş ağrısı günahına keffârettir
Kâsım bin Muhaymire hazretleri tanınmış hadîs âlimlerindendir. Kûfe’de doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 100 (m. 718)’de vefât etti. Kâsım bin Muhaymire’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Humeyd’den rivâyet etti: “Bir müminin başı ağrır veya ona acı veren bir diken isabet ederse, Allahü teâlâ bu yüzden kıyâmet gününde ona karşılık hem bir derece verir ve hem de günahına keffâret yapar.”
“Evlendiğim ve evlendirdiğim kimseler, cennetliktir.”
Şüreyh bin Hânî’den rivâyet etti: Hazreti Âişe’ye (radıyallahü anha), mest üzerine meshi sordum. “Ali’ye git” dedi. Hazreti Ali’ye (radıyallahü anh) gittim. Ona sorunca, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bize “Mukîm olunca, bir gün ve gece, mest üzerine mesh yapabileceğimizi, bu müddetin, yolcu için üç gün üç gece olduğunu” buyurdu, dedi.
Abdullah bin Ömer’den rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Müslümanlardan birinin vücuduna bir rahatsızlık gelirse, Allahü teâlâ, onu koruyan hafaza meleklerine, bu kulumun daha önce yapıp da, hastalığı sebebiyle yapamadığı, her gün ve geceki amellerini yapmış gibi yaz, buyurur.”
Resûlullah efendimiz Mu’âviye bin Ebû Süfyân için; “Allahım Ona kitabı (yazıyı) ve hesabı öğret, onu azaptan koru” buyurdu.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: “Biz Resûlullah efendimizin huzurunda oturuyorduk, önümüzde olgun ve taze hurmalar vardı. Resûlullah efendimiz hem kendileri yiyor ve hem de bize yediriyorlardı. Bunun üzerine ben 'Yâ Resûlallah! Siz hem yiyorsunuz ve hem de bize yediriyorsunuz' dedim. O zaman Resûlullah efendimiz 'Evet' deyip,'Cennette de böyle yaparız, birbirimize yediririz' buyurdu.”
Buyurdular ki: “Soframda iki çeşit yemek bulunmamıştır.”
“Kendi görüşünü beğenip, onu kabul ettirmek için münakaşa eden ve bunda ısrar eden bir kimseyi görürseniz, onun hüsrana uğraması tamam olmuş demektir.”
“Bir kimse câmiye gittiği zaman, her adımı onun hem bir derece yükselmesine ve hem de, bir günâhının yok olmasına sebeb olur. Aynı zamanda, câmiye kendisinden sonra gelen herkesten, onun için bir miktar sevap yazılır.”
Anlatılır ki, “Bir kimse insanların başına geçer ve onların ihtiyâcını giderirse, Allahü teâlâ da kıyâmet günü ona yardım eder, sıkıntısından kurtarır.”
.
İman etmek, bütün insanlara lâzımdır
Seyyid Müştâk Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1758 (H.1172) senesi Bitlis'te doğdu. 1831 (H.1247) senesi Muş'ta vefât etti. Hasan Şirvânî'nin sohbetlerinde kalp gözü açıldı. Onun ileri gelen talebelerinden oldu. İcâzet ile şereflendi. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Allahü teâlâ, insanların dünyada rahat ve huzur içinde yaşamalarını, âhirette de sonsuz saadete kavuşmalarını istiyor. Bunun için, saadete sebep olan faydalı şeyleri yapmayı emretti. Felâkete sebep olan zararlı şeyleri de yasak etti. Allahü teâlânın birinci emri, iman etmektir. İman etmek, bütün insanlara lâzımdır. Herkes için iman zaruridir.
İman, lügatte, bir kimseyi tam doğru sözlü bilmek, ona inanmak demektir. İslâmiyette iman demek; Muhammed aleyhisselâmın, Allahın peygamberi olduğunu ve Onun tarafından seçilmiş, haber verici (Nebî) olduğunu doğru bilmek ve inanarak söylemek ve Onun, Allahü teâlâ tarafından kısaca bildirdiklerine kısaca inanmak ve geniş bildirdiklerine etraflıca inanmak ve gücü yettikçe (Kelime-i şehâdet)i dil ile de söylemekdir. Kuvvetli iman şöyledir ki; ateşin yaktığına, yılanın zehirleyip öldürdüğüne yakîn üzere inanıp kaçtığımız gibi, gönlünden tam olarak, Allahü teâlâyı ve sıfâtlarını büyük bilerek, Onun rızâsına ve cemâline koşmak ve gazâbından, celâletinden kaçmak ve imanı, mermer üzerine yazılan yazı gibi sağlam olarak gönlüne yerleştirmektir.
İman, Muhammed aleyhisselâmın söylediklerinin hepsini beğenip, kalbin tasdîk etmesi, yani inanmasıdır. Böylece inanan insanlara (Mümin) ve (Müslümân) denir. Her Müslümânın, Muhammed aleyhisselâma tâbi olması, Onun gösterdiği yolda yürümesi lâzımdır. Onun yolu Kur’ân-ı kerîmin gösterdiği yoldur. Bu yola (İslâmiyet) denir. Ona uymak için, önce iman etmek, sonra (Ahkâm-ı islâmiyeyi), yani Müslümanlığı iyice öğrenmek, sonra farzları edâ edip, haramlardan kaçınmak, daha sonra sünnetleri yapıp, mekrûhlardan kaçınmak lâzımdır. Bunlardan sonra, mübahlarda da, Ona uymaya çalışmalıdır.
Dinimizin temeli imandır. İmanı olmayanların hiçbir ibâdetini ve iyiliğini, Allahü teâlâ beğenmez ve kabul etmez. Müslümân olmak isteyen kimse, önce iman etmeli, sonra guslü, abdesti, namazı ve lâzım oldukça diğer farzları ve haramları öğrenmelidir.
.
Allahü teâlâ, tövbe edenleri sever
Abdüsselâm Makdisî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 772 (m. 1370)'de Kudüs civarında Keferülmâ isimli kasabada doğdu. 850 (m. 1446)'de Kudüs'te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Her müminin (itikad)da ve (amel)de mezhebini öğrenmesi vâcibdir. (Mezhep), yol demektir. Kur'ân-ı kerîmde ve hadis-i şeriflerde kapalı bulunan bilgileri, müctehid denilen derin âlimler, ictihâd ederek bulur. İtikadda mezhebimiz (Ehl-i sünnet ve cemaat) mezhebidir. Ehl-i sünnet ve cemaat mezhebi demek, Resûlullahın Eshâbının ve cemaatinin itikadı ve imanları demektir. Eshâb-ı kirâmın her biri müctehiddir. İslâm dîninin nûrudur, ışığıdır. Müslümanların imamları, önderleri ve senetleridir. Onların yolundan ayrılan, Cehenneme gider. Ehl-i sünnet fırkasının imamı, önderi ikidir: Birisi (Ebû Mensûr Mâ-Türîdî)dir. İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretlerinin mezhebinde yetişen derin bir âlimdir. Hanefî âlimleri, bunun mezhebindedirler. İkincisi, (Ebül Hasen-i Eş'arî)dir. Şâfi'î mezhebindeki âlimlerin büyüklerindendir. Çok derin âlimdir. Bu iki mezhep arasında çok az fark vardır.
Allahü teâlâ, tövbe edenleri sever. Affeder. Sonra, o günahı tekrar yaparsa, tövbesi bozulmaz. İkinci bir tövbe lâzım olur. Tövbe ettiği bir günahı hatırlayınca, günahı işlediğine sevinirse, tekrar tövbe lâzım olur. Hak sahiplerine haklarını ödemek veya helâl ettirmek, gıybet ettiği kimseden af dilemek ve rızasını almak, yapmamış olduğu farzları kaza etmek farzdır. Bunlar tövbenin kendisi değil, şartıdırlar. Bir lirayı sahibine geri vermek, bin sene nâfile ibâdet yapmaktan ve yetmiş nâfile hacdan daha iyidir. Günahı bir daha yaparsam tövbem bozulur diyerek, tövbe yapmamak doğru değildir. Câhilliktir. Şeytanın aldatmasıdır. Her günahtan sonra, hemen tövbe etmek farzdır. Tövbeyi bir saat geciktirince, günah iki kat olur. Buradan anlaşılıyor ki, kaza namazlarını kılmayanın günahları, her namaz kılacak kadar zaman kat kat artmaktadır.
Tövbe ettim demek, tövbe olmaz. Çünkü, tövbenin sahih olması için üç şart lâzımdır: 1- Hemen günahı bırakmalıdır. 2- Günah işlediğine, Allahü teâlâdan korktuğu için, utanmak ve pişman olmak lâzımdır. 3- Bu günahı bir daha hiç yapmamayı gönülden söz vermektir. Allahü teâlâ şartlarına uygun olan tövbeyi kabul edeceğine söz vermiştir.
.
Kardeşim ağır hasta ya Resûlallah
Abdülazîz Dehlevî hazretleri hadîs âlimidir. Meşhûr âlim Şah Veliyyullah Dehlevî’nin oğludur. 1159 (m. 1746) senesinde Hindistan-Delhi’de doğdu. 1239 (m. 1824) senesinde aynı yerde vefât etti. Nakşibendiyye yolunun büyüğü olan babasından ilim öğrendi. Elliye yakın eser yazdı. Bunlardan Tefsîr-i Azîzi’de diyor ki:
Übeyy bin Ka'b (radıyallahü anh) diyor ki: Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanında oturuyordum. Bir köylü geldi. Kardeşinin ağır hasta olduğunu söyledi. (Hastalığı nedir?) buyuruldukta, cin çarpması dedi. (Kardeşini buraya getir) buyuruldu. Kardeşi gelip oturdu. Resûlullah, şu âyetleri okuyup, hastaya üfledi. Hemen iyi olup, kalktı: Fâtiha, Bekara sûresi başından dört âyet, (Ve ilâhüküm)den başlayarak, (Ya'kılûn)e kadar, iki 163 ve 164. âyetleri, Âyetel-kürsî, (Hâlidûn)e kadar, Bekara sûresi sonundaki (Lillahi)den başlıyan üç âyet, (Âl-i İmrân) sûresinin (Şehidallahü) ile başlayan tek onsekizinci âyeti, (A'râf) sûresinin (İnne-Rabbeküm) ile başlayan tek ellidördüncü âyeti, (Müminûn) sûresinin (Fe-tealallahü) ile başlıyan tek yüzonaltıncı âyeti, Cin sûresinin (Ve ennehu teâlâ) ile başlayan tek üçüncü âyeti, Sâffât sûresinin başından on âyet, Haşr sûresinin sonunda (Hüvallâhü) ile başlıyan üç âyet, (İhlâs) ve (Mu'avvizeteyn) sûreleri.
Abdest alıp, yedi istiğfâr ve onbir salevât okuyup hastanın sıhhatine niyet ederek, güneş doğduktan ve ikindi namazından sonra, günde iki defa hasta üzerine okuyup, hastaya üfürmeli, şifâ buluncaya kadar devam etmeli. Her defası sonunda, bir Fâtiha okuyarak, sevabını Peygamber efendimizin ve Behâüddîn-i Buhârî, Ahmed Rifâ-i ve İmam-ı Rabbânî’nin ruhlarına hediye etmelidir. Bir nüsha yazıp, yanında taşırsa, sihirden, büyüden, nazar değmesinden korur. Murâdı hâsıl olur.
Abdüllah ibni Mes'ûd (radıyallahü anh) diyor ki: (Evde, Bekara sûresi başından (Müflihûn)a kadar beş âyet okunduğu gece, şeytan o eve giremez.)
Hadis-i şerifte buyuruldu ki: "Bir evde, şu otuzüç âyet okunduğu gece, yırtıcı hayvan ve eşkıyâ, düşman, sabaha kadar canına, malına zarar yapamaz: Bekara başından beş âyet, Âyetelkürsî başından (Hâlidûn)e kadar üç âyet, Bekara sonunda (Lillahi)den sûre sonuna kadar üç âyet, (A'râf) sûresinde (İnne Rabbeküm)den (Muhsinîn)e kadar, ellibeşten îtibaren üç âyet, (İsrâ) sûresi sonundaki (Kul)den iki âyet, Sâffât sûresi başından (Lâzib)e kadar onbir âyet, Rahmân sûresinde (Yâ ma'şerelcin)den (Fe izâ)ya kadar iki âyet, Haşr sûresi sonunda (Lev enzelnâ)dan sûre sonuna kadar, Cin sûresinde başından (Şatatâ)ya kadar dört âyet."
.
Fıkıh ilmiyle meşgul olanın şerefi artar
İsmâil bin Yahyâ el-Müzenî hazretleri Şafiî âlimlerinin büyüklerinden olup İmâm-ı Şafiî hazretlerinin önde gelen talebelerindendir. 175 (m. 791)’de Mısır’da doğup, 264 (m. 877)’de vefât etmiştir. Müzenî anlatır:
İmâm-ı Şafiî’den işittim: “Kim Kur’ân-ı kerîmi öğrenirse, kıymeti fazla olur. Kim fıkıh ilmi ile meşgul olursa, şerefi artar. Hadîs-i şerîf yazanın delîli kuvvetli olur. Arap dili üzerinde çalışanın tabiatı ince olur. Hesapla uğraşanın görüşü bol ve kuvvetli olur. Nefsine sahip olmayanın, ilmi kendisine fayda vermez.”
Hâfız Ebû Hasen Ali bin Hasen Hamekân, İmâm-ı Şafiî hazretlerinin menkıbelerine dâir yazdığı kitapta, Müzenî’den şöyle anlatır:
İmâm-ı Şafiî’den duydum. Buyurdu ki: Bir gece, Hârûn Reşîd, bana Rebî’i gönderdi. “Haydi, hemen gidiyoruz” dedi. Ben “Bu vakitte, bu ne hâl?” dedim “Bana böyle emredildi” dedi. Onunla beraber çıktım. Hârûn Reşîd’in bulunduğu binanın kapısına geldik. Rebî’ bana “Biraz otur, belki uyumuştur. Uyuyamadıysa, hiç olmazsa, kızgınlığı biraz geçer” dedi. Sonra, içeri girdi. Hârûn Reşîd ayakta idi. O’na “Muhammed bin İdrîs’i getirdin mi?” diye sordu. Rebî de, “Getirdim” dedi. Ben içeri girince, Hârûn Reşîd biraz düşündü. Sonra “Ey Muhammed bin İdrîs! Seni korkuttuk. Şimdi güle güle gidebilirsin” dedi. Rebî’e de, “Ona para kesesi ve bir miktar dirhem ver” dedi. Benim paraya ihtiyâcım olmadığını söyleyince, yemîn ederek zorla bana verdi. Ben Hârûn Reşîd’in yanından çıkınca, Rebî’ bana, “Allah için söyle, sen ne yaptın da, Hârûn Reşîd çok sinirli iken, bir anda böyle yumuşayıverdi. Halbuki ben seni getirdiğim zaman, sanki boynunun gideceğini görüyordum” dedi. Ben de dedim ki:
Mâlik bin Enes’ten duydum. Abdullah bin Ömer, Resûlullahın (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) Hendek gazâsında “Allahümme innî eûzü bi nûr-i kudsike ve bereket-i tahâretike ve ızami celâlike min külli tarîkin illâ tarikan yetrükü bihayrin. Allahümme ente gayâsî, fe bike egûsü ve ente iyâzî, fe bike eûzü ve ente melâzî, fe bike elûzü. Yâ men zellet lehû rikâb-ül-cebâbireti ve hadaat lehû mekâlîd-ül-ferâineti. Ecirnî min hızyike ve ukûbetike fî leylî ve nehâri ve nevmî ve karârî. Lâ ilahe illallah ente, ta’zîmen livechike ve tekrîmen lisebâhatike. Fesrif annî şerre ibâdike, vec’alnî fî hıfzı inâyetike ve sürâdikâti hıfzıke veud aleyye bihayrin minke, Yâ Erhamerrâhimîn” buyurduklarını rivâyet etmiştir. Ben de onu okudum.
.
Allahü teâlâ tövbe edenleri sever
Mecdüddîn Bâlî hazretleri fıkıh ve usûl âlimlerindendir. 662 (m. 1264)’de İran’da Şîrâz’a bağlı Bâl’da doğdu. 756 (m. 1355)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Din kelimesi, lügatte yol, iş ve mükâfat demektir. Millet, yazı yazmak demektir. Bir Peygamberin Allahü teâlâdan getirdiği inanılacak şeylere (Din) veya (Millet) yâhut (Usûl-i din) denir. Peygamberlerin, bu manada olan dinleri, milletleri hep birdir. Din, su kaynağı demektir. Bir Peygamberin yapılmasını emir veya yasak ettiği şeylere (Ahkâm-ı şer'ıyye) ve (Fürû'ı din) denilmiştir.
Peygamberlerin dinleri başka başkadır. Muhammed aleyhisselâmın dînine (İslâm dîni) veya (İslâmiyet) denir. Her müminin, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri îman edilecek şeyleri öğrenmesi ve bunlara göre inanması vâcibdir. Bunlara kısaca inanan, doğru mümin olur. Fakat sebeplerini öğrenmediği için günaha girer. Yapılması ve sakınılması lâzım olan ahkâmın delîllerini, sebeplerini öğrenmek emrolunmadı. Bunların sebeplerini bilmemek günah olmaz. Büyük günah işleyenin îmanı gitmez. Harama helâl derse, îmanı gider.
Günahlar ikiye ayrılır: (Kebâir), büyük günahlardır. En büyükleri yedidir. 1) Bir şeyi Allahü teâlâya ortak yapmak. Buna şirk denir. Şirk, küfrün çeşitlerinden en kötüsüdür. 2) Bir insanı veya kendini öldürmek. 3) Sihir, yani büyü yapmak. 4) Yetim malı yemek. 5) Fâiz alıp vermek. 6) Muhârebede düşman karşısından kaçmak. 7) Temiz kadınları kazf etmek, yani namussuz demek.
Her günahın büyük olmak ihtimali vardır. Hepsinden kaçınmak lâzımdır. Küçük günahı çok yapmak, büyük günah olur. Büyük günah, tövbe edince affolur. Tövbe etmeden ölürse, Allahü teâlâ dilerse, şefaat ile veya şefaatsiz affeder. Affolunmazsa, Cehenneme girer. Zünnâr denilen papaz kuşağını ve benzeri şeyleri kullanmak, putlara saygı göstermek, din kitaplarını aşağılamak, din âlimleri ile alay etmek, küfre sebep olan bir şey söylemek, kısacası, dinde saygı duymak lâzım olan şeyi aşağılamak ve aşağılanması lâzım olan şeye saygı göstermek küfürdür. Bunlar, İslâm dînine inanmamak, inkâr etmek alâmetidir. Küfrün işaretleridir.
Allahü teâlâ, tövbe edenleri sever. Affeder. Sonra, o günahı tekrar yaparsa, tövbesi bozulmaz. İkinci bir tövbe lâzım olur. Tövbe ettiği bir günahı hatırlayınca, günahı işlediğine sevinirse, tekrar tövbe lâzım olur.
.
İltifat bekleyen cömert değildir
Ebü’l-Muzaffer İsferâînî hazretleri tefsîr, kelâm ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Horasan’da İsferâîn şehrinde doğdu. 471 (m. 1078)’de Tûs’ta vefât etti. Çok güzel şiirler de yazan İsferâinî, bir şiirinin tercümesinde kendi nefsine şöyle demektedir:
Verdiğin üç-beş parça mal ile cömert oldum sanma! Asıl cömertlik, çok mal verdiği hâlde, en az verenin kendisi olduğunu düşünmektir. Verdiği mal karşılığında teşekkür ve iltifat bekleyen cömert değildir. Teşekkür, minnet ve eziyete aldırış etmeyen kimseye, cömertliğinden dolayı iltifâtın bir zararı olmaz.” İsferâînî, “Et-Tebsîr fîl-firak” isimli kitabının önsözünde, şunları kaydediyor:
Allahü teâlâ, En’âm sûresinin 79. âyet-i kerîmesinde İbrâhim aleyhisselâmın Îmânından haber verirken, meâlen onun şöyle dediğini beyân buyurmuştur: “Şüphesiz, ben sâdece hak dîne (tevhîde) boyun eğip, yüzümü yerleri ve gökleri yaratmış olan Allaha çevirdim ve ben müşriklerden (O’na ortak koşanlardan) değilim.” Bu âyet-i kerîmede, onun “Hanîf’ dini üzere olduğu, yani putlara tapmadığı, şeytanın yollarından uzak durduğu, Allahü teâlânın dinine muhalif olan yol ve dinlerden uzak kaldığı bildiriliyor. Bunun benzeri, Resûlullaha (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) inzal buyurulan şu âyet-i kerîmelerde görülmektedir En’âm sûresinin yüzellidokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyurulmaktadır: “Peygamberlerin bir kısmına inanıp, bir kısmını inkâr etmek veya hükümlerin bir kısmını tanımamak sûretiyle dinlerini ayrı ayrı fırkalara ayırarak parçalananlar var ya, senin onlarla hiçbir ilgin yoktur...”
Muhammed sûresinin ondokuzuncu âyet-i kerîmesinde de meâlen şöyle buyurulmuştur: “Şimdi (Ey Resûlüm)! Şunu bil ki, Allahtan başka hiçbir ilâh yoktur.” Allahü teâlâ, bu âyet-i kerîmelerde Resûlüne, ma’rifetullaha ve Allahü teâlânın dinine muhalif olan her dîni terk etmesini emretmiştir. Yine O’na kendisinden haber verirken, Allahtan başka ilâh olmadığını ve ibâdete yalnız O’nun lâyık olduğunu bildiren vasıfları toplayan ma’rifetine dâir sıfatlarla kendisini anmayı emretmiştir. Allahü teâlâ, En’âm sûresinin yüzaltmışbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyurmuştur: “De ki: Beni, Rabbim, şüphesiz dosdoğru bir yola hidâyet buyurdu; O, öyle bir din ki, gayet sağlam ve devamlı, İbrâhim’in Hakka yönelmiş tevhîd dîni; ve O (İbrâhim), hiçbir zaman müşriklerden olmadı.”
.
İşlerimi Allaha havale ediyorum
Müeyyedzâde Abdürrahîm Çelebi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1537 (H.944) senesinde İstanbul'da vefât etti. Dînî ilimleri ve zamanının fen bilgilerini iyice öğrendi. Sonra tasavvuf yoluna girdi. Büyük velî İskilipli Şeyh Muhyiddîn Efendinin hizmetinde bulundu.
Hocasının vefâtından sonra da Abdürrahîm Çelebi Sultan İkinci Bâyezîd Hânın İstanbul'da yaptırdığı zâviyede halîfe oldu. Vasiyetnâmesi şöyledir:
"Bismillâhirrahmânirrahîm. Yanımda bulunan kişiler şâhid olsunlar. Fakîr Abdürrahîm bin Ali bin Müeyyed el-Kâtib'in vasiyeti: Allahü teâlânın bir ve noksansız olduğuna, eşi, ortağı, benzeri olmadığına, hiçbir varlığa muhtaç olmadığına, doğurmadığına ve doğurulmadığına, (ana, baba ve oğul olmadığına) kesin olarak inandım. Allahü teâlâ, Muhammed aleyhisselâmı bütün insanlığa, diğer Peygamberleri de bazı kavimlere gönderdi. Hepsinin bildirdikleri haktır ve gerçektir. Onların hepsi, kıyâmet gününün, Cennet ve Cehennem'in, Mîzân ve Sırât'ın, nimet, azap ve affın, kabir hayâtının hak olduğunu bildirdiler. Bu îmânla yaşadım ve bu îmânla vefât ediyorum. Dostlarıma ve talebelerime şunları vasiyet ediyorum:
Ben vefât ettikten sonra, ilk gecede yetmiş bin defâ 'Lâ ilâhe illallah' okusunlar. Sonra hepsi, Allahü teâlânın azâbından mutlak kurtuluşum için duâ etsinler. Allahü teâlânın her türlü azâbından, Muhammed aleyhisselâmın tebliğ ettiklerini tasdîk etmemiz sebebiyle, duâlarının kabul olacağı ümîdiyle kurtulabilirim. Yine dostlarıma ve talebelerime, gerekli şekilde techiz, tekfin ve defnetmelerini, kabrim üzerine türbe ve ziyâretgâh yapmamalarını, cenâze namazımda bidat işlenmemesini ve bidat ehlinden kimseyi bulundurmamalarını, elbiselerimden derecelerine göre dostlarıma ve sâlih kimselere verilmesini vasiyet ediyorum. Beni böylece duâlarıyla, kardeş ve dost olarak hatırlamalarını istiyorum. Dînen kendilerine düşen vazifelerin yapılmasını sağlamaları böylece mümkün olur. Size söylediğimi hatırlayacaksınız. İşlerimi Allahü teâlâya havâle ediyorum. Muhakkak O, kullarını görür. Kendim ve sizin için Allahü teâlâdan magfiret diliyorum. Vasiyetimi, 'Sübhâneke Allahümme ve bi-hamdike lâ ilâhe illâ ente estagfiruke ve etûbü ileyke fagfirlî verhamnî inneke entel gafûrurrahîm' diyerek bitiriyorum. Yine dostlarıma ve talebelerime, namaz iskâtı, yemin ve oruç keffâreti için terekemden bin dirhem vermelerini ve borçlarımı ödemelerini vasiyet ediyorum."
.
Akıl, göz gibidir din bilgileri de ışık
Cârullah Magribî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 1020 (m. 1611)’de Magrib’de doğdu. 1080 (m. 1669)’da Mekke-i mükerremede vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Aklı olmayan delidir. Aklını kullanmayan sefîhtir. Akla uygun iş yapmamak sefâhettir. Aklı az olan da ahmaktır. Yalnız akla uyup, yalnız ona güvenip, aklın ermediği şeylerde yanılan kimse, felsefecidir. Aklın erdiği şeylerde ona güvenen, aklın ermediği, yanıldığı yerlerde, Kur’ân-ı kerîmin ışığı altında akla doğruyu gösteren yüksek insanlar da, İslâm âlimleridir.
Akıl, göz gibidir, din bilgileri de ışık gibidir. Yani insanın aklı, gözü gibi zayıf yaratılmıştır. Gözümüz, maddeleri, cisimleri karanlıkta göremiyor. Allahü teâlâ, görme âletimizden faydalanmamız için, güneşi, ışığı yaratmıştır. Güneşin ve çeşitli ışık kaynaklarının nûru olmasaydı, gözümüz işe yaramazdı. Tehlikeli cisimlerden, zararlı yerlerden kaçamaz, faydalı şeyleri bulamazdık. Evet, gözünü açmayan veya gözü bozuk olan, güneşten faydalanamaz. Fakat, bunların güneşe kabâhat bulmaya hakları olmaz.
Aklımız da, yalnız başına maneviyâtı, faydalı, zararlı şeyleri anlayamıyor. Allahü teâlâ, aklımızdan faydalanmamız için, Peygamberleri, İslâmiyet ışığını yarattı. Peygamberler, dünyâda ve âhirette rahat etmek yolunu bildirmeseydi, aklımız bulamaz, işe yaramazdı. Tehlikelerden, zararlardan kurtulamazdık. Dünyada da, âhirette de rahat ve mesut yaşayanlar, ancak, Peygamberlere uyanlardır. Ehl-i sünnet âlimleri, dînimizin bildirdiklerini, akıl ersin ermesin, ispât ettiler. Bu bilgilerden hiçbirine, akıl ermediği için, karşı gelmediler. Böylece, kabir azâbına, kabirde (Münker) ve (Nekîr) denilen iki meleğin suâl soracaklarına, sırat köprüsüne, kıyâmetteki terâzîye hemen inandılar. Akıl ermediği için, olmaz demediler. Çünkü bu büyükler, Kur’ân-ı kerîme ve hadîs-i şerîflere uydular. Aklı bu iki temel kaynağa bağladılar. Anlayabildiklerini anlattılar. Anlayamadıklarına öylece inandılar. Anlamadıklarına, aklımız ermediği için anlayamadık dediler. Eski Yunan felsefecileri gibi yapmadılar. Onlar, akıl eren şeylere inanıp, akıllarının ermediklerine, anlayamadıklarına inanmadılar. Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” gönderilmeleri, Allahü teâlânın beğendiği şeylerden birçoğuna aklın eremediği için olduğunu bilemediler. Akıl hüccettir. Fakat, tam hüccet değildir. Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” gönderilmeleri ile tam hüccet olmuştur. İsrâ sûresinin onbeşinci âyetinde meâlen, (Biz, Peygamber göndermedikçe, azap yapıcı değiliz) buyruldu.
.
Onlar, birbirlerini Allah için severler
Muhammed Berdânî hazretleri hadîs, kırâat ve Hanbelî fıkıh âlimidir. Kuzey Irak’ta Berdân aşiretindendir. 388 (m. 998)’de doğdu. Bağdad’a göçüp orada yerleşti. 469 (m. 1076)’da vefât etti. Muhammed Berdânî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Übâde bin Sâmit (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem); buyurdu ki: “Allahü teâlâ beş vakit namaz kılmayı emretti. Bir kimse; güzel abdest alıp, bunları vaktinde kılarsa ve rükularını, huşûlarını, tamam yaparsa, Allahü teâlâ, onu af edeceğini söz vermişdir. Bunları yapmayan için söz vermemiştir. Bunu, isterse affeder, isterse azap yapar.” Bu hadîs-i şerîfi İmâm-ı Ahmed, Ebû Dâvûd ve Nesâî bildirmişlerdir. Görülüyor ki, namazın şartlarına, rükû ve secdelerine dikkat etmek lâzımdır. Allahü teâlâ sözünden dönmez. Doğru dürüst namaz kılanları muhakkak affeder.
Resûlullah efendimiz, Allahü teâlâdan şöyle bildirir: “Kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona, bir arşın yaklaşırım. Kulum bana bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. Kulum bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim. Eğer kulum, yer dolusu hata ile gelse yalnız bana bir şeyi ortak koşmasa, onun yer dolusu hatâlarını bağışlardım.”
“Allahü teâlâya, herhangi bir şeyi ortak koşmadan konuşan bir kimse Cennete girer.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ kıyâmet gününde Nerede benim için birbirini sevenler! Gölgemden başka gölge bulunmayan bu günde, onları (Arş’ımın gölgesinde) gölgelendireceğim.”
Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlânın bazı kulları vardır ki, bunlar, peygamber ve şehîd değildir, insanlar, Allahü teâlânın katındaki derecelerinden dolayı onlara gıbta ederler.” Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) “Ey Allahın Resûlü! Onların kim olduklarını bize bildir!” dediler. Resûlullah efendimiz “Onlar öyle kimselerdir ki, aralarında herhangi bir akrabalık olmadığı ve birbirine verdikleri mal da olmadığı hâlde, Allah için birbirlerini severler. Vallahi onların yüzlerinde bir nûr vardır. İnsanlar korktukları zaman, onlar korkmazlar, insanlar mahzun oldukları zaman, onlar mahzûn olmazlar.” Sonra, “Biliniz ki, Allahın veli kulları için hiçbir korku yoktur ve onlar mahzûn da olmayacaklardır.” (Yûnus-62) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudular.
.
İlim amelden, iman ise ilimden öncedir
Ebû Musa bin Ebân hazretleri Hanefî mezhebinin meşhur fıkıh âlimlerindendir. Doğum târihi bilinmemektedir. 221 (m. 836)’da Basra’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İlim öğrenmek, her Müslümana farzdır. Bunda gevşek davrananların hiçbir mazereti kabul edilmeyecektir. Bir Müslümanın, kendisine lâzım olan din ve dünyâ bilgilerini en doğru bir şekilde öğrenip, bunları tatbik etmesi elbette lâzımdır, ilim öğrenmek nasıl ki mutlaka mühim ise, o ilmin doğrusunu öğrenmek de o derece mühimdir. Bir Müslümanın Müslümanlığı, bunları bilip yapmakla tamam olur.
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “İlim talep etmek, her Müslümana farzdır” buyurdu. Başka bir hadîs-i şerîfte de buyurdu ki: “Din bilgisi öğrenmek, her Müslümana farzdır, öyleyse onu öğreniniz ve öğretiniz. Câhiller olarak ölmeyiniz.”
Her Müslümanın, kendisine lâzım olan ilimleri öğrenmesi lâzım olduğu gibi, âlime de, ilmiyle herkese faydalı olmak için gayret etmesi lâzımdır. Kendisinden ilim talep edeni menetmesi uygun değildir. İlim, amelden öncedir. Bir şey bilinir, bundan sonra bu bilgiye uygun amel yapılır. Bunun için, ilim amelden önce gelmektedir. Fakat imân böyle değildir, imân, ilimden de öncedir. Peygamberler, insanları önce imân etmeye, bunu kabul edenleri de, ilim öğrenip amel etmeye da’vet etmişlerdir.
İlmin kâmil olması için bazı şartlar vardır. Niyeti, başka niyetlerin karışmasından kurtarıp ihlâsa kavuşturmalı, bâtını manevî kirlerden temizlemeli, ilme, Allahü teâlânın rızâsı için yönelmeli, ilim öğrenmek sevâbını Allahü teâlâdan beklemeli, gösterişten, övünmekten uzak durmalıdır. Allahü teâlâ için olan, ebedi saadete kavuşturan ilimleri öğrenirken; takvâ sahibi, ilmiyle âmil olan hakîkî İslâm âlimlerini seçmeli, bunlar bulunamazsa, bunların kitaplarını okuyarak aynı şekilde istifâde etmeye çalışmalıdır.
İlim için bütün gücü ve gayreti ile çalışmalı, tevâzu sahibi olmalıdır. İlim sebebiyle öne geçmek, herkesten alâka görmek ve gösteriş yapmak niyetinden vazgeçmelidir. İlim öğrendiği âlimin huzûrunda sükût edip, edeb ile dinlemeli, suâl sorarken güzel sormalı, hocasına itirâzı ve onunla mücâdeleyi terk etmelidir, öğrendiği ilim ile amel etmeli, gevşeklik göstermemelidir. Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Allahü teâlâ, bildiği ile amel edene, bilmediklerini öğrenmeyi ihsân eder.”
.
Koğuculuk yapan Cennete giremez
İsâ bin Abdülazîz hazretleri Hadîs, kırâat ve nahiv âlimidir. 550 (m. 1155)’de doğdu. 629 (m. 1231)’de İskenderiyye’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Hased etmekten sakınınız. Biliniz ki, ateş odunu yok ettiği gibi, hased de, iyilikleri yok eder.”
“Koğuculuk yapan Cennete giremez.”
“Elinin emeği, alnının teri ile ye, dînini satıp yeme!”
“Helâle, harama dikkat ederek çalışıp kazanan kimseyi, Allahü teâlâ çok sever.”
“Bir dirhem gümüş kıymetinde haram alan kimseyi, yirmibeşbin sene Cehennemde bırakacaklardır.”
“İnsanı tehlikeye düşüren yedi şeyden sakının. Onlar; Allahü teâlâya şirk koşmak, sihirle uğraşmak, haksız yere Allahü teâlânın yasak ettiği cana kıymak, faiz yemek, haksız yere yetimin malını yemek, savaşta düşmandan kaçmak ve tertemiz namuslu mümin kadınlara iftira etmektir.”
“Üç kişinin duâsı kabul olur: Babanın çocuğuna yaptığı duâ, seferde olanın ve zulme uğrayanın duâsı.”
“Batı'da, genişliği yetmiş yıllık bir kapı vardır. Allah gökleri ve yeri yarattığı gün, kullarının tövbe etmesi için o kapıyı açmıştır. Güneş Batı'dan doğuncaya kadar da kapatmayacaktır.”
“Üç kimsenin gözleri Cehennem ateşi görmez: Gazâda nöbet tutan göz. Allah korkusundan ağlayan göz. Allahın bakılmasını haram kıldığı şeylere bakmayan göz.”
“Bir kimse, 'gece kalkar namaz kılarım' deyip yatağına yatsa, fakat kalkmayıp sabaha kadar uyusa, amel defterine niyet ettiği namazın sevâbı yazılır. Uykusu da kendisine Rabbi tarafından bir sadaka olur.”
“Bir kimse haksız iken münâkaşayı terk ederse, ona Cennetin kenarlarında bir köşk bina edilir. Bir kimse de, haklı olduğu hâlde, münâkaşayı terk ederse, onun için de Cennetin ortasında bir köşk bina edilir. Bir kimse, ahlâkını güzelleştirirse, onun için de Cennetin en yüksek yerinde bir köşk bina edilir.”
“Bir kimse, dünyâda din kardeşinin hakkını korursa, Allahü teâlâ, bir melek göndererek onu Cehennem azâbından korur.”
“Çocuklarına Kur’ân-ı kerîm öğretenlere veya Kur’ân-ı kerîm hocasına gönderenlere, öğretilen Kur’ânın her harfi için, on kerre Kâbe-i Muazzama ziyâreti sevabı verilir ve kıyâmet günü, başına devlet tâcı konulur. Bütün insanlar görüp imrenirler.”
“Günâhlardan tevbe eden hiç günâh işlememiş gibidir.”
“Her derdin bir dermanı vardır. Yalnız ölümün çaresi yoktur.
.
Ayakta duramayan hastanın namazı
Hamîdîzâde Mustafa Efendi 119. Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1144'te (m. 1731) doğdu. Medrese tahsilinden sonra saray hocalığına getirildi. Nakşibendî tarikatına mensup olduğundan saray görevlilerinden birçoğu onun müridi oldu. 1204'te (m. 1789) şeyhülislâm tayin edildi. 1208'de (m. 1793) Manisa'da vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Gusül abdesti alınca, hasta olmaktan veya hastalığının şiddetlenmesinden yahut uzamasından korkan teyemmüm eder. Bu korku, kendi tecrübeleri ile yahut müslüman, âdil tabîbin söylemesi ile mâlum olur. Fıskı, günah işlemesi dillere düşmüş olmayan tabîbin sözü de kabul edilir. Soğuk olup barınacak yer, suyu ısıtacak şey, şehirde hamâm parası bulamamak, hastalığa sebep olabilir. Hanefî’de, bir teyemmüm ile dilediği kadar farz kılabilir. Şâfi'îde ve Mâlikî’de her farz için yeniden teyemmüm eder. Abdest azasının yarısında yara olan teyemmüm eder. Yara yarıdan azında ise, sağlamını yıkayıp, yarayı mesheder. Gusülde, bütün beden bir uzuv sayıldığı için, bütün bedenin yarısı yara ise teyemmüm eder. Yaralı yer, yarıdan az ise, sağlamını yıkayıp yaraları mesh eder. Yaraya mesh zarar verirse, sargıya mesheder. Buna da zarar verirse, meshi terk eder.
Abdestte ve gusülde, başa mesh zarar verirse, başı meshetmez. Eli çolak olup, su kullanamayan teyemmüm eder. Yüzünü, kollarını yere, [kireçli, topraklı, taşlı duvara] sürer. Elleri ve ayakları kesik olanın yüzü de yara ise, namazı abdestsiz kılar. Abdest aldıracak kimse bulamayan, teyemmüm eder. Çocuğu, kölesi, ücret ile tuttuğu kimse, yardıma mecburdurlar. Başkalarından da yardım ister. Fakat, onlar yardıma mecbur değildir. Zevc ve zevce de, birbirlerine abdest aldırmaya mecbur değildirler.
Ayakta duramayan veya ayakta durunca, hastalığının uzayacağını çok zanneden hasta, namazını oturarak kılıp, rükû için bedenini biraz eğer. Sonra dikilip, sonra yere secde yapar. Kolayına geldiği gibi oturur. Diz çökmesi, bağdaş kurması, ihtibâ etmesi, yani kaba etleri üzerine oturup kollarını dizlerinin etrâfına halka yapması câizdir. Baş, diş, göz ağrısı hastalık sayılır. Düşmana görünmek korkusu da, özürdür. Ayakta orucu, abdesti bozulan da oturarak kılar. Bir şeye dayanarak ayakta durabilen, dayanarak kılar. Ayakta fazla duramayan, iftitâh tekbîrini ayakta alıp, ağrı hâsıl olunca oturarak devam eder.
.
Senden başka hiçbir ilâh yoktur
Abdülmelik Cüveynî hazretleri Şafiî mezhebinde meşhur fıkıh ve hadîs âlimidir. 419 (m. 1028)’de İran’da Nişâbûr şehrinin Cüveyn nahiyesinde doğdu. 478 (m. 1085)’de Nişâbûr’da vefât etti. İlimdeki yüksekliğinden dolayı kendisine, “İmâm-ül-Haremeyn” unvanı verildi.
İmâm-ı Gazâlî’nin hocası olan İmâm-ül-Haremeyn, bir gün ziyâret için büyüklerden birinin evine gittiğinde, âlimler ve büyükler onun etrafında toplandılar. O esnada meclisten biri kalkarak, İmâm’a Tâhâ sûresinin 5. âyet-i kerîmesini okuyarak, “Allahü teâlânın mekândan münezzeh olduğuna delîlin nedir?” diye sordu. İmâm-ül-Haremeyn “Yûnus aleyhisselamın balığın karnında (Senden başka hiçbir ilâh yoktur. Seni bütün noksanlıklardan tenzih ederim. Gerçekten ben haksızlık edenlerden oldum) diye duâ etmesidir” deyince orada bulunanlar bu cevaba hayret ederler. Ev sahibi de meselenin açıklanmasını ister. Bunun üzerine İmâm-ül-Haremeyn “Burada bin dirhem borcu olan bir fakir var. Onun borcunu öderseniz meseleyi açıklarım” der. Ev sahibi, borcu ödemeyi kabul eder. İmâm-ül-Haremeyn cevâbını şöyle açıklar:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), mi’râcda yüksek makamlardan, cenâb-ı Hakkın dilediği yere yükseldi ve orada “Yâ Rabbî! Ben seni hakkıyla övemem Sen kendini övdüğün gibisin” dedi ve yine Yûnus aleyhisselam denizin derinliklerinde, balığın karnında, karanlıklar içinde imtihan olurken meâlen; “Senden başka hiçbir ilâh yoktur. Seni bütün noksan sıfatlardan tenzih ederim. Gerçekten ben haksızlık edenlerden oldum” (Enbiyâ-87) diye duâ etmesidir. Cenâb-ı Hakkın bir mekânı olsaydı, mi’râcda olan Peygamber efendimiz ve balığın karnında bulunan Yûnus aleyhisselam karşısındaki birine hitâb eder gibi hitâb ederlerdi. Bu âyet-i kerîme, Allahü teâlânın bir mekânda olmadığına delâlet ediyor.”
Cüveynî hazretleri buyurdu ki: “İlim, iki kısımdır. Birincisini öğrenmek herkese lâzımdır, ikincisini öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Bunu taklidden çıkıp, müctehid olan âlim öğrenir. Bir şehirde, böyle bir âlim bulunursa, başkaları öğrenmeme günâhından kurtulur. Böyle âlim hiç bulunmazsa, hepsi âsi olur. Böyle bir âlim, kitaptan, sünnetten, icmâ’dan ve kıyâstan hüküm çıkarır ise, buna (Müctehid-i müstekıl) denir. Uzun zamandan beri, böyle müctehid yoktur.”
.
Kardeşleriniz arasında sulh yapınız
Abdurrahmân bin Muhammed hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 978 (m. 1571)’de Şam’da doğdu. 1051 (m. 1641)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mâide sûresinin ikinci âyet-i kerimesinde meâlen, (Allahü teâlâ, kullarını bir ve takvâda, birbirlerine yardım etmeye, birbirleri ile iyi geçinmeye çağırıyor. Günahta ve düşmanlıkta yardım etmeyiniz) buyuruldu.
Âl-i İmrân sûresi yüzseksenbeşinci âyetinde ve Hadîd sûresinin yirminci âyetinde meâlen, (Dünya hayatı, ancak insanları aldatıcı şeylerdir) buyuruldu.
En'am sûresinin otuzikinci âyetinde meâlen, (Dünya hayatı oyun ve boş şeylerdir. Allahtan korkanlar için, âhiret hayatı elbette hayırlıdır. Böyle olduğunu niçin anlamıyorsunuz?) buyuruluyor.
Enfâl sûresinin yirmisekizinci âyetinde ve Tegâbün sûresinin onbeşinci âyetinde meâlen, (Biliniz ki, mallarınız ve çocuklarınız sizi imtihan etmek için verildi. Allahü teâlâ, iyiliklerinize karşılık, size çok büyük ecir verecektir) ve Tevbe sûresinin otuzsekizinci âyetinde meâlen, (Dünya hayatını âhiretten daha çok mu beğeniyorsunuz? Dünya hayatında ele geçenler, âhirettekilerden çok azdır) ve Kehf sûresinin kırkaltıncı âyetinde meâlen, (Mâl ve çocuklar, dünya hayatının süsleridir. Sonsuz kalıcı olan iyi işlerin sevapları, Rabbinin yanında daha iyidir) buyurulmuştur... Daha böyle altmışaltı kadar âyet-i kerime, dünya malına, mevkiine gönül bağlamamayı tembih buyuruyor. Bu yolda sayısız hadis-i şerifler de bildirilmiştir. Meselâ bir hadis-i kudsîde, (Ey âdemoğlu! Ömrünü dünyayı toplamakta harcettin. Cenneti hiç istemedin) buyurulmuştur.
Âl-i İmrân sûresi yüzotuzüçüncü âyetinde meâlen, (Rabbinizden mağfiret istemeye ve Cennete girmeye koşunuz. Bunun için çalışınız! Cennetin büyüklüğü gökler ve yerküresi kadardır. Cennet, Allahü teâlâdan korkanlar için hazırlandı. Bunlar, az bulunsa da, çok bulunsa da, mallarını Allah yolunda verirler. Öfkelerini belli etmezler. Herkesi affederler. Allahü teâlâ, ihsân edenleri sever) ve Hucurât sûresinin onuncu âyetinde meâlen, (Müminler, birbirleri ile kardeştir. Kardeşleriniz arasında sulh yapınız!) buyuruldu... Bunlar gibi daha otuza yakın âyet-i kerimede, müminlerin birbirlerine öfkelenmemesi, birbirlerine iyilik ve ihsân yapmaları, affetmeleri emrolunmaktadır.
.
Uzun emel sebebiyle tövbeyi geciktirme
Hamîd bin Ali İmâdî hazretleri fıkıh âlimidir. 1103 (m. 1691)’de Şam’da doğdu. Muhakkik, edip, ârif ve kâmil bir zât idi. 1171 (m. 1757)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ dünyâyı, âhiret saadetini kazanma yeri yapmıştır. Âhiret yolculuğunda, dünya binek gibi kullanılmalıdır. Bir hadîs-i şerîfte; “Dünya ne güzel binektir. Ona binin, o sizi âhirete ulaştırır” buyuruldu.
Akıllı ve zeki olan herkes, gayet açık olarak anlar ve bilir ki, dünya, âhiret saadetini kazanmaya, âhireti mamur etmeye vesiledir. Burada ömrünü, asıl olan bu maksada uygun olarak değil de, gelip geçeceği bir yolcunun konak yeri gibi olan dünyayı mamur etmek için harcayan kimse, elbette ki âhiretteki sonsuz saadetten mahrum olur. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazreti Ali’ye (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Dünyadan nail olduğun (eline geçen) şeylerle sevinme, kaçırdığın şeyler için üzülme. Amel etmediği hâlde âhirette saadete ve mükâfata kavuşmak isteyenlerden, uzun emel sebebiyle tövbeyi geciktirenlerden olma.”
Taatin şartlarından birisi, riyayı terk etmektir. Hazreti Ali; “Hiçbir hayırlı ameli riya ile yapma” buyurdu. Hazreti Ali yine buyurdu ki: “Allahü teâlâyı tanıyan, O’na itaat eder. Şeytânı tanıyan ona âsi olur. Hakkı, doğru yolu tanıyan, O’na tâbi olur. Dünyayı tanıyan, onu terk eder. (Yani haramları, mekrûhları ve şüpheli şeyleri terk eder.) Dünyâya kıymet vermez ve ona düşkün olmaz. Âhıreti tanıyan da, onu kazanmanın yollarını arar.”
Lokman Hakîm oğluna nasihatinde buyurdu ki: “Ey oğul! Allahü teâlânın râzı olduğu şeylerden bahsedenlerle birlikte bulun. Eğer sen onlardan daha bilgili isen, ilmin ile onlara faydalı olursun. Onlar senden daha bilgili ise, sen onların bilgilerinden istifâde edersin. Böyle olunca, eğer Allahü teâlânın rahmetinden ve ihsânından onlara bir şey gelirse, onlarla birlikte o rahmet ve ihsâna sen de kavuşmuş olursun. Allahü teâlânın hoşnut ve râzı olduğu şeylerden bahsetmeyen kimselerle beraber olma. Böyle kimselerle beraber olma hâlinde, eğer sen âlim isen, onlar bu ilminden istifâde edemeyecekleri için, ilimle onlara faydalı olamazsın. Şayet ilim sahibi değilsen, seni büsbütün câhil yaparlar. Bu hâllerinden dolayı, onlara Allahü teâlânın laneti ve gadabı gelecek olursa, sen de onlarla birlikte helak olursun.”
.
Her sıkıntıdan sonra ferahlık vardır
Yeniceli Şeyh Mustafa Efendi, Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. Günümüzde Makedonya’da bulunan Vardar Yenicesi'nde miladi onbeşinci yüzyılda yaşadı.
Bu mübarek zat, bir sohbetinde şunları anlattı:
Cüneyd-i Bağdâdî buyuruyor ki: "İhtiyaçlardan kurtulmanın ilâcı, muhtaç olduğun şeyi terk etmektir. Her ihtiyacını [hâsıl edecek sebebi] Allahtan beklemelidir". Hadis-i şerifte, (İnsan, ihtiyaçlarını, Allaha havâle ederse, ihtiyaçlarını [husûle getirecek sebepleri] ihsân eder) buyuruldu. Meselâ, herkesin sana merhamet ve hizmet etmesini temin eder. Yahyâ bin Mu'âz Râzî buyuruyor ki: "Herkes seni, Allahını sevdiğin kadar sever. Allahtan korktuğun kadar, senden korkarlar. Allaha itaat ettiğin kadar, sana itaat ederler." Yine buyurdu ki: "Allahü teâlâya hizmet ettiğin kadar, sana hizmet ederler. Hülâsa, her işin, Onun için olsun! Yoksa, hiçbir işinin faydası olmaz. Hep kendini düşünme! Allahü teâlâdan başka, kimseye güvenme!"
Ebû Muhammed Râşî diyor ki: "Kendin ile Allahü teâlâ arasında en büyük perde [mâni], hep kendi menfaatini düşünmek ve kendin gibi, bir âcize güvenmektir. Sofîlik, istediğin her yere gidebilmek ve bulutların gölgesinde rahat etmek ve herkesten hürmet görmek değildir. Her hâlinde, Allahü teâlâya güvenmektir."
Evlat ve âile ile dâimâ tatlı sözlü ve güler yüzlü olmalıdır. Onlarla da zaruret kadar, haklarını ödeyecek kadar görüşmelidir. Onların arasında bulunmak da, Allahü teâlâyı unutacak kadar uzun olmamalıdır. Kavuştuğun hâlleri herkese söyleme! Makam ve servet sahipleri ile çok görüşme! Her hâlinde, sünnete uymaya ve bidatten sakınmaya çalış! Sıkıntılı zamanlarında, Allahtan ümidini kesme, hiç üzülme! İnşirâh sûresinin beşinci âyetinde, meâlen, (Her sıkıntıdan sonra, ferahlık, kolaylık vardır) buyuruldu. Sıkıntılı ve ferahlık zamanında, hâlinde bir değişiklik olmasın! Varlık ve yokluk zamanları, hâlini değiştirmesin. Hattâ, yokluk zamanında neşen, varlıkta da sıkıntın artsın! Ebû Saîd-i Arâbî'ye, 'fakir [dervîş] nasıl olur' diye sorulunca 'Fakirlik zamanında sâkin olurlar. Servet zamanında, muzdarib, sıkıntılı olurlar ve rahatlık zamanında sıkıntı ararlar. Hâdiselerin değişmesi, ahlâklarını değiştirmez. Başkalarının ayıplarına bakmazlar. Dâimâ, kendi ayıplarını, kusurlarını görürler. Kendilerini hiçbir Müslümandan üstün bilmezler. Hepsini kendinden üstün görürler' buyurdu."
.
Sabredenlere mükâfatları hesapsız verilecektir
Ebü’l-Abbas Uklîşî hazretleri hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Babası, Endülüs’te (İspanya) Ukliş’ten (Ucles) Dâniye (Denia) şehrine gelip yerleşti. Ebü’l-Abbâs Uklişî orada doğdu. 550 (m. 1155)’de Mısır’da vefât etti. Bir dersinde talebelerine şunları anlattı:
Allahü teâlâ sabrı yarattı. Sabrı, Peygamberlerine (aleyhimüsselâm) ve velîlerine mahsus kıldı. Sonra, Cennete girmelerine vesile olması için, kullarından dilediğine sabır nimetinden ihsânda bulundu. Sabırlı kullarını övdü. Onlara kat kat ecir verileceğini bildirdi. Zümer sûresi 10. âyet-i kerîmesi sonunda meâlen; “...Sabredenlere mükâfatları hesapsız verilecektir” buyuruldu.
Ra’d sûresinin 22, 23 ve 24. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki: “Rablerinin rızâsını kazanmak için sabredenler, namazı (bildirilen vakitlerinde ve âdabına riâyet ederek) kılanlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve aşikâre infâk edenler (Allah yolunda harcayanlar), kötülüğü iyilikle savanlar (var ya), işte âhiret saadeti onlar içindir. O saadet, Adn Cennetleridir. Onlar atalarından, zevcelerinden ve zürriyetlerinden (soylarından) sâlih olanlarla beraber o Cennetlere girecekler. Melekler de her kapıdan yanlarına vararak; 'Sabrettiğiniz için, size selâm olsun. Âhıret saadeti ne güzeldir' diyeceklerdir.”
Bekâra sûresi 155 ve 156. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki: “... (Ey Habîbim) Sabredenlere (lütuf ve ihsânlarımı) müjdele. Onlar (sabredenler) öyle kimselerdir ki, kendilerine bir musibet geldiği zaman (teslimiyet göstererek); 'Biz Allahın kuluyuz ve (öldükten sonra da) yine O’na döneceğiz' derler.”
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Dünya hususunda kendisinden aşağıdakilere, âhıret hususunda ise kendisinden üstün olanlara bakanlar şâkir (şükredici) ve sâbir (sabredici) diye yazılır.”
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Sabır îmândandır. Başın bedendeki durumu ne ise, sabrın da îmândaki yeri odur.” Sabır, ikiye ayrılır. Biri günâh işlememek için sabretmektir. İkincisi, dertlerin, belâların acılarına sabretmek, bağırıp çağırmamaktır. İslâm bilgilerini öğrenirken zahmet çekmeye ve ibâdetleri şartlarına uygun olarak yapmaya sabretmek de çok kıymetli olup, böyle sabredenlere Cennette altıyüz derece verileceğini âlimler bildirmişlerdir.
.
Mürüvvet, iyilik etmeyi sevmektir
Seyyid Abdullah İbrî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İran’da Tebrîz şehrinde doğdu. Doğum târihi belli değildir. 743 (m. 1343)’de Tebrîz’de vefât etti. Bir dersinde şöyle anlattı:
Mürüvvet, başkalarına iyilik etmesini sevmek demektir. Büyüklerden birine, mürüvvetin ne olduğu suâl edildiğinde buyurdu ki: “Allahü teâlânın haram kıldıklarından sakınmak ve helâl olan bir işte meslek, sanat sahibi olmaktır.”
Şu hasletleri kendisinde toplayan kimse mürüvvet sahibidir:
1- İnsanlardan değil, sâdece Allahü teâlâdan korkmak. Âl-i İmrân sûresi 173. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: (Onlar öyle kimselerdir ki, insanlar kendilerine; 'Düşmanlarınız size karşı ordu hazırladı. O hâlde onlardan korkun' [dediler] de, bu söz, onların îmânlarını artırdı ve üstelik; 'Allah bize kâfidir ve O ne güzel vekîldir' dediler.)
2- Belâ ve musibetlere sabretmek. Kasas sûresi 54. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: “İşte bunlara, sabırlarından dolayı mükâfatları iki kat verilecektir. Bunlar, kötülüğü iyilikle savarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan hayra harcarlar.”
3- Nimetlere şükretmek.
4- Allahü teâlânın emrini, kendi nefsinin arzusuna tercih etmek.
5- insanlara yardım etmek ve faydalı olmak.
Ahnef bin Kays’a mürüvvetin ne olduğu suâl edildiğinde cevaben buyurdu ki: “Güzel dostluk, doğru konuşmak, her yerde ve her ân Allahü teâlâyı hatırlamak.”
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “İnsanlarla muâmelesi olan kimse, onlara zulmetmesin. Onlara bir şey anlatan kimse, onlara yalan söylemesin. Onlara vaatte bulunan kimse, vaadinden dönmesin. Böyle olan kimse, mürüvveti kemâle eren, adâleti apaçık ortaya çıkan, (Müslüman) kardeşleri tarafından sevilen kimselerden olur.”
Hayâ, yani kötü iş yapınca utanmak üç kısımdır. Birincisi; hayâ mertebelerinin en yükseğidir ki, takvâ sahiplerinin ve Allahü teâlânın velî kullarının hayâsıdır. Bunlar, Allahü teâlâdan hayâ ederler. Bu hayâ, Allahü teâlânın yasak ettiği şeylere taşmamak, O’nun emirlerine itaat edip, yasaklarından sakınmaktır. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâdan hakkıyla hayâ ediniz.” “Bu nasıl olur Yâ Resûlallah?” dedikleri zaman; “Kim başını ve başında bulunanları, karnını ve karnında bulunanları korur, dünya hayatının süsünü terk ederse, ölümü ve ölümden sonra cesedinin çürüyeceğini çok hatırlarsa, Allahü teâlâdan hakkıyla hayâ etmiş olur” buyurdu.
.
Bugün sana sevap yoktur
Burhâneddîn Gürânî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 1025 (m. 1616)’da Kuzey Irak’ta Şehrizor’da dünyâya geldi. 1101 (m. 1690)’da Medîne-i münevverede vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Riya, büyük günahların en büyüklerinden ve en çirkin huylardandır. Riyakâr kimse, dâima sevimsiz, itibarsız, utanılacak hâlde, kendisinden hoşlanılmayan ve her hayırdan uzak olan kimsedir. Riya, hayırlı amelleri yok eder. Bütün iyi hâlleri bozar. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Sizde bulunmasından en çok korktuğum şey, şirk-i asgara yakalanmanızdır. Şirk-i asgar, riya demektir.”
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) bir defasında, Mu’âz bin Cebel’i (radıyallahü anh) ağlıyor görünce; “Ey Mu’âz! Niçin ağlıyorsun?” diye sordu. O da; “Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem); “Azıcık bir riya şirktir” buyurduğunu işitmiştim. (Ona yakalanmak korkusuyla) ağlıyorum” buyurdu.
İmâm-ı Mücâhid hazretleri, Fâtır sûresi 10. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Kötülükleri tuzak yapanlara gelince, onlara şiddetli bir azap vardır. Bunların yaptıkları tuzak mahvolur gider” şeklinde haber verilen kimselerin, riyakâr kimseler olduğunu bildirmiştir.
Eshâb-ı Kirâmdan birisi, Peygamber efendimize; “Yâ Resûlallah! Kurtuluş hangi şeydedir?” diye suâl edince, buyurdu ki: “Kulun, insanların kendisini beğenmeleri düşüncesinden uzak olarak, Allahü teâlâya itâatta bulunmasıdır.”
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Riyâkârın dört alâmeti vardır. Yalnız iken tembeldir. İnsanlarla beraber iken gayretlidir, övüldüğü zaman daha fazla çalışır. Zemmedildiği (kötülendiği) zaman çalışmasını azaltır.”
Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “(Kendisinde) zerre miktarı riya olan ameli, Allahü teâlâ kabul etmez.”
“Dünyâda riya ile ibâdet edene, kıyâmet günü; 'Ey kötü insan! Bugün sana sevap yoktur. Dünyâda, kimler için ibâdet ettin ise, sevaplarını onlardan iste' denir.”
Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhümâ) buyurdu ki: “Riya öyle bir istihâne (küçümseme, hakîr görme) hâlidir ki, mürâî, riya ile Rabbini istihâne eder. Çünkü riya sahibi, yaptığı amel ile insanlar arasında makam ve mevki sahibi olmayı ve diğer insanlar arasında tercih edilmeyi ister. Bu arzu ile amel yapar. Böyle bir kimse, ameline Allahü teâlâdan başkasını ortak kılan kimse gibidir. Bu yüzden Allahü teâlâ, riyayı şirk ile beraber kıldı.
.
Fakir akrabaya verilen zekât
Nûreddîn Esnevî hazretleri fıkıh, usûl ve nahiv âlimidir. Mısır’da İsnâ’da 650 (m. 1252)’de doğdu. 721 (m. 1321)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde, zekât hakkında şunları anlattı:
Zenginin, zekâtını fakirin eline vermesi lâzımdır. Zengin olan bir kimse velîsi olduğu yetimi zekât niyeti ile doyurursa, zekât vermiş olmaz. Yemeyi çocuğa vermeli, çocuk kendi malını yemelidir. Zengin, altını masa üstüne koysa, bir fakir de gelip, masadan alsa, kabul olmaz. Fakir veya vekîli alırken, zenginin görmesi lâzımdır. Zekât niyeti ile fakiri evinde parasız oturtsa, kira almasa, kabul olmaz. Çünkü, fakire mal vermesi lâzımdır. Dört çeşit zekât malından, zekât hayvanlarının ve toprak mahsullerinin zekâtlarını ve şehre dışarıdan gelen ticaret eşyasının zekâtını, hükûmet alır. Fakat, hükûmet de aldığını yalnız Müslüman fakirlere dağıtır. Yani hükûmet, fakirlerin vekîli olarak almaktadır. Zekât parası ile cami, köprü, çeşme, yol, baraj, hac, cihâd gibi hayır işlerinin ve âmme hizmetlerinin hiçbiri yapılmaz...
Her çeşit zekâtı, yedi kimseden birine veya vekîline teslim etmek lâzımdır. Devlet topladığı zekâtı başka işlerde kullanamaz. Yedi sınıftan bir kimseye verir. Zenginin, zekâtını, fakir olan akrabaya, sâlihlere, ilim öğrenen fakirlere vermesi daha sevaptır. Hadis-i şerifte, “Ey ümmetim! Beni Peygamber olarak gönderen Allahü teâlâya yemin ederim ki, fakir akrabası varken, başkalarına verilen zekâtı, Allahü teâlâ kabul etmez) buyuruldu. Yâni sevabı olmaz.
Dört çeşit zekât mallarından ikisine, yani altın ile gümüşe ve ticâret eşyasına, (Emvâl-i bâtına) gizli mallar denir. Bir kimsenin gizli mallarını araştırmak ve zekâtlarını istemek câiz değildir. Böyle malların miktârını hesap etmek ve zekâtını vermek işi, bunların sahiplerine bırakılmıştır. Sahibi, zekâtını dilediği fakire vermekte serbesttir. Zekât hayvanlarına ve topraktan yetişen maddelere (Emvâl-i zâhire) denir. Emvâl-i zâhirenin miktârını anlamak ve fakirlere dağıtmak, bunların sahiplerine bırakılmamıştır. Bu işleri Müslümanların imamı tarafından gönderilen memur yapar. Bu memura (Âmil) denir.
Mal demek, insanlara, lâzım olan ve kullanmak için saklanabilen şey demektir. Birkaç buğday tanesi, bir kaşık toprak, bir içim su, mal değildirler. Çünkü, insanların hepsi veya birkaçı, bunları saklamaz.
.
Hesap görenler olarak biz kâfiyiz
Mevlânâ Seyyid İbrâhim hazretleri Osmanlı âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 848 (m. 1438)’de Amasya’da Yenice köyünde dünyâya geldi. 935 (m. 1528)’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Ebû Hanîfe hazretleri buyurdu ki: “Ölüm zamanında âdemoğlundan şeytanın çaldığı şey imândır. Şeytan şöyle der: 'Âdemoğlundan şu üç şeyi elde ettiğim zaman, daha başka bir şey istemem. Bu üç şey şunlardır: Âdemoğlunun kendisini beğenmesi, yaptığı amelleri çok görmesi ve günâhlarını unutması...' Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnet-i seniyyesine yapışan Cehennemden kurtulur. Ahirette iyilerle beraber haşr olunur. Sünnet-i seniyyeye uyan, Kur’ân-ı kerîme de uyar. Herkesin bozulduğu zamanda, sünnet-i seniyyeye yapışana yüz şehîd sevâbı vardır. Sünnet-i seniyyeden yüz çeviren, Resûlullahın yolundan ayrılmış olur. Kim nefsini sünnet-i seniyyeye uymaya mecbûr ederse, mesut ve bahtiyar kimselerden olur. Sünnet-i seniyyeye muhalefet edip, karşı çıkan, hüsrana uğrar. Dinden olmayıp, sonradan ortaya çıkan bidatlerden çok sakınmalı. Çünkü her bidat dalâlettir, sapıklıktır. Sünnet-i seniyyeyi bilip ona uymak suretiyle, kalpleri uyanık bulundurmalıdır. Sünnet-i seniyye iyi bilinirse, neyin dalâlet ve sapıklık olduğu kolayca anlaşılır."
İlyâs bin Hamza şöyle anlatmıştır: “Zünnûn-i Mısrî hazretlerinin arkasında bir ikindi namazı kıldım. Namaza başlarken tekbîr almak için ellerini kaldırdı, daha 'Allahü...' derdemez, Allahü teâlânın azametinden dolayı kendinden geçti. Sanki rûhu çıktı. Kaskatı bir ceset gibi kaldı. Sonra da 'Ekber' dedi. Bana öyle bir hâl oldu ki, onun böylesine heybetli tekbîr alışından dolayı, sanki kalbim yerinden fırlayıp çıkacak gibi oldu.”
Sâlih bin Yahyâ el-Adevî şöyle anlatmıştır: “Muhammed bin Semmâk’ın yanında idim. Fırat Nehri kıyısında oturuyorduk. Bir zât da Kur’ân-ı kerîm okuyor, biz dinliyorduk. Meâlen (Biz kıyâmet günü için, adâlet terazileri koyacağız. Artık hiç kimse, en ufak bir zulme uğramayacaktır. Yapılan amel, bir hardal tanesi ağırlığınca da olsa, onu getirir tartıya koyarız. Hesap görenler olarak da [şânı yüce olan] biz kâfiyiz.) [Enbiyâ-47] buyurulan âyet-i kerîmeyi okuyunca, Fırat Nehri'nde yıkanmakta olan biri işitti, işitir işitmez bayıldı ve suda kaybolup gitti.
.
Bütün ibâdetlerini kusurlu bil
Mustafa Mânevî Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerinden olup Karabaşvelî'nin oğlu ve halîfesidir. Babasından ve başka âlimlerden zâhirî ilimleri tahsil etti. Tasavvuf yolunda, babasının yanında kemâle geldi. Sonra Ordu-yu Hümâyûn'a tâyin edildi. Orada da vaaz ve nasihat etti. 1702 (H.1114) senesinde İstanbul'da vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Bütün tâatlarını, ibâdetlerini kusurlu bil! Hakkı ile yapamadığını düşün! Ebû Muhammed bin Menâzil buyurdu ki: "Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin onyedinci âyetinde, sabredenleri, sâdıkları, namaz kılanları, zekât verenleri ve seher vakitlerinde istigfâr edenleri medh buyurdu. Hepsinden sonra, istigfâr edenleri bildirmesi, insânın, her ibâdetini kusurlu görüp, dâimâ istiğfâr etmesi içindir."
Câfer bin Sinân "İbâdet yapanların kendilerini beğenmeleri, fâsıkların günahlarından daha kötü ve daha zararlıdır" buyurdu. İmâm-ı Mürteiş, Ramazan-ı şerifin yirmisinden sonra, Câmi-i Kebîr'de itikaf yapardı. Dışarıda görenler, câmiden çıkmasının sebebini sorduklarında, "Hâfızların, kendilerini beğendiklerini görüp, onlardan kaçtım" buyurdu.
Kendinin ve âilesinin nafakasını temîn için çalışmak câizdir. Böyle çalışanlar, hadis-i şeriflerde medh olundu. Selef-i sâlihîn, kendilerine bir kazanç yolu bulmuşlardır. Çalışmayıp, tevekkül etmek de iyidir. Fakat, kimseden bir şey beklememesi şarttır. Muhammed bin Sâlim, hazretlerine "Çalışıp kazanalım mı? Yoksa, tevekkül ederek oturalım mı?" denilince, "Tevekkül, Resûlullahın hâlidir. Kesb de, Onun sünnetidir. Tevekkül edemeyen kimsenin çalışıp kazanması sünnettir. Tevekkül edebilenin, ancak İslâmiyete ve Müslümanlara hizmet için çalışması mübâh olur. Kesb [çalışmak] ile tevekkülün birlikte olması, her zaman iyidir" buyurdu. Çok yememeli, az da yememeli. Yemek, itidal, tevassut miktârı olmalıdır. Çok yemek, gevşeklik, tembellik yapar. Az yemek, işe ve ibâdete mâni olur. Hâce Muhammed Behâüddîn Nakşibend "Doyuncaya kadar ye, ibâdetini güzel yap!" buyururdu. [Acıkmadan önce ve doyduktan sonra yememelidir.] Mühim olan şey, ibâdetleri iyi, neşeli yapmaktır. Buna yardımcı olan her şey mubârektir. Bunu bozan şeyler memnû'dur, yasaklanmıştır.
.
Sizin şerrinizden nasıl kurtuluruz
Kâdı Ebû Ya’lâ hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 527 (m. 1133)’de doğdu. 578 (m. 1183)’de Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Cinnin varlığına inanmak farzdır, inanmayan dinden ayrılmış olur. Bu mevzu ile ilgili bazı deliller şunlardır:
Ubeyy bin Ka’b (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: “Bir hurma harmanım vardı. Bir gün hurmaların azaldığını gördüm ve harmanı beklemeye karar verdim. Biraz sonra parlak yüzlü bir delikanlı çıkageldi. Selâm verdim, cevâbını verdi. Sonra ona; 'Sen insan mısın, cin misin?' diye sordum. O da; 'Cinlerdenim' dedi. Ben de; 'Elini bana uzat da göreyim' dedim. Uzattı. Elleri köpeklerin ön ayaklarına, saçları da köpek saçına benziyordu. Bana dedi ki: 'Cinlerin içinde benden daha şedidi yoktur.' Ona; 'Buraya niçin geldin?' diye sorduğumda; 'Senin hayırsever bir kimse olduğunu öğrendim. Bunun için yiyeceklerinden nasiplenmek istedim' dedi. Tekrar; 'Peki, sizin şerlerinizden, kötülüklerinizden nasıl kurtulabiliriz?' diye sordum. Cevâbında; 'Âyet-el-kürsî’yi her kim sabah okursa akşama kadar, akşam okursa sabaha kadar şerrimizden kurtulur' dedi. Sabahleyin hemen Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûr-i şerîflerine koştum. Durumu anlatınca; 'Habis, doğru söylemiştir' buyurdu."
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Resûlullah efendimiz zekâtları korumak için beni tayin etmişlerdi. Bir kimse yanıma gelerek yiyecek maddelerini toplamaya başladı. Hemen yakaladım, ve; 'Seni doğruca Resûlullahın huzuruna götüreceğim' dedim. Bana; 'Sana bir şey öğreteyim de beni bırak' dedi, 'Ne öğreteceksin?' diye sordum. 'Yatağına girdiğin zaman Âyet-el-kürsîyi okursan, Allahü teâlâ sana bir koruyucu gönderir ve sabaha kadar şeytanı sana yaklaştırmaz' dedi. Sabahleyin, Resûlullahın huzuruna gittiğimde bana; 'Gece yakaladığın esîri ne yaptın?' diye sordular. Ben de; 'Yâ Resûlallah! Bana bir şey öğretti ve cenâb-ı Hakkın o şey sayesinde beni koruyacağını iddia etti' dedim. Resûlullah bana; 'O yalancıdır, ama sana doğruyu söylemiş' buyurdu."
Zeyd bin Sabit (radıyallahü anh) şöyle anlattı: "Bir gece evin bahçesine çıkmıştım. Bir ses duyarak, o tarafa doğru; 'Kimsiniz, ne arıyorsunuz?' diye seslendim. Cevap olarak; 'Cinlerden bir kimseyim. Bize kıtlık isâbet etti. Eğer helâl ederseniz, meyvelerinizden yemek istiyorum' dedi. İzin verdim, 'Bizi sizden ne kurtarır?' dedim. Cevap olarak; 'Ayet-el-kürsî' dedi."
.
Kabir ziyareti âhiret gününü hatırlatır
Ebû Hakîm Nehrevânî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 480 (m. 1087)’de doğdu. 556 (m. 1161)’de vefât etti. Çok hadis-i şerif ezberledi ve talebelerine nakletti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerîfini ziyâret kurbettir (ibâdettir). Bu, Kitâb, Sünnet, İcmâ’ ve Kıyâs ile sabittir. Nisa sûresi altmışdördüncü âyet-i kerîmesi, Resûlullaha gitmeyi teşvik etmekte, O’nun huzurunda istiğfarda bulunmaya, O’nun da onlar için af ve mağfirette bulunacağına delâlet etmektedir.
Hadîs-i şerîflerde kabirleri ziyâret emredilmiştir. Bir hadîs-i şerîfte “Kabirleri ziyâret ediniz! Bu ziyâretler, sizlere âhiret gününü hatırlatır” buyuruldu. Resûlullah efendimizin kabri, kabirlerin seyyididir. Resûlullahın kabr-i şerîfi de, hadîs-i şerîfte geçen kabirler ifâdesine dâhildir. Ziyâret emrine o da dâhildir. Ebû Ubeyde bin Cerrah (radıyallahü anh) Beyt-i Makdis’in evlerine kadar geldiği zaman, Meysere bin Mesrûk ile Halife Hazreti Ömer’e (radıyallahü anhüma) bir mektup gönderdi. Meysere, Medîne-i münevvereye girdiği vakit gece idi. Önce Mescid-i Nebevî’ye girdi. Resûlullah efendimizin kabr-i şerîflerine ve Hazreti Ebû Bekir’in kabrine selâm verdi...
Yine aynı kitapda şöyle anlatılır: “Hazreti Ömer (radıyallahü anh), Beyt-i Makdis halkı ile sulh yapmıştı. Bu sırada Ka’b-ül-Ahbâr (radıyallahü anh) gelip Müslüman oldu. Hazreti Ömer onun Müslüman olmasından dolayı çok sevindi. Ka’b-ül-Ahbâr’a; 'İstersen benimle Medîne-i münevvereye gel, orada Resûlullah efendimizin kabr-i şerîflerini ziyâret edersin, bu ziyâret senin için fâideli olur' dedi. Ka’b-ül-Ahbâr, Hazreti Ömer’e; 'Ey Müminlerin emîri! Emrettiğin gibi yapayım' dedi. Hazreti Ömer, Medîne-i münevvereye gelince, önce Mescid-i Nebevî’ye geldi. Resûlullah efendimize selâm verdi. Bu hâdiseyi, hadîs ve târih âlimleri de anlattı.”
Kabri ziyâret etmek meyyite merhamet ve acıma manasını da taşır. Meyyit, kabrinde bulunduğu müddetçe, dünyada iken sevdiği bir kimse onu ziyâret ettiği zaman, bundan sevinir ve teselli bulur. Resûlullah bir hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, bir tanıdığının kabrine uğrayıp selâm verse, meyyit onu tanır ve cevap verir. Tanımadığı meyyite selâm verirse, meyyit sevinir ve cevap verir” buyurdu.
.
Küfre sebep olan bidat
Burhâneddîn İbrâhim bin Cemâa hazretleri tefsîr ve fıkıh âlimidir. 725 (m. 1325)’de doğdu. 790 (m. 1388)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bidat, sünnete [yani, Muhammed aleyhisselâmın bildirdiği din bilgilerine] muhâlif olan, ters düşen, itikat, amel ve sözler demektir. Allahü teâlâ, kullarını kendisine ibâdet etmek için yarattı. İbâdet, zül ve zillet demektir. Yâni, insanın Rabbine, mâbuduna, hakîr olduğunu, âciz, muhtaç olduğunu göstermesidir. Bu da, her aklın, nefsin ve âdetlerin güzel ve çirkin dediklerine uymayıp, Rabbin güzel ve çirkin dediklerine teslim olmak ve Rabbin gönderdiği Kitaba ve Peygamberlere inanmak ve bunlara tâbi olmak demektir.
Bir insan, bir işi, Rabbinin izin verdiğini düşünmeden, kendi görüşü ile yaparsa, Ona kulluk yapmamış, Müslümanlığın icâbını yerine getirmemiş olur. Bu iş, itikatta, inanmakta ise ve inanılması lâzım olduğu söz birliği ile bildirilmiş olan şeylerden ise, bu inanışı (Küfre sebep olan bidat) olur. Bu iş, itikatta olmayıp da, yalnız dinden olan sözde ve işte kalırsa, fısk, büyük günah olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Bir kimse, dinde olmayan bir şey meydana çıkarırsa, bu şey reddolunur.) Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, dinden olmayan bir itikat, bir söz, bir iş, bir hâl ortaya çıkarılır ve bunun din ve ibâdet olduğuna inanılırsa, yâhut İslâmiyetin bildirmiş olduklarında bir ziyâdelik veya noksanlık yapılırsa ve bunu yapmakta sevap beklenirse, bu yenilikler, değişiklikler, (Bidat) olur. İslâmiyete uyulmamış, ona iman edilmemiş olur. Dinde, ibâdette olmayıp, âdette olan yenilikler, yâni yapılırken sevap beklenilmeyen değişiklikler bidat olmaz. Meselâ, yemekte, içmekte, binme ve taşıma vâsıtalarında, binâlarda yapılan yenilikleri, değişiklikleri dînimiz reddetmez. Enes bin Mâlik (radıyallahü anh), bir gün ağlıyordu. Sebebi sorulunca, "Resûlullahdan (sallallahü aleyhi ve sellem) öğrendiğim ibâdetlerden, değiştirilmemiş bir namaz kalmıştı. Şimdi, bunun da elden gittiğini görüyor, bunun için ağlıyorum" dedi. Yâni, şimdiki insanların çoğu, namazın şartlarını, vâciblerini, sünnetlerini, müstehablarını yerine getirmiyor, mekruhlarından, müfsidlerinden, bid'atlerinden sakınmıyorlar. Onun için ağlıyorum dedi. Bunlar, Peygamberlerin, evliyânın, sâlih, sâdık müminlerin büyüklüklerini anlayamayanlardır.
.
Tövbe kapısı devamlı açıktır
Burhânüddîn İbn-i Abdülhak hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 669 (m. 1270)’de Şam’da doğdu. 744 (m. 1343)’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Kimsenin ayıbına bakmamalı, kendi ayıplarını görmelidir. Kendini hiçbir Müslümandan üstün bilmemelidir. Her Müslümanı kendinden üstün tutmalıdır. Her Müslümanı görünce, kendi saadetinin, onun duâsını almakta olabileceğine inanmalıdır. Kendinde hakkı bulunanların kölesi gibi olmalıdır. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Üç şeyi yapan Müslümanın îmanı kâmildir: Âilesine hizmet etmek, fakirler arasında oturmak ve hizmetçisi ile birlikte yemek.”
Kimseyi gıybet etmemelidir. Gıybet yapana mâni olmalıdır. Emr-i mâruf ve nehy-i anil-münker yapmayı âdet edinmelidir. Muhammed bin Alyân'a, "Allahü teâlânın râzı olduğu nasıl anlaşılır?" dediklerinde, "Tâat etmek tatlı ve günah işlemek acı gelmesinden anlaşılır" buyurdu.
Fakir olmaktan korkarak, cimrilik yapmamalıdır. Şeytan, insanları fakir olursun diyerek ve fuhşa sürükleyerek aldatır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: "Âilesi çok, rızkı az olup, namazlarını iyi kılan ve Müslümanları gıybet etmeyen, Kıyâmet günü benim yanımda olur).”
“Allahü teâlâ, (Ben azîmüşşân, İslâm’da ağaran saç ve sakala azâb etmekten hayâ ederim) buyurdu.” [Bu hayâya “Rahmet hayâsı” denir. Hazreti Ebüdderdâ, Humus halkına, “Siz Allahü teâlâdan utanmaz mısınız? Oturamayacağınız binalar yapıyorsunuz. Yiyeceğinizden çok mal biriktiriyorsunuz. Ömrünüz boyunca ulaşamayacağınız uzun emeller peşinde koşuyorsunuz” buyurdu. İşte bu utanmaya da “Gurûr hayâsı” denir. Resûlullah efendimiz “Hayâ îmândandır. Hayâ Cennettedir” buyurdular. Burada anlatılan hayânın adı da, “İmân hayâsı”dır. Bir de ziynet (süs) hayâsı vardır ki, kimde bulunursa onu süsler. Hadîs-i şerîfte “Rıfk, bulunduğu yere sâdece süs getirir” buyuruldu. Bu rûhu süsleyen bezeyen bir hayadır.”]
Bir kimse kendisinden nasihat istediğinde ona buyurdu ki: “İnsanlar arasında bulunmak zorunda kalırsan, kalp kırmaktan sakın. Çok sakın... Öyle dikkatli ol ki, Allahü teâlânın rahmet nazarından düşürecek bir harekette bulunmayasın. Edeb dışı bir sözün ve hareketin sebebiyle sana göz dikmesinler.”
“Cenâb-ı Hakkın tövbe kapısı devamlı açıktır. Bir hatâ ve bir kusur meydana çıkar, bir günaha düçâr olursan, hemen Allaha yönel. Senden beklenen budur. Şayet bu şekilde yaparsan, Rabbimiz fadlı ve keremiyle kabul buyurur.”
.
Dünyalık olan şeyler melundur
Takıyyüddîn Ebû İshâk hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 602 (m. 1205)’de Şam’da doğdu. 692 (m. 1293)’de orada vefât etti. Çok hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu. Bildirdiği hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:
“Kişi sevdiği ile beraberdir.”
“Allahü teâlâ güzeldir, güzelliği sever.”
“Allahü teâlâ dünyâyı, sevdiğine de sevmediğine de verir. Âhireti ise ancak sevdiğine verir.”
“Kızdığı zaman istediğini yapabilecek bir mümin kimse, kızmazsa, Allahü teâlâ kıyâmet günü, onu herkesin arasında çağırır. Cennette istediğin hûrînin yanına git der.”
“Sarı sabır maddesi balı bozduğu gibi, kızgınlık da îmanı bozar.”
“Bir kimse ilmini gizler, kimseye öğretmezse, kıyâmet gününde Allahü teâlâ ona ateşten bir gem vurur.”
“Kıyâmet gününde insanların en şiddetli azâba uğrayacak olanı, ilmi kendisine fayda vermeyen âlimdir.”
“Dikkat ediniz. Haber veriyorum! İnsanın bedeninde bir et parçası vardır. Bu iyi olursa, bütün uzvlar iyi olur. Bu kötü olursa, bütün organlar bozuk olur. Bu et parçası kalbdir.” [Bu et parçası, kalb denilen, görülemiyen ve his organları ile anlaşılamıyan, gönül denilen bir cevherin yuvasıdır. Bu et parçasının temiz olması demek, gönlün temiz olması demektir. Bu et parçasına da, mecâzen kalb denilmiştir.]
“Yatağa girip Kur’ân-ı kerîmden bir sûre okuyan her Müslümana, Allahü teâlâ mutlaka, onun için bir melek tayin eder ve o melek, tâ uykusundan uyanıncaya kadar onu rahatsız edecek bir şeyi ona yaklaştırmaz.”
“Bir kimse, beni çocuğundan ve babasından ve herkesten daha çok sevmedikçe, iman etmiş olmaz."
“Sana darılana git, barış! Zulüm yapanı affet. Kötülük yapana iyilik et!”
"Yâ Rabbî! Bana ilim ver, hilm ile ziynetlendir, takvâ ihsân eyle! Âfiyet ile beni güzelleştir.”
“Dünyalık olan şeyler, melundur. Allah için olan şeyler, Allahü teâlânın râzı olduğu şeyler, melun değildir.”
“Dünya nimetlerinden bana, kadınlarım ve güzel koku sevdirildi.”
“Kim Kur’ân-ı kerîmi okur ve emirlerine uyarsa, kıyâmet günü babasına bir taç giydirilir.”
“Namazı ilk vaktinde kılmanın, namazı son vaktinde kılmaya üstünlüğü, âhiretin dünyaya üstünlüğü gibidir.”
“Namazın ilk vakti Allahü teâlânın rızâsı, son vakti ise affıdır.”
“Cemâatle kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmiyedi derece daha üstündür.”
.
Sâlih arkadaş, seni gafletten uyandırır
Şeyh Fethullah-ı Verkânisî hazretleri Doğu Anadolu'da yetişen evliyâdandır. Siirt'in Verkanis köyünde doğdu. Nakşibendiyye yolu büyüklerinden, büyük velî Abdurrahmân Tâhî (Tâgî) hazretlerinin sohbetlerine devâm etti ve kızı Tayyibe Hâtunla da evlendirdi. Tasavvuf yolunda ilerledi. 1899 (H.1317) senesinde Bitlis'te vefât etti.
Şeyh Fethullah-ı Verkânisî talebelerine ve sevenlerine sohbetlerinde buyurdu ki: "Akıllı kimsenin, mümkün olduğu kadar, dünyâdan yüz çevirmesi lâzımdır."
"Hakîkî tövbe; 'tövbe', 'inâbe' ve 'evbe' olmak üzere üç kısımdır. Cehennem'de azâb görmek korkusu ile, günâha pişman olmak 'tövbe'dir. Cennet nîmetlerine kavuşmak ümidi ile günaha pişman olmak 'inâbe'dir. Bunlarla alâkalı olmaksızın, tövbe etmek, Allahü teâlânın emri olduğu için, emre uyarak günaha pişman olmak ise 'evbe'dir. Tövbeye hazırlanmanın alâmetlerinden biri de, kötü arkadaşları terk etmektir. Çünkü, kötü arkadaşlardan uzaklaşmak, onlarla düşüp kalkmamak, kalpte Allahü teâlânın emirlerine karşı gelme hâlini ortadan kaldırır. Kötü arkadaşların yanından ayrılınca, artık, iyi ve sâlih arkadaşlarla berâber oturup kalkmaya başlar. Sâlih, iyi ve temiz arkadaşlar, onun cehâletten ilme, kibirden hilme ve cimrilikten cömertliğe, dünyâ hırsı ve ona düşkün olmaktan kanâate, uzun emel sâhibi olmaktan zühde ve dünyâya rağbet etmemeye, ayrılıktan birliğe, hep kendisini düşünüp, kendisi için istemekten başkalarını kendisine tercih etmeye, yâni îsâra, dünyâdan âhirete, gülmekten dolayı yaptığı kötülükler ve günahları için ağlamaya, onlar için pişmân olmaya, gaflet hâlinden uyanıklık hâline dönmesini temin ederler.”
"Hakk'ın kulları içinde öyle bir zümre vardır ki, onları yüce Allah'ın korkusu susturmuştur. Yoksa onun hakkında gâyet fasîh ve belîğ konuşmayı da bilirler."
“İnsanlarla ve mal ile kavuşulamıyan şeylere, yumuşaklıkla kavuşulur.”
"Kalbinde (ilâhî) mârifetin yer tuttuğu bir kimseye, iki cihanda ancak O'nu görmek, O'ndan duymak ve O'nunla meşgul olmak yaraşır."
“Vaadine muhalefet etmek, arfâkın (münâfıklığın) üçte ikisidir.”
"Firâsetin nûru ile bakan, Hakk'ın nûru ile bakmıştır. Firâset sâhibinin ilminin aslı ve menbaı, sehiv (yanılma) ve gaflet bahis konusu olmaksızın Hak'tır. Daha doğrusu firâset, kulun dili ile söylenen Hakk'ın hükmüdür."
.
Yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek
Ebezâde Abdullah Efendi, Osmanlı Şeyhülislâmlarının ellibirincisidir. Bulgaristan’da Balçık kasabasında doğdu. 1126 (m. 1714)’de Trabzon’a giderken, bindiği gemi battı ve boğularak vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Meyyit mezara konup, mezar başındakiler dağılırken onların ayak seslerini işitir. Sonra yanına yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek gelir. Birine Nekîr, diğerine Münker denir. Meyyite; (Muhammed hakkında ne dersin?) dediklerinde, eğer mümin ise, bu iki meleğin suallerine cevap olarak; (Muhammed, Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden Resûlullah) der. Bu iki melek; (Biz elbette biliyoruz ki, sen dünyada da böyle derdin) derler. Daha sonra kabre Cennetten yaygı serilir. Cennet elbiseleri giydirilir. Meyyit için Cennetten bir kapı açılır. Kabre Cennet kokuları yayılır. Eğer meyyit kâfir ise, bu iki meleğe cevap olarak; (Ben bilmem, insanlardan işitirdim, bir şeyler söylerlerdi, ben de onu söylerdim) der. Bu iki melek; (Biz elbette biliyoruz ki, sen öyle derdin) derler. Sonra toprağa sıkış diye emrolunur. Toprak, o kimsenin üzerine sıkışır, kaburga kemiklerini birbiri üzerine geçirir ve Allahü teâlâ onu bu yattığı yerden kaldırıncaya kadar, dâima azap içinde bulunur.”
Ehl-i sünnet ve cemâat âlimleri, kabirdeki hayat hakkında icmâ etmişlerdir. İmâm-ı Haremeyn, “Şâmil” adlı eserinde şöyle dedi: “Önce gelen âlimler, kabir azâbı ve meyyitlerin kabirlerinde hayatta oldukları, rûhların cesetlerine iade edildiği husûsunda ittifâk etmişlerdir.”
Ebû Bekr İbni Arabî “Emed-ül-aksâ” adlı eserinde; “Mükellef olanların kabirlerinde diriltilip, onlara suâl sorulması husûsunda Ehl-i sünnet arasında ihtilâf yoktur” demektedir.
Aslan ve yırtıcı hayvan tarafından parçalanan kimseye meleğin suâl sorması husûsunu âlimler şöyle açıklamışlardır: “Allahü teâlâ, rûhu kalbe iâde eder ve melekler kalbe suâl sorarlar. Asılan kimseye ise, bizim bilemeyeceğimiz şekilde rûhu iade olunur. Hâlbuki biz onu ölü sanırız. Yırtıcı hayvan tarafından parçalanan kimsenin her azasına rûh iade olunur. Melekler ona, bu hâlde iken suâl sorarlar.
.
Onlar, kendilerine zulmediyorlar
Ali bin Sûdûn Yeşbegavî hazretleri Hanefi mezhebi fıkıh âlimi, edîb ve şâirdir. 810 (m. 1407)’de Kâhire'de doğdu. 868 (m. 1464)’de Şam'da vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Kaza ve kader bilgileri çok nâzik, ince ve anlaması güçtür. Bunları konuşmak ve münâkaşa etmek, hadis-i şeriflerle yasak edilmiştir. Müslümanların vazîfesi, Allahü teâlânın emirlerini ve yasaklarını öğrenmek ve bunlara uygun yaşamaktır. Allahü teâlâ insanların, hayır ve şer, bütün yapacaklarını ezelde biliyordu. Vakitleri gelince, bunların yaratılmasını irâde etmekte ve yaratmaktadır. Onun yaratmasına (takdîr) denir. Hâlık ve mûcid yalnız Odur. Ondan başka yaratıcı yoktur. Hiçbir insan, hiçbir şey yaratamaz.
(Mu'tezîle) ve (Kaderiyye) denilen câhil ve ahmak kimseler, kaza ve kadere inanmadılar. İnsan, dilediğini, kendi gücü ile yaratmaktadır dediler. Hayır ve şer her şeyin yaratılmasında, insanın irâdesinin ve ihtiyârının da tesîri vardır. İnsan bir şey yapmak ister, Allahü teâlâ da isterse, o şeyi yaratır. İnsanın irâdesine, dilemesine (kesb) denir. Demek ki, insanların yaptığı her hareket, her iş, insanın kesbi ve Allahü teâlânın yaratması iledir. Adam öldürene kıyâmette azâb yapılması, onu kesb ettiği içindir. (Cebriyye) denilen kimseler ise, insanın kesbini, irâdesini inkâr ettiler. İnsan istese de, istemese de, her hareketini, her işini Allah yaratır. İnsanın her işi, ağaç yapraklarının rüzgârdan sallanması gibidir dediler. Her şeyi Allah zorla yaptırıyor. İnsan hiçbir şey yapamaz zannettiler. Böyle söylemek küfürdür. Böyle inanan kâfir olur.
Bunlara göre, iyi iş yapanlara kıyâmette sevap verilir. Günah işleyenlere, azâb yapılmaz. Kâfirlere, âsilere, fâsıklara azap yapılmaz. Çünkü, bu günahları yapan hep Allahü teâlâdır. Bunlar, günah işlemeye mecbur olmuşlardır dediler. Bütün Peygamberler, böyle inananlara lânet etti. Elin, ayağın titremesi ile, irâde ederek hareket ettirilmesi, bir olur mu? (Hicr) sûresinin 92. ve 93'üncü âyetlerinde meâlen, (Allahü teâlâ onların yaptıklarının hepsini soracaktır) buyuruldu. (Vâkı'a) sûresinin 24'üncü âyetinde meâlen, (Yaptıklarının cezâsını çekeceklerdir) buyuruldu. (Kehf) sûresinin 29'uncu âyetinde meâlen, (İsteyen iman etsin, dileyen inkâr etsin. İnkâr edenlere Cehennem ateşini hazırladık) buyuruldu. (Nahl) sûresinin 33'üncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, onlara zulmetmez. Onlar, kendilerine zulmediyorlar) buyuruldu
.
Bütün Müslümanlara hürmet et
Ahmed ibn-i Sâlim hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Yemen’de doğdu. 1020 (m. 1611)’de Hindistan’ın Benderşahar şehrinde vefât etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
“Nefsine değer veren, dinine kıymet vermez.”
“Kula lâzım olan şey, sünnete uygun olarak kulluğa yapışmak ve bu yolda yürümektir.”
“Fâidesiz ilim, sahibine menfaatten çok zarar verir.”
“Fikri sıhhatli olanın sözü sâdık, ameli hâlis olur.”
“Tasavvuf, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymakta sabretmektir.”
“Bir kimsenin gözünde nefsinin değeri olursa, ona işlediği günahı basit gelir.”
“Allahü teâlâ bir kuluna hayır murâd ederse, ona sâlih ve ihtiyâr zâtlara hizmet etmeyi, onların istedikleri işleri yapmayı, hayır yollarına girmeyi ve bu hayırları görmeyi nasip eder.”
“Düşüncesini doğrultan kimsenin konuşması doğru olur ve ameli de hâlis olur.”
“Tevekkül eden kimse, Allahü teâlânın hükümlerine râzı olan kimsedir.”
“Kim bir şeyin ona faydalı veya zararlı olduğunu bilmezse, cehâletini ortaya koyar.”
“Halkın karşısındaki itibâr ve mevkiini bir tarafa atıverenin, dünyâdan ve dünyâ ehlinden yüz çevirmesi gayet kolay olur.”
“İnsanı terbiye etmek, ona ihsânda bulunmaktan daha hayırlıdır.”
“Emîrleri hafif tutmak, o emri veren âmiri az tanımaktan ileri gelir. Eğer kul, emir veren, âmir olan Allahü teâlâyı tam hakkı ile tanırsa, emirlerini hafif görmez.”
“İlim ile meşgûl ol. Bütün Müslümanlara hürmet et. Günlerini boş geçirme, insanların arasında garip ol. İlim ve Müslümanlara hürmet ile meşgûl olman, Allahü teâlânın emirlerinden sana bir hissedir.”
“Yasaklardan, zararlardan kaçmak, iyi, faydalı şeyleri yapmaktan daha önce gelir. Hadîs-i şerîfte; (Emîrlerimi gücünüz yettiği kadar yapınız. Yasak ettiklerimden sakınınız) buyuruldu. Başka bir hadîs-i şerîfte; (Yasak edilmiş şeyin zerresini yapmamak, bütün insanların ve cinnin ibâdetlerinden daha çok sevaptır) buyuruldu. Bunun için, meşakkat olunca vâcib terk edilir. Fakat yasakları, hele büyük günahları yapmaya hiç izin yoktur.”
“Âyet-i kerîmede ve hadîs-i şerîflerde haram olduğu bildirilmeyen şeyler, aslı üzere helâl olur. Veya helâl ve haram diye hüküm olunamaz. Hanefî ve Şafiî âlimlerinin çoğu, böyle şeyler helâl olur dedi. İbn-i Hümâm, “Tahrîr” kitabında böyle söylüyor. Bunun için, Besmele ile kesildiği bilinmeyen hayvan ve zararı görülmeyen ota helâl denir.”
.
Kendi çıkarlarının arkasından koşma
Burhânüddîn İbrâhim er-Rakka hazretleri tefsîr, hadîs ve fıkıh âlimidir. 647 (m. 1249)’de Suriye’de Rakka’da doğdu. 703 (m. 1303)’de Şam’da vefât etti. Talebelerine şöyle vasiyette bulundu:
İyi, kötü, herkese, güler yüz göstermeli. Fitne çıkarmamalı. Düşman kazanmamalıdır. Dostlara doğru söylemeli, düşmanları güler yüzle ve tatlı dil ile idare etmelidir. Af dileyenleri affetmelidir. Herkese karşı iyi huylu olmalıdır. Kimsenin sözüne karşı gelmemeli. Münâkaşa etmemelidir. Herkese yumuşak söylemeli, sert söylememelidir.
Tasavvuf, namaz ve oruç ve geceleri ibâdet etmek demek değildir. Bunları yapmak her insanın kulluk vazîfesidir. Tasavvuf, insanları incitmemektir. Bunu hâsıl eden, vâsıl olmuştur. Evliyânın başka insanlardan nasıl ayırt edilebileceğini, Muhammed bin Sâlim hazretlerinden sordular. "Sözlerinin yumuşak olması ve huylarının güzel olması ve yüzünün güler olması ve ihsânının bol olması ve konuşurken itiraz etmemesi ve özür dileyenleri affetmesi ve herkese merhametli olması ile anlaşılır. Fütüvvet demek, gücendiğin kimseye iyilik etmek, sevmediğine ihsânda bulunmak ve sıkıldığın kimseye güler yüzlü olmaktır" buyurdu.
Az konuşmalı, az uyumalı ve az gülmelidir. Kahkaha ile gülmek, kalbi karartır. Çalışmalı, fakat karşılığını Allahü teâlâdan beklemelidir. Onun emirlerini yapmaktan zevk duymalıdır. Yalnız Ona güvenince, O, her dileği ihsân eder. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Allahü teâlâ yalnız Ona güvenenin her dilediğini verir ve bütün insanları buna yardımcı yapar. )
Yahyâ bin Mu'âz-ı Râzî buyurdu ki: "Allahü teâlâyı sevdiğin kadar, herkes seni sever. Allahü teâlâdan korktuğun kadar herkes senden korkar. Allahü teâlâya kulluk ettiğin miktârda, herkes sana yardımcı olur."
Kendi çıkarlarının arkasından koşma! Ebû Muhammed Abdüllah Râşî buyurdu ki: "Allahü teâlâ ile insan arasında olan en büyük perde, kendi nefsini düşünmesidir ve kendisi gibi âciz olan bir kula güvenmesidir. İnsanların değil, Allahü teâlânın sevgisine kavuşmayı düşünmelidir."
Aileye ve çocuklarına karşı tatlı dilli ve güler yüzlü olmalıdır. Onların haklarını yerine getirecek kadar aralarında bulunmalıdır. Onlara bağlanmak, Allahü teâlâdan yüz çevirecek kadar olmamalıdır. Din işlerinde, câhil ve fâsık olan din adamlarına danışmamalıdır. Dünyaya düşkün olanlarla birlikte bulunmamalıdır.
.
Kâinâta ibret nazarıyla bakmak
Eyyûbî Abdullah Efendi Osmanlı kırâat âlimlerinin büyüklerindendir. Eyüpsultan semtinde ikâmeti sebebiyle "Eyyûbî" denildi. 1252 (m. 1836) senesinde İstanbul’da vefât etti. Şeyhülislâm Hamdizâde Mustafa Efendi’den, Gelenbevî İsmâil Efendi’den, kırâat ilmi ve yüksek ilimleri okudu. Bir dersinde şunları anlattı:
Akıl sahibi olan herkesin açıkça gördüğü gibi, kâinâta ibret nazarı ile bakıldığında, bütün işlerin ve hâllerin bir nizâm [düzen] içinde, değişmeyen kanunlara bağlı olduğu görülür. O kanunları koyan ve aynı şekilde hıfz eden bir Hâlıkın [yaratıcının], yâni vâcib-ül vücûd olan, Allahü teâlânın lâzım olduğu, aklıselîm sahibi olanlarca hemen anlaşılır. İşte cenâb-ı Hak, bu mebde-i evvel (her şeyin ilk başlangıcı) ve keyfiyyeti, nasıl olduğu akıl ile anlaşılamayan, ezelî ve ebedî olan, mutlak yaratıcıdır. O, bütün kemâlâtı ve üstünlükleri kendisinde toplamıştır. Ehaddir, yâni zâtında, fiillerinde ve sıfatlarında birdir. Benzeri yoktur.
Allahü teâlâ birdir, ezelîdir, ebedîdir ve kadîmdir. Her dürlü değişmekten uzaktır. Ondan başka her şey, bu varlık âleminde, zaman geçmesi ile eskiyerek bozulur ve değişmelere uğrar. Allahü teâlâ ise, her türlü değişiklikten berîdir, uzaktır. O, hiç değişmez. “Bir, bir daha, iki eder” sözü zamanla hiç değişmeyeceği gibi, asırlar ve zamanın geçmesi de, Allahü teâlânın birliğini, ilmini ve kudretini değiştirmez.
Akıl gibi bir nîmet verilmek ile, diğer mahlûklar içinden seçilmiş olan insan, yeryüzünde yaratıldığından beri, Allahü teâlânın var olduğunu anlamaktadır. Bu hakîkat, her din ve mezhepte, değişik bir şekil ile açıklanarak, ortaya konmuştur. Fakat, insanların akılları değişik, anlama kâbiliyetleri farklı olduğundan, herkes yaratıcıyı aradığında, Onu kendi tabîatına, meşrebine, ilim ve idrâkine uygun bir tarzda tasavvur etmiştir. Onu kendi anlayışına ve meşrebine göre tarif etmiştir. Çünkü insan, aklının aczi ve noksanlığı sebebi ile anlamadığını, bilmediğini, bildikleri gibi sanmıştır. Hakîkati bulduk diyenlerin çoğu, mecûsîlik, putperestlik gibi şerrin, bâtıl şeylerin tam içine dalmışlar, bu sebep ile şirk ve dalâlete düşmüşlerdir.
İnsan, kendi noksan aklı ile, mutlak yaratıcıyı anlayamayacağından, merhametlilerin en merhametlisi olan Allahü teâlâ, her asırda, her kavme Peygamberler göndermiştir. Böylece, işin hakîkatini, doğrusunu insanlara öğretmiştir.
.
Allah, en hayırlı koruyucudur
Ebû Muhammed Sa’bî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 553 (m. 1158) yılında Yemen’de, Sehfene’de vefât etti. Yemen’deki ilim merkezlerinde ilim öğrendikten sonra, Hicaz tarafına gitti. Hicaz’da İslâm âleminin çeşitli bölgelerinden gelen âlimlerin ilminden istifâde etti. Zamanında, Yemen Müslümanlarının en ileri gelen âlimi oldu.
Talebeleri anlatır: Bir gün Ebû Muhammed Sa’bî ile birlikte, bir yerden bir başka yere giderken, ıssız bir dağ başında Müleyke kabilesinden eşkıyalar önümüzü kesti. Üzerlerimizde ne varsa önlerine attık. Ebû Muhammed Sa’bî’nin üzerinde hiçbir şey çıkmayınca, para vermek istemeyip sakladığını zannettiler ve kılıçla hücum ettiler. Eşkıya, kılıcını vurduğu hâlde kesmediğini görünce şaşırdı. Tövbe edip, sâdık talebe oldu. Yüksek ilimleri öğrenip, güzel amelli sâlih insanlardan oldu. Hocamıza kılıcın kesmemesinin sebebini sorduğumuzda, eşkıyanın hücumu sırasında “Hıfz âyetlerini” okuduğunu bildirdi. Bu âyet-i kerîmeleri nasıl öğrendiğini de şöyle anlattı:
“Bir gün arkadaşlarımla beraber dolaşmaktayken, bir kurdun zayıf bir koyunla oynaştığını gördük, merak edip yaklaştık. Kurt koyunla, koyunun yavrusu ile oynadığı gibi oynamaktaydı. Kurt, bizim yaklaştığımızın farkına varınca kaçıp uzaklaştı. Koyunu tutup, kurdun yaralayıp yaralamadığını kontrol ederken, boynuna yazılı bir kâğıdın bağlanmış olduğunu gördük. Kâğıtta; Bekâra sûresi ikiyüzellibeşinci âyet-i kerîmesi, meâlen; (Göklerin ve yerin muhafazası, O’na ağırlık ve zorluk vermez, O çok yüce, çok büyüktür.) Yûsuf sûresi altmışdördüncü âyet-i kerîmesi, meâlen; (Allah en hayırlı koruyucudur. Ve O, merhamet edenlerin en merhametlisidir.) Saffât sûresi yedinci âyet-i kerîmesi, meâlen; (Biz semâyı, tâatten çıkmış olan şeytandan koruduk.) Hicr sûresi onyedinci âyet-i kerîmesi, meâlen; (Biz semâyı, Allahü teâlânın rahmetinden kovulan her şeytandan koruduk.) Fussilet sûresi onikinci âyet-i kerîmesi, meâlen; (Biz dünyâ göğünü, duyduklarını çalan şeytandan koruduk, işte bu Azîz, Alîm olan Allahü teâlânın takdîridir.) Târık sûresi dördüncü âyet-i kerîmesi, meâlen; (Hiçbir nefs yoktur ki, üzerinde amellerini koruyan bir melek bulunmasın.) Burûç sûresi, onikinci âyet-i kerîmeden sonuncu âyet-i kerîmeye kadar yazılı idi. İşte orada görüp ezberlediğim âyet-i kerîmeleri burada, eşkıyanın karşısında okuyunca, onların kılıçları kesmez oldu.”
.
Vakitleri çalışmakla ve ibâdetle geçirmelidir
İmâmüddîn ibn-üs-Sükkerî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 553 (m. 1158)’de Mısır’da doğdu. 624 (m. 1227)’de vefât etti. Talebelerine şöyle vasiyette bulundu:
Bütün ibâdetlerini, iyiliklerini kusurlu bilmelidir. Allahü teâlânın emirlerini tam yapamadığını düşünmelidir. Ebû Muhammed Abdüllah bin Menâzil buyurdu ki: "Allahü teâlâ çeşitli ibâdetleri bildirdi. Sabrı, sıdkı, namazı, orucu ve seher vakitleri istiğfâr etmeyi buyurdu. İstiğfârı en sonra söyledi. Böylece kula, bütün ibâdetlerini, iyiliklerini kusurlu görüp, hepsine af ve magfiret dilemesi lâzım oldu."
Câfer bin Sinân buyurdu ki: "İbâdet, iyilik yapanların, kendilerini, günah işleyenlerden üstün görmeleri, onların günahlarından daha fenadır."
Ali Mürte'iş hazretleri, Ramazan-ı şerifin yirmisinden sonra itikafı bırakıp câmiden dışarı çıktı. Niçin çıktın dediklerinde, "Hâfızların tegannî ile okuduklarını ve bununla övündüklerini görünce, içeride duramadım" buyurdu.
Kendinin ve çoluk çocuğunun nafakasını helâldan kazanmak için çalışmalıdır. Bunun için, ticâret, sanat yapmak lâzımdır. Selef-i sâlihîn, hep böyle çalışıp kazanırlardı. Helâl kazanmanın sevaplarını bildiren pekçok hadis-i şerif vardır. Muhammed bin Sâlim hazretlerine; "Çalışıp kazanalım mı, yoksa yalnız ibâdet yapıp tevekkül mü edelim?" dediklerinde, "Tevekkül etmek, Resûlullahın hâlidir. Çalışıp kazanmak da, Onun sünnetidir. Çalışıp da tevekkül ediniz" buyurdu.
Ebû Muhammed bin Menâzil, "Çalışıp da tevekkül etmek, bir yere çekilip ibâdet yapmaktan hayırlıdır" buyurdu.
Yemekte, içmekte adaleti, yâni orta hâlde olmayı gözetmelidir. Gevşeklik verecek kadar çok yememeli. İbâdet yapamayacak kadar da, perhîz etmemelidir. Evliyânın büyükleri de böyle buyurmuşlardır...
Sözün kısası, ibâdet ve iyilik yapmaya yardımcı olan her şey, iyi ve mübârektir. Bunları azaltanlar da, yasaktır. Her iyi işte, niyete dikkat etmelidir. İyi niyet olmadıkça, o işi yapmamalıdır. İslâmiyete uymayanlardan, bid'at ve günah işleyenlerden uzlet etmeli, yâni bunlarla görüşmemelidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Hikmet, on kısmdır. Dokuzu uzlettedir. Biri de, az konuşmaktadır. ) Böyle insanlarla zarûret kadar görüşmelidir. Vakitleri, çalışmakla, zikir, fikir ve ibâdetle geçirmelidir
.
Abdesti bozanlar ve bozmayanlar
Ebû Bekr Harrânî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 549 (m. 1154) senesinde Urfa-Harran’da doğdu, 624 (m. 1227) senesinde aynı yerde vefât etti. Bağdad’da İbn-i Şâtîl ve başkalarından hadîs-i şerîf dinledi. Daha sonra Vâsıt’a giderek orada Hanefî mezhebi fıkıh ilmi tahsil etti. Buyurdu ki:
Hanefî mezhebinde abdesti bozan şeylerden bazıları şunlardır: Önden ve arkadan çıkan her yaşlık, yayılmasa bile, başka yerden çıkan kan ve hastalıkla çıkan sıvı, yıkaması lâzım olan yere yayılınca, abdesti bozar. Burun kemiklerine kan inince bozulur. Çünkü, buraya suyu ulaştırmak sünnettir. Kulak deliği de böyledir. Dert ile, ağrı ile gözyaşı bozar. Ağlamak, çok gülmek ile ve soğan, tozlar tesiri ile akan gözyaşı ve nezle ile akan burun suyu bozmaz.
Mayasıl, parmak arası pişinti, kabarcık, uyuz, çiçek suları ve yakı konulan yerden çıkan sular bozmaz diyen âlimler vardır. Zarûret hâlinde bu söze göre amel olunacağı, İbni Âbidînde yazılıdır. Sülük, kene, büyük tahta biti fazla emerek ve hacamat ile kan alınca bozulur. Bunun için, şırınga iğnesi ile kan alınca da abdest bozulur. Kene, tahta biti, sivrisinek az emerlerse bozulmaz.
Yakı altına çıkan kan, irin, üstündeki bezde ve etrâfında görünmedikçe bozmaz. Yakı, sargı çıkarılınca, üzerinde görülürse, o anda bozulur. Ağız dolusu kay, tükürüğe müsâvî kan bozar. Tükürük kandan sararmış ise, bozmaz. Kızarmış ise, bozar. Ayva, elmanın ısırılan yerinde kan görülürse, bozmaz.
Mâlikî ve Şâfiî'de ciltten akan şeyler abdesti bozmaz. Yan veya sırt üstü yatarak veya dirseğine yâhut bir şeye dayanıp veya bir dizini dikip diğer uyluğu üzerine oturarak uyumak abdesti bozar. Dayandığı şey çekilince düşmezse bozulmaz. Namazda uyumak, dizlerini dikip, başını dizleri üzerine koyarak, bağdaş kurarak, diz çökerek, teverrük ederek uyumak bozmaz. Teverrük, kadınların namazda oturdukları gibi oturmaktır.
Bayılmak, sarhoş olmak, namazda sesli gülmek bozar. Yaradan katı kan, et düşmek, yaradan, burundan, kulaktan kurt düşmek, abdest uzvuna el sürmek, yabancı kadına dokunmak, balgam kusmak, gülmek, ağlamak bozmaz. Yabancı kadına dokunmak Şâfi'îde mutlaka bozar. Mâlikîde ve Hanbelîde şehvet ile olunca bozar.
.
Şüphe etmek küfre sebep olur
İbn-i Ziyâd hazretleri Şâfiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 238 (m. 852) senesinde Horasan’da Nişâbûr’da doğdu. Buradan Irak, Şam, Mısır şehirlerine giderek ilim tahsil etti. Son olarak Bağdâd’a yerleşti. 324 (m. 936) senesinde vefât etti. Buyurdu ki:
Âlemlerin, şaşılacak bir nizâm içinde olduklarını görüyoruz. Fen, her sene, âlemdeki mahlûklar arasındaki nizâmları, yeni yeni keşfetmektedir. Bu nizâmları yaratanın, (Hay) diri, (Âlim) bilici, (Kâdir) gücü yetici, (Mürîd) dileyici, (Semî') işitici, (Basîr) görücü, (Mütekellim) söyleyici ve (Hâlık) yaratıcı olması lâzımdır. Çünkü, ölmek ve câhil olmak ve gücü yetmemek ve zorla yapmak, sağırlık ve körlük ve söyleyememek, birer kusurdur, utanılacak şeylerdir. Bu kâinâtı, bu âlemi, bu nizâm üzere yaratanda ve yok olmaktan koruyanda, böyle kusurlu sıfatların bulunması olacak şey değildir.
Bundan başka, bu kemâl sıfatlarını, mahlûklarda da görüyoruz. Bunları mahlûklarında da yaratmıştır. Bu sıfatlar, kendisinde bulunmasaydı, mahlûklarında nasıl yaratabilirdi? Bu sıfatlar kendisinde bulunmasaydı, mahlûkları Ondan daha üstün olurlardı.
Bu âlemleri yaratanda, bütün kemâl [üstün] sıfatların bulunması ve noksan sıfatlardan hiçbirinin bulunmaması lâzımdır. Çünkü, noksan, kusurlu olan, Hudâ, yaratıcı olamaz.
Aklın gösterdiği bu delîlleri bir yana bırakırsak, Kur'ân-ı kerimdeki âyet-i kerimeler ve Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın hadis-i şerifleri de, Allahü teâlânın kemâl sıfatları olduğunu açıkça bildirmektedir. Bunda şüphe etmek câiz değildir. Şüphe etmek küfre sebep olur. Yukarıda yazılı sekiz kemâl sıfatına (Sıfât-ı sübûtiyye) denir. Yâni, Allahü teâlânın sıfât-ı sübûtiyyesi sekizdir. Allahü teâlâda, bütün kemâl sıfatlar vardır. Onun zâtında ve sıfatlarında ve işlerinde hiçbir kusur ve karışıklık ve değişiklik yoktur.
Kur'an-ı kerimin, Allahü teâlânın zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde bir olduğunu bildiren âyet-i kerimeler ile dolu olduğunu bildirmiştik. İhlâs sûresinin birinci âyetinde meâlen: ([Yâ Muhammed! Allahü teâlâdan suâl edenlere] de ki, O Allah [zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde] birdir) buyurulmuştur. Bekara sûresinin yüzaltmışüçüncü âyetinde meâlen: (Sizin ilâhınız, bir olan Allahtır. Ondan başka ilâh yoktur. Dünyada nîmetlerini bütün herkese, âhirette ise, sâdece müminlere rahmet ve ihsân edicidir) buyurulmuştur. Bunların pek çok misâlleri Kur'ân-ı kerimde vardır.
.
Kalbinin ürperdiği işi yapma
Nâsıruddîn ibn-ül-Münîr hazretleri fıkıh ve tefsîr âlimidir. 620 (m. 1223)’de doğdu. 683 (m. 1284)’de İskenderiyye’de vefât etti. Talebelerine şöyle buyurdu:
Günah işleyince, hemen tövbe etmelidir. Gizli işlenen günahın tövbesi gizli olur. Açık işlenmiş günahın tövbesi açık olur. Tövbeyi geciktirmemelidir. (Kiramen kâtibîn) melekleri, günahı hemen yazmaz. Tövbe edilirse, hiç yazılmaz. Tövbe edilmezse yazarlar. Câfer bin Sinân buyurdu ki: "Günaha tevbe etmemek, bu günahı yapmaktan daha fenadır." Hemen tövbe etmeyen de, ölmeden önce tövbe etmelidir. Verâ ve takvâyı elden bırakmamalıdır. (Takvâ) açıkça yasak edilmiş olan şeyleri, (Verâ) şüpheli şeyleri yapmamaktır.
Yasak edilenlerden sakınmak, emrolunanları yapmaktan daha faydalıdır. Büyüklerimiz buyurdu ki: "İyiler de, kötüler de, iyilik yapar. Fakat, yalnız sıddîklar, iyiler, günahtan sakınır."
Mâruf- i Kerhî hazretleri buyurdu ki: "Yabancı kadına bakmaktan pek sakınınız! Hattâ dişi koyuna bile bakmayınız!"
Hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü Allahü teâlânın huzuruna kavuşanlar, verâ ve zühd sahipleridir) buyuruldu. Yine hadis-i şerifte, (Verâ sahibinin namazı makbûl olur). (Verâ sahibi ile birlikte bulunmak ibâdettir. Onunla konuşmak sadaka vermek kadar sevaptır) buyuruldu.
Kalbinin ürperdiği işi yapma! Nefsine uyma! Şüphe ettiğin işlerde kalbine danış! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Nefse sükûnet ve kalbe ferahlık veren iş, iyi iştir. Nefsi azdıran, kalbe heyecan veren iş günahtır.)
Yine hadis-i şerifte, (Helâl olan şeyler bellidir. Haramlar da bildirilmiştir. Şüpheli olanlardan kaçınız. Şüphesiz bildiklerinizi yapınız!) buyuruldu. Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, şüphe edilen ve kalbi sıkan şeyi yapmamalı. Şüphe edilmeyeni yapmak câiz olur. Bir hadis-i şerifte, (Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerimde helâl ettiği şeyler helâldir. Kur'ân-ı kerimde bildirmediği şeyleri affeder) buyuruldu. Şüpheli bir şeyle karşılaşınca, eli kalb üzerine koymalı. Kalb çarpması artmazsa, o şeyi yapmalı. Eğer, fazla çarparsa yapmamalıdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Elini göğsüne koy! Helâl şeyde kalb sâkin olur. Haram şeyde çarpıntı olur. Şüpheye düşersen yapma! Din adamları fetvâ verseler de yapma!) İmanı olan, büyük günaha düşmemek için, küçük günahtan kaçar.
.
Ölünceye kadar tövbe kabul olur
Hasırcızâde Mustafa İzzî Efendi son devir Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1823 (H.1239) senesinde İstanbul'da vefât etti. Büyük âlim Süleymân Sıdkî Efendinin terbiyesiyle yetişti. Hocasının emriyle Sütlüce'deki dergâha yerleşip, insanları irşâda başladı. Dergâhı, "Hasîrîzâde dergâhı" diye şöhret buldu. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Günah işleyince, hemen [kalb ile] tövbe ve [dil ile] istiğfâr etmelidir. Gizli yapılan günahın tövbesi gizli, âşikâr yapılanın tövbesi âşikâr olmalıdır. Tövbeyi geciktirmemelidir. Günah işleyince, melekler üç saat yazmaz. Bu zamanda tövbe edilirse, hiç yazılmaz. Tövbe edilmezse, bir günah yazılır. Tövbeyi geciktirmek, daha büyük günahtır. Ölünceye kadar tövbe kabul olur. Takvâyı [haramlardan sakınmayı] ve verâı [şüphelilerden de sakınmayı] huy edinmelidir. Menhî [yasak] olandan sakınmak, emri yapmaktan daha mühimdir. Çünkü bu yolda ilerlemekte [yâni kalbi temizlemekte ve nefsi ezmekte], yasaklardan sakınmak, emirleri yapmaktan daha fazla ilerletir, daha faydalıdır. İyi işleri, iyi insanlar da, fâcirler de yapar. Fakat, ancak sıddıklar, îmanı kuvvetli olanlar, haramlardan sakınır. Hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü, Allahü teâlânın ihsânına kavuşacakların başında, verâ ve zühd sahipleri bulunacaktır) buyuruldu. [Zühd, helâl malın fazlasından da sakınmaktır.]
Hadis-i şerifte, (Verâ sahibi imamın arkasında kılınan namaz kabul olur. Verâ sahibine verilen hediye kabul olur. Verâ sahibi ile oturmak ibâdet olur. Onunla konuşmak, sadaka olur) buyuruldu. [Kabul olur, çok sevap verilir demektir.]
Hadis-i şerifte, (Verâ sahibi imam ile kılınan iki rekât namaz, fâsık ile kılınan bin rekâttan daha eftaldir) buyuruldu. [Eftal, sevabı daha çok demektir.]
Bir işi yaparken, kalbin rahat etmezse, [sıkılırsa, çarparsa], o işi terk et! Şüphe ettiğin işleri yapmakta, kalbini müftî yap! Hadis-i şerifte, (Kalbin sâkin olduğu [rahat ettiği, beğendiği] ve nefsin sıkıldığı [beğenmediği] işler, hayırlıdır. Yalnız nefsin sâkin olduğu iş şerdir) buyuruldu. Bir hadis-i şerifte, (Helâl ve haram olan şeyler açık bildirilmiştir. Şüpheli şeylerden sakın! Açık bildirilmiş olanlara tâbi ol!) buyuruldu. Bir hadis-i şerifte, (Helâl ve haram olan şeyleri, Allahü teâlâ, açık bildirdi. Bildirmediklerini affeder) buyuruldu. Şüpheli bir şey ile karşılaşınca, elini göğsünün [kalbinin] üstüne koy! Çarpıntı olmazsa, o işi yap! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Elini kalbinin üzerine koy! Helâl olan şey yapılırken, kalb sâkin olur [rahat eder].
.
Onun dînine uymayan her iş kıymetsizdir
Şemseddîn ibn-i Zühre hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden olup tefsîr ilminde de büyük âlim idi. 757 (m. 1357)’de Lübnan’da Habrâd’da doğdu. 848 (m. 1444)’de Trablus’ta vefât etti. Talebelerine şöyle vasiyette bulundu:
Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) uymakta gevşek olanları, Onun ışıklı yolundan ayrılanları din adamı sanmayınız! Onların yaldızlı sözlerine ve ateşli yazılarına aldanmayınız! Bütün saadetlerin yolu İslâmiyettir. Kurtuluş yolu, Resûlullahın izinde olmaktır. Hak ile bâtılı ayıran alâmet, Resûlullaha uymaktır. Onun dînine uymayan her söz, her yazı ve her iş kıymetsizdir. Abdullah ibni Mübârek hazretleri buyurdu ki: (Müstehabları yapmakta gevşek davranan, sünnetleri yapamaz. Sünnetleri yapmakta gevşeklik de, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan da, marifete, Allahü teâlânın rızasına kavuşamaz.) Bunun içindir ki, hadis-i şerifte, (Günah işlemek, insanı küfre sürükler) buyuruldu.
Evliyânın büyüklerinden Ebû Sa'îd Ebülhayr hazretlerine sordular: "Filanca kimse su üstünde yürüyor. Buna ne dersiniz?" Bunun kıymeti yoktur. Ördek ve kurbağa da suda yüzer dedi. "Filan adam havada uçuyor" dediler. Sinek ve çaylak da uçuyor. Sinek kadar kıymeti var dedi. "Filan kimse, bir anda şehirden şehire gidiyor" dediler. Şeytan da, bir solukta şarktan garba gidiyor. Böyle şeylerin dînimizde kıymeti yoktur. Mert olan, herkesin arasında bulunur. Alışveriş yapar, evlenir. Fakat, bir an Rabbini unutmaz buyurdu.
Evliyânın büyüklerinden Ebû Ali Rodbârî hazretlerine "Bir din adamı, çalgı dinliyor. Kalbim temizdir. Sen kalbe bak diyor. Buna ne dersin?" dediklerinde, "onun gideceği yer Cehennemdir" buyurdu.
Ebû Süleymân-ı Dârânî hazretleri buyurdu ki: (Düşüncelerimi, niyetlerimi önce Kitap ile ve Sünnet ile karşılaştırıyorum. Bu iki âdil şâhide uygun olanları söylüyor ve yapıyorum.)
Hadis-i şerifte, (Bid'at sahipleri Cehenneme gideceklerdir) buyuruldu. Bir hadis-i şerifte, (Bid'at ortaya çıkaran ve bunu yapan kimseye şeytan çok ibâdet yaptırır. Onu çok ağlatır) buyuruldu. Yine hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, bid'at işleyenin oruçlarını, namazlarını, haclarını, ömrelerini, cihâdlarını, farzlarını ve nâfile ibâdetlerini kabul etmez. Bunlar, yağdan kıl çıkar gibi İslâmdan çıkarlar) buyuruldu.
.
Kur'ân-ı kerim Allah kelâmıdır
Muhammed bin Ahmed hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. "İbn-i Ziyâ" adıyla meşhur olmuştur. 789 (m. 1387)’de Mekke-i mükerremede doğdu. 854 (m. 1450)’de orada vefât etti. Bir dersinde şöye anlattı:
Allahü teâlânın isimleri (Tevkîfî)dir. Yâni İslâmiyetin bildirmesine mevkûftur, bağlıdır. İslâmiyetin bildirdiği isimleri söylemelidir. İslâmiyetin bildirmediği ismler söylenemez. Ne kadar kâmil, güzel isim olsa da, söylenmemelidir. Cevâd denir. Çünki islâmiyet, Cevâd demektedir. Fakat, yine cömert manasında olan (Sahî) ismi söylenemez. Çünki İslâmiyet Ona sahî dememiştir. [Şu hâlde, tanrı da denemez. Hele ibâdet ederken, ezan okurken, Allah ismi yerine, tanrı demek, çok günah olur.]
Kur'ân-ı kerim, Allah kelâmıdır. Onun sözüdür. Sözünü, İslâm harflerinin ve seslerinin içine sokarak, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma göndermiştir. Bununla kullarına emirlerini, nehylerini, yâni yasaklarını bildirmiştir.
Biz mahluklar, boğazımızdaki ses iplikçikleri, dil ve damağımız ile konuşuyoruz. Arzularımızı harf ve ses şekline sokuyoruz. Allahü teâlâ da, ses zarları, ağız, dil olmaksızın, kendi kelâmını, büyük kudreti ile, harf ve ses içinde kullarına göndermiştir. Emirlerini, nehylerini harf ve ses içinde meydana çıkarmıştır. Her iki kelâm da, Onundur. Yâni harf ve ses içine sokulmadan evvelki (Kelâm-ı nefsî)si ve harf ve ses içinde bulunan (Kelâm-ı lafzî)si, hep Onun kelâmıdır. Her ikisine de kelâm demek doğrudur. Nitekim bizim de, nefsî ve lafzî kelâmımızın ikisi de, sözümüzdür. Kelâm-ı nefsîye hakîkî deyip, lafzîye mecâz demek, yâni kelâm gibi demek, yanlıştır. Çünki, mecâz olan şeyler, reddedilebilir. Allahü teâlânın kelâm-i lafzîsini reddedip buna, Allah kelâmı değildir demek, küfürdür. Evvelce gelen Peygamberlere gönderilen kitaplar ve sayfalar da, hep Allah kelâmıdır. O kitaplarda ve sayfalarda ve Kur'ân-ı kerimde bulunanların hepsi, (Ahkâm-ı ilâhî)dir. Her vakte uygun olan hükümleri, o zamanın insanlarına göndermiştir.
Allahü teâlâyı müminler Cennette, cihetsiz olarak ve karşısında bulunmayarak ve nasıl olduğu anlaşılmayarak ve ihâtasız, yâni bir şekilde olmayarak görecektir. Allahü teâlâyı âhirette görmeye inanırız. Nasıl görüleceğini düşünmeyiz. Çünki, Onu görmeyi akıl anlayamaz. İnanmaktan başka çâre yoktur...
.
Bilenlerden sorup öğreniniz
Şemseddîn Muhammed bin Zeyn hazretleri kırâat, nahiv ve edebiyat âlimlerindendir. 760 (m. 1359)’da Mısır’ın batısında Nehrâriyye’de doğdu. 845 (m. 1441)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Selef-i sâlihînin riyâzetleri, ibâdetleri, bütün sözleri ve ictihâdları, Kur'ân-ı kerime ve hadis-i şeriflere uygun idi. Selef-i sâlihîn azîmet ile amel ederler, Müslümanlara da, ruhsat ile hareket etmeleri için fetvâ verirlerdi. Hadis-i şerifte, üçüncü asırdan sonra, yalan ve iftirânın çoğalacağı bildirildi. Bid'atler, dalâletler artacaktır. İtikatta ve amelde, Selef-i sâlihînin yolundan ayrılanlar, sapanlar çoğalacaktır. Kitaba, Sünnete ve Selef-i sâlihînin icmâ'ına sarılan fıkıh âlimleri ve tasavvuf yollarının sâlikleri kurtulacak, bunlardan ayrılanlar felakete sürükleneceklerdir. Fıkıh âlimleri ve tasavvuf yolunun mütehassısları kıyâmete kadar bulunacak. Fakat kimler olduğu kesin olarak bilinmeyecektir. Ancak, Müslümanların söz birliği ile şehâdet ettikleri kimseler belli olacaktır.
Her Müslümanın (İlmihâl) öğrenmesi farz-ı ayndır. Allahü teâlâ, (Bilenlerden sorup öğreniniz!) buyurdu. Bilmeyenlerin, âlimlerden ve bunların kitaplarından öğrenmeleri lâzım oldu. Bunun için, hadis-i şerifte, (İlim öğrenmek, erkeklere de kadınlara da farzdır) buyuruldu. Bu emirler, beden ile ve kalp ile yapılması ve sakınılması lâzım olan bilgileri, (İlmihâl) kitaplarından öğrenmek lâzım olduğunu ve câhil din adamlarının, mezhepsizlerin sözlerine, kitaplarına aldanmamayı göstermektedir.
Doğru yolun âlimleri söz birliği ile bildirdiler ki, her Müslümanın Ehl-i sünnet itikatını kısa olarak ve günlük işlerindeki ve ibâdetlerdeki farzları ve haramları iyice öğrenmeleri farz-ı ayndır. Bunların fazlasını ve Arabî lisanının oniki âlet ilmini öğrenmek ve tefsîr ve hadis-i şerif ve fen ve tıb bilgilerini, hesap, yâni matematik öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Bu farz-ı kifâyeyi, bir şehirde, bir kişi öğrenirse, bu şehirde bulunanların öğrenmeleri farz olmaz. Müstehab olur. Şehirde fıkıh kitaplarının bulunması da, İslâm âlimlerinin bulunması gibidir. Böyle şehirde, fıkıh bilgilerinin fazlasını ve tefsîr ve hadis öğrenmek hiç kimseye farz olmaz. Müstehab olur. Ahkâmın delîllerini bulup incelemek, hiçbir zaman, hiçbir kimseye farz değildir. Yalnız âlimlere her zaman, müstehabdır.
.
Siz, ümmetlerin en iyisi oldunuz
Kemâleddîn ibn-i Zemlikânî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 667 (m. 1269)’da Şam’da doğdu. 727 (m. 1327)’de vefât etti. Dürret-ül-mudiyye adlı eserinde buyuruyor ki:
Âlimler bildirmişlerdir ki; müftînin (fetvâ veren zâtın) şartı, kendilerine mütekaddimîn denilen önce gelen hakîkî İslâm âlimlerinin sözlerine uymayan fetvâ vermemesidir. Şayet müftî bu kaideye uygun olmayan bir fetvâ verirse kabul olunmaz, reddolunur. Bu hâl, Kitâb, Sünnet ve ümmetin İcmâ’ına muhalefet etmenin câiz olmadığına delâlet etmektir. Nisa sûresi 115. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki:
“Hidâyet yolunu öğrendikten sonra Peygambere uymayıp, müminlerin yolundan ayrılanı, saptığı yola sürükleriz ve çok fenâ olan Cehenneme sokarız.” Müminlerin yoluna karşı çıkıp onların yolundan başkasına uyanlar bu âyet-i kerîmede şiddetli bir şekilde tehdîd edilmiştir.
Ümmetin icmâ’ına karşı gelen, müminlerin yolundan başkasına uymuş olur. Öyleyse, böyle bir kimsenin sözüne nasıl itibâr olunur? Bekâra sûresi 143. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki:
“(Ey Müslümanlar!) Sizi seçkin ve şerefli bir ümmet kıldık ki bütün insanlar üzerine adâlet örneği ve hak şâhidleri olasınız.” Âyet-i kerîmede geçen 'veset', seçilmişler, 'şühedâ' ise insanlara karşı adâletli olanlardır. O hâlde böyle olan kimseler, hata ve bozuk iş üzerinde asla birleşmezler.
Yine, Âl-i İmrân sûresinin 110. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Siz ümmetlerin en iyisi oldunuz, insanların iyiliği için yaratıldınız, iyilik yapılmasını emreder, kötülükten nehyedersiniz” buyuruldu. Bu âyet-i kerîme delâlet ediyor ki; onların hepsi, her iyiliği emrederler, her kötülüğü de menederler.
İnsanlar iki kısımdır: 1- Kitap ve sünnetten hüküm çıkarabilen müctehid âlim. 2- Müctehidi taklid eden mukallid. Müctehidin vazîfesi, yeni bir hâdise ortaya çıktığı zaman, o hâdiseye dâir hükm-i şer’îyi delîllerden çıkarmaktır. Mukallidin vazîfesi ise âlimlerin sözlerine uymaktır. Mukallid olan bir kimse, bir âyet-i kerîme veya hadîs-i şerîf duyduğu zaman, âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfe uymak sûretiyle, müctehidin bildirdiği hükmü terk edemez. Çünkü mukallid bir kimse bilir ki, müctehid bu âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfi bilmektedir. Bunlarla amel etmeyip, değişik bir hüküm vermeleri, daha kuvvetli başka delîller bulup onlara uydukları içindir.
.
Meyyitin kefaretini velîsi verir
Feyzullahefendizâde Mustafa Efendi 85. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1090'da (m. 1679) İstanbul'da doğdu. Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendî'nin oğludur. Babasından ve onun muhitine mensup ilim adamlarından ders alarak yetişti. Sonra Mekke kadılığına tayin edildi. 1148'de (m. 1736) Şeyhülislâmlığa getirildi. 1158'de (m. 1745) vefat etti.
Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Namaz iskâtı, meyyiti namaz borçlarından kurtarmak demektir. Bunun için namazlarının kefareti verilir. Kefaret verilmesi için, ölmeden önce, vasiyet etmesi ve kefarete yetişecek kadar mal bırakması vâcibdir. Yâni, bıraktığı malın üçte biri kefaret miktârından az olmamalıdır. Kefareti velîsi verir. Meyyitin velîsi, vasiyet ettiği kimsedir. Yâhut vârislerinden biridir.
Kefaret için vasiyet eden meyyitin bıraktığı malın üçte biri, bütün kefaretleri için yetişmezse velî, vârislerin izni olmadan, üçte birden fazla mal ile kefaret yapamaz. Üçte biri kefaretlere yetişiyor, fakat borcu varsa, alacaklı iskâtı için verse de, kefaretten önce borcu ödenir. Hakkını aldıktan sonra, kefaret için hediye etmesi câiz olmaz. Çünkü, kefaret yalnız vârisin hibe ettiği mal ile olur.
Bütün ömrünün namazlarının kefareti için vasiyet edenin ömrü bilinmiyorsa, vasiyet bâtıl olur. Fakat malın üçte biri, ömrünün namazları için tahmin edilenden az ise, malının üçte birinin hepsini vasiyet etmiş olacağından, belli miktâr malın vasiyeti olur ve sahih olur. Meyyit vasiyet etmiş olsa dahi, velînin [yâni vârisinin veya vasînin] kefaret yapmak için teberru' yapması vâcib değildir.
Meyyitin malının üçte biri kefaretlerine yetişecek kadar mal bırakması ve bu malının üçte biri ile kefaret yapılmasını vasiyet etmesi vâcibdir. Malının üçte biri bir kısmı ile devir yapılmasını, geri kalanının vârislere veya başkalarına teberru' edilmesini vasiyet ederse, vâcibi terk etmiş olur. Bu ise, günahtır. Bunun için, malının üçte bir kısmı ile devir yapılmasını, geri kalanı ile Kur'ân-ı kerim ve tehlîl hatimleri yapılmasını vasiyet etmek sahih olmaz. Bundan başka ücret ile Kur'ân-ı kerim okumak câiz değildir. Ücreti alan da, veren de günah işlemiş olur. Ücret ile, Kur'ân-ı kerim öğretmek câiz olur denildi ise de, okumak câiz olur diyen olmamıştır.
.
Kur’ân-ı kerîm, nikâh yapmayı emretmekte
Mecdüddîn-i Mûsulî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 599 (m. 1202) senesinde Musul’da doğdu. Şam’a giderek meşhur âlimlerden ilim tahsil etti. Yaşadığı devirde, fıkıh ve usûl ilimlerindeki âlimlerin en büyüğü oldu.
Bir müddet Kûfe kadılığı (hâkimliği) yaptı. Daha sonra Bağdad’a gidip, ders okutmaya başladı. 683 (m. 1284) senesinde Bağdad’da vefât etti. “Muhtâr” ve bunun şerhi olan “İhtiyâr” kitapları meşhûrdur. Mecdüddîn-i Mûsulî, “İhtiyâr” kitabında diyor ki:
“Nikâh”, evlenmek için yapılan akid, yani sözleşme demektir. Kur’ân-ı kerîm, nikâh yapmayı emretmektedir. Nisa sûresinin üçüncü âyetinde meâlen; “Helâl olan kadınlardan nikâh ediniz!” buyuruldu. Yirmiüçüncü âyetinde meâlen; “Onları, sahiplerinin izni ile nikâh ediniz” ve Nûr sûresinin otuzikinci âyetinde meâlen; “Zevci olmayanları nikâh edin!” buyuruldu.
Hadîs-i şerîfte de; “Nikâh, ancak şâhitlerle olur” ve “Nikâhlanın, çoğalın! Kıyâmet günü, ümmetlere karşı sizinle övüneceğim” ve “Nikâh yapmak, benim sünnetimdir. Sünnetimi terk eden, benden değildir” buyuruldu.
Âyet-i kerîmeler, hadîs-i şerîfler ve icmâ’-ı ümmet, nikâhın meşrû olduğunu, ibâdet olduğunu bildiriyorlar. Nikâh yapmak, sünnet-i müekkededir. Bazen farz olur. Zulüm, işkence yapmak korkusu olunca mekrûh olur. Nikâh, iki kişinin mazi (geçmiş zaman) olarak söylemeleri ile veya birinin mâzî, diğerinin muzârî (Şimdiki veya gelecek zaman) kelimeleri ile söylemesi ile yapılır. Meselâ, beni zevceliğe (hanımlığa) al deyince, seni zevceliğe aldım demekle olur. Hanefî mezhebine göre, Müslümanların nikâhında iki Müslüman erkeğin veya bir erkekle iki kadının şâhit olarak bulunmaları lâzımdır. Müslümanın zımmî kadını nikâh ederken, iki şahidin de zımmî olmaları caizdir.
Bir erkeğin; annelerini, kızlarını, kız kardeşlerini, halalarını, teyzelerini, kardeşinin kızlarını nikâh etmesi ebedî haramdır. Nesebden haram olan bu yedi kadın, süt ile olduklarında da haramdırlar. Kayınvâlideyi ve gelini ve üvey kızı ve üvey anneyi nikâh etmek de ebedî haramdır. Müslüman erkeğin, Ehl-i kitâb olan kadını, yani Yahudi ve Hıristiyan dininde olan kadını nikâh etmesi caizdir. Başka kâfir kadınla ve mürtet olmuş kadınla evlenmesi caiz değildir.. Müslüman kadının, hiçbir kâfirle evlenmesi caiz değildir. Sapık yolda olanların yaptıkları “Mut’a nikâhı” ve para ile “Muvakkat nikâh” (yani metres tutmak) haramdır.
.
Bidat sahiplerinin kitabını okumak
Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi son devir Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1851 (H.1267) senesinde Tekirdağ'ın Kılıçlar köyünde doğdu. İstanbul'da medrese tahsilininden sonra Müderrislik ve Huzûr Dersleri muhataplığına tâyin edildi.
Mevlana Halid-i Bağdadi’nin halifesi olan Abdülfettâh Akrî’nin halifesi Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî hazretlerine talebe olan Feyzi Efendi, onun önde gelen halîfelerinden oldu. Birçok talebe yetiştirdi. 1926 (H.1345) senesinde İstanbul'da vefât etti. Sohbetleri sırasında;
"Tasavvuf kimseye âr olmamaktır,/Tasavvuf gül olup hâr olmamaktır,/Tasavvuf yok olup var olmamaktır/Kim anlarsa bunu bürhân var onda..." kıtasını sık sık tekrar ederdi. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Allahü teâlâ, her şeyi nizâmlı, düzenli olarak yarattı. Kur'ân-ı kerimde, her şeyin nizâmlı, hesaplı olduğunu bildirdi. Bu nizâma, şimdi, fizik, kimyâ, biyoloji, astronomi kanunları diyoruz. Bu nizâmın devamı için, her şeyi bir sebep ile yaratmaktadır. Maddeleri, birbirlerinin yaratılmasına sebep yaptığı gibi, insanın irâdesini ve kuvvetini de sebep kılmıştır. Bâzen, (hârikulâde) olarak, yâni bu âdetinin hilâfına, sebepsiz de yaratmaktadır. Peygamberlerin duâsı ile sebepsiz yaratmasına, (Mucize) denir. Şeriate uyarak, kalplerini ve nefslerini temizleyen evliyânın duâsı ile sebepsiz yaratmasına, (Kerâmet) denir. Şeytan bunları aldatamaz. Açlık çekerek, sıkıntılar içinde yaşayarak, nefslerini ezip, onu kalbi aldatamaz bir hâle getiren fâsıkların ve kâfirlerin istediklerini, sebepsiz yaratmasına (İstidrâc) ve (Sihir) denir. Sebepsiz iş yapan, gayb olan şeylerin yerlerini ve gelecekte olacak şeyleri haber veren ve cinlerle konuşan bir kimse, şeriate uyuyor ise, bunun velî olduğu anlaşılır. Uymuyorsa, kâfir olduğu, nefsini tasfiye etmiş, cilâlamış olduğu anlaşılır. Bunun kalbi mahlûkların sevgisinden temizlenmemiş, nefsi de Allahü teâlâya düşmanlıktan vazgeçmemiştir. Şeytan da, yanlarından ayrılmaz.
Ehl-i sünnet olmayan, bid'at sahibi, mezhepsiz kimsenin bozuk, sapık din kitabını okuyanın da, dîni, îmanı bozulur. Allahü teâlâ, din ve dünya ihtiyaçlarına kavuşmak için, duâ etmeyi de sebep yaptı. Fakat, duânın kabul olması için, Müslüman olmak, Ehl-i sünnet olmak, sâlih olmak, yâni Allahü teâlânın sevgisine kavuşmak için, çalışmak. Bunun için de, haram yoldan, kul hakkından geçinmemek ve yalnız Allahü teâlâya yalvarmak lâzımdır...
.
Mescid-i Nebevî, takva üzere kuruldu
Nâsıruddîn ibn-i Süneyne hazretleri hadîs, ferâiz ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 535 (m. 1141) târihinde Bağdad yakınlarında Samarra’da doğdu. 616 (m. 1219) yılında Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerîflerini ziyâret güzel bir sünnettir. Resûl-i ekremin kabri şerîflerinin ziyâret edilmesi husûsunda müctehid âlimler icmâ’ etmişler, pek büyük fazilet ve sevâbın olduğunu bildirmişlerdir. Resûlullahı vefâtından sonra ziyâret eden kimse, sanki hayâtında ziyâret etmiş gibidir. Server-i âlemin kabr-i şerîflerini ziyâret eden, O’nun yakınları arasına girer, Resûlullahın şefaatine kavuşur. Medîne-i münevverede ikâmet eden kimse, Resûl-i ekremin bulunduğu o mübârek topraktan nasîbini alır. Orada vefât eden, O’nun şefaatine kavuşur.
Medîne-i münevverede, Resûlullahın mescidine gitmeli, kabr-i şerîfi ziyâret etmeli, Resûlullaha ve O’nun iki mübârek halifesi Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’e selâm vermeli, gerekli olanlar yapılmalı, Resûl-i ekremin mescidinde sesi yükseltmemeli, edebi asla terk etmemeli, Resûlullaha olan hürmet ve tazimde Selef-i sâlihîn gibi olmalıdır. Resûlullahın Ravda-i mutahharasından, minberinden ve mübârek ayaklarının bastığı o yerlerin bereketlerinden istifâde etmelidir. Cebrâil aleyhisselâmın vahiy getirdiği o yerlere bakmakla, oraları görmekle gözleri şereflendirmelidir.
Mescid-i Nebevî, takvâ üzere kurulmuş ve yapılmış bir mesciddir. Orada Ravda-i mutahhara vardır. Burası, Cennet bahçelerinden bir bahçedir. Kur’ân-ı kerîm ve sünnet-i nebeviyye nûrları dünyânın her tarafına buradan yayıldı. Burada bir yer vardır ki, burası Mescid-i haramdan sonra yeryüzünün en kıymetli yeridir. Çünkü orada, Fahr-i âlemin mübârek vücûdu bulunmaktadır. Bu mescidde çok namaz kılmalıdır. Bu sebeple çok nimetlere kavuşulur. Burada kılınan namaz, başka yerlerde kılınan bin namazdan üstündür.
Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman evvel şöyle dua etti: “Allahım! Senden, günahlarımın affını, vücûdumun afiyetini hüsn-ü yakîn ile dünya ve âhirette huzur, refah ve saadeti dilerim. Ey, günah kendisine zarar vermeyen ve mağfiret kendisinden bir şey eksiltmeyen Allahım! Sana zararı dokunmayan günahlarımı bana bağışla, senden bir şey eksiltmeyen mağfiretini de bana ver!”
.
Dünyada misafirler gibi bulununuz
Muhammed bin Süfyân Huvârî hazretleri Kırâat, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Tunus’ta Kayrevan’da doğdu. Hac dönüşü Medîne-i münevverede 415 (m. 1024) yılında vefât etti. Naklettiği hadisi-i şeriflerden bazıları:
Hakem bin Umeyr rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Dünyada misafirler gibi bulununuz. Kalbinizi rikkate (inceliğe) alıştırınız. Tefekkür ve ağlamayı çoğaltınız. Değişik hevâlarınız (arzu ve istekleriniz) olmasın. Yoksa, oturmayacağınız binalar yaparsınız. Yemeyeceğiniz şeyleri toplarsınız. Ulaşamayacağınız şeyleri beklersiniz.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz şöyle buyurmuşlardır: “Allahü teâlâ buyurdu ki: Kim benim bir velî kuluma eziyet ederse, ona harb ilân ederim. Kulum, farz kıldığım vazîfeleri eda, etmekten daha faziletli bir şeyle bana yaklaşamaz. Kulum bana, nafilelerle yaklaşmakta devam eder. Nihâyet sevdiğim bir kul olur. Böylece ben, onun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum. Eğer bu kulum benden isteseydi ona verirdim. Benden kendisini korumamı isteseydi, onu korurdum.”
“Üç şey kendisinde bulunan kimse, Cennete dilediği kapıdan girecektir: Kul hakkını ödeyen, her namazdan sonra onbir defa ihlâs sûresini okuyan, kâtilini affederek ölen.”
Ebü’l-Esved, Ebû Zer’den (radıyallahü anh) rivâyet eder: Resûlullah efendimiz Kâ’be-i muazzamanın gölgesinde iken, huzûrlarına vardım. Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Onlar zarardadırlar.” Bunun üzerine ben “Onlar kimdir yâ Resûlallah?” diye sordum. “Onlar malları çok olup, şöyle şöyle diyenlerdir” buyurarak, sonra şöyle devam buyurdular: “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bir kimsenin zekâtını vermediği, deve, sığır ve davarlar; kıyâmet günü, dünyada olduklarından daha büyük ve daha semiz olarak gelecekler, ona boynuzlarıyla vuracaklar, ayaklarıyla ona basacaklar, bu şekilde biri gidip diğeri gelecek, bu durum insanlar arasında hüküm verilinceye kadar böyle devam edecek.”
Hadis-i şerifte, “Müminin mümine üç günden fazla hicr etmesi helâl olmaz. Üç geceden sonra ona gidip selâm vermesi vâcib olur. Selâmına cevap verirse, sevapta ortak olurlar. Vermezse günah, ona olur” buyuruldu.
.
Mizah yapan hafife alınır
Hasen ibn-i Suyûfî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Batman’a bağlı Hısn-ı Keyfa’da (Hasankeyf) doğdu. 925 (m. 1519)’da Haleb’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Ömer bin Abdülazîz’e bir zât misâfir olmuştu. Misâfir, gece lâmbayı söndürmek için kalkınca, ona mâni oldu ve “Misâfirine hizmet ettiren kınanır” buyurarak, kendisi söndürdü. Hazreti Ömer buyurdu ki:
“Bir kimse neyi çok yaparsa, onunla tanınır. Kim mizah yaparsa, hafife alınır. Kim çok gülerse, heybeti gider. Bir mâni bulunmadığı müddetçe, Müslüman kardeşinin işini mümkün olan en güzel şekilde yap. Ondan herhangi bir hoş olmayan kötü bir hâl ortaya çıkarsa, eğer hayra yorulacak bir yönü varsa hayra yor.”
Hişâm bin Urve, babasından şöyle nakleder: “Güler yüzlü ve tatlı sözlü ol. Kendisine iyilik verilmiş olan ve insanlar tarafından sevilen kimselerden olursun.”
Kendisinden nasîhat isteyen bir kimseye “Gizli hâlinde sırdaşın, açık hâllerinde koruyucun, gece ve gündüz her hâlinde seni gören ve bilen Allahü teâlâyı her an kalbinde bulundur. (Onu bir ân unutma ve) O’nu çok sev. Mülk ve saltanat O’nundur. Onun mülkünden çıkamazsın. O hâlde O’ndan korkun ve sakınman çok olsun. Biliniz ki akıllı olan kimsenin günah işlemesi, ahmak kimsenin günah işlemesinden, âlimin günah işlemesi fasıkın günah işlemesinden, zenginin günah işlemesi fakîrin günah işlemesinden çok daha fenâdır. Delinen bir kapta balın durmadığı gibi, delik olan (Allahü teâlâdan başkasına bağlanan) kalbde de hikmet durmaz.”
"Her geçen gün, ömrünün tükenmekte olduğuna ağlayan yok mu? Gafletinden dolayı Rabbine tövbe eden yok mu? Resûlullah efendimiz Muhammed aleyhisselâmın sünneti ve O’nun sevgili Eshâbının yolundan giden yok mu? Günahlardan uzaklaşıp, Allahü teâlânın affına kavuşmak isteyen yok mu? Şu kısacık dünyâ hayatını, ebediyen kalacağı yer olan âhıreti için sermâye yapan yok mu? Kabirdeki yalnızlığına ve orada tek başına sorgu suâle çekileceğine ağlayan yok mu? Kabrin karanlığında, kendisine bir aydınlık arayan yok mu? Dünyâda sâlih ameller işleyerek, kabrinde yapayalnız kalacağı zaman için kendisine bir arkadaş, sâdık bir dost edinmek isteyen yok mu? Ömür bitip, ölüm gelince; ailesinden, çoluk çocuğundan, dostundan, akrabasından, malından, mülkünden ve sevdiklerinden ayrılıp gideceğini hatırlayan, düşünen yok mu?”
.
Önce iman eden daha kıymetlidir
Kutbüddîn Muhammed ibn-i Sultan hazretleri târih ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 870 (m. 1465)’de doğdu. 950 (m. 1543)’te Şam’da vefât etti. Tarih kitabında şöyle nakleder:
Haris bin Hişâm ile Süheyl bin Amr, Hazreti Ömer’in (radıyallahü anhüm) huzûruna gelip iki yanına oturdular. Bu sırada, ilk muhacirlerden bazıları gelmeye başladılar. Bunlar geldikçe Hazreti Ömer “Sen kalk şuraya otur yâ Süheyl" "Sen de kalk buraya otur yâ Haris!” derdi. Çünkü gelenler, bunlardan daha önce Müslüman olmuşlardı. Böylece bunlar en gerilerde kaldılar. Hazreti Ömer’in huzûrundan ayrıldıktan sonra, mahcûb bir hâlde biri diğerine; “Hazreti Ömer efendimizin bize olan muâmelesini gördün mü? Keşke biz de daha önce Müslüman olmuş olsa idik” dedi. Diğeri ise; “Elbette bize öyle muâmelede bulunur. Bunda kabahat kendimizin olduğu için, bizim kendimizi kınamamız lâzım. O Muhacirler ki, İslama davet olundukları zaman hemen kabul ettiler. Biz ise geç kaldık. Şimdi, Müslüman olmakla şereflenmiş durumdayız ama, bize ilk tebliğ edildiği sırada Müslüman olmuş olsaydık, şerefimiz daha yüksek olurdu” dedi...
Hazreti Ömer’in hilafeti zamanında, aralarında Süheyl bin Amr, Ebû Süfyân ve Eshâb-ı kirâmdan (radıyallahü anhüm) bazılarının da bulunduğu bir topluluk halifenin huzûruna geldiler. Kendilerini karşılayan kapıcı, evvelâ Bilâl, Ammâr (radıyallahü anhüm) gibi Bedir Harbinde bulunmuş olanları içeri aldı ve kalanların üzülmemeleri için de “Vallahi, Ömer (radıyallahü anh) Bedir’de bulundu. O harbe iştirâk etmiş olanları da çok sever. Bana da böyle olmamı tavsiye etti” dedi. Ebû Süfyân (radıyallahü anh) “Sübhânallah, ben böyle bir hâdiseye ilk defa rastlıyorum. Dünyâ hâline bakılırsa biz asiliz, içeri girenler ise köle ama esas asâletin ve şerefin İslâmiyete uymakta olduğu bu hâdise ile ne güzel anlaşılmaktadır” buyurdu.
Hazreti Süheyl de, geride kalanlara hitaben “Arkadaşlar! Böyle bir muâmele ile karşılaşmamız bizi kızdırmasın. Biz kendi kendimize kızmalıyız. Onlar, İslâma davet olunduktan zaman derhal kabul ettiler. Biz ise ağırdan aldık. Geç kaldık. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Allahü teâlânın dinini kabul etmek ve bu din için yaptıkları gayretler ile, bizim onlara katılmamızdan önceki kazançları, bizim kendimizde var olduğunu zannettiğimiz asâlet, şeref ve faziletten kat kat daha üstündür” dedi...
.
Alışveriş helâl faiz haramdır
Ali ibn-i Sogdî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Mâverâünnehr’de bulunan Sogd kasabasında doğdu. 461 (m. 1068)’de Buhârâ’da vefât etti. “En-Nutafu fil-fetâvâ” isimli eserinde buyuruyor ki:
Allahü teâlâ alışverişi helâl, faizi haram kıldı. Faiz alıp vermekten nehy etti. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki: “Ey îmân edenler! Mallarınızı, aranızda bâtıl sebeplerle yemeyin. Ancak birbirinizden hoşnut olarak ticâret yolu ile olmak başka.” (Nisa-29)
Alışveriş mülk edinmedir. Mülk edinme iki çeşittir. Birincisi, eşyanın menfaatini mülk edinmektir. Mesela, bir binayı kirâlayarak bunun menfaati mülk edinilmiş olur. İkincisi ise, eşyanın kendisini mülk edinmektir.
Şu beş şey olmadıkça alışveriş tamam olmaz: 1- Bir müşteri ile satıcı, bir mecliste icâb ve kabûlde yani birisi şu kadar fiyata sattım, diğeri de şu kadar fiyata satın aldım demeleri. 2- Semen (bedel) bildirmeli. 3- Satılan malın bildirilmesi (teayyün etmesi). 4- Satılan malın kıymetli mal olması (Kıymetinin bir felsten yani bir altın liranın kıymeti olan kâğıt lira adedinin onbeşte biri kadar kuruş değerinden aşağı olmamalı). 5- İcâb ve kabulde bulunanların mebi ve semeni kabzetmeleri gerekir.
Alışveriş iki kişi ile olur. Kişi kendi kendine alışveriş yapamaz. Ancak, kendi çocuğunun ihtiyâcını kendi dükkânından alabilir. Yetimin vasîsi olanlar için de böyledir. Semen ve satın alınan mebinin sıfatını, cinsini vb. özelliklerini bildirmek lâzımdır. Zîrâ satın alınan malda veya bedelde her türlü bilgisizlik, alışverişi fesh eder. Satılık mal yedi türlü olur:
1- Hazır ve ayn yani tayin edilmiştir. Satması sahihtir. 2- Hazır değildir. Fakat tayin edilmiştir ve teslimi mümkündür. Hududu bildirilen arsa gibi. Satması sahihtir. 3- Mülktür. Fakat teslimi mümkün olmaz. Firari hayvanı, kaybolan eşyayı satmak bâtıldır. 4- Teslimi mümkün, fakat ayn değildir. Yani müşteri tanımaz. Fâsiddir. Bir sürüden bir koyun satmak gibi. Teslimi mümkün, fakat zararlı olursa yine fâsiddir. Evin bir direğini satmak gibi. 5- Bir kimseye ödünç verilmiştir. Yalnız ona ve peşin satmak caiz olup, başkasına satmak fâsiddir. 6- Bir kimseye emânet, âriyet, yahut kira veya rehin, yahud sermâye olarak verilmiştir. O kimseye satmak caiz ise de, alıp tekrar teslim etmek lâzımdır. 7- Satılan mal, gasp veya hırsızlık yahut hıyânet sureti ile müşteride bulunur. Bu müşteriye satılabilir, ikinci teslime ihtiyaç yoktur.
.
İnsanlara karşı güzel ahlâklı ol
Fethüddîn Muhammed Ya’merî hazretleri hadîs, nahiv, târih ve Şâfiî mezhebi fıkıh âlîmidir. 671 (m. 1272)’de Kâhire’de doğdu. 734 (m. 1334)’te aynı yerde vefât etti. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) ahlâkı hakkında buyurdu ki:
Allahü teâlâ, habibi Muhammed’e “Şüphesiz ki sen, huluk-i azîm üzere (güzel ahlâklı olarak) yaratıldın” buyurdu. (Huluk-i azîm demek, Allahü teâlâ ile sır, gizli şeyleri bulunmak, insanlar ile de güzel huylu olmak demektir.)
Hazreti Âişe’den (radıyallahü anha) Peygamber efendimizin ahlâkı sorulunca, “O’nun ahlâkı Kur’ân’dır” buyurdu. Bunun manâsı; Kur’ân-ı kerîmde bildirilen ahlâka sâhip olmasıdır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Sen bağışlama yolunu tut, iyiliği emret ve câhillerden yüz çevir” buyurdu. (A’râf-199)
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz şöyle buyurdu: “Müminlerin îmân bakımından en olgunu, ahlâkı en güzel olanıdır. Sizin en hayırlınız kadınlarına karşı hayırlı olanınızdır.” Yine bir hadîs-i şerîfte; “Bana en yakın ve en sevimli olanınız, ahlâkı en güzel olanınızdır” buyurdu. Bir hadîs-i şerîfte de; “Allahü teâlâ, güzel ahlâk sahibine, Allah yolunda gazâ eden mücâhide verdiği sevap gibi sevap verir” buyurdu.
Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz “Kıyâmet günü mîzâna güzel ahlâktan daha ağır bir şey konmaz. Şüphesiz ki güzel ahlâk, sahibini, gündüzleri oruç tutan ve geceleri namaz kılanlar derecesine yükseltir” buyurdu.
Eshâb-ı Kirâm, “Yâ Resûlallah! Müslüman kişiye verilen en faziletli şey nedir?” dediklerinde, “Güzel ahlâktır” buyurdu.
Hişâm bin Urve, babasının şöyle dediğini nakleder: Hazreti Âişe’ye (radıyallahü anhâ), “Resûlullahtan ne gördün?” diye sordum. Buyurdu ki: “Resûlullah ne bir hizmetçiyi, ne bir kadını asla dövmedi, eliyle hiç kimseye vurmadı. Ancak Allah yolunda cihâd etti. Hiç kimseden intikam almadı. Ancak Allah için olursa intikam alırdı. Kendisine iki şey arz edilse, günah olmadığı müddetçe en kolay olanını seçerdi. Günah olan bir şey ise, ondan insanların en çok sakınanı olurdu.”
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) şöyle anlatmıştır: “Yâ Resûlallah, bana nasihat et” dedim. Buyurdu ki: “İnsanlara karşı güzel ahlâklı ol.”
Enes bin Mâlik şöyle nakletmiştir “Resûlullah bir kimse ile karşılaşınca onunla müsâfeha eder, o elini çekmedikçe elini çekmezdi. Karşılaştığı kimse yüzünü dönmedikçe yüzünü dönmezdi. Kimsenin yanında dizlerini dikip oturmazdı.
.
Ölüme hazırlık yapanlar yok mu
İbn-i Sem’ûn hazretleri vaaz ve nasîhatleriyle meşhur âlimdir. "Nâtıku bil-Hikmeti" (Hikmetli konuşan) lakabı verilmiştir. 300 (m. 912)’de Bağdâd’da doğdu. 387 (m. 997)’de orada vefât etti. Ebû Tâhir bin Halef anlatır:
İbn-i Sem’ûn bir gün Bağdâd’da, minberde vaaz veriyordu. Minberin önünde oturanlardan Ebü’l-Feth Kavvâs uyudu. İbn-i Sem’ûn hemen sustu. Uyandığı zaman, “Resûlullahı (sallallahü aleyhi ve sellem) rüyâda gördün değil mi?” dedi. “Evet gördüm” dedi. “Seni uyandırıp da, tatlı rüyânı yarıda bırakmamak için sustum” buyurdu.
Bir vaazına şöyle başladı:
Günahlarından dolayı Rabbinden af dileyen yok mu? Rabbime karşı kulluk vazîfemi niçin yapamadım diye boyun büküp ağlayan yok mu? Af ve magrifet ümidiyle Allahü teâlâya koşanlar yok mu? Ölmeden önce ölüme hazırlananlar yok mu? Kin, nefret, hased ve gıybet gibi kalp hastalıklarından kurtulmak isteyenler yok mu? Doğru yolun yolcusu olacaklar yok mu? Hâlinin perişanlığına âh edenler yok mu? Günahlara son verilmeyecek mi? Gevşeklik ve tembellikten sakınma olmayacak mı? Ahmaklıklar terk edilmeyecek mi? Sâlih amel işlemeye gayret gösterilmeyecek mi? Ecelin gelişini bekleyip, hazırlık yapanlar yok mu? Yalnızlıklarında hâlini düşünüp, gözyaşı dökenler yok mu? Şehvetlerine esîr olmaktan kurtulmak isteyenler yok mu? Her gün insanları alıp götüren ölümü gören yok mu? Ayıplardan, günahlardan kaçan yok mu? Önceki günahlarını hatırlayıp, pişmanlık duyan yok mu? Bir gün ölüm gelip elin ayağın tutmaz, gözün görmez, kulağın işitmez, dilin söylemez olacağından ibret alanlar yok mu? Ömrünü boşa geçirdiği için üzülenler yok mu? Dünyanın geçici lezzetlerine aldanmayıp, âhıreti kazanmak için çalışan yok mu? Nefsin arzu ve isteklerinden kurtulmak isteyenler yok mu? Allahü teâlânın sevdiği ve kendine yakın kıldığı kullarından olmak için yalvarıp, yakaran yok mu? Takvâya sarılıp, haramlardan sakınanlar yok mu? insanların değil, Rabbinin rızâsını arayanlar yok mu? Âhıret yolculuğuna azık hazırlayan yok mu?..
İbn-i Sem’ûn hazretleri, vefât etmesine yakın bir zaman “ben defnolunurum, sonra kabrim açılır” demişti. Vefât edince, evinde defnedildi. 427 (m. 1036) senesinde cesedi defnedildiği yerden alınıp, “Makberet-i Ahmed” denilen kabristana taşındı...
.
Âhiret nimetlerine kavuşmak için
Eğinli Fevzi Efendi, son devir Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1871 (H.1288) târihinde Erzincan’ın Eğin ilçesinde doğdu. 1924 (H.1343) târihinde İstanbul'da Fâtih-Çarşamba'da vefât etti.
Fevzi Efendi çocukken İstanbul'a geldi. İlk tahsîlini tamamladıktan sonra İstanbul'un meşhur âlimlerinin derslerine katıldı. Sonra da evliyânın büyüklerinden Gümüşhâneli Ahmed Ziyâeddîn Efendi hazretlerini tanımak ve sohbetlerini dinlemekle şereflendi. Onun âhirete irtihâlinden sonra son halîfesi Hasan Hilmi Efendinin sohbetleriyle olgunlaştı ve ondan icâzet, diploma aldı. Sohbetlerinde buyurdu ki:
İmâm-ı Rabbânî hazretleri, ikinci cildin 82. mektûbunda buyuruyor ki:
"Dünyanın yaldızlı lezzetlerine sarılma, geçici, çabuk biten güzelliklerine aldanma! Bütün sözlerinin ve işlerinin şeriate uygun olmasına çalış! Evvelâ, îtikatını, (Ehl-i sünnet) âlimlerinin kitaplarına göre düzelt! Bundan sonra, bütün hareketlerin ve ibâdetlerin, bu âlimlerin (Fıkh) kitaplarına uygun olmasına dikkat et! Helale, harama uymak, çok mühimdir. Nâfile ibâdetlerin, farz ibâdetler yanında hiç kıymeti yoktur. Bir lira zekât vermenin sevabı, yüzbinlerce lira nâfile sadaka vermek sevabından kat kat fazladır. Dünyanın zararlarından kurtulmak ve âhiretteki sonsuz nimetlere kavuşmak için [Müslüman olmak lâzımdır. Yâni] evvelâ îman etmek, sonra şeriate uymaktan başka çâre yoktur."
İslâmiyet, kalp ile îman etmek ve beden ile şeriate uymaktır. Allahü teâlânın emrettiği şeylere (Farz) denir. Yasak ettiği şeylere (Haram) denir. Her ikisine birden (Şeriat) denir. Kalp ile îman edilecek, inanılacak altı şeyi ve her tarafa yayılmış olup, günlük işler hâline gelmiş olan şeriat bilgilerini meselâ namaz kılmasını ve namazda okunacak fâtiha sûresini, hemen öğrenmek ve bunlara uygun yaşamak, kadın, erkek, her Müslümana farzdır. Çocuklarına öğretmek de analara, babalara farzdır.
Evlenecek yaşa gelen Müslüman evladı ve yeni Müslüman olan, bunları öğrenmeye ve uymaya önem vermez; birinci vazîfe olduğunu kabul etmezse, kâfir olur. Buna (Mürted) denir. Mürted, Müslüman olmamış kâfirden daha fenadır. İslami ilimlerin menbaı, kaynağı, Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şeriflerdir. Muhammed aleyhisselâmın her sözüne (Hadis-i şerif) denir. Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerifler Arabîdir. Kur'ân-ı kerimin mânasını, yalnız Muhammed aleyhisselâm anlamış ve hepsini Eshâbına bildirmiştir.
.
Eshabım gökteki yıldızlar gibidir
Ebü’l-Fazl Ahmed bin Sadaka hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 829 (m. 1426)’de Kâhire’de doğdu. 905 (m. 1500)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Eshab-ı kiramın nail oldukları yüksek şerefe başka hiç kimse kavuşamaz. O şereften birisi, Resulullahın mübarek nazarları onlara işlemiş ve hepsine manevi imdat ile yardım etmiştir. Bu hassa, bunlardan başkasında bulunmuyor. Bunların kemalatına, geniş ilimlerine, Resulullahtan aldıkları hakikat mirasına, sonra gelenlerden hiçbiri kavuşamadı. Hepsi adil, salih, veli, âlim ve müctehid idi. Kur'ân-ı kerimde (Allah Onların hepsinden razıdır) buyuruldu. Onlardan birini kusurlu bilmek bu âyete inanmamak olur. İmam-ı Şafii, Risale-i kadime’de, (Eshab ilim, ictihad ve akılca hepimizden üstündür) dedi. Sahabeyi kötülemek haramdır. Çünkü hepsi müctehiddir. Sehl bin Abdullah Tüstüri hazretleri buyuruyor ki:
"Sahabenin hepsini büyük bilmeyen, Resulullaha iman etmiş olmaz. Akaid kitaplarında yazıyor ki: Eshab-ı kiramın hepsini salih ve adil bilmek ve hiçbirini kötü bilmemek kesin delillerle her Müslümana vaciptir. Sahabeye dil uzatanın sözü Kur'ân ve hadislere uygun değilse, kâfir olur. Uygun ise büyük günaha girer, bidat sahibi olur. Kur’ân-ı kerimde de Eshab-ı kiramın hepsinin Cennetlik olduğu bildirilmektedir. (Hadid 10) Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki:
(Eshabım gökteki yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız, hidayete kavuşursunuz.) (Rabbim bana vahyetti ki: "Eshabın gökteki yıldızlar gibidir. Bazısı bazısından daha parlaktır. Onlardan birine uyan hidayet üzeredir”) (İnsanların en hayırlısı asrımdaki Müslümanlar [Eshab-ı kiram]dır.) (Ensarı müminden başkası sevmez, münafıktan başkası da buğzetmez.) (Eshabım, cin ve insanların hepsinden daha üstündür.) (Eshabımı kötüleyene Allah lanet etsin.) (Eshabımı kötüleyen Müslümanlıktan ayrılır.) (Eshabım gibi hiç kimse İslamiyet’e hizmet edemez.) (Beni gören Müslüman [Eshabım], Cehenneme girmez.) (Eshabımı kötüleyen hariç, her müminin kurtulma ümidi vardır.) (Beni seven Eshabımı sever, sevmeyen de, beni sevmediği için sevmez.) (Eshabım arasında çıkacak fitnelere karışanları, Allahü teâlâ benimle olan sohbetleri hürmetine affeder, sonra gelenler, bu Eshabıma dil uzatarak Cehenneme gider.)
(Eshabımın hiçbirine dil uzatmayın. Yemin ederim ki, Uhud Dağı kadar altın sadaka veren, eshabımdan birinin bir avuç arpası kadar sevap alamaz.)
Kabirde gelen iki melek
Alâeddîn ibn-i Sayrafî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 773 (m. 1371)2de Şam'da doğdu. 844 (m. 1440)’da aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Berâ bin Âzib’den (radıyallahü anh) şöyle nakledildi: Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem), İbrâhim sûresinin yirmiyedinci âyet-i kerîmesini okudu. “Bu âyet-i kerîme, kabir azâbı hakkında nâzil oldu” buyurdu. Müslim, kitabında şu hadîs-i şerîfi de bildirdi: “Ölüye; 'Rabbin kimdir?' denir. Ölü, 'Rabbim Allahü teâlâ' der. 'Peygamberin kimdir?' diye sorulunca; 'Peygamberim Muhammed aleyhisselâmdır' cevâbını verir.”
Berâ bin Âzib’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem “Kâfire, 'Rabbin kim?' diye suâl olunur. O da; 'Bilmiyorum' der. O zaman kâfire demir bir topuz ile vurulur. Eğer bununla bir dağa vurulmuş olsa idi, o dağ toprak olurdu. Kâfir, o topuz ile vurulunca öyle bir bağırır ki sesini insan ve cinden başka her şey işitir” buyurdu.
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği diğer bir hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem “Ölü kabre konulunca, yanına yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek gelir. Birine Nekir, diğerine Münker denir. O kimseye; 'Muhammed hakkında ne dersin?' dediklerinde, eğer mümin ise, bu iki meleğin suâllerine cevap olarak; 'Muhammed, Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve Resûlühü' der. Bu iki melek; 'Biz elbette biliyoruz ki, sen dünyâda da böyle derdin' derler. Sonra o kimsenin kabri her tarafından kırkar metre genişler ve aydınlanır. Bundan sonra o kimseye 'uyu' denildiğinde, o kimse; 'Beni bırakın, çoluk çocuğuma gidip bu hâli haber vereyim' der. Melekler ona; 'Kendisini ancak, çok sevdiği hanımı uyandıran yeni dâmâd gibi rahat uyu' derler. Böylece, Allahü teâlâ onu yattığı yerden uyandırıncaya kadar, rahat ve huzur içerisinde uyur. O kimse kâfir ise, bu iki meleğe cevap olarak; 'Ben bilmem, insanlardan işitirdim, bir şeyler söylerlerdi, ben de onu söylerdim' der. Bu iki melek; 'Biz elbette biliyoruz ki, sen öyle derdin' derler. Sonra toprağa; 'Sıkış!' diye emrolunur. Toprak o kimse üzerine sıkışır, kaburga kemiklerini birbiri üzerine geçirir ve Allahü teâlâ onu bu yattığı yerden kaldırıncaya kadar, dâima azâbda bulunur, buyurmuştur."
.
Küfre düşüren söze önem vermemek
Ebüssenâ Ahmed ibn-i Sâlih hazretleri Şâfıî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 820 (m. 1417)’de Kahire'de doğdu. 863 (m. 1459)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Küfrü gerektiren bir söz ile şaka yapan, küfrü gerektiren sözün manasına inanmasa da, küfrü gerektiren sözü hafife aldığı, manasının tehlikeli ve îmânı giderdiğine ehemmiyet vermediği için mürted olur. Küfrü gerektiren sözlerden bazıları şunlardır:
1- Allahü teâlâya layık olmayan şey söylemek. Mesela bir kimse bir işi yaptığı hâlde, zaruretsiz (Allah biliyor ki yapmadım) demek. Yahut, yapmadığı bir şey için, zaruretsiz (Allah biliyor ki yaptım) demek. Böyle söylemek Allahü teâlâyı hâşâ cahillikle suçlamak olur.
2- Allah akıllıdır, şuurludur, iyi düşünür demek, Onu yaratıklara benzetmek olur ki küfürdür.
3- Peygamberleri küçültücü şey söylemek, onlarla alay etmek. Mesela Hazret-i Âdem'i kastedip (İlk insan vahşi idi) demek. Veya bir evliyayı peygamberden üstün bilmek. Yahut peygamberin dediği doğru ise biz kurtulduk demek.
4- Peygamber efendimizden sonra başka bir Peygamberin geleceğini söylemek. (İsa aleyhisselam gelecekse de, Peygamber olarak gelmeyecektir.)
5- Melekleri küçültücü şey söylemek. Mesela (Senin bakışın bana Azrail gibi geliyor) demek. Yahut (Cebrail bile söylese inanmam) demek. (Çocuklarınızı iyi yetiştirmezseniz, zebani olur) demek.
6- İslam âlimlerinin sözlerini, fıkıh kitaplarını ve fetvalarını tazim etmesi gerekirken tahkir etmek. Mesela (İmam-ı a'zamın kıyası hak değildir) demek. Fetvayı yere çarpmak. Hadis ve tefsir kitaplarını yere fırlatmak.
7- Ahirette olacak şeylerle alay etmek. Mesela (Ben Cenneti istemem, Cehennemi isterim. Çünkü bütün fahişeler oradadır) demek.
8- Allahü teâlânın emir ve yasaklarına yani Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açık bildirilmiş ve İslam âlimlerinin kitapları ile her tarafa yayılmış, inanılması zaruri olan din bilgilerinden birine inanmamak, beğenmemek veya önem vermemek. Mesela (Ben görmediğim için cinlere, nazara inanmam) demek.
9- Kesin haram olduğu bilinen bir şeyi yiyip içerken besmele çekmek. Mesela şarap içerken veya domuz eti yerken Besmele çekmek küfürdür.
10- Kâfirlerin ibadet olarak yaptıkları ve kâfirlik alameti olan veya İslamiyet’i inkâr etmek ve inanmamak alameti olan ve tahkir etmemiz vacip olan şeyleri yapmak, kullanmak.
.
Akıllı insan, kendi ayıplarını görendir
Abdullah ibn-i Mühellâ hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 950 (m. 1543) senesinde Yemen’de Da’liyye denilen yerde doğdu. 1028 (m. 1619) senesinde Yemen’de Şüc’a denilen yerde vefât etti. Kıymetli sohbetleri vardır. Akıl ile ilgili bazı nasihatleri şunlardır:
“Akıl, insanın doğru ile yanlışı birbirinden ayırabilmesini temîn eder.”
“Akıldan daha kıymetli bir sermâye yoktur. Kişinin dîninin kemâli (olgunluğu), aklının kemâline göredir.”
“Kişinin güzel ahlâkı sevmesi, kötü ahlâkı terk etmesi, aklının bulunduğunun alâmetidir.”
“Allahü teâlânın, insanlara ihsân ettiği nimetlerin en büyüklerinden birisi akıl nimetidir.”
“İbn-i Mübârek’e, insana verilen şeylerin en üstünü hangisidir, diye soruldu, İbn-i Mübârek hazretleri 'Kâmil akıl' cevâbını verdi. Sonra hangisidir, diye soruldu 'Güzel edeb' dedi. Sonra hangisidir, diye sorulunca, 'Susmaktır' cevâbını verdi.”
“Akıllı kimsenin, dünyevi bir menfâati kaçırdığı için bunu kendine gam yapması uygun değildir. Çünkü, üzülmekle ele bir şey geçmez. Aynı zamanda, fazla üzüntü akla zarar verir.”
“Akıllı kimse, hastalık ve tehlike gibi bir musîbet gelmeden önce tedbirini alandır.”
“Akıllı kimse, konuşması istenmeden konuşmaya başlamaz. Bir zarûret olmadan, cevapta acele etmez.”
“Akıllı olan, hiç kimseyi küçük görmez. Çünkü sultânı hor gören, dünyâda rahatını bozar. Sultân olmadan emniyet ve güven olmaz. Sâlih kimseleri hor gören, dîni husûsunda zarara uğrar. Çünkü böyle kimseler, insana Allahü teâlâyı ve âhıreti hatırlatır. Dostlarını ve arkadaşlarını küçümseyen, vekar ve asâletini kaybeder. Diğer insanları beğenmeyip, onları aşağılayan, onların kötülüğünden emîn olmaz.”
“Akıllı insan, önce kendi ayıplarını görür. Kendi ayıbını görmeyen kimse, başkasının güzelliklerini göremez. Kişinin ayıbını görememesi, kötülük olarak ona yeter. Çünkü ayıbını göremeyen kimse, bu ayıbından kurtulamaz.”
“Bir işe yeni başlayan bir kimse için, tecrübe ne kadar faydalıdır!”
“Bir işe başlamadan önce, tedbirini de almak aklın icâbıdır.”
“Akıllı kimsenin sözü mutedil ve düzgündür. Câhilin sözü ise, tenakuz (çelişki) ve birbirine zıt şeylerle doludur.”
“Aklın âfeti; ucub, yani kendini beğenmektir.”
“Akıllı kimseye, ahlâkı güzel, susması uzun olması yaraşır. Çünkü, bunlar, Peygamberlerin (aleyhimüsselam) ahlâkındandır. Fazla konuşup, kötü ahlâklı olmak, eşkıyanın (kötü kimselerin) huylarındandır.”
.
Her gece kendini hesaba çekenler.
Şerefüddîn İsmâil bin Ebî Bekr hazretleri Şafii âlimlerdendir. 754 (m. 1353)’de Yemen’de Ebyât-ı Hüseyn’de doğdu. 837 (m. 1434)’de Zebîd’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
En kıymetli tesbih, namazlardan sonra çekilen Sübhanallah, Elhamdülillah ve Allahü ekberdir. Bu tesbihten sonra en kıymetli tesbih ve zikir "la ilahe illallah" demektir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(En üstün tesbih Sübhanallahi velhamdülillahi ve la ilahe illallahü vallahü ekber’dir.) (Lâ ilâhe illallah demek 99 belâyı defeder, en aşağısı sıkıntıdır.) (Temcid, yani La havle ve la kuvvete illa billah, 99 derde devadır. Bunların en hafifi sıkıntıdır.) (Zikirde "La ilahe illallah"tan, efdali yoktur.) (Zikrin efdali, la ilahe illallah, duânın efdali de elhamdülillahtır.) (Allah indinde en kıymetli söz, "Sübhanallahi ve bihamdihi"dir.) ("Sübhanallah" diyen Uhud'dan daha büyük sevaba kavuşur. "La ilahe illallah" ve "Allahü ekber" demek de böyledir.) (Gece ibadeti zor gelen, hayra mal sarf edemeyen veya düşmanla savaşmaya korkan, çok 'Sübhanallahi ve bihamdihi' desin. Bu, Allah yolunda harcayacağı bir altın dağdan daha kıymetlidir) (Zor bir duruma düşen, "Bismillahirrahmanirrahim ve la havle ve la kuvvete illa billahil aliyyil azim" derse, Allahü teâlâ, onu her türlü belâ ve musibetten korur.) (Cennet hazinesi olan, "Sübhanallahi vel-hamdülillahi vela ilahe illallahü vallahü ekber, vela havle vela kuvvete illa billah" demeye devam edenin ağaçtan yaprakların döküldüğü gibi günahları dökülür.) (Dilde hafif, terazide ağır ve bağışlayıcı olan Allah indinde en kıymetli iki cümle "Sübhanallahi ve bihamdihi, Sübhanallahilazim"dir.)
(Şu beş şeyi dilinizden düşürmeyin: Sübhanallah, elhamdülillah, lâ ilâhe illallah ve Lâ havle vela kuvvete illâ billâh.) (Allahü teâlânın indinde, tekbiri, tahmidi, tesbihi ve tehlili sebebiyle Müslüman olarak ihtiyarlayan bir müminden daha efdal kimse yoktur. Kur’ân-ı kerimde, Bâkıyat-üs-sâlihat [sürekli kalan iyi işler] geçmektedir. Resulullah buyurdu ki: (Bâkıyat-üs-sâlihatı çok söyleyin. Bunlar; tesbih, tehlil, tahmid, tekbir ve temciddir.)
Her gece yatarken yüz defa (Sübhanallahi velhamdü lillahi ve la ilahe illallahü vallahü ekber) okuyan kimse, yüz defa tesbih, tahmid ve tekbir söylemiş olur. Böylece, muhasebe yapmış, kendini hesaba çekmiş sayılır.
.
İnsan aklı, kıyametteki varlıkları anlayamaz
Çivizâde Muhyiddîn Efendi Osmanlı Şeyhulislâmlarının onbirincisidir. 881 (m. 1476)’da Muğla-Menteşe’de doğdu. 954 (m. 1547)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Cennet nimetlerini, lezzetlerini yalnız bedenin lezzeti zannetmek yanlıştır. Dünyada yükselmeye başlayan bir ruh, bedenden ayrılınca, kıyamete kadar, her an, yükselmeye devam eder. Cennette beden, sonsuz kalabilecek evsafta dünyadakinden bambaşka özellikte var olacaktır. Yükselmiş olan ruh, bu ceset ile birleşerek kıyamet hayatı başlayacaktır. Cennette, bedenin ve ruhun çok farklı nimetleri, lezzetleri olacaktır. Yüksek olanlar, Cennette de ruhun lezzetlerine önem vereceklerdir. Ruhun lezzeti, bedenin lezzetlerinden çok farklı ve çok fazla olacaktır. Ruhun lezzetlerinin en tatlısı, en yükseği de, Allahü teâlâyı cemal sıfatı ile görmek olacaktır. Cennet lezzetlerinin tadını alabilmek için, önce acı, sıkıntı çekmek lazım değildir. Çünkü, Cennetteki bedenin yapısı, dünyadaki gibi değildir. Dünyadaki beden, yok olacak bir hâlde yaratıldı. Takriben yüz sene dayanacak kadar sağlamdır. Cennetteki beden ise, sonsuz kalacak, hiç yıpranmayacak sağlamlıktadır. Aralarındaki benzerlik, insan ile, aynadaki hayali arasındaki benzerlik gibidir. İnsan aklı, kıyametteki varlıkları anlayamaz. Akıl, his organları ile duyulanları ve bunlara benzeyenleri anlayabilir. Cennet nimetlerini, lezzetlerini, dünyadakilere benzetmek, onlar üzerinde mantık, fikir yürütmek insanı, yanlış sonuçlara götürür.
Allahü teâlâyı, dünyada baş gözü ile kimse görmemiştir. Peygamber efendimiz Mirac'da ahirete giderek görmüştür. Allahü teâlâ, kıyamette, mahşer yerinde, kâfirlere kahır ve celal ile, yani azap edici olarak; salih müminlere ise, lütuf ve cemal ile yani büyük bir nimet, büyük bir zevk olarak görünecektir. Cennette de, cemal sıfatı ile görünecektir. Kur'ân-ı kerimde buyuruluyor ki:
(Kıyamet günü ışıl ışıl parlayan yüzler, [müminler] Rablerine bakacaklardır.) [Kıyamet 22, 23]
Meşhur bir hadis-i şerif meali de şöyledir: (Gökteki şu Ay'ı nasıl net görüyorsanız, [siz müminler Cennette] Rabbinizi, böyle açıkça göreceksiniz.)
Kâfirler, Cennete giremeyecekleri için cemal sıfatı ile Allahü teâlâyı görme nimetinden mahrum kalacaklardır.
Bir âyet meali şöyledir: (Onlar [kâfirler] o gün Rablerini [cemal sıfatı ile] görmekten mahrumdur.) [Mutaffifin 15]
.
İman ve her gün beş vakit namaz
Osman bin Abdürrahmân el-Kürdî hazretleri, tefsîr, hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. İbn-i Salâh ismi ile tanınmıştır. 577 (m. 1181)’de Kuzey Irak’ta Şehrizûr’da doğdu. 643 (m. 1245)’de vefât etti. “Muhtasar fî ilm-il-hadîs” isimli eserinden seçmeler:
“Zamanımızdaki insanların farzları ve vâcibleri yapmakta gevşek davrandıklarını, sünnet ve mendublardan yüz çevirdiklerini, Allahü teâlânın râzı olmadığı işlerle uğraştıklarını görünce, ibâdetlerin faziletlerine, terk edildiklerinde verilecek ceza ve çekilecek azaplara dâir hadîs-i şerîflerden bir kısmını bir araya getirmek istedim. Allahü teâlâdan dileğim odur ki, hüsn-i niyetle (iyi niyetle) hazırladığım bu eseri, af ve mağfiret olunmama ve “Onlara hiçbir korku yoktur ve onlar mahzûn da olmayacaklardır.” (Bekâra-274) meâlindeki âyet-i kerîmede bildirilenlerin derecelerine yakın olmama vesile kılmasıdır.
Buhârî’nin, Talhâ bin Ubeydullah’dan (radıyallahü anh) rivâyeti şöyledir:
Necd ehlinden, saçı darmadağın olmuş fakir birisi, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûruna geldi. İslâmın ne olduğunu soruyordu. Bu sorusuna karşılık Resûlullah efendimiz “(îmân ettikten sonra) bir gün bir gece içinde beş vakit namazdır” buyurdu. O kişi; “Üzerimde bu namazlardan başkası da olacak mı?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz “Hayır! Ancak tatavvu’ edersin (nafile namaz kılarsın) buyurdu. Bundan sonra Resûlullah efendimiz; “Bir de ramazan orucudur” buyurdu o kişi yine; “Üzerimde bundan başkası da olacak mı?” diye sordu. Resûlullah “Hayır! Ancak nafile oruç tutarsın” buyurdu. Talhâ (radıyallahü anh) der ki: Resûlullah ona zekâtı da söyledi. O kişi yine; “Üzerimde bundan başkası da olacak mı?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz “Hayır! Ancak nafile olarak sadaka verirsin” buyurdu. Bunun üzerine o kişi; “Vallahi bundan ne fazla, ne de eksik bir şey yapacak değilim” diyerek ve arkasını dönerek gitti. Resûlullah efendimiz “Eğer doğru söylüyorsa felah buldu” buyurdu.
Amr bin Abese (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullahın yanına geldim. “Yâ Resûlallah! İslâm nedir?” diye suâl ettim. “Hoş söz ve taam yedirmek” buyurdu. “Îmân nedir?” diye suâl ettim. “Sabır ve semahattır (vermesi lâzım ve vâcib olmayan şeyleri seve seve vermek, iyilik, cömertlik, kolay davranıştır)” buyurdu.
.
Ey Ebû Hanîfe! Sen beni iyi tanıdın
Muhammed Derûrî hazretleri Osmanlı Hanefi fıkıh âlimlerindendir. "İbn-i Sâig" diye meşhûr olmuştur. Şeyhülislâm Muîd Ahmed Efendi’yle sohbet edip, Kudüs kadılığına tayin edildi. 1066 (m. 1656)’da Kudüs’de vefât etti. İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfe hazretlerinin faziletlerini anlatırken buyurdu ki:
İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretleri hocası Hammâd’ın evi tarafına ayağını uzatmazdı. Hâlbuki aralarında yedi sokak uzaklık vardı. İmâm-ı a'zam, kırk sene yatsı namazının abdesti ile sabah namazı kıldı. (Yâni yatsıdan sonra uyumadı). Ellibeş defa hac yaptı. Son haccında, Kâbe-i muazzama içine girip, burada iki rekât namaz kıldı. Namazda bütün Kur'ân-ı kerimi okudu. Sonra ağlayarak (Yâ Rabbî! Sana lâyık ibâdet yapamadım. Fakat senin akıl ile anlaşılamayacağını iyi anladım. Hizmetimdeki kusurumu, bu anlayışıma bağışla!) diyerek duâ etti. O anda, bir ses işitildi ki, (Ey Ebû Hanîfe! Sen beni iyi tanıdın ve bana güzel hizmet ettin. Seni ve kıyâmete kadar, senin mezhebinde olup, yolunda gidenleri af ve mağfiret ettim) buyuruldu...
Her gün bir ve her gece bir kere Kur'ân-ı kerimi hatmederdi. İmâm-ı a'zamın takvâsı o kadar çoktu ki, otuz yıl (haram olan beş günden başka) her gün oruç tuttu. Çok kere, bir rekâtta veya iki rekâtta bütün Kur'ân-ı kerimi okurdu. Bâzen de, yalnız bir azap veya rahmet âyetini namazda veya namaz dışında tekrar tekrar okuyup, hıçkıra hıçkıra ağlar, sızlardı. (Hanefî mezhebinde, Allah için ağlamak namazı bozmaz.) İşitenler, hâline acırdı. (Muhammed aleyhisselâmın ümmeti içinde, bir rekât namazda bütün Kur'an-ı kerimi hatmetmek, yalnız Osman ibni Affân ve Temîm-i Dârî ve Sa'îd bin Cübeyr ve İmam-ı a'zam Ebû Hanîfeye nasip olmuştur.)
Kimseden hediye kabul etmezdi. Fakirler gibi giyinirdi. Bâzen de, Allahü teâlânın nîmetlerini göstermek için, çok kıymetli elbise giyerdi. Ellibeş kere haccedip, birkaç yıl Mekke-i mükerremede kaldı. Yalnız ruhu kabz olunduğu yerde [zındanda], yedibin kere hatm-i Kur'an okumuştu.
Bazı din konularında, talebesi ile münâzara, konuşma yapardı. Bir gece, yatsı namazını cemaat ile kılıp çıkarken, bir ayağı kapının dışında, bir ayağı daha mescidde iken, bir konu üzerinde, talebesi Züfer ile sabah ezanına kadar konuşup, ikinci ayağını dışarı çıkarmadan, sabah namazını kılmak için, yine mescide girmiştir...
.
Oruç, Rabbi ile kul arasında bir sırdır
Kâsım bin Fethi Ferecî hazretleri kırâat, tefsîr, hadîs ve fıkıh âlimi olup şâirdir. Endülüs’te (İspanya) Ferec (Jerez de la Frontera) şehrinde, 388 (m. 998)’de doğdu. "İbn-i Reyûlî" diye tanındı. 451 (m. 1059)’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Oruç, Rabbi ile kul arasında bir sırdır. Bu sebeple Allahü teâlâ, hadîs-i kudsîde şöyle buyuruyor: “Her iyiliğin mükâfatı, on mislinden yediyüz misline kadardır. Yalnız oruç bana mahsustur. Onun mükâfatını da ancak ben veririm. Çünkü kulum benim için; yeme, içme ve cima arzularını terk etti. Benim için gözünü haramlara kapadı, dilini muhafaza etti.”
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Cennette bir kapı vardır ki, ona Reyyân denir. Ondan oruç tutanlar girer. En sonuncu girince, bu kapı kapatılır. Artık oradan kimse giremez” buyurdu.
Diğer bir hadîs-i şerîfte ise; “Kim Allah rızası için bir gün oruç tutarsa, Allahü teâlâ onu Cehennemden uzaklaştırır” buyurdu.
Rivâyet edilir ki: Kıyâmet günü oruçlular için Arş’ın altında sofra kurulur, insanlar hesap verirken, onlar o sofradan yerler. Bunun üzerine insanlar; “Bunlara ne oluyor? Biz hesap vermekle meşgûlüz, onlar ise yemekle meşgûller” derler. Bunun üzerine onlara; “Siz dünyâda yerken, onlar oruç tutuyorlardı” denir.
Allahü teâlâ, Ahzâb sûresinin otuzbeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını koruyan erkek ve kadınlar, Allahı çok zikreden erkekler ve kadınlar (var ya), Allah bunlara bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.”
Yine Hâkka sûresinin yirmidördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yiyin, için, afiyet olsun; (dünyâdaki) geçmiş günlerde takdim ettiğiniz sâlih amellere karşılık olarak” buyuruluyor. İmam-ı Mücâhid ve daha birçok âlim; “Bu âyet-i kerîme, oruç tutanlar hakkında nâzil olmuştur” demişlerdir. Allah için yemesini, içmesini ve şehvetini bırakıp oruç tutanlara, Allahü teâlâ hiç bitmeyen yiyecek ve içecek, ebedî saadet nasip edecektir.
Ferecî hazretleri son anlarını yaşıyordu. Hem de oruçlu idi. Kendisine orucunu açacak bir şey vermek istediler. “Güneş battı mı?” diye sordu. “Evet” dedikten sonra ağzına birkaç damla su damlattılar. Daha sonra vefât etti.
.
Temiz kalpten çıkan nasihatler tesir eder
Şehâbeddîn Ahmed ibn-i Arslân hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Türkmen asıllıdır. 767 (m. 1366)’de Mısır’da doğdu. 844 (m. 1440)’da Kahire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek meclislerinde Kur’ân-ı kerîm okunurdu. Kendisine gelen vahiyleri Eshâb-ı kirâma bildirirdi. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını Eshâb-ı kirâma anlatır, onları güzel vaaz ve nasihatlerle Rabbinin yoluna da davet ederdi. Allahü teâlâ, Ra’d sûresinin yirmisekizinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Bunlar, Allahın zikri ile kalbleri huzûra kavuşarak îmân edenlerdir. Evet, bilin ki, ancak Allahı anmakla kalbler yatışır ve huzûr bulur” buyuruyor. Yine Enfâl sûresinin ikinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçek müminler yalnız o kimselerdir ki, Allahü teâlâ (Allahü teâlânın azâbı) zikrolunduğu zaman (Allahü teâlânın, azametinden ve celâlinden) kalbleri korkar, âyetleri onlara okunduğunda imanları artar. Bütün işlerinde Allahü teâlâya tevekkül ederler” buyuruluyor.
Bir gün birisi Hasen-i Basrî’ye kalbinin katılığından şikâyette bulununca, Hasen-i Basrî ona, Allahü teâlâyı anmasını tavsiye buyurdu. Zikir meclisleri, kalblerde huşû meydana getirir. Yer yağmurla canlandığı gibi, ölü kalbler de, Allahü teâlânın zikrinin yapıldığı meclisler ve faydalı ilim ile hayat bulur. Dünyâya gönül bağlamamak ve âhirete hazırlık için gayretli olmak, ilim meclislerinde dünyânın gerçek yüzünün ve ayıplarının, Cennet nimetleri ve onların üstünlüğü, Cehennem ve azâbının şiddetinin anlatılması ile hâsıl olur. Allahü teâlânın anıldığı yere rahmet iner. Orasını sekînet ve vakar kaplar. Melekler burayı kuşatırlar. Selef-i sâlihînin çoğu, böyle bir meclisten, manevî huzûr içinde kendilerini vakar kaplamış olarak çıkarlardı. Hattâ onlardan bir kısmı, böyle bir meclisten çıktıktan sonra yemek yiyemezlerdi. Bazıları da o mecliste ne duymuşlar ise, derhâl o duydukları ile amel ederlerdi.
Vaaz ve nasihatler öyle kamçılardır ki, onlarla kalblere vurulur. Nasıl, gözümüzle gördüğümüz kamçılar, bedene vurulduğu zaman tesîr ederse, nasihatler de öyle kalbe tesîr ederler. Büyüklerden birisi şöyle buyurdu:
“Ancak, temiz bir kalbden çıkan nasihatler tesîr eder. Çünkü kalbden gelerek yapılan nasihat, kalbe gider. Sâdece dil ile yapılan nasihatler, bir kulaktan girip, diğerinden çıkar, tesîrli olmaz."
.
Resûlullahın sünnetine uymadıktan sonra
Debbağzâde Mustafa Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. On sekizinci yüzyılda Rize'de doğdu, İstanbul'da vefât etti. İstanbul'da, zamânının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil edip derin âlim olduktan sonra Fâtih Câmiinde ders okuttu. Bir dersinde şunları anlattı:
Üç sınıf kimse ile sohbet etme: Gâfil olan âlimler ile ve hep dünya kazancını düşünen hâfızlar ile ve din câhili olan şeyhler ile. Şeyh olarak tanınan bir kimsenin sözleri, işleri, hareketleri, şeriate uygun olmaz ise, sakın, sakın, ona yaklaşma! Hattâ, onun bulunduğu şehirden, köyden kaç! O, gizli, sinsi bir hırsızdır. İnsanın dînini, îmanını çalar. İnsanı şeytanın tuzağına düşürür. Hârikalar, kerâmetler gösterse, dünyaya bağlı olmadığı görünse de, arslandan kaçar gibi, ondan uzaklaş! Cüneyd-i Bağdâdî, buyuruyor ki:
(Tasavvuf ehli olduğunu söyleyenler çoktur. Bunlar içerisinde, yalnız Resûlullaha tâbi olanlar doğrudur.) Yine buyurdu ki: (Kur'ân-ı kerime ve hadis-i şeriflere tâbi olmayan kimseyi, Allah adamı sanmayınız!) Yine buyuruyor ki: (İnsanı, Allahın rızasına, sevgisine kavuşturan yol, kitaba ve sünnete bağlı olanların gittikleri yoldur.)
Sözleri, işleri ve ahlâkı, Resûlullaha uygun olmayan kimseyi velî, Allah adamı zannetmeyiniz! Ebû Ömer Sülemî diyor ki:
(Şeriate uymayan her söz, her hâl, zararlıdır. Tasavvuf, şeriate uymaya çalışmaktır. Doğru ile yalancıyı ayıran tek nişan, Resûlullaha uymaktır. Ona uygun olmayan zühd, tevekkül, tatlı sözlerin hiç kıymeti yoktur. Şeriate uygun olmayan zikirlerin, fikirlerin, zevklerin ve kerâmetlerin hiç faydası olmaz.)
Kerâmet, açlık çekenlerde, nefse uymayanlarda da hâsıl olur. Bunların velî olduklarını göstermez. Abdullah ibni Mübârek hazretleri; "Şeriatin edeblerine uymayan kimse, Resûlullahın sünnetine uymaktan mahrum kalır. Sünnete uymakta gevşek davranan, farzlara uymaktan mahrum kalır. Farzlarda, haramlarda gevşek olan, velî olamaz). Bunun için, hadis-i şerifte, (Haramlara devam, küfre sebep olur) buyuruldu. Ebû Saîd-i Ebül-hayr hazretlerine, 'Falanca, su üstünde yürüyor' dediler. 'Bu, kıymetli bir şey değildir. Çöp de, saman da, su üstünde gidiyor' dedi. 'Falanca, havada uçuyor' dediklerinde, 'karga, sinek de uçuyor' dedi. 'Falanca, bir anda, şehirleri dolaşıyor' dediklerinde, 'şeytan da gidiyor. Bunlar, kıymetli olmayı göstermez. Mert olan, herkes gibi alışveriş yapar. Evlenir. Çocukları olur. Fakat, bir ân Allahını unutmaz' buyurdu."
.
.
Her şeye kadir olan sensin
Muhammed bin Ömer Melîkeşî hazretleri fıkıh, hadîs, tasavvuf ve edebiyat âlimidir. 740 (m. 1339)’da Tunus’ta vefât etti. Âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerden derlediği duaları şiir şeklinde yazmıştır. Bunlardan bir kısmı:
“Allahım! Geçmiş ve gelecek, gizli ve aşikâre işlediğim ve senin bildiğin bütün kusurlarımı mağfiret et. İlk ve son, her şeye kadir olan ve her gizliyi bilen sensin. Allahım! Senden, sonu küfür olmayan îmânı, tükenmeyen nimetleri 'Huld' Cennetinde, Peygamberin Muhammed aleyhisselâm ile arkadaşlığı isterim.”
“Allahım! Söz ve işlerin güzelini ve bütün iyilikleri, kötülüklerden uzak kalmayı, yoksulları sevmeyi, senden isterim. Seni sevmeyi ve seni seveni sevmeyi ve sevgine yaklaştıracak her ameli sevmeyi senden isterim. Günahlarımı bağışlamanı, beni mağfiret edip merhamet etmeni senden isterim. Kavmimi belâ ve musîbet ile imtihan edeceğin zaman, hemen beni kendine al ve fitne ile karşılaştırma!”
“Allahım! Gaybı bilen ve her şeye yeten sonsuz kudretin hürmetine, hakkımda hayat hayırlı olduğu müddetçe beni yaşat. Ölüm hayırlı olduğunda da rûhumu kabzeyle. Gizli ve aşikâre haşyet (korku) üzere bulunmamı, hiddet ve sükûnette adâletten ayrılmamamı, zenginlik ve fakîrlikte itidâli ve zâtının cemâline bakmanın zevkini ve sana ulaşmanın aşk ve hevesini senden ister, zarar veren şeylerin mazarratından ve sapıtan fitnelerden sana sığınırım. Allahım îmân cevheri ile bizi süslendir. Hidâyette olup, hidâyete ulaştıranlardan eyle!”
“Allahım! İsyan ile aramızda perde olacak şekilde, bize haşyet (korku) ihsân eyle. Cennetine ulaştıracak tâati, dünyâ ve âhiret musibetlerini ehvenleştirecek yakîni bize ver!”
“Allahım! Yüzümüzü hayâ, kalbimizi korku ile doldur. Sana kulluk edecek şekilde gönüllerimize heybet ve azametini yerleştir. En üstün sevgilimiz ve en çok korkacağımız sen ol!”
“Allahım! Bugünün evvelini nimet, ortasını rahmet, sonunu da mağfiret ve kerâmet kıl.”
“Hamd, o Allaha olsun ki, azameti karşısında her şey tevâzu gösterdi, dize geldi. Yüceliği karşısında her şey yerlere serildi. Mülk ve azameti karşısında her şey eğildi. Kudretine herkes teslim oldu. Hamd, o Allaha olsun ki, heybeti karşısında her şey durakladı. Hikmeti ile her şeyi açığa çıkardı ve kibriyâlığı (büyüklüğü) karşısında her şey küçüldü.”
.
Hakiki yardımcı Allahü teâlâdır
Ebü’l-Hasan ibn-i Nüceyye hazretleri hadîs, tefsîr ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 510 (m. 1116)’da Şam’da doğdu, 599 (m. 1202)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerimin birçok yerinde, bir işin hakîkî yapıcısının kendisi olduğunu, mecâzî yapıcısının da kullar olduğunu bildirmektedir. En'âm sûresinin elliyedinci âyetinde ve Yûsüf sûresinde, bir âyette meâlen, (Hüküm, ancak Allahındır), yâni hâkim yalnız Allahü teâlâdır, buyuruldu. Nisâ sûresinin Altmışdördüncü âyetinde meâlen, (Aralarındaki anlaşmazlıklarda, seni hâkim yapmadıkça, îman etmiş olmazlar) buyurulmuştur. Birinci âyet-i kerime, hakîkî hâkimin, yalnız Allahü teâlâ olduğunu bildiriyor. İkinci âyet-i kerime ise, insana da, mecâz olarak hâkim denileceğini bildiriyor. Her Müslüman, diriltenin ve öldürenin, yalnız Allahü teâlâ olduğunu bilmektedir. Çünkü, Yûnüs sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (Dirilten ve öldüren, yalnız Odur) ve Zümer sûresinin kırkikinci âyetinde meâlen, (Ölüm zamanında insanı, Allahü teâlâ öldürüyor) buyuruldu. Secde sûresinin onbirinci âyet-i kerimesinde ise, meâlen, mecâz olarak, (Öldürmek için vekîl yapılmış olan melek sizi öldürüyor) buyuruldu.
Hastalara şifâ veren yalnız Allahü teâlâdır. Çünkü, Şü'arâ sûresinin sekseninci âyetinde meâlen, (Hasta olduğum zaman, bana ancak O şifâ verir) buyuruldu. İmrân sûresinin kırkdokuzuncu âyetinde ise meâlen, Îsâ aleyhisselâmın, (Âmânın gözünü açarım ve Baras illetini iyi ederim ve Allahü teâlânın izni ile, ölüleri diriltirim) dediğini bildirmektedir.
İnsana evlat veren, hakîkatte Allahü teâlâdır. Cebrâîl aleyhisselâmın ise, mecâz olarak, (Sana, temiz bir oğul veririm) dediğini, Meryem sûresinin onsekizinci âyeti bildirmektedir. İnsanın hakîkî sahibi Allahü teâlâdır. Bekara sûresinin ikiyüzelliyedinci âyetinin meâl-i şerifi, (Allahü teâlâ, îman edenlerin velîsidir) bunu açıkça bildiriyor. Mâide sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (Sizin velîniz, Allahtır ve Onun Resûlüdür) ve Ahzâb sûresinin altıncı âyetinde meâlen, (Peygamber, müminlere, kendilerinden daha çok sahiptir!) buyurarak, kulun da mecâz olarak velî olduğu bildirilmektedir. Bunlar gibi hakiki yardımcı, Allahü teâlâdır. Kullarına da, mecâz olarak mu'în demiştir. Mâide sûresinin üçüncü âyetinde meâlen, (İyilikte ve takvâda birbirinize yardımcı olunuz!) buyuruldu.
.
Allahü teâlâ, kerîm olduğu için affeder
İbn-i Nokta hazretleri Hanbelî hadîs âlimidir. Asıl ismi, Muhammed bin Abdülgani’dir. 579 (m. 1183)’de Bağdad’da doğup, 629 (m. 1232)’da orada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Bir gün Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûruna çölde ikâmet eden bir kimse geldi. “Ey Allahın Resûlü, kıyâmet günü mahlûkâtı kim hesaba çekecek?” diye suâl etti. Resûlullah “Allahü teâlâ” diye buyurunca, “Kâbe’nin Rabbi aşkına biz kurtulduk!” diye sevindi. Peygamberimiz “Ey Arabî bu nasıl olur?” diye sordu. O kimse de; “Çünkü, her şeye gücü yeten Allahü teâlâ, kerîm olduğu için affeder” dedi.
Süleymân bin Âmir (radıyallahü anh) anlatır: Eshâb-ı kiram kendi aralarında; “Allahü teâlâ, bedeviler ve sordukları sorularla bizim bilgimizi arttırıyor” diye sohbet ederlerken, çöl sakinlerinden bir kimse çıkageldi. Resûlullaha; “Ey Allahın Resûlü! Allahü teâlâ, Cennette sahibine zarar veren bir ağaçtan bahsediyor” dedi. Resûlullah, onun ne ağacı olduğunu suâl eyleyince; “Dikenleri ile insanlara eziyet eden sedir ağacı” diye cevap verdi. Bunun üzerine Resûlullah; “Sen Allahın 'Onlar, dikensiz sedir ağaçları altında oturacaklar' (Vâkıa-28) buyurduğunu bilmiyor musun? Allah, sedir ağacının her dikeninin yerine bir meyve yaratmıştır. Üstelik meyveler yetmişiki çeşittir. Hiçbirinin rengi diğerine benzemez” buyurdu.
Resûlullah ayakları şişinceye kadar namaz kılardı. Enes "radıyallahü anh"ın da bulunduğu bir sırada, Eshâbdan (radıyallahü anhüm) bazı kimseler; “Ey Allahın Resûlü! Ne kadar çok ibâdet yapıyorsunuz? Allahü teâlâ, sizin işlediğiniz ve işleyeceğiniz günahları affetmedi mi?” diye suâl ettiler. Resûlullah “Evet. Ama çok şükreden bir kul olmayayım mı?” buyurdu.
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah bana; “Sana beş bin koyun mu vereyim? Yoksa dinine ve dünyâna yarayacak beş şey mi öğreteyim” buyurdu. “Ey Allahın Resûlü! Her ne kadar beş bin koyun büyük bir servetse de, bana o beş cümleyi öğret” dedim. Resûlullah efendimiz “Allahım, günahlarımı bağışla. Ahlâkımı güzelleştir. Kazancımı helâlinden ve hayırlısından ver. Verdiğin rızıklara karşı beni kanaatkâr kıl ve beni dalâlete düşürme” buyurdu.
.
İnsanlardan gelen sıkıntılara sabret
Abdülgaffâr bin Ahmed hazretleri "İbn-i Nûh" diye tanınmıştır. Mısır’da Aksur kasabasında doğdu. 708 (m. 1309)’de Kâhire’de vefât etti. “El-Vahid fî sülûk-i ehl-it-tevhîd” kitabından bazı kısımlar:
Her zaman şu hususlara riâyet et: Evini temiz tut! Gıybeti terk et! Âhiret işlerine sarıl! Dâima Allahü teâlâyı an, O’nu hatırından çıkarma! Bunlardan sonra şunları yap: Senden ayrılacak olan şeyden, o senden ayrılmadan önce, sen ondan ayrıl. Sana lâzım olacak şeye, o şey sana lâzım olmadan önce, sen o şeye sahip ol! Takvâya sarıl! Her şeyi Allah için yap!
Bütün hayırlar şu beş şeydedir: 1- Allah için sevmek. 2- Allahü teâlâya kulluk vazîfelerini samimî ve doğru olarak yapmak. 3- Allahü teâlânın emirlerine uymak. 4- Allahü teâlânın yasak ettiği şeylerden sakınmak. 5- Allahü teâlâdan uzaklaştıracak işleri bırakıp, O’nun rızâsını kazandıracak işleri yapmak.
Bunlardan sonra şu beş şeyi yapmalıdır 1- Allahü teâlânın sevdiğini sevmek. 2- Allahü teâlânın buğzettiğine buğzetmek. 3- Allah için sabretmek. 4- Allahü teâlânın hükmüne rızâ göstermek. 5- Her işini Allahü teâlâya havale etmek. Allahü teâlânın dilediği ve takdîr ettiğini güzel görmek.
Şu hasletleri kendinde bulundur: Ahlâkını iyi yap. Vakitlerinin kıymetini bil. Kaçırdığın şeye üzülme. Gelenden memnun ol. Allahü teâlânın bütün mahlûkâtına karşı şefkatli ol.
İnsanlarla arkadaşlık ederken şunlara riâyet et: Onlardan gelen eziyet ve sıkıntılara sabret. Fakat sen onlara katiyen eziyet etme. İyi olsun, kötü olsun, herkese iyilik yap. Onlara adâletle muâmele et. Onlara Allah için nasihatte bulun.
İnsanlara karşı kendinde şu vasıfları bulundur: 1- İnsanların arasında selâmı yay. 2- Onlardan aç olanları doyur. 3- Onlara karşı yumuşak konuş. 4- Herkese güler yüz göster. 5- İnsanlarla münâkaşa ve münâzara yapma!
İnsanlar arasında şunlara da riâyet et: 1- Onlara düşmanlık yapma. 2-Onlarla münâkaşa yapma. 3- Onlar arasında lüzumsuz konuşma. 4- Onların kusur ve eksiklerini ortaya koyma!
Yine insanlara karşı dikkat edilecek hususlardan bazıları da şunlardır: Kişinin kendisini, insanların en aşağısından bile daha üstün, görmemesi gerekir. Çünkü kişi, Allahü teâlâ katında durumunun ne olacağını bilemez. Hiç kimseyi küçümsememeli, hiç kimse ile alay etmemelidir. Çünkü Allahü teâlâ, insanı en güzel şekilde yaratmıştır.
.
Haramdan kaçınmak farzdan önce gelir
Dülgerzâde Mehmed Efendi Kanunî Sultan Süleymân devri âlimlerindendir. Aslen Karaman'dandır. 977 (m. 1569)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Ef'âl-i mükellefîn, yâni Müslümanın yapması lâzım olan şeyler, sekizdir: Farz, vâcib, sünnet, müstehab, mübâh, haram, mekruh, müfsid. Farzlar ve haramlar, Allahü teâlâ tarafından, Kur'an-ı kerimde açıkça bildirilmişlerdir.
Bir ibâdetin farzlarından biri terk edilirse, o ibâdet sahih olmaz. Bilmeyerek terk edilince de sahih olmaz. Bilerek terk edince, günah da olur. Sünneti yapmanın sevabı, farzın sevabından azdır. Sünneti bilerek terk etmek günah olmaz. Azâp yapılmaz. Azarlanır. Gayri müekked sünnete, müstehab ve mendûb da denir. Bunu yapmak, sevap olur. Yâni, Cennet nîmetine kavuşur. Bilerek yapmamak, günah olmaz. Nâfile ibâdet, yâni emrolunmamış bir ibâdeti yapmak, müstehabdır.
Mübâh, yapması veya yapmaması, sevap veya günah olmayan şeydir. Yemesi haram olmayan şeyleri, doyuncaya kadar yemek, içmek mübâhtır. Doyduktan sonra yemek, içmek haramdır. Haramdan kaçınmak sevaptır. [Farzı yapmaktan da çok sevaptır.] Mekruh işlemek de günahtır. Harama helâl diyen kâfir olur. Alkollü içki [meselâ bira] içmek, kumar oynamak, anaya, babaya âsi olmak, [yâni, haram olmayan emirlerini yapmamak, Müslümanların kalbini kırmak, rızası olmadan malını almak] haramdır. Mekruha helâl diyen kâfir olmaz. Midye, istridye, istakoz yemek, abdestte ve gusülde suyu isrâf etmek mekruhtur.
Sünnet deyince, müekked sünnet anlaşılır. Mekruh deyince, tahrîmi olan mekruh anlaşılır. Ödünç istemek, mübâhtır. Ödünç vermek, müstehabdır. Borç ödemek farzdır. Borçlu fakiri sıkıştırmamak vâcibdir. Lâzım olan din bilgilerini öğrenmek, kadınlara da farzdır. Başkalarına öğretecek kadar fazla öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Daha çok öğrenmek mendûbdur. İlmi ile öğünmek, mekruhtur. Bey'ın şartlarından olmayıp da, alıcı ve satıcıdan birine faydası olan bir şeyi şart ederek yapılan satış fâsid olur, haram olur. Her insana ilk farz olan şey, îman etmesidir. İmanı olmayana, (kâfir) denir. İmanı olana, (Müslüman) denir. Bazı sözler, bazı işler, imanın gitmesine sebep olur. Müslüman iken, sonradan imansız olana, (mürted) denir. Bir Müslüman, mürted olunca, nikâhı gider.
.
Sadakası kabul olan zat
Muhibbüddîn ibn-i Neccâr hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 578 (m. 1182)’de Bağdad’da doğdu. 643 (m. 1245)’ Bağdad’da vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Hüreyre’den (radıyallahü anh) rivâyet edilir, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Bir kimse bildiği ilmi gizlerse, kıyâmet gününde ateşten bir gemle gemlenir” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullahın huzûrlarında, biri zengin, biri fakir iki kişi hapşırdı. Zengin olan hapşırınca, “Elhamdülillah” diyerek Allahü teâlâya hamdetmedi. Resûlullah efendimiz de ona “Yerhamükellah” diyerek duâ buyurmadı. Biraz sonra diğer kimse hapşırıp, “Elhamdülillah” dedi. Resûlullah da ona; “Yerhamükellah” buyurarak duâ etti. Bunun üzerine zengin olan kimse; “Huzûrunuzda hapşırdım, bana 'Yerhamükellah' buyurmadığınız hâlde, diğer kimseye buyurdunuz” dedi. Resûlullah da; “Çünkü o kimse Allahü teâlâyı andı, ben de onu andım. Sen ise Allahü teâlâyı anmayı unuttun” diye cevap verdiler.
Enes (radıyallahü anh) rivâyet etti: Bir kimse Resûlullahın huzurlarına gelerek: “Ey en hayırlımız! En hayırlımızın oğlu! Ey efendimiz ve efendimizin oğlu!” diye çeşitli sözlerle Resûlullaha hitap etmeye cüret etti. Resûlullah efendimiz; “Ben size ne söylemişsem, onu söyleyin. Sizi şeytan saptırmasın. Bana Allahü teâlânın verdiği mevkîyi verin. Ben, Allahın kulu ve Resûlüyüm” buyurdu.
Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhüma) anlattı: “Resûlullah efendimiz yemeğini yerde yer, koyunun sütünü sağar, en fakir kölenin davetini kabul eder, arpa ekmeği yerdi.”
İbn-i Cebr (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah efendimiz Eshâbını sadaka vermeye teşvik ettiğinde, her biri, güçlerinin yettiği kadar ellerinde olanlardan getirdiler. Resûlullahı görmek ve sohbetlerinde bulunmakla şereflenen o mübârek insanlar arasında, Ulbe bin Zeyd isminde bir fakir kimse vardı. Sadaka olarak verebileceği hiçbir şeyi yoktu. O da, gece Allahü teâlâya münâcaat edip; “Allahım! Sadaka olarak verebileceğim hiçbir şeyim yok. Ben de sadaka olarak, kullarından şeref ve haysiyetime tecâvüzde bulunanları affettim” diye duâ etti. Sabahleyin Resûlullah efendimiz mescid-i saâdeti teşrîflerinde; “Kendisine yapılan tecâvüzleri dün akşam affeden nerede?” diye suâl eyledi. Bunun üzerine Ulbe bin Zeyd (radıyallahü anh) ayağa kalktı. Resûlullah da ona; “Sadakan kabul olundu” buyurdu.
.
Kusurlu Müslümana "fasık" denir
Şemseddîn Muhammed hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. "İbn-i Nâsıruddîn" diye meşhur olmuştur. 777 (m. 1375)’de Şam’da doğdu. 842 (m. 1438)’de şehîd edildi. Bir dersinde buyurdu ki:
Mümin ve Müslüman demek, Allahü teâlâ tarafından, Muhammed aleyhisselâm vâsıtası ile, insanlara bildirilmiş din bilgilerine inanan, kabul eden kimse demektir. Bu bilgiler Kur'ân-ı kerimde ve binlerce hadis-i şeriflerde bildirilmiştir. Bu bilgileri, Eshâb-ı kirâm Peygamberimizden işitmiş, Eshâb-ı kirâmdan sonra, ikinci ve üçüncü asırlarda gelen İslâm âlimleri de, Eshâb-ı kirâmdan işiterek veya bu işitenlerden işiterek kitaplarına yazmışlardır. Sonra gelenler arasında inanılması lâzım bilgilerde, yetmişüç ayrı fırka meydana gelmiştir. Bunlardan yalnız bir fırkası doğrudur. Bu doğru îmanlı fırkaya Ehl-i sünnet denir. Şüpheli âyetleri ve hadisleri yanlış tevil ederek îtikadı bozulan yetmişiki fırkaya Bid'at veya Dalâlet fırkaları denir. Bunlar da Müslümandır. Fakat (bozuk) yoldadırlar.
Manaları açık bildirilmiş olan, inanılacak şeylerde, Kur'ân-ı kerime ve hadis-i şeriflere yalnız kendi akıl ve görüşleri ile mâna vererek, îmanı bozulan, kâfir olan kimseye (Mülhid) denir. Mülhid, kendini samîmî Müslüman bilir. (Münâfık) ise Müslüman görünür. Fakat başka dindendir.
Müslüman olmak için, inanılması lâzım gelen bilgiler, yalnız inanılacak altı şey değildir. Meşhûr olan (Farz)ların yapılmasının lâzım olduğuna ve (Haram)ları yapmamak, bunlardan sakınmak lâzım olduğuna inanmak da, Müslüman olmak için lâzımdır. Farzları yapmanın ve haramlardan sakınmanın birinci vazîfe olduğunu kabul etmeyen kimsenin îmanı gider. (Mürted) olur. Kabul edip de, nefsine ve fena arkadaşlara uyarak farzlardan bir veya birkaçını yapmayan yahut bir veya birkaç haram işleyen kimse, Müslümandır. Fakat, kusurlu, kabahatli Müslümandır. Böyle Müslümana (Fâsık) denir.
Farzları yapmaya ve haramlardan sakınmaya (İbâdet) yapmak denir. İbâdet yapmaya çalışan ve ibâdette kusuru olunca, hemen tevbe eden Müslümana (Sâlih) denir. Yalnız (Eşhedü en lâilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve Resûlüh) diyen ve manasını bilip inanan bir kâfir, o anda Müslüman olur ise de, sonra yavaş yavaş, îman edilecek altı şeyi ve her Müslüman için farz ve haram olan meşhur bilgileri öğrenmesi ve bilenlerin, yani Müslümanların buna öğretmeleri lâzımdır. Öğrenmezse Müslümanlıktan çıkar. (Mürted) olur.
.
Hiçbir lüzum yokken mezhep değiştirmek
Yûsuf bin Nâdir Mayorkî hazretleri hadîs ve şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. İspanya’daki Mayorka adasında doğdu. 523 (m. 1129)’da İskenderiyye’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir işi, ibâdeti yaparken mezheplerin kolaylıklarını araştırıp, bunlara göre yapmak bâtıldır. Meselâ abdestli kimsenin derisinden kan aksa, Şâfi'î mezhebinde abdesti bozulmaz. Hanefî’de bozulur. Yabancı kadının derisine, derisi değse, Şâfi'î’de bozulur. Hanefî mezhebine göre bozulmaz. Abdest aldıktan sonra derisinden kan akan ve derisi yabancı kadının derisine değen bir kimsenin bu abdestle kıldığı namaz sahih olmaz. Bunun gibi, bir işi bir mezhebe göre yaparken, ikinci bir mezhebe de uymak bâtıldır. Şöyle ki, Şâfi'î mezhebine uyarak, başının az bir yerini mesh eden kimseye köpek sürtünse, bu kimsenin Mâlikî’yi de taklîd ederek, burasını yıkamadan kıldığı namaz sahih olmaz. Çünkü Şâfi'î’de köpek sürtünenin namazı sahih olmaz. Mâlikî’de, köpek necis değil ise de, başının hepsini mesh etmesi lâzımdır.
Yine bunun gibi, ikrâh ile, yâni korkutularak yaptırılan talâk, Hanefî’de sahih olur. Diğer üç mezhepte sahih olmaz. Sefer ve matar (yağmur, fırtına) gibi özür olunca, öğle ve ikindiyi ve akşam ile yatsıyı birlikte kılmak Şâfi'î’de câizdir. Hanefîde câiz değildir. Bir hanefî, seferî iken, meşakkat olmadığı hâlde, öğleyi ikindi vaktinde kılsa haram olur. İkindiyi öğle vaktinde kılsa hiç sahih olmaz. Şâfi'î mezhebinde ise, ikisi de sahih olur. Kendi mezhebine göre haraç, yani meşakkat olduğu zaman, kendi mezhebindeki ruhsatla amel etmesi câiz olur. Ruhsat ile de yapmakta meşakkat olursa, başka mezhebi taklid etmek câiz ise de, o mezhepte, o ibâdet için farz ve vâcib olan şeyleri de yapması lâzımdır. Bir işi, bir ibâdeti yaparken başka bir mezhebi taklîd eden kimse, kendi mezhebinden çıkmış olmaz. Mezhep değiştirmiş olmaz. Yalnız o işi yaparken diğer mezhebin şartlarına riâyet etmesi lâzımdır. Bir Hanefî, abdest alırken niyet etmese, bu abdest ile öğleyi kılsa, câiz olur. İkindiden sonra Şâfi'î olup ikindiyi kılsa, sahih olmaz. Niyet ederek tekrar abdest alması lâzım olur.
Bir kimse, dînî, ilmî lüzum olmadan dünya işleri için mezhebini değiştirse, dînini oyuncak yapmış olur. Cezâlandırılması lâzım olur. Îmansız ölmesinden korkulur.
.
Belâyı, duâ ile karşılayınız
Mübârek bin Ahmed Erbilî hazretleri hadîs âlimidir. "İbn-i Müstevfâ" diye bilinir. 564 (m. 1169)’de Erbil’de doğup, 637 (m. 1239)’de yine burada vefât etti. Naklettiği bazı hadis-i şerifler:
Ebû Ümâme-i Bâhilî (radıyallahü anh) bildiriyor. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Beş vakit namazınızı kılınız! Bir ayınızda oruç tutunuz! Mallarınızın zekâtını veriniz! Başınızda olan âmirlere itaat ediniz. Rabbinizin Cennetine giriniz.”
Peygamber efendimiz Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh) “İyi huylu ol!” buyurdu. İyi huy nedir deyince, “Senden uzaklaşana yaklaşıp nasihat et ve sana zulmedeni affet ve malını, ilmini, yardımını senden esirgeyene bunları bol bol ver” buyurdu.
“İki kişi mescide gelip namaz kıldılar. Kendilerine bir şey ikram edildi. Oruçlu olduklarını söylediler. Konuştuktan sonra kalkıp giderlerken Peygamber efendimiz bunlara; “Namazlarınızı tekrar kılınız ve oruçlarınızı tekrar tutunuz! Çünkü konuşurken bir kimseyi gıybet ettiniz, (yani, bir kusurunu söylediniz) Gıybet etmek, ibâdetlerin sevâbını giderir” buyurdu.
Yine buyurdu ki: “Hased etmeyiniz! Ateş odunu yok ettiği gibi, hased de insanın sevaplarını giderir.” Hased, kıskanmak, çekememek demektir. Yani Allahın birisine vermiş olduğu nimetin, ondan gitmesini istemek demektir. Ondan gitmesini istemeyip de, kendisinde de olmasını istemek, hased olmaz. Buna (Gıpta) etmek, imrenmek denir. Birisinde bulunan kötü, zararlı şeyin gitmesini istemek “Gayret” ve “Hamiyyet” olur.
Peygamber efendimiz borçlu olan birinin cenâze namazını kılmak istemedi. Ebû Katâde ismindeki bir sahâbî, onun borcunu, havale yolu ile kendi üzerine aldı. Peygamberimiz de cenâze namazını kılmayı kabul buyurdu.
“İlim elde etmek için evinden çıkan bütün insanlara, melekler onun işinden râzı olduklarından, yollara kanatlarını gererler.”
“Sizi dedikodudan, malı zayi etmekten ve çok suâlden menettim.”
“Zekât vermek sûretiyle malınızı koruyunuz. Sadaka vermek sûretiyle, hastalarınızı tedâvi ediniz. Belâyı, duâ ile karşılayınız.”
“Hâkim, kızgın iken iki kişi arasında hüküm vermesin.”
“Bir kimse, sevmediği birisine belâ ve sıkıntı geldiği için sevinirse, Allah, bu kimseye de bu belâyı verir.”
“Allah, dünyâda güzel sûret ve iyi huy ihsân ettiği kulunu âhirette Cehenneme sokmaz.”
.
Abdest ve guslün sahih olması için
Muîd Ahmed Efendi 39. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Tokat'a bağlı Kazova'da doğdu. Tahsil için İstanbul'a giden Ahmed Efendi, Kınalızâde Fehmi Mehmed Efendi'den ders aldı. 1055'te (m. 1646) Şeyhülislâmlığa getirilen Ahmed Efendi 1057'de (m. 1647 vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Tahâret, temizlik demektir. Bedenin, elbisenin ve namaz kılınacak yerin temiz olması farzdır. Hades, abdestsiz olmak demektir. Yıkaması farz olan yerde iğne ucu kadar ıslanmamış yer kalırsa, abdest sahih olmaz. Derideki mum, iç yağı, hamur, çamur, balık pulu, yağlı boya ve bunun dışında, gözün kenârında kalan kir, çapak altına su geçmez ise, abdest ve gusül sahih olmaz.
Gasl, yıkamak, su dökerek, üzerinden akıtmak demektir. Hiç olmazsa, iki damla yere damlamalıdır. Suyu yağ gibi sürmek kâfi değildir. Kar ve yaş bez, sünger sürmek, yıkamak olmaz. Abdest alırken, gözlerin, ağzın, burnun içini ve sık sakal ve pire, sinek tersi, kaş, bıyık altındaki deriyi yıkamak farz değildir. Bunların üstü yıkanır. Dirsekleri ve ayağın iki tarafındaki tümsek topuk kemiklerini yıkamak farzdır. Çıplak ayağı yıkamayıp, mesh etmek câiz değildir. Mesh, başka yerde kullanılmadık yaşlığı değdirmektir. Yaş bez, yağmur, kar sürünmesi ile de olur. Sarkan saçı değil, başı mesh etmek lâzımdır. Başı nezleli olup da, mesh zarar verirse mesh etmez.
Abdest aldığını bilip, bozduğunda şüphe eden, abdestlidir. Abdesti bozulduğunu bilip, sonra abdest aldığında şüphe eden, abdestsizdir. Bazı uzvunu yıkayıp yıkamadığında şüphe eden, vesvese edici değil ise, bu uzvu yıkar. Her zaman şüphe ediyor ise, yıkamaz. Abdest bitince şüphe ederse, yıkamaz.
Sık sakalın üstünü yıkamak farzdır. Çeneden sarkan sakalı ve sarkan saçı yıkamak farz değildir. Dudağın görünen kısmını yıkamak lâzımdır. Kabuk altındaki çıban yıkanmaz. Tırnak üzerinde kalan kına da böyledir. Dar yüzüğü oynatmak lâzımdır. Tabandaki yarığa su zarar verirse, merhemin üstü yıkanır. Buna da zarar verirse, yara mesh edilir. Bu da zarar verirse, sargı mesh edilir. Bu da zarar verirse, başka mezhep taklîd edilemez. Çünkü diğer üç mezhepte de affedilmemiştir. Zarûret olup, hepsi terk edilir. Gusülde de böyledir. Zararı olmayanı yapmak lâzımdır.
Soğuk su zarar verip, sıcak su vermezse, sıcak su ile yıkamak lâzım olur. İlaç yaranın, yarığın kenârındaki sağlam deriye aşmış ise, bunun altını yıkamak lâzım olur.
.
Kâfirlere kabirde azap vardır
Şemseddîn ibn-i Münîr hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 937 (m. 1531)’de Lübnan’da Ba’lebek’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İmân edilmesi lâzım olan esaslardan biri de Âhiret gününe inanmaktır. Âhiret gününün başlangıcı, insanın öldüğü gündür. Fâsıklara ve bütün kâfirlere kabirde azap vardır. Bunlara elbette inanmak lâzımdır. Mevta kabre konunca, bilinmeyen bir hayat ile dirilecek, rahat veya azap görecektir. “Münker” ve “Nekir” adındaki iki meleğin, bilinmeyen korkunç insan şeklinde mezara gelip suâl soracaklarını hadîs-i şerîfler açıkça bildirmektedir. Kabir suâli, bazı âlimlere göre, bazı akâidden olacak, bazılarına göre ise, bütün akâidden olacaktır. (Bunun için çocuklara; “Rabbin kim? Dînin hangi dindir? Kimin ümmetindensin? Kitabın nedir? Kıblen neresidir? İtikâdda ve amelde mezhebin nedir?” suâllerinin cevaplarını öğretmelidir! Ehl-i sünnet olmayan doğru cevap veremeyecektir. Güzel cevap verenlerin kabri genişleyecek, Cennetten bir pencere açılacaktır. Sabah ve akşam, Cennetteki yerlerini görüp, melekler tarafından iyilikler yapılacak müjdeler verilecektir. İyi cevap veremezse, demir tokmaklarla öyle vurulacak ki, bağırmasını, insandan ve cinden başka her mahlûk işitecektir.
Kabir o kadar daralır ki, kemiklerini birbirine geçirecek gibi sıkar, Cehennemden bir delik açılır. Sabah ve akşam Cehennemdeki yerini görüp, mezarda, mahşere kadar, acı azaplar çeker.
Öldükten sonra, yine dirilmeye inanmak lâzımdır. Kemikler, etler çürüyüp toprak ve gaz olduktan sonra, hepsi yine bir araya gelecek, rûhlardan bedenlerine girip, herkes mezardan kalkacaktır. Bunun için, bu zamana “Kıyâmet günü” denir. Kıyâmetin ne zaman kopacağı bildirilmedi, zamanını kimse anlayamadı. Fakat Peygamberimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) birçok alâmetlerini ve başlangıçlarını şöyle haber verdi: Hazret-i Mehdî gelecek, Îsâ aleyhisselâm gökten Şam’a inecek, Deccâl çıkacak. Ye’cüc Me’cüc denilen kimseler her yeri karıştıracak. Güneş batıdan doğacak. Büyük zelzeleler olacak. Din bilgileri unutulacak. Fısk, kötülük çoğalacak. Dinsiz, ahlâksız, namussuz kimseler emîr olacak. Allahü teâlânın emirleri yaptırılmayacak. Haramlar her yerde işlenecek, Yemen’den ateş çıkacak. Gökler ve dağlar parçalanacak. Güneş ve Ay kararacak. Denizler birbirine karışacak ve kaynayıp kuruyacaktır...
.
Talebe olmadıkça âlim olunmaz
Zeynelâbidîn bin Abdürraûf Münâvî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1022 (m. 1613)’de Mısır’da vefât etti. Babası Abdurraûf Münâvî de büyük bir alim idi. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Sen, yanında kimse olmadığı zaman, ben yalnızım deme. Beni gören var de! Allahü teâlânın senden bir an olsun habersiz olduğunu, gizli olarak yaptığın şeylerin kaybolduğunu sanma.”
Mâlik bin Dînâr dedi ki: “Allahü teâlâya tâati (Allahü teâlânın beğendiği şeyleri yapmayı) alışveriş olmadan kazanç getiren bir ticâret olarak bil.”
“Dünyada kişinin tâatlerinin başı, içini düzeltip, onu bozacak şeyleri terk etmektir.”
“İyilerin kalbinde, iyi düşünceler, kötülerin kalbinde kötü düşünceler dolaşır.”
“Akıllı kimse, her zaman kalbini kontrol eder. Allahü teâlânın emrettiği şeyleri yapıp, yasak ettiklerinden sakınır. Allahü teâlâdan gâfil olmaz ve emirlerini yapmakta gevşeklik etmeyip, uyanık olur. Böyle olan kişi işlerinde tedbirli olur.”
“Vera ve tefekkür, en faziletli amellerdendir. (Tefekkür dört türlü olur, demişlerdir. Allahü teâlânın mahlûklarındaki güzel sanatları, faydaları düşünmek, O’na inanmaya ve sevmeye sebep olur. O’nun vadettiği sevapları düşünmek, ibâdet yapmaya sebep olur. O’nun haber verdiği azapları düşünmek, O’ndan korkmaya ve kimseye kötülük yapmamaya sebep olur. O’nun nimetlerine ihsânlarına karşılık nefisine uyarak günah işlediğini, gaflet içinde yaşadığını düşünmek, Allahü teâlâdan hayâ etmeye, utanmaya sebep olur.) Allahü teâlâ, yerlerde ve göklerde bulunan mahlûkâtı düşünerek ibret alanları sever.”
“Denir ki, ilim öğren. Çünkü, kişi âlim olarak doğmaz, ilim sahibi câhil gibi olmaz. İlim sahibi olmayan bir topluluğun büyüğü yanında devamlı toplantılar olup, meclisler bile kurulsa, o yine küçük sayılır.”
“Talebe olmadıkça, âlim olunmaz. İlim ile amel etmedikçe de, ilim fayda vermez.”
“Akıllı kimsenin ilimle uğraşmasından maksadı, onunla amel etmektir. Çünkü, bundan başka bir gaye için ilim öğrenen kişi, şöhretini ve kibrini arttırmış olur.”
“Dünyâyı ve onun sevinç ve rahatlığını isteyen kimsenin kalbinde, acaba âhirette durumum iyi mi olur, yoksa kötü mü? Korku ve endişesi kaybolur.”
“Büyüklerden birisi, gizliden gelen şöyle bir ses işitti: Ey ilim talebesi! Vera’a sarıl, (çok) uykuyu terk et, (fazla) doymayı bırak. Ey insanlar! Sizler ekin gibisiniz, ölüm sizi keser, alır, götürür.”
.
Mirâc, hem beden hem de ruh ile oldu
Ali bin Ahmed Sellâmî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 813 (m. 1410)’de Kâhire’de doğdu. 887 (m. 1472)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mucizelerinden biri, mirâca çıkmasıdır. Yatağında iken uyandırılıp mübârek bedeni ile, Mekke şehrinden Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’ya ve oradan göklere ve yedinci gökten sonra, Allahü teâlânın dilediği yerlere götürüldü. Mirâca, böylece inanmak lâzımdır. İslâm âlimi şekline bürünen bazı din düşmanları, "Mirâc bir hâl idi, rûh ile oldu. Beden ile gitmedi" diyerek gençleri aldatmaya çalışıyorlar. Mirâcın nasıl olduğu, birçok kıymetli kitapta yazılıdır. Mekke-i mükerremeden “Sidret-ül-müntehâ”ya kadar, Cebrâil aleyhisselâm ile birlikte gitti. “Sidret-ül-müntehâ” altıncı ve yedinci göklerde bir ağaçtır ki, bütün bilgiler ve bütün yükselişler, oradan ileri geçemez. Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem), Sidre’de, Cebrâil aleyhisselâmı, altıyüz kanadı ile kendi şeklinde gördü. Cebrâil aleyhisselâm Sidre’de kaldı. Mekke’den Kudüs-i şerîfe kadar veya yedinci göğe kadar, burak üstünde götürüldü.
Burak, beyaz renkli, katırdan küçük ve merkepten büyük bir Cennet hayvanıdır. Dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği, dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi. Gözün görebildiği uzaklığa ayağını basardı.
Resûlullah efendimiz Mescid-i Aksâ’da, peygamberlere İmâm olup, yatsı yahut sabah namazını kıldırdı. Peygamberlerin rûhları, kendi insan şekillerinde orada bulundu. Kudüs’ten yedinci göge kadar “Mirâc” adındaki bilinmeyen bir merdivenle bir anda çıkarıldı. Yolda melekler, sağa sola dizilmiş, Resûlullahı medh-ü sena ederlerdi. Her göğe gelince, Cebrâil aleyhisselâm Resûlullahın teşrîf ettiğini haber ve müjde verirdi. Her birinde, bir peygamberi görüp selâmlaştı. Sidre’de şaşılacak çok şeyler gördü. Cennetteki nimetleri, Cehennemdeki azapları gördü. Cenâb-ı Hakkın cemâlini görmek arzusundan ve zevkinden, Cennetteki nimetlerin hiçbirine bakmadı. Sidre’den ileriye, yalnız olarak, nûrlar arasında ilerledi. Meleklerin kalemlerinin seslerini işitti. Yetmişbin perdeden geçti. İki perde arası, beşyüz senelik yol gibi idi. Bundan sonra, güneşten daha parlak “Refref” adında bir döşek üzerinde Kürsî’den geçti. Arş-ı ilâhiye erişti. Arş’tan, zamandan, mekândan, madde âlemlerinden dışarı çıktı. Cenâb-ı Hakkın kelâmını işitecek makama vardı...
.
Her asırda, her kavme peygamber gelmiştir
Amasyalı Âkif Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1686 (H.1098) senesinde Amasya'da doğdu. 1760 (H.1173) senesinde Amasya'da vefât etti. Zamanının ileri gelen âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsîl etti. Sultan Bâyezîd Medresesine müderris, daha sonra Amasya Müftüsü olarak vazîfe yaptı. Bir dersinde şunları anlattı:
İnsan, kendi noksan aklı ile, mutlak yaratıcıyı anlayamayacağından, merhametlilerin en merhametlisi olan Allahü teâlâ, her asırda, her kavme Peygamberler göndermiştir. Böylece, işin hakîkatini, doğrusunu insanlara öğretmiştir. Saîdlerden olanlar, îman ederek kurtuldular, dünya ve âhiret saadetine kavuştular. Bedbaht, tâlihsiz olanlar ise, itiraz ve inkâr ederek, hüzün ve hüsrânda kaldılar.
Her Peygamberin, yaşadığı asır, bulunduğu yer ve gönderildiği kavmin hâlleri, âdetleri, başka başkadır. Her Peygamber, Allahü teâlânın varlığını ve birliğini insanlara öğretirken; insanların dünya ve âhiret saadetlerine vesîle olacak bazı ahkâm ve ibâdetleri de beyan etti. Tarihçilere göre, mîlâddan takrîben binaltıyüzelli sene önce, Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâmı Peygamber olarak gönderdi. Mûsâ aleyhisselâm, kendinden önce gönderilen Âdem, Nuh, İdrîs, İbrâhîm, İshak ve Yakûb gibi Peygamberlerin, kendi zamanlarında, kendi kavimlerine öğrettikleri, Allahü teâlânın varlığı ve birliği akîdesini ve îman edilecek diğer şeyleri, Benî İsrâîl kavmine öğretti. Farz olan ibâdetleri ve muâmelâta âid hükümleri de, her yere yayarak, Benî İsrâîl'i şirkten sakındırmaya çalıştı. Mûsâ aleyhisselâmdan sonra, Benî İsrâîl çeşitli belâ ve karışıklıklara uğradı. Çünkü, Mûsâ aleyhisselâmın öğretmiş olduğu, îman esaslarını terk ederek, dalâlete düştüler. Bunun üzerine Allahü teâlâ, Îsâ aleyhisselâmı, peygamber olarak, Benî İsrâîl'e gönderdi. Îsâ aleyhisselâm, Allahü teâlânın varlığı ve birliği demek olan, tevhîdi ve diğer îman esaslarını yayıp, öğreterek, doğru yoldan ayrılanların hidâyetine çalıştı ve Mûsâ aleyhisselâmın dînini kuvvetlendirdi.
Îsâ aleyhisselâmdan sonra, Ona tâbi olanlar, daha önce Benî İsrâîl'in doğru yoldan ayrıldıkları gibi, Îsâ aleyhisselâmın bildirdiği doğru îmandan ayrıldılar. Böylece birbirinden tamamen farklı yetmişiki fırka ortaya çıktı. Çoğu putperest ve kâfir oldu. Bunun üzerine Allahü teâlâ, sevgilisi ve Peygamberlerin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâmı, âhir zaman Peygamberi olarak, yer yüzüne [insanlara] gönderdi.
.
Sen hiç üzülme yâ Resûlallah
Ebû Hafs Ömer bin Ali hazretleri fıkıh, hadîs ve târih âlimidir. 723 (m. 1323)’de Kâhire’de doğdu. 804 (m. 1401)’de Kâhire’de vefât etti. Şöyle nakleder:
Hazreti Hadîce (radıyallahü anhâ) validemiz, evlilik hayâtında Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün gayreti ile hizmet etmeye çalıştı. O’nu hiç üzmedi. Her arzusunu büyük bir emir kabul edip, canla başla yerine getirdi. O’na dert ortağı ve tesellî arkadaşı oldu. Peygamber efendimize, ilk vahyin gelmesinden sonra, ilk îmân eden Hazreti Hadîce vâlidemizdir. Hiç tereddüd etmeden İslâmiyet’i hemen kabul edip, ilk Müslüman olmakla şereflendi. Hazreti Hadîce validemize, Cebrail aleyhisselâmın gösterdiği gibi abdest almasını öğretti. Sonra, Peygamber efendimiz imâm oldu, birlikte iki rek’at namaz kıldılar. Hadîce validemiz, sevgili Peygamberimizin her sözüne, her emrine, en mükemmel şekilde itaat etti. Böylece Allahü teâlânın katında pek yüksek derecelere kavuştu. Resûlullah efendimiz üzülse, inkâr edenlerin alay etmesiyle elem çekse, O’nu tesellî eder, kederini giderirdi. Derdi ki: “Yâ Resûlallah! Hiç üzülme, gam çekme. Sonunda dînimiz kuvvet bulup, müşrikler helak olurlar. Kavmin sana itaat eder...” Hadîce validemizin bu yardımlarından ötürü bir gün, Cebrail aleyhisselâm gelip; “Yâ Resûlallah! Hadîce’ye, Allahü teâlânın selâmını bildir” dedi. Peygamber efendimiz; “Ey Hadîce! İşte Cebrail (aleyhisselâm), Allahü teâlânın sana selâmını bildiriyor” buyurdu. Peygamber efendimiz bir defasında da; “Allahü teâlâ bana Cennet’te inciden bir ev ile Hadîce’ye müjde vermemi emretti. Orada hastalık, üzüntü ve baş ağrısı yoktur.”
Sevgili Peygamberimizin dışarıda olduğu bir gün, Hazreti Hadîce validemiz O’nu aramak için çıkmıştı. Cebrail ateyhisselâm, insan kıyafetinde Hazreti Hadîce’ye göründü. Hazreti Hadîce validemiz, ona, Peygamber efendimizi sormak istediyse de, düşmanlardan olma ihtimâlini düşünerek geri döndü. Sevgili Peygamberimizi evde görünce, hâdiseyi anlattı. Fahr-i kâinat efendimiz buyurdu ki: “Senin gördüğün ve beni sormak istediğin o zâtın kim olduğunu biliyor musun? O, Cebrail (aleyhisselâm) idi. Selâmını sana bildirmemi söyledi. Şunu da sana bildirmemi söyledi ki; Cennet’te senin için incilerden yapılmış bir bina hazırlanmıştır. Tabiî orada böyle üzüntülü, sıkıntılı, zahmetli ve külfetli şeyler bulunmayacaktır.”
.
Size, Hazreti Ömer’i halife yaptım
Abdülkâdir ibn-i Muzaffer hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 833 (m. 1430)’de Irak’ta Hüseyniyye’de doğdu. 892 (m. 1487)’de vefât etti. Hazreti Ebû Bekir’in (radıyallahü anh) faziletleri hakkında buyurdu ki:
Hişam bin Urve babasından anlatıyor: Ebû Bekir’in (radıyallahü anh) cenâze namazı gece kılındı ve gece defnedildi. Altmışüç yaşında iken vefât etti. Hazreti Ebû Bekir’in babası kendisinden sonra biraz daha yaşayıp vefât etti. Hazreti Ebû Bekir’in yüzüğünde “Allahü teâlâ ne iyi kadirdir (kudret sahibidir)” yazılı idi.
Muhammed bin Abdülazîz şöyle bildirdi: Hazreti Ebû Bekir vefâtına yakın, vasiyetini yazdı. Bunu Hazreti Osman ve Ensârdan birisi ile, bütün Medîne-i münevverelilere okumaları için gönderdi. Herkes onların etrafına toplandı. Hazreti Ebû Bekir’in vasiyetini onlara okudular. Vasiyet şöyle idi:
“Bu dünyâdan ayrılıp âhiret hayatına gireceği zaman Ebû Kuhâfe’nin oğlu Ebû Bekir’in (size olan) vasiyetidir. Ben size, Hazreti Ömer’i halife yaptım. Eğer adâletli olur ve (işleriniz husûsunda) Allahü teâlâdan korkarsa, zâten onun hakkında benim zannım ve ondan beklediğim de budur. Eğer böyle olmazsa, ben hayır ve iyiliği kastederek böyle yapıyorum. Gaybı ise ancak Allahü teâlâ bilir.”
Leys bin Sa’d bildiriyor: Ebû Bekir (radıyallahü anh), Beyt-ül-mal’den ve Fey’den hiçbir şey almazdı. Sâdece bir kere borç almıştı. Onu da vefâtına yakın, Hazreti Âişe’ye, ödemesini söyledi. Hazreti Ömer ise, her gün için Beyt-ül-mal’den kendisi için iki dirhem alıyordu. Ömer bin Abdülazîz halife olunca, ona dendi ki:
-Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh) gibi sen de kendine Beyt-ül-mal’den biraz bir şey alsan, dediklerinde;
-Hazreti Ömer’in (geçimini temîn edecek) hiçbir şeyi yoktu da aldı. Benim ise kâfi gelecek kadar malım var, dedi ve Beyt-ül-mal’den hiçbir, şey almadı.
Hazreti Ömer buyurdu ki: Ebû Bekir bizim efendimizdir. Efendimizi âzâd etti. (Hazreti Ömer burada, Bilâl-i Habeşî’yi kasdetti. Bilâl-i Habeşî (radıyallahü anh), Ümeyye bin Halef’in kölesi idi. Müslüman olduğu ve putların ilâhlığını inkâr edip, 'Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Hazreti Muhammed O’nun kulu ve Resûlüdür' dediği için, müşrikler ona çok eziyet ve işkence yapıyorlardı. Bunun üzerine Hazreti Ebû Bekir, onu Ümeyye bin Halef’ten satın alıp âzâd etti.
.
Peygamberlerin hepsine inanmalıdır
Şehâbeddîn Ahmed Haskefî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. “İbn-i Molla” diye meşhûr oldu. 937 (m. 1530)’de Batman-Hasankeyf’de doğdu. 1003 (m. 1590)’de Halep’te şehîd edildi. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamberler, insanları Allahü teâlânın beğendiği yola kavuşturmak, doğru yolu göstermek için gönderilmişlerdir. Resûl; gönderilmiş zât ve haberci demektir. İslâmiyette “Resûl” demek, yaratılışı, huyu, ilmi, aklı, zamanında bulunan bütün insanlardan üstün, kıymetli, muhterem bir adam demektir. Hiçbir kötü huyu, beğenilmeyecek hâli yoktur. Peygamberlerde “İsmet” sıfatı vardır. Ya’nî peygamber olduğu bildirilmeden önce ve bildirildikten sonra, küçük ve büyük hiçbir günah işlemez. (İslâmiyeti içeriden yıkmak isteyen kâfirler, Muhammed aleyhisselâm peygamber olmadan önce, heykellerin önünde kurban keserdi diyorlar ve mezhebsizlerin kitaplarını da vesîka olarak gösteriyorlar. Bu çirkin iftiralarının yalan olduğu, yukarıdaki satırlardan anlaşılmaktadır.) Peygamber olduğu bildirildikten sonra, peygamber olduğu yayılıncaya, anlaşılıncaya kadar, körlük, sağırlık ve benzerleri ayıp ve kusurları da olmaz. Her peygamberde şu yedi sıfatın bulunduğuna inanmak lâzımdır Emânet, sıdk, tebliğ, adâlet, ismet, fetânet ve emn-ül-azl. Ya’nî peygamberlikten azl edilmezler. Fetânet, çok akıllı, çok anlayışlı demektir.
Yeni bir din getiren peygamberlere “Resûl” denir. Yeni din getirmeyip, insanları, önceki dîne da’vet eden peygamberlere “Nebî” denir. Emîrleri tebliğ etmekte ve insanları, Allahın dînine çağırmakta, resûl ile nebî arasında bir ayrılık yoktur. Peygamberlere îmân etmek, aralarında hiçbir fark görmeyerek, hepsinin sâdık, doğru sözlü olduğuna inanmak demektir. Onlardan birine inanmayan kimse hiçbirine inanmamış olur. Peygamberlik; çalışmakla, açlık, sıkıntı çekmekle ve çok ibâdet yapmakla ele geçmez. Yalnız Allahü teâlânın ihsânı, seçmesi ile olur. İnsanların dünyâdaki ve âhıretteki işlerinin düzgün ve faydalı olması için ve onları zararlı işlerden koruyup, selâmete, hidâyete, rahata kavuşturmak için, peygamberler vâsıtası ile dinler göndermiştir. Peygamberler, düşmanların çokluğuna, inanmayanların alay etmelerine, üzmelerine rağmen, Allahü teâlânın emirlerini insanlara tebliğ etmekte, bildirmekte, düşmanlardan korkmamış göz kırpmamışlardır.
.
O kâinatın efendisi zamanın güneşidir
Celâleddîn ibn-i Hatîb Dâreyyâ hazretleri siyer, hadîs ve fıkıh âlimidir. 745 (m. 1344)’de doğdu. 811 (m. 1408)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ her şeyden önce, sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın mübarek nurunu yarattı. Nûr-ı Muhammedî, Âdem aleyhisselâmın kalbi ve cesed-i şerîfi yaratılınca, iki kaşı arasına kondu. Adem aleyhisselâm kendisine ruh verilince, alnında yıldız gibi parlayan bir nur olduğunu farketti. Bu nur, Âdem aleyhisselâmdan îtibâren temiz babalardan ve temiz analardan geçerek, Peygamber efendimize kadar geldi. Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem, Kureyş kabîlesinin Hâşimoğulları kulundandır. Babası Abdullah’dır. Onun da babası Şeybe’dir. Peygamberimizin dedesi olan Şeybe, Medîne’de doğdu. Şeybe, Muttalib’in kölesi anlamına gelen Abdülmuttalib lakabıyla meşhûr oldu. Abdülmuttalib’in alnında, Allahü teâlânın habîbi Muhammed aleyhisselâmın nuru parlar, etrafına hayırlar, bereketler saçardı. Hanîf dîninde olup, müslüman idi. Bu din, dedelerinden İbrahim aleyhisselâmın dîni idi. Bu sebeble, hiçbir zaman puta tapmadığı gibi yanlarına bile yaklaşmadı. Kâbe’nin etrafında Allahü teâlâya dua eder. İbâdetini yapardı. İki cihanın efendisi olan Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın nurunu alnında taşıyan Abdullah doğduğunda, kitab ehli birbirine; “Âhir zaman Peygamberinin babası Mekke’de dünyâya geldi” diye haber verdiler. Abdullah bulûğ çağına ulaşınca, gerek ahlâkının, gerekse yüzünün güzelliği ile insanlar arasında seçkin bir şahıs oldu. Uzak yakın herkes, ona kızını vermek için yarışa girdi. Nice hükümdarlar, Abdülmuttalib’e gelerek kızlarını oğluna alması teklifinde bulundular ve böyle olduğu takdirde her fedâkârlığa katlanacaklarını bildirdiler. Abdülmuttalib ise, Benî Zühre kabîlesinin büyüğü Vehb’in kızı Âmine’nin hüsn-ü cemâlini, iffet ve hayasını, dînine bağlılığını işitmişti. Zâten akraba idiler. Nihayet on sekiz yaşında bulunan oğlu Abdullah’ı, on dört yaşındaki Vehb’in kızı Âmine ile evlendirdi. Server-i Âlem sallallahü aleyhi ve sellem efendimizin, mübarek nuru, annesine geçtiği zaman kurtlar, kuşlar birbirlerine; “Kâinatın efendisinin dünyâyı teşrifleri yaklaştı. O, yeryüzünün emîni, zamanın güneşidir” diyerek müjde verdiler. O gece, Kâbe’deki bütün putlar yüz üstü düştü.
.
Açın karnını doyur susayana su ver
Sa’d bin Osman Mısrî hazretleri Hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. Mısır’da doğdu. 592 (m. 1196) yılında Bağdat’ta vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Abdullah bin Ömer (radıyallahü anh) rivayet eder: “Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Mekke’nin yüksek bir yerinde bulunan Seniyye tepesinde durdular. O zaman orada hiçbir kabir yoktu. Buyurdular ki: “Allahü teâlâ, yetmiş bin kişiyi hesapsız olarak Cennete koyacaktır. Bunlardan herbiri de yetmiş bin kişiye şefaat edecekler ve onlar da hesaba çekilmeden Cennete gireceklerdir. Herhangi bir cezaya da uğramayacaklardır. Yüzleri de, on dördüncü gecesindeki ay gibi parlaktır.” Bunun üzerine Hazreti Ebû Bekr, “Yâ Resûlallah! Onlar kimlerdir?” diye suâl edince, Peygamber efendimiz;“Onlar, ümmetimin garîblerinden, işte buraya defnedilecek olanlardır” buyurdu. Peygamber efendimiz diğer hadîs-i şerîflerde buyurdu ki:
“Bulunduğu mecliste din kardeşinin aleyhinde konuşulurken ona yardım etmeğe ve onu müdâfaaya gücü yeterken, bu yardımda bulunmayan kimseyi, Allahü teâlâ dünyâ ve âhırette zelîl eder. Yanında, bir din kardeşinin aleyhinde konuşulurken, müdâfaasına gücü yetip de onu müdâfaa eden kimseyi de, Allahü teâlâ dünyâ ve âhırette yardımına mazhar kılar.” “Allahım! Senden âcil şifâ veya verdiğin belâya sabır veya dünyâdan rahmetine göç etmeği isterim, de! Emîn ol bunlardan biri sana verilecektir.” “Ölümü anın! İyi biliniz ki, nefsimi kudret elinde bulunduran Allah'a yemîn ederim ki, benim bildiğimi siz bilseydiniz, az güler, çok ağlardınız.” “Açı doyur, susuzu sula, ma’rûfu emret, münkerden nehyet. Bunlara gücün yetmezse, hayır olmayan sözlerden dilini çek.” “Güzel ahlâk, güzel ahlâk sahibi olan kimsenin boynunda, Allahü teâlânın rızâsından bir halkadır. Rahmetten bir zincire bağlanmıştır. Bu zincir de Cennet kapısında bir halkaya bağlanmıştır. Zincir onu Cennete doğru çeker ve bu kapıdan Cennete girmesine sebep olur. Kötü ahlâk da sahibinin boynunda Allahü teâlânın gazâbından bir halkadır. Bir zincir ile Cehennem kapısındaki bir halkaya bağlıdır. O zincir de kötü ahlâk sahibini oraya çeker ve o kapıdan Cehenneme sokar” “Nerede olursan ol, Allahü teâlâdan kork! Kötülüğün peşinden iyilik yap ki; o iyilik, o kötülüğü silsin, gidersin. İnsanlara güzel ahlâk ile muâmele et!”
.
Allahü teala mutlak yaratıcıdır
Tavîl Muslihuddîn Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. Kastamonu'ya bağlı Küre'de doğdu. On altıncı asrın başlarında Bursa'da vefât etti. Zamânının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Şeyh İlâhî hazretlerine talebe olup, hizmetinde bulundu. Tasavvufta yüksek mertebelere ulaştı ve kemâle erdi.
Sultan İkinci Bâyezîd'e saltanatı zamânında bir mektup gönderip, bu mektubun baş tarafında Arş ve Kürsî ile ilgili bilgi verdikten sonra, mektubun sonuna doğru; "Bir yerde zulüm ve bid'atler, dînimizde olmayıp da sonradan ibâdet olarak konan şeyler, hurâfeler yaygınlaşsa, o beldenin sâlihleri ve âlimleri Peygamber efendimizi rüyâsında üzgün ve hüzünlü bir şekilde görseler, mübârek yüzlerinin bu hâli gazab işâretidir. Resûlullah efendimizi rüyâmda üzüntülü ve hüzünlü gördüm. Zulüm ve bid'at karanlığından kalplerin karardığını, Küre'de birçok zulüm ve bid'atin yaygınlaştığını anladım." diye yazıp, Pâdişâha genişçe bildirdi. Bunun üzerine Pâdişâh, zulüm ve bid'at azgınlıklarını adâlet ve ihsânla yok edip, haksızlıkları ortadan kaldırdı.
Sohbetlerinde buyurdu ki: Akıl sahibi olan herkesin açıkça gördüğü gibi, kâinâta ibret nazarı ile bakıldığında, kâinâttaki bütün işlerin ve hâllerin bir nizâm [düzen] içinde, değişmeyen kanûnlara bağlı olduğu görülür. O kanûnları koyan ve aynı şekilde hıfz eden bir Hâlıkın [yaratıcının], yâni vâcib-ül vücûd olan, Allahü teâlânın lâzım olduğu, akıl-ı selîm sahibi olanlarca hemen anlaşılır. İşte cenâb-ı Hak, bu mebde-i evvel (Her şeyin ilk başlangıcı) ve keyfiyyeti, nasıl olduğu akıl ile anlaşılamayan, ezelî ve ebedî olan, mutlak yaratıcıdır. O, bütün kemâlâtı ve üstünlükleri kendisinde toplamıştır. Ehaddir, yâni zâtında, fiillerinde ve sıfatlarında birdir. Benzeri yoktur.
Allahü teâlâ birdir, ezelîdir, ebedîdir ve kadîmdir. Her dürlü değişmekten uzaktır. Ondan başka her şey, bu varlık âleminde, zaman geçmesi ile eskiyerek bozulur ve değişmelere uğrar. Allahü teâlâ ise, her türlü değişiklikten berîdir, uzaktır. O, hiç değişmez. “Bir, bir daha, iki eder” sözü zamanla hiç değişmeyeceği gibi, asırlar ve zamanın geçmesi de, Allahü teâlânın birliğini, ilmini ve kudretini değiştirmez.
Akıl gibi bir nîmet verilmek ile, diğer mahlûklar içinden seçilmiş olan insan, yeryüzünde yaratıldığından beri, Allahü teâlânın var olduğunu anlamaktadır.
.
Hayırlı işe besmele ile başlamalıdır
Mevlânâ Hüsâmeddîn Pârisâ hazretleri Hâce Alâüddîn-i Attâr’ın yüksek talebelerinden ve halîfelerindendir. Kabri Afganistan’da Belh şehrindedir. Mevlânâ Hüsâmeddîn Pârisâ buyurdu ki:
“Yemeğe ve her hayırlı işe başlarken Besmele okumak lâzımdır. Terk olunmamalıdır. Her hayırlı işe Besmele ile başlamak, gafleti giderip, Allahü teâlâyı hatırlamaya vesîledir.” Yüksek üstadım Hace Alâüddîn-i Attâr hazretleri buyurdu ki: “Hakîkat, zenginliğin gösterişinden korkmak ve titremek gerektirir. Zenginlik taslamamalı, Allahü teâlânın verdiğine şükretmelidir.” “Evliyâ ile sohbet, aklın artmasına sebeptir.” “Evliyânın mezarlarını ziyâret eden, kabirdeki zâtın büyüklüğünü ne kadar anlamış ise ve o velîye ne düşünce ile teveccüh etmiş, ya’nî kalbini ona bağlamış ise, ondan o kadar feyz alabilir. Kabir ziyâretinin faydası çok olmakla beraber, evliyânın rûhlarına teveccüh edebilen kimse için uzaklık zarar vermez.” “Bu yola taklid ederek girenin, birgün hakîkate kavuşacağına kefil olurum. Hocam Behâeddîn-i Buhârî, bana kendilerini taklid etmemi emr ettiler. Onları taklit ettiğim ve hâlen etmekte olduğum her şeyde, onun eser ve neticesini görüyorum.” “Nefsi terbiye etmekten maksat, bedenî bağlılıklardan geçip, rûhlar ve hakîkatler âlemine yönelmektir. Kul, kendi istek ve arzularından vazgeçip, Hakk'ın yoluna mâni olan bağlılıkları terketmelidir. Bunun çâresi şöyledir: “Kendisini dünyâya bağlayan şeylerin hangisinden istediği ân vazgeçebiliyorsa, bunun maksada mâni olmadığını anlamalıdır. Hangisini terkedemiyorsa ve gönlünü ona bağlı tutuyorsa, onun Hak yoluna mâni olduğunu anlamalı ve o bağlılığın kesilmesine çalışmalıdır. Bizim hocamız Şâh-ı Nakşibend, o kadar ihtiyâtlı idi ki, yeni bir elbise giyse; “Bu elbise falan kimsenindir” diyerek, onu emânet gibi giyerlerdi.” “Kalbe ani olarak gelen çeşitli vesveseler ve telkinler, insanın kemâline mâni olmaz. Ancak, kalbe yerleştirmemelidir. Kalbe gelen bu vesveseleri tamâmiyle uzaklaştırmak imkânsızdır. Ba’zı âlimler; “Kalbe yerleşmediği müddetçe, onların hiçbir kıymeti yoktur” dediler. Eğer kalbe yerleşirse, feyz yollarını keser. Bunun için batın hâllerini murâkabe etmelidir.” “Aradaki mesafe ne kadar çok olursa olsun, talebe, hocasına durumunu ma’nevî yol ile arzetmelidir ki, gafletten kurtulabilsin.”
.
Hayrın en iyisi ile şerlerin en kötüsü
Hasen Matrâvî hazretleri Mısır’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. 916 (m. 1510) senesinde vefât etti. Hikmetli sözleri çoktur. Buyurdular ki:
“Çarşıya erken girip, son çıkanlardan olma! Zira bu vakitler, şeytanın çoğalıp yayıldığı zamanlardır. Aksi hâlde şeytanın oyuncağı olursun!”
“Çok ağlayın! Ağlayamazsanız, ağlamaklı bir hâlde bulunun. Eğer hakîkati bilseydiniz, sesiniz kesilinceye kadar ağlar ve beliniz kırılıncaya kadar namaz kılardınız.”
Kendisine, “Ölünce mü’minlerin rûhları nerededir?” diye sorulduğunda buyurdu ki; “Arşın gölgesinde, beyaz kuşların kursağında asılıdır. Kâfirlerin rûhları da yedi kat yerin dibindedir.”
“Bir kadının varlıklı zamanında kocasının yüzüne gülmesi, fakat yokluğu zamanında ona hıyânette bulunması, Cehennemlik olduğunun alâmetidir.”
“Müzevvirlik (ara bozuculuk) ve iki dostun arasını açmak, Allahü teâlânın gazâbına sebep olur.” “Hayrın en iyisi doğru söz, kötülüğü düşünmeyen kalp ve itaat eden hanımdır. Şerlerin de en fenâsı yalan söz, fenâ kalb ve itaat etmeyen hanımdır.” “Ey Ademoğlu! Bedeninle dünyâda ol, kalbinle âhireti bul.” “Kambur oluncaya kadar namaz kılsanız ve kıl gibi oluncaya kadar oruç tutsanız, haramdan kaçınmadıkça kabûl olunmaz.” “Hikmet ondur; dokuzu sükût, biri de az konuşmaktır.” “İnsanın mâhiyeti arkadaşından anlaşılır.” “Kendinden üsttekine hased, aşağıdakine tahakküm eden ehl-i ilim sayılmaz.”
Hârikalar ve kerâmetler sahibi evliyânın önde gelenlerinden olan Hasen Matrâvî’nin abdest suyu bitmişti. Bu hâlde iken Allahü teâlâya teveccüh edip, yalvardı. Bir de ne görsün, tam o sırada hâl sahibi âriflerden bir zât havada uçuyor ve omuzunda da su kabı var. O zât Hasen Matrâvî’nin yanına indi. Omuzunda bulunan su kırbasını Nil Nehri'nden doldurmuş idi. O sudan yavaşça döktü, Hasen Matrâvî de abdest aldı. Bundan sonra o zât tekrar havada yükselerek, oradan ayrılıp uzaklaştı. Abdülvehhâb-ı Şa’rânî hazretleri şöyle anlatır: “Hasen Matrâvî hazretleri, bu hâdiseyi bana anlattı ve sonra; “Evlâdım, Allahü teâlâya karşı yaptığı ibâdet ve tâatte, sâdık, doğru, samimî ve ihlâslı olan kimseye Allahü teâlâ mahlûkâtı hizmetçi kılar, itaat ettirir ve boyun eğdirir. Eğer benim geceleyin ibâdete kalkmam ihlâs ile olmasaydı, başka bir sebeple olsaydı, Allahü teâlâ bana evliyâsından birini göndermezdi” buyurdu.
.
Peygamberlik hakkımı koruyanı Allah sever
Ali bin Yûsuf Cüveynî hazretleri Şafiî fıkıh ve tasavvuf âlimidir. İran’da Nişâbûr şehrinin Cüveyn beldesinde doğdu. 463 (m. 1070)’da Nişâbûr’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem, eshâbının (radıyallahü anhüm) sevilmesini tavsiye buyurdu. Allahü teâlânın katında, onların mertebelerinin pek yüksek olduğunu bildirdi. Öyleyse, onlar hakkında yanlış, bir şey konuşmaktan çok sakınmak, her zaman onların iyiliğinden bahsetmek lâzımdır. Abdullah bin Mes’ûd (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Allahü teâlâ insanların kalplerine baktı ve kulları içerisinde en iyi Muhammed’in (aleyhisselam) kalbini buldu. Onu kendisi için seçti. Onu Peygamber olarak gönderdi. Yine Muhammed aleyhisselamın kalbinden sonra kullarının kalbine baktı. En iyi kalbler olarak, Eshâb-ı Kirâmın kalblerini buldu. Onları sevgili Peygamberine vezirler yaptı.”
Eshâb-ı Kirâmı sevmenin meşhûr ve pek çok kaideleri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: 1) Eshâb-ı Kirâmı seven kimseyi, Allahü teâlâ, dünyâda da, âhirette de muhafaza buyurur. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbım ve akrabalarım hakkında benim hakkımı koruyunuz. Onları sevmek sûretiyle, benim peygamberlik hakkımı koruyanları, Allahü teâlâ, dünyada ve ahirette belâlardan ve zararlardan korur. Benim peygamberlik hakkımı düşünmeyerek onları incitenleri, Allahü teâlâ sevmez. Allahü teâlânın sevmediği kimselere azap etmesi pek yakındır.” 2) Eshâb-ı Kirâmı (radıyallahü anhüm) seven, ebedî kalınacak yer olan cennette onlarla beraber olur. Hâfız İbni Kudâme Abdurrahmân bin Yezîd’den bildirdi. Abdurrahmân bin Yezîd şöyle dedi: “Babam bana dedi ki: “Yetmiş tane âlime yetiştim. Hepsi de Eshâb-ı Kirâmdan şu hadîs-i şerîfi rivâyet etmişlerdir “Kim Eshâbımı sever ve onlar için Allahü teâlâdan mağfiret dilerse, Allahü teâlâ kıyâmet günü onları, onlarla beraber Cennete kor.” 3) Kim onları severse, yarın kıyâmet gününde, Kevser havuzunun başındaki Peygamber efendimizin yanına gelir ve ondan kanana kadar içer. Ondan sonra ebediyyen bir daha susamaz. Taberânî, İbn-i Ömer’den (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kim Eshâbım hakkında benim peygamberlik hakkımı korursa, benim havzımda hazır bulunur. Kim beni Eshâbım hakkında muhafaza etmezse, beni sâdece uzaktan görür.
.
Sadakanın karşılığı cenette verilir
Şerîfzâde Atâullah Efendi doksan altıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır. Seyyiddir. 1173 (m. 1759)’da İstanbul’da doğdu. 1226 (m. 1811)’de Aydın’a bağlı Güzelhisâr’da vefât etti. Buyurdu ki:
Karz-ı hasen; Allah rızâsı için, hiçbir dünyâ karşılığı beklemeksizin, ihtiyâç sahiplerine borç vermektir. Bekâra sûresi iki yüz kırk beşinci “Allahü teâlâya, ihlâsla karz-ı hasen verecek kimdir? (Ya’nî, başa kakmadan muhtaç kullara kim sadaka verecek?” meâlindeki âyet-i kerîme, Allahü teâlâ tarafından kullarına karz vermek husûsunda teşvik ve tergîbdir. Yukarıdaki karz âyet-i kerîmesi gelince, Ebû Dahdah (radıyallahu anh), Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip “Yâ Resûlallah, babam ve anam sana fedâ olsun! Allahü teâlâ, bizden karz (borç) istiyor, hâlbuki onun, borca ihtiyâcı yoktur” dedi. Resûlullah da “Allahü teâlâ, bununla sizi Cennete sokmak istiyor” buyurdu. “Eğer ben Rabbime borç verirsem, ya’nî onun rızâsı için sadaka verirsem, bunun karşılığının Cennette bana verileceğini üzerinize alır mısınız?” dedikte, Resûlullah: “Evet, sadakayı tasadduk eden herkese, karşılığı Cennette verilir” buyurdu. Ebû Dahdah, “Hanımım Ümm-i Dahdah benimle olur mu?” dedi. “Olur” buyurdu. “Oğlum Dahdah da benimle olur mu?” dedi. “Olur” buyurdu. “Yâ Resûlallah! Mübârek elini bana ver” dedi. Resûlullah elini uzattı. Elini tutup: Benim iki hurma bahçem vardır. Biri aşağıda, diğeri yukarıdadır. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bu iki bahçeden başka bir şeye mâlik değilim. Her iki bahçeyi de Rabbime karz (borç) verdim” dedi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Bahçenin birini Allah için ver, birini çoluk çocuğun için sen sakla” buyurdu. Ebû Dahdah, “Yâ Resûlallah, şâhid ol ki, iyi olan bahçemi Rabbime borç verdim. Etrafı duvarla çevrilidir, içinde altı yüz hurma ağacı vardır” dedi. Resûlullah: “Allahü teâlâ, buna karşılık, sana Cenneti versin” buyurdu. Sonra Ebû Dahdâh o bahçeye gitti. Hanımı Ümm-i Dahdâh’ın yanına vardı. Çocukları da orada idiler. Hurma ağaçlarının etrâfında dolaşıyorlardı. “Bu bahçeden çıkın, ben bunu Rabbime borç verdim” dedi. Ümm-i Dahdâh, “Kârlısın, Allahü teâlâ satışını bereketli eylesin!” dedi. Sonra Ümm-i Dahdâh, çocuklarının yanına gidip, ağızlarındaki yemekte oldukları hurmaları, ağızlarından çıkardı. Kucaklarında, ceplerinde olanları da bıraktırdı ve diğer bahçeye gittiler.
.
Yarın için nafaka bile saklamam
Ahmed ibn-i Merdeveyh hazretleri hadis âlimlerinin büyüklerindendir. 323 (m. 935)’de İran’da İsfehan’da doğdu. 410 (m. 1019)’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerin bazıları:
“Allahü teâlâ size, şehvetinize uymayı ve mal yığmayı emretmemiştir. Fâni olan şu hayat için altın yığanlar (bilsinler ki), hayat, Allahü teâlânın elindedir, iyi biliniz ki, ben, ne altın, ne de gümüş yığarım. Hattâ yarın için nafaka bile saklamam.”
“İyi ahlâk; gelmeyene gitmen, vermeyene vermen ve zulmedeni bağışlamandır.”
Birisi Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) geldi ve “Babam size selâm söyledi” dedi. Resûlullah buyurdu ki: “Aleyke ve alâ ebîkesselâm.”
Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “İlim yok olmadan evvel ilim öğrenin. İlmin yok olması demek, âlimlerin ölmesi demektir. İlim öğrenin. Çünkü hiçbiriniz, öğrendiklerinize ne zaman muhtaç olacağınızı bilemezsiniz.”
Abdullah bin Muhammed (radıyallahü anh) anlattı: Câbir bin Abdullah’tan (radıyallahü anh) işittim. Bir kimsenin Resûlullahtan bir hadîs-i şerîf öğrendiğini haber alınca, bir deve satın alıp yola koyuldum. Bir ay yolculuktan sonra Şam’a geldim. Meğer hadîs-i şerîfi öğrenen Abdullah bin Umeys (radıyallahü anh) imiş. Evine gittim. Hizmetçisine, “Câbir, sizinle görüşmeye gelmiş deyiniz” dedim. Hizmetçi içeri girip çıktı. “Câbir bin Abdullah mı?” diye sordu. “Evet” dedim. Biraz sonra Abdullah bin Umeys (radıyallahü anh) dışarı çıktı. Kendisiyle sarılıp kucaklaştık. Ona, “Kısas hakkında senin Resûlullahtan bir hadîs-i şerîf işittiğini öğrendim. Onu öğrenmeden öleceğimden korktum. Bunun için bir aylık yoldan geldim” dedim. Bunun üzerine hadîs-i şerîfi nakletti. Resûlullah buyurdu ki: “Allahü teâlâ, kıyâmet günü insanları, çıplak, sünnetsiz ve eli boş olarak haşreder. Sonra, onlara yakın ve uzakta olanların işitebileceği bir sesle; (Hesap görücü benim. Tek hâkim benim. Cehenneme gideceklerden hiçbir kimse Cennetlik birisindeki hakkını almadan Cehenneme girmeyecektir. Cennete gireceklerden hiçbir kimse de, Cehennemlik birisinin kendisinde alacağı varsa, onu kendisinden almadan Cennete giremeyecektir. Herkesin hakkını alacağım) diye nidâ edecek.” Biz, “Yâ Resûlallah! Biz oraya çıplak, sünnetsiz ve eli boş olarak geleceğiz. Bu nasıl olur?” dedik. Resûlullah (Çünkü kısas; mükâfat ve ceza verilerek yapılacaktır) buyurdu.”
.
Mümin, selâmet kapısına girmiştir
Cemâleddîn ibn-i Menzûr hazretleri Arab dili ve edebiyâtı âlimlerindendir. 630 (m. 1232) senesinde Mısır’da doğdu. 711 (m. 1311) senesinde aynı yerde vefât etti. Telif ettiği "Lisân-ül-Arab"dan bazı bölümler:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Müslüman, Müslümanların onun dilinden ve elinden emîn olduğu kimsedir” buyuruyor. Ezherî, bu hadîs-i şerîfin manası hakkında şöyle demektedir: “Mümin, selâmet kapısına girmiştir. Müminler de onun kötülüğünden korunmuşlardır.”
Diğer bir hadîs-i şerîfte “Müslüman, Müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez ve onu düşmana teslim etmez” buyuruluyor.
İslâm: Resûlullahın getirdiklerini kabul etmektir. Zâhiren bunu kabul etmekle beraber, kalb ile de inanılır ve tasdik edilirse, buna îmân denir. Îmân, İslâmın sıfatıdır. Eğer bir kimse zâhiren Resûlullahın bildirdiklerini kabûl eder görünür de, kalben bunlara inanmazsa, bu kimse zâhiren Müslüman muâmelesi görür. Bu kimse, sadece dil ile Müslümanım diyen kimsedir. Zîrâ, imân sâhibi kimsenin çok doğru olması lâzımdır. Çünkü îmân tasdiktir. Bu bakımdan mümin, Resûlullah efendimizin bildirdiklerini zâhiren kabul ettiği gibi, kalb ile de bunları tasdik edendir. Gerçek Müslüman, Allah ve Resûlüne itaatini, inanarak izhâr edendir. Fakat inanmayıp, sâdece kendisine gelecek zararlardan korunmak için, Müslümanmış gibi görünen, Müslümanım diyen kimse, hakîkatte mümin değildir. Ancak, zâhiren Müslüman hükmündedir.
Sünnet: Dinde sünnet; Resûlullahın emrettiği ve nehyettiği, gerek sözle, gerekse fiille teşvik buyurduğu şeylerdir. Sünnet kelimesinin dinimizde üç manası vardır. “Kitâb ve sünnet” birlikte söylenince, kitâb Kur’ân-ı kerîm, sünnet de hadîs-i şerîfler demektir. “Farz ve sünnet” denilince, farz, Allahü teâlânın emirleri, sünnet ise Peygamberimizin sünneti yani emirleri demektir. “Sünnet” kelimesi yalnız olarak söylenince, bütün ahkâm-ı İslâmiyye demektir.
Bidat: Arabça bir kelimedir. Önceden olmayıp, sonradan ortaya çıkarılan her şey demektir. Bu bakımdan, hem âdette, hem de ibâdette yapılan değişiklikler bidat olur. Peygamberimizin ve O’nun dört halifesi zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkarılan, uydurulan inanışlar, sözler, işler, şekiller ve âdetler bidattir.
.
Allah'ın takdîrine râzı olmak lâzımdır
Mûsâ bin Mâhîn Mardînî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Mîlâdî on ikinci asırda Mardin'de yaşadı ve orada vefât etti. Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin talebelerindendir. Allahü teâlâ, Mûsâ bin Mâhîn hazretlerine çok ihsânda bulunmuş, gayblar âleminin sırlarına kavuşturmuştur. Çok kerâmeti görüldü.
Bir zaman Mardin şehrinde büyük bir yangın çıktı. İnsanlar ne yaptılarsa yangının önünü alamadılar. Herkesi büyük bir korku kapladı. Çâresizlik içinde Mûsâ bin Mâhîn hazretlerinin dergâhına koşup durumu anlattılar ve duâ istediler. Mûsâ bin Mâhîn hazretleri bunun üzerine onlara elindeki asâyı verdi ve; "Bunu alın ve yangının en alevli yerine atın" buyurdu. Gelenler asâyı alıp yangın mahalline döndüler ve buyrulduğu şekilde onu alevlerin en kabarık yerine attılar. Çok geçmeden alevlerin durduğu, yangının söndüğü görüldü. Herkes çok sevindi. Sonra atılan âsâyı arayıp buldular. Hiçbir şey olmadığını, renginin bile değişmediğini gördüler... Alıp doğruca Mûsâ bin Mâhîn hazretlerine teslim ettiler. Hürmet, minnet ve teşekkürlerini arzettiler. Bunun üzerine Mûsâ bin Mâhîn hazretleri; "Allahü teâlâ bize elimizin değdiği hiçbir şeyi ateşin yakmayacağını ilhâm etti" buyurdu. Yangın onun kerâmeti olarak sönmüştü.
Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
Dünya hayatı çok kısadır. Ebedî ve sermedî olan âhiret hayatında, dünyada yaptıklarımızın karşılıklarını göreceğiz... Bu dünyada en mesut kimse, kısa ömründe, âhirete yarayacak işleri yapan, uzun olan âhiret yolculuğuna hazırlanan kimsedir...
Belâlar, dertler, Allahü teâlânın irâdesi ve ezeldeki takdîri ile gelmektedir... Onun takdîrine râzı olmak ve teslim olmak lâzımdır... Ölmüşlerin ruhlarına Fâtiha, duâ ve sadaka sevapları hediye edilmelidir... Evliyânın mezarlarına gidip, onları vesile ederek Allahü tealadan yardım istemeli, yalvarmalıdır. Onların hayatta olan çocuklarına, torunlarına hizmet etmek, kendilerinden feyiz almaya sebep olur... Çocuklarımızı islâm terbiyesi ile yetiştirmeliyiz! Küçük yaşta iken din bilgilerini, namaz kılmalarını öğretmeliyiz! Beş vakit namazı vakti geldiğini anlayınca, Ehl-i sünnet olan imam arkasında kılmalıyız! Kur'an-ı kerimi doğru, hatâsız okumayı öğrenmeli ve her gün okumalıyız!
.
Her rûh sahibi ölüm şerbetini içecektir
İbn-i Mende hazretleri meşhur hadîs âlimlerindendir. 310 (m. 922)’de İran’da İsfehan’da doğdu. 395 (m. 1005)’de aynı yerde vefât etti. Kitaplarında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Bir zat, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzuruna gelerek “Esselâmü aleyküm ve rahmetullahi ve berekâtühû” dedi. Resûlullah efendimiz “Ve aleyküm selâm ve rahmetullahi ve berekâtühû” diye selâmını aldı. O kimse oturduktan sonra, “Elhamdülillahi hamden kesîran, tayyiben mübâreken fihi kemâ yuhıbbü Rabbünâ en yuhmede ve yenbegi leh” dedi. Resûlullah efendimiz “Nasıl dedin?” diye sordu. Adam söylediklerini aynen tekrar etti. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Kudret ve irâdesi ile yaşadığım Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bunlar; on tane meleğin yazmak için birbirleriyle yarışa girdiği, fakat nasıl yazacaklarını bilemeyip Allahü teâlâya ulaştırdıkları, Allahü teâlânın da, (Kulumun söylediği gibi yazın) buyurduğu kelimelerdir.”
Enes (radıyallahü anh) şöyle anlatıyor: Resûlullah efendimiz, Zeyd bin Sâmit ez-Zurakî’nin (radıyallahü anh) yanına gelmişti. O şöyle duâ ediyordu. “Allahım, sâdece sana hamd edildiği için senden istiyorum. Senden başka ilâh yoktur. Ey merhametli ve lütufkâr Rabbim. Ey gökleri ve yeri yoktan var eden Allahım. Ey yüceler yücesi ve kerem sahibi Allahım!” Bunun üzerine Resûlullah efendimiz ona “Duâ edildiği zaman kabul edeceği ve bir şey istendiği zaman vereceği İsm-i a’zamı ile Allahü teâtâya duâ ettin” buyurdu.
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) şöyle anlatıyor: Bir gün Hazreti Ömer (radıyallahü anh) Resûlullahın yanına girdi. Resûlullah efendimiz bir hasır üzerinde uzanmış, istirahat ediyorlardı. Hasır, Resûlullah efendimizin mübârek vücûdunda iz bırakmıştı. Hazreti Ömer bu hâli görünce çok üzülüp "Yâ Resûlallah! Sizin için daha yumuşak bir yatak tedârik etsek" diye arz edince, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: "Dünyâdan bana ne. Ben bu dünyâda, bir yaz günü yola çıkıp da, bir ağaç gölgesinde bir müddet istirahat eden, sonra da çekip giden bir yolcu gibiyim."
Resûlullah efendimiz “Lezzetleri yok eden ölümü çok hatırlayınız” ve “Her rûh sahibi ölüm şerbetini içecek, ölümü tadacaktır” buyurdu. Yine buyurdu ki: “Sizden biriniz bir şey yediği zaman sağ eliyle yesin, sağ eliyle içsin. Muhakkak şeytan sol eliyle yer, sol eliyle içer.
.
Resulullah'ın mübarek kabrini ziyaret etmek
Ahmed bin Receb bin Tayboğa hazretleri fıkıh, nahiv ve fen âlimidir. Türkmen asıllıdır. 767 (m. 1366)’de Kâhire’de doğdu. 850 (m. 1446)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hacdan sonra, Medine’ye gidip, Resulullah efendimizin mübarek kabrini ziyaret etmek lazımdır. Medine’ye girince, yalnız kabr-i Nebiyi ziyareti niyet etmeli. Mescid-i Nebide bir namaz, başka yerlerdeki bin namazdan daha üstündür. Oruç, sadaka, zikir ve Kur’ân-ı kerim okumak gibi ibadetler de böyledir. Şehre veya Mescide girmeden önce gusül abdesti alınır. Güzel koku sürünülür. Yeni, temiz elbise giyinilir. (Bismillahi ve alâ Milleti Resulillah) der ve hicret gecesi gelmiş olan (İsrâ) suresinin sekseninci âyetini ve namazda okunan salevat-ı şerifeleri okuyarak ve (Vağfir li-zunubi veftah li ebvâbe rahmetike ve fadlike) diyerek mescide gelir. Bab-ı selamdan veya Bab-ı Cibril’den mescide girip, minber yanında iki rekat Tehıyyet-ül-mescid namazı kılar. Minberin direği sağ omuzu hizasına gelmelidir. İki rekat da şükür namazı kılar. Duadan sonra edeple kalkıp Hucre-i Saadete gelir. Muvâcehe-i Saadet duvarına karşı, arkasını kıbleye dönerek, Resulullah efendimizin mübarek yüzüne karşı, iki metre uzakta, edeple durur... Resulullah efendimizin kabr-i şerifinde diri olduğunu, kendisini gördüğünü, selamını dualarını işittiğini ve cevap verdiğini, âmin dediğini düşünür. (Esselamu aleyke yâ seyyidi, ya Resulallah...) diye başlayan duayı okur. Emanet olan selamları söyler. [Ziyaretçi, huşû ve hudû ile selam vermelidir! Sesini ne çok yüksek, ne de fısıltı derecesinde alçak etmeli, orta derecede çıkarmalı ki, edebe uygun olsun. Hazret-i Ömer, Resulullah efendimizin mescidinde, yüksek sesle konuşan Taifli iki kişiye; “Eğer bu şehir halkından olsaydınız, Resulullahın mescidinde böyle yüksek sesle konuştuğunuz için sizi döverdim” dedi.
Fahr-i kâinat efendimizi ziyaret ederken, mübarek yüzüne karşı durup, arkasını kıbleye vermelidir! Halife Mansur, (Ziyarette, kabr-i şerife mi, kıbleye mi döneyim?) diye sorunca, imam-ı Malik hazretleri, (Fahr-i kâinat, sana ve baban Hazret-i Âdem'e kıyamette şefaatçidir. Ona arka dönülmez) buyurdu. Şerefli kabre çok yakın varmamalı, sağlığında, şerefli huzurunda nasıl durulursa, öyle edepli durmalı, önüne bakmalı, etrafa bakmaktan sakınmalıdır!
.
Edep, insanın nefsini tanımasıdır
Ebû Bekr bin Ömer Zeylaî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Yemen’in Lihye şehrinde doğdu. 1042 (m. 1632)’de aynı yerde vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Sehl bin Abdullah, “Kim nefsini edepli olmaya zorlarsa, ihlâs ile kulluk etmesi mümkün olur” buyurdu. Büyüklerden biri de, “En üstün edeb, tövbe ve nefsi günahlardan menetmek, uzak durmaktır” buyurdu.
Ebû İmrân şöyle demiştir: Dört güzel hasletle üstün hâle kavuştum. Beşir bin Haris’i rü’yâmda gördüm. Buyurdu ki: “Dört haslete yöneldin, fakat edebi terk ettin, hâlbuki edeb en önemli iştir.”
Süfyân-ı Sevrî hazretleri buyurdu ki: “Güzel edeb, Allahü teâlânın gazabını söndürür.”
Yahyâ bin Muâz: “Kim tam bir edeb ile edeblenirse, Allahü teâlânın sevdiği, muhabbet ehli kimselerden olur” buyurdu.
Ebû Muhammed Harirî şöyle buyurmuştur: “Yirmi sene müddetle ayağımı uzatıp oturmadım. Dedim ki: Rabbime karşı edebli olmak, benim için daha evlâdır.” Buyuruldu ki: “Üç haslet vardır ki, bunlara sâhib olan mahrûm kalmaz. Edeb ehliyle beraber bulunmak, güzel edeb sahibi olmak ve başkasına eziyet etmemek.”
Cüneyd-i Bağdadî, Ebû Hafs’a “Eshâbını, talebelerini ve sultanları edeblendirdin” dedi. O da, “Yemîn ederim ki, zâhirde, dışta görünen güzel edeb, bâtının, için, kalbin edebli olduğuna alâmettir” dedi.
Sehl bin Abdullah hazretlerine "nefsin edebi nedir?" diye sorulunca buyurdu ki: “Nefsinizi üç şey ile edeblendiriniz: Gâfil kimselerle birlikte bulunmayınız. Çünkü onlar dünyâ işlerine dalarlar (Kendilerini unuturlar). Nefsin, yasak edilen şeylere dalmasına ve uyumada, yemede ve içmede (mubahlarda) aşırı gitmesine engel olunuz. Bir de helâl lokma yiyiniz...”
Abdullah bin Menâzil’e "edeb nedir?" denilince, “Çok çeşitli tariflerini yapmışlardır. Biz de deriz ki, edeb; insanın nefsini tanıması, bilmesidir.”
Ebû Ali Rodbârî buyurdu ki: “Nefis, kötülüklere dalmak sûretiyle kendini mahveder. Kul, nefsini terbiye etmekle mükelleftir. Nefis, yaratılışı icâbı muhalefet edicidir. Kul, nefsinin muhalefetini kırmaya çalışmalı ve kötü isteklerini yapmasına mâni olmalıdır. Kul, ne zaman nefsine karşı bunu yapmayı ihmâl ederse, kendinin helake sürüklenmesinde nefsine yardım etmiş olur. Hazreti Ali bu husûsta buyurdu ki: “Kim nefsine kötü isteklerini yapması husûsunda yardım ederse, kendinin helak olması için nefsine yardım etmiş olur.
.
Her an murâkabe üzere olmalıdır
Ali bin Makbûl hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1024 (m. 1615)’de Mısır’da doğdu. 1095 (m. 1684)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
İbrâhim bin Şemmas şöyle anlatmıştır: Ebü’l-Abbâs bin Atâ “Tâatin en faziletlisi, her an murâkabe üzere olmaktır (Allahü teâlânın her an her şeyi gördüğünü unutmamaktır)” buyurdu.
Ebû Hafs şöyle buyurmuştur: “İnsanlar arasında oturup onlara vaaz ve nasihat ederken, kendi nefsine ve kalbine vaaz et, onların senin etrâfında toplanması seni gururlandırmasın. Çünkü onlar, senin dışını görüyor. Allahü teâlâ ise kalbini ve düşüncelerini de biliyor.”
Naklolunur ki: Büyüklerden bir zât, talebeleri içinde genç birisini daha çok severdi. Diğer talebeler ise, acaba hocamız neden o genci daha çok seviyor? diye düşünüyorlardı... Hocaları bir gün bu talebelerine ve o sevdiği küçük talebesine birer tane kuş verip, gidiniz, bu kuşları kimsenin görmediği yerde kesip bana getiriniz, diye emretti. Talebelerinden her biri kendisine verilen; kuşu alıp, ıssız bir yerde keserek hocasına getirdi. Hocalarının çok sevdiği küçük talebe ise, kuşu kesmeden geri getirdi. Sebebi sorulunca, ben kimsenin görmediği bir yer bulamadım. Çünkü Allahü teâlâ, her an, her şeyi görüyor dedi. Bunu işiten arkadaşları onun murâkabesi karşısında şaşıp, hocalarının neden onu daha çok sevdiğini anladılar.
Yûsuf aleyhisselâma âşık olan Zeliha, onu kendine çağırdığında, odada bulunan bir putun yüzünü örttü. Yûsuf aleyhisselâm, “Neden onun yüzünü örtüyorsun?” deyince, Zeliha “Bu bizim ilâhımızdır, ondan utanıyorum” dedi. Bunun üzerine Yûsuf aleyhisselâm “Sen bir taş parçasından utanıyorsun da, ben âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlâdan utanmam mı? O, her an, her şeyi görüyor, biliyor” buyurdu.
Cüneyd-i Bağdadî hazretlerine murâkabe nedir? denilince “Murâkabe, bir şeyden korkup da vuku bulmasını bekleyen kimsenin beklemesi ve uykusunu, istirahatini terk etmesi gibi olmaktır. Âlimler; "Murâkabe; Allahü teâlânın her şeyi gördüğünü, bildiğini bilmektir” buyurdular.
Âlimlerden biri buyurdu ki: Recâ (ümit) seni ibâdete çeken şey, havf (korku) da seni günahlardan uzaklaştıran şeydir.”
Muhammed bin Ali Tirmîzî buyurdu ki: “Seni her an Rabbinin gördüğünü unutma, şükrünü, sana devamlı nimetler veren, her an muhtaç olduğun Rabbine yap.”
.
Akıl, iyiyi kötüden ayıran bir kuvvettir
Muîdzâde Mehmed Efendi Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1516 (H.922) senesinde Tarsus'ta doğdu. 1575 (H.983) senesinde Kudüs Kâdısı iken vefât etti.
Mimârzâde ve Sinân Efendilerin derslerine devâm etti. Bunların ders ve sohbetlerinde kemâle geldi. Tahsîlini tamamladıktan sonra, çeşitli medreselerde müderrislik ve müftülük yaptı. Kâdı Beydâvî Tefsîri ile Keşşâf Tefsîri arasında bir mukâyesesi, Hidâye ve Miftâh-ul-Ulûm isimli eserlere ilâveleri vardır. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ Rabbül'âlemîndir. Her canlıyı, hattâ canlı cânsız her varlığı, hesaplı, düzenli ve faydalı olarak yaratmıştır. Hâlık, Bârî, Musavvîr, Bedî ve Hakîm sıfatları ile, varlıkların hepsini, çok düzenli, çok güzel yaratmıştır. Her varlığın düzenli ve güzel olmaları için, birbirleri aralarında bağlantılar kurmuş, var olmaları için, düzende kalabilmeleri için, birbirlerine sebep, vâsıta, vesîle etmiştir. Allahü teâlâ, canlı cânsız bütün varlıkların düzenli, hesaplı olmalarını dilemiş ve dilediği gibi yaratmıştır. Böyle yaratmasına, maddeleri, kuvvetleri, enerjileri vesîle ve sebep kılmıştır. Allahü teâlâ, insanların yaşamalarının da, düzenli ve faydalı olmasını dilemektedir. Bunun için de, insanların irâdelerini vesîle ve sebep kılmıştır. İnsan, bir şey yapmak irâde eder, ister. Allahü teâlâ da isterse, o şeyi yaratır. İnsanların şahsî yaşamalarının ve âile yuvası kurmalarının ve sosyal hayatlarının düzenli olması için, insanların iyi ve doğru ve faydalı şeyleri irâde etmeleri lâzımdır. İrâdenin, dileğin iyi olması için, Allahü teâlâ, onlara (Akıl) vermiştir. Akıl, iyiyi kötüden ayıran bir kuvvettir. İnsanlar çok şeye muhtaç oldukları için ve lâzım olan şeyleri elde etmek zorunda oldukları için, bunları elde etmek isteyen (Nefis) denilen kuvvet, aklı şaşırtıyor. Lâzım olan şey, zararlı olsa da, nefis bunu akla güzel gösteriyor.
Allahü teâlâ, kullarına acıyarak, (Peygamber) denilen seçtiği insanlara, melek ile (Din) denilen bilgiler gönderdi. Peygamberler bu bilgileri insanlara öğretti. Muhammed aleyhisselâmın bildirdiği (İslâm) dîni, her yerdeki her insanın karşılaşabileceği, her şeyin iyi veya kötü, faydalı veya zararlı olduğunu ayırmakta, faydalı şeyleri yapmamızı emretmektedir.
.
Melekler de Allahü teâlânın kullarıdır
Ebü’l-Abbâs ibn-i Küheyl hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 802 (m. 1400)’de Tûnus’ta doğdu. 869 (m. 1465)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Melekler, Allahü teâlânın kullarıdır. Allahü teâlânın emirlerine itaat ederler. Günah işlemezler. Emîrlere isyan etmezler. Erkek ve dişi değildirler. Evlenmezler. Çocukları olmaz. Hayat sahibi yani diridirler. Allahü teâlâ, insanları yaratacağını buyurduğu zaman; “Yâ Rabbî! Yeryüzünü ifsâd edecek ve kan dökecek mahlûkları mı yaratacaksın?” gibi meleklerin, “Zelle” denilen soruları, bunların masum, suçsuz olmalarına zarar vermez. Sayısı ençok olan mahluk, meleklerdir. Bunların sayılarını Allahü teâlâdan başka kimse bilmez. Göklerde, meleklerin ibâdet etmedikleri, boş bir yer yoktur. Göklerin her yeri, rükû’da veya secdede olan meleklerle doludur. Göklerde, yerlerde, otlarda, yıldızlarda, canlılarda, cansızlarda, yağmur damlalarında, ağaçların yapraklarında, her harekette, her şeyde meleklerin vazîfeleri vardır. Her yerde, Allahü teâlânın emirlerini yaparlar. Allahü teâlâ ile mahlûkları arasında vâsıtadırlar. Bazıları, başka meleklerin âmiridir. Bazıları, insanların peygamberlerine haber getirir. Bazıları insanların kalbine iyi düşünce getirir ki, buna “İlham” denir. Bazılarının, insanlardan ve bütün mahluklardan haberi yoktur. Allahü teâlânın cemâli karşısında kendilerinden geçmişlerdir. Her birinin belli yeri vardır. Oradan ayrılamazlar.
Cennet melekleri, Cennettedir. Bunların büyüklerinin adı “Rıdvan”dır. Cehennem meleklerine “Zebanî” denir. Bunlar, Cehennemde emrolunan vazîfelerini yapar. Cehennem ateşi bunlara zarar vermez. Deniz, balığa zararlı olmadığı gibidir. Cehennem zebanîlerinin büyükleri ondokuz tanedir. En büyüğünün adı “Mâlik”tir. Her insanın hayır ve şer, bütün işlerini yazan, ikisi gece, ikisi gündüz gelen dört meleğe, “Kirâmen kâtibîn” veya “Hafaza melekleri” denir. Hafaza meleklerinin, bunlardan başka olduğu da rivâyet edilmiştir. Sağ taraftaki melek, soldakinin âmiridir ve iyi işleri yazar. Soldaki, kötülükleri yazar.
Kabirlerde, kâfirlere ve âsi Müslümanlara azap edecek melekler ve kabirde suâl soracak melekler vardır. Suâl meleklerine “Münker ve Nekîr” denir. Müminlere soranlara, “Mübeşşir ve Beşîr” de denir...
.
İmam olmanın sorumluluğu
Seyfeddîn ibn-i Kutluboğa hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Türkmen asıllıdır. 798 (m. 1396)’de doğdu. Tefsîr, kelâm ve fıkıhta asrının İmâmı sayıldı. 881 (m. 1477) senesinde Kahire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Cemaatle namaz kılmak Sünnet-i hüda, yani İslam’ın şiarı olan mühim sünnettir. Cemaate imamlığa en layık olmada tercih sırası şöyledir:
1- Sünneti yani din bilgilerini en iyi bilen, namazı bozanları ve bozmayanları en iyi bilen. 2- Kur’ân-ı kerimi en iyi okuyan, tecvidi en iyi bilen. 3- Takvası daha çok olan. 4- En yaşlı olan. 5- Huyu, ahlakı daha güzel olan. 6- Yüzü en güzel olan. 7- Nesebi en güzel olan. 8- Sesi en güzel olan. 9- Elbisesi daha temiz ve güzel olan. 10- Malı, mevkii daha çok olan. 11- Mukim seferiye tercih edilir. 12- Çoğunluğun seçtiği imam olur. 13- Çoğunluk da seçmezse, kura çekilir. Bir evde, ziyafette, seçim aranmadan, ev sahibi, ziyafet sahibi imam olur. Yahut, imamı bu seçer. Daha üstünü varken, başkası seçilirse, uygun değilse de, günah olmaz.
Ümminin, kendisi gibi ümmi olanlara imam olması caizdir. Ümmi, Kur’ân-ı kerimi yüzünden okumasını bilmeyen kişidir. Ümminin, Kur’ân-ı kerim okumasını bilene imam olması caiz değildir. Tecvidle okuyamayan da, tecvidle okuyana imam olamaz.
Kendisinden daha ehli varken imamlığa geçmemelidir. İmam olmanın sorumluluğu büyüktür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Kur’ân-ı kerimi en iyi okuyan imam olsun; bunda eşit olunca, sünneti [İslamiyet’in hükümlerini] en iyi bilen imam olsun, bunda da eşit olursa, en yaşlı olan imam olsun!)
(Ezan okumak için koşun, fakat imamlığa atılmayın!)
(İmam olan, Allah’tan korksun, imamlık ettiklerinin sorumluluğunu yüklendiğini bilsin! Eğer imam namazı eksiksiz kıldırırsa, cemaatin sevabı kadar da imama sevap verilir. Eğer eksik kıldırırsa, günahı yalnız imama olur.)
Kendinde imamlık şartları bulunan kimsenin tevazu ediyorum zannıyla imamlıktan imtina edip, yerine imamlık şartları bulunmayanı geçirerek, imamlıktan kaçması uygun olmaz. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Kıyametin dehşeti içinde, üç sınıfın korkmadığı ve hesap vermediği görülür. Bunlar misk tepelerinde, mahşer halkının hesabı görülünceye kadar otururlar. Bunlardan biri, bir topluluğun rızası ile onlara imamlık edenlerdir.)
.
Âlimler olmasaydı insanlar helak olurdu
Abdullah ibn-i Kurtubî hazretleri hadîs, kırâat ve lügat âlimidir. 556 (m. 1161)’de Endülüs’te (İspanya) Malaga’da doğdu. 611 (m. 1214)’de Malaga’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) “İhlâs nedir?” diye sorulunca, “Rabbim Allahtır demen, sonra da emrolunduğun gibi dosdoğru olmandır” buyurdu. Resûlullaha “Hangi amel daha faziletlidir?” diye sorulunca; “Allaha ve Resûlüne imân etmek” buyurdular. “Sonra nedir?” diye sorulunca; “Allah yolunda cihâddır” buyurdular. “Sonra nedir?” denilince de; “Kabul olan hacdır” buyurdular.
Peygamberimiz diğer hadîs-i şerîflerde buyurdu ki: “Kim Allah için ihlâsla kırk gün ibâdet ederse, kalbinden diline hikmet akar. Allahü teâlâya kırk gün ihlâsla ibâdet eden her kulun kalbinden, diline hikmet pınarları fışkırır.”
“Şüphesiz sıdk (doğruluk) iyiliğe (hayra) hayır da Cennete götürür. Kişi, doğru söyleye söyleye sıddıklardan yazılır. Yalancılık ise fücura (fıska, günaha) götürür. Şüphesiz günah da Cehenneme götürür. Kişi, yalan söyleye söyleye nihâyet yalancılardan yazılır.”
“Ayıp ve kusurlardan kendini korumak isteyen sussun.”
"Âlimlere tâbi olun."
"Âlimler, birer rehber ve kılavuzdur."
"Âlimler olmasaydı, insanlar helak olurdu."
"Bilmediklerinizi salih âlimlerden sorup öğrenin."
"Ya âlim, ya öğrenci, ya dinleyici veya bunları seven olun. Yoksa helâk olursunuz."
"Âlim ile oturmak, yüzüne bakmak ibadettir."
"Ahir zamanda, âlimler ölür, câhiller din adamı yerine geçirilir. Onlar da bilmeden yanlış fetva verir, kendisi sapar, başkalarını da saptırır."
“Suyun ateşi söndürdüğü gibi, sadaka da hataları söndürür.”
“Dünyada ipek giyen, âhirette giyemez.”
“Nikâhı ilân ediniz.”
“Allah yolunda bir gece bekçilik yapmak bin gündüzü oruçlu geçmekten efdaldir.”
“Süt emen ve süt emilen biribirine namahrem değildir.”
“İlim husûsunda birbirinize faydalı olunuz. Birbirinizden gizlemeyiniz, ilimdeki hıyânet, maldaki hıyânetten daha kötüdür.”
“İnsanlara teşekkür etmeyen, Allahü teâlâya şükretmiş olmaz.”
“Şunlar, münafığın sıfatlarındandır: Lanet, onun selâmıdır. Haram kazanç, onun yiyeceğidir. Hıyânet, gündüz insanların arasında bulunup geceleyin de üstünkörü yapıvermek de, onun ganîmetlerindendir.”
.
Kalp ile hâlis niyet etmedikçe
Şeyh Yavsî Efendi Osmanlı evliyâsının büyüklerinden olup Şeyhulislâm Ebüssü'ûd Efendinin babasıdır. Çorum-İskilip'te doğdu. 1514 (H.920) senesinde aynı yerde vefât etti. Şeyh Muslihuddîn'in derslerine devam etti. Sonra Şeyh İbrâhim Kayserî'nin sohbetlerinde bulundu. İcâzet aldı.
Amasya'da Şehzâde Bâyezîd ile görüştü. Pâdişâh olunca onu İstanbul'a getirdi, zaman zaman saraya dâvet eder, sözlerinden çok faydalanırdı. Bu sebeple kendisine "Hünkâr Şeyhi" denildi. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Her işte iyi niyet yapmalıdır. Kalp ile hâlis [Allahü teâlâ emrettiği için] niyet etmedikçe, hiçbir ibâdete başlamamalıdır. Faydasız [hele zararlı olan] şeylerle vakit geçirmemeli. [İmanı, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiklerine uygun olan ve şeriati öğrenip, bunlara göre amel eden sâlih kimseleri bulamayan] uzlet etmeli [yâni işi ile, helâl kazanmakla, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarını okumakla, vakitlerini kıymetlendirmelidir. Hadis-i şerifte, (Hikmet [faydalı şeyler], on kısmdır. Bunların dokuzu, uzlet etmek, biri de az konuşmaktır) buyuruldu. Arkadaşlarla, lüzumlu şeyleri öğretecek ve öğrenecek kadar görüşmeli, diğer vakitlerini ibâdet ile, kalbi temizleyecek şeylerle geçirmelidir.
Dost, düşman, herkesi güler yüz ve tatlı dil ile karşılamalı, hiç kimse ile münâkaşa etmemelidir. Herkesin özrünü kabul etmeli, kabahatlerini affetmeli, zararlarına karşılık yapmamalıdır.
Abdüllah Belyânî diyor ki: (Dervîşlik, yalnız, namaz, oruç ve geceleri ibâdet yapmak değildir. Bunlar, herkesin yapacağı kulluk vazîfeleridir. Dervişlik, kalp kırmamaktır. Bunu yapabilen, Allahü teâlânın rızasına kavuşur. [Velî olur]).
Muhammed Sâlim hazretlerine, (Bir kimsenin Velî olduğu nasıl anlaşılır?) dediklerinde, (Tatlı dili, güzel ahlâkı, güler yüzü ve cömertliği ve münâkaşa etmemesi ve özürleri kabul etmesi ve herkese merhamet etmesi ile anlaşılır) buyurdu. [Velî, Allahü teâlânın sevgisine kavuşmuş sâlih insan demektir.]
Abdüllah Ahmed Makkarî buyuruyor ki: (Fütüvvet [mertlik], düşmanlık edene iyilik yapmak, seni sevmeyene ihsânda bulunmak ve sevmediğin ile de tatlı konuşmaktır). Az konuşmalı, az uyumalı ve az gülmelidir. Çok kahkaha, kalbi öldürür. [Allahü teâlâyı unutturur.] Her işi, Allahü teâlâya havâle etmeli [yâni, sebeplere yapışmalı. Fakat, sebeplerin tesir etmesini, Allahtan beklemelidir.]
.
Saçıma düşen aklar ölümü hatırlatıyor
Muvaffakuddîn Makdisî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 541 (m. 1146)’de, Nablus’ta doğup, 620 (m. 1233)’de Şam’da vefât etti. Namazı cemaatle kılmanın fazileti hakkında buyurdu ki:
Ubey bin Kâ’b (radıyallahü anh) şöyle anlatır: Bir kimse vardı ki, evi mescide çok uzak olduğu hâlde, bir vakit cemâati kaçırmazdı. Onun bu gayretini görenler “Bir binek alsan da, karanlık veya şiddetli sıcak olduğu zamanlarda, ona binerek gelip gitsen iyi olmaz mı?” dediler. O kimse, “Evimin mescide yakın olmasını, mescide gelip gitmek için bineğimin olmasını arzu etmem. Yürüyerek gelip gitmekle daha çok sevap kazanacağımı ümid ediyorum” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) o kimseye, “Allahü teâlâ bu amelinin sevâbını sana eksiksiz verecek” buyurdu.
Bu mübarek zatın kıymetli şiirleri vardır. Vefatından kısa bir zaman evvel şu mânâdaki beyitleri söyledi:
“Ey Muvaffakuddîn! Hâlâ gaflette misin? Ölüm yakında senin bulunduğun sokağa da uğrayacak. Geçip giden belâ ve musibetler, ölüm daha çok geç gelir diye seni aldatmasın. Çünkü ölümün nice isâbetli okları vardır. Ölüm kadehleri bizim üzerimizde dönmektedir. Kişi mutlaka ondan nasîbini alacaktır. 'Yarın yaparım?' hülyası ne zamana kadar devam edecek? Her gün en yakın bir dostunun veya sevdiğin birisinin ayrılması da ibret olarak yeterli değil mi? Muhakkak ki sen de, yakında onlara katılacaksın! Ancak ölüm gelince, peşinden ağlayanların ağlaması, seni ölümün elinden kurtarmayacak ve sana fayda vermeyecektir. Saçıma beyazlık, ak düştükten sonra da mı, kabirden başka bir evi imâr edeyim? Eğer böyle yaparsam ahmağım. Saçıma düşen aklar, bana ölümümün yaklaştığını bildiriyor ve doğru söylüyor. Ömrüm her gün eksilmektedir. Onu artık kim geri getirebilir. Kendimi ölmüş, naaşımı uzatılmış bir vaziyette görüyorum. Kimi suskun, kimi içi yanarak ağlıyor. Bana sesleniyorlar, cevap vermeyince, yine kendileri cevap veriyorlar, gözlerinden yaşlar dökerek ağlıyorlar. Sonra daracık bir kabre gömüyorlar beni. Lahdimin üzerine de, onu kapayacak şekilde bir kaya koyuyorlar. En güvendiğim dostum, üzerime hemen toprak doldurmaya başlıyor, bana şefkat ve merhamet sahibi olanlar, beni kabre teslim ediyorlar. Yâ Rabbî! O yalnızlık günümde, beni yalnız bırakma, bana teselli bulacağım şey neyse, onu lütfeyle. Çünkü ben, Habîbin (sallallahü aleyhi ve sellem) ile bildirdiğin şeylerin hepsine inandım ve onları tasdik ettim...”
.
Namaz gözümün nûrudur
Seyfeddîn ibn-i Mecdî hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 605 (m. 1208)’de Şam’da doğdu. 643 (m. 1245)’de Şam’da vefât etti. Namaz hakkında buyurdu ki:
Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Namaz gözümün nûrudur” ve “Ezan ve gözümün nûru olan namaz ile bizi ferahlandır yâ Bilâl!” buyurdu. Ebu Saîd el-Harrâz’a “Namaza nasıl girmek lâzımdır?” denilince buyurdu ki:
“Kıyâmet günü Allahü teâlânın huzûruna varıyormuş gibi, Allahü teâlânın huzûrunda olduğunu ve kimin huzûruna çıkmakta olduğunu unutmadan girmek lâzımdır.”
Bir zât, kendisine âit hurma bahçesinde namaz kılıyordu. Namazda iken bir hurma ağacına bakınca daldı ve namazında yanlışlık yaptı. Bu hâline çok üzüldü. Malım beni fitneye düşürdü dedi. Ellibin (dinar) değerindeki bahçesini, sadaka olarak fakirlere verdi.
Büyüklerden bir zât namaza durduğu zaman kendinden geçer, yanındakilerden hiç haberi olmazdı. Müslim bin Yesar hazretleri, namaz kılarken kendinden geçer, yanında yüksek sesle konuşanları hiç duymazdı. Âsım hazretleri şöyle anlatmıştır:
Hâtim-i Esam’a “Yâ Abdullah, nasıl namaz kılarsın?” dedim. Buyurdu ki: “Namaz vakti gelince iki abdest alırım! Biri zâhirde bildiğimiz abdest, biri de batın abdesti.” “O nasıl olur?” dedim. "Batını temizlemek; gıl ve gışdan (aldatma), hased, şek ve kibirden dolayı pişmanlık duyup, tövbe etmektir. İşte insan namaza böyle hazırlanmalıdır... Sonra mescide gitmek üzere yola çıkarım. Kıblem olan Kâbe'yi hatırlar ve sanki makâm-ı İbrâhim’de olduğumu düşünürüm. Cenneti sağımda, Cehennemi solumda düşünürüm. Eğer Cennet ehlinden olursam, oraya girerim, şayet böyle olmazsam, o zaman Cehenneme atılırım derim. Kendimi sırat üzerinde kabul eder, eğer oradan geçmeme sebep olacak amel işlersem geçerim, yoksa Cehenneme düşerim derim, ölüm meleği arkamda duruyor, eğer rükû’a vardığımda canımı alırsa, secde yapmaya vakit kalmaz. Secdede canımı alırsa, kalkmaya fırsat kalmaz diye düşüne düşüne mescide varırım ve edebime uygun olarak içeri girerim. Namaza durup kırâati tefekkür ederek okurum. Tevâzu ile boyun bükerek ve tezellül ile (acizliğimi düşünerek) secde ederim. Hilm (yumuşaklık), sükûnet ve vakar üzere otururum. Sıdk ve sabır ile teşehhüd yapar, şükür ve sürûr ile selâm veririm” buyurdu.
.
Kim amel ederek tövbesini düzeltirse
Abdürrahmân ibn-i Kudâme hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh, usûl ve hadîs âlimlerindendir. 597 (m. 1200)’de Şam’da doğdu. 682 (m. 1283)’de orada vefât etti. Tövbe hakkında buyurdu ki:
Kul kalbiyle pişman olmadıkça, diliyle istiğfar etmedikçe ve kendi üzerinde hakkı olan hak sahiblerinin hakkını ödemedikçe tövbe etmiş olmaz. Kul ibâdete yönelir, kulluğunu yaparsa, tövbeye ve zühde ulaşır. Zühde kavuşunca, sadâkata, sıdka kavuşur. Sıdka kavuşunca, tevekküle, bununla da istikâmete kavuşur. Hazreti Ömer şöyle rivâyet etmiştir:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kıyâmet günü tövbe en güzel bir surette getirilir, öyle güzel kokusu olur ki, onu müminlerden başkası duymaz? Kâfirler der ki: 'Müminler o kokuyu alıyorlar da, biz neden alamıyoruz?' Bunun üzerine tövbe onlara şöyle der: 'Eğer beni dünyâda kabul etseydiniz (dünyâda iken tövbe etseydiniz) şimdi (bu güzel kokumu) duyardınız.' Bunun üzerine kâfirler: 'Şimdi seni kabul ediyoruz' derler. Semâdan bir melek kâfirlere şöyle seslenir: Eğer dünyâdaki altın ve gümüşleri ve her şeyi getirseniz, artık sizden tövbe kabul olunmaz.” Sonra buyurdu ki: “Melekler onlardan uzaklaşır. Cehennem, bekçileri olan melekler gelirler. Kendisinde güzel koku bulunanları Cennete korlar. Kötü koku bulunanları ise Cehenneme atarlar.”
İbni Atâ hazretleri buyurdu ki: “Kim amel ederek tövbesini düzeltirse, tövbesi kabul olunur.”
Zünnûn-i Mısrî hazretleri buyurdu ki: “Her uzvun tövbesi vardır. Kalbin tövbesi, haram olan işleri yapmaya niyeti terk etmesidir. Gözün tövbesi, harama uzanmaması, ayakların tövbesi, harama gitmemesi, kulağın tövbesi, haram olan şeyleri dinlememesi, karnın tövbesi, helâl yemek, fercin tövbesi, fuhşa dalmaması, işlememesidir...”
Ebû Hafs hazretlerine, "tövbekârlar neden dünyâyı sevmezler?" denildi. “Çünkü onlar, günâha dünyâda batarlar” buyurdu. Fakat tövbe de dünyâda yapılır dediklerinde de, “Bu günâha delîldir. İşleniyor ki tövbe yapılıyor, fakat bu günahların tövbesinin kabul edileceği kesin değildir.”
Ebû Abdullah Celâ hazretlerine denildi ki: “İnsan ne zaman tam tövbekâr olur?” Buyurdu ki: “Sol omuzundaki melek, yirmi sene hiç yazacak günah bulamadığı ve yazmadığı zaman.”
Peygamber efendimiz şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ (günahkâr kuluna) ey Âdemoğlu, sen bana duâ etmedin. Benden günahlarının bağışlanmasını istemedin. Eğer bunu benden isteseydin, arzın dolusu günahın olsa, göğe ulaşsa, onu bağışlar, günahına bakmazdım, buyurdu.”
Resûlullaha hürmet ve tazim farzdır
Yahyâ bin Muhammed hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. “İbn-i Kirmânî” diye meşhûr oldu. 762 (m. 1361)’de Bağdad’da doğdu. 833 (m. 1430)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Resûl-i ekreme (sallallahü aleyhi ve sellem) hürmet ve tazimi farz kıldı. Onun huzurunda, O’ndan önce konuşmayı, O’na karşı edebe uymayan işlerde bulunmayı yasakladı. Eshâb-ı kirâma, Resûlullahın ağzından çıkanları dikkatle dinlemelerini emretti. Herhangi bir şekilde muhalefet etmekten seslerini O’nun sesinden fazla çıkarmaktan menetti. O’na hayatta iken de, vefâtından sonra da hürmet etmelerini emretti. O’nu, birbirlerini çağırdıkları gibi çağırmamalarını emretti. O’na, sevdiği isimler arasında en güzeli ile hitâb etmelerini emretti. O’nun yanında sesini alçaltarak konuşanları övdü ve onları af ve mağfiret buyuracağını ve büyük mükâfata kavuşturacağını vadetti. Bu sebeple Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), Server-i aleme çok hürmet ve tazimde bulunurlardı.
Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer (radıyallahü anhümâ), Resûlullaha gözlerini kaldırıp bakamazlardı. Etrâfında otururlarken sanki başlarının üzerinde kuş varmış gibi otururlardı.
Resûl-i ekrem abdest aldığı vakit, Resûl-i ekremin abdest suyunu alabilmek için birbirleri ile yarış ederlerdi. Resûlullahın saçından bir kıl düşünce, onu alabilmek için çok gayret gösterirlerdi. O’nun emirlerine uyabilmek için canla başla çalışırlardı. Resûlullahın kapısını parmakları ile değil, tırnakları ile çalarlardı. Bir şey soracakları vakit, Resûlullaha hayâlarından dolayı onu sormaya cesâret edemezlerdi.
Resûlullaha hayatlarında olduğu gibi, vefâtlarından sonra da hürmet ve saygı lâzımdır. Selef-i sâlihîn, Resûlullahın bir hadîs-i şerîfini duydukları zaman, derhâl onu alırlar, ezberler ve manasına göre amel ederlerdi. O’nun hadîs-i şerîfi okunduğu zaman, hürmetle dinlerlerdi. Bir kısmı, Resûlullaha dâir bir şey işittiği zaman, olduğu hâlde kalır, pürdikkat dinler, gözlerinden yaşlar akar, anlatılandan dolayı hayran kalır, rengi atıp, sapsarı olurdu. Abdestsiz asla hadîs-i şerîf yazmazdı. Yatarak veya ayakta hadîs-i şerîf okumayı hoş görmezdi. Kendisinden hadîs-i şerîf okuması istendiği zaman, derhâl gusül abdesti alır, temizliğini yapar ve yeni elbiselerini giyerdi.
.
Namazlardan sonra duâyı sessiz etmeli
Mehmed Zeynî Efendi 87. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1078'de (m. 1667) İstanbul'da doğdu. Medrese tahsili sırasında Şeyhülislâm Ebezâde Abdullah Efendi'ye damat oldu. Çeşitli medreselerde müderrislik, kadılık, Anadolu ve Rumeli Kadıaskerliği yaptı. Nihayet Şeyhülislâmlığa getirildi. 1164 (m. 1751) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Namazın âdâbı şunlardır: Yalnız kılmış olan veya imamla kılan kimse, selâmın akabinde, (Allahümme entesselâmü ve minkes-selâmü tebârekte yâ zel-celâli vel-ikrâm) demek. Bundan sonra, üç kere (Estagfirullahel'azîm ellezî lâ ilâhe illâ hüv elhayyelkayyûme ve etûbü ileyh) demek. Bundan sonra, (Âyetel-kürsî) okumak. Otuzüç kere (Sübhânallah) demek. Otuzüç kere (Elhamdülillah) demek. Otuzüç kere (Allahü ekber) demek. Bir kere (Lâilâheillallahü vahdehû lâ şerîkeleh lehül mülkü ve lehülhamdü ve hüve alâ külli şey'in kadîr) demek.
Kolları ileri uzatıp, ellerini duânın kıblesi olan Arş'a açıp, hulûs üzere duâ etmek. Cemaat ile ise, duâyı beklemek. Duâ sonunda (âmîn) demek. Duânın hitâmında elini yüzüne sürmek. Sonra, her birinde Besmele çekerek, onbir (İhlâs-ı şerif) okumak hadis-i şerifte bildirilmiştir. Sonra birer (Kul'e'ûzü) okumak ve 67 (Estagfirullah) diyerek yetmişe tamamlamak, on kere (Sübhânallah ve bî-hamdihi sübhânallahil'azîm) demek. Sonra (Sübhâne Rabbike) âyetini okumaktır. Fakat duâ, uyanık kalp ile ve sessiz yapılmalıdır. Duâyı yalnız namazlardan sonra veya belli zamanlarda yapmak ve belli şeyleri ezberleyip, şiir okur gibi duâ etmek mekruhtur.
Duâ bitince, elleri yüze sürmek sünnettir. Resûlullah, tavâfta, yemekten sonra ve yatarken de duâ ederdi. Bu duâlarında kolları ileri uzatmaz ve ellerini yüzüne sürmezdi. Duânın ve her zikrin sessiz olması eftaldir. Cemaatin imam ile birlikte, sessizce duâ etmeleri eftaldir. Ayrı ayrı duâ yapmaları ve duâ etmeden kalkıp gitmeleri de câizdir. Son sünneti olan namazlarda, selâm verince imamın oturması mekruhtur. Sağa, sola veya biraz geriye çekilip hemen son sünneti kılması lâzımdır. Yâhut, hemen gidip evinde kılar. Cemaat ve yalnız kılan, oturduğu yerde kalıp duâlarını okuyabilir. Yâhut oturduğu yerde, sağda, solda veya geriye çekilerek son sünneti kılması da câizdir.
Son sünneti olmayan namazlarda, imamın, oturduğu yerde kıbleye karşı kalması mekruhtur, bid'attir. Kalkıp gitmesi veya cemaate dönmesi yâhut sağa, sola dönüp oturması lâzımdır.
.
Namaz kılan bir mümin, yükselir
Abdullah-ı Dehlevî hazretleri “Silsile-i aliyye” denilen büyük âlim ve velîlerin yirmisekizincisidir. Seyyid olup, 1158 (m. 1745) senesinde Hindistan’ın Pencap bölgesinde doğdu. Mazhar-ı Cân-ı Cânân hazretlerine talebe oldu. Onun sohbeti ve teveccühleri ile kemâle gelerek, zamanının bir tanesi oldu. Çok kerâmetleri görüldü. 1240 (m. 1824) senesinde Delhi’de vefât eyledi.
Çeşitli memleketlere göndermiş olduğu mektuplarından yüzyirmibeş adedi, talebelerinden Rauf Ahmed Müceddidî tarafından toplanarak, “Mekâtîb-i şerîfe” ismi verildi. Bunlardan 85. Mektubunda şöyle buyurmaktadır:
Namazı cemâat ile kılmak ve “tumânînet” (rükû’da, secdelerde, kavmede ve celsede her uzvun hareketsiz durması) ile kılmak, rükû’dan sonra “Kavme” (kalkıp, ayakta her uzuv yerine yerleşecek şekilde dik durmak) yapmak ve iki secde arasında “Celse” (dik oturmak) yapmak bizlere Allahın Peygamberi (sallallahü aleyhi ve sellem) tarafından bildirildi. Kavmenin ve celsenin farz olduğunu bildiren âlimler vardır. Hanefî mezhebinin müftîlerinden Kâdîhân, bu ikisinin vâcib olduğunu, ikisinden birisini unutunca secde-i sehv yapmak vâcib olduğunu ve bilerek yapmayanın namazı tekrar kılmasını bildirmiştir. Müekked sünnet olduklarını bildirenler de, vacibe yakın sünnet demişlerdir. Sünneti hafif görerek, ehemmiyet vermeyerek terk etmek küfürdür. Namazın kıyâmında, rükû’unda, kavmesinde, celsesinde, secdelerinde ve oturulduğu zamanında, ayrı ayrı, başka başka keyfiyetler, hâller hâsıl olur. Bütün ibâdetler namaz içinde toplanmıştır. Kur’ân-ı kerîm okumak, tesbih söylemek (yani sübhânallah demek), Resûlullaha salevât söylemek, günahlara istiğfar etmek ve ihtiyâçları yalnız Allahü teâlâdan isteyerek O’na duâ etmek, namaz içinde toplanmıştır. Ağaçlar, otlar, namazda durur gibi dik duruyorlar. Hayvanlar, rükû hâlinde, cansızlar da namazda (ka’dede) oturuyor gibi yere serilmişlerdir. Namaz kılan, bunların ibâdetlerinin hepsini yapmaktadır.
Namaz kılmak, mirâc gecesi farz oldu. O gece mirâc yapmakla şereflenen, Allahü teâlânın sevgili Peygamberine uymayı düşünerek namaz kılan bir Müslüman, O yüce peygamber gibi, Allahü teâlâya yaklaştıran makamlarda yükselir. Allahü teâlâya ve O’nun Resûlüne karşı edebi takınarak huzur ile namaz kılanlar, bu mertebelere yükseldiklerini anlarlar. Allahü teâlâ ve O’nun Peygamberi, bu ümmete merhamet ederek, büyük ihsânda bulunmuşlar, namaz kılmayı farz etmişlerdir. Bunun için Rabbimize hamd ve şükür olsun! O’nun sevgili Peygamberine salevât ve tehıyyât ve duâlar ederiz!
.
Resûlullahı canından çok sevmedikçe
Muhammed bin Sa’îd Adenî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. "İbn-i Kebben" adıyla meşhûr olmuştur. 776 (m. 1374) senesinde Yemen’de doğdu. 842 (m. 1438) senesinde aynı yerde vefât etti... Bir dersinde buyurdu ki:
Her müminin Resûl-i ekremi (sallallahü aleyhi ve sellem) sevmesi lâzımdır. Bir kimse Resûlullahı canından, malından, evlâdından, ana ve babasından daha çok sevmedikçe imânı kâmil bir mümin olamaz. Resûlullah efendimizi seven, içinde imânın tadını duyar, Resûlullahı sevenler arasına katılır. Allahü teâlânın kendilerine lütuf ve ihsânda bulunduğu kimselerle arkadaş olur. Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), Resûlullah efendimizi canlarından daha çok seviyorlardı. O’na kavuşmayı, O’na yakın olmayı, her şeye tercih ediyorlardı. O’na hürmette kusur etmemek için bütün güçleri ile çalışıyorlardı. O’na çok salât ve selâm okuyorlardı.
Hele Ebû Bekir'in (radıyallahü anh) Resûlullaha olan sevgi ve muhabbeti pek meşhurdur.
Hazreti Ömer, Resûlullahı canından daha çok sevdiğini yemîn ile söylemiştir.
Hazreti Osman ve Hazreti Ali’nin de Resûlullaha olan sevgi ve muhabbetleri malumdur. Hazreti Ali’den şöyle bildirilmiştir: “Vallahi, Resûlullah bize, mallarımızdan, çocuklarımızdan, babalarımızdan ve analarımızdan, hararetten yanan ciğerlerin serin suya olan iştiyâklarından daha sevgilidir ve kıymetlidir.”
Amr bin As (radıyallahü anh) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir kimse bana Resûlullahtan daha sevgili olmamıştır.”
Resûlullah efendimize sevginin alâmeti, Resûlullaha hürmet ve tazim, O’nun ümmetine şefkat, sâlihlerine iyilik etmek, onlara nasîhatte bulunmak, onlara faydalı olup, zararları onlardan def etmektir. Resûlullahı sevenlerden olanlara, O’nun emirlerine uyup, yasaklarından kaçanlara, gerek sıkıntı ve gerekse genişlik zamanlarında O’nun âdabı ile edeblenenlere, O’nun emrettiklerini nefsinin arzu ve isteklerine tercih edenlere, Allah için sevinip, Allah için sevenlere, O’nun sünneti ile amel etmeye devam edenlere, şehvetinin isteğinin aksine, Resûlullahın sünnet-i seniyyesi istikâmetinde gidenlere, O’nun sünnet-i seniyyesini (dinin emir ve yasaklarını) öğrenen ve onlarla amel edenlere, O’nun ahlâkı ile ahlâklananlara, O’nun sevdiklerini sevenlere, Resûlullahın Ehl-i beytine ve Eshâb-ı kirâma hürmet edip onları sevenlere, bidatlerden ve bidat ehlinden uzak kalanlara ne mutlu...
.
Resûlullaha itaat Allah'a itaattir
Ebüssü’ûd ibn-i Kazrûnî hazretleri Medîne-i münevverede yetişen Şafiî mezhebi âlimlerindendir. Eshâb-ı kirâmın büyüklerinden Zübeyr bin Avvâm’ın (radıyallahü anh) neslindendir. 980 (m. 1572)’de Medîne-i münevverede doğdu. 1050 (m. 1640)’da orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mucizelerinden birisi de, Allahü teâlânın O’na gayb ile ilgili bazı şeyleri bildirmesidir. Resûlullah efendimiz vuku bulacağını haber verdiği şeyler olmuştur. Resûl-i ekrem kendisinden sonra fitnelerin çıkacağını, Hazreti Osman’dan sonra, Hazreti Ali’nin de şehid olacağını, Emevîlerin emir olacaklarını, Kıyâmet alametlerini, Hazreti Mehdî’nin çıkacağını, Ammâr’ı (radıyallahü anh) âsilerin şehîd edeceklerini, Hâriciler'in zuhur edeceğini, yüzlerinin tıraşlı olacağı bozuk Kaderiyye'nin ve Eshâb-ı kirâma dil uzatanların çıkacağını ve doğru yoldan ayrılacaklarını bildirmiştir.
Mekke müşrikleri, putlarını inkâr ettiği için, Resûlullahı öldürmek üzere ittifâk etmişlerdi. Resûl-i ekrem evinden çıkarken, onlara doğru toprak serpti. Onlar, Server-i âlem yanlarından geçtiği hâlde, farkında bile olmadılar. Onlar, hâlâ Resûlullahı evinden çıkması için beklediler. Eshâb-ı kirâmdan ve Resûlullahın ümmetinden sâlih kimselerden zuhur eden kerâmetler de Resûlullahın mucizelerindendir. Resûlullahı tasdik etmek, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına inandıktan sonra, Resûl-i ekremin Allahü teâlânın kulu ve resûlü olduğuna inanmak da farzdır. Resûlullaha îmân; O’nun peygamberliğine şehâdet etmek, Allahü teâlâdan getirdiklerinin hepsini ve buyurduklarını tasdik etmektir. Kalp ile tasdik ve dil ile ikrâr bir arada bulununca imân tamam olur.
Resûlullahın peygamberliğine ve bildirdiklerine imân ettikten sonra, O’na itaat etmek de lâzımdır. Çünkü O’na itaat, Allahü teâlâya itaatla beraberdir. Server-i âleme itaat edip, O’nun sünnet-i seniyyesi üzere yürüyen kimse, doğru yoldadır. O’nun emirlerine uyan, en büyük sevâba ve mükâfatlara kavuşur. O’na muhalefet edip, emirlerine karşı gelenler, en büyük azâba ve cezaya uğrarlar. Resûlullaha itaat etmek, O’nun sünnet-i seniyyesine uymak, O’nun getirdiklerini kabul etmek, O’nun bildirdiklerini her tarafa yaymaktır.
.
Ölümden nasıl gaflette olunur
Hüseyn ibn-i Kâvân Geylânî hazretleri tefsîr, usûl, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 842 (m. 1438)’de İran’daki Geylân’da doğdu. 889 (m. 1484)’de Mekke’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “Güzel ahlâk, güzel ahlâk sahibi olan kimsenin boynunda, Allahü teâlânın rızâsından bir halkadır. Rahmetten bir zincire bağlanmıştır. Bu zincir de Cennet kapısında bir halkaya bağlanmıştır. Zincir onu Cennete doğru çeker ve bu kapıdan Cennete girmesine sebep olur. Kötü ahlâk da sahibinin boynunda Allahü teâlânın gazâbından bir halkadır. Bir zincir ile Cehennem kapısındaki bir halkaya bağlıdır. O zincir de kötü ahlâk sahibini oraya çeker ve o kapıdan Cehenneme sokar.”
Eyyûb bin Utbe şöyle rivâyet etmiştir: Resûlullaha bir adam gelip, “Yâ Resûlallah din nedir?” dedi. “Güzel ahlâktır” buyurdu. Sonra sağ tarafına geçip, “Din nedir?” dedi. “Güzel ahlâktır” buyurdu. Arkasından gelip, “Yâ Resûlallah din nedir?” dedi. Güzel ahlâktır” buyurdu. Sonra ona dönüp, “Din bilgilerine sâhip olsan da, olmasan da, din; kızmamandır” buyurdu.
İbrâhim bin Edhem hazretleri bir yere gitmişti. Karşısına onu tanımayan bir asker çıktı “Sen köle misin?” dedi. “Evet” deyince, “Mamûr yer nerededir?” deyince, mezarlığı gösterdi. Asker buna kızıp, kamçı ile kafasına vurup yaraladı. Bunu talebeleri öğrenince vuran adama “Sen ne yaptın?” Bu zât, İbrâhim bin Edhem hazretleridir” dediler. Vuran kişi af dileyip elini öptü. “Neden sen köle misin dediğim zaman evet dedin?” diye sordu. “Çünkü ben, Allahın kuluyum” dedi. “Peki o sana vururken, onun Cennete girmesi için ona duâ ettin. Bunun sebebi nedir?” dediler. Buyurdu ki: “İstedim ki ona benden kötülük dokunmasın, benden nasîbini iyilik olarak alsın.”
Abdullah bin Dinar şöyle anlattı: Lokman Hakim oğluna şöyle dedi: “Ey oğul! Ateş gelirken ondan nasıl emin olunur. Dünyânın insandan ayrılması muhakkak iken, dünyâya nasıl meyledilir. Ölümden nasıl gaflette olunur, ölümün geleceğinden asla şüphe yoktur. Sen uyuduğun gibi öleceksin. Ey oğul! İnsanın üç şeyi vardır. Rûhunu Azrail aleyhisselâm alır. Hayır veya şer, ameli kendisine âittir. Bedenini ise kurtlar yer ve toprak çürütür.”
.
Resûlullahın binlerce mucizesi görülmüştür
Abdurrahmân bin Kâsım Utakî hazretleri Mâlikî mezhebinin en meşhûr âlimlerindendir. 132 (m. 750) senesinde Mısır’da doğdu. 191 (m. 806)’da Kahire’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), kıyâmet gününde ilk önce kabirden çıkacaktır, insanlar ümitsiz hâle düştükleri zaman, onlara müjde verecektir, onların şefaatçisi olacaktır. Onlar sustukları zaman, O konuşacaktır. En önce Resûlullah efendimiz Cennete girecektir. O, Kevser havuzunun sahibidir. Kevser havuzunun kokusu, miskten daha hoştur. Onun suyu, baldan daha tatlı ve sütten daha beyazdır.
Resûlullah hem ilk şefaat eden, hem de şefaati ilk kabul olandır. Yerdeki ağaçlardan daha çok kimseye şefaat eder. Binlerce mucizesi görülmüştür. Bunlardan bazıları:
Mekkeliler, Resûlullahtan kendilerine bir mucize göstermesini istemişlerdi. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz onlara, Ay'ın ikiye bölünmesi mucizesini gösterdi. Mekke müşrikleri bu mucizeyi görünce üzüldüler. Eshâb-ı kirâm ise sevindi. Ebû Cehil ahmaklığından dolayı, Ay'ın bu şekilde bölünmesinin sihir olduğunu söyledi ve inanmadı. Gerçekten Ay'ın ikiye bölünüp bölünmediğini anlamak için, uzaklara insanlar gönderdiler. Uzakta bulunanlar da o saatte Ay'ın bölündüğünü söyleyince, bu mucizenin sihir olmadığı ortaya çıktı.
Bir gazâ sırasında Eshâb-ı kirâm susuz kalınca, Peygamber efendimizden su istediler. Peygamber efendimiz mübârek sağ elini, bulunan çok az suya soktu. Parmaklarının arasından, pınarlar gibi su akarak suyun bulunduğu kap devamlı taştı. Herkes bu sudan abdest aldı. Onlar bin beş yüz kişi idiler. Yüz bin kişi olsa, Resûlullahın bereketi ile o su onlara yine kâfi gelirdi.
Resûlullaha yeni doğmuş bir bebek getirilmişti. Resûlullahın huzûrlarında konuşup, Peygamberliğine şehâdet getirdi.
Katâde’nin (radıyallahü anh) gözü, Uhud muharebesinde elmacık kemiği üzerine akmıştı. Resûlullah efendimiz onu, tekrar yerine koydu. Ondan sonra o gözü, Resûlullahın bereketiyle en iyi ve sağlam gözü oldu.
Bedir muharebesinde, İslâm düşmanı Ebû Cehil, Mufiz bin Afra’nın elini kesmişti. Resûlullah efendimiz onun kesik elini yapıştırdı. Allahü teâlânın izni ile kolu eskisinden daha sağlam oldu.
.
Allahın rahmetinden mahrum edilenler
Şemseddîn ibni Kammâh hazretleri Şâfii mezhebi fıkıh ve hadîs Âlimlerindendir. 656 (m. 1258) yılında doğdu. 741 (m. 1340) yılında Kâhire’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Cebrâil ile karşılaştım. Beni müjdeleyerek, Allahü teâlâ sana salât ve selâm okuyanlara, salât ve selâm vereceğini buyurdu dedi. Ben de bundan dolayı, Rabbime secde ederek şükrettim.”
Abdurrahmân bin Avf (radıyallahü anh) şöyle anlatmıştır: Resûlullah ile Bakî kabristanına gittik, iki defa secde edip, secdelerde uzun müddet kaldı. Sebebini sordum. Buyurdu ki: “Cebrâil bana geldi ve dedi ki: Bir kimse sana salât okursa, yetmiş melek de ona salât okur.”
Ebû Saîd-i Hudrî (radıyallahü anh) şöyle demiştir: Resûlullah buyurdu ki: “Bir topluluk bir araya gelir oturur da, Peygamberlerine salât okumazlarsa, onlara bir üzüntü çöker.”
Yine bir hadîs-i şerîfte; “Kim her gün yüz kere Allahümme salli alâ Muhammedin ve ehli beytihi derse, onun otuzu dünyâda olmak üzere yüz ihtiyâcı giderilir.”
Bekir bin Abdullah Müzenî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Her kim bana on kere sabah, on kere da akşam salevât okursa, kıyâmet günü şefâatime kavuşur” buyuruldu.
Peygamber efendimiz bir defasında minbere çıkarken üç defa "âmin" dedi. Eshâb-ı Kirâm, “Yâ Resûlallah, şimdiye kadar yapmadığınız bir şeyi yaptınız, sebebi nedir?” denilince buyurdu ki: “Bana Cebrâil geldi ve dedi ki: Kim annesi babası ve ikisinden biriyle bulunur da (onlara iyilik yaparak) bağışlanmazsa, Allahü teâlâ onu mahrûm etsin. Ben de âmin dedim. Kim Ramazân-ı şerîfe ulaşır da günahlarını bağışlatmazsa, Allah onu mahrûm etsin dedi. Ben de âmin dedim. Kim de yanında senin ismin anıldığı hâlde sana salevât getirmezse, Allah onu rahmetinden mahrum etsin dedi. Ben de âmin dedim.”
Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlânın birtakım melekleri vardır. Bana ümmetimin getirdiği, söylediği salevâtı ulaştırırlar. Yâ Resûlallah filân oğlu filân sana salât okudu derler.” “Yâ Resûlallah, siz çürümüş, hâlde iken bu nasıl olur?” denilince buyurdu ki: “Şüphesiz ki Allahü teâlâ enbiyâsının etini toprağa haram kıldı. Onlar kabirde çürümezler.”
Yine buyurdu ki: “Kimin yanında ismim anılır da salevât getirmezse, Cennet yolundan uzaklaşmış olur.”
“Kim bana bir salevât yazarsa, yazdığı salevât, yazdığı yerde kaldığı müddetçe, melekler onu yazan için istiğfar ederler.”
.
Resûlullah, özür dileyen özrünü kabul ederdi
Behrâm bin Abdullah Demîrî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 34 (m. 1334)’de doğdu. 805 (m. 1402)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hediye kabul eder ve verene hediye ile mukabele buyururlardı. Dâima başkalarına yardım ederdi. Fakirlerin davetini de kabul eder, onları teşrîf ederlerdi. Medîne-i Münevvere'nin en uzak yerlerinde bulunan hastaları ziyâret ederdi. İhtiyâç sahibi ve âciz kimseler olabileceği ihtimâli üzerine, namazları fazla uzatmazdı. Kendisinden özür dileyenlerin özürlerini kabul ederdi. Kendisini ziyârete gelenlere pekçok ikramda bulunurdu. Eshâbından ve Ehl-i beytinden herkese terbiye ile “buyurun” diyerek cevap verirdi. Yanında bulunanlara aynı sevgiyi gösterirlerdi.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Resûlullaha on sene hizmet ettim. Bana, yaptığım bir şeyden dolayı, bunu niçin böyle yaptın veya yapmadığım bir şey için de, bunu niçin yapmadın” buyurmadı.
Resûlullah efendimiz çok şefkatli idi. Dâima iyiliği emreder ve iyilik sahiblerine yakın dururdu. Kötülüğe, kötülük ile muamele etmezdi. Kötülük sahibine müsamaha gösterirler, onu affederlerdi, iyilikten gücünün yettiğini yapardı. İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) buyurdu ki:
“Resulullah efendimiz ümmetine meşakkat olacak ve güç gelecek şeyleri emir buyurmamış, onlara dâima kolay şeyleri emretmiştir.”
Dostu da, düşmanı da, O’nun adâletine, ilmine ve yüksek bir ahlâka sahip olduğuna şehâdet etmektedir. Resûlullahın susması çok olup, vakar sahibi idi. Az konuşurdu. Güzel olmayan sözlerden yüz çevirirdi. Meclisi, hidâyet, ilim, hilim ve hayır meclisi idi. O’nun bulunduğu mecliste, gürültü olmaz, her kafadan bir ses çıkmazdı. Adâlet ve edep yolunda asla taviz vermezdi.
Resûlullahın zühdü, kanâati ve ibâdeti: Resûlullahın zühdü pekçok idi. Bu hususta en yüksek mertebede bulunuyordu. Dünyânın parlaklığına ve yaldızına ehemmiyet vermezdi. O, her zaman tâat üzere idi. Kanaatkâr idi. İşlerinde pek temiz ve nezîh idi. İşlerinde ve hâllerinde, kifâyet miktarını tercih buyururdu. Yiyecek ve giyeceklerinde zaruret miktarı ile yetinirdi. Kalın giyeceklerden giyerlerdi. Fazla yemezdi. Eve gelince yemek istemezdi. Onlara açlığını, susuzluğunu belli etmezdi. Eğer yemek getirirlerse yerdi. Su verirlerse içerdi
.
Resûlullahın kabrini ziyâret etmek sünnettir
Akîl ibn-i İmrân hazretleri kelâm, fıkıh ve hadîs âlimidir. 1001 (m. 1592)'de Yemen’in Zafâr şehrinde doğdu. 1062 (m. 1652)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İmâm-ı Mâlik hazretleri, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) selâm vereceği ve duâ edeceği zaman kabr-i şerîfe yaklaşır, selâm verirdi. Eli ile kabr-i şerîfe dokunmazdı. Nâfiî şöyle anlatır: İmâm-ı Mâlik, Resûl-i ekremin kabr-i şerîfine gelir, şöyle selâm verirdi. “Esselâmü alen-Nebiyyi! Esselâmü alâ Ebî Bekr! Esselâmü alâ Ebî Hafs!” Sonra giderdi Onu böyle selâm verirken yüz defadan fazla gördüm...
Bazı büyük zâtlar, Resûlullah efendimizin ziyâretine geldikleri hâlde, Resûlullaha olan edeblerinden dolayı, Resûl-i ekremin huzûruna girmemiş, dışarıdan ziyâret edip gitmişlerdir. Bunlardan birisine, niçin Resûlullahın huzûruna girmediği sorulunca; “İki cihanın efendisinin huzûruna benim gibiler nasıl girer? Resûlullahın huzûruna girmeye kendimde güç bulamıyorum” diye cevap vermiştir. Halîfe, İmâm-ı Mâlik’e yanına gelmesi için binek gönderdiği zaman, bineğe binmeyi kabul etmeyerek; “Resûlullah efendimizin mübârek ayakları ile bastığı yere, katırın tırnakları ile nasıl basarım” dedi. İmâm-ı Mâlik halifenin yanına gidince, halife ona; Mescid-i Nebiye girince, kıbleye mi, yoksa Resûlullaha mı dönüleceğini sorunca, İmâm-ı Mâlik; “Yönünü Resûlullaha dönersin” buyurdu.
Kâdı Ebü’l-Fadl Iyâd şöyle der: “Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyâret, Müslümanlara sünnettir. Bu husûsta icmâ meydana gelmiş olup, faziletli ve teşvik olunan bir iştir.”
Ahmed bin Sa’îd el-Hindî, eserinde şöyle demektedir: “Kabr-i şerîfin yanında duran kimse, ona dokunmaz, yapışmaz, uzun müddet de orada kalmaz. Hücre-i saâdet, parmaklıkların içerisindedir. Buraya gelip, uzun müddet orada durulduğu zaman izdiham meydana gelir ve başkası rahatsız edilmiş olur. Uygun olanı, parmaklıkların iç kısmına girmemektir. Burada işlenen bidatlerden Müslümanları menetmelidir. Bazı kimseler, Kâbe-i muazzamayı tavaf eder gibi, Hücre-i saâdetin etrâfını dolaşıyorlar, tavaf ediyorlar, öpüyorlar, yüz ve gözlerini sürüyorlar; Oraya mendillerini ve elbiselerini atıyorlar, böyle yapmakla kendilerine bereket hâsıl olacağını sanıyorlar. Bunlar, tamamen bidattir. Çünkü Resûlullah efendimizden bereketlenmek ve manevî yönden istifâde etmek, ancak O’na tâbi olmakla olur."
Sâlih kimseleri vesile etmek
Muhammed ibn-i İmâm-ı Kâmiliyye hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 808 (m. 1405)’de Kâhire’de doğdu. 864 (m. 1460)’de hacca giderken yolda vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Haceti olan, sâlih kimselerin kabirlerine gitsin ve onları vesile ederek Allahü teâlâdan ihtiyâcının giderilmesini istesin. Bu maksat için sefere çıkmak caizdir. “Yalnız üç mescide ziyâret için gidilir” hadîs-i şerîfi buna mâni değildir. Çünkü bu hadîs-i şerîf, mescidler hakkındadır. Büyük âlim Abdülhak, “Tehzîb-üt-tâlib” kitabında, Ebû İmrân Fâsî’den şöyle nakleder: “Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerîfini ziyâret vâcibdir.” Abdülhâk, buradaki vacibi, müekked sünnet olarak açıklamıştır. Âlimlerin sözünün hülâsası; Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâretin, kıymetli bir kurbet olduğudur. Sırf Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyâret kastedilerek sefere çıkılır. Bu en büyük ibâdetlerdendir. Bu niyetle sefere çıkan kimseye çok afiyetler olsun. Yâ Rabbî! Resûlullahı ziyâret nimetinden bizi mahrum etme. Âmin... Hocam Ebû Muhammed’den şöyle duydum: “Resûlullahın Mekke-i mükerremeden, Medîne-i münevvereye hicret edip, orada âhirete teşrîf buyurmalarının hikmetine bakınız. Allahü teâlânın hikmeti, O’nun eşya ile şereflenmesi değil, eşyanın O’nunla şereflenmesi seklindedir. Şayet Resûlullah efendimiz Mekke-i mükerremede kalıp, burada Rabbine kavuşmuş olsa idi, belki Resûlullahın Mekke-i mükerreme ile şereflendiği, Mekke-i mükerremenin Resûlullah efendimizden üstün olduğu hatıra gelebilirdi. Allahü teâlâ, Resûlullah efendimizin, mahlûkların hepsinden daha üstün olduğunu kullarına beyân etmeyi murâd edince, Resûlullah efendimizin Medîne-i münevvereye hicreti meydana geldi. Böylece Medîne-i münevvere, Resûlullah efendimizle şereflenmiş oldu. Âlimlerin icmâı ile sabittir ki, Mescid-i haramdan sonra en üstün yer, Resûlullah efendimizin mübârek bedenini içinde bulunduran yerdir. Şu iyi bilinmelidir ki; Resûlullah efendimizin üzerinde gezip dolaştığı ve Resûlullah efendimiz ile ilgisi olan her şey, Resûlullah efendimizle olan durumunun miktarına göre şeref kazanacaktır. Resûl-i Ekrem Medîne-i münevverenin şifâ olduğunu buyurmuşlardır. Bu, Resûlullah efendimizin Medîne-i münevverede hasta ziyâreti ve muhtaçlara yardım için dolaşmalarından dolayıdır."
.
İlim, karanlığa karşı gözün nurudur
Abdülhay ibn-i İmâd hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1032 (m. 1623)’de Şam’ın Sâlihiyye kasabasında doğdu. 1089 (m. 1679)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Meşhûr “Şezerât-üz-zeheb fî ahbâr-i men zeheb” adlı eserin müellifidir.
Bu eserinde Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Mekke’den Medine’ye hicretinden itibâren, zamanına yani hicri onbirinci asrın başına kadar yaşamış âlim, velî, devlet adamı, meşhur tüccârların hayatlarını, vefât târihi sırasına göre anlatmıştır. Bu kitabından, Ebû Ali Sekafî hazretlerini anlatan bölüm:
Ebû Ali Sekafî hazretleri, kendi zamanında yaşayan evliyanın en büyüklerindendi. Nasîhat olarak buyurdu ki: "Bir kimse dünyâya yönelirse, dünya meşgaleleri onun için âfettir."
Ona; "kişi için en güzel hasletler nelerdir?" denildi. O; "Kişi, şu dört hasletten gâfil olmamalıdır: İlki doğru söz, ikincisi doğru iş, üçüncüsü samîmî dostluk, sonuncusu ise emânete riâyeti gözetmektir" buyurdu.
Âlimlerin sohbetinde bulunmanın önemini anlatır, edebin gözetilmesinin lüzumuna işâret ederdi. Bu hususta; "Bir kimse âlimlerin sohbetinde bulunur, fakat onlara hürmet etmezse, ilâhî feyiz ve bereketlerden mahrum kalır ve âlimlerdeki nurlar, kendinde görünmez" buyurdu.
İlmi över, amellerin ihlâs ile yapılmasının fayda vereceğini söylerdi. Bunun için; "İlim; cehâlete karşı kalbin hayâtı, karanlığa karşı gözün nurudur" buyurdu.
Ebû Ali Sekafî hazretleri anlatır: "Bir gün üç erkek bir kadın tarafından omuzlar üzerinde taşınan bir cenâze gördüm. Gittim cenâzenin kadın tarafından tutulan kolunu omuzuma aldım ve mezarlığa kadar götürdüm. Sonra cenâze namazını kılıp defnettik. Oradakilere;
-Size yardımda bulunacak bir başka komşunuz yok muydu? deyince;
-Vardı ama bunu hor ve hakîr görüyorlardı, dediler. Ben yine;
-Peki ne yapmıştı? dedim. Onlar;
-Çünkü bu çok günahkârdı, dediler... Sonra oradan ayrıldık. Vefât eden kişiye acımıştım. O gece bir rüyâ gördüm. Rüyâmda biri yanıma geldi. Yüzü ayın on dördü gibi parlıyordu. Ayrıca çok kıymetli elbiseler giymişti ve tebessüm ediyordu. Kendisine; 'Sen kimsin?' dedim. Bana; 'Cenâze namazını kılıp defnettiğiniz, günahkâr kişiyim. Halk tarafından horlanmıştım. Lâkin yüce Rabbim son ânımda bana merhâmet eyledi. Şimdi bu merhâmetin nîmetleri içindeyim' diye cevap verdi."
.
Bir velî kuluma düşmanlık eden
Veliyyüddîn Ahmed ibn-i Irâkî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 762 (m. 1361)’de Kâhire’de doğdu. 826 (m. 1423)’de vefât etti. Talebelerine şöyle nasihat etti:
“Allahü teâlâya karşı vazîfelerimiz: Emîrlerine uyup, yasak ettiği şeylerden uzak olmak, O’nu hiç hatırımızdan çıkarmamak, Kur’ân-ı kerîmi çok okumak, O’nun kazasına rızâ göstermek, O’ndan gelen bela ve musibetlere sabretmek, yarattıklarına şefkat ve merhamet göstermektir.
Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) karşı vazîfelerimiz: O’nun sünneti seniyyesine uymak, bidatlerden sakınmak, O’nun Ehl-i beytine, mübârek zevcelerine, mübârek soyundan gelenlere ve onun Eshâbına tazim ve hürmette bulunmak ve O’na karşı muhalefetten çok sakınmaktır.
Evliyâya karşı vazîfelerimiz şunlardır: Onlara hürmet etmeli, hizmetlerinde bulunmalı, sözlerini tasdik etmeli, onlara muhalefet etmemelidir. Zira hadîs-i kudsîde buyuruldu ki: “Bir velî kuluma düşmanlık eden, benimle harp etmiş olur.”
Âlimlere karşı vazîfelerimiz: Her zaman onlara hürmette bulunmalı, sözlerini kabul etmeli, mühim işlerde onlara müracaat etmelidir. Resûlullah efendimiz; “Âlimler Peygamberlerin vârisleridir” buyuruyor.
Ana-babaya karşı vazîfelerimiz: Onlara malla ve canla iyilikte bulunmalı, sağlıklarında onların hizmetlerini görmeli. Onlar için duâ etmeli, vefâtlarından sonra, vasiyetlerini yerine getirmelidir. Ebû Useyd Saîdî (radıyallahü anh) şöyle anlatır: “Bir gün Resûl-i ekremin huzûrunda idik. Benî Seleme kabilesinden bir kişi geldi ve; 'Yâ Resûlallâh! Annem ve babam vefât ettikten sonra, onlar için yapacağım bir iyilik kaldı mı?' dedi. Resûl-i ekrem; 'Evet, onların cenâze namazını kılman, onlar için istiğfar etmen, verdikleri sözleri yerine getirmen, ahbaplarına hürmet edip akrabalarını ziyâret etmen ve sıla-i rahim yapman, öldükten sonra haklarında yapacağın iyiliklerdendir' buyurdu."
Aile ve çoluk-çocuğumuza karşı vazîfelerimiz: Onları güzel terbiye etmeli, Kur’ân-ı kerîmi ve lâzım olan din bilgilerini öğretmeli, onlara yumuşak davranmalıdır. Allahü teâlâ, Tahrîm sûresinin altıncı âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler! Kendinizi ve aile efradınızı öyle bir ateşten koruyun ki, onun tutuşturucusu insanlar ve taşlardır. (O ateşin) üzerinde öyle melekler vardır ki, çok sert ve çok kuvvetlidirler. Allahü tealâ onlara ne emretti ise, ona isyan etmezler ve emredildikleri şeyi yaparlar” buyuruyor.
.
Mümin, niyetini iyi ve doğru yapmalıdır
Fahrüddîn Cibrîn hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve kırâat âlimidir. 662 (m. 1263)’de Kâhire’de doğdu. 739 (m. 1338)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ebû Abdullah Nazrî şöyle buyurur: “Görülmüyor mu ki; iki kişiden birisi Allahü teâlâya, diğeri puta secde etmektedir. Bu ise niyetlerin birbirinden farklı olmasından ileri gelmektedir. Zira birisi Allahü teâlâya diye secde ediyor. Bu ibâdettir. Diğeri ise puta diye secde ediyor. Bu da küfürdür. O hâlde müminin, baştan niyetini iyi ve doğru yapması gerekir. Mümin şayet çok hayırlı amel yapmak istiyorsa, niyetini iyi ve doğru yapması lâzımdır, insanlar umumiyetle fiilleri bakımından birbirlerine benzerler, aynı şeyleri yaparlar. Fakat niyetlerine ve maksatlarına göre birbirlerinden ayrılırlar.
Sâlim bin Abdullah, Ömer bin Abdülazîz’e şöyle yazdı: “Ey Ömer! Allahü teâlânın kuluna yardımı, kulun niyetine göredir. Eğer kulun niyeti tam ve doğru ise, Allahü teâlânın ona ihsânı tam olur. Eğer kulun niyeti noksan ise, Allahü teâlânın ihsânı da, o derecede olur.”
Ebû Hamîd Gazâlî “Erbaîn” adlı eserinde şöyle buyurdu: “İbâdet, niyet ve amelden meydana gelir. Niyet ibâdetin iki parçasından birisidir. Niyet, diğer parçasından daha üstündür. Zira azâlarla yapılan amellerden maksat, hayra yönelip, şerden uzaklaşması hususunda kalbe tesir etmektir. Bu sebeple ibâdet ederken alnı yere koymaktan murâd, sâdece alnı yere koymak değil, bilakis kalbin hudû’udur (boyun eğmesidir). Kalbin hudû’unu temin etmekte ise, azâların, mesela alnı yere koymak tesirli olur. Yine zekâtı vermekten murâd, elindeki malı yok etmek değil, bilakis cimrilik hastalığını gidermektir. Bütün amellerinin niyetini devamlı yap. Bir amel için gerekirse birkaç niyet yap.”
Lokman Hakîm oğluna şöyle vasiyette bulundu: “Ey oğlum! Allahü teâlâdan çok kork. Fakat rahmetinden ümit kesme. Allahü teâlânın rahmetinden çok ümitli ol, fakat azâbından emin olma." Bunun üzerine Lokman Hakîm’in oğlu babasına; “Ey babacığım! Benim bir kalbim var. Bu dediğini nasıl yaparım” deyince, Lokman Hakim; “Ey oğlum! Eğer müminin kalbi yarılsa idi, onda bir Allahü teâlânın rahmetinden ümit nuru, bir de Allahü teâlânın azâbından korku nuru bulunurdu. Eğer bu ikisi tartılsa idi, biri diğerinden ağır gelmez idi. Birbirine müsavî (eşit) oldukları görülürdü.”
.
Âhiretin tadını almak isteyen
Hüseyn bin Ahmedî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Aslen Haleblidir. 912 (m. 1506)’da Mekke-i mükerremede vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Belâlara sabır, yiğit kişilerin Allahtan gelen her şeye rızâ göstermek ise, kerem sahiplerinin (evliyânın) ahlâkıdır.”
“İhlâs, amelin kabulüne vesîle olan güzel düşünce (niyet)’dir.”
“İnsanlar arasında tanınmak isteyen, âhiretin tadını alamaz.”
“İlme çalışanın işâreti dünyâdan kaçmaktır, dünyâyı sevip onda kalmak değil.”
“Dün öldü, bugün can veriyor, yarın ise henüz doğmadı. Zamanınızı bu açıdan görün ve yarar iş yapmaya bakın.”
“Allahü teâlânın azâbından korkmak, kamçı gibidir. Edepsizliği ahlâk edinenleri bu kamçı ile terbiye ederler. Azâların kötü bir şey işlemeleri, kalbin gafletindendir.”
“En zor işler üçtür: Darlıkta cömert olmak, kimsenin görmediği yerlerde de haram ve şüphelileri yapmamak, korktuğunuzun yanında doğru söylemekten çekinmemek.”
“Makamların en yükseği, ölünceye kadar fakirliğe sabretmektir.”
“Konuşmak hoşuna giderse sus, susmak hoşuna gidince konuş.”
“Kötü insanlarla arkadaşlık yapmak, hayırlı insanlara sû-i zanda (kötü düşünmek) bulunmaya sebep olur.”
İbn-i Hanbelî onun vefatında gösterdiği kerâmetini şöyle anlatır:
“Ben, Hüseyn bin Ahmedî ile birlikte hacca gitmiştim. Mekke-i mükerremeye vardıktan sonra, Arafat’ta vakfeye durmuştuk. Beni yanına çağırıp 'Benim ömrümün sonu yaklaştı. Bu mübârek topraklardan gitmek istemiyorum. Sana vasiyetlerimi bildireyim...' buyurdu ve az bir zaman sonra da vefât etti. Lâkin o sene Mekke-i mükerremede çok su sıkıntısı var idi. Onun cenâzesini yıkamak için suyu nereden bulurum diye düşünürken, yanıma yüksek sesle konuşan birisi geldi. Dedi ki; 'Hüseyn bin Ahmedî vefât mı etti?' Ben de 'Evet' dedim. 'Neden bu kadar düşünceli duruyorsun?' deyince; 'Ben yalnızım ve su sıkıntısı da var. Onun techîz ve tekfinini yalnız nasıl yaparım ve gasli için suyu nereden bulurum?' dedim. O kimse bana; 'Sen burada bekle, bir yere ayrılma' dedi ve gitti. Aradan biraz zaman geçince, bir de baktım ki, o kimse, ellerinde birer testi su ve kefen bulunan bir toplulukla beraber geldi. Yanıma gelir gelmez hazretin cenâzesini yıkamaya başladılar, yakın bir kabristanda kabrini kazıp, beraberce defnettik. Bana hepsi taziyede bulundular ve yanımdan ayrıldılar. Onların kim olduklarını ve nereden geldiklerini bilmiyordum."
.
Bu sevgide siyah beyaz ayrımı yoktur
Eyyûb Sabri Paşa, Sultan İkinci Abdülhamîd Han devri devlet adamlarından ve âlimlerindendir. 1890 (H. 1308) târihinde İstanbul’da vefât etti. Bayramiye yolu büyüklerinden, hocası İdrîs-i Muhtefî’nin (rahmetullahi aleyh) Kasımpaşa’da Kulaksız Câmii karşısındaki kabrinin ayak ucuna defnedildi. Bir kısmı henüz basılmayan çok kıymetli eserler yazdı. Bunlardan Mir’ât-ül-Haremeyn ismindeki eserinde şöyle nakleder:
Fahr-i âlem “sallallahü aleyhi ve sellem” Arab idi. Arab, lügatte, güzel demektir. Mısır, Şâm, Afrika yerlileri, hatta Arabistan yarımadasında yaşayanların da tamamına yakını Arab soyundan değildir. Arablar, İslâmiyeti dünyâya yaymak için, Arabistân yarımadasından çıkarak buralara geldiklerinden, bugün buralarda da mevcuttur. Nitekim Anadolu'da, Hindistân'da ve başka memleketlerde de mevcuttur. Fakat, bugün bu memleketlerin hiçbirinin ahâlisini Arab diye isimlendirmek doğru olmaz.
Peygamberimizin akrabâsını, Arabları sevmek ve saymak ibâdettir. Onları her Müslümân sever. Anadoluya misâfir gelen siyah Fellâhlar, Habeşler, Zencîler, hürmet ve ikrâm olunmak için, kendilerini, Arab diye tanıtmış, Anadolu'nun saf Müslümânları, sözlerine inanıp bunları sevmişlerdir. Çünkü, bu sevgide siyah, beyaz ayrımı yoktur. Siyah bir Müslümân beyaz bir kâfirden kat kat daha üstün, daha kıymetli ve sevimlidir. İnsanın siyah olması imânın şerefini azaltmaz. Bilâl-i Habeşî hazretleri ve Resûlullahın çok sevdiği Üsâme siyah idiler. Ebû Leheb ve Ebû Cehil kâfirleri beyaz idiler. Bu ikisinin kötülükleri ve aşağılıkları herkesçe bilinmekdedir. Allahü teâlâ insanın rengine değil, imânının kuvvetine ve takvâsına kıymet vermektedir. Fakat siyahların kendilerini Arab olarak tanıtmaları, İslâm düşmanlarının işlerine yaradı. Bir yandan, siyah insanları, aşağı ve iğrenç olarak tanıttılar. Bunları köle olarak kullandılar. Bir yandan da kara kedileri, köpekleri, "Arab Arab" diye çağırarak, gençliğe, Arabı siyah olarak tanıtmaya, böylece, Müslümân yavrularını Peygamberimizden soğutmaya uğraştılar. Bugün, Arabistân’da, Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverede bulunanlar, asırlar boyunca, Afrika’dan, Asya’dan ve diğer yerlerden gelip yerleşen yabancıların soyundandır. Mekke şehrinde, iki Arab evinin kaldığını gördüm. Van ile Hakkârî arasındaki meşhûr İrisân Beyleri, Peygamber Efendimizin soyundan olup, Hülâgü katliâmından kurtulan bir yavrudan çoğalmışlardır. Bugün Anadolu'nun her tarafında, Eshâb-ı kirâmın “radıyallahü teâlâ anhüm ecmaîn” evlâdı ve seyyidler vardır. Bunların kıymetini bilmeli, hürmette ve hizmette kusur etmemeliyiz.
.
Resûlullahın şefaatinden mahrum kalanlar
Abdullah bin Hüseyn Merâgî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 727 (m. 1327)’de Kâhire’de doğdu. 816 (m. 1414)’de Medine’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Âlimler buyurdular ki; “Resûlullah efendimizi ziyâret eden kişi, kendisini, hayatta iken Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûrunda imiş gibi düşünür. Resûlullahın hayatta olması ile, vefât etmiş olması arasında fark yoktur. Ahirete giden müminler, ekseriyetle dünyâdakilerin hâllerini bilirler. Buna dâir pekçok şey anlatılmıştır. Onların, dirilerin hâlini bilmesinin, dirilerin amellerinin kendilerine arz edilmesi şeklinde olması muhtemeldir. Başka şekilde de olabilir. Bunlar gayb ile ilgili şeylerdir. Resûlullah amellerin arz olunma meselelerini haber vermiştir. Bunun olması kesin, fakat ne şekilde olduğu belli değildir. Her şeyin doğrusunu Allahü teâlâ bilir. Bu hususta Resûlullah efendimizin şu hadîs-i şerîfi bize açıklama olarak kâfidir: “Mümin, Allahü teâlânın nûru ile bakar. Allahü teâlânın nûruna hiçbir şey mâni olamaz.”
Ebû Abdullah Kurtubî’nin Tezkire’sinde, şöyle bildirilir:
Sa’îd bin Müseyyib buyurdu ki: “Hiçbir gün yoktur ki, o gün sabah ve akşam, ümmetinin amelleri Resûlullaha arz edilmesin, Resûlullah ümmetini sîmâlarıyla tanımasın. Bu sebeple, Resûlullah efendimiz ümmeti hakkında şâhiddir. Çünkü Allahü teâlâ, Nisa sûresinin kırkbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; (Her ümmetten peygamberlerini birer şâhid getirdiğimiz ve seni de onların üzerine bir şâhid yaptığımız zaman bakalım kâfirlerin hâli ne olacak!) buyuruyor. Ameller, cuma günü Peygamberlere, ana ve babalara arz olunur. Resûlullah efendimize ümmetinin amelleri her gün arz olunur.
Resûlullah efendimizi vesile ederek Allahü teâlâya duâ etmek, yalvarmak, günahların affına sebep olur. Zîrâ Resûlullah efendimizin şefaatinin bereketi ile, pekçok ve büyük günahlar af ve mağfiret olunur. Kim böyle inanmazsa, Resûlullah efendimizin şefaatinden mahrum kalır. Zira Allahü teâlâ, Nisâ sûresinin altmışdördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Biz her peygamberi, ancak Allahın izni ile kendisine itaat olunmak için gönderdik. Eğer onlar, nefslerine zulmettikleri zaman sana gelseler de, günahlarına Allahtan mağfiret dileseler, Peygamber de kendileri için af isteseydi, elbette Allahı, tövbeleri ziyâde kabul edici, çok bağışlayıcı bulacaklardı” buyuruyor.
.
Ameller ihlâsla kıymet kazanır
Ebü’l-Abbâs Hüsbânî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 749 (m. 1348)’de Şam’da doğdu. 815 (m. 1412)’de Sâlihiyye’de vefât etti. Talebelerine şöyle nasihat etti:
Bir talebenin başlangıçta dikkat edeceği en önemli şey, nefsini muhafaza etmesi, başına gelecek olan âfetlerden sakınmasıdır. Çünkü zâhirî ve batınî mâniler pek çoktur. İlk sakınılacak şeyler; riya, ucub, şöhret ve kibirdir. Bunlar öldürücü zehirdir. Zîrâ bunlardan az bir şey amellerin gitmesine sebep olur. Bunlar insanda, karıncanın yürüyüşünden daha sessiz ve gizli, fakat ortaya çıkardığı ve görünen âfeti çok büyüktür. Kişide riya, dünyâya olan meyil ve dünyâyı âhirete tercih etmesinden ve nefis muhâsebesini ihmâl etmesinden meydana gelir. Nitekim, Muhammed sûresinin otuzüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler! Allaha ve Peygambere itaat edin. (Küfür ve nifak gibi şeylerle) amellerinizi boşa çıkarmayın” buyuruluyor. İnsan, Allahü teâlânın emri olan amelde ihlâsı terk edince, riya ile ihlâsı birbirinden ayıramaz. Aklına geldiği gibi yapar. Ameller, ancak ihlâsla, samimî olarak yapılınca kıymet kazanır. Kişi amellerini samimiyetle yapıp yalanı terk edince; riya, ucub ve diğer şerre sebep olan şeyleri görme hususunda basîret sahibi olur. Âlimlerden birisi şöyle buyurdu:
“Şeytan, âdemoğluna günah işletmek için çalışır. Bunu yaptıramazsa, onu aldatıp derece derece kötülüğe yaklaştırmak için, ona nasîhat eder. Sonra bunda başarılı olamazsa, onu bidatlere düşürmek için çok gayret sarf eder. Buna da muvaffak olamazsa, ona bir helâli haram, bir haramı da helâl saydırmak için uğraşır. Bunda da muvaffak olamazsa, ona abdestinde yaklaşmak ister. Onu, abdestinde, namazında ve orucunda şüpheye düşürmeye çalışır.”
Amel bakımından insanlar üç kısımdır: 1- Hayırlı bir amel yaparken kendilerini unutanlar. Bunlar, yaptıkları iyilik ile bilinmeleri, için yaparlar. Bunlar helak olanlardır. 2- Allahü teâlâdan korkarlar ve Allahü teâlânın katında makbul olana itibâr ederler. Amellerini ihlâsla yapmaya çalışırlar. Amellerin bozuk olmasından sakınırlar, insanlardan metih ve övgü beklemezler. Onlardan makam ve mevki istemezler. Bir işi ne insanlar için yaparlar, ne de terk ettikleri bir şeyi insanların rızâsı için terk ederler. 3- Bunların ihlâsları kuvvetli olup, içleri ve dışları birbirine uyar. Yaptıklarını Allah için yaparlar. Dünyâyı iyi tanımışlardır. Ona itibâr etmezler.
.
Âhiret payı olarak ne hazırladın
Abdülmelik bin Hişâm hazretleri siyer âlimlerindendir. Irak’ta Basra’da doğdu. 218 (m. 833)’de Mısır’da, Füstât şehrinde vefât etti. "Sîret-i İbn-i Hişâm" kitabı çok kıymetlidir. Bu kitabında buyuruyor ki:
Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Medine’ye hicret ettiğinde ilk hutbeleri şöyledir:
“Ey insanlar! Kendinize âhiret azığı hazırlayınız ve kendinizden önce oraya azığınızı gönderiniz. Allahü teâlâya yemînle söylüyorum ki, öleceksiniz, ayrılacaksınız ve sürünüzü çobansız bırakacaksınız. Sonra âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlâ, arada perde ve tercüman olmaksızın sizlerden her birinize 'Sana, benim Resûlüm gelip emirlerimi tebliğ etmedi mi? Sana mal verdim. Çok ihsânlarda bulundum. Sen bunlardan ne hazırladın. Âhiret payı olarak ne hazırladın?' buyuracak. Fakat o kimse, sağına soluna bakınacak, ama hiçbir şey göremeyecek. Çaresiz, başını önüne eğecek, orada da Cehennemden başka bir şey göremeyecek. O hâlde, bir hurmanın yarısı ile de olsa, kendisini Cehennemden korumak için bir hayır işlemeye gücü yeten, hemen o hayrı işlesin. Hayrı işlemek için bunu da bulamayan kimse, güzel söz ile kendisini Cehennemden korumaya çalışsın. Çünkü bir iyiliğe karşılık olarak, o iyiliğin on mislinden, yedi yüz misline kadar sevap verilir. Allahü teâlânın selâmı, rahmet ve bereketi üzerinize olsun.”
İkinci hutbelerinde de şöyle buyurdular: “Hamd, Allahü teâlâya mahsustur. O’na hamd ederim ve O’ndan yardım dilerim. Nefslerimizin şerlerinden ve amellerimizin kötülüklerinden, Allahü teâlâya sığınırız. Allahü teâlâ kimi hidâyete erdirirse, hiç kimse onu doğru yoldan saptıramaz. Allahü teâlânın dalâlette bıraktığını da, hiç kimse hidâyete erdiremez. Şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan başka hiçbir ilâh yoktur. Yalnız O vardır. O birdir. Ortağı yoktur. Sözlerin en güzeli, Allahü teâlânın kitabıdır. Allahü teâlânın, kelâmı ile kalbini süslediği, küfürden sonra hidâyete erdirdiği ve Allahü teâlânın kelâmını, kulların sözlerinden üstün tutan kimse kurtulmuştur. Muhakkak ki Allahü teâlânın kelâmı, sözlerin en güzeli ve en belîğidir. Allahü teâlânın sevdiklerini seviniz. Allahü teâlâyı bütün kalbinizle seviniz. Allahü teâlânın kelâmından ve zikrinden usanmayınız. Allahü teâlânın selâmı üzerinize olsun.”
.
Kabir ziyareti ölümü hatırlatır
Abdullah bin Yûsuf hazretleri Şafii fıkıh âlimidir. 708 (m. 1309)’de doğdu. 761 (m. 1360)’de Mısır’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Kabir ziyareti, ölümü hatırlatır” buyurdu. Kabristana girdiği vakit, ölülere şöyle selâm verilir: “Esselâmu aleyküm yâ ehleddiyâr min-el-mü’minîne vel-müslimîn, yerhamullahü müstekdimîne minnâ vel-müste’hırîne. Ve innâ inşâallahü ankarîbin biküm lâhikûne. Es’elullahe lenâ ve leküm-ül-âfiyete.” Sonra “Allahümmağfir lenâ ve lehüm” denir. Az veya çok duâ edilir. Sonra kabrin kıble tarafında, meyyite dönerek oturulur. Oturduktan sonra, Allahü teâlâya hamdü sena ve Resûlullah efendimize salât ve selâmdan sonra, meyyit için, bildiği kadarıyla duâ eder.
Eğer ziyaret edilen meyyit, bereketi umulan mübârek bir zât ise, dileklerinin kabul edilmesi için onu vesile ederek, onun hürmetine dileklerimi kabul eyle diye Allahü teâlâya duâ eder. Tevessüle, Resûlullah efendimizle başlamalıdır. Zîrâ Resûlullah efendimiz tevessülde esastır. Resûlullah efendimiz ile ve kıyâmete kadar Resûlullah efendimize tâbi olan âlim ve evliyâya tevessül edilir.
Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh), kuraklık zamanında, Peygamber efendimizin amcası Hazreti Abbâs’ı vesile ederek Allahü teâlâdan yağmur istedi ve şöyle duâ etti: “Yâ Rabbî! Resûlullahın amcasını vesile ederek senden yağmur istiyoruz.” Bir süre sonra yağmur yağmaya başladı. İhtiyâçların giderilmesi, günahların af ve mağfiret olunması husûsunda meyyitlerden salih olanlar vasıtasıyla tevessül edilebilir. Yani onlar vesile edilerek, onların hürmetine Allahü teâlâdan dilekler istenir. Sonra, kendisine, ana-babasına, hocalarına, akrabalarına, o kabristanda bulunanlara, Müslümanlardan vefât etmiş ve hayatta kalanlara, kıyâmet gününe kadar onların soylarından gelecek olanlara, orada hazır bulunmayan Müslümanlara duâ edilir.
Sâlih kimseleri vesile ederek, Allahü teâlâya çok duâ etmelidir. Allahü teâlâ onları dünyâda seçtiği ve ikram ettiği gibi, âhirette de onlara çok derece verecek, lütuf ve ihsânda bulunacaktır. İhtiyâcı olan kimse, böyle sâlih kimselerin kabrine gidip, onları vesile ederek duâ etmelidir. Zira onlar, Allahü teâlâ ile kulları arasında vâsıtadırlar. Büyük zâtlar ve âlimler, asırlarca, sâlih kimselerin kabirlerini ziyaret etmek suretiyle bereketlenmişlerdir. Bu ziyaretin bereketini madden ve manen görmüşlerdir.
.
Allah adamlarının Resûlullah sevgisi
Ahmed ibn-i Hiccî hazretleri fıkıh ve târih âlimlerindendir. 751 (m. 1350)’de doğdu. 816 (m. 1413)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Her müminin Resûl-i ekremi (sallallahü aleyhi ve sellem) sevmesi lâzımdır. Bir kimse Resûlullahı canından, malından, evlâdından, ana ve babasından ve dostlarından daha çok sevmedikçe imânı kâmil bir mümin olamaz.
Resûlullah efendimizi seven, içinde imânın tadını duyar. Allahü teâlânın kendilerine lütuf ve ihsânda bulunduğu kimselerle arkadaş olur. Çünkü kişi, sevdiği ile beraberdir. Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), Resûlullah efendimizi canlarından daha çok seviyorlardı. O’na kavuşmayı, O’na yakın olmayı, her şeye tercih ediyorlardı. O’na hürmette kusur etmemek için bütün güçleri ile çalışıyorlardı. O’na çok salât ve selâm okuyorlardı. Hele Ebû Bekir'in (radıyallahü anh) Resûlullaha olan sevgi ve muhabbeti pek meşhûrdur. Hazreti Ömer, Resûlullahı canından daha çok sevdiğini yemîn ile söylemiştir. Hazreti Osman ve Hazreti Ali’nin de Resûlullaha olan sevgi ve muhabbetleri malûmdur. Hazreti Ali’den şöyle bildirilmiştir:
“Vallahi, Resûlullah bize, mallarımızdan, çocuklarımızdan, babalarımızdan ve analarımızdan, hararetten yanan ciğerlerin serin suya olan iştiyâklarından daha sevgilidir ve kıymetlidir.”
Amr bin As (radıyallahü anh) şöyle buyurmuştur:
“Hiçbir kimse bana Resûlullahtan daha sevgili olmamıştır.”
İbn-i Ömer’e "bize en sevdiğin kimseyi söyler misin?" denince, "yetiş ey Muhammed" demekten kendini alamadı.
Eshâb-ı kirâmın bir kısmı da, Resûlullah efendimize tâbi olmaları ve sevmelerinden dolayı Bedir’de, Uhud’da ve Hendek muharebelerinde müşrik olan oğlu ve akrabaları ile muharebe etti. Resûlullah efendimize sevginin alâmeti, Resûlullaha hürmet ve tazim, O’nun ümmetine şefkat, sâlihlerine iyilik etmek, onlara nasîhatte bulunmak, onlara faydalı olup, zararları onlardan defetmektir. Resûlullahı sevenlerden olanlara, O’nun emirlerine uyup, yasaklarından kaçanlara, gerek sıkıntı ve gerekse genişlik zamanlarında O’nun âdabı ile edeblenenlere, O’nun emrettiklerini nefsinin arzu ve isteklerine tercih edenlere, Allah için sevinip, Allah için sevenlere, O’nun sünneti ile amel etmeye devam edenlere, şehvetinin isteğinin aksine, Resûlullahın sünnet-i seniyyesi istikâmetinde gidenlere, ne mutlu...
.
Tasavvuf, baştan başa edeptir
İbn-i Hılligân hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve târih âlimidir. Kuzey Irak’ta Erbîl’de 608 (m. 1211)’de doğup, yine burada 681 (m. 1282)’de vefât etti. En meşhûr eseri “Vefeyât-ül-a’yân fî ebnâ-iz-zeman” adlı tarih kitabında buyuruyor ki:
“Ebû Hafs-ı Haddâd buyuruyor ki: Tasavvuf, baştan başa edeptir. Zîrâ her vaktin bir edebi, her makamın bir edebi vardır. Her hâlin de bir edebi vardır. Vakitlerle ilgili edebe riâyet edenler (vaktini iyi şeylerle geçirenler), velî olan kimselerin makamına ulaşırlar. Edebi terk edenler, Allahü teâlâya yakın olduklarını zannettikleri hâlde, O’ndan uzaktırlar. Bazı kullar da vardır ki, kendilerinin zannettiklerinden daha yüksek bir mertebeye sahiptir, daha sevgilidirler.”
“Ebû Osman Hayrî buyuruyor ki: Dünyâyı sevmek, Allah sevgisini kalpten götürür. Allahü teâlâdan başkasından korkmak, Allah korkusunu kalpten çıkarır. Allahtan başkasından istemek, Allahü teâlâya olan ümidi kalpten uzaklaştırır.”
“Ebû Türâb Nahşebî buyuruyor ki: Şu dört şeyi dört yerde sarf edersen Cenneti kazanırsın: Uykuyu kabirde, rahatı sırat köprüsünde, iftiharı (övünmeyi) mizanda, nefsî arzularını Cennette.”
“Feth-i Mûsulî buyuruyor ki: Ma’rifet sahibleri şunlardır ki; konuşunca Allahü teâlâdan konuşurlar, amel edince Allah için ederler, bir şey isteyince de Allahü teâlâdan isterler.”
“Hamdûn-i Kassâr buyuruyor ki: Kendinde bulunduğu zaman gizli kalmasını istediğin bir şeyi başka birinde görürsen ifşa etme.”
“Haris el-Muhâsibî hazretleri nefsini devamlı hesaba çeker, onun kötülüklere meyletmemesi için elinden geleni yapardı. O, bu husûsta der ki: Nefsini hesaba çekenlerin birtakım güzel husûsiyetleri vardır. Onlar bu hasletleri sebebiyle yüksek derecelere kavuşmuşlardır. Onlara göre, insan azmedip, nefsinin arzu ve isteklerine uymazsa, manevî yönden ilerlemesi mümkündür. Şu hasletleri elde etmeye çalışan faydalarını görür: 1. Doğru ve yalan yere yemîn etmemek. 2. Yalan söylememek. 3. Verdiği sözde durmak. 4. Lanet etmemek. 5. Kimseye bedduâ etmemek. 6. Allahü teâlânın rızâsı için sabırlı ve tahammüllü olmak. 7. Haramlardan sakınmak. 8. Kendisini başkasından büyük görmemek. 9. Kimsenin kalbini kırmamak. 10. Gelen belâ ve musibetlere sabretmek. 11. Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmek.”
.
Ölmek, ruhun bedenden ayrılması demektir
Nûreddîn ibn-i Hatîb hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 750 (m. 1349)’de Suriye-Hama’da doğdu. 834 (m. 1431)’nde, aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
“Kıyâmette herkes, öldüğü zamandaki şekli, boyu ve organları ile mezardan kalkacaktır. Herkesin kuyruk sokumu kemiği değişmeyecek, başka azâ, organlar, bu kemik üzerine yeniden yaratılacak, rûhlar bu yeni bedenlerini bulup, taalluk edeceklerdir. Rûhların bu başka bedenlere tealluk etmeleri, tenasüh değildir, insanın bedeni, organları dünyâda da değişiyor. Kırk yaşındaki insanın eti, yağı, derisi, kemikleri başkadır. Çocukluğunda bulunanlar başkadır. Fakat o, hep aynı insandır. Çünkü insan, rûh demektir. Beden değişiyor ise de, rûh değişmez, insanın parmak izi de hiç değişmez. Hiçbir insanın parmak izi, başkasının parmak izine benzemez. Bir insanın parmak uçlarındaki çizgilerin şekli, doğmadan önce, rûh bedene tealluk ettiği sıralarda teşekkül eder. İnsan ölüp çürüyünceye kadar hiç değişmez. Beşbin yıllık mumyalarda aynen kaldıkları görülmüştür. Parmak ucundaki çizgilerden her biri, yan yana dizilmiş deliklerden meydana gelmiştir. Her delikçikten, ter sızmaktadır, insan bir şeyi tutunca, sızan ter, o şey üzerinde çizgilerin şekli gibi yapışıp kalır. Teri boyayan bir ilâç sürünce, o kimsenin parmak izi, o şey üzerinde görünür.
Büyük âlim, İmâm-ı Muhammed Gazâlî, Fârisî “Kimyâ-i sa’âdet” kitabının sekseninci sahifesinde diyor ki:
“Bir insanın çeşitli yaşlarındaki bedenleri başka başka oldukları gibi, aynı boy ve şekilde, fakat başka zerrelerden yapılmış bir bedenle kabirden kalkacaktır.”
Rûhun bedene bağlanması, kuvvetli bir aşk ile olmuştur. İnsanın ölmesi, rûhun bedenden ayrılması demektir. Fakat, rûh ayrıldıktan sonra, bu aşkı bitmez. Rûhun bedene olan sevgisi, kuvvetli çekmesi, öldükten sonra uzun zaman bitmez. Bunun içindir ki, ölülerin kemiğini kırmak, mezarı üstüne basmak yasaktır.
Bir insan, kuvvetli, olgun ve tesîri çok olan bir zâtın mezarı yanında durup, o toprağı ve o zâtın bedenini düşünse, o zâtın rûhunun, bedenine ve dolayısı ile, o toprağa bağlılığı olduğundan, bu iki rûh karşılaşır. Gelen insanın rûhu, o zâtın rûhundan çok şeyler edinir ve güzelleşir, olgunlaşır, işte bu faydasından dolayı, kabir ziyâretine izin verilmiştir. Bundan başka sebepler de yok değildir.”
.
İnsan, sâlihlerden uzak kalmamalıdır
Ebû Abdullah ibn-i Hâc hazretleri hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 737 (m. 1336)’da Kâhire’de vefât etti. İbn-i Hac, çok kıymetli eserler yazmıştır. Medhal-üş-Şer’-iş-şerîf isimli eserden bazı bölümler:
Evliyâ ve sâlihleri ziyâret: İnsanın evliyâ ve sâlih kimseleri ziyâretten uzak kalmaması gerekir. Allahü teâlâ, yağmur damlaları ile yeri diriltip canlandırdığı gibi, böyle zâtlar hürmetine de ölü kalpleri diriltir. Katı gönüller onların vâsıtası ile yumuşar, zor işler kolaylaşır. Zira onlar, Allahü teâlânın kapısında, O’nun rızâsı üzerinde bulunan kimselerdir. Onlara gelen geri çevrilmez. Onlarla beraber olan, onlarla tanışan ve onların sevgisini kazanan kimse asla zarara uğramaz. Çünkü onlar, Allahü teâlânın kullarına açılmış olan rahmet kapıları gibidirler. Böyle sâlih ve evliyâ bulununca, onların bereketinden istifâde etmeyi ganîmet bilmelidir. Onları görmek nimeti ile şereflenen kimselerde, anlayış ve zihin açıklığı hâsıl olur. Bunu anlatan, anlatmaktan âciz kalır, işte insan, böyle büyük bir bereket ve hayırdan kendini mahrûm etmemelidir. Ancak burada önemli bir şart vardır ki, o da her zaman sünnet-i seniyyeden kıl payı olsun ayrılmamaktır. Bid’at ve dalâlet ehlinden çok sakınmalıdır. Onların ziyâretine dahi gitmemelidir...
İşlerde niyetin doğru olması: Allahü teâlâ, Beyyine sûresinin beşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Hâlbuki onlar, ancak Allaha, O’nun dininde ihlâs sahipleri olarak, diğer bütün dinlerden İslama yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereği üzre kılsınlar ve zekâtı versinler diye emrolunmuşlardı. İşte bu emredildikleri şey dosdoğru hak dindir” buyuruluyor.
Âlimler de şöyle buyurdular:
“İhlâs, niyet ile olur. Âdemoğlunun bir zâhirî bir de batınî azaları vardır. Zâhirî olarak ibâdet etmek ve Allahü teâlânın emirlerine uymak gerekir. Batınî olarak ise, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, Muhammed aleyhisselâmın, Allahü teâlânın Resûlü olduğuna samîmi olarak inanmak gerekmektedir, ibâdetler için de asıl olan, ihlâs ile yapmaktır. Bu ise, kalp ile olmaktadır. Buna göre zâhirî azalar, bâtına tâbidir. Batın doğru olursa, zâhir de ona bağlı olarak doğru olur. Bâtında bozukluk olursa, bu bozukluk zâhirde kendisini gösterir, öyleyse müminin, bâtınını doğru yapmak, onu düzeltmek husûsunda çok gayret sarf etmesi gerekir."
.
Onu kendisine habip eyledi
Bedreddîn Halebî hazretleri hadîs ve târih âlimidir. 710 (m. 1310)’da Haleb’de doğdu. 779 (m. 1377)’de vefât etti. İbn-i Habîb (Bedreddîn Halebî) birçok eser yazdı. Bunlardan biri olan “En-Necm-üs-Sâkıb” adlı eserinden bazı bölümler:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) beşerin en üstünüdür. Allahü teâlâya en yakın ve derecesi en yüksektir. Allahü teâlâ, O’na pek çok faziletler ihsân buyurdu. Her iki dünyâda makamını, zikrini pek yüksek kıldı. En kâmil güzellikleri O’nda topladı. Kendisine yakın kulları arasında da O’nu üstün tuttu. Kur’ân-ı kerîmde O’nu övdü. Yeri, O’nun için temiz yaptı ve mescid kıldı. O’nun, mucizesini kıyâmete kadar bâki eyledi.
O’nu bütün insanlara Peygamber olarak gönderdi. Ona şefâat-i kübrâyı ihsân eyledi. O’nu âhir zaman Peygamberi kıldı. Onun ismini Arş-ı a’lâya ve Cennetin birçok yerine yazdı. O’nun vasfını pek geniş bildirdi. O’nun sözlerini hikmetler ve derin manalar ile dolu kıldı. O’nun emrine uyulup, yasakladığı şeylerden sakınılmasını irâde eyledi. Mahlûkuna, O’na itaat eylemesini emreyledi O’nun sünneti seniyyesine ve O’nun yolunda gidenlere uymak için kullarını teşvik buyurdu. O’nun kadrinin ve kıymetinin kendi katında pek yüksek olduğunu bildirdi. O’nun kendi resûlü ve kulu olduğuna imân etmeyi bütün insanlara farz kıldı. O’nun vasıtasıyla pekçok hayırlar yarattı. O’nu kendisine yakın kıldı. O’na vahiy gönderdi. O’nu hem dünyâda hem de âhirette azîz kıldı. O’nun dinini diğer dinlerden üstün kıldı. O’nu ayıplardan ve eksiklerden muhafaza eyledi. O’nu en güzel şekilde terbiye etti. O’na bilmediklerini öğretti. O’na her müşkil ve müphem olan şeyin hallini ve nasıl çözüleceğini gösterdi.
O’nu kendisine habip (sevgili) ve dost yaptı. Allahü teâlâ, Habîbine tazim ve hürmeti emretti. O’nun nasihatlerine yapışmayı, O’nun kadrini ve kıymetini yüksek tutmayı emretti. Allahü teâlâ diğer Peygamberlere verdiği faziletlerin benzerlerini ve daha fazlasını ona ihsân etmiştir. Cebrâil aleyhisselâm; “Şarkı ve garbı dolaştım. Fakat Muhammed aleyhisselâm gibisini görmedim” diyerek, Resûlullahın üstünlüğünü beyân etmiştir.
Resûlullah en şerefli belde olan Mekke-i mükerremede doğdu. Mekke-i mükerreme, gerek Allahü teâlânın indinde ve gerekse kullarının yanında pek kıymetlidir.
.
Resûlullah efendimiz anıldığı zaman
Ebü’l-Yüsr ibn-i Gars hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 833 (m. 1430)’da doğdu. 894 (m. 1489)’de Kahire’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Amr bin Dînâr diyor ki: “Bir kimse evine geldiğinde, içeride kimse yoksa, o zaman 'Esselâmü aleynâ ve alâ ibâdillâhissâlihin' diye selâm verir.”
Kâdı Iyâd’ın naklettiğine göre; Bir kimse, Resûlullah efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) bizzat bahsettiği veya yanında Resûlullah anıldığı zaman, her müminin, Resûlullah efendimize hürmet göstermesi, hareket hâlinden sükûn hâline geçmesi, sanki hayatta iken Resûlullahın huzûrunda imiş gibi durması lâzımdır. Bu, Selef-i sâlihînin ve din büyüklerimizin âdetidir. İmâm-ı Mâlik’in yanında Resûlullah efendimiz anıldığı zaman, rengi değişir ve iyice ezilirdi. Bu durum, orada bulunanlara ağır gelirdi. Bir gün ona bu husus söylenince şöyle dedi: “Eğer siz benim gördüğümü görseydiniz, benim bu hâlimi hoş karşılardınız. Ben Muhammed bin Münkedir’i gördüm. O, hafızların seyyidi idi. Ona ne zaman bir hadîs-i şerîf sorulsa, ağlamağa başlardı. Ca’fer bin Muhammed, güleryüzlü bir zât idi. Yanında Resûlullah efendimiz anıldığı zaman, yüzü sararırdı. O, Resûlullahtan bahsettiği zaman abdestli olurdu. Nehâî buyurdu ki: Mescidde kimse olmadığı zaman; “Esselâmü alâ Resûlillah” de! Evde kimse olmadığı zaman; “Esselâmü aleynâ ve alâ ibâdillahissâlihîn” de.
“Sünnet, yani hadîs-i şerîfler, Kur’ân-ı kerîmi açıklamaktadır. Mezheb İmâmları, sünneti açıklamışlardır. Din âlimleri de, mezheb imamlarının sözlerini açıkladılar. Kıyâmete kadar da böyle olacaktır. Sünnet, yani hadîs-i şerîfler olmasaydı sular, taharet, namazların kaç rekat oldukları, rükû ve secdede okunacak tesbihleri, bayram ve cenâze namazlarının nasıl kılınacağını, zekât nisabını, orucun, haccın farzlarını, nikâh ve hukuk bilgilerini, hiçbir âlim, Kur’ân-ı kerîmde bulamaz ve öğrenemezdi. İmrân bin Hasîn’e birisi; “Bize yalnız Kur’ân’dan söyle” deyince; “Ey ahmak! Kur’ân-ı kerîmde, namazların kaç rekat olduğunu bulabilir misin?” dedi. Hazret-i Ömer’e, farzların seferde kaç rekat kılınacağını Kur’ân-ı kerîmde bulamadık dediklerinde; “Allahü teâlâ, bize, Muhammed aleyhisselâmı gönderdi. Biz, Kur’ân-ı kerîmde bulamadıklarımızı, Resûlullahtan gördüğümüz gibi yapıyoruz. O, seferde, dört rekat farzları iki rekat kılardı. Biz de öyle yaparız” buyurdu
.
Dünya ve âhiret saadeti için
Abdüllatîf Kudsî Efendi Osmanlı evliyâsının büyüklerindendir. 786 (m. 1384)’de Kudüs’te doğdu. 856 (m. 1452)’de Bursa’da vefât etti. Zeyniler Dergâhı'ndaki türbesine defnedildi. Buyurdu ki:
Tasavvuf yolundaki kimse, sadece Kur’ân-ı kerîm okumak suretiyle, zikrin en yüksek mertebesine ulaşabilir. Bu da, Kur’ân-ı kerîm çok okunduğu, kalp ile dil birbirine muvafık olduğu zaman mümkün olur. Kalp ile dilin birbirine muvâfık olması, Kelime-i tevhîde devam etmekle olur. Kur’ân-ı kerîm okumaktan daha üstün bir zikrin olduğunu ve ona yapışmak lâzım geldiğini söyleyen kimsenin sözüne bakılmaz. Çünkü Kur’ân-ı kerîm okuyan kimse, namazda ve namaz hâricinde okuduğu Kur’ân-ı kerîm sebebiyle dünya ve âhiret saadeti için Allahü teâlâdan temenni ettiği şeylerin hepsine kavuşur.
Geceleri, teheccüd namazı kılmak ve Kur’ân-ı kerîm okumak suretiyle ihyâ etmekten gâfil olmamak lâzımdır. İşrâk, Duhâ ve Evvâbîn namazlarını da unutmamak lâzımdır. Çok konuşmak terk edilmeli, yalnızlığa yapışmalıdır. İnsanlardan uzak kalmak her yönden daha iyidir, maksada kavuşturma bakımından pek mükemmeldir. Denilir ki: Sıddîkların maksadı, tasavvuf yolunda bulunanların neşesi, yalnızlıktır. Çünkü yalnızlık, kalpleri manevî kirlerden temizler. Aksi ise vakitleri zayi eder. Bununla ebdâl ve evtâdın kavuştuklarına kavuşulur. Bahsedilen bu amellere, gevşeklik yapmadan, bıkmadan, usanmadan devam etmeli, Allahü teâlânın kapısına acziyetini ve muhtaç olduğunu arz ederek yapışmalıdır. Böylece, Allahü teâlânın lütuf ve ihsân kapısı açılır ve bu hâl üzere vefât eder. Nitekim Hicr sûresi 99. âyet-i kerîmesinde meâlen “Yakîn elde etmek için, Rabbine ibadet et” ve Zâriyât sûresi 56. âyet-i kerîmesinde meâlen; “İnsanları ve cinnileri ancak, beni bilip itaat, ibâdet etmeleri için yarattım” buyurulmuştur.
Büyüklerin rûhâniyetleri tarafından yetiştirilen, onlar tarafından terbiye edilen kimseye, Üveys bin Amir el-Karnî’ye nisbetle “Üveysî” denir. Çünkü Üveys-i Karnî (Veysel Karânî), Resûlullah efendimizin zamanına yetişti. Fakat göremedi. Ancak Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) hayatlarında ve vefâtlarından sonra Resûlullah efendimizin mübârek rûhâniyetlerinden istifâde etti. Manevî gıdasını aldı, yetişti. Bu yolla yetişen pekçok evliyâ vardır. Bâyezid-i Bistâmî, Ebü’l-Hasen Harkânî, Şeyh Attâr, İsmâil Tillovî, Şeyh Ahmed Nâmıkî Câmî ve daha başka zâtlar bu yolla yetişmişlerdir.
.
Allahım, takvâyı bunlara azık et!
Nûreddîn ibn-i Gânim Makdisî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. Aslen Kudüslüdür. 920 (m. 1514)'de Kâhire’de doğdu. 1004 (m. 1595)’de Kâhire’de vefât etti. Şöyle nakletti:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “Kadınlarınız azdığı, gençleriniz isyana daldığı ve sizler de cihâdı terk ettiğiniz zaman, hâliniz nice olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram “Böyle şey olacak mı, yâ Resûlallah?” diye sorduklarında, Resûl-i ekrem “Evet, varlığım kudret elinde olan Allaha yemîn ederim ki, bundan daha kötüsü olacaktır” buyurdu. Eshâb-ı kiram “O hangisidir, yâ Resûlallah?” diye suâl ettiler. Resûl-i Ekrem “Yâ ma’rûf ile emr ve münkerden nehyetmediğiniz zaman, hâliniz nice olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram “Bu da mı olacak, yâ Resûlallah? diye suâl ettiklerinde, Resûl-i ekrem “Evet, bu ve bundan daha şiddetlisi olacak” buyurdu. Eshâb-ı kiram “O hangisidir, yâ Resûlallah?” diye sordular. Resûl-i Ekrem “Ya kötülük ile emredip, iyilikten menettiğiniz zaman, hâliniz nice olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram “Yâ Resûlallah, böyle şey de olacak mı?” dediler. Resûl-i Ekrem “Evet, nefsim kudret elinde olan Allaha yemîn ederim ki, bunun daha fenâsı olacaktır. Allahü teâlâ şöyle buyurur: “Zâtıma kasem ettim; onlara öyle bir fitne ve belâ veririm ki, halîm olanları da şaşırır.”
Adamın biri, güneşin altında, kızgın kumlar üzerinde, çıplak olarak kendisini dağlayıp duruyordu. Bu sırada Resûl-i ekremi bir ağacın gölgesinde gölgelenirken görünce, hemen yanına giderek "Nefsim azdı, onu terbiye için böyle yapıyorum" dedi. Resûl-i ekrem “Böyle bir mecbûriyetin yoktu, fakat senin için gök kapıları açıldı. Allahü teâlâ seninle, gökdeki meleklere iftihar ediyor” buyurdu ve Eshâbına dönerek “Bundan azıklanın, yani bunun duâsından yararlanın” buyurdu. Bunun üzerine orada bulunanlardan biri “Bana duâ et” diğeri, “Bana duâ et” diye ileri atılınca, Resûl-i Ekrem “Hepsine birden duâ et” buyurdu. Adam “Allahım, takvâyı bunlara azık et. Bunları işlerinde hidâyette kıl” diye duâ etti. Resûl-i ekrem de “Allahım, bunu doğrula” diye duâ etti. Adam da devamla “Allahım, varacakları yeri Cennet et” diye duâ etti.
.
Ölenin kıyâmeti kopmuş demektir
Kemâlüddîn ibn-i Fûtî hazretleri hadîs, kelâm, târih ve edebiyat âlimidir. 642 (m. 1244) senesinde Bağdad’da doğdu. 723 (m. 1323) senesinde vefât etti. Birçok hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf dinledi ve rivâyetlerde bulundu. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Allah kimi doğru yola koymak isterse, onun kalbini İslâmiyete açar.”
“Şeytan Âdemoğluna, kanın damara hululü gibi hulul eder. Onun giriş yollarını açlık ve susuzlukla daraltın.”
“Kul, haklı da olsa münâkaşayı terk etmedikçe, îmânı kemâle ermez.”
“Allahü teâlâ, sokaklarda dolaşıp aşikâre fuhuş ve çirkin söz söyleyenleri sevmez.”
"Sizden biriniz nereye gideceğini bilmeden ve hattâ Cennet veya Cehennemdeki yerini görmeden dünyâdan çıkmaz.”
“Ölüm meleği bir adamın canını almaya gitti. Kalbini yokladı, kalbinde bir şey bulamadı. Çenesini ayırdı baktı ki, dili, bir kenarda Kelime-i tevhîdi getiriyor. Bu Kelime-i ihlâs sayesinde günahları mağfiret edildi.”
“Mezarları ziyâret et ki, bu sayede âhıreti hatırlarsın. Ölüleri yıka. Çünkü düşmüş olan bedenlerle uğraşmak, insana nasîhattir. Cenâze namazını kıl, belki o senin kalbine hüzün getirir. Mahzûn insanlar ise Allah’ın himâyesindedir.”
“Ölüm, kıyâmet demektir. Ölmüş olanın, kıyâmeti kopmuş demektir.”
“Ölü mezara konduğu vakit, mezar, 'Yazıklar olsun sana ey Âdemoğlu, benim hakkımda seni kim aldattı? Benim fitne, karanlık, yalnızlık ve kurtlar, böcekler yeri olduğumu bilmiyor muydun? Üzerimde bir ileri bir geri gezinip dururken beni düşünmedin mi?' der. Şayet iyi insan ise, onun nâmına bir yetkili mezara cevap verir ve der ki: 'Bu kişi, emr-i ma’rûf ve nehy-i münker etti ise ne dersin?' Mezar şöyle cevap verir: O zaman ben onun için yeşil bir bahçe olurum. Cesedi de nûr olur ve rûhu Allaha yükselir.”
“Ben, sizi Cehennemden uzaklaştırıp, Cennete yaklaştıracak her neyi biliyorsam, onu size emrettim; Cennetten uzaklaştırıp, Cehenneme yaklaştıracak neyi biliyorsam ondan da menettim. Rûhü’l-Emîn (Cebrâil aleyhisselâm) benim kalbime şöyle ilham etti: Biraz geç olsa da, rızkını tamamen almadan kimse ölmeyecektir Allahtan korkun ve rızkınızı helâlden arayın. Rızkınızın gecikmesi, sizi harama sevk etmesin. Allah katında bulunan rızık ve herhangi bir şeye mâsiyet ile erişilmez."
“Zâlime yaşaması için duâ eden, yeryüzünde Allaha isyan edilmesini sevmiş olur.”
.
Yâsîn-i şerîfte bir isim vardır ki
Abdürrahîm ibn-i Furât hazretleri hadîs, târih ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 759 (m. 1358)’de Kâhire’de doğdu. 851 (m. 1448)’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“Hâkim, “Müstedrek” adlı eserinde, Ebû Ca’fer Muhammed bin Ali’den şöyle nakletti:
“Kimin kalbinde kasvet varsa, Yâsîn-i şerîfi za’feranla tabağa yazıp, içsin.”
Kuşeyrî şöyle anlattı:
"Oğlum çok hastalanmıştı. Rüyâmda Resûl-i ekremi (sallallahü aleyhi ve sellem) gördüm. Bana; 'Neyin var?' buyurunca, oğlumun hastalık durumunu arz ettim. O zaman bana, şifâ âyet-i kerîmelerini okumamı tavsiye etti. Ben de şifâ âyetlerini bilmediğimi arz ettim. Sonra uyandım. Bir hatm-i şerîf okudum. Şifâ âyetlerine geldikçe onları topladım. Onlar Kur’ân-ı kerîmin altı sûresinde bulunuyordu. Onları bir kaba yazdım. Oğluma içirdiğim zaman, oğlumun hiçbir şey olmamış gibi ayağa kalktığını gördüm.”
İhyâ-i ulûmiddîn kitabında İmâm-ı Gazâlî hazretleri şöyle bildirdi:
"Cum’a namazından sonra, kim (Allahümme! Yâ Bâniyyü, yâ Hamîdü, yâ Mübdiü, yâ Muîd, yâ Vedûd egnini bi halâlike an harâmike ve bi tâatike an ma’siyyetike ve bi fadlike ammen sivâke) der ve buna da devam ederse, Allahü teâlâ onu başkasına muhtaç etmez. Onu, ummadığı yerden rızıklandırır.”
Ka’b-ül-Ahbâr (radıyallahü anh) buyurdu ki:
“Kim cuma gününde bulunur, iki ayrı şeyi sadaka olarak verir, sonra rükû’una ve huşû’una tam olarak riâyet ederek iki rekat namaz kılar ve sonra (Allahümme innî es’elüke bismike Bismillâhirrahmânirrahim ve bismike ellezî lâ ilahe illâhû el-Hayyül Kayyûm lâ te’huzühü sinetün velâ nevm) diye duâ eder ve Allahü teâlâdan bir şey isterse, Allahü teâlâ o isteğini ona verir.”
Hâkim Nişâbûrî'nin “Müstedrek” adlı eserinde, Ebû Ca’fer’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz şöyle buyurmaktadır:
“Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’ân-ı kerîmin de kalbi Yâsîn-i şerîftir.”
Sehl bin Abdullah Tüsterî şöyle anlatır: “Birisi İbrâhim Edhem’e gelerek Yâsîn-i şerîf hakkında ne dediğini sordu, İbrâhim Edhem ona; 'Yâsîn-i şerîfte bir isim vardır ki, kim onu bilir ve o isimle Allahü teâlâya duâ ederse, o kimsenin duâsı kabul olur' dedi.
Yine İsm-i a’zamın; “Allah tarafından (melekler vasıtasıyla) bir söz olarak onlara selâm vardır” meâlindeki Yasin sûresi ellisekizinci âyet-i kerîmesi ve Âyet-el-kürsî’nin tamâmı olduğu da bildirilmiştir.
.
Ey Ömer, bu zât Bedir Savaşına katıldı
Süleymân ibn-i Fetâ hazretleri hadîs, fıkıh ve tefsîr âlimidir. İran’da Nehrevân’da doğdu. 493 (m. 1100)’de İran’da İsfehan’da vefât etti. “Tefsîr-ül-Kur’ân” isimli eserinde şöyle nakleder:
Hicretin sekizinci senesinde Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” Mekke’yi fethe çıkacaktı. "Yâ Rabbî! Biz Mekke'ye ulaşıncaya kadar Kureyş'i gâfil eyle" diye duâ etti. Muhâcirînin büyüklerinden ve Bedir ehlinden olan Hâtıb bin Ebî Beltea “radıyallahü anh” âilesinin Mekke’de olması ve Kureyşlilerin onları gözetmelerini sağlamak maksadıyla, Kureyşlilere “Resûlullah falan gün sizin üzerinize, Mekke’ye hareket edecek” diye bir mektup yazdı ve cariyesi ile gizlice gönderdi. Cebrâîl aleyhisselâm bu durumu Resûlullaha haber verdi. Resûlullah, Hazreti Alî’yi, Zübeyr’i, Mikdâd’ı, Ammâr’ı, Talha’yı ve Ebâ Mersed’i “radıyallahü teâlâ anhüm ecmaîn” gönderdi. “Hâh bahçesine kadar gidiniz. Orada bir zayıf kadın vardır. O kadında bir mektup var. O mektûbu Hâtıb Mekkelilere gönderdi. O mektûbu alıp getirin. O kadını da salıverin. Eğer direnirse ve mektûbu vermezse boynunu vurun” buyurdu.
Gidip kadının peşinden yetiştiler. Hazreti Alî “radıyallahü anh” kılıcını çekince, kadın mektubu saçlarının arasından çıkarıp verdi.
Mektûbu Resûlullaha getirdiler. Resûlullah, Hâtıb bin Ebî Beltea’yı huzuruna çağırdı. “Niçin böyle yaptın” diye sordu. “Yâ Resûlallah! Sana îmân etdiğim günden beri, küfre dönmedim. Nasîhatini dinlediğimden beri hiç ihânette bulunmadım. Fakat âilem Kureyşlilerin arasındadır. İstedim ki Kureyşliler âilemi gözetsinler. Yoksa kesin biliyorum ki, benim mektubumdan onlara fayda gelmez” dedi.
Resûlullah onu tasdik etti. Hazreti Ömer, “Ey Allah’ın Resûlü! Bırak da şu münafığın boynunu vurayım” diye atılınca, Resûlullah efendimiz “Ey Ömer! Bu zât Bedir Savaşına katıldı. Cenâb-ı Hak, Bedir’de hazır bulunanları iltifât buyurarak: (Ne isterseniz yapınız! Ben sizi bağışladım) buyurmuştur” deyince Hazreti Ömer ağlamaya başladı. Bunun üzerine meâl-i şerîfi (Ey îmân edenler! Düşmanlarımı ve düşmanlarınızı dost edinmeyin. Siz onlara sevgi gösteriyorsunuz. Hâlbuki onlar Kur’ândan size geleni inkâr ettiler. Rabbiniz olan Allaha inandığınızdan dolayı, Peygamberi ve sizi yurdunuzdan [Mekke’den] çıkarıyorlardı. Eğer sizler benim yolumda ve rızâmı kazanmak için cihâda çıkmışsanız, onlara nasıl sevgi gösterirsiniz!.. Oysa ben sizin gizlediğinizi de açığa vurduğunuzu da bilirim. Sizden kim bunu yaparsa artık doğru yoldan sapmış olur) olan, Mümtehîne sûresi 1'inci âyet-i kerîmesi nâzil oldu.
.
Namazdaki kusurlar "tesbîh" ile örtülür
Burhâneddîn ibn-i Firkâh hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 660 (m. 1262)’de doğdu. 729 (m. 1329)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki
A’mâl-i sâliha, İslâmın beş rüknü, direğidir. Bu beş arasında bedenle yapılacakların en önemlisi, namazdır ki, dînin direğidir. Namazın edeblerinden bir edebi kaçırmayarak kılmaya gayret etmelidir. Namaz tamâm kılınabildi ise, İslâmın esas ve büyük temeli kurulmuş olur.
Namaza dururken, (Allahü ekber) demek, (Allahü teâlânın, hiçbir mahlûkun ibâdetine muhtaç olmadığını, her bakımdan hiçbir şeye ihtiyacı olmadığını, insanların namazlarının, Ona faydası olmayacağını) bildirmektedir. Namaz içindeki tekbîrler ise, (Allahü teâlâya karşı yakışır bir ibâdet yapmaya liyâkat ve gücümüz olmadığını) gösterir.
Rükü'deki tesbîhlerde de, bu mana bulunduğu için, rükü'den sonra, tekbîr emrolunmadı. Hâlbuki, secde tesbîhlerinden sonra emrolundu. Çünkü, secde tevâzu ve aşağılığın en ziyâdesi ve zıllet ve küçüklüğün son derecesi olduğundan, bunu yapınca, hakkı ile, tâm ibâdet etmiş sanılır. Bu düşünceden korunmak için secdelerde yatıp kalkarken, tekbîr söylemek sünnet olduğu gibi, secde tesbîhlerinde 'âlâ' demek emrolundu.
Namaz, müminin mîracı olduğu için, namazın sonunda, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Mîrac gecesinde söylemekle şereflendiği kelimeleri [yâni, ettehıyyâtü...yü] okumak emrolundu. O hâlde, namaz kılan bir kimse, namazı kendine mîraç yapmalı. Allahü teâlâya yakınlığının nihâyetini namazda aramalıdır. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (İnsanın, Rabbine en yakın olduğu zaman, namaz kıldığı zamandır.)
Namaz kılan bir kimse, Rabbi ile konuşmakta, Ona yalvarmakta ve Onun büyüklüğünü ve Ondan başka her şeyin hiç olduğunu görmektedir. Bunun için, namazda korku, dehşet, ürkmek hâsıl olacağından, tesellî ve rahat bulması için, namazın sonunda, iki defa selâm vermesi emir buyuruldu.
Peygamberimiz bir hadis-i şerifte, (Farz namazdan sonra 33 tesbîh, 33 tahmîd, 33 tekbîr ve bir de tehlîl) emretmiştir. Bunun sebebi, bu fakirin anladığına göre, namazdaki kusurlar (Tesbîh) ile örtülür. Lâyık olan, tam ibâdet yapılamadığı bildirilir. (Tahmîd) ile, namaz kılmakla şereflenmenin Onun yardımı ve eriştirmesi ile olduğu bilinerek, bu büyük nîmete şükür, hamd edilir. (Tekbîr) ederek de, Ondan başka ibâdete lâyık kimse olmadığı bildirilir...
.
Müslümânların günleri sıkıntı içinde geçiyordu
Ebü’l-Hasen ibn-i Ferhûn hazretleri Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. Aslen Tunusludur. 698 (m. 1298)’de Medine’de doğdu. 746 (m. 1345)’da vefât etti. “Tevârîh-ül-ahbâr vet-ta’rîfü bi-nesebi Seyyid-il-muhtâr” isimli eserinde şöyle anlatır:
Kureyş müşrikleri, Ebû Tâlib’in himâyesi sebebiyle, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” ile mücâdele edemeyince âciz kaldılar. Bir yere toplanıp, Abdülmuttalib ve Hâşimoğullarıyla akrabâlığı, alışverişi, kız alıp vermeyi, konuşmayı yasaklayan bir ahidnâme yazıp, Kâbe'ye astılar. Bunun üzerine, Ebû Leheb hâriç bütün Abdülmuttalib ve Hâşimoğulları, evlerinin bulunduğu iki dağ arasındaki bir vâdîde bulunan mahallelerine çekildiler. Üç sene orada kaldılar...
Resûlullahın dâmâdı Ebûl Âs bin Rebia’dan başka bütün Kureyşliler, onlarla her türlü alâkayı kestiler. Ebûl Âs geceleri onlara buğday ve hurma götürürdü. Resûlullah ona çok duâ ederdi...
Müslümânların günleri darlık ve sıkıntı içinde geçiyordu. Sıkıntı çok şiddetlenmişti. Allahü teâlâ müşriklerin Kâbe'ye astıkları ahidnâmesine bir kurtçuk gönderdi. Ahidnâmedeki Allah ism-i şerîfinden başka tamâmını yiyip bitirdi. Resûlullah bu durumu amcası Ebû Tâlib’e bildirdi. Ebû Tâlib, Abdülmuttalib ve Hâşimoğullarına güzel elbiseler giydirerek, onlarla birlikte Kureyşlilerin meclisine gitti ve onlara şöyle seslendi:
"Ey Kureyşliler! Size bir iş sebebiyle geldik. Bu hususta bize karşı âdil ve insâflı davranınız. Şöyle ki, Muhammed (aleyhisselâm) bana dedi ki: Kâbe'ye astığınız ahidnâmeye Allahü teâlâ bir kurtçuk musallat etmiştir. Bu kurtçuk, Allah isminden başka ahidnâmenin tamâmını yiyip bitirmiştir... Ben Ondan aslâ hiç yalan işitmedim. O ahidnâmeye bakınız, eğer Muhammed’in dediği doğru ise, Allahtan korkun ve insanlardan utanın da, yapdığınız bu aklsızca işten vazgeçin. Eğer yalan söylemişse, Onu size bırakayım, himâye etmekten el çekeyim. O zamân Ona dilediğinizi yapınız.”
Kureyşliler; “Ey Ebû Tâlib! İyi düşünmüşsün” dediler. Bir kimse gönderip, Kâbe'de asılı ahidnâmeyi getirttiler. Açıp baktılar ki, içinde “Bismike Allahümme”den başka yazılmış olan yazıların hiçbiri kalmamış...
Bunun üzerine Ebû Tâlib müşrikleri kınadı. Hiçbiri konuşamadı ve ahidnâmeden vazgeçtiler. Resûlullah ve bütün akrabâları bulundukları vâdiden çıktılar. Kureyşliler de bir müddet onlarla alışveriş yaptılar, geçici olarak dost göründüler.
.
İbâdetlerin en üstünü namaz kılmaktır
Molla Tâhir-i Bedahşî hazretleri İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin talebelerinin önde gelenlerindendir. Önce subay idi. Resûlullah efendimizin rüyâda verdiği emirle, askerliği bırakarak tasavvuf yoluna girdi. Doğum ve vefât tarihleri belli değildir. On yedinci asrın sonlarında vefât etti. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin Molla Tâhir-i Bedahşî'ye yazdığı mektuplardan ikisi:
"Allahü teâlâya hamdü senâ olsun! O'nun sevdiği, iyi insanlara selâmetler olsun! Canpûr'dan gönderdiğiniz mektup geldi. Rahatsız olduğunuzu okuyunca, üzüldük. Sıhhat haberini bekliyoruz. Vazifenize çok çalışınız! Hâsıl olan hâlleri bize yazınız! Ey sevgili kardeşim! Bu dünya, çalışmak yeridir. Ücret alınacak yer, âhirettir. Sâlih amelleri yapmaya uğraşınız! Bu amellerin en faydalısı ve ibâdetlerin en üstünü namaz kılmaktır. Namaz, dînin direğidir. Müminlerin mîrâcıdır. O hâlde, onu iyi kılmaya gayret etmelidir. Erkânını (yani farzlarını), şartlarını, sünnetlerini ve edeblerini, istenildiği ve lâyık olduğu gibi yapmalıdır. Namazda tumânînete (yani rükûda, secdelerde, kavmede ve celsede, bütün âzânın hareketsiz kalmasına) ve tâdîl-i erkâna (yani, bu dört yerde sükûn ve tumânînet bulduktan sonra, bir miktar durmaya) dikkat etmelidir. Çok kimse bunlara dikkat etmeyip, namazlarını elden kaçırıyor. Tumânîneti ve tâdîl-i erkânı yapmıyorlar. Bunlara azaplar ve tehditler bildirilmiştir. Namaz, doğru kılınınca, kurtuluş ümidi çoğalır. Çünkü, dînin direği dikilmiş olur.
"Âkıl isen kıl namâzı, çün seâdet tâcıdır/Sen namâzı öyle bil ki, müminin mi'râcıdır!"
***
"Akıllı kardeşim, ismi gibi temiz olan Molla Tâhir'in kıymetli mektubu geldi. Kardeşim! Hadîs-i şerîfte; "Allahü teâlânın, bir kulunu sevmemesi, onun faydasız şeylerle uğraşmasından anlaşılır" buyruldu. Bir farzı yapmayıp, bir nâfile ibâdeti yapmak da, boşuna uğraşmaktır. Bunun için, ne ile vakit geçirdiğimizi incelemeliyiz. Ne ile uğraşdığımızı anlamalıyız. Nâfile ibâdet mi, yoksa farz olan ibâdet mi yapıyoruz? Bir nâfile hac yapmak için birçok yasaklar, haramlar işleniyor. İyi düşünmelisiniz! Aklı olana bir işâret yetişir. Size ve arkadaşlarınıza selâm ederim."
.
Kıyamet için ne hazırladın
İbn-i Havtullah Ensârî hazretleri hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 549 (m. 1154) senesinde Endülüs’te (İspanya) Ünde’de (Onda) doğdu. Mende (Montiel), Belensiye (Valencia), Mürsiyye (Murcia), Mâleka (Málaga), Gırnata (Granada), İşbilîye (Sevilla), Kurtuba (Córdoba) ve Sebete (Ceuta) medreselerinde zamanın meşhur âlimlerinden icâzet aldı. Şelemenka’da (Salamanca) kadılık yaptı.612 (m. 1215)’de Gırnata’da (Granada) vefât etti. Hadîs ilminde hafız, fıkıh, kırâat ve nahiv ilminde de âlim, hatîb ve şâir idi. Bir dersinde buyurdu ki:
İyilerle beraber olmalıdır. Bir kimse, Peygamber efendimize, (Kıyamet ne zaman kopacaktır?) diye sordu. Ona cevaben, (Kıyamet için ne hazırladın?) buyurdu. O kimse, (Fazla ibadetim yok. Fakat Allah ve Resulünü seviyorum) dedi. O kimseye, (Herkes sevdiği ile beraber olacaktır. Sen de, ahirette sevdiğinle beraber olacaksın) buyurdu.
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Çok dostunuz olsun; çünkü Rabbiniz kerimdir. Kıyamette dostları arasında bulunan kuluna azap etmekten hayâ eder.)
(Çok tanıdığınız olsun! Kıyamette hepsi de şefaat eder.)
(Allahü teâlâ, rıza-i ilahi için bir din kardeşi edinenin Cennetteki derecesini yükseltir.)
(Allah için ahiret kardeşliği yapan, ahirette öz kardeşinden daha faydalı yardımları, o ahiret kardeşinden görür. Allahü teâlâ, ahiret kardeşini çok seveni, o nispette çok sever.)
(Ev almadan önce komşu, yola çıkmadan önce arkadaş edinin! Yolculuktan önce de azık tedarikine çalışın!)
(Kötü arkadaş, demirci körüğü gibidir. Üflenildiği zaman ateş kıvılcımları seni yakmazsa, kokusu seni rahatsız eder.)
Salihler, iyiler anılınca, bu rahmetin sebebine kavuşulmuş olur. Salihlere uyma isteği başlar. Salihlere uyan da cennete girer. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Salihleri anmak günahlara kefarettir.)
(Fazilet ehlini ancak fazilet sahipleri tanır.)
(Fıkıh öğrenilen yerde bulunmak, bir senelik ibadetten daha hayırlıdır.)
(Kırk gün içinde, bir ilmi sohbette bulunmayanın kalbi kararır. Büyük günah işlemeye başlar. Çünkü ilim, kalbe hayat verir.)
(Ya âlim, ya talebe veya bunları dinleyenlerden olun! Yahut ilim ehlini sevenlerden olun! Bunlardan gayrısı olan helak olur!)
(Evliyayı görünce, Allah hatırlanır.)
(Her şeyin kaynağı vardır. Takvanın menbaı ariflerin kalbleridir.)
(Büyüklerle oturun, âlimlere sorun ve hikmet ehli ile beraber olun!)
.
Siz, hidâyete götüren rehber olacaksınız
Takıyyüddîn ibn-i Fehd hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve târih âlimidir. 787 (m. 1385)’de Mısır’da doğdu. 871 (m. 1466)’da, Mekke’de vefât etti. Siyer kitabında şöyle anlatır:
Hazret-i Ömer (radıyallahü anh) Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem; “Benden sonra peygamber gelmeyecektir. Eğer benden sonra peygamber gelseydi, Ömer elbette peygamber olurdu” hadîs-i şerîfiyle medhedilen; hazret-i Ebû Bekir’den sonra insanların en üstünü ve Peygamberimizin ikinci halîfesi. Hulefâ-i Râşidînden ve Aşere-i mübeşşereden yâni Cennetle müjdelenen on kişiden biridir. Hazret-i Ömer, tâyin ettiği valilere “Sizi, insanlara tahakküm etmek, saltanat sürmek, zorbalık yapmak için tâyin etmedim. Siz, hidâyete götüren rehber olacaksınız. Müslümanlar size uyacaktır. Binâenaleyh Müslümanların hukukunu gözetiniz. Müslümanları dövmeyiniz ki, zillete düçar olmasınlar. Onları haksız yere methetmeyiniz ki, şımarmasınlar. Kapılarınızı yüzlerine kapatmayınız ki, kuvvetliler zayıfları ezmesinler. Kendinizi Müslümanlardan üstün görmeyiniz ki, zulme düçar olmasınlar” diye nasihat ederdi.
Hazret-i Ömer Kudüs’e gelince, okuduğu hutbede buyurdu ki:
“Hamd ve sena Allahü teâlâya mahsustur. O her şeye kadirdir, dilediğini yapar. Allahü teâlâ, bizi İslâm dîni ile şerefli kıldı. Muhammed aleyhisselâm ile doğru yolu gösterdi. Bizden dalâleti, sapıklığı kaldırdı. Buğuz ve adavetten, ayrılık ve tefrikadan uzaklaştırdı. Ey Müslümanlar! Bu büyük nîmete hamd ediniz. Zira böyle yapmamız, nimetin artmasına sebep olur. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki: (Nimetlerimin kıymetini bilir, emrettiğim gibi kullanırsanız, onları arttırırım. Kıymetini bilmez, bunları beğenmezseniz, elinizden alır, şiddetli azap ederim.) Allahü teâlâdan korkmanızı tavsiye ederim. O’na itaat eden evliyasından olur. O’na isyan edenin âhireti yok olur...
Ey insanlar! Mallarınızın zekâtını veriniz. Böylece kalplerinizi ve nefislerinizi temizleyiniz. Allah’tan başka hiçbir mahlûktan karşılık ve teşekkür beklemeyiniz, öğütlerimi iyi anlayınız. Akıllı kişi dînini muhafaza eder. Saîd olan başkasının nasihat ve öğüdünü dinler, İslâmiyet’e, Resûlullah’ın sünnetine yapışınız. Kur’ân-ı kerîmin emirlerine uyunuz. Zira O’nda dertlere deva ve sevap vardır...”
.
Gerçek arkadaş, kızmaz kırılmaz ve küsmez
Muhammed ibn-i Ebi’s-Sürûr hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir, 603 (m. 1206)’da Şam’da doğdu. 676 (m. 1277)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Ahmed ibni Hanbel'e; "Her gün sabahtan akşama kadar câmide ibâdet edip, Allahü teâlâ benim rızkımı nereden olsa gönderir, diyen bir kimse nasıl bir adamdır?" diye sorulduğunda; "Bu kimse câhildir. İslâmiyetten haberi yoktur. Çünkü, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Allahü teâlâ benim rızkımı süngümün ucuna koymuştur." Yâni "rızkım cihâd ile gelmektedir" buyurdu.
İhlâs nedir? sorusuna; "Amellerin âfetlerinden kurtulmaktır." Tevekkül nedir? sorusuna; "Rızkın Allahü teâlâdan olduğuna inanmaktır" cevâbını verdi. Zühd nedir? sorusuna; "Zühd üç türlüdür; câhilin zühdü, haramları terk etmektir. Âlimlerin zühdü, helal olanların fazlasından sakınmaktır. Âriflerin zühdü, Allahü teâlâyı unutturan şeyleri terk etmektir" buyurdu. "Kalbler ne ile yumuşar?" diye soruldu. Başını eğip biraz düşündükten sonra; "Evlâdım! Helâl yemekle yumuşar" buyurdu.
Ahmed bin Hanbel sık sık talebesine buyururdu ki: "İlim, insanlara, ekmek ve su kadar lâzımdır. İlim, rivâyet, kuru mâlûmât ve bilgi çokluğu değildir. İlim, faydalı olan ve kendisiyle amel edilen şeydir."
"Kulun kalbini ıslâh etmesi, düzeltmesi için, iyilerle berâber olması kadar faydalı bir şey yoktur. Yine kulun fasıklarla berâber olup, onların işlerine dikkat ve nazar etmesi kadar zararlı bir şey yoktur."
"Günahlar imânı zayıflatır."
"Yemeği, din kardeşleriyle sürûr içinde, fakirlerle ikrâm ve cömertlikle, diğer insanlarla da mürüvvet içinde yemek lâzımdır."
"Her şey için kerem vardır. Kalbin keremi Halık'tan râzı olmak, kadere rızâ göstermektir."
"Sizde olmayan meziyetlerle sizi metheden kimsenin, sizde olmayan kötülüklerle de bir gün kötüleyeceğini unutmayınız."
"İstediklerini vermediğiniz zaman kızan, kırılan veya küsen arkadaş, gerçek arkadaş değildir."
"Kibir taşıyan kafada, akıla rastlayamazsınız."
“İnsanların ahmak sınıfı, kendilerinin medh edilmesinden hoşlananlarıdır."
"İnsana az bir mal yetişir. Çok mal ise kâfi gelmez."
"Bir kimse, sadık bir arkadaşını kaybederse, kendisi için zillettir."
"Hüsn-i zannı olanın hayatı hoş geçer."
"Yalan söylemek, emniyeti giderir."
"Meziyet, fazîlet, ilim ve irfân tamamlığı iledir."
"Ayıplardan uzak arkadaş arayanlar, arkadaşsız kalır."
.
Fıkıhta, senden iyi konuşanı görmedim
Muhyiddîn ibn-i Ebi’l-Vefâ hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve usûl âlimlerindendir. 696 (m. 1297)’de Kâhire’de doğdu. 775 (m. 1373)’de orada vefât etti. İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfe hazretleri hakkında şunları anlattı:
İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfe, İslâmiyeti; îmân, amel ve ahlâk esasları olarak bir bütün hâlinde insanlara yeniden duyurmuş, şüphesi ve bozuk bir düşüncesi olanlara cevaplar vermiş, Müslümanları çeşitli fitne ve zaafa düşürmek, parçalamak ve böylece İslâm dînini yıkabilmek ümidine kapılanları hüsrâna uğratmış, önce îtikâdda birlik ve berâberliği sağlamış; ibâdetlerde, günlük işlerde Allahü teâlânın rızâsına uygun bir hareket tarzının esaslarını ve şeklini tesbit etmiştir. Böylece, ikinci hicrî asrın müceddidi (dînin yeniden yayıcısı) unvanını almıştır. Hadîs-i şerîfte; "Îmân Süreyya yıldızına çıksa, Fârisoğullarından biri elbette alıp getirir" buyuruldu. İslâm âlimleri, bu hadîs-i şerîfin İmâm-ı A'zam hakkında olduğunu bildirmiştir. Yine Buhârî ve Müslim'de bildirilen bir hadîs-i şerîfte; "İnsanların en hayırlısı, benim asrımda bulunan Müslümanlardır (Yâni Eshâb-ı kirâmdır). Onlardan sonra en iyileri, onlardan sonra gelenlerdir (yâni Tâbiîndir). Onlardan sonra da onlardan sonra gelenlerdir... (yâni Tebe-i tâbiîndir)" buyuruldu. İmâm-ı A'zam da, bu hadîs-i şerîfle müjdelenen Tâbiînden ve onların da en üstünlerinden biridir.
Hazret-i Ali de; "Size bu Kûfe şehrinde bulunan, Ebû Hanîfe adında birini haber vereyim. Onun kalbi ilim ve hikmet ile dolu olacaktır" buyurdu.
Abdullah ibni Mübârek anlatır: "Ebû Hanîfe, İmâm-ı Mâlik'in yanına geldiğinde İmâm-ı Mâlik ayağa kalkıp hürmet gösterdi. O gittikten sonra yanındakilere; (Bu zâtı tanıyor musunuz? Bu zât, Ebû Hanîfe Nu'mân bin Sâbit'tir. Eğer şu ağaç direk altındır dese isbât eder) dedi... Sonra Süfyân-ı Sevrî yanına geldi. Onu, Ebû Hanîfe'nin oturduğu yerden biraz daha aşağıya oturttu, çıktıktan sonra onun fıkıh âlimi olduğunu anlattı."
Yine Abdullah ibni Mübârek der ki: Hasan bin Ammâre'yi Ebû Hanîfe ile birlikte gördüm. Ebû Hanîfe'ye şöyle diyordu: "Allahü teâlâya yemîn ederim ki fıkıhta senden iyi konuşanı, senden sabırlısını ve senden daha hazırcevap birini görmedim. Elbette sen fıkıhta söz söyleyenlerin efendisi ve reisisin. Senin hakkında kötü söyleyenler sana haset edenler, seni çekemeyenlerdir.
.
Dünyayı seven kişi ölümü sevmez
Muhammed ibn-i Ebi’l-Hamâil hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 932 (m. 1525)’de Mısır’da vefât etti. Güzel ahlakı ile tanınmış olup, hanımının huysuzluklarını yumuşaklıkla karşılardı. O kızınca, susar, cevap vermezdi. Kul haklarına çok dikkat ederdi. Allah için ilme çok ehemmiyet verirdi. Sohbetlerinde buyurdu ki:
"Tam bir azîm ve ihlâsla okunan (La ilahe illallah) kelimesi, insanı Allahü teâlânın sevgisine kavuşturur.”
“İslâm âlimlerinin yazdıkları bütün kitapların her satırında (Allaha kul ol) manası vardır.”
“Birinin bir lira hakkını ödemek, bin lira sadaka vermekten daha hayırlıdır.”
“Eğer gıybet etseydim, anamı, babamı gıybet ederdim. Çünkü sevaplarımın onlara verilmesi daha hayırlı olur.”
“Müstehabları yapmakta gevşek davranan, sünnetleri yapamaz. Sünnetleri yapmakta gevşek davranmak, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan da marifete, Allahü teâlânın rızasına kavuşamaz.”
“İnsanların sefili, dini, dünyalığa âlet edendir.”
“Mala aldanma. Mideni haddinden fazla şişirme! İlim olarak yalnız sana yarayanı al yeter!”
“Şu anda edep dinin üçte ikisini teşkil etmek üzeredir.”
“Bir kimse bize, hadîs anlat dediği zaman anla ki, bize kolaylık göster, demek istiyor.”
“Kişinin ameli az olursa, düşünce ve sıkıntıya müptelâ olur.”
“Şöhreti seven kimse, Allahtan korkmaz.”
“Ölümü hatırladığın zaman, dünyanın güzelliği ve şehvetleri senden gider.”
“Kötülüklerini gizlediğin gibi iyiliklerini de gizle.”
“Amel etmezsen, âsi olma.”
“Dünyayı seven kişi ölümü sevmez.”
“Marifetten mahrûm kalan kimse, ibâdetinin tadını bulamaz.”
“İki haslet vardır ki, kalbe sıkıntı verir: Çok konuşmak çok yemek.”
“Kul, kendisiyle nefsin arzuları arasına demirden bir duvar koymadıkça, kulluğun tadını alamaz.”
“Bir kul Kur’ân-ı kerîmi hatmederse, melekler onun iki gözü arasını öperler.”
“Kişi gazâbını yenmedikçe, takvâ sahibi olamaz.”
“Müminin izzeti, insanlardan uzak durmasıdır. Şerefi ise gece namaz kılarak ayakta durmasıdır.”
“Ana ve babanın evlâtlarına duâları bir peygamberin ümmetine olan duâsı gibidir.”
Muhammed ibn-i Ebi’l-Hamâil hazretleri, vefat edeceği zaman yanındakilere buyurdu ki: “Kim Allahü teâlâdan dünyayı isterse, Allahü teâlâ da onun dünyada uzun zaman kalmasını ister. Biz ise âhireti talep ettik.”
.
Talebe, hocasına karşı ukalâlık etmemelidir
Şemseddîn Harrânî hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 583 (m. 1187)’de Urfa-Harran’da doğdu. 678 (m. 1279)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde talebelerine buyurdu ki:
Talebenin riâyet etmesi gereken âdâb şunlardır:
İlki; nefsi, kötü ahlâk ve huylardan temizlemektir Çünkü ilim öğrenmek, kalbi imâr etmekle olur. Azaların vazîfesi olan namaz, nasıl necâsetten temiz olmadan olmuyorsa, bâtınî ibâdet ve kalbin ilim ile tamiri de ancak kalbi her türlü kötü sıfat ve vasıflardan, fenâ huylardan temizledikten sonra olur. Bu temizlik, hem zâhirî hem de bâtınî temizliği içine almaktadır. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Müşrikler pistir” buyurdu (Tevbe-28). Demek ki, pislik ve temizlik, yalnız dışa bağlı değil, kalp ile de alâkalıdır. Çünkü müşrikler, yeni hamamdan çıkmış ve temiz elbise giymiş olması bakımından temiz olabilir. Fakat onların cevherleri, yani kalpleri şirk pisliği ile kirlenmiştir. Necâset, nefret edilen ve kendisinden uzaklaşılan bir şey olduğuna göre, şirk pisliklerinden kaçmak daha mühimdir. Çünkü bâtın pisliği, âhirette insanı helâke götürür.
İkincisi: Dünyâ meşgûliyetlerinden alâkayı kesmektir. Çünkü dünyâ meşgûliyetleri, insanı ilimden alıkoyar. İnsan, bir anda iki şeyle meşgul olamaz. Çünkü Allahü teâlâ, onda iki kalp yaratmamıştır. Düşünce dağılınca, hakîkatleri idrâk etmek zorlaşır.
Üçüncüsü: Hocaya karşı kibirli olmamak ve ona ukalâlık etmemektir. Bilhassa hastanın tabibe teslim olduğu gibi, hocaya teslim olmak lâzımdır. Sonra talebe hocasının yanında sükût ve teslimiyet üzere olmalıdır. Kısacası kendi görüşüne itibâr etmeyip, hocasının görüşüne bağlı kalmalıdır. Eğer bilinmeyen, anlaşılmayan bir şey sorulacaksa, hocanın izni ile sormalıdır. Fakat anlayamayacağı, kavrayamayacağı şeyleri sormamalıdır. Çünkü hoca, talebesinin durumunu ve anlatılacak şeyin zamanını daha iyi bilir.
Dördüncüsü: Daha ilmin başında, ister dünyevî ister uhrevî olsun, âlimlerin ihtilâflarına kulak asmamalıdır. Çünkü bu, zihni zorlar. Doğru düşünceden uzaklaştırır. Meseleleri idrâk edemez. Bunun için ilk iş, hocasının kabul ettiği doğru yolu iyice anlamak ve ondan sonra, diğer mezheb ve şüpheli şeyleri araştırmaktır. Eğer hocası Ehl-i sünnet bir mezhebe bağlı olmayıp, gelişigüzel her mezhebden ve aralarındaki ayrılıklardan bahsederse, ondan vazgeçsin. Çünkü onun sapıtması, doğru yolu göstermesinden çok olur.
.
Yalan, güzelliğin ayıbı, lekesidir
Ebû Hâdî ibn-i Cevherî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimdir. 1151 (m. 1738)’de Kâhire’de doğdu. 1215 (m. 1801)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Yalan söylemek, pek bayağı ve aşağı bir iştir. Dünyâda zilleti gerektiren şeylerin en büyüğüdür. Âhırette ise zelîl ve rüsvây olmayı icap ettiren pek fenâ bir şeydir. Münâfıklığın en büyük alâmetlerindendir. Ahlâkın düşüklüğünü gösteren kuvvetli bir delîldir. Yalancıya hiçbir zaman güvenilmez. Yalancı, konuştuğu zaman doğru konuşmaz. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Münafığın alâmetleri üçtür. Konuştuğunda yalan söyler. Bir vaatte bulunduğu zaman vaadinde durmaz, kendisine bir şey emânet edildiğinde hıyânet eder.”
“Sözün âfeti yalan söylemektir.”
“Hatâların en büyüğü, yalan konuşmaktır.”
Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem); “Mümin korkak olabilir mi?” dediler. “Evet olabilir” buyurdu.“Mümin cimri olabilir mi?” dediler. Yine “Evet olabilir” buyurdu. “Mümin yalan konuşabilir mi?” dediler. Buna; “Hayır” buyurdu.
Hikmet sahibi büyük zâtlar, “Dilsiz olmak, yalan söylemekten iyidir” demişlerdir. Ahnef bin Kays (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Akıllı ve şerefli bir mümin yalan söylemez. Gıybet ve hıyânet etmez.”
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Hiçbir kimse, mizah yaparken yalan söylemeyi terk etmedikçe îmânın hakîkatine kavuşamaz.”
Buhterî; “Ne ciddi ne de şaka hâlinde yalan söylemek insana yakışmaz” buyurdu.
Büyüklerden birisi buyurdu ki: “Sultan, yalancı birine bir iş verirse, bu kimsenin zararı sultânın idâresine tesîr eder.”
Lokman Hakim oğluna nasihatinde; “Ey oğul! Kim yalan konuşursa, onun kıymeti gider” buyurdu.
Yezid bin Meysere buyurdu ki: “Ağacın dibine dökülen su, ağacı yeşerttiği gibi, yalan da kötülükleri sulayıp, onların yeşermesine ve büyümesine sebep olur.”
Meymûn bin Mihrân buyurdu ki: “Akıllı kimse, yalancı kimsenin sevgisine aldanmasın. Onun vaadine güvenmesin. Doğru konuştuğu bilinen bir kimsenin yalan söylemesi mümkündür. Fakat yalancılıkla tanınmış birisinden doğru konuşmasını beklemek pek mümkün değildir.”
Yalan, güzelliğin ayıbı, lekesi, noksanı ve iyi ahlâkın âfetidir. Hıyânetin delîlidir. Yalan, çok kötü bir huydur. Doğru sözü az olanın, arkadaşı da az olur.
Hazreti Ali, yalanın serap gibi olduğunu bildirmiş ve ''Yalan ile mürüvvet bir kişide bir araya gelmez'' buyurmuştur.
.
Rahmân ism-i şerîfinin manası
Bedreddîn ibn-i Cemâa hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 639 (m. 1241)’de Suriye’de Hama’da doğdu. 733 (m. 1333)’de Kâhire'de vefât etti. Keşf-ül-me’ânî isimli eserinde buyuruyor ki:
“Rahmân” kelimesi, “fa’lân” vezninde bir kelimedir. Bu vezin, bir şeyin çokluğunda mübalağa etmek için kullanılır. Bununla beraber, devamlılık bildirmesi gerekmez. Yani genellikle gelip geçici şeyler için kullanılır. Geçici bir hâli bildirir. Meselâ aynı vezinde olan “Gadbân” kelimesi, bir şeye aşırı kızmış, çok sinirlenmiş bir kimsenin hâlini bildirir. Fakat bu kızgınlığının devamlı olarak hep öyle olduğunu bildirmez. Yanî çok şiddetli olmakla beraber, kızgınlığının geçici olduğunu gösterir. Allahü teâlânın Rahmân sıfatı da böyledir. Rahîm ism-i şerîfi ise, “fa’îl” vezninde bir kelimedir. Bu vezinde olan kelimeler ise o sıfatın, o kelimenin manasının devamlı olduğunu gösterir. Meselâ, bir insanın, nâzik, kibar, hoş hâl sahibi olduğunu bildirmek için, fa’îl vezninde olan “Zarif kelimesi kullanılır ki, bu sıfatlarının devamlı olduğunu, geçici olmadığını ifâde eder. Bu izahlara göre Rahmân, Allahü teâlânın rahmetinin çok bol ve geniş olduğunu, fakat bu isme bağlı olan rahmetinin bir müddet sonra son bulacağını göstermektedir. Rahmân bu manaya gelmektedir. Rahim ise, Allahü teâlânın rahmetinin fevkalâde, fazla fazla, bol ve geniş olduğunu, bununla beraber, Allahü teâlânın bu isme bağlı olan merhametinin daimî ve sonsuz olacağını, hiç bitmeyeceğini ifâde etmektedir. Bu manalara bağlı olarak, Rahmân ism-i şerîfinin manası; Allahü teâlâ, mümin, kâfir ayırt etmeksizin dünyâda bütün insanlara acıyarak, faydalı şeyleri yaratıp herkese göndermektedir. Kıyâmet koptuktan sonra, bu rahmeti son bulacaktır. Rahim ism-i şerîfinin manası ise; Allahü teâlânın sonsuz rahmetinin, âhirette mümin olanlara, imân ile ölmüş olanlara, hiç bitmeden, devamlı olarak geleceğini, bunun nihâyeti olmayacağını göstermektedir. Rahim ismi, Rahmân ismine göre manası daha geniş ve devamlı olduğu hâlde, Besmele-i şerîfede önce; Rahmân’ın sonra Rahîm’in söylenmesinin sebebi, Rahmân’ın manasının önceye (dünyâya) Rahîm’in manasının ise sonraya (âhirete) mahsûs olduğundandır, iste bu sebepten dolayı, Allahü teâlâ için, “Rahmân-üd-dünyâ” ve “Rahîm-ül-âhiret” denir.
.
Sözlerin en güzeli Kur’ân-ı kerimdir
Şehâbeddîn ibn-i Asker hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 644 (m. 1246)’de Bağdat’ta doğdu. 732 (m. 1332)’de orada vefât etti. Buyurdu ki:
Halife-i Müslimin Hârûn Reşîd bir bir bayram günü Bağdatlılara şöyle hitap etti: “Nimetlerinden dolayı Allahü teâlâya hamd ederiz. Ona karşı itâatta muvaffak olmamız için, ondan yardım isteriz. Düşmanlarına karşı, ondan zafer dileriz. Ona kâmil bir îmânla imân ederiz. İşlerimizi ona havale eder, ona güvenip dayanırız. Ben şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Onun şeriki (ortağı) yoktur. Yine şehâdet ederim ki, Hazreti Muhammed Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Allahü teâlâ Onu Cennetle müjdeleyici ve Cehennemle, korkutucu olarak gönderdi. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) peygamberlik vazîfesini tebliğ etti. Ümmete nasîhat eyledi. Allah yolunda muharebe eyledi. Allahü teâlânın rızâsına uygun iş yapanlar için yaptığı iyi va’dleri ve emrine karşı gelenler için yaptığı tehdidleri bildirdi. Vefâtlarına kadar bu vazîfeyi yerine getirdi. Resûlullah Efendimize salât ve selâm olsun. Ey Allahın kulları! Size takvâyı tavsiye ederim. Çünkü takvâ günahları örter, iyilikleri katkat yapar. Takvâ, Cenneti kazanmaya ve Cehennemden kurtulmaya bir vesîledir. Sizi öyle bir günden sakındırırım ki, o gün gözler korkudan dikilir kalır, bütün sırlar ortaya dökülür. Siz yakında bu geçici dünyâ hayatından, ebedi âhıret yurduna göçeceksiniz. Öyleyse, tövbe etmek sûretiyle, Allahü teâlânın mağfiretine, takvâ ile Allahü teâlânın merhametine, ona dönmekle onun hidâyetine koşunuz. Çünkü Allahü teâlâyı anmak, müttekileri onun rahmetine, tövbe edenleri onun mağfiretine, ona dönenleri ve yalvaranları da onun hidâyetine kavuşturur. Nitekim Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “Rahmetim, dünyâda her şeyi kuşatmıştır. (Mü’mine de kâfire de şâmildir). Fakat ahirette onu, küfürden sakınanlara, zekâtı verenlere ve âyetlerimize îmân etmiş olanlara has kılacağım” (A’râf-156). Başka bir âyet-i kerîmede ise meâlen şöyle buyurdu: “Bununla beraber, şüphe yok ki ben, tövbe eden, imân edip, sâlih amel işliyen, sonra da hak yolda sebat gösteren kimse için gaffarım (çok bağışlayıcıyım)” (Tâhâ-82). Sözlerin en güzeli, nasîhatların en üstünü, Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmdir. Allahü teâlâ, meâlen buyuruyor ki: “Kur’ân-ı kerîm okunduğu zaman hemen onu dinleyin ve susun. Olur ki, merhamet edilirsiniz” (A’râf-204)
.
Kendine istediğini herkes için iste
İbn-i Abd-i Rabbih hazretleri Endülüs âlimlerindendir. 246 (m. 860)’da Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğup, 328 (m. 940)’da burada vefât etti. El-Ikd -ül-ferîd kitabından seçmeler:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “İstişâre eden pişman olmaz. İstihâre eden zarar etmez.” Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Resûlullah Efendimize müşavere etmeyi emredip, meâlen şöyle buyuruyor: “...İş husûsunda, onlarla müşavere et. Bir iş için azmettiğin zaman, Allahü teâlâya güvenip, dayan... (Âl-i İmrân-159).”
Hakîmler dediler ki: Sırrın senin kanın gibidir. Onu neşeye akıttığına bak. Onlar bununla, sırrı ifşa etmenin kanı akıtmak gibi olduğunu söylediler. Kişinin göğsü, kendi sırrı için dar olunca, sırrını emânet ettiği kişinin göğsü daha dardır. Birisine: “Senin sırrını gizleme durumun nasıldır?” diye sordular. O, “Kalbim, sırrım için kabirdir” cevâbını verdi.”
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Peygamber efendimize meâlen şöyle buyurdu: “...Eğer, kaba, katı yürekli olsaydın, muhakkak onlar etrâfından dağılıp gitmişlerdi. Artık onları bağışla ve kendilerine Allahü teâlâdan mağfiret dile...” (Âl-i İmrân-159).
Ömer bin Abdülazîz, halife olunca, Sâlim bin Abdullah’a ve Muhammed bin Ka’b’a birisini gönderip, çağırttı. Onlar gelince: “Bana tavsiyelerde bulunun, yol gösterin” dedi. Bunun üzerine, Sâlim bin Abdullah: “Sen, insanları kendine; baba, oğul, kardeş yap. Baba makamında olanlara, babana yaptığın gibi iyilik yap. Kardeşin durumunda olanları koru ve gözet. Evlâdın mesabesinde olanlara, kendi çocuklarına yaptığın merhameti yap. Muhammed bin Ka’b da: Kendin için istediğini insanlar için de iste. Kendin için istemediğin, iyi görmediğin şeyi, onlar için de isteme. Şunu iyi bil ki, sen ilk ölen halife değilsin” buyurdular. Halife Mensûr, oğlu Abdullah bin Mehdî’ye “İyice düşünmeden bir iş hakkında karar verme. Çünkü akıllı kimsenin düşünmesi, öyle bir aynadır ki, kişiye iyi ve kötü taraflarını gösterir. Halifeyi ancak takvâ, sultanı teb’asının ona itaati, halkı da adâlet ile muâmele etmek düzeltir. İnsanlardan affa en lâyık olanı, ceza vermeye en çok güç yetenidir, insanların aklı en az olanı, kendisinden aşağıda olanlara zulüm edenidir” diye nasîhat ettiler.
.
Kötülükten kaçan çok ecir kazanır
Ebû Ahmed Nişâbûrî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 293 (m. 905)’de doğdu. 375 (m. 985)’de vefât etti. “Hüseynek” ismiyle tanınmıştır. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Sizden önce yaşayan insanlar arasında, doksandokuz kişiyi öldüren bir adam, yeryüzünde en büyük âlimin kim olduğunu sorduğunda, falanca râhib derler. O da rahibe giderek; “Doksandokuz kişiyi öldürdüm. Günahlarıma tövbe etsem, kabûl olur mu?” diye sorunca, râhib; “Hayır” der. Bunun üzerine rahibi de öldürür, öldürdüklerinin sayısı yüz olur. Daha sonra yine “Yeryüzünde en büyük âlim kimdir?” diye sorunca, falanca, âlim derler. Onun da yanına giderek; “Yüz kişiyi öldürdüm. Tövbe etsem kabûl olur mu? diye sorunca, âlim; “Evet, kim tövbenle arana girebilir. Falanca şehre git. Orda Allahü teâlâya ibâdet eden insanlar var. Onlarla beraber Allahü teâlâya ibâdet et. Bir daha da memleketine dönme. Çünkü orası hayırsız ve kötülerin yeridir” der. Bunu dinleyen günahkâr, iyi kimselerin bulunduğu şehre gitmek üzere yola çıkar. Yarı yola varınca, ölüm meleği (Azrail aleyhisselâm) canını almaya gelir. O sırada rahmet melekleri ve azap melekleri gelir, aralarında çekişirler. Rahmet melekleri; “Bu kişi kalbini Allahü teâlâya bağlayarak günâhlarından tövbe etti” derler. Azap melekleri de; “Bu kişi hiç hayır işlemedi. Bütün işleri kötülüktür” derler. Bunun üzerine insan sûretinde bir melek; “Çıktığı şehirle gideceği, yeri ölçün. Hangisine daha yakınsa oralı sayılır” der. Ölçerler, gideceği yeri daha yakın bulduklarında, rûhunu rahmet melekleri alır (Cennet bahçesine götürürler).”
“Birbirinize iyilik ve hayırlı işleri tavsiye edin. Kötülüklerden ve zararlı şeylerden birbirinizi koruyun. Cimriliğin çoğaldığı, nefsî arzulara uyulduğu, âhıretin unutulup da hep dünyâ için çalışıldığı, herkesin kendi kendini beğendiği zamana ulaştığında, kendi kendinizi düzeltmeye, kötülüklerden kendinizi korumaya çalışın, insanları bırakın, onlara uymayın. İleride zor günler yaşayacaksınız. O zamanlarda kötülüklerden kaçınmak, elde ateş tutmak gibi zor olacak. O günlerde faydalı işler yapan, Müslümanca yaşayan, aynı işleri yapan sizden elli kişinin kazandığı ecir ve sevâbı kazanacak.”
.
Ölü ve diriye de sevap bağışlanabilir
Hüsâmeddîn Sığnakî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. “Hidâye” adındaki eseri şerh etti. Ayrıca Pezdevî’nin “Usûl”ünü de şerh etmişti. 711 (m. 1311)’de Halep’te vefât etti. “Hidâye Şerhi” isimli fıkıh kitabında buyuruyor ki:
Hanefi bir kimse yaptığı ibadetlerin sevabını, ölü diri herkese bağışlayabilir. İbadetler üç kısımdır: 1- Zekât, sadaka ve kefaretler gibi yalnız malla yapılan ibadetlerin sevabını ölü diri herkese bağışlamak caizdir. 2- Hac gibi, hem beden, hem malla yapılan ibadetlerin sevabını bağışlamak caizdir. 3- Yalnız bedenle yapılan namaz, oruç, tesbih, tehlil, tahmid ve Kur’an-ı kerim okumak, dua etmek gibi ibadetlerin sevabını bağışlamak da caizdir. Bir kimse, herhangi bir ibadeti yaparken veya yaptıktan sonra, mesela namaz, oruç, sadaka, Kur’an-ı kerim okumak, hac, umre, evliyanın kabrini ziyaret ve ölüye kefen vermek gibi ibadetleri yaparken sevabını ölü diri, başkasına hediye etmeye niyet edebilir. İmam-ı Şafii ve imam-ı Malik hazretleri, (Yalnız beden ile yapılan ibadetlerin sevapları ölüye hediye edilmez) dediler. Fakat sonradan gelen Şafii âlimleri, (Ya Rabbi! Okuduğumdan hasıl olan sevabın mislini ölülere vasıl et!) gibi dua edince, vasıl olacağını bildirdiler. Ölü için Kur'an-ı kerim okunur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Kabristandan geçen kimse 11 İhlas okuyup, sevabını kabirdekilere hediye ederse, ölü adedince sevap verilir.) Bir kimse, farz olsun, nafile olsun, herhangi bir ibadeti yaparken veya yaptıktan sonra, sevabını, ölü, diri herkese hediye edebilir. Namaz, oruç, hac, umre, sadaka, Kur'an-ı kerim okumak, evliyanın kabrini ziyaret, kurban, zikir gibi ibadetlerin sevapları başkasına hediye edilebilir. Hediye edenin kendi sevabından hiç azalmadan, bütün müminlere de sevabı erişir. Yani sevap, hediye edilenlere, taksim edilmeden, herbirine bütünü kadar erişir. Her ibadetin sevabı, Resulullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübarek ruhuna da gönderilebilir. İbni Ömer (radıyallahü anhüma) hazretleri, Peygamber efendimiz için umre yapmıştır. İbn-is Serrac hazretleri de Resulullah efendimiz için onbinden fazla hatim okumuş, mübarek ruhu için kurban kesmişti. Şu halde, her mümin yaptığı ibadetlerin sevaplarını, başta Peygamber efendimiz olmak üzere, ana-babasına ve bütün müminlere hediye etmelidir! Sevabı hepsine de gider. Kendi sevabından da bir şey eksilmez.
.
Zulmedeni affet, akrabanı gözet
Ebü’l-Kâsım ibn-i Beşkuval hazretleri hadîs âlimidir. 494 (m. 1101)’de doğdu. 578 (m. 1182)’de İspanya’da Kurtuba’da (Cordoba) vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Sahîh-i Müslim’de şöyle bildirilmektedir:
Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) su getirdiler, içti. Sağında, orada olanların en küçüğü vardı. Bu, İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) idi. Solunda ise büyükler bulunuyordu. Resûl-i ekrem çocuğa dönerek: “İzin verir misin bu suyu önce büyüklerine vereyim” buyurdu. Çocuk “Hayır, vallahi olmaz” deyince mübârek artığını çocuğa verdi.
Diğer hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: “Cennetin yüksek derecelerine kavuşmak isteyen, saygısızlık yapana yumuşak davransın! Zulmedeni affetsin! Malını esirgeyene ihsânda bulunsun! Kendisini aramayan, sormayan ahbabını, akrabasını gözetsin!”
“Kalbinde hardal tanesi kadar imân olan hiçbir kimse Cehenneme, kalbinde hardal tanesi kadar tekebbür bulunan hiç kimse de Cennete giremez.”
“Siz salevât okuyunuz. Salevâtınız, nerede olursanız olunuz bana ulaşır.”
“Hasta ziyâreti yapan, geri dönünceye kadar Cennetin hurmalık yolundadır.”
“Mümin gıpta eder. Münâfık ise hased eder.”
“Bir kişi îmanının kemâlini isterse, kendine insâf versin [yani tevâzu üzere hareket eylesin] ve fakir olduğu hâlde sadaka versin! Bu iki huy, îmanı kâmil derecesine yükseltir.”
“Temizlik îmânın yarısıdır.”
“Abdest üzerine abdest almak, nûr üzerine nûrdur.”
“Âlimler, peygamberlerin vârisleridir.”
“Yer ve gök ehli, âlim için Allahü teâlâdan mağfiret diler.”
“İlim, şerefli olanın şerefini artırır. Köleyi, meliklerin, sultanların makamlarına yükseltir.”
“Kıyâmet gününde üç sınıf insan şefaat eder. Bunlardan; önce peygamberler, sonra âlimler, sonra şehîdler şefaat ederler.”
“Her kim rızkının bollaştırılmasını ve ecelinin geciktirilmesini arzu ederse, sıla-i rahim yapsın.”
“Yâ Âişe! Şüphesiz ki Allah refîktir. Rıfkı sever. Sertlik gösterene ve hiç kimseye vermediğini, yumuşak davranana verir.”
“İnsanların en kötülerinden, bir yüzle şunlara, bir yüzle, bunlara gelen, ikiyüzlüyü bulacaksınız.”
“Müslümanın Müslüman üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına cevap vermek, hastasını ziyaret etmek, cenâzesinde bulunmak, davetine gitmek, aksırdığı zaman 'elhamdülillah' deyince 'yerhamükellah' demek.”
“Münâfıklık alâmeti üçtür: Yalan söylemek, vaadini îfâ etmemek, emânete hıyânet etmek.”
.
Hanefi'de namazın sünnetleri
Mehmed Şerif Efendi 109. Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1130'da (m. 1717) doğdu. Medrese tahsilinden sonra kadılık, Anadolu, sonra Rumeli kazaskerliği yaptı. Nihayet şeyhülislâmlığa getirildi. 1204'te (m. 1790) vefat etti. Buyurdu ki:
Hanefî mezhebinde, namazın sünnetleri şunlardır: Misvâk kullanmak. İftitâh tekbîrinde ve vitrin kunût tekbîrinde, erkekler ellerini kulaklarına, avretler omuz berâberine kaldırmak. İftitâh ve kunût tekbîrlerinde, avuçlarını kıbleye teveccüh ettirmek. Kıyâmda sağ elin baş ve ince parmaklarını sol elin bileğine bağlamak. Kadınlar, sağ elini sol elinin üzerine koymak. Erler göbeğinin altına ve avretler göğsü berâberinde bağlamak. Her namazın evvelki rekâtında -imam olsun, cemaat olsun, yalnız olsun- (Sübhâneke) okumak. İmâm ve yalnız kılan, her evvelki rekâtta, Sübhânekeden sonra, E'ûzü okumak. Kezâlik imam ve yalnız kılan, cümle rekâtlarda, Fâtiha-i şerifenin evvelinde, Besmele-i şerife okumak. İmâm (Veled- dâllîn) dedikte, imam ve cemaat ve yalnız kılan, kendisi Fâtiha-i şerifeyi bitirdikte, -yavaşcacık- [âmîn] demek. Kıyâmdan rükû'a inerken tekbîr almak. Rükû'da ellerini dizlerinin üzerine koyup, parmaklarını açmak. Rükû'da üç kere (Sübhâne rabbiyel'azîm) demek. Rükû'da beli ile başı bir hizâda olmak. İmâm ve yalnız kılan, rükû'dan kalkarken, (Semi'allahü limen hamideh) demek. Cemaat ile ve yalnız kılan, rükû'dan kalktıktan sonra, (Rabbenâ lekelhamd) demek. Kıyâmdan secdeye inerken, (Allahü ekber) demek. Secdede üç kere (Sübhâne rabbiyela'lâ) demek. Birinci secdeden kalkarken, (Allahü ekber) demek. İnerken, (Allahü ekber) demek. Secdede, el parmaklarını bitiştirmek. Erler secdede dizlerini yere koyup, uyluklarını karnından ayırmak ve hâtunlar uyluklarını karnına yapıştırmak. İkinci secdeden kalkarken, (Allahü ekber) demek. Erkekler, sağ ayağını dikip, sol ayağının üzerine oturmak. Kâde-i ahîrede, salevât duâsını okumak. Sağına ve soluna selâm verirken, baş çevirmek. Tehiyyâtta, elleri dizlerinin ucuna berâber tutup, parmaklarını kendi hâline bırakmak. Secdede ellerini ve ayak parmaklarını kıbleye çevirmek. Secdeye vardıkta, ellerini kulaklarının hizâsında tutmak. Yedi âza üzerine, secde kılmak. Dört rekât olan farzların son rekâtlarında yalnız Fâtiha-i şerife okumak. Sünnet-i şerife üzere, ezan-ı Muhammedî okumak. Cemaat ile olsun veya yalnız olsun, farzlarda erkekler ikâmet eylemek.
.
Beş vakit namaz kılmanın önemi
Fahreddîn Ahmed ibn-i Fasîh hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve şâirdir. 680 (m. 1281)’de Kûfe’de doğdu. 755 (m. 1354)’de Şam’da vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Her gün beş kere namaz kılmak, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde emredilmiştir. Ahzâb sûresinin yetmişikinci (72) âyet-i kerimesinde meâlen, (Şüphe yok ki, biz, emâneti göklere ve yere ve dağlara sunduk. Onlar bunu yüklenmekten çekindiler. Ondan korkup titrediler. Onu insan yüklenerek, nefslerine zulmettiler. Sonunu bilemediler) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, önceki âyette vaat edilen saadetin büyüklüğünü bildiriyor. Önceki âyette meâlen, (Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uyanlar, dünyada ve âhırette saadete kavuşurlar) buyuruldu. [Bu emirler ve yasaklar, emânete benzetiliyor. Emâneti yerine vermek lâzım olduğundan, ibâdetleri yapmanın lüzûmu bildirilmiş olmaktadır. Âlimler arasında, bu emânet, akıldır ve İslâmiyettir, diyenler oldu. Çünkü, aklı olan kimse, İslâmiyete uyar.] Bu emânete ister akıl densin, ister ruh denilsin, âyet-i kerime, ibâdetleri yapmanın, beş vakit namaz kılmanın önemini bildirmektedir. Nisâ sûresinin ellisekizinci (58) âyetinde meâlen, (Ey îman edenler! Allahü teâlâya ve Onun Resûlüne itaat ediniz!) buyuruldu.
Abdullah ibni Abbâs’a (radıyallahü anh) sordular: Beş vakit namazı emreden âyet-i kerime, Kur'ân-ı kerimin neresindedir? Cevabında "Rûm sûresinin onyedinci ve onsekizinci âyetlerini oku" dedi. Bu iki âyet-i kerimede meâlen, (Akşam ve sabah vakitlerinde, Allahı tesbîh edin. Göklerde ve yeryüzünde olanların yaptıkları ve ikindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, Allahü teâlâ içindir) buyuruldu. Akşam yapılan tesbîh, akşam ve yatsı namazlarıdır. Sabah yapılan tesbîh, sabah namazıdır. İkindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, ikindi ve öğle namazlarıdır. Bekara sûresinin ikiyüzotuzdokuzuncu (239) âyetinde meâlen, (Salâtları ve vustâ salâtini koruyun! [yâni devamlı namaz kılın!]. Allaha itaat ederek salât kılın!) buyuruldu. Salâtları korumak demek, beş vakit namazı vakitlerinde ve şartlarına uygun kılmak demektir. Hadis-i şerifte, (Vustâ salâtı, ikindi namazıdır) buyuruldu. Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: "Hendek muhârebesinde Peygamberimiz, (Düşman bize vustâ, [ikindi namazını] kıldırmadı. Allahü teâlâ, onların karınlarını ve kabirlerini ateşle doldursun!) buyurdu." Salât, hem duâ, hem de namaz demektir.
.
Namazı inkâr edenlerin hâli
Nûreddîn ibn-i Ezrak hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 809 (m. 1407)’de Yemen’de Ebyât-ı Hüseyn’de vefât etti. Bir dersinde talebelerine buyurdu ki:
Son zamanlarda, bazı zındıklar, Âyet-i kerimelerde ve hadis-i şeriflerde yazılı olan (Salât) kelimesi, böyle yatıp kalkmak demek değildir. Zikir ve Murâkabe demektir. Yâni, Allahın ismini söylemek ve oturup, gözlerini kapayıp, Allahın varlığını, büyüklüğünü düşünmektir, diyorlar. Hâlbuki, zikir Allahü teâlâyı kalb ile hâtırlamak olup, çok zordur. Namaz kılmak, zikir yapmayı kolaylaştırır. Murâkabe, Allahü teâlânın her an insanı görmekte ve bilmekte olduğunu düşünmektir. Bu da, namaz kılmak ile hâsıl olur. Zındık, namaz ile hâsıl olacak şeyleri ileri sürerek, namazı inkâr etmektedir. Namazı inkâr eden kâfir olur. İnanıp, tembellikle kılmayan fâsık olur. Kılmaya başlayıncaya kadar hapsolunur. Her Müslümanın beş vakit namazın farzlarını, vâciblerini, müfsidlerini her şeyden evvel öğrenmeleri lâzımdır. Özürsüz kılmadığı namazları hemen kaza etmek de farzdır. Kaza kılmayı geciktirmek de büyük günahtır. Yedi yaşındaki çocuğa namazları yanında kıldırarak öğretmek, on yaşında kılmaz ise, kılmaya teşvik etmek lâzımdır).
Duâ her zaman yapılır. Beş vakit namaz vakitleri ise, bellidir. Mirac gecesini anlatan (Buhârî) hadisinde uzun bildirilmiştir. Beş vakit namazı emreden hadis-i şerifler pek çoktur. Sevgili Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), en sıkıntılı zamanlarında, muhârebelerde, beş vakit namazı kılar ve kılmak için herkese emrederdi. Ölüm hastalığında bile, emekleyerek câmiye gelip, Ebû Bekir’i (radıyallahü anh) imam yaptı. Hazreti Ebû Bekir’in arkasında namaz kıldı.
Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerifler, duânın gizli de, açık da yapılabileceğini bildiriyorlar. Fakat, beş vakit namazın câmilerde cemaat ile kılınması emredildi. İslâm düşmanları, duâların gizli yapılmasını bildiren âyet-i kerimeleri yazarak câmilerde cemaat ile namaz kılınmasını yok etmek istiyorlar. Biz yalnız Kur'ân-ı kerime uyarız dedikleri hâlde, İncîl'den, Tevrât'tan da, namaz kılınmaması için vesika çıkarıyorlar. Bugün yeryüzünde bulunan uydurma İncîllerdeki yazıları ileri sürerek, beş vakit namazı ortadan kaldırmaya, yelteniyorlar. Farz namazları kılarken, riyâ, gösteriş tehlikesi olsa da, yine farzları câmide kılmak lâzımdır.
.
Dünyada iken cennet ile müjdelenenler
Lâhık bin Humeyd hazretleri fıkıh ve hadis âlimi olup Tabiînin büyüklerindendir. Basra'da doğdu. Horasan'a yerleşti ve orada 100 (m. 718)’de vefât etti. Hulefa-i Râşidînin üstünlükleri hakkında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Abdullah bin Ebû Safvân'ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Benim Eshâbımdan iki kişi vardır ki; biri yumuşaklıkla, diğeri de sertlikle emreder. Her ikisi de isâbet edicidir. Bunlar, Ebû Bekr ile Ömer'dir."
Abdullah İbn-i Ömer'in (radıyallahü anhümâ) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Her peygamberin iki emîn veziri vardır. Benim semâ ehlinden iki vezirim Cebrâil ile Mikâil aleyhisselâm ve yerdeki iki emînim ve vezirim ise, Ebû Bekir ile Ömer'dir."
Ebû Sa'îd-i Hudrî'nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız. Onların şanlarına yakışmayan bir şey söylemeyiniz! Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, sizin biriniz Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd arpası kadar sevap alamaz."
Zeyd bin Erkam şöyle anlatıyor: "Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bir gün beni, kendilerini Cennet ile müjdelemem için Ebû Bekir, Ömer ve Osman'a (radıyallahü anhüm) gönderdi."
Abdullah İbni Abbâs hazretlerinin bildirdiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Ben ilmin şehriyim, Ali onun kapısıdır."
Abdullah İbni Ömer (radıyallahü anhümâ) şöyle anlatıyor: Resûlullah efendimiz Hazreti Ali'ye buyurdu ki: "Ey Ali! Sen Cennettesin. Ey Ali! Sen Cennettesin. Ey Ali! Sen Cennettesin."
Ebû Hamra'nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: "Âdem aleyhisselâmın ilmini, Nûh aleyhisselâmın anlayışını, İbrâhim aleyhisselâmın hilmini, Yahyâ bin Zekeriyyâ aleyhisselâmın zühdünü görmek isteyen, Ali bin Ebî Tâlib'e baksın."
Hazreti Huzeyfe'nin rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Allahü teâlâ, İbrâhim aleyhisselâmı dost edindiği gibi, beni de dost edindi. Cennette benim köşküm ile İbrâhim aleyhisselâmın köşkü karşı karşıyadır, ikisinin arasında Ali bin Ebî Tâlib'in köşkü vardır."
Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Cehenneme girmesi lâzım gelen yetmiş bin günahkâr Müslüman, Osman'ın şefaati ile, sualsiz, hesapsız Cennete girecektir."
.
Onlar için gelecekte korku yoktur
İbn-i Esîr Cezerî hazretleri Fıkıh ve hadîs âlimidir. 555 (m. 1160)’da Cizre’de doğdu. 630 (m. 1233’de Musul’da vefât etti. Üsüd-ül-gâbe fî ma’rifet-is-Sahâbe isimli eseri meşhurdur. Bu eserinde şöyle nakleder:
Rivâyet olunur ki, Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretleri; Aliyyül Mürtezâ “radıyallahü anh” hazretlerine buyurdular ki: (Yâ Alî! Allahü tebâreke ve teâlâyı sever misin?) Hazreti Ali (Evet, yâ Resûlallah) dedi. (Beni sever misin?) Alî “radıyallahü teâlâ anh” (Evet, yâ Resûlallah) dedi. Buyurdu ki: (Fâtıma'yı sever misin?) Dedi ki (Evet, yâ Resûlallah!) Buyurdu ki (Hasan ve Hüseyin'i sever misin?) Dedi ki, (Evet, yâ Resûlallah!) Hazret-i Habîbullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Yâ Alî! Bu kadar muhabbeti bir gönüle nasıl sığdırırsın!) Hazret-i Alî “radıyallahü teâlâ anh”, Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretlerinin muciz suâl beyânlarına cevap veremediğini beyân etti. Hazret-i Fâtıma “radıyallahü teâlâ anhâ” buyurdular ki; bunda üzülecek ne var! Allahü Sübhânehü ve teâlâyı sevmek, îmândan ve akıldandır. Muhammed aleyhisselâmı sevmek îmândandır. Beni sevmek şehvetindendir. Hasan ve Hüseyin'i sevmek tabîatındandır, dedi. Hazret-i Alî “radıyallahü anh” acele, Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretlerinin huzûrlarına gelip, o cevabı söyledi. Resûlullah buyurdu ki: (Demek olur ki bu yemiş, nübüvvet ağacının yemişidir!) Yani yâ Alî, bu cevap senin değildir. Fâtıma'nın cevâbıdır.
Tefsir âlimleri, sûre-i Bakara'nın 274. âyet-i kerîmenin tefsîrinde, şöyle buyurdular: Hazret-i Aliyyül Mürtedânın “kerremallahü vecheh ve radıyallahü teâlâ anh” dört dirhemi var idi. Onun birisini âşikâre [açıktan] tasadduk eyledi [sadaka verdi]. Birisini gizli tasadduk etti. Birisini gece, birisini de gündüz tasadduk eyledi. Allahü Sübhânehü ve teâlâ hazretleri bu âyet-i kerîmeyi inzâl buyurdu. (Mallarını Allah yolunda, gece-gündüz, gizli-âşikâr olarak dağıtanların, Allahü teâlâ indinde ecirleri çoktur ve hâzırdır. Onlar için gelecekte korku yoktur. Geçmiş için mahzûn olmaz, üzülmezler.) Hazret-i Resûl-i ekrem, hazret-i Alî’den “radıyallahü teâlâ anh” bu çeşit sadaka vermesine hangi şeyin sebep olduğunu sordu. Cevâb verdi ki; bu dört şekil dışında sadaka verme yolu görmedim. Her şekilde sadaka verdim ki, bunlardan biri kabul şerefi bulup, diğerleri de Allahü teâlânın rızâsına erer.
.
Kabul olmuş haccın alâmeti
Ahmed bin Esed hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 808 (m. 1405)’de Mısır’da İskenderiyye’de doğdu. 882 (m. 1477)’de hac yolculuğunda, Mekke-i mükerreme ile Medîne-i münevvere arasında Rabig denilen yerde vefât etti. Buyurdu ki:
Hac için Mekke’ye giden, hac ile ilgili diğer vazîfeleri de bitirince, Medîne-i münevvereyi ziyârete gider. Şehre girmeden önce gusül abdesti alır. Medîne-i münevvereye girince gerekli duâyı okur. Sonra Mescid-i Nebevî’ye gelir. Minberin yanında iki rekat namaz kılar. Sonra Peygamber Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerîflerine gelir. Uzakta durur. Duvarlara dokunmaz. Duvarı öpmez. Resûlullah Efendimize selâm verip, gerekli duâları yapar. Sonra, Resûlullah Efendimize ve onun iki sahabesine (Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’e) (radıyallahü anhüma) selâm verir. Perşembe günü Uhud’a gitmek müstehabdır. Burada, Uhud şehidlerinin kabrini ziyâret eder. Her gün Bakî Kabristanına giderek, Hazreti Osman, Hasen bin Ali, Hazreti Fatıma, (radıyallahü anhüm) Resûl-i Ekrem Efendimizin oğlu İbrâhim’in ve diğer Ehl-i beytin kabirlerini ziyâret eder. Sonra Mescid-i Nebevî’ye gelir. Orada namaz kılar. Mescid-i Nebevî’nin yanında bulunan kuyudan su içer ve oradan abdest alır.
Sonra, Peygamber Efendimizin abdest aldığı diğer kuyulardan abdest alır. Bundan kasdı, şifâ ve teberrüktür. Bu kuyular yedi tanedir. Bunları bitirip Medîne-i münevvereden ayrılmaya niyet edince, Resûlullah Efendimize veda etmek için kabr-i şerîflerine gelir. Allahü teâlâdan, tekrar buralara gelmeyi kendisine nasip etmesini, yolculukta her türlü kazadan ve belâdan muhafaza etmesini diler. Sonra iki rekat namaz kılar. Zikredilen bu edeblere riâyet etmek lâzımdır. Memleketine varınca, önce mescide giderek iki rekat namaz kılar. Evine yerleşince, Allahü teâlânın Kâbe-i muazzamayı, Resûlullah Efendimizin kabr-i şerîflerini ziyâret gibi, kendisine bahşettiği büyük nimetleri hatırından çıkarıp, isyana dalarak gaflete düşmemelidir.
Kabul olmuş haccın alâmeti; dünyâya kıymet vermeyip (yani dünyâda Allahü teâlânın haram kıldığı şeylerden ve şüphelilerden sakınıp, mübahlara fazla dalmayıp), âhirete ve âhiret saadetine vesile olacak işlere kıymet vermektir
.
Kullara kibirlenmek yakışmaz
Muzafferüddîn ibn-i Emşâtî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 812 (m. 1409)’da Kâhire’de doğdu. 902 (m. 1496)’da aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ kibri ve gururlanmayı kötülemiş ve yasak etmiştir. Kur'ân-ı kerimde, Nahl sûresinin yirmiüçüncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, kibirli olanları elbette sevmez!) buyurmaktadır.
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), birçok hadis-i şeriflerinde, kibirli olanları kötülemiş, alçak gönüllü olanları övmüştür. Meselâ bir hadis-i şerifte, (Allah rızası için tevâzu edeni, yâni kendini Müslümanlardan üstün görmeyeni, Allahü teâlâ yükseltir) buyurmuştur.
Ehl-i sünnet âlimleri buyuruyor ki: Allahü teâlâ ilim gibi, kudret gibi bütün sıfatlarından kullarına biraz ihsân buyurmuştur. Fakat yalnız üç sıfatı kendine mahsûstur. Bu üç sıfattan hiçbir mahlûkuna vermemiştir. Bu üç sıfatı; kibriyâ, ganî olmak ve yaratmak sıfatlarıdır... Kibriyâ, büyüklük, üstünlük demektir. Ganî olmak, başkalarına muhtaç olmamak, her şey Ona muhtaç olmak demektir. Buna karşılık olarak kullanılan üç aşağı, alçak sıfat vermiştir. Bunlar da, zül ve inkisâr, yâni aşağılık, kırıklık ile ihtiyaç ve fânî olmak, yok olmaktır. Bunun için kibrlenmek, Allahü teâlânın sıfatına, hakkına tecâvüz etmek olur. Kullara kibirlenmek yakışmaz. En büyük günahtır. Hadis-i kudsîde, (Azamet ve kibriyâ bana mahsûstur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azap ederim) buyuruldu. Bunun içindir ki, din âlimleri, tasavvuf büyükleri, her zaman, Müslümanlara tevâzu, alçak gönüllü olmayı emir buyurmuştur.
Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri, yanında Seyyid Ahmed Rıfâ'î ve birçok talebesi olduğu hâlde, bir gün Dicle Nehri kenârında oturmuşlardı. Konuşurlarken kendisinden hâsıl olan kerâmetler, dinleyicileri hayran bırakıyordu. Bunlardan birisi şaşkınlıkla, medh edici bir söz kaçırınca, Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri nefsini kırmak için, (Dünyada, benden aşağı bir Müslüman bulunacağını sanmam) buyurarak, oradakileri gaflet uykusundan uyandırmışlardır.
Bütün peygamberler, her işlerinde, tevâzu göstermiştir. Eshâb-ı kirâmın hepsi de, elbette böyle idi. Halîfe seçerken de, birbirlerini öne sürmeleri, "sen olmalısın" demeleri, tevâzularının pek çok olduğunu göstermektedir.
.
Ebû Bekir'e gidiniz! Namazı o kıldırsın
Ebu'l-Hasen Kehmes Temîmî hazretleri büyük bir hadîs âlimidir. 149 (m. 766) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Mihcân bin Ezre'den (radıyallahü anh) şöyle nakletti: Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile beraber Medîne-i münevverenin dışında bir yere gitmiş, dönüşümüzde, Mescid-i Nebevî'nin kapısına kadar gelmiştik. Orada namaz kılan birisini gördük. Ben dedim ki: "Yâ Resûlallah! Bu falancadır. Medîneliler arasında en çok namaz kılan budur." Bunun üzerine Resûlullah Efendimiz, "Sakın ona bunu duyurma, yoksa helakine vesîle olursun" buyurdular.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle rivâyet ediyor: Resûl-i ekrem bir gün; "Bugün içinizde oruçlu olan var mıdır?" buyurunca; Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh), ben oruçluyum dedi. "İçinizde kim, bugün cenâzede bulundu?" buyurdu. Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh), ben bulundum dedi. Yine "İçinizden kim, bugün bir fakire yemek verdi?" buyurdu. Hazreti Ebû Bekir, ben verdim cevâbını verdi. Sonra "İçinizden kim, bugün hasta yokladı?" buyurdu. Hazreti Ebû Bekir, ben yokladım dedi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem efendimiz "Bu kadar hasletlerin bulunduğu kimse, muhakkak Cennete girer" buyurdu. (Cennete girmekten maksat; hesapsız Cennete girmektir, denilmiştir.)
Âişe (radıyallahü anha) şöyle rivâyet ediyor: Resûlullah Efendimiz rahatsız iken bana, "Ebû Bekir'e (radıyallahü anh) gidiniz! Namazı o kıldırsın!" buyurunca, "Yâ Resûlallah! Ebû Bekir, (insanlara İmâm olmak için) sizin yerinize geçince çok ağlar. Ağlamasından dolayı insanlar onun kırâatini (okumasını) anlayamaz. Ömer çağırılsın, o insanlara namaz kıldırsın" dedim. "Ebû Bekir'e gidiniz! Namazı o kıldırsın" buyurdu."
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle rivâyet ediyor: Resûlullah Efendimiz; "Dün akşam Cebrâil aleyhisselâm bana, Cennetin sekiz kapısını, benim ve ümmetimin gireceği kapıyı gösterdi" buyurdu. Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh) "Yâ Resûlallah! Keşke ben de sizinle olsaydım da, o kapıyı görseydim" diye arz edince, Resûlullah Efendimiz, Hazreti Ebû Bekir'in omuzuna doğru yaklaşıp, "Sen, ümmetimden bu kapıdan ilk giren olacaksın" buyurdu.
.
Allahü teala seni ateşten korusun
Bedreddîn Hüseyn bin Sıddîk hazretleri tasavvuf büyüklerindendir. 850 (m. 1446)’de Yemen’de Ebyât-ı Hüseyin’de doğdu. 903 (m. 1497)’de Yemen’de Aden’de vefât etti. Kıymetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Vera, şüphelilerden temizlenmek ve her an nefisle muhâsebe etmektir.”
“Süfyân-ı Sevrî bir adamı ziyâret ettiği zaman, 'Allahü teala seni ateşten korusun' diye duâ ederdi.”
“El-Evzâî şöyle buyurdu: Bir zaman gelecek ki, ünsiyet sahibi kardeş, helâl bir lokma ve sünnete uygun bir amel o zaman çok az olacak.”
Süleymân bin Yakûb, Bişr-i Hafî’den nasîhat isteyince: “Ekmeğin nereden geldiğine bak! Ateşi talep etme!” buyurdu.
“Kim Allahü teâlâya yaklaşırsa, insanlardan uzak kalır.”
“İnsanların sırlarını ortaya çıkaracak sorular sorma.”
“Bugün ilim, onu vasıta yapıp karnını doyuranların eline geçti.”
“Nefsim, için en güvendiğim amelim, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbına sevgi ve hürmetimdir.”
“Her kim bir binek ve yük hayvanına 'Lanet olsun' derse, o hayvan (hâl diliyle) der ki: Âmin, lâkin yüce Allaha hangimiz daha fazla âsi ise, lanet onun üzerine olsun!”
“Yüce Allahı seviyor musun?” diye sana sorsalar, sükût et. Zîrâ, eğer (hayır) dersen kâfir olursun. (Evet) dersen, hareketlerin O’nu sevenlerin hareketlerine benzememektedir. Onun için sahtekâr olursun.”
“Âdemoğlundan herkesin kalbinde iki mekân vardır. Birisinde melek, diğerinde şeytan vardır. Allahü teâlâyı andığı zaman, bu, şeytanın hoşuna gitmez ve bir tarafa çekilir. O kimsenin kalbine bir şey yapamaz. Allahü teâlâyı anmadığı zaman, gagasını onun kalbine koyar ve ona vesvese verir.”
“Gâfil (alışveriş ile ve başka işlerle meşgul olmak sûretiyle Allahü teâlâyı anmaktan uzak kalan) kimseler arasında Allahü teâlâyı ananlar, dinsizlerle muharebeden kaçan kimseler arasında sabredip muharebe eden kimseler mesabesindedir.”
“Bir kimse Allahü teâlâyı anmadan yürürse, üzerinde noksanlık olarak yürümüştür. Bir kimse Allahü teâlâyı anmadan yatağına girerse, üzerinde bir noksanlık olarak yatağına girmiştir.”
“Bir dağ (diğer) bir dağa (o mahalde bilinen) ismi ile (hitabederek); 'Ey falan! Sana Allahü teâlâyı zikreden (anan) birisi uğradı mı?' diye seslenir. 'Evet uğradı' derse, (soru soran dağ, arkadaşı olan dağa böyle birisinin uğrayıp, onun için böyle bir hayırlı hâlin hâsıl olmasından) sevinir. (Hattâ ona hâsıl olan fâidelerden, kendisine de birazcık ulaşmasını ümit eder. Böyle bir hâlin kendisinde hâsıl olmamasından dolayı da üzülür.)”
.
Hiç eksilmeyen yemek ve su
Hüseyin bin Abdürrahmân hazretleri hadîs, kelâm ve Şafiî fıkıh âlimidir. 779 (m. 1377)’de Yemen’de doğdu. 855 (m. 1451)’de Ebyât-ı Hüseyin’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resulullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mucizelerinden biri de yiyeceklerin çoğalması idi. Ebû Eyyûb-i Ensârî (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah efendimize ve Ebû Bekir’e (radıyallahü anh) yetecek kadar yemek yaptık. Davette Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Haydi, Ensâr eşrafından otuz kişi çağırınız.” Çağırdım; geldiler, yediler ve doydular. Efendimiz tekrar “Haydi, altmış kişi çağır” buyurdular. Altmış kişiyi de çağırdım. “Yetmiş kişi daha çağır” buyurdular. Onları da çağırdım. Geldiler, yediler, içtiler. O yemeği hâlâ bitiremediler. Çağırdıklarımdan hiçbiri, Müslüman olup bî’at etmeden çıkmadılar. O gün yemeğimden tam yüz seksen kişi yedi.”
Abdurrahmân bin Ebû Bekr (radıyallahü anhüma) anlattı: “Resûlullah efendimiz ile beraber yüz otuz kişiydik. Bir ölçek undan hamur yoğuruldu, bir koyun kesildi, içindeki ciğer ve benzeri kısımları kızartıldı, kavruldu. Allaha yemîn ederim ki, yüz otuz kişinin hepsine ondan bir parça verildi ve yediler. Sonra o koyundan iki büyük tabak yemek yapıldı. Hepimiz doyasıya yedik. Sonra o iki tabakta hâlâ yemek kalmıştı. Onu da deveme yükledim.”
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) anlattı: “Resûlullah efendimizin seferlerinden birinde, Eshâb-ı kirâm çok acıkmıştı. Durumu Peygamber efendimize anlattık. Peygamberimiz; (Herkes yanındaki azık artıklarından getirsin) buyurdular. Eshâbdan birisi, bir avuç dolusu buğday getirdi. Bazıları bundan biraz daha çok getirdiler ki, en fazla getireninki bir ölçek hurma idi. Onların hepsini deriden bir yaygı üzerine topladı. Seleme-tübnü-Ekvâ (radıyallahü anh) dedi ki: Hepsi, bir dişi keçinin cüssesi kadar idi. Resûlullah efendimiz, herkese kaplarını getirmesini emir buyurdular. Hepsi geldi ve orduda kabını doldurmadık tek bir insan kalmadı. Buna rağmen yine de bitmemişti.”
Hazreti Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) anlattı: “Resûlullah efendimiz, Abdülmuttaliboğullarını davet etti. Kırk kişi geldiler. Onların içinde bir küçük deveyi yiyebilecek ve büyük bir kap suyu içebilecek kabiliyette kimseler vardı. Efendimiz, onlara iki avuç kadar bir yemek yaptı. Yediler ve doydular. Yemekten hiç eksilmemişti. Sonra büyük bir maşrapa su getirttiler. Onu da herkes kana kana içtiler. O dahi sanki içilmemiş gibi duruyordu.”
.
Vahyi ve kitapları inkâr ettiler
Seyyid Ebû Bekr ibn-i Ehdel hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 984 (m, 1576)’da Yemen’de doğdu. 1035 (m. 1626)’da orada vefât etti. İsm-i a'zam hakkında buyurdu ki:
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe hazretleri ism-i a’zamın “Allah” lafza-i celali olduğunu söylemiştir. Nitekim Allahü teâlâ, Resûlüne En’âm sûresinin doksanbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyuruyor: “Yahudiler, Allahın kadrini gereği gibi tanıyamadılar. Çünkü; “Allah hiçbir insana, hiçbir şey indirmedi” dediler. (Vahyi ve kitapları inkâr ettiler.) Onlara de ki: “Mûsâ’nın insanlara bir nûr ve hidayet olarak getirdiği ve sizin de parça parça kâğıtlar hâline koyup (işinize geleni) açıkladığınız; fakat çoğunu gizlediğiniz o kitabı kim indirdi? Sizin bilmediğiniz ve atalarınızın da bilmediği şeyler, size (Peygamber diliyle Kur’ân’da) öğretilmiştir. Ey Resûlüm, sen, Allah (o kitabı indirdi) de. Sonra onları bırak daldıkları batakta oynaya dursunlar.”
İmâm-ı a’zamın talebelerinden bir kısmı bunun için bazı delîller de getirmişlerdir. Bunlardan bazıları şunlardır:
Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma; “Şüphesiz ki ben Allahım” diye hitâb buyurdu. Eğer Allahü teâlânın ondan daha büyük ismi olsa idi, onunla hitâb buyururdu. Allah, lafza-i celâlinde bulunan husûsiyet, Allahü teâlânın diğer isimlerinde bulunmaz. Meselâ “Allah” lafza-i celâlinin evvelinde bulunan elif çıkarılınca “lillah” kalır. Bundan sonra bulunan lâ atılınca “lehü” kalır. Sonra lam da atılınca geriye “Hû (Hüve)” kalır. Bunların hepsi de Allahü teâlânın ismi şerîfine delâlet etmektedir. “Allah” lafza-i celâli ile, Allahdan başkası isimlendirilmemiştir. Bu, meâlen; “Allah, bütün göklerle yerin ve aralarındakilerin Rabbidir. O hâlde, O’na ibâdet et ve O’na ibâdet etmekte sabret. Hiç sen Allahın ismini taşıyan başka birini bilirmisin?”
Meryem sûresi altmışbeşinci âyet-i kerîmesinin tevillerinden birisidir. “Allah” lafza-ı celâli tesniyye ve Cem (çoğul) olmaz. “Allah” lafza-i celâline mahsûs olmak üzere “Yâ Allah” derken nidâ edatı olan ye harfi ile harfi tarîf olan elif ve lam harfleri birlikte gelmiştir. Bu durum Allahü teâlânın diğer ism-i şerîflerinde olmaz. Meselâ “Yâ er-Rahmân, yâ er-Rahîm” denmez. Fakat elif-lamsız olarak yâ Rahmânü, yâ Rahîmü denir.
.
Ya cennet, ya cehennem
Muhammed bin Ali el-Vâsıtî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden olup İbn-i Ebissakrî diye tanınır. 409 (m.1018)’de doğdu. 498 (m.1105)’de Irak’ta Vâsıt’ta vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın, insanlara Peygamberleri göndermesi en büyük nîmettir. O büyük insanların mübarek varlıkları olmasaydı, bu âlemi yaratanın varlığını, biz kısa akıllı insanlara kim gösterirdi? İnsan aklı, o büyüklerin nûrları ile aydınlanmadıkça, bunu bulamıyor. Peygamberler olmadıkça, bizim düşüncelerimiz, doğru yola yaklaşamıyor. Dağda yetişip, hiçbir peygamberi, hiçbir dini duymayıp puta tapan müşrikler, Cehennemde sonsuz kalmazsa, Cennete girmesi lâzım gelir. Bu da olamaz. Çünkü müşriklere, Cennet haramdır, yâni yasaktır. Bunların yeri Cehennemdir. Nitekim, Allahü teâlâ, Mâide sûresi yetmişbeşinci âyetinde, İsâ aleyhisselâmın meâlen, (Allahü teâlâdan başkasına tapanlar, başkalarının sözlerini Onun emirlerinden üstün tutanlar, Cennete giremez. Onların konacağı yer Cehennemdir) dediğini beyan buyurdu.
Âhırette Cennet ile Cehennemden başka yer de yoktur. "A'râf"da kalanlar, bir müddet sonra Cennete gideceklerdir. Sonsuz kalınacak yer, ya Cennettir, ya Cehennem! Bunlar hangisinde kalacaktır? Bu müşrikler, ne Cennette, ne Cehennemde kalmayacak, âhırette dirildikten sonra, hesâba çekilip, kabahatleri kadar mahşer yerinde azab çekecektir. Herkesin hakkı verildikten sonra, bütün hayvanlar gibi, bunlar da, yok edileceklerdir. Bir yerde sonsuz kalmayacaklardır. Böyle kimselerin sonsuz olarak Cennette kalacaklarını söylemek, nasıl çok yersiz ise, sonsuz azap çekeceklerini söylemek de, öyle yersiz oluyor. Kâfirlerin çocukları da böyle olacaktır. Çünki Cennete girmek, îman iledir. Yâ kendisi iman etmiş olacak veya imanlının çocuğu olduğu için, yâhud ana-babası birlikte mürted olunca, kendisi Dâr-ül-islâmda kaldığı için imanlı sayılmış olacaktır. Dâr-ül-islâmda bulunan müşriklerin çocukları ve zimmîlerin çocukları da Dâr-ül-harbdeki kâfirlerin çocukları gibidir. Çünkü bu çocuklarda iman yoktur. Bunlar Cennete giremez. Cehennemde sonsuz kalmak da, teklîften sonra, inanmamanın cezâsıdır. Çocuk ise, mükellef değildir. Bunlar hayvanlar gibi, diriltilip, hesapları görüldükten sonra, yok edileceklerdir. Eskiden, bir Peygamberin vefâtından sonra, çok vakit geçip, zâlimler tarafından din bozulup, unutulduğu zamanlarda yaşayıp, Peygamberlerden haberi olmayan insanlar da kıyâmette böyle sonradan, tekrar yok edileceklerdir.
.
Mazlumun duâsı reddolunmaz
Bedreddîn ibn-i Demâmînî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 763 (m. 1362)’de İskenderiyye’de doğdu. 827 (m. 1424)’de, Hindistan’ın Kelbercâ şehrinde vefât etti. Buyurdu ki:
Duâ âdabından bir kısmı şunlardır: 1- Duâ ederken, günâhını itirâf etmek. 2- Duâ ederken Resûlullah efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirilen sahîh duâları tercih etmek. Çünkü Peygamber efendimizden bildirilen duâlar, başka duâlara hacet bırakmamıştır. 3- Güzel mana ve maksatları veya Allahü teâlâya senayı ihtivâ eden duâlarla duâ etmektir. 4- Duâ eden, önce kendisine, sonra ana-babaya ve diğer müminlere duâ etmelidir. Allahü teâlâ, İbrâhim aleyhisselâmın meâlen şöyle duâ ettiğini bildirdi: “Ey Rabbimiz! Hesap kurulacağı kıyâmet günü, beni, ebeveynimi ve bütün müminleri bağışla.” (İbrâhim-41). Nûh aleyhisselâmın duâsı, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirildi: “Ey Rabbim! Kâfirlerden hiç kimseyi yeryüzünde bırakma.” (Nûh-28)
5- Eğer duâ eden imâm ise, yalnız kendisine duâ etmemelidir. 6- Allahü teâlâdan azîmle istemektir. 7- İstekle duâ etmelidir. 8- Duâyı kalbden yapmalıdır. Duâ yaparken kalbi hazır bulundurmalıdır. (Yani kalbi başka düşüncelerden temizlemelidir.) 9- Allahü teâlânın, duâsını kabul edeceğini ümîd ederek duâ etmelidir. 10- Duâyı birkaç kere tekrar etmelidir. Duâyı en az üç kere tekrar etmelidir.
Duâları kabul olanlar: 1- Çaresiz ve muhtaç olan. 2- Mazlumun duâsı. 3- Babanın duâsı... Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Üç duâ kabul olur. Bunların kabul olmasında şüphe yoktur. Bunlar; babanın duâsı, yolcunun duâsı ve mazlûmun duâsıdır” buyuruldu. 4- Âdâletli devlet reîsinin duâsı. (Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Üç kimsenin duâsı reddolunmaz: 1- Adâletli devlet reîsinin duâsı. 2- İftar vakti oruçlunun duâsı. 3- Mazlumun duâsı” buyuruldu.
5- Sâlih kimsenin duâsı. 6- İtaatkâr evlâdın ana-babasına duâsı. 7- Yolcunun duâsı. 8- İftar vakti oruçlunun duâsı. 9- Müslümanın mümin kardeşine gıyabında yaptığı duâ, (Böyle bir duâ, riyadan uzak ve ihlâsa daha yakındır.) 10- Başkasına zulmü kastederek veya akrabası ile alâkayı kesmeye götüren bir şey ile duâ edilmediği veya “Duâ ettim de kabul olmadı” demediği müddetçe, bir kimsenin yaptığı duâ kabul olur.
.
Kadınlar câmide itikaf yapamaz
Mehmed Salih Efendi 96. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Medrese tahsilini tamamlayınca Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'ye intisap ederek onun damadı oldu. Çeşitli şehirlerde kadılıktan sonra, Anadolu, sonra Rumeli Kadıaskerliği, nihayet Şeyhülislâmlığa getirildi. 1175 (m. 1762)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kadın, namaza dururken, ellerini omuzlarına kadar kaldırır. Ellerini kol ağzından dışarı çıkarmaz. Sağ avucu sol üzerinde olarak göğüs üstüne kor. Rükûda az eğilir. Belini kafası ile düz tutmaz. Rükûda ve secdede parmaklarını açmaz. Birbirlerine yapıştırır. Ellerini dizleri üzerine kor. Dizlerini büker. Dizlerini tutmaz. Secdede kollarını, karnına yakın olarak yere serer. Karnını uyluklarına yapıştırır. Teşehhüdde, ayaklarını sağa çıkararak yere oturur. El parmaklarının ucu dizlerine uzanır.
Erkekler de dizi kavramaz. Parmakları birbirlerine yapışık olur. Kendi aralarında veya erkeklerin cemaatinde imam ile kılmaları mekruhtur. Cuma ve bayram namazı kılması farz değildir. Kurban Bayramında farz namazlardan sonra (Tekbîr-i teşrîki) sessiz okur. Sabah namazını geç kılması müstehab değildir. Namazlarda yüksek sesle okumaz.
Kadınların başlarındaki saçlarını, kazımakla veya kesmekle yâhut ilaç ile izâle, yâni yok etmeleri tahrîmen mekruhtur. [Erkeklere benzetmemek şartı ile saçlarını kulaklara kadar kısaltmalarının câiz olduğu anlaşılmaktadır.] Kadının ezan ve ikâmet okuması mekruhtur. Zevci veya mahremi yanında olmadan sefere çıkamaz. Hacda başını açmaz. Safâ ile Merve arasında, özürlü iken de, sa'y yapar. Tavâfı Kâbe'den uzak olarak yapar. Hutbe okumaz. Çünkü, sesinin avret olması sahihdir. Hacda mest giyer. Kadın, cenâze taşımaz. Mürted olunca öldürülmez. Had ve kısas davalarında şâhitliği kabul edilmez. Câmide itikaf yapmaz. Ellerini, ayaklarını, kına ile boyaması câizdir.
Mirasta ve şâhitlikte ve fakir akrabâya nafaka vermekte erkeğin yarısıdır. Muhsine (hür, afif) kadın mahkemeye çağrılmaz. Hâkim veya vekîli, onun evine gider. Genç kadın, yabancı erkeğe selâm ve başsağlığı ve aksırana bir şey söylemez ve kendine söylenince cevap vermez. Yabancı erkekle bir odada yalnız kalmaz.
.
İşte bunlar hakikat ehlidir
Ebü’s-Sâdât Aksarâyî hazretleri fıkıh ve tefsîr âlimidir. Aslen Aksaraylıdır. 790 (m. 1388) de doğdu. 859 (m. 1455)’de Harem-i şerîfte vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Hazreti Davud’a (aleyhisselâm) vahyetti ki: "Yâ Dâvûd! Sevdiğinden bir şey saklayan sevgili hiç görülmüş müdür? İyi kimselerin, bana muhabbeti artar. Benim de onlara her an artmaktadır. Beni arayan bulur. Benden başkasını arayan, beni kaybeder. Kulumun en büyük işi benim muhabbetim olursa, onu kendi zikrimle rahatlatırım. Onu sever, aramızdaki mesafeyi kaldırır ve perdeyi aralarım. Herkes gaflet içinde beni unutmuş iken, o ayık olur. İşte bunlar, hakikat ehlidirler.
Sevgimi, kalbi ve dili ile beni zikredene verdim. Kalbine muhabbetimi yerleştirdim. Benden râzı olursan, ben de senden râzı olurum. Verdiklerime şükredersen, iki cihanda azîz ederim. Gönderdiğim belâlara sabretmeyenler, bizden bir talepte bulunmasınlar. Ben bir kulumu sevince, onun kalbini korkumla doldururum. Bana kavuşmak için onu şevk sahibi yaparım. Bundan sonra o kul, tâatıma cân-ı gönülden koşar. Dostlarımı, kubbelerimin altında gizlerim. Onları, ancak sevdiklerime tanıtırım. Onlara müjdeler, saadetler olsun. Beni unutanı bile unutmam, dâima beni zikredeni hiç unutur muyum? Ben, cimrilere bile ihsânlarımı bolca yağdırırken, nasıl olur da cömertlere cimrilik ederim! Dileği olan kullarıma müjdele! Ben merhametliyim, kullarıma acırım. Bana severek kulluk yapanı, Cennetime koyarım. Bana kulluk etmeyeni de, Cehenneme hiç acımadan atarım. İzzetime, celâlime yemîn ederim ki, ancak beni arzu edenler, bana yakın olurlar. Beni seveni (imtihan için veya derecelerini yükseltmek için) belâlara düçâr ederim. Benden kaçmak isteyeni de yakarım. Günahkâr olanlara benim gafûr (mağfiret edici, bağışlayıcı) olduğumu bildir. Korkarak bana gelenlere azâb etmem. Beni severek geleni, ayrılık üzüntüsüne sokmam. Utanarak bana yöneleni, kıyâmet günü utandırmam. Cennetim, rahmetimden ümidini kesmeyenleredir. Yaptığı hatâyı, benim affımdan daha büyük bilenlere gadab ederim. Bir kimsenin cezasını hemen vermek istesem, önce rahmetimden ümidini kesenleri cezalandırırım. Fakat acele etmek benim şânımdan değildir. Geceleri sevdiklerimin kalbine tecellî ederim. Onlar, benimle huzûr içinde kelâm ederler. Benim sevdiğim, hayra ehil olan kullara saadetler olsun. Onların yeri ne kadar güzeldir.”
.
Dünyânın âfeti şiddetli istektir
Bahâeddin Erzincânî hazretleri ilk Halveti şeyhlerindendir. Erzincan'ın Kerliç kasabasında doğdu. Gördüğü bir rüya üzerine Şirvan'a gidip Yahyâ Şirvânî'ye intisap etti, icazet ile halife tayin edilerek Erzincan'a gönderildi. 868'de (m. 1464) orada vefat etti. Buyurdu ki:
“Dört şey vardır ki, ilmi az da olsa da insanı Allah indinde ve insanlar arasında en yüksek dereceye çıkarır. Bunlar; hilm (yumuşaklık), tevâzu, cömertlik ve güzel ahlâktır. Bunlar, îmânın kemâlindendirler.”
“Düşmanlarına, onlara bildirmeden iyilik yapmak, kişinin kemâlindendir. İşte bu, Allahü teâlânın ahlâkı ile ahlâklanmaktır. Çünkü Allahü teâlâ, düşmanı olarak bildirdiklerine de devamlı iyilikte bulunmaktadır.”
“İslâmiyetin başlangıcı teslimiyet, îmânın başlangıcı ise rızâdır. En kıymetli amel edebdir. İmânın âfeti, inkârdır. Amelin âfeti, tembelliktir. İlmin âfeti, iddia sahibi olmaktır, irfan sahibinin âfeti, kendini kabûl ettirmeye çalışmasıdır. Aklın âfeti, zulüm yollarına düşmesidir. Sevginin âfeti, şehvet yolunu tutmasıdır. Sabrın âfeti, Allahü teâlâdan başkasına şikâyette bulunmaktır. Zenginliğin âfeti, tamahtır. Azîzliğin âfeti, kibirdir. Cimriliğin âfeti isrâftır. Tevazuun âfeti, Allahü teâlâdan başkasının önünde eğilmektir. Dünyânın âfeti, şiddetli istektir. Sözün âfeti, noksanlıktır. Adâletin âfeti, intikam duyguları taşımaktır.”
“Dîn âlimlerinine dil uzatmaktan sakının. Çünkü onlar, Allahü teâlânın isim ve sıfatlarının kapıcılarıdır. Velîleri inkârdan sakının. Zîrâ onlar, Allahü teâlânın zâtının kapıcılarıdır.”
“Âlim, müctehidlerin ve mukallidlerin sözlerini kitâb ve sünnetle karşılaştırıp her bir sözün kaynağını bilmeyince, bize göre onun ilimdeki makamı kâmil olmaz. Bilince de işte burada avvâm mertebesinden çıkar ve âlim ismine hak kazanır. Âlimler için ilk makam burasıdır. Sonra buradan derece derece yükselir, hattâ Kur’ân-ı kerîmin bütün hükümlerini ve edeblerini Fâtiha sûresinden çıkarır. Sonra buradan da yükselir. Kur’ân-ı kerîmin bütün hükümlerini, müctehidlerin ve kıyâmete kadar onların mezheblerindeki âlimlerin bütün sözlerini, dilediği herhangi bir harften çıkarır. Sonra bundan daha ileri ve olgun olan bir dereceye yükselir. Bize göre kâmil âlim, işte budur.”
.
Allahü teala seni ateşten korusun
Mahmûd ibn-i Beylûnî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Haleb’de doğdu. 1007 (m. 1598)’de Mısır’da vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Bunlardan bazıları:
“Bir kimse bize, hadîs anlat dediği zaman anla ki, bize kolaylık göster, demek istiyor.”
“Kişinin ameli az olursa, düşünce ve sıkıntıya müptela olur.”
“Şöhreti seven kimse, Allahtan korkmaz.”
“Ölümü hatırladığın zaman, dünyânın güzelliği ve şehvetleri senden gider.”
“Kötülüklerini gizlediğin gibi iyiliklerini de gizle.”
“Marifetten mahrum kalan kimse, ibâdetinin tadını bulamaz.”
“İki haslet vardır ki, kalbe sıkıntı verir: Çok konuşmak çok yemek.”
“Kul, kendisiyle nefsin arzuları arasına demirden bir duvar koymadıkça, kulluğun tadını alamaz.”
“Bir kul Kur’ân-ı kerîmi hatmederse, melekler onun iki gözü arasını öperler.”
“Kişi gazâbını yenmedikçe, takvâ sahibi olamaz.”
“Kim Allahü teâlâdan dünyâyı isterse, Allahü teâlâ da onun dünyâda uzun zaman kalmasını ister.”
“Müminin izzeti, insanlardan uzak durmasıdır. Şerefi ise gece namaz kılarak ayakta durmasıdır.”
“Ana ve babanın evlâtlarına duâları bir peygamberin ümmetine olan duâsı gibidir.”
“Vera, şüphelilerden temizlenmek ve her an nefisle muhâsebe etmektir.”
“Süfyân-ı Sevrî bir adamı ziyâret ettiği zaman, Allah seni ateşten korusun diye duâ ederdi.”
“El-Evzâî şöyle buyurdu: Bir zaman gelecek ki, ünsiyet sahibi kardeş, helâl bir lokma ve sünnete uygun bir amel o zaman çok az olacak.”
Süleymân bin Ya’kûb, Bişr-i Hafî’den nasîhat isteyince: “Ekmeğin nereden geldiğine bak! Ateşi taleb etme!” buyurdu.
“Kim Allahü teâlâya yaklaşırsa, insanlardan uzak kalır.”
“İnsanların sırlarını ortaya çıkaracak sorular sorma.”
“Bugün ilim, onu vasıta yapıp karnını doyuranların eline geçti.”
“Nefsim, için en güvendiğim amelim, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbına sevgi ve hürmetimdir.”
“Her şeyin bir zekâtı vardır. Aklın zekâtı da uzun uzadıya hüzünlenmek (ve derin düşünmektir). Bu yüzdendir ki, Resûlullahın hüznü aralıksız ve kesintisizdi.”
“Fâsıkın yüzüne gülen bir kimse, Müslümanlığı tahrip etmek için çabalamıştır.”
“Her kim bir binek ve yük hayvanına 'Lanet olsun' derse, o hayvan (hâl diliyle) der ki: Âmin, lâkin yüce Allaha hangimiz daha fazla âsi isek, lanet onun üzerine olsun!”
.
Duanın kabul olması için
Ebû Bekr-i Belhî hazretleri Hanefi fıkıh âlimlerindendir. Afganistan’da Belh şehrinde doğdu. Büyük âlimlerden fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra buraya kâdı tayin edildi. 559 [m. 1165]’de vefât etti. Makâmât kitâbı meşhûrdur. Bu kitabında buyuruyor ki:
Kur’ân-ı kerim okuyup (sadakallahül azîm) dedikten sonra, (Sübhane rabbike) âyetini, Fâtiha ve salevât-ı şerifeyi okumalıdır. Hazret-i Ali “radıyallahü anh” diyor ki: Peygamber efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” (Bir meclisin, yani bir dersin, bir kitabın veya Kur’ân-ı kerim okumanın sonunda “Sübhane rabbike rabbil izzeti amma yasifun…” âyetini, sonuna kadar okuyana Kıyamette çok sevab verilir) buyurdu.
Namazlardan ve dualardan sonra Fâtiha okumanın önemi hakkında İslam âlimleri buyuruyorlar ki: Fâtiha sûresi duaların en iyisini bildirmek için nazil oldu. Herkesin birlikte yüksek sesle okumaları yasaktır. İmam, 'Fâtiha' dediği zaman, herkesin sessizce okumaları iyi olur. Çünkü duaların sonunda hamd etmek müstehabdır. Hamd etmenin en iyisi de, Fâtiha okumaktır. Farzla sünnet arasında okumak ve isteklerine kavuşmak için okumak mekruhtur.
Fâtiha’dan önce salevat-ı şerife de okunmalı. Duaya başlarken ve bitirince salevat okumak duanın kabul olmasına sebep olur. Hadis-i şerifte (Dua ile Allah arasında perde vardır, salevat getirilince perde açılır ve dua kabul olur) buyuruldu.
Bir yere toplanırken, oradan dağılırken, abdest alırken, abdestten sonra, kitap okurken, dînî sohbete ve önemli işlere başlarken salevat okumak müstehabdır. Hadis-i şerifte (Allah’a hamd ve Resulüne salevatla başlanmayan her önemli işin neticesi hayırlı olmaz ve her bereketten mahrum olur) buyuruldu. Duanın başında ve sonunda salevat okumalı, yani Peygamber efendimize dua edilmeli. Allahü teâlâ, salevatı kabul eder. Duanın başı ve sonu kabul olunca ortasının kabul olmaması düşünülemez.
Hamd ve salevat getirmek ise, iki kanat gibidir. Kuş kanatsız uçamadığı gibi, dualar da hamdsiz ve salevatsız yapılırsa, kabul olma ihtimali çok zayıftır. Hamd etmenin en güzeli de Fâtiha okumaktır. Resulullah efendimize okunan dua, yani salevat kabul olacağı için, kabul olmuş iki dua arasında edilen dualar da, kabul olur.
Duânın kabul olduğu vakit
Sa’deddîn ibn-i Deyrî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh, tefsîr, kelâm âlimlerinin büyüklerindendir. 768 (m. 1367)’de Kudüs’te doğdu. 867 (m. 1462)’de Mısır’da vefât etti. Buyurdu ki:
Duânın kabul olduğu vakitler: Duânın, şu vakitlerde daha çok kabul olacağı ümit edilir. Kadir gecesi, Arefe günü, ramazan ayında, cuma gecesi, cuma günü, gece yarısı, gecenin ikinci yarısında, gecenin ilk üçte birinde, gecenin son üçte birinde, seher vaktinde, cuma saatinde (Bu saatin vakti İmâmın hutbede minbere oturması ile cuma namazının eda edilmesine kadar olan zamandır denilmiştir. Bu vakit hakkında çeşitli rivâyetler vardır. İmâm-ı Nevevî buyurdu ki: “Sahîh ve doğru olan, Sahîh-i Müslim’de Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den rivâyet edilen hadîs-i şerîfte sabit olandır. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “(Duânın kabul olduğu vakit) İmâmın minberde oturmasından, selâm vermesine kadar olan müddettir.”
Hülâsa; duânın kabulünün ümit edildiği vakit tam belirli olmayıp, muhtelif vakitler arasında bulunmaktadır.) Ezan ile ikâmet arasında, Allah yolunda cihâd için saf tutulduğu sırada, harb kızıştığı zaman, farz namazlardan sonra, secdelerde, Kur’ân-ı kerîm okuduktan sonra (bilhassa hatim ettikten sonra), zemzem suyu içildiğinde, (İbn-i Abbâs’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Zemzem suyu ne için içildi ise, onun için olur. Eğer şifâ bulmak için içersen, Allahü teâlâ sana şifâ verir. Korunmak isteyerek onu içersen, Allahü teâlâ seni korur. Susuzluğunu gidermek için içersen, Allahü teâlâ senin susuzluğunu giderir.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) zemzem suyunu içerken; “Allahım senden faydalı ilim, bol rızık ve her hastalıktan şifâ dilerim” derdi.) Meyyitin (ölünün) yanına gelindiği zaman, (Resûlullah buyurdu ki: “Hastaya veya meyyitin yanına gittiğiniz zaman hayır söyleyiniz. Çünkü melekler, sizin söylediklerinize âmin derler.”) Horoz öttüğü vakit, (Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Horoz sesini duyduğunuz zaman, Allahü teâlânın fadlından (lütuf ve ihsânından) isteyiniz. Şüphesiz horoz, meleği görmüştür” buyuruldu. İbn-i Mâce ve İmâm-ı Ahmed’in rivâyet ettikleri hadîs-i şerîfte ise; “Horoz sesini duyduğunuz zaman, Allahü teâlânın fadlından isteyiniz. Şüphesiz horoz, meleği görmüştür. Merkep sesini işittiğinizde, Allahü teâlâya sığınınız. Şüphesiz o, şeytanı görmüştür” buyuruldu.)
.
Nefslerine aldananlara şefaat edeceğim
Ubeydullah Ukberî hazretleri hadîs, kelâm ve Hanbelî fıkıh âlimidir. 304 (m. 917)’de doğup, 387 (m. 997)’de Irak’ta Ukbera’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Bir Müslüman, güzel ahlâk sayesinde, gündüzleri oruç tutan, geceleri ibâdet eden kimselerin derecesine kavuşur.”
“Kuvvetli ve kahraman pehlivan, herkesi yenen kimse değildir. Kuvvetli pehlivan, ancak öfke zamanında nefsine hâkim olan ve öfkesini yenen kimsedir.”
“Kızgın kimse ayakta ise otursun, kızgınlığı devam ederse yan yatsın.”
“Kızgınlık, şeytanın vesvesesinden hâsıl olur. Şeytan ateşten yaratılmıştır. Ateş, su ile söndürülür. Gazâba gelince, öfkelenince abdest alınız.”
“Kalbinde zerre kadar kibir (küfür) bulunan kimse, Cennete giremez.”
“Gıybetten uzak olunuz, çünkü gıybet, zinâdan fenâdır. Zinânın tövbesi kabul edilir ama, gıybet edilen helâl etmeyince, gıybet edenin tövbesi kabul edilmez.”
“Mirâc gecesi Cehennemi bana gösterdiler. Etleri parça parça edilip, ağızlarına konduğu birtakım insanları gördüm. Kendilerine, bu kokmuş etleri yiyin diyorlardı. Bunların kimler olduğunu suâl ettim. Cehennem meleklerinin reîsi Mâlik; bunlar gıybet edenlerdir, gıybet edenler, şeytanın dostlarıdır, dedi.”
“Nefslerine aldananlara şefaat edeceğim. Kıyamette, kum sayısından daha çok kimseye şefaat ederim. Kıyamette 'Ya Rabbi, zerre kadar imanı olanı Cennete koy!' diyeceğim. Hepsi şefaatimle Cennete girecek.”
“Bir kimse, dünyâda din kardeşinin hakkını korursa, Allahü teâlâ, bir melek göndererek onu Cehennem azâbından korur.”
“Hased etmekten sakınınız. Biliniz ki, ateş odunu yok ettiği gibi, hased de, iyilikleri yok eder.”
“Koğuculuk yapan Cennete giremez.”
“Müslümanın, din kardeşine üç günden fazla dargın durması helâl değildir. Üç günden fazla bir kimseye dargın olduğu hâlde ölen kimse, Cehenneme gider.”
“İmânı kâmil olan kimse, sevdiği kimseyi, ondan gördüğü menfaat için değil, sırf Allahü teâlânın rızâsı için sever. Gerçek îmân da budur.”
“Allahü teâlâ, kıyâmet gününde öyle insanlar haşreder ki, yüzleri nurlu olup, inciden yapılmış minberlere (koltuklara) oturacaklar. Bütün insanlar onlara imreneceklerdir. Onlar ne peygamberler, ne de şehidlerdir. Onlar, çeşitli uzak memleketlerden bir araya gelmiş, Allah için birbirini seven, bir arada Allahü teâlâyı zikreden kimselerdir.
.
Onların, açlıktan yüzleri sararmıştı
Ahmed Veliyyüddîn hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 813 (m. 1410)’da Kâhire’de doğdu. 891 (m. 1485)’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Kur’ân-ı kerîmin, Ramazân-ı şerîfte inmesiyle ilgili olarak; “Kur’ân-ı kerîmin ilk inmeye başladığı gece, Ramazân-ı şerîfin yirmi yedinci gecesidir. Yahut Kur’ân-ı kerîm Kadir gecesinde bir defada dünyâ göğüne inmiş, sonra peyderpey indirilmiştir. Bu geceye Kadir gecesi denmesi, işlerin takdîr olunduğu gece olmasındandır. Kadir, takdîr manâsındadır. Yahut da Kadir gecesi denmesi, diğer gecelerden şerefli olmasındandır” buyuruldu.
Fakirliğin fazileti izah buyurulan kısmında; “Sadakalarınızı o fakirlere verin ki, onlar, Allah yolunda çalışmaya koyulmuşlardır; öteye beriye koşup kazanamazlar. Dilenmekten çekindikleri için, tanımayanlar onları zengin zanneder. Ey Resûlüm! Sen onları simalarından tanırsın. Onlar, iffetlerinden ötürü, insanları rahatsız edip bir şey istemezler. Siz malınızdan, bunlara ne harcarsanız, muhakkak Allah onu hakkıyla bilicidir.” (Bekâra-273) meâlindeki âyet-i kerîme şöyle tefsîr edilmektedir: Bu âyet-i kerîme Eshâb-ı Suffa hakkında gelmiştir. Bunlar dört yüz kişi kadar olup, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidinin sofasında bulunurlardı. Evleri, yakınları ve dünyalık hiçbir şeyleri yoktu. Namaz kılarlarken, rükû’a vardıklarında, avret mahalleri açılmasın diye, eski olan elbiselerini öne çekerlerdi. Birisi bir yemek yese ve yemeği artsa, onlara götürürdü. Katâde (radıyallahü anh) bu âyet-i kerîmedeki ihsâr kelâmını; nefislerini Allah yolunda hapsetmişlerdi. Yani Hak teâlâya tâatle meşgul olurlar, Allah yolundaki gazâyı, geçim için istemezlerdi. Dilenme kapısını tamamen kapattıklarından, onları tanıyanlardan başkası, onların ihtiyâcı olduğunu bilmezdi.
İmam-ı Mücâhid, “Onlar, yüzlerindeki huşûdan tanınırlardı” buyuruyor. Dahhâk (radıyallahü anh), “Açlık sebebiyle, yüzleri sararmıştı” buyuruyor. İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma), “Akşam yiyecek bulsalar, sabah yiyecek istemezler, sabahleyin yemek yeseler, akşam yemek aramazlardı” buyurdu.
.
Kim, Allah'a isyan edenleri beğenirse
İbrâhim Halvetî hazretleri Osmanlı âlim ve velilerindendir. Kayseri'de doğdu. 1455 (H.860) târihinde Kayseri'de vefât etti. Erzincan'a gidip Pîr Muhammed Erzincânî hazretlerinin talebesi olmakla şereflendi. Kısa zamanda olgunlaşıp, icâzet aldı. Hocası onu insanlara ilim ve edeb öğretmesi için Kayseri'ye gönderdi.
İbrâhim Halvetî, Kayseri ve etrâfında hak yolun bilgilerini öğretmekle meşgûl oldu. Bir gün tanıdıkları onu alıp bir kır gezisine götürdüler. Bir bahçede oturuldu. Oradakilerden her biri velîlik ve kerâmet hakkında bir şeyler söylediler. O sırada Seyyid İbrâhim'in talebelerinden biri de; "Acabâ hocamızda böyle kerâmet, hârikulâde şeyler var mı?" diye gönlünden geçirdi. Tam o sırada bağ kapısına bir fakir gelip; "Allah için bir şey" diye bir şeyler istedi. Seyyid İbrâhim hazretleri kerâmet isteyen talebesine hitâben; "Oğlum git şu ağacı silkele. Her ne düşerse onu fakire ver" buyurdu. O talebe de işâret edilen ağacı silkeledi. Yere bir miktar yaprak düştü. Talebe o yaprakları eline aldığında onların gümüş olduğunu gördü. Fakire verirken de tamah edip, bir kısmını gizlice cebine koydu. Sonra hocasının yanına döndü. O zaman Seyyid İbrâhim hazretleri; "Oğlum! Bunlar onun nasîbidir. Sana bir faydası olmaz. Onları git şu nehre dök de gel" buyurdu. O zaman talebe elini cebine sokup çıkardığında gümüş yaprakların hepsinin çakıl taşları hâline geldiğini gördü. Hemen hocasından af dileyip, tövbe etti. Bir daha da gönlünden böyle şeyler geçirmemeye karar verdi...
İbrâhim Halvetî hazretleri buyurdu ki: "Kim, fısktan günahtan râzı olur beğenirse, onu yapanlardan olur. Kim de Allah'a isyan edenleri beğenirse, râzı olursa, Allahü teâlâ onun ibâdetlerini kabul etmez."
"Şaşılır şu kimseye ki, kalbi âhirete bağlı iken kendisine ufak bir şey tesir etse veya pire ısırsa, âhireti hemen unutuverir."
"Şu iki insan dünyâda azap içindedir: Dünyâ nîmetleri kendisine verilmiş, fakat bunları kâfi görmeyip dünyâ ile devamlı meşgul olan insan. İkincisi ise; Dünyâ nîmetlerinden mahrûm olduğu hâlde devamlı onların hasret ve üzüntüsüyle ve ona kavuşma arzusuyla dolu insan."
"Allah'a yemîn ederim ki, bedenleriniz sizi Allahü teâlâya yaklaştıran bineklerdir. O bedenlerinizi Allahü teâlâya itâatte kullanınız ki, Allahü teâlâ o bedenlerinizi mübârek kılsın.
.
Salevat okuyanlar fakirlik görmezler
Abdurrahmân ibn-i Attâb Kurtubî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi olup, 433 (m. 1041)’de Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. 520 (m. 1126)’de orada vefât etti. “Şifâ-üs-sudûr” isimli kitabında buyuruyor ki:
Hadis-i şerifte buyuruldu ki: “Kıyamet gününde derecesi bana en yakın olanınız, en çok salât okuyanınızdır”
Taberânî, Hazreti Enes'ten (radıyallâhü anh) rivayet etti, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Cebrail biraz önce bana Rabbinin haberi ile geldi: Yeryüzünde sana bir kere salavat okuyan Müslümana ben ve meleklerim on salât ederiz.”
Yine Hazreti Enes bildirir. Resûlullah efendimiz buyurdular: Allahü teâlânın (meleklerinden) bir melek vardır. Onun biri doğuda diğeri batıda iki kanadı vardır. Bir kul severek benim üzerime salevât-ı şerife okuduğu zaman melek suya dalar, sonra silkinir Allahü teâlâ melekten damlayan her damladan bir melek yarattır. Bu melekler bana salevât okuyan kişiye kıyamete kadar istiğfar eder.”
Hadis-i şerifte buyuruldu ki: “Kim ki, Allahü tealâ kendisinden razı olduğu hâlde Allah’a kavuşmak isterse, benim üzerime çok salât okusun Çünkü bir kimse günde 500 defa bana salât okursa, ebediyen fakirlik görmez, günahları affedilir, hataları silinir, sevinci devamlı olur, duası kabul olunur, umduklarına nail olur, düşmanına karşı kendisine yardım olunur, hayır işleme hususunda kendisine yardım olunur, cennette Peygamberine arkadaş olur.”
Resûlullah efendimiz buyurdular ki: (Bir gün bana Cenab-ı Hakkın dört büyük meleği Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail (aleyhimüsselam) geldiler. Cebrail (aleyhisselam) bana dedi ki: “Ya Resulallah! Senin ümmetinden bir kimse sana günde on defa salevat okursa yarın kıyamet gününde ben onun elinden tutar, sıratı kuşlar gibi geçiririm” Mikail (aleyhisselam) de dedi ki: “Ben o kula senin kevser havuzundan kana kana içiririm” İsrafil (aleyhisselam) dedi ki: “Ya Resulallah! O kulun affı için başımı secdeye koyarım, Allahü teala onu affetmedikçe başımı secdeden kaldırmam” Azrail (aleyhisselam) de: “Ya Resulallah! Sana günde on defa salevat edenin ruhunu Peygamberlerin ruhunu kabz eder gibi kabzederim” dediler.
Salevat-ı şerife getirmek; “Allah ve melekleri Peygambere hep salat ederler Ey iman edenler! Siz de ona çokça salat edin ve tam bir teslimiyetle selam verin” (Ahzab sûresi, ayet 56) emrine itaattir. Günahların affedilmesine vesiledir.
.
Zaruret olmadan dilenmek haramdır
Şemseddîn Muhammed ibn-i Adlân hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 663 (m. 1264)’de Mısır’da doğdu. 749 (m. 1349)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir günlük yiyeceği olmayanın, bunu istemesi câiz olduğuna fetvâ verilmiştir. Takvâ ve azîmet ise, hiç istememektir. Ölüm ve hastalık tehlikesi gibi zarûret hâlinde, mubâh olur. Elbisesi olmayanın, bu şartlarda, giyecek istemesi mubâh olur. Çalışıp kazanabilen kimsenin dilenmesi câiz değildir. Din bilgilerine çalışıp da, kazanmaya vakit bulamayanın, istemesi câiz olur. Yazı yazarak kazanabilenin istemesi câiz değildir. Çalışamayan hastanın, bir günlük yiyecek dilenmesi câizdir. Fazlası câiz değildir. Nâfile namaz ve nâfile oruç sebebi ile çalışmaya vakit bulamayanın zekât ve sadaka istemesi câiz değildir. Bunun için, başkasının sadaka istemesi câiz olur.
Sadaka istemekte üç zarar vardır. Allahü teâlânın, nîmeti az gönderdiğini haber vermektir ki, haramdır. Kendini zelîl etmektir. Müminin Allahtan başkasına boyun bükmesi câiz değildir. İstenilen kimseye de eziyet etmektir. Zarûret olmadıkca, bu da haramdır. Bunun için, takvâ sahipleri, kimseden bir şey istememişlerdir. Bişr-i Hâfî, Sırri-i Sekatî'den başka kimseden bir şey istemezdi. (Onun mal verince, sevineceğini biliyorum, onu sevindirmek için istiyorum) derdi. Bişr buyurdu ki: "Üç nevi fakir vardır: İstemez, verince de almaz. Bunlar, İlliyyînde melekler iledirler. İstemez, verince alır. Bunlar, Cennetlerde mukarreblerledir. İhtiyâcı olunca ister. Bunlar, sâdıklar olup, Eshâb-ı yemin iledirler."
Netîce olarak deriz ki, zaruret olmadan dilenmek haramdır ve çirkindir. Zarûret ve ihtiyaç hâlinde mübâh olur. Lâkin, derecenin azalmasına sebep olur. Ölüm hâlinde vâcib olur. İstemeyip ölürse, günaha girerek ölür. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazreti Ömer’e (radıyallahü anh) hediye gönderdi. Ömer, almayıp geri gönderdi. Karşılaştıkları vakit, (Niçin almadın?) buyurdu. Yâ Resûlallah, (En hayırlınız, kimseden bir şey almayandır) buyurmuştunuz. (O sözüm, isteyip de almak içindi. İstemeden gelen şey, Allahü teâlânın gönderdiği rızıktır) buyurdu. Ömer, cevap vererek, (Allahü teâlâya yemin ederim ki, kimseden bir şey istemeyeceğim ve istemeden gelen her şeyi alacağım) dedi.
Bir hadis-i şerifte, (Aç olan veya bir şeye muhtaç olan, kimseden istemeyip, Allahü teâlâdan beklerse, Allahü teâlâ, ona bir senelik rızık kapıları açar) buyuruldu.
.
Veren el, alan elden hayırlıdır
Hamûde bin Abdülazîz hazretleri hadîs âlimidir. 1146 (m. 1733)’de Tunus’ta doğdu. 1202 (m. 1787)’de orada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Sizden biriniz bir şey yediği zaman sağ eliyle yesin, sağ eliyle içsin. Muhakkak şeytan sol eliyle yer, sol eliyle içer.”
“Sizden biriniz aksırıp elhamdülillah dediğinde, ona 'yerhamükellah' deyiniz. Hamd etmezse ona teşmitte bulunmayınız.”
“Evlât kokusu, Cennet kokularındandır”
“Tanıdığınız ve tanımadığınız Müslümanlara selâm veriniz.”
“Birbirinize selâm veriniz. Birbirinize yiyecek ikram ediniz, akrabanızın haklarını gözetiniz. Gece herkes uyurken namaz kılınız. Bunları yaparak selâmetle Cennete giriniz.” Selâmda sünnet şöyledir ki; önce büyük küçüğe, şehirli köylüye, devedeki ata binmiş olana, attaki merkepte olana, merkep üstündeki yaya yürüyene, ayakta olan oturana, az olan çok olana, efendi hizmetçisine, baba oğluna, ana kızına selâm verir. Rütbe ve nimeti çok olan önce verir.
Birisi Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) geldi ve “Babam size selâm söyledi” dedi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Aleyke ve alâ ebîkesselâm.”
“Müslümanın müslüman üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına cevap vermek, hastasını yoklamak cenâzesinde bulunmak, davetine gitmek ve aksırıp 'elhamdülillah' diyene, 'yerhamükellah' diyerek cevap vermek” buyuruldu.
“(Birinin evine girileceği zaman) izin üç defa istenir. (Birincisinde izin verilmezse, bir dakika kadar sonra ikinci defa istemeli, yine verilmezse, üçüncü defa istenmelidir. Yine izin verilmezse, dört rek’at namaz kılacak kadar beklemiş ise içeri girmemeli, gitmelidir.)”
“Rabbim bana dokuz şeyi yapmamı bildirdi. Ben de size (ümmetime) bildiriyorum: Aşikâre olsun gizlilikte olsun ihlâsı, öfkeli anda da rahatlık ânında da adâleti, zenginlik ve fakîrlikte orta yolu, bana zulmedeni affetmeyi, vermeyene vermeyi, benden alâkayı keseni arayıp sormayı, susmamın tefekkür, konuşmamın zikir, bakışımın ibret olmasını.”
“Sizi boş ve lüzumsuz konuşmaktan, malı isrâf etmekten ve lüzumsuz çok soru sormaktan menederim.”
“Mallarınızı zekât vererek koruyunuz. Hastalarınızı sadaka vererek tedâvi ediniz. Size gelecek belâları duâ ile önleyiniz.”
“Veren el, alan elden hayırlıdır.”
.
Ey oğullarım, beni cihâda hazırlayınız
Cemâleddîn ibn-i Abdilberr hazretleri Endülüs’te (İspanya) yetişen, Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. 368 (m. 978)’de Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. 463 (m. 1071)’de Şâtibe’de (Jativa) vefât etti. Lizbon kadısı idi. Hadîs ilminde hâfız idi. Yani yüz binden ziyade hadîs-i şerîfi, rivâyet edenlerin hâl tercümeleri ile birlikte ezbere bilirdi.
İbn-i Abdilberr, İsti’âb isimli eserinde Hazreti Enes’ten rivâyetle şöyle anlatılıyor: “Ebû Talhâ (radıyallahü anh), Berâe (Tevbe) sûresinin “Ey müminler! Gerek hafif (süvari) gerek ağırlıklı (piyade) olarak seferber olun ve mallarınızla, canlarınızla Allah yolunda muharebe edin. Eğer bilirseniz, bu, sizin için pek hayırlıdır” meâlindeki 41. âyet-i kerîmesine gelince; cihâd aşkıyla coşarak, “Ben görüyorum ki, Allahü teâlâ, genç de ihtiyâr da olsa, cihâda koşmamızı emrediyor. Ey oğullarım, beni cihâda hazırlayınız, beni cihâda hazırlayınız” dedi. Oğulları ona dediler ki: “Babacığım. Allahü teâlâ sana iyilik versin. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) vefât edinceye kadar sen O’nunla beraber cihâd ettin. Ondan sonra, vefât edinceye kadar Hazreti Ebû Bekr ile beraber idin. Ondan sonra Hazreti Ömer vefât edinceye kadar onunla beraber idin. Müsâade et de artık biz cihâda gidelim. Sen çok yaşlandın.” Ebû Talhâ “Hayır! Beni savaşa hazırlayın” dedi. Bir deniz savaşına katıldı ve şehîd oldu. Kendisini defnedecek bir ada ancak yedi gün sonra bulunabildi. Orada defnettiler. Vücûdu yedi günde hiç değişmemiş, bozulmamıştı.”
İsti’âb’da Ali bin Ebî Tâlib’den naklen şöyle buyurulmaktadır
Bir gün Kanber, Hazreti Ali’ye (radıyallahü anh) gelerek, “Ey Emîr-ül-mü’minîn! Gelen malı hiç bekletmeyip dağıtıyorsunuz. Halbuki bunda sizin ailenizin de ihtiyâcı var. Bunun için ben size vermek üzere bazı şeyler gizledim” dedi. “Nedir gizlediklerin?” buyurdu. Gelin de size göstereyim” dedi. Hazreti Ali’yi, içinde altın, gümüş ve çok kıymetli eşyaların bulunduğu bir odaya götürdü. Hazreti Ali (radıyallahü anh) bunları görünce, “Sen bizim evimizi ateşe vermek mi istiyorsun?” buyurdu ve bunları da Müslümanlara dağıttı. Sonra da, “Bu Müslümanların ganîmetidir. Kim onu yerine vermezse, yaptığına pişman olur. Ey mal, beni aldatma, git başkasını aldat!” buyurdu.
.
Ey imân edenler! Allahı çok zikrediniz
Ebû Ali Hüseyin hazretleri Mısır’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. 790 (m. 1388)’de Bulak kasabasında vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın sevdiği kul olabilmenin bazı şartları vardır. Bunlardan biri; oruç tutmaktır, insan oruç tutmak sûretiyle meleklere benzemiş ve nefsini kahretmiş olur. Bununla ilgili hadîs-i kudsîde; “Oruç bana âittir. Orucun ecrini ben veririm. Sevâbı nihâyetsizdir. Muhakkak, sabrederek ölenlerin ecirleri hesapsızdır” buyurulmaktadır.
Yine hadîs-i şerîfte; “Oruç, Cehenneme kalkandır” buyuruldu. Oruç tutarak gönlü huzûra kavuşturmalı ve şeytanın yolunu kapatıp, siper hâsıl etmelidir.
Yine hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Oruçlu için iki ferahlık (sevinç) vardır. Birincisi iftar ânında, ikincisi de Rabbine kavuştuğunda.”
Oruç tutarak sıhhate kavuşulur. Bilhassa Receb, Zilka’de, Zilhicce ve Muharrem aylarında tutulan orucun faziletleri hakkında hadîs-i şerîfler pek çoktur. Başka bir şart; Allahü teâlâyı çok hatırlamak, ismini çok söylemektir. En faziletli olan zikir, “La ilahe illallah”tır. Lâ ilahe illallah diyen kimse ihlâs sahibi olur. İhlâs, bütün işlerini Allahü teâlânın rızâsı için yapmak, dünyâya âit mal ve makamlardan hevesini kesip âhireti talep etmektir. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde, Ahzâb sûresinin kırkbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen “Ey imân edenler! Allahı çok zikrediniz” buyurdu. Nefsin arzu ve isteklerinden kurtulmak için devamlı zikretmelidir. Diğer bir şart; hâtıra yani kalbe gelen düşüncelerdir. İnsanın kalbine gelen düşünceler dört kısımdır. Bunlar; 'Rahmânî, melekânî, şeytanî, nefsânî’dir. Hâtır-ı rahmânî; gafletten uyanmak, kötü yoldan doğru yola kavuşmaktır. Hâtır-ı melekânî; ibâdete, tâate rağbet etmektir. Hâtır-ı şeytanî; günahı süslemektir. Hâtır-ı nefsânî de; dünyâyı talep etmek, istemektir. Eğer insan buna güç yetiremiyorsa, şöyle duâ etmelidir: “Allahümme erinel hakka hakkan verzuknâ ittibâ’ahû ve erinel bâtıla bâtılan verzuknâ ictinâbehu bihurmeti seyyidilbeşer sallallahü aleyhi ve sellem.”
Yine başka bir şart; Allahü teâlânın hükmüne rızâ göstermek, tevekkül ve tevfîz eylemek, yani dünyâdaki şeylerden bir şeyi beğenmeyip, cenâb-ı Hakk'ın ihtiyâr ve irâdesine teslim olmaktır. Havf ve recâ, korku ve ümit arasında yaşamaktır. Zîrâ Allahtan korkan kimse, günah işlemez. Ayrıca mümin, ümitsizliğe de düşmez. Allahü teâlâ, ümitsizliğe düşmemeyi emretmektedir.
.
Harama bakmak kalp aynasını karartır
Hüsâmeddîn Suhte hazretleri Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ’nın sohbetlerinde yetişen velîlerdendir. Sekizinci hicri asrın başlarında Hindistan’da, Ecmir’de vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
“Allahü teâlânın sevdiği kul olabilmenin bazı şartları vardır. Birincisi; temiz olmaktır. Temizlik de iki kısıma ayrılır, Zâhirî temizlik: Dış görünüşün temiz olmasıdır ki, bütün insanların dikkat edeceği husûslardandır. Giyecek, yiyecek, içeceklerin ve kullanılacak bütün eşyâların temiz olmasıdır. 2- Bâtın temizliği: Kalbin iyi huylarla dolu olmasıdır. Hased etmemek, başkaları hakkında kötülük düşünmemek, Allahü teâlânın düşmanlarından nefret etmek, dostlarına da muhabbet etmek gibi cenâb-ı Hakkın beğendiği iyi huylardır. Kalp, Allahü teâlânın nazargâhıdır. Bu sebeple kalbe dünyâ sevgisi doldurmamalıdır. Haram olan yiyeceklerle beslenmemelidir. Nitekim hadîs-i şerîfte; “Uzak yoldan gelmiş, saçı sakalı dağılmış, yüzü gözü toz içinde bir kimse, ellerini göğe doğru uzatıp duâ ediyor. Yâ Rabbî! diye yalvarıyor. Hâlbuki, yediği içtiği haram gıdası hep haram. Bunun duâsı nasıl kabûl olur?” Yani haram yiyenin duâsı kabul olmaz buyurdu.
Gönül yani kalp temiz olmazsa ibâdetlerin lezzeti alınamaz, marifete, Allahü teâlâya âit bilgilere kavuşulamaz.
İkincisi; dilin temizliğidir. Dilin münasebetsiz ve uygun olmayan sözleri söylemeyip susması, Kur’ân-ı kerîm okuması, emr-i ma’rûf ve nehy-i münkerde bulunması, yani Allahü teâlânın emirlerini yapmayı ve yasaklarından kaçınmayı bildirmesi, ilim öğretmesi gibi. Zîrâ sevgili Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “İnsanlar, dilleri yüzünden Cehenneme atılırlar.”
Üçüncü şart; mümkün olduğu kadar insanlardan uzak durmaya çalışmalıdır. Bu sebeple göz haram olan şeylere bakmamış olur. Zîrâ kalp, göze tâbidir. Her harama bakış, kalp aynasını karartır. Nitekim Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Yabancı kadınların yüzlerine şehvet ile bakanların gözlerine, kıyâmet günü ergimiş kızgın kurşun dökülecektir.”
Yabancı kadınlara bakmak haramdır. Allahü teâlâ, Nûr sûresinin otuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey Resûlüm müminlere söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar! İmânı olan kadınlara da söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haram işlemekten korusunlar!” buyurdu.
.
Ebû Hanîfe'yi zehirlemek isteyen hasetçi
Ali ibn-i Balabân hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 675 (m. 1276)’de doğdu. 739 (m. 1339)’de Kâhire’de vefât etti. Türkmen soyundan idi. Bir dersinde İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretlerinin faziletlerini şöyle anlattı:
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’ye hased eden birisi vardı. Fakat görünüşte sevenlerden idi. Bir gün nehrin kenarında olan bahçesinde, İmâm’a ve talebelerine ziyâfet hazırladı. Buyurun, yemek yiyin deyince, İmâm talebelerine “Benim yaptığımı yapın” buyurdu. Sonra yemekten önce elleri yıkamak sünnet olduğu için nehre gidip ellerini yıkadı. Bütün talebesi de böyle yaptı. Bu esnada bir kedi gelip, İmâm’ın tabağından yedi ve hemen öldü. İmâm’ın eshâbı, yemeğe zehir karıştırıldığını anladılar. Hiçbirisi yemeğe başlamadan, durum anlaşıldı ve dağıldılar. Yemekte zehir olduğunu Ebû Hanîfe anlamış idi, fakat açıkça söylemeyip, el yıkama bahânesiyle zaman geçirmek istemiş, hem de böylece, bir sünneti yerine getirmişti. Bir Sünneti yerine getirmekle ölümden kurtulmuş oluyorlardı.
Zengin bir adam vardı. Emîr-ül-mü’minîn Hazreti Osman’a (radıyallahü anh) düşman idi. Hattâ ona, Yahudi derdi. Bu söz Ebû Hanîfe’nin kulağına gitti. Onu çağırdı ve “Senin kızını filân Yahudi'ye vereceğim” dedi. O şahıs “Sen Müslümanların İmâmı olasın ve bir Müslümanın kızını bir Yahudi'ye vermeye cevaz veresin, bu nasıl olur? Ben kızımı Yahudi'ye vermem” dedi. Ebû Hanîfe “Sübhânallah, kendi kızını bir Yahudi'ye vermeye râzı olmuyorsun da, Peygamber efendimizin (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) iki kızını bir Yahudi'ye verdiğini nasıl söyleyebiliyorsun?" buyurdu. O şahıs, o zaman sözün nereden geldiğini ve ne için söylendiğini anladı. O bozuk itikâdından vazgeçti ve İmâm’ın o bereketli sözleriyle tövbe etti.
Ebû Hanîfe’nin bir kimseden alacağı vardı. O şahsın mahallesinde, İmâm’ın talebesinden biri vefât etti. İmam-ı a’zam bunun cenâze namazına gitti. Güneş yakıyordu. Orada, İmâm’a borcu olan şahsın duvarından başka, gölge verecek hiçbir şey yoktu. Halk, İmâm’a “Bu duvarın gölgesinde bir miktar oturun” dedi. Cevabında; “Benim bu duvar sahibinden alacağım vardır. Onun duvarından istifâde etmem caiz değildir. Zira hadîs-i şerîfte (Bir kimse, borç verir ve bundan bir fayda beklerse, faiz olur) buyuruldu. Bunda da faizden korkarım” buyurdu.
.
Ben Hüdâyım, cümle eşyaya kadirim
Cemaleddin ibn-i Abdilberr hazretleri Mâlikî fıkıh ve hadis âlimidir. 368 [m. 978] de İspanya’daki Kurtuba’da (Cordoba) doğdu, 463 [m. 1071] de Şâtıbe’de (Jativa) vefat etti. (El-isti’âb fî-ma’rife-til-eshâb) kitabında buyuruyor ki:
Ebû Hüreyre “radıyallahü teâlâ anh” rivayet eder. Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” meâl-i şerîfi (Biz nida ettiğimizde, Tûr canibinde sen olmadın) olan, Kasâs sûresinin 46'ncı âyet-i kerîmesinin tefsîrinde buyurur ki:
Cebrâîl aleyhisselâm benim yanıma geldi. Allahü teâlâdan selam getirdi. Dedi ki: Hak celle ve şânühü buyurur ki: Ben Hüdâyım. Cümle eşyaya kadirim. Mûsâ bin İmrân'a Tûr-i Sînâ’da vasıtasız otuz bin kelime söyledim. Mûsâ’ya işittirdiğim otuz bin kelimenin yetmiş kelimesi Mûsâ hakkında ve ümmeti hakkında idi. Yirmidokuzbin dokuzyüzotuz kelimesi, senin ve yârânın Ebû Bekr-i Sıddîk, Ömer-ül Fârûk, Osmân-ı Zinnûreyn ve Alî Mürtezâ ve diğer eshâbın ve ümmetinin hakkında idi. Dâvud’a “aleyhisselâm” gönderdiği Zebûr’da ve İsâ’ya “aleyhisselâm” gönderdiği İncîl’de Muhammed Mustafâ “sallallahü aleyhi ve sellem” ve Çihâr yâr-i güzînin üstünlüklerini bildirdi.
Allahü teâlâ Kur’ân-ı azîm-üş-şânda gelen Alak sûresinin beş ayetini, Muhammed aleyhissalâtü vesselâm hazretlerinin şânı hakkında göndermişdir. Meâl-i şerîfi (Her şeyi yaratan Rabbinin ismi ile oku!) olan Alak sûresindeki âyet-i kerîme, Resûlullah efendimizin şân-ı şerîfleri hakkındadır. Meâl-i şerîfi, (İnsanı alakdan [uyuşmuş kandan] yarattı) olan âyet-i kerîme Ebû Bekr-i Sıddîk’ın “radıyallahü anh” şân-ı şerîfleri hakkındadır. Meâl-i şerîfi (Oku, Rabbin ekremdir) olan âyet-i kerîme; Ömer-ül Fârûk’un “radıyallahü anh” şân-ı şerîfleri hakkındadır. Meâl-i şerîfi (O kimse ki kalem ile talîm etti) olan âyet-i kerîme, Osmân bin Affân’ın “radıyallahü anh” şân-ı şerîfleri hakkındadır. Meâl-i şerîfi (İnsana bilmediğini bildirdi) olan âyet-i kerîme, hazret-i Alî bin Ebî Tâlib'in “kerremallahü vecheh” şân-ı şerîfleri hakkındadır. Resûlullah efendimize nâzil olan bu sûrenin o beş âyet-i kerîmesinden, Onun fadlı ve şerefi anlaşılmalıdır.
.
Ölümü unutanın hâli nasıl olur
Muhammed Bedahşî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1582 (H.990) senesinde Afganistan’da Bedahşan’da doğdu. İlk tahsilini Belh'de yaptı. Daha sonra Hindistan’da Agra’ya gitti. Orada Şeyh Miyânmir'in sohbetlerinde bulunarak Kâdirî yolunda kemâle erdi. Kısa zamanda yükselip üstün hâllere kavuştu. Sonra Keşmir’e gitti. 1661 (H.1072) senesinde orada vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
"İslâmdan, Kur'ân-ı kerîmden ve saçının beyazlığından öğüt almayan, nasîhat kabul etmez."
"Nasıl sabahladın?" diye sorulunca, ağladı. "Niçin ağladın?" dendi. Bunun üzerine; "Ölümü unutmuş, üstelik günahları da çok olan kimsenin hâli nasıl olur. Ecel, süratle geliyor, ömür her gün eksiliyor. Akıbetin cennet mi, cehennem mi, ne olacağı bilinmiyor. Ya cehennem olursa, hâlimiz ne olur?"
"Kulun düşüncesi Allahü teâlâdan başkasına doğru yönelince Allahü teâlâdan uzaklaşmış olur."
"İnsanlar, varlık âleminin efendisi Muhammed aleyhisselâmı tanımadıkça, ilâhî mârifete kavuşamaz. Hocasını bilmedikçe, varlık âleminin efendisini tanımaz. Kendi nazarında insanları ölü gibi kabul etmedikçe, hocasını bilemez."
"Firdevs cennetinde, bu dünyada işitilen veya işitilmeyen bütün nimetler mevcuttur. Cennetin ırmakları, Firdevs Cennetinden kaynayıp çıkar. Bir ırmaktan su, bal, süt ve şerâb olmak üzere dört türlü meşrûbât akar. Nasıl gökkuşağındaki renkler birbirine karışmadan durursa bu dört meşrûbât da birbirine karışmadan akar. Bu ırmaklar müminin isteğine göre akar. Hangisini isterse o akar ve onu içer. Bütün bunlar, Allahü teâlânın irâdesiyle olmaktadır."
“Birisinden yardım istenirken, yalnız ona güvenilirse, onun, Allahü teâlânın yardımına mazhar olduğu, kavuştuğu düşünülmezse haramdır. Yalnız Allahü teâlâya güvenilip, o kulun Allah'ın yardımına mazhar olduğu, Allahü teâlânın her şeyi sebep ile yarattığı, o kulun da bir sebep olduğu düşünülürse câiz olur. Peygamberler ve evliyâ da, böyle düşünerek başkasından yardım istemişlerdir. Böyle düşünerek birisinden yardım istemek, Allahü teâlâdan istemek olur."
"İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi nedir?" denildiğinde; "İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi Müslümanların İslâmiyetten uzaklaşmalarıdır" buyurdu. Kurtuluşun nerede olduğu sorulunca "İslâma uymak, bid'atleri terk etmekte" buyurdu.
.
O, sizlere dîninizi öğretmek için geldi
İbn-i Sabbâg el-Bağdâdî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 400 (m. 1009)’da Bağdad’da doğdu. 477 (m. 1084)’de orada vefât etti. “Et-Tarik-üs-sâlim ilallah” kitabından alınan bir bölüm:
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etmiştir:
Öyle bir gün idi ki, Eshâb-ı kirâmdan birkaçımız Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizin huzûrunda ve hizmetinde bulunuyorduk. O gün, o saat, öyle şerefli, öyle kıymetli ve hiç ele geçmez bir gün idi. O gün, Resûlullahın sohbetinde, yanında bulunmakla şereflenmek, rûhlara gıda olan, canlara zevk ve safa veren cemâlini görmek nasip olmuştu. O vakit, ay doğar gibi, bir zât yanımıza geldi. Elbisesi çok beyaz, saçları pek siyah idi. Üzerinde toz, toprak, ter gibi yolculuk alâmetleri görünmüyordu. Hiçbirimiz onu tanımıyorduk. Resûlullahın huzûrunda oturdu. Dizlerini, mübârek dizlerine yanaştırdı. Ellerini Resûl-i ekrem efendimizin mübârek dizleri üzerine koydu. Resûlullaha sorarak, "yâ Resûlallah! Bana İslâmiyeti, Müslümanlığı anlat" dedi. Resûl-i ekrem buyurdu ki: “İslâmın şartlarından birincisi, Kelime-i şehâdet getirmek (Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh) demektir. (İslamın ikinci şartı) Vakit gelince namazı kılmaktır. (Üçüncüsü) Malın zekâtını vermektir. (Dördüncüsü) Ramazân-ı şerîf ayında her gün oruç tutmaktır. (Beşincisi) Gücü yetenin ömründe bir kere hac etmesidir." O zât Resûlullahtan bu cevapları işitince, (Doğru söyledin yâ Resûlallah) dedi. Biz dinleyiciler, onun bu sözüne şaştık. Çünkü, hem soruyor, hem de verilen cevâbın doğru olduğunu tasdik ediyordu. Bu zât yine sorarak, "yâ Resûlallah! Îmânın ne olduğunu da, hakîkatini ve mâhiyetini bana bildir" dedi. Resûlullah buyurdu ki: “Îmân, önce Allahü teâlâya inanmaktır.” (Îmânın altı temelinden ikincisi) Allahü teâlânın meleklerine inanmaktır. (Üçüncüsü) Allahü teâlânın bildirdiği kitaplarına inanmaktır. (Dördüncüsü) Allahü teâlânın peygamberlerine inanmaktır. (Beşincisi) Âhiret gününe inanmaktır. (Altıncısı) Kadere, hayır ve şerlerin Allahü teâlâdan olduğuna inanmaktır...” buyurdu. Sonra o zât gitti. Ben uzun bir müddet Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) yanında kaldım. Bana buyurdu ki: “Yâ Ömer, o soranın kim olduğunu biliyor musun?” Ben "Allah ve Resûlü bilir" dedim. Resûlullah “O (Cibril) Cebrâil idi. Sizlere dîninizi öğretmek için geldi” buyurdu...
.
Onun gönderilmesi ile peygamberlik son buldu
Ebû Abdullah Basrî hazretleri târih ve hadîs âlimidir. "İbni Sa’d" adıyla meşhur oldu. 168 (m. 784)’de Basra’da doğdu. 230 (m. 845)’te vefât etti. “Tabakât-ül-kübrâ” adlı eserinin önsözünde buyuruyor ki:
Muhammed aleyhisselâm bütün insanlara ve cinlere Peygamber olarak gönderilmiştir. Onun dîninin gönderilmesi ile bütün dinler nesh olmuş, yürürlükden kaldırılmıştır. Ona Kur’ân-ı kerîm gönderilince, diğer semâvi kitaplar nesh edilmiş, hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır. Onun gönderilmesi ile peygamberlik son buldu. Ondan sonra peygamber gelmeyecektir. Onun dîne davetinden başka, diğer davetler merdûddur, kabul olunmaz. Zîrâ İslâm dîni Onun gelmesi ile ve O hayatta iken kemâle erdirilmiştir. Nitekim; [Mâide sûresi 3'üncü âyetinde meâlen], (Bugün sizin dîninizi kemâle erdirdim) buyurulması bu hususu bildirmektedir. Peygamber efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” âlem-i şehâdetde, bütün Peygamberlerden sonra ise de, âlem-i ervâhta onların evveli ve birincisidir. Nitekim, Resûlullah efendimiz (Âdem aleyhisselâm su ile toprak arasında iken ben Peygamber idim!) buyurmuştur. Onun mubârek ruhu yaratılınca, Peygamberlik ile müjdelendi. Nitekim; (Âdem “aleyhisselâm” su ile toprak arasında iken ben Peygamber idim) hadîs-i şerîfi buna işârettir.
Bütün Peygamberlerin dinlerinde icrâ olunan ahkâm, Muhammed aleyhisselâmın dîninden alınmıştır. Hakîkatte diğer Nebîler ve Resûller Onun dîninin ahkâmını teblîg için gönderilmiş olan vekîlleridir. Her asırda gönderilen Peygambere, o asırdaki insanların istidâtlarını içine alan bir istidât verilmiştir. Peygamberin bu istidâdı, o asır için tayîn edilen istidâda ve mizâca denktir. Her asırda gönderilen Peygamberler, gönderildikleri asırda yaşayan insanların kâbiliyetlerine ve istidâtlarına gönderilir. Bu sebeple, her asırda gelen insanların kâbiliyetlerinin farklı olmasından dolayı, dinleri de farklı oldu. Bu farklılık, dinlerin aslının bir din olmasına mâni değildir. Nitekim, güneşin ışığının farklı yerlerde, farklı şekilde görünmesi, bu ışıkların hepsinin aynı güneşin ışığı olmasına mâni değildir.
Peygamber efendimize Peygamberliği bildirilince, Onun istidâdı bütün Peygamberlerin istidâtlarından daha mükemmel ve daha muazzam ve bütün âfetlerden sâlim oldu. Şüphesiz Onun ümmetinin istidâtları da, diğer ümmetlere nisbetle daha mükemmel oldu.
.
Fakiri sevip, mazluma yardım etmelidir
Necmeddîn Ahmed ibn-i Rif’at hazretleri büyük fıkıh âlimlerindendir. 645 (m. 1247)’de Mısır’da doğdu. 710 (m. 1310)’da orada vefât etti. Bir dersinde talebelerine şunları anlattı:
Büyüklere hürmet etmeli, küçüklere şefkat göstermelidir. Yardım isteyene yardım etmeli, fakirlerin ihtiyâcını gidermelidir. İnsanlara karşı işleri kolaylaştırmalı, gözü görmeyene yolunu göstermeli, istişâre edene nasihati esirgememeli, insanlara helâl ve haram olan şeyleri öğretmeli, günâhlardan uzak durmalıdır. Yetimlerin mallarına dokunmamalıdır. Takvâya sarılmalı, nefsin arzu ve isteklerini terk etmelidir. Bozuk ve insanı yoldan çıkaracak kimselerden uzak durmalı, gizlide ve açıkta Allahü teâlânın emirlerine uymalıdır. Konuşurken doğru konuşmalı, bir işi yaparken Allah için yapmalıdır. Her hâlde, her şartta mutedil olmalı, azgınlık ve taşkınlık yapmamalıdır. Her zaman sapıklığa ve bozuk fikirlere düşman olmalıdır. Hakka göre hareket etmeli, doğruluk sahiplerini sevmelidir. Allahü teâlânın velî kullarını sevmeli Allahü teâlânın düşmanlarına düşmanlık etmelidir. Fakirleri sevmeli, mazlûma yardım etmelidir. Dîne hizmet etmeli, Müslümanlığın emri olan şeyleri yapmalıdır. Bâtıl yolda olanların sözlerini bozmalı, onları dinlememelidir. Müminlere sevgi göstermelidir.
Ölüm ve hayat, insanlardan ayrılmayan hâllerdendir. Ölüm, hayâtın içidir. Nitekim, gece de gündüzün içi durumundadır. Gündüz, onda geçim temin edildiği, çeşitli işler ile meşgûl olunduğu için hayat gibidir. Gece ise, sükûn hâli olduğu için, ölüm gibidir. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Nebe’ sûresi 10 ve 11. âyet-i kerîmelerde meâlen buyurdu ki: “Geceyi size libas kıldık (karanlığı size bir örtü yaptık ki, o gece vaktinde, yalnızlık hâlinde istidâdınız kadar ibâdet ile meşgûl olursunuz.) Gündüzü ise, geçim vakti kıldık (ki, o gündüz vaktinde maişet temini için çalışırsınız.)”
Mülk sûresinin 2. âyet-i kerîmesinde de meâlen buyuruldu ki: “Amelce hanginiz daha güzeldir diye, sizi imtihan etmek için, hem ölümü hem de hayâtı halk eden Allahü teâlâ, Azîzdir (Gâlibdir, sâlih ameller işlemekten yüz çevirenlerden intikam alır), Gafûrdur (Sâlih amel işleyenlerin hatâlarını mağfiret eder.)”
Uyku da, iki uyanıklık arasında bir berzah âlemidir, ölüm de, dünyâ ile âhiret arasında bir berzah âlemidir. Kabir, âhiret âleminin ilk konağıdır. Fakat kabir de, âhiret âlemine giden bir yoldur.
.
Salât ve selâmdan gafil olmamalıdır
Abdüllatîf bin Muhammed el-Hamevî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. "İbn-i Rezîn" diye meşhûr olmuştur. 649 (m. 1251)’de Şam’da doğdu. 710 (m. 1310)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) salât ve selâm getirmenin fazileti pek büyüktür. Salât ve selâma devam etmeli ondan gafil olmamalıdır. Bilhassa cuma günleri çok salât ve selâm okumalıdır. Allahü teâlâdan bir şey isteyen kimse, önce Allahü teâlâya hamd ve sena ettikten sonra, Resûlullah efendimize salât okumalıdır. Böyle bir dua kabule pek lâyıktır. İki salât ile (duânın başında ve sonunda olmak üzere) yapılan dua geri çevrilmez.
Resûlullah efendimize bir salât okuyana, Allahü teâlâ on rahmet eder. O kimsenin on hatâsı affolur. On derece yükseltilir. On sevap yazılır. Melekler de ona salât okurlar, yani o kimse için istiğfar okurlar, o kimsenin af ve mağfiretini Allahü teâlâdan isterler. Server-i âleme çok salât okuyan kimsenin günahları af ve mağfiret olunur.
Bir kitapta Resûl-i ekreme salât yazan kimse çok sevâba kavuştuğu gibi, Resûlullah efendimizin ismi bu kitapta kaldığı müddetçe, melekler o kimse için istiğfar okurlar. Resûlullah efendimize on kere salât ve selâm okuyan kimse, bir köle azâd etmiş gibi olur. Resûlullah efendimiz, kabri yanında salât okuyan kimsenin okuduğu salâtı duyar. Allahü teâlânın yeryüzünde dolaşan melekleri vardır. Bunlar, ümmetinin okudukları salâtı Resûlullah efendimize iletirler. Resûlullahın temiz Ehl-i beytine, akrabasına, O’nun seçkin soyuna, Eshâb-ı kirâma, müminlerin anneleri durumunda olan mübârek zevcelerine hürmet ve tazim, Resûlullaha olan, hürmet ve tazimdendir.
Resûl-i ekrem Eshâbı hakkında şöyle buyurdu: “Benden sonra Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’e uyunuz!"
“Sizden biriniz, Uhud dağı kadar sadaka verse, Eshâbımdan birisinin verdiği yarım sa’ sadaka sevâbına ulaşamaz.”
Eshâb-ı kirâmı mehd ve senada bulunan kimse, nifaktan uzaktır. Onlara uyan, doğru yolu bulur. Çünkü Resûlullah efendimiz “Eshâbım, gökteki yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız kurtulursunuz” buyuruyor. Onlara hürmet ve tazimde bulunan, ebedi âhiret yurdunda kerâmet elbiseleri giyer. Onlar hakkında, Resûlullahın hakkına riâyet edeni, Allahü teâlâ, hem dünyâ, hem de âhirette muhafaza eder.
.
Bu gelen emîndir onun sözüne uyarız
Şihâbüddîn Ahmed bin Ebî Bekr hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. “İbn-i Reddâd” diye meşhûr oldu. 748 (m. 1347)’de Mekke’de doğdu. 821 (m. 1418)’de Yemen’de vefât etti. Buyurdu ki:
Hucurât sûresindeki âyet-i kerimelerde meâlen, (Ey îman edenler! Allahü teâlânın ve Resûlünün önüne geçmeyiniz! Allahü teâlâdan korkunuz! Ey îman edenler! Peygamberin sesinden daha yüksek sesle konuşmayınız! Ona birbirinize seslendiğiniz gibi seslenmeyiniz! Böyle yapanların ibâdetlerinin sevapları yok olur! Resûlullahın yanında seslerini kısanların kalplerini, Allahü teâlâ, takvâ ile doldurur. Onların günahlarını affeder ve çok sevap verir. Onu dışarıdan bağırarak çağıranlar, düşünemiyorlar. Dışarı çıkıncaya kadar bekleseler, kendileri için iyi olur) buyuruldu.
(Benî Temîm) kabîlesinden yetmiş kişi, Medîne'ye gelip, dışarıdan bağırarak, Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) saygısızca çağırmışlardı. Bu âyet-i kerimeler, bunlara cezâ olarak geldi. Bekara sûresinin 34. âyetinde meâlen, (Meleklere, Âdem'e karşı secde ediniz dediğimiz zaman, secde ettiler. Yalnız İblîs secde etmedi) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, Âdem aleyhisselâma tâzîm olunmasını emretmektedir. Şeytan, Allahü teâlâdan başkasına tâzîm olunmasını inkâr ederek ve Peygamberlere hakâret ederek, bu emri dinlemedi.
Kâfirler Mekke'de (Dâr-ün-Nedve) denilen yerde toplanıp, Resûlullahı öldürmeye karar verdikleri zaman, şeytan Necdli bir ihtiyâr şeklinde görünüp, nasıl öldüreceklerini öğretmişti. Onlar da, Necdli ihtiyârın dediğini yapalım demişlerdi. O günden beri, şeytana (Şeyh-i Necdî) denilmektedir. Kureyş kâfirleri, Kâbe'yi tâmir ederken, kabîle reîslerinden her biri, (Hacer-ül-esved) taşını, yerine ben koyacağım dediler. Yarın sabah ilk geleni hakem yapalım. Aramızdan Onun seçeceği koysun dediler. İlk olarak Resûlullah geldi. O zaman yirmi beş yaşında idi. Bu gelen emîndir. Bunun sözüne uyarız dediler. (Bir kilim getirip taşı içine koyunuz ve hepiniz kenârlarından tutup, taşın konulacağı yere kadar kaldırınız!) buyurdu. Sonra mübârek elleri ile taşı kilimin içinden alıp, duvardaki yerine koydu. O anda, şeytan, Şeyh-i Necdî şeklinde görünüp, bir taş göstererek, bunu da, destek olarak yanına koy dedi. Maksadı, o çürük taşın ileride ayrılarak, Hacer-i esvedin yerinden oynaması, bu yüzden, herkesin Resûlullaha uğursuz demesi idi. Resûlullah bunu anlayıp (E'ûzü billahi mineş-şeytan-ir-racîm) dedi. Şeytan, o anda kayboldu, kaçtı.
.
Bilmediğini, âhireti düşünen âlimlere sor
Hâlid Zibârî hazretleri Osmanlı devrinde yaşayan evliyânın büyüklerindendir. 1826 (H.1242) senesinde Diyarbakır'da doğdu. Tasavvuf büyüklerinden olan Şeyh Muhammed Aynî'nin sohbetlerinde yetişti ve kerâmet sâhibi kızı Fâtıma-ı Sâliha ile evlendi. Hocasının emri ile ona vekil olarak insanları irşâd için Basret köyüne gitti. 1863 (H.1280) senesinde Şırnak'ın Basret köyünde vefât etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:
"Şükrün esası, nîmetin sâhibini bilmek, bunu kalp ile îtirâf etmek ve dille söylemektir."
"Büyük âlimlere tâbi olunuz; bid'at yoluna, dinde olmayıp, sonradan çıkarılan şeylere sapmayınız. İtâat ediniz, muhâlefet etmeyiniz. Sabrediniz, sızlanmayınız. Sâbit kalınız, ayrılıp dağılmayınız. Bekleyiniz, ümit kesmeyiniz. Özünüzü günahtan temizleyiniz, kirletmeyiniz. Hele Rabbinizin kapısından hiç ayrılmayınız."
"Kalp dünyâ arzularından birine bağlı kaldığı ve geçici lezzetlerden birinin peşine takılıp gittiği müddetçe, imkânı yok, âhireti sevmiş olamaz."
"İnsanlara gösteriş için amel yapıp, sonra da bunu Allahü teâlânın kabul etmesini istemek yakışır mı? Hırsı, şımarıklığı, azgınlığı ve dünyâya düşkünlüğü bırak. Sevincini ve neşeni biraz azalt. Biraz hüzünlü ol. Peygamber efendimiz başkasının kalbini ferahlandırmak için tebessüm buyururlardı."
"Mü'minin, en önce farzları yapması lâzımdır. Farzları bitirdikten sonra, vâcib ve sünnetleri yapar. Ondan sonra, nâfilelerle meşgul olur. Farz borcu varken sünnet ile meşgul olmak, ahmaklıktır. Farz borcu olanın, sünnetleri kabul olmaz. Mümin, bir tüccara benzer. Farzlar onun sermayesi, nâfileler de kazancıdır. Sermâye kurtarılmadıkça, kazancı olamaz."
"Kötü arkadaşları terk et. Onlara sevgi duyma, sâlihleri sev. Yakının bile olsa, kötü arkadaştan uzak dur. Uzak bile olsa, iyi arkadaşlarla berâber ol. Kimi seversen, seninle onun arasında bir yakınlık hâsıl olur. Bu bakımdan, sevgi beslediğin kimsenin kim olduğuna iyi bak. Ey oğul! Kötü kimselerle düşüp kalkman, seni, iyi kimseler hakkında kötü zanna düşürür. Allahü teâlânın kitabının ve Resûlünün sünnet-i seniyyesinin gölgeleri altında yürü, felâh, bulur kurtuluşa erersin."
"Müslümanlar hakkında iyi zan sâhibi ol. Onlar hakkında niyetini düzelt. Her türlü hayır işi yapmaya koş. Bilmediğin hususlarda âhireti düşünen âlimlere sor."
.
Oğlum! Kendini istiğfara alıştır
Cemâleddîn ibn-i Receb hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. 736 (m. 1336)’da Bağdad’da doğdu. 795 (m. 1393)’de Şam’da vefât etti. Letâif-ül-meârif adlı eserinden bölümler:
Mutarrif bin Abdullah buyurdu ki: “Ölüm, nimet sahiblerinin nimetlerini ellerinden alır. Öyleyse devamlı olan, kaybolmayacak nimeti (Cennet nimetini) arayın!”
Selef-i sâlihînden bir zât şöyle buyurmuştur. “Dünyâyı hakkıyla tanıyan kimse, onu hakîr ve önemsiz görür.”
Büyük âlimlerden birisi buyurdu ki: “Amellerin üstünü, nefsin beğenmediğidir.” Yapılan tâatin kabul olduğunun alâmeti, tâata devam edilmesidir. Kabul olmadığının alâmeti ise, o tâattan sonra bir günâhın yapılmasıdır.
Hasen-i Basrî buyurdu ki: “İstiğfarı çok yapınız. Çünkü Allahü teâlânın rahmetinin ne zaman ineceğini bilemezsiniz."
Lokman Hakîm oğluna şöyle nasîhatte bulundu: “Oğlum! Kendini istiğfara alıştır. Çünkü öyle anlar vardır ki, o zaman Allahü teâlâdan dilekte bulunanların dilekleri reddolunmaz.”
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmin Muhammed sûresi ondokuzuncu âyet-i kerîmesinde, tevhîd ile istigfârı bir arada bildirmektedir. Evzâî, Yahyâ İbni Ebû Kesîr’den şöyle rivâyet etti: “Kimde şu altı şey bulunursa, imânı kemâle erer 1- Allahü teâlânın düşmanları ile harb etmek. 2- Yazın oruç tutmak. 3- Kışın, abdesti güzel almak. 4- Bulutlu günde namazı ilk vaktinde kılmak. 5- Haklı olduğunu bildiği hâlde münâkaşa ve mücâdeleyi terk etmek. 6- Belâ ve musibetlere sabretmek.”
Allahü teâlâ, Nisa sûresinin onyedinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ancak Allahın kabul edeceğini vaat buyurduğu tövbe, o kimseler içindir ki, bir cahillikle bir kabahat yaparlar da sonra çok geçmeden tövbe ederler, işte Allah, bunların tövbelerini kabul buyurur. Allah, ihlâsla tövbe edenleri hakkıyla bilicidir” buyurdu. Âyet-i kerîmede cehâletten murâd, kötü amele yönelmektir. Çünkü Allahü teâlâya isyan eden kimse câhildir. Allahü teâlâya itaat eden ise âlimdir.
İbn-i Receb hazretleri, vefâtı yaklaşınca, bir kimseye; “Benim için falan yerde bir kabir kaz” dedi. O kişi de dediği yere gidip bir kabir kazdı, İbn-i Receb, o kişi kabri kazdıktan sonra gidip kabrine baktı, içine girip yattı ve; “Tamam, güzel olmuş” diyerek kazılan kabri beğendi. Bundan birkaç gün sonra da vefât etti. Kazdığı o kabre defnedildi...
.
Ravda-i mutahharayı ziyâret hakkında
Ebû Abdullah ibn-i Râşid hazretleri Tûnus’ta yaşamış olan Fıkıh âlimlerindendir. 735 (m. 1335)’de vefât etti. Kabir ziyareti ve şefaat hakkında şunları anlattı:
Kabr-i saadeti ziyâret lâzım olduğuna icmâ-ı ümmet hâsıl olmuştur. Bazı âlimler ise, vâcibdir dedi. Nisâ sûresinin altmışüçüncü âyet-i kerimesinde meâlen, (Onlar, nefslerine kötülük ettikten sonra, eğer sana gelerek, Allahü teâlâdan af dilerlerse, Allahın Resûlü de, onlar için af dilerse, Allahü teâlâyı tevbeleri elbette kabul edici ve merhamet edici bulurlar) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) şefaat edeceğini ve şefaatinin kabul olacağını bildiriyor. Ayrıca, Kabr-i saadeti ziyâret için uzaklardan gelip, şefaat dilemeyi emir buyurmaktadır. (Ancak üç mescide gitmek için uzun yolculuğa çıkılır) hadis-i şerifi, Mekke'deki Mescid-i haramı ve Medîne'deki Mescid-i Nebî'yi ve Kudüs'teki Mescid-i Aksâ'yı ziyâret için uzun yolculuğa çıkmanın sevap olduğunu bildirmektedir. Bunun için, hacca gidip de, Mescid-i Nebîdeki Kabr-i saadeti ziyâret etmeyenler, bu sevaptan mahrum kalırlar. İmâm-ı Mâlik (Kabr-i saadeti ziyârete gelenlerin, Hücre-i saadet yanında çok durmaları mekruhtur) buyurdu. İmâm-ı Zeynel'âbidîn, Kabr-i saadeti ziyâret ederken, Ravda-i mutahhara tarafındaki direk yanında durur, daha yanaşmazdı. Hazret-i Âişe (radıyallahü anha), vefât edinceye kadar, Hücre-i saadetin kapısının dış yanında, kıbleye karşı ayakta durarak ziyâret ederlerdi.
Hadis âlimlerinden Abdülazîm-i Münzirî hazretleri (Kabrimi bayram yapmayın!) hadis-i şerifine mana verirken (Kabrimi bayram gibi yılda bir ziyâret etmekle bırakmayın! Her zaman ziyâret etmeye gayret edin!) demektir, buyurdu. (Evlerinizi mezarlık yapmayın!) hadis-i şerifi de, evlerinizi namaz kılmamakla, kabirlere benzetmeyin, demek olduğu için, Münzirînin verdiği mananın doğru olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü kabristanda namaz kılmak câiz değildir. Hadis-i şerifin manası (Kabrimi ziyâret için, bayram gibi belli gün tâyîn etmeyin!) demek de olabilir denildi. Yahudiler ve Hıristiyanlar, Peygamberlerinin mezarlarını ziyâret için toplanıp çalgı çalar, şarkı söyler, bayram yaparlardı. Siz böyle yapmayın, ziyâret için, bayramda haram şeylerle eğlenir gibi, ney, dümbelek çalmayın, toplanıp, merâsim yapmayın demektir. Ziyâret için, gelip, selâm vermeli, duâ etmeli, fazla durmamalıdır.
.
Aza kanâat etmiyor çokla doymuyorsun
Tâcüddîn İbrâhim Efendi Osmanlı âlim ve velilerindendir. Antalya-Manavgat'ın Demirciler köyünde doğdu. Hocası Abdüllatîf Makdisî, Bursa'ya gidip yerleşti. Tâcüddîn İbrâhim de hocasından ayrılmadı. Onun hizmetinde bulundu. Hocası vefât edince, Tâcüddîn İbrâhim onun yerine geçti. 1467 (H.872) senesinde Bursa'da vefât etti. Buyurdu ki:
"Allahü teâlânın; baktığı şeyden ibret alan bir göz, fasih bir lisan, hayrı anlayan, inanan ve amel eden bir kalp verdiği kimseler felâh bulur kurtulurlar."
"İnsanlar üç kısımdır; Birincileri hayırlı amel işleyen, ona devam eden ve ona devam ettiği hâlde ölenler. İşte bunlar mukarreblerdir. İkincileri; ömürlerini günah ve uzun bir gafletle geçirip, sonra tövbe etmiş olanlar. İşte bunlar Eshâb-ı yemîndirler (Cennet ehlidirler). Üçüncüsü ise; ömürlerini Allahü teâlânın menettiği şeylerle geçiren, harama günaha devâm eden ve o hâliyle dünyâdan ayrılanlar. İşte bunlar Eshâb-ı şimâldirler (cehennemlikdirler)."
Dinleri dünyâya bağlı olanları şöyle târif etmiştir: "Altın ve para, münâfıkların boynuna geçmiş bir iptir. Her türlü pisliğe boyunlarındaki bu iple çekilirler."
Bu mübarek zat, münâfık olmaktan çok korkar ve herkese münâfıklığın alâmetlerini anlatırdı. Kendisine; "Münâfık ağlar mı?" diye soruldu. Cevâbında; "O gözünden ağlar, fakat kalbi ağlamaz" buyurdu. Hiçbir şeyin, insanı Allahü teâlâdan alıkoymasını istemezdi. Buyurdu ki:
"Allahü teâlâya kulluk için yaratılmış olan bir kulun şehvetleri onu ibâdetten alıkoyarsa, o ne kötü bir kuldur."
"Âhiret için yaratılıp, dünyânın kendisini âhiretten alıkoyduğu kul ne kötü bir kuldur. Halbuki dünyâ fânî âhiret ise bâkîdir."
"Her gün ömrünün bir kısmı gitmekte, sen ise buna üzülmüyorsun. Her gün sana yetecek kadar rızık verilmekte, fakat, sen, sana verilen şeyleri kâfi görmüyorsun ve seni azgınlaştıracak, Allahü teâlâdan uzaklaştıracak şeyi istiyorsun. Aza kanâat etmiyor, çokla doymuyorsun. Kendine ihsân edilen ve içinde bulunduğu nimetlere şükretmekten âciz iken, daha fazlasını istemek nasıl uygun olur? İsteğinin fazlalığı seni aldattı. Arzu ve istekleri dünyâ için olan bir kimse, âhiret için nasıl çalışabilir. Hayret edilir, ne kadar çok şaşılır şu kimseye ki, âhirete inanıyor ve dünyâ için çalışıp ona koşuyor."
.
Kulum, gönülden zikrederse
İbn-i Ebî Zi’b hazretleri Tâbiîn’den tanınmış bir hadîs âlimidir. 80 (m. 699)’da doğup, 158 (m. 774)’de vefât etti. Medîne-i münevverelidir. Burada fetvâ verirdi. İmâm-ı Mâlik’in çok yakın bir arkadaşı olup, birbirlerini çok severlerdi. Eserlerinde zikrettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle duâ ettiği rivâyet edilir:
“Allahım! Ben Cehennemin fitnesinden ve Cehennem azâbından, kabrin fitnesinden ve kabir azâbından, zenginlik fitnesinin şerrinden ve fakîrlik fitnesinin şerrinden sana sığınırım. Allahım! Günahlarımı kar ve dolu suyuyla yıka. Kalbimi, beyaz elbiseyi kirden pakladığın gibi günahlardan pakla. Benimle günahlarım arasını magrip (Batı) ve meşrik (Doğu) arasını uzaklaştırdığın gibi uzaklaştır. Allahım! Ben sana tembellik, ihtiyârlık, günah ve borçtan da sığınırım.”
Resûlullah efendimiz “Tam yapılmamış olan namaz, zekât ve başka farzlar, nafileler ile tamamlanacaktır” buyurdu. İmâmı Beyhekî “Bu hadîs-i şerîf, yapılmış olan farzların içindeki sünnetler noksan kalırsa, nafilelerle bu noksanların tamamlanacağını göstermektedir. Yoksa yapılmamış farzların yerine nafilelerin geçeceğini bildirmiyor” buyurdu.
“Herkese selâm vermek ve güzel konuşmak, mağfiretin (affın) sebeplerindendir."
“Her haslet müminde bulunabilir, yalnız hıyânet ve yalan bulunamaz.”
“Mecliste olanlar yerlerini alıp oturdukları zaman, birisi bir kardeşini davet ederek yer verirse; o bir ikramdır. Onu kabul etsin. Şayet yer göstermezse, müsait olan bir yer bulsun ve oraya otursun..”
“Allahü teâlâ buyuruyor ki: Ben kulumun bana olan zannının yanındayım. Beni zikrettiği zaman da ben onunla beraber olurum. O beni gönülden zikrederse, ben onu gönülden zikrederim. Cemâat arasında zikrederse, ben onu o cemâatten daha hayırlı bir cemâat arasında zikrederim. Kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir arşın yaklaşırım. Bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim.”
“Allahü teâlânın kitabında, doğru yol ve nûr vardır. Her kim ona sarılır ve onunla amel ederse, doğru yolda olur. Ve her kim ondan ayrılırsa, doğru yoldan sapar.”
“Bir kimse yumuşak davranmaktan mahrûm ise, hayırdan mahrûm olur.”
.
Ümmetim için en korktuğum şey
Ebü’l-Meâlî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 822 (m. 1419)’da Kudüs’te doğdu. 905 (m. 1499)’da aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Halvet, yabancı bir kadınla bir erkeğin, bir yerde yalnız kalmasıdır. Kadın çok olsa da halvete mâni değildir. Erkeğin hanımı veya annesi, bacısı gibi mahrem bir kadın bulunursa halvet olmaz. Müslüman kadın, fâsık kadınların yanında da saçı açık duramaz. Mürted amca ve dayının yanında da açık duramaz. Mürted ana-babanın yanında, başı açık durmak caiz ise de, ellerini öpmek caiz değildir. Zaruret olmadıkça namahremle konuşmamalıdır. Hadis-i şerifte buyuruluyor ki:
(Ey kadınlar, mahreminiz olan erkeklerle konuşunuz, namahremle konuşmayınız!) [Mahrem, kendisi ile evlenmek haram olan yakın akraba demektir. Namahrem, kendisi ile evlenmek haram olmayan yabancı veya uzak akraba demektir.]
Peygamber efendimiz, (Kadınlarla beraber olmaktan, onlarla yalnız kalmaktan sakının) buyurunca, oradakiler, bir kadının, kayınbirader, enişte gibi akrabalarla yalnız kalmasının hükmünü sorunca, Resulullah efendimiz, (Kayınbirader daha tehlikelidir, ölüm gibidir) buyurdu. Bunun sebebi, toplumda kayınbirader, enişte yabancı sayılmadığı için, yengesinin, baldızının yanına teklifsiz girip çıkar. Bunlar yalnız kalınca üçüncüleri şeytan olur. Sonra da, (Bayram değil, seyran değil, eniştem beni niye öptü) derler. Bayram da olsa, yalnız bir yerde kalmak, zaruretsiz konuşmak, tokalaşmak haramdır.
Şeytan insanı kadınlarla aldatmaya çalışır. Zaruretsiz, akraba da olsa, yabancı kadınlardan uzak durmalıdır! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bir erkekle bir kadın yalnız kalınca, aralarına şeytan girer. Yabancı bir kadınla sıkışık durmak, üstü pis bir hınzırla sıkışık durmaktan daha kötüdür.)
(Şeytanın, takva sahiplerini avlamakta, kadınlardan daha uygun bir tuzağı yoktur.)
(İblis, şeytanlara der ki: Et, kadın ve içki ile insanları aldatmaya çalışın! Bu işte bunlardan daha etkilisi yoktur.)
(Ümmetim için en korktuğum şey, kadın ve içki fitnesidir.)
(Bir fâcire [kötü] kadının fücuru [kötülüğü] bin erkeğin fücuru gibi ve bir iyi kadının iyiliği, yetmiş sıddıkın iyiliği gibidir.)
(Gençlik, delilikten bir şubedir, kadınlar da şeytanın tuzağıdır.)
(Kadın avrettir ve dışarı çıkınca şeytan onu gözetler.)
(Bir genç kız ile genç bir erkek beraber idi. Onları şeytandan emin görmedim.)
.
Bu ayda bulunan en kıymetli gece
Burhâneddîn ibn-i Ebî Şerîf hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 833 (m. 1430)’de, Kudüs’te doğdu. 932 (m. 1525)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kadir Gecesi Ramazan-ı şerif ayı içinde bulunan en kıymetli gecedir. Bazı âlimlere göre Mevlid gecesinden sonra en kıymetli gecedir. Kadir Gecesi, bu ümmete mahsustur. Başka peygamberlere böyle faziletli bir gece verilmemiştir. Bir hadis-i şerif meali şöyledir: (Allahü teâlâ, Kadir Gecesi’ni ümmetime hediye etti, başka ümmete vermedi.)
Resulullah’a “sallallahü aleyhi ve sellem” kendisinden önceki insanların ömürlerinin ne kadar olduğu bildirilince, kendi ümmetinin ömürlerini kısa buldu. Uzun ömürlü olan diğerlerinin işledikleri salih amelleri işleyemezler diye düşününce, Allahü teâlâ ona bin aydan hayırlı olan Kadir Gecesi’ni ihsan etti. Allahü teâlâ, (Kadir Gecesi senin ve ümmetinindir) buyurup Habibini ferahlandırdı.
Resulullah efendimiz, (Benî İsrail peygamberlerinden 80 yıl hep ibadet eden oldu) buyurunca, Eshab-ı kiram hayret etti. Cebrail aleyhisselam gelip, (Yâ Resulallah, ümmetin o peygamberlerin, [diğer işlerin dışında] 80 yıl hep ibadet etmesine şaşıyorlar. Allah sana ondan iyisini verdi) diyerek, (Kadir Gecesi, bin aydan hayırlıdır) mealindeki âyeti okudu.
Baliğ olarak 50 yıl yaşayan kimse, 50 tane Kadir gecesi geçirir. Bir gece, 80 yıl değerinde olunca, 50x80=4000 yıl eder. 4 bin yıl ibadet etmiş gibi sevaba kavuşur.
Kadir Gecesi hakkındaki hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Dört gecenin gündüzü de gecesi gibi faziletlidir. Allahü teâlâ, o günlerde dua edenin isteğini geri çevirmez, onları mağfiret eder ve onlar bu günlerde bol ihsana nail olurlar. Bunlar, Kadir gecesi, Arefe gecesi, Berat gecesi, Cuma gecesi ve günleri.)
(Sevabını Allah’tan umarak, Kadir Gecesi’ni ihya edenin geçmiş günahları affolur.)
(Kadir Gecesi’nde, bir kere Kadir suresini okumak, başka zamanda Kur’ân-ı kerimi hatmetmekten daha sevaptır. Kadir Gecesi’nde bir Sübhanallah, bir Elhamdülillah, bir La ilahe illallah söylemek 700 bin tesbih, tahmid ve tehlilden kıymetlidir. Bu gece koyun sağımı müddeti kadar [az bir zaman] namaz kılmak, ibadet etmek, bir ay bütün geceleri sabaha kadar ibadet etmekten daha kıymetlidir.)
Resulullah, Kadir Gecesi’nde, (Allahümme inneke afüvvün kerîmün tühıbbül afve fa’fü annî) duasını okurdu. (Ya Rabbi, sen affedicisin, kerîmsin, affı seversin, beni de affeyle) demektir.
.
O, alevli bir ateşe girecek
Abdurrahmân ibn-i Ebî Hâtim hazretleri Meşhûr tefsîr ve hadîs âlimlerindendir. 240 (m. 854)’de İran’da Rey şehrinde doğdu. 327 (m. 938)’de orada vefât etti. Naklettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Ebû Leheb ve karısı, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimize çok eziyet ederlerdi. Karısı sırtında odun taşıyarak, Resûlullah efendimizin geçtiği yolda ateş yakardı. Resûlullah efendimiz ateş sanki bir kum yığını imiş gibi üzerinden basıp geçiyordu ve kendisine hiçbir şey olmuyordu. Allahü teâlâ, Ebû Leheb ve karısı hakkında Tebbet sûresini nâzil ederek meâlen “Ebû Leheb’in eli kurusun! (Kendisi de) kurudu, (helak oldu) ya! Ona, ne (babasından miras kalan) malı ve ne de (kendi) kazandığı fayda vermedi. O, alevli bir ateşe girecek; karısı da,(Cehenneme) odun hamalı olarak, boynunda bükülmüş bir ip olduğu hâlde (oraya girecek)” buyurdu. Ebû Leheb’in karısına, bu sûrenin kendisi ve kocası için indiği anlatılınca, eline taş alarak pürhiddet, Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh) ile oturmakta olan Resûlullah efendimizin yanına geldi. Orada bulunan Hazreti Ebû Bekr’i görüyor, fakat Resûlullah efendimizi bir türlü göremiyordu. Merak edip Hazreti Ebû Bekr’e (radıyallahü anh) “Hani nerede arkadaşın? Beni ve kocamı kınadığını duydum. Bulursam, vallahi bu taşı ağzına vuracağım” diyordu. Fakat, bir türlü O’nu göremedi...
Resûlullah efendimiz “Dikkat ediniz! Size haber veriyordum ki, Allah’ın Resûlünün, haram kıldığı şey, Allahın haram kıldığı şey gibidir” buyurunca, birisi Resûlullah efendimize gelip bir hayvan sırtı dolusu kitap getirdi. Ona “Kendi Peygamberlerinden veyahut kendilerine gönderilen kitaptan başka kitaba meyledip, kendi Peygamber ve kitaplarından yüz çevirmeleri, bir kavmin ahmaklığına ve cahilliğine yeter de artar” buyurdu. Bunun üzerine, Ankebût sûresinin meâlen “Sana indirdiğim bu Kur’ân, o mucize isteyenlere karşı okunup dururken, kendilerine kâfi gelmedi mi? Şüphesiz ki, Kur’ân’da îmân edecek bir millet için büyük bir rahmet ve bir öğüt vardır” 51. âyet-i kerîmesi nâzil oldu.
Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Allaha yemîn olsun ki, benden önceki Peygamberler yoksulluk ve haşeratla imtihana çekilirlerdi. Bu, onların yanında size verilenlerden daha sevimli ve geçerliydi.”
“Ziyâretçiniz geldiği zaman, ona ikram ediniz!”
“Ölü, cuma günü kendini ziyâret edenleri bilir. Bir gün önceki ve bir gün sonraki günlerde yani perşembe ve cumartesi günleri de ziyâret edenleri bilir.”
.
Geceyi ibâdetle gündüzü oruçla geçirirdi
Ahmed bin Ebî Dayyâf hazretleri fıkıh ve târih âlimidir. 1219 (m. 1804)’de Tunus’ta doğdu. 1291 (m. 1874)’de orada vefât etti. İslam tarihini anlatan kitabında şöyle nakleder:
Osman (radıyallahü anh) cömert, hayâ sahibi idi. Gecenin bir kısmında uyur, sonra ibâdete kalkardı. Gündüzleri de oruçla geçirirdi. Hak teâlâ, Zümer sûresinin dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yoksa, o, âhiret (azabın)’dan korkarak, Rabbinin rahmetini umarak gecenin saatlerinde secdeye kapanır, kıyamda durur bir hâlde tâat ve ibâdet eden kimse (gibi) midir? De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Ancak temiz akıl sahihleridir ki, (bunlar) hakkıyla düşünür” buyurmuştur. Müfessirlerin çoğu, bu âyet-i kerîmenin, hazret-i Osman hakkında indirildiğini bildirmişlerdir. Muhtaçlara bol bol yemek yedirir, kendisi de evde sirke ile zeytinyağı yerdi. Halîfe iken, deveye binince kölesini de arkaya alır, böyle yaptığı için utanmaz ve sıkılmazdı. Kabristana uğradığı zaman oturur, ağlardı, öyle ki, gözyaşlarından sakalı ıslanırdı.
Bir gün Osman bin Affân (radıyallahü anh), Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizi evine davet etti. Resûlullah; “Yalnız beni mi davet ediyorsun?” buyurdular. O da; “Eshâb-ı kiram da gelsinler yâ Resûlallah!” dedi. Bilâl-i Habeşî’yi (radıyallahü anh), bütün Eshâb-ı kirama, hazret-i Osman’ın dâvetine gelmeleri için haber vermekle vazifelendirdi. Hazret-i Osman ve orada bulunanlar, Peygamber efendimizle birlikte eve doğru yola çıktılar. Hazret-i Osman, sevgili Peygamberimizin, mübarek adımlarını sayıyordu. Peygamber efendimiz farkına varıp, sebebini sordu. “Yâ Resûlallah! Her adımınıza bir köle âzâd olsun” dedi. Davetten sonra bütün kölelerini âzâd etti.
Hazret-i Osman, bir defasında Resûlullah’ın evinde hiç yiyecek kalmadığını işitmişti. Hemen bir semiz koyun, bir miktar bal ve bir çuval un alıp, hazret-i Aişe’nin evine götürdü. Hazret-i Âişe’ye şöyle dedi:
“Ey müminlerin annesi! Resûl-i ekrem’in bunu diğer hanımları arasında paylaştıracağını zannediyorum. Hiç paylaştırmasın, çünkü ben onlara da bunların aynısını gönderdim.” Sevgili Peygamberimiz eve gelip durumu öğrenince; “Yâ Rabbi! Osman’ın geçmiş gelecek, gizli, aşikâr bütün günahlarını affet” diyerek dua buyurdu.
.
Geceyi ibâdetle gündüzü oruçla geçirirdi
Ahmed bin Ebî Dayyâf hazretleri fıkıh ve târih âlimidir. 1219 (m. 1804)’de Tunus’ta doğdu. 1291 (m. 1874)’de orada vefât etti. İslam tarihini anlatan kitabında şöyle nakleder:
Osman (radıyallahü anh) cömert, hayâ sahibi idi. Gecenin bir kısmında uyur, sonra ibâdete kalkardı. Gündüzleri de oruçla geçirirdi. Hak teâlâ, Zümer sûresinin dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yoksa, o, âhiret (azabın)’dan korkarak, Rabbinin rahmetini umarak gecenin saatlerinde secdeye kapanır, kıyamda durur bir hâlde tâat ve ibâdet eden kimse (gibi) midir? De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Ancak temiz akıl sahihleridir ki, (bunlar) hakkıyla düşünür” buyurmuştur. Müfessirlerin çoğu, bu âyet-i kerîmenin, hazret-i Osman hakkında indirildiğini bildirmişlerdir. Muhtaçlara bol bol yemek yedirir, kendisi de evde sirke ile zeytinyağı yerdi. Halîfe iken, deveye binince kölesini de arkaya alır, böyle yaptığı için utanmaz ve sıkılmazdı. Kabristana uğradığı zaman oturur, ağlardı, öyle ki, gözyaşlarından sakalı ıslanırdı.
Bir gün Osman bin Affân (radıyallahü anh), Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizi evine davet etti. Resûlullah; “Yalnız beni mi davet ediyorsun?” buyurdular. O da; “Eshâb-ı kiram da gelsinler yâ Resûlallah!” dedi. Bilâl-i Habeşî’yi (radıyallahü anh), bütün Eshâb-ı kirama, hazret-i Osman’ın dâvetine gelmeleri için haber vermekle vazifelendirdi. Hazret-i Osman ve orada bulunanlar, Peygamber efendimizle birlikte eve doğru yola çıktılar. Hazret-i Osman, sevgili Peygamberimizin, mübarek adımlarını sayıyordu. Peygamber efendimiz farkına varıp, sebebini sordu. “Yâ Resûlallah! Her adımınıza bir köle âzâd olsun” dedi. Davetten sonra bütün kölelerini âzâd etti.
Hazret-i Osman, bir defasında Resûlullah’ın evinde hiç yiyecek kalmadığını işitmişti. Hemen bir semiz koyun, bir miktar bal ve bir çuval un alıp, hazret-i Aişe’nin evine götürdü. Hazret-i Âişe’ye şöyle dedi:
“Ey müminlerin annesi! Resûl-i ekrem’in bunu diğer hanımları arasında paylaştıracağını zannediyorum. Hiç paylaştırmasın, çünkü ben onlara da bunların aynısını gönderdim.” Sevgili Peygamberimiz eve gelip durumu öğrenince; “Yâ Rabbi! Osman’ın geçmiş gelecek, gizli, aşikâr bütün günahlarını affet” diyerek dua buyurdu.
.
Namazda Fâtiha okumak vâcibdir
Mehmed Refik Efendi 147. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Bosna'da Rogatica'da (Çelebipazarı) doğdu. Saraybosna'da medrese tahsili yaptıktan sonra İstanbul'a giderek kadılık, Anadolu Kadıaskerliği, nihayet Şeyhülislâmlık görevine tayin edildi. 1288 (m. 1871)'de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Namaza dört şey ile girilir: Farz ile, vâcib ile, sünnet ile, müstehab ile. Hanefî mezhebinde, ellerini kulağının hizâsına kaldırmak, sünnet. Ellerinin ayasını kıbleye yöneltmek sünnet. Er kişilerin baş parmağını kulağı yumuşağına değdirmek ve hâtun kişilerin, omuzu hizâsına kaldırmak müstehab, (Allahü ekber) demek farz. Tekbîr aldıktan sonra, el bağlamak sünnet.
Sağ elini, sol elinin üstüne koymak, sünnet. Er kişinin, ellerini göbeğinden aşağı koymak ve hâtun kişi, göğsüne koymak sünnet. Er kişi, bileğini pekçe kavramak müstehab. Namazda -imâm olsun, muktedî olsun ve yalnız olsun- Sübhâneke okumak sünnet. Eğer imam veyahut yalnız olursa, E'ûzü okumak sünnet. Besmele okumak sünnet. Fâtiha-i şerife okumak vâcib ve Fâtihadan sonra, bir sûre okumak vâcib. Kıyâmda iken üç âyet, yâhut, üç âyet kadar uzun bir âyet okumak farz. Rükü'da belini eğmek farz. Üç kere (Sübhânallah) diyecek kadar eğlenmek vâcib. Üç kere (Sübhâne rabbiyelazîm) demek sünnet. Beş kere veya yedi kere demek müstehab. Rükü'dan kıyâma doğruldukta ve iki secde arasında doğrulup oturdukta, bir kere (Sübhânallah) diyecek kadar eğlenmek, İmâm-ı Ebû Yûsüfe göre farz. Ve Tarafeyn kavline göre, vâcib olup, bazıları sünnet demişler ise de, esah olan vâcibdir.
Secdede, başını secdeye koymak farz. Üç kere (Sübhânallah) diyecek kadar eğlenmek vâcib. Üç kere (Sübhâne rabbiyel-a'lâ) demek sünnet. Beş kere veya yedi kere demek müstehabdır. Secde yaparken, önce iki diz, sonra iki el, sonra burun ve sonra alın yere konur. Baş parmakları, kulakları hizâsında olur. Ayakların, en az birer parmağını yere koymak farzdır. Yerin sertçe olup, başın aşağı girmemesi lâzımdır. Yerde duran masa, kanape, araba da, yer demektir. Hayvan üzeri ve hayvan üstünde bulunan semer ve benzerleri, yer sayılmaz. Salıncak ve ağaçlara, direklere bağlanarak havada gerilmiş duran bez, halı, hasır yer sayılmaz.
Secdede dirsekler bedenden, karnı da uyluklardan açık tutulur. Ayak parmaklarının uçları kıbleye karşı tutulur. Rükü'a eğilirken topuk kemiklerini birbirine yapıştırmak sünnet olduğu gibi, secdede dahî bitişik tutulur.
.
Ruhun mahiyetini bilmek imkânsızdır
Ebû Muhammed ibn-i Ebî Cemre hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Kâhire’de 675 (m. 1276)’da vefât etti. “En-Nihâye fî bed’il-hayr ve gâyetühü” adlı eserinden alınan bazı bölümler:
İnsan, ruh demektir. İşiten, tasarruf ve kuvvet sahibi olan, ruhtur. Beden, çalışmakla yorulsa da, ruh yorulmaz. Bedende ruhun bulunması, sütte yağın bulunması gibi değildir. Mesela, kolu kesilen kimsenin ruhundan eksilme olmaz. Başkasının yüreğiyle yaşayan bir insanın ruhunda değişiklik olmadığı için, ahlakı bozuk olan kimsenin yüreğinin, bu adama hiç tesiri olmaz. Kalple yürek aynı şey değildir. Yürek denilen et parçası, hayvanda da bulunur. İnsana mahsus olan kalbe, gönül denir. Gönül görünmez, fakat tesirleriyle anlaşılır. Yürekte eserleri görüldüğü için, kalbin yeri yürektir denir. İnsan, ruhu sayesinde ayakta durur. Aklı, düşüncesi, ruhu sayesinde vardır. İnsanın, vücudu bir marangozun aletleri gibidir. İnsan ölünce, aletleri olmadığından, ruh bu aletlerle bir iş yapamaz. Ancak yine de, ruh ölü olmadığı için gider, gelir, insanları tanır. Hatta vefat etmiş olan evliyanın ruhları insanlara yardım eder. Bu yardım etmesi, dünyadaki bedenindeki aletlerle değildir. Allahü teâlâ ruhlara, aletsiz de iş yapma özelliğini vermiştir. Vefat eden Hızır aleyhisselamın ruhu çok kimseye çeşitli yardımlar yapmaktadır.
Ruhun mahiyetini bilmeyen veya Allah’ın kudretinden şüphe eden kimse, insanın yanınca yok olduğunu, kabir suali ve kabir azabının olmadığını zanneder. Hâlbuki kabir suali ve azabı haktır. İnsan ölürken ruhunun ölmediğini âyet-i kerime ve hadis-i şerifler açıkça bildiriyor. Ruhun şuur sahibi olduğu, ziyaret edenleri ve onların yaptıklarını anladıkları da bildiriliyor. Velilerin ruhları, diriyken olduğu gibi, öldükten sonra da, yüksek mertebededirler.
Ruhun mahiyetini bilmek imkânsızdır. İsra sûresi 85. âyet-i kerimede mealen (Ruh hakkında soranlara de ki: Ruh, Rabbimin işlerindendir, ruh hakkında size az bilgi verildi) buyuruluyor. Ruhlar yaratıldığı zaman, birbirleriyle tanışanlar, dünyada da birbirlerini severler. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Müminlerin ruhlarından ikisi, aralarında bir günlük mesafe olduğu hâlde birleşirler. Oysa biri diğerini hiç görmüş değildir.)
(Ruhlar yaratıldığı zaman tanışanlar, birbirlerine yakınlık gösterirler, tanışmayanlar birbirlerinden nefret edip kaçarlar.)
.
Ahirette herkes kendi derdine düşer
Abdullah ibn-i Adî hazretleri hadîs imâmlarındandır. 857 [h. 242] senesinde İran’daki Cürcân’da doğdu, 935 [h.323] de Esterâbâd’da vefât etti. Hadîs-i şerîf toplamak için, Irak, Mısır, Şam ve Hicaz’ı dolaştı. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimiz buyurdu ki: “Dört kimseyi, tövbe etmedikçe Allahü teâlâ Cennete sokmayacak, Cennet nimetlerini tattırmayacaktır. Bunlar; devamlı içki içen, faiz yiyen, yetim malını haksız yiyen ve anne ve babasına isyan edendir.”
Ebû Ya'lâ’nın bildirdiği hadis-i şerifte, "Bir kimse, dilini tutarsa, Allahü teâlâ onun utanacak şeylerini örter. Gazabını tutarsa, kıyamet günü Allahü teâlâ azabını ondan çeker. Bir kimse, Allahü teâlâya yalvarırsa, kabul eder" buyuruldu.
Aişe (radıyallahü anha) rivayet ediyor ki: Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: "Şeytan birinize gider hulûl eder ve vesvese yolu ile 'Seni kim yarattı?' diye sorar. Adam 'Allahü teâlâ yarattı' diye cevap verir. Şeytan ise ona 'Ya Allahü teâlâyı kim yarattı?' der. Sizden biriniz böyle bir sual ile karşılaşınca, 'Allah ve Resulüne iman ettim' desin. Zira bu, o vesveseyi giderir" buyurdu.
Enes bin Mâlik'in (radıyallahü anh) rivayetine göre bir gün Âişe (radıyallahü anha), “Ahirette çıplak mı haşrolunacağız?” diye sordu, Resûlullah Efendimiz de; “Evet” buyurdu. Bunun üzerine Âişe (radıyallahü anha), “Çıplak olmaktan dolayı vah başımıza geleceklere!” diyerek üzülünce, “O gün herkesin kendine yetecek bir derdi ve işi vardır” mealindeki Abese sûresinin otuz yedinci âyeti nazil olmuştur. Âyetten anlaşıldığına göre, kıyamet günü hiç kimse bir başkasının durumuyla ilgilenme fırsat ve imkânını bulamayacak, herkesin derdi başından aşkın olacaktır. Diğer bir hadîs-i şerîfte de; “Beyt-ül-makdis’te bir melek, her gece ve gündüz şöyle nida eder: Haram yiyenlerin ne farzları, ne de sünnetleri kabul olmaz” buyuruldu.
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bir kimse haram maldan hac yapsa ve lebbeyk (Yâ Rabbî) dese, bin melek ona der ki: Lâ lebbeyk ve sa’deyk (sana karşılık yok), haccın reddedilmiştir
.
Ondan başka hiçbir ilâh yoktur
Tâcüddîn ibn-i Düreyhim hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 712 (m. 1312)’de Musul’da doğdu. 762 (m. 1360)’da Kûs’da vefât etti. "Gâyet-ül-mugnam" adlı eserinden bazı bölümler:
İbn-i Düreyhim bu eserinde Allahü teâlâya hamd, Resûlüne (sallallahü aleyhi ve sellem), âline ve Eshâbına salât-ü selâm ettikten sonra şöyle demektedir:
İsm-i a’zam, Allahü teâlânın kullarından gizlediği sırdır. Onu yarattıklarının en üstünü Resûlullah Efendimize emânet etti. Onu, diğer ism-i şerîfleri arasında gizledi. Onu, Peygamberlerine (aleyhimüsselâm) zamanın diline göre indirdiği kitaplara koydu. Onu, Peygamberlerine ve evliyânın büyüklerine öğretti. Ehlinden başkası bilmemesi için, onu büyük bir sır yaptı. İsm-i a’zam manevî ilimlerin en büyüklerindendir. Bu sebeple, İsm-i a’zam hakkında bildirilen hadîs-i şerîfleri kısa olarak toplamak istedim. Hadîs-i şerîflerden sonra âlimlerin bu husustaki söylediklerini bildirdim. Sonra harflerin sırrından bahsettim. Bu kitabıma Gâyet-ül-mugnam fil-ism-il-a’zam ismini verdim. Allahü teâlâdan bu eserimi, sırf rızâsı için yazılmış bir eser kılmasını dilerim. Âlimler, Allahü teâlânın isimlerinin bazısının bazısından üstün olduğunu söylemişlerdir. İsm-i a’zamla ilgili, Ebû Umâme’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “İsm-i a’zam, Kur’ân-ı kerîmde üç sûrededir. Bunlar; Bekâra, Âl-i İmrân ve Tâhâ sûreleridir” buyurdu.
Esma binti Yezîd’in (radıyallahü anha) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz; “İsm-i a’zam şu iki âyet-i kerîme arasındadır” buyurduktan sonra; “Sizin ilâhınız, (zâtında ve sıfatlarında asla benzeri bulunmayan) tek Allah'tır. Ondan başka hiçbir ilâh yoktur. O, hem Rahmândır, hem Rahimdir” (Bekâra-163) ve “Allah (o Allah'tır ki), kendinden başka hiçbir ilâh yoktur. (O) Hayy ve Kayyûmdur. O’nu ne bir uyuklama, ne de bir uyku tutabilir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O’nundur. O’nun izni olmadan, nezdinde kim şefaat edebilir? O (yaratıkların) önlerindeki ve arkalarındaki gizli ve aşikâr her şeyi bilir. Mahlûkâtı, O’nun ilminden yalnız kendisinin dilediğinden başka hiçbir şey kavrayamazlar. O’nun kürsüsü, gökleri ve yeri kaplamıştır. Bunların (yerin ve göğün) koruyuculuğu O’na ağır da gelmez. O, çok yüce, çok büyüktür” (Bekâra-255) âyet-i kerîmelerini okudu.
.
Küçüklere acımak ve büyüklere saygılı olmak
Ebû Abdullah ibn-i Dübeysî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 557 (m. 1162)’de Irak’ta Vâsıt şehrinde doğup, 637 (m. 1239)’de Bağdad’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbına karşı buyurdu ki:
“Siz, öyle bir zamanda geldiniz ki, Allahü teâlânın emirlerinin ve yasaklarının onda birini yapmaz iseniz, helak olur, Cehenneme gidersiniz. Sizden sonra öyle Müslümanlar gelecek ki, Allahü teâlânın emirlerinin ve yasaklarının onda birini yapabilseler, Cehennemden kurtulurlar.”
“Ümmetimden iki sınıf düzelirse, bütün insanlar düzelmiş olur. Bozuldukları vakit, bütün insanlar da bozulur. Bunlar da; âmirler ile âlimlerdir.”
“Sâdık ve emîn tüccâr, kıyâmet gününde şehidlerle beraberdir.”
“Rızkın onda dokuzu ticârettedir.”
“Kazancın en faziletlisi, elle kazanılandır.”
“Kazanan rızıklanmıştır. İhtikâr (karaborsacılık) yapan ise lanetlenmiştir.”
“Satın alınan bir gömleğe verilen paranın onda dokuzu helâl ve onda biri haram para ise, bu gömlekle kılınan namazı Allah kabûl etmez.”
“Müslüman, Müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez. Onun yardımına koşar. Onu küçük ve kendinden aşağı görmez. Onun kanına, malına, ırzına, namusuna zarar vermesi haramdır.”
“Allaha yemîn ederim ki, bir kimse kendisine yapılmasını sevdiğini, din kardeşi için de sevmedikçe îmânı tamam olmaz.”
“Kötülüğünden komşusu emîn olmayanın, Allaha yemîn ederim ki, îmânı yoktur.”
“Kalbinde merhameti olmayanın îmânı yoktur. İnsanlara merhamet edene, Allah merhamet eder.”
“Küçüklerimize acımayan ve büyüklerimize saygılı olmayan, bizden değildir.”
“İhtiyârlara saygı gösteren ve yardım eden, ihtiyârlayınca, Allah ona da yardımcılar nasip eder.”
“Yanında birini gıybet edeni susturan kimseye, Allah dünyâda ve âhirette yardım eder. Gücü yeterken susturmazsa, Allah onu dünyâda ve âhırette cezalandırır.”
“Din kardeşinin ayıbını, utanç verici hâlini görüp de, bunu örten, gizleyen kimse, İslâmiyetten önce Arabların yapdıkları gibi, diri gömülen kızı mezardan çıkarmış, ölümden kurtarmış gibidir.”
“İki arkadaştan Allah indinde daha iyi olanı, arkadaşına iyiliği daha çok olanıdır.”
“Birinin iyi veya kötü olduğu, komşularının onu beğenip beğenmemesi ile anlaşılır.”
.
Ulûm-i nakliyye ve Ulûm-i akliyye
Ebû Saîd ibn-i Dost hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 357 (m. 968)’de İran’da Nişâbûr’da doğdu. 431 (m. 1040)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Müslümanların öğrenmesi lâzım olan ilimlere (Ulûm-i İslâmiyye) denir. Ulûm-i islâmiyye bilgileri ikiye ayrılır:
1- Ulûm-i nakliyye, 2- Ulûm-i akliyye.
Ulûm-i nakliyyeye din bilgileri de denir. Din âlimleri, bu bilgileri, (Edille-i şer'ıyye) denilen dört kaynaktan almışlardır. Bu dört kaynak, Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerifler ve İcmâ'-ı ümmet ve Kıyâs-i Fukahadır. Din bilgileri sekiz büyük kısma ayrılır:
1-İlm-i tefsîrdir. Bu ilmin mütehassıslarına (Müfessir) denir. Müfessir demek, kelâm-ı ilâhîden, murâd-ı ilâhîyi anlayan derin âlim demektir. 2-İlm-i üsûl-i hadistir. Bu ilim, hadislerin cinslerini ayırır. 3-İlm-i hadistir. Bu ilim, Peygamberimizin sözlerini, hareketlerini ve hâllerini inceler. 4-İlmi üsûl-i kelâmdır. Bu ilim, kelâm ilminin, âyet-i kerimelerden ve hadis-i şeriflerden nasıl çıkarılacağını anlatır. 5-İlm-i kelâmdır. Kelâm ilmi, kelime-i şehâdeti ve kelime-i tevhîdi ve bunlara bağlı olan îmanın altı şartını anlatır. Bunlar, kalp ile iman edilmesi lâzım olan bilgilerdir. Kelâm âlimleri, Üsûl-i kelâm ve kelâm bilgilerini birlikte yazmayı âdet etmişlerdir. Câhiller bunun için, bu iki ilmi tek bir kelâm ilmi sanmaktadır. 6-İlm-i üsûl-i fıkıhtır. Bu ilim, fıkıh üsûllerinin, Kur'an-ı kerimden ve hadis-i şeriflerden nasıl çıkarılacağını bildirir. 7-İlm-i fıkıhtır. Bu ilim, ef'âl-i mükellefîni, yâni âkıl, bâliğ olanların, beden ile nasıl hareket edeceğini bildirir. Beden için lâzım olan bilgilerdir. (Ef'âl-i mükellefîn), farz, vâcib, sünnet, müstehab, mübâh, haram, mekruh ve müfsid olmak üzere sekiz kısım ise de, kısaca üçe ayrılabilir: Emredilen işler, yasak edilen işler, mubâh olanlardır.
8-İlm-i tasavvuftur. Bu ilme, (İlm-i ahlâk) da denir.
2- Ulûm-i akliyye: Bunlara tecrübî ilimler de denir. Müslümanların, bu ilimleri öğrenmeleri farz-ı kifâyedir. Dînî bilgilerde ise lâzım olanları öğrenmek farz-ı ayndır. Lüzûmundan fazla olanları ve harbde kullanılan silâhları öğrenmek, yâni mütehassıs olmak farz-ı kifâyedir. Bir şehirde bu bilgileri bilen bir âlim, yapan sanat adamları bulunmazsa, şehirde bulunanların hepsi ve hükûmet adamları günahlı olurlar.
.
Allahı anmayı âdet hâline getirmek
Abdurrahmân bin Diyba hazretleri Yemen’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 866 (m. 1461)’de Zebîd şehrinde doğdu. 944 (m. 1537)’de orada vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
En faziletli zikir, Kur’ân-ı kerîm okumaktır. Zikir, sâdece tehlîl, tesbîh ve tekbîrden ibâret değildir. Allahü teâlânın beğendiği ve râzı olduğu işleri yapan herkes zikretmiş olur. Âlimler buyurdular ki: “Kul, Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirilen zikirlere, sabah, akşam ve muhtelif hâllerde ve vakitlerinde, gece veya gündüz devam ettiği zaman, Allahü teâlâyı çokça ananlardan olur.” Gece veya gündüz yahut bir namazın peşinden veya bunlardan başka zamanlarda zikredenlerin (Allahü teâlâyı ananların), mümkün olduğu kadar aynı vakitlerde zikredip, ihmâl etmemesi gerekir. Böylece, Allahü teâlâyı anmayı âdet hâline getirmiş olur. Ebû Leheb rüyâda görülüp, ne hâlde olduğu sorulunca, "kabir azâbı çekiyorum. Ancak, her sene, Rebî’ul-evvel ayının onikinci geceleri, azâbım hafifliyor, iki parmağım arasından çıkan serin suyu emerek ferahlıyorum. Bu gece Resûlullah dünyâya gelince, Süveybe ismindeki câriyem bunu bana müjdelemişti. Ben de sevincimden bunu azâd etmiş ve ona sütannelik yapmasını emretmiştim. Bunun için bu gecelerde azâbım hafifliyor" dedi. Âyet-i kerîme ile kötülenmiş olan Ebû Leheb gibi azgın bir kâfirin azâbı hafifleyince, O yüce Peygamberin ümmetinden olan bir mümin, bu gece sevinir, malını dağıtır, böylece Peygamberine olan sevgisini gösterirse, Allahü teâlâ ihsân ederek, onu Cennetine sokar.
Mevlîd cem’iyyeti yaparak, Kur’ân-ı kerîm ve Mevlîd-in-Nebî okumak, sonra yiyecek ikram etmek, sonra dağılmak, sünneti hasenedir. Bunu yapana ve orada bulunanlara sevap verilir.
Yine Hâfız İbn-i Cezerî, Beyhekî’den alarak diyor ki: “Resûlullaha Peygamber olduğu bildirildikten sonra, kendisi için akîka hayvanı kesti. Hâlbuki, dünyâya geldiğinin yedinci günü, dedesi Abdülmuttalib’in, kendisi için akîka kesmiş olduğunu biliyordu. Akîkayı tekrar kesmek de caiz değildir, ikincisini, kendisinin âlemlere rahmet olarak yaratılmış olduğuna şükür olarak kestiği ve böyle yapmaları için, ümmetine örnek olmak istediği anlaşılmaktadır. Nitekim ümmetini teşvik için, kendine salevât okuduğu çok görüldü
.
Sâlihleri vesile ederek duâ etmelidir
Nâsîhuddîn ibn-i Dehhân hazretleri tefsîr, hadîs, fıkıh âlimlerinin en meşhurlarından idi. 494 (m. 1101)’de Bağdad’da doğdu. 569 (m. 1174)’de vefât etti. Duâ âdabı hakkında buyurdu ki:
Duâ âdabından bir kısmı şunlardır:
1- Yemede, içmede, giyimde ve kazançta haramdan sakınmak. 2-İhlâslı olmak. 3- Duâdan önce sâlih amel yapmak. Şiddetli sıkıntı zamanında yaptığı sâlih ameli zikretmek. 4-Kirlerden ve pisliklerden temizlenmek. 5- Abdestli olmak ve kıbleye yönelmek. 6- Rükû ve secdeli namaz kılmak. (Burada murâd, kılınan namazdan sonra yapılacak duâdır.) 7- İki dizler üzerine oturmak. 8- Duânın başında ve sonunda önce Allahü teâlâya hamd edip, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) salevât okumak. 9- Ellerini açmak (yani avuçlarını yummamak). 10- İki elleri kaldırmak. (Yani elleri dizlerden uzaklaştırıp, semâya doğru kaldırmak. Çünkü semâ, duânın kıblesidir.) 11-Elleri omuz hizasına kadar kaldırmak. 12- Edeb üzere olmak (yani zâhiren, bâtınen, söz ve fiille edeb üzere olmak). 13- Huşû üzere olmak. Denilir ki, huşû korku demektir. Zâhir odur ki, huşûdan murâd, bâtının sükûnudur. Bâtının sükûn bulmasından, zâhirin sükûnu meydana gelir. Bunu şu hadîs-i şerîf teyid etmektedir:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), sakalları birbirine karışmış birisini görünce; “Kalbinde huşû olsa idi, azâlarında da huşû olurdu” buyurdu. Allahü teâlâ, Mü’minûn sûresinin ilk iki âyetinde meâlen “Mü’minler muhakkak kurtulacaktır. Onlar, namazları huşû ile kılanlardır” buyuruyor.
14-Bütün azâları tezellül ve hudû üzere olmak. Yanî bütün azâların hudû (boyun eğme) ile beraber, sükûn üzere ve hareketsiz olması. 15- Namazda duâ edenin, gözlerini semâya kaldırmaması. 16- Allahü teâlâya, esmâ-i hüsnâsı ve yüce sıfatları ile duâ etmek. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “En güzel isimler, Allahü teâlânındır. O hâlde Allahü teâlâya bu isimlerle duâ edin. Allahü teâlânın isimlerinde ilhâd edenleri yani isimleri değiştirenleri terk edin. Onlar âhirette yaptıklarının cezasını çekeceklerdir” buyuruyor (A’râf-180).
17- Duâda edebî sözlerle duâ yapmaya zorlanmamalıdır. 18- Nâme yaparak duâ etmemek. 19- Peygamberleri (aleyhimüsselam) ve sâlih kimseleri vesile ederek duâ etmek. Çünkü onlar, hem Allahü teâlâya ve hem de kullarına karşı hakları en kâmil şekilde yerine getirmektedir. 20- Duâ ederken sesi alçaltmak. Yani gizli olarak duâ etmektir.
.
Onları mutlaka hesaba çekeceğiz
Sa’dullah ibn-i Decâcî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 482 (m. 1089)’da Bağdad’da doğdu. 564 (m. 1169)’da orada vefât etti. Bir talebesine buyurdu ki:
Rabbimiz, Neml sûresi sekseninci âyet-i kerîmede meâlen; “Sen ölülere bir şey işittiremezsin” ve Fâtır sûresi yirmiikinci âyet-i kerîmede meâlen; “Kabirde olanlara sen duyurucu değilsin” buyurdu. İşte böyle olanlar, hakîkî ölülerdir. Allahtan kork! Şuarâ sûresi ikiyüzonsekizinci âyet-i kerîmede meâlen; “Kalktığın vakit Allah seni görmektedir” buyuruldu.
Bütün isteklerini Allahın rızâsına muvafık eyle. Allahın ihsânından mahrûm olan kimse merhamet olunmuş değildir. Eğer bütün bunlardan sonra hâlâ işin tehlikesini anlamadıysan ve bu tehlikeyi idrâk etmekten dünya seni meşgul ediyorsa, şu emri düşün: Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “İki kişiye emîr olma, yetimin malına elini sürme” buyurdu. Lâ havle velâ kuvvete illâ billâhîl aliyyilazîm. Heyhat! Kalem yazmaz oldu. Allahın emri vâki olur ve hükmüne mâni hiçbir şey de yoktur. İşte bundan dolayı insanlar, hazret-i Ebû Bekir’den (radıyallahü anh) yanık ciğer kokusu hissettiler. (Yani hazret-i Ebû Bekir, bu durumları düşünerek “Ah!” demişti de nefesi yanık ciğer gibi kokmuştu.)
Hazret-i Ömer de (radıyallahü anh); “Keşke, anası Ömer’i doğurmasaydı.”
Hazret-i Osman da (radıyallahü anh) bunu kabul ederek; “Kılıcını kınına sokan kişi hürdür” buyurmuşlardır. Önünde dolu hazineler bulunan hazret-i Ali de; “Bu kılıcımı benden kim satın alacak? Eğer bir gömlek satın alacak bir şey bulabilseydim, bu kılıcımı satmazdım” buyurmuştur. Bu korkudan hazret-i Ömer bin Abdülazîz’in aort damarı çatlamış ve bu korku sebebiyle vefât etmişti.
Selef-i sâlihînden bazıları gevşekliğe düştüğü zaman, evlerinde bulundurdukları sopa ile kendilerini döverlerdi. Dünyalık işler kalbe yerleşirse, bunları söküp atmak zor olur. Bunları en iyi bilen kişi, dünyalıktan yüz çevirir. Öyle ise bütün gayretini âhirete hazırlamaya ve kabirde suâl soracak meleklere cevap hazırlamaya gayret et! Nitekim, Allahü teâlâ, Hicr sûresi döksanüçüncü âyet-i kerîmede meâlen şöyle buyuruyor: “Rabbine yemîn ederim ki, onları mutlaka yaptıkları şeyden hesaba çekeceğiz.”
.
Dinde yapılan her yenilik bidattir
Ebü’l-Velîd ibn-i Debbâg hazretleri hadîs âlimidir. 481 (m. 1088)’de Endülüs’te (İspanya) Belensiye (Valencia)’da doğdu. Dâniyye’de (Denia) kadı iken, 546 (m. 1151)’de vefât etti. Mursiye’de (Murcia) defnedildi. Dinde Bidat çıkarmanın kötülüğü hakkında şu hadis-i şerifleri nakletti:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadis-i şeriflerde buyurdu ki:
(Bir ümmet, Peygamberi öldükten sonra, dinde bidat yaparsa, buna benzer bir sünneti kaybeder.) Yâni, küfre sebep olmayan bir bidat yapılırsa, bunun cinsinden bir sünneti terk ederler.
(Bidat sahibi, bidatini terk etmedikçe, tövbe etmesini, Allahü teâlâ nasip etmez.) Yâni, bir kimse, bir bidat ortaya çıkarırsa veya başkasının çıkarmış olduğu bir bidati yaparsa, bu bidati iyi bildiği ve karşılığında sevap beklediği için, bundan tövbe edemez. Bu bidatin kötülüğünden veya küfre sebep olmasından dolayı hiçbir günahına da tövbe etmesi nasip olmaz.
(Allahü teâlâ, dinde bidat olan bir şeyi yapan, bu bidati Allah rızası için terk etmedikçe, onun hiçbir amelini kabul etmez.) Yâni, itikatta veya amelde veya sözde yahut ahlâkta bidat olan bir şeyi yapmaya devam edenin bu cinslerden ibâdetleri sahih olsa da, hiçbirini kabul etmez. İbâdetlerinin kabul olması için, bu bidati, Allahtan korkarak, ondan sevap bekleyerek yahut rızasına kavuşması için terk etmesi lâzımdır.
(Allahü teâlâ, bidat sahibinin orucunu, haccını, umresini, cihâdını, günahtan vazgeçmesini, adaletini kabul etmez. Hamurdan kılın çıkması gibi, İslâmdan çıkar.) Yâni, ibâdeti sahih olsa da, kabul olunmaz. Sevap verilmez.
(Benden sonra, ümmetim arasında ayrılıklar olacaktır. O zamanda olanlar, benim sünnetime ve Hulefâ-i râşidînin sünnetine yapışsın! Dinde meydana çıkan şeylerden uzaklaşsın! Dinde yapılan her yenilik bidattir. Bidatlerin hepsi dalâlettir. Dalâlet sahiplerinin gidecekleri yer, Cehennem ateşidir.) Bu hadis-i şerif, bu ümmette çeşidli ayrılıklar olacağını haber veriyor.
(Ümmetim arasına fesat yayıldığı zaman, sünnetime yapışan için yüz şehit sevabı vardır!) Yâni nefse ve bidatlere ve kendi aklına uyarak İslâmiyetin hududu dışına taşıldığı zaman, benim sünnetime uyana, kıyâmet günü yüz şehit sevabı verilecektir. Çünkü, fitne fesat zamanında İslâmiyete uymak, kâfirlerle harp etmek gibi güç olacaktır.
.
Dünyâyı âhirete tercih edenler
Takıyyüddîn ibn-i Dakîkul-ıyd hazretleri hadîs ve Şafiî fıkıh âlimidir. 625 (m. 1228)’de Hicaz’da Yenbu şehrinde doğdu. 702 (m. 1302)’de Kâhire’de vefât etti. "El-Muhallâ” kitabına yazdığı mukaddimede şöyle buyurmaktadır:
Rabbimiz, gözlerin hainliğini ve kalplerin gizlediklerini bilir. Dünyâ lezzet ve zevklerine dalıp âhireti unutarak aldanan kimseler, işledikleri günahların hemen peşinden cezalandırılmadıklarını görerek, Allahü teâlânın kendilerini cezasız bırakacağını zannederler. Hâlbuki, Allahü teâlâ, âhiretin sıkıntıları ile insanları uyarıyor ve Hac sûresi 43. âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki: “Rabbinin katında bir gün, sizin saydığınız bin sene gibidir.” İşte bu âyetle, dünyâyı âhirete tercih edenlerin pazarlıklarının yanlışlığına dikkat çekiyor. Allahü teâlâ, bu ikâzına dikkat etmemizi ve faydalanmamızı nasip eylesin... Bu nasihatleri, Cehennem ateşine karşı siper edinmeliyiz. Bu tehlikeye düşmekten ve orada kalmaktan korkuyorum. Bu durumdan Allahü teâlâya sığınırız.
Bu âyetin bildirilmesinin maksadı; kalplere yerleşmiş olan gafletten kurtulmamızı, Rabbimize karşı mesul olduğumuz vazîfeleri yapmaktan çeşitli düşüncelerle geri kalmamamızı, bizi kendisinden uzaklaştıracak bu dünyâya bağlanmamamızı bildirerek bizi uyarmakta, ibret almamızı istemektedir, özellikle zayıf insanlara hüküm verme görevini alan hâkimler daha da dikkatli olmalıdır. Bu kimseler halkın nazarında büyük görünürler. Allaha yemîn olsun ki, durum mühim, vaziyet vahimdir. Allahım bizi şaşırtma! Bir kimse, şayet âhireti arkasına atar, arzu ve isteklerine boyun eğer, bütün gayret ve düşüncelerini dünyalık işine teksif ederse, bu kimsenin isteğinin sonu makam sevgisidir...
Bu mübarek zat, vefat ederken oğluna şu vasiyeti yaptı: “Gayretinde bir gevşeklik görürsen, kendinde bu yüksek hâllere kavuşmaktan uzaklaşma gibi bir hâl hissedersen, Allahü teâlâdan yardım dile! Huzûruna el kaldır. Çünkü O, kendisine gelenleri boş çevirmez. Ve O’nun ilminde kalplerin gizlilikleri saklı değildir. Çünkü Mülk sûresi ondördüncü âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki: (Yaratan hiç bilmez mi?) İşte bu benim sana nasîhatimdir. Eğer sen taşkınlık gösterirsen, Rabbine karşı senin için görevimi yaptığıma delîlim olacaktır. Kendim ve senin için Rabbimden; nasihat kabul eden bir kalp, zikreden bir lisân ve keremine, ihsânına râzı olmuş bir kalp istiyorum.”
Sen o peygamberin hanımı olursun
Tâceddîn ibn-i Sâî hazretleri fıkıh, tefsîr, hadîs, lügat ve târih âlimidir. 593 (m. 1197)’de Bağdad’da doğdu. 674 (m. 1275)’de aynı yerde vefât etti. 26 cildlik târih kitabında şöyle nakleder:
Hazreti Hadîce’nin (radıyallahü anhâ) ilmi, malı, şerefi, iffeti ve edebi pek fazla idi. Ticâret ile uğraşan, devrin, büyük tüccârlarındandı. Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) üstün ahlâk vasıflarını ve “emin” lakabına itimat ederek, herkesten daha fazla ücret vermek vâdiyle O’nu Şam ticâret kâfilesine kattı. Bu sefer esnasında Resûlullah Efendimizin şahsında harikulade hâller görüldü...
Seferden dönüşte Hazreti Hadîce’ye Resûlullah Efendimizin bu hâllerini akrabası Zübeyr ve kölesi Meysere bir bir anlattılar. Hazreti Hadîce, anlatılanlar, mallarını satmak üzere teslim ettiği Resûlullah Efendimizin bereketiyle iyi kâr etmesi ve bunlardan ziyade kervanı karşıladığı sırada Resûlullah Efendimizi gölgeleyen iki meleği bizzat görmesinden çok etkilendi. Daha önce gördüğü bir rüyası da gökten inen Ay'ın, koynuna girip koltuğundan çıkarak bütün âlemi aydınlatması idi.
Hazreti Hadîce, bu halleri, putlara tapmayıp, Hıristiyan olan, Tevrat ve İncîl’i okumasını bilen, bölgenin iyi tanınmış şâir ve bilginlerinden amcasının oğlu Varaka bin Nevfel’e anlattı. Varaka rüyayı “Âhir zaman peygamberi vücûda gelmiştir. Sen O’nun hanımı olursun. Senin zamanında O’na vahiy gelir. O’nun dîni bütün âlemi doldurur. Sen O’na en önce îmân eden olursun. O peygamber Kureyş kabilesinin Haşimoğulları kolundan olacak...” diye tâbir edip, hâllerini de hayretle şöyle anlattı: “Bu söylediklerinden anlaşılıyor ki, şüphesiz Muhammed (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) bu ümmetin peygamberi olacak. Ben, zaten bu ümmetten bir peygamber çıkacağını biliyor ve O’nu bekliyordum. Bu zaman O’nun tam zamanıdır” deyince Hazreti Hadîce’nin sevgi ve itimadı daha da arttı. Bu esnada kırk yaşında olup, dul idi. Resûlullah Efendimiz ise yirmi beş yaşında idi...
İki taraftan elçiler Efendimiz ile Hazreti Hadîce’nin evlenmesini kararlaştırdılar. Hazreti Hadîce’nin Peygamber Efendimizle olan bu evliliğinden dört kızı ve iki oğlu olmak üzere altı çocuğu oldu. Kızlarının adları Zeynep, Rukiyye, Ümmü Gülsüm, Fâtıma; erkekleri ise, Kâsım ve Abdullah’tı. Kâsım’dan dolayı Resûlullah’a (Ebü’l-Kâsım) denildi. Nübüvvetten önce Mekke’de dünyâya geldi. Onyedi aylık iken vefât etti...
.
Kader, tedbir ile, sakınmakla değişmez
Şemseddîn Muhammed ibn-i Cezerî hazretleri Kırâat âlimlerinin büyüklerindendir. 751 (m. 1350)’de Şam’da doğdu. 833 (m. 1429)’da İran’da Şîrâz’da vefât etti. Yazdığı Hısn-ül-hasîn kitabından bazı bölümler:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Duâ ibâdettir” diye buyurduktan sonra, şöyle devam etti: “Rabbiniz buyurdu ki: Bana duâ edin, size karşılığını vereyim. Bana ibâdet etmekten büyüklenip, yüz çevirenler, muhakkak ki küçülmüş kimseler olarak Cehenneme gireceklerdir.” (Mü’min-60)
Hiçbir sakınma takdîri değiştirmez. Fakat duâ, inmiş ve inmemiş olan şeylere fayda verir. Belâ iner, onu duâ karşılar, ikisi, kıyâmet gününe kadar mücâdele ederler. (Kazâ-i mu’allâk, Levh-i mahfûzda yazılıdır. Eğer o kimse, iyi amel yapıp, duâsı kabul olursa, o kaza değişir.
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kader, tedbir ile, sakınmakla değişmez. Fakat kabul olan duâ, o belâ gelirken korur.”
Duânın belâyı def etmesi de, kaza ve kaderdir. Kalkan, oka siper olduğu gibi, su, yerden otun yetişmesine sebep olduğu gibi, duâ da, Allahü teâlânın merhametinin gelmesine sebeptir.
Bir hadîs-i şerîfte; “Kazâ-i muallakı hiçbir şey değiştiremez. Yalnız duâ değiştirir ve ömrü yalnız; ihsân, iyilik arttırır” buyuruldu.
Allahü teâlânın takdîrinin, yani kaderin Levh-i mahfûzda yazılması kazadır. Bir kimseye takdîr edilen belâ kazâ-i mu’allâk ise, yani o kimsenin duâ etmesi de takdîr edilmiş ise, duâ eder; kabul olunca, belâyı önler. Ecel-i kazayı da, iyilik etmek geciktirir. Fakat Ecel-i müsemmâ değişmez. Ecel-i kaza; bir kimse, eğer iyi iş yapar, yahut sadaka verir, hac ederse ömrü altmış sene, bunları yapmazsa kırk sene diye takdîr edilmesi gibidir. Vakit tamam olunca, eceli bir ân gecikmez.
Birinin üç gün ömrü kalmış iken, akrabasını, Allah rızâsı için ziyâret etmesi ile, ömrü otuz seneye uzar. Otuz sene ömrü olan kimse de akrabasını terk ettiği için, ömrü üç güne iner.)
Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Allahü teâlâ katında duâdan daha kıymetli bir şey yoktur.” Yani sözle yapılan ibâdet çeşitlerinden, duâdan daha üstün birşey yoktur. Çünkü duâ eden, duâ ederken Allahü teâlâya hamd ve senada bulunmakta, O’na yalvarmaktadır. “Allahü teâlâ kendisinden istemiyene gazâb eder.” Ya’nî kendisini Allahü teâlâya muhtaç görmeyerek, gerek söz ve gerekse lisân-ı hâl ile istemeyene Allahü teâlâ gazap eder.
.
Zenginin fakir hanımına zekât verilir mi?
Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi Yetmişdördüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İstanbul’da doğdu. 1173 (m. 1760)’da İstanbul’da vefât etti. Verdiği fetvalardan bazıları şunlardır:
“Bir kimse ölünce geriye bir kızı ve hanımı kalsa, kızı, babasının techîz ve tekfinine kendi malından belli bir miktar harcama yapsa, harcadığı kadar parayı babasının mirasından almağa kadir olur mu?” Cevap: “Olur.”
“Zengin bir adamın fakîr olan zevcesine, başkasının zekât vermesi caiz olur mu?” Cevap: “Olur.”
“Zeyd, malının zekâtı olan belli bir miktar parayı, fakir olan Amr’a vermesi için Bekir’e teslim etse, Bekir de Amr’a verse, Zeyd bu duruma pişman olsa, vermiş olduğu parayı Bekir’den geri almaya muktedir olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Nisaba mâlik olmayan fakir bir kimsenin, sadaka-ı fıtr vermesi lâzım olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Sefer mesafesinde bir belde ahâlisinden olan ellibeş yaşındaki bir kadın, yanında kocası veya mahremi bir erkek yok iken hacca gitmesi caiz olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Üzerine hac farz olan bir kadın, ana-baba bir kardeşi ile birlikte hacca gitmek isteyince, kocası mâni olabilir mi?” Cevap: “Olamaz.”
“Elli-altmış yaşında olup, kocası olmayan bir kadının, dâmâdı ile birlikte hacca gitmesi caiz olur mu?” Cevap: “Olur.”
“Bir kadının, kız kardeşinin kocasına (eniştesine) görünmesi caiz olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Zeyd vefât edince geriye zevcesi Hind ve diğer mirasçıları kalsa, Zeyd ile Hind’in oturdukları evde bulunan kadın ve erkek eşyaları için; Hind, benimdir deyip, diğer mirasçılar da Zeyd’indir deseler, iki tarafın da şahitleri olmasa, kimin sözü mu’teberdir?” Cevap: “Hind’in sözü muteberdir.”
“Zeyd’in zeytin bahçesindeki olgunlaşmamış meyveyi, Amr’a satması sahih olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Zeyd, bağında hâsıl olacak üzümü, çiçek iken Amr’a şu kadar liraya satsa, satış sahih olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Zeyd, kısrağından doğacak olan tayı daha doğmadan Amr’a satsa, bu satış sahih olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Ölen Zeyd’in vârislerinden Amr, Zeyd’in ne kadar olduğu bilinmeyen mirasından hissesine düşecek kısmı Bekir’e satsa, satış sahih olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Zeyd, bahçesindeki olgunlaşmamış elmayı, olgunlaşınca ağacında terk şartıyla Amr’a satsa, satış sahih olur mu?” Cevap: “Olmaz.”
“Zeyd tarlasına buğday ekse, yeşerdikten sonra daha çimen iken, olgunlaşınca tarlada terk etmek şartıyla Amr’a satsa, satış sahîh olur mu?” Cevap: “Olmaz”
.
Cennet ırmaklarının kaynağı, Firdevs'tir
Muhammed Bedahşî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1582 (H.990) senesinde Afganistan’da Bedahşan’da doğdu. İlk tahsilini Belh'te yaptı. Daha sonra Hindistan’da Agra’ya gitti. Orada Şeyh Miyânmir'in sohbetlerinde bulunarak Kâdirî yolunda kemâle erdi. Kısa zamanda yükselip üstün hâllere kavuştu. Sonra Keşmir’e gitti. 1661 (H.1072) senesinde orada vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
"İslâmdan, Kur'ân-ı kerîmden ve saçının beyazlığından öğüt almayan, nasihat kabul etmez."
"Nasıl sabahladın?" diye sorulunca, ağladı. "Niçin ağladın?" dendi. Bunun üzerine; "Ölümü unutmuş, üstelik günahları da çok olan kimsenin hâli nasıl olur. Ecel, süratle geliyor, ömür her gün eksiliyor. Akıbetin Cennet mi, Cehennem mi, ne olacağı bilinmiyor. Ya Cehennem olursa, hâlimiz ne olur?"
"Kulun düşüncesi Allahü teâlâdan başkasına doğru yönelince Allahü teâlâdan uzaklaşmış olur."
"İnsanlar, varlık âleminin efendisi Muhammed aleyhisselâmı tanımadıkça, ilâhî mârifete kavuşamaz. Hocasını bilmedikçe, varlık âleminin efendisini tanımaz. Kendi nazarında insanları ölü gibi kabul etmedikçe, hocasını bilemez."
"Firdevs Cennetinde, bu dünyâda işitilen veya işitilmeyen bütün nîmetler mevcuttur. Cennetin ırmakları, Firdevs Cennetinden kaynayıp çıkar. Bir ırmaktan su, bal, süt ve şarab (şerbet) olmak üzere dört türlü meşrûbât akar. Nasıl gökkuşağındaki renkler birbirine karışmadan durursa bu dört meşrûbât da birbirine karışmadan akar. Bu ırmaklar müminin isteğine göre akar. Hangisini isterse o akar ve onu içer. Bütün bunlar, Allahü teâlânın irâdesiyle olmaktadır."
“Birisinden yardım istenirken, yalnız ona güvenilirse, onun, Allahü teâlânın yardımına mazhar olduğu, kavuştuğu düşünülmezse haramdır. Yalnız Allahü teâlâya güvenilip, o kulun Allah'ın yardımına mazhar olduğu, Allahü teâlânın her şeyi sebep ile yarattığı, o kulun da bir sebep olduğu düşünülürse câiz olur. Peygamberler ve evliyâ da, böyle düşünerek başkasından yardım istemişlerdir. Böyle düşünerek birisinden yardım istemek, Allahü teâlâdan istemek olur."
"İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi nedir?" denildiğinde; "İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi Müslümanların İslâmiyetten uzaklaşmalarıdır" buyurdu. Kurtuluşun nerede olduğu soruldukta; "İslâma uymak, bid'atleri terk etmekte" buyurdu...
.
Gücün yerinde iken tövbe eyle
Ebû Muhammed ibn-i Atıyye hazretleri tefsîr, kırâat ve hadîs âlimidir. 383 (m. 993)’de vefât etti. Yazdığı Tefsîr-i İbn-i Atıyye’den bir bölüm:
Nisa sûresinde meâlen: “Ancak Allah’ın kabul edeceğini vaat buyurduğu tövbe, o kimseler içindir ki, bir cahillikle bir kabahat yaparlar da, sonra çok geçmeden tövbe ederler, işte Allah bunların tövbelerini kabul buyurur. Allah ihlâsla tövbe edenleri hakkıyla bilicidir.”
“O kimseler ki, kötü işlerde ısrar ederken, onlardan birine ölüm gelip hayattan ümidini kesince; 'Ben, şimdi tövbe ettim' der. Halbuki o kimseler için tövbe yoktur. (Tövbeleri kabul edilmez) Kâfir oldukları hâlde ölenlere de tövbe yok, işte biz onlar için âhirette acıklı bir azap hazırlanmışızdır.”
Onyedi ve onsekizinci âyet-i kerîmelerinin tefsîrinde İbn-i Atıyye buyurdu ki; “Burada tövbe kelimesinin lügat manası rücû etmek, dönmek, şer’î manası ise, yaptığı kötülüklere pişman olup, Allahü teâlâya karşı olan isyanından vazgeçmek demektir.
“Ölüm geldiği zaman”dan maksat akıl ölümün geldiğini, artık çârenin kalmadığını anladığı zaman demektir. İctihâd sanibi âlimlerin bu icmâ’ı Nûr sûresinde meâlen; “Ey müminler! Hepiniz Allaha tövbe edin ki, dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşasınız” otuzbirinci âyet-i kerîmesine dayandırılmaktadır. Bu hususta büyüklerden birine, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allahü teâlâ, günahkâr kulunun tövbesini, canı gargaraya gelmeden kabul eder” hadîs-i şerîfi hakkında ne buyurursunuz? diye suâl edildi. O büyük zât da “Evet, Resûlullahın buyurduğu doğrudur. Senin mesleğin nedir?” dedi. Suâl eden, terzi olduğunu söyledi. O büyük zât; “Terzilikte en kolay olan nedir?” diye sordu. O zât “Makası alıp kumaş kesmektir” dedi. “Kaç senedir bu işi yaparsın?” sorusuna da, “Otuz senedir kumaş keserim” diye cevap verdi. “Canın gargaraya geldiği zaman kumaş kesebilir misin?” buyurdu. Adam da, “Hayır, kesemem” deyince, o büyük zât “Bir müddet zahmet çekip öğrendiğin ve otuz sene çok rahat bir şekilde yaptığın işi, o zaman yapamazsan, ömründe hiç yapmadığın tövbeyi o zaman nasıl yapabilirsin? Bugün gücün yerinde iken tövbe eyle. O zaman belki yapamazsın, gel şimdi tövbe et. Bir daha günah işleme” buyurdu. Adam da hemen tövbe edip, güzel amel sahibi Müslümanlardan oldu.
.
Allah, milletleri ilimle yükseltir
Abdülkerîm bin Atâullah İskenderî hazretleri hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Mısır’da İskenderiye’de doğdu. 612 (m. 1215)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Muâz bin Cebel’den (radıyallahü anh) rivâyetle Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“İlim öğrenin. Çünkü ilim, Allaha olan saygınızı artırır, ilim talep etmek ibâdettir, İlmî müzakere zikirdir. Araştırma yapmak cihâddır. Bilmeyenlere öğretmek sadakadır. İlmi lâyık olana vermek kurbettir. Kişiyi Allaha yaklaştırır. Çünkü ilim, helâl ve haramın kıstaslarını verir. Cennet ehlinin gideceği yolda kandil, yalnızlıkta dost, gurbette arkadaş, tenhâlarda yoldaş, sevinçli ve kederli, günlerde yol gösterici, düşmana karşı silâh ve dostlar indinde de bir meziyettir. Allah, milletleri ilimle yükseltir ve onları iyilikte, güzel şeylerde önder yapar. Diğer milletler, ilim sahibi olan milletlerin izinden yürürler. Onların hareketlerini taklid ederler, görüşlerine müracaat ederler. Melekler bile, ilim ehliyle arkadaşlık yapmak isterler. Kanatlarıyla onları okşarlar. Yaş, kuru ne varsa, hattâ denizdeki balıklar, karadaki yırtıcı kuşlar ve hayvanlar dahi onlar için istiğfar ederler. Çünkü ilim, cehâletten kararan kalpleri aydınlatır. Karanlık sebebiyle görmeyen gözlere kandil olur. Kul, ilim sayesinde dünyâda da âhirette de seçilmiş kimselerin kavuştukları mertebelere, en yüksek derecelere ulaşır. İlme kafa yormak, gündüzleri oruç tutmaya, ilmî müzâkerelerde bulunmak da geceleri ihyâ etmeye denktir. İnsanlar, ilim vasıtasıyla akrabâlık bağlarını koparmazlar. Helâl ve haram, ilim sayesinde birbirinden ayırt edilir, ilim, çalışanlara yol gösterir. Amel, ilimden sonra gelir. Bahtiyar kimseler ilimden ilham alır. Bahtsızlar da ondan mahrum olurlar.”
“Müslümanın Müslüman üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına cevap vermek, hastasını yoklamak cenâzesinde bulunmak, davetine gitmek ve aksırıp elhamdülillah diyene, yerhamükellah diyerek cevap vermek.”
“(Birinin evine girileceği zaman) izin üç defa istenir. (Birincisinde izin verilmezse, bir dakika kadar sonra ikinci defa istemeli, yine verilmezse, üçüncü defa istenmelidir. Yine izin verilmezse, dört rekat namaz kılacak kadar beklemiş ise içeri girmemeli, gitmelidir.)”
.
Kur’ân-ı kerimin kıraatine dair
Ebû Muhammed ibn-i Âşir hazretleri büyük kırâat âlimlerindendir. 990 (m. 1582)’de Fas’ta Fes şehrinde doğdu. 1040 (m. 1630)’da orada vefât etti. Bir dersinde Kur’ân-ı kerim kıraati ile ilgili şunları anlattı:
Kur’an-ı kerimde, kelimelerin üstünde bulunan işaretler şunlardır: [Mim]: Muhakkak durmalıdır. [Tı]: Durmak gerekir. [Cim]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat durmak daha iyidir.
[Ze]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Kaf]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Lâ]: Durulmaz! Lâ bulunan yerde durulursa, önceki kelime ile birlikte tekrar okunur. Âyet-i kerime sonunda durunca, tekrar edilmez. [Kıf]: Durmak daha iyidir. [Sad]: Durmakta mahzur yoktur. [Sad, lam, ya]: Geçmek daha iyidir. [Sad, lam, ha]: Geçmek de, durmak da caizdir. [Ayn]: Bazı âyet-i kerimelerin sonunda bulunur. Namazda okunursa, ayn işaretinde rükuya gitmek iyi olur. [Kef]: Kezalik demektir. Kendisinden önce hangi secavent geçmişse, bu da öyle demektir. [3 nokta]: Bu üç noktanın birisinde durulur. Eğer üzerinde üç nokta olan birinci kelimede durulursa, üç nokta olan ikinci kelimede durulmaz. Eğer üzerinde üç nokta bulunan birinci kelimede durulmazsa, ikinci üç nokta bulunan kelimede durulur. Her ikisinde de durmak veya her ikisinde de geçmek caiz değildir.
Kelime altındakiler: Kur’an-ı kerimde bir de kelimelerin altlarında yazılmış işaretler vardır. Bunlara da birer misal verelim: [Kasr]: Bu kelimenin yazıldığı yerler kısa okunur. Ülâike kelimesinde eliften sonra vav olduğu hâlde, kısa okunur. [Med]: Bu kelimenin yazıldığı yerler uzun okunur, kısa okunmaz. [Sekte]: Bu kelimenin yazıldığı yerde, kısa bir zaman nefes alınmadan durulur. Durulmadan geçilirse, anlamı bozulur. Kur’ân-ı kerimde dört yerde sekte vardır. [İdgam]: Kelime yazıldığı gibi değil de, idgam ile okunur. Kelimelerin altında yazılı olan idgam, Kur’an-ı kerimde, yalnız Hud suresi 42. âyetinde vardır. Burada, (İrkeb me’anâ) yazılır ise de, (İrkemme’anâ) okunur. [Sin]: Sad harfinin altına yazıldığı yerde, sad harfi, sin gibi okunur. [İmâle]: Yalnız Hud suresinin 41. âyetinde geçer. Mecrahâ kelimesinin altında imâle yazar. Buradaki ra harfi, üstünden esireye doğru meyillendirilerek okunur. Mecrihâ diye okunmaz. Okunuşunu, bilen birisinden öğrenmek gerekir. [Teshil]: Kolaylaştırmak demektir. Birbirini takip eden iki hemzeden ikincisi, elif ile he sesi arasında yumuşak okunur.
.
En kıymetli amel edeptir
Ali Şebrâmelisî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 997 (m. 1598)’de Mısır’da Şebrâmelis nahiyesinde doğdu. 1087 (m. 1676)’da Mısır’da vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“İslâmiyetin başlangıcı teslimiyet, imânın başlangıcı ise rızâdır. En kıymetli amel edeptir. İmânın âfeti, inkârdır. Amelin âfeti, tembelliktir. İlmin âfeti, iddia sahibi olmaktır, irfan sahibinin âfeti, kendini kabul ettirmeye çalışmasıdır. Aklın âfeti, zulüm yollarına düşmesidir. Sevginin âfeti, şehvet yolunu tutmasıdır. Sabrın âfeti, Allahü teâlâdan başkasına şikâyette bulunmaktır. Zenginliğin âfeti, tamahtır. Azîzliğin âfeti, kibirdir. Cimriliğin âfeti isrâftır. Tevazunun âfeti, Allahü teâlâdan başkasının önünde eğilmektir. Dünyânın âfeti, şiddeti istektir. Sözün âfeti, noksanlıktır. Adâletin âfeti, intikam duyguları taşımaktır.”
“Dîn âlimlerinine dil uzatmaktan sakının. Çünkü onlar, Allahü teâlânın isim ve sıfatlarının kapıcılarıdır. Velîleri inkârdan sakının. Zîrâ onlar, Allahü teâlânın zâtının kapıcılarıdır.”
“Âlimlerin her sözü, İslâmiyetin asıllarından bir asla dayanır. Çünkü bu söz, ya bir âyete, bir hadîse, bir esere veya aslı sahîh olan sahih bir kıyâsa dayanır. Âlim, müctehidlerin ve mukallidlerin sözlerini kitap ve sünnetle karşılaştırıp her bir sözün kaynağını bilmeyince, bize göre onun ilimdeki makamı kâmil olmaz. Bilince de işte burada avvâm mertebesinden çıkar ve âlim ismine hak kazanır. Âlimler için ilk makam burasıdır. Sonra buradan derece derece yükselir, hattâ Kur’ân-ı kerîmin bütün hükümlerini ve edeplerini Fâtiha sûresinden çıkarır. Sonra buradan da yükselir. Kur’ân-ı kerîmin bütün hükümlerini, müctehidlerin ve kıyâmete kadar onların mezheblerindeki âlimlerin bütün sözlerini, dilediği herhangi bir harften çıkarır. Sonra bundan daha ileri ve olgun olan bir dereceye yükselir.”
Ali Şebrâmelisî hazretleri, vefatından kısa bir zaman evvel oğluna şöyle vasiyet etti: “Ey Oğlum! Bilmiş ol ki, sünnet, Kur’ân-ı kerîmin hükümlerini açıklayan beyânlardır. Çünkü, Resûl-i ekrem (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem), bize Kur’ân-ı kerîmin hükümlerini, mübârek sözleri ile bildirendir. Kur'ân-ı kerîmde, Necm sûresinin 3. ve 4. âyet-i kerîmelerinde meâlen (O boşuna konuşmaz. Hep, vahiy olunanı söyler) Nisa sûresi 54. âyet-i kerîmesinde meâlen; (Allahın kitabına ve Resûlün hadîslerine müracaat edin!) buyuruluyor.”
.
Her günah işledikçe tövbe et
Hüseyn Mâsercisî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimi olup, hafız, yani râvileriyle birlikte yüzbin hadîs-i şerîfi ezberden bilirdi. 297 (m. 910)’de İran’da, Nişâbûr’da doğdu, 365 (m. 976)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Muâz bin Cebel’e (radıyallahü anh) buyurdular ki: “Yâ Muâz! Sana Allahü teâlâya âsî olmaktan sakınmayı, doğru sözlü olmayı, anlaşmalara bağlı kalarak aynen yerine getirmeyi, emâneti sahibine vermeyi, yetimlere acıyıp merhametli olmayı, komşu haklarını korumayı, öfkeyi gizleyip, kimseye surat asmamayı, tatlı dilli olmayı, selâm vermeyi, idârecilere ve âmirlere itaat ederek bağlı kalmayı, Kur’ân-ı kerîmin emirlerini yerine getirmeni, âhirete hazırlanmayı, âhirette hesaba çekilmekten korkarak kötülükten kaçmayı, hayâlperest olmamayı, güzel işler yapmayı tavsiye eder, Müslüman kardeşine kötü lâf söylemeni, yalancıyı doğrulamanı, doğru konuşanları yalanlamanı, âdil idâreci ve âmirine âsi olmanı ve yeryüzünde fesat çıkarmanı yasaklarım. Yâ Muâz! Her ağacın ve taşın yanında (yani her yerde) Allahü teâlâyı zikret. Her günah işledikçe tövbe et. Gizli işlediğin günahlara gizli olarak, açıkta işlediğin günahlara açık olarak tövbe ve istiğfar et.”
İsrâiloğullarından bir zât, “Bu gece Allahü teâlânın rızâsı için mutlaka sadaka vereceğim” diyerek evinden çıktı ve sadakayı bilmeyerek bir hırsıza verdi. Sabahleyin halk “Bu gece hırsıza sadaka verildi” dediler. Bunun üzerine sadaka veren kişi; “Allahım! Hırsıza sadaka verdiğim için sana hamd ederim. Mutlaka makbul bir sadaka vereceğim” deyip tekrar evinden çıktı ve bu defa sadakayı zinâ eden bir kadına verdi. Sabahleyin halk; “Bu gece de zinâ eden kadına sadaka verildi” dediler. Sadakayı veren o zât; “Ey Allahım! Bir fahişeye sadaka verdiğim için sana hamd ederim. Mutlaka makbul bir sadaka vereceğim” dedi. Yine sadaka vermek üzere evinden çıktı. Bu sefer de zengin birisine verdi. Sabahleyin halk; “Hayret! Bu gece de zengin birisine sadaka verildi. Olur mu böyle şey?” diye dedikodu yaptılar...
Sadaka veren zât! “Ey Allahım! Hırsıza, fahişeye ve zengine sadaka verdiğim için sana hamd ederim” dedi. Bu zâta rüyâsında şöyle müjde verildi:
“Senin o hırsıza verdiğin sadaka var ya, belki de hırsızı hırsızlığından, fahişe kadını da zinâdan vazgeçirir, iyi ve namuslu birer insan olmalarına vesile olur. Umulur ki, zengin de senden ibret alır, (malını) Allah rızâsı için harcar.”
.
Kâdı, denizde yüzen kimse gibidir
Kâdı Saymerî hazretleri Hanefî mezhebi âlimlerinin büyüklerindendir. İran’ın Saymer şehrinde 351 (m. 962)’de doğdu. 436 (m. 1045)’de vefât etti. “Ahbâr-ı Ebû Hanîfe ve eshâbihî” kitabından seçmeler:
İmâm-ı Azam, Eshâb-ı kirâmdan işittiği hadîs-i şerîfleri rivâyet ederken buyuruyor ki:
16 yaşında iken, 96 (m. 715) senesinde babamla beraber hac yapmıştık. Orada yaşlı bir zât ile karşılaştım. İnsanlar etrâfında toplanmışlardı. Babama: “Bu zât kimdir?” diye sordum. Dedi ki: “Bu zât, Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) eshabından Abdullah bin Hâris’tir.” Ben de babama “Onun yanında ne var ki, insanlar yanında toplanmışlar?” diye sorunca, “Peygamber Efendimizden dinlediği hadîs-i şerîfler vardır” dedi. Babama “Beni onun yanına götür de, söylediklerini işiteyim” dedim, O sırada yanıma geldi. İnsanlar, ondan ayrılmaya başlamıştı. Ona çok yaklaştım ve onun “Resûlullah Efendimiz, (Bir kimse fakîh olursa, Allahü teâlâ, onun özlediği şeyleri ve rızkını, ummadığı yerlerden gönderir) buyurdu, dediğini işittim.”
Eshâb-ı kirâmdan Enes bin Mâlik’i gördüm ve ondan işittim, diyordu ki: “Resûlullah Efendimizin (Hayır, iyilik yapmaya sebep olan kimse, o hayrı yapan gibi sevap kazanır. Allahü teâlâ üzüntülü olanlara yardım etmeyi sever) buyurduğunu işittim.” İmâmı a’zam, fıkıh ilminde herkesin suâllerine fetvâ vermeye başlayınca, kendisini kıskanıp hased edenler, çekemeyenler olmuştu. Bunun üzerine “Kâdı (hüküm veren âlim), denizde yüzen kimse gibidir. İlim denizinde yüzüp de, kendisinden râzı olunan kaç kimse gelmiştir?” buyurdu. İlmi ile amel eden âlimlere bir kusur bulup, aleyhinde söz söyleyenler çok oldu, demek istedi. Hocası Hammâd bin Ebî Süleymân, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe hakkında buyurdu ki: “Ebû Hanîfe, ağırbaşlı, vakar ve vera sahibi olarak bize gelir, ilim meclisimizde otururdu. Biz onu, ilimle gıdâlandırıyorduk. Öyle oldu ki, her meseleyi ince ince tetkik ederdi. Anlatılanlar kendisine hafif gelmeye başladı. Vallahi, onun anlayışı çok güzel, hafızası çok kuvvetli idi. Bu hâliyle, diğerlerinden daha çok bilen birisi olması sebebiyle, kendisini kıskanıp kötülediler, onu karşılarına aldılar. Ben şunu iyi biliyorum ki, ilim Numân’ın (Ebû Hanîfe’nin) bulunduğu yerdedir. Bunun böyle olduğunu, güneşin ışıklarının, gecenin karanlığını parlatan bir nûr olduğunu bildiğim gibi biliyorum.
.
Eshâbım, ümmetim için sığınaktır
Atâ bin Sâib hazretleri Tabiînden meşhûr bir hadis âlimidir. Kûfelidir. 136 (m. 753) senesinde vefât etti. Rivayet ettiği bazı hadis-i şerifler:
Hazreti Ali (radıyallahü anh) Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu bildirdi: “Kim cünüplükten temizlenirken, kıl yeri kadar da olsa azıcık bir yeri yıkamazsa, Allahü teâlâ o kimseye veya yıkanmayan o yere Cehennemde çeşitli azaplar yapar.” Bu hadîs-i şerîfi naklettikten sonra Hazreti Ali (radıyallahü anh) şöyle derdi: “Resûlullah Efendimizden bu tehdidi işittikten sonra başımdaki saçlara düşmanımmış gibi muâmele ettim.”
Resûlullah buyurdu ki: “Yıldızlar gök ehli için sığınaktır. Ben Eshâbım için sığınağım. Eshâbım da ümmetim için sığınaktır. Hangisine uyarsanız, hidâyete kavuşursunuz. Eshâbıma dil uzatmayınız! Ümmetimden herhangi biri, Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımın bir müd (azıcık) arpa sadakasına verilen sevâba kavuşamaz.”
Câbir bin Abdullah “radıyallahü anh” şöyle bildirmiştir: Resûlullah Kusvâ adlı devesi üzerinde hutbe îrâd ederken, şöyle buyurduğunu işitdim: “Ey insanlar! Size iki şey bırakıyorum. Allahü teâlânın kitâbını ve Ehl-i beytimi. Onlara yapışırsanız, dalâlete düşmezsiniz.”
Yine Resûlullah buyurdu ki: “Âl-i Muhammedi sevmek sırâttan geçmeye vesiledir.” Çünkü Resûlullah sırât üzerinde bulunacaktır.
Bir kadın Eshâb-ı kirâmdan bazılarının bulunduğu bir yere gelip, "Sa’îd bin Zeyd (radıyallahü anh) benim arsamı alıp, oraya binâ yaptı. Kendisine söyleyiniz yerimi versin. Yoksa Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” mescidine gidip, onu şikâyet edeceğim" dedi. Eshâb-ı kirâm, kadının bu sözünü Sa’îd bin Zeyd’e söylediler. Sa’îd buyurdu ki: "Resûlullahtan işittim, buyurdu ki: (Bir kişi, hakkı olmadan bir karış yer alsa, Allahü teâlâ onu yedi kat yerden tard eder.) Sa’îd bin Zeyd kadının söylediklerini kendisine ileten sahâbiye, "o kadına söyle, hakkım dediği yeri alsın" dedi. Sonra o kadın için şöyle bedduâ etti: "Allahım! Eğer o kadın yalan söylüyor, bana iftirâ ediyorsa, onun gözünü görmez et! Gözleri görmez hâlde ölsün!" Bu sözleri o kadına ilettiler. Kadın, Sa’îd bin Zeyd’in evini yıkıp, kendisi için ev yapmaya başladı. Aradan çok geçmeden gözleri görmez oldu. Geceleri câriyesini uyandırır, onun elinden tutarak, istediği yere onunla giderdi. Bir gece hizmetçisini uyandıramadı. Yalnız başına dışarı çıktı. Bir kuyuya düştü. Sabâhleyin onu kuyuda ölü buldular...
.
Sabah akşam, ateş ile azap olunurlar
İmâm-ül-Haremeyn Taberî hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 418 (m. 1027)’de İran’da Taberistan’da doğdu. 498 (m. 1105)’de Mekke’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, her şeyin sebepsiz, şartsız mâliki, hepimizin sahibidir. Bütün insanlar, Onun mahlûku, kullarıdır. Kullarına verdiği her emri ve her şeyi istediği gibi kullanması, hep yerindedir ve faydalıdır. Bunda, zulüm, fesat olamaz. Memurlar, âmirlere, kullar sahiplere emirlerin, işlerin sebebini soramaz. Bütün insanları Cehenneme koyup, sonsuz azap yapsaydı, kimin bir şey söylemeğe hakkı olabilirdi? Çünkü kendi yarattığı, yetiştirdiği mülkünü kullanıyor. Başkası yok ki, onun mülküne tecâvüz olsun ve zulüm denilebilsin.
Peygamberlerin Allahü teâlâ tarafından bizlere haber verdikleri her şey ve her emir doğrudur. Kâfirlere ve îman ile gidenlerden âsilere, mezârda kabir azâbı olduğunu, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) haber vermiştir. Kâfirler ve müminler [veyahut yalnız müminler] kabre konulunca, Münker ve Nekîr ismindeki iki melek gelip suâl soracaklardır. Kabir, dünya ile âhiret arasında bir köprü, bir geçit olduğundan, kabir azâbı bir bakımdan dünya azaplarına benziyor ki, sonsuz değildir. Bir bakımdan da, âhiret azaplarına benzer ki, âhiret azâbı cinsindendir. Mümin sûresinin, (Sabah, akşam, ateş ile azap olunurlar) meâlindeki kırkaltıncı âyet-i kerimesi, kabir azâbını bildiriyor. Kabirdeki nimetler de, hem dünya, hem de âhiret rahatlıklarına benzer.
İyi bir kimse, tâlihli bir insan, kusurları, günâhları, lütuf ve ihsân ile affolunan ve yüzüne vurulmayan kimsedir. Eğer günâhı yüzüne vurulursa ve bunun için de, merhamet olunarak, yalnız dünya sıkıntıları çektirilip günâhları, böylece temizlenen kimse de, çok tâlihlidir. Bununla da temizlenmeyip, geri kalan günâhları için, kabir sıkması ve kabir azâbı çekerek günâhları biten, kıyâmet gününe, mahşer meydanına günâhsız olarak götürülen de, ne kadar çok tâlihlidir. Eğer böyle yapmayıp, âhirette de cezâlandırılırsa, yine insâftır ve adalettir. Fakat o gün, günâhlı olan ve mahcup ve yüzleri kara olan, ne kadar güç durumdadır. Fakat bunlardan, Müslüman olanlara yine acınacak, bunlar, sonunda yine merhamete kavuşacak, Cehennem azâbında, sonsuz kalmaktan kurtulacaklardır ki, bu da, ne kadar büyük nimettir.
.
İlim yok olmadan evvel ilim öğrenin
Ebû Ali Hirevî hazretleri hadîs âlimi olup, hafız, yani yüz bin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezberden bilirdi. 211 (m. 926)’da Afganistan’da Herat’ta doğdu. 301 (m. 913)’de orada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Abdullah İbni Abbâs’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahın, Peygamberi Muhammed’e indirdiği Kur’ân-ı kerîm, yepyeni, apaçık ve tahrif edilmemiş bir vaziyette elinizde iken, nasıl olur da Ehl-i kitaba soru sorarsınız? Yoksa Allah, Kur’ân-ı kerîmde, onların kendilerine gönderilen kitaplarını değiştirdiklerini, tahrif ettiklerini, elleriyle yeniden kitaplar yazarak, birkaç kuruşa satmak için, 'Bu Allah katından inme bir kitaptır' dediklerini size haber vermedi mi? Sorduğunuz sorulara verdikleri cevâbı kabul etmekten sizi menetmedi mi? Allaha yemîn ederim ki, onlardan herhangi birinin, Allahın indirdiği kitaptan bir şey sorduklarını görmedik.”
Amr bin Avf’ın bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “Size iki şey bıraktım. Bunlara sımsıkı sarıldığınız müddetçe dalâlete düşmezsiniz: Allahın kitabı ve Peygamberinin sünneti.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “İlim öğrenmek, her Müslüman erkek ve kadın üzerine farzdır.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “İnsanoğlu öldüğü vakit, amelinin sevâbı kesilir. Ancak üçü müstesna: Sadaka-i câriye, faydalanılan bir ilm veya kendisine duâ eden iyi evlât (bunların amel defteri kapanmaz).”
Abdullah İbni Mes’ûd’un (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “İki kişiye gıbta edilir ki, bunlar: Allahın kendisine mal verip hak yolunda sarfına muvaffak kıldığı kişi ile, Allahın kendisine verdiği ilimle hükmeden ve onu (başkasına) öğreten kişidir.”
Abdullah İbni Mes’ûd rivâyet etti: Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “İlim yok olmadan evvel ilim öğrenin, ilmin yok olması demek, âlimlerin ölmesi demektir. İlim öğrenin, çünkü hiçbiriniz, öğrendiklerinize ne zaman muhtaç olacağınızı bilemezsiniz.”
Ebüdderdâ’nın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Sabah akşam ilimle uğraşmayı cihâd kabul etmeyen kimse, hem akılsız, hem de kısır görüşlüdür
.
Hastalık, teyemmüm etmek için özürdür
Ankaralı Mehmed Emin Efendi 56. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1028'de (m. 1619) Ankara'da doğdu. Ankara Müftüsü Kırşehirli Mehmed Efendi'nin hizmetinde bulunarak ondan ilim tahsil etti. Sonra İstanbul’a gelerek müderrislik, kadılık, önce Anadolu, sonra da Rumeli kadıaskerliği yaptı. Nihayet Şeyhülislâmlığa getirildi. 1098'de (m. 1687) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Hastalık, teyemmüm etmek için özürdür. Hastalık dört çeşittir: Su zarar verir. Hareket etmek zarar verir. Kendisi suyu kullanamaz. Teyemmüm de edemez. Zarar vermek, kendinin çok zannetmesi ile veya Müslüman, âdil ve mütehassıs bir tabîbin haber vermesi ile anlaşılır. Âdil bulunmazsa, fıskı zâhir olmayan tabîbin sözü de kabul edilir.
Kendisi suyu kullanamayan, abdest aldıracak kimse bulamazsa teyemmüm eder. Çocuğu ve hizmetçisi veya hâtır için abdest aldıracak kimsesi varsa, bunlar abdest aldırır. Bunlar yoksa, teyemmüm eder.
Zevc ve zevce birbirlerinin abdest ve namazlarına yardım etmeye mecbur değil iseler de, zevcesinden yardım istemesi lâzımdır.
Şehir, köy hâricinde olup sıcak su bulamayan kimse, soğuk su ile guslederse, hasta olacağından korkunca teyemmüm eder. Şehir içinde de böyle olduğuna fetvâ verildi. Abdest ve gusül azasının yarıdan fazlası yara ise, teyemmüm eder. Yarısı yara ise, sağlam yerleri yıkar. Yaraları mesh eder, yaraya mesh zarar verirse, sargı üzerine mesh eder. Bu da zarar verirse, hiç mesh etmez. Başında hastalık olup, mesh zarar verirse, mesh sâkıt olur.
İki elinin ve iki ayağının yıkaması farz olan yerleri kesik olanın yüzü de yara ise, teyemmüm edemeyeceğinden abdestsiz kılar ve iâde etmez. Yüzü sağlam ise, yüzünü yıkatır. Yardımcısı yoksa, yüzünü toprağa sürer. Sağlam kimsenin bir eli nüzûllü, yaralı, kesik, çolak ise, diğer eli ile abdest alır. İki eli de böyle ise, elini, yüzünü toprağa sürer. Yaranın, çıbanın, kırığın üstüne, bunları tedâvî ve zarardan korumak için zarûrî olarak sarılan sargı veya tahta, merhem, alçı açılıp yara yıkanamaz ve mesh edilemezse, bunların yüzeylerinin ekserîsine ve arada kalan sağlam cilt üzerine mesh edilir. İmkân olursa, bunlar çıkarılıp yara üzerine mesh etmek ve sağlam cildi yıkamak lâzım olur. Bunların abdestli olarak sarılması ve belli müddeti yoktur. Sağlam ayağı yıkayıp diğerindeki sargıya mesh câizdir. Yara iyi olmadan, üzerindeki şey düşerse, abdest bozulmaz.
.
Nasihat, müminlere elbette fayda verir
Sirâcüddîn Decîlî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 664 (m. 1265)’de doğdu. 732 (m. 1331)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Enbiyâ sûresi, kırk yedinci âyetinde meâlen, (Kıyâmet günü terâzi kuracağım. O gün, kimseye zulmedilmeyecektir. Herkesin, dünyada yapmış olduğu zerre kadar iyilik ve kötülüklerini meydana çıkarıp, terâziye koyacağım. Herkesin Hesabını yapmaya yetişirim) buyurdu. Bunu haber verdi ki, herkes dünyada kendi hesabına baksın. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Akıllı şu kimsedir ki, günü dörde ayırıp, birincisinde, yaptıklarını ve yapacaklarını hesap eder. İkincisinde, Allahü teâlâya münâcât eder, yalvarır. Üçüncüsünde, bir sanatta veya ticârette çalışıp, helâl para kazanır. Dördüncüsünde, istirâhat eder ve mubâh olan şeylerle kendini eğlendirip, haram şeyleri yapmaz ve onlara gitmez.)
İkinci halîfe, Ömer-ül-Fârûk (radıyallahü anh), buyurdu ki: Hesabınız görülmeden evvel, kendinizi hesaba çekiniz! Allahü teâlâ, meâlen buyurdu ki: (Şehvetlerinizi, [yâni nefsin arzularını] haramlardan almamaya uğraşınız ve bu cihâdda sebât ediniz, dayanınız!) Bunun içindir ki, din büyükleri, bu dünyanın bir pazar yeri gibi olduğunu ve burada, nefis ile alışverişte olduklarını anlamışlardır. Bu ticâretin kazancı Cennettir. Ziyânı da Cehennemdir. Yâni kârı, ebedî saadet, ziyânı da, sonsuz felakettir.
Nefis yaratılışta iyi işlerden kaçıcı, kötülüklere koşucudur ve hep tembellik etmek ve şehvetlerine kavuşmak ister. Allahü teâlâ, bizlere, nefislerimizi, bu huyundan vazgeçirmeyi, yanlış yoldan, doğru yola çevirmeyi emir buyuruyor. Bu vazîfemizi başarabilmek için, onu bazen okşamamız, bazen zorlamamız ve bazen söz ile, bazen de iş ile, idare etmemiz lâzımdır. Çünkü, nefis, öyle yaratılmıştır ki, kendine iyi gelen şeylere koşar ve buna kavuşmakta iken rastlayacağı güçlüklere sabreder. Nefsin, saadete kavuşmasına mâni olan en büyük perde, gafleti ve cehâletidir. Gafletten uyandırılır, saadetinin nelerde olduğu gösterilirse, kabul eder. Bunun içindir ki, Allahü teâlâ, Zâriyât sûresinde, meâlen, (Onlara nasihat et! Nasihat, müminlere elbette fayda verir) buyurdu
.
Cenâb-ı Hak, hep kolay emretmiştir
İbn-i Hayran hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. Bağdâd’da yaşadı. 310 (m. 923) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, kullarına kuvvet, kudret, irâde vermiştir. İstediklerini işlerler. İnsanlar, işlerini kendileri yapıyor. Allahü teâlâ da yaratıyor. Allahü teâlânın hikmeti, âdeti şöyledir ki, insan bir işi yapmak isteyince, O da, isterse o işi yaratır. Bu iş, insanın kasdı ile ihtiyârı ile meydana geldiği için, işin mesûliyeti, sevabı ve cezâsı, o insana oluyor. İnsanın ihtiyârı zayıftır, azdır diyenler, Allahü teâlânın irâdesinden az olduğunu demek istiyorlarsa, doğrudur. Yok eğer, emirleri yapacak kadar değildir diyorlarsa, yanlıştır.
Allahü teâlâ, insanlara, yapamayacakları bir şeyi emretmemiştir. Hep kolay emretmiş, güç şey istememiştir. Az zamandaki bir küfre, sonsuz azap etmeyi ve az zamandaki imana, sonsuz nimetler vermeyi takdir etmiştir. Bunun sebebini anlayamayız. Allahü teâlânın yardımı ile şu kadar biliyoruz ki, insanlara, görünür görünmez, bütün nimetleri, iyilikleri veren, yerlerin, göklerin, zerrelerin yaratanı ve noksansızlık, kusursuzluklar yalnız Ona mahsus olan bir Allaha inanmamak elbette çok şiddetli, çok acı azap ister ki, bu da, Cehennemde sonsuz yanmaktır. Böyle bir nimet sahibine, görmeden inanmak ve nefsin ve şeytanın ve din düşmanlarının aldatmalarına kanmayarak, Onun sözlerine güvenmek, büyük mükâfât ister ki bu da, Cennet nimetlerinde ve lezzetlerinde sonsuz kalmaktır.
Meşâyıh-i kiramdan çoğu dedi ki: (Cennete girmek, yalnız Allahın fazlı ve ihsânı iledir. İmanı, Cennete girmeye sebep göstermek, kazanılan nimetin lezzeti, daha çok olduğu içindir.) Cennete girmek, imana bağlıdır. Fakat iman, Allahü teâlânın fazlıdır, ihsânıdır. Cehenneme girmek de, kâfirlikten dolayıdır. Kâfirlik ise, nefs-i emmârenin arzularından doğmaktadır. Nitekim Nisâ sûresi yetmişdokuzuncu âyet-i kerimesinde meâlen, (Her güzel, her iyi şey, sana Allahü teâlâdan geliyor. Her çirkin, her fenâ şeye de, nefsin sebep oluyor) buyuruldu. Cennete girmeyi imana bağlamak, imanın kıymetini bildirmek içindir. Bu da, iman olunacak şeylerin kıymeti ve ehemmiyeti demektir. Bunun gibi, Cehenneme girmeyi de küfre bağlamak, küfrü tahkîr içindir ki, inanılmıyan şeylerin kıymetini bildiriyor ve onlara inanılmadığı için, böyle sonsuz azap veriliyor.
.
Tövbe makamlarının sonu yoktur
Hüseyn bin Muiz Belhî hazretleri Hindistan evliyâsının büyüklerindendir. Delhi’de doğdu. Sekizinci asrın ortalarında vefât etti. Talebelerine yazdığı mektupları toplandı. “Mektûbât” adı verildi. Bu eserdeki mektuplardan biri aşağıdadır:
Kâdı Emced’in oğluna nasihatlerini bildirir:
“Size nasihatim şudur ki; dâima nefsinize karşı olun, her zaman gayretinizi, hevâ ve heveslerinize muhalif yapın. Ameli ganîmet bilin. Bu amel, yapılacak iş, dâima kalbinizi kontroldür. Kalbinizde O varsa, O’nun zikri duruyorsa, onu İslâm bilin, gaflet varsa küfür sayın. Azalarınızı, bedeninizi küçük ve büyük günahlardan temiz tutun. Gece-gündüz tövbenizi ve imânınızı yenileyin. Kalbinizi iyi yoklayın.
Bu fakirden almış olduğunuz vazîfelere devam edin. Her işin başı tövbedir. Tövbe makamlarının sonu yoktur. Makamlar için tövbe, bina için toprak gibidir. Toprağı olmayanın binası da yoktur. Bizim ve sizin için en önemli şey, gözünü, kulağını, elini, dilini, günahlardan ve Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uygun olmayan şeylerden temiz tutmamız, gece-gündüz; 'Bugün dilim temiz kaldı mı?' düşünce ve araştırmasında olmamızdır. Bunun gibi azalarımızdan hangisi temiz kaldı, hangisi kirlendi diye incelememiz, kirlenenler için tövbeyi ve imânı yenilememiz lâzımdır. Bu dertle, bu üzüntü ile meşgul olursanız, bütün cihanın ibâdeti sizin isminize yazılır.
Bu zamanda kime; temiz ve helâl yemek, azalarını günahlardan temiz tutmak nimeti verilmişse, o, zamanımızın Cüneyd’idir. Eğer insaf edilirse, sözün özü budur. İşin esâsı da budur. Diğerleri akarsu üzerindeki yazı gibidir. Bu mana ve devlet ele geçerse, yahut arada bir elverirse, o zaman şükür vâcib olur. Elvermediği zamanlarda da tövbe lâzım olur.
Bugün İslâm sıratında, köprüsünde yürüyen, yarın hakîkî sırattan da selâmetle geçer. Dînin emir ve yasaklarında ayağı kayanın, şüphesiz orada da ayağı kayar. Elden geldiği kadar adımı, dînimizin dâiresi içinde bulundurup, sağlam durmalı, dışarı çıkmamalıdır. Böylece sûret ve mananın saadetini tatmalıdır. Koskoca ömür fısk ve fücurla geçti. Bir ömürde, Allahü teâlânın beğeneceği on rekat namaz müyesser olmadı. Hakîkaten oruç denilebilecek bir gün oruç ele geçmedi. Bizim hâlimiz, sabahleyin Müslüman kalkmak, bütün günü günahlarla geçirmek ve yatarken tekrar Müslüman olmaktır..
.
Akıl, iyiyi kötüden ayıran bir kuvvettir
Cemaleddîn Sübkî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden olup, büyük âlim Takıyyüddîn-i Sübkî hazretlerinin oğludur. 722 (m. 1322)’de doğdu. 755 (m. 1354)’de vefât etti. Bir suale şöyle cevap verdi:
Allahü teâlâ Rabbül'âlemîndir. Her canlıyı, hattâ canlı cansız her varlığı, hesaplı, düzenli ve faydalı olarak yaratmıştır. Hâlık, Bârî, Musavvîr, Bedî ve Hakîm sıfatları ile, varlıkların hepsini, çok düzenli, çok güzel yaratmıştır. Her varlığın düzenli ve güzel olmaları için, birbirleri aralarında bağlantılar kurmuş, var olmaları için, düzende kalabilmeleri için, birbirlerine sebep, vâsıta, vesîle etmiştir. Allahü teâlâ, canlı cânsız bütün varlıkların düzenli, hesaplı olmalarını dilemiş ve dilediği gibi yaratmıştır. Böyle yaratmasına, maddeleri, kuvvetleri, enerjileri vesîle ve sebep kılmıştır. Allahü teâlâ, insanların yaşamalarının da, düzenli ve faydalı olmasını dilemektedir. Bunun için de, insanların irâdelerini vesîle ve sebep kılmıştır. İnsan, bir şey yapmak irâde eder, ister. Allahü teâlâ da isterse, o şeyi yaratır. İnsanların şahsî yaşamalarının ve âile yuvası kurmalarının ve sosyal hayatlarının düzenli olması için, insanların iyi ve doğru ve faydalı şeyleri irâde etmeleri lâzımdır. İrâdenin, dileğin iyi olması için, Allahü teâlâ, onlara (Akıl) vermiştir. Akıl, iyiyi kötüden ayıran bir kuvvettir. İnsanlar çok şeye muhtaç oldukları için ve lâzım olan şeyleri elde etmek zorunda oldukları için, bunları elde etmek isteyen (Nefis) denilen kuvvet, aklı şaşırtıyor. Lâzım olan şey, zararlı olsa da, nefis bunu akla güzel gösteriyor.
Allahü teâlâ, kullarına acıyarak, (Peygamber) denilen seçtiği insanlara, melek ile (Din) denilen bilgiler gönderdi. Peygamberler bu bilgileri insanlara öğretti. Muhammed aleyhisselâmın bildirdiği (İslâm) dîni, her yerdeki her insanın karşılaşabileceği, her şeyin iyi veya kötü, faydalı veya zararlı olduğunu ayırmakta, faydalı şeyleri yapmamızı emretmektedir.
Nefis, insanları yine aldatıyor. Din bilgilerine uymak istemiyor. Hattâ bunları ve îman edilmesi, inanılması lâzım olan şeyleri değiştirmeye, bozmaya kalkışıyor. Allahü teâlânın Peygamberi Muhammed aleyhisselâm, insanların nefslerine uyarak, İslâmiyeti değiştirmeye kalkışacaklarını haber verdi..
.
Dertlinin hâlinden dertli anlar
Şemseddîn ibn-i Alvân hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Suriye’deki Hama şehrinde doğdu. 954 (m. 1547)’de Hama’da vefât etti. Kıymetli sözleri vardır. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Böbürlenmen, kendi ibâdetini çok, başkasınınkini az görmendir.”
“Malınız varken aç sabahlamanızı, malınız yokken tok sabahlamanıza tercih ederiz.”
“Bidat söyleyenleri ve yapanları sevenlerin ibâdetlerini, Allahü teâlâ kabul etmez ve kalblerinden îmânlarını çıkarır. Bidat sahibini sevmeyenin ibâdeti az olsa da, Allahü teâlânın bunu affedeceğini ümit ederim. Yolda bidat sahibine karşı gelirsen, yolunu değiştir.”
“Allahü teâlâya isyan ettiğimi, bir günah işlediğimi, hayvanımın ve hizmetçilerimin bana karşı davranışlarından anlarım.”
“Duâmın kabul olacağını bilsem, yalnız devlet başkanı için duâ ederdim. Çünkü, devlet başkanı iyi olursa, şehirler ve insanlar kötülüklerden ve belâlardan emîn olur.”
“İnsanın, yanında bulunanlarla tatlı tatlı sohbet etmesi, onlara güzel ahlâk ile davranması, geceleri sabaha kadar ibâdet ile, gündüzleri hep oruçlu geçirmesinden hayırlıdır.”
“Beş şey bedbahtlık alâmetidir: Kalb katılığı, ağlamamak, utanmamak, dünyâya fazla rağbet etmek, uzun emelli olmak.”
“Allah korkusu, dilin lüzumsuz şey söylemesine mâni olur. Allahü teâlâdan korkanın dili söylemez olur.”
“Allahü teâlâdan korkandan, her şey korkar olur. Allahtan korkmayan, her şeyden korkar.”
“Tevekkül, Allahü teâlâdan başkasına güvenmemek ve O’ndan başkasından korkmamaktır.”
“Akıllılarla kavga etmek, akılsızlarla oturup tatlı yemekten kolaydır.”
“Bir kimsenin kalbine Allah korkusu yerleşti mi, dilinde işe yaramaz bir söz bulunmaz. Bu korku dünyâ sevgisini ve arzusunu yakar, dünyâya rağbet etme hâlini gönülden dışarı atar.”
Fudayl hazretlerine sormuşlar: “Neden Allahtan korkanı göremiyoruz?” Buyurmuş ki: “Şayet siz korksaydınız, korkanı görürdünüz. Korkanı korkanlardan başkası göremez. Nitekim evlâdını kaybeden anne, evlâdı ölen bir anne görmek ister. Yanî dertlinin hâlinden, dertli anlar. Derdi olmayan, dertliyi nereden bilecek?”
“Helâldir, herhangi bir hesabı da yoktur, demek şartıyla bütün dünyâyı bana verseler, yine de sizlerin murdar bir leşi pis saydığınız gibi, onu pis sayardım.”
“Amellerin en iyisi, en gizli yapılanıdır. Şeytandan en fazla korunulmuşu da riyadan uzak olanıdır.”
.
Sağlık ve boş vakit iki kıymetli nimettir
Muhammed ibn-i Allân Mekkî hazretleri Şafiî âlimlerinin en büyüklerindendir. 996 (m. 1588)’de, Mekke-i mükerremede doğdu. 1057 (m. 1647)’de orada vefât etti. Delîl-ül-fâlihîn kitabından bazı hadîs-i şerîflerin şerhi:+-++
Zübeyr bin Adî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) yanına gitmiştik. Ona, Abdülmelik bin Mervân’ın vâlisi olan Haccâc’ın bize yaptığı kötülükleri anlattık. Bunun üzerine bize; “Rabbinize kavuşuncaya kadar sabrediniz. Çünkü her gelen zaman öncekinden daha fenâdır. Bunu Resûlullah Efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) işittim” dedi.
Şerh: İnsan meşakkat ve sıkıntılarla karşılaşsa, pekçok da yorulsa, sâlih amelleri yapmakta acele etmelidir. “Meşakkat ve sıkıntılarımdan kurtulduktan, yorgunluklarım geçtikten sonra sâlih amel yaparım” diye beklememelidir. Çünkü her gelen zaman önce geçen zamandan daha fenâdır. Nübüvvet nûrundan (Resûlullah Efendimizin zamanından) uzaklaştıkça, bidat ve fitneler çoğalmaktadır. Gelen her zaman içerisinde bir sünnet-i seniyye kaybolmakta, ayrıca, gelen zamanla birlikte başka sıkıntılar da gelmektedir.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: “Cehennem, nefsin arzu ettiği şeylerle, Cennet ise nefsin sevmediği şeylerle kuşatılmıştır.”
Şerh: Cennete, nefsin istediği şeyleri terk etmek, bu hususta sabır göstermekle ulaşılır. Cehennemden ise, nefsin hoşuna giden şeylerden uzak durmakla kurtulmak mümkündür. Habbâb bin Eret (radıyallahü anh) Resûlullah Efendimize yatsı namazı hakkında sormuştu. Anlatılanı unutmuş ertesi gün tekrar sormuştu. Resûlullah Efendimiz şöyle buyurmuşlardı: “Bu namaz, ümit ve korku namazıdır. Bu namazda Allahü teâlâdan üç şey istenirse, hiç olmazsa ikisi kabul edilir.”
Resûlullah buyurdu ki: “Bir fitne olacak, onda kişinin bedeni öldüğü gibi kalbi de ölecek. Kişi, mümin olarak akşamlayıp, kâfir olarak sabahlar. Ve kâfir olarak sabahlayıp, mümin olarak akşamlar.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “İki nimet vardır ki, insanların çoğu o nimetlerin kadr-ü kıymetini bilmiyorlar da aldanıyorlar. Bu iki nimet sağlık ve boş vakittir.”
Şerh: Resûlullah Efendimiz sıhhat ile boş vakti (Yanî içerisinde ibâdet ve tâata mâni hâllerin bulunmadığı vakti) sermâyeye benzetmişlerdir. Çünkü sıhhat ile boş vakit, âhırette kazanç ve kurtuluşa vesile olan şeylerdendir.
.
Hayâ ve imân birbirine bağlıdır
Gıyâsüddîn Muhammed ibn-i Akûlî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. 733 (m. 1333)’de Bağdad’da doğdu. 797 (m. 1395)’de aynı yerde vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ Resûlullah Efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) en güzel edeb ile edeblendirmiştir. Onun için Kur’ân-ı kerîminde meâlen şöyle buyurdu:
“Elini boynuna bağlı kılma (cimri olma) ve büsbütün de onu açıp isrâf etme ki, sonra kınanmış olursun ve eli boş açıkta kalırsın.” Burada orta hâli emretmektedir. Cimrilikten ve çok dağıtıp isrâftan sakındırdı. Onlar ki, harcadıkları zaman isrâf etmezler, sıkılık da yapmazlar ve harcamalar bu ikisi arası ortalama olur. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmdeki şu âyetlerinde bütün güzel ahlâkı Peygamberinde topladığını meâlen şöyle buyurdu:
“Sen bağışlama yolunu tut, iyiliği emret ve câhillerden yüz çevir” (A’râf. 199)
“Sana tabi olan müminlere kanadını indir (tevâzu yap)” (Şuârâ: 215)
“Uhud savaşında sen, Allahtan gelen bir merhamet sayesindedir ki onlara (Eshâba) yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, muhakkak onlar etrâfından dağılıp gitmişlerdi.” (Âl-i İmrân: 159)
“Hem iyilikle kötülük müsavî olmaz. Sen kötülüğü, en güzel olan iyi hareketle önle. O vakit bakarsın ki, seninle arasında bir düşmanlık bulunan, yakın bir dost gibi olmuştur.”(Fussılet: 34)
Şu âyet-i kerîme ile de Resûlullahın edebinin çok yüksek olduğu meâlen şöyle bildirildi:
“And olsun, size içinizden bir peygamber geldi ki, zahmet çekmeniz onu incitir ve üzer. Size çok düşkündür. Müminlere çok merhametlidir, onlara hayır diler.” (Tevbe: 128)
Avn bin Abdullah dedi ki: “Hayâ, hilm (yumuşaklık) ve susmak imândandır.”
İbn-i Ömer dedi ki: “Hayâ ve imân birbirine bağlıdır. Birisi ayrılınca, diğeri de onunla birlikte gider. Her zaman beraber olurlar.”
Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Mümin yalancı olmaz.”
“Allahü teâlâ sizden ilmi almak için, ilmi ile âmil olan âlimleri kaldırır, câhiller kalır. Dinden suâl edenlere, kendi akılları ile cevap verip, insanları doğru yoldan ayırırlar.”
Hadîs-i kudside “Kibriya benim ridâm, azamet izârımdır. Bunlardan biri için benimle çekişmeye gireni Cehennem ateşine atarım” buyuruldu.
Abdullah bin Mes’ûd (radıyallahü anh) buyurdu ki: “İlmi öğreniniz. Öğrendikten sonra, o ilimle amel ediniz.”
.
Son hak din, Muhammed aleyhisselamın dinidir
Abdullah ibn-i Akîl hazretleri tefsîr, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 698 (m. 1298)’de doğdu. 769 (m. 1367)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Haram iki nevidir: (Haram li-aynihî) ve (Haram li-gayrihî)... Evvelkisi, kendisi haram olup, her zaman haramdır. Adam öldürmek, zinâ ve livâta etmek, hamr ve alkollü içkiler içmek, kumar oynamak, hınzır eti yemek böyledir. Bir kimse bu günahları işlerken, Besmele-i şerifeyi söylese veya helâl îtikat etse, yâni Allahü teâlânın haram etmesine önem vermese, kâfir olur. Ammâ, bunların haram olduğuna inandığı hâlde yapsa, kâfir olmaz. Fakat Cehennem azâbına lâyık olur.
Haram li-gayrihî, kendisi haram değil ise de, haram yoldan elde edildiği için, haram olur. Bir kimse, bir kişinin bağına girip, sahibinin izni yokken, meyvesini koparıp yemek, ev eşyasını ve akçasını çalıp harcamak gibi. Bunları yapan kimse, yaparken Besmele söylese yâhut helâldir dese, kâfir olmaz. Bir kimsede, beşbuçuk arpa ağırlığında hakkı olan, yarın kıyâmet gününde, cemaat ile kılınmış yediyüz rekât, -kabûl olunmuş- namazın sevabı o hak sahibine verilecektir. Haramın her iki kısmından kaçınmak, ibâdet yapmaktan daha çok sevaptır.
Mekruh, amelin sevabını gideren şeye derler. Mekruh dahî, iki nevidir: Kerâhet-i tahrîmiyye ve kerâhet-i tenzîhiyye.
Kerâhet-i tahrîmiyye, vâcibin terkidir. Harama karîbdir [yakındır]. Kerâhet-i tenzîhiyye, sünnetin terkidir. Helâle karîbdir. Kerâhet-i tahrîmiyye işleyen, eğer kasıtla işlerse, âsî ve günahkâr olur. Cehennem azâbına lâyık olur. Namazda ise, o namazın iâdesi vâcib olur. Eğer sehv ile işlerse secde-i sehv yapar. İâdesi sâkıt olur. Kerâhet-i tenzîhiyyeyi işleyene azâb olmaz. Lâkin, ısrâr ederse, itâba ve sevaptan mahrum kalmaya müstahak olur. At etini ve kedi ve fâre artığını yemek, şarap yapana üzüm satmak gibi.
Müfsid, amelleri, temelinden giderene denir. Îmanı ve namazı, nikâhı ve haccı ve zekâtı, alış ve satışı bozmak gibi.
Allahü teâlâ, kullarına çok acıdığı için, rahat ve saadet menbaı olan, şeriatleri gönderdi. Şeriatlerin sonuncusu, Muhammed aleyhisselâmın şeriatidir. Diğer şeriatler, kötü insanlar tarafından, değiştirildi. Müslüman olsun, kâfir olsun, herhangi bir insan, bilerek veya bilmeyerek, bu şeriate uygun yaşarsa, dünyada hiç sıkıntı çekmez. Rahat ve neşe içinde yaşar.
.
Ümitleri kıran ölümü çok düşünün
Şemseddîn ibn-i Acîmî hazretleri Şafiî mezhebi hadîs âlimlerindendir. 938 (m. 1531)’de Kudüs’te vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Kim kalbini tamamen dünyâ sevgisine kaptırırsa, üç şeye müptelâ olur: 1- Yorgunluğu bitmeyen çırpınma, 2- Ne kadar kazansa doymayan hırs, tamah, 3- Bitmeyen emel ve arzu... Dünyâ hem tâliptir, insanı kul eder, hem de matlûptur, insana hizmet eder. Kim âhireti unutur, dünyâya tâlip olursa, âhiret onu talep eder ve onun canını alır. Kim de âhireti isterse, rızkını bitirip ölünceye kadar dünyâ ona hizmet eder.”
“Üç kimsenin gözleri Cehennem ateşi görmez: 1- Gazâda nöbet tutan göz, 2- Allah korkusundan ağlayan göz, 3- Allahın bakılmasını haram kıldığı şeylere bakmayan göz.”
Bir gün Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) mescide girdiğinde, bazı kimselerin kahkaha ile güldüğünü görünce, onlara şöyle buyurdu: “Ne bu hâliniz? Eğer ağız tadını bozan ölümü, çok düşünseydiniz, sizi bu hâlde görmezdim. Ümitleri kıran ölümü çok düşünün. Zira kabir, her gün muhakkak şu sözleri söyler: Ben gurbet ve ayrılık eviyim. Ben, yalnızlık ve toprak eviyim. Bana gelenleri toprak ediciyim. Ben, kurt ve böcek eviyim. Bana gelen ölüler kurtlanır, böceklere yem olur.”
Bir mümin kulun cenâzesi gömüldüğü zaman kabir ona; “Hoş geldin, sefâlar getirdin. Üzerimde yürüyenlerin arasında en çok sevdiğim sendin. Bugün benim himâyemdesin. Pek yakında sana yapılan iyilikleri göreceksin” der ve Allahü teâlâ kabri ona gözünün alabildiği yere kadar genişletir. Cennetten bir kapı açılır. Fâcir ve kâfir bir kul defnedilince de kabir ona; “Sana burada ne geniş yer var, ne de rahatlık. Üzerimde yürüyenlerin arasında en sevmediğim sendin. Biraz sonra seni bana bırakıp gittiklerinde, benimle yalnız kalınca, göreceksin sana ne işkenceler yapacağım” der ve hemen kabir daralmaya başlar. Kabir o kadar daralır ki, kaburga kemikleri birbirine girer. Ona azap etmek için, yetmiş büyük yılan gönderilir. Eğer onun bir tanesi dünyâda olsa, nefesinden çıkan zehirin etkisinden, yeryüzünde hiçbir şey yetişmez, işte o yılanlar, kıyâmet gününde hesaba çekilinceye kadar, ona azap ederler. Kabir, ya Cennet bahçelerinden bir bahçedir veya Cehennem çukurlarından bir çukurdur.”
.
Hiç kimse, rızkını bitirmeden ölmez
Kâdı-ül-Cemâa İbn-i Abdüsselâm hazretleri fıkıh, usûl, kelâm ve beyân âlimidir. 676 (m. 1277)’de Tunus’ta doğdu. 749 (m. 1348)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Cenab-ı Hak, her canlının rızkını göndereceğini "Allahü teâlânın rızık vermediği, yeryüzünde bir mahlûk yoktur" buyurarak bildiriyor. Allahü teâlâ, her insanın ve her hayvanın rızkını ezelde takdir etmiş, ayırmıştır. İnsanların ve hayvanların ecelleri ve nefeslerinin sayısı belli olduğu gibi, her insanın bedeninin ve ruhunun rızıkları da bellidir. Rızk hiç değişmez, azalmaz ve çoğalmaz. Kimse kimsenin rızkını yiyemez. Kimse kendi rızkını yiyip bitirmeden ölmez. Bir kimse, Allahü teâlâ emrettiği için çalışır, rızkını helal yoldan ararsa, ezelde belli olan rızkına kavuşur. Bu rızık, ona bereketli olur. Bu çalışmaları için de sevap kazanır. Eğer, rızkını Allahü teâlânın yasak ettiği yerlerde ararsa, yine ezelde ayrılmış olan o belli rızka kavuşur. Fakat bu rızık ona hayırsız, bereketsiz olur. Rızkına kavuşmak için kazandığı günahlar da, onu felaketlere sürükler.
Her canlının rızkını Allahü teâlâ verir. Çocuk, ana karnında çalışmaktan aciz olduğu için, göbeğinden ona rızık gönderir. Çocuk dünyaya gelince, rızık olarak, anasının göğsünden süt gönderir. Bir şey yiyebileceği yaşa gelince de, dişlerini yaratır. Çocuğun ana-babası ölüp, yetim kalırsa, önceden yalnız şefkatle annesi bakarken, sonradan, herkesin kalbini, ona karşı merhametle doldurur. Daha büyüyünce de, çalışmak için kuvvet ve para kazanma arzusu ihsan eder. O kimse, bu arzudan vazgeçip, takva yolunu tutar, kendini yetim hâline korsa, ona karşı kalpleri, yine şefkatle doldurur. Herkes, (Bu kimse Allah yolundadır. Her şeyin iyisi buna layık) der. Para kazanırken, kendine, yalnız kendi acırdı. Şimdi herkes acır. Fakat, takva yolundan ayrılır, nefsine uyar ve çalışmazsa, kalplerde ona karşı şefkat hasıl etmez. Böyle kimselerin, tevekkül ediyorum diye çalışmaması, tembel oturması, hiç caiz değildir. Kendini düşünen kimsenin, çalışıp, ihtiyaçlarını elde etmeyi de düşünmesi gerekir.
Demek ki, Allah yolunda olup, yetim gibi olana karşı, herkesin kalbinde şefkat, merhamet yaratır. Cüneyd-i Bağdadi hazretleri, “Allahü teâlâ emrettiği için çalışmalı, rızık için üzülmemeli” buyurdu. Rızık için Allahü teâlânın verdiği söze güvenmelidir.
.
Namazları vaktinde kılmak şarttır
Ali ibn-i Afîf hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 752 (m. 1351) senesinde Filistin’deki Nablûs’ta doğdu, 813 (m. 1410)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Îmanı, îtikadı düzelttikten sonra, fıkıh ahkâmını, yâni dînimizin emrettiği ve yasak ettiği işleri öğrenmek, elbette lâzımdır. Farzları, vâcibleri, helâl ve haramları, sünnet ve mekruhları ve şübhelileri lüzûmu kadar öğrenmeli ve bu bilgi ile hareket etmelidir. Fıkıh kitaplarını öğrenmek, her Müslümana lâzımdır. Bunları bilmeden Müslümanlık olmaz. Allahü teâlânın emirlerini yapmaya, Onun beğendiği gibi yaşamaya çalışmalıdır. Onun en çok beğendiği ve emrettiği şey, her gün beş vakit namaz kılmaktır. Namaz, dînin direğidir. Önce, sünnete yâni fıkıh kitaplarında yazılana tam uygun olarak, abdest almalıdır. Abdest alırken yıkanması lâzım olan yerleri üç defa ve her defasında, her taraflarını tam yıkamaya çok dikkat etmelidir. Böylece, sünnete uygun abdest alınmış olur. Başa mesh ederken, başın her tarafını kaplayarak sığamalıdır. Kulakları ve enseyi iyi mesh etmelidir. Ayak parmaklarını hilâllerken, yâni parmak aralarını temizlerken sol elin küçük parmağını, ayak parmaklarının alt tarafından, aralarına sokulması bildirilmiştir. Buna ehemmiyyet vermeli, müstehab deyip geçmemelidir. Müstehabları hafîf görmemelidir. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiği şeylerdir ve beğendikleridir. Eğer, bütün dünyayı vermekle, beğendiği bir işin yapılabileceği bilinmiş olsa ve dünyayı verip o iş yapılabilse, çok kâr edilmiş olur ve birkaç saksı parçası verip kıymetli bir elması ele geçirmek gibi olur. Yâhut birkaç çakıl parçasını verip, ölmüş bir sevgilinin ruhunu geriye getirerek, hayat kazandırmak gibidir.
Namaz, müminlerin mîracıdır. Yâni, mîraç gecesinde Peygamberimize ihsân olunan nîmetler, bu dünyada, Onun ümmetine yalnız namazda tattırılmaktadır. Erkekler, farz namazları cemaat ile kılmaya çok dikkat etmeli, hattâ birinci tekbîri imam ile berâber almayı kaçırmamalıdır. Kadınların gerek cemaat ile namaz kılmak için, gerekse hâfız dinlemek veya mevlid dinlemek için, câmilerde erkekler arasına karışmaları ve hele sevap kazanmak için cuma namazlarına gelmeleri günâhdır. Namazları vaktinde kılmak ve vaktinde kıldığını bilmek şarttır. Yalnız iken, her namazı evvel vaktinde kılmalıdır.
.
Bu, altından daha kıymetli bir cevaptır
Kerîmzâde Mehmed Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 975 (m. 1568)’de İstanbul’da vefât etti. İmâmı a’zam Ebû Hanife hazretlerinin üstünlüğünü anlatırken şunları söyledi:
İmâm-ı Vekî anlatıyor:
Bir gün Ebû Hanîfe’nin yanında idik. Ona bir kadın geldi ve dedi ki: “Ey İmâm! Benim bir erkek kardeşim vefât etti ve tereke olarak 600 dinar bıraktı. Ondan bana bir dinar verdiler.” Ona, "Mirasınızı kim taksim etti?" diye sordu. Kadın “Dâvûd-i Tâî” diye söyledi. Buyurdu ki: “O, senin hakkındır. Senin erkek kardeşinin arkasında mirasçı olarak iki kızı kalmıştı, değil mi?” Kadın da, “Evet!” dedi. “Onun, annesi de var, değil mi?” dedi. Kadın “Evet!” deyince, “Hanımı da var, değil mi?” diye sordu. Kadın “Evet” deyince, Ebû Hanîfe yine, “On iki erkek kardeşi ve bir kız kardeşi var değil mi?” diye sorunca, kadın “Evet!” dedi. Ebû Hanîfe “Mirasın üçte birerden iki hissesi olan 400 dinar kızlar içindir. Altıda biri olan 100 dinar anne içindir. 75 dinar hanımı içindir. 25 dinar kalır. Bunun 24 dinârı, 12 erkek kardeşin hisseleri toplamı olup, her birine ikişer dinar düşer. Geri kalan bir dinar da senindir” buyurup, ferâiz ilmindeki keskin görüş ve derin bilgisini izhar eyledi...
Ali bin Müshîr şöyle anlatıyor:
Bir gün Ebû Hanîfe’nin yanında bulunuyorduk. Abdullah bin Mübârak ona geldi ve “Bir adam, tencerede et pişirirken bir kuş gelip onun içine düşse ve ölse, bunun hakkında ne dersin?” diye sordu, İmâm-ı a’zam, talebelerine dönerek “Bu husûsta sizler ne diyorsunuz?” dedi. Onlar da, Abdullah İbni Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) “Önce etin suyu süzülüp dökülür. Sonra et yıkanır ve yenilir” dediğini bildirdiler. İmâmı a’zam Ebû Hanife de “İşte biz de böyle diyoruz. Ancak bazı şartları vardır. Eğer yemek kaynama hâlinde ise, suyu ile birlikte et de atılır. Şayet tenceredeki yemek kaynamıyorsa, et yıkanır ve suyu dökülür” buyurdu.
Abdullah İbni Mübârek “Bunu nereden söylüyorsun?” diye sorunca, İmâm-ı a’zam “Çünkü kaynayan tencerenin içindeki yemeğin suyu, sirkenin ve baharatın ulaştığı yere kadar ulaşır. Kaynamayan yemeğin suyu ise, sâdece etin dışını kirletir, içine girmez” diye cevap verdi.
Abdullah İbni Mübârek de “Bu, altından daha kıymetli bir cevaptır” dedi. Onunla beraber, otuz kadar âlim de bu cevâbı beğenip kabul etmişlerdi.
.
Allahü teâlânın takdîri yerini bulacaktır
Arabzâde Atâullah Efendi Seksenaltıncı Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1132 (m. 1719)’de İstanbul’da doğdu. 1199 (m. 1785)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kaza ve kadere inanmak ve bütün hayırları ve şerleri cenâb-ı Hakk'tan bilmek, Müslümanlar için nasıl bir vazîfe ise, hayırlı işleri yapmak ve şer olan, fena olan işlerden kaçınmak için çalışmak da, vazîfedir. Allahü teâlânın, bir şeyin nasıl olacağını, olmadan evvel bilmesi ve o bilgisine göre takdîr ve irâde buyurması, insanlara cebretmek olmaz. Çünkü kulların irâde ve ihtiyârlarını nasıl kullanacağını da ezelde biliyordu. Bu bilmesi ve takdîr etmesi, kulların arzularına, irâdelerine zıt değildir. Cenâb-ı Hakk'ın ezelde bilmesi, işlerin olmasına veya olmamasına bir tesir yapmıyor. (İlim, malûma tâbidir) sözü de, ilmin işlere tesir etmeyeceğini anlatmak için söylenmiştir.
Bir insan, iyi veya kötü bir iş yapar. Allahü teâlâ, ezelde yani çok önceden, o işin yapılacağını bilmiş ve bildiğine göre takdîr eylemiştir. Allahü teâlânın takdîri yerini bulacaktır ve bu takdîre sebep olan ilmi de yanlış çıkmayacaktır.
Görülüyor ki, insan bu işi yapmakta mecbûr olmuş değildir. Allahü teâlâ, bu kimsenin o işi kendi irâdesi ile, arzusu ile yapacağını ezelde bilmiştir. Kulun ihtiyârı, yâni irâdesi, ezeldeki kaza ve kaderin sebebi olmaktadır. Bundan anlaşılıyor ki, Allahü teâlâ, o işin yapılacağını ezelde bildiği ve öylece takdîr ettiği için, insan o işi yapmağı irâde edecek değildir. İnsanın irâdesini, o işi yapmaya kullandığı için, yâni o işi yapmak isteyeceğini Allahü teâlâ ezelde bildiği için takdîr eylemiştir. İnsanın bir işi yapmasına ilk sebep, onun kendi irâde ve ihtiyârıdır. Kulun kendi arzusu ile yaptığı bir işi, Allahü teâlâ ezelde takdîr etmiş ise de, o insanın irâdesi ve ihtiyârı da, ezelî ve belki takdîrden önce ilm-i ilâhîdedir. Böyle olduğu için, ezeldeki takdîr, kulun irâde ve ihtiyârına yardım etmiş olur.
Kul kendi kendine bir şey yapamayacağı, her şeyi Allahü teâlânın yaratması lâzım geleceği için, kulun bir işe olan irâdesini Cenâb-ı Hakk, kendi takdîri ile yaptırmaktadır. Cenâb-ı Hakk'ın yaratması, insan irâde ve ihtiyârını kullandıktan sonra oluyor. İşin irâde-i cüz'iyye ve kesb denilen bu kısmı insana ait olup, bunu Allahü teâlâ halk ve icat etmez. Çünkü bu, bir varlık değildir. Halk ve icat, hariçte var olan şeylerde olur.
.
Azalıp çoğalan bir inanış, iman olmaz
Ebû Abdullah Âzerî hazretleri Azerbaycanlı kelâm âlimlerindendir. 423 (m. 1032)’de Tunus’ta Kayrevan’da garip olarak vefât etti. Buyurdu ki:
İmanın artmasında ve eksilmesinde, âlimlerimiz başka başka söyledi. İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfe, iman, artmaz ve azalmaz buyurdu. İmâm-ı Şâfi'î, artar ve azalır, dedi. İman, kalbin tasdîk ve yakîni olduğundan azalması, çoğalması olmaz. Azalıp çoğalan bir inanış, iman olmaz. Buna, (Zan) denir. İbâdetleri, Allahü teâlânın sevdiği şeyleri yapmakla, iman cilâlanır, nûrlanır, parlar. Haram işleyince, bulanır. O hâlde, çoğalmak ve azalmak, amelden, işlerden dolayı, imanın cilâsındadır. Kendisinde değildir. Bazıları cilâlı, parlak imana, çok dedi ve parlak olmayan imandan, daha çoktur, dedi. Bunlar, sanki, cilâlı olmayan imandan bazısını, iman bilmedi. Cilâlılardan bazısını da, iman bilip, fakat az dedi.
İman, parlaklıkları başka başka olan, karşılıklı iki ayna gibi oluyor. Cilâsı fazla olup, karşısındaki cismi parlak gösteren ayna, az parlak gösteren aynadan, daha çoktur demeye benzer. Başka birisi de, iki ayna müsâvîdir. Yalnız, cilâları ve karşılarındakileri göstermeleri, yâni hâssaları, sıfatları başka başkadır demesi gibidir. Bu iki adamdan ikincisinin görüşü, daha keskin ve doğrudur. Birincisi görünüşe bakmış, öze, içe girmemiştir. Bu misâl, imanın azalıp çoğalmadığına inanmayanların, sözlerini ortadan kaldırmış oldu ve her müminin imanı, her bakımdan, Peygamberlerin, imanlarına benzemedi. Çünkü, onların imanı, çok nûrlu ve çok parlak olduğundan, ümmetlerinin karanlık ve bulanık imanlarından kat kat daha çok meyveler ve kazançlar hâsıl edecektir.
Bir hadis-i şerifde, (Ebû Bekr-i Sıddîkın imanı, bu ümmetin hepsinin imanlarının toplamından daha ağırdır) buyuruldu. Bu da, imanın nûru, parlaklığı bakımındandır. Fazlalık, asılda, özde değil, sıfatlardadır. Nitekim, Peygamberler de, herkes gibi insandır. İnsanlık bakımından, arada fark yoktur. Fark, kâmil, üstün sıfatlardan ileri gelmektedir. Üstün sıfatları olmayan, sanki olanlardan ayrıdır. Bununla berâber, insan olmakta hepsi birdir. Aralarında azlık, çokluk yoktur. İnsanlık, azalır, çoğalır denilemez.
Bazıları îmanı anlatırken, (Dil ile tasdîk, dil ile söylemektir) demişlerdir ki, bu vakit, inanmak da, zannetmek de, iman oluyor ve iman, azalıp çoğalabiliyor...
.
Bütün işlerin evveli anne rızası almaktır
Hüseyin Ayderûs hazretleri Yemen’deki evliyânın büyüklerindendir. 861 (m. 1456)’de Yemen’in Terim kasabasında doğdu. 917 (m. 1511)’de orada vefât etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
“Dilini, Allahü teâlânın ismini anmaktan başka işlerle uğraşmaktan ve başka şeyler konuşmaktan koru. Nefsini hesaba çek. İlme yapış ve edebi muhafaza et. Hak ve hukuka riâyet et. İbâdetten ayrılma. Güzel ahlâklı, merhamet sahibi ve yumuşak ol. Allahü teâlâyı unutturacak her şeyden uzak dur ve onlara kapılma."
“Otuz sene mücâhede eyledim, ilimden ve ilme uymaktan daha zor bir şey bulamadım.”
“Gözlerini harama bakmaktan ve başkalarının ayıplarını görmekten koru.”
“Bir gece karanlığında odamda otururken ayaklarımı uzatmıştım. Hemen bir ses duydum. 'Sultanla oturan edebini gözetmelidir!' diyordu. Hemen toparlandım.”
“Ey Allahım! Ey kusurlardan uzak olan sonsuz kudret sahibi Rabbim. Sen ne dilersen yaparsın. Benim vücûdumu öyle büyült, öyle büyült ki Cehennemi ağzına kadar doldursun. Böylece başka kullarına yer kalmasın. Onların yerine ben yanayım.” (Hazreti Ebû Bekir de [radıyallahü anh] böyle duâ ederlerdi.)
“Siz havada uçan birisini gördüğünüz zaman hemen o kimsenin fazîletli, kerâmet sahibi birisi olduğuna hüküm vermeyin. Hatâ edebilirsiniz. O kimsenin hakîkaten fazîlet ve kerâmet sahibi olduğunu anlamak için, İslâmiyetin emirlerine uymaktaki hassasiyetine, Peygamber Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) ahlâkı ile ahlâklanması ve sünnet-i seniyyeye uymasına, hakîkî İslâm âlimlerine olan muhabbet ve bağlılığına bakın. Bunlar tam ise, o kimse fazîlet ve kerâmet sahibidir. Bunlara uymakta en ufak bir gevşeklik ve zayıflık bulunursa, o kimse için fazîlet ve kerâmet sahibidir demek mümkün olmaz.”
“Bu kadar zahmet ve meşakkatlere katlanarak aradığımı, annemin rızâsını almakta buldum. Çok basit gibi gelen anne rızâsını almanın, bütün işlerin evvelinde lâzım olduğunu anladım.”
“Günahlara bir defa, tâatlere ise bin defa tövbe etmek lâzımdır. Yani yaptığı ibâdet ve tâatlere bakıp kendini beğenmek, o ibâdeti hiç yapmamak günahından bin kat daha fenâdır.”
“İnsana zararı en şiddetli olan şeyin ne olduğunu bilmek istedim. Anladım ki, bu gaflettir. Gafletin insana yaptığı zararı Cehennem ateşi yapmaz. Yâ Rabbî! Bizleri gaflet uykusundan uyandır. Lütuf ve keremin ile bu duâyı kabul eyle.”
.
Her an savaşa hazır olunuz
Ebû Zür’a bin Şüreyh hazretleri Mısır’da yetişen âlimlerin en büyüklerindendir. Bunun için kendisine “Şeyh-ud-diyâr-il-Mısrîn” denmiştir. 158 (m. 774)’de vefât etti.
Hayve hazretlerinin eline, her sene ihsân olarak birçok dinar (altın) geçerdi. Daha evine gelmeden onların hepsini fakirlere sadaka olarak dağıtırdı. Sonra evine geldiğinde onların hepsini yatağının altında bulurdu. Bir gün amcasının oğlu, bunun durumunu öğrendi. O da, eline geçen dinarların hepsini fakirlere dağıttı. Fakat evine gelip yatağının altına bakınca, bir şey bulamadı. Sonra Hayve bin Şüreyh’e bu durumu arz edince, o da ona “Ben Allah rızâsı için veriyordum. Sen ise tecrübe için vermişsin!” dedi.
Bu mübarek zat, devlet adamlarına da zaman zaman nasihat verirdi. Bir keresinde, vâlilerden birine buyurdu ki: “Memleketimizi silâhsız bırakmayınız. Her an savaşa hazır olunuz. Etrâfınızdaki Kıbtîlerin, Rumların, Berberilerin ve Habeşlilerin ne zaman ahidlerini bozacaklarını, sahamızı ne zaman ihlâl edeceklerini, ne zaman ayaklanacaklarını veya saldıracaklarını bilemiyoruz.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları: Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Ümmetimden yetmiş bin kişi (hesapsız) Cennete girecek, onlardan bir zümre ay sûretinde olacaktır.”
Bir gün Abdurrahmân bin Ebî Bekr, Hazreti Âişe’nin (radıyallahü anhüma) yanına girdi ve abdest aldı. Hazreti Âişe “Yâ Abdurrahmân! Abdesti şartlarına uygun olarak al, çünkü Resûlullahtan işittim. Buyurdu ki: (Vay ateşten [yanacak] ökçelerin [yani abdest alırken ökçelerini yıkamayanların] hâline” dedi.
“Arefe günü oruç tutanların, iki senelik günahları affolur."
“Cuma namazı kılmayanların kalplerini, Allahü teâlâ mühürler, gâfil olurlar.”
“Kim namazı hakkıyla kılar, zekât verir, Kâbe'yi ziyâret eder, ramazan orucunu tutar, misâfire ikram ederse, Cennete girer.”
“Altı kişiye ben lanet ederim. Allahü teâlâ lanet eder ve duâları kabul edilen bütün peygamberler lanet ederler. Bunlar; Allahü teâlânın kitabına, olmayan şeyleri ekleyen, Allahü teâlânın takdîrine inanmayan, Allahü teâlânın azîz kıldığını zelîl, zelîl kıldığını azîz kılmak için ümmetimi korkutarak, onların üzerine musallat olan, Allahü teâlânın haram kıldıklarını helâl sayan ve sünneti terk edenlerdir.”
.
Bugün size, azâbı tattırıyorum
Ali Âmidî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. Doğum târihi bilinmemektedir. 467 (m. 1074) yılında Âmid’de (Diyârbakır) vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Bir kimse, insanların gördüğü yerde namazı güzel kılıp, yalnızken namazı önemsemezse, Rabbini de önemsememiş olur.”
“Kıyâmet gününde insanlardan bir kısmına, Cennete girmeleri emredilir. Bu kimseler Cennete yaklaşırlar. Kokusunu koklarlar. Cennetteki köşklere ve cenâb-ı Hakk'ın Cennetlikler için hazırlamış olduğu nimetlere bakarlar. Bu sırada, 'Onları oradan uzaklaştırın! Onların orada nasipleri yoktur' diye nidâ olunur. Bunun üzerine onlar da, büyük bir üzüntü içerisinde oradan geri dönerler. Onlardan önce bu şekilde geri dönen olmamıştır. Onlar şöyle derler: 'Rabbimiz! Keşke bize gösterdiğin mükâfatı ve dostların için Cennette hazırladıklarını göstermeden bizi Cehenneme atsaydın, bize daha kolay gelirdi.' Allahü teâlâ onlara; 'Bunu size göstermeyi ben istedim. Siz, sizi kimse görmediği zamanlarda bana karşı isyan edip günahlar işlediniz. Halbuki ben sizi görüyordum. İnsanlarla karşılaştığınızda, onlara Allahü teâlâdan korkup itaat ettiğinizi hissettiriyordunuz. İnsanlara gösteriş yapıyordunuz. Kalbiniz benden gâfil idi. İnsanlardan korktunuz da, benden korkmadınız. İnsanlara tazimde bulundunuz, beni yüceltmediniz. Kötülüğü benim için değil, insanlar için terk ettiniz. Bugün mükâfattan mahrûm edilmenizle birlikte, elem veren azâbı size tattırıyorum' buyurur.”
“Kur’ân-ı kerîm, şefaatçi ve şefaati kabul edilen bir kitaptır. Kim ona uyarsa, onu Cennete götürür. Kim de onu terk eder, ondan yüz çevirirse, onu tepetaklak Cehennem ateşine atar.”
“Benî İsrâil yetmiş bir fırkaya ayrılmıştı. Bunlardan yetmişi Cehenneme gidip, ancak bir fırkası kurtulmuştur. Nasârâ da, yetmiş iki fırkaya ayrılmıştı. Yetmiş biri Cehenneme gitmişti. Bir zaman sonra, benim ümmetim de yetmiş üç kısma ayrılır. Bunlardan yetmiş ikisi Cehenneme gidip, yalnız bir fırkası kurtulur. Cehennemden kurtulan fırka, benim ve Eshâbımın gittiği yolda gidenlerdir.”
“İnsanı tehlikeye düşüren şeyler; benimsenen cimrilik, arkasından gidilen nefsânî arzular ve kişinin kendisini beğenmesidir.”
“İlim öğrenirken ölen kimse, o kadar yükselmiş olarak Allahü teâlâya kavuşur ki, kendi ile peygamber arasında sâdece peygamberlik derecesi kalır.”
.
Allahü tealanın kolaylık gösterdiği kimseler
Kutbeddîn Muhammed Haydarî hazretleri hadîs, usûl, târih ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 821 (m. 1428)’de Kudüs’te doğdu. 894 (m. 1489)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Bir kul, komşusu zararından emîn olmadıkça kâmil mümin olamaz. Kim Allahü teâlâya ve âhiret gününe inanıyorsa, misâfirine ikram etsin. Kim Allahü teâlâya inanıyorsa, ya hayır söylesin veya sussun. Allah, yumuşak huylu, tokgözlü zengini sever. Çirkin konuşan, günah işleyen ve ısrarla dilenen kişiyi sevmez.”
“Kim, darda kalmış kimseye kolaylık gösterirse, Allahü teâlâ da ona, dünyâ ve âhirette kolaylık gösterir.”
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), şabân ayının son günü hutbede buyurdu ki: “Ey Müslümanlar! Üzerinize öyle büyük bir ay gölge vermek üzeredir ki, bu aydaki bir gece (Kadir gecesi) bin aydan daha fâidelidir. Allahü teâlâ bu ayda, her gün oruç tutulmasını emretti. Bu ayda geceleri teravih namazı kılmak sünnettir. Bu ayda, Allah için ufak bir iyilik yapmak, başka aylarda farz yapmış gibidir. Bu ayda, bir farz yapmak başka ayda yetmiş farz yapmak gibidir. Bu ay sabır ayıdır. Sabredenin gideceği yer Cennettir. Bu ay iyi geçinmek ayıdır. Bu ayda müminlerin rızkı artar. Bir kimse, bu ayda bir oruçluya iftar verirse, günahları affolur. Hak teâlâ, onu Cehennem ateşinden azâd eder. O oruçlunun sevâbı kadar, ona sevap verilir.” Eshâb-ı Kirâm; “Yâ Resûlallah! Her birimiz, bir oruçluya iftar ettirecek, onu doyuracak kadar zengin değiliz” dediler. Resûl-i ekrem Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “Bir hurma ile iftar verene de, yalnız su ile oruç açana da, biraz süt ikram edene de bu sevap verilecektir. Bu ay öyle bir aydır ki, ilk günleri rahmet, ortası af ve mağfiret ve sonu Cehennemden azâd olmaktır. Bu ayda işçinin memûrun, askerin ve talebenin vazîfesini hafifleten patronları, âmirleri, kumandanları ve hocaları Allahü teâlâ affedip, Cehennem ateşinden kurtarır. Bu ayda dört şeyi çok yapınız! Bunun ikisini Allahü teâlâ çok sever. Bunlar; Kelime-i şehâdet söylemek ve istiğfar etmektir, İkisini de zâten her zaman yapmanız lâzımdır. Diğerleri de; Allahü teâlâdan Cenneti istemek ve Cehennem ateşinden O’na sığınmaktır. Bu ayda bir oruçluya su veren bir kimse, kıyâmet günü susuz kalmayacaktır.”
.
Hakkınızı vermekte size zulmettim mi
Ebü'l-Berekât Enmâtî hazretleri Bağdad'da yetişen hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 462 (m. 1070)’de doğdu. 538 (m. 1143)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden:
Abdüllah ibni Ömer’den "radıyallahü anhümâ" rivâyet olunmuştur. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: (Geçmiş ümmetlerin ömrüne nisbetle sizin ömrünüz, ikindi namâzı vaktiyle güneşin batması arasındaki zamân gibidir. Sizin, Yahûdîlerin ve Nasâranın hâli şuna benzer. İşçi çalıştırmak isteyen bir adam dedi ki, kim benim için birer kırâta günün yarısına kadar çalışır. Yahûdîler, günün yarısından ikindi vaktine kadar çalıştı. O kimse sonra, kim benim için bir kırâta günün ortasından ikindi vaktine kadar çalışır. Nasâra birer kırâta çalıştı. Sonra şöyle dedi: Kim ikindi vaktinden güneşin batmasına kadar ikişer kırâta çalışır. Dikkat ediniz, siz ikindi vaktinden güneşin batmasına kadar çalışanlarsınız. Dikkat ediniz. Sizin ücretiniz iki kattır. Yahûdîler ve Nasâra kızdılar. Biz çok çalışıyor, az ücret alıyoruz, dediler. Allahü teâlâ onlara, hakkınızı vermekte size zulmettim mi? buyurdu. Hâyır, dediler. Allahü teâlâ buyurdu ki: O benim dilediğime verdiğim bir ihsândır.)
Enes’ten "radıyallahü anh" rivâyet edilmiştir. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Allahü teâlânın kullarından öyleleri vardır ki, Allahü teâlâya bir şey için yemîn etseler, muhakkak o şey yerine getirilir. Ümmetimden Allahü teâlânın emirlerini yerine getirenler, eksik olmaz. Onlara karşı koyanlar, küçük düşürmek isteyenler, hiçbir zarar yapamazlar. Allahü teâlânın emri gelinceye kadar, onlar bu hasletleri üzere olurlar.) Bu hadîs-i şerîfi rivâyet eden Enes hazretleri dedi ki: Râbi'a adlı hanım benim halam idi. Ensârdan bir câriyenin ön dişini kırdı. Resûlullah Efendimizin huzûruna geldiler. Davaya Resûlullah baktı. Kısâs yapılmasını emrettiler. Enes bin Nadr ki, Enes bin Mâlik'in amcasıdır. O, Allahü teâlâya yemîn ederek, 'yâ Resûlallah, onun dişini kırma' dedi. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Yâ Enes! Allahın kitâbı kısâsı emrediyor!) Sonra dişi kırılan câriyenin yakınları kısâs yerine diyeti kabul ettiler. O durumda Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Allahü teâlânın öyle kulları vardır ki, Allahın adı ile bir şey için yemîn etseler, Allahü teâlâ bu sevgili kullarının hâtırı için, o şeyi hemen yaratarak, istedikleri hâsıl olur.)
.
İhlâs ve kalbiselim sahibi olmak
Hayderizâde İbrâhim Fasîh Efendi, Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin yetiştirdiği büyük âlimlerdendir. 1299 (m. 1882)’de Bağdat’ta vefât etti. Yazdığı, “Mecd-it-tâlid” ve “Tuhfet-ül-uşşâk” isimli eserleri, meşhurdur. “Tuhfet-ül-uşşâk” adındaki eserinin baş tarafında buyurdu ki:
“Allahü teâlânın rızâsına, sevgisine kavuşmak için, ihlâs ve kalbiselim sahibi olmak lâzımdır. Kalb de, ancak Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) inanmak, O’nu sevmek, O’na tâbi olmakla temizlenir. Bunun için, kısa yol, kolay yol, bir velîyi tanıyıp, onun sözlerinden Ehl-i sünnet itikâdını, fıkıh bilgilerini ve tasavvufun edeplerini kolayca öğrenmek ve bunlara uymak şartı ile, kalbini onun kalbine bağlamaktır...
Bir velî, kendi üstâdlarından almış olduğu yazılı vesîkadan ve bütün sözlerinin, hareketlerinin İslâmiyete uygun olmasından anlaşılır. Böyle bir velî görülemediği zaman, imânı, fıkıh bilgilerini ve edepleri, bir ârifin kitaplarından öğrenerek, onun rûhuna bağlanır, onun üveysîsi olur...
Bu nâçiz eserimde, kalbini evliyânın kalbine bağlamanın hakîkatinden ve gizli sırlarından bahsetmedim. Çünkü bütün bunlar, manevî zevk ile ve bizzat o hâli yaşamakla anlaşılabilecek şeylerdir. Onun için de bu fakir (İbrâhim Fasih), bu ince hâllerden bahsetmekten âcizdir. Nasıl âciz olmam ki, bu incelikleri bilmek, tasavvuf yolunda sultan olanların sırlarındandır. Evliyânın kalbiyle irtibât kurmanın, Resûlullahın sünnet-i şerîfinde mevcûdiyetini delîlleri ile anlatırken, hatâya düşmekten Allahü teâlâya sığınırım. Gerek hayatlarında ve gerekse âhıreti teşrîflerinden (vefâtından) sonra, Resûlullah Efendimizin mübârek rûhlarından, ledünnî ilimleri ve ilâhi marifetleri almak husûsunda faydalanmak; Resûlullah Efendimizle, Resûlullah Efendimizden feyz alacak kimse arasında, rûhanî bir münâsebetin (irtibâtın) meydana gelmesine bağlıdır. Çünkü, ledünnî ilimler ve ilâhî marifetler rûhani şeylerdir. Onun için Resûlullah Efendimizle, bu ilimleri Resûlullah Efendimizden feyiz yoluyla alacak kimse arasında, rûhanî bir irtibâtın olması lâzımdır. Ancak dînin hükümlerini, emir ve yasaklarını bilmek, böyle rûhanî bir irtibâtı gerektirmez. Çünkü zâhirî ilimler, sâdece Resûlullah efendimizin mübârek sözlerini duymak, işlerini, hareketlerini ve hâllerini yani sünnet-i seniyyesini görmekle elde edilir."
.
Mümin, helâl ve temiz rızık talep etmelidir
Bâlî Hızır Efendi, Osmanlılar zamanında yetişen evliyâdandır. Halvetiyye yoluna mensuptur. Makedonya’da Bitola (Manastır)’da doğdu. 970 (m. 1562)’de vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Allahü teâlânın sevdiği kul olabilmenin şartları vardır. Bunlardan bazılarını bildirelim:
Allahü teâlâyı çok hatırlamak. İsmini çok söylemektir. En faziletli olan zikir, “La ilahe illallah”tır. Lâ ilahe illallah diyen kimse ihlâs sahibi olur. İhlâs, bütün işlerini Allahü teâlânın rızâsı için yapmak, dünyâya âit mal ve makamlardan hevesini kesip âhıreti talep etmektir. İhlâslı olan kimse; “İlâhî! Benim maksudum sensin, seni istiyorum” der. Nitekim Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “La ilahe illallah” demenin çok faziletli olduğunu ve günahların affedileceğini buyurdu. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde, Ahzâb sûresinin kırkbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler! Allahı çok zikrediniz” buyurdu. Nefsin arzu ve isteklerinden kurtulmak için devamlı zikretmelidir.
Sâlihlerle sohbeti seçmektir. Sâlihlerle sohbet edildiği takdîrde, günahlara perde çekilir, haramlar gözüne kötü görünür.
Helâl ve temiz lokma yemektir. Bu da farzlardandır. Nitekim Allahü teâlâ, Bekâra sûresinin yüzaltmış sekizinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yeryüzündekilerden helâl ve temiz olanını yiyiniz” buyurmaktadır. Peygamber Efendimiz (aleyhisselâm) ise; “İbâdet on cüzdür. Dokuzu helâli talep etmektir.” Geriye kalan bütün ibâdetler bir cüzdür. Helâl yemeyen kimse, Allahü teâlâya itaat etme gücünü kendisinde bulamaz. Helâl yiyen kimse de, Allahü teâlâya isyankâr olmaz. Helâl ve temiz yer, isrâf etmez. Nitekim Allahü teâlâ, A’râf sûresinin otuzbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yiyiniz, içiniz, fakat isrâf etmeyiniz” buyurmaktadır. Aynı zamanda, Besmelesiz kesilenleri de yememelidir. Zîrâ Allahü teâlâ, En’âm sûresinin yüzyirmibirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Üzerlerine Allahın ismi zikredilmeyen (Besmele çekilmeyen) şeyden yemeyiniz” buyurmaktadır.
Gâfillerle beraber oturmamalıdır. Yiyeceği temiz ve Besmele ile yemek pişiren kimselerin yiyeceğini yemelidir. Çünkü, bu husûs gaflet sebebidir. Allahü teâlânın dostları, uygunsuz kişilerin elinden gelen lokmayı, yaratılışlarına lâyık görmeyerek, yememişlerdir. Allahü teâlâ bizi ve bütün müminleri, helâl ve temiz rızıklarla rızıklandırsın...
.
Hepiniz bir sürünün çobanı gibisiniz
Ali el-Medînî hazretleri Tebe-i tabiîn devrinin hadîs âlimlerindendir. 161 (m. 777)’nde Basra’da doğup, 234 (m. 849)’da Sâmarrâ’da vefât etti. Hadîs ilminde yüz bin hadîs-i şerîfi râvileriyle ezberlemiş hafızlardandı. Evlat terbiyesi ve emr-i ma’rûf hakkında naklettiği bazı hadis-i şerifler:
Peygamber Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyuruyor ki: (Hepiniz bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evlerinizde ve emirleriniz altında olanları Cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümânlığı öğretmelisiniz! Öğretmez iseniz mesul olacaksınız.)
(Çok Müslümân evlâdı, babaları yüzünden Veyl ismindeki Cehenneme gideceklerdir. Çünkü, bunların babaları, yalnız para kazanmak ve keyif sürmek hırsına düşüp ve yalnız dünyâ işleri arkasında koşup, evlâtlarına Müslümânlığı ve Kur’ân-ı kerîmi öğretmediler. Ben böyle babalardan uzağım. Onlar da, benden uzaktır. Çocuklarına dinlerini öğretmiyenler, Cehenneme gideceklerdir.)
(Çocuklarına Kur’ân-ı kerîm öğretenlere veyâ Kur’ân-ı kerîm hocasına gönderenlere, öğretilen Kur’ânın her harfi için, on kerre Kâ’be-i mu’azzama ziyâreti sevâbı verilir ve kıyâmet günü, başına devlet tâcı konur. Bütün insanlar görüp imrenir.)
(Çocuklarınıza namaz kılmasını öğretiniz. Yedi yaşına gelince, namazı emrediniz. On yaşına gelince kılmazlar ise, kılmaya teşvik ediniz.)
(Bir Müslümânın evlâdı ibâdet edince, kazandığı sevâp kadar, babasına da verilir. Bir kimse, çocuğuna fısk, günâh öğretirse, bu çocuk ne kadar günâh işlerse, babasına da o kadar günâh yazılır.)
(Kendinin yapması harâm olan şeyi çocuğa yaptıran kimse, harâm işlemiş olur. Oğluna ipek elbise giydiren, altın takan ve içki içiren, kıbleye karşı abdest bozduran, kıbleye ayak uzatmasına sebep olan kimse, günâh işlemiş olur.)
(Zevcesinin ve çocuklarının haklarını îfâ etmeyenin namâzları, oruçları kabul olmaz.)
(Birbirinize Müslümânlığı öğretiniz. Emr-i ma’rûfu bırakır iseniz, Allahü teâlâ, en kötünüzü başınıza musallat eder ve duâlarınızı kabul etmez.)
(Bütün ibâdetlere verilen sevap, Allah yolunda gazâya verilen sevâba göre, deniz yanında bir damla su gibidir. Gazânın sevâbı da, emr-i ma’rûf ve nehy-i anilmünker sevâbı yanında, denize nazaran bir damla su gibidir.)
(Bütün çocuklar Müslümânlığa uygun ve elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları Hıristiyan, Yahûdî ve dinsiz yapar.)
.
O zat bana çok salevât okuyor
Abdurrahmân Hayârî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Mısır’da doğdu. 1056 (m. 1646)’da Medîne-i münevverede vefât etti. Salevât-ı şerife okumanın fazileti hakkında şunları anlattı:
İklîşî hazretleri anlattı: “İmâm-ı Şiblî, Ebû Bekr bin Mücâhid’in yanına gelmişti. Ebû Bekr bin Mücâhid yerinden kalkıp, İmâm-ı Şiblî’ye sarıldı ve onu iki gözü arasından öptü. Ben, Ebû Bekr bin Mücâhid’e; “Efendim! Sen Şiblî’ye niçin böyle yapıyorsun? Hâlbuki Bağdad’da ona 'mecnun' diyorlar. Siz de böyle söylerdiniz” dedim. Bunun üzerine Ebû Bekr bin Mücâhid şöyle buyurdu: Ben, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ona öyle yaptığı için böyle yaptım. Çünkü Resûlullah Efendimizi rüyâda gördüm. Şiblî’nin yanına varıp, onu iki gözünün arasından öptü. O sırada ben; “Yâ Resûlallah, Şiblî’ye niçin böyle yapıyorsunuz, ona böyle muâmelede bulunuyorsunuz?” diye suâl edince, Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “Evet, ona böyle yaptım. Çünkü o, namazdan sonra Tevbe sûresi yüzyirmisekizinci âyet-i kerîmesini, ondan sonra da bana salevât okuyor” buyurdu.
İmâm-ı Şiblî hazretleri anlattı: Komşularımdan birisi vefât etmişti. Rüyâmda onu gördüm. Allahü teâlânın ona nasıl muâmele ettiğini sordum. Bana şöyle dedi: “Ey Şiblî! Başıma çok korkulu işler geldi. Hesaba çekilip suâl sorulurken çok sıkıntı çektim. Kendi kendime; bu sıkıntı ve musibet bana nereden geldi? Hâlbuki ben, Müslüman olarak rûhumu teslim ettim diye düşünürken, bana şöyle dendi: “Bu sıkıntı ve musibet, dünyâda iken dilini ihmâl etmen sebebiyledir.” Bu sırada Münker ve Nekîr ismindeki melekler bana doğru gelirken, onlarla benim arama, hoş kokulu, yakışıklı bir şahıs girdi. Ona kim olduğunu sorunca, bana şöyle dedi: Senin dünyâda iken, Resûlullah Efendimize okumuş olduğun çok salâttan yaratıldım. Her sıkıntıda sana yardım etmekle emrolundum.”
Muhammed bin Saffâr anlattı: “Ebû Abbâs Ahmed bin Mensûr vefât edince, birisi babama geldi ve; Dün gece rüyâmda Ebû Abbâs Ahmed bin Mensûr’u gördüm. Şîrâz Câmii’nde mihrâbda duruyordu. Üzerinde güzel bir elbise vardı. Ona; 'Allahü teâlâ sana nasıl muâmele etti?' diye sorunca; 'Allahü teâlâ beni af ve mağfiret etti. Beni Cennetine koydu' dedi. Buna nasıl kavuştuğunu sorunca; 'Dünyâda iken Resûl-i ekrem Efendimize çok salevât okumam sebebiyle' dedi
.
Kötü huy, insanın ibâdetlerini bozar
Ebü’l-Alâ Hemedânî hazretleri Kırâat ve hadîs âlimlerindendir. “Hâfız (yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle bilen) idi. Bildirdiği hadîs-i şerîflerde Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Her kim bid’at sahibine hürmet ederse, İslâm dîninin yıkılmasına yardım etmiş olur.”
“Allahü teâlâ bir kuluna hayırlı şeyleri yaptırmak isterse, o kimseyi fâkih (fıkh âlimi) eder. Şayet bir kimseye hayırlı şeyler yaptırmak istemez ise, dînin ahkâmında onu câhil kılar.”
“Fıkh bilgisi olmayan âbid (çok ibâdet eden), değirmendeki merkeb gibidir.”
“Allahü teâlâ buyurur ki: Kullarımın bana en sevgili olanları, seher vaktinde istiğfar eden, kalpleri mescidlere bağlı olan ve benim sevgimle Allah için sevilenlerdir. Yeryüzündekiler, bunlara bir ceza vermek istediklerinde ben onları hatırlar ve bu cezayı onlardan uzaklaştırırım.”
“Kimse ile münâkaşa etmeyen, haklı olsa bile, dili ile kimseyi incitmeyen Müslümanın Cennete gireceğini size söz veriyorum. Şaka yapmak, yanındakileri güldürmek için olsa bile yalan söylemeyenin Cennete gireceğini size söz veriyorum, iyi huylu olanın, Cennetin yüksek derecelerine kavuşacağını size söz veriyorum!”
“Allahü teâlâ buyuruyor ki: Size gönderdiğim İslâm dîninden râzıyım. (Yani, bu dîni kabul edenlerden, bu dînin emir ve yasaklarına tâbi olanlardan râzı olurum. Onları severim.) Bu dînde olmak, ancak cömertlikle ve iyi huylu olmakla tamam olur. Dîninizin tamam olduğunu, her gün bu ikisi ile belli ediniz!”
“Sıcak su buzu erittiği gibi, iyi huylu olmak, insanın günahlarını eritir, yok eder. Sirke balı bozduğu, yenilmez hâle soktuğu gibi, kötü huylu olmak, insanın ibâdetlerini bozar, yok eder.”
“Allahü teâlâ yumuşak huylu olanları sever ve onlara yardımcı olur. Sert ve öfkeli olanlara yardım etmez.”
“Cehenneme girmesi haram olan veya Cehennem ateşinin yakması yasak olan kimdir? Size bildiriyorum. Dikkat ile dinleyiniz! Yumuşak olanların, kızmayanların hepsi!”
“Yavaş ve yumuşak davranmak, Allahın kuluna verdiği büyük bir ihsândır. Aceleci, atak olmak, şeytanın yoludur. Allahü teâlânın sevdiği şey, yumuşak ve ağır başlı olmaktır.”
“İnsan, yumuşaklığı, tatlı dili sebebiyle, gündüzleri oruç tutanların ve geceleri namaz kılanların derecelerine kavuşur.”
“Kızdığı zaman öfkesini yenerek yumuşak davranan kimseyi, Allahü teâlâ sever.”
.
Kâfirin hakkı için de helâlleşmek lâzımdır
Şemsüddîn Raînî hazretleri hadîs, fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 902 (m. 1496)’de, Mekke-i mükerremede doğdu. 954 (m. 1547’de Trablusgarb’da vefât etti. Bir dersinde, tövbe hakkında şunları anlattı:
Allahü teâlâ ile kul arasında olan, yâni kul hakkı bulunmayan günahların affolması için, gizlice tövbe etmek kâfîdir. Hayvân hakkı bulunan günahları affettirmek, çok güçtür. Bu günaha hem tövbe etmek, hem de, istiğfâr ederek yalvarmak lâzımdır.
Kul hakkı beş türlüdür: Mâlî, nefsî, ırzî, mahremî ve dînî. Sirkat, gasp, aldatmak ile ve yalan söylemekle mal satmak, kalp (sahte) para vermek, başkasının malına ziyân vermek, yalancı şâhitlikle veya zâlime haber vermekle veya rüşvet vermekle, malına zarar vermek, mâlî olan kul haklarıdır. Bir kuruş, bir habbe mâl için tövbe etmek ve sahibi ile helâlleşmek lâzımdır. Mâlî haklar için, çocukların da helâlleşmesi, ödemeleri lâzımdır. Dünyada helâlleşmezse, âhirette sevapları ona verilerek helâlleştirilecektir. Mal sahibi ölmüş ise, vârisine ödenir. Vârisi yoksa veya mâl sahibi bilinmiyorsa, fakire hediye olarak verilip, sevabı sahibine gönderilir. Kendi sâlih akrabâsına, fakir olan analarına, babalarına, çocuklarına hediye olarak vermesi de, câiz olur.
Fakire, hediye diyerek verilen şey, sadaka olur. Sadaka sevabı hâsıl olur. Bunları yapmak imkânını bulamazsa, mâl sahibinin ve kendisinin affolunmaları için duâ eder. Kâfirin hakkı için de, onunla helâlleşmek lâzımdır. Gönlü alınmazsa, âhırette affolunması, çok güç olacaktır. Nefsî, yâni hayatî günah, adam öldürmek, bir uzvunu telef etmektir. Irza dokunan kul hakkı, gıybet, iftirâ, alay, sövmek gibi şeylerdir. Tövbe etmek ve helâlleşmek lâzımdır. Bunlarda vârisle helâlleşmek olmaz. Mahremî olan hak, başkasının zevcesine, çocuğuna, hıyânet etmektir. Tövbe ve istigfâr eder. Fitne çıkmak ihtimali yoksa sahibi ile helâlleşir. İhtimâli varsa helâlleşmek yerine, ona duâ eder ve onun için sadaka verir.
Dînî hak, akrabâsına ve emri altında olanlara din bilgisi vermeyi terk etmektir. Bunların ve bütün insanların din bilgisi öğrenmelerine ve ibâdet yapmalarına mâni olmaktır ve başkasına kâfir, fâsık demektir. Helâlleşirken günahı bildirmeyip, "bendeki haklarını affet" demek, câizdir.
.
Büyüklere saygı küçüklere şefkat
Ebû Abdullah Hemedânî hazretleri Tebe-i tabiînden büyük bir hadîs ve fıkıh âlimidir. 100 (m. 718)’de İran’da Hemedân’da doğup, 168 (m. 785)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Yalnız iki kişiye gıpta edilebilir: Biri; Allahü teâlânın mal verdiği ve hak yolda harcamaya muvaffak kıldığı kimse, diğeri ise; Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmi ve hadîs-i şerîfleri anlama gücü verip de, onunla amel eden ve bunları başkalarına da öğreten kimsedir.”
“Kişinin kendisinden sonra bıraktığı şeylerin en hayırlısı şu üç şeydir: İlki; kendisine duâ eden sâlih çocuk, ikincisi; sevâbı kendisine ulaşan sadaka. Üçüncüsü; ölümünden sonra amel edilen ilmî eserler ve talebeleri.”
“Büyüğe saygı göstermeyen, küçüğe şefkat etmeyen ve iyiliği emredip, kötülükten sakındırmayan bizden değildir.”
“Kim Allahü teâlânın rızâsından başka bir gaye ile ilim öğrenirse veya ilmini dünyâ menfaatine âlet ederse, Cehennemde yerini hazırlasın.”
“Misvak kullanınız. Zîrâ misvak, ağzı temizleyen ve Rabbin rızâsını kazandıran bir âlettir.”
“İnsanlar, ezan okumanın ve (cemâatle namaz kılarken) ilk safta bulunmanın ne kadar sevap olduğunu bilseler, bunun için birbirleriyle mücâdele etseler, sonra kura çekmekten başka çâre bulmasalar, kura çekerlerdi. Namazı ilk vaktinde kılmanın ne kadar sevap olduğunu bilselerdi, ona koşarlardı. Sabah ve yatsı namazını cemâatle kılmanın ne kadar sevap olduğunu bilselerdi, dizleri üstünde emekleyerek de olsa gelir, cemâatle kılarlardı.”
“Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için, bir kimse bir câmi yaparsa, Allah o kimse için Cennette bir köşk yapar.”
Ebû Abdullah hazretlerinin kıymetli sözlerinden bazıları:
“Sanki dünyâ avucumda idi. O derecede zengin idim. Fakat bazen, cebimde bir dirhem olmadan sabahladığım günler olurdu.”
“İyilik yapmak, bedende kuvvet, kalpte nûr, gözde ışıktır. Kötülük yapmak ise, bedende gevşeklik, kalpte karanlık ve gözde körlüktür.”
“Gece ve gündüz, her yeniyi eskitir, her uzağı yakınlaştırır, vadedilen her iyiliği, bildirilen her musîbeti getirir. Gündüz, insanoğluna şöyle seslenir: Ey Âdemoğlu! Belki de benden sonra bugünün olmayacak, öleceksin. Sen bunu bilmiyorsun. Onun için beni fırsat bil, iyi işlerle meşgul ol... Gece de, insana aynı sözleri söyler.”
“Şeytân, insan için doksan dokuz tane hayır kapısını sadece bir kötülüğü yaptırabilmek için açar
.
Biz ona şeytanı musallat ederiz
Yûsufzade Hasan Hoca Bursa’da Emîr Sultan hazretlerinin halifelerindendir. Balıkesir’de doğdu. 846 (m. 1442)’de hacdan dönerken, Kudüs’te vefât etti...
Emîr Sultan vefât etmeden önce, talebeleri ve sevenleri kendinden sonra irşâd vazîfesi için bir kimseyi vazîfelendirilmesini istediler. O da; “Vefât ettiğimde, filân kimseye gidin. O kimi gösterirse, o irşâd makamına geçsin” dedi. Emîr Sultan vefât edince, bu zâtın yanına gittiler. Durumu bildirdiler. Bu zât; “Arş-ı a’lâya bakınız” dedi. O kimsenin kerâmetiyle, Arş’ta Seyyid Emîr Buhârî’yi oturuyor gördüler. Yanında da Hasan Hoca oturuyordu. Bu işâretten Emîr Sultan’ın yerine Hasan Hoca’nın irşâd makamına geçeceğini anladılar. Hasan Hoca, böylece Emîr Sultan’dan sonra halîfe olarak irşâd makamına geçti.
Bu mübarek zat, bir sohbetinde, zikir hakkında şunları buyurdu:
Allahü teâlâdan başka her şey karanlıktır. Bütün nûrlar, Allahü teâlâdadır. O’nu anıp hatırlamak, O’nun lütfettiği nûrlar ile kalbin aydınlanmasına, nurlanmasına, beşeri karanlıkların kalpten ve rûhtan gitmesine vesile olur. Allahü teâlâ, zikrin faydalarını beyân buyurduğu gibi, zikirden yüz çevirmenin zararlarını da Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle beyân buyurmuştur: “Her kim, Rahmân'ın zikrinden uzak kalırsa, biz ona şeytanı musallat ederiz. Artık bu ona arkadaştır.” (Zuhruf-36) Şöyle ki, şehvet, gadab, vehm, hayâl gibi şeylerin hepsi, insanı cismânî ve maddî şeylerle meşgûl olmaya davet eder. Allahü teâlâ ile meşgûl olmak, O’nu anıp hatırlamak, böyle maddî şeylerle meşgûl olmanın zıddıdır. Bir şey iki zıt şeyden birine yakın olursa, diğerinden uzaklaşır, işte cismânî şeylere yakın olmak, rûhanî şeylerden uzaklaşmaya vesile olur. Allahü teâlâyı zikretmek, pek şerefli bir iştir. Çünkü Allahü teâlâ, kulluk makamında meleklerin derecelerini beyân buyururken, onları zikretmeleri sebebiyle medheyledi ve Kur’ân-ı kerîmde meâlen; (Eğer Allaha ibâdet etmekten çekinir kibirlenirlerse, bilsinler ki, Rabbinin katında bulunan melekler hiç usanmayarak, gece ve gündüz O’nu tesbih ederler) buyuruyor. (Fussilet-38).
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Allahü teâlânın şöyle buyurduğunu bildirdi: “Ben kulumun, beni zannına göreyim. Kulum beni anınca, ben onunla beraber olurum. Eğer kulum beni nefsinde anarsa, ben de onu zâtımda anarım. Eğer beni bir cemâat içerisinde anarsa, ben de onu ondan daha hayırlı bir cemâat (melekler) arasında anarım.”
.
Ümmetimin âlimlerine saygılı olunuz
Ahmed Gazzî hazretleri hadîs âlimidir. 1054 (m. 1644)’de Filistin’deki Gazze’de doğdu. 1150 (m. 1737)’de Bursa’da yaptırmış olduğu dergâhında vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
“Kul haklarını ödeyen, her namazdan sonra onbir ihlâs-ı şerîfe okuyan ve kâtilini affederek ölen Cennete girecekdir.”
“Ekber-i kebâir, bir şeyi Allahü teâlâya ortak etmek, adam öldürmek, anaya, babaya karşı gelmek, yalancı şâhitlik yapmaktır.”
“Bir kimse zulm ile öldürülürken, orada bulunmayınız! Orada bulunup da kurtarmayana lanet yağar.”
“Ananın, babanın yüzüne merhamet ile bakana, makbul hac sevâbı verilir.”
“Allahü teâlâya ve âhiret gününe inanan kadının üç günlük yola, zevci veyâ zî-rahm-i mahreminden biri ile gitmesi halâl olur.”
“Zikrederek, kalplerinin yükünü hafifletenlerin yolunda olunuz!”
“Bir kimsenin havada uçtuğunu ve deniz üzerinde yürüdüğünü yâhut ağzına ateş koyup yuttuğunu görseniz, fakat şerîate uymayan bir iş yapsa, kerâmet sâhibiyim derse de, onu büyücü, yalancı, sapık ve insanları doğru yoldan saptırıcı biliniz!”
“İlim üstâddan öğrenilir.”
“Lâ ilâhe illallah, diyen kimse Cennete girer.”
“Önce gelenler mi dahâ hayırlıdır? Yoksa sonra gelenler mi? Belli değil.”
“Zamanların en hayırlısı benim zamânımdır.”
“Allahü teâlânın sevdiklerini hâtırlamak, rahmet etmesine sebeb olur.”
“Câhiliyye zamanında iyi olanlarınız, Müslüman olup din bilgilerini öğrenince de en iyiniz olur!”
“Allahü teâlâ ile kul arasında, yetmiş bin nûrdan perde ve yetmiş bin zulmetten perde vardır.”
“Âlimler peygamberlerin vârisleridir.”
“Evliyâ ol kimselerdir ki, onlar görülünce Allah hâtırlanır.”
“Her şeyin hâsıl olduğu bir yer vardır. Takvânın elde edildiği yer de âriflerin kalpleridir.”
“Bâtın ilmi, Allahü teâlânın esrârından bir sırdır.”
“Ümmetimin âlimlerine saygılı olunuz! Çünkü onlar yeryüzünün yıldızlarıdır.”
“Allahın öyle kulları vardır ki, bir şey için yemin etseler, Allah onu yaratır.”
“Âlimlerin yanında bulunmak, ibâdettir.”
“Talebesi arasında âlim, ümmeti arasında Peygamber gibidir.”
“Bir âlimin ölmesi, bir şehir halkının ölmesinden daha büyük ziyândır.”
“İnsan sevdiğini çok zikreder.”
“İhsân sâhibini sevmek, insânların yaratılışında vardır.”
“Lezzetleri yıkan, eğlencelere son veren ölümü çok hâtırlayınız!”
“İnsanlar uykudadırlar, ölünce uyanırlar.”
.
Dîninde titizlik gösteren kötülüklerden kurtulur
Ebû Ali Hemedânî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. İran’da Hemedân’da doğdu, 405 (m. 1014)’de Bağdad’da vefât etti. İmâm-ı Şafiî’nin menkıbelerini anlatan bir eseri vardır. Bu eserinde şunları anlatır:
İmâm-ı Şafiî Bağdâd’da Dicle kenarında oturuyordu. Bir genç gelip bana nasihat et deyince, İmâm-ı Şafiî şöyle buyurdu:
“Allahü teâlâyı bilen necât (kurtuluş) bulur. Dîninde titizlik gösteren, kötülüklerden kurtulur. Nefisini ıslah eden, saadete kavuşur. Biraz daha ister misin?” dedi. Genç evet deyince, şöyle devam etti:
“Kim şu üç şeyi yaparsa îmânı kâmil olur: 1- Emr-i bil-ma’rûf yapmak. Yani Allahü teâlânın emirlerini yapmak ve yaymak. 2- Nehy-i anil-münker yapmak. Yani Allahü teâlânın yasaklarını yapmamak ve yapılmaması için uğraşmak. 3- Her işinde Allahü teâlânın dinde bildirdiği hudutlar içinde bulunmak...” Sonra, “Biraz daha ister misin?” deyince, genç, “İhsan ediniz efendim” dedi. Şöyle buyurdu:
“Dünyâya bağlanıp, ona düşkün olma, âhireti iste. Bütün hâl ve hareketinde Allahü teâlâyı hatırla ki, kurtulanlardan olasın.”
Bu nasihatleri dinleyen genç, son derece memnun olup, benim yanıma yaklaşarak, "bu zât kimdir?" dedi. Ben de, İmâm-ı Şafiî hazretleri olduğunu söyleyip tanıttım. Bunun üzerine genç, bugün ne bahtiyarım ki, böyle büyük zâtı görüp, nasihatini dinledim” dedi.
Mısır’ın ileri gelenlerinden birinin hanımı, bir münâkaşada kocasına “Ey Cehennemlik” dedi. Bu cevap karşısında bu şahıs, hanımına, “Ben Cehennemliksem, seni boşadım” dedi, fakat hanımını da çok seviyordu. Âlimleri toplayıp bu mes’eleyi sordu. Kimse cevap veremedi. “Senin Cehennemlik olup olmadığını Allah bilir” dediler. Âlimler arasından henüz daha genç yaşta olan İmâm-ı Şafiî kalkıp, “Ben senin mes’eleni çözerim” dedi. Oradakiler şaşırdılar. Bu kadar âlimin cevap veremediğine, nasıl cevap verecek diye merak ettiler. İmâm-ı Şafiî dedi ki:
“Önce, sen benim sorularıma cevap ver!” dedi ve devam etti:
“Bir günah işleyeceğin vakit, Allah korkusundan bu günahı terk ettiğin oldu mu?” dedi. “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, çok oldu.” “Bu hâlinle Cennetlik olduğun anlaşılmaktadır” buyurdu. Orada bulunan âlimler, hangi delîl ile bu hükmü verdiğini sordular: “Kur’ân-ı kerîmde, (Bir kimse Allah korkusundan nefsini günahlardan menederse, onun yeri elbette Cennettir) buyurulmaktadır. Hükmünü bu âyet-i kerîmeye göre verdim” buyurdu. Oradakiler susup kaldılar
.
Müminler, ailesine din bilgilerini öğretmelidir
İvazpaşazâde İbrahim Beyefendi 106. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1132 (m. 1720)’de İstanbul'da doğdu. Sadrazam Hacı İvaz Paşa'nın oğludur. Medrese tahsilinden sonra müderrislik, kadılık, Anadolu, sonra Rumeli kadıaskerliği yaptı. Nihayet şeyhülislâm oldu. 1212 (m. 1798)’de vefat etti. Bir dersinde, abdest alırken okunacak duaları şöyle anlattı:
Abdest almaya başlarken, (Bismillâhil-azîm velhamdü lil-lahi alâ dînil-islâmi ve alâ tevfîkıl-îmani elhamdü lillahillezî ce'alel-mae tahûren ve ce'alel-islâme nûren) denir.
Ağza su verildiğinde, (Allahümmeskınî min havdi nebiyyike ke'sen lâ azmeü ba'dehü ebeden) denir.
Burnuna su verildiğinde, (Allahümme erihnî râyihatel-Cenneti verzuknî min naîmihâ velâ türihnî râyihaten-nâri), yüzünü yakadığında, (Allahümme beyyıd vechî binûrike yevme tebyaddu vücûhü evliyâike velâ tüsevvid vechî bizünûbî yevme tesveddü vücûhü a'dâike), sağ kolunu yıkadığında, (Allahümme a'tınî kitâbî bi-yemini ve hâsibnî hisâben yesîren). Sol kolunu yıkadığında, (Allahümme lâtü'tınî kitâbî bişimâlî velâ min verâî zahrî velâ tuhâsibnî hisâben şedîden), başını mesh ettiğinde, (Allahümme harrim şa'rî ve beşerî alennâri ve ezılleni tahte zılli Arşıke yevme lâ zılle illâ zıllüke), kulaklarına mesh verdiğinde, (Allahümme-c'alnî minelle-zîne testemi'ûnel-kavle fe-yettebi'ûne ahseneh), boynuna mesh verdiğinde, (Allahümme a'tik rekâbeti minennâri vahfaz mines-selâsili vel-ağlâl), sağ ayağını yıkadığında, (Allahümme sebbit kademeyye alessırâtı yevme tezûlü fihil-aktâm), sol ayağını yıkadığında, (Allahümmec'alnî sa'yen meşkûren ve zenben magfûren ve amelen makbûlen ve ticâreten len'tebûr), abdesti tekmil olduktan sonra, (Allahümmec'alnî minettevvâbîne vec'alnî minel-mütetahhirîne vec'alnî min ibâdikes-sâlihîne vec'alnî minellezîne lâ havfün aleyhim velâ hüm yahzenûn), Ba'dehü semaya bakarak, (Sübhânekellahümme ve bihamdike eşhedü en lâilâhe illâ ente vahdeke lâ şerîke leke ve enne Muhammeden abdüke ve resûlüke) okunur. Bundan sonra, bir veya iki, yâhut üç defa, evvelinde (Besmele) okumak üzere (İnnâ enzelnâ) sûresini okumalı! Ve dahî, çoluk çocuğuna lâzım olan din bilgilerini öğrenmeli ve öğretmeli ki, kıyâmette, kadınlar kocalarından suâl olunurlar.
.
Kimse kimsenin rızkını yiyemez
Elbistânlı Ahmed Hayatî Efendi, Osmanlı âlimlerinden olup Kahramanmaraş’a bağlı Elbistan’dandır. 1229 (m. 1814)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Kimseye muhtaç olmamak için çalışmak çok kıymetlidir... Bir gün bir genç, sabah erkenden işine gidiyordu. Eshab-ı kiramdan bazıları, bunu uygun görmediler. Orada bulunan Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
(Öyle söylemeyiniz! Eğer kimseye muhtaç olmamak, ana babasını ve aile efradını muhtaç etmemek için işine gidiyorsa, her adımı ibadettir. Eğer kazanacağı para ile öğünmek, keyif sürmek niyetinde ise, şeytanla beraberdir.)
Namaz kılan, haramlardan kaçan kimsenin iyi niyetle çalışması ibadettir. Zararın neresinden dönülürse kârdır. Rızık endişesiyle, harama el uzatmamalı ve şu hadis-i şeriflerin muhatabı olmamalıdır: (Bir zaman gelir ki, insanlar, yalnız malın, paranın gelmesini düşünür, helalini ve haramını düşünmezler.) (Bir zaman gelir, insanın bütün kaygısı midesi olur, şerefi mal, kıblesi kadın, dini para olur. Böyle kimseler, halkın kötüleridir.)
Allahü teâlâ, herkesin rızkını ezelde takdir etmiş, ayırmıştır. Rızık değişmez, azalıp çoğalmaz. Kimse kimsenin rızkını yiyemez. Allahü teâlânın 99 isminden biri Rezzak'tır, her varlığın rızkını vericidir. Allahü teâlâ, (Herkesin rızkı bana aittir) buyuruyor. Rızk için Allahü teâlânın verdiği söze güvenmelidir! Kur'an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Yeryüzündeki her canlının rızkı, Allah’a aittir.) [Hud 6]
Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki: (Allah’tan kork, rızkını güzel yoldan ara, helali al, haramı terk et!)
(Rızkını gecikmiş sayma! Hiç kimse, rızkına kavuşmadıkça ölmez.)
(Hiç kimse, nasibinden fazla rızka kavuşamaz. Rızkına kavuşup yemedikçe de ölmez. İstemese de rızkı kendisine verilir.)
(Hak teâlâ, Hazret-i Âdem'e bin çeşit sanat öğretip buyurdu ki: Neslin, bu sanatlardan biri ile rızkını arasın! Sakın dini geçim vasıtası yapmasın!)
Allahü teâlâ emrettiği için çalışan, rızkını helal yoldan arayan, ezeldeki rızkına kavuşur. Rızkı da bereketli olur. Bu çalışmaları için de sevap kazanır. Eğer, rızkını haram yoldan ararsa, yine ezelde ayrılmış olan rızka kavuşur. Fakat, bu rızık ona hayırsız, bereketsiz olur, kazandığı günahlar da, onu felaketlere sürükler.
.
Dine hile yapan ihânet etmiş olur
Hasen bin Ali Harîrî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Doğum târihi bilinmemektedir. 697 (m. 1298) senesinde vefât etti. Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
“Ortaya çıkarılan her bid’at, önce az bir şeyle başlatılır. Sanki hakka, doğruya benzer, buna dalan aldanır. Sonra ondan kurtulamaz iş büyür. Böylece bozuk bir yola girmiş olur. Bu iş dinden çıkmasına kadar uzanabilir. Zamanın insanlarının söylediklerine iyi bak. Acele etme. Âlimlerden işitmediğin ve onların nakletmediği bir işe dalma.”
"Doğru yoldan ayrılmak iki türlüdür. Birincisi; iyi niyetli olduğu hâlde yanlış iş yapan ve haktan ayrılan, ayağı kayan kimseye uymak. Bu insanı helak eder. İkincisi; hakka karşı inatçı olmak ve kendinden önce geçen sâlih, müttekî kimselere muhalefet etmek. Böyle yapan kimse sapık ve saptırıcıdır. Böyle kimse, ümmet arasında şeytan gibidir. Kimsenin ona aldanmaması için, onun hâlini insanlara bildirmek lâzımdır.”
“Müslümanın din husûsunda nasîhati gizlemesi, yapmaması helâl olmaz. Kim nasîhati yapmazsa, Müslümanlara hile yapmış olur. Müslümanlara hile yapan, dîne hile yapmış olur. Dîne hile yapan da Allahü teâlâya, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) ve müminlere ihânet etmiş olur.”
“Münâkaşaya oturmak, fâide kapılarını kapatır.”
“Bid’at ehli olanlar, başlarını ve vücutlarını toprakta gizleyip, kuyruklarını açıkta tutan ve yaklaşanı sokan akrebler gibidirler. İnsanlar arasında gizlenmiştirler, yanlarına yaklaşanı bid’ate düşürürler, bid’at yayarlar.”
“Allahü teâlâ dünyâyı yarattı. Dünyâ üzerinde âlimler ve câhiller yarattı. İlmin en faziletlisi, kendisiyle amel edilen ilimdir. İlmin ancak kendisiyle amel olunanı delîldir. Amelin doğru olanı hariç, diğer kısmı heba olmuştur. Amelin sahih olması için de çok şartlar vardır.”
“Ehl-i sünnet bir kimseyi görünce, sanki Eshâb-ı kiramdan birini görmüş gibi olurum. Bid’at ehli birini gördüğüm zaman da, münâfıklardan birini görmüş gibi olurum.”
“Ölüm ânında üç çeşit söz söylenir: Bazılarına ey Allah’ın kulu, sana Allah’ın rızâsını ve Cennetini müjdelerim, denir. Bazılarına ey Allahın kulu, sana cezanı çektikten sonra Cennete gideceğini müjdelerim denir. Bazılarına da, ey Allahın düşmanı sana Allahü teâlânın gazâbını ve Cehennemi bildiririm, denilir.”
.
İslâmiyet aslâ güçlük teklif etmez
Ebü’l-Hasen Havfî hazretleri tefsîr âlimidir. 430 (m. 1039) yılında Mısır’da vefât etti. Ebü’l-Hasen Havfî, istibrâ ve istincâ ile ilgili olarak, hocası Muhammed bin Abdullah Nişâbûrî’den şöyle nakleder:
Hanefî mezhebinde, üzerinde ve namaz kılacağı mekânda bir dirhemden fazla necâset bulunan kimsenin, bu necâseti temizlemesi farzdır. Ayrıca erkeklerin yürüyerek, öksürerek veya sol tarafa yatarak istibrâ etmesi, yanî idrar yolunda damlalar bırakmaması vâcibdir. Kadınlar istibrâ yapmaz, idrar damlası kalmadığına kanâat gelmeden abdest almamalıdır. Bir damla sızarsa, hem abdest bozulur, hem de elbise kirlenir.
Tefsîr âlimleri bildiriyorlar ki: Abdest ve tahâret, yâni temizlik, zâhiren bedenin sıhhatine çok faydaları olduğu gibi, mânevi olarak da, kalbin tasfiyesinin ve huzurunun bir işaretidir. Namaz, Allahü teâlânın huzurunda durmaktır. Allahü teâlânın huzurunda durunca, kalbin tasfiye edileceği açıktır. Kötülüklerden temizlenmemiş bir kalb ile, Allahü teâlânın huzuruna çıkılamaz. Nitekim, dünya işlerinde de böyledir. İmam-ı Câfer Sâdık, nasihat vermek için bir râhibe geldi. Kapı geç açıldı. Sebebini sorunca, Râhip, (Aralıktan seni görünce, heybetinden çok korktum. Hemen abdest aldım. Tevrât'ta görmüştüm ki, bir kimseden veya bir şeyden korkunca, abdest almalıdır. Abdest, insanı zarardan korur yazılı idi) dedi. İmâm nasihat verince, hemen Müslüman oldu. Kalbi, abdestin bereketi ile temizlendi.
Üzeri pis-kirli olan bir kimse, pâdişâhın dîvânına girmek için bir yol ve bir ruhsat bulamaz. Bir kimsenin vücûdunda hastalık olur da, abdest almak, yâni su ile yıkanmak sıhhatine zararlı olursa, teyemmüm edebilir. Çünki asıl maksat sâdece el, yüz ve ayak yıkamak değil, kalbin tasfiyesidir. Zarûret hâllerinde, İslâmiyet aslâ güçlük teklif etmez, güçlüğü emretmez. Nitekim hadis-i şerifte, (Dinde güçlük yoktur) buyurulmuştur. Kur'an-ı kerimde Bekara sûresinin ikiyüzseksenaltıncı âyetinde meâlen (Allahü teâlâ insana gücü yetmeyeceği şeyi teklîf etmez) buyurulmuştur. Yâni, Allahü teâlâ, bir nefse, gücü yetebileceği, yapabileceği şeyi emreder, yapamayacağını emretmez. Nisâ sûresinin yirmisekizinci âyetinde meâlen (Allahü teâlâ, ibâdetlerinizin hafîf, kolay olmasını istiyor. İnsan zayıf, dayanıksız yaratıldı) buyurulmuştur.
.
Bilmediğinizi, ehil olanlara sorun
İbn-i Hâmid-i Verrâk hazretleri Bağdad’da yetişen Hanbelî âlimlerindendir. 403 (m. 1013)’de, hacdan dönerken, Mekke yolunda vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“Kabirde Allah ve Resûlünden sorulacaktır. Bu suâllere, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri gibi cevap veremeyenler, Cehenneme gideceklerdir. Her Müslümanın, (Bilmediğinizi, ehil olanlardan sorup anlayın!) meâlindeki âyet-i kerimeye uyarak, Ehl-i sünnet kitaplarını okuyup öğrenmeleri lâzımdır.”
“Bekara sûresi, düşman karşısında ve boğulmak ve yanmak tehlikesinde olanın ve hayvan saldırırken, mümkün olan tarafa dönerek namaz kılınacağını bildirmektedir. Fıkh kitapları buyuruyor ki, korku arttığı zaman, cemaat ile kılınmaz. Yalnız olarak ayakta durarak veya hayvan üstünde kılınır. Yukarıdaki tehlikelerden kaçarken, vakti kaçırmamak için, ancak hayvan üstünde giderek kılınabilir. Âyet-i kerimenin ayakta mümkün olan tarafa dönerek kılmak olduğu kitaplarda yazılıdır. Âyet-i kerimedeki (Ricâlen) kelimesinin (yürüyerek) demek değil, (ayakta durarak) demek olduğu tefsîrlerde açıkça yazılıdır.”
“(Mevlid okumak) demek, Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) dünyaya gelişini, mîracını ve hayatını anlatmak, Onu hâtırlatmak, Onu övmek demektir. Her müminin, Resûlullah Efendimizi çok sevmesi lâzımdır. Onu çok seven, Onu çok anar, çok söyler, çok över. Deylemînin bildirdiği hadis-i şerifte, (Bir şeyi çok seven, onu çok anar) buyuruldu. Resûlullah Efendimizi çok sevmek lâzım olduğunu bütün İslâm âlimleri uzun yazmışlardır. Resûlullah Efendimiz mevlid gecelerinde Eshâbına ziyâfet verir, dünyayı teşrîf ettiği ve çocukluğu zamanında olan şeyleri anlatırdı. Hazret-i Ebû Bekir (radıyallahü anh), halîfe iken, mevlid gecesinde, Eshâb-ı kirâmı toplayıp, Resûlullahın dünyaya teşrîfindeki olağanüstü hâlleri konuşurlardı.
Doğum gününe önem vermeyi Hıristiyanlar, Müslümanlardan öğrenip almışlardır. Dünyanın her yerindeki Müslümanlar, Resûlullah Efendimizin ve Eshâb-ı kirâmın yaptıkları gibi, mevlid gecesinde, Resûlullah Efendimizi anlatan kitapları okurlar ve Resûlullahın dünyayı teşrîf ettiği bu şerefli gecede şenlik yapar, sevinirlerdi. İslâm âlimleri, bu geceye çok önem vermişlerdir. Bu geceyi bütün mahlûklar, melekler, cin, hayvanlar ve cansız maddeler, birbirlerine müjdelemekte, Fahr-i âlem dünyaya teşrîf etti diye sevinmektedirler. Mevlidi, nazm, şiir olarak okumak daha tesirli ve faydalı olur.
.
Allahü teâlâ, her kavme peygamber göndermiştir
Ahmed bin Abdurrahmân İşbilî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimlerindendir. 293 (m. 906)’da Endülüs’te (İspanya) İşbiliyye’de (Sevilla) doğdu. 399 (m. 1009)’da orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Akıl sahibi olan herkesin açıkça gördüğü gibi, kâinâta ibret nazarı ile bakıldığında, kâinâttaki bütün işlerin ve hâllerin bir nizâm [düzen] içinde, değişmeyen kanunlara bağlı olduğu görülür. O kanunları koyan ve aynı şekilde hıfz eden bir Hâlıkın [yaratıcının], yâni vâcib-ül vücûd olan, Allahü teâlânın lâzım olduğu, akıl-ı selîm sahibi olanlarca hemen anlaşılır. O, bütün kemâlâtı ve üstünlükleri kendisinde toplamıştır. Ehaddir, yâni zâtında, fiillerinde ve sıfatlarında birdir. Benzeri yoktur. Allahü teâlâ birdir, ezelîdir, ebedîdir ve kadîmdir. Her türlü değişmekten uzaktır. Ondan başka her şey, bu varlık âleminde, zaman geçmesi ile eskiyerek bozulur ve değişmelere uğrar. Allahü teâlâ ise, her dürlü değişiklikten berîdir, uzaktır. O, hiç değişmez. “Bir, bir daha, iki eder” sözü zamanla hiç değişmeyeceği gibi, asırlar ve zamanın geçmesi de, Allahü teâlânın birliğini, ilmini ve kudretini değiştirmez.
Akıl gibi bir nîmet verilmek ile, diğer mahlûklar içinden seçilmiş olan insan, yeryüzünde yaratıldığından beri, Allahü teâlânın var olduğunu anlamaktadır. Bu hakîkat, her din ve mezhepte, değişik bir şekil ile açıklanarak, ortaya konmuştur. Fakat, insanların akılları değişik, anlama kâbiliyetleri farklı olduğundan, herkes yaratıcıyı aradığında, Onu kendi tabîatına, meşrebine, ilim ve idrâkına uygun bir tarzda tesavvur etmiştir. Onu kendi anlayışına ve meşrebine göre tarif etmiştir. Çünkü insan, aklının aczi ve noksanlığı sebebi ile anlamadığını, bilmediğini, bildikleri gibi sanmıştır. Hakîkati bulduk diyenlerin çoğu, Mecûsîlik, putperestlik gibi şerrin, bâtıl şeylerin tam içine dalmışlar, bu sebep ile şirk ve dalâlete düşmüşlerdir.
İnsan, kendi noksan aklı ile, mutlak yaratıcıyı anlayamayacağından, merhametlilerin en merhametlisi olan Allahü teâlâ, her asırda, her kavme peygamberler göndermiştir. Allahü teâlâ Şânı Yüce Peygamberimize, melek vâsıtası ile vahiy göndererek, bütün insanlara, Mûsâ aleyhisselâmın dîninin emrettiği zâhirî amellerden ve İsâ aleyhisselâmın dîninin emrettiği bâtınî edeplerden asra ve zamana uygun olanları içine alan ve bunlara zâhirî ve bâtınî pek çok hakîkatleri ekleyen en mükemmel İslâm dînini bildirdi
.
Aciz bir insan olduğunu unutma
Ali bin Ahmed Sa’dî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 595 (m. 1199)’de doğdu. 690 (m. 1291)’da Şam’da vefât etti. Namazın fazileti hakkında naklettiği bazı hadis-i şerifler:
“Allahü teâlâ, beş vakit namazı kullarına farz kıldı. Eksiksiz olarak, erkân ve âdabına riâyetle o namazları kılan kimseyi, Allahü teâlânın Cennete koyacağına vaadi vardır. O namazları istenildiği gibi kılmayan kimseye, Allahü teâlânın bir vaadi yoktur. Allahü teâlâ dilerse ona azap eder, dilerse onu Cennetine koyar.”
“Su, pisliği giderdiği gibi, beş vakit namaz da, günahları giderir.”
“Namaz, Cennetin anahtarıdır.”
“Kıyâmet gününde, kulun önce namazına bakılacaktır. Eğer namazı tamam ise, diğer amelleri kabul olunur. Eğer namazı eksik ise, diğer amelleri kendisine çevrilir.”
“Allahü teâlâ buyurdu ki: Kulum, farzları eda etmekle benim azâbımdan kurtulur. Nafilelerle ise bana yaklaşır.”
Peygamber Efendimiz, Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh) şöyle buyurdu: “Ailene namazı emret. Allahü teâlâ sana ummadığın yerden rızık gönderir.”
“Cemâatle kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmi yedi derece daha üstündür.”
“Bizim ile münâfıklar arasındaki fark, yatsı ve sabah namazlarında bulunmaktır. Onlar bu iki namazda bulunmazlar.”
Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:
“Ölüm habercileri sana koşarak geliyor. Kalbin bundan gâfil ve yanılma içindedir. Gayret et. İyi amel işle. Ölüm sana yaklaştı. Oyunu, eğlenceyi bırak. Sonu olan, âciz bir insan olduğunu unutma. Allahü teâlânın azâbından emîn olma. Nice kimseler, amel defteri simsiyah olarak Cehenneme sevk edildi. Bunlar süslü ve aydınlık Cennetlere sevk edilenler gibi değildirler. Rabbinden ümit kesme, fakat çalış, gâfil olma. Ölüm sana geliyor! Ölümü sâlih ameller işlemiş olarak karşıla. Kesin olarak bil ki, âhiret günü geliyor. Büyük-küçük herkes, hesaba çekilecek. Sanki sen ölmüşsün. Ölümü gözünle görüyorsun. İnsanlar, cenâzeni almış mezarlığa taşıyorlar. Kabrin derinliğine yalnız ineceksin ve üstüne toprak atılacak! Dikkat et. Yemîn ederim ki, geride bıraktığın mallar ve mülkler sana fayda vermez! Ancak, fakirlere sadaka vermiş isen, hayra harcamış isen, o zaman faydasını görürsün. İşte o zaman, geçmiş iyi amellerin sebebiyle umulur ki, Allahü teâlâ seni affeder.”
.
Nefis atını, ilim ve siyâsetle idâre et
Ahmed Sayyâd hazretleri Yemen’de yaşamış olan evliyânın büyüklerindendir. 579 (m. 1183)’de Zebîd şehrinde vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Allahü teâlâ şu üç şeyden hoşnud olur: İlki, Allahü teâlâya ibâdet edip O’na ortak koşmamaktır. İkincisi, O’nun hidâyet yoluna sıkıca sarılıp ayrılığa düşmemektir. Üçüncüsü, tayin edilen âmirleri uyarıcı ve onlara yardımcı olmaktır... Hoşnud olmadığı üç şey ise; dedikodu yapmak, çok suâl sormak ve isrâf etmektir.”
“Allahü teâlâ halîm ve utangaç kimseyi sever. Çirkin sözlü ve öfkeli kimseyi ise sevmez.”
“Bir kimse bir işi yapmadan önce, onu bir Müslümana danışırsa, Hak teâlâ, onu doğrusuna muvaffak eder.”
“Her kim kendisine nimet verildiğinde şükreder, verilmediğinde sabreder, zulme uğradığında bağışlar, zulmettiğinde de mağfiret dilerse, işte onlar emniyet ve hidâyettedirler.”
“Benim en çok sevmediğim, yaldızlı sözlerle gevezelik yapan ve ısrârla boşboğazlık eden kimsedir.”
“Akıllı kimsenin dili, kalbinin gerisindedir. Konuşmak istediği zaman, önce kalbine başvurur. Eğer konuşması kendi için hayırlı ise konuşur, yok hayırlı değilse susar. Câhilin kalbi ise, dilinin gerisindedir. Bu yüzden, her diline geleni söyler.”
“İnsanların en kötüsü, ikiyüzlü olanlarıdır. Zira, birisine gelir bir türlü söyler, başkasına gider başka bir türlü söyler.”
“Mürüvvet, arkadaşının hata ve kusurlarını bilmezlikten gelmektir.”
“Tövbe için bir özür olmaz. Bütün günahkâr kullara ve âsilere tövbe farzdır. Yaptıkları ister büyük, ister küçük günah olsun.”
“Sakın Allahü teâlânın zâtından bir şey düşünmeyin. Günaha ve küfre düşersiniz.”
“Tasavvuf, kulun her vakitte, o vakit için en iyi olan şey ile meşgûl olmasıdır.”
“Fütüvvet güzel ahlâktır.”
“Sabır, Allahü teâlâya dayanıp sebat etmek ve belâyı gönül hoşluğu ve rahatlığı ile karşılamaktır.”
“İlim iticidir. Allah korkusu sevk edicidir. Nefs ise itaatsizdir, serkeştir. Murâdını eksiksiz eline geçirmen için, nefs atını, ilim ve siyâsetle idâre et. Korku ile tehdit ederek sür.”
“Muhabbet rızâya, rızâ da muhabbete dâhildir. Rızasız muhabbet, muhabbetsiz rızâ olmaz. Çünkü insan ancak sevdiğine râzı olur, râzı olduğunu sever.”
.
Nimete şükredenin nimetleri artar
Ebü’l-Kâsım Nasrabâdî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. İran’da Nişâbûr’da doğdu. Ömrünün sonuna doğru hacca gitti. 367 (m. 977)’de orada vefât etti. Kendisi anlatıyor:
“Bir gün, Mekke-i mükerremede yolda yürürken, bir kimsenin yol ortasında can çekişmekte, şiddetli bir ızdırap ile kıvranmakta olduğunu gördüm. O anda kalbime, şu zavallının bu sıkıntılı hâlden kurtulması için bir Fâtiha okuyup üzerine üfleyeyim, düşüncesi geldi. O sırada, o kimsenin karnından bir ses geldi ki: Gayet anlaşılır bir şekilde: 'Bırak bu alçağı! Çünkü bu, Hazreti Ebû Bekir’e düşmandır' diyordu. Demek ki, bozuk itikâdının ve düşmanlığının cezasını çekiyor deyip oradan ayrıldım.”
Bir gün kendisine “Bazıları yabancı kadınlarla beraber oturuyorlar ve 'Böyle yapmak bize zarar vermez. Biz, onları görmekle günaha girmekten korunmuş kimseleriz' diyorlar. Bunlar hakkında ne dersiniz?” diye soruldu. Cevâbında buyurdu ki: “Can bedende bulundukça, Allahü teâlânın emir ve nehiyleri devam etmektedir. Yani, kul yaşadıkça helâle, harama riâyet etmeye mecburdur. Nasıl olursa olsun bir erkek, kendisine yabancı olan bir kadın ile uygunsuz olarak görüşemez, konuşamaz, halvet hâlinde (kapalı bir yerde yalnız olarak) bulunamaz. Allahü teâlânın yasak ettiklerine dalmış olanlar, elbette şüpheli olan şeyleri yapmakta daha çok cesâretli olurlar.”
Ebü’l-Kâsım Nasrabâdî hazretleri buyurdu ki:
“Recâ (Allahü teâlânın rahmetinden ümitli olmak) hâli, insanı ibâdet ve tâat yapmaya sevk eder. Havf (Allahü teâlânın azâbından korkmak) hâli de, insanı günah işlemekten uzaklaştırır.”
“Allahü teâlânın nimetlerine şükredenin, hem nimeti artar, hem de muhabbet ve marifeti çoğalır.”
“Tasavvufun esâsı; İslâmın emir ve yasaklarına dört elle sarılıp, nefsin kötü arzularından ve bidatlerden yani dinde olmadığı hâlde ibâdet olarak uydurulan, sonradan meydana çıkarılan şeylerden uzak durmaktır. Ayrıca, dînini doğru olarak kendisinden öğrendiği İslâm âlimini çok sevmek, verilen vazîfeyi en güzel şekilde yerine getirmek, insanlardan gelen sıkıntılara sabretmektir.”
“Rızâ derecesine kavuşmak isteyen kimse, Allahü teâlânın rızâsı bulunan hâllerden kesinlikle ayrılmasın.”
“Kabahatlerinin af ve mağfiretini istemek niyetiyle yapılan ibâdet, iyiliklerine mükâfat istemek niyetiyle yapılan ibâdetten daha makbuldür.”
.
Zekât vermeyen, temiz malını kirletmiş olur
Molla Zeyrek hazretleri Osmanlı âlimlerindendir. Asıl adı Mehmed olup, Hacı Bayrâm-ı Velî'den ders aldı. "Zeyrek" ismi de kendisine onun tarafından verildi. Şah Efendi'nin derslerine girerek tahsilini ilerletti. 903 (m. 1497)’de Bursa'da vefat etti. Bir dersinde zekât hakkında şunları anlattı:
Kur’ân-ı kerimde, çok yerde namazla zekât beraber bildiriliyor. Zekât vermeyene, Allah lanet eder. Kıtlıklara maruz kalır, temiz malını kirletmiş olur, o mal telef olur.
Hanefi’de çocuğun ve delinin malından zekât verilmez. Diğer üç mezhepte verilir. Şafii’de zekâtı en az üç sınıfa vermek gerekir, diğer üç mezhepte, yalnız bir sınıfa bir fakire vermek kâfidir.
Zekat farz olur olmaz, Hanefi ve Hanbeli’de hemen vermek lazım değildir. Şafii ve Maliki’de, zekât farz olunca, hemen ayırıp vermek farzdır. Zekât vermemek için sene dolmadan malını birine hediye eden veya satan, hile yaptığı için günahkâr olursa da, Hanefi ve Şafii’de zekâttan düşer, Maliki ve Hanbeli’de zekâttan düşmez.
Fakirdeki alacağı zekâta saymak Maliki’de caiz, diğer üç mezhepte caiz değildir. Şafii ve Hanbeli’de gücü kuvveti yerinde olup çalışabilen fakire, zekât vermek caiz değil, Hanefi ve Maliki’de caizdir.
Maliki’de sene dolmadan zekât verilmez, diğer üç mezhepte vermek caizdir.
Zekâtı başka şehre göndermek Hanefi’de mekruh, diğer üç mezhepte hiç caiz değildir. Eğer gönderdiği şehirde daha uygun kimseler varsa, zekâtı başka şehre göndermek mekruh olmaz.
Hanefi’de sebzelerin uşru verilir, diğer üç mezhepte verilmez. Hanefi’de meyvelerin uşrunu tartmadan vermek caiz değildir, diğer üç mezhepte ise, tahmini olarak hesaplayıp vermek caizdir. Balın uşru Şafii ve Maliki’de verilmez, Hanefi ve Hanbeli’de verilir.
Hanefi’de kadının ziyneti zekâta tâbidir. Diğer üç mezhepte tâbi değildir.
Altın ve gümüşten başka madenlerin zekâtı Maliki ve Şafii’de verilmez, Hanefi ve Hanbeli’de her madenin zekâtı verilir. Hatta Hanbeli’de, sürme taşı gibi yerden çıkan şeylerin zekâtı verilir.
Hanefi ve Hanbeli’de maden zekâtı %20, Şafii ve Maliki’de %2.5’tur.
Maliki’de dedeye ve toruna zekât vermek caiz, diğer üç mezhepte caiz değildir.
İmam-ı Azam'a göre ve Hanbeli’de kadın zekâtını kocasına veremez, Şafii’de ve İmameyne göre verir. Maliki’de ise koca, aldığı zekâtı hanımının nafakasına harcamazsa caizdir...
.
Hayâ edilmeyen işte hayır yoktu
Ahmed bin Ebî Hayseme hazretleri hadîs, târih, edebiyat ve neseb âlimidir. Hadîs ilminde hafız (yüz bin hadîs-i şerîfi, râvîlerinin halleriyle, birlikte ezberden bilen) ve zamanının imâmı idi. 185 (m. 801)’de doğdu. 279 (m. 892)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Ben Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimizin huzûrunda bulunuyordum. Mübârek kucağının sol tarafında oğlu İbrâhîm, sağ tarafında ise, torunu Hazreti Hüseyin var idi. Bu sırada Cebrâil aleyhisselam teşrîf edip, vahiy getirdi. Sonra oradan ayrıldı. Bunun üzerine Resûlullah Efendimiz “Bana Cebrâil aleyhisselam geldi. 'Yâ Muhammed! Rabbin sana selâm ediyor. Senin için oğlun İbrâhîm ile, torunun Hüseyin cem (ikisi beraber) olmayacak, ikisinden birini, diğerine karşılık feda et (ikisinden birisini tercih et) diye buyuruyor” dedi. Sonra Resûlullah Efendimiz oğlu İbrâhîm’e bakıp ağladılar. Hazreti Hüseyin’e bakıp, yine ağladılar. Sonra “İbrâhim öldüğü zaman ona benden başka üzülen olmaz. Hüseyin'in annesi Fâtıma, babası amcamın oğlu Ali’dir. O ölürse, onlar üzülecekler. Onlar üzüleceğine ben üzülürüm... Ey Cebrâil! İbrâhim’in rûhunu al!” buyurdu. Üç gün sonra Resûlullah Efendimizin oğlu İbrâhîm’in rûhu alındı...
Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: Şayet ben Allahü teâlâyı zikretmeyi unutsam, Allahü teâlâya ancak Peygamber Efendimize salevât-ı şerîfe getirerek yakınlık elde ederim. Çünkü ben Resûlullah efendimizden şöyle işittim: “Cebrâil bana; ey Muhammed! Muhakkak Allahü teâlâ şöyle buyuruyor: Kim sana on defa salevât-ı şerîfe getirirse, benim öfkemden emîn olabilir.”
Bir gün Peygamber Efendimiz Eshâbına buyurdu ki: “Eshâbım! Allahü teâlâdan tam bir şekilde hayâ ediniz.” Eshâb-ı kirâm dediler ki: “Yâ Resûlallah biz, hepimiz Allahü teâlâdan utanırız.” Peygamber Efendimiz buyurdu ki: “Hayâ bu değildir. O kimse ki Allahü teâlâdan tam bir şekilde hayâ eder. Gözünü, kulaklarını ve diğer uzuvlarını haramlardan, bâtınını ve fercini haram ve zinâdan korur, ölümü hatırlar, âhıreti diler, dünyânın süs ve zînetlerini terk eder ise, hakîkatte bu kimse Allahü teâlâdan hayâ etmiştir.”
Hayâ güzel bir huydur ki dinimizce iyi olduğu bildirilmektedir. Haktan ve insanlardan hayâ etmelidir. Hayâ edilmeyen işte hayır yoktur.
.
Hastalar, seher vaktinde rahatlar
Ebû İshâk Sa’lebî hazretleri İran’daki Nişâbûr’da yetişen tefsîr ve fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 427 (m. 1035)’de Nişâbûr’da vefât etti. “Keşf ve Beyân” adındaki büyük tefsîr kitabında, Bekâra sûresi ikiyüzseksenaltıncı “Ey Rabbimiz, bizden öncekilere yüklediğin musîbetler gibi bize ağır yük yükleme” meâlindeki âyetin tefsîrinde diyor ki:
Eyyûb aleyhisselâma, bu uzun belâ içerisinde, sana en zor ne geldi? diye sorduklarında “Düşmanların serzenişi (başa kakması) her şeyden daha zordur” buyurdu. Bu konuda başka tefsîrlerde yazıyor:
Yûsuf aleyhisselâmı, kardeşleri kuyuya attıkları zaman, kuyunun dibinde taş vardı. Mübârek dizi o taşa geldi O kadar canı yandı ki, kardeşlerinin cefasından ve babasının ayrılığından daha zor oldu. Butün gece, onun ağrısından inledi. Seher vakti olunca, Allahü teâlâ acısını durdurdu. Cebrâil aleyhisselâm gelip; “Ey Yûsuf! Rabbin sana selâm gönderiyor ve 'Bu derin kuyunun dibinde, bu elem ve acı ile nasılsın?' diye soruyor” dedi. Bundan sonra Cebrâil aleyhisselâm “Ey Yûsuf! duâ et, ne arzu ediyorsan dile, Rabbin sana verecek” dedi. "Ey Cebrâil, benim için sen duâ et" dedi. Cebrâil aleyhisselâm onun için duâ etti ve o da âmin dedi. Sonra, "Ey Cebrâil, ben duâ edeyim, sen âmin söyle" dedi. Ellerini kaldırıp, duâ etti ve Cebrâil (aleyhisselam) âmin dedi. "Yâ Rabbî, bu seher vaktinde bana şifâ gönderdiğin gibi, dünyânın sonuna kadar, bütün hastalara, seher vaktinde şifa gönder” dedi. Allahü teâlâ, duâsını kabul buyurdu. Bunun için, bir hasta ne kadar hasta olsa da, seher vaktinde rahatlar. Bu, Yûsuf aleyhisselâmın duâsı bereketi iledir.
Allahü teâlâ, Bekâra sûresi yüzellibeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen, “Ey müminler! (İtaatkârı, asi olandan ayırt etmek için) sizi biraz korku, biraz açlık, biraz da mallardan, canlardan ve mahsûllerden yana eksiltmekle, and olsun imtihan edeceğiz. Ey Habîbim! Sabredenlere (lütuf ve ihsânlarımı) müjdele!” buyurmaktadır. Bu âyet-i kerîmenin tefsîrinde; Salebi, imâm-ı Şafiî’den rivâyetle buyurdu ki:
“Bu âyet-i kerîmedeki korku; Allah korkusu, açlık; Ramazân-ı şerîf orucu, mal noksanlığı; zekât ve sadaka vermek, can ise; hastalık, hayvan ve çocuğun ölmesidir. Sonra Bekâra sûresi yüzellialtıncı âyet-i kerîmesinde meâlen; 'Sabredenler, o kimselerdir ki, kendilerine bir belâ geldiği zaman teslimiyet göstererek: Biz Allahın kuluyuz ve (öldükten sonra da) yine O’na döneceğiz derler' buyuruyor."
.
Fakirleri sev ve onlarla bulun
Ebû Bekr-i Nakkaş hazretleri hadîs ve tefsîr âlimidir. 266 (m. 879)’da Bağdâd’da doğdu ve orada 351 (m. 952) yılında vefât etti. Ebû Bekr-i Nakkâş’ın bildirdiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Zer Gıfâri (radıyallahü anh) anlatır: Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem); “Yâ Resûlallah! Bana nasihat et” dedim. “Sana Allahtan korkmayı tavsiye ederim. İşin başı budur” buyurdu. “Yâ Resûlallah biraz daha” dedim. “Sana Kur’ân-ı kerîmi okumayı tavsiye ederim. O senin için yeryüzünde nûr, gökte meleklerin övgüsüdür” buyurdu. “Biraz daha” dedim. “Çok gülmeyi terk et, çok gülmek kalbi öldürür, yüzün nûrunu giderir” buyurdu. “Biraz daha nasihat buyur yâ Resûlallah” dedim. “Susmayı tercih et, sâdece hayır söyle, bu şeytanı senden uzaklaştırır, dine uymakta sana yardımcı olur” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Cihâd et, çünkü cihâd, ümmetimin zühdüdür” buyurdu. “Biraz daha” dedim. “Miskinleri (fakirleri) sev, onlarla bulun” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Kendinden aşağı olanlara bak, senden üstün olanlara bakma, çünkü içinde bulunduğun hâl, senin için nimettir” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Akrabanı ziyâret et, onlar seni ziyâret etmeseler de” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Allahü teâlâya itaat et, kınayanların kınamasına aldırma” buyurdu. “Biraz daha nasihat et yâ Resûlallah” dedim. “Acı da olsa hakkı söyle” buyurdu. Biraz daha istedim, elini göğsüme koydu ve şöyle buyurdu: “Tedbir almak gibi akıllılık yoktur. Haramlardan el çekmek gibi vera yoktur. Güzel ahlâk gibi de soyluluk yoktur” buyurdu.
Ebü’l-Hasen Kattân anlatır: “Ebû Bekr-i Nakkaş, ölüm döşeğinde iken yanında idim. Vefât etmeden önce üç defa yüksek sesle, Saffât sûresi altmışbirinci âyet-i kerîmesi olan, (Amel edenler, böyle nimete kavuşmak için amel etsinler) diyerek, rûhunu teslim etti.”
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) demiştir ki: Babam Abdullah bin Amr Selemî, Uhud gazâsında şehîd olması üzerine halam Fâtıma ağlamaya başladı. Bunun üzerine Resûl-i ekrem efendimiz halama taziye ve şehîdin yüksek mertebesini bildirerek buyurdu ki: “Ey Fâtıma, siz ona ağlasanız da ağlamasanız da siz şehîdi defnedene kadar melekler kanatlarıyla onu gölgelendirdiler.”
.
Câhilin görmesi gözle akıllının ise kalpledir
Ahmed bin Âşir hazretleri Fas’ta tanınmış evliyâdandır. 765 (m. 1363)’de Selâ denilen yerde vefât etti. Bir talebesi dedi ki:
-Müslüman görünüşünde olan bir Hristiyan, bu ikisinin arasındaki farkı sorunca, Ahmed bin Âşir, “İkisinin arasındaki fark, senin belinden zünnârın düşmesidir” deyince, o sırada, Hristiyan fakat kendisine Müslüman görünüşü veren şahsın belinden zünnâr yere düşüp, Allahü teâlâ onun ne olduğunu ortaya çıkardı. Bu durum karşısında hayrette kalan Hıristiyan şahıs Müslüman oldu.
Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
Sabır, bütün iyi vasıfların (özelliklerin) en üstünü ve önde gelenidir. Bunun için Resûlullah Efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Sabır, müminin en samîmi dostu, hilim onun yardımcısı, akıl delîli (yol göstericisi), amel kumandanı, rıfk (yumuşaklık) onun babası, hayır onun kardeşidir” buyurdu.
Fazilet yönünden elbette ki ilim ve akıl üstündür. Fakat bu ve buna benzer bütün işlerde sebat, ancak sabırla olur. Sabır, sebat, dayanmak demektir. Bir kimsede iyi bir haslet (özellik) olsa, fakat o işinde sabırlı değilse, haslet sahibi olmayan kimse gibidir. Sabır, bütün iyi vasıflar için bir koruyucudur. Kumandanın, ordusunu derli toplu düzenli tutması gibidir. Demirin mıknatısa bağlanmak istediği (mıknatısın demiri çekmesi) gibi, zafer de sabıra bağlıdır. Sabır zaferdir.
Cehâlet, kötü vasıflardan biri olup, kötü ahlâktandır. Câhil, iyiyi kötüden, kötüyü iyiden ayırt edemez. Görüşlerinin neticesi dalâlet, sapıklık ve felâkettir. Bilgisiz kişi, zillete düşmeğe mahkûmdur, İslâm âlimleri dediler ki:
“Cehâlet bir binektir ki, ona binen zillete düşer. Kim bilgisizle arkadaşlık yaparsa, sapıtır yoldan çıkar.”
“İnsana verilen en güzel nimet, akıldır. Kötülüklerin en kötüsü cehâlet, bilgisizliktir.”
“Câhil, ömrüne güvenir. Akıllı ise, hesapla kitapla yaptığı işlerine göre hareket eder.”
“Câhilin görmesi gözle, akıllı kişinin ise kalbiyledir.”
Âlimler, câhilin altı vasfı olduğunu ve bunlarla tanınacaklarını söylediler. Bu altı vasıf şunlardır: Her şeyde hemen öfkelenirler. Faydası olmayan şeylerden konuşurlar. Yersiz sadaka verirler. Sırrı korumayıp ifşa eder ve yayarlar. Dostunu ve düşmanını birbirinden ayıramazlar. Herkese güvenirler.
.
İlmi ile amel etmeyen âlime yazıklar olsun
Alâüddîn-i Buhârî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve usûl âlimlerinin büyüklerindendir. Buhârâ’da yetişen Alâüddîn hazretlerinin doğum tarihi bilinmemektedir. 730 (m. 1329) senesinde vefât etti. Alâüddîn Buhârî’nin yazdığı Keşf-ül-esrâr (Şerhu Usûl-il-Pezdevî) isimli iki ciltlik eserinden bazı kısımlar özetlenerek aşağıya yazılmıştır:
“Bekâra sûresinin 269. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: “(Allahü teâlâ) dilediği kimseye hikmet verir. Kime ki hikmet verilmiş ise, muhakkak ona çok hayır verilmiştir.” Bu âyet-i kerîmede geçen hikmet kelimesi, faydalı ilim olarak bildirildi. Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhümâ) bu kelimeyi “Helâl ve haram ilmi” diye tefsîr etmiştir. Âlimlerin çoğu, bunun fıkıh ilmi olduğunu bildirmektedir. Hikmet lügatte ilim ile amel manasınadır. Bu ikisini kendinde bulunduran yüksek âlimlere fakih denilmiştir. Fıkıh ilminin faziletine dâir birçok âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf mevcuttur.
Fakîhler için çok müjdeler vardır. Ancak ilmi ile âmil olmayanlar bu faziletlerden mahrûmdurlar. Kötü âlimler için çok acı azaplar bildirilmiştir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” Efendimize mahlûkâtın en kötülerinin kim olduğu suâl edildiğinde; “Kötü âlimlerdir” buyurmuştur. Bütün bunlardan iyi anlaşılıyor ki, ilim öğrenmeli, bu ilimle amel etmeli, yani ilim ile amel birlikte bulunmalıdır. Hadîs-i şerîflerde; “(İlim öğrenmeyen) câhile bir kerre, (ilim öğrendiği hâlde ilmi ile amel etmeyen) âlime yetmiş kere yazıklar olsun” ve “Şeytana karşı bir fakîh, bin âbidden (ibâdeti çok yapandan) daha kuvvetlidir” buyuruldu: Şeytana karşı kuvvetli olmak, ilmi ile amel eden âlimlere mahsustur. İlmi olup ameli olmayan kimse, şeytana karşı kuvvetli olmak şöyle dursun, bilakis onun oyuncağı olur. İmâm-ı Gazâlî hazretleri buyurdu ki: “Bazıları fıkıh ilmi deyince, fetvâları bilmek, fetvâların inceliklerine ve illetlerine vâkıf olmak ilmini anlamışlardır. Hâlbuki, âlimlerin çoğunun bildirdiklerine göre fıkıh, bunlarla beraber, âhiret ilmini, nefsin yaptıracağı çok ince hileleri bilmek, âhirette karşılaşacağı şeyleri iyi anlamak, dünyâya ehemmiyet vermeyip onu hakîr görmek ilmidir.”
.
Kur’ân-ı kerîmi ücret ile okumak, bâtıldır
Bayramzâde Zekeriyyâ Efendi Osmanlı devletinin yirmibirinci şeyhülislâmıdır. 920 (m. 1514)’de Ankara’da doğdu. 1001 (m. 1593)’de vefât etti. “Hidâye şerhi” isimli eseri çok kıymetlidir. Bu kitapta diyor ki:
“Hâfızlar, para için Kur’ân-ı kerîm okumamalıdır. Hâfız da, parayı veren de günâha girer. Kur’ân-ı kerîmi ücret ile okumak, bâtıldır, bid’atdir. Kur’ân-ı kerîm öğretmeye zarûret vardır. Mezâr başında, ücret ile Kur’ân-ı kerîm okutmak için ise zarûret yoktur. Din kardeşinin kabrini ziyâret edip, rûhuna Kur’ân-ı kerîm okumak iyidir. Para vererek Kur’ân-ı kerîmden Rukye [muska] yazdırmak câiz buyurmuşlar ise de, bu, tedâvî ücretidir [ve kâğıt, mürekkep ücretidir]. İbâdet ücreti değildir.”
“Bir kimsenin, namaz, oruç ve sadaka gibi bütün ibâdetlerinin sevâbını başkasına hediye etmesi câizdir. Nâfile sadaka veren kimsenin, sevâbının bütün müminlere verilmesi için niyet etmesi çok iyi olur. Kendi sevâbından hiç azalmadan, bütün müminlere de sevâbı erişir. Ehl-i sünnet vel-cemâ’at mezhebi böyledir. Hanefî ve Hanbelî mezheblerine göre, namâz ve Kur’ân-ı kerîm okumak gibi yalnız beden ile yapılan ibâdetlerin sevâbı da, böyle hediye edilebilir. Bu zaman yapılan duânın kabul olması çok umulur. Farz ve nâfile ibâdetlerin sevâbı, ölülere ve dirilere gönderilebilir. İbâdeti yaparken, sevâbını başkasına niyet etmek câiz olduğu gibi, ibâdeti kendi için yapıp, sonra sevâbını başkasına hediye etmek de câizdir. Sevap, hediye edilenlere taksîm edilmeksizin, her birine bütünü kadar erişir. Her çeşit ibâdetin sevâbı, Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek rûhuna da gönderilebilir. Abdüllah ibni Ömer “radıyallahü anhümâ”, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) için ömre yapardı. Hâlbuki, bunu vasiyet etmemişti. İbnis-Serrâc, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” için on binden fazla hatim okumuştu. Mübârek rûhu için kurban kesmişti. Bu hediyelerle derecesi ve şerefi artar denildi.
Bu mübarek zat, vefâtından bir gece evvel, Resûlullah Efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) rüyâsında görüp, kendisine “Ey Zekeriyyâ, yârın sen Sultan ile buluşur ve bir elbise giyersin. Sonra da bizim yanımızda olursun!” buyurdu. Uyandığında hayretler içinde kaldı. Rüyâsı aynen gerçekleşti...
.
Nisaba mâlik olmak ve zekât hakkında
Şâkir Hamevî hazretleri Osmanlı Hanefî mezhebi âlimlerindendir. 1121 (m. 1709)’da Suriye’de Hama şehrinde doğdu. 1193 (m. 1779)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde zekâtı anlatırken buyurdu ki:
Zekât nisabı, 20 miskal (günümüzde 96 gr) altın veya bu değerde akçe, lira yahut ticaret eşyasıdır.
Zekât veya kurban nisabına mâlik olana zengin denir. Zengin olma tarihinin üstünden bir sene geçince zekât vermek farz olur. Alacaklar nisap hesabına katılır. Alacaklar tahsil edildikten sonra, geçmiş senelerin zekâtları da verilir. Tahsil etmeden de verilebilir. Borçlar, mevcut para veya maldan çıkarılır. Geri kalanın zekâtı verilir. Ticaret için olmayan evler, arsalar, vasıtalar, demirbaş eşyalar zekât nisabına katılmaz. Ticaret için alınan malların, altın, gümüş ve her çeşit paranın zekâtı verilir. Zekâta tâbi malların veya paranın, yıl içindeki azalıp çoğalmasına itibar edilmez. Nisaba malik olduktan bir yıl sonra, elde kalan mal, nisabı bulursa, kırkta biri zekât olarak verilir. Zekât, kârdan değil, mevcut paranın ve eldeki ticaret malının tamamından verilir.
Kaybolmuş, gasbedilmiş, saklanılan yeri unutulmuş mal ve inkâr olunan alacaklar, nisaba katılmaz ve ele geçerlerse, önceki yılların zekâtları verilmez. Senetli veya iki şahitli yahut itiraf olunan alacaklar, iflas edende ve fakirde de olsa nisaba katılır. Ele geçince, geçmiş yılların zekâtı da verilir.
Kadının altın ve gümüşten başka diğer ziynet eşyaları zekâta tâbi değildir. Pırlanta, elmas, zümrüt gibi ziynet eşyalarının zekâtı verilmez.
Nisabın helâk olması, sıfırlanması veya borçlanıp sıfırın altına düşmesi demektir. Zekâtını yanlış hesaplayıp zamanından önce verip de, bir altın zekât vermesi gerekirken iki altın veren, bunu anlayınca, ikinci yıl vereceği zekâttan bu bir altını düşebilir. Eksik veren de, zamanı gelince tamamlar.
Borçlu ve fakir olana, hanımı zekât verebilir. Bir hanım mehr-i müeccel olarak kocasından alacağı altınları zekât nisabına katar.
Zekât, farz olduktan sonra verilir. Gölde yetiştirilen balıklar satılınca, bu para diğer zekâta tâbi mallarla beraber nisaba ulaşırsa zekâtı verilir. Birkaç ineği olup çok süt satan, ineklerin zekâtını vermez, fakat sene sonunda sütten elde ettiği para zekât nisabına dahil edilir.
Borçsuz fakire nisap miktarı veya daha çok zekât vermek mekruhtur. Zekât verirken, zekât demek gerekmez. Hediye denilse de caizdir.
.
Kâfirlere şefaat edilmeyecektir
İsmail Ferruh Kırımî hazretleri 19. yüzyıl Osmanlı âlimlerindendir. Aslen Kırımlı olup, buraları Ruslar tarafından işgal edilince İstanbul’a hicret etmiştir. Hüseyn Vâiz-i Kâşifî’nin yazdığı Fârisî (Mevâhib-i aliyye) tefsîrini Türkçeye çevirmiş, (Mevâkib) ismini vermiştir. Bu kitapta buyuruluyor ki:
Mekke kâfirleri, "Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) ölecek, ondan kurtulacağız" diyorlardı. Bunun üzerine Zümer sûresi, otuzuncu âyet-i kerîmesi geldi, meâlen, (Sen öleceksin. O kâfirler de ölecekler. Sonra, kıyamet günü, Rabbinizin huzurunda hesaplaşacaksınız. Senin haklı olduğun, müşriklerin, bâtıl, bozuk olduğu meydana çıkacak) buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, kâfirlerin yanlış yolda olduklarını bildirmek için geldi. Yoksa Resûlullah Efendimiz öldükten sonra, duymaz, ruhsuz toprak olur gibi bir şey bildirmediği gibi, bununla bir ilgisi bile yoktur. Ölmek, dünya hayatından ayrılmak demektir. Bundan, kabir hayatının yok olması, ruhun da ölmesi anlaşılmaz.
Zümer sûresinin kırkdördüncü âyet-i kerîmesine gelince, (Kureyş kâfirleri, putların kendilerine şefaat edeceklerini söylüyor. Onlara söyle ki, Allahü teâlânın izni olmadan, hiç kimse şefaat edemez) buyuruldu.
Resûlullah Efendimize şefaat etmesi için izin verilecek. O da, dilediği müminlere şefaat edecektir. Bakara suresindeki Âyet-el Kürsî’de de, böyle olduğunu bildirmektedir.
Müddessir sûresinin kırksekizinci âyet-i kerimesi de, (Şefaat etmelerine izin verilenler, kâfirlere şefaat ederlerse, şefaatleri onlara fayda vermez) demektedir. Bu âyet-i kerîmelerin hepsi, şefaat etmek için, müminlere yardım etmek için izin verileceğini, kâfirlere şefaat edilmeyeceğini bildirmektedir. Resûlullah Efendimizin müminlere şefaat edeceğini bildiren çeşitli hadîs-i şerîfler vardır. Kıyamet günü her Peygamber şefaat edecektir. Sonra âlimler, sonra şehidler, sonra salihler, sonra Kur’ân-ı kerîmi tecvîd ile, tegannî etmeden ve Allah rızası için okuyan hafızlar, küçük çocuklar şefaat edecektir. Böyle olduğunu bildiren hadîs-i şerîfler Kütüb-i sittede yazılıdır. Çocukların cenaze namazını kılarken, (Yâ Rabbî! Bu çocuğu şefâatçi eyle!) diye okunacağı, bütün fıkıh kitaplarında yazılıdır.
.
Bana çok salevât-ı şerife okuyunuz
Sadreddîn Hatîb-i Dârayâ hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. 642 (m. 1244)’de doğdu. 725 (m. 1325)’de Şam yakınlarında vefât etti. Peygamber Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) salât okumanın fazileti hakkında şunları anlattı:
Allahü teâlâ, Ahzâb sûresinin ellialtıncı âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçekten Allah ve melekleri, peygambere salât ederler. Ey îmân edenler! Siz de ona salât edin ve gönülden teslim olun” buyuruyor.
Evs bin Evs’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “En faziletli gün, cuma günüdür. Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı cuma günü yarattı. Kıyâmet, cuma günü kopar. Cuma günleri bana çok salevât okuyunuz! Bunlar bana bildirilir.” Bunun üzerine Eshâb-ı Kirâm; “Öldükten sonra da bildirilir mi?” diye sorduklarında; “Toprak, Peygamberlerin vücûdunu çürütmez. Bir mümin bana salevât okuyunca, bir melek bana haber vererek, ümmetinden falan oğlu filân sana selâm söyledi ve duâ etti, der” buyurdu.
Hazreti Ali’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Bahil (cimri), yanında anıldığım hâlde bana salât okumayandır” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Unutmaktan korkan kimse, Resûlullah Efendimize çok salât okusun.” Şöyle anlatılır: Bir zât, Ebû Câ’fer Kâğıdî’yi vefâtından sonra rüyâsında gördü. Kâğıdî’ye; “Allahü teâlâ sana nasıl muâmele etti?” diye sorunca; “Allahü teâlâ, bana merhamet ve beni mağfiret eyledi” dedi. Sebebi sorulunca, şöyle cevap verdi: “Ben, Allahü teâlânın huzûrunda durduruldum. Allahü teâlânın emri üzerine melekler, günahlarımı ve Resûlullah Efendimize okuduğum salâtları hesapladılar. Okuduğum salâtları, günahlarımdan daha çok buldular. Bunun üzerine Allahü teâlâ, meleklere; 'Ey meleklerim! Onu hesaba çekmeyin, onu Cennetime götürün' buyurdu."
Muhammed bin Sa’îd bin Mutarrif anlattı: Her gece yatağıma girdiğim zaman, muayyen miktarda Resûlullah Efendimize salât okurdum. Yine bir gece Resûlullah Efendimize salât okudum, o sırada uykum geldi ve uyudum. Rüyâmda, Resûlullah Efendimizi gördüm. Oda kapısından teşrîf buyurunca, odanın içerisi aydınlanıverdi. Sonra bana; “Gel, bana çok salât okuyan o ağzını öpeyim” buyurdu. Bir müddet sonra uyandığımda, odada misk kokusunun yayıldığını gördüm.”
Huzeyfe (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Bir kimse Resûlullah Efendimize salât okuyunca, o salâtın bereketi, salâtı okuyan o şahsa, oğluna ve torununa ulaşır.”
.
İmanı olmayanın, hiçbir iyiliğine sevap verilmez
Muinüddîn Hatîb-i Haskefî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimi ve hatîbdir. 459 (m. 1067)’de, Diyârbakır’da Tanza köyünde doğdu. Hasankeyf’de tahsil gördü. 551 (m. 1156)’da Diyârbakır’ın Silvan ilçesinde vefât etti. Kabri Silvan’dadır. Bir dersinde buyurdu ki:
Kur'an-ı kerimde vârid olan âyet-i kerimelerin bildirdiklerine göre, İslâmiyette günah üç kısımdır:
1- Şirk: Allahü teâlâdan başka bir şeye tapınmaktır. Küfür, îmansız olmak, inanmamak demektir. Küfrün affı için, pişman olup, îmanı kalbden kabul etmek lâzımdır. Nisâ sûresinin yüzonaltıncı âyetinde meâlen (Allahü teâlâ kendisine şirk koşanları, yâni kâfirleri affetmez ve şirkten yâni küfürden başka olan günahları affeder) buyurulmuştur. Her çeşit günahın ve kötülüğün en fenası, en kötüsü küfürdür. Allahü teâlânın emirlerinden ve yasaklarından birine önem vermeyen kâfir olur. Kâfirin hiçbir iyiliği, hayrât ve hasenâtı, âhirette kendisine fayda vermez. Îmanı olmayanın, hiçbir iyiliğine sevap verilmez. Küfrün çeşitleri vardır. Hepsinin en kötüsü, en büyüğü "Şirk"tir. Bir şeyin her çeşidini bildirmek için, çok kere, bunların en büyüğü söylenir. Bunun için, âyet-i kerimelerde ve hadis-i şeriflerde bulunan şirk kelimesinden her nevi küfür manası anlaşılır. Bu âyet-i kerimeden, kâfirlerin Cehennem ateşinde sonsuz olarak yanacakları anlaşılmaktadır. Müslüman, dinden çıkarsa, yâni kâfir olursa buna (Mürted) denir. Mürtedin önceki ibâdetleri ve sevapları yok olur. Mürted, îmanın gitmesine sebep olan şeyden tevbe etmedikce, sâdece (Kelime-i şehâdet) söylemekle veya namaz kılmakla Müslüman olamaz. Bunun için, küfürden çok korkmalıdır. Hadis-i şerifte, (Hep hayırlı, faydalı konuşunuz. Yâhut susunuz) buyuruldu. İslâmiyete uygun olmayan sözlerden ve hareketlerden sakınmalıdır. Hadis-i şerifte, (Şirkten sakınınız. Şirk, karıncanın ayak sesinden daha gizlidir) buyuruldu.
2- Büyük günahlardır: Müminlerin, Allahü teâlâ tarafından yasak edilen şeyleri yapmasıdır. Adam öldürmek, hırsızlık etmek, yalan söylemek, kibir sahibi olmak, yâni kendini başkalarından üstün göstermek gibi. Bunları yapan, yâni büyük günah işleyen müminler, dünyada tevbe etmezler ve âhirette de şefaata kavuşmazlarsa, günahları kadar Cehennemde yanacak, daha sonra, kendilerinde bulunan îman nûru sebebi ile, Allahü teâlânın affına kavuşacaklardır.
3- Allahü teâlânın emrettiği farz ve vâcib olan ibâdetleri yapmamaktır...
.
Şeytan, aranızdaki boşluklarda dolaşır
Ebû Velîd Nişâbûrî hazretleri Horasan’da yetişen hadîs âlimlerinin imamıdır. 270 (m. 883)’de doğdu. 349 (m. 960)’da Nişâbûr’da vefât etti. Onun rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Hazreti Âişe şöyle bidiriyor:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), namazından sonra şöyle duâ ederdi: “Ey Allahım! Kabir azâbından sana sığınıyorum, Deccâl’in fitnesinden sana sığınıyorum. Dirilerin ve ölülerin fitnesinden sana sığınıyorum. Ey Allahım! Günah işlemekten ve borca dalmaktan sana sığınıyorum.” Bu hadîs-i şerîf hakkında kendisine “Borçlanmaktan Allaha sığınmanın sebebi nedir?” diye sorulduğunda, buyurdu ki: “İnsan borçlandığı zaman, sıkışık durumlarda kaldığından konuşması icâb etse, yalan söyler ve eğer vadettiği şeyler varsa vaadinden vazgeçer.”
Yine onun rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Saflarınızı düzgün tutun. Omuzlarınızı aynı hizaya getirin. Namazda, yanınızdakine yumuşak davranın, onları incitmeyin. Aradaki boşlukları doldurun. Zîrâ şeytan, tıpkı koyunun küçük kuzusu gibi, aranızdaki boşluklarda dolaşır. Şeytana, girebileceği boşluklar bırakmayın. Kim safları sık tutarsa, Allah ondan râzı olur. Kim de saflarda boşluk bırakırsa, Allah ona gazâb eder” buyurdu.
Hâkim Nişâbûrî şöyle anlatıyor: Hassân Nişâbûrî, ölüm hastalığında annesinin kendisine şöyle dediğini anlattı: “Ben, sana hâmile idim. Büyük âlim Abbâs bin Hamza’nın etrâfında insanlar, toplanır, ondan ilim öğrenirlerdi. Babandan, onun ilim meclisinde kadınlara mahsûs yerde bulunabilmem ve kendisinden ilim öğrenmem için izin istedim. Onuncu günde bana izin verdi. Ders vermesini bitirince Abbâs bin Hamza, orada bulunanlara; 'Ayağa kalkınız!' dedi. Ben de onlarla beraber kalktım. Abbâs bin Hamza duâ etmeye başladı. Ben de 'Ey Allahım! Bana âlim olacak bir erkek evlâd ihsân eyle!' diye duâ ettim. Sonra eve geldim... O gece rüyâmda gördüm ki, birisi (Sana müjdeler olsun! Allahü teâlâ senin duânı kabul etti. Sana erkek bir evlâd verecek ve onu âlim yapacaktır. O, senin babanın yaşadığı kadar yaşayacaktır) dedi. Benim babam 72 sene yaşamıştı.” Hassan bin Muhammed, bana bu hikâyeyi anlattıktan sonra dört gün daha yaşadı. Vefât ettiğinde 72 yaşındaydı.
.
Müminlere söyle harama bakmasınlar
Hasanzâde Mehmed Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 1014 (m. 1605)’de Kastamonu’da doğdu. 1085 (m. 1674)’de Mısır’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kur'an-ı kerim, zinâyı kesin olarak haram kıldığı gibi, zinâya sebep olacak her şeyi de yasaklamıştır. Meselâ, şehvet ile yabancı kadınlara bakmayı ve kadınların da yabancı erkeklere bakmalarını haram kılmıştır. Ayrıca, yabancı bir kadınla halvet yâni yalnız başına kapalı bir yerde berâber kalmak, yabancı kadınların seslerini dinlemek ve zarûretsiz lâubâli [cilveli] bir şekilde konuşmayı da, haram kılmıştır. İsrâ sûresinin otuz ikinci âyetinde meâlen (Zinâya yaklaşmayın. Çünkü o zinâ, çok çirkin bir amel olup, gayet kötü bir yoldur) buyurulmuştur. Furkan sûresinin altmış sekizinci âyetinde meâlen (Onlar, [müminler] Allahü teâlâdan başkasına ibâdet etmezler, Allahü teâlânın haram kıldığı nefsi haksız yere öldürmezler, zinâ etmezler) buyurulmuştur. Şuna da dikkat etmek lâzımdır ki, Mûsâ aleyhisselâmın şeriatinde, (Sakın zinâ etmeyesiniz) denilerek, zinâ yapmak açıkça yasak edilmiştir. İsâ aleyhisselâmın şeriatinde ise, zinâ yapmak yasak edilmekle berâber, şehvet gözü ile bakmak da, zinâdan sayılmıştır. Şeriatlerin en mükemmeli ve en üstünü olan İslâmiyette ise; her ikisini de en geniş şekilde içerisine alarak, zinâya yaklaşmaktan nehyedilmiştir. Çünkü yaklaşmaktan sakındırılınca, hâliyle zinâ fiilinden ve bakmaktan da sakındırılmış oluyor.
Diğer bir âyet-i kerime ise, zinâdan sakınanları, zinâdan kaçanları müjdelemek husûsundadır. Bu âyet-i kerime, Ahzâb sûresinin otuzbeşinci âyeti olup, bu âyet-i kerimede meâlen: (Allahü teâlânın hükmüne [emrine] boyun eğen erkekler ve kadınlar, mümin erkekler ve mümin kadınlar, ibâdete devam eden erkekler ve kadınlar, [fiillerinde ve kavillerinde] sâdık erkekler ve sâdık kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, Allah'tan korkan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını zinâdan koruyan erkekler ve kadınlar ve Allahü teâlâyı çok zikreden erkekler ve kadınlar için Allahü teâlâ mağfiret ve büyük bir mükâfât hazırladı) buyurulmuştur.
Nûr sûresi, otuzuncu âyetinde meâlen: (Ey Resûlüm! Müminlere söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar! Îmanı olan kadınlara da söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haram işlemekten korusunlar) buyurulmuştur.
.
Ana-babanın kabrini ziyaret etmek
Bedreddîn Hasen Nablûsî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. Filistin’deki Nablus’ta doğdu. 772 (m. 1370)’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Ana-babanın evladı üzerinde seksen kadar hakkı vardır. Kırkı sağlığında, kırkı vefatından sonradır. Sağlığında olan kırk haktan onu bedenle, onu dil ile, onu kalble, onu da para iledir. Ölmüş ana baba için aşağıdakileri yapmaya çalışmalıdır:
Namazlardan sonra dua edip, sevaplarını onların ruhlarına göndermeli. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Ana-babasına asi olan, vefatlarından sonra, onlar için dua etse, Allahü teâlâ, onu, ana-babasına itaat edenlerden yazar.)
Sevabı onlara olmak üzere oruç tutmalı. Sevabı onlara olmak üzere hac etmeli. Âlimlerin çoğuna göre ana-baba için hac caizdir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Ölmüş ana-babası adına hac edene, hem kendi, hem de ana-babası için hac yapmış sevabı verilir. Ana-babasının ruhuna müjde verilir.)
Sevabı onlara olmak üzere sadaka vermeli. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Sadaka verirken, sevabını Müslüman ana-babanızın ruhuna niye hediye etmezsiniz? Hediye ederseniz, verdiğiniz sadakanın sevabı, onların ruhuna gideceği gibi, sevabından hiçbir şey eksilmeden size de yazılır.)
Kabirlerini ziyaret edip Kur'ân-ı kerim okumalı. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Ana-babasının veya birinin kabrini ihlasla ve mağfiret umarak ziyaret eden, kabul olmuş bir hac sevabı alır ve bunu âdet edinenin kabrini de melekler ziyaret eder.) Kabirlerini cuma günleri ziyaret etmeli. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Ana-babanın kabrini, cuma günleri ziyaret edenin günahları affolur, haklarını ödemiş olur.) Ziyarette dua ve Kur'ân-ı kerim okumakla meşgul olmalı, uygunsuz söz söylememeli. Sağlıklarında incinmiş iseler, çocuk salih olunca razı olurlar. Onların öğrettikleri iyi şeylerle amel ettiği müddetçe, sevabı onlara da ulaşır. Onlardan kötü bir yol edinmiş ise, her yaptığından onlara da günah ve azap gider. Bunun için, onlardan veya onların vasıtası ile öğrendiği kötü şeyleri terk etmeli, kendi kötü amelleri ile, onlara kabirde azap ettirmemelidir.
.
Adalet, mülkünde olanı kullanmaktır
İbn-i Ümm-i Kâsım hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh, tefsîr, usûl ve kırâat âlimlerindendir. Mısır’da doğdu. 749 (m. 1348)’de vefât etti. Bir dersinde, adalet hakkında şunları anlattı:
Adalet, lügatte, bir şeyi yerli yerine koymak demektir. Adaletin iki tarifi vardır: Birincisi, (Adalet, bir âmirin, bir hâkimin memleketi idare için koyduğu kanûn, kâide, çizdiği hudûd içinde hareket etmektir. Zulüm ise, bu kanûnun, bu hudûdun, bu dâirenin dışına çıkmaktır)
Adaletin asıl tarifi: (Kendi mülkünde olanı kullanmak) demektir. Zulüm de, başkasının malına, mülküne tecâvüzdür. Âlemleri yaratan Allahü teâlâ, hâkimler hâkimi, her şeyin asıl sahibi ve tek hâlıkı [yaratıcısı]dır. Allahü teâlâ mutlak adalet sahibidir. Çünkü, her işi kendi mülkünde yapmaktadır. Onun için, insanlara gönderdiği en son ve en kâmil dîninde tam bir adalet vardır. Bu adaletin dışında ise zulüm vardır. Kur'an-ı kerim sâdece adaleti emretmekle kalmamış, adaletin zıddı olan zulmü haram kılmıştır. Bu husûsta birçok âyet-i kerimeler vardır. Hattâ, kişinin kendi nefsine zulmetmesi dahî haram kılınmıştır. Nisâ sûresinin ellisekizinci âyetinde meâlen:
(İnsanlar arasında hükmettiğiniz zaman, adalet ile hükmetmenizi Allahü teâlâ emreder) buyurulmuştur.
Nahl sûresinin doksanıncı âyetinde meâlen: (Allahü teâlâ size, adalet yapmanızı, ihsân etmenizi ve [muhtaç olan] akrabâya vermenizi emrediyor. Fuhuştan [zinâdan], münkerden [fenalıklardan] ve zulüm yapmaktan da nehy ediyor) buyurulmuştur. [İhsân etmek demek, Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) tarifi ile (Allahü teâlâya Onu görüyormuş gibi ibâdet etmektir. Sen Onu görmüyor isen de, O seni görüyor) demektir. İhsân, önce haramlardan sakınmak, sonra farzları yapmakla olur.]
Mâide sûresinin sekizinci âyetinde meâlen: (Ey müminler! Allah için amellerinizde ve sözlerinizde hakkı ayakta tutan hâkimler olun ve adalet ile şâhitlik eden kimseler olun. Düşmanlarınıza olan buğzunuz, kininiz, sizi adaletsizliğe götürmesin [size vebâl yüklemesin. Yâni düşmanlarınıza bile adalet ile davranınız. Dost ve düşmanınıza] adalet yapınız ki, bu takvâya çok yakındır. Allahü teâlâdan korkun. Çünki Allahü teâlâ, sizin amellerinizden [yaptıklarınızdan] haberdârdır) buyurulmuştur.
Âdil olmayıp, zulmedenler hakkında, İnsân sûresinin otuzbirinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ zâlimlere elem verici, acıklı bir azap hazırladı) buyuruldu.
.
Sünnet-i müekkede ve sünnet-i gayr-i müekkede
Ali Murâdî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 1132 (m. 1719)’da Şam’da doğdu. 1184 (m. 1770)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın açıkça bildirmeyip, yalnız Resûlullah Efendimizin (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) yapılmasını övdüğü, yahut devam üzere yaptığı, yahut yapılırken görüp de mâni olmadığı şeylere sünnet denir. Sünneti terk edene azap olmaz. Lâkin azarlanmaya müstahak olur. Misvak kullanmamak gibi. Ezan ve ikâmet okumak, cemâatle namaz kılmak, oğlan çocuklarını sünnet ettirmek ve düğününde yemek yedirmek sünnettir.
Sünnet ikidir. Biri sünnet-i müekkededir. Buna sünnet-i hüdâ da denilir, işlemesi vâcib hükmünde olup, terki de vacibin terki gibi tahrîmen mekrûh olduğu için, vâcib mesabesinde görüldü. Sabah namazının sünneti, yatsı namazının iki rekat son sünneti, cuma namazının ilk ve iki rek’at son sünneti, akşam namazının sünneti, cuma namazının dört rekat ilk sünneti ve dört rekat son sünneti, müekked sünnetlerdendir.
Biri de sünnet-i gayr-i müekkededir. İkindi ve yatsı namazının ilk sünneti gibi. Biri de sünnet-i kifâyedir. Ezan ve ikâmet sünneti gibi ki, bir Müslüman okuyunca diğerinden sakıt olur.
Resûlullah Efendimizin ömründe bir iki kere veya daha fazla işlemiş olduğu, fakat çok kere terk eylediği şeylere denir, işlemeyene azarlama, azap ve şefaatten mahrûmiyet yoktur, işleyene ise, sevap çoktur. Nafile namaz kılmak, nafile sadaka vermek, nafile oruç tutmak gibi.
Müstehâb da iki çeşittir. Biri Resûlullah Efendimizin ümmetine öğretmek için bazı kere işlediği şeylerdir. İkincisi ulemânın müstehâb gördüğü şeylerdir. Hutbenin sonunda; “İnnallahe ye’müru bil-adli..." âyetini okumak ve cuma gününde zuhr-i âhır namazı kılmak gibi. Zuhr-i âhır namazını Resûlullah ve Eshâbı kılmamış, sonra gelen ulemâ kılmışlardır. İmâm-ı Yûsuf, zuhr-i âhırdan sonra iki rekat namaz daha kılmıştır. Peygamberimizin doğduğu günün yıl dönümünde sevinmek, mevlid okumak müstehâbdır, bunlara sevap vardır. Sekiz rekat teheccüd namazı, altı rekat evvâbin namazı, iki rekat abdestten sonra kılınan şükr-i vüdû namazı, dört rekat tesbih namazı, iki rekat husuf (ay ve güneş tutulması) namazı, Kur’ân-ı kerîmi ezberlemek için kılınan iki rekat namaz, nikâh etmek için kılınan iki rekat namaz, iki rekat tövbe namazı, rüzgârın defi ve kar çokluğuna karşı kılınan iki rekat namaz gibi, bunları kılmak müstehâbdır.
.
Rabbim şefaat için bana izin verir
Abdülmelik Harkûşî hazretleri tefsîr, hadîs, fıkıh ve tasavvuf ilimlerinde âlimdir. 407 (m. 1016)’de İran’da, Nişâbûr’da vefât etti. Delâil-ün-nübüvve adlı kitabından bir bölüm:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle dedi: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Kıyâmet günü insanlar Âdem’e (aleyhisselam) giderler. Ey Âdem (aleyhisselam) zürriyetine şefaat et derler. Âdem aleyhisselâm, ben bu şefaati yapacak durumda değilim. Fakat siz İbrâhim’e (aleyhisselam) gidiniz. Çünkü o, Allahü teâlânın halîlidir. İbrâhim’e (aleyhisselam) giderler, ondan da şefaat etmesini isterler, İbrâhim (aleyhisselam) de ben bu şefaati yapacak durumda değilim. Siz Mûsâ’ya (aleyhisselam) gidiniz. Çünkü o, Allahü teâlânın kelîmidir der. Mûsâ’ya (aleyhisselam) giderler. O da, ben bu şefaati yapacak durumda değilim. Siz İsâ’ya (aleyhisselam) gidiniz. Çünkü o, Rûhullah ve Kelimetullahtır der. İsâ aleyhisselâma da giderler, o da, ben bu şefaati yapacak durumda değilim. Siz Muhammed’e gidiniz der. Bunun üzerine insanlar bana gelirler. Ben şefaat ederim derim. Rabbimden şefaat için izin isterim, bana izin verir. Rabbimin huzûrunda dururum. Bana anlatamayacağım şekilde hamdetmeyi ilham edecek, ben de Rabbime o hamdler ile hamd edeceğim. Sonra secdeye kapanacağım, Rabbim bana;
“Yâ Muhammed başını secdeden kaldır, ne söylersen dinlenilecek, ne istersen verilecek, şefaat et şefaatin kabul olunacak” buyuracak. Ben de, “Yâ Rabbî! Ümmetim, ümmetim” diyeceğim. Bunun üzerine “Git, kalbinde buğday tanesi veya bir arpa ağırlığında (az) îmânı olan kimseyi Cehennemden çıkar” buyuracak. Gidip onları çıkaracağım. Sonra tekrar secdeye kapanacağım. Gene önceki gibi Rabbime hamd ve sena edip, ona sığınacağım. Yine bana, “Yâ Muhammed başını kaldır, ne söylersen dinlenilecek, ne istersen verilecek, şefaat et şefaatin kabul olunacak” buyurur. Ben de “Yâ Rabbî! Ümmetim, ümmetimi isterim” diyeceğim. Bana denilir ki:
“Git, ümmetinden kalbinde hardal tanesi kadar imânı olanı Cehennemden çıkar.” Bunları da çıkardıktan sonra tekrar secdeye kapanıp, Rabbime hamd edeceğim ve ona sığınacağım. Yine bana, “Yâ Muhammed başını kaldır. Söyle dinlenilir, ne istersen verilir, şefaat et şefaatini kabul edeceğim” buyurur. Ben de “Yâ Rabbi! Ümmetimi isterim, ümmetimi isterim” derim. Bunun üzerine Rabbim buyuracak ki:
“Git, ümmetinden kalbinde hardal tanesinden çok az da olsa, zerre kadar îmânı olanı Cehennemden çıkar” buyurur. Bu böylece üç defa buyurulur.
.
Namaz müminin mi’râcıdır
Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi 16. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 918'de (m. 1512) Edirne'de doğdu. Burada medrese tahsilinden sonra İstanbul’a gelerek Ebüssuûd Efendi'nin derslerine devam etti. Çeşitli medreselerde müderrislik, kadılık, Rumeli kazaskerliği yaptıktan sonra Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 988'de (m. 1580) vefat etti. Şöyle buyurdu:
"Namaz müminin mi’râcıdır” buyurulan hadîs-i şerîfte, hakîkî namazın derecelerine işâret vardır. Namaza duran kimsenin, iftitah tekbîrini söylerken, Allahü teâlânın azametini, yüceliğini düşünerek, hudû’ ve huşû’ hâlinde olması gerekir. Öyle ki, bu hâlini istiğrak, kendinden geçme hâline eriştirmelidir. Bu sıfatın kemâl derecesi, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimizde vardı. Rivâyet edilmiştir ki; Resûlullah (aleyhisselâm) namazda iken, mübârek göğsünden öyle bir ses gelirdi ki, bu ses, Medîne-i münevverenin dışından işitilirdi. "Namazda kalp huzûru nasıl elde edilir?" diye sorulunca da; “Helâl lokma yemek ve yerken gaflet içinde olmamak, abdest alırken, iftitah tekbirini söylerken, tam bir agâhlık (gafletten uzak olma) içinde bulunmakla kalp huzûru elde edilir” buyurdu.
Bazı zamanlarda yapılacak ibâdetlerin husûsiyeti vardır. Nitekim Allahü teâlâ Tâhâ sûresi yüzotuzuncu âyet-i kerîmede meâlen; “... Rabbinin (celle şânüh) tevfîk ve hidâyetine hamd edici olduğun hâlde, güneşin doğmasından önce (sabah namazını), güneş batmazdan önce (ikindi namazını), gecenin bir kısım saatlerinde (akşam ve yatsı) namazlarını ve gündüzün etrâfında da (öğle) namazını kıl ki, Allahü teâlâ senden râzı ola” buyurmaktadır.
Yine Nûr sûresi otuzaltıncı âyet-i kerîmede meâlen buyuruldu ki; “... (O mescidlerde), sabah ve akşam Allahü teâlâyı tesbih ve farz namazlar eda olunur.”
Yine Bekâra sûresinin 238. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruluyor ki; “Farz namazları, vakitlerine, şartlarına ve erkânına riâyetle eda etmeye devam ve muhafaza edin. Hâsseten salât-ı vüstâya dikkat edin.” Salât-ı vüstâ, beş vakit namazdan birisidir ki, hangisi olduğu hakkında çeşitli rivâyetler vardır. Bazı âlimler dediler ki: Salât-ı vustâ, beş vakit namazın içinden, hangisi olduğu bildirilmeyen birisidir ki, Kadir gecesinin, ramazân-ı şerîf ayında ve duâların reddolunmadığı icabet saatinin, cuma gününde gizlendiği gibi, namazın hangisi olduğu da bildirilmemiştir.
.
İslâmı yıkmaya yardım edenler
Ahmed bin Abdülmelik hazretleri hadîs, fıkıh ve tefsîr âlimidir. El-Müezzin diye tanınır. 388 (m. 998)’de İran’da Nişâbûr’da, doğdu. 470 (m. 1078)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
"Bir Müslüman evladı ibâdet edince, kazandığı sevap kadar, babasına da verilir. Bir kimse çocuğuna fısk, günah öğretirse, bu çocuk ne kadar günah işlerse, babasına da o kadar günah yazılır."
"Zevcesinin ve çocuklarının haklarını ifa etmeyenin namazları, oruçları kabul olmaz."
"Birbirinize Müslümanlığı öğretiniz. Emr-i ma’rûfu bırakır iseniz, Allahü teala, en kötünüzü başınıza musallat eder ve duâlarınızı kabul etmez."
"Bütün ibâdetlere verilen sevap, Allah yolunda gazâya verilen sevâba göre, deniz yanında bir damla su gibidir. Gazânın sevâbı da, emr-i ma’rûf ve nehy-i anilmünker sevâbı yanında, denize nazaran bir damla su gibidir."
"Bütün çocuklar, Müslümanlığa uygun ve elverişli olarak dünyaya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları Hristiyan, Yahudi ve dinsiz yapar."
"Bid’at sâhibi olanlara hürmet eden, dirilerini ve ölülerini metheden, bunları büyük bilen, din-i İslâmı yıkmaya, dünyâdan kaldırmaya yardım etmiş olur."
"İmânın temeli ve en kuvvetli alâmeti, Müslümanları sevmek ve Müslümanlara düşmanlık edenleri sevmemektir."
"Ben Peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra Peygamber gelmeyecektir. Eğer, benden sonra Peygamber gelseydi, Ömer Peygamber olurdu."
"Herkes, âhirette, dünyâda iken sevmiş olduğu kimselerle beraber bulunacaktır."
"Ümmetimden büyük günahları olanlara şefâat edeceğim."
"Allâhü teâlâdan istedim ki, benden sonra Alî (radıyâllahü anh) halife olsun. Melekler dedi ki: Yâ Muhammed (sallallâhü aleyhi ve sellem) Allâhü teâlânın dilediği olur. Senden sonra halîfe, Ebû Bekr-i Sıddîk’tır."
"İsmini duyduğunuz kimselerden, yeryüzüne (yani, o zaman bilinen memleketlere) dört kişi mâlik oldu. İkisi mümin, ikisi de kâfir idi. Mümin olan iki kişi Zülkarneyn ile Süleymân “aleyhimesselam” idi. Kâfir olan ikisi de Nemrud ile Buhtunnasar idi. Beşinci olarak yeryüzüne, benim evlâdımdan biri, yani Mehdî de mâlik olacaktır."
.
İlminin faydasını görmeyen âlimler
Ahmed bin Abdülkâdir hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 682 (m. 1283)’de doğdu. 749 (m. 1348)’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman önce oğluna şunları vasiyet etti:
Bütün nasihatler Peygamber Efendimizden “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” alınmıştır. Peygamberimizin dünyaya yayılan nasihatlerinden biri şudur:
(Allahü teâlânın, bir kuluna rahmet etmeyeceğine, ona gazap ve azap edeceğine alâmet, dünyaya ve âhırete faydası olmayan şeylerle meşgûl olması, zamanlarını lüzûmsuz şeylerle öldürmesidir. Bir kimsenin ömründen bir saati, Allahü teâlânın beğenmediği bir şeyde geçerse, ne kadar çok pişman olsa, üzülse yeridir. Bir kimse kırk yaşını geçtiği hâlde onun hayırlı işleri, yâni sevapları, kötü işlerinden, yâni günahlarından ziyâde olmadı ise, Cehenneme hazırlansın.) Bu hadis-i şerifin manasını iyi anlayanlara, bu nasihat yetişir. Nasihat vermek kolaydır. Nasihat kabûl etmek güçtür. Çünkü nefislerine uyanlara, dünya zevklerinin peşinde koşanlara, nasihat acı gelir, haramlar ise tatlı gelir. Bunun için, Allahü teâlâ, Kur'an-ı kerimde, meâlen (Kâfirlerle harp ediniz! Harp, size, acı ve sıkıntılı gelir. Size zor gelen şeyler, yâni Allahü teâlânın emirleri, sizin için hayırlıdır, iyidir. Size iyi gelen, sevdiğiniz şeyler, yâni haramlar, size zararlıdır, fenadır. Hayırlı olanları Allahü teâlâ biliyor, siz bilmiyorsunuz) buyurdu. Hele senin gibi, ilim ismi verilen ve ilim şekline sokulan, lüzûmsuz şeyleri öğrenenlere ve ilmi, dünyada ve âhirette kendine ve insanlara faydalı olmak için değil, herkese büyüklük satmak için ve yalnız dünyalık kazanmak için okuyup, âhıretlerini düşünmeyenlere nasihat tesir etmez. Amelsiz ilim, insanı kurtarır zannediyorsun ve ilim sahibi olunca, amel etmeden kurtuluruz sanıyorsun. Bu hâlinize çok şaşılır. Çünkü ilmi olan kimsenin, amelsiz kuru ilmin kıyâmette kendine zarar vereceğini, bilmiyordum, diye özür ve bahâne yapamayacağını bilmesi lâzımdır. Peygamberimizin şu hadis-i şerifini de işitmediniz mi? Buyuruyor ki: (Kıyâmet günü azapların en şiddetlisi, elbette, ilminin faydasını görmeyen âlime olacaktır.)
Büyüklerden biri, Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerini, rüyâda görüp ne hâlde olduğunu sorunca, "O kadar sözlerim, keşif ve işaretlerim, yâni zâhirî ve bâtınî bilgilerim hep harap oldu, tükendi; yalnız bir gece kıldığım iki rekât namaz imdâdıma yetişti" buyurmuştur.
.
Abdest alınan ve alınmayan sular
Ebû Nasr-ı Akta hazretleri fıkıh âlimidir. 474 (m. 1082)’de İran’da İsfahân yakınlarında, Ram Hürmüz şehrinde vefât etti. (Kudûrî) şerhi kitabını yazmıştır. Bu kitapta buyuruyor ki:
Namâz abdesti ve gusül abdesti almak için, (Mutlak su) kullanılır. Hem temizdir, hem de temizleyicidir. Mutlak su demek, ismi yanında, başka kelime söylenmeyen, yalnız su denilen sulardır. Yağmur, dere, nehir, kaynak, kuyu, deniz ve kar suları, mutlak sudur. Müstamel su ve pis su ve çiçek suyu, üzüm suyu gibi, cinsi, sıfatı da söylenen sular mutlak su değildir. Bunlar ile abdest ve gusül alınmaz. Bunlara (Mukayyed su) denir. Zemzem suyu ile abdest ve gusül alınır. Mekrûh dahî değildir. Güneşte durmuş su ile de câizdir. Fakat tenzîhen mekrûhtur. Ağaçtan, ottan, meyveden, asmadan çıkan, damlayan su temizdir. Fakat bunlar ile ve bunları sıkarak çıkarılan sular ile abdest ve gusül câiz değildir.
Mutlak suya, temiz bir şey karışınca, karışan şey, sudan fazla ise, su mukayyed olur. Bir veyâ iki sıfatı suya benziyorsa, karışımda, suyun benzemeyen bir sıfatı değişince, mukayyed olur. Sütlü su böyledir. Çünkü, kokusuz olmaları benziyor. Kavun suyu karışan su da böyledir. Çünkü, renksiz ve kokusuz olmaları benziyor. Üç sıfatı da suya benziyorsa, karışan sıvı miktârı sudan çok veyâ müsâvî ise, mukayyed olup, abdest ve gusül câiz olmaz.
Bir suya, temiz şeyler karışsa, su ismi değişmedikçe, rengi dönse bile, onunla abdest alınır. Yolda rastlanan bir suyun temiz olduğu iyi bilinir veyâ temiz olduğu çok zan edilirse, bununla abdest alınır. Hattâ, su az ise, buna necâset karıştığı iyi bilinmedikçe, bununla abdest alınır ve gusledilir. Teyemmüm edilmez. Çünki, her suyun aslı temizdir, zan ile pis olmaz. Hâlbuki, zan ile, aslı üzere kalır. Yanî temiz kabul edilir. İbâdetler, fazla zan edilmekle, temiz ve doğru olur. İmân, itikâd ise, çok zan ile doğru olamaz, iyi bilinmekle doğru olur.
Hamâma giren kimse, kurnayı veyâ havuzu dolu görse, içine necâset bulaştığını bilmedikçe, o su ile abdest alır ve gusledebilir. Su akıtıp, kurnayı taşırmaya lüzûm yoktur. (Mâ-i müsta’mel), yani abdestte veyâ gusülde kullanılan yahut kurbet olarak kullanılan su, meselâ, yemekten önce ve sonra, sünnet olduğu için el yıkamakta kullanılan su, yıkanan uzuvdan ayrılınca necis olur. Bazı âlimlere göre, başka uzva, elbiseye, yere düştükden sonra necis olur. İlk düştüğü yeri kirletmez.
.
Evliyâ görülünce Allah hatırlanır
Ahmed Nablusî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 628 (m. 1231)’de Filistin’de Nablus’ta doğdu. 697 (m. 1298)’de Şam’da vefât etti. “El-Bedr-ül-münîr fî ilm-it-ta’bîr” adındaki eserinde naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Buhârîdeki hadis-i kudsîde, (Allahü teâlâ buyurdu ki: Evliyâmdan birine düşmanlık eden benimle harp etmiş olur. Kulumu bana yaklaştıran şeyler arasında bana en sevgili olanları ona farz ettiğim şeylerdir. Kulum nâfile ibâdetleri yapmakla bana o kadar yaklaşır ki, onu çok severim ve her istediğini veririm) buyuruldu.
Hadis-i şerifte, (Bir Müslüman bana selâm verince, ruhum bedenime gelir. Selâmına cevap veririm. Peygamberler mezarlarında diridirler) buyuruldu.
Ebüdderdâ’nın “radıyallahü teâlâ anh” bildirdiği hadis-i şerifte, (Toprak, Peygamberlerin cesedlerini çürütmez. Cuma günleri bana çok salevât okuyunuz! Ümmetimin okuduğu salevât, her cuma günü bana bildirilir) buyuruldu. Yâ Resûlallah! Sen mezarda çürüdükten sonra, selâmlar nasıl bildirilir dediler. Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” cevabında, (Allahü teâlâ, toprağın Peygamberleri çürütmesini haram etmiştir) buyurdu.
İbni Ebî Şeybe’nin ve Ebû Nuaym’in bildirdikleri hadis-i şeriflerde, (Evliyâ görülünce, Allahü teâlâ hâtırlanır) ve (Allahü teâlânın evliyâsı vardır. Bunlar görülünce, Allahü teâlâ hâtırlanır) buyuruldu.
Deylemî'nin bildirdiği hadis-i şerifte, (Kabirdekiler olmasa, şehirdekiler yanardı) buyuruldu.
Askerî'nin bildirdiği hadis-i şerifte, (Yahyâ bin Zekeriyyâ'nın kabrini bilseydim, ziyâret ederdim) buyuruldu.
Ebû Dâvüd'ün ve imam-ı Ahmed'in müsnedinde yazılı hadis-i şerifte, Hazret-i Ömer “radıyallahü teâlâ anh” Medîne'den Mekke'ye umre yapmaya giderken, Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem”, (Sâlih duâdan bizi de unutma kardeşim) buyurdu. Hazret-i Ömer “radıyallahü teâlâ anh” buyuruyor ki: Bu hadis-i şerifteki (kardeşim) sözü kadar bana sevgili olan bir sözü hayatımda hiç işitmedim.
Hadis-i şerifte, (Benim için, her yerde okuduğunuz salât ve selâm bana bildirilir) buyuruldu.
Müslim sahihi ve Ebû Dâvüd ve Tirmizî'nin, İmrân bin Husayn'dan “radıyallahü teâlâ anh” bildirdikleri hadis-i şerifte, (Ümmetimin en iyileri, benim zamanımda bulunanlardır. Onlardan sonra, en iyileri, onlardan sonra gelenlerdir. Onlardan sonra da en iyileri, onlardan sonra gelenlerdir) buyuruldu.
.
Ey Hüreyre, ben Müslüman oldum
Muâfâ Nehrevânî hazretleri kıraat, tefsir ve hadis âlimidir. 308 (m. 917)’de Irak'ta Nehrevan'da doğdu. Bağdad’da zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 390 (m. 1000)’de Nehrevan'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hazret-i Ebu Hüreyre (radıyallahü teâlâ anh), Eshab-ı kiramın büyüklerindendir. Müslüman olduktan sonra, annesinin de Müslüman olmasını çok istiyor, bunun için çok uğraşıyordu; fakat bir türlü muvaffak olamıyordu. Bu hususta şöyle anlatmıştır:
-Resûlullah Efendimize “sallallahü aleyhi ve sellem”, annemin hidayete kavuşması için dua buyurun dedim. Resulullah Efendimiz, (Allah’ım, Ebu Hüreyre’nin annesine hidayet ver) diye dua buyurdu... Eve varınca annem, ya Eba Hüreyre, ben Müslüman oldum dedi ve Kelime-i şehadeti söyledi. Ben sevincimden ağlayarak annemin Müslüman olduğunu müjdeledim. Dedim ki: 'Ya Resulallah, annemi ve beni müminlerin sevmesi için, bizim de, müminleri sevmemiz için dua edin.' Resulullah, (Allah’ım, şu kulunu ve annesini mümin kullarına, müminleri de onlara sevdir) buyurarak dua etti. Artık beni bilen ve gören her mümin sevdi. Eshab-ı kiramın en fakiri olduğu için, Eshab-ı Suffa arasına katıldı.
Eshab-ı Suffa, Mescid-i Nebi’de kalır, hep ilimle meşgul olurdu.
Hazret-i Ebu Hüreyre, Peygamber Efendimizin hep huzurunda bulunduğu için, pek çok hadis-i şerif işitip rivayet etmiştir. Eshab-ı kiram arasında Abdullah bin Ömer’den sonra, en çok hadis bilen budur. Âişe validemize, Resulullahın söz ve hâllerini en iyi bilenin kim olduğu sorulduğunda, buyurdu ki: "Resulullahın hâl ve sözlerini, en iyi bilen Ebu Hüreyre’dir. Yemin ederim ki, Ebu Hüreyre, bütün vaktini Resulullahın huzurunda geçirmiştir."
Hazret-i Ebu Hüreyre, yıllarca, gece gündüz Resulullahın huzurundan ayrılmamış, bütün işini, gücünü bırakmış, hep Peygamber Efendimizin buyurduklarını dinleyip, ezberlemiştir. Hatta günlerce aç kaldığı hâlde, dini öğrenme gayretiyle buna katlanmıştır.
Bu sahabinin rivayet ettiği hadis-i şeriflere, istisnasız bütün hadis kitapları yer vermiştir. Hep abdestli bulunur, Resulullah, (Abdestli olan uzva [organa] Cehennem ateşi dokunmaz) buyurdu derdi.
Savaşta ve barışta Resulullah Efendimizin yanından ayrılmazdı. Hafızası çok kuvvetli olduğundan, çok hadis-i şerif ezberlemişti. Eshab-ı kiramdan ve Tabiinden 800’den fazla kimse, kendisinden hadis öğrendi.
.
Onlar, Allah indinde şeytandan kötüdür
Affân bin Müslim hazretleri tanınmış hadîs âlimlerindendir. 134 (m. 751)’de Basra’da doğup, 220 (m. 835)’de Bağdad’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Mu’âz bin Cebel “radıyallahü teâlâ anh” hazretlerinden nakledilir. Resûlullah Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Ümmetim arasında bidatler yayılıp, Eshâbım kötülendiği zamân, âlimlerin doğruyu bildirmeleri lâzımdır. Eğer bildirmezler ise, Allahü teâlânın ve meleklerin laneti onların üzerine olsun.) "Âlimlerin açıklayacağı ilim nedir, yâ Resûlallah?" dediler. Buyurdu ki: (Ehl-i sünnet vel cemaat mezhebini açığa çıkarmak, Sahâbe-i güzînin “rıdvânullahi aleyhim ecma’în” fazîletlerini bildirmek.)
Abdullah bin Ömer’den “radıyallahü anhümâ” rivâyet edilir. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: (Muhakkak Allahü teâlâ sizin üzerinize namâzı, orucu, haccı ve zekâtı farz etti ise, Ebû Bekr, Ömer ve Osmân ve Alî “radıyallahü teâlâ anhüm” hazretlerinin sevgilerini farz etti. Her kimse bu dördünden birine buğzederse, onun ne namâzını kabul eder ne orucunu kabul eder ne zekâtını ve ne de haccını kabul eder. Kıyâmet günü kabrinden Cehenneme gitmek üzere haşr olunur.)
Abdullah bin Ömer’den “radıyallahü anhümâ” rivâyet edilmiştir. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Allahü teâlâ, Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’nin sevgisini sizin üzerinize farz etmiştir. Nasıl ki, namâzı ve zekâtı, orucu ve haccı farz etmiştir. Nasıl ki, tenleriniz [vücutlarınız], namazın ve zekâtın ve orucun, haccın şerefi ile şereflenir ise, kalpleriniz de, Ebû Bekr ve Ömer, Osmân ve Alî “radıyallahü teâlâ anhüm” hazretlerinin muhabbetleri ile süslenir, şerefli olur. Âgâh olunuz. Her kim benim ümmetimden, bedeni ile namâz kılar ve eliyle zekât verir ve ağzı ile oruç tutar ve ayağı ile hacca gider, Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’yi kalbi ile dost edinir, o kimse, Allahü tebâreke ve teâlâ huzûrunda, Cebrâîl ve Mikâîl aleyhimesselâm gibidir. Her kim namaz kılar, zekât verir, oruç tutar ve hacceder ve lâkin gönlü ile Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’yi “radıyallahü teâlâ anhüm” sevmezse, o kimse, Allahü teâlâ celle şânühü dergâhında iblîs gibidir ve iblîsten kötü ve melundur.)
.
Yıldız falı, kahve falı el falı hurafedir
Ebû Abdullâh Mazerî hazretleri Mâliki fıkıh, hadis ve kelâm âlimidir. 453 (m. 1061)’de o devirde bir İslam ülkesi olan Sicilya’da Mâzer (Mazara) şehrinde doğdu. İlk tahsilinden sonra Tunus'ta Mehdiye şehrine gitti. Burada tahsilini tamamlayıp talebe yetiştirdi. 536'da (m. 1141) vefat etti. Buyurdu ki:
Yıldız falı, kahve falı, el falı gibi her çeşit fal hurafedir. Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki: (Falcının, büyücünün söylediklerine inanan, Kur'ân-ı kerime inanmamış olur.) (Fal baktıran, falcıya inanmasa bile, kırk gün namazı kabul olmaz.)
Cincilere ve büyücülerin, söylediklerine, yaptıklarına inanmak, bazen doğru çıksa bile, Allah’tan başkasının her şeyi bildiğine ve her dilediğini yapacağına inanmak olup, küfürdür. Büyü öğrenmek de, öğretmek de haramdır. Müslümanları zarardan korumak için öğrenmek de haramdır. Hayırlı iş yapmak için de haram işlemek, büyü çözmek için büyü yapmak da caiz değildir. Büyü yaparken, küfre sebep olan bir şey yapmak küfürdür. Böyle olmazsa, büyük günahtır. Hadis-i şerifte (Büyü yapan ve yaptıran ve bunlara inanan bizden değildir) buyuruldu.
Kur'ân ve hadiste olmayıp da, icma veya kıyas-ı fukaha ile meydana gelen hükümler bid’at değildir.
İki bayram arasında nikâh yapmak caizdir. Peygamber Efendimiz, cumaya rastlayan bir bayram günü, namazdan sonra, nikâh yapması istenince, (İki bayram arası nikah olmaz) buyurdu. Yani vakit dar, bayramlaştıktan sonra tekrar cuma namazı için mescide geleceğiz demek istemiştir.
Nazar için kurşun dökmek, nazar boncuğu takmak, tarlaya at kafası takmak bidat değildir. Bunlara bakılınca, gözlerdeki şua ilk defa oraya gider ve nazar önlenir. Ölü işittiği için, ölüye telkin vermek sünnettir. Devir ve iskat bidat değildir. Definden sonra, mezarlıkta, cenaze sahiplerine taziyede bulunmak bidat değildir. Ölmüş evliyaya adak yapmak, yani mübarek bir zatı vesile edip, Allahü teâlâya yalvarmak caizdir. Mesela (Hastam iyi olursa, sevabı filan zata olmak üzere, Allah için, adak olarak bir koyun keseceğim) demek. Burada, Allahü teâlâ için kesilen adağın sevabı o zata bağışlanıyor, onun şefaati ile, Allahü teâlâ, hastaya şifa veriyor kazayı, belayı gideriyor. Koyunu mezar başında kesmek haramdır. Puta tapanların, put yanında kesmelerine benzememeli. Türbenin avlusu genişse, bir kenarda kesilebilir.
.
Hazreti Ebû Bekr'in Habîbullah aşkı
Ahmed el-Hazrecî hazretleri Endülüs’te yetişen Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. 492 (m. 1099)’da İspanya’da Meriyye (Merida) şehrinde doğdu. 559 (m. 1164)’de Fas’ta Merrâkeş’te vefât etti. Bir dersinde, Hazreti Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) üstünlüğü hakkında şunları anlattı:
Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh), Allahü teâlânın rızâsı, Habîbullahın aşkı için, seksen bin altını fakirlere sadaka verdi. Kırk bin altını gizli, kırk bini de aşikâre vermişti. Bundan sonra giyecek elbisesi bile kalmadı. Sonra keçi kılından dokunmuş eski bir elbiseyi arkasına giydi. Namaz vakitleri hâricinde göğsüne kadar tandıra girer, kıl elbiseyi arkasına alırdı. Namazları evinde kılardı... Böylece üç gün geçti. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) dördüncü gün sabah namazından sonra Eshâb-ı kirâma dönerek; “Ebû Bekr-i Sıddîk üç gündür mescide gelmiyor. Acaba hasta mıdır, gidip hatırını soralım” buyurdular... O sırada Cebrâil aleyhisselâm siyah mutaf (kıl elbise) giymiş vaziyette geldi. Resûl-i Ekrem Efendimiz, Cebrâil aleyhisselâmı görünce rengi değişti. “Ey kardeşim Cebrâil, bu ne hâldir?” diye sordular. “Yâ Resûlallah! Gökteki bütün melekler böyle giydiler” dedi. “Neden bu şekilde giydiler?” diye sorunca, “Yâ Resûlallah! Hazreti Ebû Bekr, Hak teâlânın rızâsı ve senin dînin uğruna, kırk bini gizli, kırk bini de aşikâre olarak seksen bin altın sadaka verdi. Hiç giyeceği kalmadığı için, üç gündür mescide gelemedi. Hak teâlâ sana selâm edip, Hazreti Ebû Bekr’e bir elbise gönderilmesini emir buyurdu” dedi.
Resûl-i ekrem efendimiz Eshâbına; “Kimde bir fazla elbise varsa versin! Hak teâlâ ona çok sevap verip, Firdevs Cennetinde bana komşu yapacaktır” buyurdu. Eshâb-ı kirâmın hiçbirinin fazla elbisesi yoktu. Sonunda bir Sahâbi, başka birisinden bir elbise bulup, Hazreti Ebû Bekr’e (radıyallahü anh) gönderdi. Hazreti Ebû Bekr o elbiseyi giyip, Resûl-i ekremin huzûru ile şereflenmek için yola çıktı. Henüz huzûra varmadan, Cebrâil aleyhisselâm gelip; “Yâ Resûlallah! Hak teâlâ sana selâm edip, Ebû Bekr’i karşılamanı emir buyurdu” dedi.
Resûlullah Efendimiz, Hazreti Ebû Bekr’e karşı çıkıp müsâfeha etti. Bütün Eshâb-ı kirâm da müsâfeha edip, hepsi candan Hazreti Ebû Bekr’e duâ ettiler.
.
Kalplerinizi tertemiz yapınız
Ali Şüsterî hazretleri Endülüs’teki evliyânın büyüklerindendir. 668 (m. 1269)’da hacdan dönerken Mısır-Dimyât’ta vefât etti. Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
“Dünyâyı maksad edinmemeli. Dünyâ, nefsin arzularına yardımcıdır. Dünyâ ve âhiret bir arada olmaz. Dünyâya düşkün olmak, günahların başıdır. Dünyâya düşkün olanlar âhirette zarar görür. Dünyâya düşkün olmamanın ilacı, İslâmiyete uymaktır. Bu zamanda dünyâyı terk etmek çok zordur. Dünyâyı terk lâzımdır. Hakîkaten terk edemeyen, hükmen terk etmelidir ki, âhirette kurtulabilsin. Hükmen terk etmek de büyük nimettir. Bu da, yemekte, içmekte, giyinmekte, meskende, dînin hududundan dışarıya taşmamakla olur.
Dünyâyı terk etmek iki türlüdür; birincisi, mübahların, zarûret miktarından fazlasını terktir. Bu çok iyidir, ikincisi, haramları ve şüphelileri terk edip yalnız mübahları kullanmaktır. Bu zamanda bu da iyidir.”
Hasen-i Basrî’ye bir kimse, “Filanca senin hakkında kötü söylüyor” deyince, “Sen onu nerede gördün?” buyurdu. O da, “Evinde gördüm” deyince, “Orada ne yapıyordun?” diye sordu. O kimse, “Orada misâfirdim” diye cevap verdi. “Misâfirlikte ne yediniz?” O kimse yediklerini söyledi. Bunun üzerine Hasen-i Basrî, “Ey nâmerd! Bu kadar yemeği karnında sakladın da, bir sözü saklayamadın. Doğru söylüyorsan, benim onunla dört işim vardır. 1. Dilimle ondan şikâyet etmem. 2. Kalbimden ona kin tutmam. 3. Dünyâ ile ona mükâfat vermem. 4. Kıyâmette ona hasım olmam, hak talep etmem. Belki onsuz Cennete girmem. Kalk ey fâsık! Getirdiğini geri götür. Çünkü getiren, götürücü olur, yani söz getiren, söz götürücü olur” buyurdu.
“Zikre devam ediniz. Çünkü zikir, vuslat-ı ilâhî için bir mıknatıs, kurb-i ilâhî için sağlam bir iptir. Zikrullâha devam edenler, Allah ile hoştur. Allah ile hoş olan, O'na kavuşmuştur. Zikrin kalbe yerleşmesi sohbetin bereketiyle mümkün olur. Çünkü kişi dostunun yolundadır."
“Kalplerinizi tertemiz yapınız, çünkü kalp temizliği üst baş temizliğinden daha önemlidir. Zaten Allahü teâlâ elbiseye değil, kalplere nazar eder. İstikâmet hudûdunu gözetip Allah’tan başkasını talep ve ihtiyar etmeyin. Tevâzû ve sükûnetle kapıyı çalana kapı açılır. İçeriye kabul edilir. Boynu bükük olarak içeriye giren, izzetle ağırlanır."
.
İnsanların en iyisi ve en kötüsü
Ebü’l-Hasen Sâî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Mısır’da doğdu. 330 (m. 941)’de burada vefât etti. Buyurdu ki:
“Sâlih kimse, dünyânın parlaklığına, zevkine aldanmayan kimsedir.”
“Ma’rifet; her durumda kulun, Allahü teâlânın vermiş olduğu nimetlere şükretmede aciz olduğunu ve genç ve kuvvetli olduğu zamanlarda zayıf olduğunu bilmesidir.”
“Kim nefsini severse, helak olmasına sebeptir.”
“İnsanlar bir araya geldikleri zaman, birbirlerine hakkı ve sabrı tavsiye etmeleri gerekir.”
“Muhabbet ehli olanlar, Allahü teâlâya karşı duydukları hasret ateşi içinde, Cennet ehlinin aldıkları lezzetlerden daha çok ve daha hoş lezzet alırlar.”
“Tasavvuf yolunda ilerleyenlerin bilgileri, hâl ile kavuşulan bilgilerdir. Hâller de, amellerden hâsıl olur. Amelleri dürüst olan ve ibâdetleri hakkı ile yapan kimselerde hâller hâsıl olur. Bu hâller, birçok şeyleri öğrenmelerine sebep olur. Amellerin, ibâdetlerin düzgün olabilmesi için bunları tanımak, her birinin nasıl yapılacağını bilmek lâzımdır. Bu bilgiler, İslâmiyetin ahkâmını yâni emirlerini ve yasaklarını, meselâ, namazın, orucun ve bunlardan başka farzların ve alışverişlerin ve nikâh, talâk gibi muamelatın bilgileridir. Kısaca, Allahü teâlânın insana emrettiği şeylerin bilgileridir. Bu bilgiler, öğrenilmekle elde edilir. Bunları öğrenmek, her Müslümana elbette lâzımdır.”
“Sabreden fakirler, Allahü teâlânın sevgili kullarıdırlar. Mümine yakışan Allahü teâlânın sevdiği bu insanları mahbûb edinip, onları hakîr görüp horlamaktan uzak olmaktır.”
“Bir kimse bir mümin kardeşini, bir fâsıkın ayıbından ve mekrinden kurtarırsa, Hak teâlâ kıyâmet gününde ona bir melek müvekkel kılar, vücûdunu Cehennem ateşinden korur.”
“Başkasının ayıbını araştırmamalıdır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) 'Bir kimse mümin kardeşinin ayıbını araştırırsa, Allahü teâlâ da onun aybını araştırır. Allahü teâlâ, ayıbını araştırdığı kimseyi evi içinde de olsa rüsvây eder' buyurdu.”
Resûlullah Efendimize; "İnsanların en iyisi kimdir?” diye sorulunca; “İnsanların en iyisi, ömrü uzun ve ameli güzel olan kimsedir” buyurdu. “İnsanların en kötüsü kimdir?” denilince de; “İnsanların en kötüsü, ömrü uzun ameli kötü olandır” buyurdu.
.
İnsanlar fıkıhta İmâm-ı Azam'ın çocuklarıdır
Ömer Hulûsî Efendi doksandördüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1140 (m. 1727)’de İstanbul’da doğdu. 1927 (m. 1812)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde, İmâm-ı Azam hazretlerinin üstünlüklerini şöyle anlattı:
İmâm-ı Azam hazretleri, fıkıh ilmini; temizlik, namaz, ibâdet, velâyet (velilik), muâmelât, vasiyet ve miras gibi bâblara ayırdı. İmâm-ı Azam tedvinine, önce taharetle başladı. Zîrâ mükellef olan bir kimse, itikâdını (Ehl-i sünnet itikâdına göre) düzelttikten sonra, muhatab olacağı ilk şey namazdır. Zîrâ namaz; ibâdetlerin özü, yapılması mutlak olan vecîbelerin ve emirlerin en umumisidir. Tahareti, namazdan önce getirdi. Çünkü namaz, tahâretsiz sahih olmaz. Muâmelâtı, ibâdetten sonraya tehir etti. Zîrâ muâmelelerin bulunmaması ve onların haklarından zimmetin beri olması asıldır (yani mu’âmelât, ibâdetler gibi periyodik olarak belli zamanlarda yapılması emredilen şeyler değildir. Ancak lüzum hâsıl olunca yapılırlar.) İmâm-ı Azam, fıkıh kitablarını vasiyet ve miras bahisleri ile bitirdi. Zîrâ, mükellefin vefâtından sonraki en son işleri bunlardır. Zîrâ vefâtından sonra vasiyetlerinin yerine getirilmesi ve terekesinin vârislere taksimi, mükellefin en son yapılan işleridir.
İmâm-ı Azamdan sonra gelen imamlar, onun ilminden istifâde etmişler ve onu örnek almışlar, kitaplarını onun usûlüne göre tasnif etmişlerdir. Bunun için İmâm-ı Şafiî “İnsanlar fıkıhta İmâm-ı Azam'ın çocuklarıdır” buyurdu. İmâm-ı Azam hazretleri ilm-i fıkhı ortaya koymak suretiyle, bu ilmi hatâdan koruyan ilk âlimdir. Zîrâ o, ferâiz (miras taksimi) ilminde de ilk kitap yazandır. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bu husûsta; “Ferâiz ilmini öğrenmeye çalışınız! Bu ilmi gençlere öğretiniz! Ferâiz ilmi, din bilgisinin yarısı demektir. Ümmetimin en önce unutacağı, bırakacağı şey, bu ilim olacaktır” buyurmuşlardır.
İmâm-ı Azam hazretleri, ilm-i şurûtta (noterlik ilminde) da ilk kitap yazandır. Nitekim Allahü teâlâ, Bekâra sûresi ikiyüzseksen ikinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler, muayyen bir vâde ile birbirinizle borçlandığınız zaman, onu yazın (senet yapın). Aranızda bir yazıcı da, doğrulukla onu yazsın. Kâtib, Allahın kendisine öğrettiği gibi yazmaktan kaçınmasın yazsın. Üzerinde (başkasına âit) hak olan kimse, borcunu ikrâr ederek yazdırsın ve Rabbi olan Allahtan korksun, o haktan (borcundan) hiçbir şeyi eksik etmesin” buyurmaktadır.
.
Sahâbe-i kiramın hepsi müctehiddir
Ahmed Batrûcî hazretleri hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 542 (m. 1147)’de Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) vefât etti. [Astronomi âlimi Batrûcî daha sonra yaşamıştır.]
Bu mübarek zat, Sahâbe-i kiramın büyüklüğü ve derecelerinin yüksekliği hakkında buyurdu ki:
Peygamber Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyuruyor ki: (Eshâbımın hepsi, gerek birlikte, toptan, gerekse birer birer, yıldızlar gibi nûrludurlar. Bunlardan hangi birine uyarsanız, Allahü teâlânın sevgisine kavuşursunuz). Bunun içindir ki bu dînin büyükleri, Sahâbe-i kiramdan her birinin sözlerini, hareketlerini, işlerini hüccet ve senet olarak almıştır. Bunların hepsi müctehiddir. Her biri âyet-i kerimelerde ve hadis-i şeriflerde açıkça bildirilmeyen ahkâm-ı dîniyyeyi, ilimleri ile, yükseklikleri ve kemâlleri ile ve kalplerinin nûrları ile âyetlerden ve hadis-i şeriflerden bulup çıkarabilmektedir. Bunun içindir ki, Server-i âlem, Sahâbe-i kiramdan birçoğunu, dîn-i islâmı yaymak ve herkese bildirmek için, uzak memleketlere gönderdikleri zaman, tenbih buyururlardı ki, karşılaşacağınız vakaların, hâdiselerin nasıl yapılması lâzım geldiğini, Kur'an-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açık göremediğiniz vakit, âyet-i kerimelerin delâletinden, işaretlerinden, rümûzundan, ifâde şeklinden, uygun manalarından, muhâlif manalarından, emirlerinin icâblarından çıkarıp anlayınız ve anladığınıza göre yapınız ve yaptırınız! Müctehidlerin vazîfesi de budur. Sahâbe-i kiramın her birini bir yıldıza teşbîh buyurdu ki, denizlerde, dağlarda, derelerde, tepelerde, sahrâlarda, çöllerde yollarını şaşıranlar, kıbleyi, diğer cihetleri arayanlar, bunların ziyâsı sâyesinde yol bulabilsinler.
Zaman-ı saadetten sonra (Hulefâ-i râşidîn) ve bütün Eshâb-ı kirâm, böylece birbirlerini müctehid tanımışlardır. Birbirlerinin rey ve ictihâdlarına yanlış dememişlerdir. Sahâbe-i kiramın sohbetlerinde ve derslerinde yetişen Tâbiîn-i kiramın çoğu da böyle müctehid oldu. Bunların sohbet ve derslerinde bulunan Tebe'i tâbiînden bir kısmı da ictihâd derecesine yükseldi. İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe, imam-ı Mâlik, imam-ı Şâfi'î, imam-ı Ahmed bin Hanbel, imam-ı Evzâî, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, Dâvüd-i Tâi ve benzerleri bunlardandır. Bunlar azala azala, üçüncü asrın sonunda, ictihâd yapabilecek derin âlim yetişemez oldu.
.
İhsân ettiğini hatırlayan kimse cömert değildir
Ebü’l-Kâsım el-Mukrî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Horasan âlimlerinden idi. 378 (m. 988)’de Nişâbûr’da vefât etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:
“Fütüvvet, insanların fazîletlerini, noksanlarıyla beraber kabul etmektir.”
“Cömert, ihsân ettiğine muttali olan veya hatırlayan değildir. Cömert verdiğinden utanan, onu az gören, söylemek ve hatırlamaktan sıkılan kimsedir.”
“Kardeşim Ebû Abdullah’ın şöyle dediğini işittim: Abdullah-ı Harrâz’ın sohbetinde iken, (Bana ne yapmamı emredersiniz?) diye sorduğumda, şu cevâbı verdi: Farzların edasında hırslı olmanı, Müslümanlara hürmette bulunmanı, kalbine gelen düşüncelerden doğru olmayana iltifât etmemeni isterim.”
“İnâd ve mükâbere, hakkı, doğruyu işitince, kabul etmemektir. Ebû Cehil ve Ebû Tâlib, inat ederek, Resûlullahın Peygamber olduğuna inanmadılar, inkâr ettiler. İnâd, riyâdan, hıkddan, hasetten yahut tamahtan hâsıl olur. Hadis-i şerifte, (Allahü teâlânın en sevmediği kimse, hakkı kabul etmekte inat edendir) buyuruldu. Yine hadis-i şerifte, (Mümin vekar sahibi olur, yumuşak olur) buyuruldu. Vekar sahibi dünya işlerinde kolaylık gösterir. Din işlerinde, sarp kaya gibi olur. Bir dağ, zamanla aşınabilir. Müminin dîni hiç aşınmaz.”
“İnsanın, günahlarını düşünmesi ve bunlara tevbe etmesi, tâatlarını, ibâdetlerini düşünüp, bunlara da, şükretmesi lâzımdır. Mahluklardaki ve kendi bedenindeki ince sanatları, düzenleri, birbirlerine olan bağlılıklarını düşünerek de, Allahü teâlânın büyüklüğünü anlaması lâzımdır. Mahlûkların, varlıkların hepsine (Âlem) denir.
Hadis-i şerifte, (Emîn olmayan kimsede îman yoktur. Ahdini bozan kimsede din yoktur) buyuruldu. Bu hadis-i şerif emânete hıyânet edenin îmanı kâmil olmaz, buna önem vermezse, îmanı kalmaz, demektir. Bir hadis-i şerifte, (Ümmetimin hayırlısı, demir gibi dayanıklı olanıdır) buyuruldu. İslâma ve Müslümanlara düşmanlık edenlere, saldıranlara karşı sert olmak lâzımdır. Bunlara karşı korkak olmak, câiz değildir. Korkarak kaçmak, Allahü teâlânın takdîrini değiştirmez. Ecel gelince, Azrâil aleyhisselâm, insanı nerede olursa olsun bulur.
Ebü’l-Kâsım hazretleri, vefat edeceği zaman, hasta yatağında iken şu şiiri söylemiştir:
"Ey Allahım, kurtar beni bu sıkıntıdan/Benim bugün tek ümidim sensin./Ben iyice eridim bu hastalıktan,/İlâcım yok, devam yalnız sensin./İlâcım senin rahmetindir. Şifâm sana kavuşmaktır."
.
Maddi ve manevi rızıkların dağılımı
Âşık Efendi, Kanunî Sultan Süleymân zamanında Edirne’de yaşamış büyük velîlerdendir. Edirne yakınlarında Âhûr köyünde doğdu. 975 (m. 1567)’de İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
“Şuna yemîn ederim ki, talebeler Allahü teâlânın dünyâyı yarattığı günden yok edeceği güne kadar, hocalarının huzûrunda kor bir ateş üzerinde otursalar, doğru yola girmeleri için yol gösterip, engelleri ortadan kaldıran hocalarının haklarını ödeyemezler.”
“Allahü teâlânın kendisine yakın öyle kulları vardır ki, şayet bunlardan biri, şaki ve âsi olan bir topluluğa uğrayıp selâm vermiş olsa, o âsi topluluk Allahın azâbından korunmuş olur. Yine insanların hacet ve isteklerini yerine getirmek için, Allahü teâlâ, kendine yakın bazı kullarını bu iş için vazîfelendirmiştir. Bu gibi vazîfeliler, insanların istek ve hacetlerini gizlice görürler ve onların sıkıntılarını zâhiren yerine getirmek için, bulundukları yerlerdeki sâlih ve velî kişilere gönderirler. Bu sûretle içinde bulundukları gizliliği saklayarak, cenâb-ı Haktan, gördükleri bu işten ötürü korunmalarını niyaz ederler. Yine Hak teâlânın öyle kulları vardır ki, yollarda ve çarşılarda insanlara sebil olarak su içirirler. Bu gibi kişilerin elinden bir yudum su içmiş olanlar, eninde sonunda Allahü teâlâya ulaşan yollardan bir yola intisâb ederler.”
“Dünyâ ve âhiret ihtiyâçlarının kul üzerinde eksilmesi veya duraklamasının yegâne sebebi, o kişinin tövbe ve istiğfarlarını yapmaması ve bırakmasıdır.”
“Bolluk ve nimetler içinde bulunanlar, bu nimet değişmedikçe bunun kıymet ve değerini anlayamazlar.”
“Allahü teâlânın kulları elinde bulundurduğu nimet ve rızıklarda, birtakım değişiklikler olmaktadır. Zamanımızda hiçbir kimse, eski kanâat sahipleri gibi, Allahü teâlâ tarafından kendisine ihsân edilen rızka kanâat etmemekte, kendisine yeterli bulmamaktadır. Bir kimse bir velînin yoluna girdiği zaman, onun sözlerini dinlemeli, onun nasihatlerine karşı çıkmamalıdır. Çünkü velî, talebesini ona fayda sağlayacak bir işte kullanıldığı gibi, en kestirme yolu da gösterir. Talebesinin kendisine zarar verecek bir işi yapmasına da mâni olur.”
“Allahü teâlâ kullarına, bilinen rızıkların dağıtımını sabah namazından sonra, manevî rızıkların dağıtımını da ikindi namazından sonra yapar. Bu iki vakitte uyumak, bunun için sizlere yasak edilmiştir.”
.
Ne güzel kokuyorsun yâ Resûlallah
İbn-i Hıllikân hazretleri Şafiî âlimlerindendir. 770 (m. 1369)’da Kâhire’de doğdu. 855 (m. 1451)’de aynı yerde vefât etti. Hazreti Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) üstünlüğü hakkında buyurdu ki:
Peygamber Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) vefâtından sonra Müslümanlar dehşete düştüler. Kimisi “O ölmedi, geri dönecek” dedi. Hattâ Hazreti Ömer (radıyallahü anh) kılıcını sıyırarak, “Kim o öldü derse, kellesini uçururum” dedi. İnsanlar, Ebû Bekr-i Sıddîk’ın (radıyallahü anh) etrâfında toplandılar ve ona “Bu husûsta ne diyorsun?” diye sordular, “İçeri girip Resûlullah Efendimizi görmedikçe bir şey diyemem” dedi. Sonra içeri girdi. Resûlullahın üzerindeki örtüyü kaldırdı. Mübârek gözlerinin arasından öptü ve “Ne güzel kokuyorsun yâ Resûlallah! Hiçbir misk, senin gibi kokamaz” dedi. Sonra dışarı çıktı. Resûlullah Efendimizin bulunduğu odanın kapısında durarak “Kim Muhammed’e ibâdet ediyorsa, bilsin iki O vefât etmiştir. Kim Allah’a ibâdet ediyorsa, bilsin ki O diridir, ölmez” buyurdu ve “Muhammed ancak bir Peygamberdir. Ondan önce çok Peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür veya öldürülürse, siz ardınıza dönüverecek misiniz? (Dininizden dönecek veya savaştan kaçacak mısınız?) Kim ardına dönerse, elbette Allah’a hiçbir şeyle zarar verecek değil, fakat şükredip sabredenlere Allah muhakkak mükâfat verecektir” meâlinde olan Âl-i İmrân sûresi yüzkırkdördüncü âyet-i kerîmesini okudu.
Hazreti Ömer, sonraları bu hâdiseyi anlatırken, “Bu âyet-i kerîmeyi sanki ilk defa işitiyordum” derdi. Bundan sonra Eshâb-ı kirâm, Resûlullah Efendimizin defnedileceği yer husûsunda ihtilâf edip, Hazreti Ebû Bekr’in sözüne müracaat ettiler. Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh) onlara, “Peygamberler, vefât ettikleri yere defnedilirler” hadîs-i şerîfini rivâyet etti. Resûlullah Efendimizin defninden önce, hilâfet meselesinde ihtilâf edildi. Tekrar onun sözüne müracaat ettiler. O da, Resûlullah Efendimizden “İmamlar (halifeler) Kureyş'tendir” hadîs-i şerîfini nakletti. Sonra Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), hilâfete ondan daha lâyık kimse olmadığına karar vererek, Hazreti Ebû Bekr-i (radıyallahü anh) halife seçtiler. Bundan sonra Eshâb-ı kirâm, her ihtilâfta onun ilmine müracaat ettiler. O, Müslümanların işlerini en iyi idâre eden idi. Kalben en cesur olan da o idi.
.
En fazîletli amel nefse muhalefettir
Ali bin Abdullah Tevâşi hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 748 (m. 1347)’de Hicaz bölgesinde Hail’de vefât etti. Çok kerametleri görüldü. Bunlardan biri şöyledir:
Birisine, şeytan devamlı musallat olur ve onu rahatsız ederdi. Bu durumu gelip, Ebü’l-Hasen hazretlerine anlattı. O da; “Şayet yine sana musallat olursa, benim ismimle bağır” dedi. Şeytan kendisine tekrar musallat olmuştu. Ebü’l-Hasen Tevâşî ismini söyler söylemez, şeytan ondan uzaklaştı ve bir daha yanına yaklaşmadı.
Büyük âlim Yâfiî, târihinde şöyle demektedir: “Son olarak onun yanına gittiğimde, bir kitaba sığmayacak şekilde, ondan zâhir olan kerâmetlere, ma’rifetlere ve sırlara şâhid oldum.”
Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
“Şerefli kimse hâin olmaz. Akıllı kimse yalan söylemez. Mümin gıybet etmez. Babalar, oğullarına, ölüler, dirilere, güzel ahlâktan daha üstün bir şey bırakmamıştır. Çok gülmek, insanın heybetini, fazla şaka, mürüvvetini (faydalı olmak ve iyilik yapmak arzusunu) giderir. Bir mevzû üzerinde duran kimse, o şeyi iyi bilir. Meclisinizi, yeme içme bahsinden uzak tutunuz. Çünkü ben, karnını düşünene çok kızarım.”
Dahhâk bin Kays hazretlerinin hilmini, insanlar çok beğenirlerdi. O ise: “Ben sizin gördüğünüzü görmüyorum. Yalnız ben çok sabırlıyım” derdi. “Düşüklerinize ikram ediniz ki, kendinizi ardan (utanmadan) ve nârdan (ateşten), korumuş olursunuz. Hilmi, bana insanlardan daha yardımcı buldum. Meliklerin dostu olmaz. Yalancının da vefası olmaz.”
“Hased, her türlü şerrin anahtarıdır. Gadab, insanı, özür dilemeye ve ayağın sürçmesine götürür.”
“Gündüzünde iyilik yapana bu, onun gecesi için kâfidir. Gecesinde iyilik yapana da bu onun gündüzünde yeterlidir. Şehvetini terk etme husûsunda samîmi olanın kalbinden, Allahü teâlâ şehveti giderir, insanı Allahü teâlâdan alıkoyan mal, evlâd gibi şeyler, insan için bereketsiz ve hayırsızdır. Dünyâdan kaçanı, dünyâ arar, bulur. Dünyânın peşinden koşandan da, dünyâ kaçar. Gecenin bir kısmını ibâdetle geçiremeyen kimse, hiç olmazsa gündüzünde bir eksiklik yapmasın. En fazîletli amel, nefsin arzu ve isteklerine muhalefettir. Lokman Hakîm oğluna 'Ey oğul! Dünyaya sana zarar verecek şekilde dalma' buyurdu."
.
İbadetlerin sahih olması için
Ali bin Muhammed hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 621 (m. 1224)’de Lübnan’da Ba'lebek'de doğup, 701 (m. 1301)’de yine burada vefât etti. Buyurdu ki:
Niyet, emre itaat ve Allahü teâlânın rızasına kavuşmak için yaptığını kalbinden geçirmek demektir. Niyet, ibadet yapmayı kalbe getirmek, hatırlamak değildir. Allahü teâlâ için yapmayı irade etmek, istemek demektir. Niyet, ibadete başlarken yapılır. Daha önce, mesela bir gün önce yapılırsa, niyet olmaz. Buna emel, arzu, vaat denir. Mesela, Hanefi’de oruca niyet etmek zamanı, bir gün önce, güneşin batmasından başlayarak, ertesi gün, öğleye bir saat kalıncaya kadardır. Daha önce veya daha sonra yapılırsa caiz olmaz. Namaza başlarken, iftitah tekbiri söylenirken niyet edilir. Daha önce de, mesela, cemaat ile namaz kılmak için evinden çıkan kimse, niyet etmeden imama uysa, caiz olur. Şafii’de niyet, iftitah tekbiri alınırken yapılır, daha önce olmaz. Namaza niyet etmek demek, o namazın ismini, vaktini, kıbleyi, imama uymayı irade etmek, kalbinden geçirip, kılmayı tercih etmek demektir. Yalnız ilim, yani ne yapacağını bilmek niyet olmaz. Niyet ederken, hangi farz ve hangi vacip olduğunu bilmek lazımdır. Mesela (Bugünkü öğleyi kılmaya) diye, farzın ismini bilmek veya vaktin farzı demek lazımdır.
İbadetlerin sahih olması için, Allahü teâlânın rızası için yapmaya niyet etmek lazımdır. Niyet, kalb ile olur. Yalnız söylemek ile niyet edilmiş olmaz. Kalb ile birlikte olmak şartı ile dil ile söyleyerek niyet etmek caiz olur. Kalb ile niyet, söz ile niyete benzemezse, kalbdeki niyet esastır. Mesela bir kimse, öğle vakti, öğle namazına niyet ederken, dili ile niyet ettim, bugünkü ikindi namazına dese, kalbi ile de öğle olduğunu bilse, öğleyi kılmaya niyet etse, öğle için niyet etmiş sayılır, dil ile söylediğinin önemi yoktur. Yalnız yemin etmek böyle değildir. Yemin etmekte, söz esastır. Adakta da söze bakılır. Adak yaparken, kastetmese de, söz arasında dilinden çıkmış ise de, yapması vacip olur. Çünkü, adakta niyetsiz, düşünmeden söylemek, ciddi, isteyerek söylemek gibidir. Hatta, (Allah için, bir gün oruç tutmak üzerime borç olsun) diyeceği yerde, (Bir ay oruç tutmak) diye ağzından çıksa, bir ay tutması gerekir. Burada kalbin önemi yoktur.
.
Dört kimse hayırla şahitlik ederse
Ebü’l-Esved Düelî hazretleri Tabiînin büyüklerinden olup, fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 604’de Kûfe’de doğdu. 689 (H.69)’da Basra’da vefât etti. Hazret-i Ömer ve Hazreti Ali’den (radıyallahü anhüma) çok hadîs-i şerîf bildirmiştir. Arapçada nahv (cümle yapısı) ilmini ilk ortaya koyandır...
Bir gün bedevi Arab'ın biri Hazreti Ali'ye (radıyallahü anh) gelerek Hâkka Sûresi'nin otuzyedinci âyeti olan "Lâ ye'külühü ille'l-hâtiûn (İrin ve kan karışımını, bilerek ve ısrarla hata edenlerden başkası yemez)" âyetini "Lâ ye'külühû ille'l-hâtûn (İrin ve kan karışımını, adım atanlardan başkası yemez)" şeklinde okudu ve "Ey Mü'minlerin Emîri! Hangimiz adım atmıyoruz ki! Şimdi hepimiz bu kan ve irinden içecek miyiz?" dedi. Bunun üzerine Hazreti Ali (radıyallahü anh) tebessüm ederek "Sen onu yanlış okuyorsun. Doğrusu "Lâ ye'külühû ille'l-hâtiûn (İrin ve kan karışımını, bilerek ve ısrarla hata edenlerden başkası yemez)'dur" buyurdu. O zaman bedevi "Evet ey Mü'minlerin Emîri! Doğrusu senin dediğin gibidir. Allah teâlâ kullarına asla zulmetmez" dedi... Bu olay üzerine Hazreti Ali orada bulunan Ebü'l-Esved ed-Düelî'ye dönerek "Son zamanlarda Acemlerden (Arap olmayan) birçok kavim İslâm'a girmiştir. Bunlar Arap dilini iyi bilmiyorlar. Bunun için sen okumada kolaylık olmak üzere bazı işaretler koy" buyurdu. O da Hazret-i Ali'nin bu tavsiyesine uyarak yazıya üstün, ötre ve esre işareti koyma usulünü getirdi.
Ebü’l-Esved şöyle dedi: Medine’ye gelmiş Hazreti Ömer’in (radıyallahü anh) yanında oturuyordum. Yanımızdan bir tabut geçti. İçindeki hayırla anıldı. Bunun üzerine Ömer (radıyallahü anh); “kesinleşti” dedi. Sonra bir başka tabut daha geçti, onun içindeki de hayırla anıldı. Ömer yine “kesinleşti” dedi. Daha sonra üçüncü bir tabut geçti, onun içindeki kötülükle anıldı. Ömer yine; “kesinleşti” dedi. Bu defa ben kendisine “Ne kesinleşti, ey müminlerin emîri?” dedim. Ömer (radıyallahü anh) şöyle cevap verdi: “Ben, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in buyurduğu gibi söyledim. O (Herhangi bir Müslüman hakkında dört kimse hayırla şahitlik ederse, Allah onu cennetine kor) buyurmuştu. Biz kendisine 'Peki üç kişi şehâdet ederse?' dedik. (Üç kişi şehâdet ederse de aynıdır) buyurdu. Biz; 'Ya iki kişi şâhitlik ederse?' dedik. (İki kişi de şahitlik etse yine aynıdır) buyurdu. Artık bir kişinin şahitliğini de sormadık."
.
Siz İsâ hakkında ne diyorsunuz?
Ali bin Asâkir Betâihî hazretleri kırâat, hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. Gözleri görmezdi. 490 (m. 1097)’de Irak’ta Betâih’te doğdu. 572 (m. 1177)’de Bağdad’da vefât etti. Kitabında buyuruyor ki:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Ca’fer-i Tayyar, fakirleri sever, onlarla beraber otururdu. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ona, Ebü’l-mesâkîn (Fakir Babası) künyesini vermişti. İnsanların Resûlullah Efendimize gerek yaratılışı ve gerekse ahlâkça en çok benziyeni idi. Resûlullah efendimiz, “Sen bana, hem yaratılış ve hem de huyca benzemektesin” buyurdu. Ca’fer bin Ebî Tâlib, müşriklerin Müslümanlara yaptıkları işkence ve eziyetten dolayı Habeşistan’a gidince, Necâşî ve onunla beraber olan kimseler, onun yanında Müslüman oldular. Ca’fer-i Tayyar (radıyallahü anh), onun yanında bir müddet kaldı. Sonra Medîne-i münevvereye geldi.
Necâşî Müslüman olunca, bu durumu Habeşlilerden gizledi. Fakat sonradan herkes onun Müslüman olduğunu duydu. Bu durumu insanlar arasında konuşulur oldu. Halk, Necaşî’nin yanına geldi. Sen dînimizden çıkmışsın dediler. “Necâşî onlara: “Ey Habeşliler! Ben sizin başınızda olmaya en lâyık olanınız değil miyim?” deyince onlar, “Evet, öyledir” dediler. “Benim aranızdaki yaşayışımı nasıl buldunuz?” deyince hepsi, “Çok iyi bulduk” dediler. “Öyleyse sizin bana karşı şu tutumunuz da ne oluyor?” deyince, “Sen bizim dînimizi bıraktın, İsâ’yı kul yaptın?” deyince, “Yâ siz İsâ hakkında ne diyorsunuz?” dedi. Onlar da “İsâ, Allahın oğludur” dediler. Bunun üzerine Necâşî elini, göğsüne ve kaftanına bastırarak, “Ben şehâdet ederim ki; İsâ bin Meryem bu kâğıda yazılı olandan fazla bir şey değil” dedi. Kâğıtta, “Allahtan başka ilâh bulunmadığına, Muhammed aleyhisselâmın, Allahın kulu ve Resûlü olduğuna, İsâ bin Meryem’in de (aleyhisselam) Allahın kulu ve Resûlü olduğuna ve Allahın Meryem’e ilkâ eylediği rûhu ve kelimesi olmaktan başka bir vasfı bulunmadığına şehâdet ederim” yazılı idi.
Sonra Habeşliler Necâşî’nin bu sözü üzerine karşısından çekilip gittiler. Necâşî vefât ettiği gün, vefâtından Peygamber Efendimiz haberdâr oldu, O gün Medîne-i münevverenin dışına, Eshâb-ı kirâmla birlikte çıktılar. Necâşî için namaz kılındı ve istiğfar yapıldı. Bu hadîs-i şerîf, uzakta vefât etmiş olan bir kimse üzerine namaz kılınabileceğini söyleyen müctehidler için delîldir.
.
İslamın güzel ahlâkı ile süslen
Ahmed Mehdevî hazretleri tefsîr, kırâat ve Mâlikî fıkıh âlimidir. Tunus’ta Mehdiyye’de doğdu. 440 (m. 1048)’de vefât etti. Bir talebesine buyurdu ki:
“Ey kardeşim! İnsan ve cin şeytanlarından sakın. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Eshâb-ı kirâm da (radıyallahü anhüm) bunlardan sakındırdı. Sen, seni helake götüren ile dünyâ ve âhiret felâketlerinden kurtulmaya seni davet edeni iyi bil. Bütün kötülüklerin başı, dünyâ sevgisidir. Bu hususta Allahü teâlâdan yardım iste. Sen, hiç dünyâya gönül bağlamayan, dünyâ sevgisini kalbinden çıkarmış olan, aza kanâat gösteren bir kimsenin, Allahü teâlâya âsi olduğunu gördün mü? Dünyâdan, dünyâya davet edenden uzak kal. Dünyâyı seven kimse, dili ile Allahü teâlâya ibâdet ettiğini, ona kulluk ettiğini söyler. Halbuki o, kalbi ile kendi arzu ve isteklerine ve dünyâya kulluk etmektedir. İslâmiyet, zevki ve lezzetli şeyleri yasak etmemiştir, dünyâ zevk ve lezzetinin zararlı olanını yasak etmiştir. O hâlde aklı olan kimse, zevklerini ve lezzetlerini Allahü teâlânın gösterdiği yoldan temin eder. İslamın güzel ahlâkı ile süslenir. Dünyalığa kavuşan kimse, ondan kurtulamaz. Onu seven, onun şerrinden korunamaz. Bil ki, Allahü teâlânın ma’rifetine kavuşmuş ve O’ndan korkan bir âlim, dünyâya gönül bağlayanların kötü durumlarını yok eder. Dünyâda aldanmış bir âlim de, bâtılın zulmetiyle, hakkın nûrunu söndürür.
Yine bil ki, Allahü teâlâ fakiri zengin veya zengini fakir veya aşağı mertebede bir kimseyi yükseltmeyi dilediği zaman istediğini yapardı. Allahü teâlâya işinde hiç kimse karşı çıkamaz, işlerinde, Allahü teâlâya tâattan başkasını arama, işlerinde Allahü teâlâya tâattan başkasını kastedenler, kavuştukları şeylerde açık bir hüsrana uğrarlar. Sen bil ki, âhiret kapısı açıktır, öyleyse, o kapıdan gir. Allahü teâlânın rahmetine kavuşursun. Allahü teâlânın muhafazasında ol. Yine bil ki, Allahü teâlâ ile kul arasında, O’nun beğendiği şeyleri yapmaktan başka bir vesile, bir yol yoktur.
Tâat, kulları Allahü teâlâya kavuşturur. Allahü teâlâya, O’nun kendisi ile kulları arasında yaptığı vesileden başkasını kendinize vesile edinmeyin. Ancak, bu dinin sahibi olan Allahü teâlâ, kıyâmet gününde kullarının amellerine karşılık verecektir. Onlara, dünyâdaki makam ve mevkilerine göre karşılık vermeyecektir.
.
Cennet ehlinin ekserisi fakirler
Ebû Recâ’ el-Utâridî hazretleri Tabiînin büyüklerindendir. Mekke’nin fethinde îmân etti. Fakat Peygamber Efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) göremedi. Sonra Basra’ya gitti. Hazreti Ömer, Hazreti Ali, İmrân bin Husayn Ebî Mûsâ, İbn-i Abbâs ve Hazreti Aişe’den (radıyallahü anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. 117 (m. 735)’de vefât etti.
Ebû Recâ’ hazretlerine “Eshâb-ı kiramdan görüştüklerinin içinde, münâfık olmaktan korkan bir kimse gördün mü?” diye soruldu. Cevâbında “Ben onlardan görüştüklerimin hepsinin Allahü teâlânın aşkıyla yanan ve tamamen O’na tutulmuş bir kalb sahibi olduklarını gördüm” buyurdu. Yine; “İnsanlara Allahü teâlânın emirlerini bildiren ve yapacakları işleri anlatan kimselerle karşılaştım. Bunlar, Allahü teâlânın emirlerini insanlara sevdirmiyor, nefret ettiriyor; müjdelemiyor korkutuyorlar. Böyle yapmayınız! Gücünüzün yettiği kadar ibâdetlere sarılınız. Kalanını bırakınız. Çünkü insanların kendileri ve aileleri üzerinde hakları vardır (o işleri yapmalıdırlar)” buyurdu.
Bir defasında hırsızlık yapan bir kimsenin Müslümanlığından sordular, cevâbında “İslâmiyet nerede? İslâm, duvar arkasında terk edilmiş” buyurdu.
Ebû Recâ, İbn-i Abbâs’dan (radıyallahü anhüma) nakille bildirdiği hadîs-i kudsîde Peygamber Efendimiz şöyle buyurdu: “Muhakkak ki sizin Rabbiniz rahîmdir. Kim bir iyilik yapmaya niyet eder de onu yapmazsa, ona bir hasene, iyilik yapmış sevâbı yazar. Eğer onu yaparsa; onun gibi ondan yediyüze kadar veya çok daha fazla hasene, iyilik yapmış sevâbı yazar. Eğer bir kimse de bir kötülük yapmaya niyet eder ve onu yapmazsa; ona da Allahü teâlâ bir iyilik yapmış sevâbı verir. Eğer onu işlerse, ona bir kötülük (günâh) yazar veya iyiliklerinden birini siler.”
İmrân bin Husayn’dan rivâyetle Peygamber Efendimiz şöyle buyurdu: “Cennet ehlini gördüm, ekserisi fakirlerdi.” Yine İmrân bin Husayn ve İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma)’dan rivâyetle Peygamber Efendimiz şöyle buyurdular: “Cenneti gördüm ki, Cennet ehlinin ekserisi fakîrlerdi. Cehennem ehlinin ekserisi ise kadınlardı.”
Bu mübarek zat, vefat ederken buyurdu ki: “Öldükten sonra güvenebileceğim, benim arkamdan gelecek, yüzümü topraklara sürerek Rabbim için kıldığım beş vakit namazdan başka, beni kurtaracak hiçbir şeyim yoktur.”
.
Kâbe’nin etrâfında esen rüzgâr
Abdülkerîm Taberî hazretleri Kırâat, tefsîr, nahiv, hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. İran’da, Taberistan’da doğdu. Mekke’de yerleşti ve orada 478 (m. 1085) yılında vefât etti. Kâ’be-i muazzamanın ilk defa bina edilmesi hakkında şöyle yazıyor:
“Allahü teâlâ, Kâ’benin yerini, yeryüzünden ikibin yıl önce yarattı. Sonra onun altına yeryüzünü yaydı. Âdem (aleyhisselam), Cennetten dünyâya indirilince, meleklerin seslerini ve tesbihlerini işitemez olmuştu. Bu hâlinden üzülerek Allahü teâlâya yakardı. Allahü teâlâ, Cennet yakutlarından eve benzer bir yakut gönderdi. Bunda, yeşil zümrüdden iki kapı vardı. Birisi doğu, birisi batı tarafında idi. İçinde Cennet kandilleri vardı. Bu, bugün Kâbe’nin bulunduğu yere indirildi. Allahü teâlâ: (Ey Âdem, senin için bir hâne gönderdim. Arş'ın etrâfını tavaf ettiğin gibi, bunun etrâfını tavaf eyle. Arş'ın çevresinde namaz kıldığın gibi, bunun etrâfında namaz kıl!) buyurdu. Böylece Âdem (aleyhisselam) Hindistan’dan Mekke’ye doğru yola çıktı. Bir melek, onu Kâbe’ye götürmek için rehberlik etti. Nihâyet Mekke’ye geldi ve bu hâneyi ziyâret eyledi. Hac ziyâretini yerine getirdi. Bitirince, melekler yanına gelip
-Ey Âdem, haccın kabul oldu. Biz ki melekleriz, senden iki bin yıl önce, biz bu hâneyi ziyâret ederdik, dediler.
Nûh aleyhisselâmın tûfânı olacağı zaman, Allahü teâlâ meleklere emredip, onu dördüncü kat göğe götürdüler. Allahü teâlâ Cebrâil aleyhisselâma, Hacer-ül-esvedi Ebû Kubeys dağında saklamasını ve tufandan sâlim kalmasını emretti. Böylece Kâbe’nin yeri Nûh’tan (aleyhisselam) İbrâhim (aleyhisselam) zamanına kadar boş durdu. Allahü teâlâ İbrâhim’e (aleyhisselam) Hac sûresi 26. âyet-i kerîmesinde Kâbe'yi bina etmeyi emiredip (Ey İbrâhim, benim için bir ev yap, içinde bana ibâdet ve zikretsinler) buyurdu. İbrâhim (aleyhisselam) nereye binâ edeceğini bilmiyordu. Allahü teâlâdan nereye bina edeceğini bildirmesini diledi. Allahü teâlâ, Hucûc isminde bir rüzgâr çıkardı. Rüzgâr, Kâbe’nin etrâfına geldi ve Nûh tufanından önceki hududunu işâret eyledi. Ama müfessirlerin şahı Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anhümâ) diyor ki:
-Allahü teâlâ, Kâbe ölçüsünde bir bulut gönderdi. Bulut gider, İbrâhim aleyhisselâm da, onun gölgesinde giderdi. Mekke’ye kadar geldi. Kâbe binasının olduğu yerde durdu ve 'Ey İbrâhim, benim ölçümde bina yap. Büyük veya küçük olmasın' dedi. İbrâhim aleyhisselâm da o büyüklükte bir bina yaptı."
.
Namazın hakkını vererek kılmak
Ebû Bekr Cessâs hazretleri hadîs, tefsîr ve fıkıh âlimidir. 305 (m. 917)’de İran’da Rey şehrinde doğdu. 370 (m. 980)’de Bağdât’ta vefât etti. Ahkam-ül-Kur’ân adlı eserinden bazı bölümler:
“O kimseler ki (takvâ sahipleri), namazı dosdoğru kılarlar, verdiğimiz rızıklardan infâk ederler (harcarlar, yedirirler)” Bekâra, 3. âyet-i kerîmesi, namazı ve zekatı emretmektedir. Allahü teâlâ, bu âyet-i kerîmede; kendisine, öldükten sonra dirilmeye, kıyâmet günü bütün mahlûkatın mahşer yerinde toplanacağına, sonra herkesin Cennete veya Cehenneme gideceğine ve diğer îman edilmesi lâzım gelen şeylere îmân etmelerini; takvânın şartlarından saydığı gibi, namazı dosdoğru kılmayı ve zekatı vermeyi de takvânın şartlarından, dolayısıyla müttekîlerin (Allahü teâlâdan korkup, yasaklarından sakınanların) vasıflarından saymıştır. Âyet-i kerîmedeki “Namazı ikâme ederken dosdoğru kılarlar” kavl-i şerîfinde, birkaç mana vardır. Bunlardan birisi şöyledir:
Namazı ikâme etmek demek, namazın hakkını vererek, tam ve mükemmel bir şekilde, ta’dil-i erkâna riâyet ederek kılmaktır. Ta’dil-i erkâna çok dikkat etmelidir. Yani, rükû’da ve secdelerde, kavmede (rükû’dan kalktıktan sonra ayakta durmak) ve celsede (iki secde arasında oturunca) tumaninet bulduktan yani her âzâ hareketsiz kaldıktan sonra biraz durmalıdır ki, Hanefîlerin çoğu buna vâcib demiştir. İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Şafiî ise, farz demiştir. Bazı Hanefî âlimleri de, sünnet demiştir. Müslümanların çoğu bunu yapmıyor. Böyle bir ameli meydana çıkarana, Allah yolunda harp edip, canını veren yüz şehîd sevâbından daha çok sevâb verilir. Haram, mekrûh, farz, vâcib ve sünnetlerden birini öğretip, gereğini yaptıran da böyle sevap kazanır.
Yine “Namazı ikâme etmek, namazı dosdoğru kılmak” kavl-i şerîfi; “vakitleri geldikçe, müttekîler beş vakit namazlarını kılarlar” manasına da gelmektedir. “Eğer kulumuza (Hazreti Muhammed’e (sallallahü aleyhi ve sellem) indirdiğimiz Kur’ân-ı kerîmden şüphede iseniz, haydi siz de onun benzerinden (fesahat ve belagatta ona eş) bir sûre getirin ve Allahtan başka şâhidlerinizi (putlarınızı, şâir ve âlimlerinizi) de yardıma çağırın şayet (Bu beşer kelâmıdır) sözünüzde, sâdık kimseler iseniz.” (Bekâra-23) Bu âyet-i kerîme Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) Peygamberliğinin doğruluğunun en büyük delîlidir.
.
Belâya sabır, iyi ve güzeldir
Ahîzâde Molla Mehmed Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Konya’da doğdu. 974 (m. 1566) senesinde İstanbul’da vefât etti. Hikmetli sözleri vardır, buyurdu ki:
“Sabır en güzel huy, ilim en şerefli süs eşyâsıdır.” “Kalblerin gafletine, gözlerin uyanık olması fayda vermez.” “Müttekî, günahlardan uzak durandır.”
“Sıkıntıya düşmeden önce emniyet tedbirini alan kimse, ayağını sağlam yere basmış olur.” “İtâat halkın Cenneti, adâlet devletin Cenneti.”
“Sabır, insanın başına gelene katlanması demektir. Onu kızdırana karşı da kendisine hâkim olmaktır.”
“Korku kaderi değiştirmez, yalnız sevâbın yok olmasına sebeb olur.”
“İhtiras, rızkı artırmaz.” “Kârlı olan, dünyâyı âhıretle değiştirendir.” “İnsanlar, bir sayfadaki resimler gibidir, her katlamada biri ortaya çıkar.”
“Cimri, dünyâda kendi nefsine cömert davranmaz, bütün malını mirasçılara vermeye râzı olur.”
“Mal, sahibini dünyâda yükseltir, âhırette alçaltır.” “Şehvet (nefsin istekleri), öldürücü âfettir, bunun en iyi ilâcı, sabırlı olmaktır.”
“Hased, bir dert ve hastalık olup, hased eden veya olunan helak olmadıkça çâresi bulunmaz.”
“Günahlar birer dert olup, devası istiğfardır.”
“Hadîs-i şerîfte de buyurulduğu üzere ateşin odunu yiyip tükettiği gibi, hased de iyilikleri yok eder.”
“Sabır iki kısımdır: Sevmediğin şeye sabretmek ve sevdiğin şeye sabretmek.”
"Sabır, en güzel îmân kisvesi ve insanların en şerefli ahlâkıdır.” “Şek (şüphe), yakîni bozar, îmânı yok eder.” “Akıllı, iyiliklerini canlandıran, kötülüklerini öldürendir.” “Tûl-i emel, serap gibidir, bunu gören aldanır.”
“İyiliği tamamlamak, yeniden başlamaktan daha hayırlıdır.” “Kendi nefsinden râzı olan, aldanmıştır. Ona güvenen, mağrur ve yolunu şaşırmıştır.”
“Gerçek dost, ayıbını görüp nasihat eden, gıyabında seni koruyan ve seni kendisine tercih edendir.”
“Ahmaklık; her şeyi fuzûliymiş gibi hiçe saymak ve câhil insanlarla arkadaşlık kurmaktır.”
“Allah için dost olan, kişiye doğru yolu gösteren, fesattan uzaklaştıran ve ibâdetlerinde yardımcı olandır.”
“İlim, maldan daha hayırlıdır, ilim seni, sen de malı korursun.”
“Sabır iki kısımdır; belâya sabır iyi ve güzeldir. Bundan daha güzeli, haramlara karşı sabırdır.”
“Fazilet; çok mal ve büyük işlerle değil, güzel kemâliyet ve hayırlı işlerle olur.”
.
Kadılığı kabul etmezdim ancak!
Ebû Amr-ı Hafs hazretleri İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin talebesi olup, ondan fıkıh ilmi tahsil etti.
Halife Hârûn Reşîd; Abdullah bin İdrîs, Veki’ bin Cerrah ve Hafs bin Gıyâs’ı huzûruna çağırdı. Üçünden birini kadı yapmak istiyordu. Hârûn Reşîd’in yanına varınca Abdullah bin İdrîs “Esselâmü aleyküm” deyip felçli gibi kendini yere attı. Garip hareketlerde bulundu. Hârûn Reşîd “Elsiz (felçli) ihtiyârı alın götürün bunda fazîlet yoktur” dedi. Veki’ bin Cerrah da parmağını gözünün, üstüne koyup, “Bir yıldan beri bununla görmedim” dedi. Maksadı parmağı idi. Parmak zaten görmez idi. Fakat o mecliste bulunanlar gözüne işâret ettiğini sanıp, gözü görmeyince kadılık yapamaz dediler. Bu iki manalı söz ile hem kadılıktan hem de yalandan kurtuldu. Ama Hafs’a gelince o hem çok fakîr hem de borçlu hem de çoluk çocuğu çok idi. Böyle olunca kadılığı kabul etti. Böyle olmasa o da kabul etmezdi. Kendisi “Allahü teâlâya yemîn ederim ki leş (ölü hayvan eti) bana helâl olmadıkça (yani açlıktan ölecek kadar fakîr hâle düşmeyince) kadılığı kabul etmedim” buyurmuştur. Çünkü ölü hayvan etini yani leşi, ancak açlıktan ölecek olan bir kimsenin, yiyecek olarak leşten başka hiçbir şey bulamadığı zaman, ölmeyecek kadar yemesi helâl olur. Böyle olmasına rağmen son derece haramdan sakınır, kul hakkına riâyet ederdi...
Bir gün hastalandı. Bu hastalığı onbeş gün sürdü. Beyt-ül-mâl emînine oğlu ile daha önce aldığı maaşından yüz dirhemi gönderdi ve “Onbeş gündür çalışmadım. Müslümanların hakkıdır, iade ediyorum. Hasta iken çalışmama imkân yoktu. O hâlde bu parayı alamam” dedi.
Rivâyet ettiği hadîslerden dörtbini yazılıp kitaplara geçti. Rivâyet ettiği hadîslerden bazıları şunlardır:
“Her kim riya yaparsa, Allahü teâlâ onun içyüzünü meydana çıkarır.”
“Taşkınlar helak olmuştur.”
“Zekât memuru size geldiği zaman sizden râzı olarak ayrılmalıdır.”
“Bulut ve meleklerin onun korkusundan kendisini tesbih ettiği Allahü teâlâyı noksan sıfatlardan tenzih ederim.”
“Herhangi bir memlekette vefât eden Eshâbımdan biri, kıyâmette mahşer yerine giderken, o memleketin Müslümanlarına önder olur ve onların önlerini aydınlatır.”
“Benim mescidimde kılınan namaz, Mescid-i Haram hariç, diğer mescidlerde kılınan namazlardan efdaldir. Mescid-i Haram’da (Kâbe’de) kılınan bir namaz, burada (Peygamber mescidinde) kılınan 100 namazdan efdaldir.
.
Ölüleriniz için sadaka veriniz
Ahmed bin Abdullah Mahzûmî hazretleri usûl, kelâm, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 580 (m. 1184)’de Endülüs’te (İspanya) Balear Adalarından Menorca’da doğdu. 658 (m. 1260)’da Tunus’ta vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) sordum. “Anam-babam sana feda olsun yâ Resûlallah, biz ölülerimize duâ ediyoruz, onlar için sadaka veriyoruz, onların yerine hac yapıyoruz. Bu onlara ulaşır mı?" dedim. Buyurdu ki; “Şüphesiz ki o, onlara ulaşır. Sizden birinize hediye verildiğinde sevindiğiniz gibi sevinirler.
Bir hadîs-i şerîfte de buyuruldu ki: “İnsanın öldükten sonra geriye bıraktığı şeylerin en hayırlısı üç tanedir: Kendisine duâ eden sâlih evlâd, kendisine sevâbı ulaşan sadaka-i câriye ve kendisi ile amel olunan ilim.”
Temîm-i Dâri (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Kim âyet-el-kürsîyi okur da sevâbını kabir ehline bağışlarsa, Allahü teâlâ yeryüzünde bulunan bütün kabirlere onun sevâbını ulaştırır. Kabir ehlinin kabirlerini, gözün görebildiği mesafe kadar genişletir. O âyet-el-kürsîyi okuyana da, bin şehid sevâbı verir. Derecesini bin derece yükseltir. Her kelimesi için on hac ve on umre sevâbı yazılır. Allahü teâlâ onun okuduğu âyet-el-kürsînin her harfi için iki melek yaratır. Bu melekler kıyâmet gününe kadar Allahü teâlâyı tesbih ederler ve bunun sevâbı, o âyet-el-kürsîyi okuyup, sevâbını kabir ehline bağışlayan kimseye olur.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Ölüye en şiddetli gelen şey, kabirdeki ilk gecedir, ölüleriniz için sadaka vermek sûretiyle merhamet gösteriniz.” Eshâb-ı kirâm, “Yâ Resûlallah, sadaka verecek bir şey bulamayanlarımız var” dediler. Buyurdu ki: “Onlar iki rekat namaz kılsın. Her rek’atte Fâtiha ve Âyet-el-kürsîyi birer kere, Tekâsür sûresini ve İhlâs sûresini on bir defa okusun. Namazı bitirdikten sonra, bana yetmiş kere salevât okusun. Bunların sevâbını ölüsüne bağışlasın. Allahü teâlâ, onun ölüsüne yetmiş melek gönderir. Her melekle birlikte Cennetten bir hulle ve hediye gönderir. O, (sevap bağışlanan) ölünün kabrini nurlandırırlar ve kabri, gözün görebileceği kadar mesafe genişletilir.”
.
Yaratmak O’nun zâtına mahsustur
Seyyid İbrahim Efendi 110. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1113te (m. 1701) Şebinkarahisar'da doğdu. İstanbul'a giderek medrese tahsilini yaptıktan sonra müderrislik, kadılık, ardından Anadolu ve sonra Rumeli Kazaskerliği yaptı. Nihayet Şeyhülislâm oldu. 1197'de (m. 1783) vefat etti. Bir dersinde Esma-i Hüsnâ’nın mânâlarını şöyle açıkladı:
ALLAH (Celle Celaluhu): Ulûhiyyet (ilâhlık) ancak O’na mahsûs, rubûbiyyet (Rablık) da ancak O’nun sıfatıdır. Yaratmak ancak O’nun zâtına mahsûstur.
ER-RAHMÂN: Dünyâda bütün mahlûkların istediklerini ihsân edicidir.
ER-RAHÎM: Âhırette yalnız müminlere rahmet ve yardım edip, kimsenin düşünemiyeceği nimetler ikram edecektir.
EL-MELİK: O tam meliktir, hükümdârdır. Bütün mülkün tam sahibidir. Bu, yalnız Allahü teâlânın zâtına mahsûstur ki, Melik ve mâlik olmanın asıl manâsı dilediğini yaratmaya kadir olmaktır.
EL-KUDDÛS: Ayıp ve noksan sıfatlardan, evlât sahibi olmaktan münezzehtir (uzaktır) ki, bu O’nun zâtına mahsûstur.
ES-SELÂM: Allahü teâlâ her türlü ayıp ve âfetlerden uzaktır.
EL-MÜ’MİN: Kendi vahdâniyyetine şâhid yahut mümin kullarına imânı karşılıksız vericidir.
EL-MÜHEYMİN: Mahlûkların amellerini ve işlerini görücüdür. Mahlûkların bütün hâllerinin (ecel, rızık, amel) koruyucusudur.
EL-AZÎZ: O her şeye gâlibdir. O hiç mağlûb olmaz.
EL-CEBBÂR: Onun işine hiçbir kimse karışamaz. O’nun mülkünde, O’nun dilediğinden başka bir şey olmaz. Bu, Allahü teâlânın zâtına mahsûs bir sıfattır.
EL-MÜTEKEBBİR: Mahlûkluk (sonradan yaratılma) sıfatlarından münezzehtir. Kibriya ve azamet sıfatlarıyla her şeyden ayrılmış olup, her şeyden büyük ve yüksektir.
EL-BÂRÎ: Husûsi şekiller ve ayrı ayrı renklerde mahlûkâtı yaratıcıdır.
EL-GAFFÂR: Kullarından günah işleyenlerin günahlarını (fadl ve ihsânı ile) tekrar tekrar örtücüdür.
EL-VEHHÂB: Karşılıksız olarak ihsân edicidir.
ER-REZZÂK: Her canlının rızkını vericidir. Verdiği rızklarla onları faydalandırır.
EL-ALÎM: Her şeyi, her hâliyle, hakîkat ve aslıyla bilicidir.
ES-SEMİ’: Hiçbir şeye muhtaç olmadan, gizli ve açık her şeyi işiticidir.
EL-KÂBID: Mahlûkların ecelleri geldiği zaman rûhlarını kabz edicidir.
EL-HALÎM: Cezâyı hak edenlerin cezasını tehir edicidir. Sonra dilediğini affedicidir.
EŞ-ŞEKÛR: Amele karşılık büyük sevaplar, güzel ecirler vericidir. Kulluk edenleri övücüdür.
.
Bu, sana layık bir ibadet değildir
Hâfızüddîn Acemî hazretleri Osmanlı İslâm âlimlerindendir. 957 (m. 1550’de İstanbul’da vefât etti. Namazın rükünleri hakkında buyurdu ki:
Tekbir-i tahrime, namaza giriştir. Ellerini kaldırmak, (Her şeyden uzağım) demektir. (Allahü teâlâ bu namazımıza lüzum ve ihtiyaçtan münezzeh) demektir. Allahü ekber demek farzdır. Çünkü namaza dâhil olduğu zaman ihtiyaç ve vehimden kurtulma zamanıdır. Diğer tekbirler sünnettir. Kıyam, nihâyeti zillet ve tevazudur. Beş duyu organının hareketlerini kontrol altına almış, azasını hareketten düşürmüş, huşû eder ve zelil bir vaziyette bulunmuş olarak, Allahü teâlâyı tazim etmiş, yüceltmiş olan avamın, (Ben Ona layık ibadette bulundum) diye zihnine bir şey gelir. Allahü ekber deyip, rükûa gidince hatırayı yine def ediyor. Cenab-ı Hakk’a layık huzuru yapamamak, kusuru kendisine isnat edip, Cenab-ı Hakk’ı kusurdan münezzeh bilmektir. İlk önce huzura dâhil olunca, (Sübhaneke) okuyacaklardır ki, (Benim bu kıldığım namazın liyakatinden Sen münezzehsin. Sana layık bir ibadet değildir. Fakat memurum, yapacağım) demektir. Bu hitap, lezzet almak içindir. Hitapta bir lezzet vardır.
Namaz kılmaya başlayan kimse "Sübhaneke"yi okur ve der ki: (E’uzü billahimineşşeytanirracim) Yani (Ya Rabbi! Şeytanın şerrinden Sen beni muhafaza et!) Melekler, hep Fatiha sûresindeki dualara âmin demeye hazırdır. İmam, âmin deyince, melekler de âmin der. Ve cemaat bir anda âmin derler. Meleklerin âmini ile beraber olan âminler reddedilmez. Ve çürük âminlerimiz onların makbul âminleri yanında kabule şayândır. Çünkü Allahü teâlâ kerimdir. Namaz kılmaya başlayınca, kıyamda, (Ya Rabbi! Ben her emrini yerine getirmeye hazırım) deniyor. Rükû’, tevazu demektir. Rükû’ edenler, âciz vaziyettedirler. Ellerini, dizlerine dayar. O vakitte, rükû’ kıyamdan daha ziyade zillet ve korkuya delalet ettiğinden, nefsin, (Allahü teâlâya layık bir ibadette bulundum) yolundaki vehmlerini yok için (sübhâne) der. Yani münezzehdir, münezzehdir, münezzehdir. (Rabbiyel azim)=Benim Rabbim, bu rükû’um sana layık bir rükû’ değildir. Tekrarı da bunu kuvvetlendirmek içindir. Burada Allahü ekber, sünnet değildir. (Semi’allahülimen hamideh) denir. (Semi’a), (İşitsin, kabul etsin) demektir. Ya Rabbi! Büyüklüğüne karşı, ben tahammül edemedim, diyerek bir daha doğrulur. Sonra ayaklara kapanır gibi, Allahü ekber diyerek secdeye gider. Bu kıyama liyakatinden seni tenzih ediyorum ya Rabbi, der
.
Ben ümmetim için çok korkuyorum
Hilâl bin Muhammed Haffâr hazretleri hadîs âlimidir. 322 (m. 934)’de Bağdad’da doğdu. 414 (m. 1023)’de orada vefât etti. “Emâlî” adlı kitabı ile, cüzler hâlindeki hadîs-i şerîf kitapları, onun eserlerinden bazılarıdır. Arş ve akıl hakkındaki uzun hadîs-i şerîfin son kısmı şöyledir:
".... Melekler dediler ki: “Yâ Rabbi, Arş'tan büyük bir şey yarattın mı?” Allahü teâlâ “Evet, aklı yarattım" buyurdu. Melekler: “Yâ Rabbi! O ne kadar büyüktür?” diye sordular. Allahü teâlâ “Kumların sayısını bilir misiniz?” Melekler de “Hayır ya Rabbi bilemeyiz" dediler. Allahü teâlâ “İşte aklın da büyüklüğünü bilemezsiniz. Ben aklı kum taneleri gibi sınıflara ayırdım. Kimine bir tane, kimine iki tane, kimine üç-dört tane, bazısına bir farak, bazısına bir vesk (bunlar eskiden kullanılan ölçülerdir) bazılarına da daha fazla verilmiştir" buyurdu...
Bu mübarek zatın nakletttği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Ramazan ve kurban bayramlarını tehlîl, takdîs, tahmîd ve tekbîr ile süsleyiniz.”
“Üç şey vardır ki, bunlar kimde bulunursa o kimse imânın tadını bulur. Birincisi, bir kimseye Allah ve Resûlü, başkalarından daha sevgili olmak. İkincisi, bir kimse sevdiğini Allah için sevmek. Üçüncüsü, bir kimseyi Allah küfürden kurtardıktan sonra tekrar küfre dönmekten, ateşe atılmaktan tiksindiği gibi tiksinmek.”
“İşlerin en hayırlısı, çok aşırı veya eksik olmayıp, orta mertebede olanıdır.”
“Allahü teâlâ benim için yeri bir araya getirdi. Yerin doğusunu ve batısını gördüm. Eğer ümmetim melik olursa, bana gösterilen yerlere ulaşacaktır. Bana kırmızı ve beyaz iki hazine verildi. Ben, rabbimden, umûmî bir dalgınlık sebebiyle ümmetimi helak etmemesini, bir düşmanı onlara musallat kılmamasını istedim. Allahü teâlâ (Yâ Muhammed, ben hüküm verdiğim zaman, o artık geri çevrilmez, isterse bütün insanlar bir araya gelsin) buyurdu. Ben ümmetim için saptırıcı olanlardan korkuyorum. Onlar üzerine kılıç geldiği zaman, kıyâmete kadar, artık onların üzerinden kalkmaz. Ümmetimden bir topluluk, müşriklere katılıncaya, putlara tapınıncaya kadar kıyâmet kopmaz. Ümmetim arasında yalancılar çıkacak. Onlar peygamber sanılacak. Halbuki son Peygamber benim. Benden sonra Peygamber yoktur. Ümmetimden bir cemaat (topluluk) dâima, doğru yola davet edici olacaklar. Allahü teâlânın emri gelinceye kadar onlara, muhalifleri (düşmanları) zarar veremeyecektir.”
.
Kurtulmak isteyen besmele okusun
Muhammed Tâhir Fettenî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 910 (m. 1504)’de Hindistan’ın Gücerât eyâletinde Fetten kasabasında doğdu. 986 (m. 1578)’de Karamita fırkası tarafından şehîd edildi. Nakletttği bazı hadis-i şerifler:
“Dünyayı âhirete tercih eden kimseye Allahü teâlâ üç tane belâ verir: Kalbinden hiç çıkmayan sıkıntı, hiç kurtulamayacağı fakîrlik ve doymak bilmeyen hırs.”
“Siz üç kişi olunca içinizden ikisi, öbür arkadaşları yanında gizlice konuşmamalıdır. Çünkü bu konuşma onu mahzûn eder.”
“Sen Cennet’te kuşlara bakarsın. Birini canın arzu edince hemen pişmiş ve kızarmış olarak önüne gelir.”
“İki şeyden birine kavuşan insana gıpta etmek, buna imrenmek yerinde olur. Allahü teâlâ bir kimseye İslâm ilimlerini ihsân eder ve bu da her hareketini, bilgisine uygun yapar, ikincisi, Allahü teâlâ, birine çok mal verir. Bu kimse de malını Allahü teâlânın râzı olduğu, beğendiği yerlerde harcar.”
“Cehennemde azap yapan ondokuz melekten kurtulmak isteyen, Besmele okusun! Besmele, ondokuz harftir.”
“Allahü teâlâ, yarısı kardan ve yarısı ateşten olan bir melek yaratmıştır. Bu melek (Allahım! Kar ile ateşi birleştirdiğin gibi, sâlih kullarının kalplerini de birleştir) diye duâ eder.”
“Et, dünyâ ve âhıretin en üstün yemeğidir. O, kulağın işitmesini arttırır. Eğer Rabbimden her gün bana et yemeği nasip etmesini istesem, nasip ederdi.”
“Rabbimin katında on ismim vardır. Ben Muhammed’im, Ahmed’im, Mahî’yim; Allahü teâlâ benimle küfrü mahvedecektir. Ben Akîb’im, benden sonra Peygamber yoktur. Ben Hâşir’im, Allahü teâlâ, kullarını beni müteakip haşredecektir. Ben rahmet Resûlüyüm, ben tövbe Resûlüyüm, ben Melâhim Resûlüyüm, ben Mukaftayım. Herkes bana uyar. Ben Kussem’im, yani olgun ve bütün iyilikleri kendinde toplayan bir kimseyim.”
“İlim; müminin en samîmi dostu, hilm (yumuşaklık, güzel huy) veziri, akıl; ona doğruyu gösteren delîli, amel; fayda ve koruyucusu, rıfk; annesi, mülâyemet; kardeşi, sabır ise ordu kumandanıdır.”
“Amellerin en efdali, vaktinde kılınan namazdır.”
“İbrâhim (aleyhisselam) ateşe atıldığı zaman, (Hasbünallahü ve ni’mel vekîl) dedi” buyuruldu. “Bir kimse farz olan namazı kılar, fakat namazın rükûunu, secdesini, tekbîrini ve onda tazarrûyu (yalvarmayı) tam yapmazsa, o kimse sermâyesini bitiren tüccâra benzer.”
.
Talebe, kalp hastalığını hocasına söylemelidir
Ali Geylânî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin soyundandır. 1040 (m. 1630)’da Suriye’de Hama’da doğdu. 1113 (m. 1701)’de orada vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Bir kimse Allahü teâlânın yardımına kavuşursa, ömrünün çok az miktarı, başkasının ömrünün bin senesine bedeldir. Eğer bir kimse, Allahü teâlânın yardımına kavuşamazsa, bin sene bile yaşasa, bütün ömrü, yardıma kavuşanın ömrünün zerresi bile olmaz.”
“Dünyalık istemek için vâlinin kapısına giden sâlih bir kimse ne kötüdür. Eğer başkasının bir işine yardımcı olmak için gitmiş ise, çok iyi bir kimsedir.”
“Ziyâret eden, ziyâret ettiği kimsede gördüğü ayıp ve kusurları kimseye söylemeyip, onda gördüklerini saklayabilecekse, ziyârete gitmesi edebdendir. Eğer gördükleri ayıp ve kusurları muhafaza edemeyip başkalarına söyleyecekse, ziyâreti terk etmesi daha iyidir.”
“Sevdikleriniz ve başkalarından, kendileri için ayağa kalkılmasını arzu etmeyenleri gördüğünüzde onlar için ayağa kalkınız. Kim kendisi için ayağa kalkılmasını isteyen kimse için ayağa kalkarsa, bilmeden ona kötülük etmiş olur, hakkı olmadan ona hürmet etmiş olur.”
“Talebenin, çirkin de olsa, kalp hastalıklarını, bağlı olduğu zâta anlatması gerekir. Çünkü bağlı olduğu zât, ona o hastalığın çâresini gösterir. Eğer talebe, tabiatında bulunan utanma hissinden dolayı hastalığını hocasına söylemezse, o hastalığı ile vefât etmesi muhtemeldir.”
“Allahü teâlâ kullarından birisine cinleri göstermeyi murâd edince, o kimsenin gözünden perdeyi kaldırır. O kimse cinleri görür. Allahü teâlâ bazen cinne, bize görünmesini emreder. Onları baş gözü ile görürüz. Cinler bazen kendi sûretlerinde, bazen beşer (insan) sûretinde, bazen de başka sûretlerde olurlar. Cinler, melekler gibi istedikleri şekle girebilirler.”
“Allahü teâlânın sana verdiği hâlden kaçma. Çünkü hayır, Allahü teâlânın, senin için seçtiğindedir. Allahü teâlâ, kullarını kendisine kulluk etmeleri için yaratmıştır. Bu sebeple kuluna, ancak onun iyiliğine olan şeyi verir.”
“Düşmanlarına, onlara bildirmeden iyilik yapmak, kişinin kemâlindendir. İşte bu, Allahü teâlânın ahlâkı ile ahlâklanmaktır. Çünkü Allahü teâlâ, düşmanı olarak bildirdiklerine de devamlı iyilikte bulunmaktadır.”
.
Nerede takdîr edilmişse orada ölürsün
Ebû Abdurrahmân Âsım Ahvel hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 142 (m. 760)’da Basra’da vefât etti.. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Muhammed bin Sîrîn’den rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allahü teâlânın doksandokuz ismi vardır. Kim onları okursa, Cennete girer” buyurdu.
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: “Ölüm, her Müslüman için keffârettir.”
Yine Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet etti. Ali bin Ebî Tâlib’in radıyallahü anh annesi Fâtıma binti Esed bin Hâşim vefât ettiği zaman, Resûlullah Efendimiz onun yanına girdi. Başının yanına oturdu ve şöyle duâ buyurdu:
“Allahü teâlâ sana rahmet eylesin. Sen, benim annemden sonra annem idin. Kendin aç kalırdın, beni doyururdun. Kendin giymez, bana giydirirdin. En güzel yiyecekleri yemez, bana yedirirdin. Sen bunu sırf Allahü teâlânın rızâsı ve âhiret düşüncesiyle yapardın.”
Resûlullah Efendimiz onun üç kerre yıkanmasını emretti. Kâfur bulunan su ile yıkanmasını ve mübârek gömleklerini çıkararak ona kefen yapılmasını emrettiler. Üsâme bin Zeyd. Ebû Eyyüb el-Ensârî, Ömer bin Hattab (radıyallahü anhüm) ve birisinin iki küçük hizmetçisine, kabir kazmalarını emretti. Lahde (kabrin kıble tarafındaki çukur) kadar kazdıklarında, ondan sonrasını Resûlullah Efendimiz kazıp, toprağını da bizzat mübârek elleriyle çıkardılar. Sonra “Hamd, hayy (diri) ve lâyemut (ölmeyen) dirilten ve öldüren Allahü teâlâya mahsûstur. (Allahım!) Nebînin ve önceki peygamberlerin yüzü suyu hürmetine 'annem' Fâtıma binti Esed’i afv ve mağfiret eyle. Ona huccetini (delîlini) söyleyebilmesini ihsân eyle, kabrini geniş eyle. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin” buyurarak üzerine dört tekbir getirdi. Namazdan sonra Hazreti Fâtıma binti Esed’i kabre koydular...
Bu mübarek zat, vefat ederken şöyle söyledi: “Ey Âsım! İnsanların çokluğu seni nefsinden, kendin ile alâkadar olmaktan alıkoymasın. Bu kadar çok insan varken, bana ölüm kolay kolay gelmez deyip, aldanmıyasın. Belki ölüm sana onlardan daha önce gelebilir. Yine şunu da düşünme. Ben burada doğdum, burada ölürüm. Ömrümü, memleketimde bitiririm, deme. Çünkü ölümün gizlidir. Nerede takdîr edilmişse orada ölürsün. Geçmiş günahlarını yok etmek için, yeni yeni hayırlar, iyilikler yapıp, Allahü teâlâya kulluğunu elinden geldiği kadar yerine getirip, âhirete hazırlanan kimseden daha akıllısını görmedim.”
.
Bir mümin, bir söz ile kâfir olabilir
Alâaddîn Yetîm hazretleri Osmanlı âlimlerinden olup Tirelidir. Tire’de büyük bir veba (tâûn) salgını başgöstermiş, bütün ailesi vefât etmiş, Alâüddîn de yetim kalmıştı. İlk tahsilini memleketinde yaptıktan sonra Bursa’ya gidip medresede okudu ve orada yerleşti. 920 (m. 1514)’de Bursa’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Erkek veyâ kadın, bir Müslümân, âlimlerin söz birliği ile küfre sebep olacağını bildirdikleri bir sözün veya işin küfre sebep olduğunu bilerek, amden [tehdid edilmeden, istekle] ciddî olarak veyâ hezl, güldürmek için söyler, yaparsa, manasını düşünmese dahî îmânı gider. Evvelki ibâdetlerinin sevapları yok olur. Tövbe etmek için, yalnız Kelime-i şehâdet söylemeleri kâfi değildir. Küfre sebep olan o şeyden de tevbe etmeleri lâzımdır. Eğer küfre sebep olacağını bilmeyip söyler, yaparsa veyâ küfre sebep olacağı âlimler arasında ihtilâflı olan bir sözü amden söylerse, îmânının gideceği, nikâhının bozulacağı şüphelidir. İhtiyâtlı olarak, tecdîd-i îmân ve nikâh etmesi iyi olur. Bilmeyerek söylemeye (Küfr-i cehlî) denir. Bilmemesi özür değil, büyük günâhtır. Çünkü, her Müslümânın, bilmesi lâzım olan şeyleri öğrenmesi farzdır.
Küfre sebep olan sözü, hatâ ederek, yanılarak veyâ tevîlli olarak söyleyenin îmânı ve nikâhı bozulmaz. Yalnız tevbe ve istiğfâr, yani tecdîd-i îmân etmesi iyi olur. Bir kâfir, bir kelime-i tevhîd söylemekle mümin olduğu gibi, bir mümin de, bir söz söylemekle kâfir olur. Bir Müslümânın bir sözünde veyâ bir işinde yüz mana olsa, yani yüz şey anlaşılsa, bunlardan biri, o kimsenin îmânlı olduğunu gösterse, doksandokuzu, kâfir olduğunu gösterse, o kimsenin Müslümân olduğunu söylemek lâzımdır. Yani küfrü gösteren doksan dokuz manaya bakılmaz. İmânı gösteren bir manaya bakılır. Bu sözü yanlış anlamamalı. Bunun için iki noktaya dikkat etmeli:
Birincisi, söz veyâ iş sâhibinin Müslümân olması lâzımdır. Bir Yahudi Kur’ân-ı kerîmi övse, bir Rum, Allah birdir dese, bunların Müslümân olduğu söylenemez...
İkincisi, bir sözün veyâ bir işin yüz manası olsa denildi. Yoksa yüz sözden veya yüz işten biri îmânı gösterse, doksandokuzu küfrü bildirse, bu kimseye Müslümân denileceği bildirilmedi. Her Müslümân, sabâh ve akşam, şu îmân duâsını okumalıdır: "Allahümme inni euzü bike min en üşrike bike şey-en ve ene alemü ve estağfirü-ke li-ma la-alemü inneke ente allamül-guyub."
.
Allahü teâlâya tevekkül etmelidir
Seyyid Muhammed hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1161 (m. 1748)’de Fas’ta doğdu. 1203 (m. 1788)’de, Sahra denilen yerde vefât etti. Buyurdu ki:
İhlâs ile ibâdet etmek de güzel huylardandır. İhlâs, ibâdeti yalnız Allahü teâlâya yaklaşmak için yapmaya denir. Nefsânî ve dünyevî şeyler için ibâdet etmeyip, yalnız Allahü teâlânın rızâsı için yapmaktır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Bir kimse dünyâda, şeriki olmayan Allahü teâlâ için ihlâs üzere beş vakit namazı kılmak ve zekâtı vermek sûretiyle dünyâdan uzak olsa, o kimse Allahü teâlâ kendisinden râzı olduğu hâlde vefât eder” buyurdu.
İsrâiloğullarından âbid (çok ibâdet eden) bir kimse vardı. Allahü teâlâya nice yıllar ibâdet eylemişti. Bir gün Hak teâlâ, onun hâlini ve ihlâsını meleklere bildirmeyi diledi. Bir meleğe emredip; “Filan âbide var; bu yaptığın ibâdetlerden sana fayda yoktur. Niye bu kadar çalışırsın? de” buyurdu. Melek de, varıp âbide bunları söyledi. Âbid; “Biz ibâdet için yaratıldık. Öyle olunca, bize lâyık olan; bize faydası olsun veya olmasın ibâdetimizde olmaktır” diye cevap verdi. Melek; “İlâhî! Sana malûmdur ki; âbid bana bu cevâbı verdi” dedi. Allahü teâlâ hitâb buyurup; “Ben ona azap edeceğimi haber verdim. Rahmetimden ümitsiz eyledim. Hâlâ ibâdetten yüz çevirmedi. Ondan yüz çevirmek benim keremime lâyık mıdır? Ey meleklerim! Cümleniz şâhid olsun ki; ben bu kulumun her ne miktarda günâhı varsa, cümlesini affedip rahmet eyledim” buyurdu.
Allahü teâlâya tevekkül etmelidir. Tevekkül, rızık ve sâir işleri husûsunda Allahü teâlâya dayanmaktır. Sebeplere yapışmak, tevekküle zarar vermez. Onun için muhtaç olanlara çalışarak kesb (kazanmak) farz kılındı. Sanatına, malına, kuvvetine, beye, kadıya, kadıaskere ve başkalarına güvenmemelidir. Bunların hepsi âciz birer kuldur. Allahü teâlâ murâd etmeyince onlar, hiçbir şey yapamazlar.
Tevâzu sahibi olmalıdır. Tevâzu, kendisini herkesten aşağı görmektir. Bu, kullar için büyük fazilettir. Kişinin tevâzu göstermesi güzeldir. Ancak kendini çok çok aşağı kılmak, tabasbus, yaltaklanmak kötüdür. İlim talibinin dînini öğrendiği hocasına ve bu ilmi birlikte tahsil eden arkadaşlarına aşırı tevâzu’u kötü değildir. Allahü teâlâya hüsn-i zan etmek vâcibdir. Salah ve fesâd ihtimâli olan işlerinde müminlere hüsn-i zan etmek mendûbdur.
.
Cehennemden kurtuluş berâtı alanlar
Ahmed Esrem hazretleri hadîs hafızıdır. 260 (m. 873)’de vefât etti. Ahmed bin Hanbel hazretlerinin talebesidir. Kitabında abdestin fazileti hakkında buyuruyor ki;
“Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Müslüman abdest alınca, günahları; kulağından, gözünden, elinden ve ayağından çıkar. Oturunca mağfiret olunmuş olarak oturur.”
“Sizden birisi abdest almaya başlayıp, ağza ve burna su verdiğinde, su çıktığı zaman, su ile beraber hatâları da (günahları da) ağzından ve burnundan dökülür. Yüzünü, Allahü teâlânın emrettiği şekilde yıkadığı zaman, hatâları su ile beraber yüzünden dökülür. Kollarını, dirseklerle beraber Allahü teâlânın emrettiği şekilde yıkadığı zaman, su ile beraber günahları da elinden ve parmaklarının etrâfından dökülür. Sonra Allahü teâlâya hamdü senada bulunup, kalkar iki rek’at namaz kılarsa, günahlarının hepsi çıkar ve sanki anasından doğduğu gibi tertemiz olur.”
Namazın fazileti bahsinde buyuruyor ki; Allahü teâlâya îmândan sonra, dîn-i İslâmda en mühim emir, birinci vazîfe; namaz kılmaktır. Resûlullah efendimiz; “Birinin evi önünde nehir olsa, her gün beş kerre bu nehirde yıkansa, üzerinde kir kalır mı?” diye sordu. “Hayır, yâ Resûlallah” dediler, “İşte beş vakit namazı kılanların da böyle küçük günahları affolur” buyurdu. Diğer hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:
“Namaz dinin direğidir. Kim namazı kılarsa, dînini ikâme etmiş olur. Kim namazı kılmazsa, dînini yıkmış olur.”
“Mümin olan kul, namazını eda ederken, o namazın rükû’ ve secdelerini ve diğer rüknlerini iyi ve tamam eylese, o namaz nurlu olur. Melekler o namazı göğe çıkarırlar. O namaz da sahibine 'Sen beni muhafaza ettiğin gibi, Allahü teâlâ da seni muhafaza etsin' diye hayır dua eder. Namazı güzel ve tamam kılmazsa, o namaz karanlık olur. Melekler beğenmeyip, o namazı göğe iletmezler. Namaz da, kendini kılana 'Beni zayi ettiğin gibi Allahü teâlâda seni zayi eylesin' diye beddua eder.”
“Bir kimse kırk gün cemâatle namaz kılar ve bir rek’at bile kaçırmazsa, onun için iki berât yazılır. Birincisi, nifaktan kurtuluş (berâtı), ikincisi de, Cehennemden kurtuluş berâtıdır.”
“Her kim beş vakit namazı cemâatle kılmaya devam ederse, Allahü teâlâ ona beş haslet verir. Ondan geçim darlığını kaldırır. Kabir azâbını ondan kaldırır. Amel defteri sağından verilir. Sırattan şimşek gibi geçer ve Cennete hesapsız girer.”
.
Yetimin gözyaşından sakınınız
Ali bin Muhammed hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Şam’da doğdu. 444 (m. 1052)’de orada vefât etti. Yazdığı "Fazîletü ehl-üş-Şâm" kitabından bazı bölümler:
Beyyine sûresi nâzil olduğu zaman, Cebrâil (aleyhisselam) Resulullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allahü teâlâ sana bu sûreyi, Ubey bin Ka’b’a okutmanı emrediyor” dedi. Resûlullah Efendimiz Ubey bin Ka’b’ı (radıyallahü anh) çağırdı. “Allahü teâlâ bu sûreyi sana okutmamı emretti” buyurdu. “Bizzat benim ismimi zikretti mi?” diye sorunca, Resûlullah Efendimiz “Evet” buyurdular. Bunun üzerine Ubey bin Ka’b ağladı. Abdurrahmân, Ubey’e dedi ki: “Sen bundan dolayı sevindin değil mi?” Ubey “Niçin sevinmeyeyim ki, Allahü teâlâ meâlen “De ki: Allahü teâlânın ihsâniyle ve rahmetiyle, ancak bununla ferahlansınlar. Bu onların toplamakta olduklarından (dünyâ menfaatından) daha hayırlıdır.” (Yûnus-58) cevâbını verdi.
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “Ümmetimde, ümmetime en merhametlisi olan Ebû Bekir’dir. Allahü teâlânın dîninde en kuvvetlisi Ömer (radıyallahü anh), hayâsı en çok olan Osman, helâli ve haramı en iyi bilen Muâz bin Cebel, Ferâiz ilmini (mirası hak sahiplerine dağıtma) en iyi bilen Zeyd bin Sabit, Kur’ân-ı kerîmi en iyi okuyan Ubey bin Ka’b’dır. Her ümmetin bir emîni vardır. Bu ümmetin emîni, Ebû Ubeyde bin Cerrahtır (radıyallahü anhüm).” Bir rivâyette “Bu ümmetin, hüküm verme işini en iyi bileni Ali (radıyallahü anh)dir” buyurdu.
Ebüdderdâ’ya (radıyallahü anh) birisi, “Bana nasîhatte bulun” dedi. O şöyle buyurdu:
“Genişlik zamanında Allahü teâlâyı anarsan, darlık zamanında da Allahü teâlâ seni anar. Dünyâ işlerinden bir şeyi isrâf ettiğin zaman, işin sonunun nereye varacağının da hesabını yap. Eğer insanlarla muharebe yaparsan, onlar da sana harp ilân ederler. Eğer onları kendi hâllerine bırakırsan, onlar da seni bırakırlar. Eğer insanlardan kaçarsan, onlar sana yetişirler.”
Ona bir gün birisi “Ey Ebüdderdâ! Bana ne tavsiye edersin?” deyince, Ebüdderdâ hazretleri “Siz bağışlayın ki, Allahü teâlâ sizi azîz kılsın. Yetimin gözyaşından, mazlûmun duâsından sakınınız. Çünkü bunlar insanlar uyurlarken gece yürürler. Mümin, parça parça olup dağılmış bir topluluğa yaptığı vaaz ve nasîhatten ibâret bir sadakanın benzerini tasadduk etmemiştir. Allahü teâlâ o sadaka ile onlara fayda vermiştir
.
Şeytanın pek çok hîlesi vardır
Ebû Bekr Mervezî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Türkistan’da Merv’de doğdu. 211 (m. 826)’da İran’da Nişâbûr’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Şeytanın hîleleri çoktur. Bunlardan biri de, "ibâdet yapmaya ne lüzûm var? İnsanların saîd ve şakî olacakları ezelde takdîr edilmiştir. Saîd olan, ibâdeti terk edince, affedilir, Cennete gider. Ezelde şakî olan, ne kadar ibâdet yaparsa yapsın, faydası olmaz, muhakkak Cehenneme gider. O hâlde, kendini boşuna yorma! Rahatına bak" der. Buna cevap olarak, "ben kulum, kulun vazîfesi, sahibinin emrini yapmaktır" demelidir. Buna karşılık, (Emri yapmayınca, azâp korkusu olursa, emri yapmak lâzım olur. Ezelde saîd olan için bu korku yoktur) derse, buna cevap olarak da, "Rabbim her şeyi bilir ve dilediğini yapar. Dilediğine hayır, dilediğine şer verir. Kimsede, Ona suâl sormak hakkı yoktur" demelidir. İblîs, İsâ aleyhisselâma görünerek, "Ezelde Allahü teâlânın takdîr ettikleri hâsıl olur, diyorsun, öyle mi?" dedi. "Evet, öyledir" buyurdu. "Öyle ise, kendini şu dağın tepesinden aşağı at. Eğer ezelde selâmetin takdîr edilmiş ise, sana bir şey olmaz" dedi. Cevabında, "ey mel'ûn! Allahü teâlâ kullarını imtihan eder. Kulun, sahibini imtihan etmeye hakkı yoktur" buyurdu...
Şeytanın bu hîlesine karşı, (İbâdet yapmak faydalıdır. Çünkü ezelde saîd isem, sevapların artması, derecelerin yükselmesi için ibâdetleri yapmak lâzımdır. Şakî isem, ibâdet yapmamak azâbından kurtulmak için, ibâdet yapacağım) demelidir. İbâdet yapmanın bana hiçbir zararı da olmaz. Çünkü Allahü teâlâ hakîmdir. İbâdet yapanlara azap etmesi, Onun hikmetine yakışmaz. İbâdeti terk etmenin, ezelde saîd olana zararı olmasa bile, faydası yoktur. Böyle olunca, terk etmek nasıl tercîh edilir? Aklı olan kimse, faydalı olanı yapar. Faydasız olanı terk eder. Ezelde şakî isem, Rabbime itaat etmiş olarak Cehenneme girmeyi, âsî olarak girmeye tercîh ederim. Bundan başka, Allahü teâlâ, ibâdet edenleri Cennete sokacağını, ibâdet etmeyenlere Cehennemde azap yapacağını vadetmiştir. Allahü teâlâ vaadinde sâdıktır. Vaadinden dönmeyeceği, söz birliği ile bildirilmiştir. Allahü teâlâ her şeyi sebep ile yaratmaktadır. Âdet-i ilâhiyyesi böyledir.
.
Şeytanın pek çok hîlesi vardır
Ebû Bekr Mervezî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Türkistan’da Merv’de doğdu. 211 (m. 826)’da İran’da Nişâbûr’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Şeytanın hîleleri çoktur. Bunlardan biri de, "ibâdet yapmaya ne lüzûm var? İnsanların saîd ve şakî olacakları ezelde takdîr edilmiştir. Saîd olan, ibâdeti terk edince, affedilir, Cennete gider. Ezelde şakî olan, ne kadar ibâdet yaparsa yapsın, faydası olmaz, muhakkak Cehenneme gider. O hâlde, kendini boşuna yorma! Rahatına bak" der. Buna cevap olarak, "ben kulum, kulun vazîfesi, sahibinin emrini yapmaktır" demelidir. Buna karşılık, (Emri yapmayınca, azâp korkusu olursa, emri yapmak lâzım olur. Ezelde saîd olan için bu korku yoktur) derse, buna cevap olarak da, "Rabbim her şeyi bilir ve dilediğini yapar. Dilediğine hayır, dilediğine şer verir. Kimsede, Ona suâl sormak hakkı yoktur" demelidir. İblîs, İsâ aleyhisselâma görünerek, "Ezelde Allahü teâlânın takdîr ettikleri hâsıl olur, diyorsun, öyle mi?" dedi. "Evet, öyledir" buyurdu. "Öyle ise, kendini şu dağın tepesinden aşağı at. Eğer ezelde selâmetin takdîr edilmiş ise, sana bir şey olmaz" dedi. Cevabında, "ey mel'ûn! Allahü teâlâ kullarını imtihan eder. Kulun, sahibini imtihan etmeye hakkı yoktur" buyurdu...
Şeytanın bu hîlesine karşı, (İbâdet yapmak faydalıdır. Çünkü ezelde saîd isem, sevapların artması, derecelerin yükselmesi için ibâdetleri yapmak lâzımdır. Şakî isem, ibâdet yapmamak azâbından kurtulmak için, ibâdet yapacağım) demelidir. İbâdet yapmanın bana hiçbir zararı da olmaz. Çünkü Allahü teâlâ hakîmdir. İbâdet yapanlara azap etmesi, Onun hikmetine yakışmaz. İbâdeti terk etmenin, ezelde saîd olana zararı olmasa bile, faydası yoktur. Böyle olunca, terk etmek nasıl tercîh edilir? Aklı olan kimse, faydalı olanı yapar. Faydasız olanı terk eder. Ezelde şakî isem, Rabbime itaat etmiş olarak Cehenneme girmeyi, âsî olarak girmeye tercîh ederim. Bundan başka, Allahü teâlâ, ibâdet edenleri Cennete sokacağını, ibâdet etmeyenlere Cehennemde azap yapacağını vadetmiştir. Allahü teâlâ vaadinde sâdıktır. Vaadinden dönmeyeceği, söz birliği ile bildirilmiştir. Allahü teâlâ her şeyi sebep ile yaratmaktadır. Âdet-i ilâhiyyesi böyledir.
.
Allah korkusu her işin başıdır
Ahmed bin Abdullah hazretleri Fıkıh ve hadîs âlimidir. Yüz bin hadis-i şerifi ravileriyle birlikte ezbere bilen hafızlardandı. 610 (m. 1213)’de Hicaz’da doğdu. 674 (m. 1275)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden, Eshâb-ı kiramın üstünlüğünü anlatan bazıları:
Hammâd bin Seleme’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiğine göre, bir kimse Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) dedi ki: “Yâ Resûlallah! Siz bizim en hayırlımızsınız ve en hayırlımızın oğlusunuz. Siz bizim efendimizsiniz ve efendimizin oğlusunuz.” Bunun üzerine Peygamber Efendimiz Eshâb-ı kirama dönerek, “Siz de böyle söyleyin, sakın ki, şeytan sizi de aldatmasın. Ben Muhammed bin Abdullahım.”
Mus’ab bin Umeyr’in (radıyallahü anh) kardeşi Ebû Azîz bin Umeyr anlatır:
Bedir Savaşında müşriklerin yanındaydım. Savaş neticesinde Resûlullah Efendimizin Eshâbı tarafından esîr edildim. Ben, Medîneli Ensârdan bir grubun muhafazasındaydım. Onlar, sabah ve akşam yemeklerinde Resûlullahın emrine uyarak, kendileri yalnız hurmayla yetinirler, bana ise kendi ihtiyâçları olan ekmeği verirlerdi. Çünkü Resûlullah Efendimiz: “Esirlere iyi muâmele edin” buyurmuştu.
Ebü Hüreyre radıyallahu anhdan rivayet edildi. Resulullah Efendimiz şöyle buyurdu: "Kendisini ilgilendirmeyen şeyi terk etmesi, kişinin iyi Müslüman oluşundandır."
Hazret-i Aişe’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte “Bir kimse, din kardeşinin kabrini ziyârete gider ve mezârı başında oturursa onu tanır ve selâmına cevap verir” buyuruldu.
Ebû Zerr (radıyallahü anh) bir gün Resûlullah Efendimize “Bana tavsiyede bulun yâ Rasûlallah” diye ricâda bulununca Resûlullah efendimiz Ebû Zerr’e şu nasîhatlerde bulundu: "Sana Allah’tan korkmanı tavsiye ederim. Çünkü Allah korkusu her işin başıdır. Kur’ânı oku, Allah’ın zikrine sarıl. Çünkü zikrullah senin için yeryüzünde ışık, gökte de saklanan bir azıktır."
Rebî bin Haysem’den (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resulullah Efendimiz buyurdular ki: “Oruçlunun uykusu ibadettir.”
Resûlullah Efendimiz Hazreti Ali’ye (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Dünyâdan nail olduğun (eline geçen) şeylere sevinme, kaçırdığın şeyler için üzülme. Amel etmediği hâlde âhirette saadete ve mükâfata kavuşmak isteyenlerden, uzun emel sebebiyle tövbeyi geciktirenlerden olma.”
.
Allah korkusu her işin başıdır
Ahmed bin Abdullah hazretleri Fıkıh ve hadîs âlimidir. Yüz bin hadis-i şerifi ravileriyle birlikte ezbere bilen hafızlardandı. 610 (m. 1213)’de Hicaz’da doğdu. 674 (m. 1275)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden, Eshâb-ı kiramın üstünlüğünü anlatan bazıları:
Hammâd bin Seleme’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiğine göre, bir kimse Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) dedi ki: “Yâ Resûlallah! Siz bizim en hayırlımızsınız ve en hayırlımızın oğlusunuz. Siz bizim efendimizsiniz ve efendimizin oğlusunuz.” Bunun üzerine Peygamber Efendimiz Eshâb-ı kirama dönerek, “Siz de böyle söyleyin, sakın ki, şeytan sizi de aldatmasın. Ben Muhammed bin Abdullahım.”
Mus’ab bin Umeyr’in (radıyallahü anh) kardeşi Ebû Azîz bin Umeyr anlatır:
Bedir Savaşında müşriklerin yanındaydım. Savaş neticesinde Resûlullah Efendimizin Eshâbı tarafından esîr edildim. Ben, Medîneli Ensârdan bir grubun muhafazasındaydım. Onlar, sabah ve akşam yemeklerinde Resûlullahın emrine uyarak, kendileri yalnız hurmayla yetinirler, bana ise kendi ihtiyâçları olan ekmeği verirlerdi. Çünkü Resûlullah Efendimiz: “Esirlere iyi muâmele edin” buyurmuştu.
Ebü Hüreyre radıyallahu anhdan rivayet edildi. Resulullah Efendimiz şöyle buyurdu: "Kendisini ilgilendirmeyen şeyi terk etmesi, kişinin iyi Müslüman oluşundandır."
Hazret-i Aişe’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte “Bir kimse, din kardeşinin kabrini ziyârete gider ve mezârı başında oturursa onu tanır ve selâmına cevap verir” buyuruldu.
Ebû Zerr (radıyallahü anh) bir gün Resûlullah Efendimize “Bana tavsiyede bulun yâ Rasûlallah” diye ricâda bulununca Resûlullah efendimiz Ebû Zerr’e şu nasîhatlerde bulundu: "Sana Allah’tan korkmanı tavsiye ederim. Çünkü Allah korkusu her işin başıdır. Kur’ânı oku, Allah’ın zikrine sarıl. Çünkü zikrullah senin için yeryüzünde ışık, gökte de saklanan bir azıktır."
Rebî bin Haysem’den (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resulullah Efendimiz buyurdular ki: “Oruçlunun uykusu ibadettir.”
Resûlullah Efendimiz Hazreti Ali’ye (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Dünyâdan nail olduğun (eline geçen) şeylere sevinme, kaçırdığın şeyler için üzülme. Amel etmediği hâlde âhirette saadete ve mükâfata kavuşmak isteyenlerden, uzun emel sebebiyle tövbeyi geciktirenlerden olma.”
.
O şahsı Cennet ile müjdele
Abser bin Kâsım hazretleri meşhûr hadîs âlimlerindendir. Kütüb-i sitte râvilerinden olup, 178 (m. 794)’de Kûfe’de vefât etti. Hadîs ilminde hafız derecesinde olup, yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bilirdi. Bunlardan bir hadis-i şerif şöyledir:
Enes bin Mâlik “radıyallahü teâlâ anh” şöyle rivâyet etmiştir:
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir gün Medîne-i münevvereden çıktı. Ben de çıktım. Ensârdan birinin bostânına girdi. Ben de girdim. Buyurdu ki: (Yâ Enes! Kapıyı kapat.) Ben de kapatıp, huzûr-ı şerîflerine geldim. O sâatte bir şahıs gelip, kapıyı çaldı. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: (Yâ Enes! Kapıyı aç! O şahsı Cennet ile müjdele. Ona benden haber ver ve söyle ki; benden sonra ümmetim üzerine halîfe olacaktır!) Ben de vardım, kapıyı açtım. Hâlbuki kapıyı çalanın kim olduğunu bilmiyordum. Baktım ki, Ebû Bekr-i Sıddîk “radıyallahü anh” hazretleridir. Ben de hazret-i Server-i âlemin buyurdukları haberi verdim.
Bir kişi dahâ gelip, kapıya vurdu. Resûlullah Efendimiz yine buyurdu ki: (Yâ Enes! Kapıyı aç, o kişiye Cennet ile haber ver ki, Ebû Bekir'den sonra, ümmetim üzerine halîfe olsa gerektir.) Ben de vardım, kapıyı açtım. Hâlbuki kim olduğunu bilmezdim. Baktım ki, Ömer-ül Fârûk’tur “radıyallahü anh”. Resûlullah efendimizin buyurdukları müjdeleri haber verdim.
Sonra bir şahıs dahâ gelip, kapıyı çaldı. Resûlullah Efendimiz yine buyurdu ki: (Yâ Enes! kapıyı aç! O şahsa Cennet ile müjde ver. Ebû Bekir ve Ömer’den sonra, ümmetim üzerine halîfe olacağını haber ver. Ve haber ver ki, hilâfeti zamânında, mazlûm ve günâhsız olarak öldürülse gerektir ve o kanını akıttıkları zamân sabretsin.) Kapıyı açtım, baktım ki, Osmân-ı Zinnûreyn’dir “radıyallahü anh”. Habîb-i ekrem efendimizin buyurdukları haberleri söyledim. O dedi ki: (Yâ Rabbî! Yardım, herkese senden gelir. Bize sabır ihsân eyle.)
Ondan sonra bir şahıs daha kapıya vurdu. Resûlullah Efendimiz yine buyurdu ki: (Yâ Enes! Kapıyı aç! O şahsa Cenneti müjdele. Ve haber ver ki, Ebû Bekir, Ömer ve Osmân’dan sonra, ümmetim üzerine halîfe olsa gerektir. Hilâfet onun ile tamâm olur. Hilâfetinin sonunda, namâz kılarken katlolunur.) Ben de vardım. Hâlbuki kim olduğunu bilmezdim. Kapıyı açtım. Ali Murtezâ “radıyallahü teâlâ anh” hazretleridir. Resûlullah Efendimizin buyurdukları müjdeleri haber verdim.
.
Kullarımdan gereği gibi şükreden azdır
Mehmed Emîn Efendi Seksenbirinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Gözlük kullandığından dolayı “Camgöz” diye bilinirdi. 1117 (m. 1705)’de Edirne’de doğdu. 1191 (m. 1777)’de Bursa’da vefât etti. Emîr Sultan Kabristanı'nda medfûndur. Bir dersinde şöyle anlattı:
Şükür, insanın, kendisine nimet vereni düşünmesi ve o nimeti göstermesidir. Şükür üç kısımdır. Kalp ile olan şükür, nimetin Allahü teâlâdan olduğunu düşünmek, dil ile olan şükür, nimeti vereni medhetmektir. Azâlarla olan şükür, bunların Allahü teâlânın nimeti olduğunu bilip, ne için yaratılmışlarsa o işte kullanmaktır, insanın kendisinden üstün olanlara şükrü (teşekkürü), hizmet, övme ve duâ ile olur. Kendisi ile aynı derecede olanlara şükrü (teşekkürü), mükâfatla olur. Kendisinden aşağı derecede olanlara şükrü (teşekkürü), karşılık vermek sûretiyle olur. Kulun, Allahü teâlâya şükrü; kendisinde bulunan nimetin Allahü teâlâdan geldiğini bilmek, âzâlarını O’nun râzı olmadığı şeyleri yapmaktan menetmekle olur.
Birinci derecede şükür, Allahü teâlâyadır. Sonra, Allahü teâlânın nimeti kulun eline geçmesine vesile kıldığı kimseyedir. Bunun için Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“İnsanlara teşekkür etmeyen, Allahü teâlâya şükretmemiş olur.” Diğer bir hadîs-i şerîfte;
“Sana ihsânda bulunan kimseye teşekkür et. Sana teşekkür eden kimseye ihsânda bulun” buyuruldu.
Allahü teâlâya şükrün gayesi, O’na karşı şükür vazîfesini yerine getirmekten âciz olduğunu itirâf etmektir. Allahü teâlâ, İbrâhim sûresinin beşinci âyet-i kerîmesinde meâlen;
“Andolsun, biz Mûsâ’yı (Kavmini karanlıklardan nûra çıkar ve onlara Allahın nimet ve belâlarını ve kendilerinden önce gelen ümmetlerin başına indirdiği felâket ve nimet günlerini hatırlat) diye mucizelerimizle gönderdik. Şüphe yok ki, bu hatırlatışta, belâlara çok sabreden ve nimetlere çok şükreden herkes için, çok ibretler vardır” buyuruyor.
Bazıları belâ ve musibet gibi görünse bile, Allahü teâlânın bir nimetidir. Bu sebeple sâlihlerden birisi “Ey vermemesi vermek, belâ ve musibeti nimet olan Allahım!” demiştir. Allahü teâlâya karşı şükür bu derece zor olduğu için, cenâb-ı Hak, Sebe sûresinin onüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Kullarımdan (gereği üzere bana bol bol) şükreden azdır” buyuruyor.
.
İskât yapılması için vasiyet etmek
Ahmed Sa’îd Murâdî hazretleri Hanefî mezhebi âlimlerindendir. Seyyid olup, 1150 (m. 1737)’de Şam’da doğdu. 1180 (m. 1766)’da orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Fâite namâzları olan [yani özür ile kaçırıp, kazâya kalmış namazları bulunan] bir kimse, bunları îmâ ile de kılmaya gücü yeter iken kılmamış ise, öleceği zaman, keffâretinin iskât edilmesi için vasiyet etmesi vâcibdir. Kazâya gücü yetmemiş ise, vasiyet etmesi lâzım olmaz. Ramazân-ı şerîfte oruç yiyen misâfir ve hasta da kazâ edecek zaman bulamadan ölürse, vasiyet etmeleri lâzım gelmez. Allahü teâlâ, bunların özürlerini kabul eder.
Hastanın keffâretlerinin iskâtı, öldükten sonra velîsi tarafından yapılır. Ölmeden önce yapılmaz. Diri insanın, kendi için iskât yaptırması câiz değildir. Keffâret iskâtı için vasiyet eden meyyitin velîsi, yani mîrâsını yerlerine sarf için vasiyet ettiği veya vârisi olan kimse, mîrâsın üçte birinden, her bir vakit namaz için ve vitir namâzı için ve kazâ edilmesi lâzım olan bir günlük oruç için, bir fıtra miktârı yani yarım sâ’ buğdayı fakîrlere [veyâ fakîrlerin vekîllerine] fidye verir. Keffâret iskâtı için vasiyet etmedi ise, velînin keffâret iskâtı yapması Hanefîde lâzım olmaz. Şâfiî mezhebinde, vasiyet etmedi ise de, velînin iskât yapması lâzımdır. Kazâya kalan oruçların fidyesini, yani mal ile ödenmesini vasiyet etti ise, bunu yerine getirmek vâcibdir. Vasiyet etmedi ise, namâz fidyesini vermek vâcib değil, câiz olur.
Vasiyet eden meyyitin malının üçte biri iskât yapmaya kifâyet ediyorsa, velînin bu mal ile fidye vermesi lâzımdır. Kifâyet etmiyorsa, üçte birinden fazlasını vârisin teberru etmesi câiz olduğu fıkıh kitaplarında yazılıdır. Bunun gibi, farz olan haccının yapılması için vasiyet etse, vârisi veyâ başka biri, hac parasını hediyye verse, câiz olmaz. Ölmeden vasiyet etmeyip, vârisi kendi parası ile iskât yapsa veya hacca gitse, meyyitin borcu ödenmiş olur. Vâristen başkasının parası ile bunlar câiz olmaz diyenler varsa da, çoğu âlimler olur, dediler. Keffâret iskâtı, buğday yerine un veya bir sâ’ arpa, hurma, üzüm ile de hesap edilerek, bunlar da verilebilir. Hepsi yerine kıymetleri olan altın veya gümüş de verilebilir. Secde-i tilâvet için fidye vermek lâzım değildir.
.
Bir iyiliğe on misli sevap veririm
Ebu Sahra bin Seleme hazretleri Tebe-i tabiînin büyüklerindendir. Basra’nın müftîsi idi. Yüz binden ziyâde hadîs-i şerîf ezberlemiş hadis hafızıdır. Hammâd bin Seleme buyurdu ki:
"Hazreti Sıla bin Eyşem’e, etekleri yerde sürünen kibirli bir kimse geldi. Sıla bin Eyşem’in talebeleri o adama sertlik göstererek eteklerini kısalttırmayı istediler. Hazreti Sıla, talebelerine (siz durun ben onu ikaz edeyim, buyurdu. O adamı yanına çağırdı ve (Evlâdım, benim sizden bir isteğim var) deyince, adam, (Buyurun efendim, isteğiniz nedir?) dedi. Hazreti Sıla, (Eteğini biraz kısaltmanı istiyorum) dedi, adam da (Başüstüne) diyerek teklifi kabul etti. Sonra Hazreti Sıla talebelerine dönerek (Şayet bu adama sert davransaydık kabul etmeyecekti. Üstelik bize de cephe alacaktı. Yumuşak davrandığımız için kabul etti, buyurdu."
“Köle satın alacak biri, sahibine bir ayıbının olup olmadığını sorar. O da 'Biraz nemmamlığı (söz taşıyıcılığı) var' der. O kimse bunu önemsemez, köleyi satın alır. Köle yeni efendisinin yanında bir müddet kalır. Köle, bir gün evin hanımına 'Kocanın seni daha çok sevmesini ister misin?' der. Kadın da 'Elbette' deyince, köle 'öyle ise, kocan uyurken sakalının alt kısmından ustura ile bir kıl kes, o kıl ile büyü yapayım da seni sevsin' der. Sonra, efendisine giderek, 'Hanımın senden hiç hoşlanmıyor, hattâ öldürmek istiyor, öğrenmek istersen bu gece uyur gibi yap da gör' der. Evin sahibi o gece yatağına yatıp uyur gibi yapar. Hanımı da elinde ustura ile gelirken görünce hemen kalkıp hanımını öldürür. Hanımının tarafları da onu öldürürler. Böylece iki kabile birbirine girerek helak olurlar. İşte fesatlığın ve koğuculuğun kötü neticeleri...”
“Âdem (aleyhisselam) Allahü teâlâya hâlini şöyle arz etti: Yâ Rabbi! Bana ve evlâdıma, İblîs’i musallat ettin. Onun bize sataşmasına ancak seninle engel olabiliyorum.” Allahü teâlâ buyurdu ki:
“Senin neslinden gelecek olan her çocuğa, koruyucu bir melek vereceğim, O melek onu İblîs’ten ve kötü arkadaşdan koruyacak.” Âdem (aleyhisselam) “Yâ Rabbi, bu ihsânını arttır” diye talep etti. Allahü teâlâ 'Bir iyiliğe on misli sevap veririm. Kötülüğü ise bire bir yazarım. Hattâ yok ederim' buyurdu." Âdem (aleyhisselam) 'Yâ Rabbi, bu ihsânını daha da arttır' dedi. Allahü teâlâ 'Rûh bedende bulundukça tövbeleri kabul ederim' buyurdu.”
.
Hakîkî Allah sevgisini tadanlar.
Hammâd bin Müslim Debbas, Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin hocalarındandır. 525 (m. 1131)’de Bağdad’da vefât etti.
Ebû Necîb Sühreverdî buyurdu ki: “Hammâd bin Müslim, benim karşılaştığım Bağdad evliyâsının en büyüklerinden idi. Onun büyüklüğünü, talebesi Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerine bakarak anlamak mümkündür. Abdülkâdir-i Geylânî, hocasının büyüklüğünü anlatan en büyük delîldir.”
Yine Ebû Necîb Sühreverdî anlattı: “Halîfe Müsterşid’in hizmetçilerinden birisi, Hammâd bin Müslim’i ziyâret etti. Hammâd bin Müslim o kimseye, 'Sen, yüksek derecelere kavuşacak kabiliyette bir kimsesin. Dünyâya gönül bağlama, âhirete yönel ki, sonunda pişman olmayasın' buyurdu. Hizmetçi bu sözü kabul etmedi. Çünkü kendisinin, halife Müsterşid’in yanında büyük bir yeri vardı. Başka bir gün, o hizmetçi Hammâd bin Müslim hazretlerini ziyâret etti. Hizmetçiye, aynı sözleri yine buyurdu. Hizmetçi, bu doğru sözü dinlemekten kaçınınca, 'Allahü teâlâ, seni, Rabbimizin indinde daha yüksek derecelere çıkarmak için, dilediğim şekilde hareketi bana bildirdi. Şayet kabûl etmezsen, seni baras hastalığına uğratmakla emrolundum' buyurdu." Ebû Necîb der ki: “Vallahi, Hammâd Debbas’ın sözü daha tamam olmamıştı ki, hizmetçinin vücûdunu baras hastalığı kapladı. Hizmetçi kalktı, halîfenin huzûruna gitti. Halîfe doktorları çağırdı. Onu tedâvi için toplandılar. Fakat bir türlü tedâvi edemediler. Halîfe, hizmetçinin saraydan çıkarılmasını emretti. Hizmetçi saraydan çıkarılınca, doğru Hammâd bin Müslim’e geldi. Ne emrederse yapacağını ve sâdık bir talebe olacağına söz verdi. Bunun üzerine hizmetçinin gömleğini çıkarttırıp, 'Ey baras! Bu vücuttan çıkıp, dilediğin yere git!' buyurunca, hizmetçinin vücûdu bir ânda eski hâline geldi, sıhhate kavuştu. Hizmetçi, ölünceye kadar Hammâd bin Müslim’in talebesi olmakla şereflendi. Dünyâyı bırakıp, âhıretini kazandı."
Hammâd bin Müslim’in tasavvufa âit pek kıymetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Allahü teâlâya kavuşmanın en yakın yolu, onun sevgisidir. Sevginin saf hâli, nefsi mutmain etmekle mümkündür. Nefs mutmainne olmadıkça, hakîkî Allah sevgisi tadılamaz.”
“Fenâ makamına kavuşmak (Allahü teâlâda fânî olmak) isteyen, O’ndan gelen her şeye, dert ve belâlara râzı olmalıdır.”
.
Allahü teâlâya "dost" olanlar
Ebü’s-Senâ Harrânî hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 511 (m. 1117)’de Urfa-Harran’da doğdu. 598 (m. 1202)’de orada vefât etti. Bir dersinde namazın ehemmiyeti hakkında buyurdu ki:
Namazı önemsemeyip, hafif tutanlar, daha dünyada iken türlü cezaya uğrarlar. Allahü teâlâ bunların hiçbir ameline sevap vermez. Yani günde defalarca sadaka verse, birçok yetim sevindirse, yedirse, giydirse, günlerce Kur’ân-ı kerimi hatmetse, birçok defalar hacca gitse, başka buna benzer ibadetler ve hayratlar yapsa, Cenab-ı Hak ona zerre kadar sevap yazmaz. Bütün amelleri boşa gitmiştir. Hak teâlânın emrinin hilafına bir şekilde zaman geçirmek zulmünde bulundukları için, namazı terk edenlerin, dünyevî ve uhrevî bütün işlerinde, hayır, bereket ve menfaat kaldırılır. Duaları kabul olmaz. Ellerini açıp dua edene, Allahü teâlâ, (Lebbeyk), yani (Söyle kulum) buyurur. Namazı terk eden, Allahü teâlânınbu lütfundan mahrum kalır. Duası kabul edilmez. Yani duası kabul olunacak makama götürülmez. Yani herhangi bir mâni zuhur eder de geride bırakılır. Dünya işlerinde herhangi bir istek sahibinin verdiği dilekçesi bir yerde takılıp, ait olduğu makama ulaşamadığı gibi, namaz kılmayanın duası da kabul olunduğu makama ulaşmaz. Bütün mahlûkat ona buğz ve düşmanlık eder, onlar tarafından reddedilir. Salih müminler, Allahü teâlâya dost olanlar, namaz kılanlardır. Ancak bunlar hayır ve berekete, rahmete vesile olurlar. Namazda, Âdem aleyhisselamın yaratılışının başlangıcından bitimine kadar bütün müminlerin ve dolayısıyla bütün mahlûkatın da hakları vardır. Namaz terk edilince, Hakk’ın rahmeti perdelenir ve örtülü kalır. Binaenaleyh, rahmetin kesilmesine sebep olduğundan dolayı, bütün mahlûkat, namazı terk edene düşmanlık ve buğz eder. Salihlerin dualarında hissesi olmaz. Yani Müslümanların dualarının bereketinden mahrum kalırlar. O dualardan ona pay düşmez. Vefat etse, kabri önünden geçen bir Müslümanın okuduğu Fatihalardan gereği kadar faydalanamaz. Allahü teâlâ onları, kendisine has ilahi hizmet olan namaza almadığından, Hakk’ın hizmetinden kovulmuş ve bu hizmetle alakalı olan faydalardan mahrumdurlar.
.
Hem dünya hem âhiret için iyilik istemelidir
Hamîd-i Tavîl hazretleri Tabiînin meşhûr hadîs âlimlerindendir. 68 (m. 761)’de doğdu. Basra’da yaşadı ve 143 (m. 761)’de namazda kıyamda iken düştü ve vefât etti.
Hamîd-üt-Tavîl, Süleymân bin Ali’den nasîhat isteyince “Tenhalarda, kimsenin görmediği yerlerde günah işlerken, Allahü teâlânın seni gördüğüne inanıyorsan, başkalarının gördüğü yerde günah işlemediğin hâlde, Allahü teâlânın görmesine ehemmiyet vermediğin için, Allahü teâlâya karşı son derece cüretkâr olursun. Eğer, Allahü teâlânın görmediğini zannedersen, inanmazsan küfre girersin” buyurdu.
Hamîd-üt-Tavîl’in “Sahifetü Hamîd-üt-Tavîl” isimli bir hadîs mecmûası vardır. Bu eserinde naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ben Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek elinden daha yumuşak, ne bir yün sofa, ne de ipekli bir kumaşa el değmedim. Yani, Resûlullah Efendimizin eli ipekten de yumuşak idi. Yine Resûlullah Efendimizin mübârek güzel kokusundan daha güzel kokan, ne bir misk, ne de bir anber koklamadım.” Yine Enes (radıyallahü anh) buyurdu ki: "Resûlullah Efendimizi gördüm, ikindi vakti girmişti. Herkes abdest için su aramaya başladılar. Fakat bulamadılar. Peygamber Efendimize bir kapta su getirdiler. Bu kabın üzerine mübârek elini koyup herkesin ondan abdest almasını emretti. Enes (adıyallahü anh) devamla “Mübârek parmakları arasından suyun fışkırmakta olduğunu gördüm. Bir kişi kalmayıncaya kadar herkes abdest aldı. (Orada üç yüz kişi kadar sahâbî var idi.)
Yine Enes bin Mâlik’ten rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz Müslümanların arasında dolaşırken çok zayıf, kuş yavrusu gibi olmuş bir zâta rastladı. Ona “Allahü teâlâya bir şeyle duâ ediyor veya O’ndan bir şey istiyor muydun?” diye sordu. O zât: “Evet yâ Resûlallah, Allahım bana âhirette ne ile ceza vereceksen, onu bana dünyâda peşin ver, diye duâ ediyordum.” Bunun üzerine Resûlullah Efendimiz “Sübhanallah! Sen buna takat getiremezsin, buna gücün yetmez. Allahım bize dünyâda iyilik, âhirette de iyilik ver. Ve bizi Cehennem azâbından koru diye duâ etseydin ya!” buyurdu. Hemen sonra da Allahü teâlâya onun için duâ etti ve Allahü teâlâ da (O’nun duâsı bereketiyle) şifâsını verdi.
.
Fıkıh âlimlerinden ayrılan dalalettedir
Ahmed el-Esedî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 611 (m. 1214)’de doğdu. 662 (m. 1264)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Dinimizde dört delil vardır: Kitab [Kur’ân-ı kerim], Sünnet [Resulullah Efendimizin bildirdiği sahih hadisi şerifler], İcma [Eshabı kiramın veya Tâbiînin yahut Tebe-i tâbiînin söz birliği] ve Kıyas [Ehl-i sünnet âlimlerinin Kur’ân-ı kerim ve hadis-i şeriflerden çıkardıkları hüküm]. Kur’ân-ı kerimde mealen buyuruldu ki: (Bilmiyorsanız, zikir ehline [âlimlere] sorun!) [Nahl 43] Bu âyet, ibadet ve işlerin nasıl yapılacağını bilmeyenlerin, bilenlerden sorup öğrenmelerini emretmektedir. Herkesten değil, âlimlerden sorup öğrenmek emrolunmaktadır. Bunun için, bir kimse, yapacağı şeyi, Kur'ân ve hadiste arayamaz, taklit ettiği mezhebin müctehidinden sorup öğrenmesi lazım olur. Yahut mezhebinin âlimlerinin kitaplarından okuyup öğrenir. Sorup, öğrendiğine göre yapan, o müctehidi taklit etmiş olur. Müctehidin sözüne uymayıp inkâr ederse, mezhepsiz olur. Âyetteki zikir ehli mezhep imamı demektir. Çünkü hadis-i şerifte bildiriliyor ki:
(Cihad, oruç, namaz, zekât ve hac ibadetini yapanlar içinde ecri daha büyük olan zikir ehlininkidir.)
Enes bin Malik’in haber verdiği hadis-i şerifte, (Namaz kılan, oruç tutan, hac ve gaza eden; eğer imamını beğenmezse, o münafıktır. Onun imamı, zikir ehlidir) buyuruldu. Demek ki, âyetteki Ehl-i zikir, ulema-i rasihin ve dört mezhebin imamlarıdır. (Ancak âlim olanlar anlar) ve (Ey akıl sahipleri, ibret alın!) mealindeki âyetler, dört mezhep imamlarının üstünlüklerini göstermektedir. Kur'an-ı kerimdeki "Allahın ipi"’nden maksat, cemaattir. Cemaat da, fıkıh ve ilim sahipleridir. Fıkıh âlimlerinden bir karış ayrılan dalalete düşer. Sivad-ı a'zam, fıkıh âlimlerinin yoludur. Fıkıh âlimlerinin yolu da, Resulullah’ın ve Hulefa-i raşidinin yoludur. Bu yoldan ayrılanlar, Cehenneme gider. Allahü teâlânın rahmeti, Ehl-i sünnet vel cemaat fırkasında bulunanlara, gazabı da bu yoldan ayrılanlaradır. Fırka-i naciyye, bugün dört mezhepte toplanmıştır. Bu dört mezhep, Hanefî, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî’dir. Bu dört hak mezhepten birine uymayan, bid'at ehli olup Cehenneme gider. Bugün dört mezhepten başkasına uymak caiz değildir.
.
|
