Opera (ope'ra) , İtalyancadır; tam anlamıyla İtalyanca opera in musica (müzikli yapıtlar) deyiminin kısaltılmışıdır. 2011 TDK Türkçe Sözlükte ise “Sözlerinin bütünü veya çoğu şarkılı olarak söylenen müzikli tiyatro eseri “ olarak kayda geçmiştir.

Operanın kökeni aslen dinsel oyunlardır. (Pasyon gibi). Opera madrigallere dayanır. Madrigaller genelde anlamlarıyaş düğün, şenlik, kültürel etkinlik demektir. Madrigal adı Rönesans ve 16.asrın ikinci yarısının ürünüdür.

Operanın membası her köklü sanat dalı gibi, özünü tarihi kaynaklardan alır. Kimi kaynak ve araştırmacılar operanın kökünü Antik Yunan’a kadar yani tragedyalara kadar götürür. Tragedyalardaki koroları ilkel bir opera parçası sayarsak bu bakış yerindedir. Diğer yandan İtalya’ya uzandığımız karşımıza intermedia’lar ortaya çıkmaktadır. 14. ve 15. asırda alışagelmiş tiyatrolardan farklı olarak araya konan müziklere verilen bu isim, yine operanın ana rahmindeki halinin bir örneğidir.

16.yüzyıla kadar Batı müziğinin sisteminde toplu şarkı okuma kuralı hâkimdi. Bu toplu şarkı söyleme yani koro alışkanlığı dönemin sosyal yapısı ile doğrudan doğruya alakalıdır. 16. yüzyılda krallıkla yönetilen ve hiçbir şekilde bireyci bir yaklaşımı, (hatta bireyselliğin izleri dahi) bireyci sosyal yapısı bulunmayan Avrupa’nın bütün sanat dalları da bu şekilde yontulmuş, haklı olarak bu müziğe de yansımıştır. Korodan kopuş ise 17. yüzyılda başlamıştır. 17. yüzyılda krallıklar zayıflamış en önemlisi Fransız devrimi gerçekleşmiş ve toplum zihniyeti birey zihniyetine eğrilmeye başlamıştır. Müziğe de etkisi olan bu sosyal yapıyla beraber koroya ufak solo parçaları eklenmeye başlamıştır. Sadece müzikte değil tüm sanatlarda münferit yapılar görülmeye başlanmıştır. Elbette bunlar birer yeniliktir ama kökeni eskiye antik çağa bağlı (tüm Rönesans sanatlarında olduğu gibi) bir yeniliktir. Bu bakımda, varlığını geçmişe borçlu bu münferit müzik ağacı dallarını operaya sarkıtmakta gecikmemiştir.

Rönesans’a kadar sadece kilise müziği olarak kullanılan opera, Rönesans’ın ferah ortamlarında tiyatro sahnelerinde soluk buldu. İşte bu gelişmelerle beraber şiire eşlik eden vokal müzik iki yönlü olarak ortaya çıktı:

1. Oratoryom: Bir dönem sadece kiliseye hizmet veren ve dini konularda eserler icra eden korolar Rönesans ile alan bulduklarında kiliseler için bir müzik boşluğu oluşmuştur. Bu bakımdan 17.yüzyıl için kiliselerde dini konulardaki operalara Oratoryom denmiştir. Daha sonra ise sadece dinsel konularda sınırlı olmasına rağmen, dünyevi konulara yönelmiş ve müzikli trajedi literatürünün temelini oluşturmuştur.

2. Opera: Ladinî yani din dışı konuları işleyen koro türü olarak ayrılmıştır. Bugün hala aynı işlevde görülmektedir.

Floransa şehrinin operanın gelişimindeki etkisi göz ardı edilemez. Kökleri çok uzağa gitse de aslında bugünkü operanın şekillenmesi gayet yenidir. Floransa’da opera 14.yüzyıldan bu yana var ola opera, Orta Avrupa’ya 17.yüzyılda girdi. Orta Avrupa’ya da besteci Heinrich Schütz aracıyla girdi. 18.yüzyılda ise besteci Cristoph Willibald Gluck tarafından ikinci bir reforma kavuşturularak son halini aldı.

Yani bugünkü opera 18. yüzyılda şekillendi. Dolayısıyla Osmanlı dönemine de 15. yüzyılda girmesi beklenemezdi; nitekim öyle de oldu.

Bir Garip Düğün

Kaynaklar özellikle de yabancı kaynaklar 14 Haziran 1582 yılını bir “garip” anar. Bunun nedeni ise Osmanlı toplum yapısına uygun olmayan bir şenlik, bir sünnet düğünü…

Bu tarihlerde III. Murad hakimdi. III. Murad İstanbul At Meydanında yanında saray büyükleri ve elbette şehzadeleri ile bir sünnet düğünü düzenledi. Sünnet düğününü özel kılan “avam” arasında yapılmasından ziyade sergilenen Ballet Pantomime’dir. Bu oyun Osmanlı kültür yapısına tamamen ters ve buram buram Batı kokan bir oyundu nitekim Hammer tarihinde de aynı şaşkınlıkla geçer bu düğün.

Gariplikler silsilesine eklenen bir diğer durum ise rahmetli Sadr-ı Azam Sokullu Mehmed Paşa’nın dul eşi ve aynı zamanda III. Murad’ın kız kardeşi olan Esma Sultan’ın Pandomimi.

Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, 17. yüzyılda IV. Mehmed'in küçük şehzadelerinin sünnet ettirilmesi, Hatice Sultan'ın ikinci vezir Mustafa Paşa ile evlendirilmesi sebebiyle Edirne'de düzenlenen eğlencede, Venedik'ten çalgıcılar, dekor ve diğer temsil aletleri ile birlikte bir opera grubunda getirtilip yer almasını istemiştir. Ancak zaman darlığı nedeniyle gerçekleşmemiştir…

Her iki düğünde (III. Murad dönemi için) sergilenen oyunda rol alan Sokullu’nun 900 Hıristiyan kölesidir. Hıristiyan kölelerin Osmanlı ülkesine özelikle saraya çocuk yaşta getirilmediği düşünülürse bu köleler kendi kültürlerine ait olan bu mitolojik oyunları başarı ile sergilemişlerdir.

Velhasıl kelam Osmanlı ülkesinde on altında asırda garip düğünler yapılmakta yani Batı tiyatrosu tanınmaktaydı. Üstelik kaynaklarda geçen bir diğer bilgi de halkın bu gösterilerden oldukça hoşnut kalmasıdır.

Sefaretnamelerde Opera

Sefaretnameler tarihin dışarıdaki gözleri ve tanıklarıdır. Özellikle bir imparatorluk haline gelmiş olan Osmanlı’da seferler ve onların tuttukları sefaretnameler oldukça önem taşımaktaydı. Osmanlı Devleti’nin duraksama ve çöküş döneminde özelikle Avrupalaşma sürecinde zaten önemli olan bu makamlar ve eserleri daha da önem kazanmışladır. Bizde sefaretnamelere bakarak Osmanlı dönemi kültür anlayışını çıkarmaya gayret edeceğiz. Nitekim Osmanlı da opera ile sefaretnameler ile ısınmıştır.

1. Osmanlı dönemi opera hakkında ilk ve en önemli kaynak Sultan III. Ahmed' zamanından kalmadır. III. Ahmed Fransız Kralı 15. Luis'e elçi olarak Yermi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi'yi göndermiştir. Sefirimiz, Fransız saray ortamını anlatan Paris Sefaretnamesinde, opera hakkında bilgi vererek opera tarihimize kaynak olmuştur. Bu sefaretname, İbrahim Müteferrika matbaasında 1737 yılında kitap halinde basılmıştır.

2. Yermi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin ardından I. Mahmud Tugrakeş ve Nişancı Mustafa Hattî seferleri önemlidir. Bu Sefirler 1748 yılında Avusturya’ya elçi olarak gönderilmişlerdir. 1680-1760 yılları arasında orada bulunan bu iki Sefir operalar hakkında ayrıntı bilgilerle dönmüşlerdir.

3. Mustafa Hattî'nin bu seyahatnameden dokuz yıl sonra bir Türk elçi daha Avusturya operasından söz etmiştir. Ahmet Resmi 1757 senesinde III. Mustafa tarafından Avusturya'ya gönderilmiştir. Giritli Ahmet Resmi bu görevi sırasında yazdığı Sefaretname'de Bec şehri hakkında bilgi verirken iki yerde tiyatro ve operadan söz eder. Ahmet Resmi’ bundan sonra yine III. Mustafa tarafından Prusya Kralı Frederik'e 1777 yılında elçi olarak gönderildi. Ahmet Resmi Berlin'e gidip gelişini Sefaretnamesinde anlatırken opera sanatına da ayrıntılı olarak yer verir.

4. 19. yüzyılın başında III. Selim'in Petersburg'a elçi olarak gönderdiği Rasih Efendi de Rus operasını yazdığı Sefaretnamelerde anlatılır. III. Selim'in ülke dışına gönderdiği elçiler, sefaretnamelerinde opera hakkında bilgi vermeye çalışırken padişah, İstanbul'a gelen opera topluluğunun temsillerini seyretmiş bulunuyordu.

Bir Kültür Yığını ile III. Selim

III. Selim dönemi ile birlikte yani 18.yy sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu’nda siyasal ve kültürel alanlarda uygulanan batılılaşma politikalarından müzik sanatı da etkilenerek sosyal yaşamda önemli değişikliklere neden olmuştur. Besteci, şair ve sanata olan yatkınlığı ile bilinen III. Selim; resim, heykel, mimari alanlarında büyük radikal değişikliklere öncülük etmiştir. Yeniçeri ordusunun yanında, Batı normlarına uygun Fransız subaylar tarafından yetiştirilen askerî birlik kurulmuştur.

Saray sır kâtibinin gün gününe tuttuğu ruzname adı verilen defterde, III. Selim’in günlük yaşamı ayrıntılar ile yazılmıştır. Ruznamelerde bir cambazın saraya geldiğinden bahsedilir. Aynı eserlerde ise 1797 yıllarında yani 18.asrın sonlarında Saraya gelen bir opera topluluğundan söz edilir.

III. Selim olayları bu kadarla da sınırlı değildir. Müziğe oldukça meyyal olan Sultan devrinde ilk Türkçe opera parçası "Hikaye-i İbrahim be-İbrahim-i Gülşeni" ismiyle ile yazılmıştır.

Bir diğer önemli bilgi ise aynı dönemlerde G. Donizetti'nin Belisario operasını Türkçe neşretmesi ve İbrahim Müteferrika matbaasında kitap halinde yayınlamasıdır.

SONUÇ

1. Osmanlı devleti Batı müziği ile Kanuni döneminde tanıştı ama pek sevilmedi.

2. Sokullu’nun zevcesinin düzenlediği düğünde sergilenen ve halka kadar inen operacıklar ve Batı oyunları ilk operalar sayılabilir.

3. Opera sefaretnamelerin önemli bir bölümünde bahsedilmiştir.

4. Operanın tam olarak tanınması, III. Selim döneminde gerçekleşmiştir.

5. III. Selim döneminden sonra II. Mahmud dönemi başlar ve bu dönemde de yabancı tiyatrolar ile sanatta Batılılaşma tamamlanmış olur.

.

Osmanlı Devletinde Müzik ve Batılılaşma


29 Aralık 2013 Yazar: Handan Temirci Beğen

Osmanlı döneminde saray müzik anlayışı daha çok Arabî ve Farsî ezgilere dayanıyordu. Tamburlar, darbukalar, udlar ile yapılan ve günümüzün Türk Musikisi ya da Türk Sanat Müziği diye adlandırılan bir perdede müzik sanatı var olmaktaydı. Halk katmanında ise saz ve tekke edebiyatları hüküm sürmekteydi. Osmanlı devletinin kökleri Oğuz boyu olmasına rağmen uzun zamandır Orta Asya kültüründen uzak kalan Oğuz Türkleri Arabî müzikleri kendi kültürleri ile yoğurmuştur. Yoksa o dönemde Orta Asya’daki müzik kültürü Osmanlı ile farklılık göstermektedir.

İşin ilginç yani Osmanlı döneminde Avrupaî çok sesli müzik yok değildi. 16.yüzyılda Topkapı Sarayında ve At Meydanında ( Sultan Ahmed Meydanı); Şehzadelerin sünnet ve düğün törenlerinde Avrupa’dan gelen bazı müzikçiler çok sesli müziğin ilk örneklerini sundular. Burada dikkat edilmesi gereken iki nokta var:

Çok sesli müzik saray aracılığı ile girdi.

2. Halka ulaştı ama ulaştığı halk İstanbul halkıydı. Üstelik İstanbul’un mecralarına değil tam tersine zengin ve elit kesimin bulunduğu Sultanahmet Meydanına ulaştı.

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise, çok sesli müzik kavramıdır. 16.yüzyılda buraya gelen sadece çoksesli müzikti. Daha sonra klasik müzik orkestrası ve en sonunda opera gelecektir. Aslında operanın gelmesi Osmanlı için bir müzik devrimi olarak nitelendirilir.

Osmanlı’nın operayı tanıması ise aşama aşama gerçekleşmiştir. İstanbul’a gelen ilk klasik müzik orkestrası I. François tarafından, 1543 yılında V.Karl’a karşı verdiği savaşta kendisine destek veren Kanuni Sultan Süleyman’a hediye olarak gönderilmiştir. Bu orkestra sarayda 3 gün süreyle konserler vermiştir. Bu orkestra dışında zaman zaman Galata’daki kilise orgcuları da saray halkına ve Osmanlı aydınlarına mini konserler vermekteydiler.

Daha sonraki asırlarda ise Avrupa ile müzik temasları bu tip hediyeler ile devam etmiştir. En dikkat çekici hediye İngiltere Kraliçesi I.Elizabeth tarafından verilmiştir. I.Elizabeth bir org ile beraber birçok Avrupa çalgısı ve çalgıcısını Osmanlı Devletine göndermiştir. Bu çalgıcılar kent kent gezerek kendi sanatlarını tanıtmışlardır ama hiçbirisi yeteri kadar ilgiyi görememiş, benimsenmemiştir.

19.asırdaki kültürel değişme yani Batılılaşma ise kendini iyiden iyiye hissettirmiştir ve batılı düşünce akımlarının etkisi altına giren Osmanlı, Batı müziğini kısa sürede benimsemiş hatta değişen toplum beğenisinin simgesi durumuna getirmiştir

Osmanlı'nın kültür yaşamındaki bu değişimde İstanbul'da bulunan yabancı elçilik mensuplarının etkisi çok fazladır. Özellikle kentin Beyoğlu’nda Pera kesiminde bulunan tiyatro ve opera binalarındaki konser ve opera gösterileri, dönemin sosyal yaşamındaki yeni oluşumlara araç konumundadır. Varlıklı ailelerin batılı yaşam anlayışını daha kolay benimsemeleri ile büyük bir kültürel etkileşim yaşanarak piyano ve diğer Batı tarzı müzik aletlerini öğrenme isteği yaygınlaşmıştır.

Elbette Osmanlı bireylerindeki eğitim Avrupa’daki gibi değildi. 19.yüzyılda ve hatta daha önce Avrupa’da müzik eğitimi veren müzik okulları, konservatuarlar vardı. Osmanlı döneminde böyle kurumlar olmadığı ve dolayısıyla okullu bir eğitim mümkün olmadığı için Osmanlı aristokrat ve burjuva gayrimüslim aileleri bu gediği yabancı öğretmenlerle kapatıyordu. Bu öğretmenler arasında Müzika-i Hümayun’un şefi Guiseppe Donizetti’den, Macar Tevfik Beye kadar seslerini dünyaya duyurmuş isimler mevcut.

Batılılaşma sürecini sosyal hayatı da etkilemiştir ve yerleşim Boğaziçi taraflarına doğru meyletmiştir. Günümüzdeki yalıların kaynağı da bu batılılaşma sürecidir. Her yalıda mutlaka piyanonun olması da müziğin etkisini iyice hissettirmektedir.

Geldik Abdülmecit zamanına…

Bir gözden geçirelim konumuzu: Çok sesli müzik ile başladık ve Kanuni döneminde 1543 yılında gelen klasik müzik orkestrasından bahsettik. Daha sonraki asırda ise yani 17.asırda ise I. Elizabeth’in hediyesinden bahsettik. Daha sonra Batı müziğini batılılaşma süreci içinde ele aldık ve 19.yüzyıla kadar olan gelişmeleri kısa kısa verdik. Kanuni döneminde pek rağbet edilmeyen Batı müziğinin Batılılaşma ile giderek içselleştiğini anlatmaya çalıştık. Abdülmecit dönemi ise önemlidir çünkü Batılılaşma çabalarının en net görüldüğü dönemdir çünkü devlet eli girmektedir araya.

Abdülmecid Dönemi ve Batı Müziği

Abdülmecid dönemi Batılılaşma rüzgarı en çok kültürel alemde esmiştir. Bu dönemde yani 1839- 1861 yıllarında Avrupa’dan İstanbul’a gerek resim gerek müzik alanında ünlü müzisyenler gelmiştir. Bu sanatçılar arasında en önemlisi ise, padişah huzurunda resital vermek üzere gelen ilk konul sanatçı ünvanına sahip olan Viyolonist Hengi VIeuxtemps’tir. VIeuxtemps eşi ile birlikte çıktıları turnede İstanbul’a da davet edilmiştir. Verdikleri bu mini resitalden sonra ise Nişan-ı Ali kıt’ası ile ödüllendirilmişlerdir.

VIeuxtemps’ ve eşinden sonra saraya ünlü Macar besteci Franz Liszt’te gelmiştir. Franz Liszt’in geleceği Osmanlı Devleti resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi’de üç dilli olarak bildirilmiştir. Franz Liszt sarayda ağırlanmış, kendi isteği ile Alexander Commenoliger’in evine misafir olmuştur. Bu esnada o günün bando takımı sayılan Müzika-i Hümayun’un şefi olan Donizetti’nin yazdığı Mecidiye Marşını piyanoya uyarlamıştır. Bununla da yetinmeden Liszt, ünlü Türk Marşı’nı yazmıştır. Bu marşı yoldan geçen bir yoğurtçunun çıkardığı seslerden ilham olarak yazdığı rivayet edilmektedir. Bu eserlerin asılları ise Liszt Müzesi’nde sergilenmektedir.

Sonuç olarak, çok sesli müziğin yurtdışından gelen batılı sanatçılarının tanıtımıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun kültür ve sanat yaşamında yer almaya başladığı görülmektedir.

Müzika-i Hümayun


25 Aralık 2013 Yazar: Hakan Kutluay Beğen

Müziğin varoluşundan günümüze kadar geçen süre içinde müzik ile insan toplulukları arasında sıkı bir ilişki kurulduğu görülmektedir. Bu ilişki her toplumda belirli oluşumları tetiklemiş ya da bu oluşumlarla birlikte hareket ettirmişlerdir. İşte Yeniçeri ocağı ve Bektaşi tarikatı arasında da böyle bir ilişki söz konusudur. Tarih boyunca bu bağlantı hiç kopmamış ve birçok tarih kitabında da girmiştir.

Yeniçeri ocağı, asker-devlet yapılanması ile hareket eden Osmanlı İmparatorluğunun en temel direğiydi. Bu ocağın askerleri yani insan gücü, fethedilen ülkelerdeki Hıristiyan – ki bunlara devşirme denirdi – ailelerinden alınan çocuklardan elde edilirdi. Bilindiği gibi Yeniçeri’de yani asker ocağında Mehter takımı adıyla ordu ile sefere çıkan bir de müzik takımları vardı.

Yeniçeri, yeni asker anlamındadır ve I.

Murad zamanında kurulmuş. Daha doğrusu I.Murad zamanında kurumsallaşmıştır. Kurulan Yeniçeri’de bir nevi bando takımı olarak görevini sürdüren Mehter Takımları da bu ocağa dahil edilmiştir. Elbette bu bilgiler de Bektaşi tarikatından ayrı düşünülemez. Sonuçta bu kurum ve içindeki kurumcuklar -yani Mehter Takımı, Kapıkulu gibi – da Bektaşilerden ayrı düşünülemez.

Mehter takımları savaşlarda ordu ile beraber hareket eden bir askeri birlikti. Hepsinin askerî eğitimlerinin yanı sıra özel müzik eğitimleri de vardı. Mehter takımları “peşrev” çalarlardı ve bu peşrevler birçok ünlü Batılı ya da Doğulu bestecilere ilham olmuştu. Mehter takımları günümüz bando takımı olarak düşünebilir ama elbette ki sefer durumunda Osmanlı saflarında yer alması bando ile arasına ciddi bir fark koymaktadır.

Peki, ne oldu da Mehter takımı yerini Müzika-i Hümayun’a bıraktı ya da nedir bu Müzika-i Hümayun?

II. Mahmud ‘un izlediği ve bugün bile tartışılan bir politika vardı: Askerî alanda Batılılaşma. Elbette tartışılan konu topun, tüfeğin ya da teknolojik gelişmelerin orduya alınması değildi, tartışılan konu sistemin tamamen değiştirilmesiydi ki sonuçta 500 yıllık bir Osmanlı seferlerini bu sistemle yapmış ve başarılı olmuştu. Velhasıl kelam Yeniçeri ocağı 1826 yılında II. Mahmud tarafından ortadan kaldırıldı.

Süreyya Su, “Türkiye’de Batılılaşma Sürecinin Bir Tezahürü Olarak Müzikte Kimlik Sorunu” adlı eserinde ve “Toplum Bilim Müzik ve Kültürel Kimlik Özel Sayısının” ( 12 Mayıs 2001) 55- 56- 57- 58. sayfalarda Yeniçeri ocağının ve mehter takımının kardırılması ile ilgili şunları yazmaktadır:

“II. Mahmud yeni askeri düzenlemeye koşut olarak, Yeniçerilerin müzik takımı olan mehterhaneyi de kaldırarak, yeni orduya Batılı anlamda bir müzik örgütü oluşturmuştur. 19.yüzyılda II. Mahmud’un reformlarının sonucu olarak yeniçerileri çağrıştıran, onlarla ilişki diğer kurumlar da kaldırılmıştır. En başta Yeniçeriler ile sıkı ilişkisi dolayısıyla Bektaşî tarikatı kapatılmış ve malları satılmıştır. Aynı şekilde Yeniçeri ocağı ile Mehter örgütü arasındaki yakın bağ da Mehter’in akıbetini kaçınılmaz hale getirmiştir. Osmanlı Devleti’nin geleneksel askeri müzik takımı da yerini Batı örneğine göre kurulan yeni askerî bandolara bırakmıştır. 1794'te III. Selim tarafından kurulan ve Batılı anlamda ordunun çekirdeğini oluşturan Nizam-ı Cedid, Mehterhane’nin yerine kurulan bandoya kaynaklık etmiştir "

Sonuçta Mehterhane kaldırıldığında yerine mutlaka aynı işlevli başka bir kurum konulmalıydı ki isyan ya da usulsüzlük olmasın. Evet, o zaman Müzika-i Hümayun kuruldu ama bu kurumda neler vardı bir de ona bakalım. Özellikle kaynak belirtmek gerekirse bu konu Gültekin Oransay, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi’nin 6.cildinde bulunan ”Çok Sesli Musiki” maddesinde işlenmiştir. Bizde buna işaret ederek yazımıza devam edeceğiz.

Mehterhane kaldırıldığına geleneksel müzik aletleri yerlerini Avrupaî tarzdaki çalgılara bıraktı. Yani görmeye alışılan peşrevlerin yerini mızıkalar aldı. Elbette marşlarda değişti. İlk parça ise yürüyüşlük oldu. Diğer adı ile Marcia olarak anılır. Muhtelemen birçok kişinin aklına bu geçişin nasıl bu kadar hızlı olduğu geliyordur. Aslında cevabını Yeniçeri’de vermiştik. Yeniçerilerdeki devşirme sistemi değişmedi, hala Enderun’da iç oğlanlar yetiştiriliyordu. Müzika-i Hümayun’un temelini de bu iç oğlanlar oluşturdu aslında. Öğrenmeleri bu yüzden çok zor olmadı, zor olan halkın ve askerin bunu kabullenmesi oldu. Elbette şunu da belirtmek lazım tüm bu değişikliklerle (Birkaç yıla kadar Müzika-ı Hümayun genişletildi ve yeni çalgılar getirildi) beraber ilk Türk orkestrası oluşmuş oldu.

1826 yılının Haziran ayı içerisinde ise bugünkü İstanbul Üniversitesi’nde hatta Taşkışla binasında Müzika-i Hümayûn açıldı. Burada Türk ve Batı müziği verililiyordu. III. Selim döneminde imparatorluk, yüzünü Batı’ya iyice çevirmişti ve Müzika-i Hümayun devletin resmi müzik kurumu olmuştu. Bu zamana kadar ise devletin resmi müzik kurumu Mevlevihanelerdi. Zaten Müzika-i Hümâyûn kelimesi kelimesine çevrildiğinde Devlet Müziği ya da Devlete ait olan müzikler anlamına gelmektedir

Müzika-i Hümâyûn başına İtalya’dan getirilen G.Donizetti ( 1788- 1856) konuldu.

Donizetti, Enderun’daki yetenekli gençlerden oluşturduğu bandoya Batı notasını ve çok sesli Batı müziğini öğreterek, altı ay gibi kısa bir sürede II.Mahmud huzurunda konser verebilecek konuma getirmiştir. Donizetti II. Mahmud adına Mahmudiye marşını yazmıştı ki bu önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.

Yorumlar

.

Veba Ve Elizabeth Döneminde Etkileri


24 Eylül 2009 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Veba ilk olarak Gobi Çölü'nde ortaya çıktı. Önce pireler, daha sonra da fareler ve diğer hayvanlarla yayıldı. Vebanın kayıtlara geçen ilk vakası altıncı yüzyıldadır. Avrupai yaşam tarzı değişmeye başlamıştı ama ne var ki, insanlar küçük topluluklardan büyük şehirlere göç etmeye başlamışlardı. O dönemde ulaşımda getirilen yaratıcı fikirler, daha fazla ticarete de olanak verdi. Ticaret yolları 'bilinen' dünyanın bütün taraflarını birbirine bağlamaya başladı. Avrupa, Asya ve bazı Afrika nüfusları, felakete doğru sürüklendi.

Ticaret yollarının artan kullanımı hastalığın bilinen dünyaya yayılmasını garanti altına almış olsa da büyük şehirlerin hijyenik olmayan koşulları sayesinde bir salgın oluştu ve dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri hayatını kaybetti. Elizabeth Dönemi'nde lağımlar Londra sokaklarında akıyordu ve hemen yanındaki Thames nehri bir çöplük olarak kullanılıyordu. Londra'nın birçok caddesi ve bulvarı dar ve kalabalıktı. Bu kirli koşullar farelerin üremesini çok kolaylaştırıyordu.

Fareler, İngiltere'ye çeşitli ticaret yollarından ve deniz aşırı ülkelerden gelen başka fareler ve hayvanlardan pireleri kaptı. Ve kısa sürede hastalıklı pireler, farelere de hastalığı bulaştırdı. Vebadan sorumlu olan patolojik bakteri farelerin ölümüne neden olsa da hastalıklı pireler insanlara geçmeye başladı. Bu sırada salgın da hat safhaya ulaştı.

Bütün sektörler vebadan çok kötü etkilendiler ama tiyatro tamamen mahvoldu. Eski Globe Theater, veba salgınını, diğer adıyla 'Kara Ölüm'ü beyhude biçimde önlemeye çalışan İngiliz yetkililer tarafından kapatıldı. Shakespeare'nin ailesi hastalığa karşı bağışıklık sahibi değildi ve kardeşlerinden birkaçı bu hastalığa kurban gitti. Salgın, Avrupa'daki bütün hayatta kalanlar gibi onu da etkilemiş olmalıydı. Belki de bu yüzden bu kadar çok trajedi yazmıştır.

Vebanın belirtileri şunlardı: dirseklerde, bacaklarda, boyunda veya kasıklarda şişmiş lenf bezleri, yüksek ateş, sayıklama, akciğer kanaması, kas ağrıları ve uyumak için karşı koyulamaz bir istek ki, boyun eğildiğinde çok ölümcül olmaktadır. Şişlikler kırmızı olarak ortaya çıkıp önce mora ve hastalık ilerledikçe de siyaha döner. Kana yol vermek, yani kanın hastalıklı bölgelerden akıp gitmesi için bir damarı kesmek yaygın bir uygulamaydı. Şaşırtıcı biçimde, kan siyahtır ve çok kötü kokar ve mide bulandırır, üstelik kana yapışkan yeşil bir madde karışmıştır.

Hiç kimse 'Kara Ölüm'e neyin sebep olduğunu bilmediğinden, onu önleme çabaları genellikle boşaydı. Doktorlar pire ısırıklarından korunmak için koruyucu kıyafetler ve soludukları havayı süzen yağ içeren bir maske giyiyorlardı. Bu güvenlik önlemleri etkili olsa da tedavi yöntemleri genel olarak belirtileri azaltmaya yarayan bitkilerdi. Hasta insanlara bakıcılık yapacak insan eksiği çok fazlaydı çünkü herkes kendi hayatını düşünüyordu. Cesetlerin imhası da ayrı bir dertti. İşçiler gitgide azaldı, bu yüzden iyileşen hastalar temizliğe yardımcı olmaları için zorlandı.

.

Atatürk' ün Siyasi Kişiliği


15 Ağustos 2009 Yazar: Ahmet Polatlı Beğen

İngiltere Başbakanı Lloyd George, Anadolu'daki başarısızlığı gerekçe gösterilerek verilen gensoru ile başbakanlıktan düşürülürken Parlamento'da kendini şöyle savunuyordu: "Arkadaşlar! Yüzyıllar nadir olarak dâhi yetiştirir.Şu talihsizliğe bakın ki, o dâhi çağımızda Türkler'e nasip oldu vebenim karşıma çıktı."

Mustafa Kemal Atatürk, İstiklâl Harbi'nin muzaffer Başkomutanı, çağdaşlaşmahareketinin önderi ve inkılâpların felsefesini yansıtan görüşleri vesöylevleriyle de bir fikir adamı idi. Onun yalnızca Türk tarihindedeğil, dünya tarihinde de iz bırakan özelliği devlet kurculuğudur. O bu özelliğiyle bir milletin tarihinin akışını değiştirdiği gibi büyük devletlerin Ön Asya projesini de büyük ölçüde bozmuştur. İngiltere Başbakanı yukarıdaki sözüyle, uluslar arası politikalardaki gücünü anlattığı gibi, bu politikaları engelleyen siyasî dehâyı da kabullenmektedir; İngiltere kendinden ve gücünden o kadar emin ki, onu ancak bir siyaset dâhisi durdurabilirdi.

Mustafa Kemal, öğrencilik yıllarından itibaren milletinin geleceğiyle ilgili fikirler üretmiş, siyasal faaliyetlerde bulunmuş, gelecekten sorumluluk duyan bir aydın insan portresi çizmiştir.

Askerlik mesleğinin ilk yıllarında, Şam'da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurmuş(1905), daha sonra çoğunlukla asker aydınların oluşturduğu İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde yer almıştır.

"Birşey yapmak isteyen hedefini bulur, yapmak istemeyen de nedeni bulur."özdeyişini haklı çıkartırcasına karşılaştığı güçlüklerden yılmayan Mustafa Kemal bir taraftan siyasal faaliyetlerde bulunurken, bir taraftan da askerlik mesleğinde hızla yükselmektedir; çeşitli savaş cephelerinde bulunmuş olması ondaki siyasal düşüncenin belirginleşmesine, adeta kristalize olmasına katkıda bulunmuştur; bu dönemlerde üstlerine yazdığı mektuplarda, çektiği telgraflarda Anadolu çocuklarının, Anadolu'dan çok uzak yerlerde heba edilmesinin bir gün Anadolu'yu savunmasız bırakacağı hususunda uyarıyordu.

13Kasım 1918'de, Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığının kaldırılmasındansonra İstanbul'a geldiği gün Müttefik donanması da Boğazı işgalediyordu; "Geldikleri gibi giderler." demişti. Teslimiyetçi olmayan,mücadeleci bir siyasal kişilik ... Fakat Saltanat ve İstanbul Hükümetitam tersi bir siyaset izleyince, kurtuluş çaresini bizzat Türk halkınamüracaatta görecektir.

Tarih,olacak olanların değil olmuş olayların hikâyesidir denir: Mustafa KemalPaşa İstanbul'da kalarak ve geleneksel Osmanlı siyasetiyle kurtuluşunolamayacağını görmüş ve düşünülen çeşitli kurtuluş çareleri karşısındakendi kararını şöyle tespit etmiştir. Millî hakimiyete dayalı, kayıtsızşartsız bağımsız yenibir Türk devleti kurmak. Mustafa Kemal Paşa, "Daha İstanbul'dançıkmadan evvel düşündüğümüz ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayakbasar basmaz tatbikatına başladığımız karar, bu karar olmuştur." diyor.Mustafa Kemal Paşa'nın düşündüğü bu siyasal hedefin adı konacaksa"Cumhuriyet, demek lâzım gelir. Çünkü o, millet büyük fedakârlıklarla bağımsızlığını temin etse bile, bu bağımsızlığın tamamlanmışsa yılamayacağı düşüncesindedir. Tarihî tecrübe de bunu doğrulamaktadır.Saltanat/Monarşi kendini güçlü hissettiği anda yeniden yüksekegemenliği elinde bulundurmak istemiştir. Demek ki, daha başlangıçta Millî Mücadelenin askerî cephesinin yanında bir de siyasal cephesi vardır. Bu da geleneksel Osmanlı toplum ve devlet yapısınındeğişeceğidir.

Teokratik,monarşik bir imparatorluk olarak tanımlanan Osmanlı Devleti'nin tarihîsüreç içinde lâik, demokratik ve millî bir devlete dönüştüğügörülecektir... Amasya Genelgesi ile başlayıp Erzurum ve SivasKongreleri kararlarıyla devam eden süreçte alınan karaların siyasetenne anlama geldiği Saltanat ve İstanbul hükümeti mensuplarınca daanlaşıldığı için Mustafa Kemal Paşa sadece işgal ve istilâya karşıdeğil, İstanbul Hükümeti'ne karşı da mücadele etmiştir. Başka birifadeyle bu siyasal gidişi ve değişimi gören Saltanat ve İstanbulHükümeti, Millî Mücadele'ye karşı düşmanca bir politika izlemiş ve budurum onları İtilâf güçleriyle aynı çizgiye getirmiştir. Nitekim AliRıza Paşa, Ahmet İzzet Paşa'yı ziyaretinde, Mustafa Kemal Paşa hakkındakonuşurken; "Cumhuriyet yapacaklar, cumhuriyet yapacaklar." der (NutukI, 233).

MillîMücadele'ye Mustafa Kemal ile birlikte başlayan bazı asker veya siyasetarkadaşları "Millî hayatın bugünkü Cumhuriyet'e ve Cumhuriyetkanunlarına kadar gelen tekâmülâtında, kendi fikriyat ve ruhiyatınınihatası hududu bittikçe..." Mustafa Kemal Paşa'ya karşı çıkmaya vedirenmeye başlamışlardır.

Bütün bu çok yönlü olayların ortasında dengeleri bulan ama hedefinden hiç sapmadan yoluna devam edebilmek başarısını gösteren ve başaran Mustafa Kemal nasıl bir siyaset izlemişti' Mustafa Kemal Atatürk bu siyaseti,"uygulamayı bir takım safhalara ayırmak ve vakalardan ve hadiselerden yararlanarak milletin hislerini ve fikirlerini hazır hale getirmek ve kademe kademe yürüyerek hedefe ulaşmak..." biçiminde açıklamaktadır(Nutuk I, 14). Böylece Mustafa Kemal Paşa'nın gerçekçi bir siyaset izlediğini görüyoruz; halkın, yüzlerce yıllık geleneksel siyaset alışkanlıklarından birden vazgeçemeyeceğini görmektedir.

MustafaKemal Paşa'nın siyasal kişiliğinin de, kurduğu devletin de özünde"Millî hakimiyet, fikri bulunmaktadır: "Hakimiyet kayıtsız şartsızmilletindir." Aynı ifadeye bir de kimin değildir sorusuyla bakarsak, o zaman siyaset anlayışı daha da aydınlanır: Hakimiyet bir şahsın, dinsel veya siyasal bir zümrenin değildir... Böylece saltanat ve hilâfet gibikurumların siyasal geleceği hakkında fikir sahibi olunur. Bu noktada lâik ve demokratik bir devlet geleneğine geçiş sürecinin başladığı savunulabilir.

Siyasalanlamda bir değişimin yaşanmakta olduğu, siyaseti iyi gözlemleyenlertarafında tespit edilmektedir. İşgal kuvvetleri de bunu görüyor olmalılar. Çünkü, 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgali günüyayımladıkları tebliğde, "Osmanlı Devleti'nin yıkıntılarından yeni birTürkiye'nin kurulması için son bir ümidi cinnetleriyle mahvetmek..."isteyenlere kapılınmaması hususunda halk uyarılmaktaydı.

Misâk-iMillî, Türk milletinin bir bağımsızlık beyannâmesiydi. Fakat İtilâfdevletlerinin buna tepkisi sert oldu.. Bu belge geleneksel saltanatçı politikaların da önünde bir engeldi. Bu engel ve bu belgeyi kabule denMebusan Meclisi, İtilâf devletlerinin İstanbul'u işgaliyle aşılmakistenmiştir. 11 Nisan 1920'de Mebusan Meclisi'nin feshedilmesiyleSaltanat/Monarşi egemenliği yine mutlak anlamda ele geçirmiş olur ama,bu durum Ankara'da TBMM'nin toplanması olayını hızlandırmıştır.

23Nisan 1920 TBMM'nin açılmasını yeni Türkiye devletinin kuruluş tarihi olarak kabul eden araştırmacılar da vardır; gerçekten bu meclis yeni bir anayasa yapmış ve bu anayasada "Türkiye Devleti" (md: 3) ifadesi kullanılmıştır. Bu anayasanın 1. ve 2. maddelerinde hâkimiyet kayıtsızşartsız milletindir denilmekte, yürütme ve yasama yetkilerinin"milletin yegâne ve hakiki mümessili olan" TBMM'ye ait olduğubelirtilmektedir. Böyle bir oluşumun mahiyeti kolayca anlaşılabilir.Mustafa Kemal Paşa'nın ifadeleriyle, "Böyle bir hükümet, hakimiyet-imillîye esasına müstenit halk hükümetidir. Cumhuriyettir..."(Nutuk II,438)

Bugelişmelerin Mustafa Kemal'in, 19 Mayıs 1919'dan itibaren uygulamayıbir takım safhalara ayırmak, milletin hislerini ve fikirlerini hazırhale getirerek kademe kademe yürürlüğe koymak siyasetine tamamen uygunolduğunu söyleyebiliriz. Saltanat / Hilâfet makamıyla çatışmamaya özengösterip, İstanbul Hükümetlerinin yanlış politikalarını eleştirerek veolayların gelişmelerinden yararlanarak "yeni bir Türk devleti kurmak"hedefine de ulaşılmaktadır.
23 Nisan 1920'ye kadar TemsilKurulu ile İstanbul Hükümetleri arasında görülen çatışmayla ortayaçıkan iki başlılık, bu tarihten sonra İstanbul hükümetleriyle, Ankarahükümetleri arasında sürecektir: Bu mücadelenin siyasî nedeni Türkmilletini temsil iddiasıdır. İtilaf devletleri de bu durumdanyararlanmaya çalışmışlardır. Fakat Mustafa Kemal Paşa izlediği siyasetle ne bir iç çatışmaya, ne de İtilâf devletlerinin bir oyununa fırsat vermemiştir.

MillîMücadele'nin bu döneminde Mustafa Kemal Paşa, bütün dikkatiniAnadolu'ya yönelen işgal ve istilâyı sona erdirmeye yöneltmiştir. Büyükaskerî zaferleri onu karizmatik bir lider yapmış ve halkın büyükdesteğini ve güvenini kazanmıştır. Halk, başta padişah / halife bulunmadan da kurtulabildiğini, zafer kazanıldığını görmüştür. Adetâ ayrı bir dünyanın farkına varmıştır.

Busiyasal ortamda TBMM, hemen hemen oy birliğiyle (1 oy hariç) 1 Kasım1922'de Saltanat'ı kaldırmıştır. Burada saltanatın hilâfetten ayrılmasıda siyasî bir manevradır. Böylece büyük devletlerin Anadolu'yu Saltanatçı - Cumhuriyetçi çatışmasına sürüklemesinin önüne geçilmiştir.

TBMM,30 Ekim 1922 tarih ve 307 no'lu kararıyla Osmanlı İmparatorluğu'nunsona erdiğini, padişahlığın artık tarihe intikal ettiğini ve yeniTürkiye Hükümeti'nin onun yerine kurulduğunu kabul ve ilân etmiştir. 1Kasım 1922'de Saltanat'ın kaldırılmasını sağlayan kanunla da, OsmanlıDevleti'nin İstanbul'un işgal edildiği 16 Mart 1920'de sona erdiğibelirtilmiştir.

Şimdiyeni bir dönem başlıyordu; ya bütün olumsuzlukları, düşmancatutumları, ihaneti, düşmanla yaptığı işbirliği unutularak gelenekselOsmanlı saltanatı sürdürülecek ya da, yüzyıllarca süren musibetlerdenalınan derslerle ve vatanın her köşesini sulayan kanların bahşettiğibağımsızlıkla batılı devletlerle eş, egemen ve çağdaş bir devletkurulacaktı.

Saltanat'ın kaldırılmasıyla bir dönem bitti: Batının karşısında ezik, güçsüz,sömürülen bir devlet ve toplum olma dönemi bitti. İlimci, araştırıcı zihniyet sahibi, kalkınmış, çağdaş bir Avrupa devleti olmaya yönelinmiştir. İlginç olan böyle bir hedefe yine Avrupa ile savaşılarakgelinmiş olmasıdır. Bu durumu Mustafa Kemal Atatürk'ün gerçekçi siyasetiyle anlamak mümkündür.

MustafaKemal Atatürk, yeni Türk devletinin izleyeceği siyaseti "millî siyaset"diye tanımlamıştır. Bu siyaset içte bütün millî kuvvetleri, millîsınırlar içinde yığarak millet ve memleketin mutluluğunu ve refahınısağlamaktadır. Dışta ise çağdaş ve insanî ilişkiler kurmak, karşılıklısaygı ve eşitlik ilkesini esas alır.

Millî siyasetin içe dönük iki esası vardı: Milliyetçilik ve Lâiklik.

Milliyetçilikpolitikaları bağımsızlık ve ekonomik bakımından kendine yeterlikilkelerini öngörüyordu. Özellikle kültür politikalarındabelirginleşmiştir. Yeni Türk alfabesinin kabulü, Türk Tarih Kurumu'nun,Türk Dil Kurumu'nun kurulması, tarih ve yurt bilgisi derslerininiçeriği, devleti ve toplumu tanımlayan ögelerin Türk ve Türkiyeadlarıyla tanımlanması, yeni devlet ve toplum yapısının ekseninin Türkkültürü olduğunu gösterir.

Hilâfetin, Evkâf ve Şeriyye Vekâleti'nin kaldırılması, Tevlüd-i Tedrisat Kanunu'nun çıkarılması, Türk Medenî Hukuku'nun çıkarılması ve hukuk alanındaki yeni düzenlemeler lâik devlet ve lâik toplum politikalarının kanıtıdır. Böylece Osmanlı geleneksel siyasetindeki dinsel toplum ve dinsel devlet politikaları terk edilmiştir.

TürkiyeCumhuriyeti aynı zamanda bir demokrasi hareketi olarak ortaya çıkmıştı;daha başlangıçta Sivas Kongresi'ne çağrı yapılırken AmasyaGenelgesi'yle "milletin güvenini kazanmış" delegelerin hemen yolaçıkarılması istenmekteydi.

Erzurumve Sivas Kongreleri'nde halkı temsil etmek üzere "Heyet-i Temsiliye"lerseçilmiş ve Mustafa Kemal Paşa, Kongre çalışmalarında daima delegelerlebirlikte hareket etmiştir. Bu hususta kendisi, daima delegelerlebirlikte hareket etmiştir. Bu hususta kendisi, "Ben istese idim derhalaskerî bir diktatörlük kurar ve memleketi öyle idareye kalkışırdım.Fakat ben istedim ki, milletim için modern bir devlet kurayım ve onuyaptım." demiştir.

MustafaKemal Atatürk, millî hakimiyet siyasetini devlet yönetiminin esasıyaparken Osmanlı dönemine, bir "şahıs devleti" olduğu eleştirisiniyöneltir. Ona göre Osmanlı dönemindeki icraatlar milletin arzusu vegerçek ihtiyaçları istikâmetinde olmaktan çok, Saltanatın ve onunetrafındaki küçük bir zümrenin arzuları, emelleri istikâmetinde idi..Bu çevre Padişahın arzularını bir ilâhî gerek, dinsel bir icap gibigöstermekten de çıkar umuyorlardı. Bu şahıs yönetim mutlakiyet tarihîseyir içinde iyice güçsüzleşti ve "devletin ölmesiyle" sonuçlandı.Devletin ölmesi demek, fonksiyonlarını yerine getirememesiydi. AmasyaGenelgesi'nde belirtildiği gibi "vatanın bütünlüğünün, milletinistiklâlinin tehlikede" olması demekti. Mustafa Kemal Paşa, bu dönemeyönelik eleştirilerinde devlet ölmüştü, bir millî devir yaşamıyordukder: "Türk milleti bu defa doğrudan doğruya kendi nam ve sıfatıyla birdevlet" kuruyordu.

Mustafa Kemal Paşa, 27 Ocak 1923'de İzmir Hükümet Konağı'nda yaptığı konuşmada"hakimiyeti milletin uhdesinde tutmak, bu hakimiyetin bir zerresini sıfatı, ismi ne olursa olsun hiçbir makama vermemek, verdirmemektir."demiştir. Nitekim, kendisine yapılan halife olma teklifini reddetmiş,ömür boyu cumhurbaşkanı olma şayiaları üzerine de, bu tür söylentilerden ciddî biçimde incindiğini belirterek, "Benim gayem Türkiye'de, yeni Türkiye Cumhuriyeti'nde millet egemenliğini takviye etmek ve ebedîleştirmektir." demiştir.

Mustafa Kemal Atatürk, bu demokratik siyaset anlayışını kurumlaştırarak, ebedî kılmak istemişti: Çok partili siyasî hayata geçme çabaları, kadınlara siyasî haklar tanınması demokratik devlet ve demokratik toplum politikalarının kanıtıdır.

MustafaKemal Atatürk'ün millî hakimiyet ve demokrasi siyasetiyle, çağdaşkalkınmış bir Türkiye siyasetini özetle anlatması bakımından ArnoldTynbee'nin şu sözlerini nakletmek yerine olacaktır. O, Atatürk'ütanımlarken, "Bir insan ömrünün boyutları içinde Fransa İhtilâli veSanayi İhtilâli çakışmıştır." demektedir.
Sonuç olarak; Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatı ve eseri incelendikten sonra karşımıza şöyle biri siyasetçi profili çıkmaktadır:
a)Mustafa Kemal Atatürk, tam bağımsızlık, millî hakimiyet ve modernleşme/ çağdaşlaşma ilkelerinden kaynaklanan bir siyasetin takipçisi olmuştur.
b)Mustafa Kemal Paşa'nın siyasal kişiliğinin en güçlü yanı devletkuruculuğudur. O bu özelliğiyle kendisinden önceki reformlardan vereformculardan ayrılır; Teokratik, monarşik, geleneksel OsmanlıDevleti'nin çöküntülerinden millî, lâik, demokratik bir devletkurabilmiştir.
c)Mustafa Kemal Atatürk, Millî Mücadele yıllarında ve Cumhuriyet dönemindeki inkılâp hareketlerinin uygulanmasında siyasetin uygun ortamını gözlemiş, halkın desteğini kazanmaya itina göstermiş,inkılâpların halk tarafından haklılığının kabulü anını beklemiştir.
d)Mustafa Kemal Atatürk, iç ve dış politikada gerçekçi bir siyasetinkurucusu ve takipçisi olmuştur. Bu hususta onu genellikle Enver Paşaile karşılaştıranlar Mustafa Kemal Paşa'yı askerî ve siyasî bakımdangerçekçi bulmuşlardır.
e)Atatürk'ün siyasal kişiliğinin en önemli yanlarından bir de Türk milletine ve onun geleceğine olan inanç ve güvendir; Onuncu Yıl Nutku'nda "Asla şüphem yoktur ki, Türklüğün unutulmuş medenî vasfı ve büyük medenî kabiliyeti, bundan sonraki inkışafıyla, geleceğin yüksek medeniyet ufkunda yeni bir güneş gibi doğacaktır." diye haykırışında ki heyecan ve hissiyatı duymak lâzımdır.
1Nisan 1937'de Cumhuriyet gazetesinde çıkan konuşmasında, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktığı günkü ortamı anlatırken elinde hiçbir maddîkuvvetin olmadığını söylüyor ve "Ben Türk ufuklarından bir gün mutlaka bir güneş doğacağına, bunun hararet ve kuvvetinin bizi ısıtacağına,bundan bize bir güç çıkacağına o kadar emindim ki, bunu adetâgözlerimle görüyordum." diyor.
MustafaKemal Atatürk, siyasal kişiliğiyle ve dehâsıyla, her şeyin sona erdiği,bittiği zannedildiği bir zamanda milletine güvenle ve onunla elbirliğiyaparak nelerin olabileceğini ortaya koymuştur. Atatürk bu kişiliğiylebir milletin kurtuluşunu sağladığı gibi, geleceğini de inşa eden birsiyaset adamı olmuştur.
Hatırası ve eseri önünde saygıyla ve minnetle eğiliyoruz.

* Selçuk Üniversitesi tarafından 11 Kasım 2002 tarihinde düzenlenen Atatürk'ü Anlamak konulu panelde bildiri olarak sunulmuştur.
** Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi
Selçuk Üniversitesi
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi
ATA DERGİSİ
Sayı:10
Konya-2002
Sayfa: 235-242

.

Galata Kulesi


16 Temmuz 2009 Yazar: Nilay Aydın Beğen

İstanbul'un en eski yapıtlarından biridir. Bu kule 1348'de Cenevizliler'ce Galata'yı çevreleyen surların ana kulesi olarak inşa edildi. Bugünkü Tünel ve Karaköy semtlerinin arasında bulunan kulenin çevresine Kuledibi adı verilir.

Bizans İmparatorluğu'nun verdiği izinle 14. yüzyılın başlarında Galata'da koloni oluşturan Cenevizliler yerleştikleri bölgenin güvenliğini sağlamak amacıyla surlarla çevrelemişlerdi. Surların kuzeybatı köşesine yapılan kule amacına en uygun yere inşa edilmiş oldu. Kuleden hem kentin, hem de İstanbul Boğazı'nın büyük bir bölümü kolaylıkla görülebiliyordu. Kuleye Cenevizliler İsa Kulesi, Bizanslılar ise Büyük Burç adını verdi. Yerleşim yerinin büyümesiyle kule surların ortasında kaldı. 1453'te İstanbul'un alınmasıyla Ceneviz yerleşim bölgesi Osmanlılar'ın eline geçti.

Çeşitli tarihlerde yapılan resimlerde görüldüğü gibi kule zaman içinde birçok değişikliğe uğramıştır. Oldukça fazla deprem gören ve bu depremleri hasarlarla atlattığından bazı kısımları yeniden yapılmıştır.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde hapishane, 3. Murad döneminde ise gözlemevi olarak kullanıldı. Geçen zaman içinde ilginç bir olaya sahne oldu; yaptığı kanatları kullanarak kuleden havalanan Hezarfen Ahmed Çelebi Üsküdar'a inmeyi başardı.

Galata kulesi tarih boyunca birçok yangın tehlikesi atlattı.1794'te kulenin üst katları ve külahı yandı. 2. Selim tarafından onartılarak üzerine külah biçiminde bir çatı konulan kulenin üst bölümüne, dört yanında cumbalar bulunan 1,5 metre genişliğinde bir çıkıntı eklendi. Kule 1831 yılında bir yangın tehlikesi daha geçirdi. Ertesi yıl 2. Mahmud tarafından onartılan kuleye iki kat daha eklendi ve üstü daha sivri olan külah biçiminde bir çatıyla kaplandı. 1875 yılında bu kez fırtına nedeniyle kulenin çatısı uçtu. Tekrar onarılan kuleye, çatı yerine sekizgen bir yangın gözetleme katı ve teras yapılınca kulenin görünümü iyice değişti. 1964'e kadar yangın gözetleme ve deniz kuvvetlerince haberleşme merkezi olarak kullanılan kule, 1967'de bir kez daha onarım görerek bugünkü halini aldı. Ahşap olan döşemeler betonarmeye dönüştürüldü ve üst katlara çıkmak için iki asansör eklendi. Kulenin tepesine külah biçiminde betondan bir çatı yapıldı ve üzeri kurşunla kaplandı. İçinde lokanta, gece kulübü gibi yerler açılarak turistik bir eğlence yeri olarak kullanılmaya başlandı.

Silindir şeklindeki kulenin çapı 16,45 metre, duvarların kalınlığı 3,75 metredir. 62,59 metre yüksekliğinde olan kuleye kuzey yönünden açılan kapısından girilir.

.

Özgürlük Anıtının Tarihçesi


16 Mayıs 2009 Yazar: Ersan Karatekin Beğen

Bugün Amerika'nın bir sembolü olan Özgürlük Anıtı aslınsa Osmanlı topraklarına dikilmek için; Osmanlı padişahının emriyle yapılmış ve bedeli de Osmanlı hazinesinden ödenmiştir.

Mısır'ın Port Said Limanı'na dikilmek üzere Fransız Heykeltraş Bartholdi'ye sipariş edilen anıtın bedeli Sultan Abdülaziz Han tarafından peşin ödenmişti. Hem de 'elinde doğudan yükselen ışığı simgeleyen meşale ve Osmanlı Sultanı'nı simgeleyen yedi sivri uçlu tacı olsun' denilerek.

30 Kasım 1854. Sultan Abdülmecid dönemi. Mısır, Osmanlının bir eyaleti. İçişlerinde bağımsız, dışişlerinde Osmanlı sultanına bağlı. Mısır Valisi Said Paşa, dünyanın en büyük kanallarından biri olan Kızıldeniz ve Akdeniz'i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı projesini hazırlatıp onaylaması için Sultan Abdülmecid'e sunuyor. Said Paşa, tasdik gecikince projenin gerçekleşmesi için gerekli şirketin kurulmasını emrediyor. Projeyi onaylamadan vefat eden Abdülmecid Han'ın yerine geçen Sultan Abdülaziz ise denizciliğe önem verdiği için zaten başlamış olan proje için gerekli onayı ve parayı hemen veriyor.

İşte o proje içinde bir de heykel bulunuyor.

Doğunun, medeniyet ışığından batıyı da faydalandırdığını anlatmak üzere, elindeki meşaleyle yüzünü batıya dönecek bir heykel. O heykel yapılıyor ama konulduğu yer Mısır olmuyor.

Said Paşa'nın hazırladığı Süveş Kanalı Projesi'nin arkasında Fransa, önünde de -bir engel olarak- İngiltere duruyordu. Zira Akdeniz ve Hindistan'daki İngiliz hâkimiyetini sona erdirebilecek bu kanal, Osmanlının malî gücünün yanında denizlerdeki gücünün de artmasına sebep olacaktı. Bu yüzden İngiltere, Sultan Abdülmecid Han'ı, projeyi reddetmesi için sürekli baskı altında tutuyordu. Said Paşa, bu sebeple Sultan Abdülmecid'in tasdikini beklemedi. 30 Kasım'da Fransız mühendise gereken izni verdi. Fransız sermayesiyle kurulan şirketin hisse senetlerinin tamamı satılınca İngiltere, Osmanlıya baskılarını daha da artırdı. Sultan Abdülmecid ise Said Paşa'nın projesini yıllarca bekletti. Sultan, projenin kendisine gelişinden yedi sene sonunda Ihlamur Kasrı'nda veremden vefat ettiğinde proje hala onay bekliyordu. Ancak onaylanmasa da ağır aksak ilerlemeye devam ediyordu. İki sene sonra Said Paşa da anîden vefat etti. Yerine geçen İsmail Paşa ise İngiliz taraftarıydı. Fakat bu kanalın Mısır için hayatî önemini fark etmekte gecikmedi ve işe dört elle sarıldı.

Sultan Abdülmecid'in vefatıyla Osmanlı tahtına geçen Sultan Abdülaziz Han'a da İngiliz baskıları devam etti. Ama İngilizlerin unuttuğu bir şey vardı ve Abdülaziz Han donanma ve denizciliğe çok önem veriyordu. Sultan, 19 Mart 1866'da yayınladığı fermanla kanala izin vererek projeyi tasdik etti. Bununla da kalmayıp, Mısır'ın kanal için yaptığı dış borçları devlet garantisi altına alarak, kanal şirketi hisselerine de bizzat kendisi oldukça yüklü paralar yatırdı. Said Paşa ile kanalın mühendisi Ferdinand de Lesseps arasında 1854'te yapılan anlaşma maddelerinde, bir de heykel projesi vardı. Süveyş Kanalı'nın Akdeniz'e açılan sahillerinde bulunan Port Said şehri limanına dikilecek olan dev bir kadın heykeli. Bu heykel, hem Osmanlıyı hem Mısırı temsil edecekti. Bu yüzden Mısır'ı temsîlen firavunlar dönemi kıyafetlerini giymiş kadın heykelinin başında, 7 iklimin padişahı olan Osmanlı Sultanını temsîlen 7 kıta ve 7 denizi simgeleyen 7 sivri uçlu bir taç olacaktı. Elinde de bir meşale tutacaktı. Sultan Abdülaziz Han, heykelin yüzünün batıya dönük olmasını istedi. Zira elindeki ışığı doğudan batıya götürdüğünü, ışığın, medeniyetin, uygarlığın, doğudan yükselip batıyı aydınlattığını simgelemesini istiyordu padişah. Heykelin parası da bizzat Sultan Aziz Han tarafından ödendi. Sipariş, Fransa'nın meşhur heykeltıraşlarından Frederic Auguste Bartholdi'ye verildi. Frederic Bartholdi, Fransa'daki atölyesinde çalışmalara başladı. Heykelin bakır ve çelikten oluşan iskeletini ve mühendislikle alâkalı kısımlarını, Paris'teki kendi adıyla anılan kuleyi yapan Gustave Eiffel ile birlikte tamamladı. Heykele Singer dikiş makinelerinin kurucusu Isaac Singer'in dul eşi Isabelle Eugenie Boyer modellik yaptı.

Said Paşa'nın ölümünden sonra yerine vali olan İsmail Paşa, bu heykelin Müslüman Mısır halkı arasında hoşnutsuzluğa sebebiyet vereceğini söyleyerek mühendis Ferdinand de Lesseps'e, heykelin Mısır'a getirilmemesi talimatını verdi. Mühendisin, İsmail Paşa'yı ikna çalışmaları fayda vermedi. Nihâyet Kasım 1854'te yapımına başlanılan Süveyş Kanalı'nın Kasım 1869'da açılışı yapıldı. Dünyanın dört bir yanından gelen binlerce insanın katılımıyla oldukça görkemli fakat heykelsiz bir açılış oldu. Çünkü heykel Fransa'da kaldı. Bartholdi'nin bu muhteşem eseri, Fransa'daki bir depoda yapayalnız, akıbetini beklemeye başladı.

O yıllar, Amerika ile Fransa'nın dostluk yıllarıydı. Karşılıklı hediyeleşmeler sırasında Paris'te kurulan Fransız-Amerikan dostluk grubunun başkanı Edouard Rene Lefebvre de Laboulaye'den, Fransız hükümetine bir teklif geldi: Amerika'ya devasa bir heykel hediye edilsin! İkna edilen Fransız hükümeti, bu heykel için Frederic Bartholdi'yi görevlendirdi. Bartholdi'nin eseri zaten hazırdı. Fransa Hükümetinin istediği heykel, elindeki meşaleye kadar Mısır için hazırlanan heykele benzerlik arzediyordu. Fransa hükümetinden gelen talimata göre heykel, sol elinde 'hukuku temsîlen bir kitap' tutacak, sağ elinde de, 'Dünyayı aydınlatan özgürlüğün sembolü bir meşale' olacaktı. Yani neredeyse Fransa tarafından istenen heykel, Abdülaziz Han için hazırlanan heykelin aynısıydı. Sadece küçük bir iki değişikliğe ihtiyaç vardı. Bartholdi, heykelin yüzünü tamamen değiştirdi ve annesi Charlotte'nin yüzünü işledi. Özgürlük Heykeli, Fransa tarafından kuruluşunun 100. yılı münasebetiyle Amerika'ya 10 yıl gecikmeyle hediye edildi. Heykeltraş, heykeli 350 parçaya bölerek, İsere adındaki bir Fransız gemisiyle Amerika'ya taşıdı. Newyork limanındaki adalardan birine, daha önce görmeye geldiği Özgürlük Adası'na, kaidesini Richard Morris Hunt'un hazırladığı yere, 4 ay içinde monte etti. Ve 28 Ekim 1886 da açılışını bizzat kendisi yaptı. Heykelin sol elindeki kitap üzerinde Bağımsızlık Bildirgesi'nin ve Amerika'nın kuruluşunun tarihi 4 Temmuz 1776 yazıyor. Heykel 1886 dan beri de Amerika'nın Newyork adalarından birinde bulunuyor. Ve yüzü Sultan Abdülaziz Han'ın isteğinin tam aksine doğuya bakıyor.

Ersan KARATEKİN

..

Babailik ve Babailer İsyanı


28 Nisan 2009 Yazar: Mesut Doğan Beğen

BABAİLER İSYANI

GENEL BAKIŞ

Kalenderi ve Haydari gibi isimlerle anılıp tasavvuf kisvesine bürünen ve Türkmen boyları arasında aşırı Batıni fikirleri yayan babaların Anadolu'da gerçekleştirdikleri ilk dini-siyasi hareketi, 'Babailer İsyanı' adıyla tanınır. Küçük Asya'daki Babailer tarikatının öncüsü olan Halep nahiyelerinden Kefersud'un sufilerinden Baba İlyas (637 / 1239) adlı birisi, fırsatı ganimet bilip Türkmenlere cihangirlik ve yayılma isteği ruhunu aşıladı. O, Selçuklu sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in ( 634'642 / 1236'1244 ) karşısında başkaldırmak ve ayaklanmak için harekete geçti.(Ki bu dönemde Sultanın şarap içip gezdiği kuşlarla ve hayvanlarla nefsini eğlendirdiği söylenmektedir.) Yine Osman Turan Sultanın Vahşi hayvanlar beslediği ve bu hayvanlardan birinin ısırmasıyla öldüğü rivayetinden bahsetmektedir. Tüm bu olumsuzlklara rağmen özünü Şia'dan alan ve sonraları Bektaşiliğin çekirdeği olan bu başkaldırma, 638 / 1240 yılında bastırıldı ve lideri öldürüldü.

Türk tarihinde Aleviliğinin oluşmasında Babai Ayaklanması, Şah Kulu İsyanı, Şeyh Bedrettin Olayı, Şah İsmail ile Yavuz Arasındaki mücadele ve Çaldıran savaş ve Yeniçeri Ocağı'nın kapatılması gibi olaylar etkili olmuştur. Ancak bunların içinde en belirleyici olan şüphesiz Yavuz Selim ve Şah İsmail arasındaki çatışma olsa gerektir.

Bu isyanı çıkaran henüz İslam'ı hazmedememiş Şamani inançlara sahip Baba İlyas tarafından çıkarılmıştır. Hacı Bektaşı Veli'nin (1240) Babailer İsyanı lideri olan Baba İshak'ın halifesi olduğu, görüşü geleneksel bilgilere uymaz. Çünkü Hacı Bektaşı düşüncesinde, bir şeyhin bir komutana mürit olması mümkün değildir. Baba İlyas'ın torunu olan yazar Elvan Çelebi, 1240 yılında ortaya çıkan Alevi ayaklanmasının (Babailer İsyanı) önderi Baba İlyas'ı anlatırken onun pirinin Dede Garkın olduğunu belirtiyor. Öncelikle isyanın lideri olarak görülen Baba İlyas, uzun zaman müridi ve isyanın tertipleyicisi Baba İshak'la karıştırılmış ikisi aynı kişiymiş gibi gösterilmiştir. Özellikle son yıllarda yapılan çalışmalarda bu ikisinin aynı kişiler olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu isyan Halep çevresinde başlamıştır. Her yere yayılan bu isyan hakkında Doç.Dr. Mustafa Demir şöyle demektedir:1240 tarihinde Türkmenlerin devlete karşı hareketleri olan Babai Ayaklanması çıktı. Bu isyanda Sivas yöresi isyancıların faaliyet sahası içinde bulunuyordu.

Anadolu'da Aleviliğin oluşmasında en etkili olan tarihsel olaylardan birisi Babailer

Ayaklanmasıdır. Tarihsel kaynaklar, bu ayaklanmanın önderlerini Baba İlyas ve Baba İshak olarak göstermektedirler.1071'de Alpaslan'ın Anadolu'nun kapılarını açmasından sonra buraya gelen Türkler, toprağa yerleşerek, yerleşik bir hayat sürmeye başlamışlardır. Bunların inançları çoğunlukla Sünni karakterde idi. Buna karşılık Moğolların önünden kaçarak Anadolu'ya gelen Türkler ise göçebe bir hayat sürdüler ve bunların inançları daha önceki Türklerden farklı bir karakter arz etmektedir. İslamiyet Türkler arasında yayılmaya başladığında bu Türkmenler yeni dini daha önce inançları ile kaynaştırarak benimsemişlerdir.

Anadolu'ya gelen bu Türkmenlerin başında dervişleri ve dini liderleri bulunmakta idi. Bunlardan Baba İlyas Amasya'nın Çat köyüne yerleşmiş, burada halkın hayvanlarını parasız olarak gütmüştür. Bunun yanında karı-koca arasındaki geçimsizlikleri giderebilmek ve hastaları iyileştirebilmek için muskalar yazmış ve hatta sihirbazlık yapmıştır. Halk, Baba İlyas'ı sevmekte ve onun kerametine inanmaktadır. Baba İlyas Çat Köyünde bir dergaha kurarak burada kadın ve erkeklerin bir arada bulundukları dinsel törenler düzenlemiştir. Onun mensup olduğu tarikatın Yesevilik mi, yoksa Vefailik mi olduğu kesin olarak bilinmiyor.

Kalenderi ve Haydari gibi isimlerle anılıp tasavvuf kisvesine bürünen ve Türkmen boyları arasında aşırı Batıni fikirleri yayan bu babaların Anadolu'da gerçekleştirdikleri ilk dini-siyasi hareketi, 'Babailer İsyanı' adıyla tanınır. Babailik, Osmanlı Devleti'nin teşekkülü döneminde Geyikli Baba, Abdal Murat, Doğulu Baba gibi alperenler vasıtasıyla etkili olmuştur. Baba İshak isyanı sonucunda Babaî ismi hoş karşılanmamış ve itibar kaybına bürünmüştür. İtibar kazanmak için Babai ismini kullanmayan Babailer, kendilerini XIV. asrın ilk yarısında vefat eden Hacı Bektaş-ıVeli (ö.738/1337'38)'ye nispet ederek Bektaşilik adıyla faaliyet yürütmüşlerdir

Bazılarına göre Baba İlyas, Horasandan gelmiş ve Kayseri'de kadılık yapmıştır. Ki isyan zamanında Babailerin Kayseri ve Sivas'ı aldıkları bilinmektedir. Halkın gözünde o bir veli ve hatta bir peygamberdir. Nitekim halk onun için 'La ilahe illallah Baba Resulullah' demeye başlar Baba İlyas'ın torunu Elvan Çelebi, dedesinin peygamberlik iddiasının doğru olmadığını ve bunun bir iftira olduğunu söylemiştir. Yine ona göre Baba İlyas Türkmenleri II. Gıyasettin Keyhüsrev'e karşı ayaklandırmıştır.

Kısa sürede Amasya, Çorum, Tokat, Sivas ve Bozok yöreleri Baba İlyas'ın etki alanına girdi ve1240 sonbaharında II. Gıyasettin Keyhüsrev'in askerlerinin Çat köyünü basmaları üzerine Amasya'ya sığındı. Ayaklanmanın ikinci ismi, büyük ihtimalle Baba ilyas'tan ilham alan bir derviş olan Baba İshak'tır. O, Baba İlyas'a benzer kişiliği ile Kefersud bölgesi diye bilinen ve Fırat, Suriye ve Torosların sınırlarındaki bölgeleri kapsayan alanda, yöre halkıyla çok yakın ilişkiler kurmuştu. Onun etkinlik alanı, Malatya'dan Suriye sınırlarına ve hatta Suriye içlerine kadar yayılmıştı. Gerek Baba İlyas ve gerekse Baba İshak, Hıristiyan köylerini de etkiliyordu ve topluluk Hıristiyan üyelere de sahipti.

Türkistan'dan, Horasandan akın akın gelen tasavvuf Sufilerini ancak Baba İlyas İlahi akidelerle durdurarak maneviyata doyurabiliyordu.

Zamanında, Dergah'ın Şeyhi Horasanlı Baba-İlyas'ın müritlerinden Baba İshak, görünüşte şeyhi namına hakikatte daha fazla kendi hesabına- Amasya, Tokat, Sivas, Malatya, Maraş, Kep sut, havalisinde birçok taraftarlar peyda etmiş. Selçuklu devletine karşı ilan-ı isyan ve Selçukluların o zamanki zaafından faydalanarak, oldukça nüfuz elde ediyor. Hatta Gıyaseddin, bunlara karşı Konya'yı bırakarak, aile ve hazinesiyle Kubadiye Hisarına çekilmeğe bile mecbur oluyor. Adeta yeni bir din neşri ile etrafına kendi için canını fedaya hazır hakiki müminler toplayabilen Baba İshak, nihayet Mübarizü'd-Din Armağan Şah tarafından Amasya'da muhasara ve esir edilerek idam olunmuştur. Bu olaydan sonra isyanı bastırmak mümkün olmamıştır. Padişah Fransa (Frenkistan'dan paralı askerler gerilmiş zor zoruna isyanı bastıra bilmişti. Babailer kılıçtan geçirilmiştir.// (h. 637- m. 1239'40), Selçuklu devletini epeyce uğraştırmış, yormuş olan Babailer her tarafı işgal etmeye başlamışlardır.

Sultan, Frank zırhlı askerlerini istedikleri kadar altın paralarla Anadolu'ya getirmiş. Malya ovasında, meydan muharebesinde ( karı kız, Başıbozuk halk olan) Babailer kılıçtan geçirmişlerdir. Babailerin arda kalanları Barak Baba, Taptuk Baba, Bezo Baba, Sarıoğlu Mübarek Baba Maveraünnehir'e kadar giderek Moğol Hükümetinden Babailerin intikamının alınmasını istemişlerdir. O zaman Babailerle aynı batını inançta olan Moğol Hanın kabul etmesiyle Hülagu komutasında Moğol Orduları Anadolu'ya girmiştir. 26 Haziran 1243 Kösedağ Savaşında Selçuklu ordusu bozguna uğramış. Babailerin intikamı alınmıştır. Bu tarihten sonra Olcayto emrinde, Moğol Orduları, üçüncü defa Baycu Emrinde, Moğol Orduları Anadolu'ya Babailerin isteği üzerine girmişlerdir. Babailer inanışında olan Sofilere hiç dokunmayan onlara gereken imtiyazı da sağlayan Moğol orduları Anadolu'yu tahrip etmiştir.

Anadolu'da meydana gelen Babailer İsyanı ve daha sonra meydana gelen isyanlar sırasında Anadolu Selçuklu Devleti ile Türkmen halk karşı karşıya gelmiş ve bu isyanların bastırılması sırasında on binlerle ifade edilebilecek kadar insan öldürülmüştür. Birçok şehir ve beldelerde katliamlar vuku' bulmuştur. Sivas şehri de bunlardan biridir. Bu isyanla uğraşan Selçuklu Devleti hem ticari hem de siyasi anlamda karışıklık yaşamış ve ticarette ki etkisini kaybetmeye başlamıştır. Yine Mustafa Akdağ XIII. Yüzyılda Türkiye'nin daimi karışıklık içine düştüğünü ifade etmektedir.

Babailer İsyanı özellikle bilimsel açıdan şimdiye kadar -Ocak'ın çalışması hariç- yeterince araştırılmamıştır. Bu isyana ezen-ezilen mücadelesi olarak bakanlar isyanı, Anadolu'da sömürücülüğe karşı ilk önemli ve geniş kapsamlı halk hareketi olarak görmüşler, Baba İlyas'ı Selçuklu burjuvazisi tarafından sömürülen Türkmen kitlelerini kurtarmak için ayaklanan bir halk lideri olarak takdim etmişlerdir. Bazen de isyan tipik bir köylü hareketi olarak görülmüştür.

Baba, Türkmenlere Selçuklu devletinin yıkılacağını ve yeni bir devlet kurulacağını vaat ediyordu. Babailer isyanında Türkmen boylarının da bir kısmı yer almıştır. O dönemde Türkmenlerin Baba İlyas'a bağlılıklarından dolayı kendilerine Babailer denmiştir. Bu isyan tipik köylü isyanı olarak ta görülür.

1240 yılında patlak veren Babai İsyanının temelde Selçukluların temsil ettiği resmi anlayışa karşı milli bir ayaklanma olduğu ve bu isyandan sonra Türkmenlerin Şii-Batıni unsurların etkisinde daha çok kalmış olabilecekleri söylenebilir.

Babailik, Osmanlı Devleti'nin teşekkülü döneminde Geyikli Baba, Abdal Murat, Doğulu Baba gibi alperenler vasıtasıyla etkili olmuştur. Baba İshak isyanı sonucunda Babai ismi hoş karşılanmamış ve itibar kaybına bürünmüştür. İtibar kazanmak için Babai ismini kullanmayan Babailer, kendilerini XIV. asrın ilk yarısında vefat eden Hacı Bektaşi-Veli (ö.738/1337'38)'ye nispet ederek Bektaşilik adıyla faaliyet yürütmüşlerdir.

Oysaki Hacı Bektaş Veli; mezhepler üstü adamdır, ayrım yapmaz, onda bütün insanlığa açılan bir kucak vardır. Bu kucak Kur'an ve Peygamber kaynaklı hizmeti amaçlayan insan sevgisiyle dolu bir kucaktır.

Aynı zamanda, bunlar, şehirlerde yaygın olan Fars kültürünün her türlü etkisinden uzak olarak, Türkçe konuşan 'abdal' veya 'dede-baba' unvanlarını taşıyan din büyüklerinin vaazlarını heyecanla dinlemiş ve anlatılanları Yaşamaya çalışmışlardır.

Baba İshak taraftarlarının yanında, Anadolu'da çok sayıda Kalenderilik, Haydarilik, Cevlakilik ve Hurufilik gibi birçok Batıni zümreler bulunmaktaydı. Baba İshak'ın müritleri kendisine 'Baba Resul' veya 'Baba Resulullah' demekte ve ona peygamber nazarıyla bakmaktaydılar. İdam edildiğinde onun öldürülmediğine, bilakis yardım getirmek için göğe çıktığına inanmaktaydılar.

Bu tür tespitlerin yanı sıra, kaynaklarda Baba İshak'ın zühdü bir yaşam sürdüğü, sürekli oruç tuttuğu, kimseden bir şey almadığı ve istemediği, çobanlık yaptığı esnada hayvanlara son derece şefkatli davrandığı, herhangi bir problemi olan kişilere yardım ettiği ve zaviyesinde ibadetle iştigal ettiği şeklinde rivayetler de bulunmaktadır. Bu özelliklerinden dolayı, Halkın kendisine veli nazarı ile baktığı ifade edilmektedir.

Baba İshak'ın bazı yanlış dini inançları olmakla birlikte, isyan etmesindeki en büyük etken, o dönemdeki idarecilerin halkla yakın temas kuramaması, halkın sorunlarıyla ilgilenmemesi, onların beklentilerine cevap verememesi, yapılan bazı haksızlıklar, özellikle de II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in sefih bir hayat sürmesi ve kötü idaresidir.

Bu isyanın Sadrettin Konevi döneminde olduğu ve Sadrettin Konevi'nin bu isyana tavır koyduğu da bilinmektedir.

Bu dönemde ki mezhebi hareketlere bakarsak;

Anadolu'da yaşayan Müslüman halkın arasında var olan en önemli dini farklılığın,

Şehirlerde yaşayan halk ile göçebe Türkmenler arasındaki anlayış farklılığı olduğunu biliyoruz. Bu anlayış farklılığı sonraki dönemlerde de devam etmiş ve Anadolu'da resmi Sünni din anlayışı dışında farklı bir Müslümanlık anlayışı oluşmuştur. Zaman içerisinde bu din anlayışı farklılığı, topluluklar ve devletle göçebe Türkmenler arasında bir takım mücadelelere sebebiyet vermiştir. Şehirli halkın, göçebeleri küçük görmeleri, şehirli ile göçebeyi ayırt etmek için göçebeler hakkında 'Akılsız Türkler' 'Pis Türkler' 'İsyancı Dinsiz Türkler' gibi suçlamalarda bulunmaları taraflar arasında bir kopukluğu oluşturmuştur.

Yine devletin toprak rejimindeki uygulamaları, koymuş olduğu ağır vergiler ve kimi devlet yöneticilerinin Türkmenlere kötü davranmaları Türkmenlerle Selçuklu yönetimi arasında bir mücadelenin oluşmasına zemin hazırlamıştır.

Anadolu Selçuklularında var olan bu toplumsal anlayış farklılığı, Türkmenler arasında

Resmi Sünni anlayışın dışında bir anlayışın kabul edilip yayılması için her türlü ortamı müsait

hale getirmiştir. Bu mücadele, neticede Türkmenlerin Selçuklu yönetimine karşı isyan etmelerine kadar varmıştır.

Günümüzde bu konuda tartışılan husus, bu isyanın temelinde var olan birtakım sosyal ve ekonomik sebeplerin yanında, dini anlayış farklılığından doğan herhangi bir etkenin de olup olmadığıdır. Bazı araştırmacılar, Türkmenlerin bu rahatsızlığını örneğin, Babai İsyanında olduğu gibi, Selçuklu yönetiminin uyguladığı haksız uygulamalara karşı halkın tabii bir tepkisi olarak değerlendirmekte ve bu olayın temelinde din ve mezheple ilgili bir sebebin olmadığını ifade etmektedirler.

Bu görüşe göre, Babai hareketini başlatanlar ve bu harekete katılanlar Sünnilerdir. Selçuklu yönetiminin zulmüne karşı çıkmışlardır. Selçuklu yönetimi ise, savaşmayı meşrulaştırmak için bunlara 'Rafızi', 'Harici' gibi çağrışımlar veren bir takım Sünnilik dışı isnatlarda bulunmuştur. Bazı araştırmacılar ise, bu isyanın temelinde diğer sosyal ve ekonomik sebeplerin yanında din anlayışının da etkili olduğunu ileri sürmektedirler. Bu anlayışta olanlara göre bu isyanı başlatanlar Şiiliğe meyyaldirler. İsyana katılan Türkmenler de zaten Sünnilik dışı bir Müslümanlık anlayışına tabi olarak yaşamaktaydılar.

Böylece bu isyanın dini anlayış farklılığından kaynaklandığı kimi yazarlar tarafından özellikle vurgulanmaktadır. Bu dönemde, Anadolu'da var olan Şii-Batıni mezheplerin faaliyetleri hakkında kesin bir şey söylenmemekle beraber, Türkmenlerin, özellikle de Babailer İsyanını başlatan Baba İshak ve Baba Resul'ün Şiilikle ilgilerinin olup olmadığı meselesi de önemli görülmektedir. Çünkü Baba İlyas'ın Türkmenleri etkilediği muhakkaktır. Ancak Türkmenlere neler öğrettiğine dair bugün birinci elden bilgilere sahip değiliz.

XIII. Yüzyılda Selçuklu yönetiminin Sünni olmasına rağmen, Türkmenlerin atalarından kalan inanışları devam ettirmelerinde, Şiiliğe dönük bir propagandanın da etkili olması mümkün görülebilir.

Şiilik veya Sünnilik dışında, hareket ettiğini farz ettiğimiz, Babailer hareketi dışında,

Anadolu'da resmi anlayışa karşı oluşan bir tepki hareketi yaşanmamıştır.

Bilindiği gibi, Türklerin İslamiyetçi kabul ettiği ve İran'a göç ettiği yıllarda, aralarında Sünni davetçilerin Yanında Şii davetçilerin de bulunmasından hareketle, Türkler arasında Sünnilik kadar Şiiliğin de benimsenmiş olması mümkündür. Sonradan Abbasiler zamanında Türklerin Sünniliği seçtiği ve Selçuklu Devleti'nin de Sünniliği resmi din anlayışı olarak benimseyip koruduğu bilinmektedir.

Ayrıca Anadolu'da Moğolların Şiiliğe yardım etmiş olmaları düşünülebilir. İlhanlıların ise, çoğunlukla Müslüman olmadıklarından dolayı mezhepler arasında tarafsız kalmış olmaları mümkündür. Bundan da resmî anlayış olan Sünniliğin menfi yönde etkilendiğini düşünebiliriz. XIV. yüzyılda Moğolların halk bazında Sünni Müslümanlığı kabul etmeleri yanında hükümdarların Şiiliğe meyyal görünmeleri Anadolu'da Şiiliğin gelişmesine yardımcı olmuştur denilebilir.

Şiiliğin Anadolu'da Moğolların Anadolu'yu istila etmeleri ile yayılma imkanı bulduğu bir gerçektir. Ancak bundan önce Anadolu'da bir Şii hareketinin olup olmadığını belirtmek zordur. Belki bunu takip eden iki yüz yıl içinde Doğu Anadolu'daki Türkmenler arasında Şiiliğin bazı izlerini bulmak mümkündür. Yine Anadolu Moğollar döneminde de önceden olduğu gibi bir Müslüman ülke olarak varlığını devam ettirmiştir. Moğolların, önceleri mezheplerle ilgisizliğinden dolayı, Şiiler Selçuklular zamanında bulamadıkları propaganda imkanını bulmuşlardır. Buna rağmen Anadolu'da bu dönemde Sünnilik ile Şiilik arasındaki farklılıkların pekiyi anlaşılmadığı kanaatindeyiz.

Netice itibariyle XVI. Yüzyılda İran'da kurulan Safevi'lere kadar, Anadolu'da daha önce buralara sızmış birtakım Şii unsurlar olmakla beraber, durumun pek net olmadığı ve hiçbir kimsenin kendisini Şii sayarak Sünniliğe karşı olduğunu ifade etmediği bilinmektedir. Ne cahil halk içerisinde ve ne de tutucu ve din dışı eğilimler arasında herhangi bir inanç ayırımının yapıldığı ve ne de daha kültürlü çevrelerde Şiiliğe ve Sünniliğe ait öğelerin her zaman net bir biçimde ortaya konduğu görülmemiştir.

Bu durumun, İran'da Saf eviler tarafından Şiiliğin resmi mezhep olarak benimsenip ve Anadolu'ya ihraç edilmeye başlanmasına kadar devam ettiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Ayrıca Anadolu'da yaşayan halk arasında Şiilikten bağımsız olarak çoğu tasavvufi çevrelerde görülen Hz. Ali ve Ehli-i Beyt ile ilgili sevgiyi de doktrine bir Şiilik olarak görmek doğru olmaz kanaatindeyiz.

Anadolu'daki Türkmenler arasında yaygın olan Hz. Ali inancı ile X. Yüzyılın başlarında bazı Türklerin Hz. Ali konusunda aşırıya gitmeleri arasında belirgin bir fark vardır. Anadolu'da yaygın olan Hz. Ali inancının resmi Sünni anlayışa tam anlamıyla uymadığı, Türkmenlerin Hz. Ali'ye bazı düşünce tarzları ile daha fazla sempati duydukları görülmüştür. Bunlara rağmen Türkmenler, Sünnilik ve Şiilik gibi inançlarla ilgili tartışmalardan çok uzak bir şekilde, Türkmen babalarının öğrettiklerine tabi olmuşlardır denilebilir.

Yine bu arada; Göynük, farklı eğilimli iki tarikata; Bayramiliğe ve onun içinden çıkan Melamiliğe ev sahipliği yapmış bir yerleşim yeri olarak dikkatleri üzerine çekmektedir.

Her iki tarikatın çevresinde toplanan müritlerin ve tarafların varlığı göz önüne alındığında, Göynük'ün böyle bir tasavvufi potansiyele nasıl sahip olduğu sorusu akla gelmektedir. İşte bu sorunun cevabı araştırıldığında daha ilginç ve çarpıcı sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Bu da Anadolu tarihi içinde önemli bir yeri olan ve aralarında yaklaşık 200 yıl bulunan iki büyük isyan sonrasında taraftarlarının bir kısmının Göynük'e yerleşmiş oldukları gerçeğidir. Bu isyanlardan ilki Anadolu Selçuklu Devletini sarsacak kadar etkili olan Babailer İsyanı diğeri ise oldukça geniş bir tabana yayılmış olan Şeyh Bedrettin İsyanıdır.

200 yıl ara ile merkezi otoriteye muhalif olan ve çıkardıkları isyanlarla devleti zor durumda bırakan bu grupların yerleşmek üzere Göynük'ü seçmiş olmaları ve Göynük'ün Heterodoks gruplara ev sahipliği yapmış olması ilginçtir.

Şeyh Bedrettin taraftarlarının Göynük'e gelmelerinde; Baba-i İsyanı sonrası bu isyana taraftar olanların Göynük'e sığınmış olmaları nedeniyle burada mevcut bir insan potansiyelinin varlığı ve Babailerle Bedreddini'lerin fikir birliği etkili olmalıdır.

Bu bakıştan sonra isyana geçebiliriz.

Baba İshak, Türkmenlere uğradıkları haksızlıkları anlatıyor, buna karşılık Selçuklu Devleti ileri gelenleri ile zenginlerin ahlak kurallarından ne kadar uzaklaştıklarını açıklıyordu. Kendilerinin de diğer insanlar gibi eşit haklara sahip olduklarını fakat haklarının bu azınlıklar tarafından gasp edildiğini bildiriyordu. Baba İshak, Selçuklu Devletinin yıkılacağını onun yerine yeni bir düzenin kurulacağını Türkmenlere va'dediyordu. Bunun için Türkmenler dışında öteki etnik ve dinsel gruplara da çağrıda bulunuyordu.

İbn-i Bibi'ye göre Baba Resul propagandalarında elde edilecek mal ve ganimetlerin isyana katılanlar arasında ortaklaşa pay edileceğini, isyana katılmayanların ise hiç acımadan öldürüleceğini, özellikle vurguluyor ve bu mesajın herkes tarafından duyulmasını sağlıyordu. Filan ayın filan gününde harekete geçin, şeklinde ayaklanmanın tarihini de belirlemişti. Baba İlyas, Türkmenler arasına gönderdiği halifeleri aracığıyla onların memnuniyetsizlik duygularını tahrik etmekten de geri durmuyordu.

Babai isyanını nakleden kaynakların hemen tamamı, olayların Baba İshak tarafından Maraş ve Elbistan mıntıkasında girişilen faaliyetlerle başladığını haber verirler. Halbuki bazı XV. Ve XVI. Yüzyıl Osmanlı kayıtları, şüphesiz daha eski kaynaklara dayanarak, ilk teşebbüsün Baba İlyas üzerine ansızın saldırmakla Selçuklu Sultanından geldiğini belirtirler. Onlara göre Sultan, uzun zamandan beri Baba İlyas'ın müritleriyle bir ayaklanmaya girişeceğinden şüphelendiği için şeyhin hareketlerine meydan vermeden askerlerini onun üzerine saldırtmıştır.

Hatta XIX. yüzyıl tarihçilerinden Hayrullah Efendi, ortalıkta baba İlyas'ın Selçuklu tahtını ele geçirmek maksadıyla harekete geçeceğine dair, dedikodular dolaştığını duyan Sultan'ın Amasya'ya saldırı düzenlediğini yazmaktadır. Baba İlyas'ın Amasya'ya sığınması ve Selçuklu askerlerinin Amasya'yı kuşatması üzerine o sırada Kefersüd'de bulunan Baba İshak vergi toplayıcılarla giriştiği bir tartışmayı ileri sürerek toplumu kümeleri ile birlikte ayaklandı. Baba İshak ve büyük çoğunluğu Türkmenlerden oluşan ordusu, önce Kafersüdü işgal ettiler, sonra Adıyaman, Gerger ve Kahta'yı ele geçirdiler. Yollarının üstüne her yeri ve her şeyi yağmalayarak Malatya'ya doğru ilerlediler.

Malatya Valisi Muzafferüddin Alişir kendi garnizonunun yetersiz olduğunu anlayarak şehirden topladığı gönüllülerle Malatya dışına çıktı ve Babaileri orada karşıladı. Büyük bir bozguna uğrayarak şehre sığındı. Kürtlerden ve Germiyanlı'lardan yeni kuvvetler oluşturdu. Fakat Elbistan'da yapılan ikinci savaşta da bozguna uğradı.

Babailer; erkek-kadın ve çocuklardan oluşan büyük bir kalabalık halinde Amasya'ya doğru ilerlemeye devam ederken yol boyunca kendilerine katılan göçebe ve köylülerle bir çığ gibi büyüdüler. Bu arada Sivas'a gönderdikleri büyük bir grup şehir garnizonunun ve İğdişlerin şehri savunmalarına karşılık şehri ele geçirmeyi başardı. Amasya'ya yaklaştıklarında Selçuklu Sultanı II. Gıyasettin Keyhüsrev Konya'yı güvenli görmeyerek ailesini ve hazinesini alarak Kubadabad sarayına kaçtı ve büyük bir Selçuklu ordusunu Babailer üzerine gönderdi.

Bütün bunlar olurken Baba Resül hala Amasya Kalesinde bulunuyordu. Üstüne gelen kuvvetlere karşı savunma tedbirleri alırken Hacı Mübariziddin Armağan Şah kendisini bastırdı. Baba Resül ve adamları şiddetle karşı koymalarına rağmen ağır bir yenilgi aldılar. Baba İlyas yaralı olarak yakalandı ve idam edildi. Cesedi gün boyunca surlarda asılı kaldı. Daha sonra Hacı Mübareziddin onu parçalara ayırttı. Amacı onun hiç sanıldığı gibi insanüstü kuvvetlere sahip bir varlık olmadığını taraftarlarına göstermekti.

Baba İlyas bazı kaynaklara göre çatışırken, bazı kaynaklara göre yaralarından dolayı bir süre sonra, başka kaynağa göre de asılarak ölmüştür. Bu olaydan kısa bir süre sonra Amasya önlerine gelen Babailer, Baba İlyas'ın verdiği hırsla, Selçuklu ordusunu bir kere daha bozguna uğratarak Hacı Mübariziddin Armağan Şah'ı öldürdüler.

Artık önlerindeki hedef Konya idi. Erzurum sınır boylarından getirtilen bir Selçuklu ordusunu Kayseri yakınlarında dağıtarak Kırşehir'e doğru ilerlemeye başladılar ve Malya ovasında konakladılar. Bu çatışmalar sırasında II. Gıyasettin bu iş için hazinesini kullanarak Emir Necmüddin komutasında 1000 kadar ağır zırhlı, ücretli Frank askerini de içeren, Kürtler ve Gürcülerden de oluşan ordusunu hazırladı. Nihayet 1239'1240 yılında iki kuvvet Malya ovasında savaş nizamı aldılar. İlk saldırı Babailerden geldi, fakat bunların temel silahları ok ve yaydı, düşmanının yenileceğini görerek hırsla saldıran Selçuklu ordusu karşısında bozguna uğradılar, kadın ve çocuklar hariç 4 bin Babai kılıçtan geçirildi. Bu sırada Baba İshak da öldürüldü ve 600 kişi esir edildi.

Bazı yazarlara göre Baba İlyas İsyan olayının tamamen dışında tutulmuştur. Görünüşe göre bu eğilim H. Hüsamettin tarafından benimsenmiş ve daha sonrakilerce takip olunmuştur. Ona göre Baba İlyas hiçbir zaman Baba İshak'ın yaptıklarını tasvip etmemiş, hatta sonuna kadar halifesine karşı koymuştur.

XII. yüzyıl Anadolu'sunu değil Türk dini tarihini de uzun süre etkileyecek, etkileri uzun yıllar silinmeyecek olan büyük Türkmen isyanı (Baba İlyas veya Baba Resul isyanı) elbette ki birden bire olmamıştır. Her ne kadar bazı araştırmacılar Türkmenlerin tabiatlarında isyankârlık yattığını söylüyorlarsa da isyanların sebepleri incelendiğinde anlaşılabilir tarafların olduğunu söylemek, taraf tutmak anlamına gelmemelidir.

Hem Büyük Selçukluların kurulmasında hem Anadolu Selçuklularının kurulmasında etkin bir rol oynayan Türkmenler, iyi bir siyaset takip edildiğinde ustalıkla yararlanılabilecek bir topluluk olarak görülmüştür.

Türkmenlerin altın yılları I. Alâeddin Keykubad'ın hüküm sürdüğü yıllardır. Oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in bir hileyle zehirletip öldürttüğü bu hükümdarın iyi siyaseti sayesinde Türkmenler uzun yıllar barış içerisinde yaşamışlardır. II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in devlet işlerinden el etek çekmesi bütün yetkilerini veziri Sadeddin Köpek'e devretmesi devlet işlerinin bozulmasına saray ve çevresinin hızla İranlılaşmasına, Acem kültürünün ön plana çıkmasına sebep olmuştur. Ordudaki Harezmi Türkmen komutanlar görevlerinden alınıp, ağır vergiler, konulmuş mültezimler halkı ezmeye başlamışlardır.

XII. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Anadolu Selçukluları'nda toprak rejimi de bozulmaya başlamıştır. Askeri İkta sistemine dayanan toprak rejiminde toprağın işlenmesi ve geliri önceleri Türkmen beylerine ve komutanlarına verilirken Sadetin Köpek'in işleri ele almasıyla seyir değişmiştir.

Toprak rejiminin değişmesi toprakların 'evlatlık vakıf' hâline getirilmesi Türkmenlerin hayvanlarını otlatacak mera ve kışı geçirecek kışlık bulma konusunda güçlüklerle karşılaşmalarına sebep olmuştur.

İsyanın nedenlerine baktığımızda; Anadolu'ya gelen Türkmenler daha Orta Asya'da iken yerleşik halkın benimsediği İslam anlayışına uymayan Müslümanlığı yaşıyorlardı. Sürdürmekte oldukları devamlı seyir hâlindeki hayatları kitabi Müslümanlığın gereklerini kavramaya ve dolayısıyla yerine getirmeye müsait değildir. Sünni İslam'ın karmaşık ve anlaşılması güç bir takım inançlarını önemsemeyen,

İslam'ın ince ve karmaşık teolojik konularıyla hiç ilgilenmeyen, ama okuma yazma dahi bilmeyen Türkmen babalarının geleneksel inançlarıyla karışık kendilerine uygun gelen, tasavvufun basitleştirilmiş fikirleriyle yorumlanmış Müslümanlık anlayışına yönelen Türkmenler, hem yerleşik halkın hem yönetimin hem de Sünni din âlimlerinin hedefindeki kitle konumundaydılar. Mensubu bulundukları kabilelerin şefleri, reisleri de olan baba, dede, abdal unvanlı kişiler, aynı zamanda dinî reis görevini de üstlenmişlerdir.

Bu dedeler, babalar maddi-manevi hayatın bütün yönleriyle uğraşıyorlar, hastaları iyileştiriyorlar, aile içi huzursuzlukları gideriyorlar, ticari hayatı şekillendiriyorlar, dini vecibelerin yerine getirilmesini sağlıyorlardı. İçlerinde yaşadıkları ve yönettikleri kabilelerin başında din adamı, büyücü, hakim ve şair kimliğini bir araya toplayan bu reisler; İslam öncesi eski efsaneleri İslami evliya menkıbeleri şeklinde devam ettirmekteydiler.

1240 yılında ayaklanan ve tam on iki kez devletin ordularını yenip başkente yürüyen Türkmenler elbette birden bire ve sadece yağma için ayaklanmamışlardır. Malya ovasında son olarak ücretli Frenk askerlerinin de yardımıyla mağlup edilen Türkmenler kadın, erkek, çocuk denmeden öldürülmüşlerdir.

Savaş sonrasında yenilip öldürülen Baba İlyas, inananları tarafından 'boz atının üstünde göklere doğru gözden kaybolarak çıkmış ve bir gün inip kötülükleri yok edeceğine inanılmıştır. Tıpkı bir şaman, bir Mesih gibi. Daha sonraki birçok ayaklanmada isyancılar bu özellikleri kendilerinde topladıklarını iddia ederek bunu kullanmışlardır.

Babai Türkmenlerinin inançlarının Bektaşiler ve Alevilere geçmek suretiyle günümüze kadar geldiğini söylemek mümkündür. İsyandan sonra Anadolu'nun dört bir yanına dağılan Baba İlyas'ın halifeleri (Sarı Saltık, Barak Baba, Aybek Baba, Tapduk Baba-Emre, Hacı Bektaş Velî) özellikle Anadolu'nun batı bölgelerinde kurulan Türkmen beyliklerinde-daha çok Osmanlı Beyliği- büyük fetih hareketlerine katılmışlardır. Abdalan-ı Rum adıyla XV. yüzyılda Bektaşiliğin ve Aleviliğin teşekkülünde tarihi rol oynamışlardır. Diğer taraftan Babaîlerin bugünkü Alevilerin yapısını tam manasıyla yansıttığını söylemek de mümkün değildir. XIII yüzyılın siyasi ve sosyal düzeninin bozukluğuna rağmen eski Türk 'akıncılık' ve 'alp' geleneğinin, Arap ve İran fütüvvet idealiyle İslami bir sentez içinde birleşip Anadolu'da ortaya çıkan kurumlaşmış şekli olan Ahilik, örgütleniş biçiminin farklılığı dolayısıyla Mevlevilik, Rifailik, Kadirilik, Halvetilik ve Bektaşilik ile doğrudan ilişki içinde olmuştur.

Gerek Alevilik ve gerekse Bektaşilik, Ahiliğin XIII yüzyıl zaviye geleneğinden adap ve erkân olarak pek çok unsur ve inanç motifi almıştır. Temel inanç ve ibadetlerin yanında kırklar cemiyle ilgili rivayetler, yol atası ve yol kardeşliği/musahiplik merasimi; her talibin iki yol arkadaşı, bir de yol atası tutmaya zorunlu olmasıdır. Şedd (kuşak) bağlama, hırka, taç gibi unsurlarla ilgili kabuller; merasimlerde okunan dua ve Gülbenk'ler, Taliblerin bilmesi gereken sual ve cevaplar, Hz. Ali, on iki imam ve on dört masumla ilgili kabuller bunların arasındadır.

BABAİLİK

Kafarsud'lu (Yakut'ta Kafarsud) Türkmen Sufi Baba İshak'ın önderlik ettiği söylenilen bu Sufi hareketiyle ilişkili olarak, çağdaş tarihçiler bazen onun bir lider olduğu, bazen de Baba İlyas'ın bir lider olduğundan söz ettiler. 640/1242'de Malatya'da bulunan İbn'ul-İbri, (Yani Gregorius Bar Hebraeus 683/1284),'Baba' olarak isimlendirilen, lider Baba İshak'ın Malatya ve Türk-Suriye sınırlarındaki Türkmen'lerin liderinin elçisi olduğuna işaret eder. Baba İlyas'dan Babailerin bir lideri olarak bahseden bu görüş, Karamani 1010/1610'1611 tarafından desteklenmektedir. Diğer taraftan 679/1280 tarihinde 'Tarih'ini yazan İbn Bibi, Baba İshak'ı bir lider olarak ve daha sonra Sultan Keyhusrev tarafından affedildiği söylenilen Baba İlyas'ı da onun bir yandaşı olarak kabul etmiştir.

Öyle görünüyor ki, kurucu Baba İlyas, planlayıcı, yaratıcı ve aktif lider de Türkmen destekçilerini bir savaşçı olarak harekete geçirmede ve tasarlamada onun adamlarına yardım etmekle yakın ilişkiler kuran Baba İshak'tı. İsyan başarısız olunca, Baba İlyas gerçekten eylemle ilgili hiçbir şey yapmadığı gerekçesiyle affedildi. Hiç kimse gerçekte onun manevi üstünlüğü aleyhinde değildi. Bununla beraber bu Sufi hareketin lideri, Fars Sisteminin tipik bir düzenini meydana getirdi. Buna ilaveten, Köprülüzade, Baba İlyas'ın Cengiz Han'ın zaferinden sonra Türkiye'ye göç eden ve 628/123 Türkiye'de popüler olmaya başlayan bir Horasan Sufisi olduğu şeklinde benim düşüncemi doğrulayan bir görüş kaydeder. Bununla birlikte bunların içindeki en tuhaf fikir Baba İlyas'ın, Baba İshak'ın önceki ismi olduğu şeklindeki asılsız bir düşünceydi.

Bütün bu olaylarda lider, Baba (yani Danişmentli'lerinkini anımsatan halk vaizi, öğretmen veya daha çok baba) veya Baba Resul olarak isimlendirilir. Onun fanatik ve sadık taraftarlarının onu Baba Resulullah (Allah'ın elçisi) diye çağırdıkları söylenmektedir. Sıbt İbnu'l-Cevzi (654/1256) babanın tabilerinin parolasının, Allah'tan başka İlah'ın olmadığı ve Baba'nın Allah'ın velisi (Lailahe illallah baba veliyyullah),olduğuna işaret ettiği eklenmektedir. Köprülüzade, Baba'nın kendisini Emiru'l-Müminin olarak isimlendirdiğini ifade etmektedir. Hz.Muhammed'in peygamberliğini göz önünde bulundurularak sadettin el-Hamevi'nin peygamberliğini değerlendirirsek, Babai'nin peygamberliğini İslam'dan bağımsız bir şeriat olarak takdim etmeyi kastetmemişti. Bununla birlikte bu fikir, Sufi çevrelerde iyi bilinmekteydi. Sadreddin el-Konevi'nin arkasında namaz kılan Rumi bizzat şöyle demiştir; 'Kim Allah'tan korkan bir liderin arkasında namaz kılarsa, sanki Peygamber'in arkasında namaz kılmış gibidir.'

İbn Bibi'de Babai liderlerinin Baba'nın gerçek peygamberliğinin yanlışlığını doğrulayan dört halife örneğini takip ettiklerini iddia ettiğini ifade etmiştir. Doktrinler meselesinde, Babai liderin kendisiyle takipçilerinin güveni ve tasdikini kazanmaya çalıştığı bir taktik olarak mucize gösterme ve Sufi arınmasını uygulama şeklindeki bilindik formu, kabul ettiği ifade edilir. Taraftarlarının kişisel işlerine ilgi duymakla, hatta kendi yazılmış dualarıyla erkeği kadınlarıyla barıştırmasında Baba, halkın gözünde ideal bir şahsiyetti. Bütün bunlar Babai'lerin dışındakilerinin, ekonomik bir mantıkla fakir Türkmen halkının ihtiyaçlarını karşılaması ve onları toplu bir biçimde lider, aziz ve reformcu olarak Baba'ya doğru yönelten yağmalanıp öldürüleceği şeklinde desteklenmektedir. Dikkat çekici bir biçimde önceki liderlerden farklı olarak Baba, liderlerinin ölümünden sonra mücadelelerini devam ettirecek olan ulûhiyetin bir türü olarak kendi nefislerini inkâr etmeyi takipçilerine kabul ettirecek bir düşünce olan kendi ölümünü tartışmaya açmıştır.

Burada ifade edilmelidir ki Babai hareketi, bütün Türk halkı arasında çok yaygındı. Selçuklular Türklerin hareketlerine yönelik büyük saygı ve inançları yüzünden, Baba İshak'la mücadelelerinde büyük güçlüklerle karşılaştılar. Öyle görünüyor ki böyle bir hareketin içinde bulunmanın gayri ahlaki düşünülmesi bir tarafa, Selçuklu askerleri bile Baba İshak'ın ordusunun yenilemez oluşunu düşünmüşlerdir. Muhtemelen bundan dolayıdır ki hükümet ordunun öncü kuvvetlerini oluşturmak için Frenk askerlerini kullanmıştır.

Bununla birlikte Babailer pek çok kez muzaffer olup, birkaç şehir işgal ettikten sonra, hareketleri ağır bir yenilgiyle sona erdi. Kırşehir civarında durdurulmuşlardır. Aynı şekilde sonuçlar farklı biçimlerde gösterilir. İbnu'l-İbri, Baba İlyas'ın ve onun komutanı İshak'ın hapsedildiğini ve sonra asıldığını ifade etmektedir. İbn Bibi, Baba İshak'ın kesin bir savaşın başlangıcından önce, suikasta uğradığını ve bütün taraftarlarının öldürüldüğüne işaret etmiştir. Köprülüzade, Baba İlyas'ın savaşta hayatta olduğunu ve Sultan Keyhüsrev tarafından affedildiğini ileri sürdü.

Tatarlar, halkı Türkiye'ye doğru sürdüğünde, bu hareketin Baba İlyas'ın ana yurdu Horasan'da mevcut Şiiliğin Batıni unsurları üzerine kurulmuş olduğu vurgulanmıştır.

Bununla beraber, daha önce de ifade edildiği gibi, Baba İlyas'ın yaşadığı Halep ve çevresi, İsmaili'lerin ikamet ettiği yer olarak bilinmektedir. Fakat bu özel konunun araştırmacıları, Babai hareketini aşırı Şiilikten, bu harekete Şii bir yapıyla Sufi bir görünüm kazandıran bir tutumdan kaynaklandığı düşüncesiyle, hemen hemen müttefiktirler. Son olarak, bu birleşim İslam dünyasında özellikle Fars'taki bütün Sufi hareketlerinde kendine yer bulmuştur. Unutulmamalıdır ki bu hareketin ana gayesi siyasidir. Tatarlar, Türkmenleri memleketlerinden attıkların da, Türkmenler yeni ülkelerinde kendi devletlerini kurma gayreti içindeydi. Gayretli insanlar, kendi ideallerine göre bu arzuyu şekillendirmede önceliği ele almaya çalıştılar. Siyasi yozlaşma, dini ve ekonomik huzursuzluk, insanların bu hareket için desteğini kazanmada etkenlerdi.

Bununla birlikte bu huzursuzluk, yalnızca Tatar işgaliyle sonuçlanacak olan Babai'nin mağlubiyetinden sonra iki yıl kadar sürdü. Baba İlyas'ın bir taraftarı olan Nura Sufi, velisinden aldığı Sufi fikirleri ile Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat'ı (616'634/1219'1237) cezb etmek için cesaretlendirildi ki sonuç olarak ona resmi bir görev verilmedi fakat daha sonra bir Selçuklu Sultanı ile evlendi. Türkmenlerin isteğiyle Nura'nın oğlu, Toros Dağlarının ulaşılamaz bir bölgesinde Karaman Devletini kurdu. Zamanı gelince bu devlet Selçuklu devletinin mirasını aldı ve onun siyasetini kabul etti. Siyasi şartların karmaşıklığı, Timur'un hâkimiyeti sona erdikten sonra, Osmanlı'nın ikinci kez yükselişinde, Osmanlılara katılana kadar devleti etkiledi.

Kerimuddin Mahmudi Aksarayi, o dönemdeki olaylar için ''Eğer anlatırsam bin gönül kan ağlar' diyerek o dönemde yaşanan olayları anlamamıza neden olmaktadır.

AYAKLANMANIN NEDENLERİ

Ekonomik Sebepler:

Baba İlyas ayaklanmasının çeşitli sebepleri bulunmakla birlikte bunun daha çok ekonomik sebeplere bağlı bir isyan olduğu kabul edilmektedir. Örneğin, Rus Türkolog Gordlevwki ayaklanmanın ekonomik sebeplerle doğan bir köylü ayaklanması olduğunu iddia eder. Prof. Dr. Mustafa Akdağ, 'Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi' adlı eserinde, Babailer ayaklanmasını diğer birçok olay gibi ekonomik krize bağlıyor. Ona göre kriz karşısında Rindliği ve dervişliği geçim kapısı olarak gören serseriler bu ayaklanmayı gerçekleştirmişlerdir. Ayaklanma, ekonomik kriz içinde bulunan halkın mal ve ganimet için giriştikleri bir eylemdir.

Yine Prof. Ahmet Yaşar Ocak da ayaklanmanın sebebi olarak ekonomik etkene özel bir önem veriyor. Ona göre XIII yüzyılın ilk çeyreğinde Anadolu Selçuklularında toprak rejimi bozulmaya başlamış ve köylerde önemli özel mülklere sahip bir toprak aristokrasisi türemiştir. Bu durum hem köylüleri devletten soğutuyor hem de Türkmenlerin hayvanlarını otlatacak mera ve kışlak bulmalarını güçleştirerek toplumsal huzursuzluğu artırıyordu. Bu duruma bir de Moğolların önünden kaçan Türkmenlerin Anadolu'da yarattığı nüfus yoğunluğunun ortaya çıkardığı sorunlar eklenmiştir. Türkmenler için geçim koşulları daha da güçleşmişti. Sürekli savaşların mali yükünü halk çekiyor, vergileri halk ödüyor, devlet örgütü son derece kötü çalışıyor, bütün sosyal sınıflar durumdan şikayetçi bulunuyordu. 1237 yılında, yöneticilik vasfı bulunmayan II. Keyhüsrev'in saltanata gelişi ile huzursuzluk son sınırına ulaşmıştı. Tuncer Baykara bu dönemden hemen önce Anadolu'nun karışık durumu ve kardeşler arasındaki mücadelelerinden de bahsetmektedir. Yeterli mera ve kışlak bulamamaktan zaten zor durumda bulunan ve bir de hoşgörüsüz vergi memurlarının ağır vergileri altında ezilen Türkmenler, ekonomik bakımdan çok zor koşullarda yaşıyorlar ve bu duruma düşünce ister istemez yaşayabilmek için yağma hareketlerine girişmek zorunda kalıyorlardı.

Dinsel Sebepler:

Türkmenlerle yerleşik halk arasındaki farklılıklardan birisi de din alanındadır. Yerleşik halk medreselerde öğretilen ve devletin resmi desteğini sağlayan Sünni Müslümanlığı benimsemişlerdi. Buna karşılık Türkmenler sürekli göçebeliğin gerektirdiği hayatı yaşıyor ve böylece Sünni Müslümanlığın beklediği namaz, oruç, gibi ibadetleri yerine getiremiyorlardı. Belki de bunun için zamanları olmadığı gibi bu konuda yeterli bilgilere de sahip değillerdi. Reha Çamuroğlu'na göre yerleşik hayatı yaşayan ve okuma-yazma bilmeyen insanlar Sünni Müslümanlığın gereklerini yerine getirebiliyorlarsa göçebe Türkmenler de isteselerdi bunu yapabilirlerdi, fakat onlar bu kurallara tepki gösterdikleri için bir Sünni gibi İslam'ı yaşamıyorlardı. Siyasal Sebepler İsyanı teşvik eden siyasal sebeplerin başında II. Keyhüsrev'in kötü yönetimi gelmekte idi. Buna içeriden ve dışarıdan gelen tahrikleri ekleyebiliriz. Bundan başka Anadolu'da ve kuzey Suriye'de Yağma hareketlerine girişen Harezm Türkleri'nin kışkırtmaları akla geliyor. I. Alaeddin Keykubat zamanında Orta Anadolu'ya yerleştirilen Harezmli'ler sultanın ölümüne kadar ona sadık kalmışlardır, II. Gıyasettin zamanında durum değişmiştir. Yeni Sultan etrafındaki bazı kimselerin kışkırtmasıyla Harezmli'lerin isyan edeceklerini düşünmüş ve reisleri Kayır Han'ı yakalatmıştır. Bu olay ve yaşadıkları baskılar, aslında hiç de isyana niyetli olmayan Harezmli'leri ayaklanmaya zorladı. Harezmli'ler, Malatya üzerinden ilerleyerek bütün Güney Doğu Anadolu Bölgesini yağma ettiler. İşte tam bu sırada Baba Resul isyanı patlak verdi. Her iki olayın aynı anda meydana gelmesi ister istemez akla baba Resul ile Harezmli'ler arasında bir işbirliğinin bulunabileceğini akla getirmektedir.

Sosyal Sebepler:

Anadolu'da yaşayan Türkmenlerin çoğu göçebe iken daha önceki göç dalgası ile gelen Türkler şehir ve köylere iskân edilerek yerleşik hayata geçmişlerdi. Yerleşik olanlar göçebeleri küçümsüyorlardı. Diğer taraftan Anadolu Selçuklu hükümeti devlet işlerinde Türkmenlere sırt çevirip özellikle İran unsurlarını tercih ederek adeta şehirli Türklerin duygularını paylaşıyorlardı. Bürokraside yüksek kademeleri işgal eden İranlılar da Türkmenlere karşı iyi davranmıyorlardı.

Bu dönemde Anadolu'ya gelen Türkmenlerin bir önceki yüzyılda gelip yerleşmiş olan Türkmenler ile iletişim kuramaması, göçebelerin hayvanlarına otlak ve kışlak bulma sıkıntısına düşmeleri, devamlı olan göçlerle Anadolu'da artan Türkmen nüfusunu iskân etme problemi, İslamiyet'le yeni tanışan Türkmenler için huzursuz bir ortam oluşturmaktadır. Bu durum 'Babai Hareketi' diye adlandırılan ve Baba İshak İsyanı'na kadar varan tasavvufî düşüncelerle yoğrulmuş ayaklanmanın oluşmasında etkili olmuştur.

Mikail Bayram; Babailer Hareketi'ni Hetorodoksi bir hareket olarak niteleyenlerin onların mı, yoksa II. Giyased-din Keyhüsrev ve yandaşlarının mı Hetorodoks olduklarını insafla ve İslami ölçülerle düşünmeleri gerektiğini de burada bir daha hatırlatmak gerektiğini ifade etmektedir.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin siyasal çöküşünün başlangıcı Babai ayaklanmasıdır. O zamana kadar saldırmak için hazır bekleyen Moğollar bu olaylardan sonra Anadolu Selçuklu Devleti'ne saldırma cesaretini göstermişlerdir. 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyasettin Keyhüsrev bu savaşta Türkmenleri yanında bulamamıştır. Türkmenler, hem Moğollara hem de Anadolu Selçuklu Devleti'ne karşı savaşmışlardır. İsyandan kurtulanlar Anadolu'nun özellikle beylikler döneminde Orta, Batı ve Kuzeybatı Anadolu'nun çeşitli yerlerine yerleşmişlerdir. Babai tarikatı şeyhlerinden olan Hacı Bektaş Veli Babai ayaklanmasına taraftar olmasına rağmen bu savaşa katılmamıştır. Fakat kardeşi Menteş bu savaşta öldürülmüştür.

Bu olaylardan sonra Hacı Bektaş Veli, Hıristiyanlığın yaygın olduğu Suluca Karahöyük'e yerleşti. Buradaki Hıristiyanları sevgi ile İslam Dini'ne çağırarak onların bu dini benimsemelerini sağladı ve böylece Anadolu'nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasına katkıda bulundu. Daha sonra Anadolu'daki Türkmen boylarını bir araya getirmiş, Alevilikte dedelik kurumunu kurarak çeşitli ocakları birbirlerine ve son ocak olarak da bunların hepsini kendisine bağlı bir örgüt haline getirmiştir. Türkmen boyları arasında dayanışma ve sosyal kontrolü sağlamıştır. Ayrıca onun ölümünden sonra kurulan Bektaşi tarikatı kendisini mürşit olarak kabul etti. Böylece sağlığında ve öldükten sonra kendisinden feyiz alan insanları ahlak bozukluklarından kurtararak topluma ve insanlığa faydalı, olgun insan olarak yetiştirilmesinde etkili olmuştur, diyebiliriz.

Anadolu iskân edilirken, büyük ve kuvvetli Türkmen aşiretleri muhtelif Parçalara ayrılarak birbirinden uzak sahalara gönderilmekte, irsî reislerinin idaresi altındaki herhangi toplu ve kuvvetli etnik bir birliğin isyanı ihtimalleri ortadan kaldırılmakta ve aşiret dayanışması kırılarak millî bütünlük sağlanmakta, memleket huzuru korunmaktaydı.

Günümüzde Babailerin Çorlu ve Tekirdağ'da yaşadığı söylenmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

1- Gregory Abul Farac,Abu'l Farac Tarihi,C II,çev:Ömer Rıza Doğrul,TTK,Ankara 1999

2- Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara 1995

3- Ahmet Yaşar Ocak, 'Hacı Bektaş-ı Veli El-Horasani' Yunus Emre, Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü, Bilimsel ve Kültürel Araştırmalar Vakfı, Ankara 1995

4- Kerimüddin Mahmudi Aksarayi,Müsameretü'l Ahbar,çev:Mürsel Öztürk,TTK,Ankara 2000

5- Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, TTK, Ankara 1988

6- İrene Melikof, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev: Turan Alptekin, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 1998

7- Faruk Sümer, Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999

8- Hüseyin Gazi Yurtaydın, İslam Tarihi Dersleri, Ankara 1982

9- Mustafa Demir, Sivas Şehri, Sakarya Kitabevi, Sakarya 2005

10- Tuncer Baykara,I.Gıyaseddin Keyhüsrev,(1164-1211)Gazi-Şehit, TTK,Ankara 1997

11- Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı, s. 63'64, Dergah Yayınları, İstanbul 1996

12- Mehmet Ali Hacıgökmen, Anadolu Selçukluları zamanında Sadrüddin Konevi'nin Türkmen isyanlarına Bakışı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya

13- Metin Bozkuş, Anadolu Selçuklularında Sosyal, Dini ve Mezhebi Yapı, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 1993

14- Füsun Yoldaş, Uluslar arası Anadolu İnançları Kongresi, Ankara 2000

15- Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Alt Yapısı Yahut Anadolu'da İslam-Türk Heterodoksinin Teşekkülü, Dergah Yayınları, İstanbul 1996

16- Ahmet Yaşar Ocak, Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Motifleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2000

17- M.Saffet Sarıkaya, Alevilik ve Bektaşiliğin Ahilikle İlişkisi -Fütüvvet namelere Göre-,

İslamiyet, VI, Sayı:3,Ankara 2003

18- Mikail Bayram, Danişmentoğullarının Milli ve Dini Siyaseti, Türkiyat Araştırmaları Dergisi

19- Hüseyin Dedekargınoğlu, Dede Kargın Süreginde Cem Töreni, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaşı Veli Araştırma Merkezi, Ankara 2008

20- Osman Turan, Selçuklular ve İslamiyet, Ankara 1984

21- Yağmur Say, Anadolunun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Önemli bir Kült Kimlik: Şücaadin Veli (Sultan Varlığı),Gazi Üniversitesi Hacı Bektaşi Veli Araştırma Merkezi, sayı:37,Ankara 2006

22- Kadir Özköse,Anadolu'nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında Tasavvufi Zümre ve Akımların Rolü,Cumhuriyet üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,VII,Sivas 2003

23- İbrahim Arslanoğlu, Alevilik Nedir, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, Ankara 1998

24- Kamil Mustafa El Sahaıbi, Selçuklular ve Osmanlı Türkiye'sinde Şiilik, çev: Mehmet Atalan, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XI, Elazığ 2006

25- M.Said Polat, Selçuklu Türkiye'sinde Ticaret, Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul

26- Mustafa Akdağ, Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Barış Yayınları, İstanbul 1999

27- Masumi, Bektaşilik (Bektashism),çev:Mürsel Öztürk,Gazi Üniversitesi Hacı Bektaşi Veli Araştırma Merkezi, Ankara 1993

28- İbrahim Arslanoğlu, Aleviliğin Tarihsel Sosyal Temelleri, Gazi Üniversitesi Hacı Bektaşi Veli Araştırmaları Merkezi, Ankara 2000

29- M.Ali Hacıgökmen, Anadolu Selçukluları zamanında Sadrüd-din Konevi'nin Anadolu İsyanlarına Bakışı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Konya

30- Yaşar Nuri Öztürk, Hacı Bektaşi Veli, Gazi Üniversitesi Dergisi, Sayı:4,Ankara 1997

.

Canon`un Kısa Bir Tarihi


05 Mart 2009 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Canon bugün yazıcıları, fotokopi makineleri ve kameralarıyla bilinmekte. 1930 yılında kamera üretmek için Precision Optical Instruments Laboratory adıyla küçük bir şirket olarak başladı.

Şirketin ilk kamerasının adı Kwanon'du. İlk reklam kampanyası, bu ürünü I tipi denizaltı ve 92 tipi uçaklarla eşleştiriyordu, bunlar Japon hükümetinin Japon teknik üstünlüğünün kanıtı olarak sunduğu şeylerdi. Nihayet şirket bu ürünün adını Kwanon'dan Canon'a çevirmeye karar verdi, bu kelime Latince'de 'üstünlük' anlamına geliyordu.

1945'te şirketinin fabrikasının bir kısmı Müttefiklerin bombardımanı sırasında yok oldu ve savaştan sonra şirket operasyonlara yavaş yavaş yeniden başladı. Müttefikler ülkeyi ele geçirdiklerinde, şirket müdürü fark etti ki, Japon kameralarına ilgi duyuyorlardı. Şirketin başarılı olması için birçok fırsat olduğunu fark etti ve şirketi tekrar açıp eski işçilerini geri çağırmaya karar verdi.

Canon kameralarla başladı ve sonunda kişisel fotokopi makineleri, renkli fotokopi makineleri, inkjet ve lazer yazıcılara kadar yelpazesini genişletti.

Canon'un önemli yazıcı yaratıcılıklarından biri de bubble-jet yazıcıdır. Şirket efsanesine göre bir teknisyen kazara sıcak bir lehim tabancasını mürekkeple dolu bir şırıngaya dokundurdu. Isı, mürekkebin şırıngadan sprey halinde çıkmasına neden oldu. Bu da 1981 yılında ilk bubble-jet yazıcılarının geliştirilmesine yol açtı. Canon aynı zamanda lazer yazıcı teknolojisinde ve sıvı kristal görüntülemede önemli bir rol oynamaktadır.

Canon sarsıcı bir şirkettir, 20. yy boyunca kamera ve yazıcı teknolojisinde yaratıcılıklarla mesuldür. İcatlarla dolu uzun tarihi ve pazardaki ünüyle birlikte, büyük bir ihtimalle 12. yüzyılı da etkilemeye devam edecektir.

.

Hindistan`ın Tarihine Kısa bir Perspektif


05 Mart 2009 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Bilindiği kadarıyla Hindistan tarihi köklerini İndus Vadisi medeniyetinden alır. Bu medeniyetler Mohenjo-daro, Harappa ve Lothal olarak bilinen siteler halinde yayıldılar ve geliştiler. Bunu Ayranların gelişi izledi ki akademisyenler bu periyotları Vedic öncesi ve Vedic diye sınıflandırırlar. Vedic çağında Hinduizm, İndus Vadisi medeniyetinden büyük oranda etkilenerek bugünkü halini aldı.

M.Ö 4. yy civarında bütün yarımada Mauryanlar tarafından birleştirilmiş ve bir araya getirilmiştir. Bu dönemde Hindistan, Büyük Ashoka tarafından yönetilmiştir ki kendisi sonrada Budizm'e geçmiştir. Budizm'in bütün Asya'ya yayılması da onun sayesinde olmuştur. Ayrıca şu da bir gerçek ki, bugün Hinduizm'in bir din olarak kabul edilmesinin formülasyonu da Mauryan döneminde gerçekleşmiştir.

M.Ö 8 ve M.Ö 11 yy.ları arasında İslam Hindistan yarımadasında ciddi bir taban elde etti. İslam özellikle, ülkeye kısa bir süre boyunca hükmetmiş Lodhis, Tughlaqs ve Ghaznavis dönemlerinde büyük oranda gelişmiştir.

Ve sonunda altın çağ olarak da bilinen Mughals dönemi vardır. Ülkenin politik olarak birleştiği dönem bu dönemdir.

17. yy başlarında Mughals dağılmaya başlayınca, Avrupalılar tam bir üstünlük sağlamak amacıyla büyük bir fırsat elde ettiler. Hollandalılar, Fransızlar, Portekizliler ve Britanyalıların hepsi de güçlü bir istek duyuyordu. Ama galip gelen Britanyalılar oldu. 1857 yılında bir ayaklanma oldu, ve sonunda bir isyan halini aldı. Böylelikle Hindistan, Britanya'nın bir kolonisi haline geldi. Ama 1920 yılında Mohandas Karamchand Gandhi, Pt. Jawaharlal Nehru, Sardar Ballabh Bhai Patel ve birkaç tane daha lider öncülüğünde Britanya'dan özgürlük isteyen milliyetçi bir hareket doğdu.

Neredeyse 30 sene sürdü ve 1947 yılında Britanya nihayet bağımsızlık vermeyi kabul etti fakat bedeli de vardı. Hindistan ve Pakistan olarak ikiye ayrıldı, biri Müslüman ağırlıklı bir eyaletti. İlk başbakan Jawaharlal Nehru oldu. 1950 yılında Hindistan bir cumhuriyet oldu ve o zamandan beri demokrasisi gelişmektedir.

.

Mısır Firavunları ? Tabutlarla Aşk


05 Mart 2009 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Mısır atmosferinde açıklaması ve göz ardı edilmesi zor bir şey var. Bir turist için kuru ve çok sıcak bir yerdir. Ziyaret edilecek bir bar yoktur ama turistler buna aldırış etmezler. Hepsi de piramitleri görmeye gelirler ve eğer zamanları kalırsa, güneydeki Aswan Dam'ı da ziyaret ederler. Burada dünyanın hiç unutmayacağı 500 yıllık bir periyodu hala somut biçimde gösteren bir arsa vardır. Tabutlarla ve gömülerle dolu olan bu yeri her sene binlerce turist ziyarete gelir.

Birçok galeri yağmalanmış, hasar görmüş ve diğerleri sonradan Hıristiyan hücrelerine ve hatta kiliseye dönüştürülmüş olsa da, sonsuza dek görülmeye değer kalacaklardır. Burada, alımlı fakat can sıkıcı geçit törenleri bitmelidir ki, birbiri ardına bütün firavunlar dünyadaki yerlerinde rahatça yatabilsinler.

Tenha ve ruhani uğrak yeri arayan insanlar için ideal bir yerdir. Soyguncular gittikten sonra vadi, büyük ihtimalle kendi kutsallığına kavuşmuştur. Milattan önce 900 yılına kadar rahibelerin gömüleri buradadır.

Tarih vadinin yüzünü değiştirmiş olsa da, tek bir firavun burada rahatsız edilmeden yatabildi. İlk zamanki soyguncular gittikten sonra bir daha hiç dönmediler. Altın maskesi, altın tabutu, 3 bin yıldan uzun bir süredir hala korunmakta. Bir veya birkaç şiddetli fırtına, kalıntıların girişe veya hemen üstündeki işçi kulübesine kadar temizlenmesine yardım etmiş olabilir. Ne kadar görürsek görelim veya bilirsek bilelim, Krallar Vadisi ziyaret etmek için romantik bir yerdir.

.

Mısır firavunları, Kraliçe ve Hazine Avcıları


05 Mart 2009 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Eğer bir hırsız veya soyguncu iseniz hayatınızı kazanmak için birçok fırsatınız vardır. Genellikle bir cep telefonuna, birkaç liraya ve bazen de yepyeni bir araca razı olursunuz. Ama eğer 3000 küsur yıl önce Mısır'da yaşamış olsaydınız, 1950 civarında yukarı Mısır'da kalbiniz müthiş şekilde gerilirdi. Krallar Vadisi.

Normal bir Mısırlı için firavunun bedeninin onun için özel olarak inşa edilmiş yerde huzurlu bir şekilde yatmasının önemli olduğunu bilirdiniz. Dinlenme yeri, onun ihtiyaç duyabileceği her şeyle donatılmış olurdu. Altın ve diğer değerli hazineler yakına yerleştirilirdi. Bir soyguncu için tek dert olan oraya bir şekilde girebilmek ve zengin bir adam olarak çıkabilmekti.

Tabutları soygunculara karşı korumak için sarf edilen bütün eforlar boşa gitti. Bildiğimiz kadarıyla ölümünden 15 sene kadar sonra Tutankamon'un tabutu açılmıştır. En vahşi hayallerinizin bile ötesinde olan zenginlik orada sizi bekliyordu. Soyguncular girer girmez altın, gümüş ve diğer hazineler atladılar.

Güneş doğmadan önce, taşıyabileceklerinden daha fazlasını yanlarına almışlardı.

Ve gerisini alabilmek için ilgilerini çekmeyen şeyleri yok etmeye başladılar. Oradan ayrıldıklarında, bazen firavun bile, neyi yok ettiklerini bilmeyen adamlar tarafından çözülmüş ve rezil bir şekilde bırakılmış olurdu.

Birkaç insan, ana olarak rahipler, bulunan bedenleri başka tabutlara naklettiler ki, huzur içinde yatabilsinler. Fakat soyguncular, geriye tek bir çözüm kalıncaya dek devam ettiler. Mumyaları Krallar Vadisi'nden taşımak.

Deir el Bahari uçurumlarında, mumyalara ebedi istirahatı sunabilmek için bir tabut yapıldı. Altınları olmayınca soyguncular mumyalara hiç ilgi duymuyordu. Mükemmel bir çözümdü, ta ki bir gün tabutun yeri kaybolana kadar. Burada 13 mumya, keşfedilene kadar tam 3 bin yıl boyunca saklı kaldılar. Bütün bu zaman boyunca sadece tek bir firavun rahat kaldı. Gözlerine ışık parlayan ilk zaman 1922'de, Carter onu bulduğundaydı.

.

Kübanın Tarihi


29 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Küba ülkesi şimdi farklı bir ritimle dans ediyor. İlk başlarda bu ritme ayak uydurmak zor olabilir çünkü Sovyetler Birliği'nin çöküşü üzerine değişik fikirlerin olduğu bu bölgede 40 yıllık ambargo vardı. Eğitim, yiyecek, sağlık ve iş olmasına rağmen birçok insan hala Kübalıların ne hissettikleri ve düşündüklerini özgürce dile getiremediklerini savunuyorlar.

Neyse ki, 90larda küresel turizmi kucaklamasından bu yana Küba bir değişim geçirdi. Bu günlerde kiralık odaları olan özel evlerde kalmak veya popüler ismiyle 'casa particular', her yolcuya veya turiste, sıradan bir Kübalının hayatına dair bir fikir sunuyor. Bu eylem aynı zamanda, bir zamanlar Kübalı olmayanlar için erişilmez veya yasak olan şeylerin de kapısını açıyor.

Tarih

Cristopher Columbus 27 Ekim 1492'de Küba'ya ayak bastı. Christopher Küba'nın Kuzeydoğu kıyılarında 40 gün boyunca seyahat etti. Adayı bereketli topraklardan, ona değersiz şeylerle takas ettiği altın, pamuk ve diğer mallar sunan saf ve barışçıl yerlilerden oluşan bir yer zannetti.

1494'te Columbus ikinci bir keşfe çıktı ve burada yaşayan birçok yerli olduğunu gördü.

Böylece, bundan yola çıkarak, adadaki yerleşimin ilk göçlerden önce, 4 bin yıldan uzun bir süre önce başladığı çıkarımı yapılabilir. İlk göç kafilesi Kuzey Amerika'dan, Florida üzerinden gelmiş ve diğerleri de Antilerdeki Orinoco Irmağı üzerinden gelmiştir. İspanyol fethi başladığında adada yaklaşık 100 bin kabile mevcuttu. Bu kabileler kültürel ve sosyal gelişmişliklerine göre farklı derecelere ayrılıyorlardı. En eski kabile 15. yüzyıl sıralarında kayboldu ve balıkçılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdürdükleri varsayıldı. Ayrıca ilk aletlerini de deniz kabuklarından yapmışlardı. Bu sırada gelişmiş gruplar avcılık ve balıkçılığa yoğunlaşıp casaba, tapioca ve biraz korumadan sonra uzun süre dayanan diğer tohumlarla tarımla uğraşıyordu.

Küba aynı zamanda 1850'de başlayan ve 50 yıl devam eden isyanıyla İspanya'dan bağımsızlığını kazanan son kolonidir. Küba bağımsızlık savaşı 10 Ekim 1868'de başladı. Kötü şekilde silahlanmış ve cepheye sürülmüş birlikler, hiç para almadan savaştılar. Bu, Küba'nın geçirdiği zorluklardan sadece biriydi. Ne var ki, bugün, hala tarihinin bir izini taşısa da gülümseyen Kübalıların yüzleri daha rahat seçiliyor; özgürlük ve bağımsızlığı yansıtan gülümsemeleriyle.

.

Bulunan En Eski İbranice Metin


19 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Arkeologlar İncil'de genç Davut'un Filistin devi Goliath'ı yendiği yer olarak tanımlanan yerin yakınlarında bilinen en eski İbranice metni buldular. Haziran 2008'de arkeologlar M.Ö 10. yüzyıla ait bugünün Bet Shemesh'inin 5 km güneyinde bulunan bir kaleyi kazmaya başladılar.

Son zamanlarda yayımlanan bir yayına göre Kudüs İbrani Üniversitesi, üzerinde beş çizgi bulunan eski bir çömlek parçası bulduklarını duyurdu. Kitabenin şifresi henüz çözülememiş olsa da başlangıç olarak 'yargıç', 'kul' ve 'kral' kelimelerinin geçtiği sanılıyor.

Kazılar, İbrani Üniversitesi'nde profesör olan Yosef Garfinkel tarafından yürütülmekte. Çömleği Khirbet Qeiyafa'da bulunan bir binada, devasa taşlardan inşa edilmiş 700 metre uzunluğunda duvarlara sahip büyük bir Yahudi kalesinde buldular. Bulunan parçalar bazı organik materyaller içermekte, bu sayede karbon testi uygulanabilir bir halde. Oxford Üniversitesi'nde yapılan bir karbon-14 testi ve diğer antik çömleklerle yapılan kıyaslar sonucu ortalama 3000 yaşında olduğu tespit edildi.

İbrani Üniversitesi'nin yayımladığı makeleye göre bu buluş Ölü Deniz Belgeleri'nden bu yana İsrail'de yapılan en kayda değer arkeolojik buluş.

1947'de Kumran'da bir bedevi çoban köpeği tarafından bulunan Ölü Deniz Belgeleri, yüzlerce dini belge ve İncil'den metinler içermekteydi. Eski Yazıt bilgini Samuel J. Schultz bu buluşların, İncil'i kopyalayan Yahudi katiplerin son derece dikkatli olduklarını gösterdiğini bildirmekte, çünkü en eski İbrani İncili (Eski Yazıt) M.S 900 civarında yazılmış ve Kurman metinleri neredeyse tamamen aynı olmalarına rağmen bin sene daha eskiler.

Bulunan parça, İsrail'in başka kazı alanlarında bulunan çömleklere de benzemekte. Devasa bir kalenin varlığı, Kral Davut zamanında İsrail'de güçlü bir merkezi yönetim olduğunun bir işaretidir.

Minimalist olarak bilinen bazı arkeologlar Kral Davut ve Süleyman'ın Eski Yazıtlarının tarihiliği konusunda şüpheliler. Ne var ki, Proceedings of the National Academy of Sciences'da yayımlanan bir makaleye göre Kral Süleyman'ın madenlerinin kalıntıları Jordan'da, Petra yakınlarında bulunmuştur.

Son buluşlar aynı zamanda Kral Davut'un bir efsane olmadığını, aksine o günkü katiplerin günü aynen aktardıklarını desteklemekte.

.

Osmanlı İmparatorluğu ? Bulgaristan Tarihini Nasıl Etkiledi


19 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Selamlar

Bulgaristan tarihi boyunca birçok sıkıntı yaşanmıştır, ve bu Balkan topraklarında çok fazla kan akmıştır.

1296'da Bulgaristan Osmanlı İmparatorluğu (Türk yönetimi) tarafından işgal edilmiştir, bu sayede 1878'e kadar Bulgaristan bir Türk eyaleti olarak kalmıştır.

Osmanlı yönetimi sert ve kaçınılamazdı, Bulgaristan'ın yapısına yakın bir şekilde.

Sonuç olarak, Bulgarlar insanlarına yapılmış olan vahşi adaletsizlikleri hatırlamaktan pek hoşlanmazlar.

1878'de, Osmanlı-Rus savaşından sonra (1877-1878) Rusya Türkiye'yi Bulgaristan'a bağımsızlık vermesi için zorladı. Ne var ki Avrupa güçleri, Rusya'nın ve Bulgaristan'ın Balkanlarda baskın hale geleceğinden korkarak Berlin Kongresi'ne katıldılar (1878), Bulgaristan bölgesini sınırlayıp Rus Çarı'nın yeğeni olan Batten-burg Alexander tarafından yönetilen küçük bir prenslik haline getirdiler.

1887'de Saxe-Coburg-Gotha Prens Ferdinand yönetimi Alexander'dan alıp 1908'de Bulgaristan'ı Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsız bir krallık olarak ilan ettiğinde Bulgaristan tarihi yeniden yazıldı.

Osmanlı İmparatorluğu Bulgaristan'da birkaç gelenek ve kültür bırakmıştır.

Sonuç olarak bugün Bulgaristan'da birçok Türk etkisi vardır. Bulgarlar Türk kahvesi içerler, ayrıca peynir dahil olmak üzere mutfaklarında birçok Türk tabanlı yiyecek bulunmaktadır ve Bulgar el sanatları da Türklerinkine benzerdir.

Tabi ki bunların şimdi bir Bulgar havası var, fakat kökleri Türkiye'den gelmektedir.

Birçok Bulgar, yönetimlerini Türklerden koparmalarının üzerinden uzun zaman geçmiş olmasına rağmen komşuları olan Türklere hala küskündürler.

Umarım Bulgaristan tarihi ve Osmanlı İmparatorluğu üzerine sorularınız cevaplanmıştır.

.

Samuray Zırhının Tarihi ve Gelişimi


10 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Zırh giyenler sadece Romalı askerler veya orta çağ şövalyeleri değildi, Çin'in antik savaşçıları da giyerdi. Onların koruyucu kıyafetleri Samuray Zırhı olarak bilinir.

Batı Avrupa'daki benzerlerinin zırhları gibi, Samuray Zırhı, geliştirilme zamanında hazırda bulunan materyallerden geliştirildi ve yüzyıllar geçtikçe de sağlamlaştırıldı. Aslında, bu Japon tarzı zırhın ilk modelleri, giyilebilmeleri için parçalar haline getirilmiş kaplumbağa kabuklarından yapılmıştı. Zamanla deriden yapılan parçalar gibi malzemeler ihtiva etmeye başladı ve en sonunda da bronz eklendi. Çeliğe dayanan batı ve antik zırhlardan farklıydılar.

Çağın diğer askeri meseleleri gibi, Samuray zırh takımı da genellikle savaşa piyade askerler gibi değil savaş arabası üzerinde giden en önemli ya da en yüksek rütbeli askerler için muhafaza edilirdi..

Aslında bu iyi bir şeydi çünkü Japon zırhı aşırı ağırdı ve marş süresini uzatırdı veya savaştaki en iyi kondisyona sahip asker bile bitkin düşerdi.

Ek olarak, dönemin Roma ve Sparta zırhları gibi, Samuray zırhı da onu giyenin göze çarpması ve gücünün bir simgesi olarak güzel şekilde süslenirdi. Bu sadece zırhın koruyucu olan kısımları için değil, aynı zamanda yüz maskeleri ve miğferler için de geçerliydi.

Bugün antik Samuray zırhları koleksiyon parçaları olarak değerlendiriliyor ve oldukça pahalılar. Ne var ki, dünya çapında belli sayıda müzede bunlar sergilenmekte. Bunlara San Fransisco'daki Asya Sanat Müzesi ve Liverpool, Büyük Britanya'daki Ulusal Müze dahil. Fakat çeşitli zırh parçalarının yeniden imali 5000$'dan daha az bir ücrete internet üzerinden yapılabilir, eğer bu tür parçaları toplamakla ilgileniyor ama ciddi koleksiyoncuların derin cebine sahip değilseniz.

.

İspanyol Engizisyonu İşkence Aletleri Gün Işığına Çıktı


10 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Geçen her yılla birlikte özgür dünyanın çoğunluğu gitgide daha da medenileşiyor. Ama yüzyıllar önce insanlar, bizim bugün sahip olduğumuz hak ve korumalara sahip değillerdi. İspanyol Engizisyonu terimi orijinal olarak Iberya yarımadasında neden olduğu terörden geliyor. Başta bu metotlar İspanyol Hükümetinin saf olmadığını düşündüğü vatandaşlardan kurtulmak için uygulanıyordu. Sonradan İspanyol Engizisyonu İşkence Aletleri iyice politik nedenlerden dolayı kullanılmaya başladı.

O zamanlar en çok kullanılan İspanyol Engizisyonu İşkence Aletlerinden bazıları şunlar:

Heretik Çatal ' Bu, iki yabaya sahip işkence metotlarından biriydi. Biri çenenin altına, diğeri de kalçanın altına yerleştirilirdi. Kurban, suçunu itiraf edene kadar çok yoğun bir acı çekerdi ve kazıkta yakılmak ya da asılmak korkusu da mevcuttu.

Ana Fıskiye ' Bu alet temel olarak bildiğiniz fıskiye başlığına benzerdi, ve yere sabitlenmezdi. İçinde delikleri olan küresel bir biçimde sonu vardı ve metalden yapılırdı.

Genellikle kaynar su veya yağ ile doldurulurdu. Ve içindekiler kurbanın vücudunun farklı yerlerine yavaşça damlatılırdı.

Parmak Vidası ' Bu İspanyol Engizisyon İşkence Aletleri birinin el veya ayak parmaklarını yavaş yavaş ezmek için kullanılırdı. Makinenin tepesinde, daire şeklinde dönen bir kaldıraç olurdu. Her bir dönüş yapıldığında işkence aleti kendini biraz daha aşağı zorlardı. Ama bu makinenin mekaniği kurbanın el veya ayak parmakları tamamen ezilene kadar durmayacak şekilde yapılırdı.

İspanyol Engizisyonu İşkence Aletlerinden biri de Dil Yırtıcıydı. Hemen hemen bir uçak pervanesi gibiydi. Bu araç bir insanın dilini hiç zorlanmadan keserdi. O günlerde bunlar çok popülerdi. Bunları kullanmayan bir medeniyette yaşadığımızı bilmek çok güzel.

.

Tarihte Coca Cola ? Şirket Tarihinin Bir Özeti


08 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Coca Cola'nın tarihi, John Pemberton'ın yeni bir cocawine için orijinal tarifi icat ettiği 1885'e kadar uzanır. Adını, Angelo Mariani tarafından üretilen popüler bir cocawin olan Vin Mariani'den ilham alındığı sanılan Pemberton'ın Fransız Şarabı Coca koydu. Pemberton orijinal cocawine'den bir yıl sonra, Fultın ilçesinde yasak çıkınca alkolsüz versiyonu Coca-Cola'yı geliştirdi. Karbonatlı su daha sonra yanlışlıkla, Pemberton bir arkadaşı için içecekleri karıştırırken, eklendi. Arkadaşları bu yeni tadı sevmişti, bu yüzden yeni formülü bu şekilde değiştirdi.

Coca-Cola'nın birçok hastalığı iyi ettiği söylenirdi, baş ağrısı, halsizlik, güçlü morfin bağımlılığı gibi. 1888'de Coca-Cola'nın, üçü de farklı şirketler tarafından satılan üç versiyonu pazardaydı. Bir şirket, Candler, Woolfolk Walker'dan, John Pemberton'dan ve Margaret Dozier'den Coca-Cola formülünün özel haklarını satın aldı ve rekabeti bitirdi.

Bu, Coca-Cola tarihindeki ilk kırılmayı yarattı. Candler 1892'de Coca-Cola şirketini kurdu ve ürünü pazarlamaya başladı.

İçecek, 50. yıldönümünde ABD'nin ulusal ikonu olma statüsünü kazandı. 1894'ten itibaren şişelerde, 1895'ten itibaren konservelerde satılmaya başladı. 1899'da, Chattanooga, Tennessee Coca-Cola şişeleme fabrikasının ilk sitesi oldu.

Pemberton'ın orijinal formülünde, her galon şurupta beş ons coca yaprağı vardı (kokain). Candler formülü değiştirdiğini ve formüldekinin onda biri kadar koyduğunu iddia etti. Coca-Cola bir zamanlar her bardakta yaklaşık dokuz miligram kokain ihtiva ediyordu. Ta ki 1903'te bu, içecekten tamamen kaldırıldı, ve coca aromasıyla değiştirildi.

New Coke 1985'te Coca-Cola orijinal formülü değiştirmeye yeltendiğinde çıktıç Çoğu tüketici orijinal Coca-Cola'nın tadını tercih ediyordu, ve birçoğu da şirket eski orijinal formüle geri dönene kadar ürünü satın almayı bıraktı. Tüketicilere orijinal formüle geri dönüldüğünü göstermek için ismi Coca Cola Classic yapıldı.

21. yüzyılda, Coca-Cola tarihi pazarda başka bir sıçrayış daha yaptı. Şirket 2005'te yapay tatlandırıcılarla şekerlendirilen Diet Cola'yı çıkardı. 2005'in sonlarında ismi Coca-Cola Zero yapıldı, aspartam ve asesulfam potasyumla tatlandırılmıştı. O zamandan beri, şirket küçük değişikliklerle aynı Coca-Cola formülünü barındıran farklı ürünler üretti. Coca-Cola şimdi dünya çapında 200'den fazla ülkede satılmakta. Coca-Cola şirketi birçok olaya sponsorluk yapıyor, Olimpiyatlar, NASCAR, gibi. İngiltere'de futbol liginin ana sponsoru durumunda. Ayrıca birçok televizyon programında da göze çarpıyor.

Coca-Cola tarihi Pemberton orijinal tarifi icat ettiğinden bu yana epey yol aldı ve hala da ilerlemeye ve büyümeye devam ediyor. Pazarın başı çeken yumuşak içeceklerinden biri olması hiç de sürpriz değil.

.

Napolyon'un, İrlanda Lejyonunun Bir Tarihi


06 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Napolyon'un İrlanda Lejyonu Ağustos 1803'te İrlanda'ya yapılan istilanın öncülüğünü yaparak kurulmuştur. Napolyon, bu kuvvetin işgalciden çok kurtarıcı bir güç olarak görüleceğini düşünüyordu, az sayıda Fransız birliklerinin katılması yetecekti ve büyük sayıda İngiliz birliğini ele geçireceklerdi. Bu hedeflere ulaşmak için lejyon, taburdan alaya çıkarıldı, İskoçlar, İrlandalı mülteciler, İrlandalı denizciler, Almanlar ve Polonyalılar orduya alındı. Tam anlamıyla çok uluslu bir kuvvetti, komuta Fransızlardaydı ama subaylar ve birlikler kendi dillerinde anlaşıyorlardı.

Alay kendi bayrağına ve kartalına sahip oldu, bayrağın bir tarafında büyük ve altından bir harp ve bir slogan vardı, L'Independence D'Irlande ve diğer yüzünde de Napoleon Empereur Des Francais A La Legion Irlandaise yazıyordu. Asıl amaçları, İrlanda'nın fethi 1805'te Trafalgar Savaşı'nda Fransız ve İspanyol donanmalarının İngilizler tarafından yenilmesiyle rafa kalkınca, engellendi. Rusya ve Avusturya Orta Avrupa'da hakimiyeti yeniden ele geçirmek için hazırlanmaya başlayınca Napolyon dikkatini Doğu'ya verdi.

Lejyon, 1809'da Antwerp'in dışında Walcheren Adası'nda İngiliz kuvvetleriyle yapılan savaşa dahil oldu.

1808'den 1813'e kadar Astorga Kuşatması, Almeida Kuşatması, Portekiz'in işgali, Busacco Savaşı ve Fuentes de Onor Savaşı'nda onurlu bir şekilde hizmet vererek İspanya ve Portekiz'e karşı Peninsular Savaşı'na dahil oldular. 1812'de Ruslarla savaşmaları için doğuya kaydırıldılar ve burada Bautzen Savaşı'nda bizzat Napolyon'un komutası altında savaştılar. Bu dönemin sonunda lejyon korkunç kayıplar vermeye başladı, ilk 8 ay sonunda başlangıçtaki 2 bin adamdan sadece 117'si hayattaydı.

Napolyon 1814'te tahttan çekilince, İrlanda alayı Bourbon hükümeti tarafından yeniden organize edildi, ayırt edici olan yeşil üniformalarını kaybedip yerlerine gökyüzü mavisi üniformalar giydiler. 100 gün savaşlarında XVIII. Louis alayın kendisine katılmasını istedi, sınıra kadar ona büyük bir mutlulukla koruma sağlayacaklarını fakat ondan sonra kendi ülkeleri Fransa'ya karşı asla savaşmayacakları belirttiler. 20 Eylül 1815'te alay resmen lağvedildi, subaylar terhis edildi ve birlikler Kraliyet Yabancı Alayı'nın kurulacağı Toulon'a gönderildiler.

.

Komünizm Bulgaristan`a Nasıl Geldi?


06 Kasım 2008 Yazar: Mehmet Köse Beğen

Selam oradaki!

Komünizm Bulgaristan'da başladığı gibi başladı.

Bulgarlar Avrupa'nın kapılarını Türkler'e karşı koruyorlardı, ve işgalcilerin kıtanın orta ve batı kısımlarını yıkmalarını büyük bir zorlukla ve dayanıklı savaşçılıklarıyla engelliyorlardı.

Tabi bunlar olurken batıdaki ülkeler dünya haritasını ortaya çıkarmakla, yeni yerler keşfetmekle ve bunu takiben ekonomik başarıyla meşguldüler (tabi bir de büyük icatlarla).

Bulgarların topraklarından doğuya bakıp potansiyel tehdidi görmeye zamanları yoktu. Güçlü Rus biraderleri bir gelecek öngörüsüne sahiplerdi ve Avrupa'nın büyük resmini görüp eğer acele hareket etmezse yakın zamanda bir İslam eyaletine döneceğine kanaat getirdiler. Bulgar ve Rus ordular cephe cephe cesurca savaştılar ve Türkleri neredeyse ilerlemeye başladıkları noktaya kadar gerilettiler.

Bulgarlar Rusları seviyorlardı, onların ağabeyleri, kahramanlarıydılar.

Böylece Bulgaristan'ın yeni kankası ve onun hükümetiyle el ele vererek, bir romantizm başlattılar ve tabi ki ertesi sabah Bulgaristan sosyalist bir rejime sahip şekilde uyandı.

Serbest Pazar, kot pantolon, çikolata gibi terimler birer tabu oldu. O günlerde yanlış kitabı okuduğunuz için, yanlış şarkıyı söylediğiniz için, yanlış kişiyle görüldüğünüz için tutuklanabilirdiniz.

Ama o günlerde aynı zamanda, eskilere göre, ülkenin size baktığı günlerdi.

Özel mülk diye bir şey yoktu ve Bulgaristan'da komünizmi düşünen kişnin aklına ilk gelen terim kamulaştırmadır.

Her neyse, Sovyet bloğu artık o kadar da blok değildi ve 1989'da Bulgaristan yüzünü batıya dönmek zorunda kaldı, yeni arkadaşlar edindi (yeniden) ve eskilerini unuttu.

Bütün kırmızı bayraklar mavi oldu ve Bulgaristanlılar demokrasiyle tanıştı.

Tarih Yazıları Sayfa 2