Dün Ermeni çetelerine destek verip Azerileri katleden Rusya, bugün Esad’la kol kola girip Türkmenleri kırıyor.

ikâye 20 Ocak 1990 günü başlıyor aslında.
Gorbaçov yönetimindeki SSCB dağılma temayülü gösterince Azerbaycan haklı olarak azadlık (hürriyet) talebinde bulunuyor. Ancak Azeri petrollerini dibine kadar sömüren Kremlin bu hakkı onlara çok görüyor. Azeriler kararlı, ölümse ölüm diyor meydanlara çıkıyor. Gorbaçov sivil halkın üzerine tankları sürüyor (Kara Yanvar). Kızılordu kalabalığa gerçek mermilerle ateş açıyor, 143 kardeşimiz şehid oluyor, 750 kardeşimiz yaralanıyor, 400 Azeri de gözaltına alınıyor.
Direniş bitiyor mu? Hayır, aksine büyüyor. Allah yoluna canlarını veren 143 civan 1,5 milyon ağzı dualının katıldığı muhteşem bir merasimle defnediliyor. Ki hâlâ ziyaret makamıdır “Şehitler Hıyabanı” fatihasız kalmıyor.
O günden sonra hürriyet meşalesi daha güçlü yanıyor ve Kuzey Azarbeycan zincirlerini kırıyor.
Moskova bağımsızlığı zoraki kabullense de bölgeden elini eteğini çekmiyor. Ermenileri kullanıp bin yıllık Türk yurdu Karabağ’ı koparmaya çalışıyor.
O sıra Azerbaycan daha yeni yeni bağımsız olmuş, ordusu yok. Ruslar av tüfeklerini bile topluyorlar ki silahlı direniş ihtimali bulunmuyor.
Ruslar Ermenilere bir milyar dolarlık silah hibe ediyor. Ardından Albay Zarvigarov emrindeki 366’ıncı mekanize alayını bölgeye sürüyor. Zarvigarov katili Türk kasabalarını vurmaya başlıyor.
Rusların açtığı kapıdan Ermeniler giriyor ve sivil halkı kırıyor. SSCB kelimenin tam manasıyla soykırıma çanak tutuyor.
Haydi biz tarafız “soykırım” diyoruz. Ancak İnsan Hakları İzleme Teşkilatı da aynı kelimeyi terennüm ediyor. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi hazırladığı 324 nolu bildiride “Ermenistan bütün Hocalıları öldürdü ve şehri harap etti” ifadesine yer veriyor.
Meksika, Pakistan, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Bosna Hersek, Peru, Honduras, Sudan gibi ülkeler ve Massachusetts, Teksas, Georgia, Maine, New Mexico, Arkansas, Oklahama, Tennessee, Pensilvanya, Virginia, Connecticut, Florida, Arizona ve Utah gibi ABD eyaletleri hadiseyi “katliam” olarak isimlendiriyor.
Bakın şu işe ki kanlı eylemleri yöneten terörist Koçaryan mahkeme karşısına çıkarılmıyor, aksine Devlet Başkanı oluyor.
 Bakü’de tanklarla insan ezdiren Gorbaçov ise Nobel barış ödülüne layık görülüyor.
DÖNELİM HOCALI’YA
 26 Şubat 1992...
Hocalı aylardır kuşatılmış. Kimse giremiyor çıkamıyor, Rus tankları havaalanını tahrip edince şehrin dış dünya ile irtibatı kesiliyor. İnsan hakları gözlemcilerini taşıyan helikopter de vurulunca ürpertici bir sessizliğe bürünüyor. Şehrin sakinlerinde sadece beş on tane av tüfeği var onların da fişekleri parmakla sayılıyor. Hasılı Ermeni militanlar ellerini kollarını sallayarak şehre giriyor, çocuk, yaşlı, kadın, bebek demeden 613 kardeşimizi şehit ediyor. 487 kişi işkence ile yaralanıyor, 56 hamile bacımızın karnı yarılıyor. Kaçanların kaybolanların sayısı meçhul, 1275 kişi rehin tutuluyor. 150 esirden bir daha haber alınamıyor.
Dilerseniz gerisini şahitlerden dinleyelim: “Bazen cesetler üstünde yürümemiz gerekiyordu. Hatta Taşbulak yakınlarında bir bataklığı geçmek için ölülerden kendimize yol yaptık. Ben cansız bedenleri çiğneyemedim, Albay Oganyan çekinme yürü dedi. 9-10 yaşlarında bir kız çocuğunun göğsüne bastım, pantolonum ve fotoğraf makinem kan içinde kaldı...”  
    For the sake of cross… sayfa 24
Şimdi aynı kitabın 62. sayfasına gidelim:  “Gaflan denilen Ermeni grubun vazifesi ölüleri toplayıp yakmaktı. 2 Mart günü Hocalı’nın bir kilometre batısında 100 kadar Azeri cesedi topladılar. Son kamyonda başından ve elinden yaralanmış 10 yaşında bir kız gördüm, yüzü mosmordu. Açlığa, soğuğa rağmen yaşıyor, güçlükle soluk alıyordu. Çocuğun gözlerindeki ölüm korkusunu unutamam hâlâ. Tigranyan isimli asker kızı tuttu ve cesetlerin üzerine attı. Sonra benzin döküp yaktılar, bana sanki alevler arasından bir çığlık duydum gibi geldi. Daha fazla dayanamadım, artık Suşa’ya dönmek istiyordum, diğerleri devam etsinlerdi haç adına savaşmaya...”  
“Haçın hatırı için” Daud Kheyriyan.
GÖRMEZ OLAYDIM
 “Hocalı katliamının şahitlerinden biriyim. Aralarında kadın, çocuk ve yaşlıların da olduğu yüzlerce sivilin cesedini gördüm. Bölgede helikopterle uçma şansım oldu ve cesetleri tek tek fotoğraflamaya çalıştım. Katiller üzerimize ateş edince uzaklaşmak zorunda kaldık. Faşistlerinin zulmü hakkında çok şey duymuştum, fakat Ermeniler onları da geçmişti. Hastanelerde, okullarda, kamyonlarda hatta anaokullarında kan vardı. Umarım bir daha böyle sahnelere kimse şahit olmaz!”
     Fransız gazeteci Jean-Yves Junet
UNUTAMAM HÂLÂ
“Karlar erimişti, dağın yamacında sararmış otların üzerinde insan cesetleri vardı. Zemin kadın, yaşlı ve çocuk cesetleriyle doluydu. Ölü bedenler arasındaki ninesine sarılmış küçük kız cesedini unutamam. Beyaz saçlı ninenin yanına uzanmış küçük bir kız. Nedense ikisinin de ayakları dikenli tellerle bağlanmıştı, ikisinin de kafasında kurşun deliği vardı. Küçük kız çocuğu hayatının son anında ellerini ninesine uzatmıştı. Bu sahneden o kadar etkilendim ki, kamera kullandığımı bile unuttum o anda…”
 Yuri Romanov - Ben Savaşı Çekiyorum.
ÖLÜLERİ BİLE...
Azeri kameraman Çingiz Mustafayev’in (ki o da şehit olacaktır) kaydettiği görüntülerde kafa derileri yüzülmüş insanlar var. Hatta sesi geliyor. “Dün çekmiş idim yoğ idi, demek şerefsizler akşam cesetleri deşmişler, oymuşlar!”
Sadece Hocalı mı? Fuzuli, Cebrail, Kelbecer, Kubatlı, Laçin ve Zengelan da aynı akıbeti yaşıyor. 900 bin Azeri evini ocağını bırakıp Bakü’ye akıyor. Ki göçkünler sığıntı gibi sefalet çekiyor hâlâ.
Ermenistan’ı tanımasak elimizde bir koz olabilirdi. Ama gariptir ki Süleyman Demirel yönetimindeki DYP-SHP Koalisyonu alelacele Ermenistan’ı tanımıştır. Henüz iki ay geçmiştir aradan. Diyeceksiniz ki nereden bilebilirlerdi? Sen ben hata yapabiliriz ama baştakilerin öyle bir lüksü yok. Önlerine istihbarat yağıyor zira. 

ASLI TÜRK NESLİ TÜRK 

 Karabağ eski bir Türk yurdu. Ancak Rusya Kafkasya politikası icabı Karabağ’ın demografik yapısını şekillendirmeye çalışıyor. 1826 yılında Karabağ Hanlığı’nı işgal eden Rusya kirli emellerine Ermenileri alet ediyor. Gorbaçov’un ekonomi başdanışmanı Aganbekyan’ın 1987 yılında “Dağlık Karabağ Ermenistan’a ilhak edilmelidir” deyince Azerilere karşı terör eylemleri başlıyor.
Derken Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan “Denizden denize Ermenistan” Hazar’dan Karadeniz’e Büyük Ermenistan hayalini açıklıyor.
Hukuken Azerbaycan toprağı olan Dağlık Karabağ hâlen Ermenistan işgali altında.

ADALETİN BU MU DÜNYA?

 BM’in 1948 tarihli “Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmesi”ne göre; Ulusal, etnik, ırksal ve dinsel bir grubun bütününün veya bir bölümünün yok edilmesi niyetiyle üyelerinin öldürülmesi; bedensel veya zihinsel hasar verilmesi; yaşam koşullarının tamamına ya da bir kısmına getireceği fiziksel yıkım hesaplanarak kasti olarak bozulması; grup içinde doğumları engelleyecek yöntemlerin uygulanması; çocukların zorla bir gruptan alınıp bir diğerine verilmesi, soykırımdır.
Bu açık tarife rağmen Hocalı katilleri bugüne kadar herhangi bir tetkikat ve tahkikate tabi tutulmadılar.

UNUTMADIK UNUTMAYACAĞIZ

Avrupa Azerbaycan Topluluğu (The European Azerbaijan Society - TEAS) dün Sabancı Müzesi’nde katliamda hayatını kaybeden 613 şehidin hatırasını yâd etti. 
O günlerin dehşetini anlatan Azerbaycan İstanbul Konsolosu Kenan Murtuzov, “Hocalı katliamını ‘soykırım’ olarak kabul ettirmek için dünya çapında etkinlikler yapacaklarını söylerken, “Hocalı için adalet” isimli belgesel izleyicileri hüzünlendirdi. 
O karanlık günleri bire bir yaşayan Zahid Sadayoğlu isimli Azeri yurttaş titreyen sesiyle gazetemize içini döktü âdeta:  
 “24 yıl önce bugün ben Ermenilerin Azerbaycanlı Türklere yaptığı kan dondurucu zulümleri bizzat yaşadım. Bu insanlar benim kasabamın kızı, gelini, çocuğuydu hepsi benim memleketlimdi, soydaşımdı.
 O yıllarda Karabağ’da inşaat işçisiydim. Elim silah tutardı ama Ermeniler arkalarını Ruslara dayadılar. Moskof tankla topla üzerimize geldi.
Önce kasabayı bombaladılar. Roketlere karşı yapacak bir şeyimiz yoktu, halkımız kendisini müdafaa edemedi. Allah bir daha göstermesin çok çetin bir gündü. 24 yıldır aklımdan çıkmadı hâlâ. Bir anne emzirip büyüttüğü balasını tehlikeden sakınmaya çalışırken, mermi çocuğu parçaladı. Bir anda kucağı kan dolunca aklını yitirdi oracıkta.
Mini mini bebelerin parçalandığı, kafa derilerinin yüzüldüğü, kulaklarının kesildiği, hamile kadınların karınlarının deşildiği bir gün nasıl unutulur ki?
 Biz 3 arkadaş, üç gün kar altında saklandık. Şayet yakalansak bizi de öldüreceklerdi. Sonunda gece karanlığından istifade ederek uzaklaştık oradan.
 

DİNİM İSLAM DİLİM TÜRKÇE
Bizi Sovyet döneminde de Türklüğümüzden koparmak için çok uğraştılar. Türküm diyeni Sibirya’ya sürdüler. Benim dinim İslam, dilim Türkçe, aslım Türk. Ben Azeri denmesini bile kabullenemiyorum çünkü özüm Türk’tür. ‘Azerbaycan’ sadece o coğrafyanın adı, ‘Karadenizli’ gibi mesela… 
Çocukken babamın bir Ermeni iş arkadaşı vardı, birlikte yerler içerlerdi. Babaannem Ermeni’den dost olmaz, onu kapıya koymayın derdi. Ninemizin endişesini Hocalı soykırımını yaşadıktan sonra anladık. Güya komşuyduk, çocuklarımızı alıp götürdüler, organlarını sattılar üç kuruşa.
Söyleyin bir Türk bunu yapabilir mi?
Asla!
 Bugün Hocalı soykırımını dillendirip şehitleri anabiliyoruz. Türkiye’de sesimizi duyanlar, derdimizle ilgilenenler var. Bu ne büyük bir iyiliktir düşünemezsiniz. Zaten Hocalı katliamını dünyaya tanıtan Türkiye’dir. Gardaş Türkiye’ye nasıl teşekkür edeceğimizi bilemiyoruz.


.

8 günde devr-i Balkan

Bulgaristan, Kosova, Sırbistan, Bosna Hersek, Karadağ, Arnavutluk, Makedonya, Yunanistan…
İhlas Yurdu Öğrencileri 20 Rumeli şehrini dolaşıp dostlarla kucaklaştı.

Hazırlan gidiyoruz.
Ecdat “gidelim” diyene “nereye” diye sormazmış. Biz o kalitede olmadığımız için mırın kırın ediyoruz “hayırdır abi ne tarafa?”
Balkanlara!
Al bir edepsizlik daha: “Ne kadar sürer acaba?”
Bir haftayı unut, aşarsa da canını sıkma.
Bahsi geçen turu İhlas Vakfı düzenlemiş. İstanbul yurdundaki gençlerle çıkılacakmış yola. Yaklaşık 4 bin kilometre, 26 gümrük kapısı geçiyorsun, her birinde bir saat takılsan otur hesapla. Şeytanın işi yok vesvese veriyor, yok mevsim kış, günler kısa, fotoğraf nasıl çıkar bu havada?
İki otobüs öğrenci ile dolaşmak da kolay değil, düşünün biri kaybolsa.
Derken yüreğime bir kuvvet geliyor, amaaan boşver diyorum tevekkeltü alallah!     Sana kim mani olabilir ki yiyecek ekmeğin içecek suyun varsa.
Seyahat başlayınca endişelerim eriyor, ziyadesiyle memnun oluyorum hatta. İyi ki de katılmışım, nasıl neşeli, nasıl zeki çocuklar, inanın çok şey öğretiyorlar bana. Bu devirde böyle terbiyeli gençler kalmış mı ya?
Osman Gül Hocamız hâllerinden anlıyor, geziyi eğlenceli bir derse çeviriyor. Hüseyin Yavaş Bey meslekten tarihçi ama kuru bilgiye boğmuyor, mevzuları destanlarla menkıbelerle süslüyor.
Ekibe Üsküp’ten katılan rehber kardeşimiz Süleyman işinin piri. Ya ağlatıyor, ya güldürüyor. Mizah ile trajedi arasında gidip geliyoruz, bir hüzün, bir tebessüm, bir hıçkırık, bir kahkaha. Duygu sağanağına yakalanıyoruz âdeta. Balkan o demekmiş zaten, elli yıl “bal” elli yıl “kan”. Bir can ciğer kedi sarması, bir satır nacak balta...
İnsan bilmediğinin düşmanıymış. Hâlbuki azıcık gezince, dinleyince, tanıyınca…
Gezinin maksadı da o zaten,  yarınlarımızı bu gençler kuracak zira…
SAATLERİ AYARLAYIN!
Bakın şimdi saat 11 istikametinde bir medrese görüyorsunuz, otobüsümüz ilerliyor şimdi on istikametinde, dokuz oldu, sekiz oldu, yedi oldu, altı ve geride kaldı.
Murat kaptanımız insan iyisi. Naz çekmeyi biliyor, programı aksatsak da tebessüm ediyor. Torpido kutusu çeyiz sandığı gibi, ne istiyorsun söyle versin sana. Kuru yemiş, meyve suyu, ayran, aspirin, kürdan, gofret, çikolata.
Bocalasın diye “isli etin var mı” diyorum.  Çıkarıp uzatıyor onu da.
Yemekler iyi güzel de vakit alıyor onun için bazı öğünleri sandviçle geçiştiriyoruz. Sağ olsun Kristal kasa kasa meşrubat katmış, su, gazoz, kola… Otobüsün kazanı 7/24 kaynıyor, gak diyene çay, guk diyene kahve sunuluyor ayrıca.
Cömertin ikramı şifaymış, onca yol gidiyoruz çocuklardan biri bile hastalanmıyor. Hâlbuki mevsimler netameli, üşüten, mideyi bozan, içi bulanan çıkabilirdi pekala?
Allah nazardan saklaya.
SOFYA ÜSKÜP BELGRAD BOSNA
Dilerseniz ufak ufak güzergâhı anlatalım. Edirne turun için de miydi dışında mı bilmiyorum ama atlamıyoruz. Namazlarımızı Selimiye’de kılıyor, bedestenleri, darüşşifayı geziyor, saray içinde Fatiha okuyoruz şüheda-i balkanlara…
Bizi misafir eden Hasan Hoca “dikkatinizi çekti mi arkadaşlar” diyor “bakın şehitlerin kimi Türk, kimi Kürt, kimi Arap. Zaten iş birlik beraberlikte. Biz omuz omuza durursak, top tüfek yıkamaz asla.”
Ve çıkıyoruz hudut dışına. İlk durak Sofya. Oturaklı bir şehre benziyor, eh başkentin hâli başka. Toplu konutlar, büyük meydanlar, külüstür tramvaylar… Schengen’le giriliyor ama Demirperde gibi duruyor hâlâ.
Gece boyu yol alıp Üsküb’e vasıl oluyoruz. Kaleyi, Mustafa Paşa Camisini, Vardar köprüsünü, çarşının tarihi tarafını (ki Türkler burada bulunuyor) geziyoruz. Öğlen güveçte fasulye ve ızgara küfte. Salataya peynir rendelemişler, on numara! İnanın sırf bunun için gelinir     buraya.

Dostların gözü yolda: Nerde kaldınız be ya!

İkinci gün Niş üzerinden Belgrad’a geçiyor, ecdadı yâd ediyoruz Tuna boylarında. Evliya Çelebi’nin ziyaret ettiği yıllarda Belgrad 100 bin nüfuslu bir dev. Tuna Donanması da demir atıyor buraya. 240 cami, 17 tekke, 9 dârülhadis, 8 medrese, 7 hamam,  21 han, 6 kervansaray ve 3700 dükkândan müteşekkil Sûk-ı Sultânî bulunuyor.
Bu gün Kalemejdani, İstanbulkapiya gibi semt isimleri yaşasa da Bayraklı cami dışında tek cami yok, iki türbe görüyoruz, birinde Şejh Mustafa Paşino yazıyor, öbüründe Turbe Damat Ali Paşe Osvajaca Morea (Mora Fatihi Damat Ali Paşa)
Ertesi gün Sava’nın suladığı ovalarda ilerleyerek, Bosna Hersek’e geçiyoruz. Saraybosna her seyyahın gezmesi görmesi gereken bir nokta. Şehirden ziyade bir dost, ahbap. Sanki dertleşiyor, içini döküyor sana. Hiç yabancılık çekmiyorsunuz, camiler bizden, medreseler bizden, çeşmeler sebiller zaten hısım akraba. Kalesi, kulesi, köprüleri rahmet okutuyor ustasına. 
Aşçinski düçan (aşçı dükkânları) cevapçiçiyi (parmak küüfteleri) dolduruyor da dolduruyor. Bir porsiyon iki kişiye yetiyor. Köze gömülen büürek tepsileri, elma tatlıları (tuffahe) ve lokumlu kahve…  
Hepsi bir yana güler yüzleri yetiyor.
MÜHÜR TRAVNİKLİLERE TESLİM 
Ertesi gün Travnik’e uzanıyoruz. Bir kasaba bu kadar mı sevimli olur, objektifi ne yana çevirsen üç minare giriyor kadra.  Yine saat kulesi, yine kale ve halen tedrisatına devam eden muhteşem medrese. Dağlardan kopup gelen sular yatağını zorluyor, dereler soğuk ötesi, lüleler musluk tanımıyor.
Siz güçlü iseniz biz de güçlüyüz diyorlar, Cuma’nın ardından Ankara’da şehit olan Mehmetçikler için gıyabi cenaze namazı kılınıyor. Ne diyeyim içim bir hoş oluyor.
Travnik Osmanlıya 77 vezir vermiş, paşaymış, hekimmiş gelmiyor hesaba...
Blagay tekkesi Nakşi büyüklerinden feyz alan bir Alperen ocağı. Berrak sulu Buna, bahçeleri sularken tekke de kuruyan kalplerimize derman oluyor bi iznillah. Ufacık bir oyuk görüyorsunuz, fışkırıp nehir oluyor anında. Rabbim isterse eğer sular büklüm büklüm burulur!
İnanırım Amenna!

Blagay Tekkesinde, zikir sesi, su şıkırtısına, kanat şakırtısına karışıyor.

 

Poçitel kelimenin tam manası ile kartal yuvası, Mostar sadece köprüden ibaret değil, nice camiyi tekkeyi, hanı, hamamı, sebili barındırıyor bağrında.
Karadağ 2006 yılında kopup ayrılınca Sırbistan’ın kıyısı kalmamış. Belgrad yönetimi deniz kuvvetlerini üçüne beşine bakmadan satmış, elden çıkarmış. 
Adriyatik sahillerinde bir zaman başlarına buyruk olan kaleleri geziyoruz. Venedikli Kotor, Dük’ün şehri Budva…
Ve yağmur diniyor, güneş hüzmeleniyor, bulutlar akça pakça çıkıyor meydana. Artık her kare resim, bulunmaz manzara.
Tarihî camileriyle tanınan Ülgün Arnavut ağırlıklı bir şehir. Karadağlılar Ulçin diyorlar ona. Kıyılar dantel gibi, körfez içinde körfez, burun üstünde burun, sağın solun yarımada…
İşkodra ve Tiran Arnavutluk’un yıldızları. Ethembey Camii’nde bir aşr-ı şerif dinliyoruz, sanırsın Abdüssamed gelmiş de elini atmış kulağına. Gördüğümüz ilgi sıradan değil. Türkiye’nin büyük ülke olduğunu anlıyorsunuz Balkanlarda.

HASRET GİDERDİK

Ohri’yi gelinlik kız gibi buluyoruz. Dallar çiçeklerle bezenmiş baştan başa. Ohri gölü dep derin ve ter temiz, martılar kuğular tadını çıkarıyor. 
Safranbolu’yu andıran konaklar, tekkeler, dergâhlar… Hepsi bir yana Türkçe konuşuluyor burada. İstanbul kıraathanesi çayı porselende demliyor, sunuyor ince belli bardaklarla. Duvarda bildik bir mısra “Ya üç iç / ya da hiç!”
Ekranda Türk kanalları, Türkiye’yi izliyorlar merakla. 
Yürüyoruz, Resne’de kütür kütür elmalar alıyoruz on dinara, yani diyeceksiniz? Okkası 50 kuruşa.

Manastır ise Makedonya’nın çileli şehirlerinden biri, camileri işgal altında. Yok zeminden delmişler de altından kilise kalıntısı çıkmış filan. Yalan! Manastırı Türkler kurdu, bizden evvel bir şey yoktu ki orada.
Zamanında 72 camisi olan Selanik bugün tarih fukarası. Beyaz kule ve Roma kapısı gibi birkaç eser kalmış anca. Kriz iyice bellerini bükmüş, dükkânlar metruk, evler harabe, kepenkler pas içinde. O çok övündükleri otobanlar mı? Çiftçilerin işgalinde.
Kavala güzel bir kasaba (imiş zamanında) Türk izlerini sileceğiz derken perişan etmişler.  Mısır’ın hatırına Mehmet Ali Paşa’nın evi ve imareti korunmuş o kadar. İki işgal edilmiş cami, bir su kemeri. Başka da bir şey arama. Halbuki turizmi Türkler tutuyor ayakta.
Evet kurabiyesi meşhur ama Edirne ile yarışamaz asla. Bizimkiler mis gibi tereyağ kokuyor, bademde yüzüyor adeta. Bence gitsin staj yapsınlar Arif Usta’nın yanında. 
İskeçe, Gümülcine ve Dedeağaç Türkçe konuşulan kentler. Kahve almadan geçmeyin derim, pişman olursunuz sonra.
Hasılı görmediğimiz beldeleri görüyor, girmediğimiz sokaklara giriyoruz. Rumeli’yi bildiğimi sanırdım oysa…
Takdir edersiniz ki böyle bir seyahat talebenin boyunu aşar. Daha mezun olacak da, iş kuracak da, evlenip barklanacak da, belki yıllaaar sonra!  
İhlas Vakfı’na ve projeye destek veren Gençlik ve Spor Bakanlığına teşekkür ediyorum.
Yıltur’un neşeli kaptanını u


.

Kalkınmaya kalkışmadık ama...

12 Mart 2016 02:00

 

A -

A +

Osmanlı Sanayi Devrimini yakalayamadı, geri kaldık bu hususta. Peki yakalayanlar ne kazandı ne kaybetti? Ödedikleri bedele değdi mi acaba? 

Ah o bir türlü ulaşamadığımız “muasır medeniyetler seviyesi” ah. Hayallerimizdeki memleket, sanayi bölgesi gibiydi âdeta. Resim derslerinde testere dişi gibi çatılar çizer, uzun uzun bacalar yakıştırırdık yanına. Sonra kıvır kıvır dumanlar eklerdik, göğü kararanın istikbali aydınlık olacaktı güya.
Muallimanım “İngiltere, Almanya, Fransa sanayii devrimini gerçekleştirirken Osmanlı neredeydi ha neredeydi” diye sorardı öfkeden titreyen bir ses tonuyla.
Yaa ben nerden bileyim örtmenim, hem niye parmak sallıyorsun el kadar çocuğa?
Şimdi bakıyoruz da sanayi deyince Çin geliyor akla, Hindistan, Kore, Tayvan, Brezilya...
Avrupalı finans, turizm, takı, moda gibi temiz işlere bakıyor. Öyle ya malı koladan, kolonyadan götürebiliyorsan ne gerek var ise pise dumana. Hele madenmiş, metalmiş, kimyaymış aman aman uzak dura! Ver patentini sefiller oyalansın. Batılıya göre Bangladeşli, Pakistanlı, Vietnamlı ölse de bir, kalsa da!  
Evet Osmanlı Sanayi devrimini kaçırdı kaçırmasına da yakalayanlar bahtiyar oldular mı acaba? Şöyle iki asır evveline gidelim. 
İngiltere’ye bakalım mesela.
ESKİ KÖYE YENİ ÂDET
 Buhar makinesi sıradan bir keşif değildir imalat mantığını altüst eder bir anda. Bir kazan, iki silindir kırk adamın yaptığını yapar. Yemek istemez, üst baş istemez, ev bark istemez. Salla kömürü külhana, of demeden çalışsın üç vardiya.  
İngiltere Asya’nın Afrika’nın altınını aparmış kaçırmıştır. Sermaye vardır fazlasıyla. Telefon, telgraf, tayyare derken haberleşme de kolaylaşır. Demir yolları, deniz yolları mesafeleri daraltır, dünya pazar olur baştan başa.
Üretim hızlanınca mal bollaşır, rekabet artar, mahalli sanatkârın zerre miskal şansı kalmaz. Tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar da çifti çubuğu bırakıp şehirlere akar. Hâlbuki altyapı hazır değildir, ne temiz su yeter, ne yemek, ne hava.
Fabrika sahipleri işçilerin atölyelerden uzaklaşmasını istemez, tesisin civarına barakadan barınaklar kurar, elemanı ellerinin altında tutarlar. Koğuşlara tıkılan sefiller bit nakli yapar, sari hastalıklar hızla yayılır, cesetler çöp arabaları ile toplanıp atılır sahraya.
Bu defa çocuklar itilir bantlara. Doğrusu daha az problem çıkarır ve daha küçük ücretlere razı olurlar. 16 saat ter döken bir tıfıl “onda bir” yevmiyeye “he” der mesela. Zavallılar izbelerde çürür çiklet, gofret uğruna.
Kapitalistler kadınları ise feministler eliyle kullanır, erkeklerle eşit olacağını sanan zavallılar tulum giyer, kazmaya küreğe sarılırlar.  
Öyle ya da böyle Avrupa bütün dış pazarları ele geçirir, âdeta para basar. Çevre diye bir dertleri yoktur, bacalar is, kanallar zift kusar. Mavi gökyüzü hayaldir artık, nehirler pis kokar.
Kirlenen sadece tabiat olsa iyi. Fuhuş, uyuşturucu, kumar da yayılır, değer yargıları değişmeye başlar. İşte materyalistler, inkarcılar bu bataklıkta yetişir. Marks, Engels, Darwin sistemin ürünüdür bir bakıma.
DERT BİR DEĞİL
Tarım makineleşince insana ihtiyaç kalmaz, çiftçi azalır, mahsul artar. Gıda sanayi doğalın peşinde değildir, endüstriyel şeker (1802-Almanya) ve margarin (1869- Fransa) yeni yeni hastalıklara maya çalar.
Bir fabrika kasabaya girdi diyelim, önce cazip ücretler sunulur halka. Zamanla tesis büyür, sektör şekillenmeye başlar. Yeni imalatçılar ve yeni yeni işçiler derken iş ayağa düşer, hayat pahalanır, ücret karın doyurmaz. Çulsuzlar da yasa dışı işlere soyunurlar. 
Mesela Manchester, Lancashire ve Liverpool şaşırtıcı bir hızla büyür, şehir atölyeye döner baştan başa. Doklar, hangarlar, vagonlar. Ortalık arı kovanı gibi insan kaynar ama insanlık ölür bu arada. Aileler bölünür, boşanmalar artar, çocukların eğitimi aksar. Her şey paradır, baba öz evladını madenciye satar. Küçükler dar galerilere rahat girmekte, verimli çalışmaktadırlar zira.

HANS’IN HATIRINA
Üretim üretim derken enerji ve hammadde ihtiyacı büyür. Uzak ülkelerdeki petrol havzaları ve maden yatakları iştah kabartmaya başlar. Eh para onlardadır, silah onlarda, gider gasp ederler icabında.
Batılının gözünü hırs bürümüştür, sömürünün devamı için ihtilaller yaptırır, çatışmalar çıkarır, kan döktürürler acımadan. Senin odun ocağın yanmış, çile çekmişsin, bizar olmuşsun, kimin umurunda?
Sömürü düzeninden en büyük payı alan Britanya üzerinde güneş batmayan bir imparatorluk kurar. Ancak Alman’ı, İtalyan’ı, Japon’u da gözünü açmıştır, pastaya sulanırlar.
İşte 1. Cihan Harbi bu yüzden çıkar aslında.
Hâlbuki bizim rekabet edecek malımız yoktur. Sömürgecilik desen işimiz olmaz. İyi de harbe niye girdik o zaman?
Kayzerin paşa hatırına!
Yenilmek mi? Yok canım asla! Almanlar mağlup olduğu için mağlup sayılırız (!) o kadar.
Biz bize konuşursak Kut ül amare haricinde bir başarımız yoktur. Ne Süveyş, ne Filistin, ne Sarıkamış, ne Galiçya… Yetişmiş insan gücümüz ise şehit olur Çanakkale sırtlarında.

KASVET DEHŞET  

İrlandalılar, Rus ve Polonyalı Yahudiler derken Londra’nın nüfusu iyice artar. Hele Doğu yakasının çivisi çıkar. Hırsızlar ayyaşlar kol gezer, fahişeler köşe başlarını tutar. Bilhassa Whitechapel hiiç tekin sayılmaz, Karın Deşen Jak oralarda dolanmaktadır zira. Sherlock Holmes’lar, Hercule Poirot’lar, Arsen Lupen’ler nasıl çıktı sanıyorsunuz? Hem Agatha tüyler ürperten hikâyeleri nereden toplar?  

İNSANLIK SİZLERE ÖMÜR

PARA PARA PARA

Bakın Charles Dickens, sanayi kenti Coketown’ı nasıl anlatıyor.        “Yıl 1845… Artık Coketown devasa fabrikaların ve yüksek bacaların kentidir, dumanlar yılan gibi kıvrıla kıvrıla dolanır karışırlar. Kömür karası kanallar, kötü kokan nehirler, gürültülü tezgâhlar ve (bu tasvire bittim) deli bir filin başını sallaması gibi sürekli inip kalkan pistonlar…”
Eskiden sadece bir ailenin oturduğu binaların her odasında bir aile kalmaktadır. Fahiş kiraları ödeyemeyenler yeni ortaklar alır mekâna.
Halkta bina yapacak ne vakit vardır, ne nakit. Bu yüzden yataklarını paylaşmak zorunda kalırlar. 1842’de Preston’da hane başına 5 kişi düşer. 1845’de ise 8 kişi “yatak” başına.
Playhouse Yard’daki merkezi barınakta 460 somya mevcuttur, 6681 kişi kalır nasıl oluyorsa. Evler salkım saçak insandır, tuvaletleri şey götürür âdeta.
FARELERLE KUCAK KUCAĞA
Manchester’da 50 bin kişi mahzenlerde yaşar, Liverpool desen ona keza. Londra’da nice insan yarın nerede yatacağını bilmeden uyanır sabaha.
Uyduruk malzemelerden sırt sırta yapılan evler plansızdır, sokaklar diz boyu necasettir, domuzlar yayılır sağda solda.
Nitekim burjuvalar kent merkezlerini amele takımına bırakıp kuytulara çekilirler. İşte Londra banliyölerinde karşılaşacağınız malikaneler o günlerden kalmadırlar.
Memurların yaşadığı sıra evler temizdir ama donuk bir grilik hakimdir havaya. Doğrusu sefil semtlerde hayat daha renklidir, sokak satıcıları, cambazlar, şamata, kahkaha…
Asiller sefaleti göremezler, çünkü geçtikleri yolların iki yanında dükkânlar sıralanır. Hemen arka sokak perişandır oysa, insanlar kapısız, penceresiz kulübelerde iç içedir hayvanlarla. Ve gün gelir sağlık meselesi dank eder kafalarına. Hastalıklı bir işçiden verim alınamaz biiir. Bu cılız nesilden asker de çıkmayacaktır ayrıca.

BİG SMOKE!

Londra civarında (Fulham, Battersea, Bankside ve Kingston) termoelektrik santralleri vardır, bunlar gece gündüz kömür yakar, şehri dumana boğarlar. Sisi zaten meşhurdur, bir de havaya is katran karışınca şoförler önlerini göremez olur, ambulanslar kaplumbağa hızı ile yol alırlar. Sis delici diye adlandırılan akkor ışıkların kendine hayrı olmaz. Tabelaları görmek ne mümkün, trafik ışıkları bile işe yaramaz. İnsanlar evlerinin yolunu ayaklarını sürüyerek bulur, kör değneği yerine baston şemsiye kullanırlar. Tren hemzemin geçide yaklaştığında tüfek fişek atılır, insanlar raydan uzak dururlar. Takımlar sahaya çıkar, oynayamadan dağılırlar. Vahametin farkına ne zaman varırlar biliyor musunuz? 8 Aralık 1952 sabahı 4 bin insan kalkamayınca. Ölülerin sayısı bir anda 12 bine yükselir, 25 bin kişi de acillik olur kayıtlara bakılırsa.


.

Uganda’dan Tanzanya’ya Selam olsun Darüsselam’a

3 Ekim 2016 02:00

 

A -

A +

28 saatlik yolculuğu göze alıyor, ani bir kararla biniyoruz kamyon bozmasına...

 

Tanıdığım en gözü kara adamlardan biri İhlas Vakfı gönüllüsü Ahmet Ertürk. Tek başına Uganda’ya gidip onca kurbanı almak, kesmek, dağıtmak için elini koymak gerek taşın altına. 
Nasıl beceriyorsun diye sorduğumda 
“gel de gör” diyor, “istersen takıl bana!” 
Gelmeyeceğimi mi sanıyor ne, bitiveriyorum yanında. Tavandan örümcekler sarkan bir oda tutmuş. Sivrisinekler bulut gibi geziyor, biliyorsunuz malarya büyük dert burada. Ocakta su kaynıyorsa tamam, çay var dert yok, gerisine aldırma. Problem çıkmıyor mu? Çıkıyor. Shawili diliyle “hakuka matata” (takma kafana) deyip geçiyor. Yedikleri, gözleme (çapat), lokma (mandazi) ve yumurta… Ama öyle ama böyle karnı bir şekilde doyuyor sonunda. 
Elektrik aşırı pahalı, gıdım gıdım veriyorlar fasılayla, ah bir de internet olsa. 
Afrika’nın kırmızı bir tozu var, içinize işliyor âdeta. Yüzünüzü üç kere yıkayıp siliyorsunuz, havlu sapsarı kesiliyor hâlâ. Bir sıcak su bulsanız da şöyle köpük köpük sabunla… Sıcak su yok abicim, saçının keçeleşmesini istemiyorsan vurduracaksın sıfıra.  
Kurbanlık bulmak ayrı çile, şu köyde iki sığır varmış, filan mezrada üç dana… Dişine bakıyorsun yaşı küçük, dönüp sarıyorsun başa? Fiyat çekenler, bahşişe yatanlar, kamyonet ney bulunmaz, hayvanları yürüterek getireceksin alana. 
Yollar delik deşik, 20 kilometreyi bir saatte alabiliyorsunuz anca. Neyse uğraşıp didiniyor, vaktin bitmesine dakikalar kala son hayvanı da kesip işi bağlıyor mutlu sona. Valla ne diyeyim, Allahü teâlâ yardım ediyor ona.
VAR MISIN? 
Çok şükür bu maceradan da yüzümüzün akıyla çıktık dediğimizde birkaç gün daha var uçuşa. O yorgunlukla “var mısın” diyor, “basalım gidelim Kenya’ya? Hatta geçelim Tanzanya’ya?” 
Yürü dendi mi nereye diye sormayacaksın, Müslüman güvenecek arkadaşına. 
Tamam diyorum zaten gazeteciye ne lazım? Macera!
Kampala Nairobi otobüsleri bulunduğumuz şehirden (Jinja) geçiyor. Bakın şu işe ki tanıdığım en sessiz hoca (Molla Osman) “ben Zengibar’da okudum” diyor, “gelebilirim yanınızda!” 
Onu da alıyor, biniyoruz İskandinav motorlu bir kamyon bozmasına. Otobüs demeye şahit lazım, ne klima var, ne havalandırma. Bizimkiler hava yastıklıdır malum, tıs tıs yaylanırlar asfaltta, bunlar yaprak makas, o çukurlara ve bu yüke (muz hevenkleri, şeker kamışları, tahıl çuvalları) dayanıyorlar sabırla.
Paravanaya koca bir ekran asmışlar gürültülü klipler yayınlıyorlar ardı ardına. Konu monu yok, solist koşuyor, kaykay yapıyor, çiçek koparıyor, ağaca çıkıyor avanesi hop hop zıplayıp ritim tutuyor arkasında. 
Bakın şu şansa ki otobüsün camları açılıyor, çarşı pazarlardan geçerken çatır çatır resim çekiyorum, keyfim yerine geliyor.  
Afrika ülkeleri vizenizin olup olmamasına bakmıyorlar. 50 dolarınızı aldılar mı mührü basıyorlar. Memur maaşı gibi bir şey, buralarda büyük para.
GEZ DÜNYAYI, GÖR KENYA’YI 
Jinja, Viktorya Gölü’nün kuzey kenarındaydı, saatlerce yol alıp Kenya Kisumu’ya vardığımızda yine aynı göl uzanıyor yanımızda. Adı göl büyüklüğü, neredeyse 5 Marmara... 
Nairobi normal şartlar altında 12 saat. Şartlar normal gitmiyor o başka. Uganda’dan beş altı paket kavrulmuş fıstık almışız (paketi 50 kuruş, kilosu dört lira) sıkıldıkça açıyoruz birini, oyalıyor hiç olmazsa...
Nairobi’ye gece yarısı iniyoruz, sokaklardan el ayak çekiliyor. Darüsselam otobüsünde sadece üç kişilik yer kalmış, o da en arka sırada. Ver diyoruz. Vaktimiz kıymetli zira. 
Azıcık uyuyup seherin serininde hareket ediyoruz, çok büyük şehir denilen Nairobi’den üç dakikada çıkıyoruz. İstanbul’dan iki saatte ayrılamazsın oysa. 
Bu otobüs can sıkıcı, camları açılmıyor. Açılması bir yana boydan boya reklam giydirmişler, dışarısı da görünmüyor. 
Düşünün Klimanjora’nın dibinden geçiyorsunuz, kızıl urbalı çobanlar yaymış sürülerini poz veriyor. Merkep kervanları, mor ve kırmızı çiçeklerle bezenmiş ağaçlar. Ama sen deklanşöre dokunamadan geçiyorsun, gel de kudurma. 
Otobüs şoförümüz mütedeyyin bir Müslüman, sağ olsun molaları mescidi olan tesislerde veriyor, namazlarımızı kılıyoruz rahatlıkla.
SOKAKLARDA KAYBOLMADIKÇA...
Darüsselam canlı bir şehir, ticarete de, siyasete de yön veriyor. Başkent Dodoma konu mankeni gibi duruyor kenarda. 
Afrika metropolleri akşamları tekin değildir derler, inadına çıkıyor, odun ateşinde kızaran patateslerden alıyoruz gecenin bir yarısında. Koca tabak iki bin şilin (takriben 1 dolar) acılar turşular da cabası… Ortalık cümbüş abi, kim tutar bizi otel odasında. 
Bakın tur otobüsleri ile dolaşarak bir şehri tanıyamazsınız. Makineyi boynunuza asacak vuracaksınız ara sokaklara. 
Duvar diplerinde oturamadıktan, sokak satıcılarından otlanamadıktan sonra ne anlayacaksın o şehirden de, o halktan da. 
Ahmet Ağabey elinde semaveriyle Arap kahvesi satan elemanı görünce işareti çakıyor. Üç kahve otuz kuruş, etraftaki yaşlılara da ısmarlıyor, para yine artıyor. 
Kahveleri mırra gibi, gözünüzü açıyor. Peki fincanlar? Temiz diyelim temiz olsun, bir leğene daldırıp çıkarıyor sonunda. Salla gitsin, vesvese yaparsan içemezsin yoksa… 
Eğer siz mesafe koymazsanız vatandaş da yanaşıyor, sıcak dostluklar peydahlanıyor. 
SAHİLLER SEVAHİL SHAWİLİ
Lisanları Swahili ama İngilizceden de Arabiden de anlıyorlar. Sağa sola götürüyorlar ve şehir şekillenmeye başlıyor kafanızda. Yoksa onca camiyi nereden bulacak, İslam merkezlerini nasıl dolaşacaktık di mi ama! 
Bir de şey, resim çekerken izin isteyin kibarca, objektifiniz yere baksın, olur derlerse yöneltin insanlara. Merak etmeyin böyle de iş çıkıyor, el salla dedin mi gülümsüyorlar  kameraya. 
Afrika’da resmî dairelerin resmini… Sakın ha, asla! 
Ne mahzuru olabilir ki? Bence de olmaz ama güvenlikçiler iyi polis kötü polis ayağına yatar, para koparırlar.  
Darüsselam’ın nüfusu açık ara Müslüman, camiler hayatın içinde vakit namazlarında bile lebalep doluyor. Sağda solda tespih, esans, takke satanlar görüyorsunuz, Abdüssamed’in sesi yankılanıyor kolonlarda… Yemek yiyecekseniz dindaşlarımızın lokantalarına gidin. Malum Şafiiler necasetten pek sakınır; bu, işlerine de aksediyor, dükkânları mis, bal dök yala. 
Afrikalı kadınlar renkli giyinmeyi seviyor. İslami hassasiyeti olanlar baştan ayağa siyaha bürünüyor. Hanım ablalar bebeleri sırtına sarıyor, sepetleri eline alıyor; sini, güğüm, kova gibi dengesiz eşyaları ise başlarının üzerinde taşıyorlar. Çok rahatlar, salına salına gidiyorlar. 
‘TARZAN’YA!
Tanzanya’ya gelenler genelde safari turlarına katılıyor, Serengeti, Mikumi gibi millî parklarda aslan, kaplan, gergedan gibi beş büyüklerin resmini çekmeye çalışıyorlar. Rast gelirse fil, çakal, çita, zebra, ceylan, zürafa... Zimbabve’de katılmıştım, açmamıştı. Jipin içinde bir tehlike yok ki, gölgede uyuzlanan aslanlar heyecan vermiyor insana. 
Tanzanya geçtiğimiz asra kadar şeriatle yönetiliyor. Derken sömürgeciler üşüşüyor. Almanlar geliyor Lutheryan, Britanyalılar geliyor Anglikan kilisesini kuruyor. Ne zaman ki İslam harfleri yasaklanıyor, medreseler kapanıyor, gayrimüslimler güç kazanıyor. Yahova şahitleri, Presbiteryenler, Evanjelikler, yok Yedinci-gün Adventisti, yok Mormonlar. Bizde de aynı şeyi yapılmadı mı? İngiliz’in pis işleri bunlar. 
Sihler ve Hindular da boş durmamış. 
Ağa Han Vakfı, İsmailî yapılanması için büyük paralar döküyor. 
Şii camilerinin devlet gücüyle yapıldığı belli. İçlerinde sağlık ocağı, aşevi, okul ve yurt da bulunuyor, duvarlarda poster poster mollalar. Haberiniz olsun İran, ufak ufak dünyayı kuşatıyor. 
Bütün bunlara rağmen nüfus ekseri Sünni Şafii. Umman asıllıların arasında bir miktar İbadi var. İbadilik Hariciliğin kolu malum, yer yer Mutezileye kayıyor.
ÇAKMALARA KANMA 
Ortalıkta mebzul miktarda Masai görüyoruz, bunlar fotoğraf çekenlerden kopardıkları bahşişlerle geçiniyor. Kirli şişelerdeki mayileri, otlarla köklerle karıştırıp ilaç yapıyor, ipe dizdikleri boncukları satıyorlar. Ayaklarında araba lastiğinden sandaletler. N’apsam bi’ konuşsam mı acaba? “Yaa boş ver mümin” diyorlar “onlar Masai filan değil, alayı çakma!” 
Hakiki Masailer mızrağını elinden bırakmaz, üç aslan öldürmeden talip olmazmış sevdiği kıza. Onları öööle parayla zıplatamazmışsınız. Adam cengâver abi, palasını bi’ sıyırırsa var ya! 
Darüsselam halkı bol bol deniz mahsulü yiyor, ancak tavalarda balıktan ziyade ahtapot, kalamar gibi kafadanbacaklılar kızarıyor, bizi açmıyor. Kivukoni pazarında ne balıklar ne balıklar...Tazeliğinden şüphe yok, teknelerden yeni iniyorlar zira. 
Eyvah yer bitti, Zengibar muhabbetine de girecektik güya… 

.


.

Emektar kameraman Uğur Kovan'dan Yeşilçam Hatıraları, film tadında...

16 Ocak 2017 02:00

 

A -

A +

Eskiden artistler senaryo okumazlardı. Uyanık yönetmenler bir ücret verip iki film çekerlerdi ki, biz “iç içe” derdik onlara.
Bazı oyuncular rollerini abartır, tokadı çakarlardı. Bazılarının yumruğu da çok mesafeli geçer, o da tat vermez oyuna...

 

Yeşilçam’ın emektar kameramanı Uğur Kovan Ağabey anlatıyor: Bu işe 1968’de başlamıştım Matibo’da. Matibo dediğin bir nevi banyo ünitesi, 35 milimetreyi 16’ya çevirir. O günlerde büyük makinenin gitmediği yere seyyarlar yollanırdı zira. Bilhassa Kodak ve Ukrayna! 
Sonra ışık asistanlığı yaptım. Kulağa hoş gelse de bildiğin kablo hamallığı. Getir Uğur, götür Uğur. Koştururduk gece yarılarına. Ark yerine kaynak makinesi kullanırdık. Elektrotu dokundurunca, şimşek çaktırır âdeta. Düşünün Şile’de fenerden denize koca aleti indirmişiz, nereden baksan 70- 80 okka. Yol nasıl dik, bildiğin patika. 
1973-75 arası kamera asistanlığı yaptım. Tahta sehpalar ağır, uçları çivili, taşta betonda kayar. Şimdikiler kauçuk paletli, zemine yapışırlar.
Ustam Çetin Gürtop pozometre gibiydi. Şöyle elini kaldırıp tırnağına bakar. “5.6” derdi kararlı bir ses tonuyla. Önceden diyaframı koymuş olurdum, “Tamam, hazır usta!” Çok meraklıydım, prova da alırdım ayrıca. Prova derken bir karış kadar keser, hiposülfitle banyo yapardım. Düşün dağda bayırdasın, şimdi nerede fotoğrafçı bulacaksın da… 
Çıkan şeridi alır götürürdüm ustama. Şöyle bir bakar yarım ağız “Haaa iyi” der, “Haydi yemeğini ye soğutma.” Bakarsın gece yarısı olmuş, tabaklar buz kesmiş kenarda. 
Ümit Efekan’la Orhan Gencebay’ı çekiyoruz. Yenge hastalanmış, ustamı çağırdılar. Aldı beni yönetmene götürdü “Uğur’a itimadım var” dedi, “çekimi o tamamlayacak!”  Ümit Abi üstelemedi “İyi öyleyse” dedi, “Sen ‘güveniyorum’ dedikten sonra!” 
İşte o gün bu gün geçtik kamera arkasına.
HATA MI? ASLA!
Eskiden ne çektiğini bilemezdin, film yıkanacak ki marifetin çıksın ortaya. Onun için bin kere ölçer, öyle girerdik kayda. Kötü bir şey olursa bitersin, seni kimse çağırmaz bir daha.
Hiç unutmam yarım saniye netlik kaçmış diye (hareketli sahnelerde olur) ünlü bir artist sokağın ucundan bağırmıştı “N’aber len fluu!” Şaka yapıyor aklı sıra.
Şimdiki gibi ışık malzemeleri nerede? Jeneratör mü? Koca hayal. Akşam çekimi için kamerayı kandıracaksın. 5.600 kelvinlik sahneyi 3.200’ün filtresiyle çekeceksin ki bir mavilik hâkim olsun havaya. İşte biz “Amerikan gecesi” derdik ona. 
Artvin’de film çekiyoruz kızağın yayı kurtulmuş, fark etmesem bir makara bobin (122 metre) flu çıkacak. Neyse düzelttim, sonra bir sahne çektik ama netliği bilerek bozduk. Hayal sahnesi, eski hikâye için kullanılacak. 
Gece uyuyorum telefon yırtınıyor. Açtım laboratuvar. “Uğur kardeşim bu film flu ya!” 
-Ya nasıl olur yayı kızaktan kurtarmıştım ama. 
-Bilmiyorum artık, haberin olsun da…
Eh cezamıza katlanacağız artık, neyi değiştirebilirsin ki bu saatten sonra. Derken “Dınn” aklıma geldi. Biz flash back için flu çekmedik mi? Laboratuvar bilmez şimdi, yırtar atar. Yataktan nasıl fırlarsın, sarılırsın telefona. “Aman abi dokunma!”
Yoksa gitti onca emek, masraf, ne korku ama. 

BİR TAŞLA İKİ KUŞ 
Eskiden oyuncular senaryo okumazlardı, sakızını çiğneyerek gelir, çekilen sahnenin nerede kullanılacağı umurunda bile olmaz. Biri replikleri fısıldar, kurt gibi kulaklarını diker dinler, sonra girerler oyuna. Ne söylediği de önemli değildir, film sessiz çekilir zira.
Ama şarkı altı sahnelerini “NAGRA” teyplerle kaydederdik, dil dudak hareketlerini oturturduk montajda.
Çalışması en kolay oyuncu Halûk Bilginer’dir “İki adım geri gider misin abi?” 
-Peki efendim, derhâl!
Hafif rollere çıkan bir kadın vardı, saç baş yoldururdu insana. Millet ne bilsin, hayrandılar ona. 
“Oyun bitti” ve “Mardin Münih Hattı”nda birlikte çalışınca adım Ünal Küpeli’nin adamına çıktı. Diğerleri bizi çağırmaz oldular. Bir de şu var tabii, sen gidersen oradaki arkadaşı kapıya koyacaklar. Yüz yüze nasıl bakacaksın bir daha? 
Önceleri tahta şaryolarla çalışırdık; yağlarsın, silersin kayar. Olmadı çıkarsın arkadaşının omzuna. Vantuz dediğin üç kuruşluk şey ama almazlar, bizi urganla arabaya bağlarlar. Farz et takip sahnesindesin, otomobil bi’ böyle gider, bi’ şöyle. Kamera ağır, motosiklet aküsü ile çalışır ayrıca. Asitli su kumaşa değdi mi deler atar, her film iki pantolona mal olurdu bana.  
Kâzım Kartal alçak sesle konuşurdu, mırıldanır gibi. “Yaa Uğurcum sen bu işi öğrendin di mi?” 
-Öğrendim Kâzım abi. 
-Aa ne iyi… Ne iyi.

DIŞI SENİ, İÇİ BENİ
 O zamanlar tempo ağır, gece sahnelerini toplar toplar hepsini birden atarlar. Hem vakitten kazanır, hem masrafı azaltırlar. 
Figüranlar kahvede bekleşir durur, bakalım iş çıkacak mı acaba? Prodüksiyon amiri gelir, amele gibi toplar. Oturur sıralarını beklerler kenarda; sigara, sigara, sigara… Haydi dediler mi fırlarlar meydana. 
-Sen vuruyorsun, sen düşüyorsun, sen koşuyorsun, çabuk sallanma!
Sette bize çay may vermezler. İsmail Abi beni sever, kayırırdı saklıca. Usulca yanaşır fısıldardım “Abi, çay var mı çay?”
-Var. Bekleyeceksin ama!
Yıllar sonra görüntü yönetmeni oldum, onu da aldım yanıma. Yine “Abi” diyorum “Çay var mı çay?” 
-Olmaz mı istersen kahve yaparım sana. 
Nakdi kim kaybetmiş ki sen bulasın, zorlarsan eline bir senet tutuştururlar. 20 lira alıncaya kadar göbeğim çatlamıştı, ne elde vardır ne avuçta. 
Hâl böyle olunca düğünlere giderdik, harçlık bahşiş, artık gönüllerinden ne koparsa. 
Bir arkadaşla Pera’da nişan çekiyoruz. Adamın biri işaret etti, yaklaştım: “Buyurun efendim?”
-Sen kameraman mısın?
-Evet efendim. / -Nerede? / -Yeşilçam’da.
-Al şu kartı, pazartesi uğra bana.

RÜYALAR GERÇEK OLSA
Kibarlığımdan yanında bakamadım, köşeyi dönünce kartı çıkardım. Aaaa TRT İstanbul İkinci Müdürü Şükrü Demirci yazıyor. 
Neyse gittik, çay, sohbet, prodüksiyon amiri Tandoğan Aka Bey’i aradı. Bir form çıkardılar, dolduruyorum. Adı: ... Soyadı: ... Doğum Yılı: ...
Derken geldik dayandık tahsil durumuna. Orta iki terkim, ne yazayım şimdi kutuya?
Hiç önemli değil dediler, bize sanatkâr lazım, Şükrü Bey kamera tutuşundan notunu vermiş sana. 
Sağ olsunlar, TRT’de hoş tuttular. Ben de Yeşilçam tecrübelerimi aktardım onlara. Zamanla yer edindik, kadro için usulen bir imtihan yaptılar o kadar. 
Hem sinemayı hem televizyonu bilmek önemlidir. Bir sinema yönetmenine maç çektiremezsin mesela.
Televizyonlar Hitachi kullanırlardı o sıra, kamera ayrı, makara ayrı cihazda. Kaydediciler (Ampex) bataryayı içip bitirirlerdi âdeta. 
Sonra U-matic’e geçtik. Taşınabilir kasetleri vardı ama her biri Anna Britanica ebadında. Okka cesamet yerinde de sadece 20 dakika. Araba farı görünce çizgi verirdi, mutlaka beyaz yapacaksın, renkleri tanıyamazsın yoksa. 
Betacam’a geçince “bu nasıl bir teknoloji ya” dedik “Dünyanın sonu mu geliyordu acaba? Sony 400 ve 637 kullandım, Ikegami’den de memnun kaldım fazlasıyla. 
Bir gün teknik müdür kenara çekti. “Şışşt Uğur, ister misin para kazandırayım sana?” Meğer özel televizyonlar açılmış, adam arıyorlarmış yana yakıla. 2 milyon 475 bin alıyordum, 8 milyona geçtim Star’a. Ardından 9 oldu, on oldu. Araba filan edindik, bitimiz kanlandı. Derken işi yapan çoğaldı, değerimiz kalmadı piyasada. 
Ünal Abi “Gel” deyince ayaklandık, yeniden kapıldık heyecana. 

ÜÇ İKİ BİR  MOTOR!  HEYECAN DORUKTA 

Malatya’da dizi çekiyoruz. Engin Çağlar köy ağası rolünde, Sırrı Demirtaş da kötü adam. Sözde pusu kurmuş, yoluna kaya yuvarlayacak. Düzgün bir Mercedes buldular, Engin Bey karşıdan gelirken girdim kayda. Bakın şu işe ki, yuvarlanan taş dağıldı, dağı taktı peşine indiriyor. Engin Abi salise farkıyla toz bulutundan çıktı, ben heyelan altında kalacaktım az daha. 
Baktım yönetmen koşa koşa geliyor:  Uğurcum, Uğurcum problem yok ya?
-Sorma yaa Necati Abi, giremedim kayda.
Nasıl oldu anlatamam. Kül kesildi âdeta. Bir seyrettirdim bayıldı, “Bugün size istirahat” dedi, “Gidin dinlenin göl kenarında.” 
Bir keresinde de sahilde bir yerlerde konaklamışız, yapımcının üzerinden para çıkmasın mı? Mahmut Tuncer ile rehin kaldık. Hiç büyütmedik, çay içtik, muhabbet ettik gün boyunca. 
Halid Refiğ, Türker İnanoğlu ile Bilge Oğuzbaş’la çalışmak şanstı, çok şey öğrendim onlardan. Diyelim adam denize atladı peşinden mermi sıkılacak. Tabancayı nereden bulacaksın şimdi, al yerden bir avuç çakıl, at suya.
Leğenin içine folyo koy, sarı ışığı ver, suyu dalgalandır, buyur sana alev efekti. Sigara parşömenini de elinde ovuşturur, çıtır çıtır odun sesi versin ayrıca. Uçurtmanın kuyruğunu düşün, gazeteyi öyle dilimle, ışığın önünde salla. Oyuncu güya film seyrediyor sinemada. 
Mermer gibi görünsün diye patatesten kapı tokmağı mı yapmazdık, muslukları sarı yaldızla mı boyamazdık, evi konağa çevirirdik anında. 
Gençler gelip sorsalar memnun oluruz, bildiklerimiz bizimle gitmesin toprağa


.

Soyadınızın soyunuzla alakası var mı?

22 Şubat 2018 02:00

 

A -

A +

Cort, Curt, Lop, Lök, Lük, Lüp, Cadaloz, Ağaçkıç, Sinir, Tüysüz. Bunlar alay hakaret değil, soyadları. 

Soyağacı tatbikatı başladığı günden beri millet internette. Sadece ilk gün 8 milyon kişinin arama yaptığını biliyoruz, herhalde 15 milyonu da aşmıştır. Yani her dört kişiden biri aradı desek yalan olmaz.
Girmeyenler de merak etmediklerinden değil, bilgisayar 
kullanamadıklarından. 
Peki ne bulacaklar? Sadece memleket ve isim.
Bu program Mısır’daki paşa dedenizin emlak-ı metrukesini vermiyor. Ahmed Kahire yazıyor o kadar. 
Mesleği meşrebi hakkında da malumat yok. Meşguliyeti meçhul. Vali miydi, seyis mi? Şeyh miydi, derviş mi? 
Eskiden olsa herkes birbirini bilir. Neredensin, kimlerdensin? “Arabacıların Ali” demeniz yeter. Ailenin tebarüz ettiği vasıflar akla gelir.
İnsanlar memleketleri, boyları, soyları, babalarının ve çocuklarının ismi ile anılır, kargaşa olmaz. 

REJİMİ OTURTMAK İÇİN

Altı asırlık bir imparatorluğun külleri üzerinde kurulan cumhuriyet, karşı devrim korkusundan kurtulamaz. Cahilleri gütmek kolaydır, bir muhtar iki jandarma. Ama tahsilli ayrı baş çekebilir. Bu yüzden kanaat önderleri (eşraf) külliyen yok edilmelidir. İnsanlar tekdüze olmalı ve eşitlik ninnileri söylenmelidir. 
Bunu temin için soyadı mecburiyeti getirilir. Lakin soy isminiz soyunuzu belirtmemelidir. Müftüzadeler denilemez mesela. 
İnsanlar kimlere itibar eder? Beylere ağalara, hacılara hocalara. Alayını silerler, unvan memnudur bundan sonra.
Ardından hafız, molla, efendi, beyefendi kullanmak yasaklanır. Bir kadına Hanımefendi derseniz suçtur. Hâkim dilerse sizi 2590’a muhalefetten içeri tıkabilir. Ama karı, bacı, gacı diyebilirsiniz. 
Paşa, gazi ve hazret ibareleri de yasaklanır (tabii ki Gazi Paşa Hazretleri başka). Aldığınız nişanları da (İstiklal madalyası hariç) takamazsınız urbanınıza.
Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa’ya “Bay Osman” diyebilirsiniz anca. 

KORKUYLA TEHDİTLE

Yıl 1934, Soyadı Kanunu (sayı 2525) Resmî Gazete’de yayımlanıp meriyete girmiş, CHP parti teşkilatları ve halkevleri takibatı yürütmekle vazifelendirilmiştir. Resmen muhbirlik yapar, telgraflar yağdırırlar Ankara’ya. (Tarih İncelemeleri Dergisi) 
Yazı değişmiş, kıyafet, takvim, saat değişmiş, sıra gelmiştir buna. İnsanlar şapka ile sindirilmiştir, İstiklal Mahkemeleri çok can yakmıştır, darağaçları hafızalarda. 
İlan edilen müddet içinde nüfus dairesine gelip de soyadı seçmezseniz para cezasına çarptırılırsınız. Hem memur sana öyle bir soyadı yazar ki, torunların bile çeker hayatı boyunca.
Soyadınızda Çerkez, Boşnak ibareleri kullanamazsınız. Sadece Türklüğünüzü dile getirebilirsiniz, Türk, Türkoğlu, Hastürk, Tümtürk gibi.
Ruslar, İspanyollar gibi ilk isim başa çekilecektir. Önce name, sonra surname, sanki Londra!
Türk kültürünün hilafına. 

UÇAN, KAÇAN, DURBAKAM

Bazı soyadların hikâyesi var, gelen memura sıcak ekmek verirler, soyadları Taze olur. 
Dedeleri askerden kaçarmış Kaçan olmuşlar.
Nüfus memuru sorar “Ne yazayım?” Kadıncağız, cebindeki kâğıdı bulamaz, “Dur bakam” der sıkıntıyla. Memur da yazar “Durbakam!” 
İş harala gürele yürütülür insanlara ottan çöpten adlar takarlar. Taş, Toprak, Kaz, Ördek… Nüfusçu ile muhabbetin varsa, Aslan, Kaplan, Yılmaz, Örnek.  
O yıllarda nüfus 17 milyon, tekrara düşmeyeyim derseniz en az 3 milyon soyadına ihtiyaç var. Türkçeye Arapçadan Farsçadan giren kelimeler de yasaklanınca... 
Dil Kurumu oturup çalışır, listeler yayınlar. Alabay, Alak, Alataş, Alsaç, Altaca, Amonak, Analay, Anbuzuk, Angay, Anucur, Anak, Arsakay, Artain, Aşkan, Ataibiş, Atalmış, Atsak, Aymaz, Alanta... Anlayan varsa...

ADIM VAR, ADIVAR

Halide Edip soyadına karşı çıkanlardan, Çankaya’dan ikaz alınca mecburen girer hizaya. Adı sanı yok muydu sanki? Var. O da “Adıvar”ı seçer, golünü atar. 
Yahya Bey’in ailesi Şehsuvar diye tanınır Balkanlarda. Yani süvarilerin şahı. 
Şehsuvar olmaz diyorlar. 
Atlıbey olsun o zaman. “Olmaz!” Beyatlı da anlaşıyorlar sonunda.
Bir ara Almanlar gibi (Herrman) “man” “men” ilave ediyorlar. Erman, Gürman, Özmen gibi.
Kayseri’de yapılan bir araştırmaya göre bakın ne soyadları var ne soyadları: Cort, Curt, Lop, Lök, Lük, Lüp, Cadaloz, Ağaçkıç, Sinir, Tüysüz. (Tarih İncelemeleri Dergisi) 
Listelerde Mayılmuyul, Dangalak, Dönek, Donsuz, Kazma, Çakal, Kalça da bulunuyor.
Bizim soyadımız da garip. Sanırım dedemi çalıştığı zahirecide sıkıştırdılar. Nüfus memuru masanın üstüne baktı ihtimal, “Sen irsaliye, sen makbuz ol, sen fatura” bize de kaldı Özfatura.
Mektepte adım naylon faturaydı, ele güne eğlence, dert aldık başımıza.

MÜKERRERLER

Ama efendim soyadı karışıklıkları önlermiş. Af buyur? Çin’de 92 milyon Li, 88 milyon Zhang var. Haydi git de ayıkla. 
İngiltere’de 700 bin Smith, çoğu da John Smith. 
Telefon rehberine bak bakalım kaç Ali Çelik var? Bir kere Mehmet Öztürk’ü aramıştım, sayfa sayfa… 
Peki Seyit Çabuk diye birini tanıyor musunuz? 
Hatırlayamadınız mı? 
Yaa Seyyid Onbaşı desem?  
“Onbaşı”yı unvandan mı saydılar bilmem. 
Feda olsun bütün unvanlar ona!

SOYSUZ MUYDUK?

Atsız “Bir kere şunu söyleyeyim ki, ben devletin bana bahşedeceği soyadına muhtaç değilim, onu soysuzlar düşünsün” der bir yazısında. “O zamanki Halk Partisinin kabul ettiği Soyadı Kanunu yanlıştır. Çünkü Türklerde soyadı isimden sonra değil, önce gelir. Dilin yapısı da böyledir. İlle de Avrupalılara benzeyeceğiz diye soyadını sona almak, şuur altına işlenmiş bir aşağılık duygusunun mahsulüdür. Biz Avrupalı falan değiliz… Buz gibi Asyalıyız.
Anladın mı monşer? Avrupalı olmak meziyet olmadığı gibi, Asyalı olmak da kusur değildir…
Bizde soyadı kanunu çıktığı zaman Anadolu Türklerinden yüzde doksan beşinin soyadı vardı ve çoğu defa “oğlu” ile bitiyordu: Osmanoğlu Murat, Aydınoğlu Umur, Karamanoğlu İbrahim gibi… 
Ben yazılarıma eskiden beri “Atsız” imzasını atıyordum, lakin memur: “Atsız’ı soyadı olarak alamazsınız” diye kestirip attı.
- Neden?
- Tarihî isimdir!
- Tarihî olan, “d” ile yazılan, bak benimki “t” ile yazılıyor!
“Ha!.. O zaman tamam.”

CEDDİNLE SANATINLA...

Romenlerde -escu, Ermenilerde -yan, Yunanlılarda da -pulos ve -aki ekleri “oğlu” manasına gelir. Çavuşescu, Serkisyan, Papadapulos, Vasilaki gibi. -Kis eki de meslek bildirir. Kazancakis, kazancı demektir. Gürcüler “çocuğu” manasına -şvili veya “oğlu” manasına -dze ekini kullanırlar. 
Hazreti Peygamber’in ismi Ebu’l-Kasım Muhammed bin Abdullah el-Hâşimî el-Kureyşî idi. Kasım’ın babası, Abdullah’ın oğlu, Kureyş kabilesinin Hâşimî ailesinden Muhammed. 
Türklerde de soy ismi başa gelir, Baltacı Mehmed Paşa, Samipaşazade Sezai gibi.
Almanya bir ara Yahudileri soyadlandırır. Irkçı memurlar fakir Yahudilere Glagenstrick (darağacı), Eselkopf (eşek kafası), Taschengregger (yankesici) gibi adlar takar. Din adamlarının soyundan gelen Yahudiler, Cohen, Kahn, Katz, Levi gibi isimler yazdırırlar. Onları da Almanlaştırır, Katzman, Cohnstein, Aronstein, Levinthal yaparlar. 
Almanya’daki tatbikatı bir yana bırakırsanız dünyada soyadı kullanmanın kanunen mecburi olduğu tek ülke Türkiye’dir. (Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci)


.

Sol gösterip sağ vurdular

12 Mart 2018 02:00

 

A -

A +

Yıllar evvel gariban bir aday, kırık dökük Reno’suyla aylarca dolanmıştı semtin sokaklarında, herkes “yazık” demişti “ümitsiz vaka.”
Sonra? Seçilemedi tabii, zayi oldu onca emek, onca para…
Siyaset kolay iş değil, bir kere naktin ve vaktin olacak. Cenazeleri, asker uğurlamalarını hatta mahalle maçlarını kaçırmayacak, nikâhlarda, sünnetlerde altın takacaksın ona buna. Vekil oldun diyelim. Hastası, sakatı, yaşlısı kapını çalar, aş isteyen, iş isteyen. Çaya çorbaya verdiğin para maaşını aşar.
Parti kurarsan külli yanmışsın, kadro yetiştirecek, kentte köyde örgütlenecek ve halkı ikna edeceksin nasıl olacaksa.
Ama ihtilal öyle mi ya? Devletin tankı topu elinin altında. “Alın şunu” dersin alırlar, “götürün” dersin kapatırlar mahpusa.
Sana da bildiri okumak kalır radyoda. Zevkli olmalı ki on yılda bir deniyorlar.

27 MAYIS BOŞUNA MI
1969 seçimlerinde Adalet Partisi aldığı %46,5 oyla 256 milletvekili kazanır ve Demirel, hükûmeti kurar.
Vay biz 60 ihtilalini boşuna mı yaptık? Bunlar niye kazanıyor hâlâ?
Ortalık zaten karışıktır, bir de Madanoğlu çıkar başımıza. 27 Mayıs’ı bile hafif bulur, tek partiye dönmeyi arzular. 9 Mart’ta hükûmetin biletini kesecek, kafa koparacaklardır o furyada. Sen tut git, gir aralarına, koş yetiştir Türün Paşa’ya. Bakın hele şu Mahir Kaynak’ın yaptıklarına.
Cunta deşifre olunca Kara Kuv. K. Faruk Gürler ve Hv. Kuv. K. Muhsin Batur dava arkadaşlarını satar, gider Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç’a katılırlar.
Darbeci siyasetçiden hoşlanmaz, öbür darbeciden hiiç hoşlanmaz. Aralarında E. Korg. Cemal Madanoğlu ve E. Tümg. Celil Gürkan’ın bulunduğu yüzlerce subayı apar topar TSK’dan atarlar.
Eğer 9 Mart ekibi başarılı olsa o gün “Millî Demokratik Devrim” manifestosu koyulacaktır tatbikata. Devlet Başkanlığına önce F. Gürler getirilecek, bilahare yerini Mihri Belli’ye devredecektir. M. Batur ise Başbakan.
Bütün partiler kapatılacaktır. Siyaset mi yapmak istiyorsun? Buyur Devrim Partisinin saflarına (tek parti, bir nevi BAAS).

MÜCADELEYİ BIRAKIRSAN
TSK içinde ulusalcı kemalistler ekseriyettedir. Solcu kemalistleri tasfiye edip, hükûmete muhtıra verirler (12 Mart). Bildiri 13.00 haberlerinde okunur halka. “...Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetleri’nin bu vahim ortam hakkında duyduğu üzüntü ve ümitsizliğini giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce değerlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak kuvvetli ve inandırıcı bir hükûmetin demokratik kurallar içinde teşkili zaruri görülmektedir.”
Bu nasıl bir cümle? Tam 50 kelime. Hangi ifade özürlü almışsa kaleme?
Seyir hidrografi ve oşinografi dairesinden... İnan daha heyecan verici. Çetin Çeki n’apsın, fona Hasan Mutlucan koysan kurtarmaz.
Tamam ihtilale karşıyız ama onun da bir raconu var. Nerede altmışın tok sesli albayı, nerede bunlar?
Neyse muhtıra mecliste okunur, AP’liler suspus. CHP saflarında çılgın alkışlar. Bir tek Senato Başkanı Tekin Arıburun yiğitçe çıkar, tavrını koyar.
Demirel ne yazık ki dik duramaz, istifa edip meydanı bırakır hasımlarına. Cumhurbaşkanı C. Sunay da ağırlığını kullanamaz, emir eri gibi davranır, yakışık almaz.
Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil, İsmail Cem’e “CIA altımızı oydu” demekle ne kastetti bilmiyoruz ama haşhaş ekimi hususunda hükûmete söz geçiremeyen Washington dilediğini alır sonunda.  
O günlerde SSCB de üzerimize oynamaktadır, ki hayli adamı vardır değişik noktalarda.
İşçi Partisi Lideri M. A. Aybar direkt Sosyalist devrimden yanadır, Mihri Belli ise önce Millî Demokratik Devrimden yana. Kızıl ihtilal SSCB’deki gibi iki kademeli olmalıdır. Hadi bu darbeyi ilki sayalım, “proleter devrim” daha sonra.
Haa AP iktidarı faşist diktatörlük olduğuna göre, yıkılmasında mahsur yoktur. Bunda mutabıktırlar.  
MBK’nin sol açığı Mucip Ataklı ise askerin vazifesini yerine getirdiğini savunur “gayet hukuki bir ihtilal!”
Muammer Aksoy, Nadir Nadi, Mümtaz Soysal, Ferruh Bozbeyli muhtıranın yanındadırlar. “Beklenmekteydi ve oldu. Ne var yani bunda?”
Sol Kemalistler ortak bildiri ile desteklerini sunar. DİSK ve Dev-Genç memnuniyetle karşılar. Cumhuriyet gazetesi “koşulsuz” yanlarında.
Tağmaç, parlamentoyu dağıtmaz, anayasayı askıya almaz. Zira Yunanistan’daki Albaylar Cuntası önlerindedir, gırtlağına kadar batmıştırlar.
“Meclis içinden bir CHP’li istifa etsin, hükûmeti kursun” buyrulur “teknokratlar ekseriyette olsun ama AP’liler de bulunsun aralarında!”
Ve devlet kuşu Nihat Erim’in başına konar.
İyi de işleri toparlayamaz. Anarşi alır başını gider, para pul olur, hayat pahalı, gelen gideni aratmakta.  
Bu arada Millî Nizam Partisi kapatılır, Erbakan da İsviçre’ye çekilir, selamet der kenarest, n’olur, n’olmaz.
İş bilen CHP’liler “siz ne yaptınız” derler, Adalet Partisi güçlenecek bu defa. Birileri bizzat ayağına gidip görüşür ve yeni bir parti için önünü açarlar. Bakın şu işe ki Adalet Partisi küçülecek, Millî Selamet büyüyerek devam edecektir yoluna.
Aşırı sol, darbeden çok şey bekler, gelgelelim İşçi Partisi kapatılınca şok olurlar. Bu yolun devrime filan gideceği yoktur, başlarının çaresine mi baksalardır acaba?

ÖZGÜRLÜK BOL GELMİŞ!
Erim’e göre “özgürlükler bol gelmiştir.” Gerekirse üzerine şal örtmeli, balyoz gibi inmelidir kafalarına.
Cunta, düğün, okul aile birliği ve lig maçları hariç her türlü toplantıyı yasaklar. Üç üyesinden biri asker olan DGM’ler kurulur, İstiklal mahkemeleri gibi çalışmaya başlar.
Dev-genç ve THKO ise silahlı direnişi yayar. Örgüt, banka soyar, jandarma vurur, sefirlere saldırır, adam kaçırır, fidye alır ve bomba patlatır sağda solda. Erdal İnönü’nün rektör olduğu yıllarda ODTÜ karargâha dönmüştür, sıkıştıkça saklanırlar. Sendikalar militan yuvasıdır, fabrikalar çalışmıyormuş kimin umurunda?
Ama Devletle baş etmek mümkün müdür? Deniz Gezmiş, H. İnan ve Y. Aslan yakalanıp mahkemeye çıkarılır, karar idam.
Mahir Çayan ve arkadaşları NATO üssünden kaçırdıkları İngiliz ve Kanadalı teknisyenlerle Tokat’ın Kızıldere köyünde kuşatılırlar. Çıkan çatışmada Mahir Çayan, Cihan Alptekin, Ö. Ayna, E. Saruhan, S. Özüdoğru, H. Arıkan, S. Alp, S. Kurt, N. Yılmaz, A. Atasoy vurulur bir tek Ertuğrul Kürkçü kurtulur aralarından.
Solcu yazarlar Ziverbey’e çağrılır, ter dökerler Faik Paşa karşısında.

Bir sonraki darbede buluşmak üzere!
Kabine hâliyle yıpranır, haydi bir Nihat Erim hükûmeti daha. Olmadı Ferit Melen verelim, tutmadı Naim Talu geçsin başa.
CHP’de Robert Kolejli bir gazeteci, namlı mimli İsmet Paşa’yı devirip oturur koltuğa. Yüzü halka dönüktür, İttihat Terakki bakiyeleri gibi konuşmaz. Ekim 73 seçiminden 185 mebusla 1. parti olarak çıkar. Ve o Ecevit, Millî Selamet Partisi ile koalisyon yapar.
Her iki parti de yara alır, ne solcular Erbakan’la birlikteliğe hoş bakar, ne de sağcılar anarşistlerin affına.
Kaos yine kapıda. Vazife CHP’li Sadi Irmak’a verilir bu defa. Kurduğu hükûmet 450 mebustan sadece 18 evet alabilir. Devir kapanmıştır görünüşe bakılırsa.
71 muhtırası 60 ihtilalinin devamıdır, şimdi on yıl sonrasına hazırlanmalıdırlar. 12 Eylül’ün ayak sesleri mi? Evet gelmektedir duyana.
Yok bu siyasiler yönetmeyi beceremiyorlar!
İyi de örfi idare komutanı sizdiniz paşam, bir günde ne değişti de başladınız çalışmaya?
O günlerde böyle bir soru sorulamaz tabii. Dumanını attırırlar.  
Hasılı darbeler generalleri güç sarhoşu yapar, bildiklerine bilmediklerine karışır, iktidarları hizaya sokarlar. Hesap vermek gibi bir alışkanlıkları yoktur, askerî ihalelerdeki şaibeler örtülür, kimse çomak sokamaz tezgâhlarına.
Diyelim trafik polisi, sivil subaya ehliyet sordu, “sen benim kim olduğumu biliyor musun” der basar gaza.
Taa ki...
Amaaan. Gerisini biliyorsunuz nasıl olsa.
 

Zaferin isimsiz mimarları

18 Mart 2018 02:00

 

A -

A +

Çanakkale savaşları hakkında birçok şeyi biliyorsunuz. Dilerseniz bugün adları unutulan kahramanları hatırlayalım, Tophaneli Hakkı'dan başlayalım mesela.
Evet müttefik donanması gelmiş dayanmıştır kapımıza.
Her biri tek başına Boğazı yakacak güçtedir, zaten direniş beklemezler. Türk topçusundan ziyade hava durumu ile ilgilenirler.
Churcill "İnanınız bana" der, "Türklerin gırtlağı Boğazlardır. Onu demir bir pençe ile sıkmak yeterli olacak. Göreceksiniz o köhne imparatorluğun cansız bedeni kucağımıza yıkılacak!"
İlk ateş onuru HMS Cornwasllis zırhlısının topçu Yüzbaşısı Harry Minchin'a bağışlanır ki, "İnsanın çevresine dakikada bin 500 kilo mermi yağması sinir bozucu olmalı, hiç bu kadar eğlenmemiştim" yazar mektuplarına.
Amiral Carden rahattır, Londra'ya çektiği telgrafta "Mart ortalarında İstanbul'a ulaşmayı umuyorum" yazar… İşte o gece Tophaneli Hakkı 26 mayın bırakır burunlarının ucuna. Hâlbuki yeni kalp krizi geçirmiş, revirde yatmaktadır, vazife denince fırlar kalkar yataktan. Işıldaklar, karakol yapan botlar. Nabzı deli deli atar. Bu kadar heyecan fazladır. İş tamamladığında bitkindir, düşüverir dümenin yanına.
Nusret’in Karanlık Liman’a döşediği mayınlar önce Bouvet zırhlısını avlar. 700 mürettebatlı gemi suya gömülür bir anda. Gaulios ve Charlemagne topçu ateşi ile saf dışı kalır.
 Irrisistable ise torpidoya yakalanır, yan yatar. Makine dairesi su dolar. Ocean zırhlısı imdadına koşar. Ancak Seyyid Onbaşı’nın attığı mermi dümenini bozunca yalpalayarak sürüklenir Karanlık Liman’a ve Nusret'in döktüğü mayınlarla tokuşurlar.  
İngiliz Inflexible zırhlısı da bu bölgede mayına çarpar, on dakika geçmeden felaket Irresistible'ın kapısını çalar. 2 muhrip ve 7 mayın tarama gemisi de dibi boylar ayrıca.
Sadece 6,5 saatte filonun yarısı ellerinden çıkar.

ANNEM BENİ YETİŞTİRDİ CEPHELERE YOLLADI...
Düşün o sene Tıbbiye tek mezun veremez. Niye? Zira hepsi şehit olurlar.
Galatasaray Mektebi Sultanisinden gönüllü gelenler süt kuzusudur daha. Hayatlarında ilk defa tüfek tutarlar, patlayınca nasıl bir ses çıkaracak acaba? Bir ara içlerinden biri ayaklanır, marş söylemeye başlar;
Annem beni yetiştirdi
cephelere yolladı
Al sancağı teslim etti
Allah'a ısmarladı.
İkisi, üçü derken hepsi katılırlar ama nasıl avaz avaz! Sanki kırk cephe görmüş cenk kurdu kesilir, yağan mermileri hafife alırlar. Dişler kenetli, yumruklar sıkılı, gözler çakmak çakmak... Yüzbaşı tam zamanı deyip "hücuuum" diye haykırır. Kurulmuş zemberek gibi fırlarlar. Ancak düşman makinelileri takırdar, yavrucaklar beş on adım atamadan biçilir, üst üste yığılırlar.
Can bu ya can!.. Hakları nasıl ödenir ki acaba?
Bir de Mehmet Muzaffer Asteğmeni unutamıyorum. Parasızlıktan satın alıp cepheye götüremediği kamyon lastikleri için gece oturup banknot yapar ve sabah tutuşturur Yahudi tüccarın avucuna. Yüzlük kaimenin altına "Bedeli Çanakkale'de altın olarak tesviye olacaktır" yazmıştır. Hakkı verilecektir tüccara.
Nur içinde yatın, makamınız âlâ ola.

MÜSTECİP ONBAŞI - İĞNE DELİĞİNDEN VURDU
Fransızlar savaş günlerinde Turquoise adlı bir denizaltıyla Marmara'da birçok sabotaj yaparlar. Eğer beş on mil daha yakalanmadan yol alabilseler Ege'ye çıkacak, zaferlerini  kutlayacaklardır. 

Nara bölgesi cenge girmemiştir daha, Müstecip Onbaşı gün boyu topları silip parlatmaktadır. Gez göz arpacık yaparken yunusa benzer bir karaltı görür, insiyatifini kullanıp namluyu doğrultur ve tam kulesine çakar. Yüz metreden kibrit vurmak gibi bir şey. Düşünün ansızın bir top patlıyor ve bir denizaltı çıkıyor ortaya. Fransız gemicileri çaresiz kalır, teslim olurlar.

YÜZBAŞI AHMED SAFFET - 570 DÜŞMAN ASKERİNİ SUYUN DİBİNE YOLLADI

Calut, baskıcı, ceberut bir kraldır. Çok güçlüdür, bir dağ gibi yürür zırhlarına sarınınca. Emrinde on binlerce muharip. O gün Talut ile ceng etmektedir. Müminler 313 kişidirler yalnızca. Âdet olduğu üzere er diler, genç bir çoban (Hazret-i Davut) çıkar karşısına, Calut kahkahalarla gürerken, sapanına taş koyar ve tam alnına çakar. Efsane komutan atından yuvarlanır, gider bakarlar mevta.

İşte Calut kâfirinin adını (Goliath) taşıyan bir zırhlı vardır ki Morto Koyu açıklarında demirler. Döktüğü kan, boyunu aşar.    
Muavenet-i Milliye küçük bir muhriptir, elbette onunla başa çıkamaz. Kaldı ki etrafı botlarla doludur, yanına bile yaklaşamaz. Lakin Yüzbaşı Ahmed Saffet "Goliath'ı torpilliyebilir misin?" sorusuna "elbette" diye cevap verir "hem degüle oynaya!"
O gece sığ sulardan gidebilmek için yükünü yakıtını boşaltır sadece üç torpido sürer kovanlara. Hedef Goliath! Vira Bismillah!  
Goliath o gece de saatlerce mevzilerimizi döver, 23.30'da paydos yapar.
Muavenet sahilden sahilden sürünürcesine ilerler, 600-700 metre mesafede "ağır yol" seyreden düşman muhriplerine rastlar. Adamların gözüne perde mi iner ne, yanıbaşından geçer uzaklaşırlar. Ahmed Saffet 01.00 sularında Goliath'a yaklaşır. Nöbetçiler fark eder, pırıldakla parola sorarlar. Muavenet'ten aynı işarette karşılık gelir. Bir kere daha sorulur, yine aynı. Üçüncü de yabancı oldukları anlaşılacak, ateş açacaklardır. Ancak Muavenet-i Milliye cevabı torpido ile verir, biri komuta köprüsüne, ikincisi baş baca altına ve üçüncüsü de kıç tarafına. Koca gemi yan yatar ve tabak gibi sallanıp kayar suya. Hem komutan dâhil, 570 denizciyi ardına takarak.
Bu hadise İngiliz Harp Meclisi'nde bomba etkisi yapar. İşte o gün itibarıyla Boğaz'ın güçle geçilmesi fikrinden cayarlar.
Deniz Kuvvetleri Komutanı Amiral Fisher mesleği bırakır, peşinden Churchill istifasını sunar. Müttefik orduları komutanı General Ian Hamilton günlüğüne "Düşman madalyayı hak etti" yazar.

EZİNELİ YAHYA - BACAĞI KOPSA DA ÇARPIŞMAYA DEVAM
25 Nisan sabahı, müttefik donanması Ertuğrul Koyu’nu âdeta yakar, zemini pamuk gibi atar. Tabur Komutanı Mahmut Binbaşı ve Asteğmen Haliloğlu Abdurrahim şehadet şerbetini yudumlayınca başsız kalırlar.
Ezineli Yahya Çavuş, bölüğü derler toparlar ayrılmayın der birşeyler olacak burada. Nitekim River adlı şilep tam yol yürür, karaya oturur güya. Görünüşte sahile vurmuş metruk bir kömür teknesi. Ambarlarındaki askerler bir süre etrafı dinler, sonra filikaları yanyana getirip bir köprü kurarlar. Yahya Çavuş arkadaşlarını bekletir bekletir ne zamanki düşman menzile girer, tetiğe asılırlar, kumsalı kıpkızıl kana boyarlar. İngilizler karşıdakilerin ferdi gayretlerle direnen küçük bir grup olduğunu anlarlar ama, 3 bin kayıp verdikten sonra.
Yahya Çavuş son kalan 5 arkadaşı ile mukavemete devam eder, kopan bacağını; tüfeğinin kayışı ile bağlar. Ta ki damarlarında kan, parmaklarında derman kalmayıncaya kadar. Evlidir ve oğlu Muharrem bir yaşındadır daha.   

Hadi gel evimize geri dönelim

20 Mart 2018 02:00

 

A -

A +

Mimar Serkan Duman mesleğe başka pencerelerden bakmayı başaran bir sanatkâr. Alışveriş merkezleri, rezidanslar, siteler peşinde koşmuyor. Kerpiç gibi geleneksel bir malzemeyi hayata geçirebilmenin yollarını arıyor.

Soruyoruz “Niye?”
Bir kere ucuz, çok da sıhhi, üstelik Anadolu kokuyor. Beton ülkemize ölçüsüz girdi ve bu da beni korkutuyor. Yeryüzünde beton kullanan ilk üç ülke: Çin, Hindistan ve Türkiye. Şehirlere beton boca ediyoruz, tepeleme. Evlerimiz, bir yabancının sığınsınlar diye “lütfettiği” kutucuklar. Müteahhit satıyor, ayrıca da aidata bağlıyor, paraya para demiyor.

Ne olabilirdi başka?
Evet ne olabilirdi? Bu konuda çok okudum, araştırdım. Anadolu’yu gezdim, sonra Asya ve Afrika. Dönüp dolaşıp kerpiçe geldim sonunda. Kerpiç emsalsiz bir malzeme, en iyi yalıtım malzemesi; mekânın nemini ayarlar, yazın serin, kışın sıcak tutar. Tamam betona da yalıtım yapılabilir ama o maddeler kimyasal. Hem toprak kadar kolay bulunan bir şey var mı? Temeli kazdın diyelim, çıkanı kullanabilirsin duvarlarda. Kerpiç denince aklınıza harabeler gelmesin, günümüzde “Aaa bu toprak mı inanmam” dedirtecek teknikler var. Ne yazık ki ben bu teknikleri kerpicin ana vatanı olan Anadolu’da değil de Avrupalılardan öğrendim.

Peki sağlam mı?
Bunu sorarken zelzeleyi düşünüyor olmalısın. Evet sağlam, tabii doğru tekniklerle inşa edilmek kaydıyla. Bir kere duvarları kalın, yüksekliği az, nereye yıkılacak? Gölcük depreminde bir fotoğraf gördüm betonlar paramparça, geleneksel evler dimdik ayakta. O zaman beton kötü diyebilir miyiz. Hayır hata malzemede değil, yapanda. Kerpiç bizde köklü bir sanat, ancak Osmanlı usulü unutulmuş, yine yapılıyor ama el yordamıyla.

Peki ya dünyada?
Hindistan’a gittim. Fransızların inşa ettiği yapıları inceledim. Muson mevsimiydi, şiddetli yağmurlara bile dayanıyordu toprak. Sonra ABD’li bir grupla Gana’da klinik yaptık. Güvenim iyice arttı, taş ve ahşap desteği ile büyük mekânlar da planlanabilirdi pekâlâ. Yemen Sana’da “çölün gökdelenleri” 500 yıldır ayakta. Afrika’da toprak bir cami gördüm hayran oldum. Seksenli yıllarda yapılmış ama bin yıllık havası veriyor. Mısırlı Abdülvahid el-Vekil (hocamdır) Hac yolundaki camileri yığma tekniğiyle tekrar yaptı. Keşke biz de Afrika’ya oranın tarzıyla anlayışıyla camiler yapsak. Rumeli’deki mimariyi niye götürüyor, neden beton dayatıyoruz insanlara? Onlara alıştıklarını yapalım. Zaten iş gücü ucuz, birlikte çalışalım hatta. Kardeşlik böyle büyür, yan yana. Mahalleye mescit lazım biri arsayı verir, biri saman. Biri emeği ile katılır, ortaya çıkar. Efendim zenginleri ikna edelim en büyük camiyi köyümüze kasabamıza... Bu büyüklük sevdası nereden geliyor anlamıyorum. Bırakın padişahlık padişahlarda kalsın.

Mescid-i nebi de topraktı.
Toprağın sağlıklı, ucuz ve pratik olmasını bir yana, sadece mümin olarak Peygamber Efendimiz gibi yapmamız icap etmiyor mu? Eğer isteseler taş ustası bulamazlar mıydı? Ayasofya ve Panteon İslam’dan önce yapıldığına göre, kolay.

Çimentoya niye kızıyorsun bu kadar
Çimento ilk safhasından son safhasına kadar çevre felaketi. Siz fark etmeseniz de gaz salıyor. Bina terk ediliyor çürümüyor, yıkıyorsun iğrenç bir moloz çıkıyor.

Müstakilden yanasınız o zaman
Diyelim savaş oldu, elektrik, su, gaz kesildi, asansörler, klimalar çalışmıyor. O kulelerde nasıl yaşayacaksınız acaba? Beton mu yiyeceksiniz acıkınca? Bahçeli evin olsa, suyunu kuyudan çeker, domates biber eker, tavuk, keçi beslerdin icabında. Otel odalarında banyodan çıkarsınız bir koku gelir ardınız sıra. Hâlbuki kerpiç nefes alır emer bitirir anında. Modernite geleneksel olan ne varsa reddetti, hatırlarsınız yumurtaya, kundağa, anne sütüne de karşıydı bir ara, sonra özür dilediler o başka.

Kerpiç yapmak zor mu?
Yoo aksine çok kolay. Zaten şenlik gibi oluyor, kadınlar bizden iyi kerpiç kesiyor, çocuklara bile iş düşüyor. Çaylar demleniyor sohbetler ediliyor, duvarlar neşe içinde yükseliyor. Akran, akraba çalışınca masraf azalıyor. Eğer bir kenarda kavakların varsa bedavaya bile çıkar. Buradan kerpicin ancak köylerde yapılabileceği anlamı çıkmasın bence en yakışanı villa. Zengine de hitap ediyor fukaraya da. Yeter ki talep olsun, ben projelerini çizer, bizzat gelir danışmanlık yaparım onlara. Topraklarımız umumiyetle kerpice müsait. UNESCO’nun kurduğu bir merkez var, Tekirdağ toprağı götürmüştüm, mükemmel buldular.  

Peki ömrü?
Betonun ömrü biliniyor mu? Bilinmiyor. 50 yıllık binaların demirleri çürüdü kopuyor, çekme ve gerilmeye ne kadar dayanacaklar daha? Ama Mısır’da (Ramesseum) firavunun toprak tahıl depoları 3.400 yıldır ayakta. Diyelim öldün gittin, kerpicin üzerinde ot biter, bir kazmayla  ufalanıp karıştırılabilir toprağa. Ecdat evini fâni malzemelerden yapmış, bir ömür dayansın yeter demiş, kazık çakmamış dünyaya. Eğer ufak bakımlarını aksatmazsanız asırlarca yaşar.

Maliyete gelirsek?
 Kerpiçte iki kalem gider var: Biri usta ve işçi parası, öbürü ahşap. Eğer mekânı çatıyla değil de kubbeyle kapatırsan ahşap masrafı da olmaz. Düşünün kubbeli bir evde yaşıyorsunuz, kemerli kemerli kapılar. Binbir gece masalları gibi âdeta. Kubbeli mekanın akustiği de hoştur. Zaten ev dediğin duygulara hitap etmeli, şiir yazdırmalı insana. Eskiden bina ustanın el kol ölçülerine göre yapılırdı. Şimdi cüzdanın kalınlığına göre, ya da vincin boyuna. Komşunun rüzgârı güneşi kesilecek diye ödümüz kopardı. Kul hakkı gibi bir derdimiz vardı zira.

Hayalinizdeki ev?
Çocuk resimlerindeki evler nasıl olur? Tek katlı, yanında meyve ağaçları ve bacası tüter mutlaka. İşte onu sunmalıyız insanlara. Türk filmlerinde garip âşık, nişanlısını alır bir arsaya götürür “evimizi buraya kuracağız Leylâ!” Mutfak şu yanda mı olsun bu yanda mı? İnsanın kendi evi üzerinde sözü olmalı. Apartmanları değiştiremezsin ama, Edirneli de aynı kutuya, Vanlı da… Binayı yapan senin hayat tarzını, alışkanlıklarını sormaz. Meşhur mimar Le Corbusier yolcu gemilerini çok severmiş, üst üste dizilmiş kamaralar, ufak ufak lombozlar ve hepsinde aynı manzara. Kampana çaldı “Girin!”, çaldı “Çıkın dışarıya!” Tasarladığı mekânlar da öyle, şimdi apartman diyoruz onlara.

Paris’i beğenirler oysa
Turgut Cansever Paris’e şehir diyen ahmaktır der. Caddeler cetvel gibi, ortada meydan. Adam onu muhtemel isyanları bastırmak için planlamış, bataryayı merkeze kur, bütün şehir namlunun ucunda. Gelişmekte olan ülkeler Paris’i taklit ettilkleri için bocaladılar. Doğu şehirlerinde iç içe evler, eğri büğrü sokaklar vardır. Komşuluk, esnaflık vardır, kahve kıraathane, sokak muhabbeti vardır. Cami, mektep, sebil, han, hamam, şadırvan... Sanat tarihçi Titus Burchardt Fez şehrine uzaktan bakar, sanki bütün evler aynı, mahalleye girer hepsi başka başka. Düzen kışlada lazım, şehirler insana göre olmalı ve insanca. Medeniyeti prensipler belirler, prensip ise neyi yapacağınızdan ziyade neyi yapmayacağınızdır. Avrupalıyı apartmanda oturtamazsın, Amerikalı ahşap sever betona yanaşmaz. Kerpiç Fransa ve İspanya’da çok yaygın. Avusturya’lı bir mimar biliyorum, gökdelen içinde kerpiç kullanıyor adam.

Örnek evler yapsanız da görsek ya
 Rönesans denilen şeyi Medici ailesi başlatmış, eğer masraf karşılanmasa Mikelanj ne yapabilirdi kendi başına? Benim de bunları cebimden gerçekleştirecek hâlim yok. Kahramanmaraş’ta yaptım ziyadesiyle memnun kaldılar, yine yaparız talep olursa.

 Son bir mesaj
Malum, mimarlık fakültelerinde öğrencilerden otel, hastane, site, alışveriş merkezi projelendirmeleri istenir. Ben olsam “Âşık olduğun insan için bir ev tasarla” derdim onlara. Belki sevdiğini duvar içine hapsetmek bile zül gelecek, gidip dağları delecek.
Ferhatlar nerden çıktı sanıyorsunuz?
Anadolu değil mi bura?


.

Arkamızdan ağladılar

21 Mart 2018 02:00

 

A -

A +

Bütün Afrika’nın Dostları Derneği (TADD) Başkanı Uzman Dr. Bilgehan Güntekin anlatıyor: Habeşistan hakkında bir şeyler duymuştum ama bu kadar etkileyeceğini sanmıyordum.
Biliyorsunuz hicret söz konusu olduğunda Efendimiz ‘orada adil bir sultan var, Habeşistan’a gidin’ buyururlar. Necaşi Esame o zor günlerde sahipsiz müminlere kucak açar.
Peygamber Efendimiz Medine’ye gelen misafirleri eshabı ile paylaşır ama Habeşleri bizzat kendisi ağırlar.
Biz de bu kardeşlerimize  ne gibi bir hayrımız dokunabilir diye düşündük ve sağlık hizmeti sunmaya karar verdik. Yazıştık çiziştik ve izinleri aldık.
Başta TİKA olmak üzere, Sağlık Bakanlığı, THY ve DSİ de destek oldular, 22 kişilik bir ekiple çıktık yola.

NÜFUS YÜZ MİLYON
 Habeşistan geniş bir coğrafya, her ne kadar denize çıkışı yoksa da hava yolları güçlü. Afrika’nın her yerine ulaşabilirsiniz rahatlıkla.
Biz önce Addisababa’ya indik oradan bir saatı aşkın bir uçuşla Afar eyaletine geçtik. Afar fakir bir bölge Müslümanlar ekseriyette. Evvelki yıllarda kuraklık yaşamış bayağı yıpranmışlar. Bu sene yağmur yağmış hâllerinden memnunlar. Ama Addis’le alakası, eksik noksan hayli fazla.
Koca eyalette sadece 5 uzman doktor bulunuyor, iki kadın doğumcu, iki cerrah ve bir de iç hastalıkları mütehassısı. Daha ziyade muayenehanelerde hasta kabul ediyorlar. Pratisyen hekimlerin ise yetişmeleri gerekiyor.
Yanımızda DSİ’den gelen bir jeolog bir çevre mühendisi de vardı, “Su nasıl çıkarılır, nasıl dağıtılır” ciddi bir rapor hazırladılar. Hazır gitmişken bir kuyu açtık devreye aldık o arada.
Medreseleri yetimhaneleri de ziyaret ettik, vekalet aldığımız adakları akikaları kestik, mısır lapasıyla ömür tüketen çocukların et kondu tabaklarına.
Hayırseverlerin yanımıza kattığı hediyeleri dağıttık, bunları bizzat elimizle veriyoruz. İnanın üç kuruşluk saç tokası minik kızların yüzünü güldürmeye yetiyor.   

ÇOK YAPAN İYİ YAPAR
 Gittiğimizde büyük bir kalabalıkla karşılaştık, işi duyurmayı üstlenen arkadaşlar iyi çalışmışlar. Radyolardan anons vermişler “Koşun, Türkiye’den gelen doktorlar bedava hasta bakacak!” Bizden önce de gelen Türk tabipleri olmuş, çok da iyi izler bırakmışlar. Bir gittik, hastane ana baba günü. Koliler gelmemiş daha, ama tecrübeliyiz, iyi ki havaalanındaki takılmaları dikkate alıp birkaç kutuyu getirmişiz yanımızda. Öyle ya n’olur n’olmaz. Hemen işe başladık, ben günde 200 küsur hasta baktım ki, hayatımın rekorudur kendi adıma.
Düşünün bebeklerin kulağından sinekler böcekler çıkardım, çoğunun zarı delik, kronikleşmiş iltihaplar. Diyebilirim ki, dört kişiden birinde kulak problemi var. Ürolog ilk defa görüyorlardı ve talep patlaması yaşandı. Bir kadın namımızı duymuş. Taaa 400 km uzaktan gelmiş. Serhat Bey muayene ediyor, ilaçlarını veriyor.
-İyi de bunu bizim orada da yapıyorlar.
Öyle ya beyazın farkı olmalı di mi? Serhat Bey ultrasonla bir tarıyor, işte bu, hastanın yüzü gülüyor, neşesi yerine geliyor. Ve “sonografik terapi” adında yeni bir tedavi şekli kazandırıyor tıbba.
Altı yaşında bir çocuğun mesanesinde taş vardı, ileride böbrek yetmezliğinden Allah muhafaza. Ameliyatla aldık. Tek faydamız o olsa, yeter de artar bile.
Nereden baksanız 5 bin insanın hayatına dokunduk. Sadece muayene değil, cerrahi müdahaleler var, sünnet, diş çekimi, dolgu, protez, pansuman... İlaçlar ucu ucuna yetti, hep artardı oysa. Bu TADD’ın 3. operasyonu, yeni şeyler öğreniyorsunuz her defasında.

ASIL FAYDA
 Bize eyaletin merkez hastanesini gösterdiler, baktık çalıştığımız ameliyathaneyi de TİKA kurmuş zamanında. Guatr, açık prostat, böbrek, rahim, boyun, mesane gibi büyük ameliyatlar yapıldı burada.  
 Ama bütün bunlar geçici, bence asıl fayda yerli hekimlerin kazandıkları oldu meslek adına. Depolarında tanımadıkları cihazlar varmış, onları kurduk, devreye aldık, birlikte kullanıp ne işe yaradıklarını anlattık.
Eyaletin Sağlık Bakanı bizi evinde ağırladı. “Yaptığınız büyük fedakârlık, muayene ediyor, ameliyat yapıyor, bedava ilaç dağıtıyorsunuz. Size nasıl teşekkür etsem acaba.”
- Geç bile kaldık, feda olsun bizden yana!
Suyu semtlere münavebe ile veriyorlarmış, Hastanenin suyu öğleye doğru kesiliyordu. Başhekim çok uğraşmış ama çözememiş, Sağlık Bakanı’na rica ettim bir daha kesilmedi ondan sonra.
Başhekim “Ben bunca yıldır uğraştım beceremedim” dedi, “Siz hallediverdiniz iki dakikada.”
- Başka işin varsa söyle, asılırız icabında.

SU HALLOLSA…
 Su, bütün Afrika’nın derdi. Aslında çözülmeyecek mesele değil ama bilgiye alete muhtaçlar.
Sahra altında bol ve kaliteli su olduğu biliniyor lakin çıkarmak pahalıya patlıyor. En az 150 metre inmeniz gerekiyor aşağıya.
TADD olarak bu güne kadar 60 kuyu açtık, Türkiye’de okumuş bir kardeşimiz sırf o işi kovalıyor.
Bir şehit eşi Afrika’da kuyu açtırmayı istiyormuş. Ancak kendi durumu da yok, sen gönlünü rahat tut dedik, kuyulardan birine şehidimizin adını verdik.
Habeşler sıcak samimi ve misafirperver insanlar. Ancak bürokrasi ağır yürüyor, izin aldığınızı zannediyorsunuz ama yeni yeni evrak isteniyor. Gidecek arkadaşlara yardımcı oluruz bu konuda.
Habeşistan Kalkınma İş Birliği (HAKİT) Başkanı Dr. Şems de bize katıldı. Ülkemizde Tıp okumuş, o da hiç gitmemiş Afar taraflarına. Memlekette 80 tane lisan konuşuluyor, mütercimle anlaşabildi anca.
Ülke fakir, burası daha fakir. Develer kervanlar görüyorsunuz bildiğiniz çöl, sahra.  
Gürbüz hayvan yok gibi, çünkü besi yeri yok, sığırlar bütün gün dolanıyor, et tutmuyor. Bakın biri size et ikram ediyorsa zengindir ama tavuk ikram ediyorsa çoook zengindir.
Tarım var, muz, mısır, domates yetişiyor. Kahveleri zaten dünya çapında. Bu sene yağmur yağmış ortalık yeşil, yağmayınca sapsarı, hayvanlar telef oluyor.  

BAK BAK İBRET AL
Çok şükür hastalanan arkadaşımız olmadı, ufacık bir sinek soksa, sıtmadan yatabilirsiniz pekâlâ. Yanımızda anti malarya ilaçları vardı, oradan da aldık. Zaten benim tercihim her zaman mahallî ilaçtan yana.
Çocuklar kapısız bacasız mekteplerde okuyor, yerlerde oturuyorlar. Defterleri, kitapları paramparça. Üst baş dökülse de gülümsüyorlar, çocuk işte eğlenecek bir şey buluyor.
Evler sazdan, üzerine hafif bir kerpiç çekiyorlar, zemin toprak. Börtü böcek girer mi? Girer. Ancak içleri serin, uyuması keyifli oluyor. Düşünüyorum da bin yıl evvel de böyle yaşıyorlardı muhtemelen.   
Bu arada muhtaç ailelere keçi dağıttık. Hiç değilse çocukları süt içer. Bunlar hızlı üreyen hayvanlar, birkaç sene sonra minik bir sürüleri olabilir iyi bakılırsa. Ben iki üç keçinin bu kadar makbul olacağını düşünemezdim, sanki Boğaz’da yalı bağışlamışsın onlara.
Türkler çok seviliyor. Biz de o itibara layık olmaya çalıştık. Her gittiğimiz yerden zor ayrılıyoruz ama buradan ayrılırken hakikaten duygulandık. Yerli hekim ve hemşireler ağlamaklı oldular. Kaldı ki Hristiyanlar da vardı aralarında. Sizden hem tıp hem insanlık öğrendik dediler, bizim için kurs oldu âdeta.
Keşke devletimiz kuzey Etiyopya’da bir eğitim araştırma hastanesi açsa da yerli hekimlere ihtisas kazandırılsa.
Neyse döndük geldik İstanbul’a. Yardımcım “Ya hocam bu su ne büyük bir nimetmiş” dedi, “Açıyorsun pırıl pırıl akıyor.”
Meğer şükredecek ne kadar da çok şeyimiz varmış. Ben her hekimin görmesini isterim, hiç değilse ömründe bir defa gitmeli Afrika’ya.


.

Ruhani DarIus’un izinde - Müstakbel Pers imparatoru (!)

10 Nisan 2018 02:00

 

A -

A +

Persler (Farslar) Ari ırkına mensup (Arian) bir Hint-Avrupa kavmidir, uzun süre Elamlıların ve Medlerin hâkimiyetinde yaşadıktan sonra Keyhüsrev liderliğinde ayaklanır, devletlerini kurarlar MÖ 600.

Hint tesirinde kalır, Mecusiliğe inanırlar; Nevruz ve Mihrican’da şenlik yaparlar.
Şatafatlı elbiseler giyer, köşklerde, konaklarda otururlar. Yunanlılar sütunlu ve kubbeli mimariyi onlardan alırlar. Ticarete ehemmiyet verir, Efes Persepolis arasındaki Kral Yolu’nu canlı tutarlar.
Yakınlarıyla hatta kardeşleri ile evlenirler. Kadınlar hür değildirler, çocuklar 6 yaşına kadar annelerinin yanında kalırlar.  Küçük ülkeleri zapt eder, başına bir satrap koyarlar. Satrap, vergi toplar ve gerektiğinde asker sağlar. Bu yapı sayesinde zenginleşir ve hızla yayılırlar. Düşünün ta Yunanistan’dan Hindistan’a...

DÂRÂ’YA DAR GELEN DÜNYA
 Dârâ (Darius) devrinde Pencap’a ulaşır, Batı Anadolu’da Lidya’yı yenip Sard’ı teslim alırlar. Fenike (Suriye), Ermenistan derken, Babil surlarını aşar, hazinelere el koyarlar. Artık paralı asker de kullanabilirler, altınları çoktur nasıl olsa.
Uçlardan haber almak için mükemmel bir posta teşkilatı kurarlar, süvariler 2.700 km yolu bir hafta içinde katederler.
Kambis devrinde ise Mısır’a girer, Kartaca’ya varırlar.
Eğer, bir de Balkanları basıp, Atina’yla Isparta’yı ezerlerse tamam. Al sana cihan hâkimiyeti, kim kaldı ki başka?
Ege çocukları baskıya gelmez, önce Milet (Söke) patlar, ardından diğerleri ayaklanır. Karya, Kıbrıs, Likya… Persler, isyanları acımasız bastırır. Sana söylüyorum Milet, sen anla Atina. Nitekim Pers ordusu, gemilerle Yunanistan kıyılarına çıkar. Ancak Marathon ovasında mağlubiyeti tadarlar (MÖ 490). Koskoca Pers İmparatorluğu bir muharebe ile yıkılacak değildir ama onlara çok koyar.

YER İLE YEKSAN
Aradan 10 yıl geçer. 1. Kşayarşa dünyanın dört bir yanından 1 milyon 700 bin asker toplar. Gelir Çanakkale’ye dayanır. Bu kadar insanı, hayvanı, savaş arabalarını teknelerle taşımak zaman alacaktır, 700 gemiyi birbirine bağlatır, üzerine kalas attırır, toprak yaydırır; âdeta yol açar.
Kşayarşa Naralı sanatkârlara yaptırdığı mermer köşkünden intikali izlemektedir, kendi gücü karşısında titreyesi tutar.  Bire karşı on, belki daha fazla. Nitekim Termofil Geçidi’nde Yunanlıları yener, Atina’yı yakıp yıkarlar.

Ancak donanma Salamis’de imha olunca lojistik aksar, savaş uzar.
Atina’nın öncülüğündeki Attika-Delos Paktı direnişi örgütlese de neticeye varamaz. Bir lider lazımdır onlara. Makedonya Kralı II. Philip olabilir mesela. Fakat o da suikasta uğrar, oğlu İskender (20) geçer başa. İskender sıkı savaşçıdır, ilk zaferini 16’sında kazanmıştır daha.
Evet, intikam soğuk yenen bir yemektir ama Asya’nın zenginliği içlerini ılıtır. Avrupa açlıktan kıvanmaktadır o yıllarda, yine ne varsa Doğu’da.

HAFİFE ALIRSAN
Perslerin başına da III. Dârâ (Darius) geçmiştir. Kurmaylar “İskender’in piyadeleri bize ters geliyor, vuruşmak yerine çekilelim, hayvanları kıralım, tarlaları yakalım, Makedonları yoralım” derler. Darius, hasmını küçük görür ve ağır bir bedel öder Biga Çayı kıyılarında. Canını zor kurtarıp kaçar (MÖ 334).
İskender bu zaferle ayağını Anadolu’ya atar. Miletos, Sardes gibi şehirleri kolay alır, Perslerden çok çekmişlerdir zira. Sadece Herodot’un memleketinde oyalanır, Halikarnassos’ta (Bodrum’da).
Perge, Frigya derken Gordion düğümünü de çözer Torosları aşar. Misis üzerinden doğru İskenderun’a. Ve Deliçay civarında tekrar Dârâ’nın karşısına çıkar.
Dârâ tehlikeyi fark edebilmiş değildir, yarım milyon askeri vardır ve onlara çok güvenir. Gelgelelim akıl almaz hatalar yapar, yer götürmez kalabalığı dar vadilere sokar. Eh İskender gibi cenk ustası da fırsatı kaçırmaz, savaşı istediği kıvama sokar. Dârâ yine meydanı bırakıp kaçar. Esir alınanlar arasında annesi, karısı ve çocukları da vardır hatta.
İskender, kadınları korkutmaz ama o Dârâ var ya... Paralayacaktır yakalarsa.
Şahı korku sarmıştır, anlaşma yolunu dener bu defa. “Gel dost kalalım” der, “Fırat’ın batısını bırakayım, hatta kızımı vereyim sana.”
-Kızını zaten alacağım ama şartsız teslim oluyorsan o başka.

ÇEMBER DARALIYOR
İskender direkt Dârâ’nın üstüne gitmez, önce Suriye’den Mısır’a yürür, Akdeniz kıyılarını emniyete alır. Persler artık buradan bir taarruz başlatamazlar Yunanistan’a.
Şah hâlâ güçlüdür, Babil’de hazırlanan 250 bin piyade, 3 bin 500 savaş arabası ve 15 eğitimli fil bir işaretine bakar.
Makedon ordusu ise 40 bin piyade ve 7 bin 500 süvariden ibarettir, kıyası     gayrikabildir rakama vurulursa.
İskender “Bir kuzunun komuta ettiği aslanlara güler geçerim” der, “Ama bir aslanın emrindeki kuzulardan ödüm patlar.” Liderlik böyle bir şeydir, askerine hâkim olacak, en önde savaşacak ve muharebenin gidişatını okuyacak.
Nitekim Erbil’de (Gaugamela ovasında) karşılaşırlar (MÖ 331). Persler savaşın daha ikinci saatinde 70 bin kayıp verirler, dağılma emareleri başlar. Ve Dârâ yine firarda. Ta Medlerin arasında, Ektabana’da (Hamedan).
Makedonlar direnişle karşılaşmadan Babil’i alır, gördükleri zenginlik karşısında lalüebkem (dili tutulmuş) olurlar. Eski Elam başkenti Suş’un satrabı, İskender’i süslü develer
ve fillerle karşılar. 40 bin talanton (bir talanton 26,2 kg) altın ve gümüş sunar. Yüz ton mor libas verir ayrıca.

PARA PARA PARA
Ve karlı dağları aşarak Ahameniş’in manevi merkezi Taht-ı Cemşid’e (Persepolis) varırlar. Sadece Dârâ’nın yatak odasından çıkan altınlar Makedonya’yı alır, satar. İskender yağma serbest der adamlarına. Şehir öyle bir soyulur ki, artık iş makinesi ile kazsanız tek sikke bulamazsınız orada.
Ele geçirilen hazineler 120 bin talanton (x26,2= 3.144.000 kg ) tutar ki İskender bu kadar vergiyi 300 yılda toplayamaz.
Dârâ ise panik içindedir, her geçen gün adamları azalır. Dün eteklerine kapananlar, ters ters bakmaya başlar. Nitekim satrabın biri “Yeter senden çektiğimiz” der, hançerini saplar. (MÖ 330) Düştüğü yerde can çekişe çekişe ölür, hâlbuki zamanında Yunanlılar bile “Zeus’un oğlu” derlerdi ona.
Şahname ile İran’ın destanını yazan Firdevsi’ye göre İskender de Pers olmalıdır. Bir Fars’ı, Fars yenebilir anca.
Arapçada “P” olmadığı için Fars derler. Pers ile Fars aynı şeydir aslında.

OLACAK İŞ Mİ YANİ?
Dilerseniz takvimlerimizi ayarlayalım, gidelim bin yıl sonraya. O günlerde yeryüzünde iki büyük imparatorluk vardır. Biri malum Roma. Öbürü yine İran menşeli Sâsânî.
Roma, keyfine ve refahına bakar, menfaati için kimseye acımaz. Sâsâniler de aynı yolun yolcusudur. Güçsüzleri vergiye bağlar, günlerini gün ederler Medayin saraylarında.
Bizans Doğuya doğru genişler, Sasani Batıya. Ve gün gelir tokuşurlar Anadolu’da.

Roma eski ihtişamından mahrumdur, Sâsâni ise hırslı, hırçın ve atılgan. Yeni bir Pers imparatorluğu hayaliyle yaşar, Filistin, Suriye, Mısır ve Libya’ya uzanırlar.
Resulullah Efendimizin davet mektubu geldiğinde Heraklius saygı ile karşılar, Hüsrev Perviz ise edepsizlik yapar, yırtar atar.
Sasani İmparatorluğu gücünün zirvesindeyken yıkılır, bir anda (663). Hayır, rakibi Bizanslılar tarafından değil, ciddiye bile almadığı Arablar tarafından. Müslümanların zaferi çok nettir, İmparator Yezdicerd’in kızlarını Medine’ye götürürler hatta. Onlar görenekli gelenekli saraylılardır, İslamiyeti kabul eder, Sahabenin zarif oğulları ile yuvalarını kurarlar.  Fars ırkçıları şaşkındır, oturur ağıt yakarlar “Kojâ ân bozorgân-e Sâsânîyân?”

BU NEYİN KİNİ?
Safeviler’in yıkılışı da manidar, Anadolu’da, Özbekistan’da, Hindistan’da, Kafkaslarda çok can yakarlar. Eğer Osmanlılar, Buhara Hanlığı, Babürşahlar, Ruslar ya da İngilizler tarafından yıkılsa şaşılmaz. Halbuki Fars baskısından bunalan kırık dökük Afgan muharipleri Isfahan’a girer, Şah Hüseyin’i indirirler tahttan.
Pers imparatorluğunu yeniden kurma işine, şimdi İran bakıyor. Irak, Lübnan ve Suriye’de at oynatıyor, Yemen ve Bahreyn’de zemin tutuyor. Çizilen “Büyük İran” haritalarına bakarsanız Afganistan, Pakistan, Türkmenistan, Arabistan ve Türkiye de hedefleri arasında.
Bu uğurda kural kaide tanımıyor, fukara Hazaraları “üzerinde uyuşturucu yakalandı” diye tutuklayıp, Suriye’de cepheye sürüyor. Türkiye, İran için dünyayı karşısına aldı, onlar Afrin’de Amerikancı PKK’ya destek oldular.
Bu nasıl kin anlayamadık. Daha Halep’in kanı kurumadı, İdlib’de, bebek öldürüp beddua alıyorlar. Siyonistler Gazze’de ne yaptılarsa bin fazlası Hama, Daraya, Duma ve Doğu Guta’da. Kuşatma, bombalama, cinayet, tecavüz, yağma. İsrail de Müslüman öldürüyor, onlar da...
Dindaşlarını katleden bir dini lider! Hasan Ruhani’nin hesap gününe inandığını düşünüyorum. Başını yastığa koyup da uyuyabiliyor mu acaba?

NE DEĞİŞTİ?
Şah Rıza Pehlevi de Pers İmparatorluğu peşinde koşuyordu. Onu “ırkçılıkla” suçlayıp yıkanlar, Farsçılığa soyundular. Değişen bir şey olmadı Tahran tarafında


.

Bir Eyüp var Eyüp’te Eyüp’ten de içeri...

24 Nisan 2018 02:00

 

A -

A +

Eyüpsultan hafta sonları kıpır kıpır. Sağ olsun, belediyeler otobüs otobüs ziyaretçi getiriyor. Turlar, arkadaş grupları, kendi gayretleri ile gelenler ve tabii ki semtin çocukları ve İstanbullular. Umumiyetle semte sabaha karşı düşülüyor, mahmur mahmur iniyorsunuz. Otobüs kaloriferlerinin üfürdüğü gaflet, mermer şadırvanda akıp gidiyor. Su şıkırtısı, kanat şakırtısı, selvi uğultusu ve hu çeken kumrular... Kametler getiriliyor, tekbirler alınıyor, Malatyalısı ile Malezyalısı omuz omuza saf tutuyor. Sonra kısa bir vaaz oluyor ve uzunca bir dua. Gözünüzü abdest suyu açtı zaten şimdi sıra gönül ayarlarında. Bir sahabenin huzurundasınız, üstelik yüzü suyu hürmetine kainatın yaratıldığı serverin şirin devesi yüzlerce Medineliyi geçip onun evinin önünde çöküyor. İçinizde kıpırtılar, işlemeyeceğim artık o günahı, namazlarımı tam vaktinde ve aksatmadan… İşte feyz diyorlar buna. İnşaallah Rabbim izin verecek, elimden tutacak mahşer meydanında da… Haydi çocuklar toplanın gidiyoruz. Otobüsler yol boyunda.

TADI DAMAĞINIZDA
Ekip başı Eyüp Sultan Hazretleri hakkında kısa bir malumat verirse ne âlâ. O arada bir çorba içtin içtin olmadı simit sahlep götürürsünüz soğuk bir bankta. Otobüsler aynı hızla dolar ve yürürler gezinin öbür ayaklarına. Bakarsınız, güneş bir mızrak yükselmemiş daha. Bu ne acele ya? Halbuki Eyüpsultan öyle üç çeyrekte gezilecek bir semt değil, bütün günü ayırsanız belki, anca. Keşke konaklama imkanı olsa da ertesi günü de kalabilseniz burada. Ancak bilenle dolaşmayanlar sonra çok “tüh be” çekiyor. Meğer Ebussuud Efendi’nin, Sokullu Mehmet Paşa’nın önünden geçmişsiniz de haberiniz olmamış… Şimdi nasıl üzülmez insan? Eyüpsultan Belediye Başkanı Remzi Aydın bunu dert edinmiş, 40 tane gence rehberlik eğitimi aldırtmış, kokart sahibi yapmış. Şimdi dört ayrı güzergâhta misafir gezdiriyorlar ki her tur yaklaşık iki saat sürüyor. Bilenle gezmek çok başka. Zigetvar serüvenini Silahtarı Cafer Paşa medresesinde, Haçova Zaferini Hoca Saadeddin’in ayak ucunda, Rodos seferini Bulak Mustafa Paşa’nın kabri başında, Kıbrıs’ın fethini Pertev Paşanın eşiğinde dinlemek istemez mi insan? Bire bir şahitlerinin huzurunda. Burada her kubbenin, her çeşmenin hikayesi var. Her köşede bir şair, bir sanatkâr ve binlerle hatıra. Hele şu mevsim, laleler lal ediyor adeta.
Güzergâhlardan biri de az kimsenin çıktığı ve çok şey kaybettiği İdris Köşkü mıntıkasına uzanıyor. Fotoğraf meraklıları sakın kaçırmasın, en güzel İstanbul resimleri oradan çekiliyor. Düşünün, 50mm bir objektifin içine 50 tane mekân sığıyor. Çamlıca’dan başlayın, Kız kulesi, Sarayburnu, Eminönü, Karaköy, Azakkapı, Unkapanı, Kasımpaşa, Hasköy, Halıcıoğlu, Cibali, Fener, Balat, Ayvansaray, Bayezid Kulesi, Galata, Yeni Cami, Sultanahmet, Ayasofya… Tek kare, çok kubbe. Deklanşöre bastım bir tane, eve geldim bin tane… Zamanın da Piyer Loti de buraya takılırmış. Onu okuyan Fransızlar katiyen aksatmıyor. Çaylarını ünlü kıraathanede yudumlayıp keyfini çıkarıyorlar. Bu semtin yıldızlarından biri İdris-i Bitlisi hazretleri. Kabri apartmanlar arasında kalsa da İdris Köşkü (sıbyan mektebi) sapasağlam ayakta. Karyağdı Baba yokuşunda 16. asrı yaşarsınız adeta. Sağınızda solunuzda devlet adamları, vezirler, şeyhül islamlar, kaptanlar, komutanlar. Kaşgari dergâhı asude bir köşe, hem derviş meşrepleri, hem sessizliğin sesini dinleyenleri kucaklıyor. İstanbul’un en orijinal ahşap mescidlerinden biri. Avlusunda şirin şadırvan ve Nakşi büyükleri.

YOKUŞLARDA SUSAMAK
Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri de burayı şereflendiriyor zamanında, sımsıcak sohbetler yapıyor. Hüseyin Hilmi Işık ve Necip Fazıl gibi değerleri kazandırıyor yurdumuza. Az aşağıda Prof. Esad Coşan, Cihan Pehlivanı Kara Ahmed. İlim erbabı, şehitler, ressamlar, hekimler, yazarlar. Bir Harput efendisi Ahmet Kabaklı hocamız da orada medfun mesela. Bence teleferikle çıkın, yaya inin, otoğraf makineniz yanınızda olsun mutlaka. Martıların bacalarla, kargaların musluklarla, kedilerin mezarlarla ünsiyeti dikkatinizi çekecektir, üzülürsünüz sonra. Bu turun da hakkı kesin 2 saat, o da “hadi hadi hadi” diye gaz veren biri varsa başınızda. Yok şurada kahvemizi içelim, yok şurada güneşlenelim, aralara dalalım, kaybolalım diyenler günü yiyebilirler pekala.

Hazirede kimler yok ki
Hazire geçit resmi gibi. Adlarıyla tarih ve edebiyat kitaplarında sıkça karşılaştığımız ünlüler, bir zralık toprak için yalvarmışlar adeta. Adile sultan, Şair Fitnat, Beşir Efendi, Ayaz Paşa, Mahfiruz Hatice Sultan, Çiftegelinler, Ali Kuşçu, Gazi Ethem Paşa, Dukakinzadeler, Aişe Bahri Kadın, Sinan Paşa, Lala Mustafa Paşa ve Semiz Ali Paşalar Eyyub Sultan hazretlerinin eteğine sokulmuşlar. Orada yer bulamayanlar türbelerle ilişmiş. Mirimiran Mehmed ağa, Saliha sultan, İsmihan Sultan. Baba Yusuf, Siyavuşpaşa… Mihrişah Valide Sultan külliyesi sebili ve mektebi ile muhteşem bir külliye. Bence her mimar adayının dolanması lazım burada. Eyüpsultan’daki tek padişah kabri Sultan Reşad’a ait. Nur içinde yatsın, güzel de bir mektep yaptırmış yanına.

HALİÇ VAPURU GİBİ…
Vapurla döneyim derseniz İskele emrinizde. Halici iskele iskele gezersiniz bu arada. Zikzaklayarak Eminönü, oradan Üsküdar’a. Osmanlı cülus merasimlerini burada yapardı mâlum, tahta çıkacak veliaht kılıç kuşanırdı Eyüp Sultan hazretlerinin manevi huzurunda. Böyle tek cümleyle geçilecek kadar kısa değil tabii, ne detaylar, ne detaylar… Hani sadece saltanat kayıklarından bahis açılsa… Güzergâhlardan biri de Ayvansaray’a doğru uzanıyor, önemli çünkü sahabe kabirleri bulunuyor burada. Hazret-i Ethem ve Efendimizin Uveymir ne güzel süvaridir diye meth buyurduğu Ebuderdağ (Radıyallahu anhum)… Dilerseniz Kızıl Mescid’ten girin. Afife Hatun Tekkesinde soluklanıp Sokullu çeşmesinde serinleyin. Çünkü Zal Mahmud Paşa külliyesinden çıkamayacaksınız kolayca.

AŞK HİKAYESİ
Zal Mahmud paşa Boşnak asıllı bir vezir, 2. Selim Hanın kızı Şah Sultan ile evli. Karı koca arasında nasıl bir muhabbet varsa ikisi de aynı gün gözlerini yumuyorlar hayata. Bu cami bir Mimar Sinan yapısı, çok büyük değil ama yeri muhteşem adeta taraça taraça. Sanat tarihçiler bayılıyor ona. Eskiden mehterhane vardı şimdi sahhaflar bulunuyor avlusunda. Kuş evleri, kütüphaneler, dar-ül kurralar… Ve elbette Feshane, o muhteşem yapısıyla. Mihrişah Sultan, Pir Ahmed Edirnevi, Mehmed Vusuli Efendi. Cezeri Kasım Paşa camisi ve minare alemine hokka yaptırtan bir Defterdar.

ALTI DAHA ZENGİN
Sonra yanık bir hak aşığı Baba Haydar. Çıkın Nişancı’ya doğru, Şeyh Murat Hazretlerini ziyaret edin ve Sivasizadeleri. Sokaklarda sıra sıra Nakşi, Kadiri, Halveti tekkeleri… Demek eskiden her köşede bir zikr sesi... Ümmi Sinan, Bahariye, Rami… Renklerle oynayan Levni, kelimeleri oynatan Baki, Yenişehirli Avni… Dürrizadeler, Meyyitzadeler ve İbn-i Kemalpaşa. Hani Yavuz’un “atının ayağından sıçrayan çamur şereftir, bu kaftan saklana” dediği! Hepsini sayfaya sığdırmak ne mümkün, siz yine gelin en iyisi.


.

Bohçacılar sağ olsun

27 Nisan 2018 02:00

 

A -

A +

Esat Uluamay ve ailesi Kafkasya’dan Yemen’e, Buhara’dan, Macaristan’a kadar çok ülke dolaştılar ve sadece kıyafet aldılar. Şimdi bunlar Muradiye semtindeki Şair Ahmet Paşa Medresesinde (Geyikli Medrese) sergileniyor.
Kimi parçaların Bizans ve Selçukluya kadar gittiğini düşünürseniz bir servet yatıyor burada. Bugün için tek birini bile ele geçirmek zor ama atmışlı yıllarda yüzüne bakan olmaz. Niye? Çünkü ahşap evlerden apartmanlara geçilmiştir o sıra. Bursa’da ilk apartman Kiremitçi Mahallesi’nde yapılır, herkes gider bakar Rusya’daki sosyal meskenler gibi, Bolşevikler yaşayabilir anca. Ne o öyle helası banyosu içerde, karı koca kavga etse sesleri gidiyor komşuya. Hem bahçesiz ev mi olur? Haremlik selamlık yok, kaçgöç nasıl sağlanacak?
Öyle ya da böyle apartmanlar girer hayatımıza. En kabası 100 metrekare, eskiden kibrit kutusu denir onlara. Ne tavan arası vardır, ne bodrum, kiler, ahır, ambar. Çul, çaput, ıvır zıvır batmaya başlar. Büyük bir telaşla eskilerden kurtulmaya çalışırlar. Bit pazarına nur yağar adeta. Esat Uluamay bir muhasebecidir o yıllarda (1960’lar). Bursa Kılıç Kalkan ekibindedir, atlı sporla uğraşır ayrıca. Telef olan kıyafetlere kıyamaz, bütçesini zorlayarak toplamaya başlar. Para yetiremedikleri de olur tabii, ne parçalar gider ne parçalar. Ona en çok bohçacılar yardımcı olur, çarşaf, havlu, mandal vererek aldıkları yelekleri, bindallıları, çevreleri getirip kârıyla satarlar. O da elden geçirir tamirlerini yapar, henüz bir müze fikri yoktur kafasında ama ev dolup da taşmaya başlayınca…
Sağ olsun Bursa Valiliği yardımcı olur, 1999 yılında restore edilen medreseyi sunarlar ona. Önemli bir durak olur, kültürümüz adına.

BURASI BURSA!
Yeryüzünde bu kalitede bir müze çok az. Çünkü bunun için Bursa’da olmak lazım. Laz’ın, Gürcü’nün, Çerkez’in, Tatar’ın, muhacirin, Arnavut’un, Boşnak’ın, Kürt’ün, Arap’ın, Rum’un Ermeni’nin aynı sokakta oturduğu nerede görülmüş? Sadece Anadolu’da. Hassaten Bursa’da.  Bu şirin müzede oyalar, keseler, bohçalar, yazmalar, takkeler, seccadeler, kahve takımları, koşum takımları, hamam takımları, sedef kakma takunyalar, kemik taraklar, mercanlı takılar, silahlar, asalar, bastonlar, ibrikler, güğümler, sahanlar, heybeler, kehribar tespihler, yörük çuvalları, beşikler, savatlı gümüşler, saatler, oyuncaklar, tasnif edilmiş kendi aralarında.
Kahvelerin köşeleri berberlere aitmiş o sıra, diş çeker hacamat yaparlarmış ayrıca.
Osmanlı eve aldığı nevaleyi fukaranın gözüne soka soka taşımazmış. Zembil! İçindekini sen bil. İmaretlerde bile muhtacın tası gizli saklı dolarmış kimse rencide olmazmış. Zarafete bak.
Böylesine bir müzeyi kuran Esat Amca’ya sorarsanız emekli eğlencesi işte, son derece mütevazı davranıyor bu hususta...

ZAMAN TÜNELİ
Bizim kültürümüzde delikanlının kıyafeti başka, genç evlininki başka, orta yaşlınınki ihtiyarınki bambaşka. Bakan bu kadın iki çocuklu kocası da askerde diyebiliyormuş pekâlâ.
Halhal da boş değilmiş şıngırtısı yılanları rahatsız edermiş zira.
Bizde beyaz kefeni hatırlatır, hâliyle gelinlik olmaz. Gelin kız capcanlı kıyafetler giyer, allar morlar birbirini kovalar. Bu beyaz modası Avrupa’dan ithal.
Sünnet kıyafetleri. Maşallahlar. Semaverler, Mushaf kapları, kirmanlar, çıkrıklar, yemeniler, hamur tekneleri, fırın kürekleri, sürmelikler, gülaptanlar... Sadece tülbent ve oyalardan bir kitap çıkar. Erkekler ilgilenmez güya, deklanşöre basmaktan parmaklarımız acıyor.
Telkâri işlemeler, tepelikler, eğerler, semerler, meşin bileklikler, efe çizmeleri sonra. Yeniçeri ve sipahi kıyafetleri, kılıçlar, tüfekler, arkebuzlar, piştovlar. Kafkas kaftanları, tütün tablaları, nargile takımları, bastonlar, zıpkın uçlusundan içi kamalı olanına.  
Sadece kapı kolları ve tokmaklar bile derya. Desenleri kadar sesleri de farklı. Kadın mı çaldı, erkek mi acaba?
Saat kesesi, tütün kesesi, para kesesi. İpini çekersin büzülür. Sıkıştır kuşağına.
Şerbetçi askısı, beşikler, tahta atlar. Kahve zaten başlı başına kültür, değirmenler, dibekler, mangallar, cezveler, kulplu kulpsuz fincanlar, zarif zarflar.
Ta Yemen’den Bosna’ya.
Hasılı insanın dokunduğu ne varsa.
Meraklılar çok da keyifli hatıralar dinliyorlar bu arada.


.

Bir nehir, üç devir

30 Nisan 2018 02:00

 

A -

A +

Sakarya, Eskişehir’de doğar malum, Çifteler’deki gözelerden peydahlandığında henüz bir deredir daha. Seyitsuyu, Çıldır, Düden, Pınarbaşı ve Gökpınar suyunu da kucaklayıp, kuzeye döner, yani Karadeniz tarafına. Kıranhamam’da Porsuk ile birleşir sonra Ankara Çayı’nı alır bünyesine varır Sarıyar’a. Kirmir, Aladağ ve Nallı Çaylarını da toplar, Çatak, Kızıldere derken Osmaneli’de durulur kumunu yaya yaya. Bilahare Göksu ve Göynük Çayı ile buluşup hızlanır, Doğançay, Mudurnu Deresi ve Çark Suyu ile birleşip yürür deryaya.
Şimdi tekrar güzergâha dönelim. Gelelim Adapazarı dolaylarına.

“ADA” PAZARI
Bir zamanlar nehir ikiye ayrılırmış burada, kollardan biri beldenin doğusundan (mevcut yatağın içinde) akarmış, diğeri ise batısından… İkisi ilerde buluşur, ortada bir ada bırakırlar. İşte “Ada’ya gidiyoruz Ada’dan geliyoruz” muhabbetleri bundan kaynaklanıyor, hoş ismi de Adapazarı sonunda...
Doğudaki kol yine eskisi gibi ama batıdaki kaybolmuş zamanla. Eğer hava fotoğraflarına bakarsanız yatağı ayan beyan ortada. Erenler’in güneyinden girip kuzeyine uzanır, Sakarya Caddesi’ni ve Bulvarı kateder açıkça. Zaten eşelerseniz kum çakıl çıkar karşınıza.
15 asır evvel bu kol diğerinden güçlü olmalı, Romalılar efsane köprüyü buna yapmazlardı yoksa. Apsis ve zafer takları ile süslenen köprü imparatorluğun bölgede attığı en ciddi imza. Belli ki hiçbir imkân esirgenmemiş, çuvalla altın dökmüşler uğruna.

PARALAR BOŞA
Köprünün adı nedense “Beş gözlü”, 8 gözü var oysa. Uzunluğu 429, genişliği 9 metre. İşçiliği kusursuz, mimarisi parmak ısırtıyor hâlâ.
Neyse köprü biter. Justinianus kitabeye “Ey Sakarya, şimdi hâkimane bir eserin, esirisin” yazdırır kibirli bir üslupla.
Mağrur İmparator, Sakarya’yı ezdiği kabilelere benzetiyor olmalı, hasımlarına diz çöktürdü ya, nehri de dizginleyecek sözüm ona.
Ama gel gör ki nehir yatağını değiştiriverir, köprü kalakalır ortalıkta. Şüphesiz yer bilimcilerin söyleyecekleri vardır, izahını yapmış, geçmişlerdir kayda.
Bir de halk arasında dolanan rivayetler var ki bizim işimiz onlarla.

KO APARSIN SU SENİ
Şöyle: O gün Sakar Baba adlı derviş zikrolunan köprüye gelir. Ücreti neyse verecek, geçecektir karşıya. Ancak muhafızların aksiliği tutar, iter, kakar, kovarlar. Ters yüz edilen mübarek “Geçme namert köprüsünden ko aparsın su seni / Girme tilki gölgesine ko yesin aslan seni” deyip boynunu büker. Allah’a havale edip yürür yoluna. Ne bir kem söz, ne beddua!
Derler ki nehir, işte o gün yatağına küstü, dönüverdi aşağıya. Onca emek, bunca masraf havaya, gel de saçını başını yolma.
Olur mu? Olur! Rabb’im isterse eğer sular büklüm büklüm burulur, sırtına Sakarya’nın...
Eskiler “Allahualem bi’s-savab” derlerdi, doğrusunu Rabb’imiz bilir mutlaka…

520 yıldan beri...
Bir köprü de daha var. Gevye civarında. Önceki ne kadar Romalı ise, bu da Osmanlı o kadar. Banisi II. Bayezid Han. Mimar Abdullah yerine göre, Horasan harcı kullanır, yerine göre kurşun döker, demir çakar. Nihayet fil ayakları üzerine, kesme taştan bir köprü kurar.
Kim demiş suya vurulmaz perçin, mıh gibi olur
evelallah (1495).
Burası Sakarya’nın çılgın aktığı bir nokta, köprü köpüren dalgalara göğüs gerer asırlarca. Boyu yaklaşık 200, eni 7 metre, arabalar karşılıklı geçebiliyor rahatlıkla.
Yaptıran Bayezid Han ama tuhaftır sultanın adını bilen yok, Ali Fuat Paşa Köprüsü diye tanınır civarda.

Betonla bu kadar
Bir köprü daha var, o da Ankara yolunda. Cumhuriyet devrinde 93 bin lira harcanarak yapılmış. Boyu 108 metre, eni 4,80. Yani iki ağır vasıta sürte sürte geçebiliyor anca. Cumhuriyetin modern yüzlerinden biri, Bowstring stiliyle şehre amblem oluyor hatta.
31 Mayıs 1937 tarihinde tertip olunan resmî küşada (açılışa), İstiklal Mahkemesinin idamcı Alilerinden, Nafia Vekili Ali Çetinkaya da katılıyor. Henüz Adapazarı vilayet değil, merasime Kaymakam İhsan Bey, Belediye Başkanı Ahmet Faik Abasıyanık (Sait Faik’in amcası), CHP Kaza teşkilatı, İzmit, Düzce, Hendek CHP heyetleri, Adapazarı Halkevi camiası, umumi meclis ve belediye azaları da çağırılıyor. Vatandaşlar için Arifiye’den tren kaldırılıyor. Nutkunu irad için kürsüye gelen Kocaeli Valisi Hamit Oskay “Osmanlının 600 yılda yapamadığını cumhuriyetin 13 yılda yaptığını” işaret ederek, böyle bir eseri kazandırdıkları için başta Atatürk’e, Başvekil İsmet İnönü’ye ve Nafia Vekili Ali Çetinkaya’ya şükranlarını arz ediyor alkışlarla.
40 yıl kullanıldı, şu an atıl durumda…


.

Sanayi nasıl kurulmaz!

1 Mayıs 2018 02:00

 

A -

A +

Padişah sormuş niye yenildiniz? Efendim yüz sebebi var. Evveli barut yoktu... Tamam gerisini anlatma! Kayseri’de elektrik yoktur bir defa, Junkers ne yapacaktı orada?  

 

imi ta 1920’lerde uçak ürettiğimizden dem vurur, hibe alan Menderes’e sallar. Kimi sivil havacıları bunaltan Halk Fırkasına atar. Bu mevzuda kalem oynatmayana yazar denmez güzel yurdumuzda.
Eee madem öyle, biz de katılalım kervana. 
Efendim Almanlar I. Cihan Harbi’nden yenik ayrılınca Versailles Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalırlar. Sıkı bir yasak gelir silah fabrikalarına. Tayyareciler ya sektörden kopacak, ya da Almanya dışında bir yerlerde üretim yapıp işi rölantide tutacaklardır.
İşte o günlerde Junkers firması kapımızı çalar, ortak bir tayyare için varılır mutabakata (15 Ağustos 1925). Rüya gibi bir şeydir, biz de tayyare yapacağız ha!
Almanlar 40 yıl boyunca hava yolu taşımacılığını da deruhte edecek, petrol arayacaktır ayrıca. Alüminyum, demir gibi stratejik madenler sadece Junkers ile işlenecektir. Bir nevi kapitülasyon, yıllardan sonra. 
Keşke biz de o donanımda olsak ama yiyeceğimiz fırınla ekmek vardır havacılık hususunda. Bir kere çelik işleyemeyiz. Kaldı ki, mühendislerimizi Çanakkale’de kaybetmiş, yerlerini dolduramamışızdır daha. Düşünün mübadele ile Karamanlı demirciler Yunanistan’a yollanınca teker takamayız at arabalarına.
Ordumuzda az sayıda tayyare vardır, parçalar hep dışarıdan. 
FAG 1883’de rulman vermiş piyasaya. Kayseri’de hangi metali dökmüş, hangi çeliği dövmüş, hangi dişli kutusunu yapmışızdır acaba?
Otomotivcileri inceleyin, ya velespit ya dikiş makinesi üretmişlerdir zamanında. Araba bir sanayi kültürüne erdikten sonra… Tayyare daha da ötesi, mühendisliğin zirvesi zira. 
Cumhuriyeti kuranlara göre bir başkent ne kadar içerideyse o kadar emniyettedir. Ankara’yı bile riskli bulur, Kayseri’ye taşımak için planlar yaparlar. Aynı mantıkla tesisi de çekerler bozkıra. Bari tersaneleri de götüreydiniz yanına. 
İyi de Kayseri elektrikle tanışmamıştır daha, demir yolu namevcut, kara yolu tarladan bozma… Tamam tarım ve ticareti iyi bilirler, lakin sanayi tecrübesi olmayınca. 
Eğer zikrolunan fabrika İzmir’de, İstanbul’da, Bursa’da kurulsa bir yan sanayi doğabilirdi zamanla. Alman mühendis ve teknikerler de hayal kırıklığına uğramaz, kaçmak için gün saymazlardı ayrıca.

TÜRK GİBİ BAŞLAMIŞTIK HÂLBUKİ 

 

Anlaşmaya göre Alman Junkers şirketi bir uçak, bir de uçak motoru fabrikası kuracaktır. TOMTAŞ’ın sermayesi 7 milyon DM olacak ve taraflar eşit nispette katılacaklardır. Tesis 1926 sonbaharında açılacak, ertesi yıl üretime başlayacaktır. 
Junkers iflasın eşiğindedir o sıra. Alman hükûmeti firmayı suni teneffüsle yaşatma çabalarında. Neyse ilk hangarı planlandığı tarihte tamamlarız, öbürlerini mi? Heyecanımız azalır, bırakırız nadasa.
Malzemeler gemiyle İskenderun’a getirilir, oradan tren ile Ulukışla’ya. Derken kağnılara yüklenir toz toprak içinde vasıl olurlar menzil-i maksuduna. Mesafe 200 km’den fazla, artık kaç gün sürdüyse, bakın sıkıntıya.
Almanya’dan 5 mühendis ve 120 tekniker gelir, 40-50 Türk işçisi alırlar yanlarına. İyi de cereyan yok, Hans nasıl kaynak yapacak acaba? 
Almanlar Anadolu çocuğu gibi üç on kuruşa çalışmaz, haklarını bilir ve savunurlar. Ve ortalıkta dolanan laflar, “Bunlar bize pahalıya patladılar.”
Bitmesi gereken dört hangardan ikincisi de zor şer tamamlanır, Junkers’e sorarsanız Türk hükûmeti ödemeleri sallamakta, Ankara’ya göre ise Junkers patent hususunda niza çıkarmakta. Neticede ipler kopar, elin Alman’ı tazminatı kapar, döner yurduna. 
Haydaaa! Gitti mi onca masraf boşuna. 

 

DOSTLAR ALIŞVERİŞTE...
Bilmem kaç milyonluk tesis, 520 bin liraya Tayyare Cemiyetine devredilir, yabancı değil canım o da bizden, devlet deniz nasıl olsa.
Junkers tekrar kapımızı çalar, Berlin İstanbul Bağdat ve Berlin İstanbul Tahran hattına asılır sırıta sırıta. Lakin ona yedirmezler, Lufthansa öne çıkar bu defa.
Bilahare Hava Müfettişliği uhdesine giren fabrika 1932’ye kadar 15 adet Junkers A-20 montajlar. Bunlar ne savaşta işe yarar, ne barışta. Bir kere Türk Hava Kuvvetleri hızı saatte 200 km’yi geçmeyen tayyareleri envantere sokmaz. A-20 o sürate düşerken ulaşabilir anca.
Yıl 1933. Kayseri’de Amerikalı ‘Curtis-Wright lisansı ile değişik tipte tayyareler alınır tezgâha. (33 Curtiss Hawk, 8 Fledling). Gelgelelim bunları uçurmak dert olur, tayyarelerin kanatları sökülür, 6 tekerlekli kağnılarla Çorakçılar mevkiine taşınır, kanatları takılır. Pist filan yoktur saldım çayıra. 
Komedi filmi gibi. Çarıkla uzaya…
Derken tesis Millî Müdafaa Vekâletine geçer ve Tayyare Cemiyetine planör yapmaya başlar. Sevinsin kızlar, haydi eller havaya. 
1936’da Almanlarla 45 Gotha imal ederiz. Sonra Polonyalılarla 24 adet PZL24. Ve 1940’da İngilizlerle 24 Magister.
Yani 5 ayrı model ve ceman 134 parça. Bunların alayı montajdır. Motor vesair aksamı hazır gelir, göstergeler ona keza. Sırala oğlum kokpite, geç arkaya, kabloları bağla.
Ama olur mu? Olur. Sıkarsın dişini peyderpey, yerli nispetini artıra artıra… Gün gelir kendi tasarımınla çıkarsın piyasaya.
Hasılı fabrika kapanır, tesis Kayseri Hava İkmal ve Bakım Merkezi olur, hedefinden sapar.

Ama o  JUNKERS Almanya’da...

Peki ya Almanlar? Müttefik baskısı hafifleyince dört koldan imalata başlar. Junkers, Messserschmitte, Dornier ve Heinkel kısa sürede 3 bin uçaklık bir güç hazırlar Gestapo’ya. Savaş boyunca tam 119 bin 871 tayyare yaparlar. Hermann Göring (1939-45) komutasındaki Alman Hava Kuvvetleri (Luftwaffe) 3 milyon 400 bin personeli olan bir devdir, çelik kuşlar havalandı mı gök kararır adeta. 
Bize damlamayan Junkers, Luftwaffe’ye yağdırır, uçan kaleler, çevik avcılar... Deniz ve nakliye uçakları, pervaneli botlar…Tepkili motorları, savaş jetlerini de ilk defa Alman mühendisler yapar ama savaşın son günleridir, neticeyi değiştirecek sayıya ulaşamazlar. Çok da iyi pilotlar yetiştirirler. 25 bin İngiliz, 45 bin Rus tayyaresi avlarlar dile kolay. 

VER TÜTÜN AL ARABA

Marshall yardımları 1947’de kabul edilir. Hep Menderes’e yakıştırıır ama daha 3 yıl vardır DP iktidarına. 
ABD bizi çok düşündüğü için gelişmemiz için raporlar hazırlar. Bunlar tavsiyeden öte diktedir, hükûmetleri zorlar. Mesela Hilts raporu ile demir yolunun zararları öğütlenir ve aynen geçirilir hayata.  
Baker raporu ise Türk ekonomisinin kurtuluşunu tarımda görür. Köylümüz tütün gibi zahmetli ürünlerle uğraşmalıdır ki, onlar sigaradan vursunlar. 
Thornburg Raporu’nda ise “uçak ve motor fabrikaları rekabete dayanamaz” tespiti yapılır, “otomobil, kamyon, traktör gibi ihtiyaçlar dışardan alınmalıdır mutlaka!” 

 

Amerika gibi dostun olursa

II. Cihan Harbi sonrası ortaya iki kutuplu bir dünya çıkar. Türkiye ABD’nin yanında yer alır. Marshall yardımları cömertçe görünse de pek hayrı olmaz. ABD, depolarında küflenen demode malzemeleri bize yollar, safra atar. Lütfettikleri uçaklar uçan tabut tabir edilen, sık kırılan modellerdir. Mesela bir F-15 vermezler asla. 
1947-1955 yılları arası ABD’den 1905 uçak alırız, çoğu parasıyla. ABD ilk jeti F-84’ten 4450 adet yapar. Kanatlardaki depolar yüzünden kolay hedef olur. Çok çabuk takatten düşer, yüz güldürmez asla. Olsun 850 tanesini bize satar, açığını kapar.
Derken İncirlik’e, Sinop’a, Karamürsel’e çöreklenir her işimize karışırlar. Düşünün zeytin ve tereyağını bile baskılar, margarin dayatırlar vatandaşa. ABD ile çuvala girilmeyeceğini ne zaman anlarız? Kıbrıs harekâtında.
Kaddafi yollamasa atacak mermi bulamayız düşmana.
Ve dostumuz müttefikimiz stratejik bir tanemiz ambargoyu koyar. 
Ah kendi uçağımızı silahımızı yapabiliyor olsak dedirtir yıllardan sonra.

ÇELMECİ BÜROKRASİ
Devlet işlerinin karışanı çok olur malum, resmî zevat, üretim, maliyet ve rekabete kafa yormaz. Ne yani, sanki verimli olsa maaşı mı artacak? Hem elini taşın altına niye koysun, yarın müfettişler çökse kim duracak yanında? Ama imza atmazsan, sallarsan, oyalarsan, tıkırdarsın paşa paşa. Devlette kararlar geç alınır. Toplantılar, yazışmalar, giden evrak, gelen evrak, şu husus da arz edilsin yukarıya. Masraf kalemlerinin vanası yoktur ki, kapatasın. Tasdik bekleyinceye kadar astarı yüzünü aşar.
Etimesgut tesislerinin ayağı biraz daha sağlam basar. Yaptıkları yine montajdır ama nispeten dengeli bir adımdır havacılık yolunda.  
Eğer Vecihi Hürkuş ve Nuri Demirağ gibi çılgınların önleri kesilmese farklı şeyleri konuşuyor olabilirdik şu anda. 
Ne yazık ki ikisi de CHP’nin gazabına
 

Bosna gerçekten özgür müdür?

8 Ekim 2018 02:00

 

A -

A +

Bu pazar Bosna Hersek’te seçim yapıldı. Seçim deyince kazananın yönetimi ele alacağını sanmayın, iktidar asla muktedir olamaz Bosna’da.
Şöyle ki: Seçimler dört yılda bir yapılır ve üç ayrı Başkan seçilir aynı anda. Sırp, Hırvat ve Boşnak. Bunlar 8 aylık aralarla koltuğa otururlar. Elbette ilk işleri bir evvelki dönemde alınan kararları veto etmek olur ve icraata geçemeden zil çalar. Ülke içinde Banyaluka merkezli bir Sırp Cumhuriyeti (1 milyon 228 bin), bir Boşnak Hırvat Federasyonu (2 milyon 220 bin), Brçko adlı bir özerk bölge (84 bin) vardır. Federasyon on kantona bölünmüştür, bunların da mebusları bulunur ayrıca.
Bosna Hersek Parlamentosu, “Milletler” ve “Temsilciler” olmak üzere iki ayrı meclisten oluşur. Meclis başkanlıkları da münavebe ile yürütülür. Misal sıra Sırp’taysa birer Boşnak ve Hırvat yardımcı katılır yanlarına.
Anayasa Mahkemesi, askerî işler komitesi ve merkez bankası da nöbetleşe yönetilir, tahterevalli gibi ine çıka.
Özetlersek 5 cumhurbaşkanı, 14 başbakan, 180 bakanı ve bunların yardımcıları, danışmanları, bekçiler, odacılar, teşrifatçılar, koca koca binalar... Bütçenin %40’ı ulufeye gider ortalama.
Hepsinin üzerinde de bir AB Komseri oturur ayar verir taraflara. Salahiyeti o kadar büyüktür ki, başkanları bile vazifeden alabilir icabında. Sen seç ben yöneteyim, sistem değil matruşka!
Bu seçimde 67 siyasi partiden binlerce aday, devlet, entite ve kanton kurumlarındaki makamlar için yarıştı. Ne diyelim, hayırlısı olsun haklarında.

BAŞLARINA BUYRUKLAR
Bosna Hersek ortaya karışık bir devlet, Sırp ve Hırvat polisleri ayrı üniforma giyer, merkezi kaale almazlar. Ülkede üç ayrı sular idaresi, üç ayrı elektrik kurumu ve üç ayrı posta teşkilatı vardır. Apartmanın bir dairesi parasını Boşnaklara yatırır, bir dairesi Sırplara. Ayrı ayrı makbuzlar, ordu ordu memurlar.
İşte bu üretmeyen kalabalıklar bütçeyi zora sokar, tekerlek bir türlü dönemez, çabalarlar çukurda. Ekonominin hâli içler acısıdır, işsizlik %60 civarında.
Sırp Başkanı Milorad Dodik, yönettiği ülkeyi bölmeye çalışan bir ayrılıkçıdır ve bunu saklamaz. Rusya ile yakın münasebetleri vardır, Putin ve Lavrov ile sıkça görüşür, sözlerinden çıkmaz.
Hırvatlar ise siyasetle birlikte ticareti de ellerinde tutarlar kolonilerini kurar, açıkça Zagrep’e çalışırlar. Zaten Boşnaklar Sırplardan ziyade Hırvatlardan çekinir, aynı safta dururken bile saldırıya uğrayabilirsiniz. Gülüyorlarsa ihtiyatlı olun, her an bir çorap örebilirler başınıza.
Hem Mostar Köprüsü’nü yıkacak hem de rantına sarkacak kadar pişkindirler. Tuhaf bir şımarıklık, eh arkalarında Vatikan olunca...
Hasıl devlet gemisinin dümeninde üç ayrı el asılır, her biri çeker kendi tarafına. Bir evet, bir hayır, bir çekimser “olmaz” demektir, ayağını sürüyen kazanır Bosna’da.
İyi de bu deli gömleğini kim giydirdi?
İşte oraya geleceğiz. Dayton’a.
Boşnaklar Tito zamanında da bihuzurdur. 2. Cihan Harbi’nde Partizanların değil Ustaşilerin (Hırvat Faşitlerinin) yanında yer almışlardır zira. Sıkıntılar olur ama katliam yaşamazlar. Tito Yugoslavya’yı kristal küreye benzetir, “Ben” der, “onu nefesimle tutuyorum havada. Öldüğüm gün düşecek, paramparça...”
Dediği de çıkar. Tito’nun ardından başa gelen Miloseviç militanca davranır ve dağılma başlar. İlk kopan Slovenya olur, kolayca ayrılır, arkasında Almanlar vardır zira. Makedonya’nın da doğumu nispeten ağrısız olur. Hırvatlarla sureta çarpışırlar ama ne zaman ki, Bosna da aynı yola girer, katliam başlar.
Belgrad hem resmî ordusuyla saldırır hem de Bosna Sırplarını (Çetnikleri) silahlandırır, üstlerine salar. Milisler, kan dökücü ve yağmacıdırlar. O hengamede 150 bin Boşnak ölür, 2,2 milyon insan yurdundan ocağından kopar, bir kısmı yurt dışına çıkar.

BÜYÜK SIRBİSTAN ADINA
Sırp ordusu minareleri yıka yıka ilerler ve gelir dayanır Saraybosna’ya. Üç yıl süren kuşatmada nefes aldırmaz. Şehri 300 tankla döver, keskin nişancılar zevk için sivil avlar. Altyapı tamamen yok olur, Sırplar bilhassa fırınları, pazar yerlerini, çeşme başlarını vururlar. Saraybosna kütüphanesini (on binlerce el yazmasıyla dünyanın sayılı kütüphanelerinden biridir) cayır cayır yakarlar.
Boşnaklar su borularından yaptıkları uyduruk silahlarla direnmeye çalışır. Ne zaman ki BM elindeki havaalanının altından 800 metrelik bir tünel kazarlar, denge değişmeye başlar. Müslümanların da eline silah geçer, mukabelede bulunurlar.
Boşnaklar Yugoslav ordusuna alınmamıştır, tanka topa yabancıdırlar. Ancak savaşçıdırlar, hızla teşkilatlanır, rakiplerini zorlamaya başlarlar. Saraybosna’yı kurtarmakla kalmaz taşraya yayılırlar. Sırplar panik içinde çekilmektedir ki ABD devreye girer, buyurun der Dayton’a.

BİN BİLİNMEYENLİ DENKLEM
Bill Clinton’un temsilcisi Richard Hoolbruke marifetiyle bir taslak sunulur ki Bosna Hersek sakat doğacak, asla müstakil devlet olamayacaktır bundan sonra. Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Miloşeviç ile Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman keyifle imzalar. Aliya İzzetbegoviç yorgun ve tecrübesizdir, yalnızdır kimse yoktur yanında.
Evet savaş durur ama sadece o kadar, yara kaşımaya müsait bir zemin çıkar ortaya. Avrupa’da Müslüman devlet istemeyen Batı, Boşnakları, Sırpların ve Hırvatların sultası altına sokar. Sırbistan bile Srebrenitsa için özür diler ama Bosna Hersek hükûmeti bir kınama yayınlayamaz. Mümkün mü üç başkan gelsin bir araya?
Bosna Hersek güya BM üyesidir ama üç başlı yönetim yüzünden Müslümanların lehine oy kullanamaz. Mesela Filistin ve Kudüs davasında tavır koyamaz.  
Türkiye’de kalem oynatan bazı köşe yazarları da “Vay, sizde mi” der laf geçirirler akılları sıra.
Bilgeliğini bilemem ama böyle bir anlaşmayı imzalamak için kral olmak lâzım. Yoksa hesap veremezsin halkına.
Boşnaklar o kadar çaresizdirler ki cinayeti sabit militanlar hakkında dahi takibat başlatamaz. Adalet üç başlıdır zira. Son bir kaç yıldır otomobilleri çalıp Sırbistan’a kaçıran çete ortalığı kavuruyor. Şahıslar malum ama üzerine gidemiyorlar.
Peki Dayton mülteci ve göçmenlere topraklarına dönme hakkı tanıdı mı? Evet ama kâğıt üzerinde, Sırplar ve Hırvatlar ele geçirdikleri yerlerde Müslüman görmek istemiyor, silah kullanmaktan kaçınmıyorlar. Camiler taşlanıyor, şadırvanlara domuz kafaları bırakılıyor. Çocuklar azarlanıyor, liseliler hırpalanıyor, imamlar hakarete uğruyor. Bir Müslümanın Banja Luka’da yaşaması kolay değil ama bir Sırp Saraybosna’nın tadını çıkarabilir rahatlıkla.

YAPANIN YANINA...
Savaş yıllarında BM’nin “güvenli bölgeleri” vardır, asker yerleştirir mıntıkaya. Avrupalı komutanların zaman zaman Sırplarla anlaştıklarını biliyorsunuz. Mesela Hollandalı Albay Thom Karremans, Srebrenitsa’da Müslümanların silahlarını toplar, savunmasız insanları katillerin önüne atar.
Ahmici (Ahmetçi) köyünde de benzer bir ihanet yaşanır. Burası küçük bir köy, nüfusu 500 civarında. On hane de Hırvat var aralarında.
15 Nisan 1993 günü bir fevkaladelik hissedilmez, hatta Hırvatlar “komşu nasılsınız” der, hâl hatır sorarlar. O gece sabaha karşı Hırvat milisleri köyü basar, operasyona garip bir isim koyarlar “kül ve duman!” Katiller 5 saat boyunca yakar, yıkar, kurşun sıkarlar. Sadece 4 kilometre ötede İngiliz birliği vardır ve bölge onlardan sorulmaktadır hesapta. 150 ev, 2 cami ve koca mektep yakılır, 116 mümin şehit edilir, hayvanlar bile öldürülür acımasızca. Cami duvarlarına küfürler yazarlar ayrıca. Hiçbir Hırvat evi hasar görmediğine göre köy içinden birileri kılavuzluk etmiş olmalıdır onlara.  
Katiller işlerini bitirip gider, İngilizler 4 saat sonra görünürler. Duymamaları mümkün değildir çünkü minareyi uçurmak için kasa kasa patlayıcılar kullanılmış âdeta zemin sallanmıştır. Sadece bir evde 11 insan yakılmıştır ki bebekler de vardır aralarında. En küçükleri 3 aylık en ihtiyarı 82 yaşında. Cenazelerden 36 tanesi kayıptır, kalanlar Vitez şehrine defnedilir. Hiçbiri tanınacak hâlde değildir. Kimlikler katliamdan 13 sene sonra DNA testi ile tespit edilebilir anca.
Biz bu Ramazan-ı şerifte Türkiye Diyanet Vakfının düzenlediği bir yardım programı vesilesiyle tanıştık onlarla. Köy yine Boşnak köyü yaşanan bunca acıya rağmen Hırvatları hoş tutuyorlar. Adamın evi ocağı sönmüş, çoluk çocuğunun cesedini görmüş ama öfkesini yutabiliyor. Allaha havale ediyor, sabrediyor.
Boşnaklar hakikaten bulunmaz insanlar. Tanıdıkça hayran oluyorsunuz onlara.

 


.

Ara buluculukla yol bulan milyarder

27 Ekim 2018 02:00

 

A -

A +

Suudların canına kıydığı Cemal Kaşıkçı’nın mensubu olduğu aile aslen Kayseri Germirli. Yıllar evvel dedeleri hac için gitmiş, kalmışlar. O zamanlar kolay tabii, Kayseri de aynı devletin hudutları dahilinde, Hicaz da…
Kaşşugilerden Muhammed Halid yurt dışında okuyup hekim oluyor. Hatta İbn-i Suud’un doktorluğunu üstleniyor. Doktorun mahdumlarından Ahmed, gazeteci Cemal’in babası. Kerimesi Semira da Dodi el Fayed’in annesi oluyor. Şimdi biz gelelim bütün dünyanın tanıdığı Kaşıkçı’ya.
Adnan’a!
Adnan, Mekke’de doğuyor (1935). Mısır İskenderiye’de kolejlerde okuyor. O yıllarda Arabistan’da en gözde meslek, petrol mühendisliği. Bunun için ABD’ye gidiyor.  Ama hayali karlara gömülüyor, bulunduğu kentin soğuğuna alışamıyor. Bu arada tanıştığı Şerif Hüseyin’den aracıların kazandıkları meblağları duyunca mektebi bırakıyor. Arap çöllerinde kuma batan kamyonlar büyük sıkıntı, hâlbuki Kenworth firması geniş lastikli çekiciler yapıyor. Bunları bin Ladin İnşaat Grubu’na pazarlıyor ve bir petrol mühendisinin yıllarca kazanamayacağı parayı cebinde görüyor.

MISTER YÜZDE ONBEŞ

20 yaşında Chrysler ve Rolls Royce’un Arabistan temsilcisi oluyor. Ancak otomobil kamyon onu kesmiyor, silah üreticilerine alan açıp büyük büyük götürmeye başlıyor.
Eh, Kral Fahd ile olan dostluğu hayli işine yarıyor. Sadece Lockheed ve Northrop’dan yarım milyar dolar koparıyor. Tomahawk füzelerinden, kalaşnikof’a ne ararsanız temin ediyor. Bu saha pek de temiz değil, kurşunlara gelebilirsiniz bir anda. Bari riske değsin deyip, %2 olan komisyonunu %15’e yükseltiyor. Hayret, silahçılar makul karşılıyor.
Kaşıkçı işi kuralına göre oynuyor, bilirsiniz şirketler bulundukları ülkelerin kanunlarına tabidir ama uluslararası sularda garip anlaşmalar imzalanabilir. Sırf bunun için Nebile yatını yaptırıyor.
CIA’dan James Critchfield ve Kim Roosevelt ile Nixon’un kankası Bebe Rebozo’yu yemliyor. ABD Savunma Bakan Yardımcısı Richard Perle ile senli benli, Cumhuriyetçilere teberrruda bulunuyor.
Gün geliyor 4 milyar dolarlık serveti ile dünyanın en zengin adamı oluyor. Londra, Paris, Madrit, Cannes, Monte Carlo, Monoca ve Manhattan’da konakları var. İspanya Marbella’daki malikanesinde (Baraka) golfkolikleri, at hastalarını ağırlıyor.
Cannes Film Festivali’nin daimi konuğu. Sharon Stone, Jessica Alba, Penelope Cruz, Brooke Shields ile aynı fotoğrafın karelerine giriyor. Bu arada hakkını yemeyelim, Mustafa Akkad’ın Çağrı filmine de sponsor oluyor.

PAHALI KUĞU
Kaşıkçının yatı Nebile 87 metrelik bir dev. Eğer şehir hatlarının 1500 yolcu kapasiteli Beşiktaş, Kalamış ve Caddebostan vapurlarının 56 metre olduğunu düşünürseniz şekil oturur kafanıza.
Nebile, beyaz güderi kaplı güverteleri, altın lavaboları, oniks aksesuarı ile göz kamaştırıyor. Saunalar, jakuziler, diskotek, bilardo... Değerli misafirler için bir de nöbetçi klinik bulunuyor ayrıca. İtalyan Benetti tersanesinden çıkan yat seksenlerin parası ile 80 milyon dolara patlıyor. Eli daralınca satılığa çıkarıyor ama al denince mundar oluyor. Brunei Sultanı 20 milyon veriyor. Sonra Prens Velid’e geçiyor, o da Donald Trump’a devrediyor.

Üç kadından on çocuk...
Kaşıkçı’nın ilk eşi Sandra Daly sosyalist bir hatun ama akşam yemeğine grev gözcüleri ile değil Frank Sinatra ve Elizabeth Taylor ile oturmayı tercih ediyor. Sonra (Süreyya) adını alıyor. Nebile, Muhammed, Halid, Hüseyin ve Ömer adlı çocukları oluyor. 1974’te boşanıyorlar. Kadın avukatları sayesinde rekor nafaka (896 milyon dolar) koparıyor. Ancak paranın hayrını görmüyor, şu anda sıfırı tüketmiş vaziyette, çiçek satarak geçiniyor. Kaşıkçı, sonra İtalyan Laura (Lamia) ile evleniyor, Ali, Kemal ve Semiha doğuyor. 1991’de ise kendinden bir kız bir oğlan doğuran İranlı Şahperi Azzam Zanganeh’a resmî nikâh kıyıyor.

Hastane odasında sona eren hayat
∂ 70’li yılların sonuna doğru silah ticareti, simsarların elinden kayıyor, savunma bakanlıkları öne çıkıyor.  Petrol sektöründe de aracıya tefeciye yer kalmıyor. Eh kaşık satacak hâli yok ya, turizm ve emlak işine niyetleniyor. Kolay değil tabii, attığı taş ürküttüğü kurbağaya değmiyor.
Hatırlarsınız “rehine krizi” Jimy Carter’ın başını yiyor. Reagan göreve gelir gelmez Adnan Bey’i buluyor. Tahran’a ihtiyacı olan silah ve yedek parçaları veriyor, rehineler serbest kalıyor.  Sonra dosya açılıyor tabii, Reagan “İran’dan gelen paraların Nikaragua’daki Marksist Sandinista hükûmetine karşı savaşan Contra’lara aktarıldığını söyleyip sıyrılmaya çalışıyor.
Peki Kaşıkçı, Filipinli Ferdinand Marcos’un kara paralarını akladı mı? İmelda bonkör kadın, bu değirmenin suyu nereden geliyor? Bunu bilmek için yanında olmak lâzım, ancak iddialar üzerine gözaltına alınıyor, 3 ay yattıktan sonra kefaletle serbest kalıyor. Bedeli neyse ödüyor, Newyork Mahkemesi tarafından aklanıp, “pirü pak” ilan ediliyor.
Son günlerinde eski gücünden uzak ama ayağa da düşmüyor. Neticede hayatı geçen sene İngiltere’de bir hastane odasında sona eriyor.


.

Yeşilköy Tayyare Meydanı’ndan İstanbul Havalimanı'na

5 Kasım 2018 02:00

 

A -

A +

Yıl 1912. Harbiye Nezareti ordumuzun balon ve tayyare ihtiyacı için bir tesise lüzum duyar. ‘Kitaat-ı Fenniye ve Mevakii Müstahkeme Müfettiş-i Umumi”sine bağlı bir hava komisyonu kurar. İşte bu teşkilat Hava Kuvvetlerinin temeli sayılır ki, cumhuriyete 11 yıl vardır daha.
Yeşilköy Hava Mektebinde yetişen havacılarımız Balkan Harbi ve Çanakkale müdafaasında vazife alırlar. Hatta “Bahr-i Tayyare Mektebi” de eğitime başlar.
Şimdi gelelim sivil havacılığa...1933’te Amerika’dan iki King Bird alınır, Yeşilköy’e bir hangar yapılır, yanına da kâgir bina. Bilet satışı ofisi, bekleme salonu bir arada. Uçaklar Eskişehir’de yakıt ikmali yapar, Ankara Gazi Eğitim yanındaki bir tarlaya inip kalkarlar.
İlk asfalt pisti ve dişe dokunur yolcu terminali 1942 yılında inşa edilir ki, ayaktadır hâlâ.
Nuri Demirağ adını duymuş olmalısınız, bu iş adamımızın tayyare imali, gök okulu gibi hayalleri vardır ve bütün servetini bu uğurda harcar. Beşiktaş’ta bir AR-GE merkezi kurar (şimdiki Deniz Müzesi). Çekoslavak teknolojisi ile yaptığı  Nu.D. 38 hatasız bir uçaktır, testleri başarıyla tamamlar. THK’dan yüklü bir sipariş alır ve imalata başlar. Ancak pilotluk tecrübesi olmayan bir mühendis yaptığı izinsiz uçuşta inmeyi beceremez uçağı kırar. THK da tek taraflı olarak sözleşmeyi bozar. Mahkeme Nuri Demirağ’ın aleyhine karar verir, emekleri zayii olur hiç yoktan. Yeşilköy’deki arazisine de el koyulur ayrıca.

ALAMANCILAR
1956’da Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) hizmeti devralır. 1958 yılında Yeşilköy’e 7.445 iniş olur! Böl 365’e günde 20 uçak filan.
Almanya’ya işçi göçü ile charter uçuşları başlayınca, 8 pasaport kontrol ve 12 gümrük muayene bankosu eklenir binaya.
Derken günlük uçak sayısı 200’ü aşar, kazaların en acısı 30 Ocak 1975’te yaşanır. İzmir Cumaovası’ndan gelen Fokker F-28 tipi Bursa uçağı, iniş sırasında pist ışıklarının sönmesi yüzünden Marmara’ya düşer, 37 yolcu ve 4 mürettebattan kurtulan olmaz. Demek bir şeyler noksandır hâlâ.

YURTTAN SESLER
Çocukluğu 960’larda geçenler hava meydanını Türk filmlerinden görür anca. Sinema çığırtkanlarının ağzıyla Filiiii Zakın etek döpiyesle gelir, hıçkırarak mendil sallar. İspanyol paçalı yakışıklı (Cüneyyy Tarkın) kısık gözleriyle döner bakar ardına.
Tayyarenin merdivenlerinde sarılanlar kucaklaşanlar. Pilot hadi ama geç kaldık diye çıkışır kalabalığa.
O yıllarda yeriniz başkasına satılabilir, ya da “sen benim kim olduğumu biliyor musun” diyen bir hatırlı önünüze geçer rahatlıkla.
“Beyefendi sizi yedeklere yazdık, lütfen bekleyin kenarda!”
Diyelim işiniz rast geldi, uçmaya hak kazandınız, bavullarınızı bizzat taşıyarak getirirsiniz bagaj altına. Henüz X-Ray olmadığı için vazifeli “Aç bakayım” diyebilir,  karıştırabilir de icabında.

AH PAHALI OLMASA
Çok yolcu uğurladım, karşıladım lakin üniversiteden mezun olduktan 15 yıl sonra binebildim ilk defa. Yorucu bir çekimin ardından Gaziantep’ten dönüyorduk. Gözümüz yolu yemedi “Yapalım bir hovardalık” dedik, üç misli ödeyip yerleştik uçağa.
İçimizde bir korku, muhasebe parayı öder mi acaba? Otobüse nazlanmıyorlar da tayyare “lüks” sayılıyordu hâlâ.
Bayağı da rahatmış, iki saatte İstanbul’a indik. Birlikte yola çıkan Çayırağası Osmaniye’ye bile varmamıştı daha.
İç hatlar terminali âdeta kasaba garajını andırır, tavanı akar, her damlanın altında kova... Tuvaletler kelimenin tam manasıyla rezil rüsva.
Mescit şadırvan ne mümkün merdiven altında bir tahta bulursan öp de koy başına.

TEHİRLİ Mİ?
Henüz ışıklı paneller yoktur, bilgi aslanın ağzında. Hangi kapı, tehir var mı, ne kadar. Yakaladığın memuru esir eder, soru yağdırırsın bunaltırcasına. Sen bırakırsın öbürü yakalar, zavallılar burunlarından solurlar.
Yerler pis, duvarlar pis, camlar harita.
Havalandırma mı? O da ne ya?
Sabah uçağını kaçıran mecburen bekleyecek akşama. Zira havaalanı şehrin dışında, nasıl gidip geleceksin bir daha.
Öyleyse vur Bafra’nın dibine, “Yak hemşehrim bugün buralıyız nasıl olsa.”
O da birazdan Yenice’nin kapağını kaldırır. Yok ben almiym, değiştirince öksürtüyor da...
Yakıt pompasının yanı hariç, her yerde tüttüreilirsiniz, izmaritinizi de atabilirsiniz ortaya. Rötar ile duman arasında doğru bir orantı vardır, birlikte büyürler omuz omuza.
Tayyarede de sigaranızı içebilirsiniz, sadece iniş kalkış müstesna!.. Hostes hanım “Sayın yolcularımız, alçalmaya başlıyoruz, lütfen masaları kapalı, güneşlikleri açık, koltukları dik duruma getirin, sigaralarınızı söndürün’’ deyince izmaritler basılır kül tablalarına.

DEVLETİN RENGİ GRİ
Terminal binaları kuru tahtadan mamul çakılı oturma gruplarından ve iptidai check-in masalarından ibarettir. Bileti başkası da kullanabilir, kimse kimlik sormaz sana.
Tamam bina basık ve şekilsiz olabilir ama boyarsın beyaza ferah durur hiç olmazsa. İşte bu mütalaa devlet dairesi teamülüne uymaz, duvar zeminden itibaren bir buçuk metre griye boyanmalıdır. Kir nasıl kapanacak yoksa?
Köprü, körük yok tabii. Tayyareler terminalin yanına kadar sokulur, pervanelerin esintisini hissedersin, DC 8’ler camları zangırdatarak yanaşır, sağır ederler âdeta.
Sonra kapılar açılır ve tıpış tıpış merdivenlere yürürsünüz. Belli bir kilo haddiniz vardır, şemsiye taşıma izni de lütfedilir ayrıca. Bu detay biletinizde belirtilir hatta…
Bagaja ancak sahip çıkılan parçalar yüklenir. “Bu benim” “Tamam”
Onay vermeden oturan yolcular yüzünden anonslar verilir ardı ardına.
“Mavi valizin sahibi lütfen bagajınızın başına, tayyare hareket etmeyecek yoksa!”

UÇAK KAÇIRMAK
Uçağı kaçırırsanız hakkınız yanar ama uçağınız kaçırılırsa iş alırsınız başınıza. O devirde uçak korsanlığı pek revaçtadır, ASALA, FKÖ yetmez gibi bizim devrimciler de ayaklanırlar. Maksat anarşi olsun, insanlar yılsın bıksınlar. Çıkarırlar bellerinden emaneti, dayarlar pilotun kafasına. Uzun uzun bildiri okur, sabrınızı sınarlar.
Cezalar caydırıcı değildir, üç beş ay yatan çıkar Rahşan affıyla.
Biletinizde koltuk numarası yazmaz, boş bulduğunuz yere oturabilirsiniz. İçeri girince kafanıza uygun birini peylersiniz göz ucuyla.
Mehmet Barlas anlatıyor. “Bir gün Ankara’dan dönüyorum bir adam geldi, “Yanınıza oturabilir miyim?” “Aaa ne demek, tabii buyurun.” Laf lafı açtı, memleket meselelerini eşeledik, kartlarımızı aldık verdik. Ertesi akşam zırr telefon “Merhaba ben Nihat, başbakanlık teklif ettiler, Ankara’ya gelirseniz beklerim mutlaka.’’
-Nihat?
-Nihat Erim canım. Hani tayyarede tanışmıştık ya.

SEKTÖR UÇUNCA
Özel hava yollarına yeşil ışık yakıldığında “Ama bu THY’i bitirir” diyenlerin aksine THY alır başını gider, marka olur dünya çapında.
26 havalimanımız vardır, 55’e çıkar. Sabiha Gökçen de büyük eksiği kapatır bu arada.
Yap-İşlet-Devret usulüyle ihale edilen terminaller sektöre hız katar.
Yeşilköy’de 34 köprü, 224 check-in kontuarı, 11 bagaj bandı yetmez olur, bazı günler sadece içeri girebilmek saatler almaya başlar.
Yeni bir havaalanı mecburiyet olur sonunda. “İstanbul’a üç hava alanı fazla değil mi?” “Ama orası pek uzak!”
Bakın Londra’da altı havaalanı var. Heathrow, City, Luton, Stansted ve Gatwick (kuzey ve güney).  Evet onlar da merkeze mesafeli. Trene yaklaşık 20 paunt veriyorsunuz (140 lira), taksi tutmak ise 100 £ civarında (700 lira). 


.

Nehir Neretva ve şehir Konyiç

14 Kasım 2018 02:00

 

A -

A +

Saraybosna’dan Mostar’a gidenler zümrüt renkli Neretva’yla yoldaş olurlar.  Sen gidersin nehir akar, usul usul gelir peşiniz sıra. 

Çam yeşili, çim yeşili, göller ovalar, başı dumanlı dağlar... Yer yer özene bezene yapılmış sayfiyeler, dik çatılı konaklar. Hasılı keyifli bir yoldur, her virajda ayrı manzara. 

Birden kendinizi evler dükkânlar arasında bulursunuz. “Köprüyü dönünce “Konyiç’i göreceksin sakın şaşırma!” 

Burası ilk mektepte çizdiğimiz resimler gibi. Arkasında güneş parlayan dağ var mı? Var. Akarsu? Var. Eh köprü de var; evler, camiler ve akça pakça bulutlar. Yollara birkaç araba, boşluklara üç beş ağaç serpiştirdiniz mi oldu tamam. 

Konyiç, Saraybosna-Mostar yolunun tam ortasında. Kilometre hesabına vurursanız uzak değil ama Balkan yolları buradakilere benzemiyor. Biz 40-50 kilometre için “Aa yakınmış” diyoruz onlar “Eyvah gün gitti” diye yakınıyorlar. Yollar kıvrımlı, çalkalanmaktan yayıktaki ayrana dönüyorsunuz âdeta. Yani bir mola… Evet evet burada. 

Söylenenlere göre Konyiç Boşnakça “seyis” demekmiş, atlılar ve kervanlar da burada soluklanırmış zamanında. 

 

 

 

TANIDIK GİBİ...

Konyiç hoş bir şehir, cumbalı evleri, kurşun kubbeleri ile Anadolu’yu andırıyor. 

Havalinin taşları levha gibi, kolayca kalkıyor katman katman. Çatıları bunlarla kaplıyor, baklava dilimi gibi diziyorlar.

Bu belde ahşap oymacılıkla tanınıyor civarda. Bilhassa kiraz ve akçaağaç pek tutuluyor. Eskiden çarşı serapa oymacıymış, nispeten azalmışlar.

Tarihî Şurkoviç Kalesi, eski Seonica (Seonitsa) Camii, 1622’de yapılan Muhammed Çavuş ve 1579 tarihli Yunus Çavuş Mescidleri…  Dile kolay, Osmanlı 15 bin 787 adet mimari eser inşa etmiş Bosna’da...  

Aynen Mostar’da olduğu gibi burada da Hırvatlar İslam eserlerine saldırmışlar. Minaresi kırık camiler o hâlde tutuluyor ki, unutulmasınlar. Hâlbuki kiliselerde yara bere yok, kimse dokunmamış onlara.

 

 

 

STARA ĆUPRİJA (ESKİ KÖPRÜ)

Biliyorsunuz Bosna’nın üç ünlü köprüsü var. Biri üzerindeki suikastla I. Cihan Harbi’ni başlatan Latin Köprüsü, öbürü elbette Mostar. Ve Drina üzerindeki Sokollu Mehmed Paşa. Biliyorsunuz, onu da Ivo Andric nam etti dünyaya. 

Konyiç kasabası bütün yolların düğümlendiği bir coğrafyada. Köprü. Sultan IV. Mehmed’den yadigâr (1682). 

Ondan evvel Karagöz Bey Köprüsü varmış, ahşapmış mahşapmış ama iş görüyormuş kendi çapında. 

Köprünün üzerinde bir namazgâh yapmışlar, alınlık ve mihrap kıbleye bakıyor. Biri imamete geçse sıra sıra saf tutulabilirsiniz, zemin temiz nasıl olsa. 

Şehir ekseri Müslüman, objektifi ne yana çevirseniz birkaç cami giriyor kadraja.

Havali II. Cihan Harbi’nde Naziler tarafından işgal ediliyor. Almanlar çekilirken köprüyü tahrip kalıplarıyla uçuruyorlar (Mart 1945). 

Yıllarca ahşap takviyesi ile iş görüyor. Türkiye tarafından yeniden yaptırılıp hediye ediliyor Bosnalılara (2009). 

 

 

 

KOD ADI STAMBUL

Bilirsiniz bütün diktatörler korku içinde yaşar, zor günlerde kem gözlerden koruyacak bir sığınak inşa ettirirler bir kuytuya. 

İşte Tito da Prenj Dağlarının derinliklerine uzanan gizli bir üs yaptırıyor. Burada 100 oda var, 350 kişi hiç dışarı çıkmadan altı ay yaşayabiliyor. Su sistemleri, ısıtma, aydınlatma, havalandırma, helalar, banyolar, revir ve mutfak... Uğruna milyonlarca dolar harcanmış ki, nükleer saldırıdan bile etkilenmiyor.  Kod adı Stambul. “Başkan’ım Stambul’dan arıyorlar” dendi mi Konyiç’teki sığınak geliyor aklına. Demek ki ortalık karışsa Tito, ne Sırp’a güvenecek, ne de Hırvat’a. Müslümanlardan yana içi rahat, ihanete uğramayacağından emin zira.

Şimdi sanat merkezi yapmışlar, sergiler düzenleniyor. 

 Bu bölge Dinar Alplerinin uzantısında. Yukarılarda kısmen buzul Borac Gölü var, Lukomir köyü ise, taş çatılı evleri ile tanınıyor. Kasım-aralıkta beyaza bürünüyor, dünya ile irtibatı kesiliyor. 

Tamam soğuk ama odundan yana dertleri yok, şömineler yakılıyor, çaydanlıklar sürülüyor. Kampkolikler bayılıyor buraya. 

Ben Rize dolaylarına benzetiyorum, çayırlar ağustos ayında bile ıslak ıslak hâlâ. 

Neretva Nehri’nde rafting yapabilir, kanyonları gezebilirsiniz. Avrupa’nın en temiz ve en soğuk suları (yazın 7 - 8 derece) bu civarda. Hâliyle alabalıkları lezzetli oluyor. 

Cevabici (kebap)  ve büürek tamam. Konyiç’in kuzu çevirmesi de meşhur. Sırıklara geçirilmiş gövdeler ağır ağır dönüyor ateş karşısında. Kemiği silkeliyorsunuz etleri dökülüyor. 

Türk çayı da demliyor, ince belli bardaklarla servis ediyorlar, eh ne istersiniz daha? 

 

 

 

ACI HATIRALAR

 

Konyiç’in nüfusu 27 bin civarında, 92 öncesi 7 bin Sırp yaşıyormuş, şimdi kendi bölgelerine taşınmışlar. 

Mevki çok stratejik, hem nehir, hem demir, hem de kara yolları buradan geçiyor. Eski Yugoslavya’nın silah ve mühimmat fabrikası, JNA Ljuta Üssü, Celebici Kışlası, Zlatar İletişim ve Telekomünikasyon Merkezi ve cephaneler önemini artırıyor.

Savaş başlayınca bombardıman hiç kesilmiyor. Vardacka Camii’nin minaresi kırık hâlâ. Belgrad yönetimi, bölgedeki 400 sivil Sırp’ı silahlandırıp Müslümanların üzerine salıyor. Arkaları güçlü ya, keyfî can yakıyorlar. Tecavüz, yağma gırla...

HVO da (Hırvat ordusu) ayrı bela. Bir bakıyorsun Sırplarla atışıyorlar, bir bakıyorsun dönüp vurmuşlar sana.

Bu arada köyleri basılan evleri yakılan garipler şehre iniyor. Ne kalacak yer var, ne yakacak. Kazanlarda aş değil dert kaynıyor. Hayırsever cemiyetler çaresiz, insanlar lokmalarını paylaşıyor.  Boşnaklar bakıyor olacak gibi değil, ani bir kararla hücuma geçiyor, Sırp kışlasını ele geçirip emniyeti sağlıyorlar. Beklenmedik bir anda Bradina ve Donje Selo’ya girip çete reislerini esir ediyorlar ve denge onlardan yana kayıyor. Konyiç önemli, çünkü burası olmadan Saraybosna soluk alamıyor asla.


.

Sahibinden meraklısına

16 Kasım 2018 02:00

 

A -

A +

Hafta sonları Edirnekapı, sur civarında ellerinde kafeslerle koşuşturanlara rastlayacaksınız. Takılın arkalarına Tekfur Sarayı civarında bir "kuş pazarı" çıkacak karşınıza.
Pazar dediğin bildiğin halı saha. İş bilen bir kardeşimiz Altınay Spor tesislerini kiralamış, bilet kesiyor girene çıkana. Duhuliye 4 lira. Basın kartını gösterip "Ama biz gazeteciyiz" diyorum. "Vatandaş olman daha önemli" deyip dört tekliğimizi alıyor paşa paşa.  
İtiraz yok şeker abim. Ne diyorsan o, tamam eyvallah.
Hafif bitirim tipler, teypler tapa volüm, camlardan arabesk dökülüyor sokağa.  
Ürkecek bir şey yok, ya da ben Karagümrüklü olduğum için aşinayım onlara. Tamam küfürlü konuşabilir, el kol hareketi yapabilirler ama zevali, zararı dokunmaz insana.
Efendi ol canımı ye, el göğüste, boyun büküktür icabında.
Giriyorum pazara, nasıl uğultu, bildiğin rabarba. Efektör Korkmaz Çakar uğrasa kesin ses alırdı
burada.

ŞAKIYANLAR ŞAKIRDATANLAR
Pazarı ikiye ayırmışlar. Bir taraf sırf güvercin. Alıyor satıyor, takasa giriyorlar. Bakıyorum da trampada daha albenili olanı veriyor, üstüne da para ekliyorlar ayrıca.
Demek ki sadece yakışıklılık değil aranan başka hususiyetler de var.
Hayvanı ustalıkla tutuyor, kanatlarını iskambil destesi gibi açıp, teleklerine bakıyorlar. Kimi gagasını elliyor, kimi yüzüne üflüyor. Bilmem artık ne anlıyorlarsa.
Aradığını bulanın yüzü gülüyor, kuşları uçuyor âdeta.
Herhâlde kanat sesi de önemli, ayağına ip bağlayıp salıyor, öylesine bir uçuruyorlar. Sanırım alkış gibi şak şak ses çıkaranlar daha makbul, gürültüsü bol olana maşallah deniyor.
Kuşun taklacı olup olmadığını da anlıyorsunuz bu arada.

PARAM OLSA DA BEN ALSAM
Pazarlıklarda “Bırakıyorum artık, bu son pazar” muhabbeti yaygın. Kimi posta beslemeye başladığından, kimi yem parası yetiştiremediğinden dem vuruyor.
Esnaf ağzı işte. Duy da inanma...
Alıcı ile satıcı el sıkıştı mı etraftan müdahaleler geliyor, “Hadi hadi bi’ şi kalmadı arada”, “Sen de siylezlenme at bi’ onluk daha.”
Aralarında ömürlerini bu işe verenler var. Pazar yeri muhabbet için münasip değil ama oturtun bir kahveye neler neler anlatacaklar. Olaylar, olaylar…

AĞIR ABİLER AĞDALI YORUMLAR
Pazarın müdavimleri arasında esnaf memur hatta şirket yöneticileri olmalı. Bazıları hakikaten ağır takılıyor.  İitibarlı zevat bilirkişi edasıyla dolanıyor aralarında, “Cık cık o kadar etmez” ya da “Hiç kaçırma al” diyorlar soran gözlerle bakanlara.
Peki en ucuzu, en pahalısı?
Evet merak ediyorum da şimdi bu çok klasik bir soru olacak, acemiliğimiz ortaya çıkacak. En iyisi kenardan kenardan izlemek, pazarlıklara şahit olmak.
Ne bileyim ben öyle binliklerin uçuştuğunu filan görmedim, genellikle ellilikler yüzlükler dönüyor ortalıkta. Ha şu var; beş on liraya da kuş alabilirsiniz pekâlâ.

KAFESÇİLER KÜMESÇİLER
Geçiyoruz öbür tarafa, burada muhabbet kuşları ve kanaryalar ekseriyette. Bir kenarda da hindiler, ördekler, kazlar. Tavuklar kırk liradan başlıyor, seksene kadar yolu var. Kuzu iriliğindeki bir horoz için bin lira istendi, hayvanın da maşallahı var. Pek de güzel ötüyormuş. İnanın para değil meraklısına.
Bu arada saka kuşlarını görüyorum bir kafese sıkıştırılmışlar. 960'lı yıllarda ökseciler bunları mektebin önünde satarlardı. Minikler simitten gazozdan vazgeçer, kuş azat ederlerdi harçlıklarıyla. Elinize aldığınızda yürekleri pıt pıt eder, açarsınız avucunuzu pırrr kayboluverir anında.
Gazeteci refleksi işte önce çekecek sonra soracaksın çekebilir miyim diye.  Yine öyle yapıyorum, kardeş şunlardan bir resim alsam.
-Aman abi çekme yasak!
Meğer asıl yasak olan yakalamak, satmakmış, kır kuşundan para kazanmak.  
Bak kanaryaya bir şey diyen yok, salsan zaten dışarıda yaşayamaz. Kedilere yem olur dakkada.  
Ama saka öyle mi ya? Çevik ve mukavim bir kuş. İncir, ayçiçeği, devedikeni tohumu ile karnını doyurabilir rahatlıkla.
Zaten ortalık tarım ilacı, suni gübre, moloz, kimya.… Yetmez gibi bir de avcılar çöküyor başlarına. Ökseciler ağ atarken kimbilir kaçını telef ediyor?
Açıp okuyorum. "Sakalar hürriyetlerine düşkündür, kafeslendiler mi kendilerini hırpalarlar. Öyle erkekle dişiyi kapatmakla yavru alamazsınız asla."
Olmadı ama şimdi.  Yakışmadı delikanlıya.
Hele bir kuşbaza.

HİÇ UNUTMAM BİR GÜN...
“Gece yatıyordum abi balkonda bir şakırtı duydum, koş kadın Mardin geldi dedim, biraz yem getir ona. Baktım ayağında bir telefon numarası, sabah aradım. Abi kuşunu indirdim bizim kafeste şu anda. Sen benim kuşumu indiremezsin, o acıkmış sokulmuştur yuvaya. Azıcık su bir avuç çekirdek ver, sal. O geleceği yeri bilir nasıl olsa.
Merak işte üç beş gün sonra aradım.
-Abi kuş?
-Geldi yeğenim, bi’şşey olmaz meraklanma.
-Affedersin abi ora neresi?
-Adana.


.

Ooo uçmuş bunlar!

1 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

Altmışlı yıllarda talebe olanlar iyi hatırlar, öğretmen bir heyecan gelir “açın resim defterlerinizi” derlerdi: “Bu gün 2000’li yılları çiziyoruz çocuklar.”
Öyle ya tıfıllar 40 yıl sonrasından ne bekliyor acaba?
O zamanlar kurgu bilim filmi nerede, resimli mecmualarda uzay gemileri görmüşlüğünüz vardır ama. Hani fanus kafalar, ışınlanmalar filan. Astronotların alüminyum folyoya niye büründüklerini anlayamamışsınızdır o başka.
Ben bir iletişim özürlü olarak ekranlı mekranlı  şeyler çizmezdim zinhar. Kâğıdımı uçan arabalarla (tabii ki kanatlı Pleymut, DeLorean’la tanışmamıştık daha) ve aya yolcu götüren roketlerle doldururdum baştan başa. Kahyayı bağırtırdım haydi var mı Neptün’e, Venüs’e, Mars’a?
Devir değişti tabii, insansız hava araçları ile havasız insan araçları (minibüsler) arasında sıkıştık kaldık sonunda.  
Hususi araba sahibi olmak kolaylaştı ama bu defa yapıştık kaldık asfalta.
Trafikte sıkışıp darlanınca “biliyon mi şu kavşağı uçup geçmek var” diyoruz hâlâ.
Parası olan için mesele yok, alır bir helikopter, hoop dooru işyerinin çatısına…
Peki bunları biraz küçültüp basitleştiremezler mi? Orta direğe de hitap etseler ya. Az yaksa, çok kaçsa, dilinden tamirci Zamir Usta da anlasa.
Hatta cila pasta ile parlatılsa, ikinci el pazarında okutulsa.

GÖRSEM İNANMAZDIM
Bu sorular eskilerin de kafasını kurcalamış olmalı ki 948 teşrininde “Aerocar” adlı bir alamet yaparlar. Lakin uçan otomobilden ziyade, yürüyen tayyareye benzer haspa. Pist, hangar, kule, radar. Vatandaş n’apsın ööle arabayı, iş mi alsın başına?
Hatırlar mısınız Afrikalı amcam fotoğraf makinesini yerden kaldırıp koparan dronu görünce “Beni bununla hacca götürsenize” demişti ya. Gel de adamdaki basirete hayran olma! Zaten teknoloji devleri de tam o minval üzere çalışıyor, insan kaldırabilecek drone’ları deniyorlar bu ara.
Drone bilinmeyen bir şey değil, liseli amatörler bile uçuruyor.
Asıl sıkıntı yapmaktan ziyade satmakta. Çünkü şehirlerimiz henüz hazır değil buna.
Bunca alametin havalandığını düşünün, sanki çomak sokulmuş gibi arı kovanına...
Sağdan gitmeyi zor belledik, hava koridorunu nasıl sökecez bu saatten sonra? Risk mi? Var tabii. Eh sigortacılar da poliçeleri katlar kaşla göz arasında.
On yirmi yıl sonra neler göreceğiz bilinmez, belki de “Bak evlat” diyeceğiz, “zamanımızda tekerlekli arabalar vardı, tıngır mıngır giderdik yollarda.”
Neyse…  Dilerseniz biraz da bu mevzuda ter döken firmaları tanıyalım.

Volocopter

Volocopter 18 pervanesi ile havalanıp binaların üzerindeki Volo-portlara iniş yapacak. İki kişilik, hızı saatte 50 km, havada 30 dakika kalabilecek. Demek ki menzili 25 km civarında.

Volante

Volante Vision Concept  Aston Martin imzası taşıyor. Hibrit-elektrikli olacak, dikine inip kalkacak.

PAL-V

Bu bir nevi helikopter. Yaklaşık on dakikada kılık değiştiriyor. Liberty modeli 200 beygirlik motoru ile havalanıp 180 km/sa. hızla uçabiliyor. Menzili 500 km. Fiyatı 500 bin dolar, 299’a da düşebiliriz diyorlar eğer çok satış olursa. İyi biz de dönüşte bakalım
o zaman.

Aeromobil

Aeromobil  Slovak bir firma. Makine karada 160, havada 259 km hız yapabiliyor. Basıyorsunuz butona kanatlar açılıyor, üç dakikada dönüyor uçağa. Önce biraz pist kovalıyorsunuz, hız saatte 130 km’ye erişince havalanıyor. Aletin yeşilsever olduğu kesin, çim zemine de inip kalkıyor zira. Menzili 750 km, fiyatı 1,3 milyon dolar. Eh, biraz tuzluca.

Evtol

EVTOL  Rolls-Royce tarafından planlanlandı. Altı pervaneli olacak, sadece pille uçmayacak, gaz türbini ile elektrik sağlayacak (500 kW). Bu hibritin menzili 800 km, 400 km/sa. hıza ulaşacak.

İcon A5

İcon A5  sudan kalkıyor, pist istemiyor, uçan bir Jetsky de diyebilirsiniz ona.  

BlakcFly

BlackFly  hafif ötesi bir vasıta, intibak kolay, havacılık sertifikası da istenmiyor. Gelgelelim rüştünü ispat edememiş, meskûn mahal üzerinde uçuşuna izin verilmiyor. Aslında 10 pervaneli bir drone, 110 kg kaldırabiliyor. Menzili sadece 40 km, 100 km/sa. sürate ulaşabiliyor.

Lisa Akoya

Lisa Akoya, on bir senedir uçan bir Fransız. Daha ziyade  cimriliği ile meşhur. On bir litre benzinle bir saat dolanıyor.  

Terrafugia

Bu işe para dökenlerden biri de Gelly. Hani o Volvo’yu satın alan Çinli. ABD’de Terrafugia   ismiyle piyasa yapıyor. İki koltuk, 4 teker, 650 km menzil, 160 km sürat, ancak 960’lı yılların mantığı ile çalıştığı için tenkid alıyor. Fiyatı 279 bin $ bu arada.

Kitty Hawk

Kitty Hawk  on motorlu ve113 kilogram ağrılığında, eğer 90 kilo iseniz kullanabilirsiniz, “abi akşam pilavı kaçırmış 91 olmuşum” Hayır uçamazsın asla! Bununla da Google’ın kurucularından Larry Page ilgileniyor.  

Ehang

Ehang  adlı otonom alet sadece uçmakla kalmıyor adrese teslim müşteri taşıyor. 8 motorlu, 8 pervaneli. 230 kg yükü 130 km/s hızla götürebiliyor. Güvenebilirseniz mesele yok. Kendisi biraz Çin malı da...

SureFly

SureFly, sekiz elektrik motoru ve bunlara güç veren içten yanmalı başka bir motora daha sahip. Karbon fiberden üretildiği için sadece 499 kilogram. İki yolcusunu 113 km hızla taşıyabiliyor. Fiyatı 200 bin dolar civarında.  

Milenya

Milenya, Filipinli müteşebbis Kyxz Mendiola, kendi geliştirdiği vasıta ile test uçuşunu başardı. 100 kilogram taşıyabilen alet, 6 pervaneli, gücünü çarşıda satılan lityum iyon bataryalardan alıyor.  

AIRBUS ‘pop up’


.

Nasıl bilirdiniz!

2 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

Walker Bush, ABD’nin 41. başkanıdır. 43. Başkan George W. Bush’un da babasıdır. Bu yüzden Baba Bush diye anılır.
1924 yılında Milton’da (Massachusetts) dünyaya gelir, babası Connecticut senatörlerinden Prescott Sheldon adlı bir bankerdir, parayla oynar.  
Bush Connecticut’ta (Greenwich) büyür, özel okullarda okur. Andover’daki Phillips Akademisini bitirdikten sonra Deniz Kuvvetlerinde yedek subay olur.
II. Cihan Harbi’nde torpido bombardıman pilotu olarak Büyük Okyanus’taki uçak gemilerinde vazife alır. Göğsüne nişanlar takılır.
1945’te Barbara Pierce ile evlenir; ileride altı çocuğu olacaktır.
Paradan yana derdi olmaz, verir ücretini Yale Üniversitesine girer, beyzbol takımına da kaptanlık yapar ayrıca.
Amerikalılar böyle tiplerden hoşlanırlar, bol bol fotoğraf çektirir; balık tutarken, köpeğini severken...  İleride siyasete oynayacaktır zira.

PETROLCÜ BUSH
Üniversiteyi bitirdikten sonra (1948) babasının yanında çalışmaz, Teksas’ta petrol malzemeleri pazarlamaya başlar. Kurduğu şirketler (Zapata Petroleum Corporation) ile büyük paralar kazanır.
1966’da Cumhuriyetçi Parti’den Temsilciler Meclisine seçilir. Sonraki seçimlerde bir başarı gösteremez. Başkan Nixon onu ABD’nin Birleşmiş Milletler nezdindeki büyükelçiliğine atar.
Ardından CIA başkanlığını yürütür (1976-77) Ronald Reagan’ın hukuksuz işlerini kovalar. Sonra Başkan Yardımcılığı yapar, hatta Reagan hastaneye yattığında yetkilerini devralır. Bu bir ilktir Amerika’da.  
1988 seçimlerinde Cumhuriyetçilerin adayı olur ve rakibi Rum asıllı Michael Dukakis karşısında rahat kazanır.
O da Reagan gibi silahlı çözümlerden yanadır. General Manuel Antonio Noriega’yı devirmek için Panama’yı işgalden kaçınmaz.
SSCB (Sovyet Rusya) dağılırken 1989-93 Beyaz Saray’da oturan Bush, Doğu Avrupa’daki gelişmelere seyirci kalmaz.
Her Evanjelik gibi onun da körkütük bir İsrail hayranlığı vardır. “Armageddon” inancı gereği Ortadoğu ile ilgilenmeye başlar.
Dünyanın sayılı ordularından birine sahip olan Irak’ı askerden silahtan mahrum etmenin yollarını arar. Tel Aviv’e nefes aldırmaya çabalar.
İran karşısında açıkça Saddam’ı desteklemiştir, Kuveyt’in işgal için de yeşil ışık yakar.

SADDAM’I KULLANARAK
Irak İran’la sürdüğü savaş boyunca çok masraf etmiş ekonomisi tükenmiştir. Saddam kendisine sürekli gaz veren ama ellerini taşın altına koymayan Arap ülkelerine hesap sormaya kalkar. Biraz da onlar bedel ödesindir. Mesela Kuveyt kolay bir lokmadır. ABD den “sen işine bak” gibi bir mesaj gelince komşusunu işgal eder ve Dünya petrol rezervinin yüzde 20’si Bağdat’ın eline geçer bir anda.
Ancak Bush karşı safa geçer, Kuveyt’in hamiliğine kalkar.

ABD öncülüğünde İngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır gibi 28 devlet, askerî koalisyon yapar, Irak’ın baş etmesi mümkün değildir bunlarla.
Arap ülkeleri; Saddam’a karşı olanlar ve Saddam’ın yanında olanlar diye ikiye ayrılır. Arap birliği Irak’ı kınasa da Ürdün, Yemen ve FKÖ Bağdat’ın yanında dururlar.
Saddam bu oyuna düşerek hem halkını zora sokar, hem de ABD’ye kolay bir zafer kazandırır. Birinci Körfez Harekâtı’nda Irak ordusu neredeyse tek mermi atmadan teslim olur.
Yapacakları bir şey de yoktur, dümdüz çöl saklanma imkanı vermez. ABD uçakları için zahmetsiz av olurlar.
Irak geri adım atmak zorunda kalır, kuzeyde hava sahası kapanır. Halk 12 yıl ambargoyla boğuşur aspirin ve sargı bezine bile muhtaç kalır.
Bebek ölümleri görülmemiş bir şekilde artar.  

BİZİM BAŞIMIZA PATLADI
BAAS’çılar halkına zarar vermeye devam eder. Fransa ve İngiltere’den aldıkları kimyasal silahları Halepçe üzerinde kullanırlar. Beş bin masumu böcek gibi ilaçlarlar.
Peşmergeler Türkiye sınırına yönelir. Burada dostça karşılanırlar.
Turgut Özal, Irak karşısında müttefiklerin safındadır. Hatta daha aktif olup sınır dışı operasyonlara fiilen katılmayı planlar. Bir koyup üç alacak, ayağını Misak-i Millî sınırlarına atacaktır. Belki Kerkük Türkmenleri ve Musul petrolleri ile ilgilenme fırsatı bulacaktır sonunda.
Türk dış politikası henüz böyle şeylere hazır değildir, muhalifler bunu macera olarak görür, karşı dururlar.
Ankara BM ambargolarına harfiyen uyar, Kerkük Yumurtalık boru hattı kapanır, ihracatımız durur, müteahhitlerimiz, kamyoncularımız işsiz kalırlar.
Bütçemiz açık vermiş, enflasyon artmıştır. Ama zararlarımız tazmin edilmez. Başkan Bush ettiği vaatleri yerine getirmez.
Türkiye ayrıca “Çekiç Güç” gibi bir oldu bitti karşısında kalır. Batılılar Kürt kartı ile daha fazla oynamaya başlar.
Oğul Bush liderlik vasfı olmayan bir vasattır, şüphesiz 11 Eylül senaryoları ve Afganistan ile Irak’ın işgalinde babasının parmağı vardır.
Bugün İslam coğrafyasında dökülen onca kanın, yıkılan onca şehrin, boğulan onca mültecinin vebali Bush’ların omzundadır.
Halep’e, Yemen’e, Gazze’ye, Herat’a, Guantanamo’ya bakın onları göreceksiniz açıkça.


.

Denizin hamalı Mavna

9 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

Mavna Arabi bir kelime, mâûne “erzak nakline mahsus” manasında...    İstanbul’da telaffuz edildi mi güvertesiz tekne anlaşılır. İskeleye yanaşamayan buharlılar şamandıraya bağlanırlar, mavnalar gelip gider mal taşırlar onlara. Kimileri yelken marifetiyle, kimileri kürek tahriki ile yol alırlar. Bilahare mekanize olurlar. Tabii makine daireleri filan yoktur, kamyondan çıkma bir motor bulur, bağlarlar uskura. Kendilerine has boğuk bir sesleri vardır, egzoz su kesimine yakındır, dalga geldikçe pırpırlanır, patpatlanırlar.
Onları daha ziyade sebzehaneye (hale) zerzevat getirirken görürsünüz, sırtında dağ gibi kasa...
Kâh tersaneye safra (kum çakıl) taşırlar, kâh Hatabkapusu’na odun, kömür, çıra.
Hasköy’den tuğla kireç alır, Sütlüce’ye koyun, dana bırakırlar.
İzmir Gümrükönü’nden üzüm, incir, pamuk, tütün yüklenirler, Karadeniz’den fındık, mısır, çay.

HAYATLARI SUDA
Mavnacı esnafı takriben dört bin civarındadır. Umumiyetle Karadenizli olup İnebolu, Abana, Küre, Alaplı, Trabzon’dan gelir, Yağkapanı, Unkapanı, Hatapkapu, Sebzehane, Eminönü, Kuruçeşme, Hasköy ve Üsküdar İskelelerinde hemşehrilerini bulurlar
İskeleleri mekân tutar, vaziyet ederler etrafa. Hırsızı uğursuzu derdest edip karakola götürür, bilumum asayiş işlerine el atarlar. Bir bakarsın cankurtaran olmuşlar, bir bakarsın çöp topluyorlar. Yangın vukuunda tulumbaları omuzlar, meccanen (bilabedel) koştururlar.
Donanma sefere çıktığında ardına takılır, sevkiyata destek olurlar. İyi kötü silahlıdırlar, hamal gibi taşır, levent gibi vuruşurlar.
Sükûnet zamanları şehreminine tabidirler, harp yıllarında bahriye nazırına.

ZOR YILLAR
Rodos’ta, Kırım’da, Çanakkale’de vazife alır, zaferi de, kederi de yaşarlar.
Mavnalar denizaltı ve tayyareler için kolay hedeftir, bunu bildikleri için gece çıkarlar yola. Türk Yunan savaşında İstanbul’u Anadolu’ya taşırlar âdeta. Hani “İstiklal Harbi mavnacılar sayesinde kazanıldı” deseniz yalan olmaz.
Peki niçin İnebolu?
Ekseri oralıdırlar da ondan, insan nerede rahat çalışır?
Bildiği sularda.
Ah o sahillerin dili olsa da...
Mavnacılar “lonca usulüyle” teşkilatlanırlar, bir bakmışsın dünkü aylakçı kopil, reis olmuş tayfanın başına.
Mühim bir müessesedir, başlarındaki kethüda itibar görür devlet kapısında. Diyelim bir karar alındı, bakalım salapuryacı esnafı ne diyecek bu hususta?
İttihat Terakki hükûmeti “Dersa’âdet Sevâhil-i Mütecâvirede icrâ-yı nakliyât eden mavnacılar hakkında” adlı bir nizamname yayınlar (1910), garipleri hizaya sokar güya.
Zikrolunan layihada fiyatlar belirtilir, Beşiktaş, Üsküdar Paşalimanı, Kadıköy ve Kumkapı iskelelerine kasir (makul) ücret alınmalı, Ortaköy, Kuzguncuk, Yenikapı ve ötesi sefer-i baidden (uzak) sayılmalıdır bundan sonra.
İş nöbet sırası ile verilir, hava muhalefetinden dolayı tehir olursa ilave ücret alınmaz.
Henüz yollar asfalt şose değildir, şimendifer de yayılmamıştır daha. Nakliye ekseri teknelerin omuzunda.
Mütareke yıllarında imtiyaz yabancılara bahşedilir. Bilhassa Rumlar kayrılır, küplerini doldururlar. Romanya’dan getirdiği teknelerle anafor yapan Evyenidis bunlardan biridir mesela.
Sarfati, Bolar ve Modyano firmaları ise Selânik Yahudilerine aittir, adamına göre oynar, bir fes giyerler, bir şapka.
Alyon ve Mevleho şirketleri Fransız gölgesine sığınır, yerlilere kan kustururlar. Şımarık ve saldırgandırlar, aşikâre Yunan’a çalışırlar...
Cumhuriyetli yıllar sıkıntılıdır, gelir düşer, masraf artar.
Ve beklenen kanun çıkar. “Türkiye sahillerinin bir yerinden emtia ve yolcu almak, bilumum kara sularına seyrüsefer (trafik) düzenlemek Türk sancağını hamil sefain ve merakibe münhasırdır.” Ki kabotaj hakkı denir buna.

VERGİLER BEL BÜKER
Gelgelelim devletin eli cebinizdedir, öksürsen vergi yazar. Yok temeddü, yok müruriye, aylık haftalık rüsumlar. Fener vergisi, karantina, sigorta, tahsildar savma…
Hava açar “Ver para”, kapar “Hadi bir daha.”
Çımacıya, serdümene, caraskalcıya da harçlık gerek, adamlar taş yemiyorlar ya.
Zift ve üstüpü ucuz değildir, raspa kalafat usta ister ayrıca. Yelkenler halatlar yıpranır ama yerine yenisini koyamazlar. Düğüm ardına düğüm, yama üstüne yama.
Bakımsız teknelerin şirazesi kaymıştır, batanlar, yan yatanlar, su alanlar...
Hasılı düzen intizam sağlanamaz, rüşvet iltimas can sıkar. Misal ihraç edilecek tütün balyalarına gemiye koymak Hamburg’a yollamaktan pahalıya çıkar.
GREV HA!
1927 yılında Reisicumhur emri ile bir şirket kurulur. Bir yere bağlanmak istemeyen üç bin mavnacı grev yapar. Polis çok sert müdahale eder, kanlı bir çatışma kopar, kardeş kardeşe vurur, ölüler yaralılar...
320 mavnacı tutuklanır bunlardan 33’ü İstiklal Mahkemesine sevk edilir ki, bilirsiniz bu amcalar çatır çatır kalem kırarlar.
Denizcilerimiz bırakın dünyaya açılmayı, mevcudu koruyamaz, keseden yer, çaresiz kalırlar.
Hasılı ekmek tekneleri birer ikişer kızağa çekilir, baltacılara düşer sonunda. Güzelim mavnalar kırılıp kıymık olur mahrukatçı avlularında.
Üç günlük Yunan Devleti Onossis ve Niarchos gibi armatörleri çıkarırken, biz amatör kalırız sahada.
Adını duymadığımız Panama “bandra rekoru” kırar, ay yıldızımız görünmez olur yabancı sularda.   
Ossun, biz de Kabataş’ta kabotaj bayramı kutlarız… Ses veriyorum çocuklar: Korkmaaaa.
Mavnacılar bilahare esnaf derneği adı altında teşkilatlanır. Menderesli yıllarda hudutlu mesul (sınırlı sorumlu) bir kooperatif kurarlar.
Limanlar gemilerin yanaşmasına müsait hâle gelince, hele hele Boğaz Köprüsü yapılınca onlara ihtiyaç kalmaz. 29 Mayıs 1453’ten beri yük çeken çilekeşler 2005 Bakanlar Kurulu kararı ile tası tarağı toplar...

TAKALAR ALLI YEŞİLLİ
Mavnalar tombul çizgileri olan sevimli teknelerdir. Umumiyetle yaşlıdırlar, kazıdıkça zift ve eski boyalar çıkar altından. Bin defa ıslanıp kurur, yer yer çürüyüp oyulurlar. Küflü ambarlarında fareler cirit atar. Elinizi sürersiniz kabarık kabarıktır, yılların derdi tasası sinmiştir dokusuna.
Mavna boyacıları çarpıcı renkler bulur, üste bir şerit çeker, motifler sıkıştırırlar araya. Kaptan köşküne mutlaka bir bayrak çizerler, çok da yakışır kupaya.
Denizcilik kazası bol meslektir, vinç zamansız inerse yük altındakileri böcek gibi ezer Allah muhafaza. Onun için serdümen “vira” demedikçe makaralar sarılmaz. “Mayna” duyulmadıkça zincir salınmaz.
Haliç ağzını, takasız mavnasız düşünemezsiniz, manzara noksan kalır yoksa. Yüzlerce tekne üşümüş gibi birbirine sokulur, bir römorkör gelir, üçünü beşini bağlar, lokomotif gibi takar ardına.
Tayfalar umumiyetle teknelerde yatar, yorgun vücudlarını katranlı halatlara bırakırlar. Karaya çıkmak için birinden öbürüne atlar, kendilerince bir yol bulurlar.
O yıllarda Haliç fıkır fıkır kefal kaynamaktadır, bırakın ağı, oltayı, kepçeyi sallayan tavasını doldurur kolayca.
Mutfak olarak ayrılan yer daracıktır, lumbuzu, manikası yoktur, içerisi kör duman. Çaylarını orada demler, çamaşırlarını orada yıkarlar. Tütünlerini orada sarar, kahvelerini orada sürerler mangala.
Gemi yangınları felaket olur, kalın boyalar maytap gibi parlar, yelkenler tutuşursa yandakilere de sıçrar. O yüzden kovalar çımalar hazır durur kenarda.
Çoğu tahsilsizdir ama havayı ve rüzgârı iyi okurlar. Yük istifi ayrı sanattır, teknenin dengesi bozulmamalıdır asla.
“Ah be, ne fotoğraflar çekilirmiş” dediğinizi duyar gibiyim ama elinizde çakaralmaz Lupitel bile yoktur daha. Bir gün bunların kıymetleneceğini düşünemezsiniz ayrıca...


.

Uyan da balığa gidelim!

16 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

Unutmadan söyleyelim Beykoz'dayız, eğer iyi kötü bir sandal, elli yüz kulaç misina edinirseniz eve taze balık götürebilirsiniz pekâlâ. Hafta sonları deniz miting meydanı gibi, belki yüz tekne omuz omuza.

Balık tutarsan ne âlâ, olmadı, aldığın havaya sayarsın. Yakacağın bir kaç litre mazot, bedavadan ucuza.

Ha sandala çekek lâzım, bakım, boya, branda… Liman idaresi kayıt kuyut, evrak, bayrak, flama…  Yani o kadar da basit değil aslında.

Oltadır dolanır, misinadır kopar, motordur tekler. Üşürsün, ıslanırsın, hele deniz öyle böyle soğuk değil şu aylarda.

Mustafa kaptan hazır bekliyor, kayınpederinden yadigâr sandalın ipini çözüyor, tekne kızaktan denize kayıyor. Kürekleri topluyoruz, motor patırtı ile çalışıyor, vira bismillah!

 

BU SANDAL BABAMDAN YADİGAR

Dursun Konya, 52 yaşında. Teknesi Ayvansaray yapımı, dengeli, sağlam. Eh serde marangozluk olunca bakıyoruz tabii. Eskiden her mevsim tekneler sıyrılır kalafata alınırlardı. Katranlı fitil sıkıştırılırdı aralıklara. Şimdi güzel macunlar var, bir kere çek tamam, sızdırmıyor bir daha.

 

 

EMEKLİ, EMEKLİYE EMEKLİYE

Paşabahçe Şişecam, Beykoz Kundura ve TEKEL Rakı'da çok işçi çalışıyormuş zamanında. ‘Böyle tesislerin yeri Beykoz olmamalı’ demiş, taşımışlar. Tekaüd işçiler de balıkçılığa soyunmuş, çapa, mapa edinmişler o saatten sonra.

Peki usta bir balıkçı bulup konuşturamaz mıyız? Ali Çelik kardeşimiz ‘tam adamına sordun abi’ diyor, ‘bizim kayınpederi tarif ediyorsun âdeta’. 

Adı Dursun, soyadı Konya. Çekirdekten balıkçı. Babası ve dedesi de ömür tüketmiş deryada.

Sözlerine doğma büyüme Beykozluyum diye başlıyor; bence Beykozlu olmak bir imtiyaz, İstanbul’un en güzel, en sakin yeri. Havası temiz, suyu nefis. camiler, türbeler, çeşmeler, korular, yalılar… Ecdat güzel eserler bırakmış burada, Kimler geçmiş kimbilir, her konak ayrı hatıra. Eskiden nüfus az, balık fazlaydı. Sürüler deniz üzerinde kabarır, biz oynak derdik onlara. Eğer martılar dalıp çıkıyorsa kesin bi iş var orada.

 

 

BALIKÇI KASABASIYDI

O zamanlar Beykoz balıkçı kasabası, yola kadar silme kayıktı baştan başa. İncirköy’de ağaç bir iskele vardı, altına iner balıkları izlerdik merakla. Su nasıl berrak, kumların kıpırdadığını görürsün, dibi ayan beyan ortada.

Evlerimiz bahçeliydi, bir atık kuyusu olurdu kenarda. Sonra yapılaşma arttı, sağı solu apartmanlar sardı. Atıklar kanalizasyona bağlanıp denize aktı, balıklar küstü Boğaz’a. Şimdi lağımları kuşakladılar, Çubuklu'da arıtıp öyle veriyorlar suya. Deniz nispeten temiz, eskisi kadar olmasa da. 

Ben 8 yaşından beri balığa çıkarım, babam gece iki buçukta uyandırırdı, namazlarımızı Anadolu Kavağı’nda kılardık. Ki sokak lambası bile yoktu, çakallar fır dolanırdı etrafımızda. Babamlar iki çift kürekle boğuşur, Riva önlerine varırdık bilek zoruyla.

Palamut mevsimi çapari atardık, kayık bir saatte dolar, geçersin dönüş yoluna.

Lüfer dişli balıktır, zokadan kurtarırken elini kaparsa Allah muhafaza! Bazen istavrit çekerken bakıyorum yarıları yok, ustura ile kesilmiş gibi.

 

NASİBİNDE VARSA

Derken manyat ağları edindik.

-Manyak mı?

Hayır manyat. Şöyle ki, yalıların önünden ağ çevirir, 9-10 tayfa ile çekersin. O zamanlar zargana çoook, 50- 60 çavalye (balıkçı sepeti) dolar. Kırlangıç, lüfer, kofana, kefal, kalkan, barbunya… Ne balıklar ne balıklar... Yılan balıkları da çıkardı hatta. İstavrit pek talep görmezdi, onları canlı canlı atardık suya. Manyat ağı açığa kaçmak isteyen balıkları torbalar. Gelgelelim çinekop uyanıktır, sahile doğru gelir, ağın altından sıvışır. Kenarları bastırır, suya taş atardık ki dönsünler torbaya. Babam çok kısmetliydi, balık kucağına düşer âdeta. Eğer bir seferde 8-10 istavrit gelmeye başladı mı, ‘balık kesildi’ derdi, ‘hadi oğlum malzemeyi topla.’ Bakarız millet yolumuzu bekliyor, iki kilo isteyene üç, üç isteyene beş okka, ‘Yesin vatandaş, ver gitsin fazla fazla.’

‘Ama baba’ diyecek olurduk ‘hışşşt, karışmayın bana!’

Meğer haklıymış, Allahü teâlâ da veriyordu ona.

Şimdiki balıkçılar kuyumcu gibi tartıyor 

o başka.

 

 

HAYALİ CİHAN DEĞER

İstanbul’un 1 milyon olduğu yıllardan bahsediyorum, Beykoz küçücük bir kasaba. Suda yüzüp üşüdün mü gider yatarsın asfalta. Saatte bir İETT otobüsü gelir, onun da homurtusu duyulur üç durak uzaktan.

Dalyanlar sabaha kadar orkinos toplar. 250 - 300 kiloluklar sıradandır, bazen yarım tonluk devler düşer ağa.

Acil balık lâzım oldu mu hemen bir çökertme yaparsın, iskeleden ağı yayar toplarsın, sana da yeter, komşulara da…

Bazen on on beş tane palamut oynağı birden görürsün, nasıl balık, çayır gibi. Düşün bu sene palamut hiç uğramadı Boğaz'a. Tekirler gelir sahili tırmalar. Sırmakeş suyunun orada uskumru kıyıyı yanlamıştı, elimle tutup tutup çavalyeye attığımı hatırlarım. Ne ağ, ne olta.

Azıcık açılan 3 kiloluk kofana, 6-7 kiloluk sivriler tutar. Sivri dediğimiz torik irisi, bir keresinde 246 tane sivri aldık. Onu da götürü çevirmiştik, hani rastgele derler ya...

Babamın kılıç ağları vardı, gecede 5-10 tane tutar. Uzatmada beklersin geldi mi sarsar. Kılıç balığı ışıktan hiç hoşlanmaz, artık mümkün mü? Boğaz gündüz gibi zira.

 

BİR GÜN MİSİNA KOPTU

Eskiden çaparileri kendimiz yapardık tavuk, martı tüyü bağlardık zokaya. Bir gün misina koptu, sandalda malzeme yok, babam pöstekinin tüylerini bağladı, ona bile atladılar.

Yeniköy önlerinde uskumruya atardık, bakarsın ağ silme beyaz, bembeyaz. Sandalı doldurur gelir, boşaltır gidersin bir daha. Dünya kadar balık, kime satacaksın? Mecburen tuzlar, kuyruklarından bağlar asarsın dallara, çiroz ayrı bir lezzetti, unuttuk gitti onu da. 

 

 

İSTANBUL EFENDİLERİ

Beykoz eşrafı hatırlı insanlardı, fakir fukarayı kollarlar. Ferit Bey, İbrahim Bey, paşa torunuydular büyük ihtimal. Babam Ahmed Bey'in gırgırında reisti o sıra. Ahmet Bey beni çok sever, yalının önünden eliyle bindirirdi motora. ‘Çek evladım Besmele’ni’ der, hasılattan bir buçuk hisse verirdi bana. 13-15 yaşında bir çocuk için deli para. Ahmet Bey’in manyatçılık yaptığı zamanlar da oldu. Biz Tevfik Paşa Yalısı önünden çevirirdik, onlar biraz daha ileriden kendi yalılarının önünden salarlar. Bazen erken geliriz “e haydi baba!” ‘Önce Ahmet Beyler çevirsin, biz ondan sonra.’ Büyüğe saygı vardı zira. Bize yer satmışlardı hiç unutmam, o ayki taksidimizi götürdük, senetleri yırttı attı ‘tamam çocuklar’ dedi, ‘hesap kapandı, girmeyin artık sıkıntıya.’ Bir ara Fıstıkaltı'nda arazi ölçüyorlar, yanında tapucular. Babamla abim selam verip geçiyor. Seslendi  ‘Reis gelir misin buraya!’ Memura dönüyor: Yaz oğlum bir parsel de bunlara. Babam ‘sağ ol ağam’ diyor, ‘bizim yerimiz yurdumuz var, ver başka bir arkadaşa.’ Ki şimdi trilyon eder, demek gözleri yokmuş kimsenin malında.

 

AYAĞIMIZA MI SIKIYORUZ?

Balık süratli, ama bugün tekneler daha süratli. Kafasına kaf


.

Fransa bedel ödüyor

22 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

İRFAN ÖZFATURA

Farzımuhal diyelim Afrikalılar karşı koyulmaz bir silah keşfetseler, gelip dayansalar Fransa’ya. Önde gelenleri zindana tıksalar, halkı dil değiştirmeye zorlasalar; “Emirdir, bundan böyle Fulanice konuşulacak, resmî evraklar  Volof alfabesi ile yazılacak!”
Bakanlıklara Çad, Mali, Nijerliler otursa Eyfel Kulesi’nde şanlı Cibuti bayrağı dalgalansa ve Senegal Milli Takımı’nda Fransızlar oynatılsa…
İşgalciler ülkedeki bütün trenlere, tayyarelere hatta Sen Nehri’ndeki mavnalara el koysa. Louvre Sarayı boşaltılsa ve Konakri’ye taşınsa. Tekstil, kozmetik, elektronik, otomobil firmalarında yağma düzeni başlasa. Direnenler bacaklarından sürülüp kör kuyulara atılsa. Fransızlar ödemesi zor vergiler altında kalsa, Cannes ve Monaco sosyetesi kamplara kapatılsa, bitli barakalarda yatırılsa. Takvim ve kıyafet dayatılsa, radyolarda 7/24 tamtam çalınsa. Yolda ezkaza “sitü save(si tu savais)” mırıldanan ayrılıkçı diye yaftalansa... Fransız gençleri şeker kamışı plantasyonlarında çalıştırılsa, kotayı dolduramayanlar cezaya çarptırılsa... Ağzı süt kokan çocuklar metro projelerine, baraj inşaatlarına, madenlere yollansa, çöp lağım işleri yaptırılsa... Başlarında eli kırbaçlı muhafızlar olsa... Ya da ne bileyim, Dakar yönetimi Fransız gençlerini silah altına alsa ve riskli operasyonlarda kullansa...
Yetmedi etnik yaralar kaşınsa, misal İspanyollarla arasına nifak sokulsa, militan gruplara patlayıcılar sağlansa... Korsika’ya özgürlük diye bir başlık açılsa... Afrikalı parlamenterler adayı ziyarette bulunsa, demokrasi adına endişeler duyulsa...
İşgalciler medyayı yönlendirse, dünyaya mutlu mesut Fransız resimleri sunulsa.
Ve Paris’e uzlaşmacı bir monşer oturtulsa, adam her konuşmasında “Bahşettiklerinden ötürü efendilerimize şükran borçluyuz, bizi onlar kurtardı, Kongo, Kamerun olmasaydı çağdaşlaşamazdık, en iyi yönetim müstemlekedir, muhtariyet isteyenler bizi daima karşılarında bulacaklar” diye haykırsa.  
Yok daha neler dediğinizi duyar gibiyim.
Eee olmadı mı?  Hem olmuyor mu hâlâ? İşte Doğu Türkistan gün gibi ortada.

YENİ FRANSA
Efendim sömürgecilik Romalılarla başlar. İmparator paralı asker kullanır ve masrafı istila ettiği ülkelerden çıkarır fazlasıyla. O yıllarda nispeten direnme şansınız vardır, silahlar aynıdır zira. Ancak Avrupalı sömürgeciler topla tüfekle gelir, yerlilere acımasız davranırlar.
Bu çığrı ilk açan Portekizdir, bilahare İspanya, İngiltere, Hollanda, Fransa, Belçika, Almanya ve İtalya katılır yağmaya. Sonra Çin ve Rusya...
Fransa sömürüye Güney Amerika’dan (Cayenne) başlar, bilahare Karayiplere el koyar. Haiti’de (Santa Domingo) köle pazarı kurulur, toprak baronları “mal seçer” kalabalıktan. Tütün, mısır, pamuk, kahve, kakao ve kauçuk emek isteyen işlerdir, sür gitsin zencileri alana.
Sonra Kuzey Amerika’da kolonileşir (Acadia ve Quebec), misyoner, kürk taciri ve kâşif kılığında Göller Bölgesi ve Mississippi boyunca uzanırlar.
Kral XIV. Louis havaliye “Yeni Fransa” adını koyar, Nouvelle Orleans’a “genel vali” yollar. Fransa Akdeniz ülkesidir oysa; Britanya gibi aç sefil değildir, ihtiyacı yoktur soyguna.  

BENGAL’E KADAR
Kardinal Richelieu başbakan olunca Afrika’yı gözüne kestirir, kabak Senegal’in başında patlar. Zavallı zencileri küflü ambarlarda Amerika’ya taşır, tepe tepe kullanılırlar. 1664’te kurulan Doğu Hindistan Şirketi (Campagne des lndes Orientales) marifetiyle Bengal Körfezi’ne bile el atarlar. (Pondicherry ve Chandernagar)
Sömürgeciler arası rekabet gerilimi artırır. Ohio’daki basit bir mahalle kavgasından savaş çıkar. (1756-63) Yedi Yıl Savaşlarında Fransa, Rusya ve Avusturya ile anlaşır, karşılarında ise İngiltere ve Prusya (Almanlar).
Neticede savaş Fransa’ya pahalıya patlar. Paris Antlaşması ile Kanada, Louisiana ve Hindistan’ı İngilizlere bırakırlar. Grenada, Saint Vincent, Santo Domingo ve Tabago ellerinden çıkar. Şeker ticaretine Londra yön verecektir bundan sonra.

HIRSLI VE HIRSIZ
Eh dünya bitmedi ya, Fransızlar da Çinhindi’ne gider, çökerler gırtlaklarına. Vietnam. Kamboçya ve Laos’ta devam ederler soyguna (1954’e kadar)...  
Ders kitaplarına bakarsanız “Fransız ihtilali hürriyet meşalesidir” gibi anlatılır. Hâlbuki Cumhuriyetçiler de en az monarşistler kadar hırslı ve hırsızdırlar. Napolyon sadece Mısır’a saldırmakla kalmaz (1798); Portekiz, İspanya ve Hollanda’yı istila planları yapar.
XVIII. Louis sömürgeleri üç bölgeye ayırır: Senegal, Madagaskar ve Guyana.
Kuzey Afrika’daki Müslüman ülkeler de iştahını kabartmaktadır ayrıca. Cezayir işgali esnasında gördükleri direniş heveslerini kırsa da, Emîr Abdülkadir’i hile ile alt ederler sonunda. Ardından Senegal içlerine akar, bu defa el-Hac Ömer tarafından durdurulurlar.

HAYDİ HAYDUT OLALIM
Fransa Almanya ile yaptığı savaşı kaybedip (1871) içine kapandığı yıllarda “coğrafya dernekleri” hükûmeti “yayılmacı siyasete” zorlar. Bu defa kabile reislerini satın alır, ucuz insanlara makam mansıp (yüksek dereceli memuriyet) sunarlar. Yöre halkına hudutsuz vaatlerde bulunurlar, sözlerinde duracak değillerdir nasılsa...
Kaşla göz arasında Tunus’a girer, 1878 Berlin Konferansı’nda İngiltere ve Almanya’yı ikna etmeye çalışırlar. İştahları artmıştır; Mali, Nijer, Çad ve Orta Afrika’yı ele geçirip Sudan’a ulaşırlar.
Acımasızdırlar. Çad’da dinî hayatla alakalı bir sempozyum düzenler, 400 âlimi kurşuna dizerler salonda (1917)...
Mağrip’te işgal edilmeyen bir tek Fas kalmıştır. Ancak Almanya ve İspanya da sulanmaktadır açıkça. Haramiler Algeciras’ta toplanır, haritaları yayarlar. Beklediği gibi bir itirazla karşılaşmayan Fransa, adım adım Fas’ı işgale başlar. Arap ve Berberi kabilelerini terörist gibi gösterir, “yabancıların güvenliği için” başkent Fas’a dalar (1911).  
İngilizlerin aklı fikri Hindistan ve Orta Doğu’dadır. Almanlar ise Kongo’da umduklarını bulmuştur.  
Fransızlar, Suriye ve Lübnan’ı da işgal eder, hatta Adana, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa’ya sokulurlar.

NİÇİN PARİS DAKAR?
Derken onları Habeşistan Somali taraflarında görüyoruz, postu Cibuti’ye yayar, Reunion ve Madagaskar’a atlarlar.
Batı Afrika’da zaten güçlüdürler, sekiz koloniyi bir federasyonda (Afrique Occidentale Francaise) toplarlar (1904) ki; Moritanya, Senegal, Mali, Gine, Fildişi Sahili, Yukarı Volta, Benin ve Niger vardır aralarında.
Her sene düzenledikleri Paris Dakar Rallilerinin maksadı da budur zaten. “Bak elimizi çekmedik daha!”
Buna benzer bir federasyonu da Ekvator kuşağında (L'Afrique-Équatoriale française) kurar (1910) Kongo, Gabon, Ubangi-Shari, Çad ve Kamerun’un istikbalini çalarlar. Genel Vali, Kongo’dan (Brazzaville) vaziyet eder duruma.

ŞEYTANIN AKLINA...
İşgaller 1960 yılına kadar sürer, sonra da örtülü sömürü başlar. Şu anda alayı Fransızca konuşur. Fransız markaları hâkimdir pazara. Paris milyarlarca dolar ‘koloni vergisi’ alır ayrıca. Zaten hükûmet bütçeleri Fransız Merkez Bankasında yatar, kendi paralarından borç talebinde bulunurlar. Fransa, el koyduğu paraları bir zamanlar yaptığı binalara sayar. Bunun adı resmen haraçtır, kimin umurunda?
Peki diklenseler? Hiiç iyi olmaz; ihtilaller, çatışmalar... Son 50 senede 67 askerî darbe yaşanır. Hutu Tutsi kavgası soğumadı daha.
Sömürgeciler ayrılırken koltuklarını azınlıklara bırakırlar. Müslüman Keşmir, Pakistan’a değil Hindistan’a sunulur mesela, Filistin’e gemilerle Yahudi taşır, Sünni Suriye’nin başına Şii oturturlar.
Ki bitmesin kargaşa...

ÇIKAR AHESTE AHESTE
Geçtiğimiz günlerde Fransa’da yaşanan “Sarı Yelekli” direnişi sadece akaryakıta yapılan zamlarla açıklamak mümkün değil. Nitekim zam döndü ama gençler evlerine girmediler hâlâ. Gelir dağılımındaki adaletsizlik, ağır vergiler, maaşlardaki kesintiler, yeteri kadar temsil edilememek, kayrılan firmalar, elden giden çevre, ihmal edilen varoşlar, yükselen ırkçılık... Bütün bunlar can sıkıcı olsa da ilk  defa yaşanan şeyler değil Avrupa’da. Şüphesiz daha derin sebepler var arkasında... 


.

Kumarı oynayan değil oynatan kazanır

29 Aralık 2018 02:00

 

A -

A +

Hatırlar mısınız bilmem bayram yerlerinde gizli saklı rulet döndürürdü uyanıklar. Rulet dediğin bir kulaç çapında bir tahta. Altında bir mil, bir rulman. Sekiz dilime ayırır ve ayrı renklere boyarlar. Araba lastiğinden kesilmiş ibik çivilere dokunur tırrrr diye ses yapar. Neticede dilimlerden biri gelir durur çomağın karşısında. Altın dişli madrabaz tutturan çocuğa iki mislini verir, diğer mangırları süngerle çeker hooop cukkaya. Akşam giderken paraları taşımakta zorlanır, tık tık sığmaz torbaya.
İhtimal hesabına vurursanız şansınız sekizde birdir, ruletçi sekizde yedi alır daima. Üstelik o asla para basmaz, daima toplar. Demek ki neymiş. Kumarı oynayan değil oynatan kazanırmış daima! Şans, talih bunlar yalan. Kumarhane ruletlerinde tahta sabittir, bilye döner kanalda, daha yüksek meblağlar verilir, kazanma şansınız 36’da bire düşer bu arada.
Lotarya tamburlarında ise ikramiye şansınız 10 milyonda birdir. Yok amortiye sevinecek kadar düştüyseniz o başka.
Ah Tamara Tamara  
Paraları verdim kumara
Hayır beyler, kumarda kaybeden aşkta kazanamaz asla. Sen git sermayeyi çakala kaptır, sonra canım cicim gevele hatuna. Yemezler paşam, hadi ikile sağdan...
Bu sene tam bilet 70 lira. Hiç de fena meblağ değil, eve giderken meyve ve çerez alınabilir bununla. Boş yok. Kesin kazanacaksınız! Çocuğunuzun tebessümü değecek o masrafa.
 Piyango ikramiyesi lanetlidir, milyonlarca kişinin ahı bir tarafınızdan çıkacaktır sonunda. Hayatının ahirinde sersefil sürünenler hakkında çok yazıldı. Tekrara düşmeyelim, internette zibil gibi örnek var zira.

TAYYARE HATIRINA
Efendim cumhuriyetin ilk yıllarında piyango biletleri “tayyare” ile makyajlanıp sunulur halka.
Keşide muamelesi biri hukukşinas üç azadan mürekkep komisyonun nezareti altında, Ankara Şehremaneti’nde vekâletler ve müessesat-ı maliye mümessilleri huzurunda, aleni bir surette icra...
Tayyare Cemiyeti, Nutuk bastırıp satma, Atatürk büstü pazarlama ve kurban derisi toplama salahiyetini de haizdir ayrıca. İyi de hani o tayyareler? Çok güçlü hava kuvvetlerimiz oldu da, biz mi göremedik acaba?
1926 yılındaki ilk çekilişte sadece onda birlik biletler vardır ve 400 bin nüsha arz edilir piyasaya. Ortadan yırtılınca yarısı da geçer. Maksat herkes bulaşsın çamura. Kampanyayı Selânik Bankası eski Müdürlerinden Mösyö Edvard Mizraki deruhte eder. Bozacının şahidi şıracı, bankacı lotaryacı yanyana...

ONDA BİR YETER SANA
 7 Ağustos 1940’a kadar asla “tam bilet” satılmaz, ikramiyenin onda biri nelerine yetmiyordur di mi ama?
O günlerde numaralar ve ikramiyeler teker teker fişlere yazılır, masuralara sarılır. Ayrı dolaplara konur, karıştırılıp çekilir artık nasıl oluyorsa.
Peki filanca da yapsa?
Hayır imtiyaz sadece Türk Hava Kurumunda.
O zamanlar fevkalade keşideler henüz gelmemiştir akıllarına, 1932 yılından itibaren “yılbaşı çekilişleri” köpürtülür. Ucundan tutturulur Noel Baba’ya.
İnönü gelince çok şeyi değiştirir, nitekim çekiliş yapma hakkı da THK’dan alınır, Piyango İdaresine verilir.
Bilahare loto, toto, müşterek bahis, kazı kazan, ‘iddaa’…
Yıllar evvel Veliefendi’de ceketini satıp yatıranları görmüştüm ganyana.
Bi çıksın cami, mektep yaptıracam, yok şöyle fakire, böyle fukaraya...
Diyanet İşleri “Bunların alayı kumardır” der, “Kumar haramdır, hayır yapılmaz asla.”

Bİ’ İSKAMBİLİMİZ EKSİKTİ
1927 yılında 1.118 sayılı Kanun ile iskambil kâğıdı satma hakkı Kızılay’a tevdi edilir. Gider Viyanalı Piyatnik ve mahdumlarına oyun kâğıdı siparişinde bulunurlar. İlk partide 120 bin deste gelir ki, dört ayrı sınıftır: adi, vasat, âlâ, aliyülâlâ”
Kârın %75’i derneğe, % 25’i hazineye aktarılacaktır hesapta. Ancak kâğıt oynama hastalığı inanılmaz bir hızla yayılır, sabah sekizde kahveler dolar, taaa gece yarılarına... Al kızı, ver papazı, iç iç çay, çek çek duman. İçeride nasıl uğultu, öksürük sesinden bir şey duyulmaz.
Yahu gidin bi’ bağınızı, bahçenizi dolaşın, dükkânınıza, tezgâhınıza uğrayın. Ananınızın babanızın kapısını çalın. Ne mümkün? Dörtlüyü tamamlayan dünyadan kopar.
Sorarsınız “N’apıyorsunuz?”
-N’ossun vakit öldürüyoruz hocam.
-İyi ama sizin ömrünüz bu öldürdüğünüz vakitlerden ibaret değil mi? Ufak ufak intihar ediyorsunuz bu durumda.
Kimine zaman yetmez kimi de sarfeder hoyratça. Bilge bir müellif “Ah mümkün olsa da” dermiş, “Şu kahvedekilerin zamanını satın alsam.”
Kızılay bu işten kaç para kazandı meçhul ama kaç nesli perişan ettiği ortada.

ESENTEPE NİMET ABLA CAMİİ

CİROYLA DEĞİL YALIYLA
Bu çekilişlere dünyada Lottery denir. Bizde ise ön ayak olan aklı evvelin adı kullanılır. İtalyan Bianco! Bianko, biyanko, piyango...
Bu arada bayilik diye bir sektör doğar. Kadıköy Milyon Gişesi, Beşiktaş Servet Gişesi, Beyoğlu Zengin Gişesi, Sirkeci Harp Malulü Gişesi, Köprü altında Uzun Ömer, Köprü üstünde Cüce Simon, Kulaksızoğlu, Mösyö Mersenye, Kısmet, Uğurlu, Timokoa İsilyadis ve Şürekası, İsak Levi ve Mahdumları...
Eminönü’nde küçük bir dükkânda eşiyle birlikte bilet satan Nimet Abla’nın esnaflığı kuvvetlidir, cirosu yüksek olur daima.
Binlerce kaybedeni, kahredeni de düşünürseniz tatsız bir kazanç. Ancaaak.
Ancak İstanbul Esentepe’de yaptırdığı camiye o parayı karıştırmaz. Boğazda aileden kalma yalısını satar, yatırır inşaata. Cemaat tereddüt etmesin diye yazdırmış, astırmış duvara. Ki bu hassasiyet çok manidar geldi bana.
Evet, namazlarınızı kılabilirsiniz gönül huzuruyla.

.


.

Dokunursan ölürsün!

2 Ocak 2019 02:00

 

A -

A +

          Lamborghini’lerin, Camaro’ların, Bentleylerin gezindiği caddeden dönüveriyorsunuz, biriketten bir ucube çıkıyor karşınıza. Bir buçuk metrelik sokaklarda güpegündüz ampuller sarkıtılıyor çünkü gök görünmüyor asla. Lakin her yağmurda su basıyor, lağımlar taşıyor. Çürümüş şebekelerden sıçrayan sular, kabloları cızırdatıyor. Çocuklara ilk öğretilen şey “ sakın duvara dokunma!”  
Niye?
Çünkü elektrik çarpıyor. Herkesin telefonunda buna dair görüntüler var, sıradan bir şey gibi açıp can çekişen minikleri gösteriyorlar.

KÜÇÜK GAZZE
 Peki kim çizmiş bu semtin planını?
“Savaş!”
Zamanında Falanjistler, Şii Emel örgütü ve ordu birlikleri basmış dağıtmış. Evsiz kalan insanlar yine de kamplarını bırakmamış, yıkıntılardan çıkardıklarını üst üste koyup başlarını sokmuşlar. Lübnan’da Filistinlilere inşaat malzemesi satmak kesinlikle yasak, abluka çok sert uygulanmış geçtiğimiz yıllarda.
Bu daracık alanda 60 binin üzerinde insan yaşıyor, sokaklarda omuz omuzu sökmüyor. Suriye rejimi Yermuk kampındakileri bunaltınca onlar da gelip sığınmışlar.
Gıdasızlık hastalık diz boyu ama kimse ilgilenmiyor onlarla. Filistinli ölse n’olur? Hem kimin umurunda?
Nekbe’den (1948- İsrail katliamları) beri komşuya sığınan Filistinliler Lübnan’da vatandaştan sayılmıyor. Neredeyse dördüncü nesil doğdu ama kimlikleri yok hâlâ.
Tahsil yapamıyor, dernek kuramıyor, oy veremiyor, seyahat edemiyor, devletten tıbbi yardım alamıyorlar.
Bu seçimde Şii Hizbullah, İran’ın maddi desteğini kullanarak öne çıktı. Değişen meclis aritmetiği Filistinlilere ilave baskılar getireceği manasına geliyor.

KOMŞUDA PİŞER
 Gelgelelim en renkli ramazan, kandil, cuma manzaraları da Filistin kamplarında. Ne kadar fakir de olsalar mübarek günlerde gecelerde kapılarına bir süs (mesela “Ramazan Kerim” yazan hilal yıldızlar) asılıyor. Akşama doğru haşlama, kızartma kokuları taşıyor, tepsiler koşturuluyor komşulara. Camilerinde ilahiler, neşideler… Birlikte sofraya oturuyor, yoksul gözetiyorlar olmayan paralarıyla. Akşam ve yatsı namazları büyük bir coşkuyla kılınıyor, sokaklar çay, kahve, nargile kokuyor cemaat dağılınca.
Kampın erkekleri umumiyetle garsonluk, amelelik gibi günübirlik işler yapıyor, kadınlar ise tekstil atölyelerinde çalışıyor, çocuk bakıyor, taş siliyor.
Buna rağmen temiz giyiniyor, neşeli konuşuyor, gülmeyi biliyorlar.
Acıya gülebilmek.
Bu sabrı bir Filistinli gösterebilir anca.


.

Edirne'yi savunan matematikçi Mehmed Şükrü Paşa

6 Ocak 2019 02:00

 

A -

A +

Edirne I. Murat devrinde Lala Şahin Paşa tarafından fethedilene dek Rumlar ile Bulgarlar arasında el değiştiren bir kasabadır. 92 yıl boyunca Osmanlı’ya başkentlik yapınca “şehir” olur. Sofya ile Belgrad’ın 10 bin nüfusu olduğu yıllarda 350 bindir. İstanbul, Paris ve Londra’nın ardından 4. büyüktür Avrupa’da.
Osmanlı’nın güçten düştüğü yıllarda 2 defa Rus, 1 defa Bulgar ve 1 defa da Yunan işgaline uğrar.
Ne acılar, ne acılar…
İşte bugün onlardan birine yer vereceğiz sayfamızda...
Mehmed Şükrü, Kolağası Mustafa Beyin çocuğu olup Erzurum’da doğar (1857). Bir evin bir oğludur ve babası gibi subay olmayı arzular. Nitekim Erzincan Askerî İdadisinde tahsile başlar.
Bu arada babası vefat eder, annesine eşraftan biri talip olunca, küser, darılır. Dadaşımız alır başını gider İstanbul’a. Sütlüce Topçu Okulu’nu bitirir ve çakı gibi bir teğmen olarak çıkar kıtaya.
Riyaziyeye karşı büyük bir istidadı vardır, Harbiye’deki hocaları hayrandır ona. Nitekim Serasker Saib Paşa’nın tensip ve delâleti ile ikmal-i tahsil için Almanya’ya gönderilir.
Dört sene Prusya’da Avrupa’nın en seçkin subayları arasında kalır, Almanca, İngilizce ve Fransızcayı ana lisanı gibi konuşmaya başlar. Matematik dehasını orada da gösterir, topçuluk sanatına çok şey katar.
İstanbul’a dönünce hem genç subayları yetiştirir (bilhassa balistik hususunda), hem de Darüşşafaka’da ders verir çocuklara. Ki ünlü riyaziyecimiz Salih Zeki onun talebesidir meselâ.
Derken “ümera” sınıfına yükselir ve Manastırlı Nuri Paşa’nın kızı Zafer Rabia Hanım ile evlenir. Bu izdivaçtan Sabiha, Kerim, Mediha, Saime, Hayrünnisa, Feride, İhsan, Şereffünnisa, Osman adında dokuz çocuğu olur, beş evladını çocuk yaşta kaybeder acılarını yaşar.

DİSİPLİN ŞART
Disiplinli bir askerdir, gittiği kışlalara tertip düzen gelir bir anda. Paşa olduğunda 36 yaşındadır daha.
O günlerde “maalesef” subaylar siyasetle uğraşırlar, politika sokarlar kışlaya. Şükrü Paşa işine bakar, devlete, millete, padişaha sadıktır ve bundan şeref duyar.
Evet, o da meşrutiyet yanlısıdır nitekim o ekip tarafından getirilir İstanbul’a. Redif Müfettişliği, Çanakkale Boğaz Muhafızlığı gibi mühim vazifeler tevdi edilir şahsına. Balkan Harbi’nin zuhuru ile Edirne Müstahkem Mevkii Komutanlığı’na...
İyi de savaş zaten başlamış, tetiklere çoktaaan basılmıştır. Bir komutan hangi tedbiri alabilir bu saatten sonra.
Şükrü Paşa diğerleri gibi nazlanmaz, başüstüne der mevziye koşar, kaybedilecek dakika yoktur zira.
Ateş gücü, asker sayısı, cephane ve gıda stoklarına bakılırsa durum vahimdir. Zaten ondan sadece bir ay dayanması istenir. Hesaplara göre o süre yetecektir Enver Paşa’ya.
Bu arada takviye yapılacak, malzeme gönderilecektir güya. Müsterih olabilir bu konuda. Ancak tek bir mermi ve bir avuç buğday bile gelmez, üstelik kuşatılmış bir kentin insanları da eline bakar.
Tecrübesiz darbecilerin kırık dökük işleri işte.
Kaldın mı derdinle baş başa?

GAFLET İHANET
 Yetmez gibi bir de nifakçılarla uğraşır ayrıca.
Edirne muhasara edilmeden evvel eski Dâhiliye Nazırı Talat Bey, gönüllü nefer gibi yazılıp şehre gelmiş, beyefendiye bir paşa konağı tahsis edilmiştir. Askerler arasında dolanır ve onları ifsad eder. Sen Edirneli değilsin ki. Git kendi şehrini koru, ne işin var buralarda?
Hâlbuki düşman adım adım ilerlemektedir, çatışma kapıda. Şükrü Paşa Talat’ı ayağına çağırtır ve “Bak oğlum” diye hitap eder, “menfi propaganda yapıyor fitne fesat çıkarıyorsun. Sana bir dakika bile tahammül edemem. Ya Edirne’yi terk eder gidersin, ya da dizdiririm kurşuna!
Telaşla pılısını pırtısını toplar ve ilk trenle döner İstanbul’a.
Peki, Talat Paşa böyle bir şeyi niye yapar? Ordu yenilsin ki, Kamil Paşa kabinesi düşsün. Hükûmet sükût ederse belki fırsat onlara...  
Siyaset o kadar içlerine işlemiştir ki vatan millet gözlerine görünmez. Babıaliyi basıp Genelkurmay Başkanının kafasına sıkanlar, Edirne’yi ne kadar umursar?

DİK DUR EĞİLME!
 Aslında ordumuz güçlüdür, Sırp’a Bulgar’a pabuç bırakacak kadar düşmemiştir daha. Hatta Avrupalılar bir karar çıkarır, Balkan harbi neticesinde sınırlar aynı kalacak diye deklarasyon yayınlarlar. Hesaplarına göre Osmanlı kazanacaktır zira.
Gelgelelim Doğu ordusu hiç tutunamaz, böyle subaylar yüzünden bozulur dağılır, batı ordusu da Kumonova’da yenilir Sırp Karadağ ittifakına.
Adamlar o heyecanla gelir (az değil 100 bin kişi) Bulgar ordusuna katılırlar. Düşman bir iken iki olur, bu şartlarda gıdasız silahsız bir şehri savunmanın zorluğu ortada.
Hamur artsın diye una katılan süpürge tohumu besleyici değildir, arıza çıkarır bağırsaklarda. Hayvan beslemek ne mümkün? Arpa bulsalar kendilerine ayırırlar. Leşleri (itlaf edilen beygirleri) yemek zorunda kalırlar.
Bulgarlar su şebekesini tahrip edince, insanlar nehir suyu içmeye başlar. Haydi kolera, dizanteri başlamasın mı? Tifo ve veba beklemektedir sırada.
Şükrü Paşa mahrumiyeti belli etmez hep güçlüyüz kanaati uyandırır, zaman zaman açık bulduğu noktalara baskınlar yapar, huzur bırakmaz düşmanda.
Halk ona inanır, dese ki “Bulgarı külliyen imha edip, Sofya’ya yürüyeceğiz” tereddüt etmezler asla.
Askerlerini topladığı bir gün “Eğer” der, “düşman savunduğumuz hatları geçtikten sonra ölürsem, beni mezara koymayın, etimi kuşlar ve itler çeke çeke yesinler. Fakat savunma hattımız bozulmadan şehit olursam, kefenim, lifim ve sabunum çantamdadır. Beni bu yere gömeceksiniz ve gelecek nesiller üzerime abide dikecekler!”
Karınları aç da olsa çocuklarımızın morali yerine gelir, böyle bir komutanla kim savaşmaz omuz omuza.

AYNI PLEVNE GİBİ
Şükrü Paşa Bulgar hücumlarını bertaraf etmekle kalmaz, onları aldatıcı taarruzlarla oyalar. Bu arada Bulgarlar uçaklarla bildiri atarlar “Kırklareli, Lüleburgaz, Kumanova, Dimetoka, Üsküp, Priştine düştü. İstanbul sallanıyor, etrafınızda bin top var, siz neyin direnişini yapıyorsunuz hâlâ?”
Şükrü Paşa inanmayın der bu yalanlara. Benim elimdeki toplar onlardan fazla. Yaklaşamazlar yanımıza.
Ancak işgalciler Selimiye Camii gibi ecdat şaheserlerini dövmeye başlayınca işin rengi değişir. Tamam, belki biraz daha direnebilirler ama Edirne diye bir şey kalmayacaktır ortada.
Uykusuz gecelerin ardından zor bir karar alır, o gün son fişeğe kadar düşmana sıktırır, çizme, kaput, dürbün gibi malzemeleri yaktırır. Köprüleri de yıktırır ve ağlaya ağlaya beyaz bayrağı çektirir, direnişe nokta koyar.
Bulgar komutanı General İvanof kılıcını alır ve esaret başlar. Ertesi gün Bulgar Çarı Ferdinand Edirne’ye gelir. Kılıcını askerî merasimle iade eder Şükrü Paşa’ya. Le Petit Journal dergisi bunu birinci sayfadan duyurur okuyucularına.
Edirne müdafaası Avrupa’da günün muvzuu olmuştur, gazetelerde Şükrü Paşa hakkında övücü yazılar çıkar. Almanlar adına Dresten’de anıt diker, Fransızlar ise murassa bir kılıç ile binlerce imza ile bezenmiş “Altın Kitap” takdim ederler ona.

ETMESİN VATANIMDAN CÜDA...
Bulgar Çarı, Paşamızı Sofya’da ağırlar, matematik çalışabileceği imkânlar sağlar. Rahat bir mekân gösterir, emrine şoförlü bir araba tahsis eder hatta.
Şükrü Paşa kendini riyaziyeye verir. Bilahare kitap hâline getirilen notları Sofya Asker Müzesi’nde sergilenmektedir hâlâ.
Aaa ne kadar alicenaplar dediğinizi duyar gibiyim, lâkin Edirne’de esir ettiği 30 bin Türk askerini bugün Kırkpınar güreşlerinin yapıldığı alanda aç susuz bırakırlar. Ne bir koğuş, ne bir banyo helâ. Bırakın ölsünler diye çöpteki küflü ekmekleri atarlar onlara. Bir zaman sonra onu da bulamaz, ağaç kabuklarını kemirerek hayatta kalmaya çalışırlar. Gencecik fidanlar kolera ve dizanteriden kırılacaktırlar.
Sarayiçi büyük bir şehitliktir aslında.
Bulgarlar minarelere çıkıp gaydayla oynar, müezzin taklidi yaparak halkın kanına bıçak çalarlar. Karakol komutanı şikâyetleri dinler ama adamlarını ikaz etmez asla.  
Tarihî eserler yağma edilir. İşgal ordusu Selimiye’ye de girer, muhteşem kubbeyi ağzı açık seyreder. Bulgar Çarı Camiye hayran olmuştur, tahribine izin vermez asla.

YAPILIR MI AMA?
 Neyse gün gelir sükûnet sağlanır. Diğer esirler gibi Şükrü Paşa’da İstanbul’a yollanır. İttihatçılar onu âdeta vatan haini gibi karşılar, “paşa paşa halk seni linç edecek” diye korkutmaya çalışırlar. Perdeleri inik bir vagonla Sirkeci’ye getirir, kapalı bir faytona atar, güya koruma yaparlar.
İstanbullunun Şükrü Paşa ile derdi yoktur oysa olmayacaktır da…
Ancak İttihatçılar Rütbelerini söküp tecrit ederler ki işte bu hakaret çok koyar ona.
Menkubiyet yıllarında (gözden düştüğü) kendini mesleğine verir. Genç nesle bırakabileceği tek şeyi odur zira. Tecrübelerini telif eserler de toplayacak, söylenmedik sözlerle, çizilmedik şekillerle büyük aksülamel koparacaktır ilim dünyasında.
Ancak…
Ancak kitaplarını ve notlarını muhafaza ettiği (ne yapsın kendine öyle bir imkân sunulmayınca) Aksaray’daki akraba evi yanar, güzelim çalışmalar kül olur gider boşuna. Sadece bizim değil dünyanın ihtiyacı vardır onlara.
Acı üstüne acı derler ya. Zaten o günden sonra da fazla yaşamaz.
Şükrü Paşa’nın kadir ve kıymeti musalla taşına konunca anlaşılır anca. 1. Cihan Harbi’ndeki müttefiklerimiz İstanbul’dadırlar o sıra. Cenaze merasimine Alman, Avusturya ve Bulgar kıt’aları katılır. Naaşı, Mevlânakapı’ya defnedilir komşu olur Merkez Efendi gibi bir gönül sultanına. Kabri bizzat zamanın Padişahı Mehmet Reşat tarafından yaptırılır.
Daha sonra Edirne’ye defnedilecektir, ter ve kan döktüğü tabyalara...


.

.

.

.