Hüseyin Yavaş
Emekli öğretmen

Ahmet Arvasi Bey’in inandığı gibi yaşama düsturu vardı. Kimseden çekinmezdi. Hep anlattıkları ecdat-ı ızamın ölçüleri idi. Bu yoldan çıkanlar için ise “Onlar yel değirmenleri ile savaşan Don Kişot'lardır” benzetmesini yapardı. Gerçek kurtuluşun onların ecdadın yolundan gitmek ve ayrılmamak olduğunu sevenlerine bıkmadan, usanmadan tekrar tekrar anlatırdı…

Hayatımın ilk yıllarında tanıdığım birkaç zat; ufkumu, idealimi ve hadiselere bakışımı çok değiştirdi. Eğer bu tanışmalar olmasaydı, basit bir hayat içinde, zevklerinin peşinde koşan bir kimse olurdum. Vefatının üzerinden dün tam 33 sene geçen Seyyid Ahmet Arvasi ile tanışmam da hayatımın dönüm noktalarındandır. Arvasi Bey’i ikiz kardeşim Hasan Yavaş’la beraber tanıdık. İlk görüşmemizde, benzerliğimizi görüp “Allahü teala, kudret sıfatıyla insanları ayrı ayrı yarattı. Sizin gibi bazılarını da benzer yarattı. Herkes benzer olsaydı, insanların işi çok zor olurdu” ifadelerini kullanmışlardı. Hayatımız boyunca bizim benzerliğimizle alakalı böyle şeyler söyleyen çıkmadı. Mütefekkir insanların bakışı ve görüşü bir başkaydı.

Bu tanışmamızdan sonra, Arvasi Hocamızla birçok kimsenin tanışmasına ve sohbetlerine gitmesine vesile olduk... İstanbul Eğitim Enstitüsü yıllarında da birçok talebenin hocamızın ev sohbetlerine katılmasına Mehmet Akıllıoğlu ile önderlik etmiştik. Hatta Arvasi Bey, bazen gelenler hakkında önceden ön bilgi isterlerdi. Onların hâline göre anlatım yapmak istediklerini anlamıştım. Vefatına kadar, ev sohbetlerine ve bayram ziyaretlerinde bulundum. Kardeşim Hasan Hoca’ya cenazesini yıkamak nasip oldu. Vefatının sene-i devriyelerinde yapılan seminer ve konferanslarda da konuşmacılar arasında bulundum. Hatta Arvasi Bey’in kardeşi bana; “Abimi en iyi siz anlattınız” demişti.

Ahmet Arvasi’nin inandığı gibi yaşama düsturu vardı. Kimseden çekinmez ve korkmazdı. Hep anlattıkları Ehl-i sünnetin ana caddesi ve bu yolun büyükleri olan ecdat-ı ızamın ölçüleri idi. Bu yoldan çıkanlar için ise “Onlar yel değirmenleri ile savaşan Don Kişot'lardır” benzetmesini yapardı. Gerçek kurtuluşun onların yolundan gitmek ve ayrılmamak olduğunu dinleyenlere ve sevenlerine bıkmadan, usanmadan tekrar tekrar anlatırdı. Bu anlattıkları bende iz bıraktı ve çok şeyler öğrendim. Hocam gibi olmaya, anlattıklarını her yerde anlatmaya çalıştım. Hâlâ da çalışıyorum ve anlatıyorum.

YAŞADIĞI ZORLUKLAR

Ahmet Arvasi Hoca’mızın yaşadığı ve vazife yaptığı yıllar, çok sıkıntı çekilen zor zamanlardı. Maddi ve manevi bütün değerlerimiz, inançlarımız yasaklanmış ve inananlar takibe alınmıştı. Ahmet Bey de daha vazifeye başlayıp çalıştığı 1940’lardan 80’li yıllara kadar bu çilelerin çoğunu çekti. Kendisini yakinen tanıyanlar bu günlerin şahididir. Ben de bunlardan birisiyim. Osmanlı yıkılmış, yeni rejimin ilkeleri, ülkenin her yerinde zorla tatbik edilmek isteniyordu. Karşı durmaya kalkışanlar, ağır suçlarla mahkemelik oluyordu. Yeni rejim potansiyel suçlular arıyordu. İlk görev yıllarında dahi Ahmet Bey, bu suçlananlardan birisi olmuştu. Sürgün, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 askerî darbelerinin sonuçları hocamızı ve aile hayatını olumsuz etkilemişti. 12 Mart’tan önce ve sonra yine sıkı takibe alınmıştı. Bütün şüphelerden uzak durması için yaptığı ev sohbetlerini terk edip, daha şeffaf olsun diye Balıkesir Belediye Bahçesinde sohbetlerine devam etti. Evinin etrafında ve bulunduğu her yerde, istihbaratçılar tarafından sıkı takip edildiği ayyuka çıkmıştı. Zaten 12 Mart 1971 askerî darbesi ile bu takip neticesinde Balıkesir’den sürgüne gönderildi.

Konya Selçuk Eğitim Enstitüsü matematik öğretmeni Nedim Köker o yıllarda yaşadığı bir hadiseyi şöyle anlatmıştı: “Arvasi Hocamıza bir mektup kaleme almıştım. Mektubun ifade ve hitap cümlelerini, İmam-ı Rabbani hazretlerinin 'Mektubat' isimli eserindeki ifadeleri gibi yazmıştım. Arvasi Bey, 12 Mart öncesi çeşitli şikâyet konuları için, Millî Eğitim Bakanlığı müfettişleri tarafından teftiş edilmiş, bu mektuptan da sorgulanmış. Sıra bu mektuba ve gelince, 'Sen nasıl, böyle bir mektup alıyorsun ve bunları okuyorsun; nasıl bir Türk aydınısın, ülkenin kurucuları kalkıp gelse seni hemen görevinden uzaklaştırır' diye tehditlerde bulunmuşlar…"

KENDİSİNİN ANLATTIĞI BAZI İPUÇLARI

12 Eylül döneminin kudretli paşalarından biri, Ahmet Arvasi Bey ile görüşüp, Doğu ve Güneydoğu olaylarının önlenmesi için bir enstitü kurma ve kendisini de başına sorumlu yapma teklifinde bulunmuş. Arvasi Hoca tarafından da teklif olumlu karşılanmış. Ancak Ahmet Bey araştırılmış, incelemiş, neticede menfi cevap verilmiş. Niçin? Çünkü o yıllarda hâlâ potansiyel suçlu olarak görülüyormuş! Fakat daha sonra Ankara’ya çağrılıp, Şark meselesi için, kendisinden çare olabilecek bir eser istenmiş. Bu konuda “Doğu Anadolu Gerçeği” adlı küçük bir eseri ortaya çıkarmıştı. Fakat eski zihniyet sahipleri; yine de Arvasi Bey'i "ırkçılık-bölgecilik" yaftası ile değerlendirerek, enstitü tekliflerini geri çektiler.

EVLÂD-I RESULE YAPILAN DÜŞMANLIKLAR

Yeni rejim ve devrimlerin oturtulması, “Meş’um Yıl 1970’e” göre planlanmıştı. Ayrıca bu devrin düşmanlıkları en çok; Evlad-ı resul olan kimselere, dinine, tarihine bağlı, ulema ve ümera kimselere olmuştu. Neden? Çünkü bunlar milletin öncüleri ve rehberleriydi. Doğru ve eğriyi biliyorlardı. Onlar yok olursa işleri kolaylaşacak ve maksatlarına çabuk ulaşacaklardı. Bilhassa doğu bölgesinde; Evlad-ı resul olan rehber kimseler sürgün edilmiş, köyleri topa tutulmuş, birçokları, sorgulamadan yargısız infaz ile idam edilmişlerdi. Ülkenin her yerinde de aynı usuller geçerliliğini koruyordu. Bu çilelere kim karşı koyabilirdi. Ancak, Arvas ailesinden iki mühim şahsiyeti gösterebiliriz. Herkesin bildiği, bu yolun çilesini çekmiş ve o da suçlanarak, sürgün edilmiş ve bugün Ankara-Bağlum’da kabri bulunan; Mürşid-i kâmil, ilim ve tasavvufta öncü Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri ile diğeri de Türk-İslam ülküsünün mimarı ve öncüsü Seyyid Ahmet Arvasi hocamız olmuştur. Bugün bunların etkilediği ve yetiştirdiği kişiler, Türkiye’nin her yerinde iz bırakan hizmetler yapmaktadır.

Bir talebesinin gözünden Seyyid Ahmet Arvasi: GERÇEK KURTULUŞ ECDADIN YOLUNDA
S. Ahmet Arvasi, Balıkesir Necati Eğitim Enstitüsünde bir konferanstayken...

ARVASÎ HOCAMIZIN GÖRDÜKLERİ VE YAŞADIKLARI

Arvasi Hoca’mızın okul hayatı ile görev yerlerini sizlerle birlikte öğrenelim… 15 Şubat 1932 tarihinde Ağrı Doğubayazıt’ta dünyaya geldi. Ailece Van’ın bugünkü adı Bahçesaray olan Müküs ilçesine bağlı Arvas köyündendir. Babası gümrük memurluğundan emekli Abdülhakim Efendi’dir. İlkokula Van’da başlamış, Doğubayazıt’ta devam etmiştir. Bugünkü Ağrı ili, Karaköse’de başladığı ortaokulu Erzurum’da bitirmiş, ardından Erzurum İlköğretmen Okuluna girerek 1952 yılında mezun olmuş ve aynı yıl, Konya-Doğanbeyli nahiyesinde ilkokul öğretmeni olarak vazife yapmıştır. Ardından Ağrı’nın Molla Şemdin köyüne tayini yapılan Arvasi Bey, üç yıllık ilkokul öğretmenlik görevinden sonra askere gitmiş ve askerliğini de yedek subay olarak tamamlamıştır. Askerlik sonrası, Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Pedagoji bölümüne kaydolmuş ve 1958’de buradan mezun olmuştur. Okul sonrası hemen Van-Erciş Alparslan İlköğretmen Okulu’na pedagoji öğretmeni olarak tayin olmuştur. O yıllarda tayinler çok kolay yapılabiliyordu. Hele öğretmenlik, sayısı az bulunan bir meslek, ihtiyaçta çoktu.

18 Kasım 1959’da, benim kanaatimce bir nev’i sürgün olarak Balıkesir-Savaştepe İlköğretmen Okulu’na meslek dersleri öğretmeni olarak tayin edildi. Ülkenin en doğusundan, en batısına geliş herhâlde istenilecek bir durum değildir. Ahmet Bey, doğup büyüdüğü şehrinden, “Kürtçülük yapıyor”, “İrticai faaliyetlerde bulunuyor” gibi suçlamalarla uzaklaştırılmıştı sanki... Savaştepe’de birçok öğretmenden ve tanıyanlardan duyduğum şey, bu suçlamalardı. Fakat buna rağmen orada çok sevenleri oldu. Her zaman sitayişle anılır ve hatırlanırdı. Muarız olan gruba ise haset ederlerdi.

Evet, o yıllarda Demokrat Parti ve diğer sağ partiler iktidar olmuştu fakat bir türlü ülkenin geleceğinde söz sahibi olamadılar. O eski karanlık günlerin kokusu devam ediyordu. Ahmet Bey’in kıymetini sezen ve anlayan bir devlet adamı ise, 4 Kasım 1965’te Balıkesir Necati Eğitim Enstitüsü’ne naklinin yapılmasına yardım etmişti. Yedi yıl bu okulda görev yapıp birçok talebeleri ve sevenleri olmuştu.

Seyyid Ahmet Arvasi Bey, 22 Ocak 1972’ye kadar Balıkesir’de vazife yapmıştır. 12 Mart 1971 Muhtırası sırasında yine suçlanarak -muhtıra hükûmet reisi ve hemşehrisi olan, Van milletvekili Ferit Melen araya girmesine rağmen- sürgün edildi. Bursa Eğitim Enstitüsü’ne isteksiz bir tayin ile gitti. Burada 3 yıllık bir görevi olmuştur. İstanbul-Fikirtepe Eğitim Enstitüsüne ise tayinini kendisi istemiştir. Bu tayin durumunu bir sohbetinde kendisi anlatmıştı… 1975-76 yıllarında kurulan Milliyetçi Cephe hükûmeti döneminde, Balıkesir’de Millî Eğitim Bakanlığında görevli birisinden İstanbul’a tayininin yapılmasını istiyor, onların cevabı önce “Hocam, İstanbul memur için geçimi zor olan bir şehir” oluyor. Arvasi Hoca, “Davamızın kazanılması için istiyorum. İstanbul’da kazanan Türkiye’de de kazanır, kaybeden Türkiye’de de kaybeder” diye ısrar edince, 1974-75 öğretim yılında tayini yapılıyor. Bu yıldan, emekli olduğu 1979’a kadar, İstanbul-Fikirtepe Eğitim Enstitüsü’nde meslek dersleri pedagoji öğretmeni olarak vazife yapmıştır.

Enstitüde daha ziyade sosyoloji derslerine giriyordu. Burada da başına gelmedik olaylar kalmadı. Okul, 1980 öncesi solculuğun sanki kalesiydi. Derslerinde öğrenciler, hocayı protesto etmek maksadıyla sırt dönmek, sıralara ters oturmak, kulaklarını tıkayarak derste bulunmak, öğretmen kürsüsü üzerine çöpler dökmek gibi nice kötülükler yaptılar... Çünkü bu talebeler üst akıllardan talimat almışlardı. Hocamız bu direnişleri de kırıp, etkileyici konuşmalarına ve hizmetlerine devam etti. Böylece yüzlerce seveni oldu.

Bugünlerde ben de bu okulda; Sosyal Bilgiler bölümünde okuyordum. Kayıt öncesi imtihan jüri heyetinde, mülakat sorularını bana Ahmet Bey sormuştu. Kardeşim Hasan da bir gün ziyaretime geldi. Hocamız bizi görünce, okul idaresinde bulunan milliyetçi öğretmenlere bizi takdim etti; “Bunlar benim Balıkesir hatıralarımdır. Bunlar has Türk’tür. Gelecek iktidarımızda, (ilahiyat mezunu olan kardeşim için, iltifat olarak) Diyanet Reisi adayımız olur” demişlerdi.

1978 yılında, Milliyetçi Cephe Hükûmeti yıkılıp yerine solcu Bülent Ecevit Hükûmeti kurulunca, Ahmet Bey’in tayini yine sürgün şeklinde Anadolu’da oldu. Buradan tekrar zar zor, İstanbul’a tayin yaptırıldı. Ama bu sefer görev yeri, Ümraniye-1 Mayıs Mahallesinde anarşinin yoğun olduğu bir mektebe verildi. Yine bu günlerde kendisine bile haber verilmeden, görevli olduğu hâlde, MHP Genel İdare Kurulu üyeliğine seçildi. Suç olan bu işlemden kurtulmak için hemen emekliliğini isteyip, çok sevdiği öğretmenlik görevinden ayrıldı.

MAMAK ZİNDANLARINDA YATTI

Arvasi, 12 Eylül 1980 askerî darbesinden sonra da, parti üyeliği sebebiyle tutuklanarak, Mamak Cezaevi zindanlarında yattı. Ama 4. Kolordu Komutanlığı Bir Numaralı Askerî Mahkemesi’nde yargılanıp beraat etti. Bundan sonra, siyasi faaliyet teklifinde bulunanlara ret cevabı ile hizmetin kültür yoluyla yapılabileceğini söyledi. Daha sonra Türkiye gazetesindeki “Hasbihâl” adlı köşesinde makalelerini yazmaya başladı. Bu hizmeti, vefatı olan 31 Aralık 1988’e kadar devam etti. Hatta son yazısını yazarken daktilosunun başında, kalp krizi ile son nefesini verdi. Bir anma programında, damadı Hüseyin Yamankaradeniz “Ahmet Arvasî hocamız en etkili ve olgun yazılarını bu köşesinde kaleme alıp yayınlamıştır” ifadesini kullanmıştı…

Ruhu şâd olsun. Cenab-ı Hak bizleri de şefaatine kavuştursun..

Türk birliğine engel olan faktörler ve dil

9 Ocak 2022 02:00

A -

A +

Dr. Mehmet Can

Türkler, 20. asırda coğrafî, siyasî, sosyal ve kültürel yönlerden büyük bir parçalanma ve asimilasyona maruz kaldı. Savaş ve işgallerle coğrafyaları parçalandı, kültürel asimilasyona uğratıldılar. Alfabeleri Sovyet Rusya döneminde birkaç defa değiştirildi, dilleri bozuldu.

“Bizim konuştuğumuz Türkçe ile Türkistan’daki soydaşlarımızın dili de yüzde doksan nispetinde birbirinin benzeridir, aynıdır. Bizim uydurmacılığa sapmamız uzak diyardaki ırkdaşlarımızla da irtibatımızın kesilmesine sebep olur.”

Türk dünyasında bir asır evvel büyük bir birlik vardı.

Bugünlerde Kazakistan’da yaşanan üzücü hadiselerle sarsılan “Türk Dünyası”, sahası 11,2 milyon kilometrekareyi aşan büyük siyasî, coğrafî birliğin adıdır. Bu kültürel ve etnik birliğin sınırları Adriyatik Denizi kıyılarından başlar ve Çin'in başkenti Pekin yakınlarındaki meşhur tarihî Çin Seddi’ne kadar devam eder. Türkler, XX. asırda Doğu’da ve Batı’da, coğrafî, siyasî, sosyal ve kültürel yönlerden büyük bir parçalanma ve asimilasyona maruz kaldı. Savaş ve işgallerle coğrafyaları parçalandı, kültürel asimilasyona uğratıldılar. Alfabeleri Sovyet Rusya döneminde birkaç defa değiştirildi, dilleri bozuldu. Nihayetinde hem tarihleri ve hem de birbirleriyle irtibatları kesildi.

ALFABE BİRLİĞİ YENİDEN SAĞLANMALIDIR

1991 yılına gelindiğinde dünyada önemli gelişmeler oldu. Sovyetler Birliği dağıldı, Türk cumhuriyetleri bağımsızlıklarına kavuştu. İşe ilk olarak millî devletlerini oluşturmakla başladılar. Bunlardan kültürel yönden en mühimi sayılan ortak alfabe arayışı oldu. İlk önce Azerbaycan, Sovyetler tarafından kabul ettirilen Rus harflerini bırakıp, Latin alfabesine geçiş kararı aldı. Türkmenistan'da Cumhurbaşkanı Sapar Murat Türkmenbaşı' nın emriyle, ancak 2000 yılında geniş olarak Latin harflerini kullanmaya başladı.

Özbekistan ise, geçiş sürecinin eğitim-öğretimde uzun yıllara yayılması ve özellikle Latin alfabesine basın ve yayının teşvik edilip desteklenmemesi ile bu alfabenin geniş kitlelerce benimsenmesini geciktirdi. Bugün hâlâ bazı yayınlar Latin alfabesinin yanında, Kiril harfleriyle çıkmaktadır.

Kısa bir süre önce, Kazakistan Meclisi de aldığı bir kararla 2025 yılına kadar, Latin alfabesine geçilmesine kararlaştırdı. Kırgızistan ise hâla Kiril alfabesini kullanmaya devam etmektedir.

ALFABELERDE FARKLI HARFLER VAR

Ancak Türk cumhuriyetlerinde günümüzde kullanılan Latin temelli alfabelerinde, Türkiye’den değişik harfler bulunmaktadır. Alfabelerine beş harfin ("Ä ä", "Ñ ñ", "x x", "Q q", "W w") ilâve edilmesiyle farklılıklar ortaya çıktı. Mesela Azerbaycan, "Ä ä" harfi yerine "ə"yi.

Türkmenistan, “ı” yerine “y”, “y” yerine “Ϋ”, “c” yerine de “j” yi. Özbekistan ise “ş”, “ç” gibi harflerin İngilizcedeki yazılışları olan “sh” ve “ch”yi esas alırken bir yandan da yuvarlaklaşan “a” ile “o”nun tek kodla gösterilmesini “o” kabul ederek iki farklı harfi birleştirmiş oldu.

“Türk cumhuriyetlerinde, ortak Türk alfabesi önünde duran siyasî ve ekonomik sebeplerin dışında başka engeller var mı?” sorusuna cevap verebilmek için daha önce Arap, Latin, Kiril alfabesine geçiş sürecindeki uygulamaları hatırlamak gerekir. Geçmişin aksine günümüzde Türk cumhuriyetleri ortak Türk alfabesi konusunda, hevesli görünmektedirler. Türk birliğinin sağlanması için, “ortak bir alfabe” yeniden meydana getirilmelidir.

BİR ASIR EVVEL DİLDE DE BİRLİK VARDI

Türk dünyasında bir asır evvel alfabede olduğu gibi bütün Türk lehçeleri arasında da gramer ve kelime bakımından da büyük bir birlik vardı. Sadece ağız ve lehçelerde farklılık bulunmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin son zamanına kadar, ‘bugünkü yaşadığımız mânâda’ Türk dilinde ‘arı Türkçecilik, öz Türkçecilik’ gibi bir tasfiyecilik teşebbüsü olmadı.

TÜRKİYE’DE ARAPÇA VE FARSÇAMENŞELİ KELİMELER ATILDI

Türkçede sadeleşme hareketleri Tanzimat ile birlikte başladı. Birinci Dil Kurultayı’nın ardından ‘dil devrimi’ni gerçekleştirmek için bu minval üzere hummalı bir şekilde çalışıldı. Bu devrimde en büyük gelişme 18 Ağustos 1934’te toplanan ‘İkinci Dil Kurultayı’nın ardından oldu. Birinci kurultaydan sonra üç kıtaya yayılmış muhteşem bir devletin dili olan Osmanlıca ‘yabancı’ dil olarak kabul edildi. Arapça ve Farsça menşeli kelimeler atıldı. ‘İkinci Dil Kurultayı’nın ardından yapılan ‘kılavuz’ hazırlama çalışması 24 Aralık 1934’ten 25 Mart 1935’e kadar devam etti.

BİRBİRİMİZİ ANLAYAMAYACAK HÂLE DÜŞERİZ

O dönemde buna birçok ilim adamı karşı çıktı. Bu hususta Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu şunları kaydeder: “Bizim konuştuğumuz bu dokuz asırlık Türkçe, yalnız Türkiye Türklerinin dili değildir. Türkistan, İran, Kafkasya, Kerkük, Kıbrıs ve bütün Balkan memleketlerindeki soydaşlarımız da halen aynı Türkçeyi kullanmaktadırlar. Eğer biz, otuz yıl önce başlatılan uydurmacılık akımına kapılırda yeni bir yazı dili teşekkül etmeye kalkışırsak en yakın komşumuz ve ırkdaşımız olan diğer Oğuz Türkleri ile aramızda olan dil bağı kopar. Bir nesil sonra onlarla anlaşamayız. Onlara yabancılaşırız.

DÜNYA TÜRKLÜĞÜNDEN KOPARIZ

Bizim konuştuğumuz Türkçe ile Türkistan’daki soydaşlarımızın dili de yüzde doksan nispetinde birbirinin benzeridir, aynıdır. Bizim uydurmacılığa sapmamız uzak diyardaki ırkdaşlarımızla da irtibatımızın kesilmesine sebep olur. Böylece bir nesil sonra Türkiye’de ayrı bir dil teşekkül eder. Ve biz yüz milyonluk dünya Türklüğünden tamamıyla kopmuş, ayrılmış sayılırız. Onlardan farklı, onlarla soy birliğimiz yokmuş gibi oluruz.”

Bir başka misal olarak Yavuz Bülent Bakiler, 1982 yılında Azerbaycan’dan Ankara’ya gelen şair Mehmet Aslan’ın kendisine söylediği şu hatırayı nakletmektedir:

“Siz Türkiye Türkleri olarak dilinizden ‘hayat’ gibi güzel bir kelimeyi atıyorsunuz. Yerine köksüz, ruhsuz, çıplak, bir ‘yaşam’ kelimesini getiriyorsunuz. Siz altı katlı apartmanın birinci katında oturan ve oturduğu katı yıkmaya kalkışan o evlada benziyorsunuz. Buna hakkınız var mı? Üst katta oturanları niçin düşünmüyorsunuz? Üst katlarda kimler var? Üst katlarda; Azerbaycan, Özbekistan, Uygur, Başkurt, Tatar, İran, Irak ve Balkan Türkleri var. Çünkü biz, de, Özbeklerde, Uygurlar da, Başkurtlar da, Tatarlar, da sizin şimdi ‘yaşam’ dediğinize, ‘hayat’ diyoruz. Sizin Türk dünyasında ‘dilde birlik’ idealini yıkmaya hakkınız var mı?”

HANGİ TÜRKÇEYİ ÖĞRETECEĞİME ŞAŞIRDIM

Londra Üniversitesi Türk Dili hocası Doç. Dr. İngiliz Miss Margaret Bainbridge ise Türkiye’ye geldiğinde meşhur edebiyatçılarımızdan Nihat Sami Banarlı’ya Türkçenin gidişatı hakkında üzüntüsünü belirterek şunları söylüyor: “Bu gidişin sonu ne olacak? Sizin büyük, tarihî eser olan güzel diliniz böylece ziyan olup gidecek mi? İngiltere’de Türkçe öğrenmek isteyen Türkçe öğrencisine hangi Türkçeyi öğreteceğime şaşırdım. Sizin divan şiirinizin güzelliğini ve Türkçenin eski ve yeni şairlerin elinde neler söylemeye muktedir bir lisan olduğunu biliyorum. Sinan Paşa gibi, Evliya Çelebi gibi eski şaheserleri meydana getirenler de beni kendilerine bağlamışlardır. Bununla beraber, sizin hakiki Türkçeniz bundan elli sene evvel konuşulan Türkçe ile yazan muharrirlerinizin dilidir. Bugünkü diliniz ise artık tamamıyla uydurma ve güzel olmayan bir dildir. Ne sesi, ne üslubu kalmış, ziyan olmuş bir lisan… Kemâlini bulmuş Türkçeye nasıl kıyıyorsunuz? Bu güzel dili kısa zamanda nasıl bu kadar mahvü perişan ettiniz. Bu, akıl alacak bir şey değil.”

TÜRKİSTAN TÜRKLERİ DE RUSLAŞTIRMA KURBANI OLDU

Rus Ortodoks misyoner Nikolay İlminsky, “Yabancı milletlerin eğitilmesi ve bunların Rusya’nın ruhuna yakınlaştırılması, istikbâl için büyük siyasî önemi olan bir vazifedir. İnanç ve dil bakımından Ruslarla kati olarak kaynaştırılmaları, yabancı milletlerin eğitim sisteminin erişmek istediği son gaye olmalıdır” demiştir.

Çarlık Rusya’sı zamanında Osmanlıcayı kullanmanın sosyal rolünü anlayan aydın insanlar, ilk önce bu dili gençlere öğretme işine giriştiler. Bulgar, Altın Ordu, Kazan Hanlığı devrindeki medreselerde İslam’ı öğrenmek için Arapça bilmek yeterli idi. Ancak 18. asrın sonlarından itibaren açılan birçok medreselerinde Arap ve Fars dilleriyle beraber Osmanlıcaya da önem verildi. 20. yüzyılın başlarında, medrese mezunları Osmanlıca şiir yazabilecek derecede öğrenmişlerdi.

TÜRKÇE KELİME KULLANMAK YASAKLANDI

Sovyet devrinde de, Türkçeyi unutturmak için mücadeleye başlandı. Türkiye hakkında yazı yazmak, Türkçe kelimeleri kullanmak yasak idi. Türkçe yazanlar mahkemece ‘Pan-Türkist’ suçlamalara maruz kalırlardı. 1930’lu yıllarda Türkiye ile bağlantısı olan çok insan öldürüldü. Sovyetler Birliği’ndeki Türk halkları için ortak konuşma dili Rusça kabul edildi.

Rusya’daki Türklerin kendi dillerine nasıl sarıldıklarını Rusların da bunu nasıl önlemek istediklerini belirtmek için meşhur Sovyetolog Helene Carrered Encusse’un ‘Empire Eclate’ adlı eserinden bir pasaj sunalım:

“Sovyetlerdeki etnik gruplar eğitim politikalarını düzenleyen kararlara doğrudan doğruya katkıda bulunamazlar, kendi okullarında her zaman kitap sıkıntısı çekerler. Oysa Ruslar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri’nde okulları çok ileri eğitim araçları ile donatmışlardır. Sadece 1975 yılında toplan tirajı 11.616.000 olan 350 ders kitabı yayınlandı. Bu, aynı kitapları okuyacak öğrenci sayısından fazla idi. Fakat hepsi Rusça yazıldığı için Tatar eğitimciler kitap sıkıntısı çektiklerini, kendi dillerinde kitaplar yazılmasına izin verilmesini merkezden ısrarla istemiş, olumlu cevap alamamışlardır.

EMİR MOSKOVA’DAN GELİYORDU

Bu emir Moskova’dan geliyordu. Bunun sebebi ise, Ruslar Slav ırkındandırlar. En büyük rakipleri Türk ırkıdır. Birçok Türk memleketlerini işgal etmişlerdir ve büyük şanlı bir tarihi olan Türk ırkının kudretini bilirler. Rusya’da yaşayan Türkler arasında eskiden beri milliyetçilik ve ‘Türk Birliği’ fikri yaygındır. Bütün dünyadaki Türkler birleşmelidir. Birleşmenin vasıtası da ‘ortak dil ve alfabe’olacaktır. Çünkü alfabe ve dildeki farklılıklar Türkleri birbirinden hayli uzaklaştırmış durumdadır.”

.

Kazakistan’daki kaosun asıl sebebi

16 Ocak 2022 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

Sovyet komünist lider Stalin zamanında (1920-1933), Kazakistan halkının iki defa yaşadığı büyük açlık faciası, insanlık tarihinin en büyük trajedi ve soykırımlarından biridir. Bu facia, Kazak nüfusunun yaklaşık yarısının ölümüne sebep oldu.

Yakın zamanda Kazakistan’da meydana gelen müessif hadiseler başta Türkiye olmak üzere bütün Türk Dünyasını endişe ve üzüntüye sevk etti.

Sovyetlerin dağılmasından sonra kurulan Türk cumhuriyetleri içinde en müreffeh ve huzurlusu Kazakistan’dı. Bunda da kurucu ve ilk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in büyük rolü vardı. Burada sadece birini zikredelim: Çölün ortasında dünyanın en modern şehirlerinden biri olan başkent Astana’yı inşa etti.

Kazakistan’da bu hadiselerin çıkmasında yabancı istihbaratların rolü olabilir. Ancak; küçük çaplı gösterilere aniden katılan ve kendi resmî binalarını yakan-yıkan, iş yerlerini talan eden on binlerce insan da kendi öz halkıydı. Sovyetler’den sonra pek çok kalkınma hamleleri yapıldı. Fakat, halka tarih şuuru, millî şuur verilemedi. Çarlar ve Stalin zamanında yapılan zulüm, işkence, sürgün, katliamlar; açlıktan korkunç ölümler millete anlatılmadı. Anlatılsaydı, öğretilseydi sadece “zamlar”dan dolayı kendi şehirlerini harabeye çevirmezlerdi.

STALİN DEVRİNDEKİ AÇLIK FACİASI

Bu makalemizde Stalin zamanında Kazakistan’da yaşanan insanlık tarihinin en korkunç açlık faciasından biraz bahsedelim: Sovyet komünist lider Stalin zamanında (1920-1933), Kazakistan halkının iki defa yaşadığı büyük açlık faciası, insanlık tarihinin en büyük trajedi ve soykırımlarından biridir. Bu facia, Kazak nüfusunun yaklaşık yarısının ölümüne sebep oldu. Komünizm devrinde bu facia hakkında konuşmak, yazmak yasak olduğundan, dünya kamuoyu bundan habersizdi.

Bu hususta ancak, Sovyetlerin dağılmasından sonra Türk cumhuriyetlerinde daha yeni yeni makaleler, kitaplar yazılmaya, filmler çevrilmeye başlandı. Günümüzde Kazak aydınları S. Eluvbay, T. Omerbekov M. Tatimov, T. Jurtbay ve P. Ayagan bu konuda araştırma yapmakta ve yazılar kaleme almaktadırlar.

S. Eluvbay diyor ki: “Hem 1920’li ve 1930’lu yılların başındaki açlık faciası, komünist iktidarın eliyle programlı olarak gerçekleştirildi. Planlı oldu diyorum çünkü Kazakistan’da Goloşyekin idaresindekiler, halkın ahırından hayvanlarını, kilerinden günlük yiyeceklerini, hatta o gün yemek için pişirdikleri yemeği sofradan veya kazandan toplattırmışlardı. Bu dediklerimi, bizzat yaşayan şahitlerden dinledim. Sovyet rejimi, halkın yaşadığı bu büyük açlık felaketini yok saymak için arşiv belgelerini raftan kaldırarak, halkın sesi olan yazarları susturarak, faciayı unutturmaya çalıştı.”

Smagül Eluvbay’ın bu büyük açlık faciasını dile getiren 1930’lu yıllarda yazdığı “Ak Boz Üy” romanı ancak Sovyetlerin dağılmasıyla 1990 yılında basılabildi. Bu roman 2015 yılında Gülzade Temenova tarafından Türkçeye tercüme edilerek “Arasat Meydanı” adıyla yayımlandı. Romanın “Kazakfilm” tarafından filmi de yapıldı.

KONUŞULMASI DAHİ YASAKTI!

Kazakistanlı Rus yazar Valeriy Mihaylov Fedoroviç, 1990 yılında Sovyetlerin son cumhurbaşkanı M. Gorbaçov’un sansürü kaldırmasından hemen sonra yayınlanan “Hronika Velikogo Djuta” (Büyük Afetin Kronolojisi) kitabında bu büyük açlık faciasında şöyle bahsetmektedir:

“1930’lu yıllarda yaşananlar hakkında ancak 1980’lerde birazcık bahsedilmeye başlandı. Sovyet rejimi yıllar boyunca bu hususun konuşulmasını yasaklamıştı. Ancak açlığı yaşayan insanlar bu yaşadıklarını hiç unutur mu? Açlığın canlı şahitleri her zaman aile ortamında çok gizli bir şekilde yaşadıklarını anlatabiliyorlardı. 1980 yılından itibaren kitabı yazmak için hazırlıklara başlamıştım. Kolay olmadı tabii… Girişi serbest olan Devlet arşivlerinde, açlık hakkında neredeyse hiç malzeme yoktu. Sanki 1930’lu yıllarda Kazakistan’da böyle bir hadise olmamış gibiydi.

Kazakistan’ın bağımsızlığından sonra yapılan araştırmalarda, 1920-1930 yıllarında 4,5-5 milyon Kazak vatandaşın açlıktan öldüğü anlaşıldı. Tabii ki, ikinci defa tekrar eden açlık felaketini önlemek mümkündü. Ancak Sovyet iktidarının esas gayesi çeşitli şekilde, öteki olarak bildikleri halkları esir etmek, hatta mümkünse yok etmekti. Hâlbuki 1931-1933 yıllarında buğday ambarları boş değildi. Halka yetecek kadar buğday, et, hayvanları koruyacak kadar yem, ot stoku vardı. Fakat bunları bilerek halka dağıtmadılar.” (Prof. Dr. P. Ayagan)

Son olarak bu büyük facia Damira İbrahim ve Vahid Türk’ün hazırladığı “Kızıl Kıtlık” kitabında dile getirildi: Kitapta, çekilen büyük açlık faciası ve faciayı yaşayanların hatıraları yazılmıştır. İnsanlar açlıktan ölmemek için kedi, köpek, fare, ölmüş hayvan yedikleri kaydedilmiştir. Bu kitap 2016 yılında Türkiye’de de basıldı.

FACİANIN SEBEBİ KOLHOZLAŞTIRMA

1917 yılında, komünist ihtilalinden sonra Sovyet rejimi kolhoz denilen çiftlikleri kurdurdu. Köylülerin bütün arazileri ve hayvanları ellerinden alındı. Çiftçi ailelerin bütün fertleri de bu kolhozlarda boğaz tokluğuna çalışmaya mecbur edildi. Asırlardan beri göçebe olarak yaşayan Kazakistan halkı, hayvanlarının elinden alınmasıyla âdeta ölüme terk edildi. Kolhozlaştırmanın esas maksadı ise nüfus politikası idi. Çarlar zamanından beri Ruslar her fırsatta Kazakistan bozkırlarında Rus nüfusunu çoğaltmaktaydı. 1917 komünist ihtilalinden sonra bu politika daha katı bir şekilde yapıldı. Kazaklar devamlı surette bu uygulamaya karşı çıktılar ise de bir türlü başarılı olamadılar. Böylece Kazak nüfusu aç bırakılarak, öldürülerek, yurtlarından terk ettirildi. Bu bakımdan Sovyet İhtilali’nden sonra da Kazak nüfusu azalmaya, Ruslar çoğalmaya devam etti.

KAZAK KOMÜNİST LİDERDEN STALİN’E MEKTUP

Büyük açlık faciası hakkında Komünist Partisi’nin mahalli Kazak liderleri ve halk tarafından Stalin’e gönderilen mektuplar Rus arşivinde bulunmaktadır. Kazakistan SSBC Merkez Komitesi yönetiminde bulanan ve kendisi de Kazak olan Turar Riskolov, Stalin’e hitaben yazdığı mektupta açlıktan dolayı büyük göçler ve ölümler olduğunu belirterek şöyle diyordu:

“Stalin yoldaş; yurtlarını terk ederek başka yerlere göç edenlerin çoğu yollarda ölmüş. Aç insanlar boğazından geçen her şeyi yemektedirler. O civarda kedi ve köpek hiç kalmamış, ne kadar hayvan varsa avlanmış. Kazakların yaşadığı çadırların etrafında köpek, kedi ve ufak başka hayvanların defalarca kaynatılmış kemikleri saçılmıştır. Göç etmeye mecbur olanların çoğu, çocuklarını rastgele yerlere bırakmak zorunda kalıyorlar. Başka yerlere göç edenler arasında çocuklarını beraberce götürebilenler yok denecek kadar azdır. Kazakistan’ın şehirlerinde, demir yolu istasyonlarında barınaksız, kimsesiz çocuklar kalabalıklar hâlinde dolaşıyorlar. Resmî kuruluşların verdiği bilgilere göre 1932 yılının sonunda kimsesiz kalan 50.000 Kazak çocuğu herhangi bir yere yerleştirilmemiştir.”

Turar Riskolov, Sultan Galiyev gibi Stalin’e yakın bir politikacı ve üst idarecilerindendi. Daha sonra komünist rejim tarafından ortadan kaldırıldı. Hiçbir izi ve esamesi kalmadı.

Eğer açlık faciası olmasaydı yaklaşık 20 milyon olan Kazak nüfusu bugün 40 milyon civarında olabilirdi.

Kazakistan hürriyetine kavuştuktan sonra Türkiye ile çok iyi münasebetleri oldu. Yüzlerce Kazak genci Türkiye’de öğrenim gördü. Pek çok Türk vatandaşı da Kazakistan’da iş kurdu

.

Almatı trajedisi

16 Ocak 2022 02:00

A -

A +

Ahmet Hayrettin Sağdıç
Kazakistan Analisti

Süper güç Çin’in komşusu olan Kazakistan’ın 20 milyona henüz ulaşmış nüfusuyla Rusya’dan tam bağımsız politikalar izlemesini beklemek hiç de rasyonel değildir.

Türk Devletleri Teşkilatı’nın kuruluşunu sevinçle karşılayan Türk kamuoyu, yeni yılın ilk günlerinde Kazakistan’da yaşanan olaylarla sarsıldı. Kazakistan’ın etnik-sosyoekonomik yapısı, güç odakları ve dengeleri, dış politika tercihleri, ülke muhalefetinin yapısı ve tarihî gelişimi hakkında bazı ekran yorumcularının analizi hazırdı: Kazakistan, Türk Devletleri Teşkilatındaki öncü rolü dolayısıyla cezalandırılmıştı ve Nazarbayev çizgisi, Ruslar tarafından Tokayev eliyle tasfiye edilmekteydi!

Kazakistan, 1991’den bugüne “çok vektörlü dış politika” anlayışı uygulamıştır ancak en yakın müttefiki hep Rusya olmuştur. Bu tercihi anlayabilmek için Kazak millî hafızasında derin izler bırakan Aktaban-Şubırındı hadisesine kadar gitmek gerekir. Süper güç Çin’in komşusu olan Kazakistan’ın 20 milyona henüz ulaşmış nüfusuyla Rusya’dan tam bağımsız politikalar izlemesini beklemek hiç de rasyonel değildir.
LPG zammı protestosu olarak Janaözen’de başlayan barışçıl gösteriler, 5 Ocak’tan itibaren Almatı başta olmak üzere ülke geneline sıçrayıp silahlı kalkışmaya dönüştü. Tokayev, beklenmedik bir kararla Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütünü yardıma çağırdı. Paşinyan’ın dönem başkanı sıfatıyla Kazakistan’ın talebini cevaplaması içimizi burktu. Türk kamuoyunda sorusu gündeme geldi.
Ancak Türk Devletleri Teşkilatı, askerî bir ittifak değildir, ayrıca Türk cumhuriyetlerinde bir dış politika önceliği olarak algılanmamaktadır. Kazakistan’daki akademik çalışmalarda, bakanlıklarının çıkardığı dergilerde bile Türkiye ile ilgili hacimli makalelere rastlamak mümkün değildir. Bunun eleştirilecek bir yanı olamaz çünkü Türk cumhuriyetleri; kendine özgü jeopolitik konumları, çıkarları ve dış politika yönelimleri olan ülkelerdir. Karabağ Zaferi ve SİHA’larımızın başarısı Türk cumhuriyetlerinin Türkiye’ye bakışını değiştirmiştir fakat söz konusu teşkilatın askerî ittifaka evrilmesi için sabırla ve yetkin kadrolarla çalışmak gerekir!

PROTESTOLARIN TEMELİNDEKİ SOSYAL-SİYASİ GERÇEKLİK

Olayların başladığı Janaözen; Mangıstau eyaletine bağlı, çoğunlukla Küçük Cüz Kazaklarının yaşadığı, petrol ve gaz firmalarının yoğun olarak bulunduğu bir şehir. Bölgede 1989 ve 2011’de bugünküne benzer gerekçelerle protesto eylemleri düzenlenmiş, 2011’de halk ile güvenlik kuvvetleri arasında çatışma çıkmıştı. 2 Ocak’ta başlayan olaylarda da Janaözen başroldeydi. LPG fiyatlarını protesto eden halk; hükûmetin istifasını, yer altı zenginliklerinin halkın refahı için kullanılmasını ve ilginçtir 1993 anayasasına dönülmesini istemiştir. Üzülerek belirtmek gerekir ki protestocuların hedefinde Nazarbayev vardı. İktidardaki Nur-Otan partisinin en az oy aldığı yerlerin batı bölgeleri ile Almatı şehri olduğunu vurgulayalım. Kazak devleti çağdaş bir anlayışla yönetilmektedir ancak Cüz ve urug mensubiyeti, Kazak sosyolojisinin önemli bir gerçekliğidir. Bu kontekste, Batı bölgesindeki halkın muhalif tavırlarının, umumiyetle bürokratların mensup olduğu Ulu Cüz karşıtlığından kaynaklanmamasını temenni ediyoruz.

HALK TEPKİSİNİ KİM MANİPÜLE ETTİ?

Muhalif liderler Ablyazov ile Kajıgeldin’in iddiasına göre rejim, protestoları militarize ederek halk desteğinin geri çekilmesini sağlamıştı. Tokayev ise Kazakistan’a önceden sokulmuş, başta Orta Asya ülkeleri olmak üzere Afganistan ve Orta Doğu kökenli 20 bin teröristin, halkı kalkan olarak kullanarak devlete karşı silahlı bir isyan başlattığını; militanların öncelikli hedefinin Almatı olduğunu, Akorda-ış güçlerin ve teröristlerin kimliklerine dair henüz somut bir açıklama yapılmadı. İçişlerince servis edilen bir haberdeki Kırgız vatandaşının ünlü bir müzisyen olduğu anlaşılınca Kırgızistan, Kazakistan’a nota verdi.
Devlet içindeki bazı gruplara yakın suç örgütü lideri “Dikiy Arman”ın 2021’in son günlerinde Dubai’den Kazakistan’a dönmesi ve Almatı’daki protestoculara hitap ederken görüntülenmesi de dikkat çekicidir. Suç örgütleri, uyuşturucu çeteleri, hırsızlıktan sabıkalı çok sayıda insanın gizli bir el tarafından Almatı sokaklarında toplanması organize işlerin varlığına delalet etmekte. Tokayev’in KNB başkan ve yardımcılarına yönelik suçlamaları; ordu, emniyet ve istihbaratın yapısında köklü reformlar yapılması gerektiğini söylemesi ipucu mahiyetinde.

OLAYLARIN SEBEBİ GÜÇ ODAKLARI ARASINDAKİ ÇATIŞMA MI?

Kazak istihbaratının (KNB) Nazarbayev’e yakınlığıyla bilinen başkanı Masimov’un vatana ihanet suçlamasıyla gözaltına alınması ve birinci yardımcısı Samat Abiş’e (Nazarbayev’in yeğeni) görevden el çektirilmesi, Rus basınında Tokayev’in Nazarbayev’in kadrolarını tasfiye ettiği şeklinde yorumlandı. Görevden almaların eski bakan Ertisbayev’in bir TV kanalına yaptığı açıklamalar sonrası gerçekleşmiş olması da manidardır. Ertisbayev; KNB’nin, kamplarda eğitilen teröristlerin varlığını ve devlete karşı silahlı bir terör eylemine girişebilecekleri bilgisini hükûmetten gizlediğini, devlet içinde bir grubun Tokayev’e karşı bir darbe girişiminde bulunduğunu savunuyordu.
Nazarbayev’in basın sözcüsünün, yönündeki tweet’lerinin ertesi günü Interfax, Samat Abiş’in hâlen görevinin başında olduğunu duyurdu. Tokayev’in, canlı yayınlanan bir toplantıda Nazarbayev sayesinde uluslararası çapta zenginleşen oligarşik finans gruplarından ve ülkenin finans kaynaklarını kendi menfaatine kullanan şirketlerden söz edip Nazarbayev’in kızına ait olduğu ileri sürülen bir şirketin kapatılması talimatını vermesi bomba etkisi yaptı. Aynı gün Masimov’un gözaltı süresinin iki ay olduğu yönünde haberler basında yer aldı. Gelişmeler, devletin çatısında çatışmaların ve pazarlıkların yaşandığını gösteriyor.
Kanaatimizce çatışma, Tokayev’in çıkar gruplarına mesafeli yönetim tarzını hazmedemeyen ve Nazarbayev sonrasında ülkede söz sahibi olmak isteyen oligarklarla Tokayev arasındadır. Öte yandan son gelişmelerle ve Putin’in desteğiyle gücünü artıran Tokayev’in, Nazarbayev’e rağmen iktidarda kalabileceği görüşü de tartışmaya açıktır. Nazarbayev’in anayasal “Elbaşı” statüsünün sürüp sürmeyeceği; kardeşi Bolat Nazarbayev, senatör kızı Dariga Nazarbayeva, yeğeni Kayrat Satıbaldıulı ve özellikle damadı Timur Kulıbayev’in durumlarında bir değişiklik olup olmayacağı yeni dönemin habercisi olacaktır.

ABD, HADİSENİN NERESİNDE?

ABD destekli STK’ler, Fransa’da yaşayan eski enerji bakanı Ablyazov’un yasaklı Partisine ve Londra’daki kaçak eski başbakan Akejan Kajıgeldin’in hareketine bağlı gençler vs. gösterilerde yer almış olsa da bunların hadiselerle doğrudan bir ilgisi yoktur. Olayların arkasındaki güç ABD olabilir mi? ABD’nin teröristleri kullanarak Kazakistan’da bir kaos çıkarıp ardından bazı güç odakları aracılığıyla iktidarı ele geçirmek istemesi reelpolitik gerçeklere aykırıdır. Rusya’nın stratejik müttefiki ve “Bir Kuşak Bir Yol”da Çin’in en yakın ortağı olan Kazakistan’da Atlantikçi bir iktidar mümkün değildir.
Rusya’nın Kazakistan üzerindeki nüfuzunu artıracağı aşikârdır. Ancak Putin, Kazak halkının tepkisinden çekindiği için Rus askerinin en kısa sürede Kazakistan’dan ayrılacağını belirtmiştir. KGAÖ askerlerinin on gün içinde ülkeyi terk edecek olması, Blinken’ın “Rus askerini evinize sokarsanız, bir daha çıkmaz!” sözlerini havada bırakmıştır.
Kazakistan’ın “çok vektörlü dış politika” yöneliminde bir kırılma yaşanmayacağı, Kazak dış politikasının mevcut çizgisini sürdüreceği kanaatindeyiz. Nitekim Tokayev, AB Konseyi Başkanı ile yaptığı görüşmede bu yönde mesajlar vermiştir. Yeni dönemde ABD ile ilişkilerin nasıl seyredeceği önemlidir.
Türk Devletleri Teşkilatı henüz yolun başındadır. Salt Türkiye’nin girişimleriyle ve sözlü açıklamalarla inisiyatif alamaz. Rusya’nın desteği Teşkilatı farklı noktalara taşıyabilir. Ancak bünyesinde çok sayıda özerk Türk cumhuriyeti ve topluluğunu barındıran Rusya’nın, Çin’in Sibirya’daki demografik istilasına karşı Teşkilatı bir tampon olarak görüp desteklemesi kolay olmayacaktır

.

Mektûbât-ı Rabbânî’nin ziynetleri

23 Ocak 2022 02:00

A -

A +

Dr. İbrahim Pazan

Eski müellifler, yazılarının arasına yeri geldikçe mısra, beyit ve daha uzun manzumeler serpiştirirler. O sırada anlattıkları hususun anlaşılmasını kolaylaştırmak maksadıyla şiirin o ‘sihirli’ tesirinden faydalanırlar. İmâm-ı Rabbânî hazretleri de mektuplarında pek çok Farsça ve az miktarda da Arapça manzume kullanmıştır.

Sadece Farsça manzumeler göz önüne alındığında, bütün ‘Mektûbât’da geçen farklı mısra sayısı 70, farklı beyit sayısı ise 145’tir. Ayrıca 2, 3 ve 4 beyitten meydana gelen manzumelerdeki farklı beyit sayısı 58’dir. Bu durumda toplam farklı Farsça mısra sayısı 476 olmaktadır.

İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin kendisine ait manzumeleri vardır.

Geçtiğimiz yüzyılın en büyük İslam âlimlerinden Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri (1865-1943), Osmanlı Devleti’ndeki İslam medreselerinin en yükseği olan Medresetü’l-Mütehassısîn’de tasavvuf müderrisi yani ordinaryüs profesörü idi. Derslerinde ve mektuplarında “İslam dininde, ‘Mektûbât’ kitabı kadar kıymetli hiçbir kitap yazılmamıştır” ve “Allah’ın kitabı olan Kur’ân-ı Kerîm’den ve Peygamberimizin hadîs-i şerîflerinin toplanması ile meydana gelmiş olan ‘Buhârî’den sonra en kıymetli, en üstün kitap, İmâm-ı Rabbânî’nin ‘Mektûbât’ kitabıdır” buyurduğunu, talebelerinden Hüseyin Hilmi Işık Efendi (1911-2001) nakletmektedir.

Sözün kısası, 1563-1624 yılları arasında Hindistan’da yaşayan büyük İslam âlimi İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin ‘Mektûbât’ kitabı, çok kıymetli kelâm ve fıkıh bilgilerini ihtiva eden, Resûlullah’ın güzel ahlakını açıklayan uçsuz bucaksız bir deryadır. İlk ikisi sağlığında, üçüncüsü de vefatından sonra olmak üzere üç ayrı talebesi tarafından, üç cilt hâlinde toplanmıştır. ‘Mektûbât’ta, birinci ciltte 313, ikinci ciltte 99 ve üçüncü ciltte 124 olmak üzere toplam 536 mektup vardır.

EN GÜZEL TERCÜME

Aslı Farsça olan ‘Mektûbât’da az miktarda Arapça ve Arapça-Farsça karışık mektuplar da mevcuttur. Farsça ‘Mektûbât’ dünyanın çeşitli yerlerinde ve çeşitli yıllarda defalarca basılmıştır. Urduca ve Arapçaya da çevrilmiştir. Osmanlılar zamanında Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddin Efendi (v.1788) tarafından 1745 yılında Türkçeye çevrilmiş ve 1860’ta İstanbul’da basılmıştır. Ancak bu tercüme hem karışık hem de hatalıdır.

Bu çok kıymetli eserin birinci cildinin günümüz Türkçesine tercümesi Hüseyin Hilmi Işık Efendi (1911-2001) tarafından yapılmış ve ilk olarak 1968’de bastırılmıştır. İkinci ciltteki 99 mektuptan 45, üçüncü ciltteki 124 mektuptan 38 tanesinin tercümeleri yine Hüseyin Hilmi Işık Efendi’nin ‘Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye’ kitabında mevcuttur. Ayrıca ikinci cildin diğer 2 mektubu Hüseyin Hilmi Işık Efendi’nin ‘Eshâb-ı Kirâm’; üçüncü cildin diğer 4 mektubu ‘İslâm Ahlâkı’, ‘Hak Sözün Vesîkaları’ ve ‘Fâideli Bilgiler’ kitaplarında yazılıdır. Hüseyin Hilmi Işık Efendi bu tercümeleri, hocaları Seyyid Abdülhakîm Arvâsî ve oğlu Ahmed Mekki Efendi’den işittiği, bunların da İmâm-ı Rabbânî hazretlerine kadar uzanan üstatlarından asırlar boyunca süzülüp gelen nadir bilgilerin ışığında yaptığından çok kıymetlidir. Piyasada mevcut diğer tercümelerde ise kesif bir tercüme kokusu hemen hissedilmekte, okurken insana zevk vermemektedir.

ŞİİRİN SİHİR TESİRİ

Daha önce yayınlanan bir yazımda ‘Mektûbât’da mevcut 536 mektubun kimlere gönderildiğini incelemiş, listeler hâlinde vermiştim. Bu yazımda ise ‘Mektûbât’ta geçen Farsça manzumeler üzerinde duracağım. Bu vesileyle bu mübarek kitabın içindeki 536 mektubun tamamının aslını, defalarca gözden geçirmek nasip oldu ki bunu bir saadet olarak telakki ediyorum.

Önceki müelliflerin âdeti şöyledir ki; ister dinî olsun ister başka bir alanda olsun yazılarının arasına yeri geldikçe mısra, beyit ve daha uzun manzumeler serpiştirirler. O sırada anlattıkları hususun anlaşılmasını kolaylaştırmak ve zihinlerde kalıcı olmasını sağlamak amacıyla şiirin o sihirli tesirinden faydalanırlar. İmâm-ı Rabbânî hazretleri de mektuplarında pek çok Farsça ve az miktarda da Arapça manzume kullanmıştır. Bunların büyük çoğunluğu, devrinin ve önceki devirlerin şairlerine aittir. Kendisine ait olanlar da mevcuttur. Şiirlerini en fazla kullandığı şairler, vefat ettikleri yıllara göre sıralanmış olarak Ferîddüdîn-i Attâr (v. 618/1221), Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (v. 672/1273), Sa’dî-i Şîrâzî (v. 691/1292), Hâfız-ı Şîrâzî (v. 792/1390?) ve Molla Abdurrahmân Câmî’dir (v. 898/1492).

Tespitlerime göre ‘Mektûbât’ta mevcut 536 mektuptan, birinci ciltte 126, ikinci ciltte 45 ve üçüncü ciltte 69 olmak üzere toplam 240 mektupta herhangi bir manzume yoktur. Kalan 296 mektubun 159’unda birer, 137’sinde birden fazla manzume vardır. En çok manzume birinci cilt 260. mektuptadır ki risale uzunluğundaki bu mektupta 13 manzume bulunmaktadır. Bu sayılara hem Farsça hem de Arapça manzumeler dâhildir.

‘MEKTÛBÂT’IN FARSÇA MANZUMELERİ

Sadece Farsça manzumeler göz önüne alındığında, bütün ‘Mektûbât’ta geçen farklı mısra sayısı 70, farklı beyit sayısı ise 145’tir. Ayrıca 2, 3 ve 4 beyitten meydana gelen manzumelerdeki farklı beyit sayısı 58’dir. Bu durumda toplam farklı Farsça mısra sayısı 476 olmaktadır. Tabiatıyla bir manzume birden fazla mektupta geçebilmektedir. Bu sayılar aşağıda yeri geldikçe belirtilecektir. Ayrıca manzumelerin Farsça asılları da bilgi olarak parantez içinde verilecektir.

Bu manzumelerden örnekler verirken hangi hususun anlatılmasından sonra yazıldığını da belirtmek faydalı olurdu. Ancak bu şekilde yazı çok uzayacağından sadece iki misal verilmekle yetinilecektir. Diğerlerini merak eden kıymetli okuyucularımızın, Hüseyin Hilmi Işık Efendi’nin yukarıda saydığım ‘Mektûbât Tercemesi’ ve ‘Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye’ ile diğer kitaplarındaki mektupları okumalarını tavsiye ederim.

EN ÇOK TEKRARLANAN İKİ MISRA

‘Mektûbât’da iki farklı Farsça mısra on beşer ayrı mektupta geçmektedir ki bu bakımdan en yüksek sayı budur. Bu mısraları geçtikleri birer mektuptan ilgili bölümlerle birlikte peş peşe veriyorum:

“Şimdi, bütün arzum, Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” unutulmuş sünnetlerinden birini meydana çıkarmaktır. Tasavvufun hâlleri ve mevâcîdi [kendinden geçmek], heyecan ve zevk, isteyenlerin olsun! Yapılacak, en mühim iş, bâtını yani kalbi ve rûhu büyüklerin sevgisi ile yaşatıp zâhiri yani hisleri ve hareketleri sünnetlere uymakla süslemektir.

İş budur, bundan başkası hiçtir!

(Kâr în est ve gayr-i în heme hîç)” (Mektûbât, I, 37. mektup)

“Bu seyrin yapılması için elli bin senelik yol geçilir, demişlerdir. Me’âric suresinin dördüncü ayetinde mealen (Melekler ve Ruh oraya elli bin senelik bir günde çıkarlar) buyurulmaktadır ki bu sözümüze işaret etmektedir. Böyle olmakla beraber, Allahü teâlânın ihsanının çekmesi ile bu uzun zamanlık iş, göz açıp kapayıncaya kadar yapılabilir.

Kerîmlerle yapılan işlerde güçlük yoktur!

(Bâ kerîmân kârhâ düşvâr nîst) (Bu mısra Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinde geçmektedir.)” (Mektûbât, I, 260. mektup)

VE DİĞERLERİ…

Gül bahçemi gör de baharımı anla! (Bu mısra on üç ayrı mektupta geçmektedir.)

(Kıyâs kün zi gülistân-ı men behâr-ı merâ)

***

Her ne olursa olsun dosttan konuşmak daha tatlı! (Bu mısra on ayrı mektupta geçmektedir.)

(Ez her çi mîreved sühan-ı dost hoşter est) (Sa’dî-i Şîrâzî’nindir.)

***

Az söyledim, dikkat ettim kalbini kırmamaya

Bilirim üzülürsün, yoksa sözüm çoktur sana (Bu beyit dokuz ayrı mektupta geçmektedir.)

(Endekî pîş-i tu güftem gam-ı dil tersîdem

Ki dil âzürde şevî verne sühan bisyâr est)

***

Aranılan hazinenin nişanını verdim sana

Belki sen kavuşursun, biz varmadıksa da! (Bu beyit sekiz ayrı mektupta geçmektedir. Bunlardan dördünde ilk mısraı yazılıdır.)

(Dâdîm tu râ zi genc-i maksûd nişân

Ger mâ neresîdîm tu şâyed be-resî)

***

Bu büyük nimeti bakalım kime verirler? (Bu mısra sekiz ayrı mektupta geçmektedir.)

(În kâr-ı devletest künûn tâ kerâ resed?) [Ubeyd-i Zâkânî’nindir (v. 772/1370’ten önce)]

***

Dostun ayrılığı az olsa da az değildir

Göz içinde yarım kıl olsa da çok görünür (Bu beyit sekiz ayrı mektupta geçmektedir. Bunlardan birinde ilk mısraı yazılıdır.)

(Firâk-ı dost eger endek est endek nîst

Derûn-ı dîde eger nîm mûst bisyârest)

***

Bir kimsede hâsıl olmazsa fenâ

Hak teâlâya yol bulamaz asla! (Bu beyit sekiz ayrı mektupta geçmektedir.)

(Hîç kes râ tâ negerded u fenâ

Nîst reh der bârgâh-ı Kibriyâ) (Bu beyit Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinde geçmektedir.)

***

Dilenci evine gelirse sultan

Ey hoca, sen bu işe şaşma hemân (Bu beyit sekiz ayrı mektupta geçmektedir.)

(Eger pâdişeh ber der-i pîr-zen

Biyâyed tu ey hâce seblet meken)

***

Her ne ki güzeldir Allah sevgisinden başka

Hepsi cana zehirdir şeker gibi de olsa (Bu beyit yedi ayrı mektupta geçmektedir.)

(Her çi cüz aşk-ı Hudây ahsen est

Ger şeker hurden buved cân-kenden est)

***

Feryadı boşuna değildir Hâfız’ın

Şaşılacak şey çok dili altında ânın (Bu beyit yedi ayrı mektupta geçmektedir.)

(Feryâd-ı Hâfız în heme âhir be-herze nîst

Hem kıssa-i garîb ve hadîs-i acîb hest) (Hâfız-ı Şîrâzî’nindir.)

***

Herkesin işini bitirmek için birini seçer (Bu mısra yedi ayrı mektupta geçmektedir.)

(Hâs küned bende-i maslahat-ı âm râ) (Bu mısra Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân’ında geçmektedir.)

***

Dil uzatırsa bunlara bir cahil

Allah korusun, ağza almam sözlerini

Cihan arslanları bu zincire bağlıdır

Kurnaz tilki nasıl koparır bu zinciri? (Bu manzume yedi ayrı mektupta geçmektedir. Bunlardan ikisinde ilk beyti yazılıdır.)

(Kâsırî ger küned în tâife râ ta’n-ı kusûr

Hâş lillâh ki ber ârem be-zebân în gele râ

Heme şîrân-ı cihân beste-i în silsile end

Rûbe ez hîle çe sân bugseled în silsile râ) (Bu manzume Molla Câmî’nin Nefehât’ında geçmektedir.

.

Rusya-Ukrayna gerginliği sıcak çatışmaya dönüşür mü?

30 Ocak 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Osman Ağır

İnönü Üniversitesi Öğretim Üyesi

osmanagir@hotmail.com

Türkiye’nin kuzeyindeki gerginlikte, Ukrayna bağımsız bir devlet olmanın gereği olarak müstakil politikalar uygulamak isterken, Rusya bölgesel çıkarlarının zarar görmemesi için çeşitli metotları kullanarak Ukrayna’yı cezalandırmayı planlamaktadır.

Aynı tarihî kökenden (Kiev Prensliği-Kievskaya Rus) zuhur etmiş, ortak bir geçmişe ve kültüre sahip Rusya ve Ukrayna arasında devam eden gerilimi bütün dünya yakından takip etmektedir. Türkiye kamuoyunda da; “İki ülke arasında sıcak çatışma yaşanabilir mi?”, “Muhtemel bir çatışmaya NATO müdahil olur mu?” ve “Böyle bir durumda Türkiye’nin tutumu ne olur?” gibi soruların cevabı merak edilmektedir.

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlığına kavuşan 15 devletten birisi olan Ukrayna ile Rusya arasındaki ilk sıkıntı, birliğin mirasının paylaşımı konusunda yaşanmıştır. İki ülke arasında uzun süre çözülemeyen konu ise “Karadeniz Filosu”nun paylaşımı olmuş; ancak 90’ların sonuna doğru iki ülke arasında anlaşma sağlanabilmiş ve ülkeler birbirlerinin sınırlarını tanımışlardır. İkinci problem ise Sovyetler Birliği’nden Ukrayna’ya miras kalan nükleer silahlar mevzuu olmuştur. ABD ve Rusya’nın girişimleri sonucu Ukrayna’ya güvenlik garantileri verilen Budapeşte Memorandumu sonucu Ukrayna elindeki nükleer başlıkları 1996 yılında Rusya’ya sorunsuz bir şekilde teslim etmiş ve bu konu da çözüme kavuşturulmuştur. Tabii, bu gelişmeler yaşanırken Ukrayna’da Rusya ile iyi ilişkiler kurulmasını savunan siyasetçilerin iktidarda bulunuyor olmaları unutulmamalıdır.

GERİLİM NASIL TIRMANDI?

Ancak süreç içerisinde Ukrayna’da Moskova yanlısı liderlerin seçim kaybetmeleri ve Batı yanlısı liderlerin işbaşına gelmeleri Rusya’yı rahatsız etmeye başlamıştır. Rus yanlısı Başbakan Viktor Yanukoviç ve Batı tarafından desteklenen, Bizim Ukrayna Bloku lideri Viktor Yuşçenko 2004 devlet başkanlığı seçimlerinde yarışmış ve Yanukoviç %49, Yuşçenko ise %46 oy almıştır. Milletlerarası gözlemciler tarafından seçimlerin hileli olduğunun iddia edilmesi ve Yuşçenko’nun çağrısı üzerine ülkede toplu gösteriler başlamış ve bu olaylar “Turuncu Devrim” olarak tarihe geçmiştir. Yaşanan olaylar sonucu seçimlerin yenilenmesi kararı verilmiş ve yeni oylamada Batı destekli Yuşçenko %51, Rusya yanlısı Yanukoviç ise %44 oy almış, Yuşçenko’nun iktidara gelmesine tepki olarak Rusya, Ukrayna’ya satmış olduğu doğalgazın fiyatını iki katına çıkararak yeni hükûmeti cezalandırmak istemiştir. Belirtilmelidir ki yeni rakam bile dünya fiyatlarının altında kalmıştır.

2010 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde ise Rusya yanlısı Yanukoviç, “Turuncu Prenses” lakaplı Yuliya Timoşenko'ya karşı seçimi kazanmış, Rusya yanlısı liderin 2013'te Ukrayna-AB Ortaklık Anlaşması'nı imzalamaması üzerine Ukrayna sokaklarında büyük gösteriler düzenlenmiştir. Sokak hareketlerinin büyük çaplı şiddet olaylarına dönüşmesi üzerine Yanukoviç ülkesinden kaçmış ve ülke yeniden Batı yanlısı iktidar tarafından yönetilmeye başlanmıştır. Gelişmeler üzerine Ukrayna’nın NATO üyesi olabileceği telaşına kapılan Rusya, stratejik açıdan son derece önem atfettiği Kırım’ı 2014 yılında bir oldubitti ile ilhak etmiş ve Donbass (Donetsk ve Lugansk) bölgesindeki milisleri destekleyerek burada özerk bir bölge oluşmasını sağlamıştır.

Gelinen noktada, Ukrayna bağımsız bir devlet olmanın gereği olarak bağımsız politikalar uygulamak isterken, Rusya’nın ise bölgesel çıkarlarının zarar görmemesi için çeşitli metotları kullanarak Ukrayna’yı cezalandırmak istediği anlaşılmaktadır.

UKRAYNA NE İSTİYOR?

Ukrayna, öncelikle toprak bütünlüğüne ve egemenliğine saygı duyulmasını istiyor. 2014’te stratejik önemi haiz Kırım’ın Rusya tarafından işgali ve Rusya destekli ayrılıkçıların Ukrayna toprağı olan Donbass bölgesinde yönetimi ele geçirmeleri ve tek taraflı bağımsızlıklarını ilan etmeleri Ukrayna’da ciddi travmalara sebep oldu. Bu yüzden Ukrayna, NATO’ya üye olma sürecini hızlandırdı ve ABD başta olmak üzere Batı ülkelerine baskı yapmaya başladı. NATO üyesi olmak Ukrayna açısından Rusya’nın olası saldırılarına karşı korunabilmenin tek yolu olarak görülmektedir. Ayrıca Donbass bölgesinde yeniden egemenliğini tesis etmek te Ukrayna’nın öncelikleri arasındadır.

RUSYA NE İSTİYOR?

Kökeni “Brejnev Doktrini”ne dayanan ve 1993 yılında ilan etmiş olduğu “Yakın Çevre Doktrini”nde Rusya, eski SSCB topraklarını “hayati çıkar alanı” olarak kabul etmiş ve bu bölgelerdeki gelişmelere doğrudan müdahil olacağını belirtmiştir. Rusya her şeyden önce jeopolitik açıdan önemli bir konumda bulunan ve tarihî hinterlandı olarak gördüğü Ukrayna’nın Batılı kuruluşlara (NATO ve AB) üye olmasını çıkarlarına aykırı buluyor ve Ukraynalı idarecileri, Ukrayna halkına zarar vermekle itham ediyor. Rus yetkililer sıklıkla Ukrayna'yı 2015 Minsk Barış Anlaşması’na uymamakla suçlamaktalar. Bu anlaşma, Donbass’a geniş özerklik verilmesini ve bu bölgedeki bağımsızlık taraftarlarına geniş çerçeveli bir af getirilmesini öngörmektedir. Kırım’ın işgali sonrası şartların zorlamasıyla Ukrayna’nın böyle bir anlaşmayı imzalamış olması ise tam bir diplomatik hezimet olarak değerlendirilmektedir.

SICAK ÇATIŞMA İHTİMALİ

Peki, Rusya ve Ukrayna arasında sıcak bir çatışma olur mu? 2000'li yıllarda Putin’le birlikte enerji zengini olmasının avantajını da kullanarak aktif bir dış politika yürütmeye başlayan Rusya, yakın çevresi olarak gördüğü Kafkaslar, Orta Asya Cumhuriyetleri, Doğu Avrupa ve Baltık’ta gücünü her geçen gün artırmış; NATO ve AB ile buralarda karşı karşıya gelmiştir. 2003 sonrası Gürcistan ve Ukrayna'da yaşanan renkli devrimler, Kosova'nın bağımsızlığını kazanması, Gürcistan ve Ukrayna'nın Batı ile iyi ilişkiler geliştirmesi Rusya'yı harekete geçirmiştir. Meydana gelen bu gelişmeler çerçevesinde, Rusya dış politikada tekrar aktif bir güç olduğunu göstermek ve Batı'nın nüfuz alanına girmesini engellemek için Gürcistan'a müdahale ederek Güney Osetya ve Abhazya'nın Gürcistan’dan koparılmasını sağlamıştır.

Ukrayna’da Batı yanlısı iktidarların işbaşına gelmesi ve NATO ile üyelik safhasını hızlandırmaları üzerine Karadeniz’deki çıkarlarının tehlikeye düşeceğini öngören Rusya Kırım’ı işgal etmiştir. Bu işgal üzerine Batı, Rusya’yı ekonomik olarak zor duruma düşürmek ve yalnızlaştırmaya çalışmış ancak bir sonuç alınamamıştır. Siyasi meselelerin ekonomik yaptırımlarla bir neticeye ulaştırılması mümkün gözükmemektedir. Kaldı ki AB ülkeleri de Rusya’nın en önemli gelir kalemi olan enerjide Rusya’ya yaptırım uygulayabilecek konumda değildirler. Ayrıca enerji ihraç edebileceği Çin gibi bir pazarın bulunması Rusya’nın elini kuvvetlendirmektedir.

Gelinen noktada Rusya; Ukrayna’nın her an işgal altındaki Donbass bölgesi ile yasa dışı şekilde ilhak edilen Kırım’ı geri almak için askerî seçeneğe başvurabileceğini düşünmektedir. Ukrayna ise Rusya’nın kendi topraklarına yönelik geniş bir askerî harekât hazırlığı içerisinde olduğunu, doğu sınırına 100.000’ den fazla asker konuşlandırdığını dile getirerek müttefiklerinden destek beklemektedir.

RUSYA’NIN GRİ SAHASI

Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmek gibi bir düşüncesinin bulunmadığı rahatlıkla söylenebilir. Donbass bölgesine sınırlı bir harekât düzenlemesi ihtimali ise çok azdır. Çünkü Rusya, siyasi ve ekonomik olarak bu yükü taşıyabilecek durumda değildir. Mevcut statüko Ukrayna ile Rusya arasında uzun vadeli, donmuş bir tür çatışmadır ve muhtemelen yakın zamanda çözülmeyecektir. Rusya burayı gri bölgede ve ayrılıkçıları Rusya’nın çıkarlarına hizmet edecek şekilde bırakmayı tercih etmektedir. Rusya’nın Ukrayna sınırına askerî yığınak yaparak gerilimi tırmandırması; Ukrayna’nın Rus yanlılarının kontrolü altındaki bölgelere girmesini, yani “kendi toprağı” üzerinde egemenlik hakkını kullanmasını engellemeye yönelik bir hamle olarak değerlendirilmektedir. Ukrayna’nın ise tırmanan gerilimden faydalanarak Batı’nın siyasi, ekonomik ve askerî desteğini artırmak ve nihayetinde NATO’yu entegrasyona zorlamak için mevcut durumu bir fırsat olarak değerlendirdiğini not etmeliyiz.

ABD FAKTÖRÜ

ABD’nin ise Ukrayna’yı Rusya’yı çevreleme çabasının bir parçası olarak görmekte olduğu anlaşılmaktadır. ABD yetkilileri yapmış oldukları açıklamalarda Ukrayna’ya askerî yardımda bulunacaklarını açıklamışlardır. Ancak yapılacak bu yardımın sembolik düzeyde olacağı ve iki ülke arasındaki asimetrik güç dengesini değiştiremeyeceği bilinmektedir. Rusya ile ABD birçok bölgede hâkimiyet mücadelesi verse de her ikisinin de üçüncü bir ülke için kendi aralarında savaşmayacağının bilinmesi gerekmektedir. Bazen biri, bazen öteki geri adım atacaktır. Sonraki süreçte de Rusya ile ABD arasında kontrollü; ancak gerilimli bir ilişki görmeye devam edeceğimiz anlaşılmaktadır. Bu durum, aslında küresel politik hedefleri açısından iki tarafın da işine gelmektedir.

TÜRKİYE’NİN TEREDDÜTLÜ DURUMU

Peki, muhtemel bir çatışmada Türkiye’nin NATO, ABD ve Rusya ile ilişkileri nasıl etkilenir? ABD’nin diplomasi dili, Rusya ile savunma ya da enerji alanında iş birliği yapan ülkeleri taraf seçmeye zorlamaktadır. Bu durum Soğuk Savaş döneminin paradigmasını yeni dönemde de hâkim kılmaya çalıştığını göstermektedir. ABD ve NATO, Türkiye’den kendi çıkarlarını gözetmeksizin şartsız destek beklemektedir. Bu durum Türkiye açısından çok mümkün gözükmemektedir. Dolayısıyla Ukrayna’da yaşanacak muhtemel bir çatışmadan en fazla etkilenecek ülkelerden birisinin Türkiye olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz.

Türkiye, 1952 yılından itibaren Batı müttefiki bir ülke ve NATO üyesidir. ABD, Türkiye’yi Rusya ve Çin’e karşı müttefik olarak yanında görmek istemekte; ancak Suriye başta olmak üzere birçok bölgesel sorunda müttefiklik ilişkilerinin gereklerini yerine getirmemektedir. 1991 Irak işgali, İran’a uygulanan yaptırımlar ve Suriye İç Savaşı’ndan en fazla zararı Türkiye görmesine rağmen müttefiklerinden yeterli desteği bulamaması Türkiye’yi şartsız destek nokrasında tereddüde itmektedir.

Sonuç olarak; Rusya, Gürcistan ve Ukrayna örneklerinde olduğu gibi önce etnik sorunları artırmakta, sonra da kurtarıcı olarak sahneye çıkarak yakın çevre politikasını dünyaya onaylatmaya çalışmaktadır. Rusya’nın Ukrayna’yı topyekûn işgal etmesi ihtimal dâhilinde olan bir durum değildir. Donbass bölgesine sınırlı bir askerî harekât düzenlemesi ise şu an için çok zayıf bir ihtimal. Rusya gerilimi tırmandırarak şimdilik Ukrayna’nın Donbass bölgesine muhtemel müdahalesini engellemiş, Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliğinin kırmızı çizgisi olduğunu muhataplarına anlatabilmiş gözüküyor. Ukrayna ise; uzun süredir sürüncemede bırakılan NATO üyeliği konusunu tekrar gündeme taşıyabilmiş ve Batı’dan daha fazla destek talebi olduğunu muhataplarına iletebilmiştir. ABD’nin probleme NATO olmadan doğrudan müdahil olmayacağı, sadece olası müdahale durumunda Rusya’ya yönelik ekonomik yaptırımları artırabileceği söylemini tekrarlaması, sorunun şimdilik bu hâliyle dondurulmasına tüm tarafların şimdiden razı olduğunu göstermektedir.

Rusya-Ukrayna gerginliği sıcak çatışmaya dönüşür mü?

Ukrayna’nın doğusundaki Donbass bölgesinde konuşlu Ukrayna Silahlı Kuvvetleri askerlerinden biri…

.

5G ve ardındaki sırlar

6 Şubat 2022 02:00

A -

A +

DOÇ. DR. ALİ MURAT KIRIK
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi

Öğretim Üyesi ve Dijital İletişim Araştırmacısı

“Koronavirüs hastalığı-19 ile 5G dâhil kablosuz iletişimden kaynaklanan radyo frekansı radyasyonuna maruz kalma arasında bir bağlantı olduğuna dair kanıt” isimli akademik makale, 5G hakkındaki “komplo teorilerinin” bazılarının üzerinde durulması gerektiğini gözler önüne sermektedir.

Günümüzde teknolojinin iletişim sistemlerini büyük ölçüde dönüştürdüğünü söylemek mümkündür. Özellikle mobil sistemlerin varlığı, hız kavramının ön plana çıkmasını sağlamış ve bu durum basitçe “G” yani “generation” (nesil) olarak literatüre geçmiştir. İnternete bağlı iken internetinizin hızı, telefon ekranınızda yer alan sinyal çubuğunun tam yanında 2G, 3G, 4G vb. şeklinde simgelenen sinyal gücüne bağlı bulunmaktadır. Her nesil, belli bir cep telefonu sisteminin teknolojik uygulamasını açıklayan birtakım telefon ağı standardı olarak ifade edilmektedir.

1G cep telefonu teknolojisinin ilk neslidir. İlk nesil ticari hücresel ağ, 1970'lerin sonlarında tanıtıldı ve 80'ler boyunca tam olarak uygulanan standartlar oluşturuldu. Avustralya 1G analog sistem kullanan ilk cep telefonu ağını aldı. Cep telefonları ilk büyük güncellemelerini 1G'den 2G teknolojisine geçtiğinde almıştır. 1G şebekesi tarafından kullanılan radyo sinyallerinin analog, 2G şebekelerinin ise dijital olması iki nesil arasında en temel farktır. İkinci nesil hücresel telekom ağları, 1991 yılında Radiolinja tarafından Finlandiya'da GSM standardı üzerinde ticari olarak piyasaya sürülmüştür. 1G'den 2G'ye geçiş SMS, dâhili dolaşım, konferans aramaları, arama bekletme ve hizmetlere dayalı faturalandırma gibi bugün hâlâ kullandığımız temel hizmetlerin birçoğunu kazandırmıştır. 3G ağının ilk global ticari öncesi lansmanı, 1998 yılında NTT Docomo tarafından Japonya'da yapılmıştır. 2001 yılında ticari olarak tanıtılan üçüncü nesil mobil iletişim için belirlenen hedefler, daha fazla ses ve veri kapasitesini kolaylaştırmak, daha geniş bir uygulama yelpazesini desteklemek ve daha düşük maliyetle veri iletimini artırmaktı. Bu müddet zarfında mobil internet talebi hızla arttı ve pazar 3G'yi kabul etti. 4G ise ilk olarak 2009 yılında Uzun Vadeli Evrim (LTE) 4G standardı olarak Stockholm, İsveç ve Oslo, Norveç'te konuşlandırıldı. Daha sonra bütün dünyaya tanıtıldı ve milyonlarca tüketici için yüksek kaliteli video akışını gerçeğe dönüştürdü.

5G’NİN KOLAYLIKLARI

İnternetin kullanılabilirliği, insanların kablolu, kablosuz veya uydu bağlantıları dâhil olmak üzere bir dizi farklı yolla web’e erişmesine bağlıdır. İnternet bağlantısı elde etmenin çeşitli yollarına rağmen, birçoğu için kapsama alanı sınırlı kalır. İşte saydığımız mobil ağ bağlantıları, kullanılabilirlik açığını kapatmaya yardımcı olmuştur. 5G teknolojisi bu anlamda büyük kolaylık sağlayacaktır. Kablosuz iletişim sistemleri, bilgileri hava aracılığıyla taşımak için radyo frekanslarını (spektrum) kullanmaktadır. 5G de bu şekilde çalışmakta; fakat daha az dağınık olan daha yüksek radyo frekansları kullanmaktadır. Bu, daha fazla bilginin çok daha hızlı bir şekilde taşımasını sağlar. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), 5G mobilin geliştirilmesine yönelik genel yol haritasını belirlemiş ve buna uygulayacağı terimi “IMT-2020” olarak tanımlamıştır. 5G, kablosuz iletişim için daha büyük miktarda spektrum, daha küçük boyutta kablosuz hücreler ve daha fazla modülasyon şeması sağlayarak, daha fazla sayıda kablosuz kullanıcının spektrumu paylaşmasına izin verir. Temmuz 2016'da FCC, 5G teknolojisi için kurallar oluşturmaya başladı ve Amerika Birleşik Devletleri'ni teknoloji için yüksek bantlı bir spektrum açan ilk ülke hâline getirdi.

5G ile ağa bağlanabilecek cihaz sayısı ciddi oranda artmaktadır. Bağlı tüm cihazlar, gerçek zamanlı olarak birbirleriyle bilgi alışverişinde bulunacak olan internete anında erişebilecektir. 5G ayrıca, belirli ihtiyaçlara daha uyumlu bağlantı sağlamak için sanal ağların (ağ dilimleme) uygulanmasına, alt ağlar oluşturulmasına da imkân tanımaktadır.

NESNELERİN İNTERNETİ VE SİBER SALDIRILAR

5G ve nesnelerin interneti (IoT) ilişkisi de son derece mühimdir. IoT, internet üstünden farklı cihaz ve sistemlerle veri alışverişinde bulunmak ve bunlarla veri alışverişi yapmak amacıyla sensörler, yazılımlar ve diğer teknolojilerle gömülü olan fiziksel nesnelerin ağını tanımlamaktadır. Bu cihazlar, ev eşyalarından, endüstriyel araçlara kadar farklılıklar göstermektedir. 5G, IoT cihazlarının kullanımını artıracak olsa da, 5G bağlantısının daha yüksek hızlarının siber saldırılar için daha büyük bir risk getirmesi muhtemeldir ve bilgisayar korsanlarına internete bağlı cihazlar arasındaki zayıf bağlantılar aracılığıyla daha fazla cihazı hedefleme fırsatı sunar. IoT cihazlarının sayısı arttıkça güvenlik zorluklarını da artırır; 5G ağlarına bağlı cihazlar, bilgisayar korsanlarının kişisel veriler de dâhil olmak üzere bilgileri her zamankinden çok daha hızlı bir şekilde indirmesi ve ayıklaması riskini oluşturuyor.

Ayrıca 5G teknolojisinin, hızlı veri aktarımlarını sağlayıp gelecekte kullanılmasının birçok yolu vardır. Misal, kamuya açık alanda, kullanıcılar oyunlara ve yazılımlara erişmek için bulut teknolojisine güvendikçe, konsol olarak video oyunlarının modasının geçeceği tahmin ediliyor. Azaltılmış bekleme süresi ve erişim kolaylığı sebebiyle ve 5G teknolojisi sayesinde her uzaktan eylem, çok daha hassas hâle geldiğinde, bugün bildiğimiz video oyunları ve video konsolları ortadan kalkacak ve potansiyel olarak tüm ekonomik yapıyı değiştirecektir.

Özellikle iş ve endüstriyel uygulamalar için 5G, bildiğimizden 10 kat daha hızlı veri iletimi ile çok daha fazla hız vadediyor. Bu, endüstriyel artırılmış veya sanal gerçeklik uygulamaları ve yüksek çözünürlüklü video beslemeleri gibi yüksek hacimli verileriniz olduğunda özellikle önemlidir. 5G'nin avantajları, işletmelerin varlıklarını ve filo yönetimini yeni bir düzeye taşımasına, kelimenin tam anlamıyla on milyonlarca varlığı birbirine bağlamasına ve küçük ve orta ölçekli işletmelerin operasyonlarını yeniden keşfetmesine yardımcı olacaktır.

KOMPLO TEORİLERİ

5G'nin global olarak piyasaya sürülmesi komplo teorileri de üretti ve koronavirüs pandemisi bu teorilerin yayılması için elverişli bir ortam sundu. Bir teori, 5G'nin hükûmetler tarafından insanları tehdit etmek ve kontrol etmek için gizlice geliştirildiğini iddia etmiştir. 5G'yi COVID-19'un ortaya çıkışına bağlayan başka bir komplo ise koronavirüsün kasıtlı olarak serbest bırakıldığını ve böylece topluluklar kilit altındayken 5G'nin muhalefet olmadan kullanıma sunulabileceğini iddia etmiştir. Wuhan'ın dünyada 5G'yi alan ilk şehir olması sebebiyle bazı komplo teorisyenleri koronavirüs salgınını bu teknolojiye bağlamıştır. Bu arada İran, herhangi bir 5G kapsama alanına sahip olmamasına rağmen inanılmaz derecede yüksek sayıda koronavirüs vakası görmüştür.

SALGINLA İRTİBATI VAR MI?

5G'nin bağışıklık sistemini baskılayabildiğini ve böylece insanları virüse yakalanmaya daha duyarlı hâle getirdiğini iddia edenler de oldu. Bazı isimler ise virüsün bir şekilde 5G teknolojisi kullanılarak bulaşabileceğini öne sürmüştür. Ancak 5G gibi cep telefonu teknolojisi, elektromanyetik spektrumdaki radyasyonun en düşük enerjili formu olan radyo dalgalarını kullanmaktadır. Daha önce açıklandığı gibi, COVID-19 radyasyonla değil, damlacıklar yoluyla insandan insana geçen bir virüsle yayılmaktadır. COVID-19 on binlerce insanı öldüren küresel bir salgındır. Hastalık 5G teknolojisiyle değil bir virüsle yayılmaktadır ve RFID çipi içeren bir aşı da yoktur. Purdue Üniversitesi'nde viroloji profesörü olan Richard Kuhn, verdiği demeçte, “Elektromanyetik radyasyon ve virüs çoğalmasını birbirine bağlayan hiçbir şey bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Bu sadece COVID-19 için değil, aynı zamanda bilinen diğer insan virüsleri için de geçerlidir” diyerek iddiaları yalanlamıştır. Standart 5G frekansları, düşük frekanslı elektromanyetik dalgaların sebep olduğu sağlık risklerini inceleyen bir kuruluşu olan Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyondan Korunma Komisyonu tarafından da “güvenli” olarak kabul edilmiştir.

RADYASYON VE SALGIN İRTİBATI

Bütün bunların yanında Beverly Rubik ve Robert R. Brown’ın kaleme aldığı “Koronavirüs hastalığı-19 ile 5G dâhil kablosuz iletişimden kaynaklanan radyo frekansı radyasyonuna maruz kalma arasında bir bağlantı olduğuna dair kanıt” isimli makale ise bazı fikirlerin aslında üzerinde durulması gerektiğini gözler önüne sermektedir. Onlara göre Kablosuz 5G'nin daha fazla uygulanmasından önce çözülmemiş birkaç güvenlik problemi ele alınmalıdır. Organizmalar çoğunlukla sudan oluştuğundan ve GHz absorpsiyonundan dolayı suyun yapısındaki değişikliklerin organizmaları etkilediği rapor edildiğinden, bu, biyosferin GHz maruziyetiyle ilgili güvenlik sıkıntılarını gündeme getirmektedir. Kısacası sadece 5G değil, radyasyon COVID-19 ve türevlerini tetiklemektedir. Çalışma verileri; 5G'nin, konak bağışıklığını zayıflatarak ve morfolojik değişikliklere neden olup SARS-CoV-2 virülansını artırarak COVID-19 pandemisini şiddetlendirmiş olabileceği önermesini desteklemektedir. Bu makalenin de büyük tartışmalara sahne olacağı açıktır.

5G’NİN TESİRİ

Öte yandan 2024 yılı sonuna kadar 1,5 milyar 5G mobil aboneliği olması öngörülüyor. 5G Ağları 2024'e kadar dünyanın %40'ını kaplayacak, tüm mobil trafik verilerinin %25'ini işleyecektir. 5G’nin ekonomik etkisinin sadece ABD’de 484 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Artan üretkenlik ve verimlilikle birlikte 5G’nin kelimenin tam anlamıyla hayatımızın her yönünü etkileyeceğini ifade edebilmek mümkündür

.

Dildeki ‘dayılık’ nereden geliyor?

13 Şubat 2022 02:00

A -

A +

Prof. Suat UNGAN

Trabzon Üniversitesi

ungan@trabzon.edu.tr

Lisan yani dil, gücünü bir milletin yaşanmışlıklarından ve yaşayış biçiminden alır. Kültürümüzde dayının amcadan daha fazla koruyucu olduğu zannının arka planında ise yeniçeriler vasıtasıyla dilimize yerleşen “dayılık” kavramının tesiri de vardır.

Kelimeler bir milletin en eski, en önemli varlıklarıdır. Milletler tarihte birçok farklı devlet kurmuş olmalarına rağmen, lisanları yani dilleri hep aynı kalmıştır. Çünkü devletleri insanlar; insanları ise dilleri korumaktadır. Fakat maalesef dillerin insanları koruyabildiği kadar, insanlar dillerini koruyamamışlardır. Bugün kullandığımız bazı kelime ve deyimlerin tarihin çok eski derinliklerinden izler taşıması dillerin kültürü nasıl koruyup ve kolladığının işareti olmuştur.

Dil, iletişimi ön plana çıkarırken aynı zamanda insanın geçmişi ile olan bağlantısını kurma ve canlı tutma vazifesini de yerine getirir. Dilin korunması ve bilinçli kullanılması aynı zamanda kültürün korunmasını sağlar. Bazı kelimelerin yükü, insanın yükünden çok daha fazla olmakta, bu sözcükler tarihin kendilerine yüklemiş olduğu manaları binlerce yıl taşımaktadır. Birçok kelimenin bilge birisi gibi bir toplumun eğitimine, kültürüne, sanatına, edebiyatına katkı yaptığı, onların zihin dünyalarına yön verdiği görülmektedir.

İnsanın kullandığı kelimenin anlamını, geçirdiği evreleri bilmesi; diline, kültürüne duyduğu saygı ve sorumluluk duygusunu gösterir. Halkın söylemleri ile zenginleşen ve çağrışım alanları gittikçe genişleyen kelimelerin geçmişle bağlantıları, insanların, kelimelerin sihirli dünyasına adım atmasını kolaylaştırmakta, fertlerin lisanlarından daha fazla zevk almasına ve dil bilinci yakalamasına imkân vermektedir. Bazı sözcükler aynı zamanda tarihi, tarihin kalıntılarını, insanların yaşanmışlıklarını bünyesinde barındırır. Kelimeyi etkili kılan unsur, onun geçmişten aldığı gücü hâlde yaşatmasıyla alakalıdır.

Yabancı dillerden alınan bazı kelimeler, anlamları çok farklı olmasına rağmen geldikleri dilde sesteşi olan kelimelerle benzerliği sebebi ile halkın zihnine daha hızlı ve kolay yerleşmiştir. Farsça “ümid” kelimesi, Türkçe “umut” kelimesi ile benzerliği nedeni ile parazit gibi onun gölgesine girmiş ve zamanla onun içini oyarak onun yerini almaya çalışmıştır. Arapça “dâî” kelimesinin ses değişimine uğrayarak “dayı” şekline dönüşüp aslı Türkçe olan “dayı” kelimesine nüfuz etmesi de bu türden bir gelişmenin sonucudur.

TAY VE EZE TEYZEYE DÖNÜŞMÜŞ

Eski Türkçede “tay” sözcüğü anne tarafından akraba olanlar için kullanılmış, annenin erkek kardeşine “tagay” denilmiş, şu anda kullandığımız “dayı” kelimesi de buradan gelmiştir. Aynı şekilde “eze” kelimesi, büyük kız kardeş, abla manasına gelmektedir. “Tay” ve “eze” sözcükleri de birleşerek “teyze”ye dönüşmüştür. Bunların kökleri de ortak olarak “tay” (tayı, dayı) kelimesine dayanmaktadır ve Türkçedir.

Günümüzde yaygın bir şekilde kullanılmakta olan “dayı adam”, “dayılık etmek”, “dayılanmak”, “dayı dayı yürümek”, “dayıya yaslanmak”, “köprüden geçinceye kadar ayıya dayı demek”, “dayısı olan dayısına dayanır”, “dayı adam olmadıktan sonra ha şehirli olmuş ha köylü” ve “dayısı dümende” gibi kavramların annemizin kardeşi olan ve Türkçe kökenli dayı kelimesi ile alakası yoktur.

Bu tabirlerdeki “dayı” kelimesinin Arapça “dâî” kelimesinden Türkçeye aktarıldığı görülmektedir. Dua edici, davet edici manaları bulunmaktadır. Türk edebiyatında “dâî” mahlasını kullanan birçok şair bulunmaktadır. Mehmet Zeki Pakalın, “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü”nde “dâî” kelam ilminde mezahib-i dâlle, (hak yolunu sapıtan) mezheplerin neşriyle meşgul olanlar hakkında kullanılan bir tabir olduğunu beyan etmektedir. Pakalın, dâîleri diye başka bir tabiri de ilmiye mensubu kişilerin kullandığını, konuşmada bendeniz (köleniz), bendeleri yerine kullanıldığını, kişinin muhatabına karşı kendisini küçültmek isteyenler tarafından duacınız manasında da kullanıldığını ifade etmektedir.

DAYILAR TUNUS VE CEZAYİR’DEN

Bu tabirlerin kökü Tunus ve Cezayir’e dayanmaktadır. Tunus ve Cezayir’de memleket yönetiminde başta olan kişilere dayı denilmekteydi. Dayılar daha ziyade deniz savaşlarında maharet göstermekteydiler. Hayrettin Paşa Tunus’u fethettikten sonra yönetimini orada divan adı verilen idareye terk etmiş, divan üyeleri kendi aralarından birisini dayı adı ile reis olarak seçip memleketin idaresini ona bırakmışlardır. Her ne kadar meclisin seçmiş olduğu kişi dayı sıfatını haiz olmuş olsa bile o bölgede herkes kendi çapında dayı olarak geçinirdi. Jean François Solnon, “Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa” adlı kitabında Osmanlıda Barbaros’un eski bir Cezayir Dayı’sı olduğunu yazmaktadır.

Dayılık bizde kullanılmakta olan “alp”, “alperen”, “dadaş” ve “efe” gibi mefhumlara daha ileri düzeyde bir anlam yüklemesi hâlidir. Dayılar özellikle Akdeniz’de korsanlık faaliyetlerinde bulunur, o bölgedeki Venediklilere, İspanyollara, Cenevizlilere, Fransızlara, İngilizlere karşı zafer kazandıkça dayılık vasfını pekiştirirlerdi. Bunların işi gücü yabancılarla kavga, cidal etmekti. Savaşacak düşman bulamadıkları zaman kendi aralarında vahşi bir rekabete girişirlerdi.

Divandaki azaların oyunu alarak “dayı” seçilmek için eğitim, feraset değil, kaba kuvvet önemliydi. Aralarındaki en güçlü, hâkimiyet alanı en fazla olan, diğerlerini baskı altına alan, en kavgacı kişi dayı olarak seçilirdi. Bu yöntemle dayı olan kişiler, doğal olarak bu mücadele içinde varlıklarını sürdürürler, yine bu mücadele yolu ile ortadan kaldırırlardı. Cezayir’de 1671 yılından 1880 yılına kadar divan tarafından dayı olarak seçilen otuz dayıdan on altısı dayılık iddiası olan diğer kişiler tarafından öldürüldüğü bilinmektedir.

Ülke yönetiminin tek sahibi olan dayı, kendince adalet dağıtır, yabancı devletlerle iletişime geçer, devletin işlerini yürütür, istediği kişileri istediği mevkie getirir, gerekli atamaları yapar, kimine kol kanat gerer, kimine ise azap olurdu. Dayıya yakın olanlar daha rahat bir hayat sürer, dayı sayesinde kendilerine bir itibar devşirirlerdi.

DAYIDAN YELPAZE TOKADI

1827 yılında Musevi iki tüccar Fransa adına yüklü miktarda buğday alımı yapmış fakat ödeme noktasında sıkıntı çıkarmışlardır. 1830 yılında Cezayir Dayı’sı, tüccarları çağırıp hububatın parasını sorunca onlar da Fransa’dan ödeme almada sorun yaşadıklarını söylemiştir. Bunun üzerine Cezayir Dayı’sı İzmirli Hüseyin Paşa, Fransız elçisini çağırarak ondan hububatın ve daha önce Fransa’ya borç olarak vermiş olduğu beş milyon Frank’ın hesabını sormuş, istediği cevabı alamayınca sinirlenerek elindeki yelpazeyi elçinin suratına yapıştırmıştır. Tarihe “Yelpaze Tokadı” (Le coup d’eventail) diye geçen bu olayın neticesinde zaten Osmanlıdan epey uzakta olan Cezayir’i işgal etmeye fırsat kollayan Fransa, ülkeyi dört yıl ablukaya almıştır. Cezayirlilerin dayı dayı direnişi ve kanlı mücadeleler sonucunda ancak 1847 yılında Cezayir’i tam olarak işgal edilebilmiş, bu durum Cezayir’in bağımsızlığına kavuştuğu 5 Temmuz 1962 yılına kadar sürmüştür.

Tunus ve Cezayir gibi eyaletlerin güvenliğini sağlamak için Osmanlı İmparatorluğu’nun göndermiş olduğu Yeniçeri Ağaları, dayıyı seçen divanın üyesi olmuş, bu ülkede bunların sayısı arttıkça onlardan bazıları da oradaki dayılar gibi hareket etmeye, halka kötü davranmaya başlamışlardır.

Tunus ve Cezayir gibi ülkelerde bulunan yeniçeriler, Anadolu’ya döndüklerinde orada gördükleri tarzı devam ettirmiş, terlemeden para kazanmak, çalışmadan zengin olmak, nam yapmak isteyen kişileri emirleri altına alarak bugünkü gibi çete oluşturmanın, mafya kurmanın bir çeşidini harekete geçirmişler bu da dayı ile ilgili olumsuz kavramların dilimize yerleşmesine neden olmuştur.

Dil, gücünü bir milletin yaşanmışlıklarından ve yaşayış biçiminden alır. Kelimelerin kaynağına giderek onun hakkında bilgi sahibi olmak insanlarda dil ve tarih bilincini birlikte geliştirir. Kültürümüzde dayının amcadan daha fazla koruyucu olduğu kanısının arka planında, yeniçeriler vasıtasıyla dilimize yerleşen dayılık kavramının etkisi de vardır. Kabadayı, dayılanmak, dayı dayı yürümek, dayısı olmak vb. tabirlerinin annemizin kardeşi olan dayılarla alakası bulunmamaktadır.

Erzincanlı Mustafa Fehmi Efendi ve 93 Harbi’nde sarıklı mücahitler

13 Şubat 2022 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

Zamanın büyük âlim ve evliyaları “Vatan sevgisi imandandır’’ hadis-i şerifi mucibince ve Allahü tealanın rızası için cihat niyeti ile cepheye koştular. Talebe ve müritleriyle bizzat savaşa iştirak ederek düşmanla çarpıştılar.

Şeyh Mustafa Fehmi; büyük bir âlim, tasavvuf da kerametler sahibi bir mürşid-i kâmil savaş zamanlarında cepheden cepheye koşan kahraman bir mücahit gazi idi.

93 Harbi denilen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, Türk-İslam tarihinin en büyük facialarından biridir. Bu savaş neticesinde Ruslar doğuda Erzurum yakınlarına, batıda ise İstanbul’da Yeşilköy’e kadar geldiler. On binlerce insan öldü, yüz binlercesi de evini-yurdunu terk etti.

Zamanın büyük âlim ve evliyaları “Vatan sevgisi imandandır’’ hadis-i şerifi mucibince ve Allahü tealanın rızası için cihat niyeti ile cepheye koştular. Talebe ve müritleriyle bizzat savaşa iştirak ederek düşmanla çarpıştılar.

Bunlardan bazıları: Van’dan Seyyid Fehim Arvasi, Hakkâri’den Seyyid Ubeydullah Geylani, Erzurum’dan Hafız Osman Bedreddin, Erzincan’dan Şeyh Hacı Mustafa Efendi, Elâzığ’dan Beyzade Hacı Ali Rıza ve Gümüşhane’den Ahmet Ziyaeddin Efendiler’dir.

Biz bu makalemizde Erzincan’dan talebe, müritleriyle cepheye giden Şeyh Mustafa Fehmi Erzincanî hazretlerinden bahsedeceğiz…

Şeyh Mustafa Fehmi hazretleri 1815’de Erzincan’da doğdu. 1880 senesinde, son hacca gidişlerinde Mekke-i Mükerreme’de vefat edip Cennet-i Mualla’ya defnedildi. Bütün üstün vasıfları şahsında toplamış; Arapça ve Farsça dillerine tam vakıf büyük bir âlim, tasavvuf da kerametler sahibi bir mürşid-i kâmil savaş zamanlarında cepheden cepheye koşan kahraman bir mücahit gazi idi.

Erzincanlı “Terzi baba” denmekle meşhur “Vehbi Hayyat” hazretlerinin halifesidir. Üstün faziletli, cömert ve mütevazı idi. Halkın her derdi ile alakadar olarak müşir, paşa ve kumandanlar gibi asker-i erkân ve yüksek mülki amirlerle sık sık görüşür, konuşur nasihatlerde bulunurdu.

Sulh zamanlarında halkın tahsil ve terbiyesiyle uğraşır, muharebe çıktığında da talebeleriyle cepheden cepheye koşardı. Nitekim Kırım Savaşı ve 93 Harbi’ne iştirak edip büyük kahramanlıklar göstermiştir. Aşçı İbrahim Dede ise hocası Mustafa Fehmi Efendiyi zahiri ve batıni ilimler deryası, Peygamber Efendimizin hakiki varislerinden bid’atleri kaldıran, sünneti ihya eden ve Ehl-i Beyt’den olarak vasıflandırmıştır.

Aşçı İbrahim Dede hatıratında şunları kaydetmektedir:

Hazreti Şeyh Efendimiz, muhârebe durumu ortaya çıkınca İstanbul’a gelmişlerdi. Bâbıâli’de Meclis-i Umûmî’de yaptıkları konuşmada; Hakk’a güvenerek vatan, namus, istiklâl için gereken neyse yapılmasını söylemişlerdi.

Kuleli Askerî Mektebini Ziyaret

Hazreti Şeyh Fehmi Efendi, Kuleli’deki İdâdî-i Şâhâne Mektebi’ne giderek oradaki mevcut talebelere hitâp edip şunları söylemişlerdi:

Efendiler,

Sizler ne bahtiyarsınız ki yüce Osmanlı Devleti’nin en mümtaz ve itibarlı mektebinde tahsil görmektesiniz. Bilhassa şu mukaddes vatanımızın muhafazası için nazarî olarak öğrendiklerinizi tatbikâta geçirerek cihâda hazırlanmaktasınız. İlmin, bilginin güzel neticeleri şimdi bilinmez, ancak sonra anlaşılır. Bunun için vazifenizi hakkı ile yapıp kıymetli zamanınızın değil bir gününü, bir saatini dahi zâyi etmemelisiniz.

Velhâsıl gece gündüz, dikkatle, lüzûmlu ve hayırlı işlerle uğraşıp iki cihan saâdetine yani dünya ve âhiret yüksek derecelerine kavuşmalısınız. Memnûn oldum. Cenâb-ı Hakk fikrinize metânet, istidâdınıza kuvvet ve kudret verip, dost ve düşmanın sizlere gıpta etmesini nasip eylesin. Âmin.”

SIRADAN ŞEYHLERDEN DEĞİL

Hazreti Şeyh efendimizin bu hitâbından sonra Kuleli Mektebi’nin kitâbet hocası Hamdi Efendi talebelere şu konuşmayı yaptı:

“Şeyh Efendi hazretleri öyle ilim, siyâset, millet ve devlet hâllerinden bilgisiz ve habersiz, sıradan şeyhlerden olmayıp; aklî ve naklî ilimlerin inceliklerine âşinâ, devlet ve milletlerin geçmiş ve şimdiki hâllerine vâkıf; mânevî dereceleri çok yüksek bir zâttırlar. Mektebimizi ziyâretleri, talebe ve hocalar için memnûniyet ve iftihâr vesîlesi olup, şükrü ödenemez bir nimettir.”

PADİŞAH İSTANBUL’A DÂVET ETTİ

Hazreti Şeyh Efendimiz, muhârebe sonunda Erzincan’a dönmüşlerdi (1880). Daha sonra Sultân Abdülhamid Han hazretleri tarafından olunan dâvete icâbetle, muhterem hanımları ve mahdûmları rûhumuz Ahmet Fevzi Efendi ve hizmetlerinde bulunmak üzere akrabalarından Tâhir Efendi’yle beraber İstanbul’u teşrif buyurmuşlar idi. Bir defa Halîfe hazretlerine çıkıp, bazı nasihatler yapıp duâ buyurmuşlar idi.

Bundan sonra kendileri rahatsız olduklarından Beylerbeyi’nde Niyâzi Efendi hazretlerinin yalılarında kaldılar. Her gün, Padişah, husûsî yâverini göndererek hâl ve hatırlarını sorardı. Ne kadar vekiller ve vezirler varsa hepsi ziyâretlerine gelirlermiş.

ŞEYH MUSTAFA FEHMİ EFENDİ DOĞU CEPHESİNDE

93 Harbinde doğu cephesindeki Ordu-yu Hümâyûn Mühimme Başkâtibi Mehmet Ârif Bey de “Başımıza Gelenler” isimli hâtırâtında, Hazreti Şeyh Fehmi Efendi hakkında şöyle yazıyor:

Hazreti Şeyh Fehmi Erzincânî, sırf gazâ ve cihad farzını yerine getirmek için ve Allah rızâsı için ordu-yu hümâyûna gelmişti. Şeyh hazretleri, Muhammedî güzel ahlâka sahip olmakla birlikte, devletin iç ve dış işlerini bilir, hastalığımızı ve sebeplerini anlamış, uyanık, siyâsî, kâmil bir insandı. Ulemâ ve şeyhler içerisinde benzerini görmediğim için yüce zâtına olan muhabbetim pek fazla idi.

Dünyada âlim ve fâzıl kimseler ve şeyhler pek çoktur, saymakla tükenmez. Fakat biz neyiz, zaman nedir, Avrupa’nın hâli nedir, millet ve devlet neye muhtaçtır. Hâle ve zamana göre devletin siyâseti neyi icâp eder? Bunu bilmezler. İslâm devletini, bin sene evvelki kuvvet ve şevketine sâhip zannederek, siyâsî ve içtimâî bütün işlerini ona göre görürler.

Kendisi, ıslahatın çevreden merkeze gitmesi fikrinde olduğu için, büyük şehirlerden çok, evvelâ köylülerin tahsiline ehemmiyet verirdi. Köylülerin hiç olmazsa hükûmetten gelen bir emri okumaya; tahsildâra verdiği vergiyi, alacağını, borcunu bilecek kadar hesaba vâkıf olmalarını; dinin zarûri bilgilerini muhakkak bilmeleri için köy hocalarını teşvik ederdi. Mektebi olmayan köylere mektep yaptırmak için yardım toplar, bu yolda halka yüz suyu dökmeyi de kendisine mukaddes bir hizmet sayardı.

Bu harp çıkmadan iki sene evvel, bir iş için Erzincan’a gitmiştim. Hocayı orada tanıdım. Aklım erdiği kadar tetkik ettim. Allah onu korusun! Fazilet, cömertlik, kerem, ilim ve irfân bir vücut giymiş de bu hazret olmuş sanılırdı. Konağında ve sofrasında her zaman beş on misâfir ve garip bulunur, bunların hepsine bizzat hizmet etmesini severdi.

Hoca Fehmi Efendi, “Enfâl sûresi”nin altmışıncı âyetinin, milletin kuvvet ve kudret bulması için ferdi mesûliyet altına soktuğunu söylerdi. “Bu âyetin taşıdığı tehditten kendisini hâriç sanan insan, ya hiçbir şeye aklı ermeyen veya İslâm cemiyeti içerisinde adamdan sayılmayan biridir” derdi.

Kırım Muhârebesi’nde de, harp ilân olur olmaz atına binip, sözünün ve nazının geçtiği muhiplerini alarak yine Kars cihetine cihat farzını yerine getirmek için çıkmıştı. Şimdi yazmakta olduğumuz 1878 Muhârebesinde dahi, yine aynı şekilde çıkageldi. Aylık filan bir şey kabul etmeyerek, yalnız kendilerinin ve atlarının yiyeceğini ambardan alırlardı.

Hazreti Şeyh’in o tarihte yaşı 65’i geçtiği hâlde, tüfeği omzunda, rovelveri yanında, kaması belinde, çevik, tetik, bir ateş parçası kahraman kesilmişti. Düşmana karşı en genç gazilerimizin gösterdiğinden daha çok yararlılıklar gösteriyordu. Geceleri yatak yüzü görmez; askerî hareketler sırasında uykusuzluğu, rahatsızlığı, kuru peksimetle kanaati, kendisi için en kıymetli ibâdet sayar, askerlere de dâima sabır ve sebât tavsiyesinde bulunurdu.

ÖNCÜ VE KARAKOL HİZMETLERİ YAPARDI

Bizim süvârilerimizin çoğu Eleşkirt ordusu ile beraber olup, henüz bize yetişemedikleri, derlenip toplanmaları daha bir iki güne bağlı olduğu için öncü ve karakol hizmetlerini görecek kimse yoktu. İşte bu mühim vazifeyi, muhip ve müritlerinden 70-80 kadar süvâri ile Erzincan’dan gelip orduya katılan Hacı Fehmi Hazretleri üzerine aldı.

Hacı Fehmi Efendi, diğer başıbozuk süvârilerden toplayabildiklerini de yanına alarak, ordunun öncülük ve karakolluk hizmetlerini îfâ ediyordu. Şeyh Efendi Hazretlerinin, hareketini durmadan değiştiren düşmanın niyetini sezerek her saat başı kendi eli ile yazdığı istihbârat, Kumandan Paşa’ya peş peşe gelmekteydi.

Gedikler muhârebesinde, öğle ile ikindi arasında ve savaşın tam kızıştığı sırada, hemen hemen üç saatlik mesafe uzunluğundaki savaş hattı boyunca, iki taraftan ateş eden topların adedi 250 ile 300 arasında tahmin olunuyordu. Artık tüfekle kurşun sesleri, aslan kükremesi yanında sivrisinek vızıltısı gibi kalıyordu.

Bu ara bizden atılan güllelerden birkaçı düşmanın bir top kapaklısının bütün hayvanlarını öldürdü. Yukarıda ismini hürmetle yâd ettiğim mücâhit Erzincanlı Hoca Hazreti Fehmi Efendi, yanındaki süvâri ve müritleri ile koşarak kapaklıyı yakalayıp sürükleyerek ordumuza getirmiştir.

Gerçi öyle bir orduda, bir kapaklının kazanılıp kaybedilmesinin zikre bile değeri yoksa da, böyle ufak şeylerin askeri teşvik ve cesaretlendirmede pek büyük faydası vardır. Muhârebenin kazanılması ise askerin kalp kuvvetine bağlı olduğundan, Hazreti Hocanın hizmeti, bunu bilenler için pek kıymetlidir.

Kaynaklar:

“Risale-i Terceme-i Ahval-i Aşçı Dede-i Nakşi Mevlevi” – Aşçı İbrahim Dede

“Başımıza Gelenler” - Mehmet Arif

“Şevkistan”- Muhammed Tahirul- Halidiyyü’n-Nakş-bendi

.

1984 ve Jön Türklerin ‘Yeni Lisan’ı

20 Şubat 2022 02:00

A -

A +

Mehmet Hasan Bulut

Ziya Gökalp, “Yeni Hayat” için dilin de değişmesi gerektiğine inanıyor ve bu projeye “Yeni Lisan” diyordu. Gökalp, aslında Orwell’in “Yenikonuşma”sının Türkiye modeli olan bu projeyi, “Yapmak için yıkmak dünyada en meşru bir keyfiyettir. Yeni lisanla yakın zamanda edebiyatımıza tiyatro, roman gibi her güzel şey girecektir. Yeni lisan mutaassıp (tutucu) değildir” ifadeleriyle anlatıyordu.

Ziya Gökalp’e göre, Türkçede Türkleri Şark’a bağlayan Arapça ve Farsça kelimeler atılmalı ve yerlerine yeni kelimeler uydurulmalıydı.

“Yeni Lisan” projesi Genç Türklerce tatbik edildi ve muvaffak oldu.

Türkiye’de lisanda yapılan sadeleştirme, yıkıcı tesirleri bugüne kadar devam eden ve enteresan irtibatları olan bir yenilikti… Zaman zaman politikanın da gündemine dâhil olan mevzu hakkında geçtiğimiz haftalarda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da “Dilde sadeleştirme niyetiyle çıkılan yolda Türkçemiz tarihimizin büyük kelime katliamına maruz bırakılmıştır” dedi. Peki, Türkçedeki bu sadeleştirme macerasının kökenleri nereye dayanıyordu?

ORWELL’İN DÜNYASI

Asıl ismi Eric Arthur Blair olan George Orwell, 1903’de, Hindistan’a bağlı Bengal’de doğdu. Fabian Cemiyeti mensuplarının olduğu bir çevrede büyüdü. Eton Koleji’nde okurken, Fabian olan George Bernard Shaw ve H. G. Wells’e ait neredeyse bütün eserleri okudu. Daha sonra kendisi de bu cemiyete katıldı. Yeni Hayat Kardeşliği adlı cemiyetten ayrılan bazı İngiliz sosyalistlerin 1884’te kurduğu Fabian Cemiyeti’nin mensupları, sosyalist “Yeni Dünya Nizamı”nın ve “Yeni Hayat”ın ihtilâllerle değil, inkılâplarla geleceğine inanıyorlardı. Halkları yeni nizama hazırlayacak bu inkılapları hükûmetler ve eğitim vasıtasıyla tatbikata koymak istiyorlardı. Fabianlar bir yandan da, bu “Yeni Dünya”yı tasavvur eden ütopik eserler ortaya koyuyorlardı.

Orwell, karısının erken yaşta ölümü üzerine, şehir hayatından kaçarak İskoçya’da bir çiftlik evinde inzivaya çekildi ve meşhur ütopik eseri “1984”ü yazmaya koyuldu. Fakat daha önce yakalandığı veremi tekrar nüksetti ve aylarca sanatoryumda kaldı. Yine de ölmeden evvel, adını muhtemelen Fabian Cemiyeti’nin kuruluşunun 100. yılından alan eserini, 1949’da tamamlamaya muvaffak oldu.

“1984” ROMANI DOĞARKEN

Dünya, “1984” romanında üç süper devlete ayrılır; Okyanusya, Avrasya ve Doğuasya. Roman, Okyanusya’nın Londra şehrinde yaşayan Winston adında bir adamın başından geçenleri anlatır. Devlet, başında Büyük Birader’in bulunduğu sosyalist bir “Parti” tarafından idare edilmektedir. Bir ihtilâl neticesi iktidarı ele geçiren Parti, şahsî mülkiyeti kaldırmıştır. Her şey Parti’ye ait ve onun kontrolü altındadır. Parti, iç ve dış olmak üzere iki kısımdan müteşekkildir. İç Parti, devletin beyni; Dış Parti ise onun eli ve koludur. Winston, Dış Parti mensubudur ve piramit şeklinde parlak beyaz bir betondan yapılmış olan Hakikat Nezareti’nde (Hakikat Bakanlığı) çalışır.

Okyanusya’daki her nezaret (bakanlık), adı ile zıt işler yapmaktadır: Sulh Nezareti savaşları organize eder, Sevgi Nezareti korku salarak kanunların tatbikini ve nizamı sağlar. Aynı şekilde, Winston’un çalıştığı Hakikat Nezareti’nin vazifesi de, Parti’nin arzuları doğrultusunda hakikatleri değiştirerek yok etmektir.

Hakikat Nezareti’nde çeşitli daireler vardır. Okyanusya vatandaşlarının, yani Parti mensupları dışındaki proleterlerin okuyacağı gazeteler, ders kitapları, romanlar, izleyecekleri filmler, programlar, dinleyecekleri müzikler vs. buralarda hazırlanır. Bu neşriyatın muhteviyatı tamamen halkı uyuşturmak üzere dizayn edilmiştir: Spor, cinayet haberleri, hisli şarkılar, pornografik mecmualar, seks sahneleriyle dolu filmler vs.

YENİKONUŞMA: DÜŞÜNCENİN UFKU DARALSIN!

Nezaretin bir diğer vazifesi de eski kelimelerin yerine yenisini uydurmaktır. Bu sayede eski edebiyatı ortadan kaldırmaktadırlar. Meydana getirdikleri bu yeni dile, “Newspeak” (Yenikonuşma) denmektedir. Aynı nezarette bu işle uğraşan, Winston’un arkadaşı Syme, Yenikonuşma lügatinden şöyle bahseder:

“Dile son şeklini veriyoruz; başka bir lisan ile konuşan hiç kimse kalmadığında alacağı şekli. Lügati tamamladığımızda, senin gibilerin dili yeni baştan öğrenmeleri icap edecek. Bana öyle geliyor ki, sizler asıl işimizin yeni kelimeler bulmak olduğunu sanıyorsunuz. Oysa alakası yok! Kelimeleri yok ediyoruz; her gün onlarcasını, yüzlercesini ortadan kaldırıyoruz. Dili en aza indiriyoruz. On birinci baskıda 2050 yılından önce eskiyecek tek bir kelime bile bulunmayacak.

Yenikonuşma’nın tüm maksadının, düşüncenin ufkunu daraltmak olduğunu anlamıyor musun? Sonunda tüm düşünce suçunu imkânsız kılacağız, çünkü onu dile getirecek tek bir kelime bile kalmayacak. İhtiyaç duyulabilecek her mefhum, manası kesin olarak ifade edilmiş, tüm yan manaları yok edilmiş ve unutulmuş tek bir kelimeyle dile getirilecek… Kelimeler her yıl biraz daha azalacak, şuur sahası her yıl biraz daha daralacak.”

ZİYA GÖKALP’İN YENİ DÜŞÜNCELERİ

Orwell’in “Yenikonuşma”sı aslında o sırada başka bir ülkede zaten tatbik edilmekteydi. Çünkü proje, Genç [Jön] Türklerin ve İttihatçıların mason ideoloğu Ziya Gökalp tarafından çok daha evvel dile getirilmişti. Aslen Kürt olan Gökalp, ateistliği ile meşhur Doktor Abdullah Cevdet ile tanıştıktan sonra Genç Türklere katılmıştı. 1910 yılında İttihat ve Terakki Komitesi’nin Selanik’teki büyük kurultayına Diyarbakır delegesi olarak iştirak etmiş ve Merkez-i Umumi’ye seçilerek parti içinde hızla yükselmişti.

Gökalp, 1911’de Genç Kalemler mecmuasına yazdığı “Yeni Hayat ve Yeni Kıymetler” adlı bir makalesinde âdeta bir İngiliz Fabian gibi “Yeni Hayat”ı tarif eder. 1908’de Sultan Abdülhamid’e karşı ihtilal yapıp, Eski Türkiye’ye son verdikten sonra Genç Türklerin daha zor bir vazifeyle; Türk milletini “yeni”leme vazifesiyle karşı karşıya kaldıklarını ifade eder: “Biz siyasî inkılâbı yaptıktan sonra ikinci bir vazifenin önünde kaldık: İctimaî (sosyal) inkılâbı hazırlamak!.. Siyasî inkılâp, meşrutiyet mekanizmasının hükûmete tatbiki demek olduğu için istihsali (elde edilmesi) pek kolaydı. Fakat ictimaî inkılâp, mihanikî (düşünmeden yapılan) bir fiille değil; uzvî (canlı) bir tekâmülle (evrimle) hâsıl olabileceği için gayet güçtür. Yeni hayat demek yeni iktisat, yeni aile, yeni bedâet (estetik), yeni felsefe, yeni ahlâk, yeni hukuk, yeni siyaset demektir. Eski hayatı değiştirmek, iktisadî, ailevî, bediî (sanatlı), felsefî, ahlâkî, hukukî, siyasî husûsiyetleriyle yeni bir yaşayış meydana getirmekle kâbil olabilir.”

YENİ DEVLET, YENİ LİSAN

Gökalp, “Yeni Hayat” için lisanın da değişmesi gerektiğine inanıyor ve bu projeye “Yeni Lisan” diyordu. Aslında Orwell’in Yenikonuşma’sının Türkiye modeli olan bu projeyi, yine aynı mecmuadaki başka bir makalesinde âdeta Syme gibi şöyle anlatır: “Şunu da iyi bilmelidir ki ibdâ (gelişme) devresinde tarihle alâkayı kesmek, teceddüd (yenilik) zamanında eski kıymetleri ğayzla (öfkeyle) baltalamak lâzımdır. Bu bir feyizli sekir (sarhoşluk) hâlidir ki geçer ve her ihtilâlin, her inkılâbın, her teceddüdün (yeniliğin) bu zarûrî yıkıcılık safhasından müruru (geçmesi) tabiîdir. Bundan korkmayalım, çünkü marazî (hastalık) değil, ğarîzîdir (tabiidir). Yapmak için yıkmak dünyada en meşru bir keyfiyettir.

Yeni lisanla yakın zamanda edebiyatımıza tiyatro, roman gibi her güzel şey girecektir. Yeni lisan mutaassıp (tutucu) değildir. Ve yeni lisancılar kuru bir terakki dâvâsıyla kalmamak içindir ki Avrupa'nın edebi, felsefî, ictimaî, siyasî, hukukî en güzel eserlerini kendi lisanlarına nakletmek üzere bir heyet teşkîl ettiler, çalışıyorlar; yakında kapitülasyonlardan azâde, ıstılahlarıyla (terminolojisiyle), yeni kelimeleriyle, gayet zengin bir ‘Türk Lisanı’ göreceksiniz. Hakîkî Türk edebiyatı bu samimî ve büyük lisanın metin ve zarif zemini üzerinde yükselecektir.”

ARAPÇA KELİMELER ATILSIN!

Gökalp’e göre, Türkçede Türkleri Şark’a bağlayan Arapça ve Farsça kelimeler atılmalı ve yerlerine yeni kelimeler uydurulmalıydı:

“Eski lisanda Arapça ve Acemce terkîbler (tamlamalar) ve cemilerde (çoğullarda) müstâmel olduğu (kullanıldığı) için bu lisanlara ait kelimeler, Türkçenin tecvidinden (telaffuzundan) âzâde (uzak) kalmışlar, eski kavmiyetlerini (millî hususiyetlerini) muhafaza etmişlerdir. Eski lisanda Arapça ve Acemcenin yalnız kâideleri değil, tecvîdleri, bedâatleri (orijinalitesi) de hâkim olmuştur. Bunun için kelimelerde yeni makûs (uğursuz) taklit cereyanı mevcuttur. Onlar bir avam lisanında Türkçenin âhenklerine ittibaa (uymaya) çalışırken, öte taraftan âlimlerin sunî dilinde Arapça ve Acemcenin tecvidine imtisâl (uyma) zaruretinde kalmıştır. Bundan dolayı ‘gardeş, elma’ gibi bazı Türkçe kelimeler ‘kavmî âhenk’lerini kaybederek Arap ve Acem tecvidlerine mahkûm olmuşlardır. ‘Ordu, sencâğ, ümmîd’ gibi kelimeler Fârsî terkîplere de dâhil olarak büsbütün Acemleşmişlerdir. Bu hâl devam etse ihtimâl ki Türkçenin bedâati büsbütün zâil olacak. Lisanımız Araplaşmış, Acemleşmiş, uydurma ve çirkin bir lisan şeklini alacaktır. Yeni Türkçenin Eski Türkçeden hem daha güzel, hem daha faydalı olduğu şimdiye kadar gösterilen misâllerden tamamıyla anlaşıldı. İlmin, felsefenin bütün bu teminlerine istinâd ederek (dayanarak) biz şiddetle iddia ediyoruz: İstikbâl Yeni Lisanındır!”

B. LEWIS: “OSMANLI TÜRKÇESİ

ESRARLI BİR DİL OLDU”

Gökalp’ın “Yeni Lisan” projesi Genç Türklerce tatbik edildi ve muvaffak da oldu. Bugün Türkiye’de Osmanlı devri kelimelerini anlayabilen insan yok gibidir. İnsanlar birçoğu uydurukça olan çok az sayıda kelime ile hayatlarını idame ettirmektedirler. Bernard Lewis, “Notes On A Century” (Bir Çağ Üzerine Notlar) adlı eserinde, bu hususu şöyle izah eder:

“Arap alfabesi, Latin alfabesinin modifiye edilmiş bir versiyonu ile değiştirildi ve Arapça ve Farsça kelimeleri eski ya da yeni uydurulmuş Türkçe kelimelerle değiştirmeye müteveccih bir çabaya girişildi. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında yürütülen geniş dil reformları, Osmanlı dilini, modern Türk okurlar için bile antika ve esrarlı bir dil hâline getirdi. Meydana gelen değişimi anlamak için İngilizcedeki tüm Fransızca ya da Latince menşeili kelimelerin terk edildiği ve diriltilen ya da yeni uydurulan Anglo-Sakson kelimelerle değiştirildiği ve aynı zamanda da alfabenin tamamen yeni bir alfabeye yerini bıraktığı bir inkılap hayal edin…

.

Bedri Gencer yazdı: Din-laiklik çatışmasından din-ilahiyat çatışmasına

27 Şubat 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Bedri Gencer
Yıldız Teknik Üniversitesi

Günümüzde ilahiyatçıların sempozyumlarla deizmin kaynağını dışarıda aramaları, trajikomiktir. “İlahiyatta düzgün olanlar çoğunluk, bozuk olanlar azınlıktır” diye kendilerini kandıran ilahiyatçıların göremediği hakikat şuydu: Sivri çıkışlarıyla kamuoyunun tepkisini çeken Yaşar Nuri Öztürk, Mustafa Öztürk gibi isimler, ilahiyatta mucize inkârcılığıyla oluşan buzdağının ucuydu.

İlahiyatta asıl mesele, sünnet-bid’at ayırımının ötesinde ilim-cehalet ayırımıdır.

Türkiye’de kaos, dindeki otoritenin kaybıyla katlandı.

Deizmden Laikliğe...

Hak, lafzen sabit demekse, Marshall Berman’ın tabiriyle “katı olan her şeyin buharlaştığı” modernlik, sabitelerin kaybı, batılın hâkimiyeti demektir. Modern dünyada hakkın kaybından kaynaklanan anarşi ve kaos, Türkiye’de hilafetin ilgası sonucunda dinin otoritesinin kaybıyla katlandı. Bu anarşi ve kaos, Türkiye gibi ezelî Hira-Olimpos, Hak-Batıl savaşının kızıştığı bir ülkede “at izinin it izine karışması” tabiriyle özetlenebilecek iki vahim sonuç doğurdu: Kavramların ve kimliklerin karışması. Yani din ne, iman ne, sekülarizm ne, bunların mahiyetleri belirsiz hâle gelince hak ile batıl, mümin ile kâfir birbirine karıştı. Sonuç, bilhassa sosyal medyada sadece sekülaristlerle müminlerin değil, müminlerin bile kendi aralarında çekişip durmasıdır. O yüzden Türkiye’de samimî aydınların ana işi, kavramları ve kimlikleri netleştirmek olmalıdır ki âcizane bir ilim adamı olarak hayatım boyunca yapmaya çalıştığım iş de budur.

Batı’da sekülerleşme uzun bir süreçte, organik bir şekilde gerçekleşti. Bu yüzden Batılı insanlar, en azından dinin ne olmadığını, laiklikle sekülarizmin ne olduğunu bilerek tavırlarını, saflarını belirlediler. Ancak bizde bir gecede şeriattan laikliğe geçişle dinin mânâsı kaybolduğu gibi, mânâları belirsiz laiklikle sekülarizm de ölümcül bir çekişmenin sebebi oldu. Laiklik ile sekülarizm, aslında Eski Batı Avrupa ile Yeni Batı Amerika’nın ürünü olarak ayrılabilirler. Avrupa’da din (kilise)-devlet münasebeti, Katolik Batı Roma ile Ortodoks Doğu Roma’da (Bizans) tersine kuruldu. Batı’da din (Kilise), devleti, Doğu’da tersine devlet, dini (kilise) hâkimiyeti altına aldı.

O yüzden Paris modeli laiklik, devletin dinden ayrılığı, İstanbul modeli laiklik ise devletin dini kontrolü esasına dayandı. Ölümcül din-devlet rekabetiyle dolu bu tür bir tarihî mirastan âzâde olduğu içindir ki Yeni Batı Amerika’da laiklik ile sekülarizmin örtüştüğü hakikî mânâda din ile devletin ayrılığı gerçekleşti. Kavram kargaşasıyla mütemayiz modern çağda deizm, sekülarizm, laiklik gibi kavramların mânâlarıyla birlikte birbirleriyle irtibat tarzları da karışmıştır. Birbirine bağlı bu kavramların mânâlarını şöyle netleştirebiliriz:

Deizm (Tanrı-dünya (Allah-Rab) ayrılığı)
Sekülarizm (Din-dünya ayrılığı)
Laiklik (Din-devlet ayrılığı)

Görüldüğü gibi sekülarizm, laikliği deizme bağlayan kavramdır. Deizm-laiklik irtibatı, tabiî kanun (hukuk)-pozitif kanun ayırımında daha net görülür. İlahî dinin hukuku şeriat, deizm denen tabiî dinin hukuku hikmettir (tabiî kanun). Laik devletin pozitif kanunu, deizmin tabiat kanunu olarak hikmette temellenir.

Bizantin laikliğe “İstanbul modeli laiklik” dememiz, Bizans-Osmanlı-Türkiye arasındaki tarihî sürekliliğe işaret içindi. İstanbul’u alan Osmanlının hükmen varisi olan Kemalist Cumhuriyet, devletin dini kontrolü esasına dayalı Bizantin laikliği daha büyük bir gerilimle uygulamak zorundaydı. Daha büyük bir gerilimden kastım, İslâm’ın son hak din olmasından dolayı din ile diyaneti aynı anda kontrol zaruretiydi. Kemalist cumhuriyet, Müslümanların devlete dokunmasını önlemek üzere “diyaneti kontrol” için Diyanet İşleri Başkanlığı’nı, ancak zamanla bunun yetersiz kaldığını görünce İslâm’ın devlete dokunmasını önlemek, onu dönüştürmek üzere “dini kontrol” için 1949’da ilahiyatı kurdu.

PEYGAMBERSİZ İSLÂM PROJESİ

1950’li, ‘60’lı ve ‘70’li yıllarda Müslümanlar şehirlileşerek, modernleşerek sisteme katılma ve dönüştürme riski taşımadıkları ve Ankara İlahiyat Fakültesi de tek olduğu için din-laiklik, ilahiyat-laiklik çatışması pek yaşanmadı. Ancak 1980’li yıllarda şehirlileşen ve modernleşen Müslümanların sisteme katılma taleplerinin zuhuruyla iş değişti. Din-laiklik çatışması ihtimalinin ufukta belirmesi, ilahiyatın da İslâm’ı dönüştürme misyonuna çağırılmasını gerektirdi.

12 Eylül 1980 darbesinden sonra MGK Genel Sekreterliği’ne bağlı Toplumla İlişkiler Başkanlığı (TİB) tarafından hazırlanan ve Başbakanlığın 26 Mart 1985 tarihli genelgesiyle uygulanmaya başlayan “Türk Toplumunun Atatürkçü Düşünce Doğrultusunda Yetiştirilmesi ve Güçlendirilmesi” projesi çerçevesinde ilkokul, ortaokul, lise ve meslekî ve teknik liselerin öğretim programlarına Atatürkçülükle ilgili konular koyuldu. Bu proje kapsamında Hüseyin Atay, Yaşar Nuri Öztürk, Beyza Bilgin, Rami Ayas, Arif Güneş ve Hasan Elik tarafından hazırlanan İslâm Gerçeği adlı kitap, MGK’nın talimatıyla 1995 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından yayınlandı (Yeni Şafak 2013).

“İslâm Gerçeği” kitabını “İslâm Manifestosu” olarak sunan yazarlarına göre, “Din, egoist hesaplar ve iştahlar nedeniyle yozlaştırılmış, Kur’ân’la bazı konularda çelişen, ‘gerçek İslâm’ dini olmaktan çıkan ‘yeni bir din’ ortaya çıkmıştır. Bu karanlık ve yıkıcı gidişin durdurulabilmesi, Allah’ın buyruğu İslâm’ın bu kültürel oluşum ve hurafelerden arındırılmasına bağlıdır. Bunun için milletçe bir seferberliğe girmemiz kaçınılmaz hâle gelmiştir. Bu seferberliğin en önemli ve ilk adımı Kur’ân’ı tanımaktır. Bu tanıma sayesinde Kur’ân mesajındaki dini kavrayarak söz konusu oluşumları doğru zemine oturtacak güce ulaşılabilir.” “Manifesto”nun temel noktası, “din ve laiklik, İslâm-şeriat ilişkisi, örtünme, mezhepler, tarikatlar gibi tartışmalı konulara çağdaş yorumlar” getirilmesiydi (Atay 1995).

Açıkça görüldüğü gibi yazarların kafalarındaki “gerçek İslâm”, “Kur’ân mesajındaki din” diye ifade ettikleri, deistik peygambersiz-sünnetsiz “Kur’ân İslâmı”, Kur'ân da, dinin gövdesi olarak şeriatın temelini oluşturan ahkâm âyetlerinden arındırılmış, sadece “ağacı sev, yeşili koru” diyen “şirin” bir dini ortaya koyan kitap idi. 1990’lı yıllardan itibaren bu projeyi yürüten Süleyman Demirel, Cumhurbaşkanı olduğu 8 Kasım 1999’da TRT’de yayınlanan “Politikanın Nabzı” programında şunları dile getirmişti: “6666 ayet vardır Kur’ân’da... Bunun içinde bir rivayete göre 30, bir rivayete göre 230; ama değişik şekilde ‘ahkâm âyetleri’ denen, dünyayı tanzim eden âyetler var. Bu âyetlerin tanzim ettiğinin yerine, Türkiye cumhuriyeti, pozitif hukukun tanzim ettiği bir durumu getirmiş 76 sene önce. Şimdi bazıları, bunun dine aykırı olduğunu, şeriat hukukuna dönülmesi lazım geldiğini söylüyorlar. İşte, irtica budur.” (https://www.hurriyet.com.tr/gundem/demirel-ahkam-âyetlerine-donusu-onermek-irticadir-39112375).

“İrtica tehlikesini” ebediyen önlemek için 230 ahkâm âyetini Kur’ân’dan çıkarmaya imkân yoktu. O yüzden yapılacak şey, tarihîci ilahiyatçılar (Mustafa Öztürk vs.) tarafından indikleri çağa has, tarihî oldukları iddiasıyla bunları hükümsüz kılmaktı. Bu ilahiyatçılar, tarihîcilikle âdeta şunu diyorlardı: “VII. asrın, tarım toplumunun ihtiyaçlarına uygun bir kitap gönderen Allah, XX. asrın, sanayi toplumunun ihtiyaçlarını öngörecek uzak-görüşlülüğe(!) sahip değildi.”

Kur’ân’ı, şeriatı temellendiren asıl sünnet idi; sünnetin tasfiyesi projesi de rejimin dinî kalesi olarak gördüğü “Ankara İlahiyat” ekibine verildi. 1995’te İlahiyat Fakültesi Dekanı olan eski Diyanet İşleri Başkanı ve Devlet Bakanı Mustafa Said Yazıcıoğlu, MGK Genel Sekreteri Orgeneral Doğan Beyazıt’a niçin ısrarla “İslâm Gerçeği” kitabının “Ankara İlahiyat” tarafından basılmasını istediklerini sorunca “Böyle daha uygun olacağına inandıkları” cevabını almıştı (Yeni Şafak 2013).

MUCİZE İNKÂRI OLARAK DEİZM

Proje olduğu sırıtan “İslâm Gerçeği” gibi propagandif kitaplar yerine daha uzun vadeli ve kapsamlı bir akademik faaliyetle İslâm’ı dönüştürmek gerekiyordu. İslâm’ın dönüştürülmesi, Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi deistik (peygambersiz-sünnetsiz) kılınması, deizm ise mucize ve nübüvvetin inkârıyla rubûbiyetin inkârı, “Allah, yarattıktan sonra yarattığına karışmaz, buyurmaz” demekti. Mustafa Öztürk’ün “Allah’ın savaşa ve güncel meselelere bu kadar müdahil olduğunu sanmıyorum” sözü, deizmin en naif ifadesidir.

Üniversal tarife göre Allah’ın tarihe müdahalesi vahiy, tabiata müdahalesi mucizedir; dolayısıyla hissî mucizesiz peygamber olamaz. İslâm’daki iki hak itikadî mezhebin imamı Eş’arî ile Mâtürîdî başta olmak üzere, Taberî, Bâkıllânî, Bağdâdî, Cüveynî, Gazâlî, Nesefî, Zemahşerî, Sâbûnî, Râzî, Âmidî, Nevevî, Beyzâvî, Semerkandî, Îcî, Sübkî, Teftazânî, Cürcânî, İbnü’l-Hümâm, Devvâni, Bursevî, Âlûsî gibi müctehid, muhakkık âlimler, İnşikak-ı Kamer’in Peygamber Efendimizin hayatında meydana gelmiş, manevî mütevâtir (meşhur) haberle sabit, yakîni müfîd, imanı mûcib mucize olduğu üzerinde icmâ etmişlerdir. Teftazânî, “Birçok kıldan müellef ve mürekkeb olan urganın kuvveti gibi, zannın zanna zammıyla da yakîn oluşur, âhâd haberler bir araya getirilince manevî mütevâtir hâline gelir” der (Giridî 1292: 84, el-Kârî 2007: I/546).

Bu naklî delil bir tarafa, aklî delil de “İnşikak-ı Kamer”in başta geldiği hissî mucizelerin Peygamber Efendimiz (aleyhi’s-salâtü ve’s-selâma) verildiğini ispata yeter:

1. Bilgi (el-‘ılm), varlıktan (el-‘alm) çıktığına göre epistemoloji, ontolojiye, delil, âleme uyar. Biz, Platon’un “Makûlât-Mahsûsât” (Intelligible-Sensible) diye ayırdığı âlemlerden akıl âleminde değil, his âleminde yaşadığımıza göre bir peygambere hissî mucize verilmemesi aklen muhaldir.

2. Ümmetin icmâsıyla Peygamber Efendimiz (aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm), efdal-i halk, dolayısıyla efdal-i enbiyadır (yaratılmışların ve peygamberlerin en üstünü) (es-Süyûtî 2013: 17-9); bu faziletin iki tarzda mucizeye yansıması aklın icabıdır:

a) “Âlemlere Rahmet” olarak gönderildiği için O’nda his âlemi ile akıl âleminin delilleri birleşmiştir. İki hak itikadî mezhebin imamı bunu açıkça ifade ederler. İmam Eş’arî, “Peygamberlere verilmiş her mucizenin benzeri veya daha üstünü Peygamberimize de verilmiştir” der (el-Kârî 2007: I/429). İmam Mâtürîdî (2006: II/308,VIII/224; 2001: 276-80) ise, “Hissî mucizeler, şüpheler ve vesveseleri def’ etmek bakımından aklî mucizelerden üstündür (…) Hazreti İsa'nın (geçmiş peygamberlerin) mucizelerinin hepsi herkesin bildiği hissî, Resûlullah’ın mucizeleri ise hissî ve aklî idi” der.

b) Bu fazilet uyarınca ona diğer peygamberlere verilmeyen hissî mucizelerin en büyüğü olarak “İnşikak-ı Kamer”in verilmesi aklın icabıdır. İmam Mâtürîdî’ye (2001: 259) göre resûllerin mucizelerine ancak mislinin getirilmesinin zorluğundan dolayı heves edilir. İçlerinde tahaddî ve tahzirden (göz korkutma) dolayı heves edilmeyecekler ile Ay’ın yarılması gibi asla heves edilemeyecek (tekrarlanması imkânsız) türleri olmakla beraber mucizeler, heves edilebilir niteliktedir.

Dinin temeli, “peygamberi tasdik” mânâsına gelen iman; imanın önü ve sonu, vesilesi ve zirvesi ise peygambere muhabbettir. Ümmetin Şems-i Kevneyn (İki Cihan Güneşi) olduğuna inandığı peygamberlerini tafdilini “… onu diğer peygamberlerden de üstün görüp onlarla yarıştırma arzusu olan bir anlayış, Allah Resûlü hakkında, bilinçli-bilinçsiz birçok rivayetin üretilmesine ve bunların samimî mü’minlerce kabulüne yol açmıştır” diye eleştiren eski Ankara İlahiyat Dekanı İsmail Hakkı Ünal, O’nun mahlukatın ve enbiyanın efdali olduğuna inanmak için bu iki büyük imamın beyan ettiği delillerden başka nasıl bir delil arıyor acaba? O’ndan başka kim efdal-i halk olabilir? Fırka-i Nâciye akidesinin sünnetten delilini naklen, kitaptan delilini de "aklen reddederiz" diyen Halis Aydemir, acaba bu şekilde hem naklen, hem aklen sübutu karşısında “İnşikak-ı Kamer” mucizesini inkâra bir yol bulabilecek mi?

Mutlak olarak kullanıldığında ‘hissî delil’ mânâsına gelen ‘mucize’ kavramına, Menâr (Abduh-Rıza) ekolüyle bizzat kavramın inkârı mânâsına gelen ‘aklî delil’ mânâsı yüklendi ve “Peygamberin tek mucizesi Kur'ân’dır” sözü, deizmin (ilhad) sloganı olarak ilahiyat fakültelerini sardı. Türkiye’de ilahiyatçıların kahir ekseriyetinin mucizeyi inkâr ettiğinin delili, Diyanet ile ilahiyatın ortak ürünü olan, TDV İslâm Ansiklopedisi’ndeki “İnşikak-ı Kamer” maddesidir. Maddede, “İnşikaku’l-Kamerin geçmişte vukû’ bulduğunu bildiren haberlerin râvileri olarak gösterilen sahâbîlerin olayın vukû’u sırasında küçük yaşta bulunmaları, bazı rivayetlerin isnad açısından tartışılması, ayrıca hiçbir rivayetin tevâtür derecesine ulaşmaması, bu hadisenin geçmişte kesinlikle vukû’ bulduğunu söylemeye imkân vermemektedir” diye bu mucize inkâr edilir.

Acaba ümmet, iki mezhep imamı ile müctehid âlimlerin üzerinde icmâ ettiği mucizeyi ahir-i zaman mukallitlerinin (Ömer Rıza Doğrul, İlyas Çelebi vs.) sözüyle mi inkâr edecekti? Bu, âkıl kârı (akıllı işi) mıdır? İki mezheb imamı ile müctehid âlimler, son ve efdal peygamber olarak Efendimize hissî mucizelere ilaveten aklî mucizelerin verildiği hususunda icmâ etmişlerdir. Hissî mucize, asıl-adalet, aklî mucize, ziyade-fazilettir; yaşadığımız his âleminde asıl-adalet olmadan, ziyade-fazilet olmaz. Dolayısıyla ilahiyata hâkim olan “Peygamberin tek mucizesi Kur’ân’dır” sloganı, mucizenin inkârı, mucizenin inkârı, nübüvvetin inkârı (deizm-ilhad), nübüvvetin inkârı, dinin inkârı demektir.

Günümüzde ilahiyatçıların sempozyumlarla deizmin kaynağını dışarıda aramaları, bu açıdan trajikomiktir (Sönmez 2017). “İlahiyatta düzgün olanlar çoğunluk, bozuk olanlar azınlıktır” diye kendilerini kandıran ilahiyatçıların göremediği hakikat şuydu: Sivri çıkışlarıyla kamuoyunun tepkisini çeken Yaşar Nuri Öztürk, Mustafa Öztürk, Mehmet Azimli gibi isimler, sadece ilahiyatta mucize inkârcılığıyla oluşan buzdağının ucu, su yüzüne çıkan kısmıydı; ayıklanacak çürük elmalar değil; bizzat çürüyen sepette sağlam elma olamazdı. Din, bir çorap gibi örülmüş küllî bir nizamdı ve “çorap söküğü” tabirinin belirttiği gibi, mucize inkârının varacağı yer, herkes için hep aynıydı.

Bizim gibi hakikatleri dile getirenlere, “İlahiyatçılar hakkında asılsız genelleme yapmayın” diye tepki gösterenler, Ali Fuad Başgil, Ahmed Mekki Üçışık, Mahmud Es’ad Coşan, Kadir Mısıroğlu, İsmet Özel gibi muteber aydınların neden ilahiyat hakkında mutlak konuştuklarını, genel uyarıda bulunduklarını böylece anlayabilirlerdi. Üstelik ilahiyatın içinden bir isim olarak Prof. M. Es’ad Coşan, tâ 1982 yılında açıkça ilahiyatın talebenin imanını çaldığı tespitini yapıyordu: “Anadolu’dan ilahiyata gelen genç katıksız bir iman sermayesiyle gelir. Sonra burada üzerine bir şey koyulmak yerine o sermaye şüpheyle tırtıklanır ve yok edilir” (1982-1983 öğretim yılında talebesi Sabahattin Aydın’dan).

Böylece yönlendirici akademik faaliyetle (tezler ve kitaplar) peygambersiz (deistik) İslâm, Ankara İlahiyat’tan diğer ilahiyatlara yayıldı. Sözde hadis tenkidi, tamamen hadis inkârına dönüştü; hadis inkârcılığı ilahiyat fakültelerinde moda hâline geldi; ilahiyatçıların hadis inkârcısı imajı topluma yayıldı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'ni kazanınca, Cemile Bayraktar’ı (2015) çevrenin, “Aman hadisleri reddeden ilahiyatçılar gibi olmayın” ikazıyla tebrik etmesi, manidar değil miydi? Görüldü ki ferd-i mutlak bahanesiyle “len yüfliha” gibi sahih hadisleri bile pervasızca inkâr eden teoloğun işi, aslında siyasî muhaliflik görüntüsü altında soytarılıktı.

DİN-LAİKLİK ÇATIŞMASI

Böylece 1980’li, ‘90’lı ve 2000’li yıllarda Müslümanların modernleşmesiyle birlikte din-laiklik çatışması ve ilahiyat-laiklik çelişmesi arttı. Laik rejimin çelişkisi şöyle özetlenebilirdi:

1. Laik devlet, kamusal alanın sınırlarını aşırı genişleterek Müslümanların modernleşmesinin sembolü olarak gördüğü tesettürü yasakladığı takdirde hukuk devletiyle çelişecek, vatandaş müminle çatışacaktı.

2. Bu çatışmanın önünü almak için ilahiyatın ağzından “Aslında İslâm’da tesettür diye bir şey yok” iddiasında bulunduğu takdirde de laiklikle çelişecek, mümin vatandaşla çatışacaktı. Zira laiklik, dine müdahale değil, tam aksime müdahalesizlik ilkesiydi.

Bu din-laiklik çatışması, tabiatıyla ilahiyat-laiklik çelişkisine, ilahiyatın dine dokunmasını laiklik adına savunanların çelişkiye düşmelerine yol açtı. Yaşar Nuri Öztürk, Mustafa Öztürk, Mehmet Azimli gibi ilahiyatçıların, “Kur’ân’ın dininin temel ibadeti namaz değildir, okumaktır; Emevî rejimi, namazı dinin temel ibadeti kılarak bu ümmetin başına bela etmiştir; Kur’ân, Peygamber sözüdür; -Hâşâ- babası zânî olsa da Peygamberin veled-i zina olup olmaması önemli değildir” gibi hezeyanlarının değil dinen, edeben bile savunulabilir bir tarafı yoktu. Ancak ilahiyatın içinden (Hayri Kırbaşoğlu, İlhami Güler, Sönmez Kutlu, Ali Köse, Zeki İşcan, Mevlüt Uyanık, İsrafil Balcı, Hasan Aydın, İbrahim Maraş vs.) ve dışından (Remzi Demir, Atilla Yayla, Ahmet Çiğdem vs.) birçok akademisyen, laiklik (din-devlet ayrılığı) ve sekülarizm (düşünce ve inanç özgürlüğü) adına Müslüman kamuoyunun tepki gösterdiği ilahiyatçıları savundular.

Burada trajik olan, laikliği savunan açık sekülaristler dışında Müslüman akademisyenlerin düşünce özgürlüğünü savunma adına sekülarizmin tuzağına düşmeleriydi. “Bu ilahiyatçıların muhteva olarak görüşlerine katılmıyorum ama prensip olarak onları dile getirme haklarını savunuyorum” gibi entel söylemlerle, gerek din içinde hak-batıl (sünnet-bid‘at), gerek din dışında iman-küfür arasındaki kırmızı çizgileri kaldıracak kadar düşünce özgürlüğü adına her türden görüşü, yerli Selman Rüşdi’leri savunan Müslüman akademisyenler, “Türk’ün dini Kemalizmdir” diye kurulan bir sistemin kurbanı olduklarını umarız amel defterleri kapanmadan fark ederlerdi.

Din, muhbir-i sâdıkın haber-i hakkını tasdik, ilim mânâsına gelen gayba imana dayanır; zanna değil. Zannın (thought) hem ilim, hem iman kelimelerinin karşılığı olması ilim=iman özdeşliğini gösterir. Sekülarizmin başı, iman-zan (faith-thought) ayırımının ortadan kaldırılması, sonu, zannın imana=ilme dönüşmesidir; “ateizm ilmihali” (catechism of atheism) ve “inançsızlık paradoksu” (paradox of disbelief) tabirlerinin belirttiği gibi. Zira kalb, sabit olmayan, dönen bir organ olarak bir akideye bağlanmadan duramaz. Dolayısıyla düşünce özgürlüğü ile anılan inanç özgürlüğü, sekülarizmi laikliğe bağlar; zira kalb, bir akideye bağlanmadan duramayacağı için, insan, düşündüğünün ilim=hak olarak doğruluğuna inanacak ve başkalarını inandırmaya çalışacaktır.

İşte katı olan her şeyin buharlaştığı, at izinin iti izine karıştığı çağımızda sarahaten ve zımnen laikliği savunan sekülarist ve Müslüman akademisyenlerin ortak yanılgıya düşmeleri, bu hakikatten gafletten kaynaklanıyordu. Sekülarist akademisyenler, “İman ile düşünce bağdaşmaz; müminden entelektüel olmaz” diye sayıklarlarken, Müslüman akademisyenler, iki kritik noktayı gözden kaçırıyorlardı: Birincisi, değil vahiy edilmiş hak din, dünyada ateizm, deizm dâhil, kırmızı çizgileri olmayan bir inanç yoktu. İkincisi, Türkiye’de evrensel mânâda sekülarist yok, sadece İslâm’a küfretmeyi sekülarizm sanan azgın İslâm düşmanları güruhu vardı. Dolayısıyla entelektüel özgürlükçü pozlarıyla alaturka sekülarizmi savunmak, İslamofobi değirmenine su taşımak demekti.

DİN-İLAHİYAT ÇATIŞMASI

Laiklik adına, laik devletin kurumu diye ilahiyata dindarların tepki göstermesine karşı çıkanların çelişkisi şuydu:

1. Eğer laik bir devletin kurumu ise ilahiyat, sadece (mesela Diyanet İşleri Başkanı Ömer Nasuhi Bilmen’in külliyatında ortaya koyduğu) standart İslâm’ı öğretebilirdi; Öztürk ve Azimli gibi ilahiyatçıların dini tahrife kalkmaları laikliğe aykırıydı.

2. İlahiyat, formel olarak laik sisteme bağlı olduğu hâlde, İslâm üzerinde her türlü operasyonu yapmaya yetkili sayıldığı takdirde de etki-tepki mantığınca Müslüman kamuoyunun tepkisine maruz kalacaktı.

Yani ilahiyat, laik sistemin dinî kurumu olmanın çelişkisiyle, “Kırk katır mı, kırk satır mı?” türünden bir ikileme, ölümcül tercihe zorlanacaktı:

Ya ilahiyat-laiklik çatışması
Ya ilahiyat-İslâm çatışması

İlahiyat, dört kesim nezdinde de (Müslüman halk ve medrese, seküler devlet ve üniversite) gayrimeşru görülmenin ağır psikolojik yüküyle sistemle değil, İslâm’la çatışmayı göze alabilirdi. Yani din-laiklik çatışmasının kaçınılmaz sonucu, din-ilahiyat çatışmasıydı. Bilhassa Ankara İlahiyat’tan birçok ilahiyatçı, Kemalist ve laik olduğunu itiraf etti. Müslüman kamuoyunun tepkisi ise, spontane ve ölçüsüz olacaktı; zira ilahiyat örgütlü olmasına rağmen hak İslâm’ı savunacak medrese örgütlü değildi. Diyanet, adı üstünde diyanetten, din hizmetlerinden sorumluydu; din, resmen sahipsizdi. Dolayısıyla samimî Müslümanların bir taraftan dinin resmen sahipsizliğine, diğer taraftan hadsiz ilahiyatçılar tarafından pervasızca tahrifine yönelen tepkisi dağınık ve aşırı olacaktı. Bu yüzden son yıllarda iyice azan İslâm düşmanı medya ve güruh, S. Arabistan ve İran’dan sonra Afganistan’ı öcü İslâm modeli olarak göstererek, Müslüman kamuoyunun tabiî dağınık tepkisini “tarikat ve cemaatlerin provokasyonu” diye çarpıtacaktı.

Hâlbuki kıblesini şaşırmış ilahiyatçıların görüşleri, ne laiklik, ne samimiyet, ne edep, ne entelektüel kalite açısından savunulabilirdi.

1. Laiklik açısından: Eğer ilahiyat laik bir devletin kurumu ise, Öztürk ve Azimli gibi ilahiyatçıların dini tahrife kalkmaları laikliğe aykırıydı.

2. Samimiyet açısından: Yaşar Nuri Öztürk, Mustafa Öztürk, Mehmet Azimli gibi ilahiyatçıların Müslüman kamuoyunun tepkisine yol açan dine aykırı görüşleri, Mu’tezile’ninki gibi Allah’ı zulüm ithamından tebriye gibi hasbî değil, tamamen dünyevî hesapların ürünü görüşlerdi.

3. Edep açısından: Rabbimizin “Onların Allah’tan başka taptıklarına sövmeyin.” (En‘âm, 6/108) buyruğunca bir Müslüman, edeben değil bir başka ümmetin hak, batıl peygamberine, putuna bile sövmez, formel bir saygı gösterirken, Mehmet Azimli adlı ilahiyatçı, Siyeri Farklı Okumak kitabında peygamberine ve babasına nasıl bu kadar edepsiz bir üslupla asılsız iftiralarda bulunabilirdi? Allah’ın bile Kitabında hürmeten “Ey Muhammed (sallallâhü ‘aleyhi ve sellem)” diye ismiyle hitap etmediği Rasûlünden nasıl “Peygamber Efendimiz” yerine “Hz. Peygamber” veya “elçi” diye bahsedebilirdi? Azimli, “Hz. Peygamber aslında yığınlarla zaafı olan, Kur’ân’ın ifadesiyle yanlışlar yapan birisidir” diyerek peygamberlerin ismet sıfatına, O’nun masum ve efdal olduğuna iman etmediğini beyan ediyordu.

Amerikalı sosyolog Craig Considine, 17 Mart 2020 tarihli Newsweek dergisinde çıkan makalesinde Peygamber Efendimiz’in (aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm) asırlar önce salgınlara karşı yaptığı tavsiyeleri takdirle aktardı. Elin Batılısı bile tıbb-ı nebevîyi takdir ederken, sakallı ateistleri bile selefî(!) sanan kıblesini şaşırmış teolog (İbrahim Maraş), tıbb-ı nebevî ve ona inanan müminlerle alay eder. Bunlar, bu ilahiyatçıların kalplerindeki marazın, peygamber hainliğinin tezahürüydü.

Kur'ân-ı Kerim’de geçtiği gibi, dinin temelini oluşturan iman, lafzen ‘peygamberi tasdik’ demektir (Yusuf, 12/17). Dolayısıyla mü’minlik, nebevîlik (peygambere sadakat), sünnîlik ile sûfîlik, nebevîliğin farklı adları, yüzleridir; Nebî ‘aleyhi’s-salâtü ve’s-selâmın nesl-i pâkinden İmam Cafer Sadık’ın ifade ettiği gibi: “Resûlullah’ın zâhirî hâlinde yaşayan Sünnî, bâtınî hâlinde yaşayan Sûfîdir” (من عاش في ظاهر الرسول فهو سني ومن عاش في باطن الرسول فهو صوفي) (el-İsfahânî 1996: 20). Selef (-i Salihin), aslen peygambere sadakatin timsali olan sahabe, dolayısıyla selefî, sünnî ile sûfînin birleştiği nebevî’nin takipçisi, sahabenin izcisi sadık mü’min demektir. Bu itibarla peygambersiz İslâm’a giden yol, selefsiz İslâm’dan, selefin ve selefîlerin (sahabe ve mü’minlerin) karalanmasından geçer. Kıblesini şaşırmış deist teologların, sünnîlik ile sûfîliğe yobazlık mânâsı yükledikleri selefîlik yaftası yapıştırmaları, peygambersiz İslâm projesinin icabıdır. Nebevî sakallı mü’minleri eskiden kefere, “çember sakallı”, şimdi deist teologlar, “selefî, bâtınî, hurufî” olarak karalarlar. Demek ki bütün yollar aslında iki ana yola çıkar: Hak (İslâm, iman, sünnet) yol-Batıl (şirk, küfür, bid’at) yol.

4. Entelektüel kalite açısından: Mesele, bu tür ilahiyatçıların, Zemahşerî gibi büyük âlimlerin çıktığı Mu‘tezile’ninki gibi görüşlerinin dine aykırılığı değil, ilmen çürüklüğüydü. Bunların üç sebeple dünyaya sunacak kalitede görüşleri yoktu:

a) Yurt dışında doktora yapanlar ve Şark medreselerinde yetişenler dışında ilahiyatçılarda dünyaya hitap edecek yayınlar yapabilecekleri İngilizce ve Arapça yoktu. Müctehid(!) takıldığı hâlde Arapça tefsirde âhir ile âhar kelimelerini ayırt edecek kadar Arapça bilmeyen, İngilizce özette tarikat olarak sünneti hitan (circumcision)(!) olarak çeviren ilahiyatçıların Google translate ile akademisyenlikleri sınır kapısına kadardı.

b) Modernist geçinen ilahiyatçılarda çalışmalarını dünyaya sunabilecekleri yabancı dil olsa bile cesaretleri yoktu. Zira bu takdirde çalışmalarının orijinal bir değer taşımadığı, aslında Mısır gibi ülkeler üzerinden gelen oryantalistlerin görüşlerine dayandığı, foyaları meydana çıkacaktı.

c) Kısaca bu ilahiyatçıların yaptığı, “Hâlif tu’raf” (Karşı çık, tanın) kaidesince züccaciye dükkânına giren fil misali, sadece dindeki doğruları altüst etmeyi marifet saymaktı. Prof. Mehmet Ali Büyükkara, “Usûl olmadan vusûl olmaz” kaidesince ilahiyattaki ciddî usûl kusuruna dikkat çekti. İsrafil Balcı, Mehmet Azimli gibi ilahiyatçılar, mucizeler gibi konularda kafalarına uymayan sahih hadisleri bile pervasızca inkâr ederlerken İslâm âlimlerinin sırf gelecek değerlendirmeler için tarihî veri, arşiv malzemesi olarak kaydettikleri asılsız, zayıf, şaz rivayetleri bile Peygamberimizi, sünneti itibarsızlaştırmak için doğruymuş gibi kaynak gösterirler. Yaşayan âlimlerden Ömer Faruk Korkmaz (https://www.youtube.com/watch?v=Sm4TPPadhxo), güçlü bir ilmî tenkitle Mehmet Azimli’nin Siyeri Farklı Okumak kitabında nasıl tarih kaynaklarını ilmî bir süzgeçten geçirmeden kullandığını, gerek Arapça bilmediğinden, gerekse Peygamber Efendimizi ve babasını karalama niyetinden çarpıtarak iktibaslar yaptığını, iftiralar ürettiğini ortaya koydu.

BİD’AT DEĞİL CEHALET

Aslında bunların yetersizliği, dil ve İslâm’a münhasır değildi. Birlikte katıldığımız bir sempozyum esnasında sohbet ettiğimiz bir meslektaşı anlatmıştı: Dicle Üniversitesi’nde birlikte çalıştıkları sırada bir gün konuşurlarken ‘pozitivizm’ kelimesini kullanınca Mehmet Azimli, “Pozitivizm ne?” diye sormuştu! Sosyal bilimlerin en temel kavramlarından ‘pozitivizm’i duymamış, bilmeyen bir ilahiyat profesörü! Türkiye’de sadece içi boş, büyük laflar ederek şöhret bulanlar, kadro bulmak için gittikleri Batılı üniversitelerde boylarının ölçüsünü alıyorlar, Batılı kriterlere göre boş CV’leriyle önemlilerin değerlilere ağır bastığı ülkemize kös kös dönmek zorunda kalıyorlardı.

Demek ki ilahiyatta asıl mesele, sünnet-bid’at ayırımının ötesinde ilim-cehalet ayırımıydı. “Yarım hekim candan eder, yarım hoca dinden eder” atasözü, bu durumun dini yıkıcı tesirini belirtir. Dolayısıyla bir ülkenin kuruluşunun dayandığı “Din ü Devlet” formülünce din, bir ülkenin ana unsuru, milletin ana bağı ise ilahiyat da çözülmesi gereken ana meselesidir. Bazı ilahiyatçıların iddia ettiği gibi, M. Öztürk, M. Azimli, C. Kısa skandalları, sepetteki çürük elmalar değil, ilahiyattaki derin, yapısal, zihnî çürümenin, buzdağının ucudur. “Peygamberin tek mucizesi Kur’ân’dır” sloganıyla ifade edilen mucize inkârcılığıyla deizmin ilahiyatı sardığını gösterdik.

Demek ki mesele, bazı elmaların değil, bizzat sepetin çürümesidir; bizzat çürüyen sepette sağlam elma olamaz. Meslekî hamiyetlerini dinî hamiyetlerinin önüne geçiren ilahiyatçıların en haklı tenkitlere bile “ilahiyat düşmanları, ilahiyata dokunmayın” diye kazan kaldırmaları, sadece aynaya kızmaktır…

Elinizi vicdanınıza koyarak düşünün: Bu yazımızda ilahiyata bir tane asılsız itham, haksız tenkit var mı? Dile getirdiğimiz, sadece ilahiyatla ilgili acı hakikatler değil mi? Elbette nefse dokunan acı hakikatleri kabullenmek zordur, ancak ahiret hesabı çok daha zordur. Kim ilahiyat düşmanı, kim hak dostu, ahirette belli olacak. O yüzden mü’min ilahiyatçılara düşen, aynaya kızmadan acı hakikatlerle yüzleşmek, hesap gününü düşünerek “ilahiyata dokunmayın” değil, “dine, peygambere dokunmayın” kaygısına düşmektir ve’s-selâm...

***

KAYNAKLAR

Atay, Hüseyin-Öztürk, Yaşar Nuri-Bilgin, Beyza-Ayas, Rami-Güneş, Arif-Elik, Hasan (1995) İslâm Gerçeği. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.

Bayraktar, Cemile (2015) “İlahiyatçılar Hadisi Ret mi Eder?,” Yeni Şafak 07 Temmuz 2015 (https://www.yenisafak.com/yazarlar/cemile-bayraktar/ilahiyatcilar-hadisi-ret-mi-eder-2015902).

Gencer, Bedri (2021) “Tarihî Mühendislikten İçtimaî Mühendisliğe Türk Modernleşmesi,” Türkiye’de Tek Partili Yıllar (1923-1950) Bir Dönem Panoraması (Tarih-Toplum-Siyaset), Yunus Koç-Adem Palabıyık(yay.), 19-128, İstanbul: Pınar.

Giridî, Sırrî-i (1292) [1875] Şerh-i ‘Akâid Tercümesi, I-II. Rusçuk (Bulgaristan): Matbaa-i Vilâyeti Celile-i Tuna.

el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah (1996) Hilyetü'l-Evliyâ ve Tabakâtü'l-Esfiyâ, I-XI. Beyrût: Dâru'l-Fikr.

el-Kârî, Molla ‘Alî el-Herevî (2007) Şerhu’-ş-Şifâ li’l-Kâzî ‘Iyâd, I-II. Abdullah Muhammed Halîlî (yay.). Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.

el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed (2001) Kitâbü’t-Tevhîd. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi (yay.), Beyrût: Dâru Sâdır.

- (2006) Te'vilâtü'l-Kur'ân, I-X. Bekir Topaloğlu-Halil İbrahim Kaçar (yay.), İstanbul: Mizan.

es-Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman (2013) Kitabü İtmâmi’d-Dirâye li-Kurrâi'n-Nikâye. İbrahim el-‘Acûz (yay.), Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.

Sönmez, Vecihi vd. (2017) Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. İstanbul: Ensar.

Yeni Şafak (2013) “MGK, 'İslami' Kitap Bastırmış,” Yeni Şafak 08 Ekim 2013 (https://www.yenisafak.com/gundem/mgk-islami-kitap-bastirmis-571955).

.

En büyük sosyal tehlike!

6 Mart 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Bizler farklı gündemlerle oyalanırken, birileri bu milletin çocukları üzerine projeler üretmeye devam ediyor. Artık savaşlar ve mücadeleler platform değiştirmiş durumda... LGBT de artık dünyayı tehdit eden büyük bir tsunami ve dalgaların geldiğini gören çok az kişi var...

Birileri, bizi ekonomik krizlerle boğuştururken yani cambaza baktırırken diğer tarafta neler dönüyor maalesef ebeveynler olarak görmekte zorlanıyoruz. Fakat bir milletin çocukları ellerinden kayıp gidiyor.

Batılıların klasik taktiğidir; ya kadınlarla ya da çocuklarla uğraşırlar!..

Herkesin bildiği “Haşlanmış Kurbağa Masalı” genellikle iş hayatı için kullanılır fakat bu trajik masal aslında bugünün toplum ve aile yapısı anlamak için taşı tam gediğine koyar. Masalı tekrar hatırlayalım: Kurbağayı soğuk suyla dolu bir tencere içine koyuyorlar. Daha sonra alttan ateşi verilen su, yavaş yavaş ısındıkça kurbağa yayılıyor. En son kaynama derecesine ulaşan su içerisinde kurbağa, farkında olmadan haşlanarak ölüp gidiyor... Masal bu!

Rehavet, tembellik ve alışkanlıklar imparatorlukların bile hayatına mal olmuştur geçmişte… Masalla verilmek istenen mesaj; aileler, öğretmenler, eğitimciler, sivil toplum kuruluşları ve devlet yöneticilerine…

Bir dostum aradı; ağlar bir vaziyette… Sesi titrek ve huzursuz bir tonla… Uzun zamandır görüşmediğim bir arkadaşım olduğu için hâl hatır faslından sonra aramızda şöyle bir konuşma geçti: Hocam, bir tanıdığım aradı, “Çocuğunun sosyal medya hesabını takip ediyor musun?” diye sordu. Ben de “takip etmiyorum annesinin de pek kontrol ettiğini zannetmiyorum fakat sıkıntılı bir durum mu var?” diye sordum. Akrabam şunu söyledi: “Pek de emin olma abi. Sen benim akrabamsın fakat gördüklerim karşısında şaşırdım ve seni uyarma ihtiyacı hissetim. Abi senin çocuk LGBT paylaşımı yapmış haberin var mı?”

Dostum daha sonra şunları anlattı: “Hocam, şoktayım ve saatlerce kanepeye yığıldım kaldım. Ayağım buz kesti ve hâlâ kendime gelemedim. Aklıma ilk siz geldiniz ve sizi aradım gecenin bu saatinde… Bu esnada akrabam bana çocuğumun sosyal medyada paylaştığı o LGBT görsellerinin ekran görüntüsünü atmış. Bir tane değil onlarca görsel var. Belki tesadüfen bir beğenme olmuştur diye düşündüm fakat onlarca paylaşım ve beğenme olunca bittim ve şu an dünyam yıkıldı. Ben çocuğuma her şeyi verdim. Okulunu bile özenle seçtim ve iyi bir eğitim alması için her fedakârlığı yaptım”.

Dostum ne kadar dolduysa ağlamaya başladı ve ağzından şu sözler dökülüverdi: “Evlatlarım için gece gündüz çalışıyorum. Sabah namazından önce kalkıyorum gece yarıları geliyorum. Bu kadarı da çok ağır geldi hocam. Ben ne yapacağım şimdi? Nasıl ve kimle ne konuşacağım?”

Bir babanın çaresizliği karşısında dondum ve teselli etmek için bir şeyler söylemek istedim fakat böyle bir şey karşısında telefonda ne söylenebilirdi ki?

Bunu niye anlattım? Birileri, bizi ekonomik krizlerle boğuştururken yani cambaza baktırırken diğer tarafta neler dönüyor maalesef ebeveynler olarak görmekte zorlanıyoruz. Fakat bir milletin çocukları ellerinden kayıp gidiyor. Çocuğu okula göndermekle iş bitmiyor maalesef. Sabah evinden çıkan çocuk akşama kadar ne yapıyor bilemiyoruz ama şu bir gerçek ki aileler; evlilik programı, ekonomik sıkıntılar, maddi problemler ve “bir şey olmaz” rahatlığıyla imtihan verirken çocuklar elimizden kayıp gidiyor. Çünkü kâinat boşluk kabul etmiyor.

VİCDANA SESLENMEK LAZIM

Eğer aileler çocuğunun ruhuna ve vicdanına seslenemez, onlarla hakiki manada iletişim kuramaz ve de maneviyatları için gerçek manada tedbir alamazlarsa onlarla itinayla ilgilenecek birileri mutlaka çıkar. Artık bu mesele millî bir problem hâline dönüşmek üzeredir. Meseleleri, üzerini kapatmakla ve “Hiç kimse duyup farkındalık olmasın” diye üzerini örtmekle çözemeyiz. Her alanda problemlerin üzerini örtmekle yıllarımız geçti. Eğitimde geçmişte bazı şeylerin üzerini örttük geldiğimiz durum ortada... Ailenin dönüşümünde üzerini örttük; önce İstanbul Sözleşmesi’ni imzaladık sonra millet, dönen iğrençlikler karşısında tepki gösterince kaldırdık. Geçmişte, diğer ictimaî mevzularda da üzerini örtmekte ne kadar mahir olduğumuz ve üzerini kapattıklarımızın günün birinde milletimizin ve neslimizin başına nasıl belalar açtığı herkesin malumudur. Mesela; FETÖ daha emekleme sürecinde iken uyarılara kulak asılsaydı ve gerekli tedbirler zamanında alınabilseydi durum belki de çok farklı olabilir, beyni yıkanmış nesiller başımıza bela olmayabilirdi. İşin özeti; bu millet geçmişte devletlerini, topraklarını ve canlarını kaybetti fakat artık kaybetmeye tahammülü kalmadı. Onun için problemi çözmekte vakit kaybetmemek lazım yoksa Allah korusun, nesillerin kaybıyla yaşanacak zayiatın bedeli yüzyıllara mal olabilir.

KABUL, YÜZDE 25 ORANINDA

ABD merkezli Pew Araştırma Şirketi’nin 2020 yılında açıkladığı anket sonuçlarına göre; “Dünyada eşcinselliğin toplumlarda kabul görme eğilimi artış göstermiştir. Eğilim devletlere göre farklılık arz ederken Türkiye'nin bu konudaki kabul oranı yüzde 25 civarında”. Bundan yaklaşık 10 yıl önce şöyle bir haber yapılmış: “Alışverişten aile hayatına, toplumsal baskıdan seyahat etmeyi istedikleri ülkelere kadar geniş bir konu yelpazesini içeren araştırma Türkiye'de ilk kez yapılsa da, 20 yıldır 25 farklı ülkede sürekli uygulanıyor. Hazırlıklar sırasında CommuniWit dünyanın önde gelen LGBT pazarlama organizasyonu OutNow ile iş ortaklığı yaptı ve LGBT 2020'nin Türkiye temsilcisi oldu. OutNow'un kurucusu ve yöneticisi Ian Johnson, "Resmî olmayan bilgilere göre Türkiye'de 3 milyondan fazla eşcinsel yaşıyor” iddiasında bulunmaktadır.

LGBT artık dünyayı tehdit eden bir tsunami ve bu tsunaminin geldiğini gören çok az kişi var. Sessiz bir şekilde hissettirmeden nesilleri dönüştüren bir anlayış olan LGBT, elmadan armut, portakaldan ayva çıkarma derdinde... Bizler uyurken birileri bu milletin çocukları üzerine projeler üretmeye devam ediyor. Artık savaşlar ve mücadeleler platform değiştirmiş durumda... Bunun için de saniyenin bile değerlendirildiği isabetli çalışmalar ve programlar yapılıyor.

YA KADINLAR YA ÇOCUKLAR

Batılıların klasik taktiğidir; ya kadınlarla ya da çocuklarla uğraşırlar. Yenemeyecekleri güçleri de içlerinden satın aldıkları ile çökertmeye çalışırlar. Şimdi de psikolojik telkin metotlarıyla renk, ses ve müzik gibi algıya hitap eden argümanlarla bunu yapıyorlar. Bunu da karşısındaki kişiyi farklı bir insan hüviyetine dönüştürerek gerçekleştiriyorlar. Bu durum, mankurtlaştırma metodunun daha sistematik bir hali…

Dinlediğim bir sosyal psikolog şunları anlattı: “Özellikle dışlanmış, öz güvenini kaybetmiş ve kendini ispat kaygısı yüksek çocuklar seçilerek yapılıyor bu operasyonlar. Çok sinsice ve sessiz bir şekilde dip akıntısı hâlinde yürütüyorlar mücadelelerini… Mesela film izlerken birden karşınıza çıkıveriyorlar masumiyet yüklenmiş sahte yüz ifadeleriyle… Veya sosyal medyada dini bir program arasına çeşitli algoritma metotlarıyla 5-10 saniyelik videolar olarak hedef kitleye ulaşıyorlar. Bunu yaparken de videonun 1-2 saniyelik kısmına açıktan veya subliminal mesajlar vererek bunu gerçekleştiriyorlar. Fakat çok önemli husus şu ki; herkesin en fazla izlediği ve ilgi gösterdiği video ve görsellerin algoritmatik hesapları yapılıyor ve eğilimler üzerinden hedef kitle seçiliyor. Mesela LGBT videolarını 3-5 defa izleyen birinin karşısına bir müddet sonra sürekli bu tür videolar çıkmaya başlıyor. Bunun üzerine özel programlar ve yazılımlar geliştirmek için yüzbinlerce dolar AR-GE çalışmaları yapıldı geçmişte. Özellikle yurt dışında çekilmiş ve internet üzerinden yayınlanan ithal film ve dizileri çeken yapımcılara çok büyük hibelerle destekler veriliyor. Bu konuda yerli dizi ve filmlerde de tesirlerini göstermeye başladılar. Hatta son 10 yılda çok palazlandılar. Bu hibe destekleri reklam gelirlerinin bile çok çok ilerisinde hatta hiç reklam almasalar da bu paralarla çarklarını yıllarca döndürebilirler. Bu dizi ve filmlerde kadın temasının hep ön planda ve dokunulmaz şahsiyetler olarak verilmesi de gelecekte devreye sokulması planlanan oyunun bir parçası…” Özellikle bu kısımla ilgili mantıklı öyle şeyler duydum ki ağzım açık kaldı. Meğer ne kadar safmışız demeden kendimi alamadım. Eminim okuyucular da benim duyduklarımı hiç işitmemişlerdir. Bunu da başka bir yazımda ele almayı düşünüyorum… Bu sözler güvendiğim bir sosyal psikoloğa ait…

NESİLLERİ NASIL KORUYACAĞIZ?

Peki, nesillerimizi nasıl koruyacağız? Bu sosyal tuzağa karşı sadece hayıflanarak başarılı olabilir miyiz? Kesinlikle hayır!

Öncelikle her şeyi devletten beklememek lazım... Bu konuda üniversitelere çok büyük işler düşmektedir. Üniversitelerde bu konulardan dertli, muzdarip ve içi yanan çok akademisyen var. Çünkü bu insanların da evlatları var ve bazı şeyleri sınırsız özgürlükle tanımlamak istemiyorlar. Öncelikle artık çalışmalarımızı dergi, kitap ve çeşitli yayınlar arasından çıkartıp hep beraber sahaya inelim. Üniversiteler LGBT gibi oluşumlara karşı daha fazla inisiyatif almalıdır. Bizler hakikatleri olduğu gibi anlatalım da LGBT’ye sempati duyanlardan isteyenler o tarafa kayar, zaten buna hiç kimse karışmaz. Fakat gerçekleri bilimsel ve kültürel bakımdan tam anlatmak mecburiyetindeyiz. Alanı biyoloji, tıp, anatomi, psikoloji ve sosyoloji olan akademisyenler, kültür ve din eğitimcileri ile de işbirliği yaparak okul okul dolaşmalıdır. Bu konuda yerel yönetimlerle işbirliği hâlinde somut, uygulanabilir ve sürdürülebilir projeler üreterek gönüllere dokunmak gerekiyor. Bugün silah bizlere ve çocuklarımıza doğrultulmuş vaziyettedir. Bu topraklara ait olmayan Batı’nın sahip olduğu anlayışlar çerçevesinde, kendi nesillerini dönüştürme aracı olarak kullandıkları, patenti para baronlarına ait sınırsız özgürlük soslu LGBT projesi, tsunami gibi üzerimize doğru hızla gelmekte... Her kültürün kendine ait hayat tarzı olabilir bu da bizi ilgilendirmez. Eleştirimiz, bu topraklara ait olmayan anlayışların nesillerimize akıl oyunları ve zaaflar üzerinden dayatılmasıdır. Yarın değil, öbür gün hiç değil hemen bugün tedbirler alınmak zorunda...

Okul okul dolaşıp insanın anatomik yapısı anlatılmalı... Kadın ile erkeğin farklı canlılar olduğu, nasıl ki meyveler tatları, aromaları ve ihtiva ettiği maddeler bakımından birbirinden farklıysa insanın da kadın ve erkek olarak ayrı varlıklar olduğu anlatılmalıdır. Bugün genetiği değiştirilmiş gıdalar insan sağlığı için çok zararlı olarak tarif ediliyor ve herkes de bu ürünlerden uzak kalmaya çalışıyor. LGBT de insan neslinin GDO’sudur ve bu, nesilleri yeryüzünden silme, insanlıktan intikam alma projesidir. Duruşu ve niteliği değiştirilmeye çalışılan insan nesli de GDO’lu bir canlı olarak projelendirilmek isteniyor olabilir. Bunun üzerinde ciddi biçimde düşünülmesi gerekiyor. Zira genetik bilimine kafa yoranlar bunu da planlamış mıdır, devletler ve yöneticileri biraz da buna yoğunlaşmalıdır.

.

Rusya-Ukrayna savaşı ve Türkiye’nin NATO’daki geleceği

13 Mart 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Osman Ağır

İnönü Üniversitesi Öğretim Üyesi

Türkiye’nin talebi dışında NATO’dan çıkarılması teknik olarak mümkün değildir. Fakat Türkiye’nin NATO üyesi kalarak farklı alternatifleri de dönemin şartları gereği değerlendirebilmenin yollarını araması, yani ritmik diplomasi uygulaması, uluslararası konjonktür gereği en makul yol olarak gözükmektedir.

Rusya-Ukrayna savaşı, ABD’ye, Almanya ve Fransa başta olmak üzere AB ülkelerini yeniden eksenine çekebilme fırsatı vermiş ve ABD silah sanayisine devasa bir pazar açılmasını sağlamıştır.

Bugünkü siyasetin şimdilik kazananının ABD olduğunu söyleyebiliriz.

Soğuk Savaş döneminde Sovyet tehdidine karşı Batı blokunun güvenlik teşkilatı olarak 1949 yılında kurulan NATO’nun (North Atlantic Treaty Organization-Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) geleceği SSCB’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın sonlanmasıyla tartışma konusu olmuştur. Bazıları örgütün kuruluş amacı ortadan kalktığı için fonksiyonunu kaybettiğini ileri sürmüş, bazıları ise örgütün yeni misyonlar edinerek yoluna güçlü bir şekilde devam edebileceği görüşünü ortaya koymuştur. Rusya ve Ukrayna arasında başlayan savaş sürecinde ise örgüt, yeniden tartışma konusu olmuş ve yaşanan harbin Avrupa güvenliğine önemli bir tehdit oluşturması nedeniyle ittifakın öneminin artacağı yönünde görüşler ileri sürülmüştür. Yaşanan gelişmelerle; NATO’nun gelecekteki misyonunun ne olacağı, Türkiye açısından ittifakın önemi ve Türkiye’nin NATO üyesi olmaya devam edip etmeyeceği yeniden gündeme taşınmıştır.

NATO’NUN KURULUŞ SÜRECİ

İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg tarafından 17 Mart 1948'de imzalanan ve Sovyet tehdidine karşı ortak bir savunma geliştirmeyi amaçlayan Brüksel Antlaşması, NATO'nun kuruluşunun temeli sayılmaktadır. SSCB tarafından gerçekleştirilen Berlin Ablukası ve 1948 yılında Çekoslovakya’da Komünistlerce gerçekleştirilen askerî darbe sonrası İngiltere Dışişleri Bakanı Ernest Bevin, benzer olayları önlemek için Batılı ülkeler arasında ortak bir askerî strateji geliştirmenin elzem olduğunu belirtmiştir. 1948'de Avrupalı liderler bir askerî ittifak için ABD’li askerî ve diplomatik yetkililerle görüşmüş ve bu görüşmeler sonucunda 4 Nisan 1949'da Washington DC'de Kuzey Atlantik Antlaşması; ABD, Danimarka, İtalya, İzlanda, Kanada, Norveç, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve Portekiz; tarafından imzalanmıştır. Herhangi bir dış gücün üye ülkelere yönelik muhtemel bir saldırısı karşısında örgüt üyelerince ortak savunma mekanizmasını çalıştırmayı hedefleyen ittifak bugün itibarıyla 30 üyeye sahip olup, merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'dedir.

RUSLAR DIŞARIDA, AMERİKALILAR İÇERİDE...

NATO’nun ilk genel sekreteri olan Hastings Lionel Ismay örgütün kuruluş amacını “Rusları dışarıda, Amerikalıları içeride, Almanları ise aşağıda tutmak” şeklinde ifade etmiştir. İsmay, bu veciz sözüyle Rusların Avrupa’ya yaklaştırılmaması ve kıtanın dışında tutulmalarını; Amerikalıların Avrupa’nın güvenliğinin sağlanmasında faal ve başat olmasını; Almanların ise Birinci ve İkinci Dünya Savaşları örneklerinde olduğu gibi kıtanın güvenlik mimarisini bozmamaları için aşağıda, yani kontrol altında tutulmaları gerektiğini anlatmak istemiştir.

İttifak anlaşması incelendiğinde en önemli maddesinin “örgüte üye ülkelerin silahlı bir saldırıya uğrayan herhangi bir üye ülkeye yardım etmelerini” öngören 5. maddesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu madde, NATO tarihinde ilk ve tek olarak 2001'deki 11 Eylül saldırılarından sonra uygulanmış ve üye ülke askerleri NATO liderliğindeki ISAF'ın emrinde Afganistan'da görevlendirilmişlerdir.

TÜRKİYE-NATO İLİŞKİLERİ

Türkiye, tüm baskılara karşın İkinci Dünya Savaşı’nda tarafsızlığını koruyabilmiştir. Fakat savaşın kazananları arasında yer alan Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den Kars ve Ardahan ile Boğazlarda üs verilmesini talep etmesi dönemin yöneticileri üzerinde şok etkisi yapmıştır. Bu dönemde ekonomik açıdan acil desteğe ihtiyaç duyan Türkiye, Sovyetler’den gelen toprak taleplerine karşı durabilmek; siyasi, diplomatik ve askerî yalnızlıktan kurtulabilmek amacıyla Batı ittifakı içerisinde yer almanın yararlı olacağı kanaatine varmıştır.

2. Dünya Savaşı’nda aynı blokta yer alan ABD ve SSCB, savaş sonrası rekabete girince Türkiye rahatlamış ve Truman Doktrini çerçevesinde ABD tarafından desteklenmeye başlanmıştır. ABD ve SSCB arasındaki gerilimi fırsata dönüştürmek isteyen İnönü, 10 Mayıs 1950’de üyelik başvurusu yapmış; ancak kabul görmemiştir. Türkiye Menderes hükûmeti döneminde 18 Şubat 1952 yılında ittifaka kabul edilmiştir.

NATO’NUN DEMOKRATİK KATKILARI

Türkiye İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan yeni dünya düzeninin bir ürünü olan NATO’ya katılarak önemli kazanımlar elde etmiş olmasına rağmen Türkiye-NATO ilişkileri aradan geçen 70 yıllık süreçte pek çok zorlu testten de geçmiştir. Türkiye’nin, Soğuk Savaş döneminde SSCB’nin isteklerine karşı koyabilmesi; ittifak üyesi ülkelerden ekonomik destek sağlayabilmesi, demokratik yönden çevresindeki ülkelere göre daha gelişmiş bir konuma ulaşabilmesinde ittifak üyeliğinin olumlu etkisinin bulunduğu söylenebilir. Bu açıdan bakıldığında Türkiye’nin NATO üyeliğinin dönemin şartları içerisinde önemli bir dış politika başarısı olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

NATO’NUN KISITLAMALARI

Tüm bu olumlu etkilerinin yanında ittifak üyeliğinin Türkiye’ye negatif yansımaları da olmuştur. Her şeyden önce dış politikada hareket alanı kısıtlanmış ve alternatif fırsatları değerlendirememiştir. Ayrıca; tarihsel süreç içerisinde Türkiye’nin karşı karşıya kaldığı tehditlerin önemli bir kısmı ya doğrudan Batı kaynaklı ya da Batı tarafından el altından desteklenen nitelikte olagelmiştir. Türkiye, NATO üyeliği sebebiyle Soğuk Savaş döneminde Sovyet tehdidine maruz kalmasına karşın 1964 yılında Kıbrıs’ta yaşanan vahim hadiseler sonucu adaya müdahaleye niyetlenen Türkiye’ye NATO tarafından yaptırım uygulanmış, ABD başkanı Johnson diplomatik teamüllere uygun olmayan bir mektup yazarak muhtemel bir SSCB müdahalesinde ittifak silahlarının kullanılamayacağını belirtmiştir. Bu gelişme üzerine Kıbrıs’a müdahale 10 yıl gecikmeli olarak 1974 yılında gerçekleştirilmiş ve müdahale sonrası Türkiye’ye ağır bir silah ambargosu uygulanmıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemde de Doğu Akdeniz’de ve Suriye’de Türkiye müttefikleri tarafından yalnız bırakılmış; hava savunma sistemleri taleplerinin dikkate alınmaması nedeniyle Rusya’dan S-400 satın alması üzerine ABD tarafından yaptırımlara maruz kalmıştır. 2015 yılında bir Rus savaş uçağının angajman kuralları gereği Türkiye tarafından düşürülmesine yönelik ise NATO sorunun diplomatik yollarla çözülmesi gerektiğini belirterek Türkiye’nin yanında güçlü bir duruş sergilememiştir. Yakın dönemde Türkiye’nin güvenliğine yönelik en önemli tehditler olan FETÖ ve PKK/PYD’nin dolaylı olarak ittifak üyeleri tarafından desteklendikleri bilinmektedir. 15 Temmuz darbe girişimine ittifakın samimi bir tepki vermemesi, ABD tarafından PYD’ye silah desteği sağlanması Türkiye’de NATO’ya olan güvenin sarsılmasına ve Türkiye’nin bir saldırıya maruz kalması durumunda ittifakın müdahil olup olmayacağının sorgulanmasına yol açmıştır. Gelinen noktada, Türkiye’nin Ukrayna’nın maruz kaldığı gibi bir saldırı ile muhatap olması durumunda NATO’nun 5. maddeyi işletip işletmeyeceğine dair kimse çok net cevap verememektedir.

ALTERNATİF VAR MI?

Tüm bu tartışmalar Türkiye’nin NATO üyeliğinden çıkmasının ve Şanghay İşbirliği Örgütü gibi Avrasya merkezli örgütlerle iş birliği geliştirmesinin yararına olabileceği görüşünü gündeme taşımıştır. Türkiye’nin önemli bir kazanım olan ittifak üyeliğinden çıkması bugün için tarihsel bir hata olur. Çünkü ittifak, kolektif güvenlik konsepti ve caydırıcılık bağlamında hâlen alternatifi olmayan bir yapılanmadır. Yükselen güçler Çin ve Rusya’nın ise Türkiye açısından daha az güvenilir ortaklar olacağı yakın dönemdeki gelişmelerden anlaşılmıştır. Türkiye’nin NATO üyesi kalarak farklı alternatifleri de dönemin şartları gereği değerlendirebilmenin yollarını araması, yani ritmik diplomasi uygulaması, uluslararası konjonktür gereği en makul seçenek olarak gözükmektedir.

TÜRKİYE NATO’DAN ÇIKARILABİLİR Mİ?

Türkiye'nin Rusya'dan S-400 hava savunma sistemini alması, NATO içinde güven bunalımı oluşturmuş, Türkiye'nin üyeliği ile ilgili de tartışmalara sebep olmuştur. Bazı Batılı uzmanlar Türkiye’nin S-400 sistemlerini alarak Putin’e büyük bir stratejik güç kazandırdığını iddia etmektedirler. Ancak; Türkiye’nin jeopolitik konumu, güçlü ordusu, Boğazları, Rusya’nın bugünkü saldırgan tutumu ve ittifakın yeni misyonu olan terörle mücadelede cephe ülkesi konumunda olması, Türkiye’yi bugün de NATO açısından önemli kılmaktadır. Türkiye’nin NATO’dan çıkarılabileceği tartışmaları dayanaktan yoksundur; çünkü ittifak kararlarını oy birliğiyle almaktadır. Yani Türkiye istemediği sürece örgütten çıkarılması teknik olarak mümkün değildir.

RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI VE NATO

1991'de SSCB’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın sonlanmasıyla NATO doğuya doğru genişlemiş ve 1999'da eski Varşova Paktı üyeleri Polonya, Çekya ve Macaristan, 2004 yılında ise Bulgaristan, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya ittifaka dâhil olmuşlardır. ABD desteğiyle gerçekleştirilmiş olan “renkli devrimler” sonucu Batı yanlısı iktidarların işbaşına geldiği Gürcistan ve Ukrayna’nın da NATO'ya katılmak istemeleri, Rusya’yı ciddi manada rahatsız etmiş ve süreç Rusya’nın 2008 Gürcistan müdahalesi ve 2014’te Kırım’ı ilhakıyla sonuçlanmıştır. Ukrayna’nın NATO’ya katılma talebini devam ettirmesine ise Rusya şiddetle karşı çıkmıştır. Yapılan görüşmelerde Rusya, ABD’den Ukrayna’nın NATO’ya üye yapılmamasını ve kendisine güvenlik garantileri verilmesini talep etmiştir. Taleplerinin karşılanmadığını ileri süren ülke, Ukrayna’ya yönelik işgal girişimini başlatmıştır.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg yaptığı açıklamada, "Ukrayna'nın işgalini en kuvvetli şekilde kınadığını, Ukrayna'da çatışmanın tarafı olmayacaklarını, asker göndermeyeceklerini ve Ukrayna hava sahasında uçaklarını uçurmayacaklarını, NATO'nun ana görevinin tüm müttefikleri korumak ve savunmak olduğunu, bir müttefike saldırının tüm ittifaka yapılmış sayılacağını” ifade etmiştir. NATO açısından değerlendirildiğinde Ukrayna’nın ittifak üyesi olmaması nedeniyle NATO’nun savaşa doğrudan müdahil olmasını gerektiren bir yükümlülüğü bulunmamaktadır. Çünkü NATO'nun 5'inci maddesi üye devletlerden birisine yapılacak saldırıya karşı topyekûn karşılık verileceğini öngörmektedir.

ABD’NİN NATO FIRSATI

Ancak Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi NATO açısından da ciddi sonuçlar doğurabilecek niteliktedir. Her şeyden önce savaşın ittifak üyesi bir ülkeye sıçraması ihtimal dâhilindedir. Düşük de olsa böyle bir ihtimalin varlığı, bir süre önce "beyin ölümünün gerçekleştiği" tartışmaları yapılan NATO'nun ittifak dayanışmasını artırmaktadır. Bu durum Soğuk Savaş sonrası dönemde uğraşılarına rağmen NATO’yu bir türlü motive edemeyen ittifakın başat gücü ABD açısından önemli bir fırsat oluşturmuştur. Rusya-Ukrayna savaşı, ABD’ye, Almanya ve Fransa başta olmak üzere AB ülkelerini yeniden eksenine çekebilme fırsatı vermiş, AB ülkelerini ittifakın askeri kanadına daha fazla destek sağlamak zorunda bırakmış ve ABD silah sanayisine devasa bir pazar açılmasını sağlamıştır.

Bu savaşta Ukrayna’nın Rusya’ya karşı yalnız mücadele etmek zorunda kalması AB ülkeleri başta olmak üzere bazı ülkelerinin silah alımlarını artırabilecektir. Bu durum dünya silah satışlarının %35’inden fazlasını sağlayan ABD açısından önemli bir fırsattır. Mao Zedung "Siyaset kan dökülmeyen savaş, savaş ise kan dökülen siyasettir" demiştir. Savaş kan dökülen siyaset ise bu siyasetin kazananları da elbette olacaktır. Bugünkü siyasetin şimdilik kazananının ise ABD olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

Devletler açısından bazı dış gelişmeler önemli kırılma anlarını oluşturmaktadır. Rusya-Ukrayna savaşı da Türk dış politikası açısından önemli bir sınamadır. Türkiye her şeyden önce iki ülke ile de siyasi ve ekonomik ilişkileri bulunan komşu ülkedir. Montrö Antlaşması’nın uygulayıcısıdır. Bu süreçte kimsenin rüzgârına kapılmadan denge politikası yürütmesi son derece önemlidir. Yetkililerin açıklamalarından da zaten şimdiye kadar Boğazlar Sözleşmesi’nden taviz verilmediğini ve itidalli davranıldığını anlamaktayız. Bu savaşın Türkiye açısından ortaya çıkardığı en büyük risk ise Karadeniz’de Ukrayna ile komşuluğumuzun sonlanması olacaktır..

..

Güçlendirilmiş parlamenter sistem

20 Mart 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Geçtiğimiz haftalarda CHP, Demokrat Parti, DEVA Partisi, Gelecek Partisi, İyi Parti ve Saadet Partisi, “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni” başlıklı bir metni kamuoyuna açıklamışlardı. Anılan metinde, başlıca şu hususlar bulunmaktaydı:

Ülke seçim barajı yüzde 3’e indirilecek, yurt dışı seçim çevresi oluşturulacak, yüzde 1 oy alabilen partiler hazine yardımından yararlandırılacaktır.

Cumhurbaşkanı, 7 yıllık bir dönem görev yapabilecek, aktif siyasette görev alamayacaktır.

Kuvvetler ayrılığı ilkesi ile etkin denge ve denetleme mekanizmalarına dayalı bir hükûmet sistemi olacak, hükûmet Meclis tarafından kurulacak, hükûmet düşürmek için yeni hükûmetin belirlenmesi zorunlu olacaktır.

Kamu yönetiminde eşitlik, tarafsızlık ve liyakat ilkeleri esas alınacak, tüm kamu kurumları ihtiyaçlar doğrultusunda yeniden yapılandırılacak, kadın yöneticilerin sayısı artırılacaktır.

Yüksek yargı kurul ve organlarının bağımsızlık ve demokratik meşruiyetleri ile hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.

Düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlığı sağlanacak, üniversiteler özgürleşecek, Belediyelerde kayyum uygulamasına son verilecektir.

Kamuda görevlendirmelerde mülakat uygulamasına son verilecek, yazılı sınav esas alınacaktır.

Düşünceler özgürce ifade edilecek, şiddete teşvik, nefret söylemi ve kişilik haklarına saldırı hâlleri dışında ifade özgürlüğü sınırlandırılmayacak din ve vicdan özgürlüğü, basın özgürlüğü, kadın hakları, çocuk hakları, çevre hakları tam anlamıyla korunacaktır.

Türkiye’de yürürlükte olan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini sürekli eleştiren muhalefet partileri, parlamenter sistemin çeşitli ülkelerde ve ülkemizde bazı, çok önemli olumsuz sonuçlara yol açmış olan zaaflarından dolayı bu sistemi doğrudan önerememekte, güçlendirilmiş bir şeklini ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Hâlbuki parlamenter sistemin sık sık siyasi istikrarsızlığa neden olması dolayısıyla, mesela Fransa’da uzun yıllar önce yarı başkanlık sistemine geçilmiştir. İsrail’de yakın geçmişte birkaç ay arayla defalarca erken seçim yapılmıştır. Belçika’da aylarca koalisyon hükûmeti kurulamamıştır. Almanya’da koalisyon müzakereleri aylarca sürmüş, bu sürede ülkeyi seçimi kaybeden hükûmet yönetmiştir. Koalisyon hükûmeti kurulmasında, bir iki küçük partinin, birbirine çok yakın sayıda milletvekili çıkaran iki büyük parti arasındaki tercihi belirleyici olmuştur.

41 SENEDE 32 HÜKÛMET

Ülkemizde, esas itibarıyla parlamenter sistem uygulanan 1961-2002 yılları arasındaki 41 yıllık dönemde 32 hükûmet kurulmuştur. Bu dönemdeki 12 Eylül darbesinden itibaren 3 yıl askerî idare dışında, hükûmetlerin ortalama görev süresi 1,5 yıl kadar olmuştur.

Parlamenter sistem döneminde, 10 devlet bakanı olan, yalnızca Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nden sorumlu olan Devlet Bakanlığı bulunan, bir kısmı partilerinden koparılıp bağımsızlaştırılmış 35 kişilik hükûmet bile kurulmuştur. Bu 35 kişi, Meclis’teki güven oylamasında kendi kendilerine güvenoyu vermiştir. Bazen 222’ye karşı 224 oyla hükûmet güvenoyu alabilmiştir.

Parlamenter sistem uygulandığında bakanlıklar milletvekillerine, koalisyon pazarlığı ve parti içi dengeler esas alınarak dağıtılmış, pek çok milletvekili sürekli bakanlık beklentisi içinde tutum belirlemiştir. Söz konusu sistemde, yürütme organı, parlamento çoğunluğuna dayandığından, yürütme organı, parti disiplini dolayısıyla istediği kanunları çıkarabilmiş, yasama organını yönlendirebilmiştir. Kanunlar, yürütme organı ve idare tarafından hazırlanmış, yasama ve yürütme arasındaki kuvvetler ayrılığı esası giderek zayıflamış, yürütme ve idare belirleyici olmuştur. Zayıf bir oy çoğunluğuyla görev yapan hükûmetler döneminde, atanmış görevliler seçilmişlerden daha fazla etkili olmuşlardır. Genelkurmay Başkanları, her hafta Cumhurbaşkanıyla görüşmüşler, ertesi gün Cumhurbaşkanı ve Başbakan görüşmesi yapılmıştır.

NATO toplantılarında Genelkurmay Başkanı, diğer ülkelerin Bakanlarıyla ön sırada yürümüş, Millî Savunma Bakanı ise Genelkurmay başkanlarıyla birlikte arkalarında yer almıştır.

Bizce, muhalefet partilerinin “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni”nde belirtilen hususların büyük çoğunluğunun, değil parlamenter sistemin güçlendirilmesi, parlamenter sistemle dahi alakası bulunmamaktadır.

SİSTEM DEĞİL, VAAT MESELESİ

Bize göre, ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, çocuk hakları, kadın hakları, çevre hakları gibi özgürlük ve haklar, hükûmet sisteminden bağımsızdır. Bunlar, anayasaların devletin kuruluşunu, yani hükûmet şekli ile yasama, yürütme organlarını ve bu organların ilişkilerini düzenleyen kısmıyla değil, temel hak ve özgürlükleri düzenleyen kısmıyla alakalıdır. Yolsuzlukla etkin mücadele, kamuda kadın yönetici sayısı gibi hususlar ise, parlamenter sistem, başkanlık sistemi ya da yarıbaşkanlık sistemiyle hiçbir bağlantısı olmayan, siyasi partilerin seçim beyannamelerinde yer alabilecek, seçim dönemindeki güncel şartlarla ilgili vaat konularıdır.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine göre, halkın iradesi hükûmet otoritesinin esasıdır. Her şahsın, doğrudan doğruya veya serbestçe seçilmiş temsilciler vasıtasıyla, memleketinin kamu işleri yönetimine katılma hakkı vardır (m. 21).

Bu bildirge, kamu yönetimine doğrudan katılımı, dolaylı katılımdan üstün saymaktadır.

Ülkemizde, köylerde ve mahallelerde birer heyet ile yürütme organı olarak muhtarlar, belediyelerde belediye meclisi ile yürütme organı olarak belediye başkanı, büyükşehir belediyelerinde büyükşehir belediye meclisi ile yürütme organı olarak büyükşehir belediye başkanı doğrudan vatandaşlar tarafından seçilmekte iken devlet yönetiminde uzun bir süre yalnızca meclis seçilmiş, yürütme organı ise parlamenter sistem çerçevesinde Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu şeklinde ayırımla, Cumhurbaşkanı Meclis tarafından seçilmiş, Başbakan Cumhurbaşkanı tarafından atanmış, Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanının onayıyla göreve başlamış, Meclis’in güvenoyuyla görevini sürdürmüştür.

TAVSİYELER YETERSİZ

Muhalefet partilerinin parlamenter sistemin nasıl güçlendirileceği hususunda ortaya koydukları, hükûmet düşürmek için yenisinin kurulması, Cumhurbaşkanının bir dönem için seçilmesi, parti üyeliğinin sona erdirilmesi ve aktif siyasette görev alamaması gibi az sayıdaki öneri, bizce, bazı örneklerini verdiğimiz, geçmiş dönemlerdeki demokrasi esaslarına aykırı uygulamaların tekerrürünün engellenmesi ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminden daha tercihe şayan bir ülke yönetimi için kesinlikle yeterli sayılamaz.

.

Türk milletinin açlıkla imtihanı

20 Mart 2022 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

Eskiler açlıktan ölmemek için kedileri, ölmüş at ve katırları, hatta çarıklarını yemek zorunda kaldılar. Asker ve muhacirlerimizin harplerde çektiği açlık hakkında, arşivlerimizde yüzlerce bilgi ve belge var…

Bugün Türkiye’de her yıl 44 milyar ekmek üretiliyor ama ne yazık ki 4 milyar ekmek çöpe gidiyor.

Ecdadımız, Doksan Üç Harbi, Balkan ve Birinci Cihan Savaşları’nda pek çok acı felaketler yaşadı. Osmanlı asker ve muhacirleri; kızgın çöllerde, soğuk dağlarda açlıktan ölmemek için kedileri köpekleri, çekirgeleri, ölmüş at ve katırları, çarıklarını, hatta atların gübreleri içindeki arpa tanelerini çıkarıp yediler. Bunları da bulamayanlar ağaç kabuklarını, yabani otları yediler. Bu arada bilmedikleri, tanımadıkları zehirli otları yiyip ölenler de çok oldu. Dağlarda, çöllerde kurtlara, kuşlara yem oldular. Savaşlardaki mağlubiyetlerin önemli sebeplerinden biri de açlık olmuştu...

Bugün ise askerimizin silah, teçhizat, giyim ve iaşesi mükemmeldir. Terörle mücadelede başarının en önemli faktörlerinden biri de budur. Eskiden asker ve muhacirlerimizin savaşlarda çektiği açlık hakkındaysa arşivlerimizde yüzlerce bilgi ve belge vardır…

BÖYLE FACİA GÖRÜLMEDİ!

Birinci Cihan Harbi’nde Ruslar Doğu Anadolu’yu işgal edip Ermeniler de Müslüman halka büyük bir soykırım başlatınca, canını kurtaran bütün Müslüman halk, yurtlarını ve yuvalarını terk ederek Kuzey Irak ve Anadolu içlerine hicret etmek mecburiyetinde kaldılar. Van’dan bütün ailesiyle hicret eden Abdülhakim Arvasi hazretleri, yaşanan hadiselerin vahametini ‘‘Âdem âleyhisselamdan beri böyle bir facia görülmedi’’ diyerek ifade etmişti. Eski Van milletvekillerinden ve hicret edenler arasında bulunan İbrahim Arvas Bey de hatıralarında şunları anlatmıştı:

‘‘1917 kışında yokluk ve açlık zirvedeydi. Bir teneke buğday dört sarı altın idi. Musul sokaklarında, bilhassa muhacir ve asker olarak, günde üç yüz kişi açlıktan ölüyordu. Musul kazaları bulunan Zaho, Duhuk, Erbil ve Akra’da da vaziyet aynıydı. Ölüler defnedilemiyor, mezarlara atılıyor, köpeklere ikram ediliyordu. Kerkük kaza ve köylerinde yaklaşık günde bin kişi açlıktan ölüyordu. Diyarbekir ve Adana’daki muhacirler de çok sıkıntı çektiler. Ama Musul’daki gibi hayvan leşleri, kedi ve köpek yemediler.

Musul merkezinde o zaman yüzden fazla milyoner tüccar vardı. Büyük çiftçiler ve pek çok zahire ambarları mevcuttu. Bunlardan hiç birisi ne bir askere ve ne de bir muhacire yardımda bulundular. Vicdanları asla tınmadı. Cenab-ı Hak adil-i mutlaktır. Bir gün gelir de Musullular veya evladı ahvadı intikamı ilahiye maruz kalacaklardır…” (İbrahim Arvas-Tarihî Hakikatler)

Kurmay Binbaşı Vecihi Bey, Birinci Cihan Savaşı’nda Filistin Cephesinde, Şeria’da karşılaştığı hazin bir vakayı hatıralarında şöyle dile getiriyor: “Tümenin iaşe durumu çok kötüydü. Her gün bir miktar çeşitli hububat karışımı, biraz un ve soğan veriliyordu. Bununla askere hem ekmek hem yemek, hem de çorba yapılıyordu. Un gelmediği günlerde buğday dağıtılırdı. Pirinç, çay, şeker, fasulye gibi erzakın yüzünü gören yoktu.’’ (Kurmay Binbaşı Vecihi Bey - Filistin Ricatı)

KUMANDAN PAŞA’NIN GIDASI: MISIR KOÇANI

Balkan Harbi sırasında savaş muhabiri olarak bulunan Fransız gazeteci Stephane Lausanne, Trakya’da Bulgarlar karşısında büyük bir bozgun ve hezimete uğrayan Abdullah Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu’nun içine düştüğü büyük açlık faciasından şöyle bahsediyor:

“Abdullah Paşa, Karargâhının bulunduğu Sakız Köyü’nde küçük bir eve kapanıp kalmıştı. Daily Telegraph gazetesi muhabiri Bartlett, Paşa’yı tesadüfen evinde ziyaret etmişti. Komutan âdeta açlıktan ölüyordu. Emir subayları, tırnakları ile evin bahçesini kazıp birkaç mısır koçanı bulmaya çalışıyorlardı. Buldukları kökleri un bulamacıyla pişiriyorlardı…

İşte yüz yetmiş beş bin kişilik orduya kumanda eden Abdullah Paşa’nın erzakı bu idi. Bartlett, yanında getirdiği birkaç konserveyi paşaya sundu. Abdullah Paşa onunla üç gün beslendi ve ‘Siz yetişmeseydiniz herhâlde açlıktan ayakta bile duramayacaktım’ demişti.”

Stephane Lausanne şöyle devam ediyor:

“Bir subay da açlıktan bayılacak hâle gelmişti. Son tedbir olarak paltosunun iç cebine bir ekmek kabuğu saklamıştı. Sabahleyin bitkin bir şekilde ekmeğini çıkarmış, atın üstünde doğrulup yemeye hazırlanmıştı. Ancak, tam o anda yolun kenarında, sabahın alacakaranlığında ovaya serili duran cesetlerden daha donuk bir hâle gelmiş bir yaralıyı fark etmişti. Yaralı doğrulmuş, öylesine yalvaran bir tavırla elini uzatmış ki subayın yüreği parçalanmış. Elindeki ekmeği, bu son yiyeceğini ağzına götürememiş, bu zavallı yavrunun avucuna bırakmak istemiş, tam o anda da atı hareketlenmiş ve ekmek elinden kayıp çamurların içine düşmüştü. İşte tam o esnada yaralı asker kendini yere atmış, insan kanları ile karışmış çamurlar içinde bulunan bu ekmek parçasını yakalamış ve bir anda ağzına götürmüştü.” (Stephane Lausanne - Osmanlı’nın Bozgun Yılları)

ÖLMÜŞ KATIR VE BEYGİR ETİ YEDİRDİLER

1919 yılında İngilizler Antep’i işgal ettiklerinde şehrin ileri gelenlerinden bazılarını da yakalayarak Mısır’daki esir kaplarına gönderdiler. Bunlardan biri olan Eyüb Sabri (Akgöl) esaret hatıralarında diyor ki: “İngilizler kamptaki asker ve sivil esirlere ölmüş katır, beygir eti veriyorlardı. Ağustosun o müthiş sıcaklarında kokmuş bu etleri yemek mecburiyetinde kalan pek çok mazlum askerimiz dizanteri ve uyuza benzeyen palağra hastalığına yakalanarak öldüler.” (Esaret Hatıraları-Tercüman 1001 Temel Eser)

SIĞIR DERİLERİ NE OLDU?

Birinci Dünya Savaşı’nda yedek subay olarak askere giden Sivaslı Rıfat Erdal da hatıralarında “Erzurum ve Erzincan düştükten sonra, Erzincan-Sivas arasındaki dağlarda mevzilendik. Kış çok şiddetliydi. Askerlere yiyecek için haftada ancak zayıf bir sığır bulabiliyorduk. Sığırların derilerini de askerlerin çarıklarını tamirleri için parçalayarak dağıtıyorduk. Askerlerin niçin çarıklarını tamir etmediğini sorduğumda; çavuş, boynunu büktü ve ‘Efendim biz sığır derilerini erlere dağıtıyoruz ancak karınları aç olduklarından hemen közleyip yiyorlar’ dedi” ifadelerini kullanıyor. (Rıfat Erdal - Hayat Tarih Mecmuası)

ÇEKİRGENİN SERÇEDEN NE FARKI VAR?

Birinci Cihan Savaşı’nda Medine’yi savunan Fahreddin Paşa’nın askerleri açlıktan ve gıdasızlıktan ölmeye başlamıştı. Anadolu askeri çekirge yemezdi ama Fahreddin Paşa, oradaki askerî birliklere şu emri gönderdi: “Çekirgenin serçe kuşundan ne farkı var? Yalnız tüyü yok. O da serçe gibi kanatlı ve uçuyor. Bitki ile besleniyor. Yediği şeyleri itina ile seçiyor ve temiz şeyleri yiyor. Çekirgeleri doktorlarımıza incelettirdim. Doktorlar çekirgeden yüksek sitayişle bahsettiler, şifa ve gıda özelliklerini saymakla bitiremediler. Av etleri gibi bunlardan istifade etmeliyiz.” (Feridun Kandemir - Fahreddin Paşa’nın Medine Müdafaası)

VE BUGÜN…

Bütün şehirlerimizde her gün sabahın erken saatlerinde ekmek ve bazı yiyecekler dağıtım servisleri tarafından bakkal ve manavların dükkânlarının önüne bırakılıyor. Sabahleyin dükkânını açmaya gelen esnaf hiçbir kayıp ve çalıntı olmadan içeri alıyor. Bu da ülkemizde gıdaların ne kadar bol ve bereketli olduğunu gösteriyor.

Tarım ve Sağlık Bakanlıklarınca yapılan araştırmalara göre Türkiye’de her yıl 44 milyar ekmek üretiliyor. Bunun ancak 40 milyarı tüketiliyor. Her yıl, ne yazık ki 4 milyar ekmek çöpe gidiyor. İsraf edilen ekmek, ülke ekonomisinde yılda yaklaşık 700 milyon dolarlık kayba sebep oluyor. Geçmişte insanlar açlıktan, günümüzde ise çok yemekten ve obezitenin sebep olduğu hastalıklardan ölmektedir.

..

Savaşların sosyal medya cephesi

27 Mart 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Ali Murat KIRIK

Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı

murat.kirik@marmara.edu.tr

Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı sosyal medyada aktiftir ve günde ortalama 2,5 saate yakın platformlarda vakit geçirmektedir. Savaşlar da artık sosyal medya desteğiyle yapılmaktadır. Rusya Ukrayna Savaşı ise tam manasıyla hibrit bir yapıya sahip olup sosyal medyanın gücünü ortaya koymuştur.

Sosyal medya, Ukrayna'dan bilgi ve canlı güncelleme kaynağı olduğunu ispatlamış olsa da, aynı zamanda sahte ve yanıltıcı materyalleri yaymak için de kullanılmaktadır.

Ülkelerin %93'ünden fazlası, dezenformasyonu iletişimin parçası sayıyor.

Kullanımı her geçen gün yaygınlaşan sosyal medya, gerek Türkiye gerekse dünyada farklı maksatlar için kullanılır bir duruma gelmiştir. Siyasetin ve savaş dönemlerinin âdeta başat aktörü hâline gelen sosyal medya, gerçekliği tehdit eder durumdadır. Sosyal medyanın istihbarat amaçlı kullandığına dair var olan yargılar da giderek yaygınlaşmaktadır. Sosyal medya istihbaratı mesajlar veya resimler gibi içeriklerin bir kişi, bir kurum ya da istihbarat servisleri tarafından izlenmesini, takip edilmesini içermektedir. Sosyal medya istihbaratı, çok çeşitli sosyal medya verilerini toplamak, muhafaza etmek ve analiz etmek ve bu verileri trendlere ve analizlere dönüştürmek gibi maksatları bünyesinde barındırmaktadır.

İstihbarat ve gözetim faaliyetleri, kısmen yeni veri toplama ve işleme biçimleriyle sağlanan veri miktarı sebebiyle son yıllarda ciddi manada dönüşüme uğramış ve bu verilerle kullanıcıların analizi sağlanmıştır. İşte tam bu noktada savaş dönemlerinde sosyal medyanın aktif bir şekilde kullanılması da tesadüfi değildir. Sosyal medya siyaseti de ciddi manada dönüştürmüş, artık siyasi kampanyalarda ve insanların meseleler hakkında düşünme şeklinde mühim bir faktör durumuna gelmiştir. Ancak unutulmaması gereken en temel nokta; gerçek haberleri sahte haberlerden ayırmanın giderek daha zor hâle geldiğidir. Algı yönetimi, dezenformasyon ve manipülasyon süreçlerinin sosyal medyayla arttığı bir gerçektir.

ALGI YÖNETİMİNİN MERKEZİ SOSYAL MEDYA

Algı yönetimi ve dezenformasyonun yanında sosyal medyanın savaşlardaki etkisini daha iyi anlayabilmek adına propaganda kavramına da değinmek gerekmektedir.

Propaganda, sosyal medyada yanlış bilgilendirme, sahte haberler, kamuoyunu kutuplaştırma, şiddet içeren aşırılığı ve nefret söylemini teşvik etme ve nihayetinde demokrasileri baltalama ve demokratik süreçlere olan güveni azaltma potansiyeline sahiptir. Flash Eurobarometer’in 2018 yılında gerçekleştirdiği geniş çerçeveli araştırmada AB vatandaşlarının üçte ikisi haftada en az bir defa sahte haberlerle karşılaştığını bildirmiştir. Yine AB vatandaşlarının %80'inden fazlası, sahte haberleri hem ülkeleri hem de genel olarak demokrasi için bir problem olarak gördüklerini dile getirmiştir.

İşte bu noktada sosyal medya ve internetin gücü son derece büyüktür. Oxford İnternet Enstitüsü'nün 2020 medya manipülasyon anketine göre, sosyal medya manipülasyonu dünya çapında demokrasiler için büyüyen bir tehdit durumuna gelmiştir. 2019'da 70 ülkeden ankete katılan 81 ülkenin her birinde bir yılda %15 artışla organize sosyal medya manipülasyon kampanyaları bulunmuştur.

Rapora göre; hükûmetler, halkla ilişkiler firmaları ve siyasi partiler endüstriyel ölçekte yanlış bilgi üretmektedir. Ülkelerin %93'ünden fazlası, dezenformasyonu siyasi iletişimin bir parçası olarak görmektedir. Sosyal medyaya yönelik yapılan araştırmalarda siyasi kampanyalarının bir parçası olarak hesaplamalı propaganda araçlarını ve tekniklerini kullanan siyasi partilerin veya politikacıların göreve geldiğine dair deliller bulunmuştur. Buradan anlaşılacağı üzere sosyal medya seçimler ve ülkelerin gidişatına yön verebilecek potansiyele erişmiştir.

SOSYAL HAREKETLERİN

FİTİLİ SOSYAL MEDYADA ATEŞLENİYOR

Âdeta dünyaya yön vermek gücünü haiz sosyal medya, sosyal hadiselerde de tesirini derinden hissettirmektedir. Bunun başını ise malum olduğu üzere Arap Baharı çekmişti. Sosyal medya gerçekten de Arap ayaklanmalarında önemli rol oynamıştı. Sosyal paylaşım ağları özellikle Mısır'da çekirdek bir grup aktivistin örgütlenmesinde kullanılmıştı. Sivil toplum liderleri protestolarda internet, cep telefonları ve sosyal medyanın rolüne vurgu yapmıştı.

Örnek vermek gerekirse Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek'in istifasından önceki hafta boyunca, siyasi değişimle ilgili tweetlerin toplam oranı günde 2 bin 300'den 230 bine fırlamıştı. Kısacası sosyal medyanın bilgiyi hızlı bir şekilde yayma yeteneği iki ucu keskin bir kılıçtır. Yanlış bilgi de aynı hızla yayılabilir ve bu da bölünme ateşini körükleyebilir.

Aynı şekilde sosyal medya, yurt dışındaki protestocular için de önemli bir araç olmuştur. “Wall Street'i İşgal Et” protestoları bir devrilme noktasına ulaşmış, online örgütlenmenin somut bir örneği durumuna gelmiştir. 13 Temmuz 2011'de Adbusters dergisi bloglarında Wall Street'i işgal etme çağrısı yayınlanmıştır. YouTube, Vimeo ve Livestream'de sayısız video yayınlanmış ve bu eylem tüm dünyada ciddi ses getirmiştir. Türkiye’de de Gezi Parkı Eylemleri sırasında sosyal medyanın etkisi derinden hissedilmiş, manipülatif ve dezenformatif paylaşımlarla ciddi bir algı oluşturulmuştur.

KONTROL ABD’NİN ELİNE GEÇTİ

Toplumsal ayaklanmaların tümünde sosyal medyanın büyük rolü ve etkisinin olduğu araştırma sonuçlarıyla da ortaya çıkmıştır. Özellikle Twitter, siyasi grupların örgütlenmesi ve toplumsal hareketlerin yaygınlaşması adına merkez durumuna gelmiştir. 2009'da Twitter, hashtagleri köprülemeye ve derlemeye, onları aranabilir hâle getirmeye başladığından beri kontrol ve denetim ABD’nin eline geçmiş, istediği içerikleri ön plana çıkarmış, istediklerini ise sansürlemiştir. Bu durum sosyal medyada çifte standardın olduğunu gözler önüne sermektedir. Hatta Trump ve Biden’ın katıldığı başkanlık seçimlerinde de Twitter’ın tutumu kimi çevrelerce eleştirilmiştir.

SAVAŞLAR VE ASKERÎ OPERASYONLARDA

SOSYAL MEDYANIN ROLÜ!

Sosyal medya savaşları, hükûmetler veya şirketler gibi belirli aktörlere kalıcı zarar vermek gayesiyle sanal ortamın bir tür silah olarak kullanılmasını ifade etmektedir. Politik, ekonomik, sosyal veya kültürel bir gündemi ilerletmek için çeşitli stratejiler ile teknolojik araçlar sıklıkla kullanılmaktadır. Sosyal medya savaşı genellikle algıyı ve dolayısıyla belirli bir hedef grubun görüşlerini, duygularını ve davranışlarını manipüle etmeyi ve böylece saldırının asıl hedefine zarar vermeyi amaçlamaktadır.

Sosyal paylaşım ağlarında yanlış bilgilerin yayılması, botların kullanımı ve mikro hedefleme yoluyla tanımlanmış hedef grupların etkilenmesi hedeflenmektedir. Geçmişte de kirli bilginin yayılarak sosyal medya aracılığıyla savaşların gidişatına yön verilmesine dair örnekler sayıca fazladır.

Misal vermek gerekirse, Azerbaycan ile Ermenistan arasında meydana gelen savaşlar ve gerilimlerde hashtagler ve kirli bilgilerle sosyal medya manipülasyon amacıyla kullanılmıştır. İki ülke arasında 2016 yılındaki “Nisan Savaşı” sırasında sosyal medyanın bu yönü faal bir şekilde kullanılmış, 2020 yılındaki “Tovuz Muharebesi” ve 27 Eylül’de başlayan “2020 Dağlık Karabağ Çatışmaları” sırasında da sosyal medyanın etkisi açık bir şekilde görülmüştür. Özellikle Twitter’da karşıt mesajların bir çatışması yaşanmıştır.

Ayrıca Türkiye’nin kendi güvenliğini koruması, PKK/KCK/PYD-YPG ve DEAŞ'a mensup teröristleri etkisiz hâle getirmesi adına gerçekleştirilen Fırat Kalkanı; Zeytin Dalı ve Barış Pınarı Harekâtı esnasında da sosyal medyanın algı yönetimi ve propaganda amacıyla kullanıldığı görülmüş, Türkiye’nin çabaları itibarsızlaştırılmaya çalışılarak ters algı amaçlanmıştır. Sahte görseller ve montajlanmış videolar bu noktada yoğun bir şekilde kullanılarak kamuoyunun yanlış yönlendirilmesi amaçlanmıştır. Ancak sosyal medyanın etkisinin en yoğun hissedildiği savaş Rusya ve Ukrayna arasında cereyan etmiştir.

RUSYA VE UKRAYNA’NIN SANAL CEPHESİ

Rusya Ukrayna Savaşı tam anlamıyla hibrit bir yapıya sahip olup sosyal medyanın rolü ciddi anlamda hissedilmiştir. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş tarihî, sosyoekonomik ve siyasî açıdan olduğu kadar sosyal medya açısından da irdelenecektir. Zira Ukrayna Başkanı Zelensky, sosyal medyayı oldukça stratejik bir şekilde kullanmış ve âdeta sanal cephenin galibi durumuna gelmiştir.

Zelensky'nin genellikle İngilizce altyazılı yayınlanan günlük videoları viral bir etki oluştururken, Savunma ve Dışişleri Bakanlıkları Ukrayna'nın askerî direnişini görsel açıdan tesirli bir şekilde sunmaya çalışmıştır. Psikolojik üstünlük adına sosyal medya oldukça mühimdir. Zira Ukraynalılar şehirlerindeki Rus işgalcileri savuşturmaya çalışırken, sosyal medya sivillerin savaşma ve direnme yollarını teşvik etmek için önemli bir araç hâline gelmiştir.

SAHTE VİDEOLAR YAYINLANDI

Sosyal medya, Ukrayna'dan bilgi ve canlı güncelleme kaynağı olduğunu kanıtlamış olsa da, aynı zamanda sahte ve yanıltıcı materyalleri yaymak için de kullanılmaktadır. Örnek vermek gerekirse; Türk Bayraktar TB2 insansız hava araçlarının Rus askerî teçhizatını yok ettiğini gösterdiğini iddia ettiği bir video sosyal medyada bir virüs gibi yayılmıştır. Görüntüler incelendiğinde aslında 2 yıl evvel Suriye’de çekildiği anlaşılmıştır. Yine Ukrayna Savunma Bakanlığı, bir Rus savaş uçağını düşüren jeti gösterdiğini iddia ettiği görüntüleri paylaşmış, fakat daha sonra görüntülerin bir video oyununa ait olduğu ortaya çıkmıştır.

GLOBAL SOSYAL MEDYA GÜCÜ

YouTube Sözcüsü Farshad Shadloo, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısına tepki olarak atılan adımları açıklamış, aralarında Russia Today'in de olduğu Rus devlet medyasına ait birçok kanalın reklam yayımlaması ve para kazanmasının askıya alındığını belirtmişti.

Yine hatırlanacağı üzere Facebook da, Rusya devlet medyasının reklam yayınlamasını ve para kazanmasını yasaklamıştı. Görüleceği üzere global sosyal medya şirketlerinin gücü Rusya ve Ukrayna Savaşı sırasında daha iyi anlaşılmıştır.

Bu gelişmeler üzerine Rusya, Avrupa'nın teknolojik yaptırımlarına karşı misilleme yapmış, Facebook'a ve Twitter’a erişim yasağı getirildiğini açıklamıştır. Aslına bakılırsa Rusya, sosyal medya açısından çok efektif hamleler yapabilirken bu savaş döneminde beklenenin çok gerisinde kalmıştır.

Hatırlanacağı üzere 2016 yılındaki ABD seçimlerinde dengeyi Donald Trump lehine tartmak için dezenformasyon yaymakla suçlanan Rusya, geniş bir kesim tarafından bu tür taktiklerin geçmişte ustası olarak görülürken, bu dönemde sosyal medya açısından suskun kalması soru işaretlerini beraberinde getirmiştir. Telegram ise uzun süredir aşırı sağcılar için favori bir platform olmakla, Donald Trump'ın destekçileri tarafından ABD Capitol'deki isyanda kilit rol oynamakla suçlanıyordu. Bu süreçte ise Telegram, Rusya’nın en başat mecrası hâline gelmiştir.

GELECEĞİN SAVAŞLARINDA

TİKTOK NE DERECE ETKİLİ?

Anlaşılacağı üzere sosyal medya, savaşlara yönelik gidişatı ve gelişmeleri kontrol etmek için önemli bir araç hâline gelmiştir. Misalen Ukraynalı askerlerin bile savaş alanından hikâyelerini anlatmak için Instagram, TikTok ve Twitter kullanması oldukça dikkat çekicidir. Gelinen netice itibarıyla Ukraynalı liderler de savaşın sosyal ağlarda yürütüldüğünü açık bir şekilde fark etmiş ve psikolojik üstünlüğü sosyal medya aracılığıyla ele geçirmişlerdir. Bu savaşta özellikle TikTok’un ön plana çıktığını söylemek mümkündür. Çin merkezli TikTok’un gücü bu savaş açısından değerlendirildiğinde çok farklı bir boyuta ulaşmıştır. Ukraynalı TikTokerlar, savaşa dair görüntüler paylaşmış, içine düştükleri durumu canlı yayınlarla aktarmışlardır. Zelensky de TikTokerlar’dan destek talep etmiş ve savaşın sona ermesi için paylaşımlarda bulunmalarını dile getirmiştir. Böylelikle Zelensky, gençleri de cezbederek sanal dünyanın kahramanı durumuna gelmiştir.

Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı sosyal medyada aktif ve günde ortalama 2,5 saate yakın bu platformlarda vakit geçiriyor. Bilgi savaşının geleneksel medya mecralarından ve taktiklerinden sosyal medyaya sıçraması, birçok teknoloji şirketini ve devletleri hazırlıksız yakalamıştır. Geleceğin savaşlarının sosyal medya destekli bir şekilde sürdürülecek olması bu noktada oldukça dikkate değerdir. Sosyal medyada dezenformasyonla mücadeleye yönelik çözümler üretmek günümüzde elzemdir. Sosyal medyanın bir savaş aracı olduğu asla unutulmamalıdır. Hükümetler elbette kendilerine yönelik önlemler almalı, ancak sosyal medya kullanıcıları da sosyal medya okuryazarı olmalıdır. Zira manipülasyonu artık devletler kendilerini haklı çıkarma adına da yapabilmekte, sosyal medya mecralarını propaganda ve algı yönetimi hedefiyle kullanabilmektedir. Gelecek yılların sosyal medya adına birçok şeye gebe olduğunu ifade etmek mümkündür...

.

Türkiye tarımda yeni planlar yapmalı

3 Nisan 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. İbrahim Aydın

Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi

Türkiye’de mutlak suretle anlaşmalı tarıma geçilmelidir. Kim, hangi ürünü, nerede, ne kadar ekecek tarım bakanlığı ile çiftçiler arasında yapılacak satın alma garantili anlaşmalarla belirlenmelidir. Böylece, iklim şartlarındaki sapma ve afetler dışında, zirai üretimde sürprizler yaşanmaz; ülke de, çiftçi de mağdur olmaz.

Ülkemizde tarımın durumu bazı çevrelerin iddia ettiği gibi “çok kötü” değildir; ancak, kendi kendimize yeterli olma özelliğimizi kaybettiğimiz de açıktır.

En önemli politikamız, “tarımda kendi kendine yeterlilik” olmalıdır.

Ünlü İngiliz ekonomist Thomas Robert Malthus, meşhur teorisinde, dünyada nüfusun geometrik (1-2-4-8-16...), gıda kaynaklarının ise aritmetik (1-2-3-4-5...) şekilde arttığını, buna bağlı olarak, nüfus artışı ile besin kaynakları arasındaki makasın dayanılmaz seviyelerde açılacağını ve dünyada çok ciddi kıtlık yaşanacağını öne sürmüştü.

Ancak, bu iddia henüz gerçekleşmedi. Çünkü bir yandan dünya nüfusu savaşlar, salgın hastalıklar, doğum kontrol yöntemleri, toplumların sosyolojik değişimi vs. sebeplerle Malthus’un beklediği kadar artmadı; diğer yandan, tarımsal üretimde de, tohum ıslahı, sulama, gübreleme, zararlılarla mücadele vs. gelişmelerin yol açtığı “Yeşil Devrim” sayesinde, Malthus’un beklentisinden fazla artış sağlandı.

Dünyanın değişik bölgelerinde yaşanan açlık ve kıtlık, gıda yetersizliğinden ziyade, gıdaların adil bir şekilde paylaşılamamasından kaynaklanmaktadır. Bir tarafta açlık ve kıtlık, diğer tarafta sınırsız israf ve obezite!..

GÖZ ARDI EDİLEN TARIM

Dünyada sanayi, turizm, bilişim vs. gibi katma değeri daha fazla olan sektörler gözde iş alanları hâline gelirken; tarım katma değeri nispeten az olduğu için, özellikle gelişmekte olan ülkelerde göz ardı edilmektedir. Tarım, ülkelerin kalkınma planlarında ve teşvik uygulamalarında, hep son sıralarda yer almıştır. Sektörün kendi yapısal zorluğu, iklim ve doğa olaylarına bağımlılığı dışında, getirisinin düşük olması, cazip sektör olmasını engellemiştir.

Bir bilim adamı olarak, yıllardır, her ortam ve şartta tarımın önemini vurgulamaya çalışıyorum. Hangi çağda yaşarsak yaşayalım, tarım önemini asla kaybetmeyecektir. Tarım, gıda ve yem ihtiyacını sağlamanın dışında, sanayiye ham madde temin eder, istihdam sağlar. İhtiyaç fazlasının ihracatı ile döviz girdisi sağlamanın yanında, en önemlisi “beslenme” konusunda, dışa bağımlılığı azaltır. Günümüz dünyası, her anlamda globalleşiyor olsa da, ülkelerin en önemli politikalarının, “tarımda kendi kendine yeterlilik” olmalıdır.

Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de, 2020 yılının Mart ayından bu yana yaşanmakta olan Covid-19 salgını ve bugün de Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi, “tarımda kendi kendimize yeterli olmamızın” önemini bir daha hatırlattı. Çünkü ülkelerin teknik alanlardaki gelişmişlikleri, “tarımsal üretim yetersizliği” durumunda bir anlam ifade etmiyor. Artan nüfuslar, insanların beslenme alışkanlıklarında çeşit ve miktar olarak daha fazla gıda tüketme yönündeki değişimler, üretimi daha da arttırma ve gıda tedarik zincirini olabildiğince sağlam kurma gereğinin altını kalın çizgilerle çizmiştir.

Bir zamanlar, tüm dünyada, tarım ürünleri açısından kendi kendine yeten yedi ülkeden biri olmakla övündüğümüz Türkiye’de, bugün gıda fiyatlarındaki artışlar, tarımsal üretim konusunu, gündemin üst sıralarına çıkarmaktadır. Ülkemizde tarımın durumu bazı çevrelerin iddia ettiği gibi çok kötü değildir; ancak, kendi kendimize yeterli olma özelliğimizi kaybettiğimiz de gayet açıktır.

Türkiye, öncelikle yaklaşık 85 milyon nüfusu beslemek zorundadır. Kaldı ki, bu 85 milyonluk nüfus, 90 yıl önceki kanaatkâr, çeşit ve miktar olarak az tüketen bir topluluk değildir. Bu nüfus miktarına, 5 milyonu aşan mültecileri ve her yıl ülkemize gelen 30-40 milyon turisti de eklememiz gerekiyor. Tarım ürünlerini ham madde olarak kullanan ve ihracat rekorları kıran sanayimizin (un, unlu mamuller, bulgur vs.) geldiği nokta, tarımsal üretimi daha da önemli hâle getirmektedir.

Tarımsal üretimi arttırmanın, bilinen başlıca iki yolu bulunmaktadır: Bunlardan birincisi, tarım alanlarını genişletmek, ikincisi de mevcut tarım alanlarını koruyarak, “birim alandan alınan verimi arttırmak”tır. İlk seçenek mümkün olmayacağına göre, mevcut tarım alanlarından elde etmekte olduğumuz ürünleri arttırmamız tek seçenek olarak karşımızda durmaktadır.

TÜRKİYE TARIMINDA YAŞANAN PROBLEMLER

Tarım, mesai kavramı olmayan, iklim şartlarının ve muhtemel tabii afetlerin etkilerine de açık bir sektör olmasından dolayı, harcanan emeğin ve sarf edilen paranın karşılığı çoğu zaman alınamayan bir ekonomik faaliyettir. Bu sektörde, “tatil” kavramına yer yoktur! Bu sebeple, “çiftçilik”, sosyal medyanın, televizyonun ve toplumsal baskının da etkisi ile gençlerin hedefleri arasında olan bir meslek değildir. Ülkemizde tarım, taşranın boşalması ile genelde kırsal alanda kalan 40-50’li yaşlarda az sayıda ve emekli olup, köye dönmüş olan ileri yaşlardaki vatandaşlarımız tarafından sürdürülmektedir. Bu da, tarımdaki verimliliği ve profesyonelliği olumsuz yönde etkilemektedir.

Ülkemiz tarımının en önemli problemi, verimli 1. sınıf tarım alanlarının tarım dışı faaliyetlere ayrılarak, konut ve sanayi amaçlı beton istilalarına açılmakta olmasıdır. Bursa, Balıkesir, Manisa, Adapazarı, Çukurova, Çarşamba, Bafra gibi yüksek düzeyde verimlilikleri olan ovalarımızın önemli bir kısmı, bugün tarım dışı faaliyetlerin işgaline terk edilmiştir. Türkiye’de işlenen toplam tarım alanı, her geçen gün, tehlikeli bir şekilde azalmaktadır. Ülkemizde, 1989-2018 yılları arasındaki, 30 yılı bulan süre içinde, toplam 2 milyon 604 bin 517 hektar tarım arazisi, tarım dışı kullanımına açılmıştır.

Kırsal bölgelerdeki tarım alanları miras yolu ile parçalanmış, araziler oldukça küçülmüştür. Tarım alanlarında miras ve mülkiyet anlaşmazlığı çok önemli bir sorundur. Kırsal faaliyetlerle ilgisi kalmayan kişilere ait tarım alanları da ya işlenmiyor veya kiraya veriliyor. Tarım alanlarının küçük, parçalı ve farklı mevkilerde olması, çiftçilerimize zaman ve yakıt kaybı yaşatmaktadır.

Tarım arazisi fazla olmayan çiftçiler de tarım araç gereçleri satın almaktadır. Alınan araç gereçlerin maliyeti, sigortası, vergisi, kaskosu ve kredi ile alındığı için kredi maliyetleri ile birlikte, devasa rakamlar ortaya çıkmaktadır. Çiftçiler arsındaki güçlü ve pahalı traktör ve tarım araçlarını satın alma rekabeti, çiftçinin, 4-5 ömür yaşasa bile ödeyemeyeceği borçların altına girmesi anlamına gelmektedir.

PLANSIZLIĞIN SIKINTILARI

Tarımın planlı yapılmaması, zaten zor ve masraflı, aynı zamanda iklim şartlarına bağlı olan verimlilik, çiftçileri zor durumda bırakmaktadır. Ürünün bol olduğu yıllarda pazar sorunu yaşanmakta, fiyatlar düşmekte ve üretici mağdur olmaktadır. Rekoltenin düşük olduğu yıllarda da, fiyatlar yükselmekte bu sefer de tüketicilerin gıdaya ulaşması pahalı olmaktadır. Asıl kazanan ise, her seferinde sermaye sahibi aracılar olmaktadır. Bir tarım ürünü, az ve pahalı olduğu yıldan sonraki ekim döneminde, ürün çiftçiler tarafından ekilmekte, buna karşılık, rekoltesi bol ve az para edip maliyetini bile kurtarmadığı sezonun bir sonraki yılında ise, o ürünü eken çiftçi az olmaktadır. Yani, tarımdaki bu plansızlık, hem ülkenin ihtiyacı olan tarımsal üretimle ilgili istikrarı bozmakta, hem de çiftçinin gelirini şansa bırakmaktadır.

Borçlu çiftçi, ürünü hasat eder etmez satmak zorunda olduğu için, binbir meşakkatle elde ettiği ürününü, o yılın en düşük fiyatı ile elden çıkarmak zorunda kalmaktadır. Hâlbuki tüccar, ucuza aldığı ve silolarda depoladığı ürünleri, 2-3 ay gibi kısa bir süre sonra, yüzde 300-400 daha pahalıya satmaktadır. Bu süreçte, gerçek emekçi emeğinin karşılığını alamazken, sermaye çevreleri, çiftçinin sırtından kolayca yüksek gelirler elde etmektedir.

Petrol, gübre, tohum, zirai ilaç, işçilik, zirai elektrik vb. gibi üretim girdileri, çiftçileri zor durumda bırakmaktadır. Tarımsal ürünlerin seçimi, gübrelerin temini, zararlılarla mücadele vs. işlerin geleneksel yöntemlerle ve bireysel olarak yapılması da, tarımda verimliliği olumsuz yönde etkileyen çok önemli bir durumdur.

Doksan yıl önce, kahir ekseriyeti kadın ve çocuklardan oluşan, 13,6 milyon kanaatkâr nüfusu besleyen tarım alanlarımız, günümüzde 85 milyon çok tüketen bir nüfusu beslemek zorundadır. Mesela Türkiye, 2021 yılında 8 milyon 100 bin ton buğday (%65’i Rusya’dan) ithal etmiş. Aldığı bu buğdayın çok önemli bir kısmını, 560 fabrikada işleyip, un, makarna, bulgur vs. olarak ihraç etmiş. Un ihracatında bugün dünya birincisi olan ülkemiz, geçen yıl, bu ihracattan 1 milyar 100 bin dolar gelir elde etmiş. Dünya ikincisi olduğumuz makarna ihracatından 766 milyon dolar, bulgur ihracatından da 120 milyon dolar elde edilmiştir. Bütün bunlar ortadayken birinci sınıf (ve çok büyük bir kısmı da 1. derecede deprem bölgesi olan) tarım alanlarımız, maalesef, tarım dışı faaliyetlere ayrılarak âdeta cinayet işlenmektedir.

KENDİ KENDİNE YETERLİLİK İÇİN ELZEM OLANLAR

Günümüz dünyasında, hiçbir ülkenin global gelişmelerden etkilenmemesi mümkün değildir. Ancak, alınacak tedbirlerle, ülkemizin sahip olduğu coğrafi konumu, iklim şartları ve fiziki coğrafya özellikleri sayesinde, globalleşmenin getirdiği olumsuz etkiler en aza indirilebilir.

Tarım alanlarını, insanların gündelik kısa çıkar hesaplarına kurban ederek, imara açma yoluyla beton yığını hâline getirmenin önüne mutlaka geçilmelidir.

Tarımsal alanlarda, tarlaların mutlaka toplulaştırılması gerekiyor. Miras, mülkiyet ve kiralama problemleri çözülerek, tek metrekare tarım alanının boş kalmasının önüne geçilmelidir. Hatta Selçuklu ve Osmanlıdaki “tımar sistemi”nde olduğu gibi, belli bir süre boş bırakılan tarım alanları, devlet tarafından kiralanarak, işleyecek çiftçilere tahsis edilmelidir.

Her türlü medya imkânları kullanılarak, çiftçiliğin kutsal ve saygın bir meslek olduğu topluma işlenmeli, gençler, çiftçi olmaları konusunda teşvik edilmelidir. Tarımsal üretim konusunda ortaokullar ve meslek liseleri açılmalı, buralarda, bilinçli genç çiftçiler yetiştirilmelidir. Ziraat Fakülteleri binalardan arazilere çıkmalı, bire bir çiftçi ile tarımsal üretime katılmalıdırlar. Ziraat Mühendisleri İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerinde masabaşında envanter giren memurlar olmaktan çıkarılmalı, üretimin her aşamasında bizzat sahada olmalıdırlar.

Çiftçilerin sigorta primlerinin devlet tarafından üstlenmesi, petrol, tohum, gübre, zirai ilaç vb. girdilerin, yine devlet tarafından karşılanması, ülke ekonomisi için, dışa bağımlılık, stokçuların ve aracıların manipülatif hareketleri sonucu gıda tedarikinde yaşanacak muhtemel problem ve toplumsal savrulmalardan çok daha az maliyetli olacaktır.

Köylere veya yakın köylere ortak “Tarım Araçları Kooperatifleri” kurulmalı. Bu kooperatifler, işlemekte oldukları araziler bakımından müstakil araç sahibi olmayı gerektirmeyecek küçük arazileri olan çiftçilere, sembolik bedeller karşılığında, tarım makinaları desteği vermelidir. Böylece, arazileri küçük olan çiftçilerimiz, gereksiz yere traktör ve makinalar alarak borçlanmamış olurlar...

Mutlak suretle anlaşmalı tarıma geçilmeli. Kim, nerede, ne kadar, hangi ürünü ekecek tarım bakanlığı ile çiftçiler arasında yapılacak satın alma garantili anlaşmalarla belirlenmelidir. Böylece, ülkede her yıl yaklaşık olarak hangi ürün, ne kadar üretilecek belli olur. İklim şartlarındaki sapma ve olası afetler dışında, tarımsal üretimde sürprizler yaşanmaz. Böylece, ülke de, çiftçi de mağdur olmaz.

Unutmamalıyız ki üretmek ve dışa bağımlı olmamak “özgürlük” demektir. Kadim medeniyetimizin şahlanması, global bir güç olma hedefindeki Türkiye’nin, kendi vatandaşını besleyememe, tarımsal ürünlerde dış güçlerden operasyon yeme, terbiye edilme vb. gibi zaafları olmamalıdır.

Ülkemizdeki mevcut tarım arazileri ve nüfus yapımız bu konuda fazlası ile yeterlidir! Bütün mesele, tarımımızın, doğru istikamette, doğru politikalarla yönlendirilmesindedir!

.

Jeopolitik kilitlerin anahtarı: Türkiye

10 Nisan 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak

Türk Devletleri Teşkilatı’na üye ülkeler Türkiye üzerinden dünyaya açılma imkânı elde ederek üzerlerindeki kilitleri kırmaktadır.

Türkiye, Batı’yla ilişkileri çatışma yerine iş birliğine dönüştürdü.

Ukrayna Savaşı yakın gelecekte yeni bir dünya savaşına yol açar mı? Orta Asya, Kafkaslar ve Balkanlar’ı tehdit eden gelişmelere sebep olur mu? Suriye ve Doğu Akdeniz’e de yayılır mı?

Bu sorulara cevaplar aranırken Türkiye’nin dış politikadaki yapıcı ve barışçıl diplomasisi öne çıkmaktadır. Bu kontekste Türkiye’nin Orta Asya ve Rusya’ya yönelik politikası önemlidir. Türk dünyasının en büyük iki ülkesi Özbekistan ve Türkiye ilişkileri, Hive buluşmasında görüldüğü gibi tarihî adımlarla güçlenmektedir.

DIŞ POLİTİKADA TDT HAMLESİ

Bağımsızlıklarının 30. yılını kutlayan Orta Asya Türk Devletleri 2022 yılına girerken büyük bir adım attı; Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) uluslararası alanda yeni bir soluk olarak doğdu.

Türk dünyası yüzyılın son çeyreğinden itibaren çok umutlandı ama 20. Asırda içine kapandı. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye ile Türk dünyası arasındaki ilişkiler çok kısıtlı oldu. İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan çift kutuplu küresel sistem ise dünyayı yeniden tasarlarken Türkçe konuşan halkların birbirinden uzaklaşmasına yol açan yapıyı kurdu.

Bu yüzden Soğuk Savaş sırasında Türk dünyası arasında Moskova üzerinden sürdürülen çok sınırlı sayıda kültürel ilişkiler söz konusu oldu. SSCB dağılınca diğer cumhuriyetler gibi Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Azerbaycan 1991 yılında bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Türk dünyası arasında iş birliğinin temelleri atıldı. 1992 yılında Ankara’da “Türkçe Konuşan Devlet Başkanları Zirvesi” toplandı. Aradan 7 yıl geçtikten sonra 2009 yılında ise Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi kuruldu. Türk Konseyi ve Türk Keneşi de denilen bu platform uluslararası örgütler içinde mütevazı hedeflerle adım adım ilerledi. Bu bağlamda ekonomi, eğitim, ulaştırma, kültür, turizm ve dış politikaya yönelik kayda değer projeler elbirliği ile hayata geçirildi. Türk Keneşi 12 Kasım 2021’de İstanbul’da gerçekleştirilen 8. Zirvesi’nde tarihî bir adım atarak ismini Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) olarak ilan etti. TDT’nin başlıca amacı üyeleri arasında ekonomik ve kültürel iş birliği potansiyelini en yüksek seviyeye çıkarmaktır. Bunun yanında global ve bölgesel krizlere karşı ortak tutum takınarak uluslararası alanda barış ve dostluk lehinde inisiyatif almaktır.

TDT’NİN DÜNYAYA AÇILAN KAPISI: TÜRKİYE

Dünya jeopolitiğinde bir devletin okyanus veya denizlere kıyısının olması çok önemlidir. Bu bağlamda kıyısı olan devletler, deniz yollarını kullanarak dünyaya açılır, ticaret yapar, ana karasına yönelen tehditleri denizlerde karşılayabilir. Denizlere veya okyanuslara kıyısı olmayan devletler ise âdeta kilitlenmiştir. Zaten bu ülkelere “kilitli ülkeler” adı verilir. Bu yüzden etrafını çevreleyen ve denizlere kıyısı olan komşuları üzerinden dünya ile irtibat kurmak zorunda kalır. Başta Özbekistan olmak üzere çoğu Orta Asya ülkeleri de açık denizlere kıyısı yoktur. Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın Hazar Denizi’ne kıyı olmakla birlikte, bu deniz kapalı bir deniz olduğu için açık denizlerin imkânlarından uzaktırlar. Özbekistan ise açık denizlere ulaşabilmek için en az iki komşu ülkenin kara ve hava sahalarından geçmek durumundadır. Bu bakımdan Özbekistan çifte kilitli bir ülkedir.

Ayrıca belirtilmesi gereken bir durum daha vardır. Orta Asya’daki Türk dünyasını çevreleyen ülkelerin ekonomik büyüklüğü, askerî kapasitesi ve yeryüzü şekilleri de dikkate alınarak bir değerlendirme yapıldığında söz konusu kilitlenmenin oluşturduğu olumsuzluklar daha açık görülebilir. Dünyanın aşılması en zor dağlık bölgelerine sahip Tacikistan ve Afganistan yanında Özbekistan’ı çevreleyen ülkelerden biri Rusya diğer de Çin’dir. Bu ülkeler ekonomik ve askerî kapasiteleri bakımından birer dev olarak jeopolitik dengeleri kendi lehlerine kullanma imkânlarına da sahiptirler. Afganistan ise 40 yıldır bölgenin en istikrarsız ülkesi olarak siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel bakımdan bölge ülkelerini olumsuz etkilemektedir.

Türk Devletleri Teşkilatı’na üye ülkeler Türkiye üzerinden dünyaya açılma imkânı elde ederek üzerlerindeki kilitleri kırmaktadır. TDT’ye üye devletlerinin toplam yüzölçümü yaklaşık 4,9 milyon kilometrekare ve nüfusları da 170 milyonu aşmaktadır. Söz konusu nüfusun ortak dil kullanma imkânı, genç ve dinamik nüfus yapısı ve görece eğitim düzeyinin yüksek olması ekonomik faaliyetleri kolaylaştıracak faktörlerdir. Coğrafi açıdan kilitlenmişlik durumu, siyasi birliktelikler ve ekonomik iş birlikleri sayesinde kırılacaktır. Türkiye bu noktada çok önemli bir işlev görecektir. Hava yolu koridorları vasıtasıyla, Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu’yla ve son olarak gündeme gelen Zengezur koridoruyla bölgenin dünyaya bağlanan gerçek bir köprüsü olacaktır.

EMÎR TİMUR’UN MİRASI: ÖZBEKİSTAN

Özbekistan zengin tarihi, kültür ve medeniyet birikimi yanında ekonomik kapasitesi ve yer altı kaynakları bakımından da oldukça zengin bir ülkedir.

Bağımsızlığının 30. yılını kutlayan Özbekistan, Emîr Timur’un mirası üzerinde yükselen bir ülkedir. Taşkent, Tirmiz, Hive, Kokand, Karşı, Buhara ve Semerkant gibi tarihî şehirleri her bakımdan cazibe merkezi olmuştur. Tarihe bakıldığında siyasî, ticarî ve ilmî bakımdan aralarında tatlı bir rekabet olsa da her bakımdan birbirlerini tamamlayan bu şehirlerden Semerkant ve Buhara şu mısralarla anlatılır:

Semerkand saykal-ı rûy-i zemîn est, Buhara kuvvet-i İslâm-ı dîn est.

Semerkant yeryüzünün ziynetidir, Buhârâ İslâm dininin kuvvetidir.

At sırtında yönettiği hiçbir savaşı kaybetmeyen büyük bir komutan olan Emîr Timur iktidarı müddetince Orta Asya’nın siyasi ve kültürel haritasını birleştirdi. Tahta oturduğu 1370'ten başlayarak 35 yılda Doğu'nun en güçlü devletini kurdu. TDT, Emîr Timur’un bir zamanlar birleştirdiği coğrafya üzerinde yeni bir hamledir. İzmir’den Taşkent’e, Antalya’dan Almatı’ya uzanan coğrafyada TDT dilde, işte ve fikirde birlik yolunda ciddi bir adımdır.

Özbekistan, ekonomik potansiyeli bakımından dünyanın ilgisini çekmektedir. Özbekistan hâlen dünyanın en büyük yedinci doğalgaz, dördüncü uranyum, altıncı pamuk üreticisi ve ikinci büyük pamuk ihracatçısıdır. Türkiye’nin Özbekistan’daki yatırımları son 5 yılda 70 kat, ortak şirket sayısı ise 5 kat artmıştır.

DÜNYANIN GÖZÜ TÜRKİYE’DE

Türkiye bölgesel ve küresel barış anlayışı bakımından son diplomatik girişimlerinde başarılı süreçler ortaya koydu. Türkiye’nin diplomasi tecrübesinin bir yansıması olarak Antalya Diplomasi Forumu imkânları iyi kullanıldı. Bu bağlamda Ukrayna’daki savaşı durdurmak için Rusya ve Ukrayna ile sürdürülen diplomatik girişimlerde kayda değer başarı sağlandı. İki ülkenin dışişleri bakanı önce Antalya’da buluştu. Türkiye hem iki ülke hem de Batı dünyası ile iyi ilişkilerini sürdürmeyi ustalıkla gerçekleştirdi. Bu süreçte Türk dış politikası uzun süredir mesafeli olduğu ülkelerle yeniden temasa geçerek kayda değer ölçüde olumlu neticeler aldı. İngiltere, Hollanda ve Almanya ile ilişkiler yeni bir ivme kazandı. Fransa ile ilişkilerde ise olağanüstü hızla iyileşmeler görüldü.

Rusya ve Ukrayna ateşkes sağlamak için Belarus ve Antalya’da masaya oturduktan sonra Türkiye İstanbul’da yeni bir inisiyatif başlattı. Belarus iki ülkenin komşusu ama savaşta Rusya yanında olduğu için tam olarak tarafsız bir ortam değildi. İstanbul’da Rusya ve Ukrayna’nın barış masasına oturması tarihî öneme sahiptir. İstanbul uluslararası diplomasideki bu rolüyle kıta Avrupası ve dünya jeopolitiğindeki konumunu pekiştirdi ve yıldızını parlattı. Türkiye’nin bir NATO ülkesi olarak söz konusu barış görüşmelerine ev sahipliği yapması bambaşka değere sahiptir. Kelimenin tam anlamıyla Doğu ile Batı arasında diplomatik köprü kurdu.

Türkiye bir zamanlar diplomasi alanında yalnızlıkla özdeşleştirilirken bugün Avrupa’dan Asya’ya, AB ve ABD’den Rusya’ya, Doğu Akdeniz’den Orta Doğu ve Basra Körfezi’ne kadar birçok uluslararası kriz başlıklarında diplomatik girişimleri izlenen ve sözü dinlenen bir konumda olduğunu gösterdi. Bu konuda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliği ve Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun gayreti yanında Türk diplomatlarının bilgi, beceri ve zekâları da her türlü takdirin üstündedir.

Türkiye uluslararası alanda dünyanın yeni bir formata geçtiği süreci iyi okudu ve basiretle değerlendirdi. Biden sonrası dünya, radikal değişikliklerle karşılaştı. Trump dönemindeki İran karşıtı politikalardan vazgeçen ABD’nin bu yaklaşımı Basra Körfezi’ndeki ülkeleri yeni arayışlara soktu. Türkiye bu süreçte, kendi karşısında pozisyon alanlara aldırmadan Batı’yla ilişkileri çatışma yerine iş birliğine dönüştürdü. BAE, İsrail, Mısır ve Ermenistan ile ilişkileri hızla iyileştirme çabasına girdi. Suudi Arabistan ile de aynı şekilde ilişkiler olumlu yönde ivme kazandı.

Batı ise, Rusya’nın enerji kartına karşı önlem arayışında bütün dengeleri değiştirebilecek kadar kararlı olduğunu gösterdi. Bu kontekste İran ve Venezuela’ya uygulanan ambargoların kalkabileceği sinyalleri verildi. Irak, BAE, Katar gibi ülkelerin gaz ve petrolü daha geniş ölçeklerde ve yeni yollarla değerlendirileceği konuşulmaya başlandı. Ayrıca İsrail ve Mısır’ın Doğu Akdeniz’de tespit ettikleri gaz kaynakları Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırılması gündeme geldi. Konrad A. Vakfı “Türkiye gelecekte enerji pazarında önemli bir aktör ve merkez olabilir” şeklindeki görüşünü yayınladı. AB içindeki yetkili isimlerden biri olan Komisyon Başkanı da bu yönde beyanatta bulunarak Türkiye’nin yükselen önemini vurguladı…

Bütün bu gelişmeler Rusya’nın Ukrayna’da sürdürdüğü savaş sebebiyle dünya gündeminde daha fazla ilgi görmeye başladı. Böylelikle Türkiye’nin jeopolitik ve stratejik önemi bir kat daha önem kazandı.

ÖZBEKİSTAN’A TARİHÎ ZİYARET

Rusya, 2008 yılında Gürcistan’a müdahale etti; Kuzey Osetya ve Acaristan’ı ülkeden kopardı. Ardından 2014 yılında Kırım’ı ilhak ettiğini açıkladı. 24 Şubat’tan itibaren de Ukrayna’da yeni bir savaş başlattı. Putin’in Ukrayna sonrası nasıl bir politika izleyeceği merak konusu iken Balkanlar’da Bosna Sırpları, Kafkaslar’da Ermeniler yeni çıkışlarda bulundu. Bugünlerde sorulan sorulardan bazıları şunlardır: Ukrayna Savaşı yakın gelecekte Orta Asya, Kafkaslar ve Balkanlara sıçrar mı? Suriye ve Doğu Akdeniz’e de yayılır mı?.. Bu sorular sorulurken Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçen haftalardaki Özbekistan ziyareti çok önem kazanmaktadır. Özbekler Türkiye ile ilişkilerini sıkılaştırırken jeopolitik kilitlerini kırmak yanında, toprak bütünlüğü ve güvenliklerini de korumaya büyük özen gösteriyorlar. Bu ortamda Türkiye’nin en üst seviyede yanlarında olması tarihî öneme sahiptir.

TÜRK-RUS İLİŞKİLERİNDE YAKINLAŞMA

Putin de Batı ile ilişkileri koparmak istemiyor. Rusya’nın bu konuda en fazla güvendiği ülkeler içinde Türkiye öne çıkıyor. Türkiye’nin meseleye tarafsız yaklaşımı ve barış yönündeki diplomatik çabaları bağlamında Rusya ile Ukrayna arasındaki müzakere masasının İstanbul’da kurulması çok değerlidir. Görüşmeler olumlu geçmiştir. Ancak kesin barış anlaşması bakımından başarıyla sonuçlanması tarafların tutumuna bağlıdır. Elbette barış yönünde atılan adımların kazananı Rusya ve Ukrayna yanında Türkiye ve bölge ülkeleri olacaktır. Barış olursa bundan herkes kazançlı çıkacaktır. Şu ana kadar Türkiye’nin izlediği politikalar, Balkanlar’dan Kafkaslara ve Orta Asya’ya uzanan coğrafyadaki barış ve dostluktan yana tutumu dünya çapında pozitif yönde karşılık bulmuştur. Türkiye, bölge ve dünya siyasetindeki etkisini birkaç kat pekiştirmiştir.

.

Kuruluşunun 82. yılında Köy Enstitüleri

17 Nisan 2022 02:00

A -

A +

İsmail Özcan
Eğitimci-Yazar

Kurulduğu yıllarda %80’i köylerde, bugün tam tersine çoğu kentlerde yaşayan Türkiye nüfusunun eğitim sahasında karmaşıklaşan problemlerine Köy Enstitüleri nasıl bir çözüm olabilir?

“Kaldı ki bizdeki siyasal ve toplumsal şartlar içinde Köy Enstitüleri, köylü çocuklarının çile çekme ve azla yetinme yatkınlıklarından yararlanarak en ağır işlerde gaddarca çalıştırılıp sömürülmelerinden başka bir sonuç veremezdi” Kemal Tahir.

17 Nisan 2022 yani bugün Köy Enstitülerinin kuruluşunun 82. yılı... Hiç şüphesiz laik çevreler her yıl olduğu gibi bu yıl da bu eğitim kurumları için ah’lar vah’lar, sızlanmalar, bitmez tükenmez özlemler eşliğinde anmalar yapacak; ağıtlar dökecektir. Dünyada bir benzeri olmayan, bütünüyle bize özgü eğitim kurumları olarak onlardan yoksun kalışımızın toplumumuza kaybettirdikleri sayılıp dökülecektir! Çünkü Köy Enstitüleri, 1954’te Köy Öğretmen Okullarına çevrildiğinden beri bunlar her yıl aralıksız yapılmaktadır. Dünyada kurulmuş, açılmış, belli dönem işlev görmüş; sonrasında da şartlar gereği ya kapatılmış ya da Köy Enstitüleri gibi rolleri az çok değiştirilerek başka isim altında devam etmiş hiçbir eğitim kurumu hakkında Köy Enstitüleri için olduğu gibi kesintisiz güzellemeler düzüldüğü görülmemiştir!

Konuyla pek ilgisi olmayan insanlar bu özlemlere, bu güzellemelere bakınca, “Vay bee, biz ne kadar önemli, ne kadar değerli bir eğitim kurumundan mahrum bırakılmışız! Demek ki bu kurumlar hiç değişikliğe uğramadan işlevlerine devam etselerdi biz şimdi Avrupa’yı bile sollamış olurduk!” demekten kendini alamaz.

ABARTMA SÖZ KONUSU

Oysa işin aslı hiç de böyle değildir. Her şeyden önce bu eğitim kurumları için büyük bir abartma söz konusudur. Ne bir sıra dışılıkları ne de olağanüstülükleri vardır. Sıradan, her yerde, her zaman devreye sokulup devreden çıkarılabilecek kurumlardır.

Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı gibi art arda yaşanan ve 12 yıl sürmüş olan savaşlarda olabildiğince yıpranan Türk toplumunun yaralarını sarmaya, toparlanmaya çalıştığı bir süreçte akıl edilen çözümlerden biri de Köy Enstitüleridir. Adı üzerinde Köy Enstitüleri, nüfusun %80’inin köylerde yaşadığı, bu nüfusun okuma-yazma oranının %5’in bile altında bulunduğu bir zaman diliminde düşünülmüş ve hayata geçirilmiş kurumlardır. Okuma yazma oranı bu kadar düşük köylünün çocuklarına okuma yazma öğretmek, köylünün kendisine de yaşadığı bölgeye göre tarımda, marangozlukta, yapı işlerinde vb.de rehberlik etmek için yetiştirilen ve köylere gönderilen bu gençler bir dönem rollerini yerine getirmişlerdir. Hiç değilse köylerde okuma-yazma oranının yükselmesi amacına erişmede, yararlı olmuşlardır. Bu herkesin kabul etmesi gereken Köy Enstitüleri gerçeğidir.

SİHİRBAZ DEĞNEĞİ Mİ!

Normal olmayan şey ölçüsüz, sınırsız abartmadır. Köy Enstitülerinin bir eğitim kurumu olarak değil de bir sihirbaz değneği gibi dokunduğu her şeyi anında halleden araçlar olarak takdim edilmesidir. Daha da önemlisi; aradan 82 yıl geçmesine, ülkemizde ve dünyada beklenen ve beklenmeyen gelişmeler yaşanmasına rağmen onların bugün de aranan, bugün de eğitimin-öğretimin tüm aksaklıklarını giderecek, Türkiye’yi şaha kaldıracak eğitim yuvaları olduğuna dair iddia ve inanca sahip olunmasıdır. Bu yıl dönümünde konuşulan ve yazılanlara dikkat edin bu tespitin ne kadar gerçekçi olduğunu göreceksiniz.

Kurulduğu yıllarda %80’i köylerde, bugün ise tam tersine çoğu kentlerde yaşayan Türkiye nüfusunun, eğitim sahasında karmaşıklaşan problemlerine nasıl bir çözüm olabilir? 1940’lı yılların sade ve homojen bir toplumunun çok yalın eğitim sorunlarını çözmek için programlanmış bu kurumlar; aradan geçen 80 yılda nüfusu dört kattan fazla artmış, heterojenleşmiş bir toplumun eğitim sorununu çözmek için nasıl alternatifsiz bir araç olarak sunulabilir? Ama bu sunma, bu kurumların istihale geçirmesinden bu yana aralıksız yapılmış, bugün de buna kayıtsız şekilde devam edilmektedir.

“DEVRİM STRATEJİSİ”

Buraya kadar Köy Enstitüleriyle ilgili objektif tespitlerde bulunmaya çalıştım. Bu kurumlara olumsuz bakışlara hiç değinmedim. Hâlbuki bu kurumları övenler, yere göğe sığdıramayanlar kadar sayısı çok olmasa da ciddi ciddi eleştirenler, suçlayanlar, Marksist ideoloji aygıtı kurumlar olarak görenler de çıkmıştır:

“Köy Enstitülerinin fikir babalarından İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu Engin Tonguç şöyle diyor: Köy enstitüleri sistemi başlı başına ne bir okuma yazma kampanyası, ne öğretmen yetiştirme çabası, ne de köy kalkınması sorunu idi. Temel amacı bakımından tarihsel şartların hazırladığı bir imkândan yararlanarak iktidara katılıp elde edilen yürütme gücü ile emekçi sınıfları bilinçlendirmek ve devrimsel süreci hızlandırmak için girişilmiş bir devrim stratejisi idi.” (Yavuz Bülent Bakiler; Tabuları Yıkmak, s. 113.)

“REJİM DÜŞMANLARIYLA BOĞUŞACAKTI”

Köy Enstitüleri ile ilgili olarak bugüne kadar buna benzer çok şey söylenmiş ve yazılmıştır. Bu konuda konuşup yazanlar arasında Kemal Tahir’in ayrı bir yeri olduğu su götürmez. İşte şu düşünceler de onun:

“Köy Enstitüleri, Tek Parti dönemi kuruluşlarından biri olarak düşünülmüştür. Köy çocuklarından özel bir eğitimle yetiştirilecek köy öğretmenleri, tek partinin köyde gözü, kulağı olacak, gerekirse devlet güçlerini yanlarına alarak rejim düşmanlarıyla boğuşacaktı.

Çok partili bir dönemde böyle bir köy öğretmeninin durumu ne olur? Bunu kestirmek bugün artık hiç kimse için güç değildir. Kaldı ki bizdeki siyasal ve toplumsal şartlar içinde Köy Enstitüleri, köylü çocuklarının çile çekme ve azla yetinme yatkınlıklarından yararlanarak en ağır işlerde gaddarca çalıştırılıp sömürülmelerinden başka bir sonuç veremezdi. Nitekim bu deneme son hesaplaşmada biz Türk aydınlarının halk düşmanlığımızı değilse bile halka hiç acımadığımızı ispatlamıştır. Bozkırdaki Çekirdek işte bu çapraşık dramın romanıdır.” (Kemal Tahir, Bozkırdaki Çekirdek, Bilgi Yayınevi, 3. b. 1972.)

GÜNDEMDE OLMAYI HAK ETMİYOR

Günümüz Türkiye’sinde bu kurumlarla ilgili doğru tutum, bunların bir dönem görevlerini yaptıktan sonra birçok başka kurum gibi tarihin hafızasına tevdi edilmiş olarak görülmesidir. Çünkü Köy Enstitüleri eğer ideolojik bir dayatma ve inatlaşma söz konusu olmazsa günümüzde hiçbir açıdan gündem olmayı hak etmemektedir.

.

Istılahlarımızda büyük tahribat

17 Nisan 2022 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

İngiliz filolog H. C. Hony diyor ki: “Türkçe ahenkli ve güzel bir lisandır. Başka lisanlardan kelime alırken sert ve çirkin sesleri yumuşatıp değiştirerek kulağa hoş gelir bir hâle sokmuştur. Hâlbuki yeni bulunan, diriltilen veya uydurulan kelimeler hemen daima tam manasıyla bir nefret örneğidir.”

Son zamanlarda “taarruz” da unutturularak yerine “saldırı” ifadesi kullanılmaya başlanıldı. Mesela “saldırı helikopteri” deniliyor. Oysaki saldırı hayvanlar için kullanılır; “köpek saldırdı” denilir.

Türkiye’de 1930-1950 yılları arasında ve 27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra, başta idare, hukuk, eğitim ve maliye olmak üzere ıstılahlarımızda (terminolojimizde) büyük değişiklikler yapıldı. Cumhuriyetin ilk yıllarında Meclis’e Kamutay, milletvekiline saylav, valiye ilbay, kaymakama ilçebay, maarif müdürüne kültür direktörü denilirdi. Çok şükür ki bunlar tutmadı. Bu makalemizde, bazı çevreler tarafından kasten ve ısrarla Türkçemizde değiştirilen tabir ve terimlerden (ıstılahlardan) misaller sunuyoruz…

BAKANLIKLAR

Adnan Menderes zamanında yani 1950-1960 yılları arasında bakanlıkların ismi şöyle değiştirildi: Başvekâlet, Başbakanlık; Başvekil, Başbakan; Dâhiliye Vekâleti, İçişleri Bakanlığı; Hariciye Vekâleti, Dışişleri Bakanlığı; Millî Müdafaa Vekâleti, Millî Savunma Bakanlığı; Ziraat Vekâleti, Tarım Bakanlığı; Sıhhat ve İçtimai Muâvenet Vekâleti, Sağlık Bakanlığı; Münâkalât Vekâleti, Ulaştırma Bakanlığı; İcra Vekilleri Heyeti de Bakanlar Kurulu oldu.

ASKERİYE

Osmanlı Devleti’ndeki Harbiye Nezaretinin ismi, cumhuriyet devrinde Millî Müdafaa Vekâleti, daha sonra da Millî Savunma Bakanlığı oldu. Ordunun en üst komuta kademesinin ismi Erkân-ı Harbiye Umumî Riyaseti Genelkurmay Başkanlığı; en üst komutanın unvanı da Erkân-ı Harbiye Reisi iken Genelkurmay Başkanı oldu.

Eskiden askere “nefer” subaya da “zabit” denilirdi; bugün bu ifadeler Osmanlıda olduğu gibi ülkemiz dışındaki Türk topluluklarında da aynen yaşamaktadır. Anadolu’da vatanî vazifeye giden erkeğe “asker” oldu; gelin olan kıza da “er”e gitti denilir.

Ordumuzda bugün istihkâm piyade, muhabere, levazım, içtima, nöbet, devriye ve terhis gibi tarihî ifadelerin hâlen kullanıldığını memnuniyetle görmekteyiz. Ancak askerî terminolojide önemli stratejik tabirlerden biri olan “müdafaa” çok önceden olumsuzluk ifade eden “savunma” olmuştu; son zamanlarda ise “taarruz” da unutturularak yerine “saldırı” ifadesi kullanılmaya başlanıldı. Meselâ “saldırı helikopteri” deniliyor. Oysaki saldırı hayvanlar için kullanılır; “köpek saldırdı” denilir, “köpek taarruz” etti denilmez. Bu gidişle “Büyük Taarruz”a “Büyük Saldırı” denilecek!..

Asırlardan beri Türk Ordusu’nun temel tabirlerinden biri olan harp “savaş”; talim “eğitim” oldu. Talim kelimesi halkımızın türkülerinde bile vardır: “Gemilerde talim var, bahriyeli yârim var…”, “Eğil dağlar eğil üstünden aşam; yeni talim çıkmış, varam alışam!” Talim eğitime çevrilince “talimgâh” eğitim alanı, “talimatname” de yönerge oldu.

“Harbiye”, “Harp Okulu” oldu. Eskiden beri burada okuyanlara “Harbiyeli” denilirdi. Bugün de yine öğrenciler kendilerine “Harp Okulluyum” değil “Harbiyeliyim” demektedirler.

SAĞLIK

1950’den 1960 yılına kadar tıpta ihtisas ve mütehassıs kelimeleri kullanılırdı. Daha sonra bunlar uzman ve uzmanlık oldu. Tıbbî branşların da isimleri değişti. Dâhiliye mütehassısı-iç hastalıkları uzmanı; cildiye mütehassısı-dermatoloji uzmanı; nisaiye mütehassısı-kadın hastalıkları uzmanı; bevliye mütehassısı-üroloji uzmanı; asabiye mütehassısı-nöroloji uzmanı, akliye mütehassısı-psikiyatri uzmanı oldu.

Tıpta, sağlıkta kullanılan terminolojinin esasen ekseriyeti Latince ve Yunancadır. Bundan dolayı doktorların raporlarını anlamak zordur. Yakın bir zamanda aldığım yarım sayfalık bir MR raporunda hemen hiç Türkçe kelime yok. Tıp camiamız takır takır yüzlerce yabancı kelimeyi kullanırken mütehassıs, ihtisas, teşhis, vak’a, müşahede… gibi kelimeleri ağızlarına almıyorlar!

Bütün Türk İslam âlemince bilinen ‘teşhis’e “tanı” denilmektedir. Pandemi dolayısıyla yeni bir kelime daha öğrendik; “bulaş”!.. Bulaşma ve sirayet kelimeleri varken bu kelime niçin uyduruldu? Son zamanlarda müşahede odası yerine “gözlem” ve “izlem” odaları yazılmaya başlandı. Sosyal hayatta vak’a hadise demektir. Tıpta ise belirli bir hastalığa vak’a denir. Şimdi bazı tıpçılar vak’a yerine de “olgu” demeye başladı.

İçkiye, uyuşturucuya müptela olana “bağımlı” deniliyor. Eskiden çok fazla içki içip ayakta duramayana sarhoş denilirdi. Trafikte tespit edilen yüksek promilli böyle bir sürücüye sarhoş değil alkollü deniliyor; mentollü gibi!..

Hastanelerimizde yeni bir bölüm daha gördük: “Girişimsel radyoloji”. Radyoloji Fransızcadan. Girişim ise Türkçe’dir. “Girişimsel” diye bir kelime niçin uyduruldu? Girişimsel radyoloji ne demektir? Anlayana aşk olsun!..

Hemşire: Türkçemizde kız kardeş, bacı demektir. Türk kültüründe önemli yeri vardır. Ecdadımız yabancı hanımlara hemşirem diye hitap ederlerdi. Sağlık teşkilatımızda ise hemşire, hastaları tedavi eden yardımcı tıp personelidir. Yakın zamana kadar hemşireler hep hanım idi. Bu ifade de hanımlara çok yakışıyordu. Şimdi sanki hiçbir unvan kalmamış gibi erkek yardımcı personele de hemşire denmeye başlandı. Hemşire deyince halkımızın aklına hanım gelir. Sağlık Bakanlığı, hanım ve erkek hemşirelere sağlık teknisyeni, sağlık teknikeri gibi veya başka uygun bir tıbbî unvan verebilir.

HUKUK

Dilimizdeki en büyük tahribat hukukî terminolojide yapıldı. Bugün hukuk fakültesinde okuyan gençlerin 1960’lı yıllardan evvelki hukukî mevzuatı, kanun metinlerini ve muhakeme kararlarını anlaması hemen hemen imkânsız hâle geldi.

Kanun-yasa; esas teşkilat kanunu-anayasa; Temyiz mahkemesi ise Yargıtay; kanun layihası, yasa tasarısı; kanun teklifi, yasa önerisi; kanun yapma, yasama; teşrîî masuniyet, yasama dokunulmazlığı; müzakere, görüşme; celse, oturum; takrir, önerge oldu. Hâkim, yargıç; şahit-tanık; zanlı, sanık; muhakeme, duruşma; ehlivukuf, bilirkişi; tahkikat, kovuşturma; nezaret, gözetim; örfî idare de sıkıyönetim oldu.

27 Mayıs İhtilâli üzerinde doktora yapmak isteyen bir gence, bu ihtilâl öncesi yaşanan hadiselerle alakalı olarak, “İcra Vekilleri Heyeti ile Erkân-ı Harbiye Riyaseti örfî idarede mutâbık” cümlesinden ne anladın? diye sorunca, “Sadece icrayı” dedi. Peki, icra nedir? “Avukatların borcunu ödemeyenlerden mal kaldırması” diye cevap verdi!

MALİYE

Mâlî mevzuatta da terminoloji çok değişti. 1960 yılına kadar devletin önemli müesseselerinden biri olan Divan-ı Muhasebat, Sayıştay, Şûra-yı Devlet, Danıştay oldu. Tahsisat, ödenek; tahsisat-ı mesture, örtülü ödenek; muhasip, sayman; muhasebe müdürlüğü, saymanlık; istihkak, hak ediş; tasdik, onama; vâridat, gelir; teftiş, denetim; müfettiş, denetçi; talimatname, yönetmelik; tamim, genelge; müteahhit, yüklenici; mukavele, sözleşme; gayrimenkul, taşınmaz; menkul, taşınır; mükellef, yükümlü; umum müdür, genel yönetmen…

EĞİTİM

Talebe, öğrenci; muallim, öğretmen, eğitmen; muallime, bayan öğretmen; mektep, okul; sınıf, derslik; şehadetname, diploma; hendese, geometri; riyaziye, matematik; zaviye, açı; imtihan, sınav; mümeyyiz, ayırtman; tahsil, öğrenim; fail, özne; fiil, eylem; zamir, adıl; zarf, belirteç; sıfat, önad; nesir, düzyazı; mizah, komedi; hikâye, öykü; teşbih, benzetme; vezin, ölçü; kafiye, uyak; mısra, dize; vazife, ödev; muharrir, yazar; yönler de, şark, garp, şimal, cenup iken doğu, batı, kuzey, güney oldu.

YABANCILAR DA ŞAŞKIN!

The Oxford İngilizce-Türkçe lügatini hazırlayan İngiliz filolog H. C. Hony diyor ki: “Türkçe ahenkli ve güzel bir lisandır. Başka lisanlardan kelime alırken sert ve çirkin sesleri yumuşatıp değiştirerek kulağa hoş gelir bir hâle sokmuştur. Hâlbuki yeni bulunan, diriltilen veya uydurulan kelimeler hemen daima tam manasıyla bir nefret örneğidir. ‘İlk mektep, dâhiliye, hariciye, hâkim, celse, tâbiiyet...’ gibi kelimeler için kabul edilen ‘ilkokul, içişleri, dışişleri, yargıç, oturum, uyrukluk...’ kelimelerini, kulaklarım tırmalanmadan ve tüylerim ürpermeden dinlemek ve kullanmak benim için imkânsızdır. Edebî zevk sahibi Türklerin bu hususta ne düşündüklerini öğrenmek isterdim!..”

.

Ermeni Meselesinde bir garip adli vaka

24 Nisan 2022 02:00

A -

A +

Dr. Edip Uzundal
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

Ermenilerin destek aldığı yabancı toplumlardan biri de Almanlardı. 1840’lardan I. Dünya Savaşı sonlarına kadar Amasya’da yaşamış ve ticaretle varlıklarını sürdürmüş bir Alman kolonisi bulunmaktaydı. Amasya’daki iki toplum arasındaki bu karşılıklı ilişki ve etkileşimin en ilginç örneklerinden biri 14 Kasım 1897 pazar günü yaşandı…

Tarihe Ermeni Meselesi olarak geçen ve bir buçuk asra yakındır harici siyasetimize menfi manada tesir eden olayların yıl dönümündeyiz. Ermeni isyanlarının arka planında; 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı, Batılı devletlerin müdahaleleri, Ermeni kilisesi ve Avrupalı misyonerlerin Ermenilere yönelik faaliyetlerinin etkili olduğu bilinmektedir. Bu makalede Batılı diplomat ve misyonerlerin Ermeni meselesinde oynadığı rolü ortaya koyan bir arşiv belgesini ele alacağız. Hadise Sultan II. Abdülhamid Devrinde Amasya Sancağında cereyan etmekte ve hikâyenin kahramanlarını Alman Madam Heleni Holçer, Ermeni çocukları ve Türk idareciler oluşturmaktadır.

Hadiseye geçmeden önce Amasya şehrinde Ermeni Hadiselerinden kısaca bahsetmekte fayda vardır. Batılı devletlerin tahrik ve teşviki ile kurulan ayrılıkçı Ermeni örgütleri Hınçak ve Taşnak, Anadolu’nun pek çok noktasında Müslümanlara yönelik terör faaliyetlerine giriştiler. Taşnak örgütünün terör ve tedhiş hareketlerini gerçekleştirdiği bölgelerden biri de Amasya Sancağı idi. 1890’dan itibaren Ermeni komiteleri Merzifon’da faaliyetlere koyularak burayı Hınçak örgütünün bölgedeki merkezi konumuna getirdiler. Merzifon Amerikan Koleji hem basın yayın faaliyetlerinin yapıldığı yer hem de örgüte üye ve sempatizan yetiştiren okul olarak ön plana çıktı. Bu bölgedeki faaliyetleri Hınçak Cemiyeti adına Merzifon Amerikan Koleji’nde öğretmen Karabet Tomayan yönetti. Ohannes Kayayan da, örgütün sekreterliğini yürüttü. Ermeni komiteleri, Amasya şehir merkezi ile birlikte sancağın hemen tüm kazalarında evlerin kapılarına, dükkânların camlarına, cami ve kilise avlularına ve halka açık her yere bildiri, afiş ve yaftalar yapıştırarak halkın dikkatini kendi faaliyetlerine çekmek ve hareketlerini canlı tutmak istediler. Bütün bu faaliyetlerinin tek maksadı Ermeni cemaatinin desteğini almak değildi. Ayrıca Müslümanların da itikadını ve intizamını bozacak, onları hükûmet aleyhine galeyana getirecek birtakım yazılar da kaleme almaktaydılar. Kendilerine destek vermeyen Amasya Ermenilerini tehdit eden örgüt, bölgedeki yabancı misyon şeflerinin de desteğini sağlamaktaydı.

ALMAN DESTEĞİ DE VARDI

Ermenilerin destek aldığı yabancı toplumlardan biri de Almanlardı. Pek bilinmemekle birlikte 1840’lardan I. Dünya Savaşı sonlarına kadar yaklaşık 70-80 yıl Amasya’da yaşamış ve ticaretle varlıklarını sürdürmüş bir Alman kolonisi bulunmaktaydı. Amasya’ya Alman göçü, Badenli dokuma tüccarı ve sanayici Karl Mez’in burada kurduğu bir ipekböceği fabrikasında çalıştırmak üzere Almanya’dan işçiler getirmesi sayesinde başlamıştı. 1845’lerin ortasında kurulan fabrika iyi kâr getirince, işletmeyi genişletmek amacıyla yeni topraklar satın alınarak üzerlerine ipek iplikhanesi ve fabrika için çeşitli yapılar inşa edildi. Fabrikada çalışmak için Almanya’dan getirilen yeni işçilerin yanlarında çocuklarını ve eşlerini de getirmelerine izin verilince, bölgede bir Alman kolonisi meydana geldi. 1886 yılında 12 erkek ve 6 kadından oluşan beş aile daha koloniye katılarak sabun ve araba imalathanesi kurdular. Koloni için yapılan bir küçük kilise ve çocuklar için tutulan bir Ermeni öğretmenle birlikte yerleşim yerinin sosyal ihtiyaçları da karşılandı. Dokuma fabrikası başta olmak üzere, sabun ve araba imalathaneleri sayesinde uzun süre varlığını sürdüren koloni oluştu. Amasya’daki Alman kolonisinin Ermenilerle gerek ticaret gerekse misyonerlik faaliyetlerinin bir gereği olarak temas hâlinde oldukları bilinmektedir. Alman müteşebbisler işletmelerinde Ermeni işçileri çalıştırdığı gibi, Alman öğretmen olmadığında Alman çocuklarının eğitimi için Protestan Ermeni öğretmenlerden de istifade edilmekteydi.

“FRENK! FRENK!”

Amasya’daki iki toplum arasındaki bu karşılıklı ilişki ve etkileşimin en ilginç örneklerinden biri 14 Kasım 1897 pazar günü yaşandı. Almanya’nın Amasya’da ikamet eden viskonsolosunun (konsolos yardımcısı) eşi Madam Heleni Holçer kiliseden konsoloshaneye dönerken birkaç Ermeni çocuğu önüne çıkarak arkasına şiddetli değnekle vurarak “Frenk! Frenk!” diye bağırıp kaçıştılar. İdareciler durumdan haberdar olur olmaz, taşkınlığı yapanları derdest edip azarladılar ve Madam Heleni’nin nezdine bir memur göndererek durumunu sorarak kendisiyle ilgilendiler. Kendisine gösterilen gönül alıcı muameleden hoşnut olan Madam Heleni eşiyle yaptığı istişare neticesinde, tahkikatın resmiyete konulmamasını istedi. Kendisine yapılan bu kötü fiilden duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Osmanlı topraklarının her tarafına dağılmış olan yüzlerce Ermeni yetimin talim ve terbiyesi için Almanya ahalisinin yardımlarıyla gerek İstanbul’da gerekse de Almanya’nın Saksonya bölgesinde büyük mektepler tesis edilerek bunlara bugün dahi muallim tayin edildiğinden bahsetti. Alman halkının Ermenilere acıyarak çok büyük yardımlar topladığını ancak gösterilen bunca fütüvvet ve fedakârlığın kıymetinin Ermeniler tarafından bilinemediğinden yakındı. Burada Ermenilerle Müslümanları da kıyas etme ihtiyacı hisseden Madam Heleni, Müslümanların küçüğünden de büyüğünden de edebe aykırı bir hareket görmediklerini söyledi. Bir haftaya kadar Avrupa’ya gideceklerini ve Ermenilerin bu çirkin hareketlerini gazete ile duyuracaklarını ve her kim delil sorar ise kuvvetli delillerle ispat edeceğini belirtti.

Ermeni hadiselerinin had safhada olduğu ve dış güçlerin Ermenileri bahane ederek Osmanlı içişlerine karışmaya meyyal oldukları dönemde Madam Heleni’nin hassas davranması meselenin büyümesini engelledi. Ayrıca bu nezaketine karşılık Osmanlı makamları tarafından kendisine üçüncü dereceden şefkat nişanı takdim edildi… Madam Heleni’nin yaşadığı bu hadise vesilesi ile söyledikleri, Almanların gerek Anadolu’da gerekse Almanya’da Ermenilerle yakından ilgilendikleri ve onlar için ciddi miktarda yardımlar topladıklarını göstermektedir. Buna rağmen Ermenilere yaptıkları yatırımın karşılığını alamadıkları da görülmektedir. Madam Heleni’nin Amasyalılar nezdinde sarf ettiği güzel sözler ise Müslümanların zor zamanlarda bile kendi topraklarına gelen yabancılara gösterdiği hoşgörü ve misafirperverliği yansıtması adına kayda değer bir hatıra olarak tarihe geçmiş ve bu yazının da konusu olmuştur. (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Muamelat 43/76. (28 Cemaziyelahir 1315-24 Kasım 1897); BOA Yıldız Perakende Dâhiliye Nezareti Maruzatı 14/50.

Ermeni Meselesinde bir garip adli vaka

Amasya Almanya Konsolos Vekilinin Eşi Madam Heleni’nin Ermenilere dair tespitleri

.

107. yılında Ermeni Tehciri

24 Nisan 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Mustafa Çetin Varlık

Ermeni Tehcirinde kusuru görülen Osmanlı Devlet yetkilileri muhakeme edilmiş, cezalar verilmiş ve hatta bazıları idam edilmiştir. 1. Dünya Savaşından sonra zorunlu göçe tabi tutulan Ermenilerin önemli bir kısmı yerlerine ve yurtlarına geri dönmüşlerdir.

Ermeni zorunlu göçü sırasında Osmanlı topraklarında yaklaşık bir milyon dört yüz bin Ermeni vatandaşı bulunmaktaydı.

Tarihe baktığımızda Türkler, 800 yıldan fazla Ermeniler ile birlikte yaşamıştır. Türklerin Anadolu’yu ilk fethe başladıklarında Ermeniler Bizans’ın hâkimiyeti altında büyük zulüm görmekte ve mezhep değiştirmeye zorlanmaktaydılar. Türkler Anadolu’ya gelince bu zulmü kaldırarak din ve inançlarını rahat yaşamalarını temin etti. Bugün ortaya atılan 1915 Tehcir (zorunlu göç) Olayları ile ilgili olarak ortaya atılan “soykırım” yalanı tarihî belgelere ve gerçeklere tamamen aykırıdır. Burada özellikle yüzyıldan beri büyük bir algı operasyonu yapılmaktadır. Bu şekilde Türkiye Cumhuriyeti, ABD’nin ve Batılı devletlerin baskısı altında tutularak Ege, Doğu Akdeniz, Karadeniz, Libya, Kafkasya ve Kıbrıs’ta büyük tavizler istenmektedir. Ancak artık Türkiye eski Türkiye değildir.

Ermeni soykırımı yalanının esası olsa idi, daha o zaman bütün ABD ve Batılı devletlerin arşivlerine ve Ermeni arşivlerine intikal ederdi. Fakat bugüne kadar bu yalanı destekleyecek bir belge ortaya konulamamıştır. Nitekim Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın defalarca dile getirdiği müşterek bir bilim komisyonunun kurulması ve bütün arşivlerin incelenerek her ne varsa ortaya konulması ile ilgili teklife bir cevap gelmemiştir. Ancak bugüne kadar ABD’nin hemen hemen bütün eyalet parlamentolarında Ermeni Soykırımı yalanı kanunları maalesef kabul edilmiştir.

SADIK OSMANLI TEBAASI

Meseleyi anlamak için tarihî hadiseleri yeniden hatırlamak gerekmektedir… Eskilerin “93 Harbi” dedikleri 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşına kadar Osmanlı, tebaası olan Ermeniler ile hiçbir önemli olay yaşanmamıştır. O zamana kadar Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde bulunan çeşitli din, dil ve ırktan milletlerin arasında Ermeniler en sadık Osmanlı tebaası olmuştur. 19. yüzyılda devletin çökmeye başlaması ile beraber Osmanlı topraklarında gözü olanlar her vesile ile Ermenileri kışkırtmışlardır. Bu yüzyılda doğu ve güneydoğu Anadolu’da İngilizler ve Ruslar kendi hâkimiyetinde muhtar Ermeni Prensliği kurulmasını teşvik etmişlerdir. Böylece Anadolu’da büyük bir İngiliz-Rus rekabeti oluşmuştur. Bu rekabet Ermenileri Osmanlıya karşı kışkırtmak için kullanılmıştır.

Mithat Paşa ve arkadaşları ise henüz tahta yeni geçmiş olan II. Abdülhamid Han’a Birinci Meşrutiyet’i (1876) ilan ettirmişlerdir. Yeni kurulan Osmanlı parlamentosu önemli sayıda gayri Türk ve gayrimüslimlerden oluşmaktaydı. Böyle bir parlamentodan Osmanlı Devleti lehine bir çalışma beklenemezdi. Bu yüzyılda hiçbir imparatorlukta bu şekilde bir parlamento mevcut değildi.

RUSLARA KARŞI YENİLGİ

2. Abdülhamid Han’ın karşı çıkmasına rağmen Mithat Paşa ve arkadaşlarının ağır baskıları sebebiyle girilen 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı, çok büyük bir yenilgi ile neticelenmiştir. Ruslar batıda Yeşilköy’e kadar gelmişlerdir. Doğu Anadolu’da ise Erzurum’a kadar girmişler; Kars, Ardahan, Batum yaklaşık 40 yıl Rus İşgali altında kalmıştır. Savaş sırasında Rus ordusu içerisinde bulunan Ermenilere yerli Ermeniler kılavuzluk ederek Osmanlı Ordusunu arkadan vurmuşlardır.

Savaş neticesinde de Berlin Anlaşması’nın şartları çok ağır olmasına rağmen imzalanmıştır. Bu savaş dolayısıyla imzalanan anlaşmada Doğu Anadolu’da Ermeniler lehine önemli ıslahatların yapılması ve bazı özerkliklerin verilmesi gibi çok ağır şartlar bulunmaktadır. Eğer bu şartlar yerine getirilseydi daha 19. yüzyılın sonunda Osmanlı topraklarında bir Ermeni devletinin kurulması mümkündü. Anlaşma şartlarına rağmen, 2. Abdülhamid Han diplomasiyi kullanarak Ermeniler ile ilgili hükümleri hiçbir zaman yerine getirmemiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren doğu ve güneydoğu Anadolu’da Ermeniler büyük isyanlara girişmişlerdir. Her devlette olduğu gibi 2. Abdülhamid Han da bu isyanları bastırmıştır. İngilizler ve dostları ise 2. Abdülhamid Han’ı devamlı surette baskı altına almaya çalışmışlar hatta Ermenilerle ilgili bu anlaşma şatları yerine getirilmediği takdirde Osmanlı Devletine savaş açacaklarına dair nota vermişlerdir. Sultan Abdülhamid Han, ise hemen bu notayı reddetmiştir.

ERMENİLERİN SUİKASTI

Ermeniler 2. Abdülhamid Hanın güttüğü çok boyutlu denge politikasına dayalı siyaset üzerine hiçbir çare bulamadıklarını görünce onu ortadan kaldırmak istemişler ve 1905 tarihinde bir Cuma namazı sırasında bombalı suikast düzenlemişlerdir. Sultan, bu suikasttan ilahi bir takdir olarak kurtulmuştur. Böylece 2. Meşrutiyet yıllarına kadar Abdülhamid Han yaklaşık 33 sene dağılmakta olan bir imparatorluğu ayakta tutabilmiştir.

Ancak Abdülhamid Han’ın tahttan indirilip, İttihatçıların devlet yönetimini ele geçirmesi ve büyük bir hata ile devleti denizlerle ilişkisi olmayan Almanya’nın yanında 1. Dünya Savaşına sokmaları, İmparatorluğun sonu olmuştur. İşte Ermeni Diasporasının her sene gündeme getirdikleri ve bu diasporanın büyük devletleri de alet ederek sözde Ermeni Soykırımı yalanını ileri sürdükleri olaylar 1915 yılında Ermenilerin 1. Dünya Savaşı sırasında eli silah tutan erkeklerin cephede oldukları sırada bulundukları bölgelerde halkı büyük katliamlara maruz bıraktıkları dönemde olmuştur. Köylerde, kasabalarda şehirlerde masum yaşlı erkek ve kadınları camilerde evlerde yakmışlardır. 1915’in 27 Mayıs’ında çıkarılan kararname ile Ermeniler savaş cephesi gerisindeki bölgelerden savaş olmayan bölgelere (özellikle Suriye ve Halep bölgesi) tehcir denilen zorunlu göçe tabi tutulmuşlardır. 24 Nisan ise, 1915 yılında Ermenilerin yaptıkları ayaklanmalara karşı iki yüz elli ileri gelen Ermeni militanının tutuklanması ve muhakeme edilmesi konusuna dayanmaktadır.

ÖRTÜLMEK İSTENEN SOYKIRIM

Aslında bir “Ermeni Soykırımı” değil, üzeri daima örtülmek istenen bir Türk ve Müslüman soykırımı mevcuttur. Hemen 20. yüzyıl başında Balkanlarda ve Kafkaslarda iki buçuk milyondan fazla Türk ve Müslüman katliama uğramıştır. Ancak her zaman büyük güçlerin algı operasyonları dünyayı aldatmakta çok başarılıdır. Her ne kadar Türkiye Cumhuriyeti özellikle son 40 senede bu yalana karşı önemli çalışmalar yaptı ise de bir netice çıkmamıştır.

Soykırım olabilmesi için bir kasıt olması gerekir. Bugüne kadar böyle bir kasıt ve maksadın olduğuna dair bir belge ortaya konulamamıştır. Ermeni zorunlu göçü sırasında Osmanlı topraklarında yaklaşık bir milyon dört yüz bin Ermeni vatandaşı bulunmaktaydı. Bunlar 19. yüzyıldan itibaren büyük isyanlar çıkarmışlardır. 1915’de 1. Dünya Savaşı sırasında da çeşitli isyanlar çıkarmışlar, Türk ordusunu arkadan vurmuşlar, ordunun lojistik desteğinin yolunu kesmişlerdir. Bağımsız devlet kurmak istemişlerdir. Zorunlu göçte ise bulaşıcı hastalıklardan ve çıkan bazı olaylardan karşılıklı olarak ölümlerin (mukatele) meydana geldiği de bir gerçektir. Bu olaylarda kusuru görülen Osmanlı Devlet yetkilileri muhakeme edilmiş, cezalar verilmiş ve hatta bazıları idam edilmiştir. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra zorunlu göçe tabi tutulan Ermenilerin önemli bir kısmı yerlerine ve yurtlarına geri dönmüşlerdir. Bir kısmı da yurt dışına yerleşmişler, zengin olmuşlar ve zaman içerisinde büyük bir Ermeni Diasporası meydana getirmişlerdir.

SİYASİ OLAYLAR

ABD Başkanı Biden’ın Ermeni olaylarını dile getirecek olması siyasi bir olaydır. Tarihî gerçeklerle hiçbir ilgisi yoktur. Tamamen Türkiye’yi baskı altında tutma politikasıdır. Soykırım yalanının hukuki bir dayanağı da yoktur. Daha seksenli yılların ortasında ABD’de, bu konuyu inceleyen 60’dan fazla bilim adamının Ermeni Soykırımı olmadığına dair Amerikan Parlamentosu’na sundukları raporları vardır. Bu yalanların Türkiye tarafından kabul edilmesi mümkün değildir. Bundan sonra yapılacak iş, bütün dünyada Türk lobisinin kuvvetlendirilmesi bu konu üzerinde diplomasinin mümkün olan en iyi şekilde yürütülmesidir

.

Dijital dünyanın tüketici köleleri

1 Mayıs 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Ali Murat Kırık
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi
Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı

Dijital ortamda toplanan veriler tüketicilerin analiz edilmesini sağlamakta ve kişiler, oluşturulan suni ihtiyaçlarla âdeta dijital köle durumuna gelmektedir. Metaverse teknolojisinin de bu safhada aktif bir rol üstleneceği tahmin edilmektedir. Bu durum kapitalist dünya düzeninin açık bir realitesidir.

E-Ticaret pazar büyüklüğü, 2019'da 9,09 trilyon dolar iken, 2020'de pandeminin etkisiyle 10,36 trilyon dolara ulaşmıştır. 2027 için ise gelirin 27,15 trilyon dolara sabitlenmesi beklenmektedir.

Tüketim kültürünün olumsuz yönleri baskındır.

Koronavirüs pandemisi birçok alanda köklü değişimler meydana getirirken tüketimin de artmasına sebebiyet verdi. İhtiyaç olsun ya da olmasın fertlerin tüketime yönelmesi noktasında e-Ticaret sitelerine olan rağbet de arttı. Bu durum, tüketim kültürü ve tüketim toplumunun büyümesine sebebiyet vermiştir. Tüketim kültürü, “piyasa tarafından kolaylaştırılan ve böylece tüketici ile kullandığı veya tükettiği mal veya hizmetler arasında belirli bir ilişki oluşturan maddi bir kültür biçimi” şeklinde tanımlanmaktadır. Tüketim toplumu ise insanları mal satın almaya ve kullanmaya teşvik eden bir toplumdur. Günümüzde bazı insanlar, tüketim toplumunun insanlara daha iyi hayat sağladığını düşünmektedir. Tüketim toplumu, modern Batı toplumlarına bazen uygulanan ve bu toplumların malzeme ve hizmet üretiminden ziyade mal ve eğlence tüketimi etrafında giderek daha fazla örgütlendiklerini öne süren bir terimdir.

Tüketim kültürünün temel özellikleri, ihtiyaçların arzulara dönüşmesi, faydacılık, ihtiyaç-değerler, meta fetişizmi, gösterişli boş zaman ve tüketim, kültürel değerler, estetize etme, yabancılaşma, farklılaşma ve hız olarak özetlenebilmektedir. Tüketim toplumu, bireylerin prestij, kimlik ve statü kazandığı metaların tüketimi ve teşhiri etrafında örgütlendiği bir toplumdur. Bu toplumunun bir iyi bir de kötü yanı mevcuttur. Tüketim, ekonomik büyümeyi ve yeniliği teşvik etse de, çevresel ve ahlaki bozulmadan daha yüksek borç seviyelerine ve zihinsel sağlık sorunlarına kadar birtakım sıkıntıları beraberinde getirmektedir. Modern anlamda tüketiciliğin bileşenleri 18. yüzyıla dayandırılıyor olsa da tüketim daha çok 19. yüzyılın sonundan başlayarak geniş halk kitlelerine açılmaya başlamıştır. Modern tüketim toplumunun doğuşu Avrupa’da meydana gelmiş ve buradan yayılmaya başlamıştır.

YIKICI TESİRLERİ VAR

Tüketim kültürünün olumsuz yönleri baskın bir durumdadır. Tüketim kültürü bir ideoloji olarak birkaç farklı ekonomik sistemde mevcut olabilirken, çoğunlukla kapitalizmle ilişkilendirilmektedir. Bir sistem olarak tüketim kültürünün ilk negatif yanı, çevre üzerinde yıkıcı etkileri olabilmesidir. Zira tüketim kültürü, Avrupa ve Kuzey Amerika'daki Sanayi Devrimi olaylarıyla birlikte gelişmiş ve yoğunlaşmıştır. Bu safhanın bir parçası olarak toplum, küçük ev tabanlı üretimden fabrika sistemine geçiş yapmıştır. Fabrikalar, üretim sürecinin bir yan ürünü olarak büyük miktarda hava ve su kirliliği meydana getirmiştir. 20. asır boyunca tüketim yoğunlaşıp, fabrikalar Asya'nın bazı bölgelerine taşındıkça kirlilik seviyesi artmış ve dünyaya yayılmıştır. Ayrıca, tüketimin bir başka tesiri de ürettiği atık veya çöp miktarıdır. Tüketim toplumunun ikinci ana olumsuz yanı kaynakların hızlıca tükenmesidir. Kapitalist rekabet ilkesi, tüketim toplumunda hayati derecede önemlidir. Firmaların ürünlerinin üretiminde ve satışında birbirleriyle rekabet etmeleri gerektiği fikrini teşvik eder. Hâl böyle olunca da bu rekabet, firmaları rakiplerine göre daha düşük fiyatlarla mal sunmaya itmektedir. Bunu yapabilmek için birçok firma ürünlerinin kalitesini düşürmüştür. Kalite ve maliyet düştükçe tüketim artmaktadır.

TÜKETİM KÜLTÜRÜNDE E-TİCARET TESİRİ

Tüketimin artışının bir diğer sebebi ise e-Ticaret’in gelişim göstermesi ve yaygınlaşmasıdır. E-Ticaret web sitelerinin profesyonel şirketler tarafından geliştirilmesi, muazzam online işlem ve satış kapsamı sağlamaya başlamıştır. E-Ticaret web sitesi hizmetleri, genellikle bilgi aramak ve bilgi edinmek için kullanılan normal bir web sitesinden bağımsız olarak, kullanıcının fiziki bir pazara gitmeden mal ve hizmet satın almasına imkân tanımaktadır. Bu sistem 1948-49'a kadar uzanmaktadır. Daha sonrası faksla yapılan bu ticaret internetle birlikte âdeta vücut değiştirmiştir. İnternetin geniş çapta benimsenmesi ve 1991'de World Wide Web'in ve 1993'te internete erişim için ilk tarayıcının tanıtılmasıyla birlikte, e-Ticaret’in gerçek anlamda yaygınlaşması başlamıştır. Daha yakın zamanlarda, akıllı telefonların global olarak yayılması ve internete hızlı geniş bant bağlantılarının erişilebilirliği ile birlikte, e-Ticaret mobil cihazlara taşınmıştır. Nitekim günümüzde e-Ticaret, elektronik Pazar yerlerinde ve internet üzerinde çalışan tedarik zincirlerinde yürütülmektedir.

STATÜ İÇİN TÜKETİM

E-Ticaret, iş algısını değiştirmiştir. İster tüketici, ister satıcı, ister reklamcı veya iş modelinin kendisi olsun, işin parçası olan her ferdi etkilemiştir. Ekonomist Thorstein Veblen, tüketicilerin ürünleri doğrudan kullanım değerleri için değil, sosyal ve ekonomik statüye işaret etmenin bir yolu olarak satın aldığı, sahiplendiği ve kullandığı gösterişçi tüketim kavramını geliştirmiştir. Sanayi Devrimi'nden sonra hayat standartları yükseldikçe, “gösterişçi tüketim” de o denli artmıştır. İnternet kullanıcılarının sayısındaki artış, e-Ticaret, mobil ticaret ve dijital reklamcılık gibi diğer dijital endüstrilerde de önemli bir büyümeye yol açmıştır. Online mağazalarda tüketiciler, ürünlerini dünyanın her yerinden satın alabilecekleri için birçok ürün seçeneğine sahiptir. Ayrıca, mağaza çevrimiçi olduğu için satıcının alan konusunda endişelenmesine gerek yoktur, bu nedenle istedikleri kadar çok ürün sunabilmektedirler. E-Ticaret’in avantajlarından biri kolaylıktır. Koltukta veya ofis koltuğunda oturarak ürününüzü sipariş edebilir ve bir süre sonra ürününüzü kapınıza kadar getirebilirsiniz. Ayrıca e-Ticaret sitelerinde çevrimiçi pazar küresel olarak genişletilebilmektedir. Bu durum ise üreticiler arasındaki rekabeti arttırmakta ve sonuçta tüketicilere fayda sağlayarak maliyetleri düşürmektedir. Bu durum tüketim toplumu ve e-Ticaret arasındaki ilişkiyi de ortaya koymaktadır.

“ÇALIŞ VE TÜKET” KÜLTÜRÜ

Dürtüsel, zorlayıcı ve bağımlılık oluşturan satın alma, bir uçta normal dürtüsel tüketici davranışını ve diğer uçta bağımlılık davranışını içeren bir süreklilik ortaya koymaktadır. Anlık satın alma “tüketicinin kendiliğinden, düşünmeden, anında ve kinetik olarak satın alma eğilimidir.” Bu noktada insanlar ihtiyacı olsun ya da olmasın tüketime yönelmekte ve kimi zaman da aldıklarını kullanamamaktadır. Greenfield’e göre internette zorunlu veya bağımlılık yapan satın almanın doğrudan bir kanıtı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, zorunlu satın alma eğilimi internet bağımlıları arasında genel internet kullanıcılarına oranla daha yaygındır. Kimi araştırmalara göre e-Ticaret sitelerindeki fiyat mukayeseleri sebebiyle gereksiz tüketim artabilmektedir. Sırf fiyatı ucuz ya da kampanyalı olan bir ürün alınabilmekte ve sonrasında israf meydana gelebilmektedir. “Çalış ve tüket” kültürü bu şekilde yaygınlaşmaktadır. Gösteriş tüketimi tam da bu noktada devreye girmektedir. Sadece popüler bir ürün gösteriş adına alınabilmekte, ardından sosyal medya mecralarında sergilenebilmektedir.

PANDEMİ VE E-TİCARET

Pandeminin ortaya çıkışı ise e-Ticaret’in boyutsal bir değişime girmesine sebep olmuştur. COVID-19’un e-Ticaret’i geliştirdiğini ifade etmek mümkündür. Zira pandemi, birçok küçük işletmeyi olumsuz yönde etkilemiş, onlarca yıllık geleneksel iş modellerini yeniden değerlendirmeye veya kalıcı olarak kapanmaya zorlamıştır. Finansal kırılganlığına ek olarak, COVID-19 ile ilgili aksaklıklardan kaynaklanan daha fazla iş yerinin kapanma riski e-Ticaretin yaygınlaşmasını hızlandırmış ve bazı işletmeler ürün ve hizmetleri internet üzerinden satar duruma gelmiştir. Yüz yüze faaliyetleri engelleyen pandemi ile ilgili çeşitli ticari kısıtlamalar dünyada yayıldıkça, işletmeler hayatta kalmak için pandemiden etkilenmeyen e-Ticaret satış kanallarına yönelmiştir. Özellikle ABD'de e-Ticaret satışları 2021 yılında 870 milyar dolar iken, 2020'ye göre %14,2 ve 2019'a göre %50,5 artış yaşanmıştır. Son iki yılda e-Ticaret satışlarının en hızlı büyüyen kategorisi, 2019'dan bu yana kümülatif olarak %200'den fazla büyüyen mobilya, inşaat malzemeleri ve elektronik eşyalar olmuştur. Grand View’ın araştırmasına göre; e-Ticaret pazar büyüklüğü 2019'da 9,09 trilyon dolar iken, 2020'de pandeminin etkisiyle birlikte 10,36 trilyon dolara ulaşmıştır. Araştırmada bir diğer dikkat çeken husus 2027 için gelirin 27,15 trilyon dolar olarak sabitlenmesinin beklendiğidir.

DİJİTAL GÖZETİM ARTIYOR

E-Ticaret veri güvenliği ve dijital gözetim açısından da kimi çevrelerce eleştirilmektedir. Belirli bir kişiyi tanımlayabilen veri setleri e-Ticaret faaliyetleriyle birlikte hacmini genişletmektedir. Zira kişisel veriler aracılığıyla kullanıcılar dijital bir gözetim altına girmektedirler. Hangi ürünü aldıkları, neye ilgi duydukları, neleri araştırdıkları bıraktıkları dijital iz aracılığıyla açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu durum reklam ve pazarlama faaliyetlerinin birey eksenli bir boyuta ulaşmasını sağlamakta, ancak mahremiyetin ve gizliliğin ortadan kalkmasına sebep olmaktadır. E-Ticaret’te, doğrudan kurye ya da kargo ile ürün teslimatı gerçekleştiği için daha çok tüketime neden olmaktadır. Zira ürünlere erişim de oldukça kolaydır. Ayrıca kişisel verilerin çevrimiçi olarak kötüye kullanılması ve bunların alınıp satılmasıyla da kişiler modern dijital kölelere dönüştürmektedir. Dijital dünyada, kişisel veri toplama ve mahremiyetin ortadan kalkışı ve üçüncü taraf uygulamaları, bireylerin yabancılaşmasını hızlandırarak doğrudan dijital köleliğe yol açabilmektedir. Dijital ortamda toplanan veriler tüketicilerin analiz edilmesini sağlamakta, oluşturulan suni ihtiyaçlarla âdeta kişilerin dijital köle durumuna gelmeleri hedeflenmektedir. Bu durum kapitalist dünya düzeninin açık bir realitesidir.

METAVERSE’TE NE OLACAK?

Sonuç olarak teknolojinin gelişim göstermesiyle birlikte e-Ticaret’in de gelişim göstereceği açık bir şekilde ortadadır. Sosyal medya ve metaverse teknolojisinin bu süreçte aktif bir rol üstleneceği de tahmin edilmektedir. Müşteri deneyimlerinin özelleşmesi ve kişiselleştirme metaverse üzerinden e-Ticaret faaliyetlerinde etkisini derinden hissettirecektir. Sanal gerçeklik mağazaları üzerinden kullanıcı deneyimi e-Ticaret’te bambaşka bir sayfa açılmasına sebebiyet verecek, fiziki mağazalar ve AVM’ler belki de yeni iş modelleri geliştirerek kendilerine metaverse’lerde yer bulacaklardır. Yükselen e-Ticaretle birlikte internetin geleceği olarak adlandırılan metaverse teknolojisinin bileşkesi insanlığa fayda mı getirecek; yoksa zarara mı uğratacak? Bu sorunun cevabını gelecek yıllarda yaşayarak öğrenmiş olacağız

.

Vakıf medeniyetini bugüne taşımak

8 Mayıs 2022 02:00

A -

A +

Mahmut Kemal Aydın

İhlas Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı

mahmutkemal.aydin@ihlas.com.tr

Modern devletlerin bugün yüklendiği birçok sosyal hizmet, İslam toplumlarında uzun yıllar vakıflar vasıtasıyla yerine getirilmiştir. Osmanlıda 16. asırda Süleymaniye Külliyesinin yıllık bütçesi bile merkez bütçeden katlarca yüksektir.

Cumhuriyetin ilk 16 yılı içinde satılan vakıf sayısı tespit edilebildiğine göre 8 bin 562’dir.

İslâm tarihinde ilk vakıf kuran kişi, Şanlı Peygamberimiz Muhammed aleyhisselamdır.

Davud aleyhisselam’ın oğlu olan Süleyman aleyhisselam hem peygamber hem de sultandı. Allahü teala kendisine bütün hayvanların dilinden anlamayı ihsan etmişti. Cenabı Hak, hüdhüd kuşuna da yeryüzünün derinliklerindeki suyu görme kabiliyetini vermişti. Hazreti Süleyman, ordusu ile seferdeyken su lazım olunca hüdhüd kuşu havalanır, su olan yeri keşfedip Süleyman aleyhisselama arz ederdi. Süleyman Peygamber de orayı kazdırır ve ordusundaki askerlerin ihtiyaçlarını giderirdi…

Hazreti Süleyman, bir gün yine huzuruna hüdhüd kuşunu çağırdı. Fakat kuş, davete icabet etmedi. Tekrar haber gönderdi ama hüdhüd yine gelmedi. Bu sefer, Hazreti Süleyman kızıp, şayet gelmezse şiddetli bir şekilde cezalandıracağını bildirdi. Kuş huzuruna gelince, emre itaatsizlik ettiği için onu azarladı. Hüdhüd ise, “Senin sarayını başına yıkarım” diye Süleyman peygamberi tehdit etti. Büyük Peygamber gülerek, “Senin etin nedir, budun nedir ki! Küçücük bir kuşsun. Benim sarayımı nasıl başıma yıkacaksın?” diye sordu. Hüdhüd de, “Pençemle bir parça vakıf arazisinin çamurundan alır, sarayının damına koyarım. Böylece benim pençemle taşıdığım vakıf toprağı, senin sarayını başına yıkmaya yeter!” dedi...

Yukarıdaki meşhur kıssa, bize “vakıf” mefhumunun önemini ve İslamiyetten önceki dinlerde de var olduğunu göstermektedir. Önümüzdeki 9-15 Mayıs tarihleri ise Vakıflar Haftası olarak kutlanacak; vakıfların önemi bir defa daha idrak edilecektir. Biz de bu vesileyle köklü vakıf kültürümüzü tekrar hatırlayalım…

İSLAMİYETTE İLK VAKIF

İslâm tarihinde ilk vakıf kuran kişi, Şanlı Peygamberimiz Muhammed aleyhisselamdır. Sevgili Peygamberimiz, bir taraftan Eshab-ı kiram efendilerimizi vakıf yapmaya teşvik ederken, diğer taraftan bizzat kendisi de vakıf yaparak, bütün Müslümanlara örnek olmuşlardır. Hayber Gazası sonrasında, Fedek ve Hayber’de hissesine düşen hurma bahçelerini muhtaç ve garip kimselerin faydalanması için vakfetmişlerdir. Hazret-i Ömer efendimiz de, bir hurma bahçesini vakfetmek istediklerinde, “Bu hurma bahçesinin aslını vakfet. Vakfedildikten sonra, artık o hibe edilemez, satılamaz, miras bırakılamaz, yalnız o bahçenin mahsulü, yani hurmaları infak edilir, yedirilir” buyurmuşlardır. İşte bu şekilde, vakfın hukuki çerçevesini ortaya koymuşlardır. Eshab-ı kiram da birçok vakıflar tesis etmişlerdir.

EMEVİ VE ABBASİ DÖNEMLERİNDE VAKIF

Sonraki İslam devletleri içinde ilk vakıf, Emevi Halifesi Velid bin Abdülmelik’in, hicri 88 senesinde, Emevilerin payitahtı olan Şam’da yaptırdığı muhteşem Ümeyye Camii’dir. Abbasilerin haşmet devrine ulaştıkları Halife Harunreşid zamanında da, İslam diyarlarında, varlıklı, hayırsever kişiler tarafından, birçok hayır eserleri yapılmış, bunların ayakta kalabilmesi için birçok vakıf kurulmuştur.

Halife Harunreşid denilince hemen akla gelen muhterem hayırsever hanımefendisi Seyyide Zübeyde’den bahsetmeden geçemeyeceğim: Seyyide Zübeyde, asalette, dindarlıkta, merhamette, hayırseverlikte temayüz etmiş bir hanımdı. O devirde hacıların, Arafat’ta susuzluktan kavruldukları haberini alınca, şahsi servetini feda ederek, onları suya kavuşturmak için teşebbüs etti. Kaynakların yazdığına göre; “Aynizübeyde” olarak anılacak suyolunu, 828-829 yıllarında, yani iki senede 1.700.000 miskal altın gibi çok büyük bir servet sarf ederek, Taif şehrinden Mekke-i Mükerreme’ye ulaştırmaya muvaffak olmuştur. Ancak, Seyyide Zübeyde’nin yaptırdığı suyolu, zaman içerisinde tahrip olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman zamanında Arafat’a su çok az gelmeye başlamış ve Peçevî’nin ifadesine göre, Arefe günü “bir parmakla kaldırılabilecek hafiflikte” bir kırba suyun bir altına satıldığı görülmüştür. Bunu duyan ve çok üzülen Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan devreye girmiş, babasının izniyle, şahsi servetinden elli bin altın vererek, suyolunu tamir ettirmiştir...

Büyük Selçuklu Devleti’nde, vakıf müessesesi devletin yönetim anlayışına uygun olarak kat kat büyümüştür. Tuğrul Bey’den itibaren İslâm dünyasının değişik yerlerini, cami, medrese, kütüphâne, hastane, imaret, zâviye ve kervansaraylarla dolduran Selçuklular, buralara büyük vakıf gelirleri bağlamışlardır. Sultan Alparslan’ın oğlu Sultan Melikşah döneminde Vezir Nizamülmülk’ün gayretleri ile medreselerin devlet eliyle teşkilatlanması, ilim tahsilinin ücretsiz olması ve bunun İslâm dünyasına yayılması Selçuklular sayesinde olmuştur.

Büyük Selçuklular’ın bu uygulamasını, Anadolu beylikleri de aynen sürdürmüştür. Anadolu Selçukluları devrinde, sağlık alanında yapılan vakıf tesislerinin de bir hayli çok olduğu görülür. Bugünkü hastanelerle aynı fonksiyonları ifa eden darüşşifâlar bir vakıf kurumu olarak, her kesimden halkın sağlığıyla ilgilenmiştir. Selçuklular döneminde inşa edilen birçok hastane binası Osmanlılar zamanında da faaliyetlerine devam etmiştir.

VAKIFLAR DEVLET BÜTÇESİNİ Mİ KULLANDI?

Peki, İstanbul ve Bursa’da Osmanlıdan, Anadolu’nun diğer şehirlerinde Selçuklu ve Osmanlıdan kalma cami, medrese, köprü, han, kervansaray ve şifahaneler devlet tarafından mı yapılmıştır?

Bu sorunun cevabı, -hayret edeceksiniz ama- “hayır” olacaktır. Bu eserler devlet hazinesiyle değil, varlıklı şahıslarca yaptırılmıştır. Osmanlı Devleti’nde başta padişahlar ve hanımları olmak üzere hanedan üyeleri, yüksek dereceli devlet görevlileri çeşitli vesilelerle vakıflar kurmuşlardır. Bu hizmet yarışına halk da katılınca, devletin toprakları kısa zamanda vakıf eserleri ile dolmuştur. Bu hayır eserlerinin yaşaması ve masraflarının karşılanması içinse varlıklarının önemli kısmını vakfetmişlerdir. Bu sayede, bugünkü modern devletlerin yüklendiği birçok sosyal hizmet, uzun yıllar bu vakıflar vasıtasıyla yerine getirilmiştir.

OSMANLIDA YAŞASAYDINIZ…

Bunun için denir ki: “Eğer Osmanlı döneminde yaşıyor olsaydınız; vakıf bir evde doğabilir, vakıf bir beşikte uyuyabilir, vakıf mekânlarda vakıf mallarından yiyip içebilir, vakıf kütüphanelerinde bilgiye ulaşabilir, vakıf kitaplarıyla okuyabilir, vakıf bir mektepte öğrenci olabilir; hatta aynı mekteplerde hocalık yapabilirdiniz ve vakıf idaresinden ücretinizi alırdınız. Vakıf hanlarında, kervansaraylarında konaklayabilir, vakıf hastanelerinde şifa bulabilir, vakıf camilerinde ibadetinizi yapabilir, vakıf hamamında yıkanabilir, vakıf çeşmelerinde kana kana su içebilir ve öldüğünüz zaman bir vakıf tarafından defnedilebilirdiniz.”

Bazı Batılı iktisat tarihçileri, yayınlanan bazı eski bütçe rakamlarına bakarak Osmanlı ekonomisini küçümsemeye kalkışmışlardır. Hâlbuki o devirde vakıfların yıllık gelir ve giderleri merkez bütçe rakamlarının yüzlerce kat üstündedir. Mesela 16. asırda Süleymaniye Külliyesinin yıllık bütçesi bile merkez bütçeden katlarca yüksektir.

Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman da, bizzat kendisi İstanbul’da başta Süleymaniye Camii olmak üzere birçok hayır eseri yaptırıp, önemli varlıklarını vakfetmiştir. Hatta, “Tam İlmihal Seadet-i Ebediyye” kitabında okumuştum: O devirde kitaplar hattatlar tarafından elle yazılıyordu. Sultan Kanuni, Kur’ân-ı kerimi sekiz defa yazmıştır. Yazdığı Mushaf-ı şerifleri ihtiyaç olan cami, medrese gibi yerlere vakfetmiştir. Bunu okuduğumda, çok derin düşüncelere dalmıştım. Devleti idare etmek gibi çok mühim görevleri bulunan, bir cihan padişahının Kur’ân-ı kerimi sekiz kere yazması çok büyük bir hadisedir. Acaba biz bırakın yazmayı, kaç kere hatmettik?

HAYRETE DÜŞÜREN VAKIFLAR

Osmanlıda kurulmuş, duyanları hayrete düşüren vakıflar da vardır. Fakirlere yakacak temin etme vakfı, hizmetçilerin efendileri tarafından azarlanmaması için kırdıkları kâseleri satın alma vakfı, borç sebebiyle hapse girenlerin borçlarını ödeyerek hapisten kurtarma vakfı, kimsesizlerin cenazelerini kaldırma vakfı, hasta leylekleri tedavi vakfı ve kış aylarında aç kalan kuşlara yem yedirme vakfı bunlardan sadece birkaçıdır.

MUAZZAM VAKIFLARA NE OLDU?

Ne yazık ki, Osmanlıların kurdukları bu vakıflar, imparatorluğun son devrinde İttihat Terakki Partisi hükûmetinin, devleti Cihan Harbine sokması sonucunda memlekette meydana gelen başıboşluklar, cumhuriyet döneminde ise tek parti iktidarının maziyi kötüleyici ve geçmişin izlerini yok edici siyaseti yüzünden çok büyük yara aldı.

Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci, bir makalesinde cumhuriyet devrinde vakıfların akıbetine dair şunları ifade etmektedir:

“Mülkiyet hakkı, mukaddes ve dokunulmaz bir insan hakkı olduğu hâlde, pek çok vakfa el konulmuş; bunlar vakıf fikrine hiç de uymayan başka maksatlara tahsis edilmiş veya hususi şahıslara satılmıştır.

Hâlbuki şart-ı vâkıf, nass-ı şâri gibidir. Yani vakfedenin şartı, âyet ve hadis gibi değiştirilemez, kaidesi meşhurdur. Tek Parti devrinde bazı vakıf eserlerinin tamir edilmesi de, bu vakıflara el konulup başka maksatlarla kullanıldığı gerçeğini değiştirmez. Böylece milletin bin senelik tarihine damgasını vurmuş vakıf medeniyeti hazin ve utanç verici bir şekilde tasfiye edilmiştir. Osmanlılar nice mali sıkıntılarla boğuşmuş; ama mülkiyet hakkına hürmetlerinden dolayı, hiçbir zaman vakıflara ilişmek akıllarına gelmemişti…

1924’te câmilerin idaresi ve buradaki vazifelilerin tayini Diyanet İşleri Reisliği’ne verildi; câmilerin müştemilatı, gelir getiren mülkleri ve eşyası ise Vakıflar Umum Müdürlüğü’nün kontrolüne bırakıldı. 1928’den itibaren câmiler tasnif edilmeye başlandı. Buna göre 500 metre dâhilindeki câmilerden biri kalacak; diğerleri tasnif dışı bırakılacaktı. Tasnif dışı kalan yüzlerce câmiden bir kısmı kapatıldı; bir kısmı din dışı başka işlere tahsis edildi; bir kısmı da yıktırılıp enkazı satıldı.

Vakıflar Kanunu’nun ‘mimarî kıymeti olan câmilerin satılamayacağı’ hükmüne aldıran olmadı. Sadece İstanbul’da 1000’in üzerinde câmi yıktırıldı. 1926-1949 yılları arasında 82 kilise ve havra da arazileriyle beraber satıldı. 1945’ten sonra demokrasiye geçişle, muhalefetin elini güçlendirmemek adına, işgal edilen bazı câmiler boşaltılıp tamir edilerek ibadete açıldı. 1950’den sonra yol genişletme sebebiyle çok sayıda câmi ve vakıf eseri yok edildi. Vakıf eserlerin satışı 1960’larda da devam etti.

YENİ DEVİRDE 8 BİN 562 VAKIF SATILDI

Cumhuriyetin ilk 16 yılı içinde satılan vakıf sayısı tespit edilebildiğine göre 8 bin 562’dır. Sayısı yüz binleri bulan icâreteynli ve mukâtaalı vakıflar buna dâhil değildir.” (“Vakıfların Acılı Tasfiyesi”, Türkiye gazetesi, 22.06.2020)

Günümüzde vakıf, dernek gibi kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, umumi olarak sivil toplum kuruluşları (STK) olarak adlandırılmaktadır. Ülkemizde son 20 yıldır devlet, STK’larla daha uyumlu bir çalışma metodu izlemektedir. Gelenekten beslenen eski usul vakıf hareketleri vesilesiyle STK’lar, büyük ölçekte işler üretmiştir. Türkiye’de belirli sahada uzmanlaşmış STK’ların daha muvaffak olduğu görülmektedir. Bunun için, karar alıcıların bu hususa dikkat etmesi faydalı olacaktır.

Ülkemizde vakıfların yaşatılması ve topluma ulaşmasındaki temel problem ise kaynakların yetersizliğidir. Gelişmiş ülkelerin pek çoğunda STK’lar devletin nakdî desteğinden ve vergisel avantajlardan faydalanmaktadır. Ülkemizde ise, vakıflar daha ziyade üyelerinin katkısı ve toplanan bağışlarla veya iktisadi işletmesi varsa bunun yürütmüş olduğu ticari faaliyet ile kaynak sağlamaktadır.

VERGİ MUAFİYETİ GENİŞLEMELİ

Mer’i mevzuatta bağışçılar yaptıkları bağışların, sadece vergi matrahlarının %5’lik kısmını, vergi matrahından düşebilmektedir. Ülkemizde “vergi muafiyetini” haiz İhlas Vakfı gibi vakıflara yapılan bağışların tamamı gelir ve kurumlar vergisi matrahından düşülmelidir. Mevzuat bu şekilde düzenlenirse, devletin herhangi bir kaybı olmayacaktır.

İhlas Vakfı da merhum Enver Ören’in teşebbüsü ile Sevgili Peygamberimizin “İnsanların hayırlısı, insanlara faydalı olandır” mübarek sözünü düstur edinerek, 1975 yılından beri faaliyet göstermektedir. Türkiye’de 32 öğrenci yurdunda, üç binden ziyade yükseköğrenim öğrencisine hizmet vermektedir. Ayrıca partner kuruluşları vasıtasıyla, Afganistan’da öğrenci yurtlarında yedi yüz elli civarında öğrenciye bakmakta olup, 104 komplekste 11 bin 220 öğrenci için mekânlar yapmıştır. İhlas Vakfı, aynı şekilde Afrika kıtasında da cami, medrese ve yetimhaneler kurmuş, derin sondaj su kuyuları açmıştır. Diğer taraftan, partner kuruluşlar vasıtasıyla, Afrika’da ve Afganistan’da büyük Türk-İslam âlimlerinin eserlerini yöre halkının istifadesine sunmaktadır. Bu sayede, onların Selçuklu ve Osmanlının yolundan ayrılmayıp, aşırılıklara yönelmemeleri için gayret sarf etmektedir.

.

TÜRK-ERMENİ MÜNASEBETLERİNİN GELECEĞİ Ermenistan Devleti normalleşmeye mecbur

15 Mayıs 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Telman Nusretoğlu
Türk İslam Araştırmaları Merkezi Başkanı
Hazar Üniversitesi Öğretim Üyesi

Ermenistan etrafındaki jeosiyasi çaresizlik derinleşmekte, Türkiye ve Azerbaycan’la normalleşme ihtiyacı artmaktadır. Bu durum Paşinyan’ın konumunu güçlendirmektedir.

Ermenistan’daki muhalefet, sürdürülemez düşmanlığa son vererek ülkelerini yok oluştan kurtaracak normalleşmeye karşı çıkmaktadır.

Avrupa Birliği’nin teşebbüsüyle Brüksel’de Azerbaycan ve Ermenistan liderleri arasında gerçekleştirilen son müzakerelerde tarafların birbirilerinin toprak bütünlüklerini tanımak şartıyla büyük barış antlaşması imzalamaya yakın olduğu, bu safhanın paralelinde devam eden Türkiye-Ermenistan arasındaki normalleşme temaslarının da pozitif mecrada seyrettiği aşikârdır. Ancak bu durum ortaya çıktıktan sonra Ermeni muhalefeti, Başbakan Paşinyan’ın istifası talebiyle Erivan’ın Fransa meydanından mukavemet harekâtı başlattığını ilan etti. İki haftaya yakındır devam eden sokak gösterileri katılımcı sayısı itibarıyla iktidar değişimini sağlayacak kritik safhaya ulaşamadıysa da, Ermenistan’ın iç siyasi buhranının hangi yöne evrileceği konusunda bazı soruları tekrar gündeme getirmiş oldu.

Paşinyan’a karşı başlayan mukavemet harekâtının koordinatörü, Taşnakların liderlerinden, Ermenistan Parlamentosunun muhalif Başkan Yardımcısı Sagatelyan, ülkede bulunan diplomatik misyon temsilcilerine ve dış ülke yetkililerine Paşinyan’ın artık Ermeni halkının iradesini temsil etmediğini iddia etti.

Kuşkusuz 44 günlük Karabağ Savaş’ında Azerbaycan’ın Ermenistan üzerinde elde ettiği mutlak zafer, Türk düşmanlığı, Ermenilerin potansiyel imkânlarıyla da örtüşmeyen şovenist yayılmacılıktan beslenen Diaspora-Kilise-Taşnaksütun üçlüsü başta olmak üzere Ermeni güç merkezlerinin dengesini bozmuş, bu siyasetleriyle Ermenistan’ı iflasın eşiğine getirdikleri görülmüştür.

RÖVANŞİST ERMENİ MUHALEFETİ

Bu rövanşist muhalefet, komşularıyla artık sürdürülemez olan düşmanlığa son vererek ülkesini tecrit ve yok oluştan, Rusya’nın kullanışlı bir müstemleke uzantısı olmaktan kurtaracak normalleşmeye karşı çıkmaktadır. Türkiye ve Azerbaycan ittifakının, global ve bölgesel dengeler açısından rolünün her geçen gün arttığı şimdiki konjonktürde Bakü ve Ankara’yla barış ve normalleşme görüşmelerinde mesafe almış Paşinyan’ın istifasını istemek Ermeni devletini çıkmaz sokağa ve yeni felaketlere sürüklemektir.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yüz yıldır Azerbaycan’a karşı yapılan mezalimlere, işgal dönemi tüm Karabağ topraklarının tarumar edilmesine rağmen bölgesel istikrar ve güvenlik için iş birliği ikliminden herkesin faydalanması adına zafer sonrası barışın da öncüllüğünü yapmıştı. Ancak Şuşa’da yaptığı son konuşmasında Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün tanınmasından imtina edilmesi hâlinde Bakü'nün de Ermenistan’ın toprak bütünlüğü ve bağımsızlığını tanımayacağını, bu durumun onlar için ciddi sonuçlar doğuracağını beyan etmişti. Petrosyan’ın da itiraf ettiği gibi savaşta alınan yenilgi, imzalanan 10 Kasım Antlaşması, Paşinyan’ın değil tüm Ermenistan’ın kabul etmek zorunda kaldığı yenilgi ve kapitülasyondur. İktidara kim gelirse gelsin bu durumun gereğini yerine getirmek mecburiyetindedirler. Tarihte en çok itibar gördükleri Anadolu ve Azerbaycan Türklerine karşı emperyalist devletlerin elinde iki asra yakındır kullanışlı aparata çevrilmiş Ermeni teşkilatları ilk önce Ermeni halkının millî çıkarlarına darbe vurmuştur. Artık zararın neresinden dönülürse kârdır.

Kaldı ki iktidara göz dikmiş, rövanşist muhalif cephe 2018 yılında Ermenistan hâkimiyetini şah-mat durumuna düşüren, Paşinyan’ın iktidar yolunu açan sokak gösterileri ve itaatsizlik eylemlerini şekil ve mahiyet itibarıyla tekrar etmeye çalışsa da o dönemin siyasi zemini artık bulunmamaktadır. Ermenistan etrafındaki jeosiyasi çaresizlik derinleşmekte, Türkiye ve Azerbaycan’la normalleşme ihtiyacı artmaktadır. Bu durum Paşinyan’ın konumunu güçlendirmektedir. Diaspora, Ermeni kiliseleri ve milliyetçi çevrelerin birlikte planladıkları Türkiye ile düşmanlık, Azerbaycan toprakları hesabına Ermenistan’ın sınırlarının genişletilmesi, Rusya başta olmak üzere emperyal hamilerinin bölge hesapları üzerine inşa edilen Ermeni hayalperestliği iflas etmiştir. Türkiye-Azerbaycan ittifakı tarihî adaletsizliği ortadan kaldırarak Güney Kafkasya’da yeni jeostratejik denklem oluşturmuştur.

Fakat Karabağ’a yönelik işgalci niyetlerinden vazgeçmeyen Koçaryan, Sarkisyan, Ohanyan, Vanetisyan gibi siyasetçiler savaş zamanı canlarını kurtarmak için, Azerbaycan ordusunun korkusuyla apar topar Karabağ’dan kaçtıklarını unutmuş gözüküyorlar. Ermeni halkı da çok yakın tarihte başına gelenleri unutarak, onlara tecrit ve felaketten başka yol önermeyen yolsuzluklara bulaşmış bu siyaset tüccarlarına yeniden itibar edecekse bu durum gönüllü intihardan başka bir anlam ifade etmeyecektir.

BATI’DAKİ İMAJ SARSILABİLİR

ABD ve Avrupa’dan yapılan, Ermenistan’ı Rusya’nın etki alanından çıkarmaya yönelik üst düzey açıklamalarda da Güney Kafkasya’da barış ve istikrarı kalıcı hâle getirecek, Türkiye-Ermenistan münasebetlerinde normalleşmeyi teşvik edecek notların yer aldığı görülürken, Ermenistan’dan yükselen yeni savaş çağrıları ve düşmanlıklar bu ülkenin Batı ülkeleri nezdindeki imajını da tamamen sarsacak niteliktedir. Bakü’nün Güney Kafkasya halklarının bağımsızlıklarını daha kuvvetli hâle getirmek, yeni müstemleke, Sovyet benzeri ittifak devleti hevesiyle yaşayan çevrelerin müdahalelerine imkân vermemek, Avrupa’nın Rusya’ya olan gaz bağımlılığının azalmasına katkı sunmak, ticaret yolları, koridorların açılması suretiyle İpek Yolu’nu yeniden canlandırmak istikametinde siyaset izlediği de bellidir. Azerbaycan en kısa zamanda Ermenistan’la barış antlaşması imzalayarak geçici bir misyonla ülke topraklarında bulunan Rus barış gücünü Rusya’ya geri göndermek; Hankendi, Hocalı dâhil hâkimiyetini ülke topraklarında tesis etmek azmindedir. Rusya-Ukrayna Savaşı devam ederken global ve bölgesel gelişmeler kontekstinde bunun için uygun jeostratejik şartların oluştuğu da aşikârdır. İç siyasi baskılar altında bazı tereddüt emareleri ortaya koysa da Paşinyan da bu zarureti anlamış gibi gözüküyor. Aslında Ermenistan’ın içinde bulunduğu durumun zorluğu ülke çıkarlarından daha çok, talimat aldıkları dış mihrakların çıkarlarına odaklanan siyasi konfigürasyondan da kaynaklanıyor. Pompalanan şovenist fikirlerle zehirlenmiş Ermeni toplumunun arındırılması, gerçeklikleri kabul etmesi de kolay bir süreç değildir.

10 Kasım Antlaşmasının imzalandığı günler Paşinyan açısından daha zor günlerdi. O badireler atlatarak süreci başarıyla yönetebilmiş, savaştaki yenilgisine rağmen seçimde halk desteğini kazanmayı başarmıştır. Barış antlaşmasına imza atan, Türkiye ile normalleşmeyi temin eden kişinin de Paşinyan olması sürecin ruhuna, mantığına uygundur.

RUSYA BASKI UNSURU İSTİYOR

Ancak Rusya etrafında gelişen durumun 10 Kasım Antlaşmasının imzalandığı ve Rusya’nın kendinden daha emin olduğu o günlerden farklı olduğu da görülmelidir. Moskova Azerbaycan’ı ve tüm Güney Kafkasya’yı kendi güdümünde oluşturmaya çalıştığı yeni ittifaka entegre etmek için kuşkusuz bölgede bulundurduğu barış gücünden bir baskı unsuru olarak istifade etmeyi planlamaktadır. Bölgede devam eden anlaşmazlık ve çatışmalar üzerinden tesir mekanizması oluşturmaya çalışan geleneksel Rusya açısından barış antlaşmasının imzalanması, Ermenistan’ın Türkiye ile olan sorunlarının çözülmesi zorunluluk hâline gelmediği sürece makbul bir seçim olarak gözükmüyor. Ankara ve Bakü’nün millî güç stratejisi açısından ABD ve Avrupa’nın mı, yoksa Rusya'nın mı üzerinde daha fazla etki üretebildiği bir Ermenistan gerçeği daha uygundur sorusu da üzerinde düşünülmesi gereken ayrı bir husustur. Şimdi ehemmiyetini biraz kaybetmiş gibi gözükse de tarihî arka planı itibarıyla Anadolu ve Güney Kafkasya’da oluşturulan Ermeni meselesinin arkasında Rusya’yla birlikte Batılı devletler de yer almıştır. NATO müttefiki Türkiye’ye karşı terör örgütlerini destekleyen, Ankara’nın bağımsız dış politikasından rahatsız olan bir ABD gerçeği de göz ardı edilemez. Ermenistan da dâhil emperyalist devletlerin mücadelesinde kurban olmak istemeyen tüm bölge halklarının çıkarı Türkiye-Azerbaycan ittifakının, Türk Devletleri Teşkilatı’nın daha da güçlenmesini gerekli kılıyor. Bu ittifakla her zamankinden daha çok iş birliğine muhtaç hâline gelmiş Moskova da gerçek bir Türk-Rus mutabakatından yana olduğunu göstermek için Erivan'ı barış ve normalleşmeye teşvik etmelidir.

.

Seçim kanunu değişikliği siyasete nasıl yansıyacak?

15 Mayıs 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Seçim Kanunundaki en son değişiklik hem sadece seçmen iradesinin esas alınmasını sağlayacak, hem de siyasi parti sayısında olağanüstü artışı önleyecektir.

Artık tabela partilerine olduklarından daha fazla değer izafe edilmeyecektir.

Seçim Kanunundaki son değişiklikle, Meclis’te grubu bulunan siyasi partilerin, başka şart aranmaksızın seçime katılabilmesi hükmü kaldırılmış, ülke barajı %10’dan %7’ye düşürülmüştür. İttifak yapan partilerin toplam oylarının %7’yi bulması hâlinde, ittifakta yer alan partilerin, oy sayıları düşük olsa da barajı aşmış sayılmaları, ancak, seçim çevresindeki milletvekili dağılımında, ittifak yapanlar dâhil, her partinin aldığı oyların esas alınması ve %3 oy alan partilerin hazine yardımından yararlanmaları kabul edilmiştir.

Son seçimde İyi Parti, seçime girebilecek partiler belirlenirken CHP’den topluca transfer edilen ve kısa bir süre sonra yine CHP’ye dönerek tekrar CHP listelerinde yer alan milletvekilleriyle grup kurmuş ve böylece seçime katılabilmişti. Bu yol, artık kapanmıştır. Bu “hülleyi” yapan CHP ve İyi Parti, diğer bazı muhalefet partileriyle birlikte, Siyasi Etik Kanunu çıkaracaklarını vadetmektedirler.

Ülke barajının %7’ye düşürülmesi, önceki seçimlerde oyları %10 civarında olan partileri ittifak yapmaksızın seçime girmeye, çok düşük oranda oy alan partileri de ittifak yaparak %7’lik barajı aşmaya yönlendirebilecektir.

Son değişiklikle, %7 oranının tutturulması hâlinde ittifakta yer alan her partinin barajı aşmış sayılması artık ittifak yapmanın tek sonucu olup milletvekilliklerinin dağılımında, ittifak yapmış olmanın herhangi bir etkisi olmayacak, seçim çevrelerinde her partinin aldığı oy aynı şekilde hesaba dâhil edilecektir.

SİYASİ PARTİ ARTIŞI ÖNLENİYOR

Bu uygulama, hem sadece seçmen iradesinin esas alınmasını sağlayacak, hem de siyasi parti sayısında olağanüstü artışı önleyecektir.

2018 seçiminde, küçük partilerin seçim çevrelerinde milletvekili çıkarmak için yeterli olmayan artık oyları, ittifaktaki diğer partilerin fazladan milletvekili çıkarmalarına sebep olmuştu. Çünkü seçim çevrelerinde son milletvekilliğinin tahsisinde ittifak oyları bir bütün olarak kabul edilmişti. Böylece, bir partiye verilen oylar, sanki ittifaktaki başka bir partiye verilmiş gibi değerlendirilmişti. Seçmenlerin iradesine aykırı bu uygulama kanun değişikliğiyle sona erdirilmiştir.

Seçim ittifakı, iki veya daha fazla partinin bazı ortak vaatlerini gerçekleştirmek amacıyla güç birliği yapmalarıdır; partilerin farklılığını ortadan kaldırmaz. Dolayısıyla, oyların tam ters yönde değerlendirilmesine, mesela, meslek lisesi mezunlarının yükseköğretime giriş sınavında aldıkları puanların diğer mezunların puanlarıyla eşit işlem görmesini savunan bir partiye verilen oylarla, diğer mezunlara avantaj sağlayan katsayı sisteminden yana olan partinin milletvekili çıkarmasına neden olamaz.

OYLAR BAŞKA PARTİYE KAYMAYACAK

Seçim Kanunundaki değişiklik, ittifakın sonucunu olması gereken şekilde belirlemiş, herhangi bir partiye oy veren vatandaşların iradelerine aykırı olarak bu oyların başka bir partiye kaydırılmasını engellemiştir.

2018 seçiminde yüzde olarak fevkalade düşük oyların milletvekili dağılımına etki edebilmesi dolayısıyla, tabela partisi denilen partilerin ittifaka alınmaya başlanması, ülkedeki parti sayısında olağanüstü artışa yol açmıştı. Yeni düzenlemeye göre, artık tabela partilerine olduklarından daha fazla değer izafe edilmeyip ittifak partileri de ittifak yapmayan partilerle eşit şekilde seçim çevresi barajına tabi olacaklarından, belirli bir kişinin milletvekili olabilmesi için parti kurulup ittifaka girilmesi şeklindeki ilginç yöntemler geçerli olmayacaktır.

Partilerin, ittifaka dâhil olsalar da olmasalar da milletvekili çıkarabilip çıkaramayacakları seçim çevrelerinde aldıkları oylara göre belirleneceğinden, ülke barajını aşabileceklerini tahmin edenler ittifak yapmamayı tercih edebileceklerdir. Barajı aşmaları beklenmeyenler de kendilerine yakın buldukları partilerle ittifak yapmaya çalışacaklardır.

Daha önce 4 partinin yaptığı ve 2 yeni partinin de toplantılarına ve basın açıklamalarına katıldığı Millet İttifakı içinde, bazılarının ikinci bir ittifak kurmaları fikri ortaya atılmış, bir parti seçime tek başına girme kararı almıştır. Yeni düzenleme karşısında bu muhalefet partilerinin en fazla milletvekilliği elde edebilmek için nasıl bir yöntem uygulamaları gerektiği konusunda yabancı basında da görüş belirtilmiştir.

Bir iki yıldır Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi savunan Millet İttifakı partileri, 28 Şubat’ta yayınladıkları Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem bildirisinde, bu sistemle ilgili olarak, bir hükûmetin düşürülmesi için yenisinin kurulmasında anlaşılması şartından başka bir öneri ortaya koyamamış, kamu kurum ve kuruluşlarında kadın üst yönetici sayısının artırılacağı gibi, hiçbir hükûmet sistemiyle ilgili olmayan ortak vaatlerini belirtmişlerdir.

ESKİ SİSTEME DÖNÜLMESİ ZOR

Oysa, Meclis’te güvenoyu verilmesi, gensoruyla hükûmet düşürülüp yenisinin kurulması gibi, Parlamenter Sistem ve Yarı Başkanlık Sistem uygulamaları, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçilmesiyle mazide kalmıştır. Tekrar eskiye dönülmesi veya benzeri bir sistemin kabulü, milletimizin yürütme organını doğrudan belirleme yetkisinden vazgeçmesiyle mümkün olabilecektir. Bizce, milletimiz böyle bir geriye dönüşü kesinlikle uygun görmez.

Millet İttifakı partilerinin eski sistem özlemi, bizce, tek başına iktidara gelmeyi mümkün görememelerinden dolayı bir koalisyon hükûmetinde yer almayı istemelerinden kaynaklanmaktadır. Bu partiler, yürürlükteki Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde de cumhurbaşkanlığını, cumhurbaşkanı yardımcılıklarını ve bakanlıkları bölüşerek bir tür koalisyon kurmayı hedeflemektedirler. Başlığı Güçlendirilmiş Hükûmet Sistemi olan bildiride sözünü ettikleri sistemden ziyade bir dizi ortak seçim vaatleri ile yeni döneme ilişkin tasvirlerin yer alması da bu hedefin belirtileridir.

Geçmişte 2’li, 3’lü, 4’lü koalisyon hükûmetleri kısa sürede yıkılmış iken, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin fiilen 6’lı, 7’li koalisyona dönüştürülmesi, bizce, milletimizin kesinlikle tasvip etmeyeceği ve sürekli problem çıkaracak bir yöntemdir. Bu partiler, daha şimdiden, mültecilerin geri dönmeleri veya gönderilmeleri ile LGBT gibi çok önemli konularda farklı görüşler savunmaya ve seçim vaatlerinde bulunmaya başlamışlardır.

Tek başına barajı geçemeyecek partilerin yönetici ve üyelerinin milletvekili olabilmeleri için bir yöntem de barajı aşabilecek bir partinin listesinde yer almaktır ama bunun için, mensup oldukları partinin seçime katılmaması ve yazılı muvafakat vermesi de şarttır.

Bizce, Seçim Kanunu değişikliği, tek başına seçime giren parti sayısının artması, böylece, siyaset konusunda fevkalade sakıncalı şekilde iki kutuplu topluma dönüşmenin önlenmesi ve gerek partilerin ittifak yapmalarında gerekse kişilerin başka bir parti listesinde yer almalarında partilerin temel görüşlerinde yakınlık aranmasıyla seçmen iradesinin esas alınması yönlerinden de isabetli ve tam zamanında yapılmış bir düzenlemedir.

.

Annesiz çocuklar’ ve dünyanın geleceği

29 Mayıs 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Tamamen maddi refah üzerine kurulu düzenin, insan haysiyetinin önüne geçtiği Batı’da, çocuklar doğar doğmaz kapitalizmin çarkları arasında ezilmeye mahkûm bırakılmaktadır. Avrupalı kadınların %62’si bebekleri dahi olsa, başkaları için rahatlarını bozmanın gereksiz olduğunu düşünmektedir.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) gerçekleştirdiği bir araştırmaya göre; 0-2 yaş aralığında kreş ve benzeri kurumlara kayıt, Belçika ve Danimarka’da yüzde 60 civarındadır.

Batı toplumunda çocuklar bir meta gibi görülmektedir.

Annelik hiçbir zaman bitmeyen vazifedir. Bu vazife, her canlı için değerlidir ve neslin devamı için elzemdir. Ancak modern dünyanın getirdiği zorluklar ve dayatmalar, farklı doyum metotlarıyla bu vazifeyi akamete uğratmıştır. Dolayısıyla Batı toplumunda her şey maddileştiğinden çocuklar da bir meta gibi görülmektedir. Batılıların özellikle azalan genç nüfusa karşı aldıkları tedbirler yeterli gelmemekte, sadece nüfus sahibi olmak için verdikleri maddi destekler bile aile müesseselerini kurtarmaya yetmemektedir. Mesela Hollanda, evlenme karşılığında gençlere iş kuracak kadar maddi destek vermeyi taahhüt etmektedir. Almanya ise meşru veya gayrimeşru yeter ki çocuk sahibi olmayı, geleceklerinin kurtuluş reçetesi olarak görmektedir. Bu sebeple Batı’nın ruhen doyuma ulaşmış nesil yetiştirme gibi bir derdi bulunmamaktadır. Dolayısıyla değersizlik yarışında bu durumlara düşmüş Batı’nın hayat şartları, hiçbir şekilde bizim toplumumuzun kurtuluş reçetesi olamayacaktır.

DOĞAR DOĞMAZ KAPİTALİZMİN ÇARKINDALAR

Tamamen maddi refah üzerine kurulu düzenleri, insan haysiyetinin önüne geçmiş Batı’da, çocuklar daha doğar doğmaz kapitalizmin çarkları arasında ezilmeye mahkûm bırakılmış, anne kokusuna hasret bebekler hemen parayla tutulan kiralık annelere tamamen terk edilerek “her sahada özgülük” temelli anlayışlar şiar edinilmiştir. Yakın zamanda Avrupalı kadınlar üzerine yapılmış bir akademik çalışmaya göre; kendileri de doğurmuş olsalar, başkaları için rahat ve huzurlarını bozmanın gereksiz olduğunu savunanların oranı şaşılacak biçimde yüzde 62 civarında çıkmıştır. Bu oran, üzerinde ciddiyetle düşünülmesi gereken bir durumdur. Artık çocuk sahibi olmayı lüzumsuz ve kendilerine külfet olarak gören Batı toplumu, hızla tükenmektedir. Bu olumsuz durum maalesef coğrafi yakınlık sebebiyle bizi de tehdit etmektedir.

BATI’NIN GİRDABI

Sosyal ve kültürel konularda son 200 yıldır takip ettiğimiz Batı toplumunun hayat şartları, artık içimize ve algılarımıza sirayet etmektedir. Bugün çalışma hayatı içinde daha fazla olma ve özgürleşme refleksi, doğum oranları konusunda hiç de hoş olmayan neticeleri beraberinde getirmektedir ki, bu negatif gidişat Batı’nın içine düştüğü girdaba bizi de hızla çekmektedir. Tahminlere göre; 2050’li yıllarda Türkiye’nin Avrupa’nın bile ilerisinde yaşlı bir nüfusa sahip olacağı belirtilmektedir. Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (AB) Eurostat ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; Türkiye’de toplam doğurganlık hızı, 2001 yılında 2,38 çocuk iken bu sayı 2021 yılında 1,70 çocuk olarak gerçekleşti. Buna göre; Türkiye’de toplam doğurganlık hızı son yıllarda düşüş eğiliminde… Bu veriler ışığında varın gelecekte olacakları siz tahmin edin!

NÜFUS KONUSUNDA NASIL BU HÂLE GELDİLER?

Peki, Türkiye’yi etkileyen Batı, nüfus konusunda nasıl hâlihazırdaki duruma geldi? Hikâye gerçekten de çok trajik… Yukarıda da belirttiğimiz gibi Batı için maddi kaygılar her zaman ön planda olmuş, mutluluk ve huzurun maddi zenginlikten geldiği kabul edilmiş ve bu uğurda da feda edemeyecekleri şeyin olmadığını her zaman göstermişlerdir. Dolayısıyla daha bebeklik çağlarında ilgi ve sevgiye aç yavrular, sadece biraz daha rahat yaşama refleksiyle hiç tanımadıkları kimselere teslim edilmekte, hatta iş seyahatleri sebebiyle günlerce annesini görmeyen üç beş aylık bebeklerle karşılaşılmaktadır. Böylece, sevgiden mahrum çocuklar; merhametten de mahrum yetişebilmekte, en iyi eğitim sistemleri (öğretim sistemleri değil) bile yaralı vicdanlara merhem olamamaktadır. Merhametten mahrum nesiller de gelecek adına toplumun başına en büyük sıkıntıları getirebilmektedirler. Dünyayı kana bulayan kişilerin hayatlarına baktığımızda da hemen hepsinin ailede şiddete uğrayan, anne veya babaları tarafından terk edilmiş veya ihmal edilmiş, çevresi tarafından dışlanmış kişiler olduğu görülmektedir. Bu sebeple dünyada kan ve gözyaşı inanılmaz boyutlara ulaşmışken insanlık hassasiyetlerimizi, sosyal konum ve duruşumuzu tekrar gözden geçirsek mi acaba? İnanın buna bütün dünyanın ihtiyacı var.

Peki, ülkeler, nesilleri için bu kadar gayret gösterip büyük masraflar yaparken niçin temelinde insan sevgisi olması gereken eğitimde, başarısız bir dünya toplumu imajı çiziliyor? Dünyada ‘en’lerden kabul edilen Finlandiya bile öğrenmede başarı noktasında inanılmaz yerdeyken, mutsuz ve huzursuz nesillerine karşı niçin çare üretemiyor? Bunun üzerinde yoğun bir şekilde düşündükleri malum fakat diğer yandan zevklerinden ve özgürlüklerinden de feragat edememeleri, ruhsuz bir hayata katlanmayı da beraberinde getirmektedir.

ANNEDEN ERKEN YAŞTA MAHRUM KALMAK

Modern pedagoglar ve psikologlar; erken çocukluk dönemlerinde sevgiden, ilgiden ve şefkatten mahrum yetişen “annesiz çocukların” (anneden mahrum yetişmiş çocukların), maddiyat merkezli bir ruh hâliyle çevresinde yaşananlara ya aşırı duyarsız bir duruş sergilediklerini ya da sevgi ve mutluluk kadar acıları paylaşma noktasında da geri planda kalıp sosyalleşme problemleri yaşayarak hem kendilerine hem de çevrelerine hayatı zehir ettiklerini belirtmektedirler.

Bütün bunları göz önüne aldığımızda; Batı’da erken yaşlardan itibaren annesiz büyütülen çocukların, ileri yaşlarda ciddi travmatik neticeler yaşayacağı çeşitli araştırmalarla da ortaya konmuştur. Bu konuda sadece azalan nüfuzlarına çare aramak için ARGE birimlerine ve çeşitli projelere milyarlarca dolar ayırmaktadırlar. Çünkü korku treni üzerlerine doğru olanca hızla ilerlemekte…

ABD’Lİ ANNELERİN TUTUMU DEĞİŞİYOR

Tabii, bu konularda yaptıkları araştırma sonuçları da hakikatleri ortaya koymaktadır. Mesela, ABD’de yapılan araştırma sonucu şu şekildedir: “Amerikalı annelerin çoğu evin dışında çalışır. ABD Çalışma Bakanlığı'na göre, 2015 yılında 18 yaşından küçük çocuğu olan kadınların yaklaşık yüzde 70'i iş gücündeydi. 2007'de Pew Araştırma Merkezi tarafından yapılan bir anket, yetişkinlerin yüzde 41'inin çalışan annelerdeki artışın toplum için kötü olduğunu söylediğini ve okul öncesi çağındaki çocuklara sahip beş anneden sadece birinin tam zamanlı çalışmayı tercih ettiğini bildirdi.”

Yani anneler de işlerin yolunda gitmediğini fark etmekte ve çocukları için çalışma hayatında daha az rol almayı tercih etmeye başlamaktadırlar. Buna göre; ABD’li annelerin Avrupa’ya göre daha farklı bir metot takip ettikleri dikkatleri çekmektedir.

Mustapha Kulungu, “Working Mothers, Their Contribution and Impact on Decline of Traditional Family-Analysis” adlı makalede “Temel ve artan anne-çocuk ayrılığı sebebiyle, ihmal edilen çocukların, ‘aile çöküşü’ olarak Amerikan aile yapısına telafisi mümkün olmayan zararlar vereceği aşikârdır” demiştir. Dolayısıyla ABD’li araştırmacılar; çöken aile yapılarının ABD’nin çöküşünü de hızlandıracağının idrakindedir.

S. Moussavi tarafından yapılan bir araştırmada da (2015), “Çalışan anneleri olan kız ve erkek çocuklarının ruh sağlıklarının düşük olduğu, dolayısıyla ortaya çıkan sonuçlar evde anne varlığının gerekli olduğunu doğrulamaktadır” ifadesi kullanılmıştır.

İngiltere Sosyal ve Ekonomik Araştırma Enstitüsü tarafından yayınlanan bir başka araştırmaya göre; okula başlamadan önceki yıllarda tam zamanlı olarak işe giden annelerin çocukları, daha yavaş duygusal gelişim gösteriyor ve okuma ve matematik testlerinde daha az puan alıyor.

Samanta ve arkadaşları tarafından 2020 yılında Hindistan’da yapılan “Çalışan Annelerin Çocukların Gelişimine Etkilerinin İncelenmesi” adlı bir araştırmada ise şu sonuçlarla ortaya çıkmaktadır: “Çalışan annelerin çocuklarıyla geçirdikleri süreyi kısaltmak zorunda kalmaları, çocuklarının gelişimi üzerinde uzun vadeli sonuçlar meydana getirebilir. Ayrıca annelerin işle ilgili strese maruz kalmaları, çocukların gelişimini olumsuz etkiler. Bütünsel büyümelerinde zekâ geriliğine yol açan bilişsel ve davranışsal gelişim problemleri de oluşabilir.”

ERKEN YAŞTA KREŞİN NETİCELERİ

Dolayısıyla çalışma hayatında daha faal yer alan kadınların tabii olarak çocuklarını yabancı kişilere emanet etmek mecburiyetinde kalmaları kreş ve okul öncesi sınıfları daha fazla gündemde tutmaktadır. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) gerçekleştirdiği bir araştırmaya göre, 0-2 yaş aralığında kreş ve benzeri kurumlara kayıt Belçika ve Danimarka’da yüzde 60 civarındadır. Bu oran ülkemizde de hızla artmaktadır. Fakat meydana getirdiği olumsuzluklar da araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği Yönetim Kurulu Eski Üyesi ve Ankara Üniversitesi (AÜ) Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Runa İdil Uslu, 2009 yılında yaptığı bir söyleşide; “Çocukların ilk 3 yaş içerisinde kendisine birinci derecede bakım veren kişiye yoğun olarak bağlandığını ve kuvvetli bir ilişki geliştirdiği için bu yaş aralığından önce kreşe verilmesinin uygun olmadığını” belirtmiştir. Sebep olarak da 6 aydan itibaren çocuklarda ayrılma kaygısının gelişmeye başladığı gösterilmiştir ki bu durumun ileri yaşlarda çocuklarda çeşitli travmatik olumsuzlukları da beraberinde getirebileceği vurgulanmıştır.

Prof. Dr. Gülay Akgül Yılmaz editörlüğünde “Çalışma Hayatında Kadın” temalı “Eskar 2. Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Sempozyumu (2017)” kapsamında Marmara Üniversitesi BAPKO finansmanı ile çıkarılan kitapta bir araştırma yayınlanmıştır. Prof. Dr. Nazan Aydın, Doç. Dr. Esra Yazıcı, Dr. Dilruba Dülgeroğlu, Ar. Gör. Melike Dönmez, Ast. Dr. Hazal Yavuzlar Cıvan ve Aile Hekimi Esra Noyan tarafından “Çalışan annelere yönelik tutumların İncelenmesi-Bir Ön Çalışma” adıyla yüzde 49,8’i kadın, yüzde 50,2’si erkek deneklerle yaptıkları araştırmada ilginç sonuçlarla karşılaşılmıştır. Buna göre; “Çalışan anneler çocukları ile az vakit geçirse bile kaliteli zaman geçirirler” fikrine “katılmıyorum” diyenlerin oranı yüzde 56,5 iken “katılıyorum” diyenler yüzde 21,7, “kararsızlar”ın oranı ise yüzde 21,9 çıkmıştır. Aynı araştırmada “Çalışan annelerin çocuklarının kendine güveni daha yüksek olur” fikrine “katılmıyorum” diyenlerin oranı yüzde 47,8 iken “katılıyorum” diyenler yüzde 24,8 ve “kararsızlar” yüzde 27,4 çıkmıştır. Araştırmada, “çalışan kadınlar anne olduktan sonra da kariyer planı yapabilmelidir” fikrine “katılmıyorum” diyenlerin oranı yüzde 76 iken, “katılıyorum” diyenlerin oranı yüzde 14,9, “kararsızlar” ise yüzde 9,1 çıkmıştır.

“Çalışan annelerin eşleri ile ilişkileri daha iyidir” fikrine de yüzde 38,7 “katılmıyorum” derken, “katılıyorum” diyenlerin oranı yüzde 25,3, “kararsızlar” ise yüzde 36,1 çıkmıştır…

Bütün bunlara göre; yıllarca “evlatlarım rahat etsin” refleksi ile elde edilen kazanımların öbür tarafta farklı olumsuzlukları da beraberinde getirebileceği yukarıda belirttiğimiz ABD’li ve Avrupalı araştırmacıların çalışmalarıyla da ortaya konmuştur. Buna göre “her şey evlatlarımız için” sloganı kapsamında anneliğin de çalışma hayatının en önemli parçası olduğu unutulmadan hayat planlarımızı tekrar bir gözden mi geçirsek acaba?

.

Kültürfizik hareketlerindeki kültür!

5 Haziran 2022 02:00

A -

A +

Suat Ungan
Trabzon Üniversitesi,
ungan@trabzon.edu.tr

Çoğu zamanlarda spor, halkın güvenini kazanmak için bir aracı unsur hâline gelmiştir. Baskıcı rejimlerin kitleleri bir alana yönlendirmeleri neticesinde spor için kitlelerin afyonu tanımlaması yapılmıştır.

Spor yapmak bir milletin dünya görüşünün yansıması olmuş, kültürfizik hareketleri tanımlamasındaki “kültür” kelimesi de bir düşüncenin, hayat tarzının göstergesi olmuştur.

Sporcuların yaptığı ısınma hareketleri için “kültürfizik hareketleri” tanımlaması yapılmaktadır. Bu fiiller tamamen fiziksel aktivite üzerine kurulu olmasına rağmen “kültürfizik” hareketleri denilmesinin altyapısında acaba hangi etkenler bulunmaktadır?

Bu sorunun cevabını, kültürün çok katmanlı tariflerinde aramak gerekmektedir. Cemil Meriç “Kültürden İrfana” isimli eserinde, “Dünyada kültürden daha kaypak mefhum tanımıyorum, tahlil edemezsiniz; çünkü unsurları sonsuz, tasvir edemezsiniz; çünkü bir yerde durmaz, manasını kelimelerle belirtmeye kalkıştınız mı, elinizle havayı tutmuş gibi olursunuz, bakarsınız ki her yerde hava var, ama avuçlarınız bomboş” diyerek kültürün tarifinin zorluğundan bir kaba sığmazlığından bahsetmektedir.

KÜLTÜRÜN JİMNASTİK MANASI

Kültürün yüzlerce tanımının yanında jimnastik anlamı da bulunmaktadır. Bu mefhum çeşitliliğinin içinde anahtar kelimelerden birisinin jimnastik olduğu görülmektedir.

Baskıcı rejimlerde çoğunluğu işçi sınıfının oluşturduğu gruplara ve halka, rejimin baskısını unutturacak, onlarda rahatlama sağlayacak, rejime ve yöneticilere muhabbeti ve itaati artıracak spor faaliyetlerine “rıza kültürü” denilmiştir. Burada rıza kelimesinin, yapılan fiili isteyerek yapmayı; kültür kelimesinin de yapılan hareketleri işaret ettiği görülmektedir. Bu kullanımda kültür kelimesinin jimnastik anlamının ön plana çıktığı görülmektedir.

Batılıların Osmanlıya “hasta adam” sıfatını yakıştırmasının aynı zamanda Türk ırkının yüzüne yansımasından korkulur olmuş, bu nedenle gürbüz nesil yetiştirme fikri yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlamıştı. Daha sonraları, yeni doğan çocuklar için Gürbüz isminin verilmesi, “Gürbüz Türk Çocuğu”, “Yavru Kurt” gibi çocuk dergilerinin çıkarılması biraz da kaygının insan zihnine yüklemiş olduğu bilinçten kaynaklanmıştır. Yiğit Akın’ın “Gürbüz ve Yavuz Evlatlar” adlı çalışması Türkiye’nin spor tarihine ve spor anlayışına ışık tutar niteliktedir.

Osmanlının son zamanlarında Türk halkının sağlık bakımından görüntüsünün çok da iyi olmadığı bilinmektedir. Âkif, bir köy yerindeki insanları anlattığı şiirinde: “Bet beniz sapsarı bîçârelerin hepsinde/ Ne olur bir kişi olsun görebilsem zinde/ Şiş karın, sıska çocuklar gibi, kollar sarkık/ Arka yusyumru, göğüs çökmüş, omuzlar kalkık/ Gövde teşhirlere (iskelete) dönmüş, o bacaklar değnek/Daha yaş yirmi iken eller ayaklar titrek/” diyerek insanımızın durumunu tasvir etmiştir.

O dönemlerdeki salgın hastalıklar, yoksulluk, uzun süren savaşlar halkımızın çehresine çok derin ve acı bir şekilde yansımış; azınlık gençleri ile Türk gençleri arasındaki fiziki farklılık kendisini iyice göstermeye başlamıştır. Bu durumdan kurtulmak için gençleri spora yönlendirmek başvurulan ilk çarelerden birisi olmuştur ki “19 Mayıs” Gençlik ve Spor Bayramı isminin altındaki sır da bu gerçeklikte yatmaktadır.

KİTLELERİN AFYONU

Çoğu zamanlarda spor, halkın güvenini kazanmak için bir aracı unsur hâline gelmiştir. Baskıcı rejimlerin kitleleri bir alana yönlendirmeleri neticesinde spor için “kitlelerin afyonu” tanımlaması yapılmış, İspanya Kralı Franco’ya “Bu yokluk döneminde kitleleri suhulet içinde yönetmeyi nasıl başardınız?” diye sorulduğunda, o da “Onları yüz binlik beşiklerde uyuttum” diyerek sporun rejimin aracı unsuruna nasıl dönüştürüldüğüne ve kitleleri rıza kültürü ile nasıl yönlendirdiğine işaret etmiştir… Kitleleri etkilemenin, bir kanala yönlendirmenin en cazip, en kolay yollarından biri taraftar üzerine oynamak olmuştur…

Hastalıklara karşı dirençli, sigara ve alkolden uzak, bedenî yapısına hükmedebilen, atletik bir insan yetiştirme de kültürel bir düşüncenin ürünüdür. Kişiler, bedensel hareketleri yapmış olduklarında hayat felsefeleri ile bedensel hareketlerini birleştirmiş olmaktadırlar. İlk zamanlarda jimnastik hareketlerine ayak talimi bile denilmekteydi. Hâlen askerde eğitime talim denilmekte, türkülerde bile askerde olan sevgili için “Sen git yârim talime de ben yolunu beklerim…” diye türkü yakılmaktadır. Burada jimnastik kelimesinin ayakları belirli hareketleri yapmak için alıştırmak, eğitmek anlamı vardır…

Beşiktaş Kulübünün ilk isminin Beşiktaş Basiret Osmanlı Jimnastik Kulübü olması dikkat çekmektedir. Sözlükte, basiret kelimesi için “doğru görüş”, “uzağı görüş”, “seziş”, “uyanıklık”, “kavrayış” anlamları bulunmaktadır. Kelimede geleceği inşa etme, geleceği görme, geleceği önceden fark etme anlamı ağırlık kazanmaktadır. Kişiler spor yaparak gelecekte olabilecek muhtemel problemlerin önüne geçmeyi amaçlamışlardır ki bu da ancak geniş bir spor kültürü anlayışı ile mümkün olmaktadır.

HİTLER’İN ÜSTÜN IRK GAYESİ

Birinci Dünya Savaşı’nın getirmiş olduğu yoksulluk, halkları çok zor duruma düşürmüş, insanlara çok büyük sıkıntılar vermeye başlamıştı. Avrupa’da salgın hastalıkların baş göstermesi üzerine devletler, bebek ölümlerini azaltmak, ırkın ıslahını geliştirerek Roma dönemindeki heykellerde görüldüğü gibi gürbüz, adaleli, fizikli nesiller yetiştirmek için sağlık politikaları oluşturmaya başladılar. Hitler’in üstün ırk oluşturma gayreti de spor politikalarının bir parçası olmuştur. Alman ırkını oluşturmak, onun biyolojik üstünlüğünü vurgulamak isteyen Hitler, fizik yapısı güçlü kişilerin evlenmelerine, eş seçimlerine, onların çocuk sayılarına müdahale ederek ırk ıslahını gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bolşevikler bu amaçla tüm vatandaşlarını eğitmek için beden terbiyesine dayanan “fizkultura” denilen modeli geliştirmiştir. Halk sağlığı politikalarının en başat unsurunu ise spor hareketleri meydana getirmiştir. Çünkü gelecekte çıkacak bir savaşa insanların bedenen hazır olmaları için belirli dönemlerini spor ile geçirme gerekleri vardı…

Türkiye, dünyadaki bu modellerden esinlenerek 1938 yılında Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğünü kurmuştur. Daha sonraları beden eğitimi dersleri bütün okullara yayılmış, spor yapmak bir milletin dünya görüşünün bir yansıması olmuş, “kültürfizik hareketleri” tanımlamasındaki kültür kelimesi bir düşüncenin, hayat tarzının göstergesi olmuştur.

Önceleri “fizikkültür” diye tarif edilen kavram zamanla “kültürfizik” şeklini almıştır. Jimnastik kelimesinin kültür kelimesinin eş anlamı olacak şekilde bir dönem kullanıldığını da göz önünde bulundurduğumuzda, kültürfizik hareketlerinde kültürün; hem bir hayat, düşünce tarzını hem de jimnastik kelimesini temsil ettiği sezilmektedir

.

Konut problemi nasıl çözülür?

5 Haziran 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Toplu konut yapılabilecek yeterli miktarda kamu arazisi, TOKİ ve belediyeler tarafından Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına ve diğer inşaat firmalarına tahsis edilmeli, arazi bedelleri inşaat süresi sonunda bu kuruluşlardan konut alan vatandaşlarca kira öder gibi taksitle ödenmelidir.

İnşaat sektörü; demir, alçı, elektrik malzemesi, trafo, kombi, perde, mobilya, cam, parke, plastik boru, çivi, boya gibi 250 civarında alt sektör ile birlikte 6 milyondan fazla kişiye istihdam imkânı sunmaktadır.

Türkiye bir müddettir konut problemiyle karşı karşıyadır. Kiralarda fahiş artış yaşandığı gibi, konut üretimi de problem hâline gelmiştir.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 9 Mayıs 2022 tarihinde kabine toplantısının ardından yaptığı konuşmada, konut sektörünü destekleyecek üç yeni paket açıklamıştır. Bunlardan “İlk Evim Konut Finansman Paketi” adlı birincisi, ilk ve tek konutu olarak birinci el konut alacak vatandaşlara, kamu bankaları tarafından, en fazla 2 milyon lira değerindeki konutlar için 10 yola kadar vadeli, aylık %0,99 faizli kredi verilmesini öngörmektedir.

“Genişletilmiş Konut Finansmanı Paketi” adlı ikinci pakete göre, konut değerinin en az %50’sinin 1 Nisan 2022 tarihinden önce açılmış döviz tevdiat hesaplarının ya da hurda altının Merkez Bankasına satımıyla karşılanması şartıyla, en fazla 2 milyon lira değerindeki birinci el ve ikinci el konutlar için kamu bankaları tarafından 10 yıla kadar vadeli, aylık %0,89 faizli kredi verilecektir.

“İnşaat Sektörüne Özel Kredi Garanti Paketi” adlı üçüncü paket ise 1 Mayıs 2022 tarihi itibarıyla asgari %40’ı tamamlanmış ve %50’si satılmamış olan inşaat projelerini kapsamaktadır. Bu projelerin sahibi olan KOBİ ve inşaat şirketlerine, inşaatlarını tamamlamaları için, konut satış fiyatlarını 1 yıl boyunca sabit tutmayı taahhüt etmeleri, bu fiyatları internet sitesinde duyurmaları ve kredi veren kuruluşa bildirmeleri şartıyla destek sağlanacaktır.

Bizce, bu paketler, konut satın alacak vatandaşlara kolaylık ve yarım kalmış projelerin tamamlanmasına imkân sağlayacaktır. 16 Mayıs 2022 tarihinde Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin konut sektörü temsilcileriyle yaptığı toplantıya katılan GYODER Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Kalyoncu, basın mensuplarının soruları üzerine, konut konusunda en büyük girdinin arsa olduğunu, erişilebilir konut için erişilebilir arsa olması gerektiğini, erişilebilir arsa üretilerek erişilebilir konut üretiminin artırılabileceğini belirtmiştir.

DAP Yönetim Kurulu Başkanı Ziya Yılmaz’a göre, konut fiyatlarının artmasındaki ana etken, arsa ve emtia fiyatlarındaki artıştır; daha çok arazi geliştirilmesi hâlinde konut fiyatları gerileyebilecektir.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum da, 18 Mayıs 2022’de, vatandaşların uygun şartlarda konut alabilmesi için, Adalet Bakanlığı ve Hazine ve Maliye Bakanlığı ile proje geliştirildiğini, maliyetleri düşürecek ve vatandaşların erişimini kolaylaştıracak olan bu projenin yakın zamanda Cumhurbaşkanı tarafından açıklanacağını, TOKİ’nin 1,137.000 konut ürettiğini, şehit aileleri, alt gelir grubundakiler ve emeklilere 15-20 yıl vadeyle konut verildiğini, bu uygulamaya devam edileceğini ve 81 ilde sosyal konut projeleriyle vatandaşların kira öder gibi ev sahibi olacaklarını bildirmiştir.

KÖKLÜ ÇÖZÜM NEDİR?

Bizce, ülkenin konut ihtiyacının kısa sürede karşılanması ve bu konuda sürekli ve köklü çözüm için, uydu kent kurulabilecek ve toplu konut yapılabilecek yeterli miktarda kamu arazisi, TOKİ ve belediyeler tarafından Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına ve diğer inşaat firmalarına tahsis edilmeli, arazi bedelleri inşaat süresi sonunda bu kuruluşlardan konut alan vatandaşlarca kira öder gibi taksitle ödenmelidir.

Böylece, üreticiler için arsanın maliyet konusu olmamasını, vatandaşların ev sahibi olmak için yalnızca yapıyı satın almalarının yeterli olmasını, arsa paylarının ev sahibi olunduktan sonra TOKİ’ye veya belediyelere küçük dilimler hâlinde ödenmesini önermekteyiz. Arsa paylarının, arazi uydu kent veya toplu konuta dönüştükten sonra belirlenmesi ve ödenmesi hâlinde TOKİ ve belediyeler bu arazileri en uygun şekilde değerlendirmiş olacaklardır.

Bizce, kamu arazilerinin bedelinin para değerindeki değişikliklerden etkilenmemesi için, her konutun arsa payı, götürü masraf karşılığı ile birlikte, birim metrekare inşaat maliyeti esas alınarak belirlenmeli, aylık olarak güncellenerek konutun büyüklüğüne göre azalan bir sürede, mesela 90 metrekare ise 7 yılda, 150 metrekare ise 5 yılda TOKİ’ye veya belediyeye ödenmelidir.

TOKİ’nin konut ve arsa bedelleri ile konut kredilerinde birim metrekare inşaat maliyetini esas alması ve cüzi oranda götürü masraf karşılığı uygulaması hâlinde konut üretimine ayrılan fon hiçbir zaman erimeden sürekli olarak kullanılacaktır.

TOKİ’nin 1984’te kurulmasından itibaren ilk 7 yılda 900.000 konut için 15 yıl geri ödeme süresiyle verdiği krediler, önceleri %18, daha sonra %30 faiz uygulanmasıyla enflasyondan korunamamış, erimiştir. Konut borçlarında birim metrekare inşaat maliyeti esas alınsaydı, fonlar erimeyecek, sürekli olarak konut üretilebilecekti. Mesela inşaat maliyeti ve arsa payından oluşan toplam bedeli 90 birim metrekare maliyeti kadar olan bir konut için de 15 yıllık ödeme süresinde güncel fiyatlar üzerinden her yıl 6, her ay 1/2 metrekare maliyet bedeli ödenecek, böylece TOKİ’ye sürekli olarak her yıl (900.000 konut: 15 yıl) 60.000 konut bedeli kadar ödeme yapılıp yeni istekliler için imkân sağlanacaktı.

İSTİHDAM İÇİN GEREKLİ

Bizce, uydu kentler kurulması ve toplu konutlar yapılması, üreticilere arazi tahsisi ile desteklendiği ve bu arazilerin bedelleri ile kendilerine taksitle konut verilenlerin borçları, faiz uygulanmaksızın, birim metrekare inşaat maliyeti esas alınarak tahsil edildiği takdirde, ülkenin konut ihtiyacı, kamuya fazla bir mali külfet yüklenmeksizin olabildiğince hızla ve köklü şekilde karşılanacak, istihdam çok önemli miktarda artacak, ekonomi ve toplum için çok yönlü yararlar ve olumlu yansımalar sağlanacaktır.

İstanbul İnşaatçılar Derneğinin araştırmasına göre, inşaat sektörü, demir, alçı, elektrik malzemesi, trafo, kombi, perde, mobilya, cam, parke, plastik boru, çivi, boya gibi 250 civarında alt sektör ile birlikte 6 milyondan fazla istihdam imkânı sunmaktadır.

FONLAR ERİMESİN!

Konut üreticilerine arazi tahsisi ile TOKİ’ye ve belediyelere arsa paylarının ve konut bedellerinin ödenmesinde birim metrekare inşaat maliyetinin esas alınmasıyla fonların erimeyip sürekli işlerlik kazanması, her ihtiyacı olanın konut edinmesini kolaylaştıracak ve son derece çabuklaştıracaktır.

81 ilde yaygın ve hızlı toplu konut seferberliğinin elbette siyasete ve seçimlere de yansıması olacaktır

.

Tarımda biyogübre alternatif olabilir mi?

12 Haziran 2022 02:00

A -

A +

Prof.Dr. İbrahim Aydın

Balıkesir Üniversitesi

Necatibey Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi
iaydin@balikesir.edu.tr

İnsanlığın hızlı nüfus artışına rağmen, tarımdaki yeşil devrim sayesinde açık ara uzakta olduğu düşünülen gıda sıkıntısı, son iki yılda yaşanan COVID-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile aniden kapımıza kadar dayandı. Katma değerinin düşük olması, gelişmişlik ile tarıma bağımlılık arasındaki ters ilgi algısı sebebiyle, iktisadi sektörler arasında geri planlara atılmakta olan tarım, günümüzde gelişmiş ülkeler dâhil, bir anda bütün dünya ülkelerinin gündemlerinde üst sıralarda yer almaya başladı.

Ulaşımın gelişmesi, ülkelerin gıda ürünlerini başka ülkelerden kısa sürede ve ucuza tedarik etme imkânı sağlamaktaydı. Ülkeler, artık tarımda “kendi kendine yetme” gibi bir endişe taşımıyordu. Ancak bu son iki gelişme (COVID-19 salgını ve Rusya-Ukrayna savaşı) tedarik zinciri ağını koparttı. Kısa sürede marketlerin raflarının boşaldığı, gıda ürünleri fiyatlarının aniden 3-5 kat arttığı görüldü. Panik hâlinde marketlere hücum eden insanlar, gıda mamullerini stoklamaya başladı. Vatandaşların artan gıda fiyatları karşısında alım güçlerinin düşmesi, şikâyetçi duruma gelmeleri, ülkelerin yönetimlerini de endişelendirmeye başladı.

Bu yaşananlar; demokrasi, insan hakları, medeniyet, eşitlik, serbest piyasa vb. gibi birçok kavramın, kriz anlarında pek de işe yaramadığını ortaya çıkardı. Bu kavramlarla özdeşleşen Batılı ülkelerin de gerçek yüzleri ortaya çıktı. Zengin ve “medeni” denilen ülkelerin yaptıkları uygulamalar, yıllardır savundukları, görünmeye çalıştıkları demokrat tutumlara uymayan davranışlardı. Denizlerde âdeta korsanlar gibi, başka ülkelere giden temizlik ve gıda ürünlerine el koyma uygulamaları yaşandı. Geçmişte petrol özelinde enerji ve yeraltı kaynakları için kan akıtan, savaşlar çıkaran, ülkeler işgal eden sözde medeni ülkelerin, aynı davranışları tarım ve gıda ürünleri için de yapabilecekleri görüldü.

BUĞDAY İÇİN SAVAŞ GEMİLERİ

İngiltere, Ukrayna’dan alacağı buğdayın nakliye gemisine refakat etmesi için savaş gemilerini Karadeniz’e göndermişti bile. Yine Ukrayna’da savaştan dolayı depolarda kalan 19-20 milyon ton buğdayın tahliyesi için, iki tarafın da en güvendiği ülke Türkiye’nin ara buluculuğunda, “güvenli tahliye koridoru” oluşturma çabaları netice verdi. Çin gibi asıl tüketici ülkeler, buğday stoklarını arttırmaya, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerin de, ihracat kısıtlamasına gitmesi, “gıda tedarik krizini” daha da derinleştirmeye başladı.

EN BÜYÜK İNSANİ KRİZ

Davos'ta, bu yılki Dünya Ekonomik Forumu'nda, yaşanan bu gıda krizi, “İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana yaşanan en kötü insani kriz” olarak nitelendirildi. Fakat savaştan dolayı Ukrayna’da depolarda kalan buğdayın tahliyesi, problemin çözümü anlamına gelmiyor! Avrupa’nın tahıl deposu olan Ukrayna topraklarının savaş nedeniyle boş kalması, gelecek yıl krizi daha büyük boyutlara taşıyacaktır. Dünyadaki açlığın artması, Avrupa'nın büyük bir göç dalgası ile yüz yüze gelmesi ihtimalini kuvvetlendirmektedir.

TÜRKİYE GIDA KRİZİNİ DERİNDEN HİSSEDİYOR

Nüfusu 84 milyona dayanan, yaklaşık 7-8 milyon mülteciyi besleyen, her yıl 30-40 milyon turisti ağırlayan ve gerek kendi ürettiği, gerekse ithal ettiği tarım ürünlerini işleyerek son yıllarda tarıma dayalı endüstriyel ürün ihracatında rekorlar kıran Türkiye ise, geçmişte, “Tüm dünyada, tarımda kendi kendine yeten 7 ülkeden biri” olması ile övünürdü.

Tarım, mesai kavramı olmayan, iklim şartlarının ve muhtemel tabii afetlerin etkilerine de açık bir sektör olmasından dolayı, harcanan emeğin ve sarf edilen paranın karşılığı çoğu zaman alınamayan zor bir ekonomik faaliyettir. Günümüzde “çiftçilik”, maalesef, “okunarak, beyaz yakalı olunarak kurtulunması gereken” bir meslek hâline gelmiştir. Şehirlerde daha az gelirle, kıt kanaat yaşamak çiftçiliğe tercih edilir olmuştur.

Hâlbuki tarih boyunca hangi dönemde yaşanırsa yaşansın, tüm canlıların ellerine baktığı kişiler, çiftçilerdir. Bu nedenle, ne yapıp edip, toplumu “Benim çocuğum büyüyünce çiftçi olacak” motivasyonuna getirmemiz gerekiyor...

TARIMDA BAĞIMSIZ OLMANIN YOLLARI

Tarımın gıda, yem ve sanayiye ham madde temin etme, istihdam, döviz girdisi sağlama dışında, dışa bağımlılığı azaltma gibi, çok önemli fonksiyonları bulunmaktadır. Çağımızda dünyadan kopuk olma, yaşananlardan etkilenmeme gibi bir lüksümüz olmasa da, dışa bağımlılığı tarımda da olabildiğince azaltmamız gerekiyor.

Tarımsal anlamda bağımsız olma veya bağımlılığı asgari seviyede tutmanın yegâne yolu ise, tarımsal üretimi arttırmaktır. Bunu da iki şekilde gerçekleştirebiliriz. Birincisi, ziraat alanlarını genişletmek, ikincisi de mevcut alanlarını koruyarak, “birim alandan alınan verimi arttırmak”tır. İlk seçenek mümkün olmayacağına göre, mevcut tarım alanlarından elde etmekte olduğumuz ürünleri arttırmamız, tek seçenek olarak karşımızda durmaktadır.

Birim alandan alınan verimi arttırmak; kaliteli ve verimi yüksek tohum kullanmak, zirai ilaç, sulama ve gübreleme ile gerçekleşebilir. Sulama ve gübreleme, geleneksel tarım yöntemlerindeki nadas olayını ortadan kaldırmış, aksine aynı tarım alanından yılda iki, üç, hatta dört defa ürün alma imkânı sağlamıştır. Tarıma ihanet edercesine, hâlâ ısrarla devam eden birinci sınıf tarım alanlarını ve birinci derece deprem alanlarının “imara açma” uygulamasından acilen vazgeçilmelidir.

TARIMDA YÜKSEK VERİM İÇİN GÜBRE ŞART

Tarım topraklarındaki besleyici maddeler, kültür bitkileri tarafından tüketilmesi sonucu azalmaktadır. Tarımı yapılan bitkilerin ihtiyacı olan mineraller toprakta yoksa veya yeterli değilse verimlilik düşer. İşte bu sebeple, toprakların verimini arttırmak, tarımsal ürünlerin nitelik ve niceliklerini yükseltmek amacıyla toprağa gübre verilmektedir. Doğal (yani, hayvansal) ve kimyasal olmak üzere, başlıca iki çeşit gübre bulunmaktadır.

Tarımsal faaliyetlerde, sadece hayvan gübrelerinin kullanılması hem zordur hem de yetersizdir. Hayvan gübresi sıcak ve taze iken asitli olduğu için direk tarım alanlarına verilmesi mümkün değildir. Sönmesi için doğal ortamda depolanması hem mekân hem de çevre problemlerine sebep olmaktadır. Modern ziraat yöntemlerinde işlenen geniş araziler için de hayvan gübreleri yeterli gelmemektedir.

Kimyasal gübrelerin geçmişi 1840’lı yıllara kadar inmekte olup, tarımda üretim maliyetinin %10-15’ni oluştursa da, verimliliği %50’ye kadar arttırmaktadır. Azotlu, fosfatlı ve potaslı kimyasal gübre üretimi ve tarımda kullanımı, artan nüfusu besleme ve tarımsal üretimi arttırma amaçlı olarak, II. Dünya Savaşı’ndan sonra daha da yaygınlaştı.

Türkiye, kimyasal gübreyi de, kendi ürettiği kimyasal gübrenin ham maddesini de ithal eden bir ülkedir. Tükettiği gübrenin %50’sini, ürettiği gübrenin ham maddesinin de %90’ını ithal etmektedir. Son yıllarda kimyasal gübre fiyatlarındaki artış, tarımsal üretimde gübre maliyetini katlamıştır. Döviz kurundaki aşırı yükselme, stokçuluk ve karaborsa zihniyeti ile son bir yılda gübre fiyatlarında %350’ye varan oranlarda artışa neden oldu. Zeytin üreticisinden, çay, fındık ve tahıl üreticisine kadar birçok üretici, ya hiç gübre kullanmadı, ya da kullanım miktarını oldukça düşürdü. Bu durum da, tarımsal verimi olumsuz yönde etkileyecektir.

ÇEVRE İÇİN BİYOGÜBRE

Tarımda kimyasal gübrenin yaygınlaşması, bazı kesimlerin itirazlarına sebep olmuştur. Çevre hassasiyeti olan bu kesimler, kimyasal gübrelerin toprağı ve yer altı suyu kaynaklarını kirlettiğini savunmaktadırlar. Bu sebeple, tarımda da “sürdürülebilirlik” için biyogübre bir seçenek olarak karşımızda durmaktadır.

Ülkemizde, hem büyükbaş hem de kümes hayvancılığı, yüksek teknoloji ve sermaye, az emek gerektiren çiftlik (ahır) hayvancılığına dönmüştür. Bu hayvancılık türünde et, süt ve yumurta verimliliği de artmıştır. Ancak, binlerce iyi cins büyükbaş ve on binlerce kümes hayvanlarının günlük çıkardığı devasa gübre ve idrarın depolanması, nakliyesi ve bertaraf edilmesi gibi çok önemli bir sorunu da meydana getirdi. Toprak havuzlarda depolanan gübre ve idrar, toprak ve yer altı suyu kirliği dışında koku yayma gibi çeşitli çevresel problemlere de sebep olmaktadır.

Gübre, idrar dışında tarımsal atıklar, mezbaha ve süt fabrikası atıkları, haftalık pazarlardan ve manavlardan gelen patates, marul, havuç vs. biyolojik atıklar, şehirlerin arıtma tesislerinde biriken katı atıklar biyogaz tesislerinde işlenerek, içindeki biyokütle enerjisi alınmaktadır. Bu şekilde azımsanamayacak miktarda elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilmektedir. Bu işlemden sonra geriye kalan atıklar ise, asit özelliği giderilmiş, tabiata olumsuz yan etkisi olmayan, tarımda kullanımı daha da kolaylaşmış biyogübreye dönüşmektedir. Tarımsal üretimi arttırıcı ve kimyasal gübreye göre daha ucuz olan biyogübre, kullanımı daha kolay olsun diye katı, sıvı (damlama sulama yöntemi için) ve humik olmak üzere 3 çeşit üretilir. Bütün bunlar “sıfır atık” yöntemi ile yapılabilmektedir.

Yıllardır kullanılan kimyasal gübreler, tarımsal topraklarda yorgunluk, canlılığın azalması ve çoraklaşmaya yol açmıştır. Oysa biyogübre; organik bileşiklerle toprağın fiziksel ve kimyasal yapısını düzelterek bitki besin maddelerinin alımını kolaylaştırır ve verimini arttırır. Topraktaki organik madde miktarını zenginleştirerek toprağın rengini koyulaştırır. Organik maddeler, topraktaki su ve oksijeni tutar. Besin maddelerinin emilimini arttırır ve topraktaki mikro-organizma faaliyetlerini hızlandırır.

Halk arasında bir iki yönden kârlı bir uygulama için “bir taşla iki kuş vurma” tabiri kullanılırken, biyogübre uygulamalarının yaygınlaştırılması durumunda, benim ifademle birçok yönüyle kazançlı ve doğaya saygılı “bir taşla, çok daha fazla kuş vurmak” mümkün olacaktır.

Türkiye, yaşadığı birçok sıkıntıya rağmen, tarımda devasa bir potansiyele sahiptir. Ülkemiz, incir, kiraz, mercimek, fasulye ve fındık dâhil, 50 tarımsal üründe, hâlâ dünyanın en büyük 10 üretici ülkesi arasında yer almaktadır. Türk halkının karnının doyması ve mutlu olmasının yolu, Türk çiftçisinin mutlu olmasından geçer. Bölgesel güçten öte, global güç olma yolunda olan ülkemizin, beslenme ve gıda temini gibi sıkıntılar yaşaması, kabul edilebilir bir durum değildir. Bilime uygun, makul ve mantıklı tedbir ve uygulamalarla ülkemiz en az 150 milyon insanı rahatlıkla besleme kapasitesine sahiptir.

.....

Kaynaklar

https://dergipark.org.tr/tr/pub/kesitakademi/issue/59818/863722

https://www.researchgate.net/publication/331410028_BALIKESIR_GONEN_DE_BIYOMAS_ENERJISI_URETIMI

Tarımda biyogübre alternatif olabilir mi?
.

.

TÜRK TARİHİNDEN HAZİN SAYFALAR Göçler-Sürgünler

19 Haziran 2022 02:00

A -

A +

Dr. Mehmet Can

Tehcir edilen halkların sığınağı hâline gelen Türkiye'yi, yıllardır çeşitli iddialarla karşı karşıya bırakan birçok gelişmiş ülke, ne yazık ki Türkistan, Kafkaslar ve Balkanlardan sürülen milyonlarca Türk’ün yaşadığı acıları bir türlü görmek istemedi.

Göçler ve mültecilik günümüzün en çok münazara edilen mevzularından biri. Ancak tarihe ve hassaten Türk tarihine baktığımızda da benzer hazin sayfaları görmek mümkün…

Bilindiği üzere, Şehzade Süleyman Paşa'nın 1352 yılında Rumeli'ye geçişi ve art arda devam eden fetihlerle Osmanlı kısa sürede Balkanların tek hâmisi hâline geldi. Türklerin Rumeli'ye yerleştirilmesi ve bölgenin yerli halkları olan Arnavutlar ile Boşnakların da İslam dinini seçmesi Balkan coğrafyasını ikinci bir Anadolu yaptı.

Fakat yaklaşık 500 yıllık Osmanlı idaresinin zayıflamasıyla Türkleri ve diğer Müslüman halklarını zor günler bekliyordu. 1912 yılında meydana gelen I. Balkan Savaşı'nın kaybedilmesiyle milyonlarca Türk, Boşnak ve Arnavut, Anadolu'ya göç etmek zorunda bırakıldı. Bu imkânı bulamayanlar ise çeşitli asimilasyonlara maruz kaldı.

Bu göçlerin en acı yanlarından biri ise Osmanlının meydana getirdiği Türk şehir mimarisinin en gözde örnekleri olan eserlerin yok edilmesi oldu. Ecdadımızın 15 bin 787 mimari yapı inşa ettiği Balkanlar'da tarihî eserler de sahipsiz kaldı. Gözü dönmüş düşman kuvvetleri Türk izlerini yok etmek için birçok tarihî cami, han ve hamamı yıktı-yaktı. Geriye kalan birçok eser ise aslından uzak görünümle restore edilip maksadı dışında kullanıldı.

İLK GÖÇ VE SÜRGÜNLER KAFKASYA’DAN BAŞLADI

Rus Çarlığına bağlı askerî birliklerin 1859 yılında Kafkasya'ya girmesi bu coğrafyada acı sonuçlar meydana getirdi. Rus birliklerine karşı verilen mücadeleyi kaybeden Kafkas halklarını büyük bir dram bekliyordu. Çar'ın Kafkasya temsilcisi Grandük Mişel'in 1864 Ağustosunda Batı Kafkasyalılara, "Bir ay zarfında Kafkasya terk edilmediği takdirde, bütün nüfus savaş esiri olarak Rusya'nın muhtelif mıntıkalarına sürülecektir" şeklindeki fermanı, bölgedeki sürgünleri ve göçü tetikledi.

TÜRK TARİHİNDEN HAZİN SAYFALAR Göçler-Sürgünler

KARADENİZ’İN AZGIN SULARINDA BOĞULDULAR

Rus Çarlığının emriyle 1864 yılında 1 milyon 500 bin Kafkasyalı yurdundan oldu. Tehcire zorlanan halkların birçoğu sürgün esnasında açlık ve zor şartlara yenik düşerek tıka basa doldurulan tren vagonlarında can verdi. Binlercesi de Karadeniz'in azgın dalgalarına dayanamayan gemilerin batmasıyla derin sularda boğuldu ve yüzlercesi kalıcı hastalığa yakalandı. Karadeniz'deki Taman, Tuapse, Anapa, Soçi, Sohum, Poti ve Batum gibi limanlardan Rus, Osmanlı ve İngiliz gemilerine bindirilen muhacirler, Trabzon, Ordu, Samsun, Sinop, Varna, Köstence ve İstanbul'a getirildi. Arşiv kayıtlarına göre, Kafkaslardan sürgün edilen insanların yüzde 30'una yakını, yolculuk tamamlanamadan öldü.

Kafkasya'da sürgünler 1864 yılıyla sınırlı kalmıyordu. 1864 sürgünüyle dünyaya savrulan Kafkasyalılar, tekrar ana vatanlarında toparlanma fırsatı bulamadan bu defa da 1943 ve 1944 yıllarında SSCB lideri Josef Stalin'in emriyle geniş çaplı bir sürgüne maruz bırakıldı. Bu sürgünde ise Kafkas halkları, asılsız bir şekilde II. Dünya Savaşı'nda Almanlarla iş birliği yapmakla suçlanıyordu.

AÇ KÖPEKLER İNSANLARI CANLI CANLI YİYORDU

Çerkezlerin Karadeniz sahillerindeki perişan hâline şahit olan Rus tarihçi Berje’nin şu sözleri bütün gerçeği gözler önüne sermektedir. “Novorossisk Körfezinde toplanmış 17 bin dağlının bende bıraktığı korkunç intibaı hiç unutmayacağım. Yılın bu sert zamanında neredeyse tamamen gıdasız kalan, tifüs ve çiçek salgınlarıyla kırılan bu halkın hâli içler acısıdır. Gökyüzünün altında, çıplak arazide yırtık elbiselerinin içinde yatan bir Türk kadınının, diğer yanında can çekişen annesinin göğsünden süt emmeye çalışan çocukların manzarası hangi kalbi sızlatmaz?”

Rus subay İvan Drozdov ise hatıralarında; “Erkek, kadın, çocuk, yaşlıların açlıktan ve hastalıktan bitkin cesetler hâlinde yürürken aç köpeklerin saldırısına uğrayıp canlı canlı yeniyordu” demiştir.

KARAÇAY VE BALKARLAR'IN SÜRGÜNÜ

SSCB'ye bağlı Karaçay Özerk Bölgesi, 2 Kasım 1943'te Sovyet askerlerince kısa süre içinde boşaltıldı. Emirlere uymayan Türk kökenli bu halk, anında infaz edildi. Karaçay halkından 32 bin 929'u çocuk olmak üzere 63 bin kişi tıpkı diğer Kafkas halklarına yapıldığı gibi hayvan vagonlarına doldurularak insanlık dışı bir muamele ile Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın iç bölgelerine gönderildi. 8 Mart 1944'te ise Balkarlar, Karaçay halkının maruz kaldığı acı sürgünü yaşadı.

TAŞIN BİLE AĞLADIĞI KIRIM!

Stalin döneminde sürgün sadece Kuzey Kafkasya ile sınırlı kalmadı. Sürgün kararından en çok etkilenen bir diğer halk ise Kırım Türkleriydi. 18 Mayıs 1944 gecesi başlayan sürgün furyası, 3 gün içinde 220 bin Kırım Türkü'nün zorla yurtlarından koparılmasıyla neticelendi.

Orta Asya'nın ücra köşelerine götürülmek üzere ölüm katarlarına bindirilen Kırım Türklerinin yüzde 42'si zor şartlara dayanamayarak veya yapılan baskılar sonucu hayatını kaybetti. Vatanlarına dönmek için büyük bir mücadele veren Kırım Türkleri, hedeflerine ulaşmak için 1980'li yılları beklemek zorunda kaldı.

Yıllar sonra terk ettiği topraklarına gelen insanları başka bir hazin tablo bekliyordu. Kırım Türkleri yurtlarına döndükleri zaman evlerinin, iş yerlerinin ve topraklarının Ruslar ile Ukraynalılara dağıtıldığını gördüler.

ÖLÜM KATARLARINA DOLDURULAN AHISKA TÜRKLERİ

Gürcistan'ın Ahıska bölgesinde yaşayan ve “Osmanlı Türkleri” olarak da bilinen Ahıskalılar, 14 Kasım 1944 yılında tarihin en acı olaylarından birini yaşadı. Bütün Ahıska Türkleri sürgün edildi. Aradan geçen 65 yıla rağmen, hâlen yurtlarına dönemediler. Ana vatanlarından koparılan ve gittikleri yerde hayatta kalan Ahıskalıların torunları bugün Rusya Federasyonu, Özbekistan, Kazakistan, Türkiye, Ukrayna, Almanya, Fransa, İtalya ve ABD'de yaşıyorlar.

Stalin'in emriyle bir gece ansızın gelen haber üzerine doğup büyüdükleri vatanlarından zorla gönderilen Ahıska Türkleri, “ölüm katar” olarak adlandırılan hayvan vagonlarına istiflenerek bir bilinmez yolculuğa çıktı. Sibirya'ya ve Sovyetlerin iç bölgelerine gönderilen yaklaşık 100 bin Ahıska Türkü’nün birçoğu yolda hastalıktan, açlıktan öldü. Ayrı ayrı bölgelere dağıtılan Ahıska Türkleri yıllarca birbirinden haber alamadan yaşadı.

93 HARBİ FELAKET GETİRDİ

Balkan Yarımadası’ndan Anadolu topraklarına göç, 19. asırda, bilhassa 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşından sonra hız kazandı. Anadolu’ya âdeta bir göçmen akını yaşandı. 20. asırda ise büyük çaplı göç hareketleri farklı boyutlara geldi. Net bir rakam vermek güç olsa da Prof. Dr. Oya Dağlar Macar’ın belirttiği, Nedim İpek’in verdiği rakamlara göre 500 bin kişi; katliam, salgın hastalık gibi sebeplerden dolayı hayatını kaybetmiş yaklaşık 1 milyon 200 bin kişi de göç etmiştir.

CENAZELERİ DEFNEDİLEMEDİ!

Yığınlar hâlinde İstanbul’a akın eden askerler ve göçmenlerin bir kısmının hastalıktan ya da başka sebepten ölmesi üzerine şehir içinde ve dışında çok cesetler bulunuyordu. Cenazelerin açıkta kalarak defnedilememesi, şehrin sağlığı açısından büyük tehlike teşkil ettiği için derin çukurlar kazılarak kireç dökülmesi gerekiyordu. Ayrıca cenazelerin önceden yıkanmamasına dikkat edilmeliydi. Bütün bunlar o dönemde koleranın yıkıcı tesiri düşünülerek yapılmıştı.

BULGARİSTAN’DAN GÖÇLER

Rusların 1828'de Tuna'yı aşarak Edirne'ye kadar gelmesi ve Bulgarların Türklerin üzerine hücum etmesi sonucu 30 bin Türk, Anadolu'ya göç etti. 1876'da Rusya, Almanya ve Avusturya tarafından Balkanlar bölündü. Avusturya, Bosna-Hersek'i aldı, ayrıca Bulgarlar ve Sırplara, Rusya himayesinde hürriyet verildi.

Arşivlerde, 1885-1923 yılları arasında Bulgaristan'dan Türkiye'ye 500 bin kişinin göç ettiği belirtiliyor. 1923-1933 yılları arasında ise göç edenlerin sayısı 101 bin civarındadır. Yine Bulgaristan'dan 1934-1960 arasında 272 bin 971 kişi, 1968-79 yılları arasında da Bulgaristan'dan Türkiye'ye 116 bin 521 kişi Türkiye'ye göç etti.

YUNANİSTAN'DAN GÖÇLER

Yunanistan'dan Türkiye'ye ilk göçler 1820 yılında Mora isyanından sonra başladı. Avrupa'dan gelen gönüllü askerlerle Rum çeteciler, Teselya ve Ege adaları ile Mora'da oturan Türk ve Müslüman halka zulmetmeye başladı ve 32 bin Müslüman Türk’ü öldürdü. Rusya ile İngiltere arasında yapılan anlaşma ile 1826 yılında bağımsız Yunan devleti kuruldu ve Müslüman halkı Yunanistan'dan çıkarma kararı alındı. Bu kararla birlikte Türkler yüzyıllarca yaşadıkları coğrafyadan sürgün edilmeye başlandı.

Mora'nın ardından Girit'te de 1864 yılında Rumların sivil Türk halkına karşı katliamlara girişmesi üzerine, bu bölgeden Anadolu'ya ve İstanbul'a 60 bin kişi göç etti. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra da Yunanistan'daki Türklerden bir kısmı, Anadolu'ya kaçmak zorunda kaldı. Kurtuluş Savaşı'nı takip eden Lozan Antlaşması hükümlerine göre yapılan mübadelede ise Türkiye'ye 1923-1933 yılları arasında 384 bin kişi geldi. Yunanistan'dan göçler, 1934-1960 arasında da devam etti. Bu tarihlerde 23 bin 788 kişi Türkiye'ye geldi. 1960-1970 arasında ise 20 bin kişi Yunanistan'dan Türkiye'ye yerleşti.

.

Sosyal medya yalanları ve ‘Dezenformasyon Kanunu’

26 Haziran 2022 02:00

A -

A +

Doç. Dr. Ali Murat Kırık

Sosyal medyanın gelişebilmesi için kullanıcıları koruyacak kanuni düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum sadece Türkiye’nin değil dünyanın da problemidir. Bugünlerde tartışılan “Dezenformasyon Kanunu” da birtakım pozitif hususlara sahiptir.

“Dezenformasyon Kanunu”ndaki 29. maddeye yönelik bazı endişeler mevcuttur. Bu maddenin açıklığa kavuşturulması büyük önem arz etmektedir.

Sosyal medyanın özgürlük vaadi sorgulanır durumdadır.

Hayatımızın merkezinde yer alan sosyal medyanın fırsatları olduğu kadar tehditleri de mevcut. Ancak her geçen kullanıcı sayısını arttıran sosyal paylaşım ağları bütün dünyada dikkatleri üzerine çekmektedir. Öyle ki global olarak sosyal medya kullanıcılarının sayısı Ocak 2021'de 4,2 milyara yükselmiştir. Bu, sosyal medya kullanımında yıllık %10,1'lik bir büyüme manasına gelmektedir. Sosyal medya kullanıcıları; haberlerden, hayat tarzlarına, birtakım konulardaki ipuçlarına hatta ürün araştırmasına kadar ihtiyaç duydukları tüm bilgileri tercih ettikleri sosyal medya mecralarından öğrenebilmektedirler. Sosyal medya aracılığıyla şüphesiz ki bilgiye ulaşım kolaylaşmış, iletişim süreci ise hızlanmıştır. Fakat bilginin doğruluğu, geçerliliği ve güvenilirliği ise ciddi tartışmaları beraberinde getirmiştir. Özellikle sosyal medyanın özgürlük alanında vaat ettikleri sorgulanır bir durumdadır. Her ne kadar sosyal medyanın kullanıcılara derin bir özgürlük sunduğu düşünülse de unutulmaması gereken bu platformların özel şirketler olduğu ve zaman zaman insanların web sitelerinde yazdıklarını uygun gördükleri şekilde sansürleyebilmeleridir.

Resmî olarak ilk tanınan sosyal medya sitesi SixDegrees.com’un 1997 yılında gelişim göstermesiyle birlikte kullanıcılar profil resimleri bu mecraya yükleyebilmiş ve arkadaşlarıyla bağlantı kurabilmiştir. Gerçek manada sosyal medyanın gelişimini hızlandırması ise Facebook’a dayanmaktadır. Facebook’la birlikte tartışılan en önemli hususlardan biri sosyal medya istihbaratıdır. Zira sosyal medya istihbaratı, şirketlerin veya hükûmetlerin Facebook veya Twitter gibi sosyal medya sitelerini izlemesine izin veren teknik ve teknolojileri ifade etmektedir. Ayrıca bu kavram gönderilen mesajlar veya resimler gibi oluşturulan içeriklerin ve diğer verilerin izlenmesini içermektedir. Hatta CIA'in insanları gözetlemek için Facebook, Twitter, Google ve diğer sosyal mecralarını kullandığı iddiaları artık çok daha fazla dile getirilmektedir.

AĞIZDAN AĞIZA YAYILAN BİLGİLER GİBİ

İnternet teknolojisinin ve sosyal medya platformlarının gelişmesiyle birlikte, tıpkı ağızdan ağıza yayılan yanlış bilgiler gibi bazı paylaşımlar halkı yanlış yönlendirmektedir. Herkesin gelişigüzel bir şekilde hesap açarak bilgi kirliliğini yayması, sosyal medyanın denetim problemleri, bazı içeriklerin sorgulanmadan, kaynağı teyit edilmeden paylaşılması, etkileşim adına yayılan kirli bilgiler, medya profesyonelleri tarafından üretilmemiş manipülatif görseller ne yazık ki kontrol problemini doğurmaktadır. Doğrulanmamış veya netleştirilmemiş mesajlar sosyal medyada çok yaygındır. Dezenformasyon, genellikle, fayda veya avantaj elde etmek için doğru bilginin kasıtlı olarak kurcalanmasıdır.

TWITTER’IN DURUMU ÖZEL

Sosyal medyanın mevcut yapısı dezenformasyona imkân tanımaktadır. Burada Twitter için ayrı bir parantez açmak gerekmektedir. Twitter'ın gerçek zamanlı söylemi şekillendirme yeteneğinin yanı sıra coğrafi etiketli veriler de dâhil olmak üzere, verilerin Twitter'dan toplanma kolaylığı, onu bir dezenformasyon aracı hâline getirmiştir. Zira Twitter'da botlar tarafından oluşturulan TT etkinlik çalışmaları hepimizin malumudur. Mesela, COVID-19 hakkında Tweet atan hesapların neredeyse yarısının bot olduğu sonucunun ortaya çıkması da bu mecradaki güven sıkıntısını bir defa daha ortaya koymuştur.

Sanal ortamdaki siyasi kutuplaşma göz önüne alındığında botlar ve troller tarafından kullanılan Twitter “dezenformasyon cephaneliğine” dönüşebilmektedir. Nitekim Elon Musk, Twitter’daki bot hesap sayısının açıkladığından kat kat daha fazla olduğunu savunmakta, bu durumun düşünce ve ifade özgürlüğüne zarar verdiğini öne sürmektedir.

Twitter’a yönelik çok ciddi eleştirilerin gelmesi politikalarında değişiklik yapma zorunluluğunu ortaya koymuştur. Şirket, yanlış bilgilendirme politikasının doğal afetler, silahlı çatışmalar ve halk sağlığı gibi acil durumlar sırasında viral yalanların yayılmasını yavaşlatmak için yeni bir strateji geliştireceğini açıklamıştır. Twitter'ın Güvenlik ve Dürüstlük Başkanı Yoel Roth, “İddiaların yanıltıcı olup olmadığını belirlemek için, çatışma izleme grupları, insani yardım kuruluşları, açık kaynak araştırmacıları, gazeteciler ve daha fazlasından elde edilen kanıtlar da dâhil olmak üzere, birden fazla güvenilir, kamuya açık kaynaktan doğrulamaya ihtiyacımız var” şeklinde görüş beyanında bulunmuştur.

DEZENFORMASYONUN SEBEPLERİ

Dezenformasyonun yayılmasından ziyade niçin yapıldığı ve hangi maksatta hizmet ettiği de mühimdir. Sosyal medyada dezenformasyonun başlıca iki sebebi mevcuttur. Bazı insanlar bunu siyasi, ideolojik veya ticari çıkarlar için yapmakta, bazıları da eğlence için dezenformasyona başvurmaktadır. Dezenformasyonun mutlak suretle bir amacı mevcuttur. Hatta yapılan yalan haberleri kişiler bilerek ya da bilmeyerek paylaşarak dezenformasyonun yayılmasına katkı sağlayabilmektedir. Dezenformasyon aynı zamanda sosyal mühendislik hedefiyle de kullanılabilmektedir. Kullanıcıları güvenlik hataları yapmaları veya hassas bilgileri vermeleri için kandırmak için psikolojik manipülasyon yapılmakta, toplumun fikri olarak biçimlendirilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda markalar ve işletmeler de birbirlerini karalayabilmek ve tüketicide algı oluşturmak adına bu yola başvurmaktadır.

TÜRKİYE İÇİN ÖNEMİ BÜYÜK

We Are Social “2022 Dijital Türkiye” raporuna göre, Türkiye’de toplam nüfusun yüzde 80,8’i sosyal medya kullanıyor. Dolayısıyla sosyal medya Türkiye açısından son derece önemli… Haber ve bilgi akışı sosyal medyada hızlı bir şekilde gerçekleştiği için kullanıcıların ister istemez yoğun bir ilgisi meydana geliyor. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de nefret söylemi, hakaret, dijital taciz, yanlış bilgi, kişi hak ve özgürlüklerine saldırı sosyal medyada zaman zaman karşılaşılan sorunların başında gelmektedir.

Bütün bu negatif durumlara rağmen sosyal medyanın alternatif bir medya oluşturduğunu ve kişilere kendini ifade edebilme hakkı verdiğinin altını çizmemiz gerekmektedir. Fakat ortam sanal olsa da işlenen suç gerçektir. Sosyal medyanın her geçen gün artan etkisi ve büyüyen gücü ister istemez ülkelerin, devletlerin birtakım hukuki yaptırımlar meydana getirmesine zemin hazırlamıştır. Kamuoyunda “sosyal medya yasası” olarak bilinen ve 2020 yılında yürürlüğe giren "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, Türkiye'den günlük erişimi 1 milyondan fazla olan yurt dışı kaynaklı sosyal ağ sağlayıcılara Türkiye'ye temsilci atama zorunluluğu getirmiştir. Fakat kanun teorik olarak kabul edilse de pratikte birtakım problemlerle karşı karşıya kalınmıştır. Temsilciler tüzel kişi olduğu için muhatap bulamama sorunu hâlihazırda devam etmektedir.

BÜTÜN DÜNYANIN PROBLEMİ

Bu menfi hâllerin yanında sosyal medyanın gelişebilmesi için sosyal medyanın olumsuz yönlerinden kullanıcıları koruyacak kanuni düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum sadece Türkiye’nin değil dünyanın da sorunudur. Sahte haberleri azaltmak, bilgi kirliliğiyle mücadele etmek ve hukuki sorunlara yol açan mesajları sınırlamak için sosyal medya düzenlemeleri dünyanın farklı ülkelerinde karşımıza çıkmaktadır. Devletlerin medya ve bilgi üzerindeki tesirine ilişkin endişeler artarken, bir yandan da demokratik sosyal medya düzenlemesinin nasıl olması gerektiği konusunda tartışmalar devam etmektedir. Bilgi kirliliğinin önüne geçilmesi, sahte ve bot hesaplarla algı inşasına dur diyebilmek, kişilerin düşünce ve ifade özgürlüğünü koruyarak itibar suikastlarını sonlandırmak, çocukların dijital dünyada tacize ve siber zorbalığa maruz kalmasını engelleyebilmek adına sosyal medya düzenlemelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Zira sosyal medya sürekli değişen ve dönüşen bir yapıya sahiptir. Türkiye’de de özellikle terör örgütleri kara propaganda yaparak toplumun yanlış yönlendirilmesine âdeta zemin hazırlamıştır.

“DEZENFORMASYON KANUNU”

Kamuoyunda “Dezenformasyon Kanunu” olarak bilinen ve bugünlerde tartışılan “Basın Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapan Kanun Teklifi” birtakım pozitif hususlara sahiptir. İnternet haber sitesinde yayınlanan bütün içerikler, Cumhuriyet Başsavcılığı'na gerektiğinde teslim etmek için doğruluğu ve bütünlüğü sağlanmış şekilde 2 yıl süresince muhafaza edilecek. Basın duyurularının ve yargı organlarınca verilen yayın yasağı kararları için beyannameler artık Cumhuriyet Başsavcılığı yerine Basın İlan Kurumu'na verilecek. İnternet haber sitelerinde, faaliyet gösterdiği iş yeri adresi, ticari unvanı, elektronik posta adresi, iletişim telefonu ve elektronik tebligat adresi, yer sağlayıcısının adı ve adresi, kendilerine ait internet ortamında kullanıcıların ana sayfadan doğrudan ulaşabileceği biçimde ve "iletişim" başlığı altında bulundurulması zorunlu olacak. Aynı şekilde çocukların sosyal medyada maruz kaldığı istismar, taciz vs. menfi durumların da önüne geçilebilecek.

Bu sayılan hususlar dünyanın gelişmiş ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de olması gereken hukuki düzenlemeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı şekilde sosyal medya şirketlerinin Türkiye’de temsilci olarak gerçek kişi bulundurma zorunluluğu da muhataplık konusunda atılması gereken önemli bir adımdır.

29. MADDE AÇIKLIĞA KAVUŞTURULMALI

Fakat TBMM Adalet Komisyonu’ndan geçen 29. maddeye yönelik birtakım endişeler mevcut. “Halk arasında korku ve panik oluşturmak amacıyla kamu barışını bozma” gibi sebeplerden ötürü “Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” şeklinde suç tanımlaması gerçekleştiren bu maddenin açıklığa kavuşturulması büyük önem arz ediyor. Kanunun en önemli ve en tartışılan bu maddesinin sınırlarının keskin bir şekilde çizilmesi ve akıldaki soru işaretlerinin giderilmesi sosyal mutabakatın sağlanması açısından da oldukça önemlidir.

Dünya geneline bakıldığında da bu alanda birtakım düzenlemelerin varlığı ilk bakışta göze çarpmaktadır. Almanya'da NetzDG adıyla bilinen kanuni düzenleme 2018 yılının başında yürürlüğe girmiş, düzenlemelere uymayanlara ise fertler için azami para cezası 5 milyon, şirketler için ise 50 milyon avro olarak belirlenmiştir. Avustralya’da ise yasaya uymayan ve 48 saat içerisinde şikâyetlere konu içeriklerini kaldırmayan şirketlere 300 bin avroya kadar; içeriği yayınlayan kişilere de 60 bin avroya kadar para cezası verilmesi öngörülmektedir… Fransa Parlamentosu ise 2020 yılında internette nefret söylemini engellemeye yönelik yasal düzenlemeyi kabul etmiş, terör ve çocuk istismarı alanlarındaki içeriklerin kaldırılması için öngörülen müddet ise bir saat olarak tanımlanmıştır… Rusya’da ise hukuki düzenlemelere uyulmadığı takdirde düzenleyici kurumlara “acil bir durum anında” internetin fişini çekme yetkisi verilmektedir… Bu örneklere başka ülkeler de eklenebilmektedir…

Görüldüğü gibi sosyal medya sürekli değişen ve dönüşen yapısı sebebiyle büyük tartışmalara sahne olmakta, düzenlemeler kimi çevrelerce olumlu, kimilerince olumsuz karşılanmaktadır. Sosyal medya şirketlerine sınırsız özgürlük ve güç tanınması gelecek adına tehlikeleri beraberinde getirmektedir. Bu nedenle ortak mutabakata varılacak yasal düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi düşünce ve ifade özgürlüğü adına elzemdir.

.

Türkler dillerini kendi elleriyle öldürdü

3 Temmuz 2022 02:00

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

Yabancı lisan âlimleri, Türkçenin geçen asırda bozulmasından duydukları üzüntülerini ifade etmişlerdi. Mesela Fransız Türkolog Jean Deny, lisanda yapılan tahribat hakkında “Dünya diller tarihinde bunun bir emsali, benzeri yoktur; Türkler dillerini kendi elleriyle öldürdüler” demişti.

Türkçe bugün dünyada en fazla konuşulan altıncı dildir. 12 milyon kilometrekarede 300 milyon insan Türkçe konuşmaktadır. Geçen asrın başlarına kadar Türk dünyasında yazı ve dil birliği vardı. Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar Türkçe konuşarak, yazarak gidilebilirdi. Ancak, son 60-70 senede Türkiye Türkçesi büyük bir tahribata uğratılarak, yeni uydurukça bir lisan meydana getirildi.

Yabancı Türkolog ve ilim adamları, anadilimiz Türkçenin mükemmelliği karşısında hayranlıklarını dile getiriyorlar; ancak, son asırda lisanımızda yapılan tahribatın ise büyük bir facia olduğunu ifade ediyorlar. Makalemizde bunlara bazı örnekler vereceğiz...

Mesela A. Toynbee, Orta Asya’dan gelen göçebe Türklerin sayı üstünlükleri olmamasına rağmen iki asır gibi kısa bir sürede Anadolu’yu Türkleştirmelerinin zorla ve kılıç kuvvetiyle olmadığını belirterek, “Bu Türk dilinin fevkalade gücü ile meydana gelmiştir” demektedir.

GRAMER KİTAPLARI ZEVKLE OKUNUR

Geçen asrın tanınmış filologlarından Alman Max Müller ise Türkçenin mükemmelliğini şöyle ifade ediyor: “Türkçenin bir gramer kitabını okuyanlar, bu dili öğrenmek niyetinde olmasalar bile, yine de zevk duyarak okumaya devam ederler. İsim ve fiillerin çekimindeki düzenli sistem ve gramerle ilgili diğer hususlardaki mükemmellik insanı hayrete düşürür. Türk dili, düşünceyi, duyguyu ve heyecanı en ince teferruatına kadar ifade edecek bir kudrete sahiptir.

Türkler dillerini kendi elleriyle öldürdü

Türk dilindeki ses ve şekil unsurlarının baştan sona kadar düzenli ve ahenkli bir sisteme göre birbirleriyle bağdaştırılması, insan zekâsının bu lisanla abideleşen bir başarısı olarak tecelli eder. Birçok dilde bu vasıflar perde arkasına gizlenmiş durumdadır. Karşınızda sisler içerisindeki seçilmiş kayalar gibi dururlar. Türk dilinde ise her şey apaçık ve aydınlıktadır. İnsan billurdan bir arı kovanındaki petekleri seyreder gibi dilin iç ve dış yapısını net olarak görebilir.

Türk lisanı, bir dil akademisi âlimlerinin uzun bir çalışması sonunda ve tatbiki bir şekilde meydana getirdiği mükemmel bir dil görünüşündedir. Kaldı ki hiçbir akademik kurul, Türk dili kadar güzel bir dil yapamaz.”

TÜRKÇE KOLAY ÖĞRENİLİYOR

Prof. Dr. Mustafa Argunşah diyor ki: “Türkçenin ses düzeni; ahengi, yapısı ve kurallarıyla dünyanın en seçkin dilleri arasında olduğunu yabancı ilim adamları da her gün söylenmektedirler. Bunları ‘milletler arası’ akademik toplantılarda tartışmaya açar ve sonuçlarını duyururlar. İşte bu araştırmaların sonuncusunda dünyada ana dilini en erken öğrenen çocukların Türk çocukları olduğu ortaya konuldu. Bu bizim çocuklarımızın üstün zekâlı oluşlarının değil, dilimizin matematik prensiplerinin öğrenmeye ve öğretmeye uygun olmasından ileri geliyor. ‘Milletlerarası Çocuk Dili Araştırmaları Derneği’nin (International Association for the study of Child Language) Almanya’nın başşehri Berlin’de yapılan 10. kongresinde Türk çocuklarının 2-3 yaşına kadar Türkçeyi temel dil bilgisi esaslarına uygun olarak konuştukları ortaya konuldu. Aynı araştırmada Alman çocukları için bu sürenin 4-5 yıl olduğu belirtiliyor.

O KADAR TATLI Kİ…

Kongrede dil profesörü Klann Delius, Türkçenin kolay öğrenilen bir dil olduğunu söylüyor ve şunları ekliyor: ‘Türkçenin şahıs ve zaman belirleyen ekleri düzenli lego taşlarının yan yana dizilmesi gibidir.”

İngiliz müelliflerinden Charles Mac Farlane’in 1829’da neşredilen “Constantinople et la Turque” isimli kitabında “Türk milletinin o kadar tatlı bir konuşma tarzı vardır ki, bütün medeni milletlere örnek olabilir” ifadesini kullanıyor.

Rahip Viguer de, 1780 yılında İstanbul’da basılan “Elements De La Langue Turque” kitabında “Türk dilini tetkik ederken konuşma lehçesinin muntazam ve fevkalade mükemmel sıra tertibi, kulağa hafifçe akseden muhteşem ve ölçülü sesleri, ahenk kanunu ve nihayet uzun ve kısa seslerin bir nevi mûsikiyi andıran tatlı akıcılığı karşısında hayran kalmamak kâbil değildir: İnsan bu dilin bir ilim heyeti tarafından özellikle yapılan mantıkî esaslardan doğmuş olduğuna hükmedecek hâle gelmektedir” demektedir.

17. asrın meşhur dilci ve şarkiyatçılarından Antoine Gattan, Doğu’ya gidecek yabancılara şu tavsiyede bulunur: “Mutlaka Türkçeyi öğreniniz ve Türklerle tercümansız konuşunuz; ancak o zaman Türk lisanının azamet ve ihtişamına doyamayacağınızı anlarsınız.”

DÜNYANIN EN AHENKLİ LİSANI

Hamdullah Suphi ise bir hatırasını şöyle anlatıyor: “Bir tren seyahatte yanımda tanınmış ediplerimizden biri ile gayet zevkli sohbete dalmıştık. Kompartımanımızda, yolda binmiş bir yabancı da vardı; konuşmalarımızı göz ucu ile hayranlıkla takip ediyordu. Bir müddet sonra gideceği yere inmek üzere hazırlandı. Kalktı ve ikimize doğru dönerek Fransızca: ‘Affedersiniz beyler, merakım o kadar fazlalaştı ki, sizi bir sualimle rahatsız edeceğim. Kusurumu hoş görünüz; konuşmanızı yol boyunca takip ettim. Anlamadığım hâlde zevkle dinledim. Hiç duyup işittiğim bir lisan değildi. Diliniz belli başlı Doğu-Batı dillerinden pek farklı... Mazur görünüz ve beni tatmin ediniz, nece konuşuyordunuz?” diye sıkılarak sordu. Ben de ‘Biz Türk’üz ve şu konuştuğumuz lisan da Türkçedir!’ dedim. Yabancı, büyük bir saygı ile eğildi ve ciddiyetle şunları söyledi: ‘Aman ne saadet, sizler dünyanın en ahenkli diline sahipmişsiniz meğer, bana kuş dili ve bülbül sesi gibi geldi, inanın bayıldım. Aman bu güzel dili bırakmayınız! Harikulade bir dile sahipsiniz, bununla daima övünebilirsiniz; bu büyüleyici ahenk hiçbir Batı dilinde yoktur!”

Prof. Dr. Mehmet Altan Köymen de, Almanya’daki bir hatırasını şöyle anlatıyor: “Hamburg Üniversitesinde verilen Türk dili konferanslarında, dünyaca meşhur bir matematik profesörü olduğunu sonradan öğrendiğim Alman âliminin de katıldığını görmek beni hayrete düşürmüştü. Dersten sonra Türkçe kurslarına katılmasının sebebini sordum. Bu Alman ilim adamının Türkçe kurslarına katılmasına ne kadar hayret etmişsem o da benim bu sualime o kadar hayret etmişti ve biraz da alınmıştı. Ben, bunun üzerine, Türkçede matematik dalında faydalanacağı eserler bulunmadığını söylemek zorunda kaldım. Maksadımı anlayan Alman profesörün bana verdiği şu cevap çok dikkate değerdi: ‘Ben Türk dili kadar ahenkli bir dile rastlamadım. Türkçe insanın kulağına tatlı bir melodi gibi çarpmaktadır. Bu dili öğrenmekten büyük bir zevk duyuyorum.”

“BU REFORM BÜYÜK BİR FELAKET OLDU”

Yabancı lisan âlimleri Türkçemizin geçen asırda bozulmasından duydukları üzüntülerini de dile getiriyorlar.

İngiliz Türkolog Prof. Geoffrey L. Lewis, 1999’da yayınladığı “The Turkish Language Reform: A Catastrophic Succes” (Trajik Başarı - Türk Dil Reformu) isimli kitabında ve İstanbul’da verdiği konferansta uydurukça Türkçeyi mizahi bir tarzda tenkit ederek, “Bu reform inanılmaz derecede başarılı etnik bir temizlik ve büyük felaket oldu. 1930’dan önce yazılmış her şey yeni nesiller için anlaşılmaz hâle geldi. Yedi asırlık kültür kayboldu. 1960'larda yayınlanan 1000 Temel Eser’in bile 2000'li yılların başında yeni tercümeleri yapıldı” ifadelerini kullanmaktadır.

Fransız Türkolog Jean Deny “La Reforma Actuel de la Langue Turque” (Türk Dilinin Gerçek Reformu) isimli eserinde, Türk lisanında yapılan tahribat hakkında “Dünya diller tarihinde bunun bir emsali, benzeri yoktur; Türkler dillerini kendi elleriyle öldürdüler” demektedir.

İngiliz Türkolog H.C Hony de, 1947 yılında neşredilen “Iras” başlıklı makalesinde “Türk dil reformunun esas maksadı; mazi ile alakayı tamamen kesmek, Osmanlı Devleti’nden kalan her şeyi söküp atmak ve Avrupalı sayılmaktır” tespitinde bulunmuştur.

Yine Oxford Üniversitesi Türkologlarından P. H. Anderson Londra’da yayınlanan Times gazetesinin edebiyat ilavesindeki makalede dildeki tahribatın Türkçeyi bozmasını şöyle dile getiriyor: “Türkçe, yapmacık ve ani bir değişikliğe uğratıldı. Bazı Türk aydınları buna ‘özleştirme’, ‘arıtma’ adını veriyor ve Türkçeyi ‘yabancı kelimelerden’ temizlemekle övünüyorlar. Hâlbuki İngilizce örneğinde olduğu gibi, bir lisanın gücünü, zenginliğini onun yabancı kelimelerden arındırılmışlığı ile değil, bilakis onları içine alarak kendisine mal ettiği yabancı menşeli kelimeler sağlar. Özleştirme Türkçeyi fakirleştirdi.”

DİLİNİZ ARTIK TAMAMIYLA UYDURMA!

Londra Üniversitesi Türkçe Profesörü M. Margaret, Nihat Sami Banarlı’ya “Bugünkü diliniz artık tamamıyla uydurma ve güzel olmayan bir dil; ne sesi, ne üslubu kalmış, ziyan olmuş bir lisan… Kemalini bulmuş Türkçeye nasıl kıyıyorsunuz? Bu güzel dili kısa zamanda nasıl bu kadar mahv-u perişan ettiniz!? İngiltere’de Türkçe öğrenmek isteyen talebelere hangi Türkçeyi öğreteceğimizi şaşırdık” demiştir.

DİVAN’I ANLIYORÖN SÖZÜNÜ ANLAYAMIYORUM

Azerbaycan’ın dünyaca tanınmış yazarlarından Anar Rızayev de Türkçenin bozulmasını, “Bu ne yaman tezattır? Ben Yunus Emre divanını okuyup anlıyorum ama ön sözünü anlayamıyorum” diyerek dile getirmektedir.

Bin yıllık Türk-İslam tarihinde; Karahanlılar, Selçuklular ve Osmanlılar zamanında “Öztürkçe” denilen “uydurma” kelimelerin hiçbiri yoktu. Bugün de Türkiye hariç Türk Dünyasının hiçbir yerinde bilinmemekte, kullanılmamaktadır... (Kaynak: turkalemiyiz.com)

.

Çalışma hayatının görünmeyen kahramanları: Ev hanımları

11 Temmuz 2022 02:00

A -

A +

İnsanlık tarihi boyunca analık kavramı; sevgi, şefkat, merhamet ve samimiyet ile anılagelmiştir. Tarihin en geri kalmışından en modernine kadar bütün topluluklar analık kavramını her zaman ön planda tutmuştur. İnsanlık tarihi boyunca anasını yok sayan, varlığından rahatsız olan, bir arada yaşamaktan huzursuz olan topluluk yok gibidir. İnsanlar, anayı her zaman hayattaki muvaffakiyetinin anahtarı, sevginin ve merhametin kaynağı, ilerlediği yolun ışık hüzmesi ve de bolluğun şah damarı gibi görmüşlerdir. Fakat günümüzde bu kutsal misyon; ciddi yaralar almaya başlamış, analık mefhumunun sahip olduğu itibar ve ağırlık organize saldırıların hedefinde yer almaya başlamıştır. Bu mefhum, fiziki olmasa da algılarda büyük darbeler yemeye başlamıştır. Bunun çok çeşitli sebepleri olabilir fakat en önemli sebeplerden biri; maddiyat ve refah unsurlarının her şeyin başı olarak kabul edilmesi, zenginliğin sağlam aile yapısının varlığında değil de geçici zevk ve şevk arayışlarında görülmesindendir. Dolayısıyla ana ile vatan bile birlikte anılmış, “ana gibi yâr vatan gibi diyar olmaz” özdeyişi de dilimize pelesenk olmuştur…

Ananın duasından mahrum kalanın muvaffakiyetinin bile mümkün olmadığı muteber din kitaplarında vurgulanmış, evladın yetişme şartlarını ananın gözünden yorumlayan şairler ve edipler olmuştur. Bu sebeple evladın en iyi şekilde yetişmesi için önce emdiği sütün bile helalinden olmasının ehemmiyeti vurgulanmıştır. “Helal süt emmiş kişi” tabiri de ananın ne kadar önemli olduğunu sevginin de, iyi insan olmanın şifrelerinin de ananın şefkatli kucaklarından yayıldığının altı çizilmiştir…

Kültürünün altın anahtarı olan ananın ehemmiyetinin altı bu gibi hoş misallerle çizilirken ve yüzyılların muvaffakiyetinin altında yatan esas argümanın “ana” olduğu bilinirken insanlar, niçin böyle mukaddes bir varlığın devamı noktasında kamikaze yaparcasına kendi ayağına sıkmaktadır? Her kültürde değerli kabul edilmesine rağmen değişim arzusu niye ilk olarak evleri ve anneleri hedef alır? Çünkü fertleri ayakta tutan sevgidir ve karşılıksız seven tek canlı da annedir. Mutlu fertler mutlu cemiyetleri, mutlu cemiyetler de güçlü devletleri oluşturur. Bu sebeple her kültür ve cemiyet, annelik müessesesini öncelik sırasının ilk basamağına koyar.

Her kültürün hayat tarzı kendi özelidir. Dolayısıyla bir insan, diğer kültür ve cemiyet taraftarlarının sahip olduğu birikimi beğenmese de onu aşağılama veya kötüleme hakkına hiçbir zaman sahip değildir. Zira başka kültürleri aşağılayanın, kem söz edenin ve kötüleyenin kendi kültürü de aynı muameleye maruz kalır. Mesela Fransızlar, temizlik hususunda bize taban tabana zıt, çok ciddi farklılıklar taşır. Çin de yeme alışkanlıkları noktasında bize çok radikal gelen özelliklere sahiptir. Almanlar da aile mefhumu noktasında Türk toplumuyla hiç benzemeyen bir hüviyete sahiptir. Benzer biçimde Ruslar, Japonlar hatta Araplar birbirinden farklı hayat tarzlarına sahiptirler. Bunlardan beğenmediğimiz hatta uzak durduklarımız olabilir. Bu konuda beğenmeme noktasında bir refleks geliştirilmesi de gayet normaldir. Zira beğenme duygusu da sevgi gibi gönül işidir. Bir arada yaşamak zorunda olduklarınızı beğenmek ve sevmek mecburiyetinde olmayabiliriz fakat herkese tahammül etmek, herkesle iyi geçinmek mecburiyetindeyiz. Mesela aynı uçak, otobüs veya toplu taşıma araçlarında seyahat edenleri sevmek mecburiyetinde değiliz ama herkese tahammül etmek mecburiyetindeyiz. Bu tahammül aynı hedefe giden herkes için mutluluğun anahtarıdır. Zira beğenmediklerimiz sebebiyle herkesle kavga etsek her gün yüzlerce kişiyle hasım oluruz. Dolayısıyla beğenmemek de beğenmek kadar tabii bir duygudur. Fakat konu eleştirmeye, kötülemeye ve aşağılamaya gelince o hakkı hiç kimse kendinde göremez. Zira her millet, topluluk ve yapının kendine ait yılların birikimiyle meydana gelmiş hususiyetleri ve hayat tarzları vardır ki bunlar bünyesinde çok uzun süren bir birikimi ihtiva eder. Mesela; bir Müslüman olarak başka kültürü ve toplumu eleştirme, aşağılama ve kendimden olmadığı için kötüleme hakkını kendimde görmüyorsam, mevzubahis anlayışlardan da aynı hassasiyeti bekleme hakkına sahibim. Yani; bir Fransız, Alman, Rus veya İngiliz toplumu gibi yaşamadığım ve onlara benzemediğim, onların içtimaî hassasiyetlerini benimsemediğim için kötülenme, eleştirilme ve aşağılanma gibi muamelelere tabi tutulmamayı beklemek benim için bir haktır.

İşte burada da vurgulandığı gibi aile mefhumu konusunda Batılıların kendi özelinde sahip oldukları farklılıklar onlar açısından bir mana ifade ediyorsa binlerce yıllık birikimi olan Müslüman Türk toplumunun da içtimâî ve ferdî farklılıkları olması gayet normaldir. Bu sebeple dünya barışı nakaratlarını tekrarlayanların sebep olduğu ayrışmalar ve savaşlar, hep bunları anlamamaktan kaynaklanmaktadır.

Üzerinde sürekli projeler geliştirilen Müslüman Türk milletini savaş meydanlarında yenemeyenlerin “Eğer onları yenmek istiyorsanız önce imanlarını sonra da aile mefhumunu hedef alın” tarzı yaklaşımları herkesin malumu iken buna karşı bir duruş sergilemeyi ve tedbir almayı niçin akıl edemedik? Ettik de nefsimize ve işimize kolay geldiği için mi sesimiz çıkmadı?

Günümüzde anayı evinden çıkarıp kendi evladından önce başka evlatlara hizmet etmeye mecbur bırakan zihniyetler ve oluşumlar aslında en büyük zararı kendine vermektedir. Öyle ki, anne şefkatinden mahrum bırakılan, manevi doyum ihtiyaçları yeteri kadar karşılanamamış, ruhu aç vicdanı boş fertlerin vereceği zayiatlar hesap dışı bırakılır mıydı?

Kendi evladına ve yuvasına bütün varlığıyla sahip çıkan, tarihinin ve kültürünün kendine verdiği ilhamla toplumun temel yapı taşı olarak büyük mesuliyetler yüklenen Türk anasını “özgürlük” sosuyla ambalajlanmış hayat tarzlarına imrendirerek evinden çıkaranların maksatlarının aileyi ortadan kaldırmak olduğu bugün net olarak anlaşılmadı mı? “Ev hanımları da sabahtan akşama kadar mahallede, kapı önlerinde boş lakırtı ile vakit geçiriyorlar” tarzı serzenişlerde bulunanlar, bu lakırtılarla vaktini heba edenlerin çoğunun aslında iyi yetiştirilememiş kişiler olduğunu niçin göz ardı eder?

Batı’da bile artık kadınlar aslî misyonlarının “analık” olduğuna kanaat getirmiş durumdalar… Öyle ki ABD’li kadınlar tercihlerini ailelerinin korunmasından yana kullanmaktadırlar. Buna göre çocuklarının geleceği için iş hayatından feragat edip iyi bir anne olmayı para kazanmanın önünde görmeye başladıkları sayılara da yansımış durumda… Buna göre; Amerikan İşçi İstatistikleri Bürosu'nun (BLS) yayınladığı son rakamlara göre; Amerika’da iş hayatıyla ilgili istatistikler çarpıcı bir gerçeği ortaya koymaktadır. Buna göre; eğitimli Amerikalı kadınların büyük çoğunluğu dışarıda çalışmak yerine ev hanımlığını tercih ediyor. Amerika'da iş hayatında yer alanların sayısı, genel nüfusun yüzde 63'ü ile Aralık 1981’den beri en düşük seviyeye inerken, bu oranla karşılaşmada "evlerine dönen" kadınların sayısındaki ciddi artış önemli yer tutmaktadır. Amerikan İşçi İstatistikleri Bürosu'nun (BLS) yayınladığı son istatistikler, faal olarak iş arayanların sayısındaki gözle görülür düşüşün, işsizlik oranının düşmesine de katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır.

ABD Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Enstitüsü tarafından 2005 yılında yapılan bir araştırmaya göre; evli erkeklerin ancak eşlerinin evde kalmasını ve çocuklarına annelik yapmak için ev hanımlığı yapmasını sağladığında, bekâr erkeklerden çok daha fazla para kazandıkları görülmüştür. Ayrıca bu araştırma, eşi çalışan erkeklerin, fiziksel ve ruhî yönden eşi ev hanımı olanlardan daha kötü durumda olduklarını ortaya koymuştur. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yakın tarihli bir araştırmaya göre; erkeklerin %71’i eşlerini ev hanımı olarak görmek istediklerini beyan etmişlerdir.

1967’de, çalışmayan anneler, ABD nüfusunun %49’unu oluşturuyordu. 2000’li yılların başında bu oran %23’lere kadar gerileme göstermiştir. Bununla birlikte, ev hanımı olan annelerin oranı 2000’li yıllardan sonra özellikle son 15 yılda ciddi oranda artış göstermektedir…

İngiltere’de de dikkat çeken araştırmalarla karşılaşılmaktadır. Öyle ki 2013 yılında yapılan bir araştırmaya göre, 20 yaşından büyük olan ve tam zamanlı çalışan İngiliz kadınlarının yüzde 62’si bir kariyere sahip olmak yerine içten içe ev hanımı olmayı istediklerini belirtmişlerdir…

Bu ülkelerin sayılarını daha da artırabiliriz. Özellikle bugün, Kanada’da ev hanımı kadınlara emeklilik dâhil çeşitli özendirici teşvikler tartışılmaktadır. Almanya ve Fransa’da da ev hanımlığını özendiren TV yarışma programları ve çeşitli sosyal muhteviyatlı projeler uygulamaya konulmuştur. Özellikle uzaktan eğitim programlarıyla kadınlara yönelik geliştirici programlarla sertifikalar verilmeye başlandığı, bu hususta evinde çocuğunu yetiştirip ailesini kollayan kadınlara yönelik destekleyici projeleri hayata geçirdikleri gözlemlenmektedir. Bu hususta birçok Batılı ülkede tercihini ev hanımlığından yana kullananlara prim desteği sağlayarak emeklilik hakkı kazandırılmasına yönelik projeler tartışılmaktadır. Bu konuda sosyal güvenlik alanındaki Batılı araştırmacıların da önemli tavsiyeleri bulunmaktadır…

Buraya kadar verilen misallere baktığımızda Batılı ülkeler ev hanımlığını özendiren argümanları hızlı biçimde hayata geçirmektedirler. Bunu yaparken de erken çocukluk dönemlerinden itibaren anne-baba ve büyüklerin sevgisine yönelik olumlu yaklaşımlar ve çocuklarla daha fazla ilgilenmek adına aldıkları tedbirler, gelecekte en azından kendilerinin huzurevlerinde ölüme terk edilmelerine karşı bir sigorta görevi görmesini sağlayabilir. Bu düşünce, bugün çok sayıda Batılı ülke vatandaşının ortak algısıdır.

Türkiye’de de “ev hanımlığı” kavramı binlerce yıllık kültür potasında günümüze kadar merhametle birlikte yan yana anılagelmiş çalışkanlığı ve fedakârlığı temsil eden tabii bir oluşumdur. Ev Hanımları Dayanışma ve Kalkındırma Derneği “ev hanımlığı” kavramını şöyle tanımlamaktadır; “Onlar birer ekonomist, çünkü ev ekonomisini dengelemeye çalışmaktalar. Nasıl mı? En azından evlerinde dikiş, nakış, örgü yaparak, zaman zaman satarak, satmasalar bile aile fertlerinin ihtiyaçlarını gidermeyi görünmez el emekleri ile gerçekleştirmekteler. Ev kadınları birer sağlıkçı; hasta yakınlarına ve çocuklarına herhangi bir karşılık beklemeksizin hasta bakımı gerçekleştiriyorlar. Ev kadınları akraba ilişkilerini ve sosyal hayat ilişkilerini düzenleyerek aile fertlerinin rahat yaşamasını sağlıyorlar. Ev kadınları ailede okuyan çocuklarına her türlü maddi ve manevi desteği vermeye çalışıyorlar.”

Kültürümüzde ise bebeklik dönemlerinden itibaren sevgi duygularıyla yetiştirilen, anne-baba, dede ve nene ile yetişen çocukların gelecekte millî ve manevi hassasiyetleri daha kolay özümsedikleri de çoğu kişinin malumudur. Her an hataya meyilli insanoğlu yaptıkları yanlışlar sonucunda uçurumdan düşmeden önce yaşlı ve tecrübeli büyüklerinin açtıkları gönül ağında yere çakılmadan takılı durabilmektedirler ki bu aile büyükleri ruhen ölmenin vereceği zayiattan korunmanın en önemli ölçüleri olarak karşımıza çıkmaktadırlar.

Müslüman Türk milleti üzerine proje geliştirenler, milletimizin aile mefhumuna verdiği ehemmiyeti bildikleri için sabırla, metanetle ve en ince teferruatları da göz ardı etmeden derin plan ve projelere girişmişler bu uğurda her zaman, herkesle, her platformda iş birliği içine girmekten geri kalmamışlardır.

Fakat şu da bir gerçektir ki ev hanımları da kendini kültürel açıdan yetiştirerek değerlerini ve maddi manevi birikimlerini öğrenerek geleceğe taşıma mesuliyetleri vardır. Aksi durumda cehaletle imtihanları çok çetin geçerek bedeli ağır olan neticelerle karşılaşma ihtimalleri çok yüksektir. Zira nesilleri geleceğe taşımak geçmişten aldıkları zenginlikleri hayat tarzı hâline getirmekten geçer. Kökü derinde olanların her türlü fırtınaya karşı direnme kabiliyetleri çok yüksektir. Aksi takdirde savrulur gider…

Herkesin Mübarek Kurban Bayramı’nı tebrik eder, dareyn saadeti dilerim.a

.

Fakir çocuğunun kitapla imtihanı

17 Temmuz 2022 02:00

A -

A +

Suat Ungan

Trabzon Üniversitesi

ungan@trabzon.edu.tr

Fakir çocuğunun

kitapla imtihanı

Fakir çocukları, geçmişte yoksulluk sebebi ile kitaplara zor erişmekteydiler. Orta Çağ’da nadir bulunan pahalı el yazmaları, çalınmamaları için kütüphanelerde masalara ve raflara zincire vurulu şekilde saklanmaya çalışılırdı. Bu durum “libri catenati” (zincire vurulmuş kitaplar) tabiri ile okura sunulurdu.

Meşhur âlim Hadrâmî kitap alma ile ilgili bir anısını şöyle anlatmaktadır: “Kurtuba’da bulunduğum sırada kitapçılar çarşısına gider, aramakta olduğum bir kitabı elde etmeye çalışırdım. Nihayet bir gün bir eserin güzel yazılı, ciltli bir nüshasına rastladım ve çok sevindim, müzayede başlayınca fiyatını artırmaya başladım, ancak her artırmanın sonunda tellal tekrar bana artırılmış yeni bir fiyat ile dönüyordu. Artık kitap değerini çoktan aşmıştı. Tellaldan bu kitabı, değerinin üzerine çıkaran adamı bana göstermesini istedim. Üzerinde değerli elbiseler olan bir adamı bana işaret etti. O şahsa yaklaşarak ‘Allah mertebenizi yükseltsin ey aziz fakih, eğer bu kitabı ille de almak istiyorsanız ben çekileyim, zira kitap değerinin çok üzerine çıktı’ dedim. Bana dönerek ‘Ben din bilgini değilim, kitabın neye dair olduğunu da bilmiyorum. Ancak bir kütüphane kurdum ve bu kütüphaneyle şehrin soyluları arasında ün yapmak istiyorum. Kitaplarımın arasında tam da bu kitabın sığacağı kadar bir boşluk kaldı. Cildinin ve yazısının güzelliğini görünce fiyatına bakmadan bu kitabı almak istedim, bende para Allah’a şükür çok’ dedi.”

Hadrâmî de "Evet, para senin gibilerde var. Bu kitapta ne olduğunu bilen ve ondan istifade etmek isteyen ben ama benim param yok, bu da benim o kitaba erişmemi engelliyor" dediğini aktarmaktadır…

İsmail Erünsal Hoca’nın “Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar” adlı kitabında aktardığı bu olay kitabın geçmişteki zengin ve fakir insanlarla olan serüvenini anlatmaktadır.

İlk dönemlerde müstensihler (bugünkü bir nevi fotokopiciler), kâğıtçılar, kâğıt perdahçıları (kâğıdı parlatanlar), tezhipçiler (süsleme yapanlar), ciltçiler, divitçiler, mürekkepçiler kitabın oluşmasında emeklerini ortaya koyar, geçimlerini kitap üzerinden temin ederlerdi. Bu insanlar bütün emeklerini sadece bir kitabı ortaya çıkarmak için harcar, bu durum da kitabın fiyatının yükselmesine sebep olurdu.

KİTABIN ELE GEÇMESİ ZORDU

Kitabın pahalı ve ele geçirilmesinin zor olması medreselerdeki eğitimi de etkilemekteydi. Molla Fenârî, medrese öğrencilerinin cuma ve salı günleri olan tatillerine, kitap istinsah (kopyalama) etsinler diye pazartesi gününü de eklemişti. O dönem medrese öğrencilerinin derste takip edecekleri kitabı elde etmeleri çok zor olmaktaydı.

SULTAN ABDÜLHAMİD’İN ŞİARI

Aynı sıkıntı bazı insanların Kur’ân-ı kerimi elde etmelerinde de yaşanmaktaydı. Hayır işi yapmak isteyen kişilerin, öldüklerinde miraslarından Mushaf alınıp halka, camilere dağıtılması şeklide vasiyet etmeleri, halkın müşkül durumunu işaret etmektedir. Kur’ân-ı kerimi bütün olarak görmenin zor olduğu yerlerde daha ziyade cüzler bulunmaktaydı. Sultan II. Abdulhamid, Kur’ân-ı kerimin bulunmadığı ev kalmaması şiarı ile yüz binlerce Mushaf-ı şerif bastırarak imparatorluğun birçok bölgesine dağıtmıştır.

Osmanlıda “Muhammediye”ler, “Envarü’l âşıkîn”ler, “Mevlid”ler çok satılmasına rağmen, yine de bu kitaplara herkesin ulaşması imkânsızdı. Köy odalarında toplanan kişiler, bu eserleri, birisinin okuması ile dinler, mutlu olurlardı.

KASA DA MI SAKLAYALIM YOKSA KİTAPLIKTA MI?

Matbaanın fonksiyonel hâle gelmesine kadar Batı’da da durum pek farklı değildi. Batı’da kitaplar çok değerli olarak görülmekte, kitapların kitaplıkta mı yoksa kasada mı (hazinede) saklanması tartışma konusu olmaktaydı. Orta Çağ’da nadir bulunan pahalı el yazmaları, çalınmamaları için kütüphanelerde masalara ve raflara zincire vurulu şekilde saklanmaya çalışılırdı. Bu durum “libri catenati” (zincire vurulmuş kitaplar) tabiri ile okura sunulurdu. Cambridge Üniversitesi 1628 yılında bu uygulamadan vazgeçerken, Oxford’daki Bodleian Kütüphanesi 1751 yılına kadar bu uygulamaya devam ederek kitapları koruma altına almaya çalışmıştı. Osmanlıda da bir dönem ödünç kitap verme işlemi kaldırılmış, okuyucular kitaplara sadece kütüphane içinde erişebilir olmuştur.

KİTABIN HER ŞEYİNE HÜRMET VARDI

Eskiden insanlarımız kitaba manevi olarak da çok büyük bir önem verir, onun yazısına, cildine, tezhibine, hatta o kitabı oluşturan hattatlara, mücellitlere büyük hürmet ederdi. Bazı Müslümanların şahsi kütüphanesi mevcuttu. Zenginler kütüphane kurmak ve bu kütüphaneyi genişletmek için çok büyük çaba sarf eder, kitap sahibi olmayı, itibarlı olmanın ana şartı olarak kabul ederlerdi.

İslam âlemi kitaba çok büyük bir değer verdiği için kitapla birlikte, ciltçilik, tezhipçilik, kâğıt işleri gibi zanaatlar gelişmiştir. Bu meslekler daha ziyade cami altlarında ve çevrelerinde icra edilirdi. Camiler insanların, toplandığı bir merkeze dönüşür, şairler, medrese hocaları, esnaflar sohbet halkasının önemli zincirini oluştururlardı.

Kitabın pahalı olması, ona erişilebilirliğini zorlaştırmakta bu sebeple insanların kitaba olan muhabbetini artırmakta, hatta bazen fazla kitabı olanlara karşı kıskançlıkların oluşmasına neden olmaktaydı. Süheyl Ünver Hoca “Kitabın yüzüne baktıkça gönlüm eğlenir, kitap, emdiğim şeker kamışının sütü gibidir, sakın kitabımı benden isteme çünkü bu, elimden sevgilimi almaktır” diyerek kitaba verdiği önemi dile getirmiş, Ali Emiri kitapla ilgili bir beytinde: “Hikmet anda, ma’rifet anda, hakîkat andadır/Hâsılı sermâye-i dünyâ vü dînimdir kitap” diyerek kitabın hikmet ve hakikat bilgisini içerdiğini, onun dünya sermayesi ve dinin kaynağının kitap olduğunu dile getirmiştir.

PADİŞAHIN KİTAP AŞKI

Sultan III. Selim, Şeyh Gâlip’in “Divan”ının yazımı, cildi ve tezhibi için üç yüz altın harcamıştır. Padişah, bu hareketi ile hem şaire hem de onların eserlerine vermiş olduğu değeri ortaya koymuştur. Sultan III. Selim, Şeyh Galip’e mesnevinin nefis bir nüshasını hediye edince Şeyh Galip kendisine dünyaları bağışlamış gibi sevindiğini dile getirmiş ve bu hediye için ona teşekkür mahiyetinde bir kaside yazmıştır. Hatta mesnevinin on birinci hatmini (okunup bitirme) bu eserle yaptığını ifade etmiştir.

DOSTA BİLE EMANET KİTAP VERMEZDİ

Ahmet Mithat Efendi emaneten bile dostlarına kitap vermez, kendisini bu konuda ayıplayanlara, dosta kitap vermemek onlara emniyetsizlikten değil, onların kitaba karşı duymuş oldukları aşırı emniyetten (düşkünlükten) kaynaklandığını, onlarda bu kitap sevgisi olduğu müddetçe kitabı geri almasının zor olduğunu dile getirmişti.

Matbaa bulunduğu dönemlerde İslam âlemi kitap zenginliği noktasında Batı’dan kesinlikle geri değildi. Batı dünyası matbaayı bulunca, kitabın maddi değeri yaklaşık on beş kat düşmüş, bir eserden aynı anda beş yüz bin basılır olmuş, böylece kitap hızlı şekilde tabana inmeye, halkla buluşmaya başlamıştır. Fakir insanlar kitap ile buluşunca toplumun derinliklerinde gizli olan deha seviyesindeki insanlar kendilerini gösterme şansını yakalamışlardır.

BAZI GAZETELER ÜNİVERSİTE GİBİ OLDU

Her millet kitap alışkanlığı kazanmada farklı yolları ve türleri tercih etmiştir. “Kitaplardan kurtulabileceğinizi sanmayın” isimli kitapta Umberto Eco, İngilizlerin kitapları kütüphaneden alıp okuduğunu, İtalyanların ise dergilere ağırlık verdiğini ifade etmektedir. Biz Türk milleti olarak okuma alışkanlığı kazanmamızı gazetelere borçluyuz. Gazetenin Türkçenin ve Türk milletinin gelişimine çok büyük katkısı olmuş, şiir dilinde yüzyıllar önce mükemmeliyeti yakalayan Türkçemiz, düzyazı alanındaki gelişimini de gazete ile tamamlamıştır. Aynı zamanda insanımız da gerek gazete alarak ve gerekse kıraathane köşelerinde ücretsiz gazete okuyarak kendilerini geliştirmiştir. İnsanlar bu ortamlarda okuma alışkanlıklarını geliştirirken aynı zamanda memleket meselelerine karşı duyarlılıklarını artırmışlardır. Türkiye’de bazı gazeteler bir üniversite gibi her daim insanımızın zihinsel, kültürel ve siyasi dünyasını şekillendiren en önemli unsur olmuştur.

Günümüzde eski dönemlere nazaran kitaplara ulaşmak çok daha kolay olmasına, kütüphanelerimizde kitaplara erişme noktasında sıkıntı bulunmamasına rağmen insanımızın kitaplara uzak durması onlar için büyük bir kayıp olmaktadır. Kitaplar günlük ihtiyaçlar lisetesinde kendisine üst sıralarda yer bulamadığı için insanlar hem kitabın öneminin hem de eksikliğinin farkına varamamaktadırlar.

AYRICALIKLI KİŞİ

Kitap okuyan kişi kendisini diğer insanlardan ayrıcalıklı kılmaktadır. Fakir çocukları, geçmişte yoksulluk sebebi ile kitaplara erişememekteydiler. Günümüzde de okumaya soğuk bakmaları, onları kitaptan uzak tutmaktadır. Hâlbuki zengin çocuğu ile fakir çocuğu arasındaki eğitimle ilgili dezavantajlı durumu en hızlı şekilde kapatacak unsur kitap okumak olmaktadır. Özel kolejlerde okuyan ve özel hocalardan ders alan bazı kişiler kitap okumadıkları zaman eğitimlerinin belirli dönemlerinde problem yaşamaktadırlar. Kitap okuyan kişi kariyer basamaklarını daha hızlı çıkmakta ve karşılaştığı olayları daha mantıklı değerlendirdiği için hayatta daha başarılı olmaktadır.

Son zamanlarda sınavlarda çıkan sorular kitap okuyanların daha hızlı çözebileceği bir tarza dönüştüğü için bazı hocalar soruları rahat çözebilmeleri için öğrencilere kitap okumalarını tavsiye etmektedirler. Bu durum kitap okumanın ruhuna, amacına ters düşse bile tali yollardan yine de kabul edilebilir masumluğu da içinde barındırmaktadır.

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de maalesef çocuklar kitaplara uzak durarak kitapla olan imtihanlarında sıkıntı yaşamaktadırlar.

.

Her vatandaşa yeterli gelir nasıl sağlanır?

24 Temmuz 2022 02:00

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık

İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Geçim ihtiyacı içinde olan her vatandaşın, yeterli bir hayat seviyesine sahip kılınması hâlinde, bütün çalışanların brüt kazançlarından %40 dolayında prim alınması ve milyonlarca işsiz vatandaştan yalnızca 40-50 binine işsizlik ödeneği verilmesi için çalışanlardan ve işverenlerinden prim alınarak 100 milyar lirayı aşan fon oluşması gibi, maliyet artırıcı uygulamalara gerek kalmayacaktır.

Yaşanan pandemi, devam eden Ukrayna-Rusya Savaşı ve peşinden gelen ekonomik sıkıntılar dünyada ve Türkiye’de asgari geçimi gündemin ilk sıralarına taşımıştır. Bu noktada asgari ücrette yapılan son yüzde 30’luk zam sevindiricidir ama her vatandaşa yeterli gelir sağlamak için atılacak başka adımlar da mevcuttur.

Malumunuz 10 Aralık 1948 tarihinde yani bundan 74 sene evvel imzalanan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, çok sayıda insan hakkına ilişkin düzenlemeler yapmış, ancak önsözünde, yaşama hakkı, sosyal güvenlik hakkı, ifade hürriyeti ile din ve vicdan hürriyetinin diğerlerinden daha önemli olduğunu belirtmiştir. Bu bildirgeye göre, dehşetten ve yoksulluktan kurtulmuş insanların, içinde, ifade hürriyeti ile din ve vicdan hürriyetine sahip olacakları bir dünyanın kurulması en yüksek amaçtır.

Anılan bildirgeye göre, herkesin, yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım ve gerekli sosyal hizmetler dâhil olmak üzere, sağlığını ve refahını temin edecek bir hayat seviyesine hakkı vardır.

1982 Anayasası, bu düzenlemeyi alıntılamamış, eş değer bir düzenleme de yapmamış, devletin, insan haklarına saygılı bir hukuk devleti olarak temel amaç ve görevinin insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak olduğunu belirtmiştir.

Söz konusu bildirge, geçim imkânlarından işsizlik, hastalık, engellilik, yaşlılık gibi nedenlerle yoksun kalanlara, toplumun birer üyesi olmaları itibariyle sosyal güvenlik yardımları yapılmasını öngörmüş, 1982 Anayasası, böyle bir düzenleme yapmamış, herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğunu belirtmekle yetinmiştir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin öngördüğü sistem, belirli süre prim ödemiş olmak gibi herhangi bir şart olmaksızın, mali durumu uygun olanlardan alınan vergilerle yoksul ve dar gelirlilere yardım yapılmasıdır.

Ülkemizde 20. yüzyılın ortalarından itibaren, başlangıçta, belirli çalışan grupları ve yakınları için iş kazası, meslek hastalığı, analık, hastalık, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları uygulanmış, bu sigortaların kapsamı giderek genişlemiştir. Hâlen, bütün çalışanlara ve yakınlarına ödenmiş olan primlerin karşılığı olarak bu sigorta kollarından ve işsizlik sigortasından yardım yapılmakta, bu primli sistemin yanı sıra, prim şartı olmaksızın, ihtiyacı olanlara sosyal yardımlar yapılarak toplumun tüm fertlerinin insanca yaşaması sağlanmaya çalışılmaktadır.

Vatandaşların hayat seviyelerinin yükseltilmesi, her zaman iktidarların uygulamalarının amacı ve muhalefetlerin vaatlerinin konusu olmuştur ve olmaktadır.

1983 seçimlerinde Anavatan Partisi, orta direği güçlendirmeyi vadetmiş, iktidara gelince, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununu çıkarmış, her il ve ilçede birer Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı kurmuştur.

MUHALEFETİN HESAPSIZ VAATLERİ

Bazı muhalefet partileri de zaman zaman, fevkalade abartılı ve hesaba kitaba dayalı olmayan vaatlerde bulunmuşlardır. 1991 seçimlerindeki herkese çift anahtar ve kim ne verdiyse şu kadar fazlası şeklindeki taban fiyat vaatleri bu tutumun en çarpıcı ve unutulmaz örnekleridir. Bu vaatlerle koalisyon hükûmeti kurabilen siyasetçiler, çift anahtar vaadini niçin yerine getiremediklerini tek başına iktidar olamamalarına bağlamışlardır. Sanki vatandaşlara çifter anahtar dağıtacaklarmış da hükûmet ortağı parti engellemiştir! Bu vaatlerde bulunan siyasetçiler, iktidarlarının yüzüncü günündeki basın toplantısında, “bu memlekette hiçbir şey daha kötüye gitmemiştir” şeklinde ilginç bir açıklama yapmışlardır. Ancak, iktidarları döneminde ülke daha kötüye gitmiş, enflasyon 3 rakamlı hâle gelmiştir.

EKONOMİK PROGRAM EKSİKLİĞİ

Hâlen de muhalefet partileri, neyi nasıl yapacaklarına dair herhangi bir program ve proje ortaya koymaksızın, iktidar olduklarında vatandaşların ekonomik durumlarının süratle gelişeceğini ileri sürmektedirler.

Yurt dışındaki finans çevreleri ve uzantıları, enflasyonu körüklemeye yönelik kur oyunlarıyla, bazı zincir marketler ile tedarik firmaları, çok önceleri ekmek fiyatlarında, yakın geçmişte patates ve soğan fiyatlarında olduğu gibi, stoklama, gramaj ve etiket oyunlarıyla, bazı sosyal medya siteleri ile yurt dışından fonlanan medya kuruluşları da haberleri çarpıtma, abartma ve hatta yalan haber üretme şeklindeki algı operasyonlarıyla muhalefet partilerine eşlik etmişlerdir.

İktidar, bu ahlaka ve hukuka aykırı oyunları bozarak asgari ücrette, memur maaşlarında, emekli aylıklarında çok önemli artışlar ve yüksek miktarlarda sosyal yardımla vatandaşların ekonomik durumlarını geliştirmeye yönelik çalışmalarını sürdürmektedir.

SOSYAL YARDIMLAR ARTIYOR

Hâlen, muhtaç asker ailelerine, şehit dul ve yetimlerine, malul ve gazilere, 65 yaşını doldurmuş, muhtaç, kimsesizlere, engellilere ve aile yakınlarına sosyal yardım yapılmaktadır.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı 2020 Yılı Faaliyet Raporuna göre, 2019 yılında 3.282.975 haneye 20.712.605.762 lira, salgın hastalık olan 2020 yılında tahmini olarak 6.630.632 haneye 23.661.135.173 lira aktarılmıştır. Sosyal yardım harcamalarının toplamı, 2019 yılında 55 milyar lira, 2020 yılında 69 milyar lira olmuştur.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2020 yılında Sosyal Güvenlik Kurumuna 136,2 milyar lira aktarmıştır.

Sosyal Güvenlik Kurumu 2020 Yılı Faaliyet Raporuna göre, Kurumdan aylık bağlanmış olan kişilerin sayısı 13.264.220’dir.

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu, sosyal yardımlardan her muhtaç vatandaşın yararlanmasını ve gerektiğinde sosyal sigorta yardımlarının, ek sosyal yardımla yeterli düzeye yükseltilmesini öngörmektedir.

Anılan Kanununa göre, fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olan veya bu kuruluşlardan aylık veya gelir bağlanmış bulunan, hane içindeki gelir payı aylık net asgari ücretin 1/3’ünden az olan kişilerden fakir ve muhtaç durumda bulunanlara yardım yapılır (m.1, m.2/III).

Böylece, fakru zaruret içinde, muhtaç olanların yanı sıra, sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olarak bağımlı ya da bağımsız çalışmakta veya bu kuruluşlardan malullük, yaşlılık, ölüm sigortası aylığı yahut iş göremezlik geliri almakta olanlara da hane içindeki gelir paylarının net asgari ücretin 1/3’ünden az olması ve muhtaç durumda bulunmaları hâlinde bu kanun çerçevesinde sosyal yardım yapılır.

Hâlen, hane içindeki gelir payı konusundaki ölçüt, net asgari 5.500 lira olduğundan (5.500: 3) 1.833 lira dolayındadır.

Hane içindeki herkes, yaşlı, engelli, emekli, ev kadını, çocuk, genç, öğrenci, işsiz veya çalışan, kim olursa olsun, hesaba katılır ve gelirler toplanıp kişi başına bölünerek bulunan miktar net asgari ücretin 1/3’ünden az ise hanedeki her muhtaç kişinin gelir payı, çalışan veya emekli de olsa, sosyal yardımla yükseltilir.

Böylece, mesela toplam geliri 6.000 lira olan bir hanede 2 veya 3 kişi bulunuyor ise sosyal yardım gerekmez; 4 veya daha fazla kişi bulunmakta ise muhtaç durumdakilere yardım yapılır.

MALİYET ARTIRICI UYGULAMALARA

GEREK KALMAYACAK

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde de belirtildiği üzere, geçim ihtiyacı içinde olan her vatandaşın, herhangi bir şart aranmaksızın, yeterli bir hayat seviyesine sahip kılınması hâlinde, bütün çalışanların brüt kazançlarından %40 dolayında prim alınması ve milyonlarca işsiz vatandaştan yalnızca 40-50 binine bir süre işsizlik ödeneği verilmesi için iş sözleşmesi ile çalışanlardan ve işverenlerinden prim alınarak 100 milyar lirayı aşan fon oluşması gibi, maliyet artırıcı, ihracatı ve istihdamı güçlendirici uygulamalara gerek kalmayacak, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan devlet katkıları gelir düzeyi artırılması gereken kişiler için kullanılacak, kayıt dışı istihdam, sırf Sosyal Güvenlik Kurumundan aylık alınması amacıyla görünürde boşanma veya evli görünmeme şeklindeki kötü uygulamalar ortadan kalkacaktır.

Devletin, gücü olandan toplayıp yoksul ve dar gelirlilere vermesiyle, her vatandaş, insan şeref ve haysiyetiyle bağdaşan bir hayat seviyesine sahip olacak ve siyasi partiler, seçmenlerin karşısına, çift anahtar gibi hayalî ya da hesaba kitaba dayanmayan vaatlerle değil, vatandaşların hayat seviyelerini daha da yükseltecek, gerçekçi vaat ve uygulamalarla çıkacaklardır

.

Stalin’in Türk aydını katliamı

24 Temmuz 2022 02:00

A -

A +

DR. MEHMET CAN

Sovyet devrinde Türkistan’da katledilen ilim adamlarının akıbetini rejim dışında hiç kimse tam olarak bilmemektedir. İşte bu yüzden Stalin’li yıllar insanlık tarihinin en yüz karası devirlerinden birisidir.

Sovyet Rusya idaresi altında yaşamış olan Türklere komünizmin yaptığı zulümler, çektirdiği işkenceler, millî münevverlerin öldürülmesi hâdisesi üzülerek belirtelim ki bugüne kadar üzerinde çok az durulan meselelerden birisidir. O dönemde Türkistan’da katledilen ilim adamlarının akıbetini rejim dışında hiç kimse bilememektedir. İşte bu yüzden Stalin’li yıllar belki de insanlık tarihinin en yüz karası devirlerinden birisidir.

1964’te Delhi’de toplanan Milletlerarası Müsteşrikler Kongresi’nde Sosyolog Prof. Dr. Fahri Fındıkoğlu: “Şimdiye kadar Stalin’in münevver katliamından habersiz olmak beni çok üzmektedir” demiştir. Filhakika, Türkistan’da cereyan eden gelişmeler aşağıda temas edeceklerimizle sınırlı değildir. Son asırda Türklere yapılan, akıllara durgunluk veren muamelelerden, asil ve fedakâr gençliğimizin haberdar olmaması da çok büyük eksikliktir.

BÜYÜK TEMİZLİK HAREKÂTI

Rus lider Stalin idareyi ele alınca diktatör, bir başka ifade ile istibdat dönemi başlattı. 1930’lu yıllarda Rus ideolojisini benimsemeyen, ona karşı gelen Türk münevverler yok edilmeye başlandı. “Büyük temizlik” adı verilen, toplu sürgünler, tutuklamalar ve katliamlar yapıldı. Milyonlarca insan ya doğrudan kurşuna dizildi ya da çok kötü şartlar altında hayvan vagonlarına tıka basa doldurularak vatanlarından uzaklaştırıldı. Stalin'in Sovyetler Birliği’ndeki terör saltanatı “Holokost” (Soykırım) olarak adlandırıldı. Türkistan’da, Hitler’in yirmi dört yıl boyunca Avrupalı Yahudileri öldürmesinden daha çok masum erkekler, kadınlar ve çocuklar öldürüldü.

1917-1930’lu yıllar Rus idaresinin Türkistanlıları asimile etmek için uğraştığı dönem oldu. Sovyetler, bir yandan mahvolmuş ekonomilerini düzeltmeye çalışırken, diğer taraftan da Rus usulü hayat tarzını Türk yurtlarına yerleştirmeye uğraşıyordu. Ancak oralarda Sovyet teorisine karşı ne bir ilgi duyuluyor, ne de karşılık buluyordu. Stalin kendi emellerine hizmet edecek münevverleri yüceltiyor, karşı gelenleri de ortadan kaldırılmasının emrini veriyordu.

Türkmenistan Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı şunları kaydediyor: “Biz 74 yıl Sovyet döneminde her zaman baskı altında yaşadık. Bütün bunlara dayandık. En basiti, görüşümüzü beyan etme hakkından bile mahrumduk. Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin her seviyedeki idari toplantılarında, genel kurul ve kongrelerinde, mecliste Moskova’da mutlak surette Türkler tenkit ediliyordu. Bu âdet hâline gelmişti. Türklere, ‘geçmişin zararlı kalıntılarını terk edemediniz, sosyal düşünce yapınız gelişmemiş, iktisadi açıdan gerisiniz!’ denilerek, hor görüyorlardı.”

ESERLERİ ORTADAN KALDIRILDI, OKUNMASI YASAKLANDI

Türkistanlı aydınlar, Rusların esas gayesini kavramış, bu işin çok kötü sonuçlar getireceği görüşünde birleşmişlerdi. Zira şair ve hikâye yazarları kontrol altına alınmaya çalışılıyor, onlardan rejimin emelleri doğrultusunda hareket etmeleri isteniyordu. Muhalif olanların halk üzerindeki tesirlerini azaltmak için de kara propaganda yapılıyordu. Çünkü onlar rejimin gizli emellerini ifşa edecek, halkı uyandıracaktı. Gençler arasında Rus aleyhtarı fikirlerin her geçen gün yaygınlaşması Sovyetleri rahatsız etmeye başladı. Bu gidişatın önünü kesmek için asırlardan beri Türkler arasındaki kültür birliğini temin eden neşriyatları toplatıp, yerine Komünizmi empoze eden eserler getirmeye başlandı.

Azerbaycan’ın meşhur yazarlarından Azize Caferoğlu o dönemi şöyle dile getiriyor:

“Ben 1937'li yıllarda 15 yaşındaydım. O zamanlar birçok Türk şairin ve yazarın kitapları yakılırdı. Üvey annem, babamın şarktan topladığı kitapları din kitabı sanıp günahtır diye yaktırmamış, çaya bıraktırmış. Bir kısmını da bohçaya dürüp duvara saklamış. Birkaç yıl sonra köye varıp duvarı sökünce kitapların hepsinin karardığını, küle döndüğünü gördük. Bizim Azerbaycan Türklerinin de geçirdiği facia çok büyüktür. Daha önceleri biz ne Türk ne de Türkiye sözünü dilimize alamazdık.”

Amerikalı Strateji Uzmanı, Tarih ve Jeopolitik Doktoru, CIA ajanı Paul Bernard Henze ise “1930 yıllarında birçok Türkistanlı şair, tiyatro yazarları, gazeteciler büyük katliam esnasında yok edildiler. Eserleri de ortadan kaldırıldı ve okunması yasaklandı. Eskiden basılmış olan milyonlarca cildin ortadan kaldırılması lazımdı. Stalin’in idaresi altında yaşayan Türklerin alfabelerini değiştirmesi bu işi kolaylaştırdı. Türklerin varlığını, millî şuurunu, kimliğini de inkâr etme yoluna saptılar. Rus sınırları içinde “Türk’üm’ diyebilmek büyük suç sayıldı. Türk sözü ağza alınmaz oldu” diyor.

Bu akıl almaz baskılar yıllarca böyle sürüp gitti. Azerbaycan Türklerinin liderlerinden, Ebulfez Elçibey de tam bu noktaya parmak basıyor: “Ruslar bize Azeri derdi. Türk’üz diyeni küçük gördüler. Sen Türk değilsin, Hazarlısın dediler. Çok acı ama o dönemde Türklük duygusu bizim içimizde kaldı.”

ÖLDÜRÜLÜP KİREÇ KUYUSUNA ATILDILAR

Kırgızistan’ın Başşehri Bişkek’e otuz kilometre mesafede, bir dağın yamacında bulunan tuğla ocağına aralarında meşhur Cengiz Aytmatov’un babasının da bulunduğu 138 şair, yazar kurşuna dizilerek, topluca bir kireç kuyusuna atıldı. Bu hâdiseyi Ruslar yıllarca gizli tuttu. Ancak 1938’deki katliamın bir şahidi vardı: Tuğla ocağı bekçisi Hıdır Aliyev... Aliyev, saklandığı yerden inleyerek can verenlerin çığlıklarını duydu. Ölmeden önce, bugün Issık Gölü’nde yaşayan 80 yaşındaki kızına “Kızım! Kireç ocağında çok büyük bir katliam yapıldı. Şimdi bunu kimseye söylemezsin. Zaman ve zemin uygun olunca bunu herkes bilmeli” diye vasiyet etti.

Bu hadiseyi, Kırgızistan Cumhuriyeti hürriyetine kavuşuncaya kadar kimse öğrenmedi. Kırgızistan 1991’de Sovyetlerinden ayrılıp hür cumhuriyet olunca, katliam hükûmete bildirildi. İlk Cumhurbaşkanları Askar Akayev bu duruma bizzat el koyarak 1993’de kazı başlatılması için gerekli kararı çıkardı. Kazılar sonucunda bulunan toplu mezar sadece Kırgızistan’ın değil, bütün Türk cumhuriyetlerinin kanını dondurdu.

Cumhurbaşkanı Akayev, 1936-1938 yıllarına ait bütün KGB arşivlerinin taranmasını emretti. Yapılan arşiv araştırmaları ve DNA testleri sonucunda iki kadın cesedi dışında herkesin isimleri belirlendi. Hükûmet Araştırma Komisyonu bu mazlumların niçin ve ne şekilde cezalandırılarak öldürüldüğünü tespit etti.

Birisinin elbisesinin cebinden çıkan bir sararmış kâğıtta Sovyetlerin meşhur 58. maddesine istinaden; Basmacılık, Turancılık, Irkçılık, Troçkistlik (ajanlık) ve Pan-Türkizm suçlamalarıyla ölüm emirlerinin verildiği anlaşıldı. Başka birinin üzerinde çıkan isim listesinde de birçok cesedin sahiplerinin hüviyetleri tespit edildi. Bu katliamı KGB’nin bir gecede gerçekleştirdiği anlaşıldı.

ZALİME YARDIM EDEN ZULMÜNE MARUZ KALIR!..

Türkistan’da millî mücadele edenlerin yanında Rus ideolojisinin Türk yurtlarında yayılması için çabalayan Türk asıllı münevverler de bir hayli fazladır. Rejim sırlarının ortaya çıkmasından endişe ettiği için bunların birçoğunu sudan bahanelerle hunharca öldürdü. Bunlardan ilk akla gelen Türkologlar: Bekir S. Çobanzâde (Kırım), Veli Huluflu (Azerbaycan), Halid Said Hocayev (Özbekistan), Eziz Kubaydulin (Tataristan) ve Semed Ağamalioğlu’dur.(Azerbaycan) ve Sultan Galiyev’dir. (Başkurdistan). 12 Ekim 1937’de SSCB Yüksek Mahkemesi Askerî Komitesi, kurşuna dizilmelerini isteyerek, terörist bir teşkilatın üyesi olduklarını ilan edip, Sovyet hâkimiyetini yıkmak, Türkistan’ı Sovyetlerden ayırmak gibi ithamlarla suçladılar, idam ettiler.

.

Orta Asya’daki ‘Büyük Oyun’

1 Ağustos 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Ahmet Hayrettin Sağdıç
Türkistan Analisti

Yakın dönemde yaşanan birçok olayın perde arkasında Batı-Çin geriliminin izleri var. Türkistan’da yaşanan hadiseleri de bu kontekste okumak gerek. ABD’nin, Afganistan ve Irak hamlelerinde başarısız olması sebebiyle Avrasya bölgesinde oyun kurucu olarak artık İngiltere’yi görmeye başladık. Yani, “Büyük Oyun” yeniden sahne alıyor.

Orta Asya ülkelerinin, artık nesne değil, özne olarak varlık göstermek istemesi, dünya tarihinin seyrini değiştirebilecek çapta bir olay.

Orta Asya, büyük devletlerin güç mücadelesine ev sahipliği yapıyor.

Uluslararası ilişkiler literatüründe “Büyük Oyun” olarak adlandırılan, Orta Asya’daki güç paylaşımı mücadelesi yeni konsept, araç ve yöntemlerle sürmektedir. 2013’te Çin lideri Şi Cinping’in, Nur Sultan’daki Nazarbayev Üniversitesinde ilan ettiği “Bir Kuşak Bir Yol” projesi, Çin’in, dünya sahnesine yeni süper güç olarak çıkışının habercisiydi. Çin, 70 küsur ülkede altyapı, lojistik, ulaşım, enerji nakil hatları projelerine 2 trilyon doların üzerinde yatırım yaptı. Salt Orta Asya ülkeleri ile yaptığı ticaretin yıllık 350 milyon dolardan 30-40 milyar dolara yükselmesi, projenin önemini kanıtlıyor. Ukrayna’daki savaş dolayısıyla “Kuzey Koridoru” etkinliğini kaybetmeye başlayınca “Trans-Hazar Koridoru” (Orta Koridor) önem kazandı. Mayıs ayında Türkiye’yi ziyaret eden Kazakistan Başkanı Tokayev’in Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la bu rotayı görüştüğü biliniyor. Dezavantajları giderildiğinde “Orta Koridor”, “Bir Kuşak Bir Yol”un ana rotası olabilir. Kazakistan, Hazar Denizi, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşan “Orta Koridor”, Türk dünyasının jeostratejik önemini artıracaktır.

ÇİN’İ DURDURMA POLİTİKASI

Çin’in süper güç olmasını ABD, Hindistan, Japonya tehdit olarak algılarken Pakistan, İran ve Türk cumhuriyetleri projede yer alarak ekonomik refaha kavuşmayı hedeflemektedir. AB, İngiltere ve Rusya’nın tavrı ise karmaşıktır. Taliban’ın Afganistan’da iktidarı ele geçirmesi, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, İmran Han’ın bir meclis darbesiyle devrilmesi, İngiliz Başbakanı Johnson’ın istifaya zorlanması ve eski Japon Başbakanı Abe suikastı gibi yakın dönemde yaşanan birçok olayın perde arkasında ABD’nin, Çin’i durdurma politikasının izleri var. Dolayısıyla Türkistan’da yaşanan hadiseleri de bu kontekste okumak gerek. ABD’nin, Afganistan ve Irak hamlelerinde başarısız olması sebebiyle Avrasya bölgesinde oyun kurucu olarak artık İngiltere’yi görmeye başladık. Kısacası, “Büyük Oyun” yeniden sahne alıyor.

TÜRKİSTAN’DA YAŞANAN HADİSELER

Orta Asya ülkeleri, ekonomik gerekçelerle “Bir Kuşak Bir Yol”a katılmalarına karşın bölgede Çin ve Rusya’nın gücünü dengelemek üzere ABD, AB, İngiltere ve İsrail’in yanı sıra Çin’in tarihî rakipleri Hindistan ve Japonya ile de yakın ilişkiler geliştiriyor. Bölge ülkeleri, büyük devletlerin güç mücadelesinin getirdiği zorluklara ek olarak Sovyet döneminin bakiyesi olan sınır ve etnik iç içe geçmişlik problemlerini yaşıyor. Ruslar, Sovyet dönemi sonrasında bölge ülkeleri devamlı birbirleriyle çatışıp kendi hakemliğine başvursun diye ihtilaf mayınlarını ustaca döşemiş. Örneğin Kırgızistan’la Tacikistan arasındaki 970 kilometrelik sınırın sadece 519 kilometresi tescil edilmiş durumda. Kırgızlar ve Tacikler arasında zaman zaman çatışmalar yaşanıyor. Kırgızistan ve Tacikistan’ın Özbekistan’la da sınır problemleri mevcut. Özbek lider Mirziyoyev’in akılcı girişimleriyle bu ihtilafların çözümünde ciddi mesafeler alındı. Geçmişte çatışmalara yol açan Özbek-Kazak sınırı da tam olarak tescillenmiş değil; pek yakında nihai anlaşmanın imzalanacağı yetkililerce açıklandı. Orta Asya ülkelerinin iç içe geçmiş etnik-demografik yapısı da bölgeyi karıştırmak isteyen dış güçler için elverişli şartlar sunmakta.

KAZAKİSTAN-RUSYA GERİLİMİ

Rusya, Kazakistan’ın çok vektörlü dış politika anlayışından öteden beri hoşnut değil. Kazakistan’ın, Afganistan’a teçhizat taşımak üzere oluşturulan “Kuzey Dağıtım Ağı”na katılması, Kazakistan’ın ABD vatandaşlarına vizesiz rejim uygulaması, Rus medyasının Kazakistan’ın ABD’ye askerî üs vereceği yalan haberleri ve Avrasya Ekonomik Birliği’nin, siyasi entegrasyonu da çerçeveleyecek şekilde genişletilmesi yönündeki Rus talebini Kazakistan’ın reddetmesi, iki ülke münasebetlerini geren gelişmelerdi. Ardından Putin ve birkaç Duma milletvekili, tarihte Kazakistan diye bir devletin olmadığı; Kazakistan devletinin, Rusların Kazaklara bir armağanı olduğu şeklinde açıklamalar yaptılar. Ruslar zaman zaman Kazakistan’ın batı, kuzey ve kuzeydoğusundaki bazı şehirler üzerinde hak iddiasında bulunuyor, Kazakistan’da Rusçanın resmî yazışmalarda serbestçe kullanılmasının engellendiği bahanesiyle Kazak devleti üzerinde baskı oluşturmaya çalışıyor.

SIRADA KAZANİSTAN MI VAR?

Kazakistan’ın, Rusya’nın Kırım’ı ilhakını ve sözde Donetsk, Luhansk cumhuriyetlerini tanımaması Moskova’yı oldukça kızdırmışken Kazak kamuoyu Ukrayna’dan sonra sıranın kendilerine gelebileceğini konuşuyor. Tokayev’in, St. Petersburg Uluslararası Ekonomik Forumu’nda, Putin’in yüzüne, “Güney Osetya, Abhazya, Luhansk ve Donetsk devletçiklerini tanımıyoruz” demesi iki ülke arasındaki ipleri iyice gerdi. Rusya’nın Novorossiysk/Primorsk mahkemesinin sözde ekolojik gerekçelerle Kazak petrolünün %82’sinin ihraç edildiği Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu’nun faaliyetlerini 30 günlüğüne durdurması, Kazak ekonomisine haftalık 350-500 milyon dolar civarında bir kayıp yaşattı. Üstelik bu karar ilk de değildi. Ruslar; Avrupa’ya gönderilen petrol miktarını azaltma, Kazak ekonomisini zor durumda bırakarak siyasi taleplerini dayatma, Kazak petrol ve gaz sektörlerine yatırım yapan yabancı şirketleri ülkeden kaçırma gibi amaçlar taşıyordu. Bunun üzerine Tokayev hükûmete, Rusya topraklarından geçmeyen boru hatları seçenekleri üzerinde çalışma talimatını verdi ve Trans-Hazar (Aktau-Bakü-Tiflis-Ceyhan) hattının Kazakistan için artık öncelikli hat olacağını duyurdu.

Bu kararlar, Rus kamuoyundaki Kazakistan karşıtlığını güçlendirdi. Ocak olayları esnasında KGAÖ bünyesinde de olsa Rus askerlerinin Kazakistan’a davet edilmesinden bu noktaya gelinmesi çok şaşırtıcı. Son günlerde AB ile Kazakistan arasında olağanüstü bir yakınlaşma süreci yaşanıyor. Tokayev, temmuz başında AB Komisyonu Başkanı ile yaptığı görüşmede Kazakistan’ın, en büyük ticari partner olarak gördüğü AB ile yakın ilişkiler geliştirmeye kararlı olduğunu belirtti ve Trans-Hazar petrol hattının geliştirilmesi hususunda AB’yi iş birliğine çağırdı.

OCAK OLAYLARI-ALMATI TRAJEDİSİ

Kazak devlet makamları Ocak Olaylarını; dış güçlerce organize edilmiş, 20 bin yabancı militanın katıldığı bir terör operasyonu olarak nitelendirse de yaklaşık 6 ay geçmesine rağmen, bu iddiayı destekleyecek somut bir delil sunamadı. Yaşananlar; Kazak silahlı kuvvetlerinden bazı generallerin de içinde olduğu ama esasında Kazak İstihbaratı Başkanı Masimov ve ekibi tarafından organize edilen, Nazarbayev’e yakın çevrelerin de güçlü biçimde desteklediği bir darbe girişimiydi. Olaylar sonrasında vatana ihanet suçlamasıyla yapılan tutuklamalar, ordunun komuta kademesinin değiştirilmesi, Nazarbayev’e yakın isimlerin bürokrasiden tasfiyesi, Nazarbayev’in aile üyelerinden bazılarına karşı uygulanan adlî süreçler, Nur-Vatan Partisinin adının Amanat Partisi olarak değiştirilmesi ve nihayet Nazarbayev’in anayasada tanımlı ömür boyu yetkilerinin iptali, darbe girişiminin ve elitler arasındaki çatışmanın tartışılmaz kanıtları.

KARAKALPAKİSTAN HADİSELERİNİN ARKA PLANI

Özbekistan, yeni lideri Mirziyoyev döneminde tıpkı Kazakistan gibi çok vektörlü dış politika stratejisi izlemekte. 2020 Mayıs’ında Rus ve Özbek makamları arasında Rusçanın Özbekistan’daki durumuyla ilgili polemikler yaşanmıştı. Ancak Rusya’yı asıl kızdıran, Özbekistan’ın Ukrayna’nın toprak bütünlüğünden yana tavır alıp Luhansk ve Donetsk cumhuriyetlerini tanımaması. Bu sebeple Rusya, Karakalpakistan’daki olaylar aracılığıyla Özbekistan’ı cezalandırmak ve Dağlık Badahşan’da İngiliz istihbaratının organize ettiği düşünülen halk isyanı hamlesine karşılık vermek istedi. Anayasa değişikliğinden rahatsız olan Karakalpak kitleleri, Norveç’te siyasi mülteci olarak yaşayan Aman Sağidullayev liderliğindeki Alğa Karakalpakistan ile Erkin Karakalpakistan adlı, ayrılıkçı partiler önderliğinde sosyal medya marifetiyle harekete geçirildi. İki parti de Karakalpakistan’ın Özbekistan’dan bağımsızlığını savunuyor ve Karakalpakistan’daki Özbekistan varlığını işgal olarak nitelendiriyor. Bu parti temsilcilerinin Rusya Federasyonu’na katılma isteğinde bulunduklarını bizzat Jirinovski bir devlet kanalında, canlı yayında açıklamıştı. Öte yandan protestocular arasında Rusya’da çalışan çok sayıda Karakalpak işçinin tespit edildiği, gözaltına alınan protestocu önderlerden beşinin Rusya’da yaşadığı haberleri Özbek basınında yer aldı. Hadiselerle Özbekistan ve Kazakistan’ın arasının açılması da hedeflenmiştir. Zira Kazaklar, Karakalpaklara etnik köken, dil ve kültür bakımından daha yakındır.

DAĞLIK BADAHŞAN’DAKİ HALK İSYANI

Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Uygur Özerk Bölgesi ile uzun sınır hattına sahip olması ve Afganistan’ın Wakhan Koridoru’nun hemen üzerinde yer alması bakımından stratejik öneme sahip. “Bir Kuşak Bir Yol” projesini akamete uğratmak isteyen ABD liderliğindeki Batı, bu iki bölgede faal olmak arzusunda. 14 Mayıs 2022’de başlayıp Haziran başına kadar süren ve 15 kişinin ölümüyle sonuçlanan olayların perde arkasındaki gücün İngiltere olduğu ileri sürülmektedir. İngiltere, İsmailî mezhebine mensup bölge halkı (Pamirliler) üzerinde, mezhebin hâlihazırdaki imamı IV. Ağa Han aracılığıyla kesin bir nüfuza sahiptir. Çin-Rusya ve İngiltere-ABD eksenleri arasında sıkışıp kalmış olan Tacikistan, tercihini Rusya’dan yana kullanmak zorunda kalmıştır. Rus yetkililerin açıklamaları ve Putin’in, Ukrayna savaşından sonraki ilk yurt dışı ziyaretini Tacikistan’a yapması meselenin iç yüzünü ortaya koyuyor.

ORTA ASYA ÜLKELERİNİN ENTEGRASYONU

Orta Asya cumhuriyetleri, bölge dışı aktörlerin dayatmalarına karşı durmak; egemenliklerini ve toprak bütünlüklerini korumak, ekonomik çıkarlarını azami düzeyde temin edebilmek kararlılığındadır. Afganistan’daki istikrarsızlıktan kaynaklanan tehditler ve radikal akımların güç kazanması, Fergana bölgesindeki hassas sosyoloji, bölge ülkelerinin birlikte çalışmasını zorunlu kılıyor. Nazarbayev’in inisiyatifiyle başlayan Orta Asya Birliği girişiminin hedefine ulaşamaması nedeniyle bölge ülkeleri bu fırsatı kaçırmıştı. Özbekistan’ın yeni lideri Mirziyoyev’in teklifi ve Kazakistan’ın desteğiyle ilki 2018’de Astana’da gerçekleştirilen Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantıları başarıyla devam ediyor. İmzalanan deklarasyona Tacikistan ile Türkmenistan bazı teknik prosedürler sebebiyle katılmadı fakat en kısa sürede onların da bu deklarasyonu imzalaması bekleniyor. BM onaylı resmî tarafsızlık statüsünü önemseyen Türkmenistan’ın bu sürece dâhil olması, Azerbaycan lideri Aliyev’in gelecek toplantıya katılma yönünde irade beyanı heyecan verici gelişmeler.

ORTA ASYA ÖZNE OLMAK İSTİYOR

Orta Asya ülkelerinin, bu entegrasyon süreciyle artık nesne değil, özne olarak varlık göstermek istemesi, dünya tarihinin seyrini değiştirebilecek çapta bir olay. Böylelikle Orta Asya cumhuriyetleri bölge dışı aktörlerin nesnesi olmaktan kurtulmakla kalmayacak, “Bir Kuşak Bir Yol” projesiyle bölgeyi ekonomik bakımdan nüfuzu altına almak isteyen Çin baskısına karşı da ciddi bir güç odağı oluşturacaktır. Çin’in borç diplomasisi kıskacında bulunan Kırgızistan’ın bu girişime büyük önem vermesi, Kırgız medyasının bu toplantılarla ilgili gelişmeleri gündemde tutması bu çerçevede değerlendirilmeli. Elbette entegrasyon süreci sorunsuz geçmeyecek ancak önemli olan, bölge ülkelerinin birlikte var olabileceklerini idrak etmiş olmaları. Özellikle Karakalpakistan hadiseleri sırasında Kazakistan’ın sergilemiş olduğu örnek dayanışma, gelecek adına umut vericidir. Öte yandan Orta Asya ülkeleri entegrasyonu girişiminin, Türk Devletleri Teşkilatı ile ortak hedefler paydasında buluşması, kimseyi şaşırtmamalıdır.

.

Kalbinde merhamet elinde maharet vardı

7 Ağustos 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

Sultan Abdülhamid Han, 1909’da 31 Mart Vakası ile İttihat ve Terakki ileri gelenleri tarafından tahttan indirildikten sonra, Selanik’e götürüldü. Burada Alatini Köşkünde üç buçuk yıl kadar nezarette tutuldu. 1912’de Balkan Savaşı’nın başlaması sebebiyle, İstanbul’daki Beylerbeyi Sarayı’na getirildi ve 1918’deki vefatına kadar burada kaldı.

Selanik’e götürüldüğü andan Beylerbeyi Sarayı’nda vefat ettiği güne kadar, Sermuhafız Rasim Bey; diğer muhafızlar Yüzbaşı Salih Bey, Mülazım Naci Bey, Mülazım Mahmut Esat Bey ve hizmetkârlardan Musahip Nuri Ağa, Şöhrettin Ağa ve Kahvecibaşı Ali Bey kendisine refakat ettiler.

Eski bir İttihat Terakki mensubu, tarihçi, gazeteci-yazar Ziya Şakir’in, 1930’lu yılların gazetelerinde tefrika edilen makaleleri, daha sonra “Abdülhamid Han’ın Son Günleri” ismiyle neşredildi. Bu kitap, yukarıda adı geçen şahısların bazılarının gündelik olarak tutup kendisine hediye ettikleri notlardan, bazılarının da gördükleri ve işittiklerinden, ayrıca Abdülhamid Han’ın hususi doktoru Âtıf Hüseyin Bey’in on dört defterlik hâtıralarından faydalanılarak hazırlanmış. Bu hâtıralardan aşağıda yer alan bazıları oldukça dikkat çekicidir…

HANIMINA MUHABBETİ

Sultan Abdülhamid Han, eşi Müşfika Hanım'ı çok sever ve takdir ederdi. Müşfika Hanım hakkında şöyle diyordu: Cennet, iyi kadının ayağı altındadır, derler. Hakikaten öyledir. İyi kadın, dünyanın en bulunmaz bir hazinesidir. Şimdi yanımdaki kadınlardan Ayşe Sultan’ın validesi Müşfika Hanım, dünya yüzünde eşi bulunmayan bir kadındır. Ben kendisinden razıyım. Allah da razı ve hoşnut olsun. Lakin her kadın böyle olmaz. Maazallah fenası da pek fenadır. Ne yapsan, ne kadar terbiye etsen, ahlakını değiştiremezsin. Allah böylesini kimsenin başına vermesin. Kendisiyle yirmi seneden ziyadedir ki beraber yaşıyoruz. Allah razı olsun. Beni bir gün bile incitmemiştir. Bana muhabbeti, riayeti vardır. Allah’tan, Peygamber’den korkar. Namazını kılar, orucunu tutar. Bana bir şey olacak diye ödü kopar.

Sultan, Beylerbeyi Sarayı’nda bir gün öğleden sonra Müşfika Kadınefendi ile pencerenin önünde oturuyorlardı. Abdülhamid Han, son günlerde havaların güzel gitmesinden dolayı hafifçe yeşillenen muhite bakarak gülümsedi. Kadınefendi’nin elini tutarak yüzüne baka baka şu Arapça beyti okudu:

“Selâsetün tüzhibnelhüzne

Elmaü velhazraü velveçhulhasen”

Kadınefendi de aynı tebessüm ile bu beytin manasını sordu. O zaman Abdülhamid Han, hâlinden memnun bir vaziyet alıp “Dünyada, hüznü ve kederi kaldıran üç şey varmış. Biri akarsu, diğeri yeşillik, öteki de güzel yüzmüş; senin güzel yüzün. Elhamdülillâh, üçü de karşımda. Bundan büyük saadet olur mu kadınım” diye izah etti. Kadınefendi de kendisine senelerden beri derin bir muhabbetle bağlı olan Abdülhamid Han’ın bu samimi ve candan sözlerine pek memnun oldu.

EVLAT ACISI YAŞADI

Abdülhamid Han “Dünyada kahır çekmeyen, keder görmeyen insan yoktur. İhtimal ki birçok kimseler, beni başka türlü tanırlar. Bütün hayatta hiçbir elem ve ızdırap duymamış, ömrüm boyunca bir kuş gibi kafesinde oturmuş bir adam zannederler. Hâlbuki benim de hayatımda ne facialar vardır, bilseniz…” deyip bir sigara daha yaktı, sözüne devam etti:

Şehzadelik zamanımda idi. Bir gün Çengelköyü’ne giderek biraderim Selim Efendi’nin deniz hamamında yıkanıyordum. Adamlarımdan biri geldi. Küçük kızımın biraz hastalandığından bahsederek acele saraya dönmemi söyledi. Derhâl denizden çıktım. Acele giyindim. Kayıkçılara sıkı kürek çektirerek Dolmabahçe Sarayı’na geldim. Beni uzaktan görünce, saray halkından birçokları rıhtıma toplandı. Bu hâli görünce benim merakım büsbütün arttı.

Kendimi rıhtıma attım. Saraya girmek için davrandım. Fakat oradakiler, önüme geçerek mâni oldular. Mâni olanları, ite kaka saraya girerken, Doktor Marko Paşa önüme çıktı. Beni zapt etmek isteyenleri “Bırakın, doğrusunu söyleyelim” diye çıkıştı. Ve sonra bana dönerek “Efendim, kızınız bir kazaya uğradı, vücudunun bazı yerleri, tehlikeli surette yandı. Tıbbi olarak lazım gelenleri yaptık. Şifa, Allah’ın inayetine kalmıştır” dedi. Ben bunu işitir işitmez, sanki o koca saray, başıma yıkıldı. Düşmüş, bayılmışım. Neden sonra, kendime gelmişim. Hemen kızımın odasına koştum. Zavallı yavrumu, yatağına yatırmışlar. Her tarafını pamuklara sarmışlardı. Yüzünün bir kısmı açıktı. Yatağının yanına oturdum. Açık kalan yüzünden, gözünden öptüm. Sanki zavallı yavrum, ölmek için beni bekliyormuş. Gözlerini açtı. Beni gördü. Bir kere gülümsedi. Sonra, o anda ruhunu teslim etti. Bu hâli görür görmez ben derhâl oraya yıkılmış, kalmışım… Gözlerimi açtığım vakit, kendimi, başka dairede buldum. Meğer amcam Sultan Aziz, Valide Sultan’ı göndermiş, o da beni oraya aldırtmış.

Büyük Padişah'a, merak ederek sordum: Af buyurmanızı istirham ederim efendim. Küçük Sultan nasıl bir kazaya uğramışlar?

“Validesi, bir şeyle meşgulmüş. Çocuğun yanında da kimse yokmuş. Nasılsa eline kibrit kutusu geçmiş. O zamanki kibritler, şimdiki gibi emniyetli değildi. Ufak bir tazyik veyahut temasla derhâl tutuşurdu. Kim bilir. Çocuk ne yaptı ki kutu birdenbire ateş almış, arkasında, ipekli tülden elbise varmış, ateş hemen elbiseye sirayet ederek yavrucak bir anda ateşler içinde kalmış. Feryadına en evvel validesi koşmuş. Söndüreceğim diye uğraşmış, fakat elleri yanmış. Başkaları gelip de alevi söndürünceye kadar iş işten geçmiş. Çocuğun vücudu, kavrulmuş bir mısır koçanına dönmüş.”

Derin bir sigara nefesi daha çektikten sonra: “Şişli’deki "Etfal Hastanesi"ni, bu yavrumla, difteriden vefat eden diğer küçük kızımın, ruhları şâd olsun diye yaptırdım.”

KUŞLARA DA MERHAMET

Bir gün Abdülhamid Han uzaktan gelen silah seslerine kulak kabartarak şunları söyledi: “İşitiyor musunuz? Avcılar, aralıksız atıyor. Demek ki kuşlar, dağlarda yiyecek bulamayarak ovaya inmişler. Fakat bunlar hep küçük kuşlardır. Bunlara silah atmak, vahşettir. İstanbul’da Rum çocukları, bunları ökse ile tutarlar, kafalarını koparıp bir ipe dizerek satarlardı. Müslüman çocukları bunu yapmaz.

Bir gün Alman sefiri Baron Marşal'ın madamı saraya geldi. Onu hüzünlü görünce sordum. Kadın gözleri yaşararak: Şevketmeap! Bugün size, bilhassa bir ricaya geldim. Biliyorsunuz ki küçük kuşlar, dünyanın en sevimli hayvanlarıdır. Sonra, bunlar zararlı böcekleri de tarlalardan, ağaçlardan toplayarak yedikleri için pek faydalıdır. Görüyorum ki, bunları tutuyor ve öldürüyorlar. Sizden rica ediyorum. Bunu yasaklayınız.

Merhametli kadının, bu samimi ricası kalbime dokundu. Ben de küçük kuşlara pek acırım. Hemen madamı yatıştırdım. Şimdi Babıali'ye haber gönderirim, yasaklarım, dedim.

O arada gelen sadrazama bu işi yasaklamaları için emir verdim.”

SANATTA DA DEHÂ İDİ

İstanbul’dan getirdiğim zarif bir bavulum vardı. Üç gündür, anahtarını kaybettim, bulamıyorum. Artık kilidi kırmaya karar verdim. Fakat kırmadan evvel, bir defa da, şehirdeki çilingirlere göndereyim, dedim.

Merdivenden inerken, orta katta, Abdülhamid Han’a rast geldim. Beni elimde bavulumla görünce şaşırdı: “A... A... Hayır ola. Yine bir yere mi gidiyorsunuz” dedi. Meseleyi anlattım.

“Hele getiriniz bakayım” diyerek, küçük salona girdi. Kendisini takip ettim. Bavulu aldı. Kilidi, güzelce muayene etti.

“Bu kilit, İngiltere'nin Ceymis Rot fabrikası mamulatındandır. Nafile şehre göndermeyiniz. Buranın çilingirleri bile açamaz. Kırarlar. Derhâl İstanbul’a Beyker mağazasına bir mektup yazınız. On iki numaralı kilidi açabilecek bir anahtar yollasınlar. Eğer takımlarım yanımda olsa idi. Ben bunları bozmadan açabilirdim” dedi.

Sonra, derin derin içini çekerek: “Böyle şeylere çok merakım vardır. Bende olan marangoz ve anahtar takımları, İstanbul’da kimsede yoktu. Saltanat zamanımda hiç boş durmazdım. Her gün bir iki saat marangozluk yapardım. Yıldız Sarayı'nda güzel bir fabrikam vardı. Mobilyacı, arabacı, çinici birçok ustalar getirttim. Hem bunları çalıştırır, hem de kendim çalışırdım. Çok adam yetiştirdim. Bunlardan, Mustafa Efendi isminde kısa boylu bir çocuk vardı. Pek çok çalışkan çıktı. Öyle güzel oymalar yapardı ki, Avrupa fabrikalarında bile olsa, mühim bir yevmiye kazanırdı. Yetiştirdiğim adamlara ders okutturur, resim de öğretirdim. Bu Mustafa Efendi'yi Avusturyalı bir ustabaşının yanına vermiştim. Ustabaşı, bunu pek metheder, "o, benim elim ayağımdır" derdi. Yüzbaşılığa kadar terfi ettirdim. Şimdi kim bilir ne olmuştur zavallı? Hususen söylüyorum. Bu adamı buldurup da bir sanayi mektebinde istihdam etseler, çok fayda görürler. Ben sanat erbabının kıymetini bilir ve takdir ederim. Bakınız, size bir mesele anlatayım:

Bana Avrupa'dan yaprak hâlinde birçok alüminyum göndermişlerdi. Kendisini çağırttım: “Mustafa, bunlardan bir sandal yapabilir misin?” dedim.

Güldü, boynunu büktü. “Bakalım efendim. Çalışırım.” dedi.

Allah bilir, öyle bir sandal yaptı ki, gördüğüm zaman, parmağım ağzımda kaldı. Hafif, zarif, kusursuz bir şey. Hemen, Yıldız'daki büyük havuza indirttim. Bir kişi kürek çektiği hâlde suyun üzerinde kuş gibi uçuyor. Çok güzel manevra yapıyordu. Bu kadar mahir bir gençti.”

BİR BAŞKA GÜN DE BEYLERBEYİ SARAYI’NDA:

Diş Tabibi Rıfat Bey, Şöhrettin Ağa’dan bir bıçak istedi. Abdülhamid Han, hemen sözü bırakarak derhâl başını çevirdi, sert, endişeli bir tavır ile sordu. “Bıçağı ne yapacak?”

Rıfat Bey, birdenbire hiddetle, bizzat cevap verdi: “Eczahanenin anahtarını unutmuşum Efendimiz. Bıçakla kilidi açacağım.”

Rıfat Bey, hem bunu söylüyor hem de önünde durarak küçük portatif bir Amerikan eczane dolabını gösteriyordu. Abdülhamid Han, müsterih bir vaziyet alarak ecza dolabına baktı ve sonra: “Haaa. Onu bana getiriniz bakayım. O benim sanatımdır” dedi.

Şöhrettin Ağa, ecza dolabını getirip önündeki masanın üstüne koydu. Bu, şık, zarif, üstündeki meyilli kapağı sürgülü bir dolaptı. İçinde, diş tedavisi için lazım olan her nevi ilaç bulunuyordu. Abdülhamid Han, kilidi, dikkatle muayene ettikten sonra “Olmaz. Bu kilit açılmaz. Bunlar, Amerika’daki Recister Limitet Kembel fabrikasının mamulatındandır. Bunlara ne alet uyar, ne de başka anahtar. Bu kilidi kırmak da günahtır. Hem dolabı bozarsınız, hem de böyle başka kilit bulamazsınız. Şimdi size lazım olan ilacı yazınız da, çabucak dışarıdan bir eczaneden yaptırsın, getirsinler” dedi. Rıfat Bey, tabii muvafakat etti. Hemen bir reçete yazdı. Şöhrettin Ağa ile gönderdi.

Abdülhamid Han’ın ne kadar müşfik ve merhametli olduğu, Sultan’ın düşmanı olan ittihat ve terakki mensubu muhafızların yukarıdaki hatıralarından dahi anlaşılmaktadır.

.

.

Küçükbaş hayvancılığın büyük problemleri

14 Ağustos 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Prof. Dr. İbrahim Aydın
Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi

Tatil mefhumunun olmadığı, zor bir ekonomik faaliyet olan küçükbaş hayvancılığı, yeni neslin tercih etmediği bir sektördür. Türkiye’de üretimin devam etmesi için meralar yapısal olarak ıslah edilmeli, erken kuzu kesiminin önüne mutlak suretle geçilmeli, koyun eti ve sütü tüketimi teşvik edilmelidir.

Dünyada son yaşanan Covid-19 pandemi süreci, Rusya-Ukrayna Savaşı ve beraberinde gelen enerji fiyatlarındaki aşırı artış ile ekonomik kriz, başka ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de, halkımızın alım gücünü düşürmüştür. Buna karşılık girdi maliyetlerinin artması, bu kriz fırsat bilinerek ürünlere yapılan fahiş zamlar, tüketici nüfusu daha zor durumda bırakmıştır. İnsanın temel besinlerinden olan ete, süte ve süt ürünlerine ulaşması; gelirlerin düşmesi, fiyatların fahiş artışıyla giderek daha da zorlaşmaya başlamıştır.

Covid-19 salgın döneminde lokantaların, ticarethanelerin, otellerin ve turistik tesislerin kapalı olması et ve süt tüketimini azaltmıştır. Buna bağlı olarak özellikle küçükbaş besicileri, kuzularını daha düşük fiyatlara kestirmek zorunda kalmıştır.

Hükûmet yetkilileri ise, bir yandan üreticilerin girdi maliyetlerini azaltmak için “destekleme” ve “üretimi teşvik” amaçlı tedbirler almakta, diğer yandan sabit gelirlilere vermiş olduğu enflasyon oranındaki zamlarla, alım güçlerini korumaya çalışmaktadır. Ürün fiyatları, terazinin iki kefesi gibi, ne üreticiyi mağdur etmeli, ne de tüketiciyi çaresiz bırakmalı!

ÜRÜN FİYATLARI NE ÜRETİCİYİ, NE DE TÜKETİCİYİ ÜZMELİ

Tarım ve Orman Bakanlığı, 4 Ağustos’ta yaptığı açıklamayla kuzu eti fiyatlarını %25 oranında düşürdü. Buna karşılık, bu durumu fırsata çevirip üreticiyi mağdur edebilecek çevrelere karşı tedbir olarak da 8 Ağustos’ta toklu (1 yaşında kuzu) eti alım fiyatlarını 90 liraya çıkardığını ilan etti. Bu uygulamayla hem üreticiyi, hem de tüketiciyi korudu. Ayrıca indirimli ete daha geniş halk kitlelerinin ulaşabilmesi için, Tarım Kredi Kooperatifi marketlerinde de satılması kararı aldı.

Hayvancılık, tarım gibi kadim bir ekonomik faaliyettir. Kırsal faaliyetleri oluşturan tarım ve hayvancılığı birbirinden ayırmak veya ayrı düşünmek mümkün değildir. Çünkü, bu iki kadim ekonomik faaliyet birbirini tamamlayan faaliyetlerdir. Yaşanılan coğrafyanın sahip olduğu yer şekillerine göre ağırlıkları değişir. Düz ve düze yakın alanlarda tarım, “temel ekonomik faaliyet” iken, hayvancılık “destekleyici ekonomik faaliyet”tir. Buna karşılık engebeli ve yüksek alanlarda ise hayvancılık, “temel ekonomik faaliyet” iken, tarım “destekleyici faaliyet” olarak sürdürülür.

İnsanlar, besin ihtiyacını bitkisel ve hayvansal kökenli kaynaklardan sağlar. Dengeli ve kaliteli beslenmek için tarım ürünleri yanında, hayvansal ürünler de mutlaka tüketilmelidir. Hayvancılık; deri ve dokuma sanayii yanında, et ve süt sanayilerine ham madde sağlar. Ayrıca, tarımda üretimi arttırmak için, hayvan gübresi önemli bir kaynaktır. Anadolu’nun birçok bölgesinde, ısınma amaçlı “tezek” olarak da kullanılan hayvan gübresi, biyokütle enerjisi üretimi için de önemlidir. Hayvancılık istihdam, dışa bağımlılığın azaltılması ve ihtiyaç fazlası ürünlerin ihracı ve döviz girdisi sağlaması yönleriyle de oldukça önemlidir. En önemlisi ise, ülke nüfusunun beslenmesi hususunda dışa bağımlılığı azaltmasıdır.

TÜRKİYE, AB’NİN %72’Sİ KADAR KÜÇÜKBAŞA SAHİP

Türkiye, toplam hayvan varlığı açısından dünyada 22. sıradadır. AB ülkelerindeki toplam küçükbaş sayısı 75 milyondur. Türkiye, tüm Avrupa’nın %72,1’ine tekabül eden 54,1 milyon küçükbaş varlığı ile Avrupa’da uzak ara 1. sıradadır.

Ülkemizin coğrafi özellikleri, tabii bitki örtüsü, mera alanları, sosyo-ekonomik yapısı koyun ve keçi yetiştiriciliği için oldukça uygundur. Bitkisel üretim yapılamayan sahalar, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de küçükbaş besiciliği için ayrılır. Koyun ve keçiler, tarım için verimsiz meralarda, nadas, anız ve bitkisel üretime uygun olmayan alanlarda beslenir.

Ülkemizde geleneksel küçükbaş hayvancılık; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde yaygındır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde kış mevsiminin uzun sürmesi, hayvanların daha uzun süre kapalı alanlarda kalması ve daha fazla yem ve saman tüketimi anlamına gelmektedir. Bu durum da besicilik maliyetlerini arttırmaktadır.

Marmara ve Ege Bölgesi’nde, küçükbaş hayvancılık, geleneksel aile işletmelerinin yanı sıra, büyük kapalı işletmelerde, çok daha profesyonel yöntemlerle yapılmaktadır. Aile işletmeleri son 30 yılda azalmış, yerini büyük işletmeler almıştır. Islah edilmiş, vitamin değeri yüksek yemlerle beslenen koyunlar, iki yılda toplam 3 defa kuzu vermektedir. Doğumların önemli bir kısmı da ikiz, hatta üçüz olmaktadır. Yaklaşık 4,5-5 aylık olunca kesime gelen süt kuzular, 25-30 kg arasında bütün et vermektedir. İstanbul, Bursa, İzmit, İzmir gibi, ülke nüfusunun önemli bir kısmının yaşadığı Ege ve Marmara Bölgelerinde, koyun besiciliği, daha çok et amaçlıdır. Balıkesir’in kıvırcık kuzusu, lezzetli eti ile haklı bir üne kavuşmuş ve Türkiye'de “Coğrafi İşaret” almış tek kuzudur.

Kuzu eti kırmızı etlerin en değerlisidir. Koyun sütü, yağ oranının yüksekliği nedeniyle inek sütünden daha pahalı olup, koyun peynirinin ise ekonomik değeri yüksektir.

KEÇİ, ORMANLARIN DÜŞMANI DEĞİL, DOSTUDUR!

Büyükbaş hayvancılığın, hatta koyun besiciliğinin dahi yapılamayacağı engebeli ve tarımsal verimliliği düşük olan alanlarda bile yapılan keçi besiciliği, girdi maliyeti en düşük olan besiciliktir. Keçi sütü; peynir, özellikle dondurma yapımında kullanılır ve çok değerlidir. Oğlak eti ise, en sağlıklı kırmızı etlerdendir. Ancak, maalesef toplumumuzda keçi eti ve sütü tüketimi kültürel olarak pek yaygın değildir.

Bir dönem, “taze fidanların sürgünlerini yediği” gerekçesi ile “orman düşmanı” ilan edilen ve ormanlık alanlara sokulmayan keçi besiciliği çok geriledi. Ülkemizdeki keçi sayısı 1960’ta 24 milyonken 2009’da 5,1 milyona kadar düşmüştür. Keçiler, orman altı florasını gübresi ile beslemenin dışında, buradaki otları tüketerek büyümesini engellerdi. Orman alanına keçilerin sokulmaması sonucu hayli büyüyen otlar, yaz döneminde kuruması sonucu orman yangınları için uygun ortamı hazırlanmış oldu. Saanen gibi bazı keçi türleri hem daha fazla süt, hem de her doğumda birden fazla oğlak vererek, besicisinin yüzünü güldürmektedir.

Küçükbaş hayvancılığın büyük problemleri

Türkiye’de yaşanan demografik değişim ve yapılan desteklerin yetersiz kalması sonucu, hayvancılık süratli bir şekilde gerilemeye başlamıştır. 2000 yılı başlarındaki IMF ve Dünya Bankasının baskısı sebebiyle, tarım ve hayvancılığa yapılan destekler, 7 kat azalmıştır. Tarım Satış Kooperatifleri tasfiye edilmiş, Ziraat Bankası, adına ve kuruluş amacına rağmen, tarımdan koparılmıştır.

Türkiye, 1980’li yıllarda yaklaşık 50 milyon koyun ve 20 milyon keçiye sahipken, 2010 yılında koyun sayısı 23 milyona, keçi sayısı ise 6,3 milyona düşmüştür. Hâlbuki aynı yıllarda ülkemizin beslemek zorunda olduğu nüfusu, 44 milyondan 73 milyona çıkmıştı.

İllerde damızlık koyun keçi yetiştirici birliklerinin kurulması, Tarım ve Orman Bakanlığının ıslah projeleri, koyun besiciliğine sağlanan devlet teşvikleri, küçükbaş besiciliğini tekrar cazip hâle getirmiştir. Alınan bu tedbirler sayesinde, 2010-2020 arasında koyun sayısı %82, keçi sayısı ise %96 oranında artmıştır.

KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIKTAKİ ÖNEMLİ PROBLEMLER

Yem bitkilerinin üretildiği tarımda ve hayvancılık faaliyetlerindeki maliyetlerin çok artması, buna karşılık hayvansal ürünlerin değerini bulamaması çiftçileri zor durumda bırakmaktadır. Tatil mefhumunun olmadığı, zor bir ekonomik faaliyet olan hayvancılık, yeni neslin tercih etmediği bir sektördür. Hayvancılığı sürdüren orta yaşlı ve yaşlı nüfus, emekli olarak bu faaliyetten çekilmektedir.

Ülke nüfusunun kırsal nüfustan kentsel nüfusa evrilmesiyle, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini sürdüren aile sayısı azalmıştır. Bunun neticesinde birçok aile işletmesi kapanmış, mevcutları da, özellikle çoban ve işçi bulma sıkıntısı yaşamaktadır. Hayvancılıktan anlayan insan sayısı da giderek azalmaktadır. Çoban sorunu Afganlı göçmenlerle çözülmeye çalışılmaktadır.

Hayvansal ürünlerin fiyatları, üreticiler değil başkaları tarafından belirlenmektedir. Örgütlü olmayan girişimciler ve üreticiler, girdilerin temini, ürünlerin pazarlanması, kesimhanelerdeki uygulamalarla mağdur edilmektedir. Aracılar, üreticilerden daha fazla para kazanmaktadır.

YAPILMASI GEREKENLER

Ülkemizde iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü varlığı gibi unsurlar dikkate alınarak, öncelikli büyükbaş ve küçükbaş “hayvan besiciliği havzaları” oluşturulmalıdır.

Verimliliğin düşük olduğu mera hayvancılığından, modern kapalı alan işletmeciliğine dönen girişimciler, süratle maddi anlamda desteklenmeli. Teşvikler verilirken, işin içinden gelen ve hâlihazırda hayvancılık faaliyetlerini sürdüren girişimcilere öncelik verilmelidir. Hayvancılığı, bir ek iş olarak gören veya basit heveslerle sektöre giren, ancak başarılı olamayanlar, hatırı sayılır düzeyde millî servetin heba olmasına sebep olmaktadır.

Küçükbaş besiciliğinde maliyetlerin düşürülmesi için, meralar yapısal olarak ıslah edilmeli, hayvanların meralarda otlama süreleri, mümkün olduğunca uzatılmalıdır. Mera alanları bölümlere ayrılarak, münavebeli otlatma yöntemine geçilmelidir.

Erken kuzu kesiminin önüne mutlak suretle geçilmeli, koyun eti ve sütü tüketimi teşvik edilmeli. Hayvan mezbahalarında üreticilerin mağdur edilmesinin önüne geçilmelidir. Hatta besiciler, özel sektörün eline bırakılmayıp, yem ve ilaç temini, tohumlama, hastalıklarla mücadele, kesimhane, et ve süt ürünlerini değerlendirmede kooperatifleşmeye gidilmeli. Tarım ve Orman Bakanlığının açıklamış olduğu Tarım Kredi Marketlerinde kuzu etlerinin satılması, hem üreticinin korunması, hem de daha geniş halk kitlelerinin ucuz ete ulaşması noktasında, son derece önemlidir.

Ülkemizdeki küçükbaş hayvan sayısı çeşitli sebeplerle dönem dönem azalsa da, 1935-2020 arasında, %113,4 oranında artmıştır. Bu artış, koyunda %210, keçide ise %4,9 oranında olmuştur. Fakat Türkiye’nin beslemek zorunda olduğu nüfus miktarı da, %424 oranında artmıştır. Toplumdaki et tüketim alışkanlığı ve miktarı da yükselmiştir. Ülkemizde yaşayan göçmenler ile, her yıl ülkemize gelen 30-40 milyon turisti de dikkate alırsak, hayvansal üretimimizi daha da arttırmamız elzemdir.

.

Akkuyu neden önemli?

21 Ağustos 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Prof. Dr. Uğur Çevik

Akkuyu nükleer güç santrali her biri 1200 MW elektrik üretim kapasitesine sahip dört üniteden oluşacak. Bittiğinde toplamda 4800 MW kapasiteye sahip olacak santralin -dünyadaki muadilleri ile karşılaştırıldığında- büyük bir güce sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir. Akkuyu Nükleer Santrali tam 60 yıl süreyle (istenirse 20 yıl daha uzatılabilir; benden söylemesi) üretim yaparak ülkemizin enerji ihtiyacına hizmet verecek.

Hatırlarsınız “Nükleer Güç Santrali” (NGS) kavramı, halkımızın gündemine ilk defa 1986 yılında Çernobil’de meydana gelen felaket ile -akıllarda kötü bir imaj bırakarak- girmişti. Aslında bundan çok daha önce, 1945’te Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombalarının acı hatıraları henüz hafızalardan silinmemişken, dönemin ABD Başkanı Eisenhower’ın Birleşmiş Milletler’de (1953) “Barış için atom” sloganı ile gündeme getirdiği nükleer santraller, o yıllarda ülkemiz için de önemli bir kalkınma hedefi olarak tespit edilmişti. Bu süreci 1956 yılında Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreterliği’nin (bugünkü adıyla Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu) kurulması ile başlatan ve bu konuda öncüler arasında yerini alan Türkiye, birçok teşebbüste bulunsa da ne yazık ki 2000’li yıllara kadar bir sonuç alamadı. Hâlbuki 1956 yılında devlet bütçesine bir araştırma reaktörünün kurulması ve ilk masraflarının karşılanması amacı ile tahsisat konmuş ve İstanbul'da Küçükçekmece Gölü kenarında arazi istimlâk edilmişti.

NÜKLEER ENERJİ ARAYIŞI HIZLI BAŞLADI

Görüldüğü üzere, süreç müthiş bir hızla başlamış, hatta dünya ile rekabet edebilecek bir hızla gelişmiştir. Tarihsel süreci objektif bir şekilde takip etmeye devam edelim...

1957 yılında nükleer bilimlere ait deneysel çalışmalar yapılacak olan TR-1 Araştırma Reaktörü için müracaat eden yabancı bir firmaya reaktör yapımı ihale edildi. TR-1 Araştırma Reaktörü, 1959-1962 yılları arasında inşa edildi, ilk defa 6 Ocak 1962'de kritik oldu ve 27 Mayıs 1962'de işletmeye açıldı. Bir nükleer güç santralinin inşasından önce hem deneysel çalışmalar hem de nitelikli insan gücünün yetişmesi için büyük önem arz eden bu atılımdan sonra artık sıra elektrik üretecek ticari bir santrale gelmişti.

1970’te 300 MW’lık bir santral için bir fizibilite çalışması yapılıp, 1973’te 80 MW’lık gösteri santrali inşa etmeye karar verilmiş olsa da bunların hiç ama hiçbiri gerçekleşmemiştir. İktidara gelen hükûmetlerin istisnasız tamamının programında böyle bir santralin inşası baş sıralarda yer alsa da, maalesef bir türlü hayata geçirilemedi. O esnada dünya ise hızlı bir şekilde ticari nükleer güç santrallerini inşa etmeye devam ediyordu...

AKKUYU İÇİN LİSANS 1976’DA ALINDI

Bu yarışta geri kalmak istemeyen Türkiye, 1976’da Mersin yakınlarındaki Akkuyu mevkiinde bir nükleer santralin inşası için lisans aldı. Ne zaman? 1976’da… Yani, şu an inşası devam eden nükleer güç santralinin lisansı inşaatın başlamasından tam 42 yıl önce alınmıştı. Bu tarihten sonra, birçok farklı hükûmet, pek çok defa teknik şartnameler hazırlayıp ihaleye çıkmak istese de her şeyden önce finansal garanti eksikliğinden ve daha birçok sebepten dolayı süreci başlatamadı.

Yıllar böyle geçerken ve yeryüzünde onlarca değil, yüzlerce santral inşa edilirken bir gün Türkiye ve Rusya Federasyonu arasında, iki ülkenin liderleri arasındaki sıcak ilişkiye de dayanan bir yakınlıkla, nükleer teknolojiler alanında Rusya’nın tecrübesinden faydalanma kararı alındı. Ardından da, yapımı artık yılan hikâyesine dönen Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin inşa edilmesi yönünde ortak karar… Bununla ilgili anlaşma, Rusya Federasyonu Hükûmeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti arasında, 12 Mayıs 2010 tarihinde Ankara’da imzalandı. 2014 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Akkuyu NGS’nin Çevre Etki Değerlendirme Raporu’nu onayladı. 3 Nisan 2018’de de Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in katılımıyla Akkuyu NGS’nin birinci güç ünitesinin temel atma töreni gerçekleştirildi. Böylece, tam 70 yıl sonra Rusya Federasyonunun şirketi olan Rosatom firmasının yapacağı bir nükleer santrale kavuşacak ülkemiz için santraldeki birinci güç ünitesinin inşasına ilişkin tam kapsamlı çalışmalar resmen başlamış oldu.

50’lerde kâğıt üzerinde kalkınma hedefimizdi… Bunun üzerinden geçen koskoca 70 yılın ardından ülkemiz ilk defa bir nükleer santrale kavuşacak.

NÜKLEER SANTRALE NE KADAR İHTİYAÇ VAR?

Ancak, insanlar konu nükleer santrallere gelince çok da aynı fikirde değil! Dolayısıyla, belki de, bu aşamada belki de hemen şunu sormak gerekir: Enerji talebini karşılamak için nükleer bir santrale ne kadar ihtiyaç var? Rusya-Ukrayna savaşı gösterdi ki, yeteri kadar yer altı kaynağına sahip olmayan Avrupa gibi, ülkemiz de bu konuda çok (hatta çok çok) şanslı olan komşularına (Bkz. Azerbaycan, Rusya, İran, Irak) bağımlı durumda... Doğalgaz, petrol ve kömür gibi fosil temelli enerji kaynakları birçok ülkenin enerji üretiminin yüzde 50’sinden fazlasını oluşturuyor. Artan dünya nüfusu ve beraberinde gelişen tarım ve sanayi üretimi, enerji taleplerinde ciddi artışlara sebep oldu; bu yüzden de ülkeler -doğal olarak- artan talepleri karşılamak adına her türlü enerji kaynaklarını kullanmaya yöneldi. Özellikle yenilenemeyen enerji kaynaklarının kullanımının sebebiyet verdiği küresel iklim değişikliğine rağmen ülkelerin bundan vazgeçmesi kolay görünmüyor. Bir de Rusya-Ukrayna savaşı ve sonrası gelişen olaylar, Rusya’ya uygulanan ambargo Avrupa’nın doğalgaz tedarikinde sıkıntıya yol açtı; hâl böyle olunca ülkelerin birçoğu yaklaşmakta olan kış için şimdiden tedbir almaya başladı: “Winter is coming...”

Kravat takmayın diyen İspanya Başbakanından tutun da, Fransa’da “klima çalışıyor ise kapılarınızı kapalı tutun!” uyarılarına kadar pek çok tedbir alındı. Artan doğalgaz fiyatları ve tedarikte yaşanan sıkıntılar da tüm bu yaşananların tuzu biberi olmuştur.

Tabii, bu aşamada ülkelerin diğer enerji kaynaklarına yönelimi de gündeme geldi. Her ne kadar alternatifler arasında pek çok enerji türü söz konusu olsa da, yıllardan beri dünyanın “acil” gündeminde olan küresel iklim değişikliği (ya da küresel ısınma, nasıl adlandırırsanız adlandırın) nedeniyle dünyanın yaşadığı birçok problem bunların hepsinin öyle kolayca kullanımına engel oluşturuyor! Kim ne derse desin, dünyanın ortalama yüzey sıcaklığında yaşanan yaklaşık 1,5 °C’lik artış insanoğlu için son yıllardaki en büyük tehdit olarak görülüyor. Fosil yakıtların kullanımına bağlı olarak gelişen iklim değişikliğinin oluşturacağı büyük riskleri gören ülkeler Birleşmiş Milletler önderliğinde bu küresel problemin üstesinden gelmek için gayret sarf ediyor. Bunlardan sonuncusu Glasgow’daki iklim zirvesidir 2021’de Glasgow’daki İklim Zirvesi sonrası “sıfır karbon ayak izi” için anlaşan dünya ülkeleri ve kıta Avrupası doğalgaz ve nükleer konusunda anlaşmazlığa düşse de Avrupa Parlamentosu doğalgaz ve nükleer enerjiyi “çevresel açıdan sürdürülebilir ekonomik faaliyetler” olarak kabul etti.

Tabii bu konuda daha önceden yatırım yapan ülkeler dışa bağımlılık konusunda bir adım önde. Örneğin Fransa enerji ihtiyacının yaklaşık yüzde 70’ini nükleer enerjiden karşılamakta…

DÜNYADA 494 NÜKLEER REAKTÖR VAR

Bugün dünyada, inşaatı devam edenlerle birlikte, 494 adet nükleer reaktör bulunuyor. 1950’li yıllarda başlayan süreçten bu yana I., II., III. ve III+ nesil reaktörler 38 ülkede faaliyet gösteriyor. Bu santrallerin gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde olması onların yüksek bir teknolojiye sahip olduğunun en açık göstergesi. Her nesil -bir önceki neslin yaşadığı problemlerden dersler çıkartılarak- daha güvenlikli, daha yüksek teknoloji ile inşa edilir hâle geldi. Nükleer teknolojiler konusunda söz sahibi olan ülkeler kendi reaktör tiplerini üreterek bu konuda dünyada söz sahibi olmak için yarış içinde. Mevcut reaktörler dünya enerji ihtiyacının yüzde 10’undan fazlasını karşılıyor; inşaatı biten reaktörlerle birlikte bu oranın artması mümkün olacak. Ülkemizde inşaatı devam eden III+ nesil Rus yapımı su soğutmalı ve yönetmeli basınçlı su reaktörü serisi VVER-1200 tipi Akkuyu nükleer reaktörü de yıllık 35 milyar kilovatsaat elektrik üretimi ile ülke ihtiyacının yaklaşık yüzde 10’unu karşılayacak.

Akkuyu Nükleer Güç Santrali her biri 1200 MW elektrik üretim kapasitesine sahip dört üniteden oluşacak. Bittiğinde toplamda 4800 MW kapasiteye sahip olacak olan santralin -dünyadaki muadilleri ile karşılaştırıldığında- büyük bir güce sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir. İlk ünitenin herhangi bir aksaklık yaşanmazsa, Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında elektrik üretimine başlaması planlanmaktadır. Diğer reaktörlerinde birer yıl arayla üretime geçmesi ve 2026’da tüm reaktörlerin tam kapasite devrede olması bekleniyor. Akkuyu Nükleer Santrali tam 60 yıl süreyle (istenirse 20 yıl daha uzatılabilir; benden söylemesi) üretim yaparak ülkemizin enerji ihtiyacına 7/24 hizmet verecek. Dikkatinizi çekmek isterim, ülkemizin bir kalemdeki en büyük yatırımı olan (yaklaşık 20 milyar dolar) Akkuyu “Yap, İşlet, (Devret değil!) Sahip Ol” (Build, Own, Operate) modeliyle yapılan dünyadaki ilk nükleer santral projesidir.

İnşaat aşamasında ve işletme sürecinde binlerce çalışanı olan proje kapsamında -hükûmetler arası anlaşmalar gereği- Türk öğrencilerimizin nükleer güç santralleri konusunda yetiştirilmesi için Rusya’da eğitim almaları sağlandı. Bu sürecin yetişmiş insan gücü açısından önemi bir yana, ileride kendi yerli ve millî reaktörlerimizi yapmak konusunda ülkemize büyük avantajlar sağlayacak bir gelişme bu.

Bir enerji santralinin belirli zaman aralığında ürettiği güç miktarının, o zaman aralığının her saati tam kapasitede çalışarak üretebileceği güç miktarına bölümü olarak tanımlanan “Kapasite Faktörü” enerji üretiminde önemli bir parametredir. Diğer enerji üretim türlerine kıyasla kapasite faktörü çok yüksek olan (yaklaşık yüzde 95) nükleer reaktörler sadece bakım esnasında devreden çıkacak. Bu nedenle, yenilenebilir enerji kaynaklarının nispeten düşük kapasite faktörleri (örneğin güneş yüzde 25) düşünüldüğünde, bu reaktörlerin ülke menfaati açısından önemi gayet açıktır.

Her alanda olduğu gibi, enerji alanında da büyük araştırmalara ve büyük yatırımlara imza atan ülkemiz Mavi Vatan doktrini ile ülkemizi çevreleyen sularda hidrokarbon kaynaklarını son teknolojilerle donatılmış sismik ve sondaj araştırma gemileriyle aramaktadır. “Bulanlar, arayanlardır” inancıyla, ülkemiz Batı Karadeniz havzasında bulduğu doğalgaz ile fevkalade parlak ve önemli bir başlangıç yapmıştır. Aynı zamanda güneş ve rüzgâr santralleri konusunda da dünya ortalamasının üzerinde yatırımlar yaparak dışa bağımlılığı azaltmaya ve gelişen, büyüyen sanayisinin ihtiyaçlarını karşılamaya çalışan ülkemiz, her türlü enerji kaynağı konusunda da benzer şekilde yatırımlarına devam etmektedir.

AKKUYU İLE İKTİFA EDİLMEMELİ

Tüm bunlar dikkate alındığında, Dünyada 70 yıldır faal olan ve artık IV. nesillerinin ticari olarak üretilmesi planlanan nükleer güç santralleri için ülkemizin sadece Akkuyu ile yetinmeyip, son zamanlarda yaşadığımız küresel krizler de dikkate alınarak, bu konuda yerli ve millî bir hamleyi eyleme geçirmesi fevkalade önem arz etmektedir. İHA ve SİHA gibi savunma sanayii enstrümanlarında elde edilen parmakla gösterilecek başarının her alanda yakalanması ve özellikle de enerji konusunda her yıl onlarca milyar dolar harcayan ülkemizin dışa bağımlılığın azaltılması, hiç kuşkusuz, bu sektörlere yapılacak yatırımlarla sağlanacaktır.

Tabii ki tüm bu yatırımlar yapılırken bütün dünyanın üzerinde durduğu sıfır karbon ayak izi ve çevre hassasiyeti dikkate alındığında, yenilenebilir enerji kaynaklarının yanında nükleer güç santralleri de önemli bir alternatif olacaktır.

.

Sınavlar, elemek için değil kabiliyetliyi bulmak için yapılmalı

28 Ağustos 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Doç. Dr. Mustafa Şeker

Yıldız Teknik Üniversitesi

sekeroglu2003@gmail.com

Ülkemizde son yıllarda adil ve objektif bir merkezî sınav sistemi ile memurluk sınavları yapılmaya çalışılmaktadır. Ancak imtihan merkezli bir yaklaşım yerine herkesin kabiliyetleri ölçüsünde kendini ifade edebilmesine fırsat verebilecek altyapıların oluşturulması gerekir.

Eğitimde ölçme ve değerlendirme, belli maksatlara hizmet etmek için yapılır. Bu konudaki en anlaşılır ve pratik tarife göre; ölçme, öğretilen bilgilerin ne miktarda kazanıldığını anlamak için yapılırken; değerlendirme, kazanılan bilgilerin sonuçlarının nerede kullanılacağına hizmet eder. Bu, halk diline ve var olan algıya göre yapılmış bir tariftir. Her ölçme; sağlam, geçerlilik ve güvenilirliği sağlanmış araçlarla yapılır. Bunun da belli kıstasları vardır. İstatistikî teknikleri ve bu alandaki metodolojiyi bilmeden kapsamlı bir ölçme ve değerlendirme yapmak, esas maksada hizmet etmeyebilir.

Son zamanlarda ülkemizde yapılan merkezî ölçme imtihanlarının eleme maksatlı yapıldığına dair algı, ağırlıktadır. Fakat insan sayısı çok, talep sınırlı miktarlarda olunca, çok kişi arasından en iyileri seçme refleksi gayet tabiidir. Ancak sınavların tatbikine yönelik, yapıcı tartışmaların olması da gayet normaldir. Yapılan sınavların bilgi, beceri ve yetenekleri ölçmediği yönündeki eleştiriler tartışılabilir fakat personel istihdamında çok seçenek arasından en iyileri seçmek için bir arayış içerisine girmek gayet mantıklı bir yaklaşım olarak kabul edilebilir. Zira değişim, gelişim ve inovasyonu hayat prensibi edinmiş, belli birikim ve yeterliliğe sahip, kendini, bilimin ve teknolojinin gereklilikleri noktasında çok iyi yetiştirmiş, bilgiyi harmanlama ve hazmetme kapasitesi geniş, kültürel hassasiyetleri ile değer algısı yüksek kişileri istihdam etmek hakkaniyetli bir duruşun neticesi olarak kabul edilebilir.

EN İYİYİ SEÇME MÜCADELESİ

Fakat memuriyetlerde yapılan merkezî sınavların bilgi, beceri ve yetenekleri ölçmekten ziyade çoğunlukla eleme maksadıyla yapılması eğitim uzmanları tarafından merkezî sınavları zaman zaman eleştirilerin hedefi hâline getirmektedir. Ancak kaynaklara baktığımızda; tarih boyunca hemen hemen her medeniyette en iyilerin seçimi için bir mücadelenin var olduğunu da görmekteyiz. Bu mücadelenin geçmişten bugüne kısa tahlilini yapmakta faydalar olabilir.

Özellikle buluşlar tarihinde Doğu medeniyetleri içerisinde devlet kavramı ayrı bir ehemmiyete sahiptir. Tarihin en uzun ömürlü medeniyetlerinden biri olan Çin’de devlet müessesinin ayakta kalmasında hizmet sektörü önemli ilkleri bünyesinde barındırır. Bu süreçte liyakat ve ehliyete özel ehemmiyet veren Çin’de personel istihdamında hassasiyetin en üst safhada olduğu görülmektedir. Katı kural ve yaptırımlarıyla bilinen Çin’de sınav sistemi noktasında geçmişten bugüne çizginin korunduğu dikkatlerden kaçmamaktadır. Bazı kaynaklara (Avcı, 2017) baktığımızda bu konuda şu ifadeleri görmekteyiz:

“Maziden bugüne uzanan süreç izlendiğinde, geçmişte oluşturulan sınav sisteminin bugün kamusal istihdam olarak kabul edilen alanın geleneksel zemini olduğu görülmektedir. Bu sınavlar modern dönem öncesi edebiyat, felsefe, politika, toplum, ekonomi ve entelektüel çalışmalarla yakından ilişkilidir. Geleneksel Çin klasiklerine dayanan sınav sistemi oldukça katı kurallara bağlı ve belirli kriterlerle disiplinli bir şekilde uygulanmasıyla, toplumun, kültürel ve entelektüel gelişimini hızlandırmıştır. Tarihe damgasını vurmuş kültür, edebiyat, sanat, eğitim ve politik yapısına sahip Çin, bin yıldan fazla bir süre sivil memurluk sınav sistemi yürütmüştür.”

Burada da vurgulandığı gibi Çin, bu konudaki farklılığını ortaya koyarken Arap, Hint, İran, Rus ve diğer Asya ülkelerinde de devletin sürekliliği noktasında hizmet sektörüne özel ehemmiyet verildiği görülmektedir. Özellikle devlet kavramını “varoluş” kavramıyla eş gören Türklerde ise dünyada hiçbir medeniyette görülmeyen özel hususlar vardır. “Asker millet” olarak vasıflandırılan Türkler, devleti insanlarının mutluluğu ile eş değer görmüş, bu mevzuda kitabelerde, destanlarda ve edebi ürünlerde devlet, toplumun devamının esas kaynağı olarak tarif edilmiştir. Bu sebeple devlet hizmetinde yer alacak olanlarda da her vakit en üst seviyede liyakat, tecrübe ve beceri beklenmiştir. Bu konuda istismar ve başarısızlıkların bedeli de yerine göre ağır olmuştur. Bu çerçevede devlette vazife alacak olanları liyakat ve beceri noktasında çok sıkı testlerden geçirerek başarılı ve yetenekli kişileri en önemli makamlara kadar getirmişlerdir. Kısacası Türklerde devlette vazife almak için mutlaka bir başarı göstergesi elzemdir.

OSMANLIDA DEVLET MEMURLUĞU

Tabii, Türklerin, devlet ve imparatorluk yolunda bu kriterlerde değişikliklere gittikleri, daha planlı ve formal bir düzen içerisinde teşkilat yapısını düzenledikleri görülmektedir. Mesela Osmanlı zamanında devlet vazifesi, belli formal bir eğitim sürecinin sonucunda verilmeye başlanmıştır. Osmanlıda çoğunlukla her daire, ihtiyaç duyduğu memurları bilgi, birikim ve istidat noktasında kendisi yetiştirerek istihdam etme yoluna gitmiştir. Herkes kabiliyetlerine göre uygun yerlerde devlete hizmet etme imkânına sahip olabilmiş, ihtiyaç duyulan kişiler arasından en mahir olanlar bu hizmetlere alınmışlardır. Kabiliyeti farklı sahalarda olanlar ise özellikle ilgili teşkilatların yönlendirmesi ile meslekî eğitime tabi tutularak yetiştirilmişler, hem geçimlerini sağlama hem de devlete hizmet etme imkânına sahip olabilmişlerdir. Öyle ki devlette memur olmak, Osmanlıda ayrıca bir itibar sebebi idi. Tazminattan sonra ise Ahmet Cevdet Paşa’nın yaptığı çalışmalar neticesinde nizamnameler hazırlanmış, modern mektepler açılarak daha sonra imtihanla memur olma dönemi başlamıştır.

BATI ÜLKELERİNDE NASIL DEVLET MEMURU OLUNUYOR?

Bugün “modern” diye tabir edilen toplumlarda ise memuriyete başlama noktasında benzer uygulamalar yanında güncel usullerle tatbik edilen hususlar da söz konusudur. Mesela; Almanya’da memuriyete başlama için, her Alman vatandaşı, “Staatsexam” adlı bir devlet sınavına girmek mecburiyetindedir. Sınavda başarı elde etmiş olanlar 3 yıllık staj ve eğitim aşamasından sonra tekrar imtihana girerek, başarılı olmaları hâlinde asıl devlet memurluğuna atanabilmektedirler. Bu durum diğer çoğu Avrupa ülkesinde de geçerlidir. Hollanda, İtalya ve Fransa’da da Almanya’ya benzer durumlar söz konusudur. Devlet memuru alımlarında belli sınavlardan geçilmesi gerekmektedir. Avrupa’da klasik bürokratik devlet normlarına uygun bir intizam görülmektedir.

ABD’de ise benzer durumlar görülse de Avrupa ve diğer ülkelerinden farklılaşan hususi durumlar mevcuttur. ABD’de personel sistemini düzenleyen ve koordine eden “Office of Personnel Management” (OPM) adlı kurumun raporuna göre; ABD’de kamu personelinin statüsü hususi bir düzenlemeye tabidir. ABD’de özel sektör ile devlet memurları arasında statü ayrımı çok bariz değildir. Daha da önemlisi devlet memurlarının tâbi olduğu ayrı bir hukuk sistemi bulunmamaktadır. Bunun yerine sınıflandırma sistemi yürürlüktedir. Sadece federal devlet kurumlarında çalışan memur statüsündeki kamu personelleri için çok sayıda hizmet sınıfı oluşturulmuştur. Hizmet sınıfında çalışacak bu personelin işe alım kıstasları da çok ağır olup uzun süren stajyerlik sistemini başarıyla geçemeyenler için kurum içinde da hiç iltimasa yer yoktur.

Özellikle Batı ülkesinde görülen “personel sistemi”nde işe başlama süreci konusunda ehliyet, liyakat, beceri ve hakkaniyete dayalı sistem, her şartta yürürlüktedir. Ayrıca bu sistemin birçok Batı ülkesinin de çok ciddi ve hassasiyet içerisinde üzerinde durduğu bir uygulama olduğu görülmektedir. Bu ülkelerin büyük devlet olma anlayışının altında yatan ana prensibin disiplin ve hakkaniyet şuuru olduğu öteden beri herkesin malumudur. Özellikle eğitim ve uygulama süreçleri sonunda yapılan ölçme değerlendirme imtihanlarının da elemeden ziyade herkesin sahip olduğu yeteneklerin değerlendirilmesine yöneliktir. Öyle ki

Batı ülkelerinde özellikle de Avrupa ülkelerinde sahip olunan temel anlayış, “her ferdin keşfedilmemiş yeteneklerinin olabileceği, bu yetenekler sayesinde kendi özünde var olan potansiyelin ortaya çıkarılabileceği ve harekete geçirilen bu potansiyeller sayesinde büyük kazanımların olabileceği” şeklindedir. Dolayısıyla ölçme ve değerlendirme süreçlerinde uygulanan sistemin temel hedefinin gizli kalmış potansiyelleri açığa çıkararak sahip olunan zenginlikleri fert, toplum ve ülke menfaatleri doğrultusunda yönlendirmektir. Bu anlayış çerçevesinde çeşitli testler ve ölçme vasıtalarıyla herkese kendini ifade etme imkânı verildiği söylenebilir. Kısacası Batılı devletler saklı hazineleri ülke menfaatleri noktasında kullanılabilir pozisyona getirme kararlılığı ve becerisini en üst plan ve koordinasyon ile gerçekleştirmektedir. Bunu da çoğu zaman toprakla altını ayırma kabiliyetine sahip bir uzman profesyonelliği ile yerine getirmektedirler.

Ülkemizde de son yıllarda adil ve objektif bir merkezi sınav sistemi ile memurluk sınavları yapılmaya çalışılmaktadır. Ancak sınav merkezli bir yaklaşım yerine herkesin kabiliyetleri ölçüsünde kendini ifade edebilmesine fırsat verebilecek altyapıların oluşturulması gerekir. Bunun için de nitelikli ve ferdî farklılıklara göre dizayn edilmiş eğitim süreçlerinin düzenlenmesi ve herkesin meziyetlerine göre yetiştirildiği öğrenme ortamlarının oluşturulması ülke geleceği açısından elzemdir. Dolayısıyla; bilgi, beceri ve istidatlara göre hedefine yönlendirilen kabiliyetli nesiller, hem sevdiği mesleği icra etmenin mutluluğunu yaşayacak hem de helalinden kazanmanın hazına kavuşacaktır. Yoksa eleme metoduyla yapılan sınavlar vasıtasıyla devlet kapısını geçim kapısına dönüştürmek, mutlu bir cemiyet hayatı kurmak için yeterli değildir.

.....

Kaynaklar

Avcı, İ. (2017). Chına’s Civil Service Examination In Manchu Perıod. The Journal of International Social Research, 10(54).

https://www.opm.gov/policy-dataoversight/classification-qualifications/classifying-general-schedule-positions/occupationalhandbook.pdf (Erişim Tarihi: 10.08.2022)

.

Enerji krizi Avrupa’nın eski temizlik geleneklerini hatırlatıyor

11 Eylül 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

İsmail Bakal
ibakal@gmail.com

Almanya’da enerji krizine karşı çare olarak sunulan “duş almayın, bezle silinin” tavsiyesi kendilerince “faydalı bir buluş" olarak nitelense de, bu aslında Avrupalıların pek de yabancı olmadıkları bir yöntem. Avrupa'da 18. asrın ortalarına kadar yüzyıllarca insanlar “kuru ovunma” veya “bezle silinmeyi” her türlü yıkanmanın üstünde tutuyordu.

Alman yetkililerin, 20. asır başlarında yayınladıkları istatistiklere göre, ülkede haftada bir defa banyo yapanların oranı sadece yüzde 1'di.

Avrupalılar asırlarca düzenli olarak banyo yapılmasına sıcak bakmadılar.

Almanya'da Baden-Württemberg Eyalet Başbakanı Winfried Kretschmann, enerji krizine çözüm olarak sunduğu "duş almayın, bezle silinin" tavsiyesini kendince “faydalı bir buluş" olarak nitelese de, bu aslında Avrupalıların vücut temizliklerinde pek de yabancı olmadıkları bir yöntem.

Avrupa'da 18. asrın ortalarına kadar asırlarca insanlar "kuru ovunma" veya "bezle silinmeyi" her türlü yıkanmanın üstünde tutuyordu. Bunun başlıca sebebi hamam ve banyoların yani su ile yıkanmanın vücut için öldürücü bir etkiye sahip olduğu inancıydı. Özellikle sıcak suyun derinin gözeneklerini açtığı ve böylece vücudun kirli havanın tehdidine maruz kaldığı düşünülüyordu. Bu inanç özellikle salgın hastalıkların eski kıtada yüz binlerce kişinin ölümüne yol açmasıyla güçlendi.

Bu dehşet verici hastalığın "insanın derisine, derisiyle birlikte de canına girebildiği" görüşü yerleşmiş "yıkanmadan duyulan korku da salgınların sınırını aşmış, derinin geçirgenliği kalıcı bir endişe olmuştu." [1]

YIKANMAK GEREKSİZ VE ZARARLI KABUL EDİLİYORDU

Fransızların meşhur kraliyet cerrahı D'Ambroise Pare (ö.1590) şöyle diyordu: “Hamamları ve banyoları kapatmalılar; çünkü buralardan çıktıktan sonra vücudun eti ve tüm hareketleri yumuşamış, gözenekler açılmıştır; bundan ötürü de hastalıklı buhar hızla vücuda girer ve insanı hemen öldürür; bu birçok kez gözlemlenmiştir.” [2]

Eczacı ve bitki uzmanı Nicholas Hauel ise, “Umuma açık hamamlar ve banyolar şimdilik terk edilecektir. Çünkü yıkanmadan sonra gözenekler ve dış yüzeydeki küçük açıklıklar onun sıcaklığı ile daha kolay dışa açılır; o zaman, hastalık taşıyan hava oraya girer.” [3] Bu korku, tüm XVII. asırda da devam etmiştir.

"Tıbbın gerektirdiği acil durum dışında yıkanma, insanlar için yalnızca gereksiz değil, aynı zamanda çok zararlı olabilir. (...) Yıkanma vücudu doldurup onu, havanın kötü niteliklerinin baskısını alabilecek duruma getirerek harap eder. (...) En gevşek vücutlar hastalığa en fazla yatkın olanlardır. Gevşek vücutlular sıkı vücutlulardan daha az yaşar. Yıkanma, insanın başını buharla doldurur. Sinirlerin ve bağların düşmanıdır; çünkü bunları gevşetir." [4]

İstanbul izlenimlerini; ömründe sadece iki defa yıkanan Fransa Kralı 14. Louis'e sunan Josephus Grelot, 1681 tarihli resimleriyle ünlü seyahatnamesinde, Avrupa'daki bu inancı dile getirir: “Böyle hamamların, Doğuluların da bizim gibi hastalanmalarına yol açtığını ve seyrek giderlerse daha az hastalanacaklarını düşünüyorum.” [5]

Enerji krizi Avrupa’nın eski temizlik geleneklerini hatırlatıyor

DİNÎ SEBEPLERLE YIKANMAMA

19. yüzyılın ortalarında Almanya'da insanlar pazar günleri ve resmî tatillerde sadece başlarını ve boyunlarını yıkar ancak vücudun tümünün suyla temasından kaçınırlardı. [6] Bu, yıkanmayı yasaklayan erken Orta Çağ Hristiyanlığı'ndan gelen dinî geleneklerden kaynaklanıyordu.

Özellikle İspanyollar düzenli olarak banyo yapılmasına hiçbir zaman sıcak bakmadılar. Müslümanlarla bağdaştırdıkları yıkanmayı “Muhammedî” bir ibadet ve cinsi gevşeklik için bir kılıftan ibaret” görüyorlardı. [7]

Avrupalılar için vücut temizliği elleri, ayakları ve yüzü yıkamaktan ibaretti. Temizlik deyince bedenin görünen kısımları akla geliyordu. Bu yüzden elbiselerin kirli olmaması önemliydi. Bembeyaz bir giysinin altındaki kir tabakası ve kokunun çok da önemi yoktu. Temiz olmak için, iç çamaşırlarını değiştirmek ve bunları sıkça yıkamanın yeterli olduğunu düşünüyorlardı.

SİLİNEREK VE OVUNARAK TEMİZLENME

Beden temizliğinde su kullanılmadığı için bezle silinerek ve kirleri ovarak temizlenme alternatif hijyen usulleri olarak ortaya çıktı.

Hristiyan Okulları Kardeşler Enstitüsü'nün kurucusu olan Jean-Baptiste de la Salle (ö. 1719), temizliğin şartının “her sabah insanın yüzünü beyaz bir bezle silip kirlerinden arındırmak” olduğunu söylerken, yüzün suyla yıkanmasının bu kadar iyi olmadığını öne sürüyordu. Bu tavsiyesini de “çünkü yıkama, kışın soğuğa, yazın güneşe ve sıcak havaya karşı yüzün direncini kırar” şeklinde izah ediyordu. [8]

Suyla temas etmediği için kir tabakası oluşan deriyi güzel kokulu bir bezle ovalayarak temizlemek gerekiyordu. Koltuk altı gibi terlemenin yoğun olduğu bölgeleri hem temizlemek hem de kötü kokuları önlemek için ise “gül topçukları” [9] kullanımı öneriliyordu.

Banyo yapma konusundaki korkular 17. asırda Avrupa metinlerinde de sıklıkla görülür. Temizlenme daha belirgin olarak ön plana çıksa da amaç “yıkamak” değildir, burada temizlenmekten maksat ovalayarak silinmektir. [10]

17. yy.'da yazılmış anonim bir adabı muaşeret kitabındaki, "Çocuklar yüzlerini ve gözlerini beyaz bir çarşafla temizleyecekler. Bu, teni temizler, derinin ve renginin doğal hâlde olmasını sağlar. Su ile yıkanmak görme kabiliyetine zarar verir, diş ağrısına sebep olur. Yüzünü soldurur, nezle yapar, çehreyi kışın soğuktan, yazın güneşten ve sıcak havadan daha çok etkilenir duruma getirir" [11] ifadeleri o dönem için çok normaldi.

Silinme ve ovunma keten, bez veya havlu türü kumaşlarla yapılıyordu. Su değdirilmeyen saçların kuru temizliği içinse aristokratlar ve zenginler pudra kullanılıyordu. Alternatif olarak tahıllardan elde edilen kepek ile de saçlar iyice ovularak yağlardan arındırılıyordu.

Hatta, "Ellerini sık sık, ayaklarını nadiren yıka, başını asla (yıkama)!" Avrupa'da yaygın bilinen bir atasözü hâline gelmişti. [12]

Bu yüzyılda bazı okul talimatnamelerinde kuru silinmenin kurumsal hâle geldiği görülür. Mesela Ursuline ve J. Pascal tarikatı öğrencileri sabah kalkar kalkmaz el ve ağızlarını yıkarlar ama yüzlerini "kuru silerlerdi". [13]

Hatta terlemek dolaylı olarak temizlenmek manasına geliyordu. Giydikleri çamaşırların terle yumuşayan kirleri emerek temizlediği, böylece terledikten sonra sık sık giysi değiştirmenin zahmetsiz bir fiziksel arınma olduğu düşünülüyordu. Yani çamaşır değiştirmek, yıkanmak demekti. [14]

Almanya'nın kırsal bölgelerinde ise terleme, tamamen yıkanmanın yerini almıştı. 19. yüzyılın ortalarında Frankfurt am Main'dan bir gözlemci, "Terlemenin, yıkanmanın yerini tuttuğuna inanan kırsal kesimdekiler için banyo yapmak yabancı bir şeydir" diyordu. [15]

Avrupa'nın diğer birçok ülkesinde de durum buradan pek farklı değildi. Fransa'nın orta bölgesindeki Nivernais'de halk hijyeni konusunda 1860'dan, 1914'e kadar yapılan gözlemler yerel halkın "neredeyse hiç yıkanmadığını, yıkanma alışkanlığına da sahip olmadıklarını" ortaya koymuştu. Komşu Morvan bölgesindeki bir başka alıntıda şu ifadeler yer alır: Erkekler sadece "tıraş olduklarında yüzlerini biraz yıkar, fakat bedenlerinin geri kalanına doğumlarından itibaren bir damla su düşmez. [Zaten] banyo Morvan'da bilinmez." [16]

Enerji krizi Avrupa’nın eski temizlik geleneklerini hatırlatıyor

SUYLA YIKANMAK TOPLUMSAL SINIFLAR İÇİN BELİRLEYİCİ OLDU

19. yüzyılın ortalarına kadar Batı dünyasında orta ve üst sınıfın temizlik alışkanlıkları, şehirlerin gelişmişlik seviyesine bağlı olarak farklılık gösterse de genel olarak ellerin ve yüzlerin yıkanması ve çamaşırların değiştirilmesinden ibaretti. Bu tarihten sonra Batı toplumunun üst katmanlarında çok şey değişti. İnsanlar, vücutlarının özen gösterilmesi gereken bir şey olduğunu ve aynı şekilde temizlik yapmayan alt sınıflardan kendilerini ayırt edecek bir şey olduğunu düşünmeye başladılar [Yıkanma, burada da doğrudan temizliği hedef alan değil statü sahibi olmakla ilgili bir eylemdi]. Suyla temizlenmek, bir nevi ait olduğunuz sınıfı da gösteriyordu. Ayrıca, yeni banyo malzemelerinin geliştirilmesi gibi, işin teknoloji tarafı da vardı. Ve tabii mimari yönü… Aşırı varlıklı evlerde ilk banyoların görünmeye başlaması ve ardından banyonun müteakip yarım asır boyunca toplu konutlara girmesi süreci yaşandı. [17]

Tüm bunlara rağmen Batı dünyasında düzenli olarak banyo yapmanın yaygın hale gelmesi ancak 20. yy.'ın ilerleyen dönemlerinde mümkün olabildi. [18]

Alman yetkililerin, 20. yy. başlarında yayınladıkları istatistiklere göre, ülkede haftada bir kez banyo yapanların oranı sadece yüzde 1'di. Yıl boyunca kişi başına ortalama 5'den fazla banyo yapan hiçbir şehir bulunmuyordu. [19]

İngiltere ve Amerika'da, banyolu ev sayısı 1950'li yıllarda yüzde 60'ın üzerine çıkarken, bu oranlar, İtalya ve Fransa'da henüz yüzde 15'ler seviyesindeydi. [20] 1960-1971 yılları arasında Doğu Bloku ülkelerinde, banyolu konutların oranı ortalama yüzde 38'di. (Misalen; Polonya %50,4, Doğu Almanya %27, Yugoslavya %22,5, SSCB %65) [21] Bu istatistikler Batı dünyasının beden temizliği serüveni hakkında genel bir bilgi vermesi açısından ilginçtir.

Özet olarak, Roma medeniyetini ortadan kaldıran barbar Cermen kavimlerin, yerel halklarla karışarak şekillendirdiği Avrupa'nın temizlik kültürü, aslında yaşlı kıtanın uygarlık sürecinin de bir özetini sunuyor. Bezle silinen Avrupa'dan, “bezle silinin” çağrısının yuhalandığı bir Avrupa'ya...

.....

Kaynaklar:

1 - G. Vigarello, Le propre et le sale, L’hygiène du corps depuis le Moyen Âge, PDF, s.14

2- D'Ambroise Pare, Oeuvres, Paris, 1841 Baskısı, s.377

3- N. Houel, Traité de la peste […], Paris, 1573, s.16.

4 - T. Renaudot, Recueil général des questions traitées es conférences du bureau d’adresse, Paris, 1655, 2. Cilt, s. 533, 534, 536.

5- J. Grelot, İstanbul Seyahatnamesi, Pera Turizm Yayınları, İstanbul 1998, s. 189.

6- M. Frey, Der reinliche Bürger. Entstehung und Verbreitung bürgerlicher Tugenden in Deutschland, 1760–1860 (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1997), s. 323

7- J. H. Elliott, Imperial Spain, Londra, Penguin Books, 2002, s. 238.

8- J.-B. de La Salle, Les Règles de la bienséance chrétienne, Metz, 1712, s. 14

9- H. de Monteux, Conservation de santé et Prolongation de la vie, Paris, 1572, s. 96.

10- G. Vigarello, a.g.e., s. 17

11- N. Vigarello, a.g.e. s.17

12- G.L. Apperson, Dictionary of Proverbs (Wordsworth Reference), 2006, s. 611

13- N. Vigarello, a.g.e., s. 18

14- N. Vigarello, a.g.e.,, s. 55

15- M. Frey, a.g.e., s. 322

16- G. Thuillier, Pour une histoire du quotidien au XIXe siècle en Nivernais, 1977, s. 50

17- https://www.vox.com/culture/2020/3/17/21181653/history-evolution-hand-washing-peter-ward-clean-body

18- P. Ward, The Clean Body A Modern History, McGill-Queen’s University Press, s. 163

19- B. K. Ladd, “Public Baths and Civic Improvement in Nineteenth-Century German Cities,” Journal of Urban History, 1988, s.383

20- P. Ward, a.g.e., s. 165

21- B. Mieczkowski, Personal and Social Consumption in Eastern Europe: Poland, Czechoslovakia, Hungary, and East Germany (New York, 1975) s. 30

.

Toplum mühendisliği ve İngilizce eğitim

18 Eylül 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Prof. Dr. Fazıl Kırkbir

fazil41@ktu.edu.tr

Karadeniz Teknik Üniversitesi

“İngilizce öğrenmek” ile “İngilizce ile öğrenmek” başka şeydir. Bırakın G8 ülkelerini, kendi ana dilleri ile eğitim yapan ülkeler, yabancı dil öğretiyorlar ama eğitim dilleri kendi ana dilleri olduğu için teknoloji geliştirme konusunda bizden çok çok daha iyiler.

Dünyadaki ülkelerin sadece birinin anayasasında resmî dil olarak belirtilmemiş olmasına rağmen önde gelen tüm kamu ve özel üniversitelerinde başka bir ülkenin anadili ile eğitim veriliyor. Bu durum memleketimizde olsa kabul eder miyiz? Hayır dediğinizi duyar gibiyim. Fakat maalesef bu ülke, Türkiye!

Toplum mühendisliğine maruz kalanlar çoğu zaman bakarlar ama göremezler

En kısa tanımıyla; toplum mühendisliği, fertten başlayarak topluluklara yön vermeye sebep olmadır. Bu bazen direkt yönetme, bazen de yönlendirme şeklindedir. Sonuç olarak hedefte olan topluluk, herhangi bir şirket çalışanları, birtakım taraftarları, bir ideoloji ya da siyasi parti yandaşları, bir cemaat hatta bir ülkenin tüm insanları, farkında olmadan etkilenebilir.

Toplum mühendisliğine maruz kalanlar ise çoğu zaman bakarlar ama göremezler. Daha doğrusu yönlendirmeye sebep olanların göstermek istediklerine odaklanma sebebi ile başka şeylere zihinleri kapalı olur.

Basit bir örnek vermek gerekirse; dünyadaki yaklaşık 200 ülkenin tam 48 tanesinin paralarının en az bir tanesinde eski İngiliz Kraliçesi II. Elizabeth’in resmi vardır. Bu noktada önemli bir soru; ülkemizde tedavülde olan paralardan herhangi birinin üstünde İngiliz Kraliçesinin resmi konulacak olsa hangi ideoloji, takım taraftarı, cemaat üyesi olursa olsun bu duruma tepki vermeyecek bir vatansever olabilir mi? Tabii ki hayır. Ülkenin bağımsız bütünlüğünü savunan hiçbir vatandaş böyle bir durumu kabullenemez değil mi? Fakat bu 48 ülkenin vatandaşları bu durumu bir bağımsızlık problemi yapmıyor.

Devam edelim; ülke bayraklarına bir bakın 17 ülkenin bayrağının bir köşesinde İngiliz bayrağı vardır. Bizim ay yıldızlı bayrağımızın bir köşesinde İngiliz bayrağı olsa bunu kabullenebilecek bir insanımız çıkar mı? Elbette hayır. Ama bu ülkelerin insanları, bu hâli dert etmiyor.

Dünyadaki ülkelerin sadece birinin anayasasında resmî dil olarak belirtilmemiş olmasına rağmen ülkenin önde gelen tüm kamu ve özel üniversitelerinde başka bir ülkenin ana dili ile eğitim veriliyor. Bu durum ülkemizde olsa kabul eder miyiz? Hayır dediğinizi duyar gibiyim. Ama maalesef bu ülke Türkiye! Anayasasında tek resmî dil Türkçe olmasına rağmen ülkenin önde gelen tüm üniversitelerinde başka bir ülkenin ana dili ile eğitim yapılıyor. Ne G8 ülkelerinde ne de G20 ülkelerinde bizden başka örneği yok. Hatta OECD ülkeleri de dâhil hiçbir yerde böyle bir durum söz konusu değil. Hemen Hindistan, Pakistan, Madagaskar, Tacikistan gibi sayıları belki üç düzine olan ve hemen hepsi eski ya da mevcut sömürü olan ülkeleri örnek verebilirsiniz. Ancak atladığınız iki unsur var.

TÜRKİYE’DE TEK RESMÎ DİL VAR

Birincisi bu ülkelerin hemen hepsinin anayasalarında birden fazla resmî dil mevcuttur. Yani pek çoğunda İngilizce bir kısmında Fransızca anayasa ile sabit resmî dillerdendir. Türkiye’de ise tek resmî lisan vardır. İkincisi ise bu ülkelerin önde gelen üniversitelerinin bir kısmında kendi ana dilleri ile eğitim yapılır. Evet, eski ya da mevcut sömürü olmasına rağmen ülkelerinde önde gelen üniversitelerinin bir kısmında kendi ana dilleri ile eğitim yapılıyor. Bizde ise önde gelen üniversiteleri bir düşünelim; ODTÜ, Boğaziçi, İTÜ, Bilkent, Galatasaray… Acaba bunların hangisinde Türkçe eğitim dilidir? Tabii ki hiç birinde! Çünkü “İngilizce bilim dilidir” yalanına halk olarak inandırıldığımız için bunu kabullendik.

İşin en komik tarafı ise Almanya, Fransa, Japonya, Rusya, Çin, Kore, İsveç, İsviçre, İsrail, İtalya, İspanya gibi hiçbir gelişmiş ülke bunu yapmıyor iken bizim kendimizi çok akıllı zannederek bu uygulamayı yapmamız değil mi? Yani onlar “geri zekâlı” dünyada tek zeki devlet biz miyiz? Bu saydığımız memleketlerin kimi mimaride, kimi motor üretiminde, kimi yazılımda dünyanın önde gelen ülkeleri. Acaba biz mi yanlış yapıyoruz?!.

YABANCI DİLLE EZBER YAPILIR

Peki, bu durum nelere sebep oluyor? Maalesef çok acı ve sayılamayacak kadar örnek var. En basitini söyleyelim: Hiçbir insan ana dilinin haricinde bir dil ile hakikaten öğrenemez, sadece ezber yapar. Bu durum ise zekânın körelmesine sebep olur. Bilinçaltına atılan aşağılık duygusu ve yabancı hayranlığı ise ideoloji fark etmeksizin bu eğitim sisteminden çıkan pek çok insanın beyinlerine işlenir...

Şunu hemen belirtelim ki; isterseniz 10 tane öğrenin ama “İngilizce öğrenmek” ile “İngilizce ile öğrenmek” başka şeydir. Bırakın G8 ülkelerini, kendi ana dilleri ile eğitim yapan ülkeler, yabancı dil öğretiyorlar ama eğitim dilleri kendi ana dilleri olduğu için teknoloji geliştirme konusunda bizden çok çok daha iyiler. Misalen Kore Savaşı’nda yardıma gittiğimiz Güney Kore’nin önde gelen markalarının bir kısmının ihracatı ülkemizin ihracatından daha fazladır. Tabii ki tek sebep bu değil ancak en önemli sebep budur.

Biz İngilizce öğrenince bilim öğrendik sanıyor, kendimizi bir şey zannediyoruz. İngilizce biliyorsak gerisi hiç önemli değil! Ülkemizde belki de defalarca yaşanan ve yaşanmaya devam eden bir durumdan bahsedeyim size; düşünün bir toplantı katılımcıların tamamı Türkiye vatandaşı, doğma büyüme Türkiyeli ama toplantının dili İngilizce ve bu durum gayet normal karşılanıyor. Ne acıdır ki bu insanların bir kısmı kendini milliyetçi muhafazakâr diye tanımlıyor.

Geçenlerde Avrupa’da uluslararası bir toplantıda Fransız bir iş adamı söz alıp İngilizce konuşmaya başlayınca ortamda bulunan bir Fransız bakan “Bu ne rezalet! Bir Fransız vatandaşı, nasıl uluslararası bir toplantıda başka bir ülkenin dili ile konuşur?” diyerek toplantıyı terk etti. Ama biz çok milliyetçiyiz!

Çok duymuştum; geçenlerde başıma geldi. Duyduğum şey şu idi: “Ülkemizde bir Japon’la karşılaşırsanız İngilizce ile konuşmayın size saygı duymaz. Biliyorsan Japonca konuş bilmiyorsan Türkçe ve beden dilini kullan.” Yaşadığım olaya gelince; uluslararası bir kongrenin yapıldığı bir otelin yakınında kıyıdan balık tutarken bir Japon yanıma yaklaştı ve konuşmaya başladı. Ben de ne dediğini anlamadım ama belki de balık tutmaya yoğunlaştığım için normalde dikkat edip hiç yapmayacağım bir şeyi yaptım, İngilizce diyaloğa geçtim. Japon cevap vermedi. Biran durdum ve “Ben ne yapıyorum” diye düşündüm. Sonra Türkçe konuşmaya başladım, hemen ilgi gösterdi. Yanıma yaklaştı, belki birbirimizi tam anlayamadık ama 4-5 dakika konuştuk!

İNGİLİZCE VE AŞAĞILIK KOMPLEKSİ

Bizdeki bu yabancı dil eğitimin sebep olduğu ülkeye yayılan aşağılık kompleksi ve yabancı hayranlığı birçok olumsuzluklara sebep oluyor. Öncelikle öz güven eksikliğine bakın; dünyanın herhangi bir ülkesinde örneğin bir İngiliz, ya da Amerikan devlet televizyonunu açın ülkemizden bir haberden bahsederken kendi telaffuzlarını kullanırlar. Daha somut örnek verecek olursak. Örneğin bir İngiliz ya da Amerikan devlet televizyonu ülkemizde TRT’de çıkmış bir haberden bahsederken TRT’yi; “Te re te” şeklinde değil de “Ti ar ti” şeklinde telaffuz eder. Biz ise bırakın yabancı kanalı ülkemizdeki CNN ile başlayan bir televizyon kanalını “Ce ne ne” yerine “Si en en” diye okuyoruz. Söyleyemeyen ile de dalga geçiyoruz. Fıkra gibi hem aşağılık kompleksine sahip oluyorsun hem de farkında olmadan bununla övünüyorsun.

TOPLUM MÜHENDİSLİĞİ DİLDE BAŞLIYOR

Ben bazen derslerimde Türkçe telaffuza özellikle dikkat edip CD’yi “si di” yerine “ce de” diye telaffuz edince öğrenci arkadaşlardan gülenler oluyor. Önemsiz gibi görünebilir ama bence bu, toplum mühendisliğinde bir aşamadır. “Bizden adam olmaz” düşüncemizin başlangıç noktası burasıdır. Sonrasında ise bütün yenilikleri yabancılardan bekliyoruz ve içimizden bir şey yapmaya çalışanları dalga geçip dışlıyoruz. “Zamanla bizden adam olmaz” düşüncesi bütün topluma yayılıyor. İliklerimize işliyor.

Bir iki somut örnek verelim: 1995 yılında dünyaca ünlü başlık değişmeli diş fırçası markasından yıllar önce başlık değiştirmeli diş fırçası tasarlayıp Ankara’da bulunan bir üretici firmanın yönetim kurulu başkanına sunum yaptım. Dinledi, projeye ve bana bakıp “Bu olmaz” dedi. Niye diye sordum? El cevap: “Yapılacak bir şey olsaydı yabancılar zaten yapardı.”

Sırf projelerim ciddiye alınsın diye titrim olsun istedim ama hiçbir şey değişmedi. 2018 yılı mayıs ayında yaptığım SİDA (Silahlı İnsansız Deniz Altı) projesi dünyanın önde gelen ülkelerinde ana haber bültenlerine çıktı. Projemle ilgili olarak Yunanistan’da bir bakanın katıldığı açık oturum programı düzenlendi. İsrail deniz altısına çarpan bir cismi tanımlayamayınca “Bu Türk SİDA’sı olabilir” diye açıklama yaptı. Bizde ise konu hakkında bilgisi olduğunu sanan bazıları, proje yapılamaz dedi. Sonuç; benzerlerini Almanya ve Çin yaptı, denize indirdi!

Özellikle AVM’lerde insanların daha rahat alışveriş yapmaları için geliştirdiğim dünyada örneği olmayan bir proje için kaç tane kuruma yazı yazdım, ilgilenmediler bile. Çünkü dünyada örneği yok! Bakın dünyada örneği olmayan herhangi bir şeyi ülkemizde yapmaya kalkarsanız bu aşağılık duygusu sebebi ile çok kişi karşınıza çıkar… Bu örnekleri çok daha fazla uzatabiliriz...

Yabancı dil ile eğitim, toplum mühendisliğinin ülkemizde uygulanan sadece bir alanı. Eğitimden siyasete, ticaretten-inanca pek çok alanda toplum mühendisliği uygulamaları ne yazık ki ülkemizde mevcut. Bunlar “Toplum Mühendisliği Siya” kitap serisinde ayrıntılı olarak ele alınmıştı

.

Tarihten günümüze Rus yayılmacılığı

24 Eylül 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Dr. Mehmet Can

mailmehmetcan@gmail.com

Rusların sömürgecilik siyasetleri, istila üzerine kurulmuştur. Bu ise daha çok; sosyal, kültürel, siyasi ve dinî yönde kendini göstermektedir.

Türkler ve Ruslar, tarih boyunca yan yana ve zaman zaman da iç içe yaşamış milletlerdir. Aralarında; savaşlar, barışlar, düşmanlıklar, rekabetler gelip geçmiştir. Uzun tarihî tecrübelerden geriye kalan çok kötü, insanlık tarihine bir kara leke olarak geçen hatıralara sahibiz. Geçmişte yaşanan müspet ya da menfi şeyler de geleceğimizi tayin eder. Hâliyle tarihi bilerek, artılarından istifade ederek, eksiklerinden de ibret alarak istikbali tecrübelerle kurmalıyız.

Rusların istila siyaseti tam manası ile bir trajedidir. Bunun vebali kendi aralarında anlaşamayan tebaaların üzerinedir. Öyle ki Ruslar tarih boyunca Türk yurtlarında adım adım ilerlerken, hanlar birbirleriyle mücadele etmiştir. Hatta mazlum ve mağdur insanlar katledilirken, onlardan beraber iş tutanlar da olmuştur. Ruslarla iş birliği yapanların en başında “kulak” olarak adlandırılan zengin toprak sahibi Türkistanlı köylüler olduğu gibi, din adamı görünen bağnazların da bir hayli etkisi olmuştur.

ZULÜM VE SAPKINLIKTA ZİRVE!..

Müslümanların inançlarını ortadan kaldırmanın öyle kolay olamayacağını bilen Ruslar, propaganda faaliyetlerine başlayarak, halka çeşitli vaatlerde bulunmuşlardır. 1924 yılında onlardan Allah’ı inkâr etmelerini istemişler, hatta daha ilerisine giderek Lenin’i “zamanın peygamberi” ilan etmişlerdir! Rus makamları tesirli bir politika yürütebilmek için önce hakiki din adamlarının büyük bir kısmını öldürmüşler, daha sonra ise camileri talan etmişler, namaz kılmayı yasaklamışlardır. Hatta evinde günlük ibadet yaptığı tespit edilenler milletin gözü önünde cezalandırılmışlardır. Kur’ân-ı kerim nüshalarını da toplattırmışlar, yenisinin basılmasını da durdurmuşlardır.

ERMENİ VE GÜRCÜLER YARDIM YAPTILAR

Türkistan ve Kafkaslardaki Rus istilasını İslam dünyasından ayrı değerlendirmek mümkün değildir. Son üç asırda İslam âlemi umumi bir çöküşe girmiş olmasının yanında, dağılma ve yıkılma her yerde aynı şekilde gelişmemiştir. Mesela Türkistan, Osmanlı Müslümanlarına göre daha erken ve şiddetli çöküş yaşamıştır. Bütün İslam dünyasının karanlığa gömüldüğü bir sırada Osmanlı Müslümanları, zindan içerisinde aydınlığı yaşamıştır.

Rusların Kafkasya’yı işgaline geçmeden önce şu hususu vurgulamakta fayda vardır. Kafkaslarda en erken Müslüman olan bölge 8. asırda Azerbaycan’dır. 10. yüzyıla gelindiğinde onu “Kafkas Kartalı” Şeyh Şamil’in memleketi Dağıstan takip etmiştir. Kabartaylar 16., Çeçenler 18., Çerkes ve İnguşlar ise 19. yüzyılda Müslüman olmuşlardır.

Rusların bu coğrafyayı işgali sırasında ise en büyük yardımı Ermeni ve Gürcüler yapmışlardır. Hatta Ermeniler Türkistan yağmalanırken Ruslara büyük destek sağlamışlar, direniş gösteren bölgelere Ermenilerden müteşekkil çeteleri yerleştirmişlerdir. Günümüzde Ermenistan hâlâ Rus yanlısı bir politika takip ederken, Gürcistan Türkiye’ye dost ve iyi çıkarlar içerisinde bir siyaset yürütmektedir.

KIRIM’IN OSMANLI HÂKİMİYETİNDEN ÇIKMASI

Rusya’nın etkili bir güç olarak siyasi arenada yerini alması, Kırım Hanlarını daha da Osmanlıya yaklaştırmıştır.

Bütün bunlar devam ederken başka planlar yapılmaya başlamıştır. Kırım’ın Karadeniz hâkimiyeti için mühim bir lokasyonda olması Rusya’nın tarih boyunca iştahını kabartmıştır. Osmanlı Devleti’nin zayıflamaya başlaması ile bölgeye yaşanan Ortodoks göçler, Ruslara karşı hayranlık duyan bir zümrenin oluşmasına sebep olmuştur. Azak Kalesi’nin elden çıkması ile birlikte talihsiz hadiseler baş göstermeye başlamıştır. Bu durum sonrası Kırım ne yazık ki Osmanlının elinden çıkmıştır.

TÜRKLERİN HEPSİNİ SÜRGÜN ETTİLER

Ruslar Kırım’ı ele geçirince, istila ettiği her coğrafyada olduğu gibi bölgenin demografik yapısını bozmak için ciddi değişikliler yapmıştır. Çarlık rejimini benimsemeyen aileleri başka topraklara sürmüştür. İkinci merhalede Tatarların hepsini sürgün etmişlerdir. Bu bazı kaynaklarda 100 bin, bazılarında ise 300 bin olarak karşımıza çıkmaktadır. Tatarların boşalttığı yerlere kısa zamanda; Rum, Ermeni, Bulgar ve Yahudileri yerleştirmişlerdir. Bölgedeki halkın homojen yapısı tahrip edilerek güya muhtemel isyanların önüne geçmişlerdir.

Rusya’nın bu sürgün ve zorla göç ettirme politikası 1922’li yıllara kadar kesintisiz devam etmiştir. II. Dünya Savaşında Almanların Doğu cephesinde Sovyetler Birliği topraklarına girmesi ile o dönemde Rus idaresinde olan Ukrayna’da 5-8 milyon kişi öldürülmüştür. Savaşı takiben 1946-47 yıllarında Ukrayna’da büyük açlık ve kıtlık yaşanmıştır. İkinci Dünya Savaşı’nda katledilenlerin yaklaşık 30 milyon kadarı bu cephede olmuştur.

Acımasız uygulamalarıyla insanlık tarihinin en vahşi devlet başkanlarından birisi olarak anılmayı hak eden Stalin yönetimindeki Rusya, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında gerçekleştirdiği sürgünlerle, milyonlarca insanı vatanından ederken, yüz binlerce insanın da hayatını kaybetmesine sebep olmuştur. Kendisi için tehlike gördüğü halkları bölüp parçalayan, uzun vadeli hedeflerine ulaşabilmek için stratejik öneme sahip bölgelerde yaşayan kendi vatandaşının hayatını dahi hiçe sayan Stalin, diğer taraftan; maden, sanayi, tarım gibi alanlarda komünist rejim için çalışacak yüz binlerce yeni işçiye ihtiyaç duymakta idi. Böylece sürgün ettiği halkların mümbit arazilerine, jeostratejik ve jeoekonomik önemde olan vatanlarına el koyarak, buraları; Rusya’nın diğer bölgelerinden getirdiği Rus-Slav ırkından yeni yerleşmecilerle doldurmuş, sürgüne tabi tuttuğu milyonlarca insanı fabrikalarda, tarım arazilerinde ve maden ocaklarında çalışmaya zorlamışlardır.

1953 yılına gelindiğinde zalim Stalin’in ölmesi ile idareyi ele alan Nikita Kruşçev Kırım’ı Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’nden alarak Ukrayna’ya vermiştir. Toprakların esas sahipleri vatanların yeniden dönmeye başlamıştır. Ne var ki yakın zamanda bu defa Rus Lider V. Putin’in emri ile hiçbir ülkenin tanımadığı bir ilhak kararı verilmiştir.

BU KADAR COĞRAFYAYA NASIL HÂKİM OLDULAR?

Yeri gelmişken Rusların sömürgeci ve emperyalist metotlarına da temas etmekte fayda var. Rusların sömürgecilik siyasetleri, istila üzerine kurulmuştur. Bu ise daha çok; sosyal, kültürel, siyasi ve dinî yönde kendini göstermektedir. (Daha detaylı malumatı, Akçağ Yayınları’ndan neşredilen SSCB Hâkimiyeti Altındaki Türk Topluluklarında Alfabe Değişiklikleri isimli kitabımızdan bulabilirsiniz.)

Rusların bilhassa Sovyet dönemindeki uygulamaları, insanlık tarihi açısından utanç vericidir. Ülkeleri işgal ederken önce askerî operasyon, daha sonra da kültürel asimilasyon yapmışlardır. Zira silah zoru ile yapılan istilanın kısa vadeli olacağını, o bölgede yaşayan halkın dilini, dinini Ruslara yaklaştırmadıkça daha uzun kalınamayacağını çok iyi hesap etmişlerdir. Buna Sovyet Rusya’sı boyunduruğundan kurtulan Türk cumhuriyetleri verilebilecek en güzel örneklerdendir. Bu düşünceyi Batılı devletlerden almışlardır. Ancak kendilerine uydurarak, kaba, hantal ve zorba bir hâle getirmişlerdir.

Dünyada, 18. asrın ortalarına kadar Türk üstünlüğü varken bütün insanlık huzur ve emniyet içerisinde yaşamışlardır. Hiçbirisinin rengine, diline, cibilliyetine bakılmamış, “Yaratılana, Yaradan’dan ötürü…” kıymet verilmiştir. 20. yüzyılın sonlarına gelindiğinde zorbalıkla birçok coğrafyaya hâkim olan, gücü elinden bulunduran Ruslar da fetret devri başlamıştır. Rus bloku çökmeye başlarken sahip oldukları, insanlığı sefalete, açlığa, gözyaşı ve kana boğdukları imparatorluklarını birer birer kaybetmeye başlamışlardır. Afganistan, Türkistan, Kırım, Çeçenistan ve Ahıska… Bugün ise durum ortadadır. Suriye, Ukrayna askerî müdahalelerle, dünyanın gözleri önünde istila edilmeye çalışılmaktadır. Ne hikmetse BM, NATO, AİHM… gibi kuruluşlar buna sessiz kalmaktadırlar. Ancak unutulmaması gereken bir hakikat vardır: Zulüm ile abat olunmaz..

.

Masa’daki sivil 27 Mayıs hayali

24 Eylül 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Cumhurbaşkanının yetkilerinin “altılı masa”daki liderlerin çizecekleri çerçeve veya kayıtlamaya göre kullanılmasının öngörülmesi bize göre Anayasanın hukuka aykırı olarak değiştirilmesi mahiyetindedir.

Masanın geçiş dönemi düzenlemesine teşebbüs etmesi bizce 27 Mayıs darbesinin bir benzerinin siviller tarafından yapılmasıdır.

Muhalefet partilerinin kurduğu altılı masa, “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi” yerine “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi” getirmeyi hedeflemekte ve bunun için bir geçiş dönemi öngörmektedir. Masadaki genel başkanların açıklamalarına göre, geçiş döneminde Cumhurbaşkanı, Anayasa’daki düzenlemenin kendisine verdiği görev ve yetkileri masadaki 6 genel başkanın önceden belirlediği esaslar ve vazife döneminde alacakları kararlar çerçevesinde kullanacak ve bunu da aday olarak ilan edilmeden yazılı olarak taahhüt edecektir. Esasen Cumhurbaşkanı adayı, bu şekilde görev yapmayı kabul edecek ve de seçimi kazanabilecek bir şahsiyet olacaktır. Geçiş döneminde Anayasa değiştirilecek, Cumhurbaşkanının halkın oyuyla değil, Meclis tarafından seçilmesi kabul edilecektir. Bu değişiklik, gerekli milletvekili sayısı elde edilmişse halk oylaması yapılmadan, bu sayıda milletvekili çıkarılmamış ise halkoyuyla yapılacaktır.

TUTARSIZ BİR PLAN

Bizce, masanın bu planı son derece tutarsızdır; çok yönden 1982 Anayasasına aykırıdır ve “sivil komite” niteliğindedir.

Parlamenter sistemin ne şekilde güçlendirileceği ortaya konmamış, bu konuda yapılan müzakereler sonucundaki ortak açıklamada kamuda kadın üst düzey idareci sayısının artırılacağı gibi hükûmet sistemi ile ilgisi olmayan seçim vaatlerine yer verilmiştir.

Anayasa değişikliği ile halkın Cumhurbaşkanı seçme yetkisinin kaldırılması, muhtar, belediye başkanı ve büyükşehir belediye başkanı seçebilen vatandaşların Cumhurbaşkanı seçmesinin doğru olmadığının farz ve kabul edilmesidir. Bu değişikliğin bir de halk oylamasıyla gerçekleştirilmesi, teklifi sunanların milleti bu konuda yeterli görmedikleri anlamı taşımasının yanı sıra milletin de biz onlarca milyonluk büyükşehirlerde belediye başkanı seçebiliyoruz, fakat kendimize başkan seçmeyi beceremiyoruz, bu işi ancak milletvekilleri gereği gibi yapar kanaatinde olmasını gerektirir. Bize göre masanın bu beklentisi fevkalade isabetsizdir.

Biz, geçmişteki ilginç koalisyon pazarlıkları, Meclis’te 1-2 farkla güvenoyu alınması, milletvekillerinin bir kısmının görev sürelerinin önemli bir kısmını bakanlık beklentisi içinde geçirmeleri, azınlık hükûmetleri, bir kısım bürokratlar ile basın mensuplarının bakanlık tahminleri ve temenni yorumlarıyla ülke gündeminin meşgul edilmesi, bazı iş çevrelerinin hükûmet düşürme teşebbüsleri, Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin çeşitli ülke meseleleri için pazarlık konusu yapılması, komutanların aday değerlendirmeleri gibi olumsuz hatıraların, yaşı müsait seçmenleri, masanın istediği hükûmet şeklini kabul etmemeye yönlendireceğini, Masanın bu olumsuzluklara karşı nasıl bir güçlendirme yapacağı konusunda yeterli bir açıklama yapmadığını veya yapamadığını düşünmekteyiz.

Cumhurbaşkanının yetkilerinin masadaki liderlerin çizecekleri çerçeve veya kayıtlamaya göre kullanılmasının öngörülmesi, bize göre Anayasanın hukuka aykırı olarak değiştirilmesi niteliğindedir. Parti genel başkanlarının böyle bir teşebbüste bulunmaları fevkalade enteresandır.

BÖYLE BİR TAAHHÜT ALINAMAZ

Nasıl bir milletvekili adayından, seçildiği takdirde yürütmeyi denetleme yetkisini kullanmayacağına ya da hiçbir kanun teklifi sunmayacağına dair taahhüt alınamazsa, bir cumhurbaşkanı adayından da yürütme yetkisini belirli genel başkanlarının uygun gördüğü ölçüde kullanacağına dair taahhüt alınamaz. Böyle bir taahhütname ile seçime girildiği takdirde seçmenlerden o aday için değil, cumhurbaşkanının üzerinde konumlanmak isteyen genel başkanlar masasına ya da komitesine oy istenmiş olurdu ki bu ilginç projenin anayasa düzenlemeleriyle de güçlendirileceği ileri sürülen parlamenter sistemle de bağdaştırılması ve geçiş dönemi uygulaması olduğu şeklinde de olsa savunulması imkânsızdır.

Masanın böyle bir geçiş dönemi düzenlemesine teşebbüs etmesi bizce 27 Mayıs darbesinin bir benzerinin siviller tarafından yapılması, o dönemdeki Millî Birlik Komitesinin yerini Genel Başkanlar Komitesinin alması ile eş değerdir. 27 Mayıs döneminde Komitenin yüzbaşı, binbaşı rütbeli üyeleri general üyelerle birlikte ön sırada, general ve amiraller arka sırada yer alırlardı. Masanın projesine göre de partileri ülke barajını aşan masa üyeleriyle kendi partisinin değil, başka bir partinin listesinden milletvekili olan bir genel başkan ve seçimlerde belki de hiç milletvekili çıkaramayacak veya ittifakla barajı aşıp bir veya iki milletvekilliği elde edecek partilerin genel başkanları ülkemizde yürütme erki üzerinde etkili konumda olacaklardır. Nasıl Millî Birlik Komitesi’ne üye olmak; üsteğmen, yüzbaşı gibi rütbede olanlara orgeneral, korgeneral üyelerle eşit yetkiler sağlıyorsa masada olmak da partisine milletin verdiği ve vereceği oy yüzdesi fevkalade düşük olanlara da masanın diğer üyeleri ile eşit konum sağlayacaktır. Bu projenin geçiş dönemi boyunca problemsiz uygulanabilir olduğu kesinlikle kabul edilemez. 1974 yılında CHP ile Millî Selamet Partisi koalisyonu, Kıbrıs’a çıkarma yapıldıktan sonra erken seçime gidilmek suretiyle bozulmuştu.

Bazı partiler koalisyon protokolüne sadık kalmaktansa yeni şartlara göre tutum belirlemeyi tercih etmektedirler. Birlikte hükûmet sürecinde de ortağı partiye puan kazandıracak icraatları, ülke aleyhine olarak engelleyen partiler de görülmüştür.

Darbe dönemlerinde komite veya konsey üyeleri en önde yer alır, başbakanlar ve diğer görevliler onlardan sonra gelirdi.

DÜNYADAKİ GELİŞMELERE TERS VAATLER

Bizce, Masa sakinleri ve destekçileri bu tür darbe dönemlerinin uygulamalarını çağrıştıran beyan ve projelerle kamuoyunu meşgul etmeyi bırakmalıdır. Geçiş dönemi sonrası için öngördükleri “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” dünyadaki gelişime de uygun düşmeyen, çeşitli ülkelerde sık sık olumsuz sonuçlar ortaya çıkaran bir hükûmet sistemidir. Fransa, parlamenter sistemden yarıbaşkanlığa geçmiştir. Rusya’da yarıbaşkanlık sistemi uygulanmaktadır. Parlamenter sistem uygulanan İtalya, siyaseti bırakmak isteyen Cumhurbaşkanını ikna ederek bir dönem daha görev yapmayı kabul ettirmek şeklinde bir çözüm bulabilmiştir. Belçika’da uzun süre hükûmet kurulamamıştır. Bulgaristan’da, İsrail’de kısa aralarla seçimler yenilenmiştir. Almanya uzun zamandır çeşitli koalisyonlarla yönetilmekte, bazen koalisyon protokolünün hazırlanıp kabul edilmesi için aylar geçmektedir. İngiltere’de tek parti iktidarında kısa sürede birkaç başbakan değişikliği olmuştur. Parlamenter sistem daha ziyade federal hükûmet veya kraliyet olan ülkelerde uygulanmaktadır. Türkiye’de muhalefeti destekleyeceklerini ve iktidar değişikliği için çeşitli yöntemler uygulayacaklarını açıkça ifade eden J. Biden’ın ülkesi ABD’de de yüzyıllardır Başkanlık Sistemi yürürlüktedir.

Bizce, “altılı masa” ve destekçileri “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” hedefiyle, hukuka aykırı geçiş dönemi komite ya da konseyi uygulamalarına ilişkin çabalama ve açıklamaları yerine, “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin” uygun bulmadıkları yönleri varsa bu sistemi geliştirmeye ve güçlendirmeye yönelik çalışmalar ve açıklamalar yapmalıdırlar.

Tek adam rejimi şeklindeki eleştiri Türkiye ile birlikte ABD ve diğer Başkanlık Sistemi uygulanan ülkelere de yönelik genel bir eleştiridir. Bu ülkelere böyle bir eleştiri yapan partilerde genel başkan sultası olup olmadığı irdelenmelidir. Geçmişte “partimin Cumhurbaşkanı adayını televizyondan öğrendim” diyen parti yöneticileri herhâlde tek adam rejiminden yakınmaktaydılar!

.

Taliban içerisindeki çalkantılar

25 Eylül 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Necip Yıldırım
Araştırmacı yazar

Taliban içindeki çalkantılar, sadece üst yönetim arasındaki görüş farklılıkları değildir. Amerikalıları ülkeden kovmak için hayatlarını ortaya koyduklarına inanan Taliban savaşçıları, işin nihayetinde umdukları maddi ganimete ulaşamadıklarını da düşünmekteler.

Ukrayna savaşıyla Afganistan uluslararası gündemden düştü. Ancak, unutulmaya terk edilecek bir Afganistan, bölge için geriye sayan bir bomba misali patlamaya doğru gidecektir. Başta ABD olmak üzere, Çin, Rusya ve bölge ülkelerinin Afganistan’ı unutma, görmezden gelme ve kendi hâline bırakma gibi bir lüksleri yoktur.

Afganistan halkı küresel ve bölgesel fillerin tepişmesi altında ezilmekten bizar oldu.

Taliban yeknesak bir hareket değildir. 2021 yılında Afganistan’ın iktidarını ellerine alana kadar, irili ufaklı birçok grup “Amerikalıları ülkeden kovmak” paydasında buluşuyorlardı. Amerikalılar ülkeden çıktıktan sonra, Taliban içindeki grupları birleştiren ortak hedef ortadan kalkmış oldu. Böylece grupların dikkati iktidar paylaşımına, dar maddi menfaat çekişmesine ve kadim etnik ihtilaflara çevrildi.

1996’da başa geldiklerinde, henüz ülkeyi yönetecek tecrübeyi kazanamadan 2001 yılında devrildiler. Zaten o zaman Afganistan’ın bütününe hâkim olamamışlardı. Sürdürülebilir bir sistem kuramadan, uluslararası kamuoyunun desteğini kazanamadan iktidarı kaybetmişlerdi.

İKİ ANA GÜÇ MERKEZİ VAR

İdari sistem bakımından, bugün Taliban içinde iki ana güç merkezi bulunmaktadır. Daha pragmatik düşünen siyasi kanat Kabil’dedir. Taliban’ı Katar’da temsil eden Abdülgani Birader ve Şir Muhammed Abbas Stanikzai gibi isimler bunlar arasındadır.

Ancak, siyasi iktidarın esas merkezi Kabil’de değildir. Taliban siyasetinin belirlenmesinde son sözü söyleyen Kandahar’daki dinî otoritedir. Başında Taliban tarafından “müminlerin emiri” kabul edilen Mevlevî Hibetullah Ahundzade bulunmaktadır.

HAKKANİ GRUBU

Taliban içindeki bölünmüşlüğün bir başka odak noktası Hakkani Grubu’dur. ABD’nin başına 10 milyon dolar ödül koyduğu grubun lideri Siraceddin Hakkani, el-Kaide’ye destek vererek Taliban’ın içinde yuvalandırmakla itham ediliyor. Taliban’ın pragmatik kanadı, Hakkani grubunun iktidara dâhil edilmesini zımnen tasvip etmemektedirler. Hakkani grubu mensupları ise Amerikalıları Afganistan’dan çıkaranın Doha’daki diplomatik süreç değil, sahada yürütülen kararlı silahlı mücadele olduğunu savunmaktadırlar.

Ülkenin İçişleri Bakanlığını ve Kabil emniyetini elinde bulunduran Hakkani grubunun, her kademede kendi adamlarını özenle yerleştirmekten imtina etmediği müşahede ediliyor. Hakkani grubunun hükûmette olması Taliban’ın hızlı şekilde uluslararası meşruiyet kazanmasının önünde engel teşkil etmektedir. Buna ilave olarak, Hakkani grubunun Pakistan istihbaratının güdümünde olduğu iddiaları Afganistan içinde de güvensizlik ortamı meydana getirmektedir.

Taliban içindeki çalkantılar, sadece üst yönetim arasındaki görüş farklılıkları değil. Amerikalıları ülkeden kovmak için hayatlarını ortaya koyduklarına inanan Taliban savaşçıları işin nihayetinde umdukları maddi ganimete ulaşmadıklarını düşünmekteler.

MAZİSİ ESKİ REKABET

Taliban hareketini oluşturanların kahir ekseriyeti Peştunlardan müteşekkildir. Peştunlar ise kendi aralarında aşiretlere ayrılırlar. Bu aşiretler arasında mazisi yüzyıllara dayanan rekabet ve çekişmeler vardır. Bunun yanında Peştun olmayan Taliban unsurlar da kendilerinin iktidar paylaşımında ayrımcılığa maruz bırakıldıklarını söylemektedirler. Özbek ve Türkmen asıllı Taliban liderlere yönelik tutuklama ve görevden almalar halk arasında infiale yol açmış hatta silahlı çatışmalar baş göstermiştir.

Özbek ve Türkmen gruplar, Afganistan’ın kuzeyinde yerel idarenin kendilerine bırakılmasını talep etmişlerdir. Ancak Taliban yönetimi, DEAŞ’a destek verdiği gerekçesiyle Türk asıllı Taliban lider Mahdum Alem’i tutuklamışlardır.

ABD’NİN EĞİTTİĞİ ORDU MENSUPLARI NEREDE?

Amerikalıların gerek Afganistan içinde gerekse başka ülkelerde eğittiği onca ordu mensubu nerede? Tamamının ülkeden kaçıp gitmeleri mümkün değil. İdeolojik olarak Taliban’dan farklı düşünen ciddi sayıdaki eli silah tutan onca insanın el altından örgütleniyor olma ihtimali Afganistan gibi bir ülkede akıldan çıkarılmaması gerekir.

Sovyetler Birliği Afganistan’ı işgal etmek istediğinde, yerli iktidarın da gayretleriyle bütün Afganistan’ı komünizm paydasında birleştirmek istemişti. Taliban, bütün Afganistan’ı kendi dinî telakkisi etrafında birleştirme iddiasıyla idareyi eline aldı. Fakat görünen o ki ülkenin tam istikrara kavuşması için gerek halkın bütününden gerekse uluslararası camiadan geniş destek alacak idarecilerin gelmesi gerekecek. Taliban’ın istikbali, bu konudaki başarısına bağlı.

KAYNAYAN TOPLUMSAL KAZAN

Sosyolojik bakımdan çok farklı bir Afganistan var. Son kırk yıldan beri Afganistan’dan dünyaya göç var. Onlarca ülkede milyonlarca Afganistanlı yaşamakta. Ekseriyeti yerleştikleri devletlerin vatandaşlığını alan ve üçüncü kuşak torunları dünyaya gelen hâli vakti yerinde kimselerdir. Bunlara hâlihazırda mülteci statüsünde ve kaçak olarak farklı ülkelerde bulunanlar da eklenince, Afganistan diasporasının on milyonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor.

Kültürel bakımdan ananelerine son derece bağlı olan Afganistanlılar memleketlerindeki akrabalarıyla irtibatlarını hiçbir zaman koparmamışlardır. Teknolojinin de verdiği imkânlarla, milyonlarca Afganistanlı, ülkelerindeki sevdikleriyle sıkı temas içindedirler. Aynı zamanda kayıt dışı bankacılık sistemi olan havaleciler vasıtasıyla memleketlerine para göndermektedirler.

Bu durumun Taliban açısından son derece deforme edici tesiri vardır. Zihinleri dünyanın bütünüyle anlık olarak senkronize olacak şekilde yaşayan bir toplumu uzun süre belli bazı kalıplar içinde hapsetmek Taliban için son derece zor olacaktır. Dinî telakki bakımından Taliban’a mesafeli yaklaşan Afganistan halkının seve seve itaatkâr davrandıklarını varsaymak yanlış olacaktır. Açığa vurulmasa da, toplumsal kazan alttan alta kaynamaktadır.

Taliban saflarında savaşan herkesi de Taliban ideolojisine sıkı sıkıya bağlı bulunan neferler telakki etmek doğru değildir. Aidiyet hissinden ziyade, geçim mecburiyetinden dolayı Taliban’a katılanlar çoktur. Taliban gerekli finansmanı temin edemediği takdirde, silahaltında tutacak adam bulmakta zorlanacaktır.

SOSYAL PARADOKS

Taliban’ın Afganistan’ın birçok yerinde hızlı şekilde ilerlemelerinin birbirine zıt ve kendi içinde bir paradoks teşkil eden iki sosyolojik sebebi var.

Birincisi, Taliban 1996 yılında idareyi eline aldığında, Afganistan’da hükümferma kılmak istediği düzeni son derece sert şekilde uygulamaya geçirmişti. Bu ise, toplumsal hafızada Taliban’dan “korkma” faktörünü her zaman diri tutmuştur.

İkinci olarak, Taliban’ın savunduğu değerlere samimiyetle bağlı olan şuurlu karar vericilerin rüşvet, soygun, haraç gibi haksız kazanç yollarına tevessül etmediklerine halk şahit olmuştur. Şöyle ki; Taliban yetkililerinin karşılaştıkları her türlü meseleyi belli hukuki prensiplere göre çözdüklerini halk müşahede etmiştir. Bu ise halkın rüşvetçilik ve yolsuzlukların had safhada olduğu Batı destekli Afganistan devlet mensuplarından daha çok Taliban komutanlarına itibar etmesini sağlamıştır.

Taliban’ın zaman içinde kazandığı bu “korkutuculuk” ve “muteberlik” unsurlarının birleşerek paradoksal olarak Taliban’a bir nevi karizma, prestij ve nüfuz kazandırdığı gerçeği, fırsatçıların gözünden kaçmamıştır.

ŞİMDİ NE OLACAK?

Taliban hükûmetinin güçlü devletler tarafından hızlı bir şekilde tanınması, mevcut iktidara meşruiyet kazandırılması, halkı rahatlatacak uluslararası yardımların bekletilmeden ülkeye gönderilmesi ve Taliban hükûmetine ülkeyi idare etmelerinde yardımcı olunması neden gecikmekte? Taliban hükûmetinin göstereceği bir zaaf ve uğrayacağı başarısızlığın memleketi onlarca yıl sürecek bir iç harbe sürükleyeceğini kimse göremiyor mu? Yoksa herkesin istediği bu mu?

İyi tarafından bakacak olursak; Taliban’ın başa gelmesiyle, hiç olmazsa Afganistan yabancı işgalcilerin tasallutundan kurtuldu. Halk nispeten rahata kavuştu. Öyle veya böyle bir düzen geldi. Hırsızlık, adam öldürme, ihtikâr, uyuşturucu, haraç ve benzeri âdi suçlarda ciddi azalma meydana geldi.

Uluslararası toplum ve güçlü devletler çeşitli bahaneler ileri sürmeden insani yardım temin etmekte cömert davransalardı, derbeder Afganistan halkı bir nebze rahat nefes alırdı. İktisadi refah, zamanla Taliban iktidarının da dönüşmesine yardımcı olabilirdi.

PROJEYDİ, YALNIZ KALDI

Taliban bir proje olarak ortaya çıkarıldı. Şimdi de bilinçli olarak yalnız bırakılmış vaziyette. Akıllara gelen en büyük suallerden biri şudur: ABD’nin milyarlarca dolar ve yüzlerce askerini gömdüğü Afganistan’dan “Bizi mağlup ettiniz. Buyurun size ülkenin anahtarları. Biz çekiliyoruz!” diye çekilip gitmesi ihtimal dışıdır. En büyük rakipleri Çin ve Rusya’nın dibindeki Afganistan’ı öylece bırakıp terk edeceğini düşünmek safdillik olur. Peki, Doha’da anlaşmaya vardığı Taliban’a meşruiyet kazandırmaktan ve finansal destek sağlamaktan neden imtina etmektedir? Buradaki derin hesap nedir?

Onlarca yıldır savaşlardan rahat yüzü görmeyen Afganistan halkı küresel ve bölgesel fillerin tepişmesi altında ezilmekten bizâr olmuş vaziyette. “Ülkeyi yönetenlerin ideolojisi ne olursa olsun, yeter ki istikrar getirsin” umumi kanaat hâlini almış durumda.

Vakıf medeniyeti ve mevlid-i şerif geleneği

2 Ekim 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Osmanlılar zamanında, Mevlid okutulması maksadıyla vakıflar kurulmuştur; böylelikle Peygamber Efendimizin şefaatine nail olunup sevgisi etrafında cemaatin toplanması gaye edinilmiştir. Bazı vakıfların banileri ise hanımlardır.

Mevlid Kandili, Osmanlılar zamanında resmî törenle kutlanmaktaydı.

Bütün mübarek geceler gibi Mevlid Kandili de, kameri aylara göre tespit edilir.

Ekim ayının 7’sini, 8’ine bağlayan gece, kamerî aylardan Rebiülevvel ayının 12’nci gecesi olup, Sevgili ve şerefli Peygamber Efendimiz hazretlerinin (aleyhisselam) doğum gecesi olan Mevlid Kandilidir. Mevlid Kandilinde; -Suudi Arabistan hariç- Türkiye’de ve birçok İslam ülkesinde mevlidler okunacak ve dinlenecektir.

Mevlid Kandili gecesi, TGRT Haber, TGRT Belgesel ve TGRT EU televizyon kanallarının Elâzığ’dan ortak canlı yayın yapacakları Mevlid Kandili Özel Programına, İhlas Vakfı olarak biz de iştirak edeceğiz. Kandil münasebetiyle, bu kıymetli günün şerefine, Elâzığlı vatandaşlarımıza dinî ve millî kitaplar dağıtacağız.

Memleketimizde mevlid sadece Mevlid Kandilinde okunmaz veya okutulmaz; her vesileyle okunur. Maziden bugüne halkımız, mühim olarak gördüğü ve düşündüğü her işi mevlid-i şerif okutarak süslemiştir.

Milletimiz kandil gecelerinde, asker uğurlamalarında, düğünlerde, sünnet merasimlerinde, yağmur dualarında, yakınının ölümünün ardından, iş yeri açılışlarında, aziz şehitlerin ruhları için, hac dönüşlerinde, evladının sıbyan mektebinde elifbayı sökmesinde, Kur’ân-ı kerîmi hatmetmesinde, bir nimet geldiğinde, nimetin şükrü için ve bir sıkıntıdan kurtulmak için mevlid oku(t)mayı bir vesile olarak görmektedir.

Bendeniz, 60 yaşını devirmiş bir kişi olarak çocukluğumdaki mevlid merasimlerini güzel bir hatıra olarak zihnimde taşıyorum. Doğum yerim olan Kastamonu vilayetinin, Devrekâni ilçesinin bir dağ köyünde, rahmetli büyükbabam Çakır Ahmet Efendi ile mevlid hangi köyde okunacaksa, oraya büyükbabacığımın elinden tutar öyle giderdim. Herhangi bir vesile ile 15 gün geçmez, muhakkak ya bizim köyde veya komşu 3 köyden birinde mevlid olur, davet gelirdi. Bu davete de “mevlide okunmak” denirdi.

Nur yüzlü, aksakallı, Osmanlı zamanını görmüş hoca efendilerin, hafız efendilerin okudukları mevlidi, huşu içinde dinlerdik. Dinleyenlerin çoğunun da gayet samimi bir şekilde zaman zaman gözleri yaşla dolardı. Mevlid okunurken, kâğıt lülelere sarılmış, içinde lokum, akide ve naneli şekerler bulunan ikramlıklar mevlid dinleyenlere dağıtılırdı. Mevlid bitene kadar, kimse önüne bırakılan kâğıt lüleleri açmaz, yemezdi. Mevlid cemiyeti sahibi, mevlidden sonra bütün davetlilere yemek yedirirdi.

Sonradan din ve tarih ile ilgili kitapları okuyunca, Osmanlı cemiyetinde de, aynı bizim çocukluğumuzdaki gibi hareket edildiğini öğrendik.

MEVLİD OKUMAK VEYA OKUTMAK BİD’AT MİDİR?

Peki, mevlid okunmasının temelleri nereye dayanmaktadır? Bazıları “bid’at” demekte, şiddetli bir şekilde mevlid okunmasına karşı çıkmaktadır.

Muteber din kitaplarında bid’at hakkında yazılanlar kısaca aşağıdaki gibidir:

Bid'at, sonradan çıkarılan şey demektir. Bunlar ya âdette olur veya ibadette olur. Âdette bid'at, sevap beklenilmeden, dünya menfaati için yapılan şeylerdir. Âdette bid'at, bir ibadeti bozmazsa veya dinin yasak ettiği bir şey değilse günah olmaz.

İbadette bid'at, Resulullahın ve dört halife zamanında bulunmayıp da, dinimizde, sonradan meydana çıkarılan, uydurulan inanışlara, sözlere, işlere, şekillere ve âdetlere denir. İbadetlere bid'at karıştırmak büyük günahtır. Hadis-i şerifte, “Her bid'at sapıklıktır” buyuruldu. (Müslim)

Hâlbuki Resulullah Efendimiz, hayattayken Mevlid Gecelerinde Eshab-ı kirama ziyafet verir, dünyayı teşrifindeki ve çocukluk zamanındaki şeyleri anlatırdı. Hazret-i Ebu Bekir de, halifeyken, Eshab-ı kiramı toplar, Resulullah Efendimizin doğumundaki olağanüstü hâlleri konuşurlardı. Dolayısıyla İslam âlimleri Mevlid Gecesine çok önem vermişlerdir. Hazret-i Mevlâna, “Mevlid okunan yerden belalar gider” buyurmuştur. Mevlid Gecesi, Kadir Gecesinden sonra en kıymetli gecedir.

Resulullah Efendimizi çok övmek, mahlûkların en üstünde olduğunu söylemek, Allahü teâlânın, sevgili Peygamberine verdiği üstünlükleri saymak ve Ondan şefaat istemek, büyük ibadettir. Resulullahı övmek, anmak lazım geldiğine delil olarak, Ahzab suresinin “Allah ve melekleri, Nebiye salevat getiriyor, iman edenler, siz de salevat getirin” mealindeki 56. âyet-i kerimesi yetmez mi?

“Allah, bir kimseye söz ve yazı sanatı ihsan ederse, Resulullahı övsün, düşmanlarını kötülesin” hadis-i şerifine uyularak, asırlardır mevlid kitapları yazılmış ve okunmuştur. (Hüseyin Hilmi Işık Efendi, Tam İlmihal Seadeti Ebediyye)

Yukarıda yazılanlardan anlaşılıyor ki, mevlid okumak veya okutmak asla bidat değil, bilakis ibadettir ve çok sevaptır.

FARKLI LİSANLARDA MEVLİDLER VAR

Arkadaşlarımdan Hasip Barış ve Mustafa Okursoy, 1977 yılında Süleymaniye Kütüphanesinde memur olarak çalışıyorlardı. O zamanlar, Kütüphane Müdürü, Muammer Ülker isminde çok naif bir kişiydi. Onları ziyarete gittiğimde, Müdür Bey’den izin alarak, çeşitli dillerde yazılmış mevlid kasidelerini göstermişlerdi. Boşnakça, Arnavutça, Çerkezce, Abhazca, Kürtçe, Arapça yazılmış mevlid kasidelerini bu gözlerimle gördüm. Hepsi İslam (Arap) harfleri ile fakat kendi dillerinde yazılmıştı. Demek ki, Osmanlıda her kavim, kendi dilinde mevlid kasidelerini okuyarak, mübarek geceleri tes’id ediyordu.

MEVLİD GECESİ DEVLET TEŞRİFATINDA…

Mevlid Gecesini özenli bir şekilde, devlet teşrifatına koyarak, tes’id eden ilk hükümdar ise Erbil Sultanı Muzafferiddin Ebu Said Kökböri’dir. Bir Türk olan Kökböri’nin hanımı Rabia Sultan, büyük mücahid Selahaddin-i Eyyubi’nin kız kardeşidir.

Erbil Sultanı o kadar cömertti ki, memleketine gelen âlimlere hesapsız ihsan ve in’amlarda bulunurdu. Hükümdarın cömertliğinden ve ilme ve âlimlere rağbetinden dolayı, Erbil, Muharrem'den Rebiülevvel'e kadar, üç ay boyunca İslâm dünyasından gelen âlimlerle dolup taşardı. (Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi)

Erbil Sultanı, mevlid gecelerinde, Resulullah Efendimizi öven kasideler okutturur, şenlikler yapar, sofralar kurdurur, ziyafetler verir, halka büyük ihsan ve ikramlarda bulunurdu. Büyük âlim Seyyid Abdülhakim-i Arvasi, “Mevlid-i şerif” isimli risalesinde bunları uzun yazmaktadır. (Hüseyin Hilmi Işık Efendi, Tam İlmihal Seadet-i Ebediyye)

MEŞHUR MEVLİD KASİDESİ

Meşhur olan ve Türkiye’de her zaman okunan Mevlid kasidesini Süleyman Çelebi, 15. asırda yazmıştır. Süleyman Çelebi, Ulucami’nin imamıydı. İranlı bir vâiz, Bakara sûresinin bir ayetini tefsir ederken, Hazret-i Muhammed ile Hazret-i İsa (aleyhimessalam) arasında hiçbir fark ve üstünlük olmadığını söyleyince, cemaatten, ilim ehli birisi kalkıp, “Ey cahil, o ayette murat edilen, peygamberler arasında, peygamberlik vazifesi bakımından bir fark olmadığıdır. Hepsini peygamber kabul etmek lâzım geldiğidir. Fakat Resulullah Efendimiz, muhakkak bütün peygamberlerden üstündür” diyerek, aynı surenin “Peygamberlerin bazıları, kendilerine verilen hususiyetlerle, diğerlerinden üstündür” mealindeki başka bir ayetini okudu. Bu zat bu şekilde, İranlı vaizi susturdu. Rivayete göre, İranlı vaiz, bu bozuk itikadından vazgeçip, tövbe etmiştir.

Fakat cereyan eden bu hadiseye, Süleyman Çelebi çok üzüldü. Yandı, kavruldu. O gece uyumayıp, huşu içinde dinlediğimiz, Efendimizi anlatan, öven “Vesiletün Necat” yani Mevlid kasidesini kaleme aldı. Süleyman Çelebi, mevlid kasidesini, nasıl bir ihlas, nasıl bir samimiyet ile yazdıysa, Anadolu topraklarında, mübarek gecelerde, sünnet, düğün merasimlerinde, mevtaların ardından, yüzyıllardır okunmaktadır.

OSMANLIDA MEVLİD

Hazreti Peygamber’in (aleyhisselam) doğum günü olan 12 Rebiülevvel, Mevlid Kandili olup, Osmanlılar tarafından resmî törenle kutlanmaktaydı. Kandile yönelik resmî hazırlıklar, İstanbul kadısının hilalin görüldüğünü, yani Rebiülevvel ayının girdiğini bildiren ilâmının Bâbıâli'ye takdimiyle başlardı. Bu günlerde hacıların selametle Şam'a vardıklarına dair emirülhacın mektubunu ve Mekke şerifinin nâmesini getiren müjdeciler İstanbul'a ulaşırdı. Kandilden birkaç gün evvel padişaha hangi camiye ve saat kaçta gideceği sorulur, alınan cevaba göre törene katılacaklara camiye gelmeleri gereken zamanı bildiren saat pusulaları gönderilirdi.
Mevlid okunacağı gün, kendisine davetiye gönderilmeyenler sabahın erken saatlerinden itibaren, davetiye gönderilenler ise belirtilen saatte tören kıyafetleriyle camiye gelerek kendilerine ayrılan yerlere otururlardı. Devlet erkânı camide yerlerini alınca, Fetih Sûresi okunmaya başlanırdı. Bu esnada, saraydan alayla ayrılan padişah camiye gelerek mahfel-i hümâyûna girerdi. Ayasofya şeyhi, Sultanahmet şeyhi ve nöbetçi şeyh sırayla kürsüye çıkıp vaaz verirler, şeyhler kürsüye çıkarken cemaate şerbet ve buhur dağıtılırdı. Vaazlar bitince mevlidhânlar mevlid okumaya başlarlardı. “Geldi bir ak kuş kanadıyla revân/Arkamı sığadı kuvvetle hemân” beyti okununca cemaat ayağa kalkardı.

Medine'den padişaha gönderilen hurma, sadrazamdan başlamak üzere devlet ricâline ikram edilirdi.

Mevlid okunurken vakıf mütevellileri, cemaate şeker dağıtır, mevlidin bitmesiyle devlet ricâli haricindekiler evlerine dağılırdı.

Devlet ricâli ise caminin önünde alay düzeni alıp, padişahı beklerdi. Padişah, camiden çıkınca kendisini bekleyenleri selamlayıp alayla saraya dönerdi.

Osmanlılarda Mevlid kutlamalarının Sultan Kanunî döneminden itibaren saray teşrifâtında yer aldığı, Sultan III. Murad döneminde ise artık tamamen resmîleştiği anlaşılmaktadır.
Mevlid kandillerinde resmî tören, İstanbul'da önceleri Ayasofya, inşasından sonra da genelde Sultanahmet Camisi'nde yapılırdı. Padişahın bazen başka bir camiyi tercih ettiği de olurdu. Tören nerede yapılırsa yapılsın, bu vesileyle dağıtılan şeker ve şerbet ile mevlidhânlara verilen câize ve hil'atlerin bütün masrafları, Sultan Birinci Ahmed Han'ın bu maksatla tesis ettiği vakıftan karşılanırdı.

19’UNCU YÜZYILDA MEVLİD KUTLAMALARI

19. yüzyılda Mevlid töreninin ve alayının icrasında bazı değişiklikler olduysa da mahiyeti muhafaza edildi. Ayrıca gece şehrin kandillerle süslenmesi ve ertesi gün ikindi vaktine kadar top atılmasıyla kutlamalar daha da genişletildi. Eyüp ve Suriçi'ndeki camilerin yanı sıra, Beylerbeyi, Nusretiye, Hamidiye, Dolmabahçe'deki Valide Camileri de törene dâhil edildi. II. Abdülhamid Han ise bu töreni, inşasından sonra daima Hamidiye Camii'nde yaptırdı.

O gün padişahı görmek ve töreni izlemek için cami çevresine binlerce kişi toplanır, dağıtılan şekerleri kapmak için birbiriyle yarışırdı.

MEDİNE’DEKİ MEVLİD

Eyüp Sabri Paşa, “Mirat’ül Haremeyn” kitabında Medine-i münevveredeki mevlid tes’idini şu şekilde yazmaktadır: Rebîülevvelin 12’si Medine’de resmî tatil olup kaleden toplar atılır ve o gün dükkânlar açılmazdı. İnsanlar güzel elbiseler giyerek dolaşır ve birbirini tebrik eder, bu gece Mescid-i Nebevi’de ihya edilirdi. Sabaha karşı Bâb-ı Nisâ önünde toplanılır, burada kurulan kürsü üzerinde güneşin doğmasıyla birlikte beş hatipten ilki bir hadis okuyup padişah için dua eder, diğerleri sırasıyla mevlidin vilâdet, radâ ve hicret bahirlerini okurlar, sonuncusu dua ederdi. Daha sonra halk ikram edilen şerbeti içip dağılırdı.

Mevlid kutlaması 1910 yılından itibaren Osmanlı Devleti’nde resmî bayramlara dâhil edildiyse de cumhuriyetin ilânından sonra bu, kaldırılmıştır.

DİNİMİZDE “KUTLU DOĞUM HAFTASI” VAR MIDIR?

İslami kaynaklarda bildirildiği üzere; mübarek geceler, hicri takvim ile kutlanır. Bütün ibadetlerde ve dinî faaliyetlerde kamerî aylar esas alınır. Hac, oruç, kurban ve bayram günleri kameri aylara göre tespit edilir. Bütün mübarek geceler gibi Mevlid Kandili de, kameri aylara göre tespit edilir. Dolayısıyla dinimizde “Kutlu Doğum Haftası” diye bir şey yoktur. Kutlu doğum, 12 Rebiul-evvel’de olmuştur. Bunu 20 Nisan’a almak caiz olmaz.

MEVLİD VAKIFLARI

Osmanlılar zamanında, Mevlid okutulması maksadıyla vakıflar kurulmuştur; böylelikle Peygamberimizin şefaatine nail olunması, sevgisi etrafında cemaatin toplanması hedeflenmiştir.

Yavuz Sultan Selim Hanın has nedimi olan Hasan Can’ın oğlu, Şeyhülislâm Hoca Saadeddîn Efendi 1568’de Bursa’da vakfettiği evinin gelirinin bir kısmıyla Mevlid Kandili’nde mevlid okutulmasını ve yemek pişirilip fukaraya dağıtılmasını istemiştir. Bursa’da, 1775 ve 1791 yılları arasında toplam 43 adet mevlid vakfı kurulmuştur. Bazı vakıfların banileri hanımlardır.

Samsun İlahiyat Fakültesinden Muhammed Okudan’ın yazdığına göre, Sadece Samsun’da, 19’ncu yüzyılda gayesi Mevlid okutmak olan ve hanımlar tarafından kurulan vakıflar aşağıdaki gibidir:

-Hasene Şah Hatun binti Abdullah Vakfı:

1 Rebiü’levvel 1275 (9 Ekim 1858) tarihine aittir. Vakıf olarak yüz yirmi bin kuruş nakit parasını vakfetmiştir. Şartında ise Kur’an tilaveti, mevlid okunması ve kendi adına kurban kesilmesini istemektedir.

-Ümmü Gülsüm Hatun bint-i Halil Vakfı:

12 Rebiü’lahir 1297 (24 Mart 1880) tarihine aittir. Ümmü Gülsüm Hanım uzun çarşı caddesinde bulunan dükkânını vakfetmiştir. Vakfiyeden anlaşıldığına göre Ümmü Gülsüm Hanım, yılda iki hatim ve Pazar camisinde bir mevlit okunulması ve Samsunda bulunan çeşitli camilerin aydınlatılması için bal mumu alınmasını şart koşmuştur.

-Fatma Hatun binti Mustafa Vakfı:

21 Rebiülevvel 1323 (26 Mayıs 1905) tarihli vakfiyedir. Said Bey mahallesindeki dükkânını vakfetmiş ve Şart olarak Subaşı ibtidaisinin yanında Hamidiye caddesinde kendisinin yeniden inşa ettirdiği çeşmenin bakım onarımının yapılması, annesi, babası ve kendisi için her yıl hatim ve mevlid okutulmasını istemiştir.

-Fatma Hatun bint-i Bekir Vakfı:

11 Sefer 1328 (22 Şubat 1910) tarihli vakfiyedir. Muhtelif mülklerini bu vakıf için, vakfettiği, şart olarak senede 8 hatim ve bir mevlid okutulmasını da istemiştir…

.

DÜNYA ENERJİ KRİZİ VE PARİS ANLAŞMASI Kömür bizi kurtarır mı?

9 Ekim 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Hüseyin Akarçeşme
İTO 81. Doğal ve İşlenmiş Katı Yakıt Meslek Komitesi Meclis üyesi

Rusya’nın ABD ve AB ülkelerinin yaptırımlarına misilleme olarak doğalgaz sevkiyatını kısması, tabii olarak adı geçen ülkelerin kömüre ve nükleere yeniden sarılmasına yol açtı. Kapatılan kömür ocakları yeniden açılıyor. Peki, Türkiye kömürde ne durumda?

2021 yılında karbon ayak izinin takibi, sınırda karbon düzenlemeleri, yeşil mutabakat, Paris Anlaşması gibi isimlendirmelerle Avrupa Birliği ülkeleri tarafından gündeme getirilip Haziran 2021’de uygulamaya geçti gibi görünen proje, tabiri caizse daha doğmadan öldü diyebiliriz. Hem de büyük bir gönül rahatlığıyla… Zaten kısaca belirtmek gerekirse bu proje sanayisi gelişmiş ve refah seviyesini yakalamış ülkelerin, gelişmekte olan veya üçüncü dünya ülkelerine karşı bir nevi dayatmasıydı. Tıpkı geçmişte tek taraflı ve âdeta yarım yamalak imzalanarak yürürlüğe giren Kyoto Protokolü gibi.... Kyoto Protokolü “tek suçlu fosil yakıtlardır” der ve tek taraflı bir anlaşmadır. ABD imzalamamıştır. Doğalgaz tröstlerinin dayatmasıdır. Biz ülkemizi seven insanlar olarak niçin kraldan çok kralcı oluyoruz ki?

Karbon ayak izinin takibi, sınırda karbon düzenlemeleri dayatması gündeme geldiğinde devletimiz bu konuda gayet temkinli ve uyanık davranmış, devamında da 2050 yılına kadar Türkiye’nin karbon salınımını azaltamayacağı yönünde açıklamaları ile gayet yerinde bir hareket sergilemişti. Zamanlaması da gayet uygun düşmüştü. Bu anlaşmayı imzalamayacağımızı beyan etmiştik. Ülkemizin menfaatine uygun gördüğümüzden dolayı çok sevinmiştik. Ancak sonradan ani bir kararla bu dayatmayı ülke olarak kabul ettiğimizi açıkladık. Büyük bir sürpriz olmuştu bu durum.

İşin özü neydi? Gelişmekte olan ülkeler veya 3. dünya ülkeleri tarafından AB üyesi ülkelere ihracat yapılacaksa, yenilenebilir enerji kullanılmadığından dolayı, karbon salınımı bedeli olarak söz konusu ülkelerden mal sınıra geldiğinde %6 civarı bir ücret alınması idi. Bu alınan ücretlerin 3. dünya ülkelerine fosil yakıt ile enerji üretilmemesi için kredi olarak verileceği vaadi vardı.

AVRUPA KÖMÜRLE KALKINDI

Rusya-Ukrayna Savaşı’na kadar temiz çevre, temiz hava konusunda ahkâm kesen ülkelerin kalkınmışlıklarını kömür ve nükleer enerji sayesinde sağlamış olduklarını unutmamak lazımdır. Avrupa, Sanayi Devrimi’nden itibaren başarılarını başlangıçta kömür yakarak elde etmiştir.

Diğer taraftan Türkiye, linyit rezervi bakımından Avrupa’da 5. sıradadır. Enerji tedarikinde ülkemizde bol miktarda bulunan yerli kömürümüzü tercih etmemiz elzemdir. Dünya ticaretindeki acımasız rekabeti buradan elde edilecek ucuz ve sağlıklı enerji ile kırabiliriz. Ülkemizin 20 milyar tonluk bir kömür rezervi vardır. Elimizin hemen altında beklemektedir. Son zamanlarda geliştirilen kömür yakma sistemleri kullanılarak sıfıra yakın bir emisyonla yakılabilmektedir. Öyle korkulacak bir şey yoktur. Adı geçen yakma üniteleri rüştünü ispatlamıştır. Ayrıca hiçbir zaman tek suçlu fosil yakıtlardır diyemeyiz. Bu, propagandaya alet edilen bir konudur.

Türkiye olarak “kalkınmakta olan ülke” konumundan çıkıp, kalkınmış ülkeler sınıfına gerçekten geçmek istiyorsak, bunu kendi enerjimizi kullanarak başarabiliriz. Cari açığımızın birinci etkeni olan enerji giderlerini bu şekilde düşürebiliriz. Bütçe açığını da kapatmaya ilaç olur. Kömür bizi kurtaracaktır.

Diğer taraftan bakarsak karbon ayak izinin takibi dayatması, “Üçüncü dünya ülkeleri ve gelişmekte olan ülkeler daha fazla kalkınmasın, gelişmiş ülkeler olarak adlandırılanlar kaymağı yemeye devam etsin!” demenin farklı yöntemidir. Ayrıca sanayileşmiş diye adlandırdığımız ülkeler, bu senaryoyu kabul ettirmek için önce Avrupa Sanayi Devriminden beri dünyada oluşturdukları çevresel tahribatın toplam bedelini ödemelidirler.

KÖMÜR OCAKLARI YENİDEN AÇILIYOR

Bilindiği gibi bütün dünyayı sarsan Covid-19 pandemisi ile başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı ile zirveye çıkan büyük bir enerji krizi oluştu. Rusya’nın ABD ve AB ülkelerinin yaptırımlarına misilleme olarak doğalgaz sevkiyatını kısması, tabii olarak adı geçen ülkelerin kömüre ve nükleere yeniden sarılmasına yol açtı. Kapatılan kömür ocakları yeniden açılıyor. Nükleer enerji santralleri devreye sokuluyor.

Örneğin Almanya kömüre yeniden sarılan önemli AB ülkesi. Hem var olan kömür ithalat rakamlarını artırıyor hem de kapatılan kömür ocaklarını faaliyete geçirme kararı alıyor. Nükleeri yeniden ön plana çıkarıyor. Ne yapsınlar ki, enerji de bağımlı oldukları bir Rusya var. Rusya lideri Vladimir Putin ise elindeki kozu iyi kullanıyor. Sonuna kadar elindeki enerji kartını kullanacağı sinyalini veriyor. Önümüzdeki kış çok sıkıntılı geçecek şeklinde açıklamalar arttı.

Büyük bir enerji olumsuzluğu içine düşen Almanya ve diğer AB ülkeleri sıra dışı bir şekilde, âdeta tükürdüğünü yalayan bir duruma düştüler. Rusya-Ukrayna Savaşı öncesinde aldıkları kararları yok sayıyorlar. Çelişki üstüne çelişki yaşıyorlar. Hâlbuki nükleer enerjiden çıkış hamlelerini açıklamışlardı. Uygulamayacaklar. Tamamen terkedilmesine karar verilen kömüre yeniden dönüşe yöneldiler. Hem yeniden kömür üretecekler, hem de kömür ithalat miktarlarını artıracaklar.

AB’nin ikinci büyük ülkesi Fransa’da da durum farklı değil. Daha önce kapatılan kömür ocaklarını bir bir açıyorlar. Moselle şehrinde bulunan kömür ile çalışan enerji santralini de açma kararı almış. 2022 Ekimi ile 2023 Mart’ı zaman dilimi için yeniden acilen faaliyete geçiriyor. Bütçeye maliyeti bakımından da cömert davranıyor. 2022 başlarında işlerinden ayrılan çalışanların bir bölümü ile irtibata geçilmiş ve 6 ay boyunca aldıkları maaşa ilaveten ayda 5000 avro (yani 90.000 TL civarı) prim vadederek ikna etmişler bu işçileri...

BÜTÜN DÜNYADA KÖMÜR HAREKETİ ARTIYOR

Diğer AB ülkeleri olan İtalya, İspanya, Avusturya, Çekya, Hollanda, Macaristan da kömüre yeniden sarılmış durumda. Rusya’dan kömür ithal etmelerinin mümkün olamayacağı için başka üretici ülkelere yönelecekler. Avustralya, Endonezya, Güney Afrika Cumhuriyeti gibi tanımış kömür üreticisi ülkelerden ve ABD, Kolombiya, Mozambik, Namibya gibi ülkelerden kömür ithal etmeye çalışacaklar. Dünyada kömür üretim ve kullanım miktarının rekor seviyeye ulaşması bekleniyor. Ayrıca ülkemizde yapımı süren Akkuyu Nükleer santralinin ne kadar isabetli bir enerji yatırımı olduğu da ispatlanmış oldu. İlaç gibi gelecek bir hamle diyebilirim.

Kömüre ilaveten odun da gündemde son günlerde… Avrupa ülkelerinin birçok yerinde bu kış için kullanılmak üzere odun ve odun talaşı stoklanmaya başlanmış. Ayrıca kaya gazı çıkarılma işi de yeniden gündemdeki yerini aldı

.

Ailenin geleceği için evlenme yardımları

9 Ekim 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Ülkemizde çeşitli sebeplerle evlenmeler azalmakta, boşanmalar çoğalmaktadır. Bu sebeple aile kurumunu kuvvetlendirmeye her zamankinden daha çok ihtiyaç vardır.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve 1982 Anayasası da ailenin toplumun temeli olduğunu ve devlet tarafından korunması gerektiğini belirtmiştir. Anılan bildirgeye göre, her erkek ve kadın aile kurmak hakkını haizdir. Aile, toplumun tabii ve temel unsurudur ve devlet tarafından korunur.

1982 Anayasasına göre de aile, Türk toplumunun temelidir ve devlet, ailenin huzur ve refahı için gerekli tedbirleri alır. 1982 Anayasasının aile konusundaki hükmünün gerekçesine göre, ailenin korunması, evliliklerin kurulmasının kolaylaştırılmasını da kapsar.

EVLENMELERDEKİ DİKKAT ÇEKEN AZALIŞ

Ülkemizde çeşitli sebeplerle evlenmeler azalmakta, boşanmalar çoğalmaktadır. Toplam nüfusa oranla evlenmeler azalmakta, boşanmalar artmaktadır.

Evlenen çiftlerin sayısı, 2001 yılında 544 bin 322 iken, artan nüfusa rağmen 2021’de 561.710 olmuştur. Yani bin nüfus başına düşen evlenme sayısı, 2001 yılında 8,35, 2021’de 6,68’e düşmüştür.

Boşanan çiftlerin sayısı ise dikkat çekicidir. 2001 yılında 91 bin 994 kişi boşanırken Bu rakam 2011 yılında 120 bin 117, geçen sene ise 174 bin 85’e yükselmiştir. Bin nüfus başına düşen boşanma sayısı, 2001 yılında 1,41 iken, 2021’de 2,07’dir.

Bu sebeple aile kurumunu kuvvetlendirmeye her zamankinden daha çok ihtiyaç vardır. Evet, evlilik yardımları konusunda her ihtiyaç duyanı kapsamayan bazı düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır.

Primli sosyal güvenlik sisteminde ana veya babalarından dolayı aylık veya gelir bağlanmış olan kız çocuklarına, evlenmeleri hâlinde, bu aylık veya gelirin 2 yıllık tutarının verilmesi, evlilik 2 yıl geçmeden sona erdiği takdirde aylık veya gelirin bu 2 yıllık sürenin dolmasından sonra ödenmeye devam edilmesi öngörülmüştür.

Primsiz sosyal güvenlik sisteminde Sosyal Hizmetler Kurumu uygulamasında, koruma altına alınmış olan genç kızlara evlenmeleri hâlinde, belirli derece ve kademedeki devlet memuru maaşı üzerinden hesaplanan miktarda yardım yapılması kabul edilmiştir.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye konulan “Çeyiz Hesabı ve Devlet Katkısı” başlıklı düzenlemeye göre, vatandaşlara, “Bankacılık Kanunu”na tabi mevduat veya katılım bankalarının yurtiçi şubelerinde lira cinsinden çeyiz hesabı açmaları, 3 yıl sistemde kalmaları, 27 yaşını doldurmadan ilk evliliklerini yapmaları ve evlendiklerinde ilgili bankaya başvurmaları halinde Devlet katkısı ödenir. Devlet katkısı ödemesi, hesapta biriken toplam tutarın %20’sini ve azami 5.000 lirayı geçemez; azami tutar her yıl yeniden değerleme oranı kadar artırılır.

DÜZENLEME YETERSİZ

Çeyiz hesabı ve devlet katkısı düzenlemesi, daha sonra değiştirilip katkı miktarı arttırılmıştır. Bizce bu düzenleme, çeşitli yönlerden yetersizdir. Bu düzenleme evlilik için 27 yaş sınırı ve 3 yıl sistemde kalma şartı koymakla 24 yaşını aşmış olanları kapsamamakta ve nişanlı veya sözlülerin hem 3 yıl beklemelerini, hem de bu sürede bankaya para yatırmalarını öngörmektedir. Çeyiz hesabına ödemelerin kural olarak düzenli aylık ödemeler şeklinde olması gerekmektedir.

2022 yılı için bankaya yapılacak aylık ödemelerde alt sınır 282.83 lira, üst sınır 2.828,34 liradır. Devlet katkısı, vatandaşın ödeme süresi 36 ay ile 47 ay kadar ise hesaptaki birikimin %20’sidir; ancak bu tutar 11.840,63 lirayı geçemez.

Yoksul ve dar gelirlilere yardım yapılması için bu kişilerin gelirlerinden pay ayırıp bankaya yatırmalarının istenmesi fevkalade ilginçtir ve hem bu kişilerin hayat şartları hem de sosyal güvenlik ilkeleriyle çelişmektedir.

Bizce, evlenmek isteyenlerin, sırf ekonomik sebeple evlenememesi, sosyal güvenlik hakkıyla ve insan haklarına saygılı sosyal devlet ilkesiyle de ve Devletin temel amaç ve görevleriyle de bağdaşmamaktadır.

Bize göre, evlenmek için maddi desteğe ihtiyaç duyan tüm vatandaşlarımıza, çağdaş anlayışla zorunlu sayılabilecek ev eşyası, bedelleri uzun bir sürede, mesela 5 yılda taksitle ödenmek üzere verilmelidir.

Evlenme desteğinden yararlananlar, borçlarını, cüzi bir götürü masraf karşılığıyla birlikte, “oynak merdiven sistemi”ne göre ödemelidirler. Böylece, buzdolabı, halı gibi ev eşyalarının her bir taksiti, bu eşyaların güncel fiyatları üzerinden belirlenip ödenmelidir.

Evlilik yardımları her ilçedeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından yapılmalıdır.

Geri ödemelerde, götürü masraf karşılığı son taksitlere giderek artan şekilde düzenlenmelidir.

Eşyaların bedeli, 3 ayda bir, böylece yılda 4 taksitle ödenmelidir.

Eşyaların bedelinin ödenme süresi 5 yıl ise her yıl üç ayda bir olmak üzere 4 taksit, toplam olarak (4 x 5 yıl=) 20 taksit ödenecektir.

AİLE KORUNMALIDIR

Evlenmelerin kolaylaştırılması için her ihtiyaç duyana maddi destek sağlanırken evlilikle ilgili olarak son zamanlarda ortaya çıkan bazı menfi uygulamalar düzeltilmelidir.

Bazı babalar erken yaştaki genç hanımlarla evlendikleri için cezaevine konulmuştur ve eşleri ve küçük çocukları bu kişilerin cezaevinden çıkmasını beklemektedir. Bu durum, ailenin korunmasını öngören İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine ve 1982 Anayasasına da aykırıdır.

NAFAKA MESELESİ EVLİLİKLERE MÂNİ

Evlenmeyi kolaylaştırmak gerekirken evlenmek isteyenleri tereddüde düşüren bir uygulama da kısa bir süre sonra ayrılan eşlerden birinin diğerine çok uzun bir süre nafaka ödemekle yükümlü tutulmasıdır.

Sosyal devlette herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine göre, işsizlik, dulluk gibi hallerde insan şeref ve haysiyetiyle bağdaşan bir hayat seviyesinden yoksun bulunan herkese, toplumun bir üyesi olması itibariyle sosyal yardım yapılmalıdır. 1982 Anayasasına göre de herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Bu durumda, ayrılan eşlerden biri, geçimini sağlayacak maddi imkânlardan yoksun ise gerekli destek kamu tarafından sağlanmalıdır; bu kişilerin sosyal güvenlik hakkından yararlanmaları yerine eski eşlerinin destek olmalarının öngörülmesi fevkalade isabetsizdir.

Eski eşe uzun süre nafaka ödemekle yükümlü olan kişilerin pek çoğu bu yüzden yeni bir evlilik yapmak imkânından yoksun kalmaktadırlar. Bu durum ailenin toplumun temeli olduğu esasıyla bağdaşmamaktadır.

Özellikle asgari ücretin 6 ay sonra yeniden belirlendiği, bütün dünyada gıdanın sorun hâline geldiği bu dönemde, nafaka ve evlenme yaşı ile ilgili uygulamaların düzeltilmesi ve evlenecek, ev kuracak kişilere ihtiyaç duydukları desteğin sağlanması, ülkemizin ekonomik ve sosyal gelişimine fevkalade olumlu etki yapacaktır.

Önerdiğimiz şekilde uygulanacak evlenme yardımları, milyonlarca gencimiz ve aileleri için çok yararlı olacak ve tüm yurtta, özellikle kalkınmada öncelikli yörelerde ekonominin olumlu yönde gelişmesine katkıda bulunacak, siyasete ve seçimlere de çok önemli yansımaları olacaktır.

.

Anadolu nere, Birmanya nere? Uzak Doğu’da Osmanlı esirleri

6 Kasım 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

Sesli Dinle

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal

İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü

620 yıllık muhteşem Osmanlı tarihinde en büyük facia, İttihat ve Terakki’nin Birinci Dünya Harbi’ne devleti sokmasıdır. Bu harp neticesinde Osmanlı Devleti parçalandı; binlerce asker yaralandı, açlıktan, hastalıktan, soğuktan, sıcaktan şehit oldu. On binlercesi de esir düştü. Ruslar Doğu cephesinden esir aldıkları Osmanlı asker ve sivillerini önce Hazar Denizi’ndeki Nargin (Yılanlı) Adası’na, oradan da Sibirya’nın en ücra yerlerindeki kamplara dağıttılar.

İngilizler ise esir aldıkları Osmanlı askerlerinin bir kısmını Mısır, Irak, Kıbrıs ve günümüzde vergi kaçakçılığı polemiğiyle gündeme gelen Man Adası’na; on iki bin esiri de Uzak Doğu’da Myanmar’a (Birmanya); diğerlerini de Hindistan’daki çeşitli kamplara götürdüler. Bugün Müslümanların, çok zulüm, işkence gördüğü Arakan da Myanmar’da bir şehirdir.

ŞEHİTLERİ İLK ZİYARET EDENLER

Uzak Doğu’daki esir Türklerin mezarlarını Türkiye’den ilk ziyaret edenlerden biri kıymetli sanat tarihçilerimizden Dr. Emel Esin’dir. Dr. Esin, 1964 yılında kocası Seyfullah Esin, Türkiye’nin Hindistan büyükelçisi iken, Osmanlı şehitlerinin mezarını bulmak ve ziyaret etmek için Myanmar’a (Birmanya) gittiler. Myanmar hükûmet yetkilileri mezarların doğru-dürüst yerini bilmedikleri gibi şehitlik ve abide yapılmasına da taraftar değillerdi.

RANGOON ŞEHRİ MÜSLÜMANLARI İMDADA YETİŞTİ

Dr. Emel Esin diyor ki: “O zaman, Rangoon Müslümanları, imdada yetiştiler. Görüştüğümüz Birman Müslümanlarından öğrendiğimize göre, 1916 yılında Rangoon'a getirilen Türk esirleri muhtelif kamplara yerleştirilmiş. Başlıca kamp, Mandalay'ın yakınında Meiktila'da bulunuyordu. Burası, Onyedinci yüzyıldan beri Müslümanlarla meskûn bir yerdi. 1909 yılında Bengalli Müslümanlardan müteşekkil Doksanbirinci İngiliz Alayı için Meiktila kasabası güneyinde, bir de cami yapılmıştı. Bine yakın şehidimiz bu câminin yanında medfûndur.
Meiktila'nın ve Mandalay'ın kuzeyinde, Kaçin eyaletinde bir diğer eski Müslüman ili olan Schwebo'da 100 kadar şehit varmış.

Meiktila’nın güneyinde, Irrawady Nehri üstünde, Thayetmgo şehrinin kuzey batısında, Borstal Enstitüsü Çarşısı yanında bulunan bu kamptan bazı Türk esirleri kaçabilmiş. Müslüman aileler onları saklamış. Hatta Türk esirlerinden birkaçı Birman hanımlarla evlenmişler. O havalide yaşayan torunları bazen açık renk gözlü imiş.

ESİRLER ÇOK AĞIR İŞLERDE ÇALIŞTIRILMIŞLAR

Güney Şan vilâyeti bölgesinde, Heho'ya 18 mil mesafede, Aungban kasabasında, Kalao-Thoyi Heho demir yolunu inşa ile vazifeli yirmi kadar Türk mühendis ölerek oraya defnolunmuş. Türk esirlerine, Thazi-Schwen yaung demir yolu ve şoseler ile kanallar da inşa ettirilmiş. Türklere, mühendislikten gayri, ağır işler de gördürülmüş, Meiktilalı yaşlı bir zat olan Mustafa, alışmadıkları ağır işlerden avuçları kanayan Türk esirlerini hatırlıyordu.
Esaretten kaçtıkları için ceza olarak, ağır işlere çarptırılan ve mihnetten ölenlerden birinin mezarı Meitkila'nın 30 mil kadar güneyinde Kyaukse'dedir. Kyaukse Müslümanlarının anlattığına göre, üç Türk, Meiktila kampından kaçmışlar. Bir müddet, Cemal ve Biraderleri firmasının sahipleri olan Birmanyalı bir aile yanında Kyaukse'de saklanabilmişler, fakat İngilizler onları bulmuşlar. Esirlerden ikisinin akıbetinin ne olduğunu öğrenemedik. Üçüncüsü, Kyaukse civarındaki Sapaidun madeninde çalıştırılmış.

“EFENDİ”

Kyaukse Müslümanları bu Türk’ün ismini hatırlayamadıkları veya bilmedikleri için, kendisinden "Efendi" diye bahsediyordu. "Efendi" bilhassa okumuş kimselere o devirde verilen lakaptı. "Efendi" maden işinin mihnetine dayanamamış ve 1915-1917 yılları arasında, tam hatırlanmayan bir tarihte, Kyaukse Hastanesinde ölmüş. İngiliz polisi, Efendi'nin naaşını Kyaukse Müslümanlarına vermiş ve onlar İslâm usulünde defnetmişler. Bize bunları anlatan ve mezara götüren, Kyaukse İslam Mektebi eski müdürlerinden Saya Mahmood, “Efendi”nin naaşını yıkayan Hacı Yunus adlı merhumun oğlu idi.
Türklerin ölümüne bir sebep de Birmanya'nın tropikal ikliminde o devirde salgın olan dizanteri ve malarya gibi hastalıklar olduğunu söylediler. Birkaç Türk de, tayın (ekmek) ile doymayıp, makine yağı yiyerek zehirlenmişti.

ŞEHİTLİKLERE YERLİ MÜSLÜMANLAR SAHİP ÇIKMIŞ

Bir şubat sabahı, fahrî konsolosumuzun torunu Davud Ahmed Ginwalla, Seyfullah ve ben, uçak ile Rangoon'un 600 km kadar kuzeyinde Mandalay’a gittik. Bir taksi kiralayarak Mandalay'ın 130 km kadar güneyinde ve takriben 21 enlem ve 96 boylam derecelerindeki Meiktila'ya ulaştık.

Orada, Müslüman mezarlıklarını bir müddet araştırdıktan sonra Meiktila kasabasının güneyinde Bengal alayının Hind Timuroğullarının üslubunda olan câmiini bulabildik... Câminin önünde, iki yüz kadar Meiktilalı Müslüman, geleceğimizi duyarak, beklemekte idi. Başlarında, şehitlerin Meiktila'da geçirdiği yılları hatırlayan yaşlı Mustafa ve hayırsever müteahhit Ahmet duruyordu.

Meiktila Müslümanları şehitliğin bakımını 1920’den 1944 yılına kadar ifa etmiş ve bu vefakâr kimseler, aralarında vazife taksimi yapmışlar. Ahmed gibi zenginler masraf etmiş, gençler elleriyle çalışmış. 1922 yılında şehitliğe bir duvar yapmışlar. Ancak 1944 yılında, İngilizler ile Japonlar arasında cereyan eden muharebelerde, Japonlar şehitliğimizde siperler kazmış, mezar taşlarını setler yapmak için ve civardaki hava alanı inşaatında kullanmışlar. Kalan taşlar da Müslüman olmayan köylüler tarafından çalınıyormuş. Câminin imamı ve Mustafa, gençlerin yardımı ile bazı taşları cami avlusuna aldırmış.

ÇOK HAZİN BİR MANZARA

Şehitlik hazîn bir manzara arz ediyordu. Çorak bir arazîde, ekserisi devrilmiş, dikenler ve çalılar altına gömülmüş, çoğu kırık, çimentodan mezar taşları yatıyordu. Her taş, bir kaide üzerine tespit edilmiş takrîben 40 cm çapında, çimentodan birer toparlak teşkil ediyordu. Toparlağın en üstünde, bir âyetten mülhem olan (Furkân sûresi, 58. âyet-i kerîme meâli) ve Anadolu Türk mezarlarında çok rastlanan şu ibare vardı: “O yaşar ve ölümsüz olan O'dur.”

Hattat, şüphesiz ki Türk’tü. İngilizce yazıları ise, Türkçe bilmeyen biri, muhtemelen bir yerli Müslüman yazmış. Âyetin altında, solda Türkçe, sağda İngilizce olarak, yukarıdan aşağıya, şehidin numarası, rütbesi, alayı, tabur numarası ve mîlâdî târih ile ölüm günü yazılmıştı. Kaide üzerinde de, şehidin doğum yeri ve bir numara daha vardı…
Türkiye’ye döndüğümüz zaman, belki şehitlerin akrabasından bir kimse çıkar diye, bulabildiğim 86 taşın kırılmamış kısmındaki kayıtları yazdım. Gurbette ölen şehitlerin toprağından ve mezarların üstünde biten çalıların yaprağından da aldım.

Birmanyalı imam, Fetih Suresini okumaya başlayınca, 50 yıl [şimdi 90 yıl] evvel Türk kasabalarından, köylerinden, bu askerler yola çıkarken okunan Fetih Sûresinin uzak aksini sanki duyduk ve gözyaşlarımızı tutamadık.”

***
Mezar taşlarında isimleri ve memleketleri okunabilen şehitlerin birkaçı:

Er Hasan Mustafa (Afyonkarahisar), Er Salih Mustafa (Trabzon), Er Tevfik Eyüp (Çubuk), Onbaşı Feyzi Hüseyin (Burgaz), Er Hasan Mehmet (Adana), Er Mehmet Ali (Muğla), Er Mehmet Mustafa (Bursa), Onbaşı Tevfik Halit (Kastamonu), Çavuş İbrahim Osman (İzmir), Er Mustafa Salih (Beypazarı), Er Mustafa Hüseyin (Isparta), Onbaşı Bekir Süleyman (Malatya), Er Mehmet Halil (Erzurum), Er İsmail Durmuş (Konya)…

ŞEHİTLERİMİZ YETERİNCE ARAŞTIRILAMADI

Anadolu’da hiçbir aile yoktur ki bir veya birkaç evladını 1. Cihan Savaşı’nda şehit vermemiş olsun. Şu hususu da üzülerek ifade edelim ki; Türk tarihinin en hazin sayfalarından olan bugünkü sınırlarımızın dışındaki pek çok ülkeye götürülen ve oralarda şehit olan askerlerimizle ilgili yeterli çalışma ve araştırma yapılmadı.

Esaretten 5-10 sene sonra kaçarak evine, yurduna pek az asker dönebildi. Esirlerle mektuplaşmak, haber almak da çok zordu.

Hindistan’da esaretteki Türk Subayı Binbaşı Nazım Efendi, Halep’teki ailesine ulaşabilen mektubunda diyor ki:

“Sevgili zevcem ve kerimelerim hanımlar;

Endişem ve zihnimi meşgul eden, daima sizsiniz ve ne hâlde olduğunuzdur. Paranız var mıdır, maaşınız nasıldır? İdareniz ne yoldadır? Mektebe ve namaza devamınızı terk etmeyiniz. Duadan geri kalmayınız. Allah cümlemizin hâmisidir. Gözlerinizden öper, sizi Allah’ın avn-i inayetine terk ederim. Şimdilik benim vazifem sadece duadır.

Pederiniz

Hindistan’da Bellari’de, Osmanlı Esir Karargâhında 5401 numaralı Binbaşı Nazım Efendi tarafından”

.

“Afganistan İslam Emirliği” dünyada neden tanınmadı?

13 Kasım 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

Sesli Dinle

A -

A +

Abdul Rasool Shaheen

Afganistan, geçmişten günümüze siyasi örgütlenme olarak, hükûmet yapısı en çok değişen ülke olarak görülüyor. Yaklaşık son yarım asırda ülkeyi Mücahitler, Taliban, Cumhuriyetçiler ve son on beş aydır da Taliban “Afganistan İslam Emirliği” ismiyle yönetmektedir. Asya’da en çok merak edilen konular İran’ın iç karışıklığı, Tacikistan-Kırgızistan sınır anlaşmazlığı, Pakistan ile Hindistan arasındaki Bangladeş problemleri, Tayvan-Çin arasındaki tartışmalar, Azerbaycan-Ermenistan sorunları, Rusya’nın Ukrayna işgali ve Taliban’ın ise Rusya ile büyük benzin, petrol, dizel ve buğday anlaşması imzalamasıdır. Peki, Afganistan’ın içinde neler dönüyor? Taliban neyi amaçlıyor ve ne yapmak istiyor?

ÜLKE İÇİNDE DÖNEN OLAYLAR

Öncelikle Afganistan çok zor günler geçiriyor. Kış yaklaşırken, yoksulluk başta olmak üzere ülke içinde göç ve bazı illerde ise çatışmalar hâlen devam etmektedir. Okullarda, camilerde eskisi gibi bombalar patlıyor. Uluslararası kurumlar, ülkede 24 milyondan fazla insanın insani yardıma ihtiyacının olduğunu açıkladılar. Hugo Shorter, bir yazısında “Geçen yılın mart ayında Londra’da Birleşmiş Milletler, İngiltere, Almanya ve Katar’ın Afganistan’a yardım için toplanarak 2,4 milyar dolarlık yardım sözü verildiğini” yazmıştı. Afgan halkının ise 9,5 milyar doları hâlâ bankalarda dondurulmuş hâlde.

15 Ağustos 2021’deki rejim değişikliğinde Afgan halkını yalnız bırakmayan tek ülke ise Türkiye oldu. Türkiye’nin ülkeye “İyilik Treni” göndererek ihtiyaç sahiplerine yardım dağıttığını görüyoruz.

Diğer ülkeler büyükelçiliğini kapatırken Türkiye Kabil Büyükelçiliği ise Afgan halkına kapılarını hep açık tuttu. Diğer yandan sivil kuruluşlar başta olmak üzere Türk Kızılay, İHH, AFAD, İhlas Vakfı ve diğer kuruluşlar yardımlarını sürdürüyorlar. Kabil Havalimanının yönetilmesini için Birleşik Arap Emirliği ile anlaşıldı. Yakın bir zamanda Kabil Havalimanının yüzde 98’i Afganlar tarafından ve yüzde 2’si ise dışarıdan yardım alınarak yönetildiği ve en çok uçuşun Türkiye, İran ve BAE’ye olduğu haber bültenlerinde yer aldı. Ülke içinde büyük şehirlere uçuş ise normale döndü.

İLETİŞİM AĞLARI

Taliban’ın geçen sene 15 Ağustos’ta tüm ülkeyi ele geçirerek Afganistan İslam Emirliği’ni kurduğu tarihten itibaren getirdiği kısıtlar ve ekonomik sıkıntılardan dolayı çoğu medya kurumu, yayınlarını durdurdu veya tamamen kapattı. Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü, Afganistan’daki 547 aktif medya kuruluşundan 219’unun yayınlarının durdurulduğunu duyurdu. Cumhuriyet döneminde ise 70’ten fazla televizyon kanalı, 170 radyo istasyonu ve yaklaşık 400 gazete bulunuyordu. Şimdi ise, iletişim araçlarının ne olacağı belli değil; birçok yazar ve gazeteci ifade özgürlüğünün tamamen kısıtlandığını söylüyor. Hâlbuki Taliban Sözcüsü Zebihullah Mücahit, Kabil’in düşüşünden iki gün sonra “Medya ile etkileşim ilkeler çerçevesinde ve medya ilkelerine dayalı olacaktır. Tüm özel medyanın özgür ve bağımsız olmasını istiyoruz” diye açıklamalarda bulunmuştu. Türk kanallarına gelince ise Ayna TV, Batur TV, BEK TV yayınlarını durdurdu veya tamamen kapattı. Sadece Türkmen FM radyosu ve birkaç radyo Afganistan’ın Kuzey illerinde kısıtlı olarak yayınlarını sürdürüyor.

SİYASİ DURUM

Asırlardır Afganistan’ı derinden etkileyen şey, merkezî bir hükûmetin olmaması ve tüm Afgan halkını temsil edebilecek bir hükûmetin kurulamaması ve başa gelememesidir. “Küresel Güçlerin Oyunu” kitabında Afganistan’ın temel probleminin çok sayıda etnik ve dinsel gurupların olması ve bunların nasıl temsil edileceği şeklinde ifade edilmektedir. Bunların yanında, geçmişte olduğu gibi siyasetçiler hep oyuna gelerek milletin parçalamasına, birlik ve beraberliğini bozmasına izin vermektedirler. Gazneliler, Babürlüler, Selçuklular ve Dürranîlerin medeniyet inşa edip birlik sağlamasından siyasetçilerin ders çıkarmaları lazımdır. Taliban liderleri sivil kayıplarının ve şiddetin önemli ölçüde azaldığını söylüyorlar. Ancak her gün ülkenin farklı illerinden çatışma haberleri geliyor. Belki de hiç haberimiz olmadan daha büyük olaylar oluyor. İki ay önce Afganistan’daydım ve yaklaşık bir ay kaldım. Güvenlik eskisinden daha iyi ama herkesin elinde silah var. Taliban, devleti ele geçireli neredeyse bir buçuk yıl oldu; fakat hâlâ kimin asker, kimin polis, kimin sivil olduğunu ayırt etmek mümkün değil. Eğer bu şekilde devam ederse yeniden çetin bir savaş Afganları bekliyor demektir. Burada önemli olan ise oyuna gelmeden Afganların birlik ve beraberliğini sağlayarak yekvücut, yek dil, yek cihet olarak komşu ülkelerinde olup bitenin farkında olmaktır.

KÜRESEL GÜÇLERİN GÖZÜNDEN KAÇMAYAN MADENLER

Birçok kaynakta Afganistan’ın maden yataklarının 3 trilyon dolar kıymetinde olduğu söyleniyor. Geçen yıl ağustos ayında Afganistan madenleri ile ilgili Anadolu Ajansı’nın yayınladığı yazıda Viyana Enerji Araştırma Grubu Kurucusu Fereydoun Barkeshli “Ülkenin sahip olduğu önemli maden rezervleri herhangi bir ülkeyi bölgeye çekmek için yeterli” demektedir. Yine Pentagon’un 2010 yılında yaptığı bir toplantının tutanağında “nadir minerallerin Suudi Arabistan’ı” olarak nitelendirilen Afganistan; doğalgaz, petrol, kömür, bakır, gümüş, altın, kobalt, kükürt, kurşun, çinko, demir cevheri, tuz, nadir toprak elementleri, değerli ve yarı değerli taş yataklarıyla dünyanın en zengin mineral rezervlerine sahip olduğu yazmaktadır. Dünyada çok nadir bulunan ve en değerli maden ise, Nuristan ilinde bulunan Lityum madeni olarak görülmektedir.

AFGANİSTAN’IN GELECEĞİ

Geçen haftalarda Afganistan İslam Emirliği Sözcüsü Zebihullah Mücahit, Türkiye’de “Âlimler Buluşması” toplantısına katılmıştı. Aynı günlerde Mezar-ı Şerif’te de âlimler toplanarak ülke içinde kapsayıcı bir hükûmetin kurulmasını tavsiye ettiler. Taliban’ın “Kişilerle İletişim Komitesi” bu komitenin kuruluşundan günümüze kadar bakanlar, bakan yardımcıları, milletvekilleri, millî güvenlik çalışanları, gazeteciler ve önde gelen siyasi isimlerden 370 kişinin ülkeye döndüğünü açıkladı. Taliban’ın devlet olarak tanınmaması ise, iç karışıklıklardan veya Afgan siyasetçilerden kaynaklanmıyor. Dünya şu an şark ve garp olarak ikiye ayrılmış durumda. Batı kendi problemleri ile uğraşırken Taliban Rusya ile büyük anlaşmalar yaparak, Çin’le de derinden görüşüyor. Ve Pakistan ise başta kömür olmak üzere birçok madeni taşımaktadır. Bunların farkında olan eski siyasetçiler ise AB’de, Tacikistan’da, İran’da ve internet üzerinden toplantıları yaparak Afganistan’ın bazı illerinde direniş göstermekteler. Afganistan’ın geleceği ise eğitim alan ve almakta olan gençlerdir. Anadolu Ajansı’nda geçen dikkat çekici bir haberde ise şu ifadeler yer alıyor: “Afgan-Türk Maarif Okulları, Afganistan’daki 8 vilayette toplam 46 anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lise ile 7 eğitim merkezinde faaliyet gösteriyor. Vakfa ait ayrıca 11 yurt da öğrencilere hizmet veriyor. Ülkede Taliban’ın yönetimi ele geçirmesi sonrası 3 yeni eğitim merkezi açılırken, buralarda yaklaşık yüzde 40’ı kız çocuğu olmak üzere 6 bin 300 öğrenci eğitim alıyor

.

Cumhurbaşkanı değil, uluslararası lider seçimi

13 Kasım 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Osmanlı İmparatorluğu’nda ll. Abdülhamid Han’dan sonra güçlü lider olmayan bir parlamenter sistemle devlet 10 yılda paramparça olmuş, Millî Mücadelede meclis hükûmeti sistemi uygulanmış, sonra tek partili şeflik sistemine geçilmiş, 1950’deki çok partili, gizli oylu seçimle iktidar değişmiş, 10 yıl sonra 27 Mayıs Darbesi yapılmış, devlet başkanlığına uzun süre, milletvekili ve senato seçimlerine katılmamış emekli oramiral ve orgeneraller getirilmiştir.

Bu dönemde ve daha sonraki sivil cumhurbaşkanları döneminde Millî Güvenlik Kurulu, millî güvenlik dışındaki konularda da söz sahibi olmuş, her hafta çarşamba günü genelkurmay başkanı-cumhurbaşkanı görüşmesi, perşembe günü ise cumhurbaşkanı-başbakan görüşmesi yapılmış, ülke uzun süre, zayıf koalisyon hükûmetleri ve azınlık hükûmetleriyle yönetilme durumunda kalmıştır.2007 yılında yapılan değişiklikle cumhurbaşkanını halkın seçtiği yarıbaşkanlık sistemine geçilmiş, ardından, 2017 yılında “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi”yle, ülke, Meclis’in yasama ve denetleme, cumhurbaşkanının yürütme ile yetkili ve görevli olduğu istikrarlı bir yönetim yapısına kavuşmuş, vesayet düzeni tamamen sona ermiştir.

TÜRKİYE, BÖLGESİNDE SÖZ SAHİBİ OLDU

“Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi” döneminde Türkiye, uluslararası alanda bölgesinde söz sahibi olmuş, savunma sanayiinde dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer almış, Katar’da, Libya’da, Azerbaycan’da meşru hükûmetleri desteklemiş, Dağlık Karabağ’ın 30 yıllık işgalden kurtulmasına çok önemli katkılarda bulunmuş, Suriye ve Irak sınırlarımızdaki terör örgütlerine karşı gerekli askerî operasyonları yapmış, “Astana Süreci”ne katılmış, Türk Cumhuriyetleri ile ikili ve çok taraflı iş birliklerini geliştirmiş, Şanghay Teşkilatı’na davet edilmiş, Afrika’daki çok sayıda ülkeyle ve Orta ve Güney Amerika’daki bazı ülkelerle çeşitli alanlarda iş birliği yapmış, Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nda değişim ve uluslararası adil düzen konularında öncülük etmiştir...

Rusya ile Ukrayna arasındaki anlaşmazlık ve çatışmalarda ilkeli tutumuyla, tarafları görüştürebilen, esir değişimini sağlayan, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri ile birlikte tahıl problemini çözen tek ülke Türkiye ve tek lider Recep Tayyip Erdoğan olmuştur.

Türkiye’nin Rusya ile Ukrayna arasında çok önemli konularda ara buluculuk yapması, Birleşmiş Milletler Teşkilatı yetkilileri, Batılı ve Avrupa Birliği üyesi çeşitli devletler tarafından takdir ve teşekkürle karşılanmıştır.

Uluslararası sahadaki bu gelişmeler karşısında, daha önce Türkiye’de muhalefeti destekleyerek iktidarı değiştirmeye çalışacaklarını açıkça ilan eden, elçileri vasıtasıyla ortak görüş belirten Batılı lider ve ülkeler tutum değişikliğine gitmişlerdir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cumhur İttifakı’nın 2023 seçimindeki adayı olduğu uzun süre önce açıklandığı hâlde, genel başkanının, dostlarımızla birlikte iktidar olacağız dediği ana muhalefet partisinin, son seçimde %7 oy alan bir genel başkan ve 1-2 milletvekili olan partilerle kurduğu masada aday belirlenmemiş veya belirlenememiş, adayın yıpratılmaması gerekçesiyle açıklanmadığı ifade edilmiştir.

“YIPRANACAK BİR ADAY”

Belirlenmiş veya derhâl belirlenebilecek bir aday olduğu, fakat seçimden birkaç ay önce açıklanması hâlinde yıpranacağı ifade edilen bir adayın, seçim döneminde açıklanıp bir miktar yıprandıktan sonra seçimi kazanacağı ve böyle bir kişinin daha fazla yıpranmadan 5 yıl Cumhurbaşkanlığı yapacağının kabulü anlamındaki bu beyan fevkalade ilginçtir ve cumhurbaşkanı seçimlerinde bir ilktir!

Masanın güçlendirilmiş parlamenter sistem ortak hedefiyle kurulduğu, iktidar olunduğu ve yeterli milletvekili sayısına ulaşıldığı takdirde anayasa değişikliği yapılarak Cumhurbaşkanının yetkilerinin azaltılacağı ilan edilmiştir.

Masanın anayasa değişikliği milletin muhtar, belediye başkanı ve büyükşehir belediye başkanı seçmeye devam etmesi, ancak, cumhurbaşkanı seçmekten vazgeçip bu yetkiyi Meclis’e bırakmayı kabul etmesi manasına gelmektedir.

Masanın bu değişiklik önerisi, milletin ülke yönetimi için sadece milletvekilleri seçebileceği, yürütme erkini ancak milletvekillerinin belirleyebileceği gibi bir varsayıma dayanmaktadır ki seçmenlerin böyle bir değişikliği kabul etmesi bizce kesinlikle beklenemez.

Geçmişte Meclis’in cumhurbaşkanı seçmesi hemen her defa tartışmalara yol açmış, çok defa seçmen kitlelerinin yeterince tanımadığı ve siyasi tecrübesi olmayan kişilerin seçilmesi ile sonuçlanmış, siyasetçilerin seçilmesi hâlinde belirli kesimlerin protestoları, yetkisiz olduğu şeklindeki iddiaları ülke gündemini işgal etmiştir.

Masa, bu seçimle sistem değişikliği için bir geçiş dönemi başlatmak istemektedir. Esasen masa, tek başına iktidar olamayacak partilerin bir araya gelerek iktidarın bir parçası olabilmek isteğiyle kurulmuştur. Böyle bir yapı ve de destekçilerinin ortak bir cumhurbaşkanı adayı belirleyebilmeleri dahi fevkalade zordur.

ALELADE BİR SEÇİM DEĞİL

Masadakiler, enteresan bir şekilde, hem kazanabilecek ve hem de masanın çizdiği kayıtlamalar çerçevesinde görev yapacak ve bu konuda taahhütname imzalayacak bir aday çıkaracaklarını belirtmişlerdir. Oysa, dünyanın genel siyasi görünümü ve Türkiye’nin fevkalade önemli rolü, cumhurbaşkanı seçimini, bir ülkenin alelade seçimi olmaktan çıkarıp dünya siyasetinde etkili bir lider seçimine dönüştürmüştür. Bu durumda, masanın, dağılmazsa, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın karşısına, Türkiye’nin uluslararası önemine ve konumuna uygun, fevkalade nitelikli bir aday bulup çıkarması gerekir.

Bizce, Batılılar da Erdoğan’ın yerini alabilecek bir aday bulunmadığı kanaatine varmış görünmektedirler.

Bize göre, masa, ancak bir başka partinin listesinden milletvekili olabilmiş ya da ittifak sayesinde 1-2 milletvekilliği elde etmiş, önemli konularda görüş birliği olmayan genel başkanlarla birlikte politika belirleyecekleri, ülkemiz, bölgemiz, iş birliği yaptığımız milletler ve hatta Batılılar için uygun bir ortak aday çıkaramayacak, masadaki partilerin aday olacak genel başkanları veya gösterecekleri adaylar da seçmen nazarında, uzun süre sık sık toplanıp geçiş dönemi çalışmaları yaptıkları partilerden dahi destek alamamış konumda olacaklarıdır.

Masa ve destekçileri, bütün güçleriyle destekleyecekleri bir aday bulamayınca ya ortak aday çıkarmayacak ya da bir kısmının istemediği, fakat ortak aday çıkarmış olmak için kabullenmek durumunda kaldığı bir adayla seçmenlerin karşısına çıkacaklardır.

Biz, 2023 cumhurbaşkanı seçiminin hem ülkemiz ve hem de uluslararası siyaset yönünden fevkalade önemli olduğunu, seçmenlerin ya uluslararası konumumuzu sürdürecek ve daha ileriye götürecek, böylece bölgemizde ve çeşitli kıtalarda Türkiye’nin uluslararası adil düzen isteğini paylaşan ve destekleyen ülkelerin lider olarak kabul edecekleri bir cumhurbaşkanı ya da eskiden çok sayıda örneğini gördüğümüz üzere, uluslararası herhangi bir etkinliği olmayan, sıradan bir cumhurbaşkanı seçmek üzere oy kullanacaklarını düşünmekteyiz.

.

İstanbul tarih boyunca tehlike altındaydı

20 Kasım 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:45

Sesli Dinle

A -

A +

Prof. Dr. Suat Ungan

Trabzon Üniversitesi Öğretim Üyesi

ungan@trabzon.edu.tr

Amerikalı siyaset bilimci Samuel D. Huntington, “Medeniyetler Çatışması” kitabında yeni dünya düzeninde medeniyetler çatışmasının esas kaynağının ideolojik ve ekonomik olmaktan ziyade kültürel olacağını iddia ettiğinde, bunu biraz abartılı bir düşünce olarak görmüştük.

1896-1900 yılları arasında İstanbul’da elçilik yapmış, bürokrat, aynı zamanda iyi bir tarihçi olan Romen Trandafır G. Djuvara’nın “Türk İmparatorluğu’nun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje” kitabını okuyunca Huntington’un yukarıdaki ifadesinde çok da abartıya kaçmadığını, bu iddianın içeriğinin ciddi şekilde düşünülmesi gerektiğini anladık. Ekleriyle birlikte altı yüz sahifeyi geçen Djuvara’nın bu kitabı Türkiye İş Bankası Yayınları arasında çıkmıştır. Djuvara, 1281-1913 yılları arasında gerek Haçlı Seferi adı altında gerek Osmanlıya sefer düzenlemek için başta din adamları, düşünce adamları, komutanlar ve krallar tarafından hazırlanmış projeleri Avrupa kütüphanelerini tarayarak elde etmiştir. Kitabı Türkçeye aktaran Pulat Acar, 1914 yılında Paris’te Felix Alcan Yayınevinden çıkan kitapta 93. projenin 100. proje olarak numaralandırıldığını, 93-99 numaralı projelerin kitapta bulunmadığını belirtmiştir. Bu şartlarda kitapta 93 projeden bahsedilmiştir.

Batılıları en fazla kızdıran, Türkler hakkında düşmanlık beslemelerine sebep olan unsur, İstanbul’un alınmış olmasıdır. Daha önceleri Haçlı Savaşları vasıtasıyla temeli atılan Türk düşmanlığı, İstanbul’un alınmasıyla zirve yapmış, Avrupa merkezli bir dünya inşa etmeye çalışan ve dünyanın geri kalanını “sömürü alanı” olarak gören Avrupalılar, temeli Helen ve Hristiyanlık kültürü üzerine kurulmuş ve de Avrupa’da bulunan dünyanın en güzel şehirlerinden biri olan İstanbul’un bir Müslüman ülke tarafından fethedilmesini ve hâlâ elinde tutuyor olmasını hiçbir zaman ve zeminde kabul etmemişlerdir. Bu sebeple Türkleri karalamayı, İstanbul’u geri alarak onları Orta Asya’nın içlerine kadar sürmeyi planlayıp durmuşlardır.

İstanbul tarih boyunca tehlike altındaydı

Fransız tankı Beyazıt’ta…

YA İKNA YA İFNA…

İstanbul alındıktan hemen sonra Batılılar, Türklerin mağlup edileceğinin, İstanbul’un geri alınacağının hayalini kurmaya başlamışlardır. 1500’lerde İstanbul’u ziyaret eden Fransız Postel, şehri gördükten sonra Türklere olan düşmanlığı daha da artmış, İstanbul’dan sürmek için Osmanlıları önce ikna etme yolunu, bunu başaramazlarsa icbar etmeyi, bu da olmaz ise onları ifna (yok) etmeyi önermiştir.

Lutio, 1609 yılında yazmış olduğu projede Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasının yakın olduğunu ve mirasının paylaşımının şimdiden yapılması gerektiği anlatmıştır. Osmanlının en güçlü olduğu dönemlerde bile hayallerinden vazgeçmeyen Batılılar, bu hayallerini gerçekleştirmek için her şartı kendi lehlerine kullanma yollarını araştırmışlardır.

ERASMUS’UN ÖFKESİ

İstanbul’u ellerinde bulundurdukları için birçok Batılı düşünce adamı da Türkler hakkında ağır ithamlarda bulunmuştur. Felemenk felsefeci Erasmus, Türkleri “karanlık kökenli yabaniler” olarak tanımlamış ve Hristiyanlığın var olması için Türklerin yok edilmesi gerektiğini ileri sürmüştür.

Üzerinde dört yıl çalışarak projesini hazırlayan meşhur Alman filozof Leibniz de Mısır’ın alınması ile Osmanlının yıkılacağını dile getirmiş, Fransa Kralı XIV. Louis’e yazmış olduğu mektupta Fransa’nın Hristiyan olan Hollanda ile savaşında ancak para ile asker bulabileceğini, Mısır’ı almaya teşebbüs ederse bütün Avrupalıların kendisine yardım edeceğini ifade etmiş, böylece Osmanlıya karşı Avrupa’da güç birleşimini sağlamaya çalışmıştır.

Rousseau ise “Utan, ey ezeli yüz karası Avrupa/ İmansız bir liderin emrindeki haydut halk (Türkler), yıkıyor güvencenin en kutsal siperini” diye hakaret dolu şiirler yazarak Türkleri kötülemiştir.

Rusların Doğu’da güçlenmesi, Batılılar için her zaman tehdit oluşturmasına rağmen başta İngilizler olmak üzere birçok Avrupa devleti ve düşünce adamı Kırım Savaşı’nda Osmanlıya karşı Rusya’yı desteklemişlerdir. Volney “Türk Rus Savaşı Üzerine Düşünceler” adlı eserinde Türk karakterinin temelini “derin cehalet ve özünde saçmalık” olarak nitelemiş ve “Türkler kendilerinin dışında her şeye düşman, kendini beğenmiş, fanatik millettir. Son savaşın sonuçları kendilerini şaşırtmıştır. Fakat ne bunun nedenlerini anlayabilecek ne de çarelerini uygulayabilecek kabiliyetleri vardır” demiştir.

Yunanlıları Rumların torunu olarak gören Voltaire azılı bir Türk düşmanlığı yapmıştır. 1772’de Prusya Kralı Büyük Frederick’e yazmış olduğu mektupta, “alçak Türkleri Boğaziçi’nden kovması için Katerina’ya yardım etmenizi yeğlerim” demiştir.

Rahip Saint Pierce’nin 1713 yılında hazırlamış olduğu proje ise bugünkü Avrupa Birliği’nin temelini oluşturacak özellikleri içerisinde barındırmaktadır. Balkan devletlerinin ulusal bilince erişmesinde ve Avrupa Birliği’nin kurulmasında Osmanlının ciddi manada etkisi olmuştur.

I. Dünya Harbi sonrasında İstanbul’u işgal eden askerler, İstiklâl Caddesi’nde…

OSMANLININ YIKILIŞINDA EN BÜYÜK ROL İNGİLİZLERİN

Osmanlıların yıkılması için oluşturulan projelerinin birçoğuna Fransa’nın kaynaklık ettiği görülmektedir. Bu projelerde İngilizlere fazla rastlanmamış olmasına rağmen, Osmanlının yıkılmasında en büyük etkiyi İngilizler göstermiştir. Taha Niyazi Karaca’nın İngiltere Başbakanı Gladstone’nin Osmanlıyı yıkma planını anlattığı “Büyük Oyun” kitabında Tanrıtanımaz Darwin ile kendisinin “Tanrı savaşçısı” olduğunu iddia eden Gladestone’i bir araya getiren etkenin, “aşağılık ırk” olarak görülen Türklere karşı duyulan düşmanlık hislerinin olduğunu beyan etmiştir. Darwin, arkadaşı W. Graham’a yazmış olduğu 3 Temmuz 1881 tarihli mektubunda, “Avrupa Türkler tarafından işgal edildiğinde, Avrupa milletlerinin ne kadar büyük bir risk altında olduğunu hatırlayın, fakat artık bugün Avrupa’nın Türkler tarafından işgali ne kadar gülünç bir düşüncedir. Avrupa ırkları daha fazla medenileştikçe hayat mücadelesinde Türk barbarlığına karşı galip gelmişlerdir. Dünyanın çok uzak olmayan geleceğine baktığımızda bütün dünyada bu aşağılık ırkların daha medenileşmiş ırklar tarafından yok edileceğini görüyorum” ifadelerini kullanmıştır.

Karaca, İngiliz Başbakanı Gladstone’nin Türkler için medenileşmemiş, aşağı tanımlamasını Darwin’den beş yıl önce ifade ettiğini eserinde belirtmektedir.

Avrupalılar genel manada Hristiyanlığın çıkarlarını ön plana çıkarmış, özelde ise kendi çıkarlarını savunmuşlardır. Bütün kurguları İstanbul’u ele geçirme üzerine olan Batılılar, İstanbul’un kendilerinin olmayacaksa başkalarının da olmasına gönülleri razı olmamıştır. Tarihçi Vandal, 1897 yılında yazmış olduğu bir mektupta “Osmanlıyı taksim taslağı hazırlamayan ya da rakipleri tarafından hazırlanan taslaklara itiraz etmek için yedek plan üretmeyen hükûmet ve devlet adamı kalmamıştır” demiştir. Bu taslağı hazırlayan her devlet adamı, İstanbul’u kendilerine almayı hedeflemiştir. Vandal İstanbul’un İstanbul ve Çanakkale Boğazları olmak üzere iki anahtarının bulunduğunu belirtmiştir.

Prusya Kralı İmparator II. Joseph, yazmış olduğu bir mektupta İstanbul Türkiye’nin paylaşılması için büyük devletler arasında bir anlaşmaya varılmasını imkânsız kılarak kıskançlık nedeni oluşturduğunu beyan etmiştir. Rus Çarı Nikola, İngiliz sefirine İngilizlerin birkaç günlüğüne bile olsa İstanbul’a yerleşmelerine asla izin vermeyeceğini beyan etmiş, İstanbul’u kendisinin alamayacağını hissettiği an, orasının ne İngilizler ne Fransızlar ne de başka bir büyük bir devlet tarafından işgal edilmesini istemediğini dile getirmiştir.

İSTANBUL BİR İMPARATORLUĞA DEĞER

Napolyon, yazmış olduğu hatıratında “Türk İmparatorluğunu Rusya ile paylaşabilirdim. Bu taksim aramızda birkaç defa söz konusu oldu. İstanbul sorunu her seferinde Osmanlı İmparatorluğu’nu kurtardı. Başkent İstanbul aramızdaki en büyük sorundu ve uzlaşmamın gerçek engeliydi. Rusya orasını istiyordu, ben de vermek istemiyordum. İstanbul çok değerli bir anahtardır, bir imparatorluğa değer; orasını eline geçiren dünyaya hâkim olur” demiştir.

Batılı devletler, kendileri elde edemez ise güçlü bir devletin de İstanbul’u ele geçirmesine karşı çıkmakta, İstanbul’u ancak kukla bir devletin yönetmesini istemektedirler bu nedenle sadece İstanbul’u içine alan bağımsız bir devlet veya Hong Kong gibi imtiyazlı bir bölge kurulabileceği konusunu da gündeme getirmişlerdir.Osmanlı mirasına sahip olmanın, Türk olmanın, İstanbul’u elde bulundurmanın bir bedeli vardır. Bugün Ege’de, Akdeniz’de meydana gelen olayları geçmişle birlikte okuduğumuzda Avrupa’nın, Amerika’nın yüzyıl önceki devletler olduğunu, bunlara güvenmenin, bunların bizimle olduğu kanaatine varmanın çok büyük bir saflık olacağını, Türkiye Avrupalılara benzese bile onların bizi asla kabul etmeyeceğini, hele hele Avrupa’nın en güzel, en büyük şehri İstanbul’un özünde Avrupalı olmayan bir milletin elinde bulundurmasına razı olmayacaklarını görmemiz gerekmektedir.

Cumhuriyet kurulduktan sonra Türkiye’ye hiçbir zaman huzur vermeyen, ülkeyi kontrolleri altında tutmayı hedefleyen Batılılar, Türkiye’nin güçlü bir devlet olmasına asla razı olmamaktadırlar. İstanbul’daki gelişmelere gösterilen tepkilerin arka planında tarihin karanlık izlerini görmek mümkündür.

Son zamanlarda Türkiye’nin Karadeniz’de doğalgaz bulması, Mavi Vatanı dillendirmesi, başta ABD olmak üzere Avrupalıları rahatsız etmektedir. Rusya’nın saf dışı bırakılması ile iyice azgınlaşacak olan Amerika’nın geçmişte İstanbul üzerine kurulan hayallerin benzerini kurması uzak bir ihtimal değildir.

SULH İSTERSEN CENGE HAZIR OL

Elindeki nükleer güçle bütün Avrupa’ya korku salan Rusya kendisini aynı zamanda garanti altına almıştır. Geçmişten gelen husumetler nedeni ile rahat bırakılmayacak Türkiye’nin her türlü güce kavuşarak kendisini garanti altına alması gerekmektedir. Şair Abduhlak Molla, “Bir mesel ile bulur cümle düvel fevz ü falâh/ Hazır ol cenge eğer ister isen sulh u salah” dediği gibi Türkiye her yönüyle her duruma hazırlıklı olmak zorundadır.

.

Çiçek medeniyeti Osmanlı

27 Kasım 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Numan Aydoğan Ünal
İhlas Vakfı Türk Dünyası Koordinatörü
turkdunyasi@hotmail.com
Erzurum’da Ziraat Fakültesinde okurken, aynı binada olan Edebiyat Fakültesindeki derslere de ara sıra girerdim. Bir gün, bu fakültede ders veren kıymetli edebiyatçılarımızdan, merhum Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan Hoca öğrencilere “Yeşil renkli çiçek var mıdır?” diye sordu. Herhangi bir cevap veren olmadı. Bu defa kendisi; “Çocuklar, tabiatta yeşil çiçek yoktur. Allahü teâlâ, arı şaşırmasın, aldanmasın diye yeşil çiçek yaratmadı” dedi. O günden beri hocanın bu sözünü hiç unutmadım.

Meslek icabı gittiğim, ülkemizde ve dünyanın çeşitli yerlerinde; bağlarda, bahçelerde, ovalarda, dağlarda, çöllerde, göllerde hep hocayı hatırlayarak çiçeklerin rengine baktım. Hiçbir yeşil çiçeğe rastlamadım. Her şey zıddı ile kâimdir. Bitkilerin yeşil yaprakları, aksamları arasında, çiçekler de yeşil olsaydı, çiçeğin hiçbir cazibesi olmayacaktı…

Merhum Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan Hocanın hatırası, bu makaleyi kaleme almama vesile oldu. Türk kültür ve medeniyetinde çiçeğin ve çiçekçiliğin çok önemli yeri vardır. Çiçekler bahçelerimizi, evlerimizi süslediği gibi edebiyatımıza, şiirlerimize renk ve şevk katmıştır. Türklerin iki meşhur çiçeği var; “gül” ve “lale”. Halkımız bu çiçeklere âdeta âşık olmuşlar; bunlar için şiirler, türküler söylemiş, kitaplar yazmışlardır. “Çiçek gibi temiz”; “Çiçek gibi güzel”; “Çiçek gibi kokuyor”; “Bir çiçekle bahar gelmez”; “Gülü seven dikenine katlanır”; “Dikensiz gül olmaz”; “Çalıda gül bitmez, cahile söz yetmez” gibi atasözlerimiz vardır.

TÜRK ÇİÇEKTEN AYRILMAZ

Son asır mütefekkirlerimizden A. Ragıp Akyavaş, Türklerin çiçeklerle olan münasebetine dair şunları diyor:

“Türk çiçeklerden, çiçek Türk’ten hiç ayrılmaz. Mabetlerimiz, evliyalarımızın merkatleri, mezar taşlarımız hep çiçeklerle süslenmiştir. Bu, ince bir ruhun ifadesi değil de nedir? Bizi anlamayan veya anlamak istemeyen Avrupalılar, ‘Türkler, harpten, vuruşup dövüşmekten başka bir şey bilmezler’ derler. Bu bir hezeyandır. Dinî ve millî bir taassupla savrulmuş, iftiradan başka bir şey değildir. Ruhumuzun derinliklerine inebilmiş olsalardı böyle söylemezlerdi. Bizi olduğumuz gibi bilmediler. Şöyle bir zahmet edip kütüphanelerimizi ve mesela Süleymaniye ve Fatih’teki Ali Emirî Efendi Kütüphanelerini ziyaret etselerdi çiçek üzerine nice yazma eserler görürlerdi. Milletimiz bir çiçek zevki, bir çiçek tarihi meydana getirmiştir. Şiirlerimizde, edebiyatımızda, çiçek kokusu bulunur.

Osmanlı Devleti bina mimarisinde zirvede olduğu gibi peyzaj, bahçe mimarisinde de dünyada önderdi. Sarayların bahçelerine ‘Has Bahçe’, yani padişahın bahçesi denilirdi. Diğer bütün bahçeler de imkân nispetinde bu bahçelere bakarak düzenlenirdi. Devletin âlim ve evliyaları da çiçekle meşgul olmuşlar, âdeta bir çiçek yetiştirme yarışına girmişlerdi. Osmanlı Devleti’nde çiçekçilikle alakalı pek çok kıymetli yazma eser kütüphanemizde bulunmaktadır. Bu kitaplarda çiçek yetiştiriciliği ve çiçeklerin özellikleri hakkında günümüz botanik kitaplarında bulunmayan bilgi ve belgeler vardır...”

ÇİÇEK GÜZELLİK YARIŞMASI

Günümüzde kedi-köpek güzellik yarışması yapılmaktadır. Osmanlı zamanında da çiçek güzellik yarışması yapılırdı.Zengin çiçek kültürümüzle alakalı olarak Prof. Dr. Nurhan Atasoy da şu ifadeleri kullanıyor:

“Farklı kültürden insanlar bir araya gelip âdeta bir meclis kuruyorlar ve herkes kendisinin yetiştirdiği en güzel çiçeği getirip gösteriyor. Sonra da o çiçeğin niye güzel olduğu tartışılıyor; kimi sapı güzel, kimi çiçeği güzel, kimi yaprağı güzel diyor. Bütün bunlar uzun uzun konuşuluyor, ardından çiçeğe bir isim veriliyor. Bunlar genellikle çok şairane isimler oluyor ve o cins çiçek, artık o isimle anılıyor. Mesela Ebussuud Efendi’nin elde ettiği ilk lale çeşidine ‘Nûr-i Adn’, yani ‘Cennet Nuru’ ismi veriliyor. Bizim müthiş zengin bir çiçek kültürümüz var…”

ŞÜKÛFENÂMELER

Osmanlı devrinde başta gül ve lale olmak üzere çiçekler hakkında pek çok kitap yazılmıştır. Bu kitaplara “Şükûfenâme” denilmektedir. Bunlara birkaç örnek verelim: Sultan III. Ahmed zamanında kaleme alınan “Defter-i Lâlezar-ı İstanbul” adlı kitapta binlerce lalenin ismi, yetiştiricileri ve özellikleri çok teferruatlı olarak anlatılmaktadır. “Ferahengiz” adlı çiçek kitabında ise Sultan I. Mahmud Han’ın da bu sanatla ilgilendiği, pek çok laleye isim verdiği kaydedilmektedir.Şehremini Camii imam-hatibi Ubeydullah Efendi “Netâyicü'l-Ezhâr” kitabında Sultan İbrahim Han tarafından 1641 yılında Sarı Abdullah Efendi’ye “Şükûfebaşıcılık” yani “Çiçek Yetiştiricilik Şeyhi” beratı verildiği yazılıdır. Bu eserde, çiçek yetiştiren 202 kimse hakkında geniş bilgi vardır.

Yazar, çiçeklerin isimlerini Elif-ba sırasına göre kaydetmiştir. (Prof. Dr. M. Ali Akbay)

Şimdi milletimizin âdeta bir sembolü hâline gelmiş olan “gül”den bahsedelim…

“Gül”ün Türk-İslam kültüründe çok önemli yeri vardır. Dünyada hiçbir millet Türkler kadar gül ile alakalı şiirler yazmamıştır. Âlim ve evliyalar da şiirlerinde güle yer vermişlerdir. Peygamber Efendimizin terinin gül gibi koktuğu kitaplarda yazılıdır. Gül koklanınca ve ellere gül suyu dökülünce Peygamberimiz hatırlanır ve salevat getirilir.

Nitekim Yunus Emre bir şiirinde:

“Sordum sarı çiçeğe

Gül sizin neniz olur?

Çiçek eydür ey derviş

Gül Muhammed’in teridür” demektedir.

Mevlâna Celaleddin-i Rumi Hazretleri de “Mesnevi”sinde diyor ki:

“Önemli olan gül tabiatlı olabilmektir. Yani bu dünya bahçesinde dikenleri görüp, onlardan incinip dikenleşmek değil, araya kış gibi çileler girse bile onları bahar iklimi ile kucaklamak, bütün âleme gül olabilmektir. Gül, o güzel kokuyu, diken ile hoş geçindiği için kazandı.”

Aziz Mahmud Hüdai hazretleri de gül ve gülümsemeyi şöyle dile getiriyor:

“Gül, ağlama gül bize.

Ele diken, gül bize.

Gül olanın yüzünde

Gül açılır, gül bize…”

Bütün Türk Dünyasında güle olan sevgiden dolayı çocuklara gül ile başlayan, gül ile biten pek çok isim verilmektedir: Gülay, Gülayşe, Gülzâde Gülbahar, Gülben, Gülcan, Gülizar, Gülsüm, Gülşen, Güldâne, Ayşegül, Lalegül, Nurgül, Meralgül, Nazlıgül…

Sanat tarihçisi Prof. Dr. Gül İrepoğlu, gül hakkında şunları kaydediyor:

“Gül ile İstanbul ayrılamaz. İstanbul şiirlerinde de her zaman gül vardır, edebiyatta da hep gül vardır. Pek çok sanat dalında gül vardır. Topkapı Sarayı’nın hemen altında Gülhane bahçesi var. Gülhane bahçesi, sarayın gül ihtiyacını karşılamak için yapılmış bir bahçe. O yetmemiş, Edirne’de de bir Gülhane yapılmış. O kadar çok gül tüketiliyor sarayda…

Gülün şöyle bir özelliği de var; gül yalnızca bir süs çiçeği değil aynı zamanda yenilen, içilen bir çiçek. Gül suyu, gül yağı, gül şerbeti, gül reçeli şeklinde… Bir de gül, şifalı bitki. Baş ağrısından ruhî bunalıma kadar iyi gelen bir çiçek. Onun için gülü de bu kültürün bir parçası olarak görmeliyiz…”

Evliya Çelebi de, eski payitaht Edirne’de karşılaştığı bir manzarayı şu ifadelerle anlatıyor:

“Edirne’deki Üç Şerefeli Cami’nin etrafı, âdeta bir çiçek deryası gibidir. Buradan toplanan çiçekler demetler hâline getirilerek namaz safları arasına konuluyor…”

Millî şairlerimizden Osman Yüksel Serdengeçti, Rumeli ve Balkanların hasretini dile getirirken şöyle diyor:

“Açmaz olmuş Kızanlık’ın gülleri,

Biz neyledik o koskoca elleri?”

“Kızanlık”, Bulgaristan’da kalan, gül bahçeleriyle meşhur bir Türk şehridir.

“LALE”YE GELİNCE…

Osmanlı tarihinde bir devre ve İstanbul’da da bir semte ismini veren lale de Türk kültürümüzün ayrılmaz bir parçasıdır.

Bütün Şükûfenâmelerde lalenin çeşitleri, yetiştirilmesi hakkında geniş bilgi bulunmaktadır.

Lalenin ana vatanı Orta Asya’dır. Buradan Türklerle beraber Anadolu’ya geldi. İstanbul’da ise ilk defa, şeyhülislam Ebussuud Efendi tarafından Bolu’dan gelen bir lale soğanının yetiştirilmesiyle başladı.

Üsküdar’daki büyük İslam âlim ve evliyası Aziz Mahmud Hüdai hazretlerinin de laleye çok önem verdiği; yetiştirdiği, teşvik ettiği şükûfenâmede yazılıdır.

Lale hakkında da önemli araştırmalar yapan Prof. Dr. İrepoğlu “Bizans’ın sanat eserlerinin hiçbirinde lale motifi yok. Bizans devrinde lale bilinmiyor; ama Anadolu Selçukluları laleyi kendi sanat eserlerinde kullanmışlar. Selçukluların harikulade çinilerinde, lale motifleri bulunmaktadır. Kubadabad Sarayındaki çinilerinde mükemmel sivri uçlu lale motifleri vardır. Osmanlı devrinde; İznik’teki sanat eserlerinde, İstanbul Rüstem Paşa Camiinde, Sultan Ahmed Camiinde, Topkapı Sarayı hareminde, Sultan 3. Ahmed Çeşmesi, Hürrem Sultan Türbesinde ve pek çok mezar taşlarında mükemmel, zarif, estetik lale motifleri vardır. Edirne Selimiye Camii’ndeki lalelerin güzelliği de insana heyecan verir” ifadelerini kullanıyor.

Prof. Dr. İrepoğlu şöyle devam ediyor:“Lalenin tasavvufta ve edebiyatımızda da çok önemli bir yeri vardır. ‘Lale’nin yazılışındaki harfler ile ‘Allah’ lafzının yazılışındaki harflerin aynı olması muhakkak ki laleye verilen kıymeti arttırmıştır. Tek bir sap üzerinde, tek bir çiçek açıyor. Bu da Allah’ın birliği ile özdeşleştiriliyor... Lalenin, Fuzuli ve Bâki’nin şiirlerinden günümüz şiirlerine kadar çok sevilerek adı geçmektedir…”

Osmanlı devrinde lale ile alakalı şiirler bestelenmiş, okullarda öğrencilere okutturulmuştur; mesela bunlardan biri:

Bir çiçeğim, adım lâle
Gül menekşe, bana hâle
Bahçelerin melîkesi
Çıldırtırım ben herkesi.

Sarı, mor, al, beyaz, pembe,

Bulursun her rengi bende

İnce ruhlu eski Türkler

Sümbülden çok beni sever.

Halifeler ellerinde

İhtişamla taşırlardı

Sultanların bellerinde

Lâlelerden kemer vardı.

Renklerine bakarlardı,

Birçok isim takarlardı

Sim endamlı dûşîzeler

Şah Bânular neler neler

.

Bu suçlar niçin işleniyor?

4 Aralık 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Doç. Dr. M. Burak Gönültaş
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Öğretim Üyesi
mburakgonultas2@gmail.com

Suç mevzusu oldukça geniş, aynı zamanda teknik bir konudur. Ancak hukuki bir mecrada kalmak yerine, suçun ortaya çıkmasına sebep olan sosyal, psikolojik şartları ve iklimi konuşmak daha iyi olabilir...

Suçlar ve suçlular, insanoğlu tarafından çok merak edilen konulardır. Son zamanlarda, bir anda gündemi değiştiren, daha evvel belki de hiç görmediğimiz suçlara şahit olduk. Anne ve babasını katleden gençler, üç aylık çocuğunu döven babalar, sevgilisini katledip parçalara bölüp yakmaya çalışan adamlar, yolda evine giden masum bir genç kızı samuray kılıcıyla katleden katiller, kendini savcı gibi tanıtıp insanları dolandıran istismarcılar vesaire...

“Memlekette nasıl suçlar işleniyor, nasıl insanlar var?” dedik ve korktuk. Farkında mıyız, değil miyiz ama bu suçları işleyenler, bu toplum içerisinde yaşayan kişiler. Acaba ne oldu da insanımız böyle oldu? Yanlış giden şey neydi?

Bu sebeple önce doğru soruyu ya da soruları sormak gerekiyor.

GÜVENDE HİSSETMEK VE DEVLETİN ROLÜ

Temel sorumuz şu: İçinde yaşadığımız toplumda, iyi çalışmayan neler suçların ortaya çıkmasına sebep olur ya da neler iyi çalışırsa suçun ortaya çıkmasını engeller? Suçun olduğu yerde insanlar kendilerini güvende hissedemezler. Çünkü beşerî münasebetlerin devamlılığı için “güvende hissetme” en temel ihtiyaç olarak belirlenmiştir.

Kişi kendini güvende hissederse diğer ihtiyaçlarını giderebilir. İnsanlarla etkileşime girer, akrabalarını gözetir, toplumda roller alır, eğitimine devam eder, kendine idealler belirler, hedefler koyar ve kendini en güvende hissettiği anda ise sanat, şiir ve diğer estetik yapılar ortaya çıkar.

Osmanlıda divan edebiyatı gibi dünyanın en iyi şairlerinin, edebî eserlerinin ortaya çıktığı, hakeza hanların, şifahanelerin, camilerin, köprülerin yapıldığı, en estetik yapıların ortaya konduğu döneme bakarsanız imparatorluğun en güçlü olduğu dönemdir. Bu sebeple devletimizin güçlü olması ve güvenliğimize vereceğimiz destek çok önemlidir. Devlete isyan edilir ve bu çatı kırılırsa, hepimizin üstüne çöker. Akabinde de ilk türeyecek kanser, suçtur, yağmadır, hukuksuzluktur, tecavüzdür...

İçinde yaşadığımız toplumun huzuru ve refahı hepimizi ilgilendiriyor. Bu sebeple toplum, sosyal münasebetlerimizin sağlıklı bir şekilde yürümesi için kurallar, değerler ve kurumlar belirlemektedir. Böylece münasebetlerimiz belli bir kaide içerisinde olmaktadır.

Kuralların içerisinde ise en önemlisi, “yazılı olmayan kurallardır”: Dinimizin emirleri, ahlak kuralları, görgü kuralları, örf ve âdetlerimiz... Geleneklerimize göreneklerimize ne kadar sıkı sıkıya bağlanırsak, her çatışmamız -ki çatışmamak kaçınılmazdır- mahkemeyle, adliyeyle sonuçlanmaz. Ancak hızlı sosyal değişimlerin ilk etkilediği unsur, maalesef ki “değerlerimiz”dir.

SOSYAL KONTROLÜN ÖNEMİ

Burada akla gelen önemli bir soru şu: Sosyal değişimler, sosyal değerleri, kuralları nasıl bozuyor? Değişim, ihtiyaçlarımızı değiştiriyor, değişen ihtiyaçlarımız ise kaynakları değiştiriyor, bu iki değişim de sosyal münasebetlerimizi değiştiriyor. Daha önceden belirlediğimiz uyulagelen kurallar ve değerler, değişen münasebetler için artık fonksiyonunu yitiriyor. İşte böyle bir ortamda kuralsızlık, düzensizlik, anomi ve disiplinsizlik oluşuyor. Bu şartlarda, yani sosyal değerlerin ve kuralların etkisini yitirdiği ortamlarda, anti sosyal davranışlar ortaya çıkmaya başlar. Suçun kökeninde de anti sosyal davranışlar vardır.

Peki, bir yerde, bir beldede, bir kurumda sosyal kontrolün olup olmadığı nasıl anlaşılır? Mesela; evinizden çıkıp mahallede yürürken, karşıdan gelen bir kişiye selam vermek zorunda hissediyorsanız, cenazesi olanın cenazesine gitmek zorunda hissediyorsanız, komşunuzdan birkaç gün ses gelmeyince merak edip kapısını çalmak zorunda hissediyorsanız, orada sosyal kontrol var demektir. Bunun için, çocuklarımıza anne-baba saygısını, akraba ziyaretinin önemini, komşuyu gözetmeyi, geleneklere sahip çıkmayı öğretmeliyiz. Hocalarımız hep ikaz ederdi; “Medeniyet, teknoloji ve ahlakın bir araya gelmesidir. Yoksa, Hitler’in emrinde ne doktorlar ne mühendisler vardı fakat insanları katlettiler!”

İNSAN NASIL SUÇLU OLUR?

Suçla ilgili literatürü özetlemeye çalıştığımızda, suçu açıklayan yaklaşımların iki noktada toplandığını fark ederiz. Bunlar da “öğrenme odaklı” iki merhaledir.

Birinci merhale, “suç işlemenin öğrenilmesi”dir. Çünkü suç işlemek, anne karnında öğrenilmez, anneden babadan da geçmez, belki belli zaaflar için ancak yatkınlık oluşturabilir ama genetik değildir.

Ayrıca suç işlemek kolay bir şey değildir; streslidir. İşin ucunda yakalanmak, suçlu damgası yemek vardır. Bizler ölçer tartarız, kârlı bir iş değilse yapmayız ancak kârlı ise bu sefer bunun tekniğini öğrenmek gerekir.

Dolandırıcılar, kasa soyanlar, öyle alet edevat kullanıyorlar ki önceden çalıştıklarını, keşif yaptıklarını, bütün riskleri hesapladıklarını görüyorsunuz. Burada en önemli öğretici; “Suçlu arkadaşlarla etkileşim ve bir arada olmak…”

Dünya tarihinde Hasan Sabbah bu açıdan önemli bir karakterdir. Tarihte belki de, sistematik olarak nasıl suç işleneceğini, adam katledileceğini, ortamın nasıl terörize edileceğini, etrafına topladığı adamlarına öğreten ve insanların başına bela olan ilk kişidir.

Büyüklerimiz hep şu misali verirlerdi: “Bir cüzzamlı ile aynı odada kalsanız, bu hastalığın size bulaşmama ihtimali vardır. Ancak bırakın aynı odada olmayı, yan odada kötü biri olsa, onun kötülüğünün size bulaşmama ihtimali yoktur!..”

Yani atalarımızın dediği gibi, “Kıratın yanında duran ya huyundan ya suyundan” etkilenecektir. Yani suçlu biri ile oturup kalkar, görüşürseniz, onun suçluluğunun, kötü huyunun size geçmeme ihtimali yoktur.

Meslek icabı yürüttüğümüz tahkikatlar sırasında (soruşturmacı iken) tanıştığımız gençlere, üstüne basa basa şunu tavsiye ederdim:

1- İyi arkadaş

2- İyi arkadaş

3- Yine iyi arkadaş...

Başka bir şeye gerek yok.

Bunu destekler mahiyetteki şu veciz sözlerimizi de unutmamak lazımdır:

-Körle yatan şaşı kalkar.

-İnsan insanın aynasıdır.

-Üzüm üzüme baka baka kararır.

-Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.

“Öğrenme odaklı” ikincisi merhale ise, birinciden daha önemli ve daha tehlikelidir: İşlenilen suçtan meydana gelen “vicdanî rahatsızlığın üstesinden gelmeyi öğrenmek.”

Birine bir zarar verdiğinizde ya da basit bir yalan söylediğinizde çok üzülürsünüz, keşke yapmasaydım dersiniz, bu sebeple de özür diler veya telafi eder, bir daha yapmamaya çalışırsınız. Ancak suç işleyenler, bu davranışını haklılaştıracak, vicdanını rahatlatacak birtakım nötürleştirmeler, savunma psikolojileri geliştirirler. Mesela, “Aslında o hak etti bunu” gibi...

Bu nötürleştirmeler, kişinin ilk suçundan sonra ortaya çıkar ve kişi bunu meleke hâline getirirse artık önü açılmıştır. İşte en azılı suçlular da bunlardır. Bu öğrenmeyi de hızlandıran hatta sağlayan şey ise yine kötü arkadaşlardır. Hele ki suç çeteleri, müthiş bir öğrenme alanıdır. Mesela, çocuklar bir suç çetesine girdiğinde, çete iki şey verir onlara: Suç işlemeyi öğretmek ve işlediği suçun verdiği vicdanî rahatsızlığın üstesinden gelmeyi öğretmek...

“Boş ver kardeşim, o da daha dikkatli olsaydı, telefonunu ortada bırakmasaydı” gibi...

SUÇ İŞLEMEYEN İNSANLARIN ÖZELLİKLERİ

Tabii, kriminologlar bazen soruyu tersten de sormuşlardır. Yani insanlar genel olarak suç işlemezler. Peki, neden suç işlemez bir insan? Suç işlemeyen insanların niçin suç işlemediği sorusuna cevap aramak, özellikle suçun önlenmesi için birtakım çıkış noktaları verebilir.

İnsanların geneli, sosyalizasyon (topluma uyum sağlama) süreci sonrası, en önemli iki beceriyi kazanırlar. Bunlar “içsel ve dışsal kontrol araçlarının benimsenmesi”dir.

İçsel kontrol: Kişi, ta çocukluğundan itibaren, başta ebeveynlerinin katkısı ile ahlaki bir gelişim gösterir. Bu gelişim, çocuğun okul hayatı ile birlikte devam eder ve kurallar vicdanîleşmeye başlar. Böylece vicdanî bir süzgece sahip olan çocuk, neyin yanlış, neyin doğru olduğunu, bu süzgeç sayesinde ayırt edebilir. Bunun için, ahlaki gelişim safhasının başarısı çok önemlidir.

Dışsal kontrol: Yani çevremize olan güvenli bağlanma ile kendimizi topluma ait hissetmektir. Bir kişi, bir başka kişiyi severse, ondan yakınlık görürse, ondan zarar görmezse, ona güvenir. Güven ise bağlanmayı getirir. Kişi bağlandığı şeye zarar vermez, onu kırmaz, ona zarar gelir diye davranışlarına dikkat eder.

Mesela, çocukların en çok çekindiği şey, “yanlış bir şey yaparım da annemi üzerim” korkusudur. Annelerini üzme korkusu, çocuklar için tutucu, frenleyici bir güçtür.İşte; içsel ve dışsal bu iki faktör, bizim topluma uygun davranışlar geliştirmemizi sağlar. Sağlamakla kalmaz, sürdürmemizi de sağlar, yani hangi sıkıntıya düşersek düşelim, suç işlemeyiz, sabrederiz, sebat ederiz.

Ayrıca suç işlemeyen insanlarda, kontrol edici dört özelliğin başarılı olduğu söylenebilir: Birincisi bağlanmadır. Doğru insana bağlanırsanız, ki anne baba bu işlevi görür, onlar sizi doğru davranışlara yönlendirir.

İkincisi ise ideal sahibi olmadır. Hele ki bu idealler ulvi idealler ise, yani iyi bir anne-baba olmak, iyi bir işe sahip olup çocuklarının geçimini sağlamak, memlekete faydalı olmak vesaire gibi...

Üçüncüsü katılımdır. Yani faydalı olmak, memlekete, insanlara yarar etkinliklere katılmak, sosyal etkileşimi sağlayacak, arttıracak etkinliklere katılmak. Mesela, hasta olan eşi-dostu, akrabayı ziyaret etmek, onların gönlünü ve duasını almak, bir ihtiyacını gidermek.

Dördüncüsü ise inançlı olmaktır. Çünkü inançlı olmak, ahlaki kuralların öğrenilmesinin, ahlaki davranışların yapılmasının önünü açacaktır. İşte bu dört haslet, insanların sevilen, sayılan, toplumda mühim rolleri üstlenebilecek sosyal ve psikolojik bütünlüğe sahip kişiler olmasına yardımcı olacaktır.

.

Carboneria teşkilatı ve Osmanlının sonu

11 Aralık 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Mehmet Hasan Bulut
Araştırmacı yazar
mehmethasanbulut@gmail.com

Farklı krallıkların bulunduğu İtalya’yı tek bayrak altında birleştirmek için 19. asır başında siyasi bir cereyan başladı. Bu hareketin adı “Risorgimento” yani “Yeniden Diriliş” idi. Hareketi organize edenlerin ileri gelenleri ise gizli Carboneria teşkilatına mensuptu. Carboneria, kısa zamanda bütün Avrupa’ya yayıldı...

Bugün içinde yaşadığımız modern dünyanın mimarı, Venedik ve İtalyanlardır. İspanya’dan sürülen Yahudileri ve irtibatlarını kullanan Venedikli tüccar asilzadeler, politik ve ekonomik olarak önce bütün Avrupa’ya, sonra da dünyaya hâkim oldular. Bu muvaffakiyetlerinin sırlarından biri kurmuş oldukları masonik ve paramasonik cemiyetlerdi.

Farklı krallıkların bulunduğu İtalya’yı tek bayrak ve tek devlet altında birleştirmek için 19. asır başında siyasi bir cereyan başladı. Bu hareketin adı “Risorgimento” yani “Yeniden Diriliş” idi. Hareketi organize edenlerin ileri gelenleri; "Illuminati'nin meşru torunları" olarak tarif edilen Carbonari idi. Yani gizli Carboneria teşkilatına mensup Carbonaro’lardı.

Carboneria’nın 1806’larda İtalya’da doğduğu söylense de 1789’daki Fransız İhtilali’nde parmağı olduğu iddia edilir. Meşrutiyeti müdafaa eden bu teşkilat, adını ve ritüellerini kömürcüler loncasından alıyordu; fakat masonik bir teşkilattı. Zaten mensuplarının büyük kısmı masondu. Farmasonluktan farkı, faaliyetlerinin daha politik ve merasim usullerinin daha sade olması idi. Ayrıca birbirlerine masonlar gibi “birader” demek yerine “yeğen” diyorlardı.

1820’lerde bilhassa Güney İtalya’da ihtilalci ayaklanmalar tertipleyen Carboneria, kısa zamanda bütün Avrupa’ya yayıldı. Mesela Fransa’da Charbonnerie ismiyle ortaya çıktı. Fransa’nın başına geçen İtalyan subay Napolyon’un yeğenleri Louis Napoleon (sonradan III. Napolyon) ve Napoléon-Louis Bonaparte dahi Carbonaro idi.

Carboneria mensuplarından Giuseppe Mazzini; 1831’de La Giovane Italia (Genç/Civan İtalya) adında gizli bir hareket kurdu. İtalya’da laik bir ulus devlet kurmayı hedefleyen bu komitacı ve ihtilalci hareket, daha sonra Giovane Europa adıyla bütün Avrupa’ya yayıldı. Hareketin Britanya’daki temsilcisi ise İngiltere başvekili Benjamin Disraeli idi.

“NADİREN BAHSETTİĞİMİZ BİR GÜÇ VAR”

“Dünya, perdenin arkasında olmayanların hayal ettiği kişilerden çok daha farklı kişilerce idare ediliyor” diyen Disraeli -daha sonra İngiltere Başbakanı olacak David Cameron gibi- aslen bir Venedik Yahudi’siydi. Disraeli, Avusturya'nın İtalya'yı işgali esnasında, 1856'da Britanya Parlamentosunda yaptığı konuşmada Carboneria’dan şöyle bahsediyordu:

“İtalya'da, bu mecliste nadiren bahsettiğimiz bir güç var. Bu gücü düşünmeden ve anlamadan İtalya'nın pozisyonunu asla doğru olarak idrak edemeyiz. Gizli cemiyetleri kastediyorum. Meşruti hükûmet bu gizli cemiyetlerin umurunda değil. Onlar mevcut cemiyetin ıslah edilmesini istemiyorlar; değişmesini istiyorlar… İnkâr etmek nafile. Çünkü Avrupa'nın büyük bir kısmının, İtalya ve Fransa'nın tamamının, Almanya'nın büyük parçasının -diğer ülkelerden bahsetmiyorum bile- bu gizli cemiyetlerin ağı ile kaplı olduğunu gizlemek imkânsız. Peki, maksatları ne? Gizlemeye çalışmıyorlar. Meşruti hükûmet istemiyorlar. Islah edilmiş müesseseler istemiyorlar. İl meclisleri ya da reylerin sayılmasını istemiyorlar. Toprağın mülkiyetini değiştirmek istiyorlar. Mevcut sahiplerini sürmek istiyorlar. Ve kilise teşkilatlarına son vermek istiyorlar. Bazıları daha da ileri gidebilir.”

Genç İtalya hareketinde Mazzini’ye yardımcı olan en meşhur kişi; sonradan İtalya’nın babası olarak kabul edilen, tacir kaptan Giuseppe Garibaldi idi. Emri altında, kısaca Garibaldiyan olarak bilinen gönüllüler vardı. Kırmızı Gömlekliler olarak da isimlendirilen bu komitacılar ordusunda bir İngiliz birliğinin yanı sıra, Macaristan, Polonya, Fransa, Almanya, kısacası Avrupa'nın her yerinden ve hatta Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen komitacılar vardı. ABD Reisi Franklin Delano Roosevelt'in babası James bile İtalya'da Garibaldi ile birlikte savaştı.

YUNAN İSYANINDAKİ İZLER

İtalya’yı birleştirmeyi hedefleyen Carbonari, Osmanlı İmparatorluğu’nu ise parçalamak gayesi güdüyordu. İngiliz Şair Lord Byron da bunlardan biriydi. Venedik'in Albrizzi gibi aristokrat ailelerin salonlarında Carbonari ile tanışan Byron, Yunan isyanında Osmanlıya karşı mücadeleye katıldı. Yunan âsilere (Filiki Eteria) silah tedarik eden Byron, Disraeli'nin favori şairiydi. Yahudi Başvekil, onun en çok “Hebrew Melodies” şiirini severdi.

Yunanistan'ı Osmanlıdan koparan Carboneria, başına da bir Venedikliyi geçirdi. Yunan istiklalinin mimarı ve bugün sokaklarını heykellerinin süslediği modern Yunanistan'ın kurucusu kabul edilen Ioannis Kapodistrias, aslen Venedikli bir asilzadeydi ve asıl adı, Giovanni Antonio Capodistria idi.

Carbonari’nin sızdığı yerlerden biri de Mısır’dı. 1838’den itibaren birçok İtalyan Carbonaro devrimcinin gelmesiyle Mısır’da da masonluk kuvvetlendi. Mısırlı Carbonari’nin en meşhuru; İtalyan Yahudisi Yakub Sannu (James Sanua) idi. 1853’te, okuduğu Livorno’da Carboneria ile tanışan Sannu, Mısır’a dönünce, yakın dostu Cemaleddin Efgani ile birlikte Arap milliyetçiliği ve Türk düşmanlığı propagandası yaparak Halifeliği Türklerden almaya çalıştı.

GENÇ OSMANLILARIN KÖKLERİ

Genç İtalya ideolojisi, İtalyan ve Yahudi nüfuzunun kuvvetli olduğu İstanbul, Selanik ve İzmir gibi Türk şehirlerine en başından itibaren sızmıştı. İstanbul’da, İtalya Maşrık-ı Âzam’a bağlı Italia Risorta (İtalya Dirildi) locası başta olmak üzere mason locaları, Mazzini ve Garibaldi’nin fikirlerinin Osmanlı topraklarında yayılmasını sağladı.

1848 ihtilalinden kaçarak Osmanlıya sığınan Carbonaro’lar, yani Carbonari, 1863’de İstanbul’da Cadde-i Kebir (İstiklal) Caddesi Deva çıkmazında İtalyan İşçileri Yardımlaşma Cemiyetini kurdular. Başşehirde ulusalcılık fikirlerini ilk yayan bu cemiyet oldu. Üç yıl İstanbul’da kalan Garibaldi de bu cemiyete mensuptu.

Bu fikirlerin tesirinde kalan bazı Osmanlılar, 1865'te gizlice Belgrad Ormanında buluştu. Bu siyasi toplantıya iştirak edenlerden, Napolyon hayranı Mehmed Ayetullah Bey, Carboneria nizamnamesini anlatan bir risale de getirmişti. Bu Genç'leri, İtalyan bir Levanten ve Carbonaro olan, Courrier d’orient’ın sahibi Giampietri (Jean Pietri) finanse ediyordu. Böylece; Genç İtalya’nın Osmanlı modeli, Genç Osmanlılar Cemiyeti kurulmuş oldu.

İtalyan tarihçi Roberto Motta Sosa, Italia Risorta locası mensubu Doktor Emilio Cipriani’nin Genç Osmanlılar üzerindeki tesiri hakkında şöyle yazmaktadır:

“1848 ayaklanması sürgünü ve Garibaldi'nin yakın arkadaşı Emilio Cipriani, İttihat Terakki Komitesi ve Genç Türkler gibi yeraltı hareketlerinin çalışma tarzı üzerinde o kadar mühim bir tesire sahipti ki, (Genç Osmanlılar) sadece Carbonaro umumi teşkilat sistemini değil, aynı zamanda (onun) sloganlarını, merasimlerini ve yeminlerini de sahiplendiler.”

Genç Osmanlıların hâmiliğini yapan Mustafa Fazıl Paşa, Sultan’a İtalya kralı gibi olmasını tavsiye ediyordu. Cemiyet mensuplarından Ali Suavi, Genç İtalya modelini esas aldıklarını açıkça yazıyor ve kendilerini “Civan Türk” olarak isimlendiriyordu. İslam'ı meşrutiyetle yakınlaştırmaya gayret eden Namık Kemal de Garibaldi, Silvio Pellico ve Mazzini gibi Carbonaro’ları yazılarında methediyordu.

İtalya'yı ve Avrupa'yı arkalarına alan Carbonari Osmanlılar, bir darbe yaparak, meşrutiyet ilanına yanaşmayan Sultan Abdülaziz'i katlettiler ve yerine Şehzade Murad’ı tahta çıkardılar. Murad'ın hususi İtalyan doktoru L. Capoleone de bir Carbonaro idi ve darbeci “Genç” ekipte yer almıştı.

Şehzade Murad’ın aklını yitirmesi üzerine tahta geçen Sultan II. Abdülhamid, Genç Osmanlıları uzaklaştırıp iktidarı tek başına ele almaya muvaffak oldu. 1877'de, Genç Osmanlıların liderlerinden Sadrazam Midhat Paşa'yı azletti. Paşanın İtalya'ya kaçması üzerine Sultan, Said Paşa'ya Genç Osmanlıları şöyle tarif etmişti:

“Bu adamlar vatan ve millete hizmet edemez. Bunlar haindirler. Zira ahlakları icabınca nefret etmek daiyesinde olduklarında Hanedan-ı Osmanî'yi gûşe-i nisyana attırıp memleketi cumhuriyet heyetine koymak ve kendileri dahi reisicumhur olmak efkârındadırlar. Onun için ahaliye suret-i hakkdan görünerek hükûmetimizin hâl-i meşrutiyete münkalib olmasını arzu ederler.”

GENÇ TÜRKLERE İTALYA DESTEĞİ

Sultan Hamid’in dağıttığı Genç Türkler, İtalya’nın desteğiyle yeniden organize oldular. Eylül 1906'da Selanik'te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti adında gizli bir teşkilat kurdular. Sonradan İttihat ve Terakki Komitesine dönüşen Cemiyetin kurucu on azasının hepsi de masondu. İkisi dışında hepsi, başında İtalya Yahudi’si Avukat Emmanuele Carasso’nun bulunduğu, Selanik’teki Macedonia Risorta (Makedonya Dirildi) İtalyan locasına mensuptular.

Osmanlı masonları üzerine çalışmaları ile bilinen tarihçi Thierry Zarcone, bu hususta, “Jön (Genç) Türkler, Sultan II. Abdülhamid'e karşı mücadelelerinde, en çok İtalyan masonluğundan ve daha az da Fransız masonluğundan yardım görmüşlerdir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin işleyiş sistemi Carbonaro ve mason modellerinin birleşimi gibidir” diye yazmaktadır. Nitekim; İttihat ve Terakki cemiyetinin amblemi de Carboneria ambleminden mülhemdi.

Carasso'nun başında bulunduğu bu İtalyan locasına 1902-1908 arası 188 kişi katıldı. Bunların yirmi üçü II. ve III. orduya mensup subaylardı. Sonradan, “Türkiye’nin Garibaldi’si” olarak meşhur olan Enver de bunlardan biriydi. İtalyan konsolosluğunun koruması altında bulunan loca, Genç Türklere sadece kapılarını açmadı. Onlara Carbonari ve Garibaldi'nin İtalya'daki 1821 ve 1848 ihtilalleri üzerine talim de verdi.

İMPARATORLUK ÇÖKERKEN

İtalya ve Avrupa’yı arkalarına alan Genç Türkler, 1908’de ihtilal yaparak meşrutiyeti ilan ettirmeye muvaffak oldular. Meşrutiyetin ilanından hemen sonra, İtalyan Yahudi banker Giacobbe Modiano, Selanik'te İttihat Terakki liderlerine yemek verdi. Yemekte Garibaldi ve La Marseillaise marşları çalındı.

Genç Türkler, bir sonraki sene de İstanbul’u işgal ederek Sultan Hamid’i esir aldılar ve Selanik’e götürdüler. Böylece Osmanlı İmparatorluğuna fiilen son verdiler. 1909'da kurulan “Yeni” Türkiye'nin en büyük hayranlarından olan ve İttihatçı liderlerle yazışan Venedik Yahudi’si Profesör Luigi Luzzatti, İtalya ve Yeni Türkiye'yi, “Risorgimento'nun çocukları” olarak ifade ediyordu.

Sultan Hamid’den sonra Türkiye’de İttihat Terakki idaresinde bir Carbonari hükûmeti kuruldu. Zarcone, bu devri “masonik devlet” olarak isimlendirmektedir: “Siyasi iktidar, 1908’den 1918'e kadar (İtalya Maşrık-ı Âzam’a bağlı Türkiye mason teşkilatı) Maşrık-ı Âzam-ı Osmanî’nin elindedir. Üçüncü Cumhuriyet devri Fransa'sı ile birçok benzerlik mevzubahistir. O sırada Türkiye’de mason olmak revaçtadır ve ülkenin üç güçlü adamı (Enver, Cemal, Talat) da masondur.”

“ÇAPULCU GARİBALDİ”

Carboneria ve Mazzini’nin kurduğu Genç İtalya, çok uluslu imparatorlukları dağıtmış ve bugünkü dünyanın doğmasını sağlamıştır. 1916-22 arası İngiltere başvekilliği yapan Lloyd George, Genç İtalya’nın kurucusu Mazzini hakkında şöyle der: “Bugün gördüğümüz Avrupa haritası, Giuseppe Mazzini'nin haritasıdır. O, hür ulusalcılığın babasıydı... O bize sadece bir milletin haklarını öğretmedi; diğer milletlerin haklarını da öğretti… O, Milletler Cemiyeti (Birleşmiş Milletler) fikrinin babasıdır.”

Peki; Carbonaro’lar hakikaten teşkilatlandıkları ülkeler için mücadele eden kahraman adamlar mıydı? Yoksa gizli ajandaları olan ve onları desteklemeyen milletlere rağmen bunları tatbik etmeye çalışan bir avuç eşkıya mıydı? Romanlarında mizahi bir üslupla resmî tarihlerin dışına çıkmayı seven İtalyan yazar Umberto Eco, Prag Mezarlığı adlı eserinde bu hususta şöyle yazar:

“Ve siz bu talihsiz raporunuzu basına ve kamuoyuna sunarak, yakında bizim askerimiz ve subaylarımız olacak olan Garibaldi yanlılarının Sicilya’yı yağmalayan -çoğu yabancı- bir çapulcu çetesi olduğunu söylememizi mi istiyorsunuz? Garibaldi bütün İtalya’nın minnet duyacağı hakiki bir kahraman değil de palavradan bir düşmanı satın alarak yenmiş bir maceraperest mi? Ve sözde son ana dek İtalya’yı bir cumhuriyet yapmak için Mazzini ile komplo hazırlayan biri mi? NinoBixio liberallere ateş ederek, çobanlarla köylüleri katlederek mi adada dolaştı yani? Deli misiniz siz?”

.

TÜRKİYE’DE BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIĞIN PROBLEMLERİ Et ve süt fiyatları niçin yükseliyor?

18 Aralık 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Prof. Dr. İbrahim Aydın
Balıkesir Üniversitesi Öğretim Üyesi
iaydin@balikesir.edu.tr

Büyükbaş hayvancılığın geleceği için en büyük tehlike, sağmal süt hayvanlarının kesime verilmesidir. Bazı iddialara göre, Ocak 2022’den bu yana 1 buçuk milyona yakın anaç hayvan kesilmiştir. Anaç hayvanların kesilmesi, hem süt verimini düşürmekte, hem de kırmızı et üretimi için tehlike çanlarının çalınması anlamına gelmektedir.

Tarım ve hayvancılık, insanoğlunun yapmış olduğu kadim ekonomik faaliyetlerdir. Geçmişte olduğu gibi, günümüzde de bütün nüfusu ve bütün ekonomik faaliyet kollarını etkileyen en temel sektörlerdir. Tarımı ve hayvancılığı birbirinden ayırmak mümkün değildir. Coğrafi şartlara göre ziraat ve hayvancılık, bazen biri ana, diğeri de destekleyici sektördür.

Hayvancılık deri, dokuma, et ve süt ürünleri gibi pek çok sektöre ham madde sağlar. Tarımda üretimi arttırmak için, kimyasal gübrenin fahiş fiyatlara ulaştığı günümüzde, hayvan gübresi ziraat için önemli bir üretim girdisidir. Hayvan gübresi, biyokütle enerjisi üretimi için de, temel bir ham maddedir. Hayvancılık, istihdam sağlama dışında, hayvansal ürünlerde dışa bağımlılığın azaltılması yönüyle de oldukça önemlidir.

İnsanlar, dengeli ve kaliteli beslenmek için bitkisel ürünlerin yanında, et, süt, yumurta, bal vs. gibi hayvansal mamulleri de mutlaka tüketmelidir. Kırmızı etin önemli bir kısmı büyükbaş hayvanlardan elde edilir. Kırmızı et için dengeli beslenmenin sigortası, yetersiz beslenmenin de tek çaresi denilebilir. Yılda kişi başına tüketilen kırmızı etin miktarı, dünyada gelişmişliğin ve alım gücü seviyesinin bir kriteri olarak kabul edilmektedir. İnsanoğlunun, doğduğu andan itibaren en temel besin maddesi ise yine hayvansal olan süttür. Süt; peynir, yoğurt, dondurma ve diğer tatlılar için de temel ham maddedir.

Türkiye nüfusunun 1927 yılından bugüne, tam beş kat artmıştır. Beslemek zorunda olduğu 6-7 milyon mülteci ile her yıl ülkemize yaklaşık 40-45 milyon turist gelmektedir. Alım gücüne bağlı olarak, kişi başına tüketilen kırmızı et miktarının artması büyükbaş hayvancılığın önemini katlamaktadır. Et ürünlerini işleyen sanayinin gelişmesi, lokanta ve otel gibi hizmet sektörünün yaygınlaşması, yaz döneminde piknik sezonun açılması vs. gibi etkenler, et tüketimini arttırmaktadır.

HAYVANCILIK YAPISAL DÖNÜŞÜM GEÇİRİYOR

Ülkemizde hayvancılık çok büyük yapısal dönüşüm geçirerek, küçük aile işletmeciliğinden, büyük sermaye ve teknoloji gerektiren, modern çiftlik işletmeciliğine dönmektedir. Artık, maliyetlerin ve verimliliğin az olduğu, açık mera hayvancığı önemli oranda azalmıştır. Mesela, bundan 30 yıl önce, 150 hanelik köyümde (Balıkesir, Karesi, Armutalan Mahallesi), hayvancılıkla uğraşmayanlar, sadece köyün memurları olan imam ve öğretmenler iken, günümüzde 70 haneye düşen köyümde hayvancılık yapan aile sayısı sadece 10 civarındadır. Bu 10 aile, daha büyük ve modern çiftlik şeklindeki işletmelerde, profesyonel yöntemlere, geçmişteki 150 hanenin toplamından çok daha fazla et ve süt verimi almaktadırlar. Ancak, sektördeki tekelleşme, perakende sektöründeki büyük marketler-bakkallar ilişkisine dönmektedir. Mevcut bu pozisyon, siyasi iktidarlar için her zaman bir zayıf yön olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü hayvansal mamullerdeki afaki artışlar, hayvansal gıda ile ilgili bütün sektörleri, dolayısıyla ülkenin her ferdini etkilemektedir.

Hayvancılığın, oldukça zor bir ekonomik faaliyet olmasının yanında, yaşanan yapısal dönüşümle, yüksek sermaye gerektiren bir sektör hâline gelmesi, kırsal alandan kentsel alana göç, yeni neslin tarım gibi hayvancılığa da ilgi duymaması, sektörün el değiştirmesine sebep olmaktadır. Kırsal alanda ikamet eden değil de, devletin sağladığı teşvikleri de takip eden, iş insanı, tüccar, müteahhit, hatta tıp doktoru gibi girişimciler sektöre girmektedirler.

TÜRKİYE’DE BÜYÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI

Türkiye, hayvan varlığı açısından, bazı dönemlerde radikal değişimler yaşamıştır. Mesela, 1980 yılında 16 milyon olan sığır sayısı, yaşanan ekonomik krizler, artan maliyetler, kaldırılan destekler sonucu, 2003 yılında 9,8 milyona düşmüştür. 2000 yılı başlarında ülkemizde yaşanan ekonomik krizde, IMF ve Dünya Bankası, tarım ve hayvancılığa yapılan desteklerin asgari seviyeye çekilmesi, Tarım Satış Kooperatiflerinin tasfiyesi, Ziraat Bankası’nın tarımdan koparılması gibi şartları, kredi verme şartı olarak dayatmışladır.

TÜSİAD, 2005 ve 2008 yıllarında yayımladığı raporlarda, tarımsal desteklerin 7 kat azaltılmasını yeterli görmemiştir. Aynı raporlarda TÜSİAD, tarımda ithalatın artmasından endişe duyulmaması gerektiğini, hayvancılıkta da, Türkiye’nin Avrupa’da hiç şansının olmadığı ifade edilmiştir. Yapılan önerilerin uygulanması durumunda, Türkiye’nin et ve sütte ithalat cenneti olacağı, yerli üretime gerek kalmayacağı, hayvansal ürünlere yönelik tüm korumaların kaldırılması, ithalatın tamamen serbest bırakılması tavsiye edilmiştir.

2002 yılında yönetime gelen iktidar, yerli üretimin arttırılması için tarım ve hayvancılıkla alakalı birçok kalemde teşvikler uygulamıştır. Karkas et ve sütten, buzağı, araç-gereç ve ekipman, yem bitkileri üretimi, suni tohumlama ve soy ıslahı, çiftlik inşa, mazot, gübre vs. gibi, birçok kalemde yapılan destekler netice vermiş; hem hayvan varlıklarımız, hem de hayvan başına et ve süt verimliliğimiz artmıştır.

Türkiye, 2022 Haziran ayı verilerine göre 17,9 milyon büyükbaş hayvan varlığı ile dünyada 22., AB ülkeleri arasında ise, ilk sırada yer almaktadır. AB’nin toplam büyükbaş hayvan varlığı 76,6 milyondur. AB ülkeleri arasında Fransa 17,3 milyon, Almanya 11 milyon, İrlanda 6,6 milyon, İspanya 6,57 milyon büyükbaş hayvana sahiptir.

BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIKTA SON YILLARDA YAŞANAN SIKINTILAR

Son yıllarda yaşanan Covid-19 salgını sebebiyle lokantaların ve tatil tesislerinin kapalı olması ve sokağa çıkma yasağına bağlı olarak sosyal programların ertelenmesi, piknik alanlarının kapanması gibi sebeplerle, et talep miktarı azalmıştır. Bu da, et fiyatlarını baskılamıştır. Balık sezonunun açılması ve bol geçmesi de kırmızı et piyasasındaki talebin daralmasına katkı yapmıştır. Günümüzde mezbahalarda inek eti kesim fiyatları 80-90 TL, dana eti kesim fiyatları ise 100-110 TL arasında değişmektedir. Çiğ süt fiyatları ise, destekleme hariç 9,6 TL olmuştur.

Hayvan besicileri et ve süt fiyatlarının maliyetlerin altında kaldığını ve zarar ettiklerini ifade etmektedirler. Besiciler, sektörden para kazanmaları için dana eti kesim fiyatlarının en az 120 TL, çiğ süt fiyatlarının da 11 TL olması gerektiğini ifade etmektedirler. Büyükbaş hayvancılıkta temel kriter olarak, 1 litre süt parası ile 1,5 kg yem alınabilmesi öngörülmektedir. Elli kilo gramlık et ve süt yemi çuvalının fiyatları bugün 280-350 TL arasında değişmektedir. Ayrıca Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), destek amaçlı olarak, piyasada 7,5 TL olan arpayı besicilere 5,5 TL’den satmaktadır. Üretici destekleme miktarları da 2023 yılı için, mazot için %203-395, gübre için ise %130-163 arasında değişen oranlarda arttırıldı.

Besiciler, elektrik, ilaç, işçilik ve özellikle yem fiyatlarının afaki artışlarından şikâyetçidir. Yem fiyatları, geçmişte ayda bir zamlanırken, günümüzde ise neredeyse her gün zamlanmaktadır. Yeni neslin hayvancılık faaliyetlerine uzak durması, mevcut hayvancılık faaliyetlerini sürdürenlerin yaşlanmaları, emekli olmaları gibi gerekçelerle para kazanamama, hatta zarar etme durumu sebebiyle bir kısım hayvan besicileri, damızlık süt hayvanlarını kesime verip, sektörden çekilmektedir.

Ülkemizdeki sığır sayısı 2022 Haziran ayı sonu itibarıyla, bir önceki yılın Aralık ayına göre %0,9 azalarak, 18 milyondan 17,69 milyona gerilemiştir. Süt hayvancığında da, 2022 Ocak ayı verilerine göre inek sütü %5,7, inek peyniri %11,5, yoğurt üretimi %9,7 ve içme sütü üretimi %8,4 oranında azalmıştır.

KİŞİ BAŞI KIRMIZI ET TÜKETİMİMİZ ARTTI

Besiciler, ürünlerinin değerini bulamamasından şikâyet ederken, market ve kasaplardaki et ve süt ürünleri fiyatları el yakıyor. Yaşanan Covid-19 salgını ve global ekonomik krizle alım gücü düşen vatandaş, et ve süt ürünlerine ulaşmakta zorlanmaktadır. Hâlbuki, tüm toplumlarda et tüketim miktarı, her dönemde zenginliğin, refah seviyesinin bir kriteri olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de, yılda kişi başına kırmızı et tüketimi, 2002 yılında 8 kilogram iken, 2021 yılında bu rakam 25,3 kilograma çıkmıştır. (Dünya ortalaması ise, 14,5 kilogramdır. Yılda kişi başına düşen kırmızı et miktarı Japonya’da 45,9, İngiltere’de 84,2, Almanya’da 88,1, İtalya’da 90,7 ve ABD’de 120,2 kilogramdır.)

Büyükbaş hayvancılığın geleceği için en büyük tehlike, sağmal süt hayvanlarının kesime verilmesidir. Bazı iddialara göre, Ocak 2022’den bu yana 1-1,5 milyon anaç hayvan kesilmiştir. Anaç hayvanların kesilmesi, hem süt verimini düşürmekte, hem doğum yapacak hayvanların azalması sonucu, hayvan sayılarının azalması sebebiyle et hayvancılığı için tehlike çanlarının çalınması anlamına gelmektedir.

Bu arada, çiftliklerdeki çoban açığı Afgan mülteciler tarafından kapatılmakta ve hayvancılık sektörü için çok önemli bir işlev görmektedirler.

ÜRETİCİ VE TÜKETİCİLERİN ŞİKÂYETLERİNİN GİDERİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER

Öncelikle ve özellikle, yem bitkileri üretiminin teşviki ve üretim maliyetlerinin düşmesi için, mazot ve gübre desteklemelerinin arttırılarak devam etmesi gerekmektedir. Hatta, zaruri olursa devlet eliyle kurulacak gübre fabrikaları ve biyokütle enerji tesisleri ile, hem çiftçiler için gerekli elektrik üretilmiş, hem de biyogübre elde edilmiş olur.

Ülkemizde iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü varlığı gibi unsurlar dikkate alınarak, “Hayvancılık Bölgeleri” oluşturulmalı. Hangi bölgelerde büyükbaş, hangi bölgelerde küçükbaş ve hatta hangi bölgelerde hangi cins koyun ve keçi besiciliği yapılacağı tespit edilmelidir. Buna göre düzenlenecek teşvikler ve uygulamalarla, daha düşük maliyetli ve daha fazla verimli hayvan besiciliği yapılabilir.

Hayvancılık yapanlar eğitilmeli, maddi anlamda teşvik edilmeli. Teşvikler, mutlaka gerçekten bu işi bilen ve yapanlara, üretim esaslı olarak yapılmalıdır.

Damızlık ineklerin kesilmesi yapılacak sıkı denetimlerle önlenmeli. En az beş doğum yapmamış ve doğurganlığı devam eden ineklerin kesimine asla izin verilmemelidir.

Türkiye’de kendi fiziki coğrafya şartlarına uygun et ve süt amacına göre ırkları melezleme ile geliştirilmeli. Böylece, ülkemizin doğasına uyumlu, hastalıklara karşı dayanıklı, et ve süt verimi yüksek ırklar ortaya çıkacaktır. Hayvan başına elde edilen süt ve karkas et miktarının artırılması ve her yıl, doğumdan kısa bir süre sonra ölen yaklaşık 500 bin buzağının yaşatılması, hayvancılık sektörü için oldukça önemlidir.

Hayvancılık sektöründe üretici ve tüketici arasındaki aracıların fazla olması, süt toplama, nakliye, soğuk hava depolarında muhafaza gibi maliyetler, hem üreticiyi hem de tüketicinin alım gücünü zorlamaktadır. Bu alanda, kapsamlı bir örgütlenme kaçınılmazdır.

Toplumumuzda, manda eti tüketimi kültürel olarak pek yaygın değildir. Daha az masrafla beslenen mandalar, az yağlı ve yüksek oranda kırmızı et sağlamaktadır. Sütü ise, oldukça değerli olup, yoğurt, kaymak ve tereyağı kalitesi oldukça üst düzeydedir.

TMO, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Ziraat Bankası’nın çiftçilere ve besicilere sağladığı her türlü destekler arttırılarak devam etmelidir.

Dünyada global güç olma iddiasında olan ve fazlasıyla bu potansiyele de sahip olan “Güçlü Türkiye”, güçlü tarım ve hayvancılık yapısına sahip olmak zorundadır.

.

“Peygambersiz İslâm” olarak İslamofobi

25 Aralık 2022 02:00 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Prof. Dr. Bedri Gencer
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi

Yıldız Teknik Üniversitesindeki Peygamberimize hakaret edildiği iddiasına tepkiler çığ gibi büyüdü. Ancak her zaman olduğu gibi güncelin tozu dumanı arasında bu vakanın arka planına inilemedi. Peygamberimize saldırılara eşlik eden Kur'ân’a ve hadise saldırılar, İslâm’a karşı yürütülen sofistike bir savaşın geldiği noktayı gösteriyor.

Türkiye, bu ayın ilk haftasına Peygamberimize saldırı skandalıyla girdi. Yıldız Teknik Üniversitesi öğretim görevlisi Uğur Kutay, öğrenciler tarafından 5 Aralık’taki dersinde dinimize, Peygamberimize ve değerlerimize hakaret ettiği iddiasıyla şikâyet edildikten sonra tepkiler çığ gibi büyüdü. Ancak her zaman olduğu gibi güncelin tozu-dumanı arasında bu vakanın derin arka planına inilemedi. Peygamberimize saldırılara eşlik eden Kur'ân’a, şeriata, hadise saldırılar, İslâm’a karşı yürütülen organize ve sofistike bir savaşın geldiği noktayı gösteriyordu.

Lafzen “İslâm korkusu” mânâsına gelen İslamofobinin mahiyeti, ancak İslâm’ın mahiyetiyle, “Din, İslâm nedir?” sorusuna cevapla anlaşılabilir. “Muhakkak Allah nezdinde din, İslâm’dır” mealindeki âyetin gösterdiği gibi, İslâm, vahyedilmiş, “hak din” demektir; din, eam, İslâm ehastır. Din, Allah’ın nizamı, şeriat, Allah’ın emridir. Kadim dilde kullanılan “din-i ilahî, şeriat-ı Ahmediye” tabirlerinde dinin Allah’a, şeriatın peygambere izafe edildiği görülür. Asırlardır kız istemek için kullanılan “Allah’ın emri, Peygamberin kavli” deyimi, “şeriat-ı Ahmediye”nin tarifini verir. Zira Peygamber, Allah’ın emri olarak şeriatı, halka kavliyle (hadis) tebliğ, fiiliyle (sünnet) tebyin eder. Bu yüzden genelde Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm’a, peygamberlerine izafeten Musevîlik, Îsevîlik, Muhammedîlik, Batılı dilde İslâm’a “Mohammedanism” denilmektedir.

Buna göre vahyî din, peygamberli din, deistik din, peygambersiz dindir. Modern Hilal-Haç, İslâm-Batı kavgasının özünde, Batı’da vahyî-peygamberli dinin deistik-peygambersiz dine dönüştürülmesinden sonra İslâm’ın da aynı akıbete uğratılması, “peygambersiz din”e dönüştürülmesi mücadelesi yatar. Batı dünyasında Pavlus, Hıristiyanlığı şeriatsız ahlaka indirgedi, Yuhanna, hâşâ peygamberi tanrılaştırdı. Böylece Hıristiyanlık, deistik (peygambersiz-şeriatsız) dine dönüştürüldü.

“MÜSLÜMAN KORKUSU”NDAN “İSLAM NEFRETİ”NE…

Batı’da sekülerleşme denen vahyî-peygamberli dinin deistik-peygambersiz dine dönüştürülmesi sürecinin XIX. asırda zirveye çıkmasıyla İslamofobinin muhtevası da değişti. İslamofobi, peygamberli İslâm’a karşı Haçlı savaşlarının yürütüldüğü kadim çağlarda Katolik Hıristiyanların gözünde “Müslüman korkusu” demekti. Ancak Protestan İngiltere’nin Batılı modernleşme ve sekülerleşmenin galibi olarak çıktığı ve Hıristiyanlığın tamamen deizme dönüştürüldüğü XIX. asırda İslamofobi, “Müslüman korkusu”ndan “İslâm nefreti”ne dönüştü.

Yani modernleşme ve sekülerleşmeyle, Batı’nın ben idrakinin değişmesiyle İslamofobi de değişti. Batı’da modernleşmenin özel adı, medenîleşme idi. Medeniyet kavramının kadim mânâsı, medenîlik-barbarlık ayırımıyla, modern mânâsı, terakkî ve medenîleşme kelimeleriyle anlatıldı. Protestan İngiltere’nin başını çektiği Batı tarafından Türklerin medeniyet karşıtı barbarlıkla ithamı, Müslüman korkusu olarak kadim İslamofobiyi, İslâm’ın terakkî karşıtı yobazlıkla ithamı, İslâm nefreti olarak modern İslamofobiyi ifade ediyordu.

“ILIMLI İSLAM” SAVAŞI!

Protestan İngiltere’nin başını çektiği Batı’nın İslâm ile savaşının gayesi, İslâm’ın da Hıristiyanlık ve Yahudilik gibi deistik hâle getirilmesiydi; “ılımlı İslâm”, “deistik İslâm”, deistik İslâm, “Peygambersiz İslâm” demekti. Batı literatüründe İslâm için kullanılan Mohammedanism (Muhammedîlik) tabirinin belirttiği gibi, “Muhammedsiz İslâm”, İslâm olmaktan çıkmış İslâm demekti. Bu, zamanında Hindistan’da Ekber Şah’ın 1581'de ilan ettiği Din-i İlâhî gibi doğrudan peygambersiz, deistik din olmayacaktı. İngiltere (Batı), “Peygambersiz İslâm” doğrultusunda iki cepheli bir mücadeleye girişti:

1. Sıcak-maddî savaş: İslâm’a, peygamberine, kitabına karşı doğrudan saldırı, nefretin yayılması. Danimarkalı, İsveçli karikatüristlerin peygamberimize hakaretleri gibi...

2. Soğuk-manevî savaş: Mısır Menâr ekolüyle İslâm’ın peygambersiz dine dönüştürülmesi.

PEYGAMBERİMİZE SALDIRININ İKİ CEPHESİ

İki İngiliz [William Muir (1819–1905), Wilfred Scawen Blunt (1840–1922)] tarafından yürütülen deistik İslâm projesi, iki İranlı [Mirza Muhammed Bâkır (1816-1893), Cemâleddîn Afgânî (1838-1897)] sayesinde getirildiği Mısır’da iki Mısırlı [Muhammed Abduh (1849-1905), (Reşid Rıza (1865-1935)] tarafından geliştirilmiştir. 18. CHP Hükûmetinin Başbakanı Şemsettin Günaltay da Türkiye’de deistik İslâm projesini 21 Kasım 1949’da kurduğu ilahiyat ile uygulamaya girişmiştir. Din nübüvvet, nübüvvet mucize iledir; dolayısıyla deizmin karakteristiği, mucize inkârıdır. Mısır Menâr (Abduh-Rıza) ekolü, İngiliz projesi doğrultusunda “Peygamberin en büyük mucizesi Kur'ân’dır”dan “Peygamberin tek mucizesi Kur'ân’dır”a kayan propagandayla İslâm dünyasında deistik İslâm’ı yaydılar. Türkiye’de “Peygamberin tek mucizesi Kur'ân’dır” sloganıyla yayılan deizmin (ilhad) ilahiyatın dayandığı paradigma hâline geldiği, Diyanet ile ilahiyatın ortak ürünü olan İslâm Ansiklopedisi’ndeki “İnşikak-ı Kamer” (Ay’ın iki parçaya bölünmesi) maddesinde görülebilir.

EKBER ŞAH’IN DİN-İ İLAHİ PROJESİ GİBİ

Türkiye’de ilahiyat fakültelerinde deistik-peygambersiz İslâm projesi, Ekber Şah’ın Din-i İlâhî projesindeki gibi doğrudan peygamberin inkârı değil, doğrudan veya dolaylı olarak dinde peygamberin otoritesinin sarsılması şeklinde uygulanacak, bütün inkâr yolları “Peygambersiz İslâm”a çıkacaktı: Peygamberin ismetinin, şefaatinin, sahabenin adaletinin, Kur'ân’ın ebediyetinin, hissî mucizelerin, hadisin sıhhatinin, sünnetin külliyetinin, Zuhur-i Mehdî’nin inkârı… Bugün Eşarî, Mâtürîdî, Askalânî, Süyûtî gibi müctehid ve hafız (hadis) imamların manevî tevatürle sabit iman esası olduğu üzerinde icmâ ettikleri “İnşikak-ı Kamer”, Zuhur-i Mehdî gibi iman esaslarına inanan ilahiyatçı oranının tesbiti, ilahiyatta peygambersiz İslâm projesinin geldiği noktayı net olarak gösterecektir.

Burada peygamber düşmanlığının iki cephesi ve tarzı ortaya çıkar.

1. Ehl-i küfrün Peygamberimize sübyancı iftirası. Çağımızda Reinhart Dozy gibi yabancı gâvurları izleyen yerli gâvurlar, Peygamber Efendimize (aleyhisselam) –hâşâ- “bir çocukla evlenen sübyancı” iftirasıyla saldırmayı âdet edinmişlerdir. Hâlbuki Zekai Konrapa (Peygamberimiz İslâm Dini ve Aşere-i Mübeşşere. İstanbul: 1967: 478), Peygamber Efendimizin Hazreti Âişe validemizle 14 yaşındayken Mekke’de nişanlandığı, 18 yaşındayken Medine’de evlendiğini ispat etmiştir.

2. Ehl-i bid’atin peygamberimize beşerî zaaf iftirası. Bugün pek çok ilahiyatçı, “Peygamberi gözünüzde büyütmeyin, Allah, bile onu kitabında azarlamış” hezeyanını savurmaktadır.

“Peygambersiz İslâm”a giden yolun başı, Hazreti Peygamberin ismetinin ve faziletinin (efdaliyet) inkârına varan beşeriyetine vurgudur. Bunun sonucu, Peygamberimize muhabbetin zedelenmesidir. Hâlbuki Allah’a imanımız, Habibine muhabbetimiz, Habibine muhabbetimiz sünnetine ittibamız kadardır. İlahiyat tarafından zellenin günah olarak sunulması, peygamberin ismet vasfının açık inkârıdır. Bu inkârın Mehmet Azimli tarafından Peygamberimizin –hâşâ- “veled-i zina olduğu” iftirasına, İsrafil Balcı tarafından Kur'ân’da tek cehennemlik kişi olarak anılan Ebu Leheb’in kusursuz biri olduğu hezeyanına kadar vardırılması tabiidir…

Peygambersiz ilahiyatçıların daima ehl-i küfürle birlikte Müslümanlara “şeriatçı” ve “tarikatçı” diye saldırması da tesadüf değildir. Bu, inanç mücadelesinin daima dikey (iman-küfür) olmaktan çok yatay (hak-batıl) boyutta cereyan ettiğini gösterir. O hâlde asıl peygamber düşmanı, Peygamber Efendimize (aleyhisselam) sübyancı iftirası atan yerli ve yabancı gâvurlar mıdır, yoksa ona “yığınla zaafı olan biri” diyen Mehmet Azimli gibi ilahiyatçılar mıdır?

KÜRESEL İSLAMOFOBİDEN HİRA RÖVANŞİZMİNE

Bu misaller, Batı’nın Peygamberimize, İslâm’a karşı yürüttüğü savaşın iki cephesini gösterir. Türkiye’de artan İslâm düşmanlığı, küresel İslamofobi ile Hira rövanşizminin birleşmesidir. Ezelî hak-batıl, hilal-haç mücadelesi, Türkiye’de “Hira evlatları” (Alparslan’ın torunları) ile “Olimpos çocukları” (Diyojen'in torunları) arasındaki mücadeleye dönüşmüştür. 1990’da dünyada Soğuk Savaş, ideolojik mücadele, radikal politika devrinin bitmesinden sonra Müslümanlara iktidar yolunun açılmasıyla ezelî Hira-Olimpos mücadelesi canlandı. Diyojen'in torunları için sekülerizmin, Batı’daki gibi hikmet taraftarlığı değil, doğrudan şeriat (İslâm-peygamber) düşmanlığı olduğu açıkça ortaya çıktı. Yani Peygamberimize ve dinimize (şeriat) giderek artan organize saldırılar, “Yallah Arabistan’a” diyen Diyojen'in torunlarının 1071 hıncının ürünüdür

.

HERKESE EV: Konut edindirmede devr-i daim

25 Aralık 2022 02:01 | Güncelleme :2 Ekim 2023 19:44

Sesli Dinle

A -

A +

Prof. Dr. Hasan Fehim Üçışık
İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Öğretim Üyesi

Sosyal konut projeleri dışında konut edinmek isteyen ve isteyecek olan vatandaşlarımızın tümünün isteklerinin karşılanması, böylece ülkenin konut ihtiyacının köklü çözümü için, yeterli miktarda kamu arazisi, inşaat firmalarına tahsis edilmelidir. Böylece, arazi ve arsa maliyet unsuru olmamalı, arsa payları üreticiden yalnızca yapıyı satın alan vatandaşlar tarafından kira gibi küçük dilimler hâlinde ödenmelidir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde, yiyecek ve giyecek gibi zaruri ihtiyaçlar arasında sayılan barınma hakkı konusunda Türkiye’de çok kapsamlı bir proje uygulamaya konmuş bulunmaktadır. “İlk Evim, İlk İş Yerim” adlı bu proje çerçevesinde 81 ilde 500.000 sosyal konut, 1 milyon konut amaçlı arsa, 50 bin iş yeri üretilecektir.

Bu projeden, kendisi, eşi ve 18 yaşın altındaki çocukların toplam geliri net 16.000, İstanbul’da 18.000 lirayı aşmayan vatandaşlar yararlanabileceklerdir. Konutlar 2+1, 3+1 büyüklüğünde olacak, 2 yıl içinde 250.000 konut, 2028 yılına kadar 500.000 konut teslim edilecektir. 17 ilde ilk temel atılmıştır. Projeye 8 milyondan fazla başvuru yapılmış, bunlardan geçerli olan 5.135.000’i kuraya dâhil edilmiştir. Başvuru yapanlardan 2.030.000’i genç, 505.000’i emekli, 256.000’i engelli, 6.493’ü şehit yakını veya gazi vatandaşlardır. İlk 250.000 sosyal konut için 81 ilde sırayla kura çekilmektedir. Bu konutların hak sahipleri Mart 2023’e kadar belirlenmiş olacaktır. 5 bin 615 konutun temeli atılmıştır.

Dar gelirlileri kapsayan “İlk Evim” projesinin yanı sıra, orta gelir grubuna yönelik olarak da bankalarla birlikte, bütün şehirlerde, 100.000 konutluk, düşük peşinat ve uzun vadeli bir proje uygulanacaktır. Arsa desteği, müstakil konut arsası ve müşterek konut arsası şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Müstakil konut arsaları en fazla brüt 150 metrekare konut yapmaya müsait, 350 - 500 metrekare büyüklüğünde olacaktır. Vatandaşlar konut arsalarını piyasa fiyatlarının çok altında bir bedelle, 10 yılda, faizsiz taksitlerle satın alacaklardır. Arsa için 1.177.056 başvuru yapılmıştır.

BÜYÜK BİR TEŞEBBÜS

Biz, bu “İlk Evim, İlk İş Yerim” projesinin, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde belirtilen barınma, insan şeref ve haysiyetiyle bağdaşan bir hayat sürme, işini serbestçe seçme, dilediği alanda çalışma ve sosyal güvenlik ile ilgili temel haklara tamamen uygun, çok büyük bir teşebbüs olduğunu düşünmekteyiz.

Toplu konut teşebbüslerini ve konut edinmek isteyen vatandaşları desteklemek üzere 1984 yılında Toplu Konut İdaresi (TOKİ) kurulmuştur. TOKİ, ilk 7 yılda küçük ve büyük konutlar için, 15 yılda geri ödenmek üzere belirli miktarlarda destek sağlamış, böylece 900.000 vatandaş konut sahibi olmuş, ancak, önceleri %18, daha sonra %30 faiz uygulanması ve enflasyon oranlarının daha yüksek olması sebebiyle fon erimiş, sonraki yıllarda pek az vatandaş TOKİ desteğiyle konut sahibi olabilmiştir.

“MEDENİ SEMERE” ENTERESAN!

Sosyal yardıma ihtiyaç duyan vatandaşlardan bir banka gibi “medeni semere” denilerek verilenden daha fazlasının istenmesi fevkalade ilginçtir; yapılması gereken, yalnızca fonun erimemesi amacı güdülerek oynak merdiven usulünün uygulanmasıdır.

TOKİ’nin 1984-1991 döneminde 900.000 konuta verdiği destek için faiz değil de birim metrekare inşaat maliyeti esas alınarak oynak merdiven sistemi uygulansaydı geri ödeme süresi 15 yıl olduğundan, her yıl 60.000 konut bedeli kadar geri ödeme yapılacak ve 60.000 konuta destek sağlanacaktı. Böylece, 1991 yılından 2022 yılına kadarki 31 yılda, ek kaynak gerekmeksizin, (60.000 x 31) 1.860.000 konut yapılmış olacaktı.

Bize göre, sosyal konutların ve arazi veya arsaların bedelleri, birim metrekare inşaat maliyeti esas alınarak belirlenmeli ve olabildiğince düşük oranda götürü masraf karşılığı alınmalı, böylece, konut üretimine ayrılan fon hiçbir zaman erimeden sürekli olarak kullanılmalıdır.

Bir konutun inşaat maliyeti ve arsa payı toplamı 120 birim metrekare inşaat maliyeti kadar ve ödeme süresi 10 yıl ise günün fiyatları üzerinden her yıl (120:10) 12 metrekare, aylık olarak (12:12) 1 metrekare inşaat maliyeti ödenecektir.

Bir konutun inşaat maliyeti ile arsa payı toplamı 180 birim metrekare inşaat maliyeti kadar ve ödeme süresi 10 yıl ise her yıl günün fiyatları üzerinden (180:10) 18 metrekare, aylık olarak (18:12) 1,5 metrekare inşaat maliyeti ödenecektir.

“İlk Evim” projesi çerçevesinde sosyal konut edinenler bu konutların bedellerini 10 yılda ödeyeceklerinden, ilk olarak teslim edilecek 250.000 konut için her yıl (250.000:10) 25.000, teslim edilen toplam konut sayısı 500.000 olduktan sonra her yıl (500.000:10) 50.000 konut bedeli tahsil edilecektir. Bu bedeller tekrar sosyal konut yapımında kullanılabilecektir.

Ülkenin konut ihtiyacı için ayrılan kaynağın para değerindeki değişikliklerden etkilenmemesi hâlinde belirli bir miktardaki kaynakla desteklenen konutlar devr-i daim usulüyle aynı miktardaki yeni konutlara destek sağlayacaktır.

Bizce, bir kısım kamu arazisinin konut üreticilerine satılması ve işsizlik sigortası fonundan, bir tarihte Güneydoğu Anadolu Projesi için olduğu gibi pay ayrılması hâlinde, her ihtiyaç duyan vatandaşa, devr-i daim usulüyle, konut veya arsa desteği verilebilecektir.

İNŞAAT FİRMALARINA KAMU ARAZİSİ TAHSİS EDİLMELİ

Bizce, sosyal konut projeleri dışında konut edinmek isteyen ve isteyecek olan vatandaşlarımızın tümünün isteklerinin karşılanması, böylece, ülkenin konut ihtiyacının sürekli ve köklü çözümü için, uydu kent kurulabilecek ve toplu konut yapılabilecek yeterli miktarda kamu arazisi inşaat firmalarına tahsis edilmelidir. Böylece, arazi ve arsa maliyet unsuru olmamalı, arsa payları üreticiden yalnızca yapıyı satın alan vatandaşlar tarafından kira gibi küçük dilimler hâlinde ödenmelidir.

Bize göre, kamu arazi ve arsalarında yapılan her konutun arsa payı, götürü masraf karşılığı ile birlikte, birim metrekare inşaat maliyeti esas alınarak ve 3, 4 veya 6 ayda bir güncellenerek, büyük konutlarda daha kısa, küçük konutlarda daha uzun sürede tahsil edilmelidir.

Hâlen bir toplu konut yapımında öz kaynakları arsa payı kadar eksik kalan üretici firma, hem de birikimi arsa payı kadar eksik olan konut alıcıları banka kredisi kullanmakta, böylece, bir arsa bedeli için iki defa faiz ödenmektedir.

Orta gelir grubundaki olup konut edinmek isteyenler için uydu kent veya toplu konut inşa edecek firmalara arazi veya arsa tahsisi ve bedellerinin yapıları satın alan vatandaşlardan arsa payı şeklinde taksitler hâlinde tahsiliyle arsa ve araziler en uygun şekilde paraya çevrilecektir. Böylece hem kısa sürede daha çok konut üretilebilecek, hem de arazi ve arsalardan sosyal konutlar için ek kaynak sağlanabilecektir.

1.000.000 arsanın bedeli 10 yılda ödeneceğine göre her yıl (1.000.000:10) 100.000 arsa bedeli kadar tahsilat yapılacaktır. Her yıl bu miktar, arsa üretiminde, sosyal konut yapımında ve konut edinmek isteyen orta gelir grubundakilere ödünç verilmesinde kullanılabilecektir.

Konut finansmanında devr-i daim usulü ile belirli bir kaynakla her zaman için bütün vatandaşların konut ihtiyacı karşılanabilecektir.

Bizce, “İlk Evim, İlk İş Yerim” projesine arsa için başvuran 1 milyon 177 bin 56 kişiden 1.000.000’una değil, mümkünse şartları uygun olan herkese arsa desteği sağlanmalı, her yıl tahsil edilecek arsa ve sosyal konut bedelleri ile ek kaynaklara göre yeniden yaptırılabilecek sosyal konut miktarları hesaplanarak, bu proje için başvuruda bulunmuş, fakat kura isabet etmemiş olanlara, devr-i daim usulü çerçevesinde dönem dönem sosyal konut inşası ve teslimi için tarihler belirlenip duyurular yapılmalıdır.

Sosyal konut ihtiyacı olan vatandaşların kendilerine hangi tarihte başlayan ve hangi tarihte tamamlanacak konutlardan verileceğini bilmeleri devletin toplumun ve fertlerin refahını sağlama görevini yerine getirmekte olduğunun büyük bir göstergesi olacak ve siyaset kurumuna güveni artıracaktır

.