Prof. Dr. Ramazan Ayvallı

M. Ü. İlahiyat Fakültesi Öğr. Üyesi

Uzaktan-Yakından Teşrîf Eden Kıymetli Misâfirler!

Hemen sözlerimin başında, hepinize cândan bir ?Hoş geldiniz? dedikten sonra, böyle mübârek bir günde, böyle güzel, lüzûmlu ve faydalı bir toplantıyı düzenledikleri için, başta Saygıdeğer Genel Müdür Osman Çardak bey, saygıdeğer Genel Müdür Yardımcısı Galip Bilecen bey ve yardımcıları olmak üzere,bu organizasyonda emeği geçen herkese, bu arada takdîmci kardeşimize kalpten teşekkür edereksözlerime başlamak istiyorum. Çünkü bir hadîs-i şerîfte ?İnsanlara teşekkür etmeyen, Allah?a da şükretmemiş olur? buyurulmaktadır. Bir de eskilerimiz, ?Ma?rifet iltifâta tâbi?dir; müşterîsiz metâ? zâyi?dir?demişlerdir. İyi işleri tebrîk, takdîr ve teşvîk etmek lâzım ki çoğalsın.

 

Değerli Dinleyiciler!

İ?lânlarda da görüldüğü gibi, konferansımızın konusu: ?KÜLTÜR VE MEDENİYETİMİZDE İLME VERİLEN DEĞER?dir.

Esâs konumuza girmeden önce, bu başlıkta geçen 3 terim [ya?nî Kültür,Medeniyet, ve İlim ta?bîrleri] üzerinde, bir mukaddime olmak üzere, kısa kısa durmak istiyorum:

1- ?KÜLTÜR?: ?Bir insan topluluğunun (ya?nî milletin) nesilden nesile aktardığı, gelenek hâlinde devâm eden mâddî ve ma?nevî varlıklarının, değerlerinin bütünü; inanç, fikir, bilgi, sanat, âdet ve gelenekleri, bütünüyle yaşayış ve davranış şekli?demektir. Eskiden ?kültür? kelimesi yerine hars? kelimesi kullanılırdı.

[ÖRNEKLERİYLE TÜRKÇE SÖZLÜK, M.E.B, İstanbul, 2002, II,  1826-1827]

2- ?MEDENİYET?e gelince: ?Bir topluluğun hayât tarzı, maddî ve ma?nevî varlığı, fikir ve sanat gücü, bilgi seviyesi ile ilgili  niteliklerinin bütünü? şeklinde tarîf edilmektedir.Bugün ?medeniyet? karşılığında ?uygarlık? kelimesi kullanılmaktadır. [Yeni Türk Ansiklopedisi]

[ÖRNEKLERİYLE TÜRKÇE SÖZLÜK, M.E.B, İstanbul, 2002, III, 1925]

3- ?İLİM? kelimesinin karşılığında, bir tek sözcük kullanacak olursak, ?İlim? lügatte?bilmek? demektir. ?İlm?in, çok değişik târifleri yapılmıştır. Bunlardan bâzıları şöyledir:

?Varlığı mevcûd olan bir şeyin kesin olarak kabûl edilmesidir.?

?Bir şeyin sûretinin, şeklinin akılda meydâna gelmesidir.?

?İnsanın bir şeyin ma?nâsına ulaşmasıdır.?

?Akıl sâhibi olan insanın, kendisinin dışında bulunan şeyleri, olduğu gibi kavramasıdır.?

 

Kıymetli Kardeşlerim!

Bir mukaddime olmak üzere takdîm ettiğimiz bu ta?rîflerden sonra burada, ana konumuza geçmeden önce, yine bir ön bilgi olarak şunu belirtelim ki, ilme kıymet vermek; medenî yaşamak için bir mecbûriyettir. İnsan, ömür sürdüğü müddetçe, dünyâda ihtiyaçlarını temîn etmek, tehlikelerden korunmak, râhat ve huzûr içinde yaşayabilmek, ma?nen ve mâddeten yükselebilmek için her şeyden önce bilmek, tanımak ve anlamak zorunda olduğunu hissetmiştir. Çünkü insan, bilmediğinin yalnız câhili değil, aynı zamanda esîri, âcizi ve düşmânıdır.

Burada hemen şunu söyliyelim ki, ilim, insanlık târihi ile birlikte başlamıştır. Akıl ve idrâk sâhibi olan insan, kendisinin ilgi sâhasına giren her husûsta bilgi sâhibi olmak istemiştir.

?İlim? nedir? İlmin mâhiyeti nedir? İlmin kaynağı nedir? İlimden maksad nedir? gibi bir nev?i ilmin kritiğine yönelmiş suâller ve cevâpları, ilk çağlardan beri tartışma konusu olagelmiştir. Bugün de, Batı dünyasında, bu tartışmalar hâlen devâm etmektedir.

İlim, insanın sonradan elde ettiği bir sıfatıdır. Bu bilgiyi, ya kendi tecrübesiyle veya güvenilir bir kaynaktan öğrenmekle elde etmektedir.

 

Azîz Misâfirler!

?Kâinâtın ya?nî evrenin târihi? yaratılışla başlamış; ?insanlık târihi? ise, ilk insan Hazret-i Âdem?in bu dünyâya gönderilmesiyle başlamıştır.

Söz buraya gelmişken, bu vesîleyle kısaca belirtelim ki, ?Peygamberler Târihi?kitaplarında ve yine ?Dîn? kitaplarında, yeryüzünde yaratılan ilk insanın Hazret-i Âdem olduğu ve bütün insanların da babası olduğu belirtilir. O, çocuklarına ve torunlarına Peygamber olmuş, Cebrâîl adındaki melek, kendisine on iki def?a gelmiş ve Allahü teâlâdan kitap getirmiştir.

Hazret-i Âdem?e gusül abdesti, namaz, oruç gibi dîn bilgileri yanında; matematik, fizik, kimyâ, tıp ve eczâcılık bilgileri ile çeşitli diller de öğretildi. Çocukları ve torunları çeşit çeşit dillerle konuştu. Zamânında Süryânî, İbrânî ve Arap dilleri ile kerpiçler üzerine kitaplar yazıldı. Yaratılan her şeyin isimleri ve faydaları kendisine bildirildi. İhtiyaç duyduğu zaman, o bilgileri kullandı.

İslâmiyette ilim ve ilim sahipleri çok övülmüş, cehâlet ise kötülenmiş olmasına rağmen;  ilim bir maksat değil, bir vâsıta sayılmıştır. İlim, insana Rabbini tanıtan ve onu kulluğa sevkeden bir merhale kabûl edilmiştir. İlmin, amele (fiiliyâta, işe) dönüşürse kıymetli olduğu, böyle olmayan bilgilerin insanlığı cehâlete götürdüğü bildirilmiştir. Hattâ bu 2. kısma ?faydasız ilim? denilmiştir. İlim, insanı önce kendini bilmeye, sonra da Rabbini bilmeye götürmektedir. ?Âlim?, ilmin kendisinden kıymetlidir. İlmi arttıkça tevâzuu artmayan, amelleri ve ahlâkı olgunlaşmayan, kibir ve gurûra kapılanlara, aslında âlim denmez.

 

?İSLÂM? VE ?TÜRK? TÂRİHLERİNE GELECEK OLURSAK:

?İslâm Târihi [ya?nî İslâm Dîninin Târihi]?, başlangıç kabûl edeceğimiz  mühim hâdiseye göre, çeşitli zamanlarda başlatılabilir:

Şöyle ki, İslâm Târihinin başlangıcı için, Hazret-i Peygamber Muhammed aleyhisselâmın doğumu esâs alınırsa, mîlâdî 571?de; O?na Allahü teâlâdan ilk vahyin gelmesi, yâni Peygamberliğinin kendisine bildirilmesi başlangıç kabul edilirse 610?da; insanları İslâmiyete açıkça da?vet etmesi düşünülürse, 613 senesinde başlar.

İslâm Devleti?nin temelinin atılmasına sebep olan ?Hicret? de; İslâm târihinin en mühim hâdiselerinden biri olup, ?İslâm Takvîmi?nin başlangıcıdır. Hicret târihi ise, bildiğiniz gibi mîlâdî 622?dir.

İslâmiyetin, Peygamberimiz Hazret-i Muhammed?e, O?nun tarafından da insanlara bildirilmesi, 23 hicrî senede tamâmlanmıştır. Hazret-i Peygambere 610 yılında Mekke?de Hirâ Mağarası?nda gelen ilk vahiyle bildirilen âyet-i kerîmeler, Kur?ân-ı kerîminAlak (İkra?) sûresinin ilk beş âyetidir.

Ne kadar enteresan bir durumdur ki, ilk âyetler ?Oku? diye başlamaktadır. Zâten ilim öğrenme, bilgi edinme vâsıtasılarının başında da ya okuma, ya da dinleme gelmektedir.

20 (Yirmi) sene gibi çok kısa bir zamanda, Arabistân halkını, dünyâda bir benzeri görülmemiş üstünlüklere, yüksekliklere ve medeniyete kavuşturan İslâmiyet, 30 (otuz) sene gibi çok kısa bir zamanda da Mezopotamya, Îrân ve Hindistân içlerine, Anadolu?ya, Mısır ve Kuzey Afrika?ya, Kıbrıs?a kadar yayılarak büyük İslâm devletlerinin kurulmasına sebep olmuştur. Aslında yarım asır, devletler târihinde çok kısa bir dönem sayılır.

Daha sonraki asırlarda Afrika?nın ortalarına, İspanya?ya, Avrupa içlerine götürülen İslâm dîni ve medeniyeti, gittiği her yerde insanlara adâlet ve emniyet, huzûr ve saâdet dağıttığı gibi, ilmin ve tekniğin en son mahsûllerini de bol bol saçmıştır.

 

Değerli Kardeşlerim!

Yine çok aciptir ki, müslümânların bu kitapları yazdıkları devirlerde Avrupalılar dünyâyı tepsi gibi düz, etrâfı duvarla çevrili zannediyorlardı.

Ortaçağda Avrupa, ilim ve medeniyet bakımından tamâmen karanlık bir devir yaşamıştır. O zamanda insanların, her sâhadaki ilim ile uğraşabilmesi, hıristiyan papazlarının tekelindeydi. Onlar bu hususta kimseye izin vermiyorlardı. Avrupalılar, dünyâ tepsi gibi düz, etrâfı duvar çevrili zannederken; müslümânlar, yer küresinin yuvarlak olup döndüğünü buldular. Galileo (1564-1642) İslâm âlimlerinin kitaplarından okuyarak öğrendiği, ?Dünyânın yuvarlaklığı ve batıdan doğuya doğru döndüğü? hakîkatını söyleyince, papazlar tarafından aforoz edilmiş, hapsedilerek öldürülmesine karar verilmişti. Kopernik (1473-1543) ve Newton?un (1642-1727) başına gelenler de bundan az değildir.

Ama aynı çağda müslümânlar, her türlü ilimde, fen ve san?atta en yüksek medeniyet eserleri meydâna getirmişlerdir. Ayrıca Emevîler İslâm dînini, İspanya?dan, Avrupa?ya soktular. Fas, Kurtuba ve Gırnata üniversitelerini kurup, batıya ilim ve fen ışıkları saçtılar. Hıristiyanlık âlemini uyandırıp, bugünkü ilim ve teknikdeki ilerlemenin temelini attılar.

Dünyâ yüzündeki ilk üniversitenin, Fas?ın Fez şehrinde bulunan Kayrevân Üniversitesi olduğu bütün ansiklopedilerde yazılıdır. Bu Üniversite 859 (H. 244) yılında kurulmuştur.

Abbâsîler döneminde, müslümânların ortaya çıkardıkları yenilikler, sadece müslümânların bilgisi dahilinde kalmayarak, onlarla münâsebet kurma şerefine nâil olabilen Avrupalıların da öğrenip uyanmalarına sebep oldu.

Bu dönemde ortaya konulan yenilikler, yeni yeni buluşların yapılmasına önayak oldu. İlmi, fenni Çin””de de olsa, kaybettiği bir malı bilip alan müslümânlar, kendi sahip oldukları ilmi başkalarına vermekten de çekinmediler.

İslâm memleketlerinin çeşitli şehirlerinde kurulan medreselere (üniversitelere), Avrupa ülkelerinden talebeler gelip ilim öğrendiler. Müslümânlarla ve ilimleri ile tanıştılar. Müslümânlardan pek çok şeyler öğrendiler. Medeniyetle tanıştılar. Suyun nasıl kullanılacağını ve insan bedeninin su ile yıkanabileceğini öğrendiler. Onların örf ve âdetlerine, temizlik ve güzel ahlâklarına hayran kaldılar. Memleketlerine dönüp, müslümânlarda gördükleri bu fevkalade güzellikleri ve onların zenginliklerini anlattılar.

Avrupalılar arasında çeşitli yollarla yayılan, müslümânların geliştirdikleri teknik bilgiler ve mahsûlleri, Avrupalı bazı gençler tarafından hemen kabûl gördü. Müslümânlar ve İslâmiyet hakkında araştırma yapmaya başladılar. Fakat, bu araştırmacılar arasında, iyi niyetli olanlar olduğu gibi kötü niyetliler de vardı.

Batılı, insâflı bazı ilim adamları müslümân ilim adamlarının eserlerini tedkîk ederek hayrânlıklarını belirtmekte, ilmin öncülerinin onlar olduğunu teslîm etmektedirler. [Biraz evvel bunların bir kısmından bahsettik, az sonra bunun diğer bazı misâllerini de vereceğiz inşâallah.]

Avrupa?da ancak mîlâdî 1500 yıllarından sonra ilmî çalışmalara başlanmıştır. Çünkü onlar bu sıralarda, harpler ve çeşitli sebeplerle müslümânlarla sık sık temâslarda bulunmuşlar, onları yakından görerek ahlâklarına, ilim ve medeniyetlerine hayrân kalmışlardır.

Sulh zamanlarında İslâm ülkelerini ziyâret ederek gördüklerini, kendi memleketlerindeki insanlara, bilmedikleri ve hiç duymadıkları şeyleri anlatmışlardır. Temizliği, hastalıkların tedâvîsini bilmeyen Avrupalılar, müslümânların kurdukları hastahânelerde tedâvî olmaya gelmişlerdir. Nitekim Fransız İmparatoru Napolyon, 1798?de Mısır?daki Akka Kalesini kuşattığı zaman, askerleri arasında başgösteren çiçek hastalığından kurtulmak için, biraz önce savaştığı Müslümân-Türklerden yardım dilemiştir. Merhamet isteyen düşmânının bile yardımına koşan Müslümân-Türk hekimleri, Fransız askerlerini bu felâketten kurtarmışlardır. Târih kitapları, bunun gibi pekçok olayı yazmaktadır.

Endülüs Sultânı Üçüncü Abdurrahmân (M.829-903), kendisi ve devlet adamları ilim ve edep sâhibiydiler. Âlimlere ve ilme çok kıymet verirdi. Bunun için Endülüs?te ilim ve fen çok ilerledi. Saray ve devlet dâireleri birer ilim yuvası oldu. Her memleketten ilim öğrenmek isteyenler akın akın Kurtuba?ya geldiler. Kurtuba?da büyük ve mükemmel bir Tıp Fakültesi kuruldu. Avrupa?da ilk yapılan Tıp Fakültesi budur. Avrupa kralları ve devlet adamları, tedâvi için Kurtuba?ya gelir; gördükleri medeniyete, güzel ahlâka, misâfirperverliğe hayrân kalırlardı. Üçüncü Abdurrahmân, ayrıca 600.000 kitap bulunan bir kütüphâne de yaptırdı. Kurtuba?da çok sayıda derin âlimler yetişti.

Osmanlı Türkleri de, İslâm dînini doğudan, Avrupa?nın ortalarına kadar yaydılar, ilimde ve teknikte, bütün dünyâya ışık tutan muazzam medeniyet eserleri meydana getirdiler.

Şu bir gerçektir ki, Avrupalılar, müslümânlarla olan temâsları sonucunda, dînlerinin yanlışlıklarla ve hurâfelerle dolu olduğunu, ilimde ve teknikte çok gerilerde bulunduklarını anladılar. Papazların halk üzerindeki nüfûzunu azaltmak ve dînlerini hurâfelerden kurtarmak için reform (dînî değişiklik) hareketlerine giriştiler. Bu hususta 1555?te Martin Luther?in ve Calven?in öncülük yaptığı pek meşhûrdur.Bunun yanında fen bilgilerinin çoğunu ve hepsinin temelini İslâm kitaplarından öğrenen Avrupalılar, ilimde ve sanatta Rönesans hareketi adı altında bir takım yeniliklere başladılar.

Hâlbuki bütün ortaçağ boyunca İslâm âlemi ilmin, san?atın, fen ve tekniğin merkezi olmuştu. Matematik, fizik, kimyâ, astronomi, tıp ilimleri ve bunların dalları üzerinde birçok eserler yazılmış ve o günün eğitim müesseseleri, üniversiteleri olan medreselerde ders kitâbı olarak okutulmuştur. Bu ilimleri Avrupalılar, İslâm memleketlerinde okuyup tahsîl ettikten sonra öğrenmişlerdir. Bu çağda müslümânların ilme hizmetleri sayılamayacak kadar çoktur. Avrupa?daki rönesans hareketinin başlaması, müslümânlardan öğrendikleri ilimler sâyesinde olmuştur.

 

Kıymetli Dinleyiciler!

Bir meridyenin uzunluğunu da ilk defâ Musul ve Diyarbakır arasında, Sincâr Sahrâsında Müslümânlar ölçtüler ve bugünkü gibi buldular.

Endülüs İslâm üniversitesinde astronomi profesörü olan Nûreddîn Batrûcî, El-Hayât adlı kitâbında bugünkü astronomiyi yazmaktadır.

Aynalarda ışıkların kırılması kânunlarını ilk defâ İbn-i Heysem bulmuştur. Avrupa?da Alhazem adıyla tanınan bu müslümân âlim, 10. asırda yaşamış, matematik, fizik ve tıp ilimlerinde yüze yakın kitap yazmıştır.

Türkistânlı Ali bin Ebilhazm İbn-i Nefîs doktor olup, tıp ilmindeki buluşlarını bildiren kitapları, tıp ilminin kaynaklarından olmuştur. Akciğerlerdeki kan deverânının şemasını ilk olarak bu doktor çizmiş, böbrek ve mesâne taşlarının alâmetlerini ve nasıl tedâvi edileceğini anlatmıştır.

İslâm cerrâhlarından meşhûr operatör Amr bin Abdirrahmân Kirmânî, Endülüs hastahânelerinde ameliyât yapmıştır.

Ebû Bekr Muhammed bin Zekeriyyâ Râzî, büyük bir İslâm tabîbiydi. Göz ameliyatlarını ilk defâ fennî usûllerle yaptı. Avrupa?da Râzes ismi ile meşhûrdur. İlâçlar ve kimyâ üzerine de kıymetli kitaplar yazmıştır.

Hastalıkların mikroplardan geldiğini ilk bulan, İslâm medeniyetinin yetiştirdiği İbn-i Sînâ?dır. İbn-i Sînâ, bundan 900 sene evvel; ?Her hastalığı yapan bir kurttur. Yazık ki bunları görecek bir âletimiz yok? demiştir. Ayrıca kanın insan vücûdunda faydalı besinleri taşıyan sıvı olduğunu; idrardaki şekerin varlığını, içme suyunu mikroplardan temizleme usûllerini, civa ile tedâvî edilme, ameliyatlarda ağrıları hafifletici uyuşturucu terkiplerini gene ilk defâ İbn-i Sinâ söylemiştir. ?Kânûn fit-tıb? adlı eseri, asırlar boyunca Avrupa tıp fakültelerinde yegâne tıp kitabı hâline gelmiştir.

Osmanlı âlimlerinden Fâtih Sultan Mehmed Hanın hocası Akşemseddîn de, ?Maddetül-Hayât? kitabında; ?Hastalıklar insandan insana canlı varlıklar (mikroplar) vâsıtasıyla geçmektedir? diye yazmıştır. Kızıl, kızamık ve çiçeğin ayrı ayrı hastalıklar olduğunu bulmuştur. Osmanlı Türkleri inekte çiçek aşısı üretmişlerdir.

Yıldızların hareketlerini inceleyen ?zîc ilmi? de müslümânlar tarafından bulunmuştur. İslâm âlimlerinin bulduğu zîcler, yıllar boyunca astronomi ilmine rehber olmuş, batılı astronomlar önce bu zîcleri araştırmış, sonra çalışmalarına başlamışlardır. Meşhûr müslümân âlim Câbir?in Endülüs?te (İspanya?da), Sevilla (İşbiliyye) şehrinde kurduğu rasathâneye, burayı işgâl ettikleri zaman rastlayan hıristiyânlar, bu rasathânenin ne işe yaradığını anlayamayıp çan kulesi yapmışlardır.

Ayrıca müslümânlar yıldızların kataloğunu yapıp birçoğunun adını vermişlerdir. Bugünkü semâ haritalarında yıldızların çoğunun isimleri müslümânların verdiği gibidir. Bir güneş yılının müddetini tâyin, ışığın kırılmasının keşfi, rakkaslı saat da müslümânların insanlığa hediyelerindendir.

Bîrûnî?nin çizdiği astronomi şemasının yanı sıra, astronomi ilminin en büyük üstâdlarından Uluğ Beyin astronomik buluşları, bu ilimde müslümânların ulaştıkları mahâretin delîllerindendir.

Osmânlı Türklerinden Kâdızâde-i Rûmî ise, Uluğ Bey Zîci?nin büyük kısmını tamamlamış, matematik ve astronomi ilmine âit eserleriyle meşhûr olmuştur.

Kâdızâde?nin talebelerinden olan ve hocasının vefâtından sonra Semerkant rasathânesinin başına geçen Ali Kuşçu da, o devirlerin en büyük matematik ve astronomi âlimlerinden biri olarak ün salmıştır. Astronomi ilmine âit en büyük eseri, ?Risâle fil-Hey?e?dir.

Coğrafya ilminde de müslümânlar başı çekmişlerdir. Ünlü coğrafya âlimi İdrîsî?nin ?Nüzhetül-Müştâk fî İbtirâkil-Âfâk? isimli meşhûr eserinde 72 adet harîta vardır.Evliyâ Çelebi, İbn-i Battûta ve Ya?kûb Hamevî?nin seyâhatleri ve eserleriyle coğrafya ilmine yaptıkları hizmetler, her türlü takdirin üstündedir.

Coğrafya ilmine adını büyük harflerle yazdıran müslümânlardan biri de Pîrî Reîs?tir. Bu meşhûr Türk denizcisi, yaptığı deniz seferleri sırasında edindiği bilgileri, ?Kitâb-ı Bahriye? adlı eserinde toplamış, birçok bölgenin ve denizaşırı yerlerin bugünkine çok yakın haritalarını çizmiştir.

Kâtip Çelebi ise, coğrafya ilminde en büyük eser olarak ?Cihânnümâ?yı yazarak bu ilim dalında yeni bir devir açmıştır.

Bugün bütün dünyânın kullandığı rakamları, sıfır dâhil, müslümân âlimler bulmuşlardır. ?Sıfır?ı Muhammed bin Ahmed bulmuş, cebir ilmini Harezmî kurmuştur. Bu ilmin adı Harezmî?nin ?Hisâbül-Cebr vel-Mukâbele? kitâbından gelmektedir. Ayrıca logaritma, onar onar sayıp yazmak, her dokuzdan sonra rakamın sağına sıfır koyarak diğer bir onlar hânesi vücûda getirmek, yine Harezmî?nin buluşlarındandır. Harezmî?nin eserleri matematik sâhasında o kadar yayılmış ve kullanılmıştır ki, ismi bile çeşitli milletlerin dilinde ?Alkhorismi, ?Algorisme?, ?Augrisme? şekillerinde yazılıp söylenmiştir.

Sosyoloji ilmini ilk kuran İbn-i Haldûn?dur. ?Mukaddime? isimli ansiklopedik eserinde ilimlerin her dalından bahseder ve yeni bir ilim olarak sosyoloji yâni ?İlm-i içtimâiyyât?ı kurduğunu, bu ilmin esâslarıyla berâber anlatır.

 

Değerli Misâfirler!

Bilim, genel olarak dünyâyı ve dünyâ üzerinde yaşayan insanları ve onların etkinlikleri sonucu ortaya koydukları değerleri inceler. Bu bakımdan bilimler çeşitli kısımlara ayrılır. Osmânlı?da klasik dönemde bilim, ?NAKLÎ? ve ?AKLÎ? diye iki kısımda düşünülmüştür. Naklî bilimlere, ?İSLÂMÎ İLİMLER? de denir. Dolayısıyla İslâm dîni ile ilgili bütün çalışmalar bu kategoriye yerleştirilmiştir.

Aklî bilimler ise, insanın aklıyla, araştırarak, deneyerek, gözleyerek ulaşılan bilgilerdir. Medreselerde, her iki dalda da sistematik ve yoğun öğretim ve eğitim yapılmıştır.

Bilindiği gibi aklın, düşünmeksizin elde ettiği bilgilere ?Bedîhî İlim? denilmektedir. Hesâba, tecrübeye (deneye) dayanan bilgilere ise ?İstidlâlî İlim? denir; meselâ fen bilgileri böyledir. Duygu organlarıyla elde edilen bilgilere de ?Zarûrî İlim? denmektedir ki; görmek, işitmek, tatmak, dokunmak ve duymakla elde edilen bilgiler böyledir.

Kökü Arapça olan  ?İLİM?, ?MA?RİFET? ve ?ŞUÛR? kelimelerinin ma?nâ bakımından birbirine yakınlıkları vardır. İlim bilmek; ma?rifet tanımak, şuûr ise idrâk etmek, akılla kavramak demektir. Bu kelimelerden türeyen ?âlim, ârif ve şâir? kelimelerinde de bu ma?nâlar mevcûttur. ?Ulemâ?, âlim kelimesinin çoğulu olup, âlimler (bilenler) demektir.

?İlim? kesbîdir, yâni sebeplere yapışılarak, çalışılarak sonradan elde edilir. ?Ma?rifet? ise, keşif ve ilhâm ile hâsıl olur. Ma?rifet, kalbe doğan bir nûrdur, çalışmadan ele geçen ilâhî ihsânlar, lutuflardır. Bunlara ?vehbî ilimler? veya ?meârif-i ilâhiyye, meârif-i ledünniyye  ve hakâyık-ı Rabbâniyye? de denir.

İlim; hocadan, üstâddan, rehberden ya?nî bir bilenden öğrenilir. İlâhî ma?rifetler, ya?nî Allahü teâlâyı tanımaya yarayan bilgiler, keşif ve ilhâm ile hâsıl olur. Bunlara, kâmil ve mükemmil (ya?nî kendisi yetişmiş ve başkalarını da yetiştirebilen) bir rehberin yetiştirmesiyle kavuşulabilir.

Dînde ibâdetler, diğer işlerle ilgili bilgiler ve fen bilgileri âlimden (hocadan) öğrenmekle elde edilir. Tasavvuf bilgileri ise, keşif ve ilhâm ile hâsıl olan ma?rifetlerdir.

Biz bugünkü konferansımızda, biraz daha ağırlıklı olarak fen bilimleri ve teknoloji üzerinde durmaya çalışacağız.

 

MÜSLÜMÂNLARIN İLME HİZMETLERİ

Kıymetli Kardeşlerim!

Burada şunu da söyleyelim ki, insanlığın bugün sâhib olduğu ilim ve teknik seviyedeki en büyük pay, müslümân âlimlerindir. [Bunu sâdece biz söylemiyoruz, az sonra, bu konuda, Batılıların neler söylediklerini nakledeceğiz.]

Yirminci yüzyılda, başdöndürücü bir sür?ate ulaşan fen bilgileri ve teknik hârikaların temel bilgilerinin hemen hepsi, müslümân âlimlerin kitaplarına dayanmakta ve esâslar oradan alınmaktadır.

Matematik, astronomi, fizik, kimyâ, biyoloji, tıp gibi pekçok ana ilim dalında, İslâm dünyâsında yüzyıllar boyunca yazılmış ve hepsi çok kıymetli bilgilerle dolu kitaplar, dünyânın meşhûr kütüphânelerinin en kıymetli eserleri olarak hâlen muhâfaza edilmektedir.

İslâmiyetin doğuşundan i?tibâren onsekizinci yüzyıla gelinceye kadar, çeşitli İslâm memleketlerinde yetişen âlimlerin bir ibâdet vecdi içinde geceli-gündüzlü yaptıkları çalışmalar, dünyâyı her bakımdan aydınlatmış, yeni yeni ilmî keşifler ve teknik buluşlar insanlığa hediye edilmiştir.

Asırlar boyunca, şehirler i?mâr edildi, yollar açıldı; câmiler, medreseler, hastahâneler, çeşmeler, üniversiteler, hânlar, hamâmlar, çeşitli vakıf eserleriyle beldeler i?mâr edildi, güzelleştirildi. İnsanların hayât seviyeleri yükseltildi.

Hicâz başta olmak üzere Halep, Şâm, Bağdâd, Kâhire, Trablusgarp, Gırnata; Konya, Bursa, İstanbul, Edirne; Belgrad, Sofya; doğuda Horasân, Buhârâ, Semerkand gibi Türkistân ve Mâverâünnehir şehirleri ve Haydarâbâd, Delhî gibi Hind şehirleri, İslâm medeniyet ve san?atından en çok nasiplenen şehirler oldu.

Kubbelerin hâkim olduğu bir mi?mârî tarzıyla yapılmış câmiler, medreseler, sarâylar, sosyal tesislerile süslenen bu şehirler, yetiştirdikleri ilim ve fen adamlarıyla da insanlığa ışık saçtılar.

Bu, öyle yüksek ve ni?metlerini her yere bol bol saçan öyle cömert bir medeniyet oldu ki, bugün müslümânların elinde olmayan şehirlerde, gayr-i müslimlerin yaptıkları olanca tahrîbâta rağmen, hâlâ haşmetleriyle ayakta durmaktadırlar.

Ayrıca bir hakîkati daha ifâde edelim ki, müslümânların matematik, astronomi, kimya, tıb, botanik, coğrafya? gibi ilim dallarında gösterdikleri mahâret ve buluşları, Avrupa rönesansının ve bugünkü dünyâ ilim ve tekniğinin temeli oldu.

Müslümân âlimlerin, göz ameliyâtından çiçek aşısına, matematik kâidelerinden astronomi hesaplarına, kan deverânından eczâcılığa kadar her sâhada ulaştıkları yüksek seviye, İslâm medeniyetini süsleyen kıymetli mücevherler gibidir.

Edebiyât, mi?mârî, tezhîp, hat, çinicilik, hattâtlık, oymacılık, kakmacılık sâhalarında ortaya konulan mümtâz eserler, bugün de bütün dünyânın hayrânlık ve takdîrlerini toplamaktadır.

 

GÜNÜMÜZDE FEN BİLGİLERİ

Onsekizinci asrın ikinci yarısından îtibâren buharlı gemilerin bulunması, yeni harp vâsıtalarının yapılması ve bunları ta?kîb eden diğer teknik buluşların ortaya çıkması ileilimde, teknikte pek sür?atli ve muazzam buluşlar yapıldı.

Fizik ve kimyâda, tıpta, astronomide akılları durduracak bu keşifler, yepyeni ufukların açılmasını sağladı. Atomun parçalanıp büyük nükleer güçlerin meydana gelmesi, uzay çalışmalarının başlaması ile yeni bir çağ başladı.

Yirminci yüzyıldaki ilmî buluşlar, birçok ilmî teorileri altüst edercesine gelişti. Bu buluşlar, insan yaşayışını da etkiledi. Wilhelm Konrad?ın Röntgen şuâları; Antoine Henri Becquerel?in radyoaktiviteyi fark etmesi; 1900 senesinde Mendel kânunlarının çıkışı; 1901 senesinde Max Planck?ın kuantum teorisi; Pierre ve Marie Curei?nin radyumun radyoaktif radyasyonu; 1905-1916 seneleri arasında Albert Einstein?in relativite ile ilgili teorileri ve Baron Rutherford?un 1919 senesinde atomu parçalayarak atom teorisinin gelişmesi son asrın ilmî buluşları arasında sayılabilir.

Şüphesiz ki, 1950?lerde başlayan uzay çalışmaları ile ilimde yeni bir çığır açıldı.Uzayda, zamanla yeni galaksiler meydana geldiği, her uzay cisminin kendine hâs manyetik sâhaları olduğu ortaya çıkarıldı. Elektronik ilminin uzay çalışmalarındaki yardımları küçümsenmeyecek ölçüde büyüktür. Elektronik bilgisayarların geliştirilmesi insan hayâtını etkilemiştir. Atomun yapısı hakkında bilgiler genişlemiş, nükleer enerji, hem enerji kaynağı olarak, hem de atom ve nötron bombaları şeklinde harb vâsıtası olarak kullanılmaya başlamıştır.

Tıp sâhasında ise organ nakli, açık kalp ameliyatları, sun?î derinin îmâli gibi tedâvî usûllerine geçilmesinin yanısıra; teşhîs metodları ve âletlerinde de elektronik cihâzların devreye girmesiyle büyük gelişmeler sağlandı.

Haberleşme sâhasında telgraf, telefon ve radyo gerilerde bırakılıp; televizyon, video, internet, uydular aracılığıyla haberleşme günlük hayâta uygulanarak ?mesâfe? faktörü her geçen gün biraz daha önemini kaybetmektedir.

 

Muhterem Dinleyiciler!

Biz şimdi, sizlere birazcık, konumuzla ilgili, değerli ilim adamlarının yazdıkları kitaplardan, makâlelerden ve ilmî sempozyumlarda sundukları tebliğlerdenbahsetmek istiyoruz. [Tabîî ki bu konuda yapılan çok sayıdaki çalışmanın hepsini burada saymamız mümkün değildir, sâdece birkaç misâl verebileceğiz]:

?Bilim Tarihi? [Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi]; ?Bilimler Tarihi? [Stephen F. Mason; Çeviren: Umur Daybelge, Kültür Bakanlığı Yayınları]; ?Bilim ve Buluşlar Tarihi? [Isaac Asimov; Çeviren: Elif Topçugil, İmge Kitabevi Yayınları; Ankara, 2006, 767 sayfa]; ?Bilim Tarihine Giriş? [Ayten Koç Aydın, Esin Kahya, Hüseyin Gazi Topdemir, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir, Sevim Tekeli, Yavuz Unat, Nobel Yayın Dağıtım; Ankara, 2001, 3. baskı, 465 sayfa] gibi, ilimlerin tarihini ele alan çok sayıda kitap var.

 

Bir de, Sigrid Hunke””den Servet Sezgin tarafından ?Avrupa””nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi? adıyla,Işık Soner tarafından ise ?Batı?yı Aydınlatan Doğu Güneşi? ismiyle Türkçeye çevrilen kitaplar var; bu tip eserlerde, İslâmın Batı?yı ilmî bakımdan nasıl aydınlattığı anlatılmaktadır. [Bedir Yay.İstanbul, 1997, 494+16 sayfa; Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008, 486 sayfa] ?İslamın İnsanlık Kültürüne Katkısı?[Haidar Bammate, Kaynak Yayınları; İstanbul, 2008, 88 sayfa] adlı eser de aynı kategoridedir.

 

Bunların yanında, ?İslam””da Bilim ve Teknik? / 5 Cilt [Fuat Sezgin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi; İstanbul, 2008, 2. baskı, 218+226+213+236+228 sayfa], ?İslam””da Bilim ve Teknoloji Tarihi? [Mehmet Bayrakdar, Türkiye Diyanet Vakfı; Ankara, 2007, 5. baskı, 274 sayfa], ?İslam Bilim Tarihi-1? [Rüştü Raşid; Çeviren: Cemile İpar, Habib Türker, Litera Yayıncılık; İstanbul, 2006, 416 sayfa], ?İslami İlimlere Giriş? [Hasan Hanefi; Çeviren: Muharrem Tan, İnsan Yayınları; İstanbul, 2000, 2. baskı, 216 sayfa] gibi İslâmda bilim ve teknoloji tarihinden bahseden eserler mevcuttur.

Ayrıca, ?Ortaçağ İslam Dünyası?nda Bilim ve Teknik Makaleler? [Editör: Yavuz Unat, Lotus Yayınevi; Ankara, 2008, 391 sayfa],

28 Nisan – 2 Mayıs 1986 tarihleri arasında İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından tertiplenen  ?II. Uluslararası Türk ve İslâm Bilim ve Teknolojisi Tarihi Kongresi?nde birçok tebliğ sunulmuştur, Bu kongre tebliğleri kitap haline getirilmiş, I. Ciltte: 16. Yüzyılda Türk ve İslam Bilim ve Teknolojisi, II. Ciltte ise Mimar Sinan?la ilgili çalışmalara yer verilmiştir.

 

?Osmanlı İmparatorluğu””nun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi? [Editör: M. Kazım Çeçen, İSKİ; İstanbul, 2000, 349 sayfa],

Bilim Tarihi, Bibliyografya-Katalog konusunda, Katip Çelebi””nin ?Keşfü?z-Zunûn an Esâmi?l-Kütübi ve?l-Fünûn (Kitapların ve İlimlerin İsimlerinden Şüphelerin Giderilmesi)? adlı 5 Ciltlik mühim eseri [2.140 sayfa], Rüştü Balcı tarafından Türkçeye çevrilmiş, 2007 yılında İstanbul?da Tarih Vakfı Yurt Yayınlarıarasında basılmıştır.

Bursalı Mehmed Tahir””in “Türkler?in Ulûm ve Fünûn?a Hizmetleri? adlı Türkçe eseri [69 sayfa], 1996 yılında İstanbul?da Kitabevi Yayınları arasında basılmıştır.

Uşşâkîzâde es-Seyyid İbrâhîm Hasîb Efendi?nin 2 Ciltlik Türkçe ?Uşşâkîzâde Târihi: Osmânlı İlmiye Teşkîlâtı İçin Mühim Bir Kaynak? adlı eseri [1207 sayfa] Raşit Gündoğdu tarafından yayına hazırlanıp 2005 yılında İstanbul?da Çamlıca Basım-Yayın tarafından neşredilmiştir.

 

Azîz Kardeşlerim!

27 dil bilen Prof. Dr. Fuat Sezgin, bugünkü Avrupa medeniyet ve biliminin temelinin, bilinenin aksine Yunan medeniyeti olmayıp İslâm medeniyeti olduğunu söylüyor: “16. yüzyılın sonlarında İslâm bilim ve medeniyeti duraklama içine girmeseydi, insanlık 20. asırda yakaladığı bilimsel seviyeye, 2 yüzyıl önce ulaşırdı. İnsanlık nükleer enerjiyle de 200 yıl önce tanışırdı. Ama atomun daha erken icadı insanlık için iyi mi olurdu, kötü mü olurdu bilemem.”

Şimdi ben size bir nebze, ?İslâm Bilimleri Tarihi? araştırmacısı, Almanya-Frankfurt J. W. Goethe Üniversitesi Arap-İslâm Bilimleri Tarihi Enstitüsü Direktörü, aslında güzel ülkemizin insanı Prof. Dr. Fuat Sezgin?den bahsedeyim:

Kral Faysal Ödülü (1978), Frankfurt am Main Goethe Plaketi (1980), Almanya 1. Derece Federal Hizmet Madalyası (1982), Almanya Üstün Hizmet Madalyası (2001), İran İslâmi Bilimler Kitap Ödülü (2004), Hessen Kültür Ödülü [1] [2] (2009) gibi çok önemli ödüller alan,

Kahire, Şam ve Bağdat?taki Arap Dili Akademileri?nin, ayrıca Rabat?taki  Fas Kraliyet Akademisinin Üyesi olan, TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) Şeref Üyeliğine sâhip bulunan, 60 yılı aşkın bir süredir ?Bilim Tarihi? çalışmalarını yürütmekte olan Prof. Dr. Fuat Sezgin?in başeseri, ?Geschichte des Arabischen Schrifttums? (GAS) isimli 13 ciltlik Almanca eseri olup [Arapçaya tercümesi de yapılmıştır]

Kendisinden biraz sonra uzunca bahsedeceğimiz Prof. Dr. M. Fuad Sezgin, İslâm bilginlerinin bilimsel buluşlarına dâir şu örnekleri veriyor:

Sinüs: Arapça?daki ?Cîb [Ceyb]? terimi, Latinceye ?cep? manasına gelen ?sinüs? olarak tercüme edildi.

Kimya: Câbir Bin Hayyân, kantitatif ve kalitatif prensiplere dayanan bir bilim olarak kimyayı kurdu. Batı, Hayyân?ın kurduğu seviyeye 900 ilâ bin sene sonra ulaştı. Câbir, aynı zamanda bütün insânî duyguların matematiksel olarak ölçülebileceğine inanıyor, bunu da ilmü?l-mîzân olarak adlandırıyordu.

İlk rasathâne: Bugünkü anlamıyla ilk uzay gözlemevi, Halîfe Me?mûn zamanında (M. 9. asırda) Bağdat ve Şâm?da birer adet olmak üzere kuruldu.

Ekvatorun uzunluğu: Yine Halîfe Me?mûn zamanında, ekvatorun uzunluğu ilk defa bugün de bildiğimiz şekliyle 40 bin kilometre olarak ölçüldü.

İlk dünyâ harîtası: Halife Me?mûn döneminde, 70 bilginden oluşan bir hey?et, Batlamyos?unkinden farkı olmayan enlem ve boylamları, karaları ve denizleri doğru bir dünyâ harîtası çizdi.

Matematik: 950 yılında Ebû Ca?fer el-Hâzin adlı matematikçi ve astronom, parabol konstrüksiyonu kullanmak sûretiyle, üçüncü dereceden bir denklemi çözdü. 11. asrın ilk yarısında İbnü?l-Heysem bir optik problemini dördüncü dereceden bir denklemle çözdü. Küçük bir yanlışlıkla Latinceye de çevrilen problem, Avrupalıları “Problema Al-hazeni” adı altında 13. asırdan 19. asra kadar uğraştırdı. Avrupalılar İbnü?l-Heysem?in çözümünü ancak 19. yüzyılda kavrayabildiler. 11. asrın sonlarında Ömer Hayyâm?ın üçüncü dereceden denklemleri sisteme bağlayan kitabının benzeri, Avrupa?da 17. asırda Rene Descartes, Frans Van Schoooten ve Edmund Halley tarafından yazılabildi. Avrupalı matematik tarihçisi Johannes Tropfke, Descartes?lerin yeni bulduklarını zannettikleri konuları, Hayyâm?ın çok önceden yazdığını, aradan geçen zamanda Avrupalılar?ın boşuna çaba gösterdiğini yazdı.

Astronomi: 9. asırda Güneş””le Dünyâ””nın yıllık en uzak mesâfesinin sâbit olmayıp değişken olduğunu fark eden Müslümanlar, yörüngedeki ilerlemenin 12.09 sâniye olduğunu saptadılar. Günümüzde bu değer 11.46 sâniye olarak biliniyor. Avrupa”da Jahonn Kepler, 17. yüzyılda henüz Müslümanların kitaplarında gördüğü bu sonuca nasıl ulaştıklarını anlayabilmek için çağdaşı bilimadamlarıyla yazışıyordu. Tahrân?daki rasathânede 10 asırda tespit edilen Dünyâ””nın ekseninin sürekli azaldığı bilgisine, Avrupalılar ancak 19. asırda gök mekaniği bilimiyle ulaşabildi. İslâm astronomi bilginlerinin kitaplarının tercümesinin Kopernik?e ulaştığını, bugünkü nesiller bundan henüz yarım asır önce öğrenebildi.

Trigonometri: 15. asırda yaşayan Alman Johannes Regiomontanus?un adını taşıyan trigonometri ilminin kurucusunun, 13. asırda yaşayan Nasîruddîn et-Tûsî olduğunu yine Alman matematik tarihçisi Anton von Braunmühl ortaya çıkardı.

Coğrafya: El-Bîrûnî, 11. asırda dünyânın enlem ve boylam derecelerini 6 ile 40 dakika arasında değişen küçük yanlışlıklarla hesapladı. Bu küçük yanlışlıklar, ancak 20. asırda düzeltilebildi. Engin denizlerde koordinat hesaplama yöntemini Müslümanlar 15. asırda yapabilirken, Batı bunu 20. asırda öğrenebildi.

Tıp: 11. asırda Tûnus?lu bir tâcir olarak İtalya?ya giden, sonradan Constantinus Africanus adını alan kişi, Monte Cassino manastırına kapandı. Bu zât Tûnus?a gidip 3 yıl sonra İslâm bilginlerine ait 25 tıp kitabıyla Salerno?ya dönmüştü. Monte Cassino Manastırına kapandıktan sonra kitapları Latinceye tercüme ettirdi. O kitaplar ya kendi veya eski Yunan otoritelerinin adıyla yayınlandı. İtalya, İslâm medeniyeti ve biliminin Avrupa?ya aktarılmasında bir istasyon görevi gördü.

Leonardo?nun resimleri: Meşhûr Leonardo da Vinci?nin resimlerini çizdiği âletler ve matematik hesapları, İslâm âlimlerinin buluşuydu. Da Vinci, bu bilgileri kullanarak devrine göre inanılmaz kabul edilen resimlerini çizebildi. Halbuki Leonardo?nun, İslâm bilginlerinin buluş ve bilgilerini kullandığı kabûl edilse, resimlerinin çözülemeyen sırları aydınlanmış olacak. [24 Şubat 2008: http://forum.memurlar.net]

 

Frankfurt?taki Enstitüsünde, İslâm bilginlerinin eserlerinden okuyarak yeniden yaptırdığı 800 icadı teşhir eden Sezgin?e göre, bunlar, kitaplarda yer alan icatların yüzde biri bile değil. Arap ülkeleri, memleketlerini tanıtan bir açılışta, bu 800 eseri sergilemek için Sezgin ile temasa geçti. Yine İslâm Ülkeleri Dışişleri Bakanları toplandığında Türk Dışişleri?nin davetlisi olarak İslâm ilimleri tarihini anlatması için davet aldı. Yakın zamanda Almanya?da açılan bir Haçlı seferleri sergisinde, Sezgin?in müzesindeki, haçlı seferleri sırasında Batılıların Müslümanlardan öğrendikleri buluşlarla ilgili 60 eser sergilendi. Sergiye katılanlar, atalarının savaş için gittikleri Müslümanlardan buluşlarını alarak döndüklerini öğrenince çok şaşırmıştır. Sezgin de, sergiye katılan yüksek düzeydeki din adamlarını müzesine davet etmiştir.

En son yazdığı 5 ciltlik İslâm ilimleriyle ilgili kronolojik buluş indekslerinin de yer aldığı kitabı Alman Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Dışişleri Bakanına göndermiş. Üçü de kitapların içeriğiyle ilgili övücü sözler etmiş. Başbakan Schröder, “Bu iki kültür dünyasını birbirinden ayıran zümrelerin karşısında mücadele edebilmemiz için bize en büyük desteği verdiniz” diye cevap yazmış.

Sezgin, “Avrupalılar medeniyetlerini ve bilimlerini İslâm bilginlerine borçlu olduklarının farkında değil. Evvela İslâm dünyasını bilmiyorlar. Biz tanıtamadık. Üstelik de terör hareketleriyle ve din adamlarının zayıf davranışlarıyla yanlış tanıttık” diye konuşuyor.

 

Değerli Kardeşlerim!

Şimdi de sizlere, müslümânların ilme katkıları konusunda Avrupalı ilim adamlarının söyledikleri sözlerden bâzılarını nakletmek istiyoruz:

Meşhûr Fransız coğrafyacısı Prof. Dr. E. F. Gautier (1864-1940): ?Hiçbir i?tirâza imkân yoktur ki, bizim rönesansımızın matematik hocaları Yunanlılar değil, müslümânlardır. Bizim bugün bildiğimiz hesap ilminin temel taşları İslâm rakamlarıdır. Matematik ilminin, karanlık garp âlemine nasıl intikal ettiğini ve onların maddî medeniyetini nasıl ilerlettiğini bir tarafa bırakarak, İslâm rakamlarını bugünün dünyâ kültüründen kaldıracak olursak, acabâ şu büyük atom medeniyetinden geride ne kalır; düşünmek ve ona göre müslümânların matematik ilmine yapmış oldukları hizmetleri takdîr etmek lâzımdır.?

Bodley: ?Rönesansı İslâmiyete borçluyuz. Garplılar yel değirmenlerinin varlığını, kanallarla zirâat yapıldığını, oyuklu ok, trampet, top, barut, askerî alanda çok büyük önemi hâiz olan bu malzemeleri Haçlı seferleri sâyesinde öğrendiler. Otomatik sâatten ipekli kumaşa kadar her şey, Avrupalıların gözlerini kamaştırıyordu.?

Charles Seignobos: ?Müslümânlarla Haçlı seferleri yoluyla tanışan Avrupalılar medenîleştiler.?

Drapper: ?İslâm âlimleri yaptıkları hesapların çoğunda, o kadar isâbet etmişlerdir ki, yeni matematikçilerin en mâhirleri bile, onların bulmuş oldukları bu hesapları kabûl etmek zorunda kalmışlardır.?

Lübnânlı Ortodoks bir âileden gelen ve 19. yüzyılın en önemli İslâm târihi, dil ve kültürü araştırmacılarından biri olan Corcî Zeydân: ?Astronomi ilminde, Avrupalılar değerli İslâm âlimlerine o kadar muhtaçtırlar ki, astronomi ilmi ile ilgili herhangi bir müşkil mesele ile karşılaştıkları zaman, hemen Müslümân memleketlerine husûsî memûrlar göndererek onlardan yardım isterlerdi.?

Will Durant (1885-1981): ?Tıp sâhasında en büyük âlim İbn-i Sînâ, en büyük hekîm Râzî, en büyük kimyâger de Câbir?dir.?

Amerika?nın Harvard Üniversitesi?nde Bilim Tarihi Profesörü George Sarton (1884-1956): ?Bîrûnî, felsefe, matematik ve coğrafya ilimlerinde çok kıymetli olup, en büyük âlimlerden birisidir.?

Pasteur: ?Îmân hiçbir gelişmeyi engellemez. Bugün bildiklerimden daha çok ilmim olsaydı, Allah?a îmânım şimdikinden daha güçlü ve derin olurdu.?

Admon Harbert (Jeolog): ?İlim hiçbir zaman küfre neden olmaz.?

1879 yılında Güney Almanya””nın Ulm kentinde dünyaya gelen, 20. yüzyılın en önemli Kuramsal Fizikçisi olarak nitelenen, Görelilik kuramı (diğer adları ile İzâfiyet Teorisi ya da Rölativite Kuramı)nı bulanAlbert Einstein: ?Îmân, ilim araştırmalarının en güçlü ve en güzel savunucusudur. İlimsiz îmân topalın yürüyüşüne benzer. Îmânsız ilim de a?mâ insanın bir şeyi duyuşuyla (el yordamıyla) anlamasına benzer.?

Evariste Levi-Provençal: ?İspanya?da yetiştirilen çiçeklerin adları, Arapçadan alındığı gibi kullanılıyor. Araplardan alınan bu isimler, Pirene Dağlarını aşmış, Fransız diline geçmiştir.?

Fransız siyasetçi, filozof,  bilim adamı, yazar, eski Katolik / komünist, 1913””te Marsilya””da doğup 1982 yılında müslüman olan Roger Garaudy: ?İslâmın büyük Peygamberi; ?Yarın ölecekmiş gibi âhirete, hiç ölmeyecekmiş gibi dünyâya çalışın? derken, her şeyi anlatmıştır. İslâm hem maddeye, hem de ma?nâya hükmetmiştir. Öyle ise bunların ikisi birbirinden koparılamaz. Nasıl koparılabilir ki, İslâm; ?İlim Çin?de de olsa alınız.?; ?İlim ve fen, mü?minin kaybolmuş malıdır, nerede bulursa alsın?diyor. İlmin ve çalışmanın burada sınırı yoktur. İslâm bu iki olaya sınır koymadığına göre, dünyâyı sarsmıştır.?

Altını çizerek ifâde edelim ki, ilim ve teknik, insanların hizmetinde faydalı olduğu müddetçe değerlidir. İnsanlara faydası olmayan ilmin ve fennin hiçbir faydası yoktur. Bu yüzden İslâm âlimleri, insanlara faydalı olabilmek için ellerinden geleni yapmışlar, bu hususta müslim, gayr-i müslim ayırımı yapmamışlardır. İslâm âlimlerinin, ilme ve insanlığa yaptıkları hizmetlerin hepsini saymak, ancak her ilme âit külliyetli miktarda kitap vücûda getirmekle mümkündür.

 

Kıymetli Dinleyiciler!

Buraya kadar kısaca bahsettiğimiz konularda biraz daha fazla detaya girecek olursak şunları söyleyebiliriz:

1-Prof. Dr. M. Fuâd Sezgin?in ?İslâm?da Bilim ve Teknik? adlı 5 cildlik çalışması, çok ciddî ilmî bir çalışmadır.

Türkiye Bilimler Akademisi ve Kültür Bakanlığı?nın ortak yapımı olan ?İslâmda Bilim ve Teknik?, TÜBA [Türkiye Bilimler Akademisi] Şeref Üyesi Prof. Dr. Fuat Sezgin tarafından 2003 yılında Almanca olarak yazılan [?Wissenschaft und Technik im Islam? adlı] kitabın Türkçe ve tıpkıbasımı olarak çevirisidir.

Arap-İslâm Bilimleri Tarihine Giriş?i ele alan I. Cildde, müslüman bilim adamlarının îcâd ve keşiflerihakkında genel bilgiler veriliyor. II. Cildde Astronomi alanındaki eser ve cihâzların tanıtımı yapılıyor. III. CildCoğrafya, Denizcilik, Sâatler, Geometri, Optik alanlarındaki keşif ve icatları içeriyor; IV. Cildde Tıp, Kimya, Mineraller ve Fosil Oluşumlara yer verilirken, V. Cildde ise Fizik ve Teknik, Mimârî, Savaş Tekniği, Antik Objeler, Orientleştirici Stilde Avrupa Camı ve Seramiği ele alınıp Arap-İslâm kültür çevresinin başarıları, ilmî buluşları, ilmi nasıl geliştirdikleri akademik olarak, bilim adamlarından nakıllerle işleniyor. Bu eser, bir nevi, Arap-İslâm Bilimleri Târihi Enstitüsü Âletler Koleksiyonu Kataloğudur.

Prof. Dr. Fuat SEZGİN?in uzun araştırmalar sonucu hazırladığı ve ?Wissenchaft und Technik im Islam? adıyla yayımladığı Almanca aslından dilimize çevrilen bu değerli çalışma, dünya bilimler tarihinde İslâm biliminin oynadığı önemli rolü incelemektedir.

Eser, İslâm ve Orta Çağ bilimine yeni bir bakış açısı sunarak, İslâm biliminin eski Yunan, ayrıca Hint, Bizans ve İran dönemlerinden devraldığı bilimsel mîrâsı korumak ve yaymakla yetinmeyip, onu, eklediği özgün eserlerle ileri götürmüş olduğu değerlendirmesini yapmaktadır.

Türkiye Bilimler Akademisi?nin değerli katkılarıyla beş cilt hâlinde yayımlanan bu eser; İslâm bilginlerinin astronomi, tıp, geometri, coğrafya, optik, kimya ve denizcilik gibi alanlarda dünya bilim târihine yaptıkları katkıları, aynı zamanda zengin görsel malzemeyle de gözler önüne sermektedir.

[Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları Ankara, 2007, 218+226+213+236+228 = 1121 sayfa, Türkçe]

[Fuat Sezgin; Çeviren:  Dr. Abdurrahman Aliy, TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; Ankara, 2007, 1121 sayfa, Türkçe]

[İstanbul Büyükşehir Belediyesi; İstanbul, 2008, 2. baskı, 218+226+213+236+228 = 1121 sayfa, Türkçe]

 

[25 Mayıs 2008 târihinde, İstanbul-Gülhane Parkı?nda açılan ?İslâmî Bilim ve Teknoloji Târihi Müzesi?nde sergilenen eserler, Fuâd Sezgin Hocanın bu kitâbından istifâde edilerek hâzırlanmıştır.]

60 yılı aşkın bir süredir ?Bilim Tarihi? çalışmalarını yürütmekte olan Prof. Dr. Fuat Sezgin?in başeseri, ?Geschichte des Arabischen Schrifttums? (GAS) isimli 13 ciltlik Almanca eseri olup [Arapçaya tercümesi de yapılmıştır] işlediği konular şunlardır:

(1.ciltten 9. Cilde kadar olanlar Leiden?de neşredilmiştir ve bu dokuz ciltte yaklaşık olarak 430/1038 yılına kadar olan eserler zikredilmiştir.)

Cilt 1 [1967]: Kur?an Bilimleri, Hadis, Tarih, Fıkıh, Kelam ve Tasavvuf

Cilt 2 [1975]: Edebiyat / Şiir

Cilt 3 [1970]: Tıp, Farmakoloji, Zooloji, Veterinerlik

Cilt 4 [1971]: Simya, Kimya, Botanik, Ziraat

Cilt 5 [1974]: Matematik

Cilt 6 [1978]: Astronomi

Cilt 7 [1979]: Astroloji, Meteoroloji ve ilgili bilimler

Cilt 8 [1982]: Leksikografi

Cilt 9 [1984]: Gramer

Cilt 10-11-12-13 [Frankfurt 2000]: İslâm?da matematiksel coğrafya ve haritacılık ve bu bilimlerin Avrupa?da devamı, Beşerî Coğrafya, haritalar.

 

Değerli Misâfirler!

24 Ekim 1924?te Bitlis?te doğdu [Şimdi 85 yaşında; Allahü teâlâ, kendisine hayırlı, uzun ömürler versin de yaptığı önemli ilmî çalışmaları bitirsin]. 1943-1951 yılları arasında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Enstitüsü?nde, İslâmi Bilimler ve Orientalistik alanında öncü bir yere sahip olan Alman orientalist Prof. Dr. Hellmut Ritter(1892 – 1971)?in yanında öğrenim gördü.

Hocasının, bilimlerin temelinin, İslâm bilimlerine dayandığını söylemesiyle, bu alana yöneldi. 1954””te Arap Dili ve Edebiyatı bölümünde ?Buhari?nin Kaynakları? adlı doktora tezinitamamladı. Bu teziyle o, hadis kaynağı olarak İslâm kültüründe önemli bir yere sahip olan İmâm Buhari(810-870)?nin biraraya getirdiği hadislerde, [Sahîh-i Buhârî, Kur?ân-ı kerîmden sonra en kıymetli kitaptır]  bilinegeldiğinin aksine sözlü kaynaklara değil, İslâm?ın erken dönemine, hatta 7. yüzyıla kadar geri giden yazılı kaynaklara dayandığı tezini ortaya attı. Bu tez Avrupa merkezli orientalist çevrelerde hâlâ tartışılmaktadır.

1954 yılında İslâm Araştırmaları Enstitüsü?nde doçent oldu. Burada Prof. Dr. Zeki Velidi Togan ile çalıştı.

Enteresandır, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sırasında Üniversite?den uzaklaştırılan ve 147?likler diye bilinen akademisyenler arasındaydı. 1961 yılında Almanya?ya giden Fuat Sezgin, Frankfurt Üniversitesi””nde, önce misafir doçent olarak dersler verdi. 1965 yılında da Frankfurt Üniversitesi?nde profesör oldu.

Oradaki bilimsel çalışmalarının ağırlık noktası, Arap-İslâm kültür çevresinde tabîî bilimler târihi alanı olmuştur. Henüz İstanbul?da iken başladığı h. 7. / m. 14. yüzyıldan itibaren gelişen Arap-İslâm edebiyatı tarihi çalışmasına (Geschichte des Arabischen Schrifttums) Almanya?da da devam ederek, orientalistik çalışmalar için kaynak eser haline gelmiş ve hâlâ aşılamamış 13 ciltlik eserinin ilk cildini 1967, son cildini ise 2000 yılında yayınlamıştır.

?Geschichte des Arabischen Schrifttums?, İslâm?ın ilk döneminde uğraşılmış, dînî ve târihî edebiyâttan coğrafya ve haritacılığa kadar bütün ana ve yan bilim dallarını konu edinmektedir. [Aslı Almanca olan bu eser, Arapçaya da tercüme edilmiştir. Maalesef henüz Türkçe çevirisi yok.]

Prof. Sezgin, [bu eserinden dolayı,] 1978 yılında, Suudi Arabistan Kral Faysal Vakfı?nın ?İslâmi Bilimler Ödülü?nü ilk alan kişidir. Bu ve başka desteklerle Sezgin, 1982 yılında J. W. Goethe Üniversitesi?ne bağlı ?Arap–İslâm Bilimleri Tarihi Enstitüsü?nü ve 1983?te de buranın müzesini kurdu, buranın halen direktörlüğünü yürütmektedir.

Enstitüye bağlı olarak kurduğu müzede Fuâd Sezgin, İslâm Kültür Çevresinde Müslümân Bilginler tarafından yapılmış âletlerin ve bilimsel araç ve gereçlerin, yazılı kaynaklara dayanarak yaptırdığı nümûnelerini sergilemektedir.

Müzede bulunan objeleri tanıtmak ve İslâm kültür çevresindeki bilimsel gelişmeyi göstermek için hazırladığı ?Wissenschaft und Technik im Islam? (İslâm?da Bilim ve Teknik) isimli Almanca kataloğu 2003 yılında yayınladı. Fransızcası da yayınlanmış olan bu kataloğun Arapça, İngilizce ve Türkçesiyayınlanmak üzeredir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin son olarak, Arap-İslâm Bilimleri Enstitüsü için hazırladığı bilimsel araç ve gereçlerin benzerlerini yaptırarak, açılışını 25 Mayıs 2008 tarihinde Başbakan Tayyip Erdoğan””ın yaptığı ?İstanbul?da Gülhâne Parkı?nda İslâmî Bilim ve Teknoloji Târihi Müzesi?nin açılmasına önayak olmuştur.

 

§ 1984 yılından beri yayınlanmakta olan Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-İslâmischen Wissenschaften isimli Almanca bir dergi çıkarmaktadır.
§ Fuat Sezgin?in ?İslâm Bilimler Tarihi?nde eşsiz bir yere sahip olan bir diğer çalışması ise, Coğrafya, Avrupalı Seyyâhların Seyâhatnâmeleri, Matematik ve Astronomi, Tıp, Felsefe, Müzik, Nümizmatik, Tarih Yazımcılığı ve Bilimler Tasnîfi ve diğer konularda yazılmış orijinal eserlerin tıpkıbasımlarını ve bu konuda araştırmalar yapmış olan Batılı Bilim Adamlarının çalışmalarının yeniden basımlarını içeren seriler hâlinde 1.300 cilt civârındaki yayınlarıdır.

[“http://tr.wikipedia.org/wiki/Fuat_Sezgin” adresinden alındı. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi [Bu sayfa son olarak, 11 Ağustos 2009 tarihinde güncellenmiştir.]

www.birseyogren.com; www.eren.com.tr/goster/kitap/kisi.asp?CAS=127870;http://www.timeturk.com/fuat-sezgin-hocadan-onurlu-davranis-71991-haberi. html]

 

2-Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu?nun başkanlığındaki geniş bir bilim kurulunun25 yıldan bu yana hazırladıkları ?Osmanlı Bilim Tarihi? adlı 15 cildlik çalışma, Osmanlı dönemini kapsamakta olup çok büyük gayret mahsûlüdür.

Şimdi sizlere, Kurulun Başkanı Prof.Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu?ndan bir nebze [ama olabildiğince kısa], bahsetmek istiyorum.

Ekmeleddin İhsanoğlu””nun Bilim Tarihi, Türk Kültürü, İslâm Dünyası ve Batı Dünyası İlişkileri ile Türk-Arap İlişkileri hakkında değişik dillerde çok sayıda kitap, makale ve tebliği bulunuyor.

Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu, İRCİCA?nın [İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi””nin] Genel Direktörlüğünün yanı sıra, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü ile Türk Bilim Tarihi Kurumu””nun Başkanlığı ve İ. Ü. Bilim Tarihi Müze ve Dokümantasyon Merkezi Müdürlüğü görevlerinde bulundu.

UNESCO ve Harvard Üniversitesi””ndeki görevlerinin yanı sıra, millî ve uluslararası birçok bilim kurumunun üyesi olan İhsanoğlu, bilim ve eğitim tarihine katkı ve hizmetlerinden dolayı birçok ödül aldı.

[Prof. Dr. İhsanoğlu, Türkiye Devlet Üstün Hizmet Madalyası, Ürdün Birinci Derece İstiklal Madalyası, İKÖ Şeref ve Liyakat Sertifikası ile Mısır Cumhuriyeti Liyakat Nişanı ile ödüllendirildi.][www.biyografi.net]

57 üyesiyle BM””den sonraki en büyük uluslararası yapıyı oluşturan İslâm Konferansı Örgütü [İKÖ] Genel Sekreterliği, Suudi Arabistan?ın Cidde şehrinde 28.12.2004 târihinde düzenlenen törenle el değiştirdi.Türkiye, Haziran ayında İstanbul””da yapılan oylamanın ardından seçimi kazanmıştı. Bu seçim, 35 yıllık İKÖ tarihinde bir ilki oluşturdu. Örgütün başına ilk kez bir Türk geçti. Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, Tunus?lu eski Genel Sekreter Dr. Abdulvâhid Belkeziz””den görevi devraldı. [Gündem, Zaman, 29.12.2004]

1927””de kurulan ve merkezi Paris””te bulunan Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi, 1968 yılından bu yana verdiği, Bilim Tarihinin en prestijli ödülü olan Koyre Madalyasını, 12 Aralık 2008?de Paris””te düzenlenen törenle, ilk kez bir Türk bilim adamına verdi.

[Adını bilimsel düşünce tarihçisi Alexander Koyre””den alan madalyanın ilk sahibi, Isaac Newton””un bilimsel çalışmalarını derleyerek gün ışığına çıkaran Derek Thomas Whiteside, son sahibi ise Guy Beaujouan olmuştu.]

Bilim Tarihi alanındaki sıra dışı ve çığır açan çalışmalar yaparak bu alana büyük hizmetler veren bilim adamlarına verilen Koyre Madalyası””nın sahibi, Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi üyeleri arasında yapılan oylama ile belirleniyor.

Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi, iki yılda bir verdiği ödüle, bu yıl İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ) Genel Sekreteri Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu””nu layık gördü. Bu madalyaya, uzun yıllardan beri, dünya çapında yapmış olduğu araştırma ve eserleri sonucunda lâyık görüldü. Prof. İhsanoğlu, akademiye 1999 yılında, Ordinaryus Prof. Aydın Sayılı””nın ardından kabul edilen ikinci Türk. [İhsanoğlu ””Bilim Tarihinin Nobeli””ni Alacak, Zaman, 2 ARALIK 2008]

 

3-ERKEN DÖNEM OSMANLI MEDRESELERİ (1300-1500)
Yekta Demiralp, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; Selçuk, Osmanlı, Türk Mimarisi,Osmanlı Tarihi 1300-1600 > Klasik Çağ, Eğitim Tarihi, Osmanlı Tarihi > Kültür Hayatı; Ankara, 1998, 1. baskı, 23 x 33 cm., XI+334 s. + 161 resim + 82 drawings sayfa,

 

4-Prof. Dr. Câhid Baltacı?nın ?XV-XVI. YÜZYILLARDA OSMANLI MEDRESELERİ?adlı 2 cildlik çalışması, Osmânlılardaki ilmî hayâtı gözler önüne sermektedir. [İlk neşri 1976, 2. Baskı 2005]

Aslında bir doktora çalışması olan ve ilk baskısı 1976 yılında neşredilen bu akademik eserin, 2005 yılında yapılan 2. baskısına, yeni kaynaklardan istifâde edilerek, külliyetli miktarda ilâve yapılmıştır.

Müellif, kitâbının ?Önsöz?ünde, bu konuda 1976?dan itibaren yapılan diğer çalışmaları da zikretmiş ve her birini kısa kısa değerlendirmeye de tâbi tutmuştur.

Şöyle ki:

a) ?İlk Devir Osmanlı Medreseleri?, Mustafa Bilge [Doktora çalışması, İstanbul 1984]: ?Osmanlı medreselerini İznik, Bursa, Edirne medreseleri olarak şehirlere göre tanıtmakta ve medrese teşkilatı hakkında sınırlı bilgi vermektedir. Çalışmanın sonuna konulan vakfiyeler bölümü oldukça önemlidir?

b) ?Medreseler, Başlangıçtan Fâtih Zamanına Kadar?, Mustafa Ergin [DTCF Pedagoji Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1975, Gayr-i Matbû]: ?Ana kaynaklara inilmeden yapılan bir çalışma?,

c) ?Osmanlı İmparatorluğu?nda Fen Bilimleri ve Yetişen Bilginler(Kuruluşundan M. 1700?e Kadar)?, Nuri Çalışkan [Samsun YİE?nde Öğretim Üyeliği Tezi] : ?Kaynaklara inilmeden yapılmış bir çalışma?,

d) ?Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi?, Hüseyin Atay [İstanbul 1983]: ?Daha çok felsefî yaklaşımlara dayanan ve arşiv belgelerine baş vurmayan bir çalışma?,

e) ?Osmanlı Medreselerinde İlim?, Rahmetli Cevat İzgi [Doktora Tezi, İstanbul 1997]: ?Riyâzî ve tabîî ilimler sâhasında yapılmış en başarılı çalışma?,

f) ?Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik DönemiBursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim?, Mefail Hızlı [Doktora Tezi, Bursa 1997]: ?Kadı sicilleri taranarak yapılmış önemli bir çalışma?,

g) ?Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi?, Hasan Akgündüz [Doktora çalışması, İstanbul 1997]: ?Arşiv belgelerine dayanmamakla beraber yerli ve yabancı birçok mütedâvil esere başvurularak yapılmış bir çalışma?,

h) ?Osmanlı Medreseleri?nde Eğitim-Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru?l-Hadîslerin Yeri? adlı tez, Ahmed Gül: ?Çok dağınık ve malumat yığını bir çalışmadır.?

Orta ve yüksek seviyelerde eğitim ve öğretim veren, dînî ve ilmî düşüncenin doğup yeşerdiği en önemli akademik müessese olan Osmanlı medreseleri; bir yönden, bir ?umûmî medrese?ler, bir de ?dâru?l-kurrâ?, ?dâru?l-hadîs?, ?dâru?ş-şifâ?lar [Tıp medreseleri] gibi meslekî, ihtisâs medreseleri olarak kısımlara ayrılır. Tabîî ki medreselerin başka yönlerden de taksimleri vardır.

Ma?lûm olduğu üzere, ondokuzuncu asra kadar Osmanlı medreselerinde, dîn derslerinin yanısıra fen dersleri de okutuluyordu. Buralarda aydın dîn ve fen adamları yetişiyordu. Bunlar bütün dünyâya önderlik ediyorlardı. Maalesef Tanzîmâtçıların fen derslerini medreselerden kaldırmalarıyla, bu sâhadaki çalışmalar tamâmen durdu ve Batı, Doğu?yu sür?atle geçti.

 

Kıymetli Dinleyiciler!

Şunu net bir şekilde ifâde edelim ki, bütün İslâm devletleri, mensubu oldukları İslâm dînine ve onun güzel ahlâkına, iyilik, çalışkanlık, adâlet? gibi emirlerine sarıldıkları müddetçe, çağlarının zirvelerine çıkmış ve diğer milletlere örnek ve onlardan daha üstün olmuşlardır.

 

Osmanlı Devleti?nde bilim alanındaki çalışmalar, Selçuklu medreselerinin devamı niteliğinde olan İznik Medresesi?nin açılmasıyla başlamıştır. Burada ilk müderris, kelâm ve  tasavvuf âlimi Dâvûd-ı Kayserî idi.

Osmanlılar, kuruluş ve yükseliş devirlerinde, bilim ve düşünceye oldukça yoğun bir ilgi göstermişler, özellikle Fâtih devrinde bilimsel çalışmalar çok büyük ölçüde desteklenmiş, çeşitli dillerden bilimsel eserlerin Türkçe?ye çevirisi sağlanmıştır.

 

5- Prof. Dr. Esin KÂHYA?nın, ?OSMANLILARDAKİ BİLİM TARİHİ YAZARLARINDAN ÖRNEKLERLEOSMANLI BİLİM TARİHÇİLİĞİNE BİR BAKIŞ? başlıklı ?Tebliğ?i [XIII. Türk Tarih Kongresi, III. Cilt-II. Kısım, Ankara 4-8 Ekim 1999]

 

6-7-8-Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu?nun ?Osmanlı Bilim Tarihi Araştırmalarının Dünü?; Prof. Dr. Emre Dölen?in ?Türkiye?de Osmanlı Bilim Tarihi Araştırmaları?; Prof. Dr. Mehmet İpşirli?nin ?Osmanlı?da İlmiyeye Dâir Çalışmalar Üzerine Gözlemler? başlıklı 3 tebliği, İSAM?ın 24-25 Şubat 2001 tarihlerinde tertiplediği, ?DÜNDEN BUGÜNE OSMANLI ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU?nda sunulmuştur. [Tespitler-Problemler-Teklifler] [http://www.isam.org.tr/index.cfm?fuseaction=objects2. detail_content&cid=137&cat_id=4&chid=18]

 

9-OSMANLI MATEMATİK LİTERATÜRÜ TARİHİ [2 cilt]

(= History of mathematical literature during the Ottoman period). Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu [Hazırlayanlar: [Prof. Dr.] EKMELEDDİN İHSANOĞLU, – [Prof. Dr.] RAMAZAN ŞEŞEN – [Prof. Dr.] CEVAT İZGİ;Yayınevi: IRCICA, Yayın Yeri: İstanbul, Yayın Yılı: 1999, Dili: Türkçe; 2 cilt takım (CXII, 349, [3] s.; [2], 350-720, [10] s.). 25×17 cm.]

AÇIKLAMA: Kitabın ?Önsözü?nde Anadolu””daki ilk Türk devletlerinde ve Osmanlı Devletinde matematik sahasındaki gelişmeleri inceleyen bir açıklama bulunmaktadır.Daha sonra bu Devlet, Batı Asya ve Kuzey Afrika””daki bütün Arap ülkelerini de sınırları içine ilhak etmiştir.

Kitap iki bölümden oluşmaktadır: Birinci bölüm, tarih sırasına göre, en eskisinden en yenisine kadar, yazarları bilinen eserleri kapsamakta ve 491 yazar hakkında bilgiler vermektedir. İkinci bölümde ise, yazarları bilinmeyen eserlerden bahsedilmektedir. Kitabın içinde bulunan bütün matematik eserlerinin toplamı 1114””tür.

Kitapta, Türkiye ve Osmanlı devletinin diğer ülkelerindeki beş yüz yazar hakkında bilgi bulunmakta ve (bilindiği takdirde) yazarın kısa biyografisi, yazdığı matematik eser başlıklarının (Latin ve Arap harfleri ile) bir listesi, ayrıca yazma olan eserlerin bir listesi bulunmaktadır. Her eserin yazıldığı dil belirlenmiş, önemli eserlerin başından ve sonundan örnekler verilmiştir.

Kitapta, onsekizinci ve yirminci asırda basılan matematik eserlerine işaret edilmektedir. Veriler içinde, bu asırlar arasında Fransızca ve İngilizce basılan matematik kitapları, diferansiyel ve entegral hesabı, logaritma, varyasyon hesabı, analitik geometri ve linear cebir kitapları bulunmaktadır.

Eserin sonunda, kitapların, tebliğlerin ve yazma kütüphanelerine ait katalogların bibliyografyası, dokuz indeks ve en ilginç yazma sayfaların fotoğraflarıbulunmaktadır. [www.nadirkitap.com/osmanli-matematik-literaturu-tarihi-history-of-mathematical-literature-during-the-ottoman-period-editor-ekmeleddin-?]

 

10-OSMANLI””DA BİLİM ve TEKNOLOJİ [XVII-XVIII. YÜZYIL (1603-1789)]http://www.history.hacettepe.edu.tr/bilimtarihi/onyediveonsekizosmanlidabilim. htm]

11- PÎRÎ REÎS HARÎTASI, 1513, TÜRK TARİH KURUMU

PİRİ REİS haritası, Topkapı Sarayının, kadîm eserler müzesi haline getirildiği sıralarda, Millî Müzeler Müdürü Halil Ethem tarafından, 1929 senesinde bulunmuştur. Halil Ethem bu haritayı, o zamanlar İstanbul””da misafir bulunan Alman müsteşriklerinden Prof. Kahle ile birlikte tetkik etti ve Prof. Kahle bu tetkiklerin neticesini 1931 senesi Eylülünde Leyden””de toplanan XVIII?inci Müsteşrikler Kongresine bildirdi. Türk ve Alman âlimlerinin bu keşfi ilim âleminin nazarı dikkatini celbetti ve Prof. Kahle””nin maruzası İtalyan ve İspanyol dillerine tercüme olunup, tabı ve neşredildi. Viyana Üniversitesi Coğrafya Profesörü Oberhummer tarafından da 1931 senesi kânunuevvelinde, Viyana Akademisine bu keşfe dair izahat verildi.

Bazı Türk ve ecnebi gazeteler, ?Kristof Kolomb””un Haritası? başlığıyla, mevzubahsimiz olan haritadan, noksan ve hatalı bir surette bahse girişmiş olduklarından, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, bu hataların tashihi maksadile Londra””da çıkan “The Illustrated London News” adlı resimli mecmuaya, bir makale ile haritadan ve Piri Reisin “Bahriye” adlı kitabındaki resimlerden fotoğrafiler çıkartıp gönderdi; bu makale ve resimler İngilizce mecmuanın 23 Temmuz 1932 tarihli nüshasında intişar etti.

Bu haritayı vücuda getiren Piri Reis, XV?inci asrın son çeyreğinde, Türklerin Akdeniz Amirallerinden bulunan meşhur Kemal Reisin kardeşinin oğludur. Tarih, Piri Beyin en son resmî vazifesi olarak, Kızıl Deniz ve Umman Denizi donanmalarının Amirallığını tesbit eder.

Piri Reis donanma kumandanlığı vazifesini ifa ettiği gibi, o zamanın denizcilik ilimlerile de meşgul olmuştur. Reisin denizcilik nazariyatındaki kudret ve maharetini, mevzubahsimiz harita ile “Bahriye” adlı kitabı açık göstermektedir. “Bahriye” Akdenizle o zamanlar Akdeniz kıyılarında bulunan şehir ve memleketleri tarif ve tersim ettiği gibi, denizciliğe, gemiciliğe dair de mühim malûmat verir.

Piri Reis, haritasını 1513 senesi Gelibolu şehrinde inşa ve tersim etmiştir. Bu tarihten dört sene sonra, yani 1517?de, Mısır Fatihi Sultan Selim-I?e, Mısırda bulunduğu sıralarda bizzat takdim eylemiştir.

 

PÎRÎ REİS HARİTASI VE İZAHNAME, 1513, TÜRK TARİH KURUMU

İçindekiler: Pîrî Reis harita ve izahnâme; 90 x 67 cm ebatlarında poster ve dört dilde (Türkçe, Ingilizce, Almanca ve Fransızca) izahnâme ile birliktedir. Baskı: 2. Baskı

 

Şurası bir hakîkattir ki, insanlık târihi boyunca, ilme en yüksek değeri ve en şerefli yeri, yalnız İslâmiyet vermiştir. Diğer hak veya bâtıl hemen bütün inançların, felsefî sistemlerin, rejimlerin ve dünyanın her tarafında ve her zamanda yaşamış olan insanların hiç tartışmasız kabul ettikleri nâdir hususlardan biri, ilme kıymet vermektir. Ancak bu, hepsinde şu veya bu bakımdan, şu veya bu derecede kalmış iken, yalnız İslâmiyette ilim gerçek yerine oturtulmuş, bütün cepheleriyle ele alınmıştır.

Bugüne kadar insanların elde ettiği hiçbir fen bilgisi, hiçbir ilmî buluş ve keşif, Kur?ân-ı kerîm?de ve hadîs-i şerîfte bildirilenlerin dışında olmamış ve aksini söylememiştir.

Halbuki insanlar elinde bozulmuş olan Tevrât ve İncîl?de yazılı olanlar, his ve akıl yoluyla elde edilen fen bilgileriyle çatışınca, hattâ fen bilgileri tarafından saçma ve uydurma oldukları ortaya konunca, Hıristiyan âlemindeki bilginler, bu kitapların yazılarını ve papazların sözlerini reddetmişlerdir. Böylece onlar insan eliyle değiştirilmiş bu kitaplara bakarak ilimde hâber-i sâdık kaynağını kabûl etmemişler, filozofların sözlerini ve kitaplarını bunların yerine geçirmek yolunu tutmuşlardır. Müslümân âlimlerin erdikleri, Kur?ân-ı kerîm gibi bir kitâba sâhib olma saâdetine onlar erememişlerdir.

 

Değerli Misâfirler!

Türk-İslâm devletlerinden Karahânlılar, Gazneliler, Tîmûr Oğulları, Bâbürlüler, Selçûklular ve Osmânlılar döneminde, askerî sâhada çok önemli zaferler elde edilmiş, çok büyük medeniyetler kurulmuş olduğu gibi, bilime ve teknolojiye de çok ciddî katkılar yapılmıştır.

[Tabîî ki kısa bir konferans çerçevesinde, onların hepsini ele alabilecek durumda değiliz; ama biz konferansımızın ilerleyen bu sâatinde, sona yaklaştığımız bir zamanda,birazcık bize yakın dönemlerden, Osmânlı döneminden bahsedebiliriz.]

Devlet Arşivleri Eski Genel Müdürü merhûm Prof. Dr. İsmet Miroğlu, bir makâlesinde, Osmânlı Devleti hakkında, yabancılardan bazı nakiller yapmaktadır:

F. Babinger şöyle der: ?Pâdişâhın imparatorluğunda, herkes kendi hâlinde bahtiyâr olabilirdi. Mutlak bir dînî hürriyet hüküm sürerdi ve kimse şu veya bu inanca sâhip olduğundan dolayı bir zorlukla karşılaşmazdı.?

F. Grenart fikirlerini şöyle ifâde eder: ?Fethedilen memleketlerdeki Osmânlı idâresinin, son derece liberal olduğunu kaydetmeden geçemeyiz. Türkler, bu memleketlerin ahâlîsini dillerinde, dînlerinde hattâ bazen iç düzenlerinin büyük bir kısmında tamâmen serbest bırakıyorlardı??

F. Downey kanâatini şöyle özetler: ?Birçok Hıristiyân, adâleti ağır ve karârsız olan Hıristiyân ülkelerindeki yurtlarını bırakarak Osmânlı ülkesine gelip sığınıyordu.?

Leopold von Ranke de şöyle der: ?XVI. asırda dünyâya hâkim olan dînlerden hangisinin siyâset bakımından en kuvvetlisi olduğu sorulduğunda, İslâm dînine üstünlük tanımakta tereddüt etmeyiz. Bu dîn, Türk fetihleri sâyesinde, XV. yüzyılda, o zamâna kadar temâsı olmayan yerlerde, Avrupa?nın göbeğinde etrâfa yayılmış bulunuyordu.?

Oskar Kolling?in şu görüşleri de kayda değer: ?Bu eski hakîkati, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu?nun çöktüğü 1918 yılında komşu milletler, bize yeniden hâtırlattılar. 16. asırdan 340 sene sonra hümanizm devrinde Macar hudûdunda, aynı hâdisât tekerrür etti. Fakat böyle bir mukâyese yapıldığı zaman, 16. asır Türk idârecilerinin, zavallı halkın hukûkunu korumak husûsundaki gayretleri önünde eğilmek arzûsunu duyarız.?

Yine aynı müellif şöyle der:

?Bu vesîkalardan anlaşılıyor ki, Türk yöneticileri en buhrânlı zamânlarda bile, düşmânlarına veya dostlarına karşı olan taahhütlerini bozmak hatâsına aslâ düşmek istememişlerdir. Avrupa?da sulh zamânında bile engizisyon mahkemeleri ve i?dâm sehpâları faâliyette bulunuyordu. Bilhâssa ücretli askerlerden teşekkül eden ordu toplanınca, halk, bütün malı ile beraber zulüm âleti hâline geldi. Bunlar, hiçbir vicdân azâbına düşmeksizin ırkdaşlarını soyar, ezer, öldürürlerdi. Kısacası Türk hükümdârları, gerçekten halkın hayâtı ile ilgilenmişlerdir. Naklettiğimiz vesîka sûretleri de şüpheye yer bırakmayacak şekilde bunu göstermektedir.?Batılıların, Osmânlıları medheden buna benzer pekçok sözleri vardır.

 

Kıymetli Dinleyiciler!

Ma?lûm olduğu üzere, Söğüt ve Domaniç yaylalarına 400 çadır hâlinde yerleşen bir aşîretten, beylik, hânlık, devlet, cihân imparatorluğu, hattâ hilâfet merkezi  meydâna getirilmiştir.

Burada şunu belirtelim ki, devletler de insanlar gibi doğar, büyür, en olgun seviyesine ulaşır ve nihâyet târih sahnesinden çekilirler.

Osmânlı da böyle oldu; dörtyüz çadırdan ihtişâmlı bir cihân devleti doğdu, büyüdü, yirmi üç küsûr milyon kilometre karelik bir coğrafyayı vatan yaptı, medeniyetlerin en güzel ve en üstününü kurdu ve bu kemâl noktasından yavaş yavaş zevâl çizgisine doğru yürüyüp takrîben bir asır evvel târih sahnesinden çekildi.

Osmânlı Devleti ve sultânlarının da?vâları, kendi ta?bîrleri ile ?Nizâm-ı âlem? üzerinde toplanıyor, koca devletin hikmet-i vücûdu ve cihâdı da, millî, İslâmî ve insânî esaslara bağlı bulunan bir cihân hâkimiyeti düşüncesine dayanıyordu.

Ma?lûm olduğu üzere, dünyâ târihinde, Peygamber Efendimizin ?Asr-ı Saâdet?i ve?Hulefâ-i Râşidîn? devirlerinden sonra, Hak ve adâlete riâyette en üstün seviyeye yükselen Müslümân-Türk Devleti olan ?Osmânlı Devleti?, XIV. [ondördüncü] asrın başından XX. [yirminci] asrın ilk çeyreğine kadar hüküm süren, şerefli ve en uzun ömürlü bir hânedânın kurduğu devlettir. Bu devleti sâdece Türkler, müslümânlar değil, pekçok gayr-i müslim dahî medhetmektedir.

Bilindiği gibi, Osmânlı Devleti, kavimler, dînler ve mezhepler arasında sağlam bir âhenk kurmuş, halk kitleleri arasında hiçbir fark ve tezâda müsâade etmemekle, dünyâ târihinde milletler arası en kudretli ve cihânşümûl bir siyâsî varlık teşkîl etmiştir.

İlk on Osmânlı pâdişâhı, târihçilerce, dâhîlerden sayılmaktadır.

Anadolu Selçukluları?ndan sonra İslâmiyete, müslümânlara ve insanlığa hizmet nöbeti, Kayı Boyu?na geçmiştir. Küçücük bir beylikten kısa zamanda cihân devleti durumuna gelen Kayı?nın azîz temsilcisiOsmânlı Türkü, İslâmiyet?in son dîn olduğuna îmân etmiş, ilme, san?ata ve bütün insanlığa asırlarca faydalı olmuştur.

Osmânlı Devleti millî, İslâmî ve insânî esâslara bağlı bulunan bir cihân hâkimiyeti düşüncesine dayanıyordu. Bu düşünce, gerçekten Türk-İslâm târihinde en yüksek derecesini Osmânlı Devleti?nde bulmuş ve müstesnâ bir kudret kazanmıştı. Osmânlı cihân hâkimiyeti ve dünyâ nizâmı ideâli, şüphesiz millî şuûr ve uyanış yanında, asıl kaynağını İslâm dîni ve onun cihâd rûhundan alıyordu.

Gerçekten de bir aşîretten cihângîr bir imparatorluğa giden yolda, Osmanlı hânedân mensuplarının kudret kaynakları incelenecek olursa, devletin temelleri ve şaşırtıcı yükselişi daha iyi anlaşılır. Nitekim,Fransız târihçisi Grengur da, ?Bu yeni İmparatorluğun teessüsü, beşer târihinin en büyük ve en hayrete değer vak?alarından biridir? demektedir.

Osmânlı Beyliği, daha kurulduğu andan i?tibâren askerî, adlî ve mâlî teşkîlâtla işe başladı. Bilhâssa askerî işlere fazla ehemmiyet verilerek muvaffakiyetin sebepleri hâzırlandı. Fakat bu zâhirî kudret, tamâmen ayrı dînde olan yabancı bir bölgede, ya?nî Balkanlarda yayılma ve yerleşme için kâfî değildi.

Ancak bu iş, daha çok ma?nevî ve rûhî sebeplerle, öylesine göz kamaştırıcı bir hızla ve şuûrlu bir biçimde oldu ki, bugün dahî, düşünenleri hayretler içerisinde bırakmakta ve 20. asırda dahî misli görülmemiş bu hareket, dün olduğu gibi, bugün de yerli-yabancı nesillerin hayrânlığını çekmektedir.

Burada, D?ohsson?un fikrini zikretmeden geçemiyeceğiz:

?….Kur?ân-ı kerîmi tanıyanların zihnine ve hâfızasına nakşedilmiş olan prensipler, onları yeryüzündeki insanların en hayırseveri, en insâniyetlisi hâline getirmiştir. Bütün bu fazîletlerine rağmen, Ecnebîlerin (Avrupalıların) onlara barbar demesi, yırtıcı bulması, savaşlarına göre hüküm vermesinden ileri gelir. Gerçekten müslümânlar canlarını esirgemeden savaşırlar, onlaraın düşmânları aynı zamanda dînlerinin de düşmânıdır. Bu şecâat, Türklere sâdece dînlerinden değil, aynı zamanda millî karakterlerinden de gelir. Ama bir milletin gerçek karakteri, savaş alanının silâh gürültüleri arasında ta?yîn edilemez. Türkleri gerçekten tanımak isteyenler, onların fazîletlerini değerlendirmeli, törelerin karakter ve fiillerindeki tesîrlerini muhâkeme etmeli, onları barış zamânındaki örf ve âdetleri içinde incelemelidir. Filhakika Türkler, savaşta ne kadar sert, ne kadar mağrûr ve yırtıcı iseler, barışta da o kadar sâkindirler. En büyük kahramânlıkları gösteren, gözlerini kırpmadan ateşe [ve ölüme] atılan bu insanlar, günlük hayâtlarına döndükleri zaman gerçek karakterlerini alırlar. O zaman onların beşerî duygularla dolu hayırsever kimseler olduğu anlaşılır??

 

Kıymetli Kardeşlerim!

Bilindiği üzere, Osmanlı Türkleri, 15, 16 ve 17. asırlarda, siyâsî sâhada olduğu gibi, medeniyet seviyesi, ictimâî, yani, sosyal nizâmı ve ahlâkî üstünlüğü ile, ayrıca bilim ve teknolojisi ile dünyâda en ileri seviyede bulunuyordu.

Dünyanın en mühim ticâret yolları, önemli ülkeler, şehirler ve denizler, Osmanlı hâkimiyeti altındaydı.

Hattâ iki sâatlik bir savaş sonunda, herhangi bir devleti bütünüyle idâreleri altına alabilecek bir güce sâhiplerdi. Karşılarında rakîb olabilecek bir kuvvet yoktu.

Ama buna rağmen kimseye zulmetmemiş, haksızlık yapmamış, insanların can, mal ve ırz emniyetlerine halel getirmemiştir.

Şunu net bir şekilde bir kere daha ifâde edelim ki, bütün İslâm devletleri,mensûbu oldukları İslâm dînine ve onun güzel ahlâkına, iyilik, çalışkanlık, adâlet? gibi emirlerine sarıldıkları müddetçe, çağlarının zirvesine çıkmış ve diğer milletlere örnek ve onlardan üstün olmuşlardır.

 

Azîz Dinleyiciler!

Zamânımızdaki yerli-yabancı birçok târihçi, düşünür ve ilim adamı, Osmânlılar hakkında şunları söylemektedirler:

?…Osmânlıların hoşgörüleri, ister siyâset, ister hâlis insâniyet netîcesiyle meydâna gelmiş olsun, onların, yeni zaman içinde milliyetlerini tesîs ederken dîni, hürriyet ilkesinin, siyâsetinin temel taşı olarak kabûl eden ilk millet olduğu, i?tirâz kabûl etmez bir durumdur. Hıristiyân dünyâsındaki ardı arkası kesilmeyen Yahûdî ta?zîbâtı ve engizisyona rağmen, muâvenet mes?ûliyeti lekesini taşıyan asırlar esnâsında, hıristiyân ve müslümânlar, Osmânlıların idâresi altında âhenk ve vifâk [uygunluk] içerisinde yaşıyorlardı…? (Gibbons).

Yirmibirinci asırda, yeni nesillere, mukaddes dînimiz İslâmiyet?i, şanlı târihimizi, yüksek kültür ve medeniyetimizi doğru bir şekilde, ilmî ve objektif usûllerle öğretmemiz şarttır. Aksi hâlde, günümüzdeki teknolojik gelişmeler sebebiyle yabancı kültürlere açılmış bir gençliğin, benliğini muhâfaza etmesi, ecdâdına saygı duyması çok zordur.

 

Kıymetli Misâfirler!

Şimdi sizlere, târihçilerin, Osmân Gâzî ve kurduğu devlet hakkındaki ortak fikirlerini de özetle takdîm edeceğim:

Türk ve İslâm târihinin en muhteşem devri Osmânlıların eseridir. Onlar, millî ve İslâmî mefkûrelerinin dâhiyâne terkîbi, siyâsî istikrâr ve sosyal adâletleri sâyesinde, üç kıt?anın ortasında ve Akdeniz havzasında, beşer târihinde nizâm-ı âlem dâvâsının en kudretli temsîlcileri olmuşlardır.

Osmânlı hânedânı, dünyâda hiçbir âileye nasîb olmayan büyük ve dâhî pâdişâhları bir biri ardından yetiştirmekle, bu devlete yalnız en büyük hayâtiyeti bahşetmedi; onu millî, İslâmî ve insânî ideâller çerçevesinde milletin kalbini kazanarak cihân hâkimiyeti düşüncesinin de en sağlam teşkîlâtı hâline getirdi.

İslâm dîninin, beşeriyeti saâdete, adâlete ve insanlığa eriştirmek için, i?lân ettiği yüksek esâslar ve dünyâ nizâmı mefkûresi, Eshâb-ı kirâmdan sonra en ileri derecesine Osmânlı devrinde ulaşmıştır.

Osmânlı Devletinin hâkimiyeti Avrupa?da Viyana?ya kadar olan yerlerde, Asya?da Kırım, Kafkasya, bütün Ortadoğu Ülkeleri, Afrika?da Kuzey Afrika, Hint ve Atlas Okyanusları ile Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, Adriyatik, Ummân Denizlerinde sürdü. Kıymetli âlimler yetişip, muhteşem ilim ve san?at eserleri inşâ edildi.

Osmânlı sultanları, ilmi ve ilim adamlarını, memleketlere sâhip olmaktan üstün tuttular. Kemâl sâhibi ilim erbâbını dâima takdîr edip onlara rağbet gösterdiler. Pâdişâhlar, savaşta ve barışta, kânûnların düzenlenmesinde, dînin bildirdiği hükümlere sâdık kalmakla yükselip kuvvetlendiler. İşlerinde âlimlerle istişâre eylediler. Devlet nizâmlarının hâzırlanıp, düzenlenmesini ve teftîşini onlara havâle edip, idârî mes?ûliyetlere onları da dâhil ettiler. Bunun için Osmânlı Devletinde ulemâ sınıfı, hürmetli bir mevkıdeydi. Bu yüzden korkutmaya dayanmaktan çok, adâleti yerleştiren kânûnlar yapıldı.

Osmânlı Devleti, kavimler, dînler ve mezhebler arasında sağlam bir âhenk kurmuştu. Eski ve yeni devletlerden farklı olarak, dışta istîlâ tehditleri ve içeride çeşitli ırk, dîn, mezhep mensûbları ve grubların huzûrsuzluk endîşeleri bulunmuyordu. Osmânlı cihân hâkimiyeti ve dünyâ nizâmı ideâli, şüphesiz millî şuûr ve uyanış yanında, asıl kaynağını İslâm dîni ve onun cihâd rûhundan alıyordu.

Osmânlı sultânları, fethettikleri yerleri medrese, zâviye, imâret, dârül-kurrâ ve türbelerle âdetâ kudsîleştirmişler, buralarda yetişen âlimlerle bütün dünyâya İslâmiyeti, insanlığı, ahlâkı, adâleti yaymışlar, asırlarca maddî ve mânevî güç ve emeklerini bu uğurda harcamışlardır.

Az önce de ifâde ettiğimiz gibi, insanlar nasıl doğup gelişiyor, büyüyor ve ölüyorlarsa, devletler de aynı kaderi paylaşmaktadırlar; yani onlar da doğar, büyür ve ölürler. Çeşitli coğrafyalarda, özellikle güzel Anadolu?muzda, muhtelif târihlerde, bilhâssa İslâm öncesi dönemlere baktığımızda, âdetâ sayılamıyacak kadar çok devletin ve medeniyetin kurulup yıkıldığını görüyoruz. O hâlde güzel ülkemize sahip çıkmalıyız ki, burası da öncekiler gibi başkalarının eline geçmesin ve târihe mal olmasın.

 

Değerli Dinleyiciler!

Türklerin ve müslümânların târihteki en büyük ve en uzun ömürlü devletine, bir asra yaklaşan bir zamândan beri, maalesef, sistemli bir şekilde ve haksız yere ağır ithâm ve iftirâlar yapılmaktadır.

Hâlbuki, Osmânlılar, çok yüksek kültür ve medeniyet kurmuşlardır.

Bilindiği üzere târih, arşive dayanır. Bu sâhadaki vesîkalar yeni yeni elden geçirilirken, yapılan asılsız ithâmların elbette kıymetlerinin olmadığı ortaya çıkacaktır. Yerli ve yabancı araştırmacılar, hâlâ bu cihân devletinin dehâsını anlamak ve istifâde etmek için gayret sarfetmektedirler. Bunun için, arşivlerimiz, yerlilerden çok, yabancı ilim adamları ile dolup taşmaktadır.

Osmânlı Devleti?nden önce de Türk devletleri vardı, sonra da bir Türk devleti vardır; Türk devletinin sürekliliği esâstır. Devletleri idâre eden hânedânlar, âileler değişmekte, fakat devletler devâm etmektedir.

Dost-düşmân herkesin kabûl ettiği bir husûstur ki, Osmânlı Devleti, İslâmiyet?in emrettiği şekilde, farklı dîn ve milletlere mensup çeşitli unsurlar arasında sağlam bir âhenk te?sîs etmiştir. Böylece geniş insan toplulukları nezdinde sosyal adâleti kurmakla dünyâ târihinde, kudretli ve cihânşümûl bir siyâsî varlık göstermiştir.

Endonezya?dan İspanya?ya, Kırım?dan Yemen?e kadar bütün müslümân milletlerin hâmîliğini yapan Osmânlılar, aynı zamânda, dâimâ mazlûmların yanlarında yer almışlar, fethettikleri yerlere, hizmetin en üstününü götürmüşlerdir. Büyüklüğü, bütün hasletleri ile üzerinde taşıyan Türk ordusunun fethettiği bir hıristiyân köyünde, aynı gün aç ve açıkta olan kimse kalmaz, kimi-kimsesi olmayan dul kadınlara o gün aş çıkar, giyecek ve barınak te?min edilirdi. Bu sebeple hıristiyân âlemi, atalarımız Osmânlı Türk?ünü, dâima kurtarıcı olarak karşılamışlardır.

Gerek ?Mukaddes İslâm? târihinde, gerekse şanlı ?Türk Milleti?nin târihinde, târihe altın harflerle yazılmış pekçok ?ZAFER? vardır. Bilindiği gibi ?ZAFER?: ?Savaşta kazanılan başarı; düşmanın bozguna uğratılması? demektir. Peşînen belirtelim ki, bu zaferlerdeki başarının sırrı, müslümânların ?ölürsem şehîd, kalırsam gâzî? düstûruyla hareket etmeleridir. Türk milletinin zaferleri, onların istikbâline çeşitli yönler vermiştir. Muhtelif târihlerde elde edilen her zaferin ayrı bir neticesi vardır.

 

Kıymetli Kardeşlerim!

Artık konferansımızın sonuna yaklaşmış bulunuyoruz:

Konuşmamızın sonunda özet olarak söyliyecek olursak, hiç şüphe yok ki, milletleri ayakta tutan,sâhip oldukları millî ve ma?nevî değerlerdir. Bu değerler, milletlerin birlik, beraberlik ve toplumsal dayanışma içerisinde yaşamalarını ve millî kimlikleriyle târih sahnesinde de yer almalarını sağlamaktadır. Milletler, söz konusu kıymetleri, değerleri, büyüklerini gelecek nesillere, kuşaklara aktardıkları nisbette (oranda) varlıklarını sürdürürler.

Tarih, bize millî ve ma?nevî değerlerine sahip çıkmayan ve başka milletleri körü körüne taklît edip millî şahsiyetlerini kaybedenlerin, dünyâ coğrafyasından silinip gittiklerini göstermektedir.

Bu yüzden, bir toplumu içten yıkmak isteyenler, onların inanç, ahlâk ve millî değerlerini yok etmeyi ilk hedef olarak seçmektedirler.

Bu i?tibârla, özellikle genç kuşakları, bu değerler çerçevesinde eğitmek ve yetiştirmek oldukça önemlidir. Çünkü esefle görüyoruz ki, gençlerin dînî, millî ve ahlâkî değerlerden uzaklaşmaları, örf ve âdetlerimize uymayan davranışları benimsemelerine, zararlı akım ve alışkanlıkların tuzaklarına düşmelerine yol açmaktadır.

Bizim millî kültürümüz, yüce dînimizle âdetâ bütünleşmiş ve yine mukaddes dînimizin güzel ahlâkî prensipleriyle yoğrulmuştur. Sevgi, saygı ve fedâkârlığın geliştirilmesinde, toplum hayâtımızın âhenkli ve sağlam bir şekilde devâm ettirilmesinde, gençlerimizin ve çocuklarımızın yetiştirilmesinde, ma?nevî değerlerimizin ve millî kültürümüzün katkısı çok büyüktür.

Bu bakımdan geleceğimizin te?mînâtı olan gençlerimizi, millî, ma?nevî ve kültürel değerlere uygun yetiştirmek, anne-baba, dede-nene, eğitimci, resmî, askerî ve sivil kuruluşlar, medya ve topyekûn toplum olarak hepimizin görevidir.

[20 KASIM 2009 CUMA, Sâat: 20.45 ? 22.15] – Armutlu Tatil Köyü