Tasavvuf; Cenâb-ı Hakkʼı kalben tanıyabilme sanatıdır.

Tasavvuf; “îmân”ı “ihsân” gibi muhteşem ve muazzam bir ufka taşımanın diğer adıdır. Yani dâimâ ilâhî müşâhedenin, -diğer bir ifâdeyle- ilâhî kameraların gözetimi altında bulunduğumuzun farkında olarak, bu şuur ve idrâk ile yaşamaktır.

Tasavvuf; bir arınma disiplinidir. Allahʼtan uzaklaştıran her şeyden sakınarak “takvâ”ya erebilme yoludur. Nefsânî ihtirasları dizginleyip rûhânî istîdatları inkişâf ettiren bir mânevî terbiyedir.

Tasavvuf; Peygamber Efendimiz’e vâris olmuş gerçek mürebbîlerin elinde; nefsin tezkiye, kalbin tasfiye edildiği mânevî bir mekteptir.

Tasavvuf; nefse karşı sulhü olmayan bir cenktir.

YAKLAŞIK İKİ DAKİKADA TASAVVUFUN ÖZETİ

TASAVVUF, TAKDİR-İ İLÂHİ’YE RIZA GÖSTERMEKTİR

Tasavvuf; ilâhî takdîre her hâlükârda rızâ göstererek Allah ile dâimâ dost kalabilme mârifetidir. Hayatın med-cezirleri ve acı-tatlı sürprizleri karşısında, gönül dengesini korumaktır. Varlıkta şımarmayıp yoklukta daralmamaktır. Başa gelen cefâları, ilâhî bir imtihan bilip, bunları kendisine bir tezkiye (mânevî arınma) vesîlesi kılabilme olgunluğudur. Şikâyet ve sızlanmayı unutarak dâimâ hamd ile şükreden “güzel bir kul” olabilme mahâretidir.

MUHABBET, ŞEFKAT VE MERHAMET İNSANI OLABİLMEK

Tasavvuf; maddî-mânevî bakımdan kendini ikmâl etmiş mü’minlerin, diğergâm bir gönülle mahlûkâta yönelerek, onların mahrûmiyet ve ihtiyaçlarını telâfî mes’ûliyetidir. Yaratan’dan ötürü yaratılanlara şefkat, merhamet, muhabbet ve hizmetin, tabiat-i asliye hâline gelmesidir.

TASAVVUF KUR’ÂN VE SÜNNET’E UYMAKTIR!

Tasavvuf; Kitap ve Sünnet’le hemhâl olabilmek, ilâhî ve nebevî tâlimatları kalbî derinlikle idrâk edip hayatın her safhasında yaşamaya çalışmaktır.

Hâsılı tasavvuf; Allah Rasûlüʼnü aşk ile yakından tanıyabilme, Oʼnun yüce karakter, şahsiyet ve ahlâkından nasîb alarak, dîni, özüne ve rûhuna uygun bir tarzda, vecd içinde yaşayabilme gayretidir.

Bu nevî düsturlarla tezat teşkil eden ve ölçüsünü Kur’ân ve Sünnet’ten almayan ne varsa -her ne kadar tasavvufa izâfe edilirse edilsin- bâtıldır.

O HÂLDE TASAVVUF NE DEĞİLDİR?

Dînin derûnî ve ruhânî ciheti, mârifet ve takvâ derinliği olan tasavvufî yönü ihmâl edildiğinde, geriye kuru bir kâideler manzûmesi kalır. Bununla birlikte, bilhassa günümüzde tasavvufî neşveye sahiplik iddiasıyla arz-ı endâm eden bâzı çevreler gibi, her şeyi bâtınî hükümlerden ibâret görüp dînin zâhirî hükümleri diyebileceğimiz şerîati hafife almak da, tasavvufun hakîkatinden uzaklığın açık bir göstergesidir.

KALP TEMİZLİĞİ YETER Mİ?

Bu gibi kimselerin; “Kalbin temiz olsun da, amelin az olsa da olur(!)” şeklinde, nefsânî tâvizlere kapı açan anlayışıyla, şerîatin hâdimi olan gerçek tasavvufun uzaktan yakından bir alâkası yoktur.

TAKVÂ ASLÂ GERİ PLANA ATILMAMALI!

Meselâ günümüzde, Mesnevî-i Şerîfʼin rûhundan uzak bâzı kimseler tarafından, Mevlevîliğin vecd vetakvâ tarafı ihmâl edilerek, aslı zikir olan semâ, âdeta şov maksatlı bir folklor gösterisi ve orkestra eşliğinde icrâ edilen bir mûsikî meclisi hâline getirilmektedir.

Hâlbuki Hazret-i Mevlânâ, Mesnevîʼnin ilk 18 beyti içinde yer alan şu ifâdeleriyle; kendisini dinlediği hâlde maksat ve gâyesini idrâk edemeyen gâfillerden şöyle yakınmaktadır:

“Ben her cemiyette, her mecliste inledim durdum. Kötü huylu olanlarla da, iyi huylu olanlarla da düşüp kalktım.

Herkes kendi anlayışına göre bana dost oldu. Lâkin içimdeki esrârı idrâk etmedi.

Benim sırrım, feryâdımdan uzak değildir. Lâkin her gözde onu görecek nur, her kulakta onu işitecek kudret yoktur.

Ham ruhlar, olgun ve yetişkin zevâtın hâlinden anlamazlar. O hâlde sözü kısa kesmek gerektir vesselâm.”

BÜTÜN ALLAH DOSTLARININ FEYİZ KAYNAĞI KUR’ÂN VE SÜNNETTİR

Ayrıca, bütün Hak dostları gibi Mevlânâ Hazretleri’nin feyiz kaynağı da şüphesiz ki Kur’ân ve Sünnet’tir. O, bu hakîkati bir rubâîsinde bütün cihâna şöyle îlân eder:

“Canım var oldukça ben Kur’ân’ın kölesiyim. Ben Hazret-i Muhammed -sallâllahu aleyhi ve sellem-’in yolunun toprağıyım. Eğer bir kimse, benim sözümden bundan başka (bu istikâmetin dışında) en ufak bir şey bile nakledecek olursa, o kimseden de, onun sözünden de incinirim, tiksinirim.”

Bu beyânıyla Mevlânâ Hazretleri kendisini açıkça; “Kur’ân’ın kulu, kölesi; Hazret-i Peygamber’in nurlu yolunun toprağı” olarak takdîm etmektedir. Yani pergelin sabit ayağının dâimâ şerîate bağlı bulunduğunu, hayatını Kur’ân ve Sünnetʼin tâlimatlarına göre tanzim etmeye gayret gösterdiğini açıkça beyân etmektedir.

O hâlde şerʼî hükümlerle amel etmeden Hazret-i Mevlânâʼnın yoluna mensûbiyet iddiâsında bulunmak, evvelâ Hazretʼin aziz rûhunu incitecektir.

TARÎKATLERDE TİCARÎ FAALİYETLERE GİRİLMEMELİ

Diğer taraftan, bâzı tarîkatlerde de, başlangıçta sûret-i haktan görünen güzel niyetlerle birtakım ticârî faaliyetlere girilmektedir. Fakat işin sonunda, ekseriyetle takvâ hassâsiyetlerinden uzaklaşılarak maddî menfaatlere râm olmuş bir yapıya dönüşülmektedir. Bu ise, bâriz bir şekilde dînin dünyaya âlet edilmesidir. Hiçlik ve yokluk kapısı olan tarîkatin, varlık ve çokluk kaygısıyla hareket eden bir menfaat çarkına dönüşmesidir.

BAZI TARÎKATLERDE TAVİZ VERİLEN ŞER’Î ÖLÇÜLER

Bâzı tarîkatlerde ise, helâl-haram hassasiyetleri geri plâna atılarak, yine; “benim kalbim temiz(!)”gibi, içi doldurulmamış ifâdelerle, kadın-erkek ihtilâtının önünün açıldığı, tesettürde zaaf gösterildiği ve daha nice şerʼî ölçülerden tâviz verildiği görülmektedir. Sanki kalp temiz olduğunda helâl-haram sınırlarına riâyet etmek gerekmezmiş gibi, tamamen nefsâniyete prim veren, bâtıl bir görüşe meyledilmektedir.

HELÂL VE HARAMA RİÂYET EDİLMELİ

Böylece her hususta en büyük rehberimiz olan Peygamber Efendimiz -sallâllahu aleyhi ve sellem-ʼin, en temiz kalpli insan olduğu hâlde; ibadette, muâmelâtta, ahlâkta ve bilhassa günümüzün en büyük problemi olan “helâl ve harama riâyet”te, ümmetine emsalsiz bir örnek teşkil etmiş olduğu hususu, görmezden gelinmektedir.

Hâlbuki Ehl-i Sünnet veʼl-Cemaat muhtevâsı içindeki gerçek tasavvuf, Peygamber Efendimizʼin hayat düsturlarıyla, zâhiren ve bâtınen bütünleşebilme gayretidir. Rasûlullah -sallâllahu aleyhi ve sellem- Efendimiz, mânevî kemâlâtın zirvesinde bulunmasına rağmen, nasıl ki zâhirî kulluk vazifelerini de son nefesine kadar büyük bir titizlikle îfâ etmişse, Oʼnu örnek alması gereken her müʼmin de, hangi mânevî makam, mevkî, meşrep ve tarîkatte olursa olsun, şerʼî vazifelerini yerine getirmekle mükelleftir.

HARAMLAR ASLÂ HELÂL OLMAZ!

Abdülkâdir-i Geylânî Hazretleriʼnden nakledilen şu hâdise, bu hususu ne güzel îzah etmektedir:

“Bir gün gözümün önünde bir nur peydâ olmuş ve bütün ufku kaplamıştı. «Bu nedir?» diye bakarken, nurdan bir ses geldi:

«–Ey Abdülkâdir, ben senin Rabbinim! Bugüne kadar yaptığın sâlih amellerden öyle memnunum ki, artık sana haramları helâl eyledim.» dedi.

Ancak hitap biter-bitmez, ben bu sesin sahibinin şeytan -aleyhillâne- olduğunu anladım ve:

«–Çekil git ey mel’un! Gösterdiğin nur, benim için ebedî bir zulmettir/karanlıktır.» dedim.

Şeytan:

«–Rabbinin sana ihsân ettiği hikmet ve firâsetle yine elimden kurtuldun! Hâlbuki ben, yüzlerce kimseyi bu usûl ile yoldan çıkarmıştım.» diyerek uzaklaştı.

Ellerimi yüce dergâha açtım; bunun, Rabbimin bir lûtfu olduğu şuur ve idrâki içinde, Cenâb-ı Hakk’a şükürler eyledim.”

Cemaatten biri:

“–Onun şeytan olduğunu nereden anladınız?” diye sorunca da;

“–«Sana, haramları helâl kıldım.» demesinden!” cevabını verdi.

KUR’ÂN VE SÜNNETE UYMAYAN KİŞİ TASAVVUF EHLİ OLAMAZ

Hakîkaten bir kul, güzel hâli, sâlih amelleri ve mânevî derecesi sebebiyle helâl-haram hudutlarından muaf tutulacak olsaydı, evvelâ insanlığın Hakk’a kulluktaki zirvesi olan Peygamber Efendimiz -sallâllahu aleyhi ve sellem- böyle bir muâfiyete sahip olurdu. O’na bile böyle bir imtiyaz tanınmadığına göre, hiç kimseye de tanınacak değildir.

İmâm-ı Rabbânî Hazretleri bu hususta şöyle buyurmuştur:

“Bâtına ehemmiyet vermek, zâhire de ehemmiyet vermeyi îcâb ettirir. (Yani zâhir ve bâtının bir âhenk içinde olması zarurîdir.) Bâtınla meşgul olurken zâhiri ihmâl eden kimse zındıktır. Onun elde ettiği bâtınî hâllerin hepsi istidraçtır.[1] Bâtınî hâllerimizin sıhhatini gösteren en iyi ölçü, zâhirimizin şer’î ölçülere göre tanzim edilmesidir. İstikâmet yolu işte budur.”[2]

Bu itibarla, hayatını Kurʼân ve Sünnet ölçülerine göre düzenlemeyen, dînin zâhirî mükellefiyetlerini ihmâl eden bir kimsenin dilinden, ne kadar tasavvufî ifâdeler dökülürse dökülsün, o kimse, gerçek mânâda tasavvuf ehli olamaz.

İLÂHİ EMİRLERE UYMAYAN MÜ’MİN SEYR U SÜLUK YOLUNDA MESAFE KAT EDEMEZ

Meselâ mîras meselesini, dünyevî menfaatine uymadığı için, ilâhî emirlere göre tanzim etmekten kaçınan bir müʼminin, seyr u sülûk yolunda bir mesafe katetmesi düşünülemez.

Aynı şekilde, âile hayatında İslâmî ölçülere riâyet etmeyen birinin tasavvufî hayatından söz edilemez. Çocuklarının sırf fânî istikbâlini düşünerek onları Kurʼân eğitiminden mahrum bırakan, böylece yavrularının ebedî istikbâlini tehlikeye atan bir anne-babada mânevî inkişâf olmaz. Böyle bir anne-babanın tasavvuf ehli olduğunu zannetmesi, ancak gafletinin bir göstergesidir.

KİŞİ MANEVİYATINI NASIL SAKATLAR?

Yine ticârî hayatta kul hakkı yemek, dünyevî bir menfaati için Allâhʼın men ettiği şekilde hareket etmek, “canım bu seferlik olsun da bundan sonra yapmam” gibi ifâdelerle tâvizlere meyletmek; kişinin kendine yaptığı en büyük zulümdür, mâneviyâtını sakatlamasıdır.

Kıskançlık ve hasetleri sebebiyle, Hazret-i Yûsufʼu öldürmeye teşebbüs eden kardeşlerinin Kurʼân-ı Kerîmʼde beyân edilen şu ifâdeleri de, kulu haramlara düşürmek için nefsin kurduğu tuzakların tipik bir misâlidir:

“(Yûsufʼun kardeşleri aralarında dediler ki:) Yûsufʼu öldürün veya onu (uzak) bir yere atın ki babanızın teveccühü yalnız size kalsın! Ondan sonra da (tevbe ederek) sâlih kimseler olursunuz!” (Yûsuf, 9)

“NASIL OLSA TEVBE EDERİM” DİYEREK HARAMLARA DALMAK

Dolayısıyla, gelip gelmeyeceği meçhul olan yarınlarda tevbe edip hâlini ıslâh etme düşüncesiyle bugün haramlara dalmak, hem tevbeyi hafife almaktır hem de kendini nefsânî arzuların kölesi hâline getirmektir. Bu hâl ise mânevî hayatına zehir serpmekten farksızdır.

Bu hususta Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-ʼın verdiği şu ölçüleri hiçbir zaman hatırdan çıkarmamak îcâb eder:

“Bir kimsenin kıldığı namaza, tuttuğu oruca bakmayınız;

Konuştuğunda doğru söylüyor mu?
Kendisine bir şey emânet edildiğinde, emânete riâyet ediyor mu?
Dünya ile meşgul olurken helâl-haram hassâsiyetini gözetiyor mu? İşte bunlara bakınız.”[3]

TASAVVUF, HAYATIN HER SAFHASINDA ŞERİATE RİAYETİ GEREKTİRİR

Velhâsıl, kişinin ibadetlerinde, muâmelâtında, ahlâkında ve hayat nizâmında şerʼî ölçülere riâyet hassâsiyeti yoksa, o kişinin tasavvufî bir terakkî beklemesi mânâsızdır.

Unutmayalım ki, İslâmʼın zâhirî hükümleri diyebileceğimiz şerîat, âdeta bir vücûdu ayakta tutan iskelet gibidir. İskeleti olmayan, omurgasız bir beden ayakta kalamaz. Fakat sırf iskeletten ibâret bir dînî hayat da -kimilerinin kasten göstermek istedikleri gibi- ürkütücü, soğuk, itici ve ruhsuz bir İslâm anlayışı ortaya koyar.

TASAVVUF, İSLÂM’I BÜYÜK BİR AŞK VE ŞEVKLE YAŞAMA GAYRETİDİR

Bu bakımdan gerçek tasavvuf; İslâmʼı, Allah Rasûlü -sallâllahu aleyhi ve sellem-, sahâbe-i kirâm, selef-i sâlihîn ve takvâ ehli müʼminlerdeki feyz ve rûhâniyet dolu muhtevâsıyla idrâk edip, tıpkı onlar gibi, büyük bir aşk, vecd ve şevkle yaşama gayretinden ibârettir.

Dipnotlar: [1] İstidraç: Kerâmetin zıddı olarak, kâfir, fâsık ve müteşeyyih, yani velî olmadığı hâlde velîlik taslayan bâzı şahıslardan zuhûr eden hârikulâde hâller. Bu hâller birer ilâhî imtihan olup onları yavaş yavaş helâke sürükler. [2] İmâm-ı Rabbânî, Mektûbât, III, 87-88, no: 87. [3] Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, VI, 288; Şuab, IV, 230, 326.

Kaynak: Osman Nûri Topbaş, Müslümanın Kendisiyle İmtihanında Tasavvuf, Erkam Yayınları.

.

Tasavvuf ve Tarikat - Cemalnur Sargut

www.cemalnur.org/contents/detail/tasavvuf-ve-tarikat/618

Şeriat, Tarikat, Hakikat, Mârifet nedir? Kenan Rifâî'ye göre tasavvuf herhangi bir din kaydından müstakil ola

.

Tasavvuf ve Tarikat

INDEX

Tasavvuf ve Tarikat
Tasavvuf dilde hiçbir şey, gönülde herşeydir
Tarikat Nedir?
Şeriat, Tarikat, Hakikat, Mârifet nedir?

Kenan Rifâî’ye göre tasavvuf herhangi bir din kaydından müstakil olarak mevcut olup insanla beraber başlayan ve insanla beraber tekâmül eden bir tefekkür silsilesi, bir hayat tecrübesidir. Daima dinle yan yana görülmesi, dinin onun yardımına, şerh ve tefsirine muhtaç olmasından dolayıdır.

İnsanlıkla beraber başlayan ve dinlerin cevherini meydana vurma keyfiyeti diyebileceğimiz tasavvuf son istihalelerini İslâm dini ile beraber yaparak en olgun ve en kemâlli halini bulmuştur. Nasıl ki İslâm dini geçmiş bütün dinleri câmi ve onların zemini üstünde âbideleşmişse İslâm tasavvufu da böyledir. İndifâ (lav püskürtmek) eden bir yanardağın lâvlarını tutacak bir el ayası bulunmadığı gibi tasavvufun da yer yüzüne akmasını önleyecek bir kuvvet yoktur.

Onun tasavvuf anlayışı içinde hem ahlâkçıların, hem vahdet-i vücudcuların, hem de ilâhî temâşâcıların kuvvetli terkibi kaynaşarak şahsiyeti hamurunu, böyle müşterek bir maya ile kabartıp kıvamlandırmıştır.

Yukardaki ifadenin en güzel örneği: “Benim üç gözlüğüm var. Biri yakını gösterir, ötekini uzak için kullanıyorum, üçüncüsü ile de hem yakını, hem uzağı görüyorum. Yani bunda iki türlü görüşe de elverişli camlar mevcut. Eğer yakın gözlüğü ile uzağa bakacak olsam başıma dönme veriyor, keza uzak gözlüğü ile de yakın bir şeye baksam aynı hal vâki oluyor, fakat üçüncü böyle değil.

Bundan şu neticeyi çıkarmak mümkün: Demek oluyor ki: Yalnız dünyayı, şekli, maddeyi görmek isteyenler için âhireti, mânâyı, ruhu görmek mümkün olmuyor, yalnız âhireti görmek isteyenler için ise dünyayı görmek mümkün olmuyor. Halbuki insanın gözünde öyle bir gözlük olmalıdır ki dünyayı, yani zâhirî şekli görmesi mânâyı görmesine ve mânâyı görmesi de şekli görmesine mâni olmasın.”

Ken’an Rifâî’nin tasavvuftan kastettiği şey en geniş mânâsı ile “birlemek” tir. Çokluk halinde önümüze serilen bu âlemi bir bilip, bir görüp, bir sevmek.

Kendisine “tasavvuf nedir?” diye soranlara “gönül bilgisidir” diye cevaplandırıyor. Yine bir başka tarifinde “her hal ve vakitte edebdir”. “Tasavvuf güzel ahlâktır, güzel ahlâk ise edebdir, edeb ise Haktan başka bir şey görmemektir” diyor. “Herkesin kendi üstüne düşeni yapması bir ibadettir. Fiillerimiz, bu âlem sahnesinde oynanacak olan piyesten istidadımıza göre bize verilen rolün gereğidir.

.

Tasavvuf - Tarikat Nedir? - Islam ve Tasavvuf

www.gavsulazam.de/turk/tasavvuf/tasavvuf.htm

Kur'an-ı Kerim'de tasavvuf terimi olarak tarikat, Allah (CC) Hz.leri'ne varma gayesini güdenlerin izledikleri özel

.

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat ...

www.naksibenditarikati.com › Tasavvuf-Nakşibendilik

6 Haz 2014 - بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم. أَجْمَعِينَ وَصَحْبِهِ وَآلِهِ مُحَمَّدٍ سَيِّدِناَ عَلىَ وَالسَّلاَمُ وَالصَّلاَةُ الْعَالَمِينَ رَبِّ لِلهِ اَلْحَمْدُ.TASAVVUF

.

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat

06 Haziran 2014, 08:44

Günümüz insanoğlunun en büyük ihtiyacı olan Tasavvuf dünyası hakkında açıklamalı bir yazı..

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم

أَجْمَعِينَ وَصَحْبِهِ وَآلِهِ مُحَمَّدٍ سَيِّدِناَ عَلىَ وَالسَّلاَمُ وَالصَّلاَةُ الْعَالَمِينَ رَبِّ لِلهِ اَلْحَمْدُ

TASAVVUF NEDİR? KÂMİL MÜRŞİD KİMDİR?

Tasavvuf, İslam tarihinde ortaya çıktığı günden beri hiç gündemden düşmemiş, kıyamete kadar da düşmeyecektir. Çünkü tasavvufun konusu insandır, insan terbiyesidir. İnsan var olduğu müddetçe tasavvuf da var olacaktır.

Tasavvuf, kelime olarak Kur’an ve sünnette geçmez. Ama içerik olarak tamamen Kur’an ve sünnet esasları üzerine kurulmuştur.

Bu hâliyle tasavvuf yeni bir din değildir. O sadece dinin yeni bir üslup içinde sunulmasından ve özel bir usul içinde yaşanmasından ibarettir.

Gavs-ı Sani k.s. hazretleri "Dinde olmayan tasavvufta yoktur" buyurmuştur.

"Sizden herhangi bir ücret istemeyen bu kimselere tâbi olun, çünkü onlar hidayete ermiş kimselerdir." (Yasin 21. ayet)

"Her insan topluluğunu imamları ile birlikte çağıracağımız o günde kimlerin amel defteri sağından verilirse, onlar, en küçük bir haksızlığa uğramamış olarak amel defterlerini okuyacaklar. " (İsra 71. ayet)

Tasavvuf terbiyesi, Allah ve Rasulünün (s.a.v) öğrettiği edep üzere kurulmuş manevi bir ahlak eğitim sistemidir. Bu sistemin hedefi, takva ve edeple Allahu Teâlâ’nın rızasına ulaşmış olgun insan yetiştirmektir.

Tasavvuf, İslam dininin en kıymetli ilimlerinden ihsan ilmini öğretir, ihsan hâlini ele geçirmeyi hedefler, dinin hizmetçiliğini yapar. İhsan, kalbin gafletten uyanması, ilahi nur ve sevgi ile yıkanması, bütün günah çeşitlerinden arınması ve Yüce Allah ile huzur bulmasıdır. Kısaca ihsan Yüce Allah’ın dostu olmaktır.

‘Tasavvuf nedir?’ sorusunu, İslam’a girmeyen, Kur’an ve Sünnet ilmini gereği gibi bilmeyenlere sormak yanlış olur.

Bu soruyu İslam’ı, temel esaslarından öğrenip tasavvuf yolunu imar eden mimarlara sormak gerekir. Çünkü tasavvuf ayrı bir din değil, İslam’ın içinde bir anlayıştır. Bu yüzden tasavvufun mimarları onu binlerce değişik açıdan tanıtmışlar ve tarif etmişlerdir.

Bu tarifler, İmam Sühreverdî’nin (632/1234) tespitine göre bini geçmekte,[1]sufi âlim Zerruk’un (899/1493) ifadesiyle de iki bine ulaşmaktadır. [2] Bütün bunlarla anlatılmak istenen şudur:

Tasavvuf güzel ahlaktan ibarettir. Güzel ahlak, Allahu Teâlâ’nın edebi ile edeplenmektir. Bu, içi ve dışıyla Allah adamı olmak demektir. Bu güzelliği elde etmenin yolu, samimiyetle Allah’ın Sevgilisi Hz. Muhammed’e (s.a.v) uymaktır. Ona uyan Yüce Allah’a dost olur. Allah’a dost olan kimse, dünya ve ahiretin şerefini bulur, ebediyyen kurtulur. Bu sonuç her insan için en büyük hedeftir.

Bu dostluğun ve güzel kulluğun merkezi ise kalptir. Onun için işe kalbin manevi terbiyesinden başlamak gerekir. Zira insanı, güzel kulluk gibi büyük bir davaya hazırlamak en mühim görevdir. Bu önemli görev her mümini yakından ilgilendirir. [3]

Kıssa

Cüneyd-i Bağdadi ks. Hazretlerine:

Tasavvuf nedir? Diye sordular; Bilmiyorum! Dedi ve sonra ilave etti;

Keremli bir kavim içinde, keremli bir zamanda, keremli bir kişiden, keremlinin izhar ettiği, kerem ahlâkı.

Tasavvufun Dindeki Yeri ve Önemi

Din, Yüce Allah’ın kullarını terbiyesinden ibarettir. Bu terbiye üç temel alanda gerçekleşmektedir. Birincisi inanç, ikincisi ibadet, üçüncüsü de ahlaktır. Din inanmakla başlar; ibadet ve taatle yaşanır. Edeb, güzel ahlak, ilahi sevgi, kalp temizliği, nefis terbiyesi ile Allah’a dostluğun tadına varılır. Şu halde kâmil bir mümin olmak, dini kâmil olarak yaşamaya bağlıdır.

İman, inanç esaslarıdır. Bunu akide ve kelam âlimleri inceler. İbadetleri fıkıh âlimleri işler. Ahlak ise, insanın iç terbiyesidir. Ahlak terbiyesi, ilim ve ahlak konusunda kâmil insanların rehberliğinde olur. Bu kâmil insanlar daha çok bir mürşid nezaretinde tasavvuf mekteplerinde yetişir.

Meşhur Cibril hadisinde belirtilen ihsan, asıl hedefi iç temizliği olan tasavvuf terbiyesinin temelini oluşturmakta ve bu terbiyenin önemini ortaya koymaktadır.[4]

Öyle ki, İmam Gazali (rah) böyle bir terbiyeye girip nefsi ıslah etmeyi, herkes için farz-ı ayın kabul eder. Yani olmazsa olmaz gibi şart koşar, ‘Çünkü peygamberler hariç, hiç kimse manevi hastalıklardan uzak değildir ve onlardan tek başına kurtulamaz’ der. [5]

Ebu’l-Hasan eş-Şâzelî k.s. ise şöyle buyurmuştur: “Maneviyat ilmi ve terbiyesi almayan kimse, hiç farkında olmadan birçok büyük günah işlerken ölür gider.” [6]

İbnu Allan es-Sıddîkî (rah) farkında olunmayan bu günahların kibir, kendini beğenme, ibadetiyle övünme, insanları beğenmeme gibi gizli günahlar olduğunu belirtir. [7]

Kıssa

Seyyid Kasım-ı Tebrîzî şöyle anlatmıştı: "Bir gün Mevlânâ Zeynüddin Ebû Bekir-i Tâyibâdî'nin meclisinde oturuyordum. O zamanın şeyhlerinden birinin bir müridi de oradaydı. Mevlânâ Zeynüddin ona, 'Şeyhini mi daha fazla seversin, yoksa İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe'yi mi?’ diye sordu. O mürid,

Şeyhimi daha çok severim’ deyince Mevlânâ Zeynüddin bu söze çok sinirlendi ve kızdı. Sonra üzüntüsünden kalkıp evine gitti. Ben orada oturup, kaldım. Bir an geçtikten sonra Mevlânâ Zeynüddin dışarı çıktı ve bana,

'O müride çok kızdık ve yüzüne hoş olmayan söz söyledik; gel varalım, özür dileyelim’ dedi. Birlikte onun yanına gitmek için çıktık. Mürid yolda önümüze çıktı ve dedi ki:

'Ben de sizden özür dilemeye geliyordum. O sözle neyi kastettiğimi arz eylemek istedim. Şöyle ki; bunca yıldır İmâm-ı Âzam hazretlerinin mezhebindeyim. Kötü sıfatlarımın hiçbirinden kurtulamadım. Birkaç gündür şeyhime hizmet etmekteyim. Bütün çirkin huylarımı onun güzel himmetiyle bertaraf ettim. Böyle bir zatı İmâm-ı Âzam'dan daha fazla sevmemde ne sakınca olabilir? Eğer kitaplarda bu sevgi hoş değildir diye nehyetmişlerse ispatlayın, biz de sevgimizden vazgeçelim!’ Mevlânâ Zeynüddin o müridden özür diledi ve onu takdir etti." [8]

İbn Acîbe el-Hasenî k.s. şöyle buyurmuştur:

‘’Hz. Peygamber’in s.a.v. usul ve yolu üzere terbiye veren kâmil mürşidlerin hali, insanlara aynı derecede yönelmek ve onların tabiatında değişim gerçekleştirmektir. Onlar, (Allah’ın izniyle) günahkâr kimseyi itaatkâr, kâfiri mümin, gafili zakir, cimriyi cömert, kirliyi temiz, kötüyü iyi, cahili ârif yaparlar. Bu şekilde insanların kimyasını (mizacını) ve halini değiştirirler; çünkü onların yanında bunun iksiri vardır. Bu iksir, varlığın kimyasını ve tabiatını değiştirme özelliğine sahip olan ebedî aşktır.’’ [9]

Her mümine, sahih iman ve düzgün ibadet farz olduğu gibi; kalp temizliği, nefis terbiyesi ve güzel ahlak da farzdır. Bu farzları yapmaya vesile olan şeyler de onlar kadar önemlidir.

Hiçbir mümin, ben imanı ve ibadeti öğrenirim, yaparım fakat bana ihlâs lazım değildir; ilahi sevgi gerekmez, benim marifetullaha ihtiyacım yok, ben kalp temizliği istemem, nefis terbiyesi ile uğraşamam diyemez. Derse hak yolda gidemez, dinini hakkıyla yaşayamaz, Yüce Allah’ın rızasını kazanamaz, hakiki huzuru bulamaz.

Bitmeyen huzur ilahi sevgiye ve zikrullaha bağlanmıştır. Hiçbir zaman değişmeyecek bu kesin hüküm Kur’an-ı Hâkim’de şöyle ferman buyrulmuştur:“Allah kendisine yönelen kulunu hidayete, rızasına giden yola erdirir. Onlar iman edenler ve kalplerini Allah’ın zikriyle huzura erdirenlerdir. Dikkat edin, kalpler ancak Allah’ın zikriyle huzur bulur.“ [10]

Gavs-ı Sânî k.s. hazretleri şöyle buyurmuştur: ‘’Sadat’lar gözünü ne sağa ne sola diktiler. Allah’ın rızasına diktiler. Kendilerini kerem kapısında buldular. Sizde öyle yapın.‘’

Allahu Teâlâ, ilahi terbiyenin ve dostluğun merkezine Resûlü Hz. Muhammed (s.a.v) Efendimizi koymuştur. Ona uymadan kimse Yüce Allah’a gidemez, O’na dostluk yapamaz. Allahu Teâlâ bu konuda bütün insanlığın önüne şu ilâhî ölçüyü koymuştur: “Rasûlüm! De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana tâbi olunuz/ uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah çok affedici ve esirgeyicidir.“ [11]

Âlimlerin belirttiği gibi, bu ayette geçen ‘tabi olmak’, sıradan bir tabi olmak değildir. Buradaki ittiba, Hz. Peygamber’e (s.a.v) gerçek manada duyulan bir sevgiyi içine almaktadır. Bu sevgi, Fahr-i Kâinat Efendimize (s.a.v) kalple, dille, özle, sözle, hâl ve ahlak ile tam bir teslimiyetle uymayı gerektirir.

Efendimiz (s.a.v), Ashab-ı Kiram’a (r.anhüm) dini, iman, ibadet ve ihsan boyutuyla öğretmiş, göstermiş, yaşatmış ve öylece ahireti şereflendirmiştir. Sahabe-i Kiram da (r.anhüm) kendilerinden sonra gelenlere dini, iman, ibadet ve ihsan boyutu ile bir bütün olarak aktarmıştır. [12]

Tasavvufun Sistem Olarak Ortaya Çıkışı

Hicri ikinci asırdan itibaren dinî hayatta bir zayıflama gözükmeye başlandı. Yeni fetihler ve İslam’a yeni girenlerle İslamiyet geniş alanlara yayıldı. Bu durum çeşitli sıkıntıları da yanında getirdi. Dine yeni girenlere, onu hakkıyla anlatmak ve yaşatmak için âlimler ve salihler büyük çabalar harcadılar.

Akaid âlimleri, itikat konularına, fakihler ibadet konularına, muhaddisler hadisleri tespite, müfessirler Kur’an’ın tefsirine, dil âlimleri Arapçaya yönelip İslam’ın temel ilimlerini ihya etmeye ve insanlara ulaştırmaya çalıştılar ve Allah’ın izniyle bunda muvaffak da oldular. Bu arada arif, salih, veli, sufi ismiyle anılan Allah dostları da dinin edep, ahlak, kalp temizliği ve ilahi aşk yönüne yöneldiler; himmet ve gayretlerini bu alanda sarf ettiler. Bu arada, insanların fıtratlarına uygun terbiye metodları, ıslah usulleri geliştirdiler. Bu işte, Kur’an ve sünnet esaslarına dayandılar. Sahabe-i Kiram’ın uygulamalarını ve onları takip eden salihleri örnek aldılar. Dinin terbiyesini bizzat nefislerinde yaşayarak tattılar ve insanlara gösterdiler. İnsanların gönlüne hitap ettiler. Sohbet, muhabbet, vaaz, nasihat, tövbe, aşk, güzel ahlak, incelik, sadelik, cömertlik gibi güzelliklerle gönülleri fethettiler.

İşte bu maneviyat önderleri, hicri beşinci asırdan itibaren İslam âleminde görülen terbiye ocaklarını ve tasavvuf okullarını kurdular. Bu terbiye ocakları dini ihya hizmetini yürütmüş ve hâlen yürütmektedir.

Zâhirî ilimler nasıl konuşma, duyma ve yazı yoluyla bir nesilden diğerine aktarılıyorsa; hâl, maneviyat ve kalp ilmi denilen ihlâs, feyiz, sevgi, ilahi aşk, gözyaşı, edep ve güzel ahlaklar da, kalpten kalbe, gönülden gönüle aktarılarak ve bizzat yaşanarak günümüze kadar getirilmiştir. Kıyamete kadar da böyle gidecektir. Çünkü Kur’an, sünnet ve dinimize ait ilimler ilahi koruma altındadır. Allahu Teâlâ, rahmetiyle, her devirde bu dinin hem zahirî ilimlerini, hem de manevi ilimlerini öğrenecek, anlayacak ve başkalarına aktaracak kimseler yaratmıştır. Maneviyat ve ahlak ilmini, kâmil mürşidler taşımakta ve nasibi olanlara ulaştırmaktadır. Bu nimet, Hz. Peygamber (s.a.v) Efendimizin âlemlere rahmet olma mucizesinin bir devamıdır.

Necmeddin-i Kübrâ k.s. hazzretleri ise şöyle buyurmuştur: ‘’Tasavvuf yolu doğru yoldur. Üstelik yolların en yüce ve değerlisidir. Çünkü yollar gayesine göre değer kazanır. Tasavvuf yolunun gayesi ise Allah Teâlâ’yı tanımak ve Hz. Muhammed’in s.a.v. bildirdiği bütün hükümleri edeple uygulamaktır. Dolayısıyla bu yolda rehberlik eden kâmil mürşidler diğer yol gösterenlerin efendisi konumundadır. Zira kâmil mürşidler, Resûlullah s.a.v. Efendimiz’in ilminin varisleridir. Onlar Kur’an ve Sünnet’e göre amel eden kimselerdir. ‘’ [13]

Kıssa

S. Saki Hazretleri anlatıyor: Babam (Gavs-ı Sâni hazretleri) şöyle anlattı:

“Ben bu göreve gelince, bir rüya gördüm. Rüyamda, başımın üzerinde bir taht yapılıyordu. Tahtı yapanlara, ‘Bunu kim için yapıyorsunuz?’ diye sordum.‘Hz. Resûlullah (s.a.v) için yapıyoruz, o gelip oturacak’ dediler.

Ben, ‘Ne kadar oturacak?’ diye sordum. Bana, ‘Bu kapıda sünnet-i seniyyeye uyulduğu sürece, Hz. Peygamber orada oturacak’ denildi. Biz de bütün gücümüzle sünnet-i seniyyeye uyarak Resûlullah Efendimiz’in (s.a.v) devamlı başımız üstünde oturmasına çalışacağız inşallah.”

Bu manevi emanet bu kapıda Kur’an, Sünnet ve âdapla kalacaktır. Bunun için hep Kur’an’a, Sünnet’e ve yolumuzun adabına sarılmamız gereklidir. Bugüne kadar böyle gelmiştir. İnşallah bundan sonra da böyle devam edecektir. [14]

Gavs-ı Sanî k.s. “Sâdatlar, dini İslâm’ın içinden, en güzel takva üzere ne ise, adap olarak onu seçmişler” buyurmuştur.

Tasavvuf her şeyi ile dinin hizmetindedir. Hedefi, takvâya ulaşmış kâmil insan yetiştirmektir. Ölçüsü Kur’an ve Sünnettir. Sermayesi ilâhî muhabbettir. Meyvesi aşk, edeb ve muhabbet-i İlâhiyyedir.

Allah aşkını hedefleyen tasavvufu tanımak için tatmak gerekir. Nasıl bir tatlıya uzaktan bakmakla veya sırf tarifini okumakla tadı anlaşılamazsa, manevi halleri tatmak da ona ulaşmakla olur. Ulaşmak, yaklaşmakla başlar. Yaklaşmayan yabancı kalır. Yabancı kalan, o şeyin cahili olur. Bir kimse, hem cahil hem de edebi eksik olursa, onun iyi diye yaptığı çoğu şey bile yıkım ve fesat olur. En kötü cahil ise bildiğini zanneden, fakat gerçekte bilmeyendir. Edepli cahil, edepsiz okumuştan daha kârlıdır. Çünkü edepli olan, susmasını bilir. Susmakta pek çok hayır vardır. Fakat içinde edep olmayan sözde ve işte hiçbir hayır yoktur. Aksine zarar çoktur.

Kâmil mürşidi tanımak için, onunla aynı yolu, edebi, zikri, fikri, hizmeti, ibadeti sevgiyi bir derece paylaşmak gerekir. Mürşide teslim olmayan tabi olmaz. Tabi olmayan, onu lâyıkıyla tanıyamaz. Tanımayan sevmez. Sevmeyen bilmez. Bilmeyen onun hakkında şahitlik edemez. Onlar hakkında bilmeden konuşanlar, övseler de yerseler de haksızlık etmiş olurlar. İkisi de mürşidin hakkını zayi eder. Veliyi tanımadan kötüleyen kimse inkâra, metheden kimse ifrata düşer. İnkâr zulüm, ifrat ziyandır. İkisi de haramdır.

İmam Rabbani k.s. “Bir mürşit terbiyesine girmekten maksat, hakiki imana ulaşıp ilahi emir ve hükümleri muhabbetle uygulamaktır” [15]

Seyyid Abdulkadir Geylanî, Yunus Emre, Mevlana Celaleddin Rûmî, Hacı Bektaş-ı Veli, Şah-ı Naşıbend, İmam Rabbani, Mevlana Halid, Ahmed Rufâî ve diğer büyük zatlar (Allah hepsinin derecesini âli etsin ve kudsiyetini artırsın) bütün insanlığa ilahi aşkı yaşayarak göstermişler, nicelerini bu saadetle tanıştırmışlardır.

Menkıbe

Bir şâhid anlatıyor: Seyda Hazretleri İstanbul’daki hocalardan bahsederken Molla Sadreddin Yükselden bahsetti. Ben de, ‘’Çok yüksek âlim olduğunu söylüyorlar,’’ deyince: ‘’Evet, Hazretin tekkesinde yetişmiş, Şeyh Maşuk Hazretlerine yakın damat olmuş çok yüksek âlim, sen de ziyaretine git,’’ dedi.

İstanbul’a dönünce Molla Sadreddin Hoca Efendiyi ziyarete gittim. Sohbet esnasında:

‘’Efendim, dünyada çok yüksek âlimler var, aynı zamanda mürşid-i kâmiller var. Bu ikincilere ayni mürşid-i kâmillere hüsnü teveccüh ve etraflarında cemaat daha çok, bunun hikmeti nedir?’’ dedim. Cevaben:

‘’Ben meşhur bir âlimim, bugün Beyazıt meydanına çıksam arkamda elli kişi zor toplarım. Ama senin şeyhin Seyyid Muhammed Raşid Hazretleri bir beldeden bir beldeye gitse, çevresinde yirmi-otuz bin insan toplanıyor. Bunun sebebi, hakikatte hidayete erdirici olan Allahü Teâlâ’dır, hidayet onun elindedir. Hz. Muhammed s.a.v.’e dahi: ‘’Yâ Habîbim! Sen istediğini hidayete getiremezsin,’’ buyurmuş. Şu halde, hidayet sahibi Allahü Teâlâ’dır. Yalnız Allahü Teâlâ bir kulunu severse ona hidayetten bir nusret, bir inayet verir. Allah kimin eline hidayeti verirse o irşad sahibi olur. İşte bu asırda senin şeyhinin eline hidayeti; Allahü Teâlâ koymuş, Resûlullah s.a.v. Efendimiz koymuş, bunun sırrı budur,’’ diye açıkladı. [16]

Seyyid Muhammed Raşid k.s. hazretleri şöyle buyurmuş: ‘’Allah dostluğu nedir iyi bilenler, bu yolun ne kadar faydalı olduğunu çok iyi bilirler.‘’

Hz. Mevlânâ k.s şöyle buyurmuştur: "Kâmil bir mürşidin elini tutmak, Allah'ın kudret elidir."

Allah'ın kudret eli demek, Rabbü'l-âlemin'in gücü kuvveti ve azametine temsildir. Resûlullah Efendimiz'in (s.a.v) eli ise, insanlara uzanan bir ilâhî rahmettir. Bu el vasıtasıyla Allah Teâlâ, dilediğini diriltir veya öldürür. Peygamberler, kâmil mürşidler Allah'a hidayete sevkeden vesilelerdir. Rabbü’l-alemin'in insanlara özel ikramıdır.

Müridin kendisini şeyhe teslim etmesi, kendini Allah ve Resûlü'ne teslim etmesi demektir. Çünkü şeyh olan kimse Resûlullah s.a.v.'in halifesidir. Resûl/peygamber ise Allah'ın halifesidir. Şu halde şeyhin elini tutan, Resûlullah'ın elini tutmuş gibi olur. Allah'a teslim olmuş demektir. Müridler, şeyhlerin elini tutup tövbe/biat ederler, çünkü ashap da böyle yapmıştır. Resûlullah s.a.v. Efendimiz'e geçmiş hayatlarına tövbe ederek biat etmişlerdir. Müridin, mürşid elini tutması sünnet-i Resûlullahtır. Bunu bilmeyen tasavvuftan nasipsizler, 'Bu da nerden çıktı?' derler. Meşâyih/mürşid-i kâmiller, kavmi içinde enbiya gibidir. Müridin, şeyhin elini alması mübayaat/manevi alışveriştir.’’ [17]

Hucvirî k.s. şöyle demiştir: “Eğer tasavvufu inkâr edenler, sadece tasavvuf ve sûfi kelimesinin Kur’an’da bulunmadığını söylüyorlarsa bunda garipsenecek bir şey yoktur; bu doğrudur. Fakat tasavvufun içerdiği manayı ve ahlakı inkâr ederlerse, o takdirde Hz. Peygamber’in (s.a.v) getirdiği dinin tümünü ve onun bütün güzel ahlaklarını inkâr etmiş olurlar.” [18]

Hz.Mevlânâ k.s. hazretleri şöyle buyurmuş: ‘’Kılavuzsuz yol gidene iki günlük yol, yüz yıllık yol olur.’’ [19]

Gavs-ı Sânî ks. ise: ‘’Bu zamanda insanlara yapılabilecek en büyük iyilik, tövbeyi tarif etmek ve bir mürşid-i kâmile yönlendirmektir. İnsanlara yapılacak en büyük iyilik budur.‘’

Menkıbe

Anlatıldığına göre bir gün seksen üç yaşında bir zat, Seyyid Muhammed Raşid hazretlerinin meclisine geldi. Oradakiler, bu zatın bazı söz ve davranışlarını beğenmeyip tenkit ettiler. Bu zat şöyle dedi:

Ben bu yaşıma kadar dinin hiçbir emrini yapmadım. Aşırı derecede sarhoş olduğum bir gün, dostlarım beni buraya getirmişler ve Seyda hazretlerinin k.s. elini öptürüp banyo yaptırdıktan sonra caminin altına yatırmışlardı. Sabah uyandığımda, bilmediğim bir çevre ve tanımadığım insanlarla karşılaştım. Seyda hazretlerini k.s. gördüğümde, bir nurun ayak parmaklarımdan girip bütün vücudumu kapladığını gördüm. Bu nur beni o halimden bu halime çevirdi. Ben şimdi on yedi günlüğüm.

Evet… Evliyanın nazarı cezbeyi doğurur. Cezbede ilâhî aşk ve muhabbeti meydana getirir. Bundan sonra o kişi, Allah’a yöneldi, dinini öğrendi ve dinini yaşayan biri haline geldi. [20]

Ariflerde ilim amele, amel hikmete, hikmet marifete, marifet ilâhi muhabbete dönüşür. Kamil insan yeryüzünde Allahu Teâlâ’nın halifesi olduğundan, kendilerine, kullar ve kalpler üzerinde tasarruf yetkisi verilmiştir. Arifler Cenab-ı Hakk’ın isimlerinin özel tecellilerine mazhar olmuşlardır. Bu sayede özel bir ilme, farklı bir kalbe, ayrı bir şahsiyete sahiptirler.

Müfessir Kad-ı Beydavî hazretleri şöyle buyurmuştur: “Allahu Teâlâ bazı kullarını diğer kullarını terbiye için halife seçmiştir. Aslında Yüce Allah’ın kendi işlerini gördürmek için bir halifeye ihtiyacı yoktur. Bunu sırf kullarına merhametinden yapmıştır. Çünkü her insan vasıtasız olarak ilahî feyzi alamaz, emirleri anlayamaz, kalbini manevi kirlerden arındıramaz. Kusur ve noksanlıkları buna mani olur. Bunun için bir vasıta gerekir. [21]

İmam Şârânî k.s. şöyle buyurmuştur: “Kamil mürşidin tek gayesi vardır; o da şudur: Müritlerini güzel ahlak ile süsleyip, Allah ve Rasulünün huzurunda sevilecek bir olgunluğa ulaştırmaktır.” [22]

Onları görenler ve candan sevenler, sanki Rasulullah (s.a.v) Efendimiz ile karşılaşmış ve tanışmış gibi huzur duyarlar. Onların meclisine girenler, Sevgili Peygamberimizin (s.a.v) saadetli yüzüne nazar etmiş gibi haz alırlar. Onların elinden tutanlar, Rasulullah Efendimizin (s.a.v) mübarek elinden tutmuş ve onu öpmüş gibi olurlar. Onlar her devirde ümmetin önünde edep önderi, takva imamı, irşat kutbu olmuştur.

Seyyid Abdulkâdir Geylânî (k.s), Seyyid Muhammed Bahâüddin Nakşıbend (k.s), Seyyid Ahmed Şehîd (k.s) Seyyid Abdülhakim el-Hüseynî (k.s), Seyyid Muhammed Râşid el-Bilvânisî (k.s)... ve daha niceleri...

Bu büyükler gibi her devri süsleyen nice Muhammedî güller vardır. O güller, temiz gönüllere koku verirler. Onlar Yüce Allah’ın boyası ile boyanmışlardır. Onların gönlü ilâhi aşk ile doludur. O güllerin dallarından sevgi balları akar, hepsi dışa süzülmüş özdeki sevgiyi yayar.

Hz. Mevlana k.s. hazretleri diyor ya: ‘’Gül mevsimi geçince gül kokusunu nereden alacaksın? Şüphesiz gül suyundan!’’ [23]-[24]

Son olarak bu menakıb mürşid-i kamil ve tasavvuf terbiyesine güzel bir misal teşkil eder;

Akili bir zat ata binmişti. Uyumakta olan adamın ağzına yılan aktığını gördü. Yılanı ürkütüp kaçırayım diye atini sürdü, ama yılan adamın ağzından içeri girmişti...

Akılı süvari, yapılacak tek işin, yutana hissettirmeden yılanı çıkarmak olduğunu bildi. Hemen atini sürdü,kamcısını uyuyan adama öyle bir şiddetle vurdu ki, ilk vuruşta uyandırdı. Bir-iki daha vurdu. Adam kaçarak bir ağacın altına koştu.

Ağacın altında dökülmüş taze ve çürük elmalar vardı. Süvari bir kamcı daha vurunca adam elma ağacına kaçtı. Süvari "çürük elmaları ye!" diyerek vurmaya devam etti.
Dehşet ve korkuya kapılan adam çürük elmaları o kadar yedi ki, çıkaracak gibi oldu. Elmaları yiyen bağırdı,

"Ey emir, ben sana ne yaptım ki bana kahredersin? şurada ne güzel uyuyordum. Şiddetli kırbaçları ve çürük elmaları yemem reva mıdır? Eğer benim hayatımda, senin bana bir adavetin varsa, öldür de kurtulayım. Bu kadar zulüm olmaz ki ....

Seni gördüğüm saat ne kadar uğursuz bir zamanmış senin yüzünü görmeyene ne mutlu."

Sözleri bitmeden kamçıyı öyle şiddetle yedi ki, yeniden koşmaya ve elmaları yemeye başladı. Süvari, rüzgar gibi, adamın peşini bırakmadı, akıllı süvari adamı gece vaktine kadar koşturdu. Vaktaki çürük elmalar sıcak havada şiddetli koşma sonucu, midenin içinde çalkalana çalkalana şurup haline geldi, derken kustu ve kapkara yılanı da hortum gibi çıkardı.

Adam hayretle bir yılana baktı, birde süvariye. Yılanın kendinden çıktığını görünce süvarinin atının önünde secdeye kapanır gibi yere kapandı. O çirkin, kara yılanın muhakkak ölümüne sebep olacağını bildiğinden, kırbaçların acısı geçti, koşmanın yorgunluğu da bitti.

Şimdi ne yapması lazım? "Seni gördüğüm saat ne kadar uğursuz bir zamanmış. Senin yüzünü görmeyene ne mutlu." diyen adam şimdi ne yapacak?

"Sen hakikaten Cebrail(a.s) mısın, bana yetiştin.
Sen Hüda-iTeala'nın velisi misin ki Hızır (a.s) gibi yetiştin.
Sen, ben uyurken yılanın ağzıma girdiğini ne bildin? Çıkarmanın usulünü nasıl bildin ? Seni gördüğüm an hayatımın en mübarek saatiymiş." diyerek pişmanlığını dile getirdi. Hazret-i Mevlana buyuruyor ki:

" Eşek, eşekliğinden kaçar, sahibi kurt, kuş yemesin diye merhametinden onu yakalamak için koşar". Bu koşma, ziyandan koruma ve kurtarmak içindir. Hastalık artınca doktor ameliyat eder. Ameliyat çirkin bir şeydir. İnsanın vücudunu kesip biçerler.

Doktora:"zalimsin" diyemeyiz.
Doktor: "Sen ameliyat olmasaydın ölürdün." der.

O zaman, o doktora yüzlerce bıçak helal olsun deriz. Bunu gibi, ağzından yılan çıkan adam pişmanlık içine girdi ve özür diledi:" Ey efendi, ey şeyh şah, önceki kötü sözleri cehaletim söyletti." dedi.

Bizlere düşende budur. Pişmanlık içinde olup ALLAH'dan özür dilemeliyiz. Buna tövbe ve istiğfar denir.

[1] Sühreverdi, Avarifü’l-Mearif, s. 47

[2] Zerruk, Kavaidü’t-Tasavvuf, 3. (Kahire, 1989)

[3] Kaynaklarıyla Tasavvuf, Dilaver Selvi

[4] Arifler Yolunun Edebleri, S. Saki Erol

[5] İbn Acibe, İkazu’l-Himem, 21.

[6] İbn Acibe, İkazu’l-Himem, 21

[7] Abdülkadir İsa, Hakâik ani’t-Tasavvuf, 35.

[8] Reşahât, Mevlânâ Ali B. Hüseyin es-Safî, s.479

[9] Bahrü’l-Medid fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, İbn Acîbe el-Hasenî, s.2/317

[10] Ra’d suresi ayet-27-28

[11] Âl-i İmran suresi ayet-31

[12] Arifler Yolunun Edebleri, S. Saki Erol

[13] İmam Şa‘rânî, el-Envârü’l-Kudsiyye

[14] S. Muhammed Saki Erol, Hayat Dengemiz, 256.

[15] Mektubat,207. Mektup

[16] Hatme-i Hâcegân Sultanları, Muzaffer Taşyürek, s.237

[17] Mürşid ve Mürid Hukuku, Mehmet Ildırar

[18] Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb, 54.

[19] Can Kulağını Aç Hz. Mevlana’dan Özlü Sözler, Adem Sertel, s.240

[20] Kınacı, Seyyid Muhammed Raşid ve Hayatı, s.35.

[21] Beydavî, Envaru’t-Tenzil, I, 49-50. Ayrıca bkz: Şirbînî, es-Siracü’l-Münir, I, 25.

[22] Şaranî,, Levâkıhu’l-Envâr, 14. Aynı mevzûun geniş bir îzâhı için; bkz: Sühreverdî, Avarifu’l-Mearif, 10. Bölüm.

[23] ‘’Gülden murat Muhammed Mustafa s.a.v. Efendimiz, gülsuyundan murat ise mürşid-i kâmillerdir. Yani O’nun hakiki varisleridir.‘’

[24] Mürşid ve Mürid Hukuku, Mehmet Ildırar, s.617

.

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat ...

www.naksibenditarikati.com › Tasavvuf-Nakşibendilik

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat

06 Haziran 2014, 08:44

Günümüz insanoğlunun en büyük ihtiyacı olan Tasavvuf dünyası hakkında açıklamalı bir yazı..

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم

TASAVVUF NEDİR? KÂMİL MÜRŞİD KİMDİR?

Tasavvuf, kelime olarak Kur’an ve sünnette geçmez. Ama içerik olarak tamamen Kur’an ve sünnet esasları üzerine kurulmuştur.

Bu hâliyle tasavvuf yeni bir din değildir. O sadece dinin yeni bir üslup içinde sunulmasından ve özel bir usul içinde yaşanmasından ibarettir.

Gavs-ı Sani k.s. hazretleri "Dinde olmayan tasavvufta yoktur" buyurmuştur.

"Sizden herhangi bir ücret istemeyen bu kimselere tâbi olun, çünkü onlar hidayete ermiş kimselerdir." (Yasin 21. ayet)

‘Tasavvuf nedir?’ sorusunu, İslam’a girmeyen, Kur’an ve Sünnet ilmini gereği gibi bilmeyenlere sormak yanlış olur.

Kıssa

Cüneyd-i Bağdadi ks. Hazretlerine:

Tasavvuf nedir? Diye sordular; Bilmiyorum! Dedi ve sonra ilave etti;

Keremli bir kavim içinde, keremli bir zamanda, keremli bir kişiden, keremlinin izhar ettiği, kerem ahlâkı.

Tasavvufun Dindeki Yeri ve Önemi

Meşhur Cibril hadisinde belirtilen ihsan, asıl hedefi iç temizliği olan tasavvuf terbiyesinin temelini oluşturmakta ve bu terbiyenin önemini ortaya koymaktadır.[4]

Ebu’l-Hasan eş-Şâzelî k.s. ise şöyle buyurmuştur: “Maneviyat ilmi ve terbiyesi almayan kimse, hiç farkında olmadan birçok büyük günah işlerken ölür gider.” [6]

İbnu Allan es-Sıddîkî (rah) farkında olunmayan bu günahların kibir, kendini beğenme, ibadetiyle övünme, insanları beğenmeme gibi gizli günahlar olduğunu belirtir. [7]

Kıssa

İbn Acîbe el-Hasenî k.s. şöyle buyurmuştur:

Her mümine, sahih iman ve düzgün ibadet farz olduğu gibi; kalp temizliği, nefis terbiyesi ve güzel ahlak da farzdır. Bu farzları yapmaya vesile olan şeyler de onlar kadar önemlidir.

Tasavvufun Sistem Olarak Ortaya Çıkışı

Kıssa

S. Saki Hazretleri anlatıyor: Babam (Gavs-ı Sâni hazretleri) şöyle anlattı:

Gavs-ı Sanî k.s. “Sâdatlar, dini İslâm’ın içinden, en güzel takva üzere ne ise, adap olarak onu seçmişler” buyurmuştur.

İmam Rabbani k.s. “Bir mürşit terbiyesine girmekten maksat, hakiki imana ulaşıp ilahi emir ve hükümleri muhabbetle uygulamaktır” [15]

Menkıbe

İstanbul’a dönünce Molla Sadreddin Hoca Efendiyi ziyarete gittim. Sohbet esnasında:

Seyyid Muhammed Raşid k.s. hazretleri şöyle buyurmuş: ‘’Allah dostluğu nedir iyi bilenler, bu yolun ne kadar faydalı olduğunu çok iyi bilirler.‘’

Hz. Mevlânâ k.s şöyle buyurmuştur: "Kâmil bir mürşidin elini tutmak, Allah'ın kudret elidir."

Hz.Mevlânâ k.s. hazretleri şöyle buyurmuş: ‘’Kılavuzsuz yol gidene iki günlük yol, yüz yıllık yol olur.’’ [19]

Menkıbe

Evet… Evliyanın nazarı cezbeyi doğurur. Cezbede ilâhî aşk ve muhabbeti meydana getirir. Bundan sonra o kişi, Allah’a yöneldi, dinini öğrendi ve dinini yaşayan biri haline geldi. [20]

Hz. Mevlana k.s. hazretleri diyor ya: ‘’Gül mevsimi geçince gül kokusunu nereden alacaksın? Şüphesiz gül suyundan!’’ [23]-[24]

Son olarak bu menakıb mürşid-i kamil ve tasavvuf terbiyesine güzel bir misal teşkil eder;

Akili bir zat ata binmişti. Uyumakta olan adamın ağzına yılan aktığını gördü. Yılanı ürkütüp kaçırayım diye atini sürdü, ama yılan adamın ağzından içeri girmişti...

Bizlere düşende budur. Pişmanlık içinde olup ALLAH'dan özür dilemeliyiz. Buna tövbe ve istiğfar denir.

[1] Sühreverdi, Avarifü’l-Mearif, s. 47

[2] Zerruk, Kavaidü’t-Tasavvuf, 3. (Kahire, 1989)

[3] Kaynaklarıyla Tasavvuf, Dilaver Selvi

[4] Arifler Yolunun Edebleri, S. Saki Erol

[5] İbn Acibe, İkazu’l-Himem, 21.

[6] İbn Acibe, İkazu’l-Himem, 21

[7] Abdülkadir İsa, Hakâik ani’t-Tasavvuf, 35.

[8] Reşahât, Mevlânâ Ali B. Hüseyin es-Safî, s.479

[9] Bahrü’l-Medid fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, İbn Acîbe el-Hasenî, s.2/317

[10] Ra’d suresi ayet-27-28

[11] Âl-i İmran suresi ayet-31

[12] Arifler Yolunun Edebleri, S. Saki Erol

[13] İmam Şa‘rânî, el-Envârü’l-Kudsiyye

[14] S. Muhammed Saki Erol, Hayat Dengemiz, 256.

[15] Mektubat,207. Mektup

[16] Hatme-i Hâcegân Sultanları, Muzaffer Taşyürek, s.237

[17] Mürşid ve Mürid Hukuku, Mehmet Ildırar

[18] Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb, 54.

[19] Can Kulağını Aç Hz. Mevlana’dan Özlü Sözler, Adem Sertel, s.240

[20] Kınacı, Seyyid Muhammed Raşid ve Hayatı, s.35.

[21] Beydavî, Envaru’t-Tenzil, I, 49-50. Ayrıca bkz: Şirbînî, es-Siracü’l-Münir, I, 25.

[22] Şaranî,, Levâkıhu’l-Envâr, 14. Aynı mevzûun geniş bir îzâhı için; bkz: Sühreverdî, Avarifu’l-Mearif, 10. Bölüm.

[23] ‘’Gülden murat Muhammed Mustafa s.a.v. Efendimiz, gülsuyundan murat ise mürşid-i kâmillerdir. Yani O’nun hakiki varisleridir.‘’

[24] Mürşid ve Mürid Hukuku, Mehmet Ildırar, s.617

.

Tasavvuf nedir? - www.gulistandergisi.com

www.gulistandergisi.com/dergi_oku.php?id=1698

1 gönderi - ‎1 yazar

"Tasavvuf nedir?" d

.

TASAVVUF NEDİR?

173. Sayı
Mayıs 2015

"Tasavvuf nedir?" diye sorulduğunda insanlardan net bir cevap çıkmaz. Çünkü bu konuda büyük bir bilgi kirliliği yaşanmaktadır. Tasavvufu öven kadar, yeren kitaplarda piyasada boy göstermektedir. Ayrıca cahil sofilerin hurafelere bulaşmış tasavvufi bir takım anlatımları da tasavvufa karşı önyargıyla bakılmasına ve bu ilim hakkında yanlış bir takım fikirlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Kimi çevrelerin tasavvufi şeriattan ayrı mistik bir yol gibi takdim etmeleri, hümanizm kökenli anlayışlarını tasavvufa yamamaları gibi bir takım problemlerde tasavvufun doğru anlaşılmasının önüne geçmektedir.

Bu nedenle biz bu sorunun cevabını büyük mutasavvıfların cevaplarında aradık. Onların verdiği cevapları sizlerle paylaştık. Böylece, cahillerin veya muhaliflerin sözleriyle değil de doğrundan bu ilmin, "ne olup, ne olmadığını" üstadlarının, hacelerinin ve hakiki ehli olan kamil mürşidlerin tarif ve ifadelerinden öğrenmiş olduk.

Bize sürekli tasavvufun ne olduğu sorusu sorulmaktaydı. Bir ilmin ilk özelliği tanımlardır. Dolayısıyla bu alana yönelen kişinin öncelikle bu ilmin ne olduğunu bilmesi gerekir. Gerçi birçok kişi tasavvuf’un hal işi olduğunu, kal işi olmadığını söylese de tasavvuf da bir ilim olup kendine ait bir disiplini, tanımı ve metodolojisi bulunmaktadır.

Bu nedenle en azından tasavvufun ne olduğu yani tanımı hakkında sizleri bilgilendirmek istedim. Bu amaçla özellikle tasavvuf ve menakıp kitaplarında meşayih ait olan tasavvufun çeşitli bu ilmin daha iyi anlaşılması için özetledik. Umulur ki sorularınızın cevabını almış olursunuz.

Tasavvuf zühdtür

Yani dünyaya karşı tavır almaktır. Allah'a yönelmektir. Allah sevgisine engel olan tüm her şeyden el etek çekmektir. Marufi Kerhi rahmetullahi aleyh, "Tasavvuf hakikatleri almak, insanların elindekinden ümid kesmektir." der.

Zühd, tasavvufun gerçekleştirmeyi amaçladığı ruhi olgunluğa götüren bir araçtır, amaç değildir. "Zaten onlar Yusuf hakkında zahid idiler, Ona değer vermezlerdi." (Yusuf; 20)

Güzel ahlâktır

Tasavvuf ilmiyle kötü ahlakın, huyların sökülüp yerine güzel huyların yerleştirilmesi amaçlanmaktadır. İslam'ın ahlak nizamıyla ilgilenir. Bir anlamda İslam’ın etik anlayışını ortaya koyar. Ayet-i kerime de buyrulduğu gibi,"Sen yüce bir ahlak üzeresin"(Kalem; 4) ve Hazreti Rasulullahın dediği gibi :"Ben, ancak güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim." (Müslim, Birr; 87)

Tasavvuf tasfiyedir, kalp temizliğidir

Bişri Hafi rahmetullahi aleyh şöyle söylemiştir: "Sufi, kalbini Allah için tasfiye edip tertemiz yapan kimsedir"

Kur'an'da şöyle buyrulur:
"O gün ne mal, ne evlad fayda verir. Ancak Allah'ın huzuruna selim bir kalple gelenler müstesna"(Şuara; 88-89)
"Allah'ın zikrinden uzak kasvetli kalbe yazıklar olsun" (Zümer; 22)
"Dikkat edin kalpler ancak Allah'ın zikriyle huzur bulur." (Rad; 28)

Hadis-i şerifte de şöyle buyrulur: "Allah, sizin suretlerinize ve mallarınıza değil, siretlerinize, kalplerinize ve amellerinize bakar." (Müslim, Birr; 32)

Tezkiyedir, nefs ile mücadeledir

Cüneyd-i Bağdadi rahmetullahi aleyh şöyle der: "Tasavvuf, sulhu olmayan bir savaştır." Kur'an'da şöyle buyrulur: "Andolsun nefse ve onu yaratana. O, nefse kötülüklerini göstererek ondan kaçınmayı ilham etmiştir. Nefsini tezkiye eden, arıtıp kötü huy ve sıfatlardan korunan kişi kurtulmuş, onu kirleten ise hüsrana uğramıştır." (Şems; 7-10)

Tasavvuf tezkiyedir. Fakat her tezkiye tasavvuf değildir. Tasavvufun emrettiği tezkiye şeriatın hükümlerine uygun olan tezkiyedir. Yani Allah Resulüne uymakla gerçekleşir. "De ki, eğer Allah'ı seviyorsanız, bana ittiba edin ki, Allah da sizi sevsin, günahlarınızı bağışlasın." (Âl-i İmrân; 31)

Nefs tezkiyesi demek, nefisle riyazat ve mücadele yoluyla kötü sıfatlarının ortadan kaldırılmasıdır.

Tasavvuf istikamettir

İstikamet; Kitap ve Sünnete sarılarak dosdoğru olmak demektir.

Şeriat ölçüleri dışına çıkan, bidat ve hurafelere dalan bir tasavvuf ve onun örgütlü kurumu olan tarikat İslami değildir.

(İslami olmayan tarikat bidat ve hurafelere dalmış olandır. Yoksa istikamet üzere olan değil. Ehli sünnete ittiba eden tarikatı kabul ederiz. Ama içinde gayri İslami uygulama ve öğretiler, adetler, zikirler, şeriate aykırı davranışların bulunduğunu kabul etmeyiz.)

İslam’ın ölçüsü net, kesin ve bellidir. Kimsenin heva ve hevesine göre yorumlanamaz. İslam bize değil, biz İslam'a uymak zorundayız. Ölçümüz kitap ve sünnettir. Bunun dışına çıkan her ölçü merduddur (reddolunmuştur).

Seriyi Sakati rahmetullahi aleyh şöyle der: "Tasavvuf, Kitap ve Sünnet'in zahirine ters bir batın ilminden bahsetmez. Sufinin kerametleri, haramlara girmesine sevk etmez."

Ayet-i Kerimede buyrulan, "Emrolunduğun gibi dosdoğru ol" (Hud; 112) hitabını kendine düstur edinir. Kimse ve hiç bir şeyh kitap ve sünnetin üstünde değildir. Bunlara muhalif olan kişi, kurum ve fikirler şeytanidir. İmam-ı Şafi'nin dediği gibi "Bir insanın havada uçtuğunu dahi görseniz istikametine bakınız."

Tasavvuf edeptir

Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: "Beni Rabbim terbiye etti. O ne güzel terbiye etti." (Keşful Hafa)

Tasavvufun en önemli ilkesi kişiyi Sırat-ı Mustakim'de tutan edeptir. Ebu Hafs Haddat rahmetullahi aleyh:"Tasavvvuf edepten ibarettir. Her makamın, her halin ve her vaktin bir edebi vardır. Ancak buralardaki adaba riayet eden kimse insan(-ı kâmil) sınıfına girer."

Allah'a tam teslimiyet ve Rabbaniliktir

Ebu Sehl rahmetullahi aleyh şöyle demiştir: "Tasavvuf itirazı terk etmektir." İslam teslimiyet dinidir.

Kur'an şöyle buyurur: "Ben âlemlerin Rabb'ine teslim oldum." (Bakara; 131)
"Kitabı okuyup öğrettiğinize göre, içi dışına uygun Rabbani âlimler olun." (Âli İmrân; 79)

Rabbani âlim, ilmi kendisine fayda sağlayan, kendisini dünya ziynetinden, mal ve evlat fitnesinden ve şehvet ihtirasından koruyabilen kimse demektir. İslam ruhbanlığı yasaklamış ve bunun yerine Rabbaniliği getirmiştir.

Tasavvuf Hakk'a vuslattır (İhsan)

Tasavvufun nihai gayesi rıza-i ilahiyeye nail olmaktır. Ebu Bekir eş-Şibli rahmetullahi aleyh şöyle tanımlar: "İki dünyada da Allah ile beraber olup, O'ndan başka birşey görmemektir." Kur'an'da şöyle buyurulur:
"Biz ona şah damarından daha yakınız." (Kaf; 16)
"Nereye dönerseniz Allah oradadır."(Bakara; 115)
"Attığın zaman sen atmadın Allah attı." (Enfal; 17)

Kutsi hadiste şöyle buyrulur: "Benim veli kuluma düşmanlık edene ben harp ilan ederim. Kulum Bana, üzerine farz kıldığım şeylerden daha sevimli hiçbir şeyle yaklaşamaz. Kulum farzlardan sonra nafilelerle yaklaşmaya devam ederse ben onu severim. Ben onu sevince de onun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı, düşünen aklı ve konuşan dili olurum." (Buhari, Rikak; 38)

Tasavvufta ibadet sonucu meydana gelen aşk ve sevgi ile kulun Allah'a varması, maddi bir birleşme (hulul) olmayıp manevi bir vuslattır.

Tasavvuf, İslami ruh hayatıdır

İbadet, riyazat ve mücahede (nefisle savaş) sonucu ruhta meydana gelen kemal ve inkişaf sonucu bir takım manevi durumlar ruhta yaşanır. Kur'an'da şöyle buyrulur: "Gecenin bir bölümünde uyanıp kalk ve sana mahsus olmak üzere bir nafile (teheccüd) namazı kıl. Ola ki, Rabbin seni övgüye layık bir makama ulaştırır." (İsra; 79) "Senin Rabbin şüphesiz bilir ki, sen gecenin üçte ikisinden daha azını, yarısını ve bazen de üçte birini ibadetle geçirmektesin."(Müzemmil; 20)

Allah Rasulü sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurur: "Ben Allah'ın dostuyum. Bunu öğünmek için söylemiyorum." (Tirmizi, Menabık; 16)

Resulullah'ın ruhani etkisi sohbet sırasında sahabiler üzerinde de etkisini göstermekteydi. Nitekim Hanzala radıyallahu anh şöyle anlatır: "Ya Resulallah, senin sohbetinde bulunduğumuz zaman dünyadan soyutlanarak manen yükseliyoruz. Cennet ve Cehennemi görür gibi oluyoruz. Bütün dünyevi emellerden sıyrılıyoruz. Fakat ailelerimize ve işlerimize dönünce durum değişiyor." deyince Resulullah sallallahu aleyhi vesellem, "Ya Hanzala! Siz benim yanımdaki vecd ve heyecanınızı koruyabilseniz, meleklerin sizinle yolda musafaha ettiğini görürsünüz." (İbni Mace, Müslim, Tirmizi, İbni Hanbel)

Efendimiz sallallahu aleyhi vesellemin sohbetinin Ashab-ı Kiram'ın ruhları üzerindeki etkisini, Hadis kitapları şöyle nakleder: "Sanki başlarına kuş konmuş da onu kaçırmamak için hiç kımıldamadan pür dikkat kesildiler." (Buhari, İbni Hanbel)

Tasavvuf fıkh-ı batındır

Tasavvuf İslami emirlerin görüneni üzerinde değil de görünmeyeni üzerinde yoğunlaşmıştır. Nefs ve kalp tezkiyesi gibi. Bu nedenle ibadet ve muamelatla ilgili konulardan bahseden ilme fıkıh denirken, ibadet ve muamelat sırasında kalpte meydana gelen ihlâs, riya, huşu gibi manevi hallere de fıkhi batın veya ilmi kulub (kalp ilmi) denilmiştir.

Kur'an'da şöyle buyrulur:
"Namazlarını huşu ile kılan mü'minler kurtuluşa erdi."(Mu'minun; 1-2)
"Namaza kalktıkları vakit, tembel tembel kalkarlar. İbadetleriyle insanlara gösteriş yaparlar ve Allah'ı pek az anarlar" (Nisa; 142)
"Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki onlar, kıldıkları namazdan gafildirler." (Maun 4-5)

Hadisi-i şerifte de; "Ameller niyetlere göredir" (Buhari)

Zunnun Mısri rahmetullahi aleyh şöyle der: "Sufi konuştuğunda haline uygun söz söyleyen kimsedir. O, kendinde bulunmayan bir şeyden bahsetmez."Mutasavvıflar, "Allah size zahir ve batın nimetlerini bol bol verir" (Lokman; 20) ayetinde geçen zahiri nimetlerin dış organlara Allah'ın ihsanı olan ibadetler olduğunu, batını nimetlerin de kalpteki duygular ve manevi haller olduğunu belirtmektedirler.

Tasavvuf havf ve recadır

Yani tasavvuf korku ve ümittir. Kimden korkma, Allah'ın sevgisini kaybetmekten korkma; kimden ümid etme, Allah'ın sevgisini elde etme ümidi taşımadır. Müslüman, hiç bir zaman ümitsiz kalmaz.

Şeyhimiz Şeyh Seyda el-Cezeri kuddise sirruhu şöyle söylemişlerdir: "Tasavvufi düşünce Allah korkusu ve Allah sevgisi temeline dayanır. Allah korkusu konusu üzerinde çok duran sofiler, bunu tasavvufun temel ilkelerinden biri haline getirmiştir. Buradaki korku aynı zamanda Allah'ı sevmekten kaynaklanan bir çekinme mahiyetindedir. Bu sebeple Allah korkusu ile Allah sevgisi birbirini tamamlayan iki kavramdır."

Kur'an'da şöyle buyrulur:
"... Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona bir çıkış yolu ihsan eder." (Talâk; 2)
"Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona işinde bir kolaylık verir." (Talâk; 4)
"İşte bu, Allah'ın size indirdiği buyruğudur. Kim Allah'tan korkarsa Allah onun kötülüklerini örter ve onun mükâfatını arttırır." (Talâk; 5)
"(Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı. Artık kalpleriniz taş gibi yahut daha da katıdır. Çünkü taşlardan öylesi var ki, içinden ırmaklar kaynar. Öylesi de var ki, çatlar da ondan su fışkırır. Taşlardan bir kısmı da Allah korkusuyla yukardan aşağı yuvarlanır. Allah yapmakta olduklarınızdan gafil değildir."( Bakara; 74.)
" Onların yalvardıkları bu varlıklar Rablerine -hangisi daha yakın olacak diye- vesile ararlar; O'nun rahmetini umarlar ve azabından korkarlar. Çünkü Rabbinin azabı, sakınılacak bir azaptır." (İsra; 57)
"(İbrahim dedi ki: Rabbinin rahmetinden, sapıklardan başka kim ümit keser?"(Hicr; 56)

Daima Allah’ı anmak ve azimetle amel Etmektir

Seyda Muhammed Emin Er hoca’ya göre ise Tasavvuf; Sahabelerin, Allah dostlarının yoludur. Allah’a zahiren ve batınen kulluk yapabilmenin adıdır. Ruhsatlardan sakınıp, azimetle amel edebilmektir. Tasavvuf: Kulun bütün hareketlerinde Allah’tan bir an bile olsa gafil olmayarak sürekli Allah’ı anması, O’nu zikretmesidir.

“De ki: Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabbi Allah içindir.”(En’am; 162)

Kısacası tasavvuf, Rasulullah'ın yaşadığı şekilde İslam'ı yaşamaya çalışmak ve Allah'a layıkıyla kulluk etmek/teslim olmaktır.

Lügatte: “Yün giymek” anlamındaki tasavvuf; kelimesinin ıstılahı olarak pek çok yorum yapılmıştır.

Her sufi, içinde bulunduğu hale ve döneme göre kendisine daha önemli gelen veya durumun icab ettirdiği noktalara ağırlık vererek tasavvufu tarif etmiştir.

Hatta bu sebepten ötürü, aynı kişinin tasavvufu birden fazla şekilde tarif ettiğini de görebilmekteyiz.

Tasavvuf ilmi “hal ilmi” olduğundan dolayı, onun tanımının en sağlam ve gerçekçi yolu, onu tariflerde aramaktan ziyade onu fiilen yaşamaktan geçer.

Tasavvuf hakkında yapılan tariflerin ortak bir özelliği vardır. O da, hemen hepsinin, Kur’an-ı Kerimeden bir yahut birkaç ayete veya Resul-i Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimiz’in hadis-i şeriflerinden birisine yahut birkaçına dayanıyor olmasıdır.

Örnek olarak bunlardan birkaçını burada zikredecek olursak;

Cüneyd-i Bağdadi (Kuddise Sirrahu) ye göre Tasavvuf, “Bütün varlıklar ile alakayı kesip, Allah’u Teala ile beraber olmaktır.”

   Onun bu tarifi, Kur’an-ı Kerimdeki şu ayetlerden ve benzerlerinden alınmış gibidir:
   “Onlar ne ticaret, ne de alışverişin, kendilerini Allah’ı zikretmekten, namaz kılmaktan ve zekat vermekten alıkoymadı insanlardır. Onlar, kalplerin ve gözlerin allak bullak olacağı bir günden korkarlar.” (Nur 37)
   “Rabbinin ismini zikret ve bütün varlığınla (herşeyi bırakıp) O’na yönel.”

   Maruf’u Kerhi (Kuddise Sirrahu) ya göre tasavvuf: “Hakikatleri esas almak, insanların sahip olduğu şeylerden ümit kesmektir. Fakr’ı nefsinde tahakkuk ettirmemiş olan kimse, tasavvufun hakikatine ulaşamaz.”
   Tasavvuf büyüklerinden Şibli (Kuddise Sirrahu) buradaki ‘Fakr’ı şöyle izah etmiştir: “Varlıklardan istiğna etme (onlara bağlanmama) halini, sadece Hakk’ı gaye edinmek suretiyle gerçekleştirmek”
   Tıpkı tasavvuf gibi fakr ve diğer Tasavvufi ıstılahlar da, yukarıda belirttiğimiz sebeplerden dolayı farklı şekillerde tarif edilmiştir.

   Bu tarif de aşağıdaki ayet-i kerimeden alınmış gibidir:
   “Gerçek şu ki, insan kendini kendine yeterli görerek azar.” (Alak 6-7)
   “(Yapacağınız hayırlar) kendilerini Allah yoluna adamış, bu sebeple yeryüzünde kazanç için dolaşmayan fakirler için (olsun)..” (Bakara 273)

Zünnun-i Mısri (Kuddise Sirrahu) ehl-i Tasavufu şöyle tarif etmiştir: “Onlar öyle kimselerdir ki, Allah’ı her şeye tercih etmişlerdir; Allah da onları her şeye tarcih etmiştir.”

Bu tarif, “O, sizi seçti” (Hacc Suresi 78 den) ayetinden alınmış gibidir. Zira Cafer-i Sadık (Radıyallahu Anh) şöyle demiştir:
“Sıdk, mücahede demektir. Aynı zamanda Allah’ın senin üzerine başkasını tercih etmediği gibi, senin de Allah üzerine başkasını tercih etmemendir. Zira Cenab-ı Hak:“O, sizi seçti” buyurmuştur.” (İmam-ı Gazali, İhya 4/380)

Ruveym (Kuddise Sirrahu) Tasavvufu: “Nefsi, Allah’u Teala’nın muradına teslim etmektir.” Şeklinde tarif etmiştir.

Bu tarif: “Allah onlardan razı oldu, onlar da Allah’tan razı oldular” (Maide Suresi 119) ayetinde alınmış gibidir.
Cüneyd-i Bağdadi (Kuddise Sirrahu) ye: “Rıza nedir?” diye sorulduğunda, “İradeyi kaldırmaktır” diye cevap vermiştir.

Kannad (Kuddise Sirrahu) “Rıza, acılığına rağmen kalbin, kaza-i ilahi ile sükunet bulmasıdır” demiştir.

İbn Ata (Kuddise Sirrahu) da şöyle der: “Rıza, kalbin, Allah’u Teala’nın kul için olan kadim iradesine nazar etmesidir. Çünkü kul, Allah’ın kendisi için en efdal olanı seçtiğini bilir ve buna razı olarak kızmayı bırakır.” (Ebu Nasr es-Serac el-Luma 52)

Buradaki tariflerden her biri tasavvufun bir veçhesini yansıtmaktadır.

Bu ve benzeri tanımları toplarsak şöyle genel bir tarif çıkar karşımıza:
“Tasavvuf, kulun, cenab-ı Hakk’ın (Celle Celaluhu) rızasını tek gaye edinerek hayatını Kur’an ve sünnetin talimatı (öğretileri) doğrultusunda yönlendirmesidir.”

Hayatın böyle bir çizgide yaşabilmesi için elbette Cenab-ı Hakkın ve Resulünün önce bizden ne istediğini, sonra da bu isteğin nasıl yerine getirilebileceğini bilmemiz gerekir.

Kur’an ve sünnet; neyi nasıl anlamlandırıyor ve neye ne kadar önem ve değer veriyorsa, imanında hassasiyet sahibi mü’minler bunları çok iyi bilmeli ve bunların her birini birer vazgeçilmez ilke olarak hayatına titizlikle intikal ettirmelidir.

www.ismailaga.info
.

Tasavvuf Nedir? - Hakikat

www.hakikat.com/nur/risaleler/hmuts/hmuts1.html

Tasavvuftan gaye budur. Bu hâle gelebilmek için tasavvuf elzemdir. Her müslüman için zaruri bir yoldur. Lüzumu

.
TASAVVUF NEDİR?

EHLİ KİMDİR?

• Tasavvuf bir ilim-irfan mektebidir.

Esrar odasının ilâhî sırlarına mazhar olabilmek ve hakikatı anlamak için kurulmuş bir mektep. Bu tahsil sayesinde bütün ilimlerin özüne inilir. Asıl mânâ süzülmektir. Tereyağının süzüldüğü gibi süzülmek, haddelerden geçmek. Koca bir adam olarak girdim, zerre hakir olduğumu bildim. Tasavvuftan gaye budur. Bu hâle gelebilmek için tasavvuf elzemdir. Her müslüman için zaruri bir yoldur.

Lüzumu ise Âyet-i kerime’lerle ispat edilmiştir. Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime’sinde:

“Sizden her biriniz için bir şeriat ve bir yol tayin ettik.” buyuruyor. (Mâide: 48)

Fahrüddin-i Râzi Hazretleri ve diğer bazı müfessirler bu Âyet-i kerime’ye “Ey kullarım! Sizin her birinize iki şeyi vâcip ettim. Evvelâ şeriat, sonra da tarikat.” mânâsını vermişlerdir. Çünkü “Minhac” lügat itibariyle “Münevver bir yol” demektir.

Ve buna benzer bir çok Âyet-i kerime’ler vardır.

Allah-u Teâlâ:

“Benim zikrim için namaz kıl!” (Tâhâ: 14)

Âyet-i kerime’si ile namazı emretmiş olduğu gibi;

“Ey iman edenler! Allah’ı çok zikredin!” (Ahzab: 41)

Âyet-i kerime’sinde kendisini zikretmeyi emretmiştir. Namaz da ilâhi bir emirdir, zikrullah da ilâhî bir emirdir.

İnsanların mizaçları yaratılış itibarı ile değişik olduğundan, Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz zikrullah emrini alınca; Hazret-i Ebu Bekir -radiyallahu anh- Efendimiz’e kalbi zikir yapmayı, Hazret-i Ali -radiyallahu anh- Efendimiz’e de cehrî zikir yapmayı ve insanlara öğretmelerini emir buyurmuştur.

Ve bu yol o günden bu güne, Piran-ı izam Hazeratının el ve gönüllerinde zamanımıza kadar teselsülen gelmiştir. Bu silsile-i celile, tevatür ile sabit olmuştur. Her devirde büyük bir cemaat tarafından doğruluğu tasdik edilmiştir.

İmam-ı Rabbâni -kuddise sırruh- Hazretleri:

“Tevatür ile dinde sabit olanı inkâr etmek küfürdür.” buyurdular.

Bir Âyet-i kerime’de de:

“Namazı bitirdiğiniz zaman ayakta iken, otururken ve yanlarınız üzerinde yatarken de Allah’ı zikredin.” buyuruluyor. (Nisa: 103)

Bu emre uyan ve gereğini icrâ edenler Hakk’ın sevgisini kazanırlar.

Zahirde kalanlar Âyet-i kerime ve Hadis-i şerif’lerdeki zikri, yalnız namaz olarak kabul ediyorlar. Bilmediklerinden hakikatlara gözü yumuk bakarlar. Halbuki bâtına intikâl edip, iç âlemine döndükleri zaman bunun hakikatını göreceklerdir.

Allah-u Teâlâ:

“Allah’ı unuttuklarından dolayı Allah’ın da kendilerini kendilerine unutturduğu kimseler gibi olmayın. Onlar fâsıkların tâ kendileridir.” (Haşr: 19)

Âyet-i celile’si icabınca zikir ve fikirden gafil olan müminleri “Fâsık” kelimesi ile tabir buyuruyor.

Allah-u Teâlâ’nın bir kulunu sevmesi, muhakkak ki o kulun zikrullah’ı sevmesi ve onunla iştigal etmesi ile kaimdir.

Yani zâhirimizi süslemek için Efendimiz -sallallahu aleyhi ve sellem-in şeriatına, bâtınımızı ziynetlendirmek, iç dünyamızı nurlandırmak için de tarikatına ittiba eylemelidir. Şeriatla dış nizam, tarikatla da iç nizam tesis edilir.

İç âleme intikal ancak farz ve nafilelerle kazanılır. Çünkü farzların edası ile mükellef olan beden olduğu gibi, nafilelerle memur olan da ruhaniyettir.

Bir insan söz ve davranışlarına şer-i şerif çerçevesinde yön vermezse onun tarikattan feyz alamayacağı açık bir gerçektir. Doktorun verdiği ilaçları kullanıp, perhize riayet etmeyen bir hasta gibi olur.

Şurası çok iyi bilinmelidir ki, tarikatların hepsine Allah-u Teâlâ’nın emr-i şerifi ile sülûk edilmiştir. Bütün tarikatların hangisi olursa olsun hepsinin de esası ve değeri şeriat-ı mutahhara’dır. İslâm’a muhalif olan bir tarikat, zaten tarikat da değildir.

Tasavvuf sadece kâl değil, bir hâl ilmidir, bir tatbikattır. Yaşanılmadıkça tadılmadıkça, hissedilmedikçe nazari bilgilerle anlaşılmaz ve anlatılmaz.

Tarikat-ı aliye’ye dehalet etmekten maksat, şeriatte inanılması gereken şeylere karşı yakin hasıl olmasıdır. Hakiki iman da budur.

Mesela Allah’ın varlığını önce işiterek inanan insan; bularak, anlayarak inanmaya başlar, imanı kemâle erer.

Diğer taraftan ibadetleri yapabilmek için nefs-i emmâreden ileri gelen güçlükler ortadan kalkar, ibadetler kolaylıkla ve seve seve yapılır.

İlim ve hakikat aleminde imanın kemalleşmesine büyük bir âmil, zühd ve takva ile başlayıp olgun dimağlarda bir felsefe olan tasavvufun; bir takım müfsid telakkiler altında zan, nam ve menfaatler sebebiyle safiyeti ve aslı kaybettirilmeye çalışıldı.

Bazı cahilleri marifet ehli zannıyla aldatan, taassub ehli bir kaç sahte mürşidin tasavvuf iddiasında bulunmaları, fikirlerde kararsızlık husule getirmiştir.

Tarikat-ı münevvere Cenab-ı Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizin söz ve davranışlarından ibarettir. Kaynağı Kur’an-ı kerim ve Hadis-i şerif’lerdir. Zamanımıza kadar büyük bir saffet ve samimiyet içinde gelmiş, asliyetinden hiç bir şey kaybetmemiştir. Asırlar boyunca İslâm ahlâkının vücud bulmasında, fitne ve fesadın bertaraf edilmesinde, gerçek kardeşliğin tesisinde, birlik ve beraberliğin sağlanmasında, beşeriyetin ruh hastalıklarının tedavisinde, imanın kemalleşmesinde yine de en büyük âmil o olmuştur. O sır bereketi ile ahkâm-ı ilâhi kıyamete kadar baki kalacaktır.

Her zamanda olduğu gibi bugün de tasavvuf aynen mevcuttur. Bilhassa Tarikat-ı Nakşibendiye’de kıyamete kadar Pîr eksik olmayacaktır. O has oda; odadan odaya, halkadan halkaya geçmiş ve hiç bozulmamıştır.

“Ebu Bekir’in kapısından başka, mescide açılan bütün kapıları kapatınız.” (Buharî)

Hadis-i şerif’ine Şeyh Es’ad Efendi -kuddise sırruh- Hazretlerimiz:

“Allah’ım! Bütün tarikatların pîri kesildiği zaman Ebu Bekir’in yolunu kıyamete kadar baki kıl” mânâsını vermişlerdir.

Allah-u Teâlâ zâhirî ilimlerin öğrenilmesi için yeryüzünden âlimleri eksik etmediği gibi, bâtınî ilimleri öğretmek için tarikat ehlini de eksik etmemiştir.

Hüccet-ül İslâm olduğu halde İmâm-ı Gazâlî -kuddise sırruh- Hazretleri tasavvufa yönelmiş seyr-ü sülûk yolundaki zevki taddıktan sonra durumunu şu şekilde dile getirmiştir:

“...Sonra kendi durumuma baktım. Bir de ne göreyim! Dünyevî alâkalar içine dalmış batmışım. Bu alâkalar beni her taraftan sarmışlar. Yaptığım işlerimi gözden geçirdim. Onların en güzeli tedris ve tâlim idi. Fakat bu sahada da ehemmiyetsiz, âhiret yoluna faydası olmayan ilimlerle meşgul olduğumu anladım. Tedris hakkındaki niyetimi yokladım. Onun da Allah rızası için değil, mevki ve şöhret kazanmak gayesi ile olduğuna kanaat getirdim. Bu hâlimle uçurumun kenarında bulunduğuma, eğer durumumu düzeltmek için harekete geçmezsem ateşe yuvarlanacağıma kanaat getirdim.”

“Yakinen anladım ki, sûfiler hakikaten Allah yolunu bulan kimselerdir. Onların gidişleri, gidişlerin en güzelidir. Gittikleri yol, yolların en doğrusu, ahlâkları ahlâkların en temizidir.

Dünyadaki bütün akıllı insanların akılları, hikmet sahiplerinin hikmetleri, şeriatın bütün teferruatını bilen zâhir ulemâsının ilimleri, onların gidişat ve ahlâkından bir şey değiştirmek ve yerine daha iyisini koymak üzere bir araya gelseler, buna muvaffak olamazlar.

Onların zâhir ve bâtınlarındaki hareket ve duyguların hepsi, Nübüvvet kandilinin nûrundan alınmıştır. Yeryüzünde ise nübüvvet nurundan başka hidâyet rehberi, nûr kaynağı yoktur.” (El-munkizu min’ed-dalâl)

•

• Tarikat-ı âliye bir ordudur.

Muazzam bir teşkilatı vardır. Evvela nefisle mücadele, icabettiği zaman dalâlet ehli ile mücadele, maddi yardım yaparak mücadele... Fakat size ifşâ edeyim ki, en büyüğü kalemle mücadeledir. Buna cihad-ı ekber denir.

Nefisle mücadele çok mühimdir. Çünkü nefis ıslah edilmedikçe yapılan cihad yersizdir. Bu hususta demişizdir ki: “Ey zahid! Fethetmek için seni kuşanmış görüyorum. Fakat sen fethedildiğini bilmiyorsun. Evvela kendi içine dön, içindeki düşmanı öğren, evini ve odalarını işgaliyetten kurtar.”

Onun için insan evvela nefsini fethedecek, fetihten sonra yapacağı işleri rızâ yoluyla yapacak. Yoksa içindeki putla fetholunmaz. Evvelâ iç putunu kır, ondan sonra fethe çık.

Bir düşmanla çarpışırsın, beş kişiyle on kişiyle; fakat kalemle milyonlarla çarpışırsın. Onun için kalemle mücadeleye cihad-ı ekber demişizdir.

Bunu söylemekle sizi de bu cihada teşvik ediyorum. Ve bunu Allah namına yaptığın zaman, hiç şüphesiz ki O sana yardım eder, desteğin O olur, muhafazakarın O olur. Bütün kâinatı karşına alsan, murad ederse kılına halel gelmez.

Binaenaleyh böyle bir orduya giren insanın yapacağı işleri çok iyi bilmesi lâzım. Nefsiyle, bedeniyle, malıyla, kalemi ile cihad etmesi şarttır.

Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz bir Hadis-i şerif’lerinde:

“Cihad etmek üzerinize farz kılınmıştır.” buyuruyorlar. (Ebu Dâvud)

Bu yol öyle nizamlı, disiplinli bir ordudur ki, mânevî kumandanlar tarafından idare edilir. Başkumandanı da Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizin vekâletini taşır.

Bu yolun önderlerine Hazret-i Allah öyle bir ikram ve ihsanda bulunmuştur ki, gayeleri ulaşmak değil ulaştırmaktır. Mânevî kumandan ordusunun selâmetini düşünür, kendi selâmetini değil.

•

• Tarikat-ı âliye bir hastanedir.

Öyle bir hastanedir ki, sertabibi bizzat Seyyid-i Kâinat -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizdir. Vekili olan mürşid-i kâmiller de, o hastanenin doktorudurlar.

Bedenî hastalıkların teşhis ve tedavisi için hâzık bir tabibe müracaatı emir buyurmuş olan Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz, mânevi hastalıklardan kurtulmak için de mânevi bir tabibe başvurmayı emir buyurmuştur.

Mühim olan bu mânevi hastalıklardır.

“Onların kalplerinde hastalık vardır.” (Bakara: 10)

Âyet-i kerime’si ile işaret buyurulan korkunç hastalıklar, tedâvi edilmezse hayat-ı ebediyeyi öldürdüğü için çok tehlikelidirler.

Hasta olan bir insan, güzel yemeklerin lezzetini anlayamaz. Ağız tadının geri gelmesi hastalığının tedavi edilmesine bağlıdır. Bunun gibi nefs-i emmâre’ye mağlup olan bir kimsenin kalbi hastadır, ibadet ve taatlerden lezzet alamaz.

Kin, kibir, gadap, şehvet, hased, riyâ, tamah, ucb... gibi kötü sıfatlar kalp hastalıklarıdır.

Güzel bir kâlple geldik. Kalbin o güzelliğini korumak için bu ahlâk-ı zemimelerden, hayvâni sıfatlardan sıyrılmak gerek.

Şifa bulmak için:

“Zikrullah kalplerin şifâsıdır.” (Münâvi)

Hadis-i şerif’i mucibince, Hazret-i Allah’ı çok zikretmemiz icap ediyor.

Zikrullah ile kalp, ruh, sır, hafa, ahfa odaları nefsin işgalinden kurtulur. En son nefs-i kül odası da kurtarılırsa, hakimiyet ruhun eline geçer, letaif ampülleri yanar, kişi bütün kötülüklerden nedamet eder, bir daha yapmadığı gibi düşünmekten de sıyrılır.

Artık o kişi ahlâk-ı zemimeden arınmış, hayvânî sıfatlardan kurtulmuş olur. Kemal yollarını bulur. Bütün âzâları ahkâm mucibince hareket etmeye başlar.

Bir de şu var ki, Allah-u Teâlâ’nın ezelden aldığı kimselerin ameliyata da ihtiyacı vardır. Bu ameliyatı da ancak Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimizin vekili olan Mürşid-i kâmiller yapabilirler. Operatörlüğe tayin edilen o doktor; ezelî nasibi olanlara nasibini vermek için, masiva köklerini kazımak için, şeytanı çıkarmak için, sadrın genişletilmesi için, marifet fidanlarının ekilmesi için... şart olan bu ameliyatı yapar.

•

• Tarikat-ı âliye bir pazardır.

Öyle bir pazardır ki, gerçekten bu sahaya adımını atan bir kimse canını ve malını ortaya koyacak ki, Hazret-i Allah ile alış-verişe girişebilsin. Hâlik ile alış-veriş yapabilme şerefine nail olmak ne büyük bir saadettir!

Allah-u Teâlâ Hazretlerinin şöyle bir fermanı var:

“Hiç şüphesiz Allah yolunda savaşıp düşmanları öldüren ve öldürülen müminlerin canlarını ve mallarını Allah cennet kendilerinin olma karşılığında satın almıştır.” (Tevbe: 111)

Bu pazara giren kişi “Allah’ım! Ben bu alış-verişi kabul ettim, bunu benden kabul buyur ve bana kolaylaştır.” diye Hazret-i Allah’a sığınması, sahaya girince de bir daha dönüş yapmaması lâzımdır. Madem ki Hazret-i Allah ile ahdlaştın, alış-verişi kabul ettin, artık işin biter.

Diğer Âyet-i kerime’lerinde şöyle buyuruyor:

“Ey iman edenler! Elem verici, can yakıcı bir azaptan sizi kurtaracak bir ticaret yolunu göstereyim mi size?” (Saf: 10)

Bu soru teşvik için sorulmuştur. Bundan sonra Allah-u Teâlâ şöyle buyurarak bu ticareti açıklamıştır:

“Allah’a ve Resulü’ne imanda sebat eder, Allah yolunda mallarınızla canlarınızla cihad edersiniz. Eğer bilirseniz, bu sizin için çok daha hayırlıdır.” (Saf: 11)

Ticaret; kişinin kazanç arzusu ile malını, emeğini, her türlü kabiliyetini ortaya koyarak kâr elde etmesidir. Bu bakımdan iman ve Allah yolunda cihad etmek, ticarete benzetilmiştir. İnanan, malı ve canı ile cihad eden kimse; elem verici azaptan kurtulmak için, Allah katındaki büyük mükafatı elde etmek için, sözde kalmamış, yapacağını yapmıştır. Maddi kazancını Allah yolunda sarfettiği için manevi kazanca dönüştürmüştür. Bu ticaretin asıl kârı ahirette görülecektir:

“İşte bu takdirde Allah günahlarınızı bağışlar, sizi altlarından ırmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerindeki hoş ve güzel meskenlere yerleştirir.

İşte bu pek büyük bir kurtuluştur.” (Saf: 12)

Bu ticaret, dünya ticareti ile kıyas bile edilemez.

•

Tasavvuf ehli ise üç kısma ayrılır:

1. Mükemmel

2. Kemâl

3. Mukallid

Mükemmel üç kısma ayrılır:

1. Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in sehm-i nübüvvetine vâris olanlar.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“Yarattıklarımızdan öyle bir topluluk da vardır ki, onlar Hakk’a iletirler ve Hakk ile hüküm verirler.” (A’raf: 181)

İrşad memurlarından murad, kibâr-ı evliyâullahtan olan mürşid-i kâmillerdir.

2. Sehm-i velâyetine vâris olanlar.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“Eğer bilmiyorsanız dini müşküllerinizi ehl–i zikirden sual ediniz.” (Nahl: 43)

Ehl-i zikirden murad evliyâullah hazeratıdır.

3. Sehm-i nübüvvet ve sehm-i velâyetinden nasip alanlar.

Âyet-i kerime’de şöyle buyuruluyor:

“Allah’tan korkar, takvâ sahibi olursanız mualliminiz Allah olur.” (Bakara: 282)

Burada size üç Âyet-i kerime arzedilmiş oluyor. Hazret-i Allah buyuruyor ve duyuruyor ki, bu işin ehli bunlardır.

Mürşid-i hakiki Hazret-i Allah’tır. Mürşid-i kâmil bir korkuluğa benzer, kargalar taneleri toplamasın diye... Mürşid-i kâmil aynı zamanda bir berzahtır, hakikat ile dalâlet karışmasın diye...

Kemâl olan mürşid gayrıya tecavüz etmez, hududunu muhafaza eder, yol tarif eder, fakat mürid götürmeye sahib-i salâhiyet değildir. Allah-u Teâlâ’nın izniyle alıp götürmeye sahib-i salâhiyet olanları az önce üç Âyet-i kerime ile size arzettik.

Mukallid olanlara gelince, bugün sahayı işte bunlar istilâ etmiştir. Zan ile hareket ederler, hiç bir iş ve hareketleri ahkâm-ı ilâhîye uymaz.

Bir temsil getirelim. Bal arısı bal yapar, eşek arısı da vızıldar. Karşıdan gören onları bir gibi zanneder. Ehl-i hakikat bunları ayırt eder.

Bunun içindir ki tarikat bir tatbikattır, nazarî bilgilerle anlaşılmaz. Tadılmadıkça, yaşamadıkça lezzeti bilinmez..

Tasavvuf Nedir, Manası Ve Başlangıcı | FmBuhara

www.fmbuhara.com/2016/01/06/tasavvuf-nedir-manasi-ve-baslangici/

6 Oca 2016 - Aşağıdaki metin, Esseyid Abdülhakim Arvasi Hazretleri tarafından kaleme alınan ve üstad tarafında

.

Tasavvuf Nedir? | Kayı Boyu

www.kayiboyu.com/tasavvuf-nedir

Tasavvuf, Hakkın seni senden gidermesi ve kendisiyle ihya etmesidir Tasavvuf İslam dininin Takvası, ya.

Tasavvuf nedir? | Can Damlaları

www.candamlalari.com/tasavvuf-nedir/

Mutasavvıflara Göre 'Tasavvuf'. Tasavvuf, Allah'ın, seni sende öldürüp, Kendinde ebediyen diri kılmasıdır

.

Tasavvuf nedir?

Mutasavvıflara Göre ‘Tasavvuf’

Tasavvuf, Allah’ın, seni sende öldürüp, Kendinde ebediyen diri kılmasıdır. (Cüneyd Bağdadi الجنيدالبغدادي)

Tasavvuf ehlinin üç vasfı vardır. Toprak gibidir, iyiye de, kötü kimseye de verir. Bulut gibidir, her şeyi gölgeler. Yağmur gibidir, sevilen kimseyi de, sevilmeyen kimseyi de sular. (Harkûşî Abdülmelîk bin Muhammed)

Tasavvuf hâldir, söz değildir, söz ile ele geçmez. (Abdülkadir Geylani)

Tasavvuf, Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesine uymak, fazla konuşmayı, fazla yemeği ve fazla uykuyu terk etmektir. (Alâüddevle Semnânî Ala’ Ad-Dawla As-Simnani علاءالدولهسمنانی)

Tasavvuf, insanı Allahü teâlâdan uzaklaştıran şeylerin hepsini terketmektir. (Ali ibn Sahl Rabban al-Tabari علیابنسهلربانطبری)

İnsana lâzım olan önce Ehl-i sünnete uygun inanmak, sonra şerîate uymak, daha sonra tasavvuf yolunda yükselmektir. (Muhammed Bâkî-billah)

Şimdiye kadar yedi yüz velî, tasavvufun târifinde türlü sözler söylemişlerdir. Bu sözlerin özü, şu noktada toplanabilir: Tasavvuf, vakti, en değerli olan şeye harcamaktır. (Ebû Saîd Ebü’l-Hayr)

Tasavvuf ahlâktan ibarettir. Bu bakımdan ahlâkı senden yüksek olan, senden daha fazla arınmış demektir. (Ebû Bekr el-Kettânî)

Tasavvuf: Kâinatı eksik görmek, hatta daha da ötesi bütün eksikliklerden münezzeh olanı müşâhede ederek bu eksik varlıkları hiç görmemektir. (Ebû Amr ed-Dımeşkî)

Tasavvuf; kulun herzaman, o an için kendisine en uygun olan şeyle meşgul olmasıdır. (Amr bin Osman el-Mekkî[)

Sufizm Peygamberlerin öğretisinin özüdür. Kaynağı ilk insana kadar gider, çünkü tohumu her insanın kalbinde mevcuttur. (Salahattin Ali Nader Angha صلاحالدینعلینادرشاهعنقا)

Tasavvufa ait hadisler ve mutasavvıfların düşünceleri

“Gizli bir hazine idim, bilinmeyi sevdim ve mahlukatı yarattım” (hadisi kudsi)
“Nefsini bilen rabbini bilir.”
“Yer ve göğe sığmadım, mümin kulumun kalbine sığdım.”(hadisi kudsi)
“Küçük cihaddan büyük cihada dönüyoruz. Bu da kalp cihadıdır.”
“Bir anlık tefekkür bir yıllık ibadetten hayırlıdır.”
“Ölmeden önce ölünüz.”
“Sen olmasaydın bu alemi yaratmazdım”(hadisi kudsi)
“Allah’ım beni fakir olarak yaşat, fakir olarak öldür.”
“Allah her mahzun kalbi sever.”
“Dünyayı dünya ehline bırakınız.”
“Dünya bir leştir, onu isteyen köpektir.”
“Üç şeye güvenilmez:Dünya, sultan, kadın.”
“Açlık hikmettir.”
“Hikmet on kısımdır. Dokuzu uzlette biri susmaktır.”
“Selamet uzlettedir.”
“Ben ilmin şehriyim, Ebu Bekir onun esasıdır.”
“Ebu Bekir, arkadaşım ve mağara dostumdur. dost edinecekseniz Ebu Bekir’i dost edininiz.”
“Ben kimin mevlası isem Ali de onun mavlasıdır.”
“Ben ilmin şehriyim Ali onun kapısıdır.”
“Sözlerim şeriat, davranışlarım tarikat, halim hakikattır.”
“Dostların arasındaki şeyh, ümmeti arasındaki Peygamber gibidir.”
“Kırk gün ihlasla ibadet edenin hikmet menbaı kalbin diline ve oradan da ortaya çıkar.”
“Fakirlik iftihar ettiğim bir şeydir.”
“Mücahid nefsiyle cihad edendir.”
“Bu ümmette otuz abdal vardır.”
“Kuyruk ol baş olma.”
“İlim bir noktadır, cahiller onu çoğalttı.”
“Müminin kalbi Allah’ın evidir.”
“Dünya ve içindekiler melundur ancak müminler ve Allah için yapılanlar müstesna.”
“Fakirlerle birlikte oturup kalkmak tevazudandır ve üstün bir cihadddır.”
“Üç şey gözün görme gücünü arttırır: Yeşil renk, akarsu ve güzel yüze bakmaktır.”
“Allah’ın yarattığı ilk şey benim nurumdur.”
“Yıldızlar gök ehlinin emenı, ehl-i beytim ise ümmetimin emanıdır.”
“Sufileri ve hırkalarını tenkit etmeyiniz, Çünkü onların ahlakı nebilerin ahlakı, elbiseleri de nebilerin elbiseleridir.”
“Bildiği ile amel edene Allah bilmediğini öğretir, bilmediğine onu varis kılar.”
“Müminin ferasetinden sakınınız. Çünkü o Allah’ın nuru ile bakar.”
“Tefekkür gibi ibadet yoktur.”
“Zikrin en hayırlısı, gizli olandır.”
“Onlar ( Allah dostları) öyle kimselerdir ki görüldükleri vakitte Allah hatırlanır.”
“Sizden biriniz (hakkında) ’ muhakkak o ( iman eden kişi) delidir’ denilinceye kadar (denilmedikçe, kamil manada) iman etmiş olamaz.”

Kaynak: Tasavvuf ve Tarikatlar tarihi- Mustafa Kara

.

Tasavvuf nedir? | KadınveAile.com | ARİFAN Kadın ve Aile ...

www.kadinveaile.com/tasavvuf-nedir/

Tasavvuf nedir? Kas 10, 2015 by admin. Şahver Çelikoğlu. Din ve kültür târihimizin en etkili ve renkli alanla

.

Tasavvuf nedir?

Kas 10, 2015 by admin

Şahver Çelikoğlu

Din ve kültür târihimizin en etkili ve renkli alanlarından biri de tasavvuf ve tarîkatlarla ilgilidir. En kısa târifiyle tasavvuf ahlâktır, gönül terbîyesidir, ruh temizliğidir. İnsanın iç dünyâsının güzelleşmesi ve netîcede Allâh’a âşık olmasıdır. Bu noktaya yükselebilmek için gönül adamlarının buldukları çârelere, gösterdikleri yollara da tarikat adı verilmektedir. Çünkü Allâh’a âşık olmanın yolları sonsuzdur. Çünkü insanın yaratılış modelleri, mîzaç ve tabiatları, sonsuzdur. Herkesin kendi özellikleriyle Hakka ulaşabilmesi için değişik usûl ve yolların olması gerekir, bu da tarîkatdır. Tasavvufda ana cadde bellidir, temel hedef ortadadır; iyi bir mü’min olmak. Bunun için kullanılan araçlar ise farklıdır. Tarîkatların çokluğu bu gerçekle ilgilidir.

Sırrî (k.s) hazretleri şöyle dedi: Peygamberimiz (s.a.v)’i rüyamda gördüm ve kendisine şöyle sordum. “Ya Resûlallah (s.a.v) tasavvuf nedir?” Cevâben şöyle buyurdular: “Dâvâyı terketmek; mânâyı fehmetmektir.”

Erbâb-ı tasavvufa vâcib olan dâvâyı terketmek, mânâyı da fehmetmekdir. “Sudûr-ül-ebrâr, Kubûr-ul-esrâr.”, “İyilerin gönülleri, sırların kabirleridir” fehvâsınca bütün büyüklerimiz, ehil olmayanlardan ve ağyârdan (câhillerden) Hakk’ın sırlarını saklamışlar, setretmişlerdir. Ve sanki ondan habersizmişcesine bilgisiz gibi davranmışlardır. İşte bunlar (câhiller) ağyâr-ı beşeriyyetin hazzını aşamayanlardır. Erbâb-ı tasavvuf ise, beşer üstü mânevî hazlara sâhib olanlardır.

Hem öyle zevk ki, bu mertebede olan kimse, Hak’tan başkasını görmez. İşte hakîkatde tasavvuf: İnsanın her şeyiyle, hem zâhiren, hem de bâtınen Allah ile olan bağlantısını kurmasıdır. Bir âşık, zâhirî ve bâtınî olarak rü’yet-i halkı iskât eylese yâni, halkı görmeyi terk etse, Hakk’ın sırrına lâyık olur. Ve nûr-u ilâhîde fenâ bulur. Cüneyd-i Bağdâdî (k.s) Hazretlerine tasavvufun ne olduğunu sordular, o da cevâben: “Tasavvuf; nefsin, Allâh’ın vahdetinde fenâ bulmasıdır” buyurdu. Sâhib-i tasavvuf, bu fenâya erdikten sonra hakîkî mutasavvıf olur.

Ebû Muhammed el-Harîrî (k.s): “Tasavvuf, yaratılmış olan şeylerin alçaklığından kurtulup, Allâh’ın övdüğü şeylerin dâiresi içerisine girmektir” buyuruyor. (İsmâil Ankaravî, Minhâcul- Fukarâ,s-260)

Tasavvuf; her dînin veya her felsefî düşüncenin ideale yöneliş esâsını teşkil eder. Kâli hâle tebdîl, şekliyle ifâde edilen tasavvuf, İslâm dîninin ihtivâ ettiği bilgi sisteminin kuvveden fiile, yâni kâlden-hâle, nazariyeden- ameliyyeye dönüşüdür.

Mes’eleye bu açıdan baktığımız zaman, tasavvufa bir menşe’ aramak yerine, her dînin kendi bünyesinden neş’et eden bir tasavvuf anlayışının mevcûdîyetini düşünebiliriz.

Tasavvufun sâbit esaslarını iyi tesbit etmek yerinde bir davranış olur. Bu esaslar İslâm tasavvufunda Kitap ve Sünnet istikâmetinde gerçekleşmiştir. Tasavvuf aynı zamanda sosyal bir hâdisedir. Bu yüzden onu fikrî ve şeklî bir tarzda düşünmek lâzımdır.

Peygamber (s.a.v) Efendimiz zamânında İslâmî ilimlerin esasları bizzat mevcut olmakla berâber, ihtiyaç hissedilmediği için tedvin edilmemiştir. Yâni, fıkıh ilmi, kelam ilmi, tefsir ilmi ve hadîs ilmi ismiyle müdevvin ilimler yoktu; fakat fıkıh, kelâm, tefsir ve hadîs bizzat mevcuttu. Bu ilimler asr-ı saadetten sonra ihtiyâca göre zamanla tedvîn edilmişti.

Tasavvufun müstakil bir meslek olarak ortaya çıkışı, yaşanan İslâmî hayâtın, zaman geçtikçe eski gücünü kaybetmesinin, zühdî hayâtın zayıflamasının bir neticesidir. İslâm tasavvufunun zühdî hayâta verdiği önem, bu ilmin temel esâsının “mâsivâ” ile kalbî alâkanın kesilmesi tarzında gerçekleşmesini sağlamıştır. Allâh’ın gayri manâsına gelen“mâsivâ” kelimesi, tasavvufun en önemli ıstılâhıdır. “Mâsivallah” (Allah’dan başka her şey) insanı Hak’tan uzaklaştıran, rûha karşı nefsi besleyen bir puttur. Tasavvufta Allâh’a kul olmak âzâdeliktir, hürriyettir.

“Dil esirin olduğu günden beri âzâdedir.
Masîvâya bağlanır mı bağlanan vicdan sana” (Muallim Nâci)

Hakk’a kul olmanın gerçekleşmesi (Seyr ü sülûk) “mânevi yolculuk” ile mümkündür. Mânevî olgunluğa ermek için bâzı prensiplere riâyet etmek şarttır. Hiçbir şey kendiliğinden meydana gelmez. “Okunmadan âlim, gezmeden seyyah” olunmadığı gibi mücâdelesiz ve murâkabesiz de sûfî olunamaz.

İnsanlar meşreplerine, fıtrî yapılarına ve karakterlerine göre üç tarzda bu yolculuğu gerçekleştirebilirler. Tasavvuf Istılâhında bu yollara “Tarik-i-ahyâr”, “Tarik-i- ebrâr”, “Tarik-i-Şuttâr” ismi verilmiştir.

Tarik-i ahyâr; namaz, oruç, Kur’ân tilâveti, hac, cihad gibi ibâdetlere müdâvemetle meydana gelen bir mânevi yolculuk şeklidir. Bu meşrebde olanların gâyeye ulaşmaları diğerlerine nisbetle uzundur.

Tarik-i ebrâr; mücâhede ve riyâzet ashâbının yoludur. Ahlâk-ı zemîmeyi, ahlâk-i hamîdiye tebdile cehd etmek için mücâhede etmektir.

Tarîk-i Şuttâr; şevk, iştiyâk, zikir, fikir ve şükür yoludur. Bu yolun sâlikleri nefsi tezkiye ve rûhu tasfiye ile meşgul olur. Bu tarîkin usûlü “usûl-i aşere” (on usûl) tarzındadır. Bu on esâsa riâyet ile mü’min (yolcu) vasıl olur, ulaşır. Bu on esas kısaca şunlardır.

Tevbe: Ölüm vaktinde olduğu gibi, mâsivâyı terktir. Ölmeden önce ölmektir. Buna Tasavvuf ıstılâhında “mevt-i irâdî” denir.

Zühd: Dünyâ ve içindekileri insanın ölüm ânında terk ettiği gibi bırakıp, onlardan yüz çevirmesidir.

Tevekkül: Zâhirî sebepleri insanın son nefesinde terk ettiği gibi terk etmesidir.

Kanâat: Nefsâni olan şehvetleri ve istekleri, insanın ölüm ânında terk ettiği gibi, hayatta iken terk etmesidir.

Uzlet: Ölüm zamânında kişinin, insanlarla alâkasının kesilmesi gibi, yârdan ve ağyârdan kalben uzaklaşmaktır.

Allâh’a teveccüh: Ölüm ânında olduğu gibi, Allâh’ın gayrinden yüz çevirmektir.

Sabır: Kişinin ölüm ânında mücâhedesiz terk edeceği nefsâni hazları, mücâhede ile terk etmektir.

Rızâ: İnsanın kendisini ezelî hükme teslîm edip, Hakk’ın hoşnutluğuna nâil olma kasdıyla, nefsinin rızâsını terk etmesidir.

Zikir: Ölüm vaktinde olduğu gibi, yaşarken Allâh’ın gayrinin zikrini terktir. (Allah’dan başkasını anmayı terktir.)

Murâkabe: İnsanın ölürken terk ettiği gücünü, ölmeden önce terk etmesi; güç ve kuvvetin sâdece Allâh’a âid olduğuna inanmasıdır.

Tasavvufun temel esâsının, nefse haz veren şeylerden uzaklaşmak ve rûhunu rehine verip, cesediyle yaşayan insan durumuna düşmemek olduğunu ifâde edebiliriz. Bu temel esas üzerinden hareket edilerek mücerred bâzı prensiplerin zaman süreci içinde gelişerek bugüne kadar geldiği açıktır.

www.kirmizilar.com sitesinden alıntıdır...

TASAVVUF NEDİR? - canimbilvanis - Blogcu.com

canimbilvanis.blogcu.com/tasavvuf-nedir/4131808

TASAVVUF Tasavvu

.

TASAVVUF NEDİR?

TASAVVUF

Tasavvuf insanın kendi içine yaptığı yolculuktur.

Dinin zahir yüzünden başka, bir de insanoğlunu kemale eriştirmek, sağlam ve yıkılmaz bir iç hayatı kazandırmak için riyâzat(nefisle mücadele, nefsi kırma), mücahede(nefsin arzularına direnme, cehd ve gayret etme), tasfiye(saflaştırma, temizleme), hâlini ıslah potası içinde temizleme ve pişirme tarafı vardır. Ben ahlak sahibiyim demekle cehil ve gaflet (Hakkı unutmak) cehennemlerinden kurtulmak ve hakiki cennet olan ezeli yakınlığa erip aslî fıtratını(yaratılış) bulmak kabil değildir. Akıllı bir kişi benim hiçbir şeye ihtiyacım yok demeyip, kendini dünya kirlerinden arıtmaya ve ruhundan cehil ve gafleti silip, onu aslî temizliği ile meydana çıkartmaya gayret etmelidir.1

Bu arınmanın yolunu da bize tasavvuf göstermiş, bu gayrette olan kişilere ışık tutmuş, yollarını aydınlatmıştır.

Kişinin kendini Allah"ın gözetimi altında hissetmesi ve bu şuurla davranıp yaşaması tasavvuf adını alır. Yani kişi her muamelesini Allah"la yapıyormuşcasına kendini mesul hisseder. Tasavvufun yolu ise; bu tavrı en ciddi şekilde yaşamak için konulan özel metodların tamamıdır. Abdülkadir Geylani"ye göre Tasavvuf kelimesinin harflerinin her birinin ayrı bir anlamı vardır. Şöyle ki:

T: Tevbe

S: Safâ, arınma

V: Velâyet

F: Fenâ"dır.(yokluk)

Tasavvuf sekiz temel üzerine kurulmuştur. Birincisi; cömertliktir. Bu İbrahim (a.s)ın sıfatıdır. İkincisi; rıza"dır ki, bu İshak (a.s)ın sıfatıdır. Üçüncüsü; Sabır"dır ve Eyyüb (a.s)"ın sıfatıdır. Dördüncüsü; işarettir ki(Allahın her hadisedeki rolünü bilmek), Zekeriyya (a.s)"ın sıfatıdır. Beşincisi; Kurbettir ki(yakınlık), Yahya(a.s)"ın sıfatıdır. Altıncısı; Tasavvuftur ki(mana yolculuğu), Musa (a.s)"ın sıfatıdır. Yedincisi; Aşktır ki İsa (a.s)"ın sıfatıdır. Sekizincisi; Fakirliktir(kulluğu bilmek) ki, bu da Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)"in sıfatıdır.2

Semâ"nın ve zikrin hakîkatine vâsıl olan kimseye ten tekke, gönül makam olmuştur.

Tasavvuf Cenab-ı Hakkın bir kulunu nefsinden öldürüp kendisiyle diri kılmasıdır. Tasavvuf dedikodu ve lafla olmaz, maddî alışkanlıklara ve aşırı isteklere açlık ve sevilen şeylerin terk edilmesi (tapmayı terk) ile olur.(Cüneyd-i Bağdadî)

Bir gün Ken"an Rifai"ye “Tasavvuf nedir?” diye sorulduğunda “gönül bilgisidir” diye cevaplandırıyor. Sonra fikrini şöyle izah ediyor: “En büyüğünden en küçüğüne kadar hiçbir şey yoktur ki Allah"ın iradesi ile olmasın. Seni idare eden ruhun ve aklındır. Ruhun ruhu da Allahdır. Her şeyi hareket ve sükuna getiren kendi mânâsıdır. Mânânın mânâsı da yine Allah"dır. Şu halde ruhu ruha terk etmek ve kendi gözü ile kendini görmesini temin etmek icab eder. Her madde bir mânâyı işaret için vücut bulmuştur. İnsan ise kâinatın mânâsıdır. Onun için koca Mevlânâ “Beytullah Beytullah olalı Allah gidip orada oturmadı, benim gönlüm hanesinde ise ondan gayrı bir şey yok” diyor ki işte tasavvuf bu bilgiyi edinebilmektir. Fakat Eflatun"un da söylediği gibi, bu bilgi kitaplardan öğrenilmiyor. İnsan onu kendi kalbi hazinesinden pek ince bir tefekkür (fikir yürütme, düşünme) ile çıkarabilir ve mukaddes ateşi kendi zatî (aslî, öz) menbaından uyandırabilir.”

Açarsak, tasavvuf, dinin istediği sadece namaz kılmak, oruç tutmak, sabahlara kadar oturup ibadet etmek, hayrat ve hasenatta bulunmak değildir. Şunu bilmek lâzımdır ki Allah fiili ile, kavli ile, sıfatı ve zâtı ile zahir ve batın bütün tasarrufatı (bir şeyi kullanma yetkisi) ile insandan zuhur etmiştir. Binaenaleyh Allah"ın lutfu, keremi, kahrı, gazabı insanlara, yine insanlardan zuhur eder. O halde her muamelenin Hakla olduğunu bilirsen kimden incinecek ve kimi inciteceksin? Bizim vücudumuz Allah"ın sözüne, fiiline, zâhiri(görünür) ve bâtıni(öz) tasarrufuna bir alettir, çoğu zaman insan, Hakkın bu tasarrufunu kendinden zanneder. Halbuki bu tasarruf ödünç ve emanettir. İşte Resûlullah"ın, nefsini bilen Rabbini bilir, diye ifade ettiği düsturun manası budur.”

“Mükevvenat (yaradılmışlar), yani kesret(çokluk), Allah"ın birliğine mâni değildir. Nasıl ki denizin dalgaları, denizin birliğine mâni değilse..” “Meselâ adetleri alalım: 1,2,3 diyoruz. Fakat aslında iki var mıdır? İki, birin tekrarıdır. Anlaşılıyor ki kesretin ifadesi olan bütün adetlerin vücudu birin tekrarından oluşuyor, yani birden başka adet yoktur. Hep vahdet-i vücut.. Bu vahdet ilmi hasıl olunca faili(fiili yapan, özne), mevcudu yalnız Allah bilirsin. Hazret-i Ebûbekir bunun için hiçbir şey görmedim ki onda Allah"ı görmeyeyim dedi. İşte bunu bildin mi ne kediyi, ne köpeği, ne soğanı, ne de sarmısağı fena görmez, tahkir edemezsin.”

İşte buradan hareket edip bütün kâinatı Allah"ın dünya planında zuhura gelişi olarak nazar-ı itibare aldığından o “her zerrede bir nur her katrede bir zuhur vardır” diye şu âlem içre ne varsa hepsi ile muamelesini Hakla muamele biliyor, herşeyi Hak diye taziz ediyor (şerefli kılıyor) , tebcil ediyor (yüceltiyor) ve seviyor. Seviyor! Bizce üstünde en çok durulacak nokta budur ki şu suretle Ken"an Rifai, Allah sevgisini mücerretlikten (soyut) kurtararak müşahhasa (somut), dünyaya, mahlukata getirmiş, yani başka bir deyişle kuvveden fiile(niyetten eyleme) intikal ettirebilmiştir.

Hazret-i Şems, “Söz iş içindir, iş söz için değil” diyerek aynı manayı ifade etmektedir.

Buradan da anlıyoruz ki, tasavvuf, bir ilim değil bir yaşam şeklidir. Bunun yolunu insan-ı kâmiller göstermiştir.

Gene Ken"an Rıfaî diyor ki; Tasavvuf, ölümsüz hayat ve her hâl ve vakitte edebdir. Tasavvuf güzel ahlâktır. İç ve dış edebiyle edeblenmektir. İç edeb; her yerde ve her şeyde Allah"ı temaşa(ibretle bakmak) edebilmektir. Yukarıda Hocamızın dediği gibi, fiildeki hakiki faili görmektir. Dış edeb ise; içten gelen edebin terbiyesiyle herkese ve her şeye eşit muamele edebilmek, hürmet edebilmek, hoş görebilmek ve Allah"ın emirlerine uyabilmektir.

Tasavvuf, dilde hiçbir şey gönülde herşeydir. Tasavvuf gönül bilgisidir.3

Tasavvuf lâ ilâhe illallah"ın manasını aşikâr etmektir. Narda(ateş, sıkıntı) nurda, ganide(doymuş) fakirde, kafirde ve mü"minde aynı tecelliyi görmektir. Allah"tan gayrı olmadığımızı bilip onu uzaklarda aramamaktır. Allah ile aradaki perde bizim kendi vücudumuzdur.

Küllü düşünüp nefse indirgemektir. Bunun için de insanı tasavvuf terbiyesi ile küll(bütün) namına her türlü fedâkarlık, feragat(hakkından vazgeçmek), meşakkat(güçlük, sıkıntı) ve mahrumiyeti göze alabilecek bir terbiye sistemine tâbi tutmaktır.

Tasavvuf insana cennet ve cehennemin hakikatini öğretir. Çünkü tasavvuf ehline göre cehennem Allah"ın olmadığı yerdir. Öyle bir yer olmadığına göre cehennem (acı ve ızdırap) yoktur. Ağyar yok, zıtlar vardır. İkbâl"e göre cennet ve cehennem birer mahâl değil, birer hâlettir(takdiridir). Cehennem, cezalandırıcı, intikam alıcı, Allah tarafından kulları için hazırlanmış ebedî bir işkence yeri değil, Allah"a ulaşmış bir varlığın, Allah"ın rahmetini, cana can katıcı rüzgârına karşı tekrar hassas kılacak uslandırma yolları getiren bir tecrübedir(rafineri). Kur"an"a göre cehennem, insanın bir insan olarak muvaffakiyetsizliğini acı bir şekilde anlamasıdır.

Tasavvuf, hürriyettir. Hakiki hürriyet, nefsin elinden azad olmaktır. Yoksa ben hürüm, hürriyet var demekle bir kimse hür olamaz, insan nefsinin zebunu iken, hiçbir veçhile hür sayılamaz. Meselâ bir sigara dumanına bile hüküm geçiremeyip terketmek istediği halde ona esir olmaktan kurtulamayan insan nasıl olur da hürlük iddiasında bulunabilir? Ancak, iştihalarının (istekler), insiyaklarının (iç güdüler), arzularının esiri değil, emiri olan insan Koca İskender"e, “Sen benim bendemin bendesisin” diyen Diyojen gibi, bihakkın hür olabilir.

Tasavvuf birlik demektir. İnsanlıktan maksat da her şeyi birlemektir. Lâ ilâhe illallah"ın manası, bütün mevcudatın Allah"ın emrine zebun(aciz, esir olmak) ve mağlup olduğunu görmektir. Bütün mevcudat, mahiyetlerini ancak Hakk"ın emriyle izhar(aşikar etmek, açığa çıkarmak) eder.

Bütün bunları özetlersek diyebiliriz ki Ken"an Rifai"nin tasavvuf anlayışı cümle mevcudatı Hak, Hakk"ı da halk bilmek esasına dayanan ve insandan kendi fâni vücudunu, bâki olan Hakk"ın yani halkın hizmet ve menfaati yolunda nefsin isteklerini yok etmesini taleb eden bir âlem görüşüne dayanıyordu. Zira o, İnsan idrakine namütenâhi (bitmez tükenmez) cüzler şeklinde dökülen küllî varlığı, mânâ dolu bir vahdet halinde idrak edebilme keyfiyetini benliğine bütünü ile mâl edebilmiş olan gerçek bir mutasavvıftı.

Gerçek mutasavvıf değerini ve derecesini düşünmekle vakit kaybetmeyen, kendi hakikatini ortaya koymak amacı ile, hayatı tabiattan aldığı gibi kabul edip, insan ve eşya münasebetlerini taşın suda yaptığı tek merkezli daireler gibi teklikten çokluğa götüren insandır.

Tasavvuf aslında herhangi bir din kaydından müstakil olarak mevcut olup, insanla başlayan ve insanla tekâmül eden bir düşünce silsilesi ve hayat tecrübesidir. Din ise tasavvufun şerh ve tefsirine muhtaçtır.4

Şeriat; “Seninki senin, benimki benim”, der.

Tarikat; “Seninki senin, benimki de senin”, der.

Hakikat; “Ne seninki senin ne de benimki benim”, der.

Gerçek mutasavvıf, dünyaya hakkını veren, kendisine verilen her güzelliği hâlinde ve üzerinde gösterip onun şükrünü ödeyen ve aynı zamanda ahirete de aynı değeri verendir. Ken"an Rifai, bu hakikati şu örnekle açıklıyor: Diyor ki, “Benim üç gözlüğüm vardır. Biri ile yakını görürüm. Yani, dünyayı...Biri ile uzağı görürüm. Yani, ahireti...Üçüncü gözlüğüm ile hem yakını hem uzağı, yani hem dünyayı hem de ahireti görürüm. İşte bu tasavvuf gözlüğüdür.”5 diyor. İşte gerçek mutasavvıf, dünya işi ve hizmetinden elini bir an çekmeden gönlüyle her an sevgiliyle olabilendir.

Gerçek mutasavvıf küçük hadiselerden dünya ve mana gerçeğini aşikar eder.

Etajerin üstünde ampul kesmek için bir bıçak vardı.

Ken"an Rifai: -“Bu nedir?” diye sordu.

-Ampul bıçağı,dendi.

-“Ne için ortada bıraktın? Biri gelir, farkına varmaz elini kesiverir” dedi ve şöyle devam etti:

-“Demek ki böyle kesici ve kırıcı aletleri bir kazaya sebebiyet vermemek için ortada tutmayıp kaldırmak lâzım olduğu gibi insanın kalbini ve ruhunu cerihadar (yaralı)edecek kötü ahlakları da vücud ortalığından kaldırmak lazımdır. Onların yeri de senin vücudun ortalığı değildir.”6

Sonuçta diyebiliriz ki cenneti dünyada bulmanın yolu tasavvufî terbiyeden geçer. Gerçek cennet olan huzur ve mutluluk aynı terbiyenin sonucu olarak hürriyete kavuşmakla neticelenir. Bu bakış açısından tasavvuf, insanın insanlığını bulma yoludur vesselam.

TASAVVUF TARİHİ

Tasavvuf da tasavvuf ehli de her zaman mevcuttur. Fakat bu hakikate sahip bulunanlar, idrakleri noksan olan kısa akıllıların taşlamalarına ve kötülemelerine mâruz bulunduklarından, kendilerini gizlemek lüzumunu duymuşlar ve kendilerini namahremlerden saklamışlardır.

Tasavvuf Hz. Adem ile başlamıştır,

Tasavvuf gelişirken Buda ile karşılaşıyoruz.. “En büyük şer cehâlettir” diyen Buda, tasavvufun ilim olduğunu anlatmıştır. Yine demiştir ki: “Bütün mevcudat, ruhlar ve cisimler, kadir-i mutlakın yani Allah"ın bedeni mesabesinde olup, beden ruha nasıl tâbi ise, bunlar da öylece ona tâbidirler. Aşk olmazsa beden zindanında kalırız.

Muvaffak olmaya da olmamaya da kayıtsız kalmalıdır. Bütün yaratılmışlara şefkat gözüyle bakmalıdır. Bizim bugünkü hayatımız, eski zamanlarımızda kendi arzu ve ihtiyarımız ile yaptığımız amellerin neticesidir.

İnsan melce"i, yani sığınacak yeri tefekkürde aramalıdır. Dünya, ahiretin tarlasıdır. Gerek iyi gerek kötü şeylere ne sevinmeli ne de bunlara muhalif olmalıdır.

Kaplumbağa nasıl âzâsını kabuğunun içine çekiyorsa, bir insan da zahiri hislerden kendini çekmeyince hikmet sahibi olamaz.” Yine diyor ki: “Beni her şeyde görün; her şeyi de bende görün!”

Bir mistik felsefeci olan Sokrat, ruhunun nurunu aklını aydınlatmada kullanmıştır ve bu yaradılış âleminde hiçbir şeyin abes olmayıp, hepsinin bir mânâ üzerine yaratılmış olduğunu söylemiştir.

Herşeyi şekilsizlikten intizama sokan bir akl-ı âzam mevcut olduğunu ifade etmiş, “”Eğer vücutta ruh hakimsa, gerçek hakim, o akl-ı âzamdır. Olayları kendine bakarak çözme yoluna giden Sokrat, “kendini bil” demiştir. İnsanın değerini anlatmış ve cihanda hiçbir şeyin tesadüfe dayanmadığını herşeyin tek bir gayeye o gayenin de daha üstün ve yüksek bir gayeye yani tevhide yöneldiğini söylemiştir. Bütün mevcudatın insana hizmetle vazifeli olduğunu bildirmiştir. Çok faziletli bir insan olan Sokrat, bildiklerini başkalarına öğretmeyi seçmiştir. Faziletin mükafatının kendinde olduğunu çok iyi bilmiş ve “İyiliği yapan iyiliği, fenalığı yapan fenalığı kendinde bulacaktır.” demiştir.

Sokrat, birinci olarak ruhu, ruhta aklı ve akılda da mefkûreyi (tefekkürün oluşturduğu doğru fikirler) görmüştür. Aklî mistisizmin kurucusudur.

Sokrat"ın talebesi olan Eflatun der ki: “Mevcut suretlerin her birinin mükemmel numunesi misal âleminde bulunmaktadır. Ruh cesed ile birleşmeden evvel birçok yüksek hakikati temaşaa etmiş, güzellik, adalet ve hakikati görmüştür. Temizlikle alakasını kesip “rezil” damgasını yiyerek beşer âlemine gelmiştir. Fakat hayra olan meyli ve yakınlığı ruhlar âleminde gördüğü yüksek hakikatlerin kendisi üzerinde yaptığı tesirle bu karanlık diyardan uçup gitmek için hatıralar uyanmıştır. Eflatun"da bu gerçeği anlama önermeler sayesinde olmuştur.

Sokrat, “ilmin başlangıcı cehil olamaz, iki bilinmeyenli bir meseleyi halletmek için daha önce bilinen bir kural olmalıdır.” derken, Eflatun;” Bilmek evveli hatırlamaktır.“ demiştir. Ve ilave etmiştir; “Ayıp ve noksan oldukça ilim elde edilemez. İlim elde edilmedikçe de hayra ulaşılamaz.” Allahı âlim, hâkim ve mevcud bilip Allahın birliğine iman etmiştir. Sokrat gibi hayrı yöneten bir akıl olarak kabul etmeyip,” Allah mutlak hayrın kendisidir. İrade, hayrı bilmek, onu fiile götürmektir.” demiştir.

Eflatun ruhu bir koşuya benzetir. Arabacısı akıl, iki attan biri şecaat (iyi ahlâk) öbürü de şehvettir. Akıl arabayı sürdükçe koşunun intizamını muhafaza eder.

Fena diye bir şey yoktur. Fena faziletin aslına bağlıdır.

Eflatun"a göre fazilet dört kuvvettir: Aklın fazileti ihtiyat, kalbin fazileti şecaat, şehvetin fazileti de itidaldir. Bu üçünün doğurduğu fazilet de adalettir.

Vahdaniyet fikrini kabul etmiştir. 46 eseri vardır. Bir çeşit tasavvuf yaşamıştır.

Hz. İbrahim, ilk İslâm, yani teslim olandır. O, çok küçük yaşta, her şeyin bir Rabbi olması gerektiğini düşünerek önce yıldızları, sonra ayı, ve en son da güneşi Rab bilmiş ancak hepsi yok olunca, “Ben böyle batıp sönenleri sevmem” diyerek Allah"ı tenzih etmiştir. “Hiç şüphesiz ben, bir tevhid ehli olarak yüzümü, gökleri ve yeri yaratmış olan Allah"a yönelttim. Ben müşriklerden değilim” diyerek bir olan Allah"a dönmüştür.

İlk müslüman da Hz. İbrahim"dir. Çünkü, Rabbi İbrahim"e, “Müslüman ol!” dediğinde “Alemlerin Rabbine teslim oldum” (Bakara suresi 131. ayet) demiştir.

O ateşe atılmış ama aşkıyla o ateşi gül bahçesine çevirmiştir. Onun için dışardaki acılar Allah aşkının güzelliği karşısında bir hiçten ibarettir.

Hz. Musa"nın tasavvufu şuhud (görme) mertebesine ermediği için ilm-i ledünü (ilâhî sırlara ait manevî bilgi) bilmiyor. Ancak, bu onun manasına eksiklik getirmez. Çünkü Musa, kulları davete memur bir peygamberdi. Hz. Musa akıl mertebesidir. Aklıyla bulduğu şeylere iman ediyordu. Allah"ı görmek istediğinde, “Sende bu benlik oldukça beni göremezsin. Beni görmek için benim gözüm sende olmalı!” hitabıyla karşılaştı. Yani, şuhud makamına ermek için nefsini aradan çıkarması gerekti. Ve Allah onun benlik dağına tecelli edince Musa"nın benlik dağı paramparça oldu.

Hz. İsa, ruhullahtır. Velayet sahibi bir peygamber olan Hz. İsa, Allah"a gönül ve aşkla yaklaşmıştır. Demiştir ki; “İnsanlar, cismen ve ruhen birsiniz; yani kardeşsiniz. Onun için birbirinizi seviniz ve Allah"ı da her şeyin üstünde tutarak seviniz!”

Ona göre tasavvuf, aklın önerilerine hiç itibar etmeden sırf kalb marifetiyle gitmektir. O yüzden de dünyadan uzaklaşma söz konusudur.

Hıristiyanlıkta tasavvuf, yani mistisizm kelimesini ilk söyleyen Kneber"dir.

İlk milâdî asırda piskopos Denis Nom Divin, Hakk"a ulaşmanın, ruhun bu his aleminden soyunmak ve dünya bağlarını terk ve bizzat kendini unutmakla mümkün olacağını anlatmıştır.

1091-1153 yıllarında yaşayan Saint Bernard"a göre, hayatın gayesi, Hakk"In muhabbetidir. Buna da tevâzu ve kendini silmekle erişilebilir.

1141"de yaşayan Saint Victor, da der ki: Ruhu hakikatin ta kendisine, Hakk"a ulaştıran yol, münâcat (dua ve yakarış) ve nefsini muhasebe üzere bulundurmaktır.

Hıristiyanlık tasavvufunda da esas Hakk"ın akıl ve ilimle bulunması mümkün olmayıp, ancak aşkla bulunabileceği ve Allah yolunda vücudunu vakfetmek ve sırf Allah için yaşadığını öğrenmekten ibarettir.

Bonaventure ise, ruhun zat-ı İlâhi"ye ulaşması için aklın günlük ve hudutlu amellerini aşması lâzım geldiğini söyler.

Avrupa"nın yakın zamanlarda yetişmiş olan mistiklerinden bazıları şunlardır: Emanuel Swedenborg, Martinez, Friedrich Jacobi, Saint Martin, Saint Denis, Pierre Simon Ballanche.

Alman mütefekkir Jacob Böhme"ye göre, Allah alemden ayrı değildir. Bedende ruh nasılsa, Allah da alemlerde öyledir. Allah şu gördüğün kainatta değil, senin zatında yerleşmiştir. Eğer sen pâk, arınmış ve temiz isen, Allah"In bütün kuvvetleri sende fâildir. Keza bütün âlemlerde de böyle... Ateş, hava, su, toprak hep Allah"tır. Ruh ayrı bir vücut gibi Allah"tan ayrı kaldıkça Allah"I anlayamaz.

Tasavvuf insanoğlunun vazgeçilmez ihtiyacıdır. Her devirde kendini göstermiş ancak müslümanlıkla kemâle ermiştir.

İslâm tasavvufu beşerî ve ilâhî arasındaki formulü ifade halinde sunmuştur. Tasavvuf cemaatleşmeyi sağlar. Allah"a gitmede ise kişiseldir. İkbâl de; “Ey kervana katılan, Herkesle yürü fakat yalnız ol.” diyerek aynı mânâyı ifade ediyor.

Ken"an Rifai bu konuda şöyle diyor: “İnsanlıkla beraber başlayan ve dinlerin cevherini meydana vurma keyfiyeti diyebileceğimiz tasavvuf son istihâlelerini (gelişimini) İslâm dini ile beraber yaparak en olgun ve en kemâlli halini bulmuştur. Nasıl ki İslâm dini geçmiş bütün dinleri câmi (kapsayan) ve onların zemini üstünde âbideleşmişse İslâm tasavvufu da böyledir. Püsküren bir yanardağın lâvlarını tutacak bir el ayası bulunmadığı gibi tasavvufun da yer yüzüne akmasını önleyecek bir kuvvet yoktur.”

Ancak peygamber veya onun vârisi olan kâmil insan bu derin manayı insanın anlayabileceği bir dilde aktarır.

Kâmil insan, dünyayı gaye bilmeyen ve ücreti yalnız Allah"tan taleb eden kimsedir. Çağırdıkları insanları doğruya ve güzele götürürler. (“Uyun sizden hiçbir ücret istemeyen o zatlara ki, onlar hidayete ermişlerdir.” Yasin suresi, 21. ayet)

Hallac-ı Mansur der ki: “Allahım! Güzelliğinin açılan sırlarını başkalarından gizleyerek, onlara sahip olma imkânını bana vermek ve kınayanlardan beni esirgemiş olmakla bahşettiğin nimetine teşekkürü bana nasib et. Şu topluluk, senin kullarındır. Dinlerine olan bağlılıkları yüzünden ve senin rızanı kazanmak ümidiyle, beni öldürmek üzere toplanmışlar. Onları affet! İyi biliyorum ki, bana açtığın sırları onlara açsan, yahut onlardan gizlediğin şeyleri benden de gizleseydin, bu hal başıma gelmezdi. Yaptığın işler için sana hamd, dilediğin şeyler için de yine sana hamd olsun Allahım! “

İşte tasavvufun özü budur.

1 Ken"an Rifai, Sohbetler, sf: 494

2 Abdülkadir Geylani, Futû"ul-Ğayb, sf: 197

3 Ken"an Rifai

4 20. Yüzyıl Işığında Müslümanlık, sf: 180

5 20. yy Işığında Müslümanlık, sf: 179

6 20. yy Işığında Müslümanlık, sf: 354

.

Tasavvuf nedir • ILIM VE HABER

ilimvehaber.com/tasavvuf-nedir/

Tasavvuf nedir ve tanımı Tasavvufun konusu İnsandır ve İnsan terbiyesidir. Kelime olarak Kur`an ve Sünnet

.

Tasavvuf nedir ve tanımı

Tasavvufun konusu İnsandır ve İnsan terbiyesidir.

Kelime olarak Kur`an ve Sünnet`de geçmez fakat içerik olarak tamamenKuran ve Sünnet esasları üzerine kurulmuştur. İlk olarak İnsanaİHSANI öğretir, ihsan İlmini ele geçirmeyi hedefler. İhsan, kalbin gafletten uyanması, nur ve sevgi ile yıkanması, bütün günah çeşitlerinden arınması ve kalbin yüce Allah ile huzur bulması. Kısaca ihsan yüce Allahın dostu olmaktır.
Diğer ilimler gibi Tasavvufda her müslümanı ilgilendirir. Fakat tarihde tasavvuf içten ve dışdan aldığı darbeler ile yıpratılmış ve zayıflatılmıştır. Dini yıkmak isteyenler birinci hedef olarak tasavvufu seçmiştir. Ne kadarda saldırıya maruz kalsada bu ilim günümüze kadar gelmiştir. Onu temsil ve tatbik edenler azdır ama iman mücadelesi verenler için bir can simididir.

1.Bölüm

Tasavvuf nedir? Sufi kimdir?

Tasavvuf insan terbiyesini ele alan ve insanı gündemde tutan bir sistemdir. İnsan güzel ahlakı elde etmekle mükellef olduğu için tasavvufda var olacaktır. Bu yüzden gerçek tasavvuf, İslamın hizmetçisi, takva ve edebin temsilcisi, sevginin ise bahçesidir.
Tasavvuf yolunun büyüklerinden olan Cüneydi Bağdadi Hz. Şöyle buyuruyor:
„Biz tasavvufu ondan bundan nakil ve kuru laf ile elde etmedik. Ona Allah için açlık çekerek, dünyalık isteklere rağbeti terk ederek ve sevip alıştığımız şeylerden uzaklaşarak sahip olduk”. (Münavi, el Kevakibüd Dürriye)

TASAVVUFUN KAYNAĞI KUR’AN VE SÜNNETTİR

Hedefi Allah rızası olan bir fiilin ve hareketin ilahi ölçülere uyması şarttır ve bunlar Kur’an ve Sünnet ile berlirlenmiştir. Bu ölçülerin tamamına İslam denir. Allah Teala İslamdan başka bir din veya felsefe kabul etmeyeceğini Al-i İmran Suresinin 85.Ayetinde bildirmiştir:“Kim İslâm’dan başka bir din ararsa, (bilsin ki o din) ondan kabul edilmeyecek ve o ahirette hüsrana uğrayanlardan olacaktır”.

Peygamber Efendimiz Muhammed Mustafa( sallallahu aleyhi ve sellem) dini hayatımızda kendisinin konumunu şöyle belirlemiştir:“Kim, hakkında bizim (açık veya işaret yollu) emrimiz (ve müsaademiz) olmayan bir iş yaparsa o, (kişi ve işi Allah katında) reddedilir”.
(Buhari, itisam 20, Müslim Ekdıyye 17, Ebu Davud Sünnet 5, İbni Mace Mukaddime 2).

Pekii hemen akla şu sorular gelebilir: Allah katında İslamdan başka bir şey kabul görmüyorsa bu kadar farklı fıkhi mezhep ve görüşler nasıl ortaya çıkabiliyor?
Tarikatların durumu nedir? Din bir değil mi? Bu kadar farklı yollarda neyin nesi?

Bu sorulara kısaca şöyle cevab verebiliriz: Bütün hak mezhepler ve meşrepler asla bir din değildir. Ancak dinin tefsirinden ve yaşanmasından ibarettir. Dini tahrif etmedikleri gibi aksine dine hizmet ederler. Her iki ekolde İslamın sükut ettiği ve içtihat yapılmasına imkan verdiği konularda, din adına sözcülük yapmış ve mühim vazifeler görmüştür. Bu sebeple biz burada mezheplerden ziyade meşrepleri yani tasavvufi yolunun ne olduğunu ele alacağız.

Tasavvuf akılla anlaşılmaz, dille anlatılmaz, yanına yanaşılmaz bir şey değildir. Kelime olarak tarifi kolaydır fakat tatbiki zordur.

doç.d.selvi

Tasavvuf Nedir? | rifai.org | Rifai Sufi Web Sitesi

www.rifai.org/sufism/turkce/tasavvuf-nedir

Tasavvuf bir yaşam biçimidir. Bu yaşam biçimi sayesinde daha derin bir kimlik keşfedilir ve gerçekleşir. Zaten

.

Tasavvuf Nedir?

Tasavvuf bir yaşam biçimidir.

Bu yaşam biçimi sayesinde daha derin bir kimlik keşfedilir ve gerçekleşir.
Zaten bilinen kişiliğin ötesinde bulunan bu derin kimlik, evrende varolan herşeyle uyum içindedir. Bu derin kimlik ya da bir başka deyişle bu asli kendi; farkındalık, aksiyon, yaratıcılık ve sevgi gibi yüzeysel kişiliğin ötesinde yeteneklere sahiptir.

Tasavvuf yaşayan bir öğretidir. Kaynağı Allah’tır fakat insan ve ikisinin aktarımı; kendini adamış ve aydınlanmış birçok öğretmenin tarih boyunca çalışma alanlarını oluşturmuştur. Yaşayan bir öğreti olarak Tasavvuf’un gündelik hayatımızda sadece deneyim ve manevi çalışma ile içselleştirebileceğini hatırlamak önemlidir.

Tasavvuf, hakikati (mutlak gerçeği) zamanda ileri taşıyan bir aydınlanma geleneğidir. Fakat bu gelenek, dinamik ve canlı olarak anlaşılmalıdır. İfadesi, geçmişin dini ve kültürel formları ile limitli değildir. Tasavvufi gerçek, her çağda taze ifade talep eder. Tüm bu ifadelerde, Tasavvuf, maddeci bir toplum için her zaman bir meydan okuma olacaktır. Bizim “İlahi Hakikat”i inkar etmemize ve unutmamıza neden olan herşey için daima bir “fazla dünyevi” olanın eleştirisidir ve öyle de kalacaktır.
Tasavvuf, laik ve ticari toplum labirentinden her zaman bir çıkış yoludur ve öyle de kalacaktır. Bu anlamda, Tasavvuf anlamlı olana ve selamete dosdoğru bir davettir.

Tasavvuf, bildiğimiz gibi, İslam’ın kültürel yapısında gelişmiştir. İslami vahiy kendisini, tüm çağlardaki peygamberlerin asli mesajının bir ifadesi olarak sunmuştur. Kur’an, bizi bencil egoizmden uyandırmaya gelen ve bize asli manevi tabiatımızı hatırlatmaya gelen 120,000 peygamberin veya habercinin geçerliliğini tanımaktadır. Kur’an, orjinal mesajın zaman içerisinde bozulmuş olduğunu söylerken, geçmiş vahiylerin geçerliliğini kabul etmiştir.

Kökleri, Hz. Muhammed (s.a.v) zamanına uzanan Tasavvuf, organik bir şekilde bir çok dalları olan bir ağaç gibi gelişmiştir. Bu dallar, tarikat (yol) olarak nitelendirilmişlerdir. Dallanmanın nedeni sıklıkla, öğretiye olan katkılarının ve metodlarının yeni bir büyüme çizgisi oluşturmaya yeterli olduğu aydınlanmış bir öğretmenin zuhur edişi ile olmuştur. Bu tarikatler genellikle birbirlerini rakip olarak görmezler.

Tasavvuf, bir asli hakikat tanıyorsa, o varlığın birliğidir, bizim İlah’tan ayrı olmadığımızdır. Varlığın birliği; modern bilimdeki gelişmeler sebebiyle ve yeni medya, iletişim ve ulaşım ile sıkışmakta olan günümüz toplumunun duygusal anlamda kabul etmesi için mükemmel bir konumdadır. Biz Biriz: bir insan, bir ekoloji, bir kainat, bir varlık. Eğer ki tek bir gerçek varsa, o da bizim Bir’in parçası oluşumuzdur, O’ndan gayrı oluşumuz değil… Bu hakikatin hayata geçirilmesinin bizlerin kim olduğumuza dair hissiyatımızda, ilişkilerimizde ve hayatın tüm diğer cephelerinde tezahürleri vardır. Tasavvuf, insan hayatında birliğin içinde ve şekillerin ötesinde akıp gitmekte olan sevgi akımını farketmekle ilgilidir.

.

Tasavvuf nedir? – Hacı Reşat Emir Sultan Derneği

haksancagi.org/tasavvufnedir/

Tasavvuf Nedir? Tasavvuf kalbi saf olmakj, kötülüklerden temizlemek demektir. İnsan kalbini Allah'u Teâla'n

.

Tasavvuf Nedir?

Tasavvuf kalbi saf olmakj, kötülüklerden temizlemek demektir. İnsan kalbini Allah’u Teâla’nın muhabbetine bağlanmak, Resulullah’ın (S.A.V) söz ve hareketlerine uyma, ahlakına uymak ve onun çizdiği dairede hareket etmektir.

Kalp ile yapılması veya sakınılması gerekli şeyleri ve kalbin, ruhun kötülüklerden temizlenmesi yollarını öğreten ilme Tasavvuf denir. İmanın yerleşmesini, fıkıh ilmi ile bildirilen ibadetleri severek, kolaylıkla yapılmasını ve Allah Teâla’nın sevgisine kavuşmayı sağlar. Âlimlerimiz Tasavvufu birçok şekilde tarif etmişlerdir.

İbni Osman el-mekkiye göre Tasavvufun manası;

“Vakti değerlendirmek ve kıymetini bilmektir” demiştir.

Cüneydi Bağdadi’ye göre Tasavvuf;

Allah’u Teâla’nın ahlakıyla ahlaklanmaktır.

Tasavvuf; Yahudi veya Yunan filozoflarının uydurması değildir. Tasavvuf bilgilerinin hepsi Resulullah (S.A.V) Efendimizden gelmektedir. Bu isim sonradan konmuştur.

Zikir ve nefs muhasebesi Resulullah (S.A.V) ve Ashab’ı Kiram hazretleri zamanında da vardı. Hicri 2. Asrın sonlarında ehlisünnetten, kalplerini gafletten koruyanların ve nefislerini Allah Cellecelaluhu’ya itaata kavuşturanların bu hallerine Tasavvuf ve kendilerine ise sufi ismi verilmiştir. Tarikatı Aliyye’de ilk defa sufi denilen Ebu Haşim El-sufi hazretleridir.

Tasavvuf kalbin, ruhun kötü huylardan kurtulmasını öğretir. Allah rızası için güzel iş ve ibadet yapılmasını sağlar. Zaten dinimiz, önce ilim öğrenmeyi, sonra da bu ilme uygun olarak iş ve ibadeti Rızaen lillah için yapılmasını emreder.

Nefis hep kötülük yapmak ister. Onun bu isteklerinden kurtulmak, Allah’ın rızasını kazanmak ve muhabbetullahı yerleştirmek için Tasavvuf Âlimlerinden ders almak mecburiyettendir.

Manen yükselmek dünya ve Ahiret saadetine nail olmak bir uçağın uçmasına benzetilirse iman ile ibadet, bunun gövdesi ve motorları gibidir. Bunun benzeri ise elbette ki Tasavvuftur. Tasavvufun iki gayesi vardır. Bunlar;

1-İmanın yerleşmesi ve şüphe getiren şeylerin tesirleriyle sarsılmaması içindir. Akıl, delil ve ispat ile kudretlendirilen iman böyle sağlam olmaz. Allah Teâla Kur’an-ı Kerim’de kalplere iman yerleşmesi ancak ve yalnız zikir ile olur buyurulmuştur. Yani Tasavvufu anlamak ve yaşamak ve bu doğrultuda hareket etmek ile hâsıl olacağı beyan olunmuştur.

2-İbadetlerde kolaylık, lezzet hâsıl olması ve nefisten doğan sıkıntıların giderilmesi içindir.

İbadetleri seve seve, kolaylıkla yapmak ve çirkin, günah olan işlerden de uzaklaşmaktır.

İşte bu doğrultuda gidebilmek ise Tasavvufla mümkündür. Bu yolda ilerlemek ancak böyle olur. İmam-ı Malik hazretlerine bir sohbetinde talebeleri “Efendim Tasavvuf nedir, ne zaman meyil edelim?” denilince, cevaben;

“İlmi fıkıh öğrenmeden Tasavvuf ile uğraşan dinden çıkar, Allah muhafaza zındık olur. İlmi fıkıh öğrenip Tasavvuftan haberi olmayan kimse de bid’at sahibi olur. Yani delalet ehli sapık olur. Her ikisini edinen ise hakikate kavuşur” buyurmuşlardır. (Mercül Bahreyn)

Tasavvufu Resulullah (S.A.V) Efendimiz tarif ederken; “Sen her ne kadar görmesen de Hazreti Allah’ın seni gördüğünü bilip amel etmektir” buyurmuşlardır.

Kehf suresinde Hz. Allah şöyle buyurmuştur;

“Muhakkak ki iman edipte güzel davranışlarda bulunanlara gelince şüphesiz ki biz güzel iş yapanların ecrini zayi etmeyiz” buyurmuştur. İşte Tasavvuf buna nail olmayı hedefler.

Cüneyd-i Bağdadi (K.S) dahi tasavvufun tarifini yaparken “müridin mürşidine tam bir sadakatle sadık olup o zata bende olmasıdır” buyurmuşlardır.

“Sulhu olmayan bir savaştır. Dağınık olmayan bir zihinle Allah’ı zikretmek, maddi şeylerden alakayı kesip Allah ile beraber olmaktır. Allah’a elest bezminde verilen söz üzerine samimiyetle durmak, Resulullah’a ve şeriatına tabi olmaktır” buyurmuşlardır.

Külli Tarikatı Muhammediyye meşayıhı tasavvufu başında ve sonunda niyete bağlamışlardır. Manevi terbiyeye giren bir kimse, geri kalıyorsa şeyhinden himmetini tam alamıyorsa, tasavvufuna yani niyetine baksın denilmiştir.

Külli ibadetin özü yüce Allah’a samimiyet ile olur. Bu da ancak tasavvufla olacak bir şeydir. Tasavvufta hedef, kulu rıza ve ihlas makamına çıkartmaktır. İhlas; her şeyi Hz. Allah’ın rızasınca yapmak, rıza da Hz. Allah’ın tecellisine teslim olmaktır. Bu da niyetle olur. Allah için yapılan niyet hariç dünya ve içindekiler Allah tarafından lanetlenmiştir. Buna (Allah için yapılmayan) ibadetler de dahildir. Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem bir hadis-i şeriflerinde, “Allah’ın zikri (ve Allah için yapılanlar) hariç, dünya ve içindekiler mel’undur” buyurdu. Allahu Teâlâ lanet etmiştir. Bu melanete girmemek için niyet şarttır. Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem “Bütün ameller niyete bağlıdır.” buyuruyor. Niyet, Allah rızası için olursa ameller makbul olur, değilse olmaz.

Tasavvuf yolu, Hak yolu, Cennet yolu, Allah yoludur. Bu yol bir emanettir. Ona ihanet edenin sonu felakettir. Allah muhafaza Rabbim daim eylesin. Kaim eylesin.

Tasavvuf Nedir? Nasıl Ortaya Çıktı? - Nkfu

www.nkfu.com › BİLGİ DÜNYASI

17 Eyl 2014 - Tasavvuf nedir? Tasavvuf nasıl doğdu, tarihçesi, özellikleri, tasavvuf hakkında bilgi

.

Tasavvuf Nedir? Nasıl Ortaya Çıktı?

GURUR TARAFINDAN 17 EYLÜL 2014 TARİHİNDE YAYINLANMIŞTIRBİLGİ DÜNYASI, DİN, DİNİ SORULAR

Tasavvuf nedir? Tasavvuf nasıl doğdu, tarihçesi, özellikleri, tasavvuf hakkında bilgi.

Tasavvuf; Tasavvuf kelimesinin nereden doğduğu kesin olarak bilinmemekle beraber Arapça yün anlamına gelen suf dan türediği yolunda rivâyet kuvvetlidir. Gerçekten suf, yani yünden (kaba kumaştan) elbise giyen kişiye tasavvufa denilmekte, kelimenin mastarı da tasavvuf olmaktadır.

Tasavvufun Yunanca “hikmet” anlamına gelen Sophia kelimesinden veya yine Yunanca “hekim, akıllı kişi” demek olan safos kelimesinden türediği de söylenmektedir.

Kelimenin Peygamberimiz zamanında kullanılmadığı, mutassavvıf tabirinin de sonradan çıktığı kesindir.

Tasavvufun çeşitli tarifleri yapılmıştır. Bunların hepsi genellikle birbirine benzer. Hülasa olarak tasavvuf:

“Kişinin bütün hareketini Allah’ın emir ve yasaklarına uydurarak, O’nun insanlığa gönderdiği son Peygamber Hz. Muhammed aleyhisselâmın şeriatına uygun bir hayat yaşamak , Allah’ın rızasını isteyip, takva elbisesini giymek ve bunun için gerekli olan İslâmî emirleri iyice öğrenip, Peygamberimiz ve sahabelerin izinden gitmektir. Kısacası tasavvuf: Mü’minin yaşayan İslâm olmasıdır.”

Tasavvufun doğuşu ve gelişmesi:

Peygamberimizin vefatından sonra 190 yıllık süre içinde ne bu kelimeye ne de tarikatlara rastlanmaktadır. Ancak bu tarihten itibaren İslâm ülkelerinde kendilerine “sofi” denilen insanlar ve onların kurdukları tarikatlar doğdu.

Tasavvuf cereyanının ortaya çıkmasına İslâm’ı yıkmak ve esaslarını değiştirmek isteyen kişi ve guruplar sebep olmuşlardır. İslam’ın çok değişik ülke ve insanlar arasında yayılması, O’nun Yunan filozoflarının eserleriyle, Yahudi kültürüyle , Hind medeniyeti ve Hristiyan dünyasıyla karşılaşmasını sağlamıştır. Bu büyük tesirler bilhassa cahil halk topluluklarını derin şekilde etkilemiştir. Bu durum karşısında da İslâmiyetin ilk asrında hiç mevcut değilken tasavvuf meslekleri doğmuş, daha sonra hicri V. ve VI. asırlarda İslâm memleketlerinin her tarafında çeşitli mezhepler ve tarikatlar kurulmuştur. Bunlar gelişmiş, büyümüş ve büyük bir tesirle Müslümanlar arasında yerleşmiştir.

Bu mezhep ve tarikatlar genellikle yukarıda işaret edilen yabancı tesirler karşısında İslâm’ı koruyup yüceltmek ve Müslümanları daha dikkatli davranmaya çağırmak görevini yüklenmişlerdir.

İlk mutasavvıflar esaslarını Kur’an ve sünnetten olan bir yol takip edip hayırlı hizmetler gerçekleştirdiler. Daha sonraları tasavvuf meslekleri içine felsefi cereyanlar sızdı. Bu sefer mutasavvıflarla fâkihlar arasında çatışmalar ortaya çıktı. Tasavvuf ilk doğduğu zamanlardaki safiyetini kaybetti. Cahil sofiler elinde halkın kandırılması için bir araç haline geldi. Bunda yine yabancı, bilhassa Yahudi teşkilatlarının rolü büyük olmuştur.

Tasavvuf mesleğinde hayırlı hizmetler gerçekleştiren ve İslâm Şeriatını çok iyi anlayıp, çevresindekilere anlatan büyük insanlar vardır. Bunlar arasında Hasan-ı Basrî, Süfyan-ı Sevri, İbrahim Ethem, Cüneyd-i Bağdadi ilk sıraları teşkil ederler.

Tasavvuf bir ilim olarak kabul edildikten sonra hicrî 4. asırdan itibaren konuyla ilgili önemli eserler yazılmıştır. Bunlardan bazıları Serrac’ın “Luma” isimli eseri, Sülemi hazretlerinin “Tebakât”ı İmam-ı Kuşeyrî’nin “Risale-i Tasavvufu” ve İmam-ı Gazali’nin “İhya-u Ulumi’d-Din” isimli kitabıdır.

.

Tasavvuf Nedir? Tarikat Nedir? İslamda Yeri Nedir ...

www.nurnet.org/tasavvuf-nedir-tarikat-nedir-islamda-yeri-nedir/

12 Ara 2014 - Mutasavvıflar, tasavvufu kendi meşreplerine göre farklı şekillerde tarif etmişlerdir. Onlardan ba

.

Tasavvuf Nedir? Tarikat Nedir? İslamda Yeri Nedir?

SORU - CEVAP / TARİH 12 ARALIK 2014 SAAT 08:30 /

Mutasavvıflar, tasavvufu kendi meşreplerine göre farklı şekillerde tarif etmişlerdir. Onlardan bazıları aşağıda takdim edilmiştir.

Tasavvuf, farz ve vacibleri hakkıyla edadan sonra nafilelerle manevi makamatta kat-ı meratip ile Allah’a yakınlık kesbetmektir.

Tasavvuf, Kur’an ve sünnetten süzülmüş bir sızıntı ve bir hakikattır. İslam’ın özü ve ruhudur.

Tasavvuf, kitap ve sünnete tam ittiba ile ahlak-ı İlahîyye ile tahalluk; yani. Kur’an ahlakıyla ahlaklanmak, masivayı terk ederek rıza-i Bârî’yi tahsile müteveccih olmak ve bu âli makama ermek için süfli hisleri terkederek yüksek ahlaka bürünmek ve Allah’ın iradesine tam teslim olmaktır.

Tasavvuf, hayatı nefs namına değil Hak hesabına yaşamak, özü su gibi duru, kalbi elmas gibi şeffaf ve düşünceleri bulutsuz hava gibi berrak olmaktır.

Tasavvuf, İslamı derûnî bir şekilde yaşamak, şekilden mânaya geçmektir.• Tasavvuf, şeriata riayetle hakikate vüsuldür.

İmam-ı Gazalî, tasavvufu; “Kalbi, Hakk’a bağlayıp masiva ile ilgiyi kesmektir,” diye tarif eder.

Cüneyd-i Bağdadi’ye göre ise tasavvuf; “Hakk’ın seni sende öldürmesi ve kendisiyle ihyasıdır.”[1]

Tarikat; Arapça’da “yol” manasına gelmektedir. Tasavvuf da ise; Allah’a yakın olmak ve O’nun rızasını kazanmak maksadıyla takip edilmesi gereken yol demektir.

Hicrî III. Asırda, Cüneyd-i Bağdadi, Ebû’n-Nasr es-Serrac et-Tusi, tasavvufu, fikri hayata sistemli bir şekilde intikal ettirmişlerdir. Tarikatların fiilen teşekkülü de böylece tahakkuk etmiştir.

İslam’daki tasavvufa gelince bunun esas menbaı ve me’hazi Kur’an-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerdir. Evliyâ ve mürşitler Kur’an ve hadisten aldıkları feyz ile İslam tasavvufunu vücuda getirmişler ve bu sahada birçok kitaplar yazmışlardır. Kuşeyri’nin Risale’si, Ebu Nasr’ın el-Lüma’ı Suhreverdi’nin Avarifü’l-Maarifi, İmam-ı Rabbani’nin Mektubat’ı, İmam-ı Gazalî’nin İhyau Ulumi’d-Din’i bunlardan sadece bir kaçıdır.

İslam tasavvufu, İslamiyet’ten önceki milletlerden intikal etmiş değildir. Bilakis İslam tasavvufunun kaynağını, Kur’an’da zikredilen zühd, takva, zikir, tefekkür ve verâ gibi insanın ruhunu terakki ettiren ve kalbini tasfiye eden güzel haller teşkil etmiştir. Bu temel kaynağı, Hz. Peygamber (sav.)’in ve sahabe-i kiram efendilerimizin hayatları takip eder. İslamdaki tasavvuf, bazılarının zannettiği gibi, şeriâtten ayrı bir şey de değildir.

Ahmed-i Rufai Hazretleri’nin dediği gibi, “Tasavvuf ayn-ı şeriattır. Şeriat da ayn-ı tasavvuftur. İkisinin arasındaki fark sadece lafzîdir. Maddeten ve manen neticesi birdir.”

Evet, tarikatlardan maksat, esma-i İlahînin zikrine devam ile maneviyat sahasında ruhen tekâmül ve terakki etmek, Şeriat-ı Muhammediye ve sünnet-i seniyyenin ihya ve ibkasına gayret göstermektir. Bu terakki ve tekâmüle vesile ise tarikat pirlerinin himmetleri yani, müritlerini salahat ve takva ile teçhiz etmeleridir. Hak tarikatlar müteselsilen Hazret-i Peygamber (sav.)’e vâsıl olur. Şimdiye kadar ne kadar evliya ve mürşit gelmişse, terakki ve tekâmüllerinde bir feyiz menbaı olan Peygamber Efendimiz (sav.)’in koyduğu düsturlardan istifade etmişlerdir. Çünkü her türlü hareket ve amellerde en mükemmel rehber ancak odur. (sav.)

İnsanların ekserisi, ilim tahsil ederek doğrudan doğruya Kur’an ve sünnete muhatap olmaları mümkün olmadığından, böyle kişiler, noksanlarını sünnet-i seniye dairesindeki bir tarikatla ve şeyhe intisap etmekle telafi edebilir, noksanlarını ikmal ederek kemalata vasıl olurlar. Zaten, hakiki bir mürşidin en önemli vazifesi, müridini Kur’an ve sünnet dairesinde yaşatmasıdır. Şu tespit bu manayı mükemmel bir tarzda izah etmektedir;

“İmam-ı Rabbanî Ahmed-i Fârûkî (ra.) demiş ki: ‘Ben seyr-i rûhanîde kat-ı merâtib ederken, tabakat-ı Evliyâ içinde en parlak, en haşmetli, en letâfetli, en emniyetli; Sünnet-i seniyeye ittibaı, esas-ı tarîkat ittihaz edenleri gördüm. Hatta o tabakanın âmî evliyâları, sair tabakatın has velilerinden daha muhteşem görünüyordu.’ Evet, müceddid-i elf-i sâni İmam-ı Rabbanî (ra.), hak söylüyor. Sünnet-i seniyyeyi esas tutan, Habibullah’ın zilli altında makam-ı mahbubiyete mazhardır.”[2]

Tasavvuf ehlinin bütün hedefi Kur’an ve sünnetin, nefsani arzulara göre değil, ilahî iradeye göre izahı ve yaşanmasıdır. Allah’ı görüyormuşçasına ibadet etmek ve O’na bağlanmak, aslında, İslam’ın tam anlamıyla içinde olmak demektir. Onlar, “Sen de sabah-aksam Rablerinin rızasını isteyerek O’na yalvarmakla beraber sakın (onlarla birlikte bulunmağa candan sabret). Dünya hayatının süsünü isteyerek gözlerini o kimselerden ayırma. Kalbine bizi anmayı unutturduğumuz ve işinde aşırı giderek hevâ ve hevesine uyan kimseye uyma”[3] emrince, kendilerini Allah’a, şeklen değil, asıllarıyla, yani kalben bağlamanın yüceliğine ermiş bahtiyarlar kafilesidir.

Bunun içindir ki, Anadolu’ya hâkim olan Selçuklular, birlik ve beraberliğin, huzur ve saadetin, maddi ve manevi terakkinin sadece maddi güçle olmayacağını çok iyi bildiklerinden, Ahmet Yesevi’den milletin irşadı için mürşitler göndermesi hususunda istimdat ederler. Ahmet Yesevi de binlerce müridini Anadolu’ya gönderir. Fuat Köprülü bu rakamın doksan bin olduğunu ifade etmektedir. Horasan er ve erenleri namı ile şöhret bulmuş olan bu Allah dostları Anadolu’nun dört bir yanına dağılarak insanların irşadına, maddi ve manevi terakkilerine vesile olmuşlardır. Ahi Evran’ın kurduğu ‘Ahi Teşkilatı’ insanların maddi terakkisinde büyük bir hizmet ifa etmiştir.

Evet, irfan âleminde derin izler bırakan, âlem-i insaniyete şerefler bahşeden, ruhlarda ve fikirlerde büyük tesirler bırakan Semerkant ariflerinin, Buhara mürşitlerinin ve Belh mutasavvıflarının medreselerinde, tekke ve zaviyelerinde nice müstesna şahsiyetler yetişmiştir.

İslam’ın ruhuna uygun olan bu müesseselerin senelerden beri milletimizin imanını, ahlakını ve manevi kemalatını takviye ve terakki ettirdiği tarihi bir hakikattir. İçtimai hayatın huzur ve asayişini temin edecek en büyük esasın Allah korkusu olmasına binaen, ferdî ve içtimaî terbiye ile meşgul olan hak tarikatlar, gönül ve vicdanlar üzerinde bu noktayı esas tutmuşlardır. Kendilerine intisap edenleri takva ile teçhiz etmiş ve onları feyizden saadete, saadetten kemalata erdirmişlerdir. Bunun için hak tarikatlar, hem birer fazilet membaı hem de asayişin birer manevi bekçisi olmuşlardır.

Bediüzzaman Hazretleri ‘Telvihat-ı Tis’a’ adlı eserinde tarikat ve velayet meselesini çok harika bir surette izah etmiştir. Kısa bir bölümünü dikkatinize sunuyorum:

“Sual: Tarîkat nedir?

Elcevap: Tarîkatın gaye-i maksadı, mârifet ve inkişaf-ı hakaik-i îmaniye olarak, Mi’raç-ı Ahmedî’nin (A.S.M.) gölgesinde ve sayesi altında kalb ayağıyla bir seyr ü sülûk-u ruhanî neticesinde, zevkî, halî ve bir derece şuhudî hakaik-i îmaniye ve Kur’aniyeye mazhariyet; “tarîkat”, “tasavvuf” namıyla ulvî bir sırr-ı insanî ve bir kemâl-i beşerîdir.

ÜÇÜNCÜ TELVİH: Velayet, bir hüccet-i risalettir; tarîkat, bir bürhan-ı şeriattır. Çünki risaletin tebliğ ettiği hakaik-i îmaniyeyi, velayet bir nevi şuhud-u kalbî ve zevk-i ruhanî ile aynelyakîn derecesinde görür, tasdik eder. Onun tasdiki, risaletin hakkaniyetine kat’î bir hüccettir. Şeriat ders verdiği ahkâmın hakaikini, tarîkat zevkiyle, keşfiyle ve ondan istifadesiyle ve istifazasıyla o ahkâm-ı şeriatın hak olduğuna ve Hak’tan geldiğine bir bürhan-ı bâhirdir. Evet nasılki velayet ve tarîkat, risalet ve şeriatın hücceti ve delilidir; öyle de İslâmiyetin bir sırr-ı kemali ve medar-ı envarı ve insaniyetin İslâmiyet sırrıyla bir maden-i terakkiyatı ve bir menba-ı tefeyyüzatıdır.

İşte bu sırr-ı azîmin bu derece ehemmiyetiyle beraber, bazı fırak-ı dâlle onun inkârı tarafına gitmişler. Kendileri mahrum kaldıkları o envardan, başkalarının mahrumiyetine sebeb olmuşlar. En ziyade medar-ı teessüf şudur ki: Ehl-i Sünnet ve Cemaatin bir kısım zâhirî uleması ve Ehl-i Sünnet ve Cemaate mensub bir kısım ehl-i siyaset gafil insanlar; ehl-i tarîkatın içinde gördükleri bazı sû’-i istimalâtı ve bir kısım hatiatı bahane ederek, o hazine-i uzmayı kapatmak, belki tahrib etmek ve bir nevi âb-ı hayatı dağıtan o kevser menba’ını kurutmak için çalışıyorlar. Halbuki eşyada, kusursuz ve her ciheti hayırlı şeyler, meşrebler, meslekler az bulunur. Alâküllihal bazı kusurlar ve sû’-i istimalât olacak. Çünki ehil olmayanlar bir işe girseler, elbette sû’-i istimal ederler. Fakat Cenâb-ı Hak âhirette muhasebe-i a’mal düsturuyla, adalet-i Rabbaniyesini, hasenat ve seyyiatın müvazenesiyle gösteriyor. Yani hasenat racih ve ağır gelse, mükâfatlandırır, kabul eder; seyyiat racih gelse cezalandırır, reddeder. Hasenat ve seyyiatın müvazenesi, kemmiyete bakmaz, keyfiyete bakar. Bazı olur, birtek hasene bin seyyiata tereccuh eder, afvettirir. Mâdem adalet-i İlâhiye böyle hükmeder ve hakikat dahi bunu hak görür; tarîkat, yani Sünnet-i Seniye dairesinde tarîkatın hasenatı, seyyiatına kat’iyen müreccah olduğuna delil: Ehl-i tarîkat, ehl-i dalaletin hücumu zamanında îmanlarını muhafaza etmesidir. Âdi bir samimî ehl-i tarîkat; sûrî, zâhirî bir mütefenninden daha ziyade kendini muhafaza eder. O zevk-i tarîkat vasıtasıyla ve o muhabbet-i evliya cihetiyle îmanını kurtarır. Kebairle fâsık olur, fakat kâfir olmaz; kolaylıkla zındıkaya sokulmaz. Şedid bir muhabbet ve metin bir itikad ile aktab kabul ettiği bir silsile-i meşayihi, onun nazarında hiçbir kuvvet çürütemez. Çürütmediği için, onlardan itimadını kesemez. Onlardan itimadı kesilmezse, zındıkaya giremez. Tarîkatta hissesi olmayan ve kalbi harekete gelmeyen, bir muhakkik âlim zât da olsa, şimdiki zındıkların desiselerine karşı kendini tam muhafaza etmesi müşkilleşmiştir.

Bir şey daha var ki: Daire-i takvadan hariç, belki daire-i İslâmiyetten hariç bir suret almış bazı meşreblerin ve tarîkat namını haksız olarak kendine takanların seyyiatıyla, tarîkat mahkûm olamaz. Tarîkatın dinî ve uhrevî ve ruhanî çok mühim ve ulvî neticelerinden sarf-ı nazar, yalnız âlem-i İslâm içindeki kudsî bir rabıta olan uhuvvetin inkişafına ve inbisatına en birinci, te’irli ve hararetli vasıta tarîkatlar olduğu gibi; âlem-i küfrün ve siyaset-i Hıristiyaniyenin, nur-u İslâmiyeti söndürmek için müdhiş hücumlarına karşı dahi, üç mühim ve sarsılmaz kal’a-i İslâmiyeden bir kal’asıdır. Merkez-i Hilafet olan İstanbul’u beşyüz elli sene bütün âlem-i Hıristiyaniyenin karşısında muhafaza ettiren, İstanbul’da beşyüz yerde fışkıran envar-ı tevhid ve o merkez-i İslâmiyedeki ehl-i îmanın mühim bir nokta-i istinadı, o büyük câmilerin arkalarındaki tekyelerde “Allah Allah!” diyenlerin kuvvet-i îmaniyeleri ve marifet-i İlâhiyeden gelen bir muhabbet-i ruhanî ile cûş u huruşlarıdır.

İşte ey akılsız hamiyet-füruşlar ve sahtekâr milliyetperverler! Tarikatın, hayat-ı içtimaiyenizde bu hasenesini çürütecek hangi seyyiatlardır, söyleyiniz?”

Evet tarihe atf-ı nazar edildiğinde milletin fazileti, ahlakı ve irfanı için gayret gösteren, kalplere hayat bahşeden ve ruhlara nesim-i hidayet estiren bu ilim ve irfan yuvaları vasıtasıyla bu millete insaniyet semasında yıldız gibi parlayan başta aktab-ı Erbaa olan Abdülkadir Geylani, Ahmed er- Rüfai, Ahmed Bedevi, İbrahim-i Dusuki olmak üzere Şah-ı Nakşibendi gibi kutuplar, gavslar, arifler, evliyalar ve sayısız mürşid-i kâmillerin, Mevlânâ, Yunus Emre ve Ahmet Yesevî gibi ali şahsiyetlerin olduğu görülecektir. Bu müstesna zatlar, kalp ve gönül âleminde hakiki mürşitler yetiştirerek İslam dininin kayyumu olmuşlardır. İnsanlara marifetullah ve muhabbetullahın hakiki zevkini tattırmışlardır. Bu hâl yaklaşık bin yıl devam etmiştir. Evet, irfan âleminde derin izler bırakan, âlem-i insaniyete şerefler bahşeden, ruhlarda ve fikirlerde büyük tesirler bırakan Semerkant ariflerinin, Buhara mürşitlerinin ve Belh mutasavvıflarının medreselerinde, tekke ve zaviyelerinde nice müstesna şahsiyetler yetişmiştir.

Evet, tarihin yaprakları çevrildiğinde, bu necip milletin fazileti, ahlakı ve irfanı için çalışan sayısız mürşid-i kâmiller görülecektir. Tarikat düşmanlığı yapan bazı mihrakların iddia ettiği gibi, tarikatların asli ruhunda bidatler ve hurafeler olsaydı, bu caddede, Bağdat’ta Abdülkadir Geylani, Buhara’da Şah-ı Nakşibendi, Anadolu’da Mevlana, Yunus Emre, Orta Asya’da Ahmet Yesevi, İstanbul’da Akşemsettin gibi münevver zatlar yetişebilir miydi? Tarih bu gibi irşat ve irfan erbabını pek parlak bir surette tasvir ederek yazmaya mecbur kalır mıydı?

Hakikaten, ulvi sırların ilhamına mazhar olan, Hasan-ı Basriler, Cüneyd-i Bağdadiler, Bâyezid-i Bistamiler, Ahmed-i Bedevîler, Rabiatü’l-Adaviyyeler ne kadar faziletperver ve necib simaların yetişmesine vesile olmuşlardır. İrfan âleminin bir sultanı olan Mevlana Celaleddin’in bu millete yaptığı hizmetleri ifade için ciltlerle kitap yazmak lazımdır. Mevlana Cami Hazretleri, onun ne kadar feyyaz ve büyük bir mürşit olduğunu ifade sadedinde; “O peygamber değildi, ama kitap sahibiydi.” demiştir.

İşte bu necip simalar, vaktiyle tesis ettikleri müesseseler, açtıkları tekkeler ile insanları terbiye ederek, sayılamayacak kadar hassas ruhlar, fazıl dimağlar ve ateşin kalpler yetiştirmişlerdir.

Tarihe adalet, hürriyet, merhamet, civanmertlik ve yiğitlik gibi yüksek seciyelerle damga vuran, Selçuklular ile Osmanlıların, destanlaşan bir devlet hâline gelmelerinde Ahmet Yesevi, Mevlana, Yunus Emre, Dursun Fakih, Şeyh Edebali, Hızır Çelebi, Molla Gürani, Akşemsettin, Kemal Paşazade ve Zembilli Ali Efendi gibi nice büyük âlimlerin ve manevi sultanların katkısı çok büyüktür. Çünkü bir devleti devlet yapan, onun temelini ve esasını oluşturan ve medeniyetin zirvesine çıkaran, sadece, askerî ve siyasi gücü değildir. Onlar, bu gibi ahlak-ı hasenelerden mahrum olan bir milletin asla payidar olamayacağının şuurundaydılar.

Bunun içindir ki, Anadolu’ya hâkim olan Selçuklular, birlik ve beraberliğin, huzur ve saadetin, maddi ve manevi terakkinin sadece maddi güçle olmayacağını çok iyi bildiklerinden, Ahmet Yesevi’den milletin irşadı için mürşitler göndermesi hususunda istimdat ederler. Ahmet Yesevi de binlerce müridini Anadolu’ya gönderir. Horasan er ve erenleri namı ile şöhret buluş olan bu Allah dostları Anadolu’nun dört bir yanına dağılarak insanların irşadına, maddi ve manevi terakkilerine vesile olmuşlardır.

Selçuklulardan nöbeti devralan Osmanlılar da manevi bir kuvvet olan İslamiyet’e sımsıkı sarılmış, din-i İslam’ı akıl ve mantığın mizanıyla tetkik ve tahkik etmiş, İslam dininin bütün beşerin hayır ve saadetine, vahdet ve uhuvvetine vesile olan bir din-i fıtri ve umumi olduğunu yakinen anlamış, vifak ve ittihadı, nezahet ve nezafeti, hürriyet ve adaleti, şefkat ve merhameti, mürüvvet ve ihsanı, maddi ve manevi terakkiyi onda görmüş ve bu sayede nice fütuhat yapmışlardır.

Osmanlılar bir taraftan sanayi ve ticaret gibi maddi sahada terakki ederken, diğer taraftan da ilim, marifet, fazilet ve maarifte ilerlediler ve bunların zirvesine çıktılar. Azami bir gayretle başta İstanbul olmak üzere birçok şehirde beşer takatinin fevkinde ecnebilerin gözlerini kamaştıran Süleymaniye ve Selimiye gibi haşmetli ve müzeyyen camiler, mescitler, kışlalar ve saraylar inşa edip, asırlar boyunca dünyada eşine rastlanmayan ve her yönüyle mükemmel olan muhteşem bir medeniyet tesis ettiler. Onlar huzur ve saadetin, birlik ve beraberliğin sadece maddi terakkiyle mümkün olamayacağını çok iyi bildiklerinden, her iki üç köy arasına bir müderris ve onun yanına da bir mürşit yerleştirdiler. O büyük ve müstesna müderrisler medreselerde ders okutarak insanları cehaletten kurtarıp, İslam dinini hakkıyla anlayan ve anlatan binlerce âlim, ilim ve irfan erbabı yetiştirdikleri gibi, mürşitler de ilim ve irfanın inkişaf mahalli olan tekke, zaviye ve hangâhlarda nice insanlara İslamiyet’in ulviyetini ve kutsiyetini anlatarak onların nefislerini tezkiye, kalplerini tasfiye ettiler. Onların ruhlarını tenvir ve inkişaf ettirip, akıllarına istikamet vererek sayısız insanların irşadına vesile oldular ve birçok feyyaz mürşit yetiştirdiler. O zamanki fikir erbabı İslam’ın ulviyetine hayran, avam tabakasındaki insanlar ise onun güzelliklerine meftun idiler. Ümerada hak ve adalet, ulemada vera ve takva, müminlerde de sa’y ve gayret vardı.

Tarikatlar bütün insanlık karşısında, kendilerine düşen vazifeleri hakkıyla yerine getirmişler, tarifte derin izler bırakarak onun şerefli levhalarında hak ettikleri yüksek mevkii ihraz etmişlerdir. Hak tarikatlar İslam âleminin hemen hemen her tarafında mühim vazifeler yapmışlardır. Bu hizmet ve himmetleri sadece dinî sahada kalmayıp, askerî, içtimai, ahlaki ve kültürel alanları da kuşatmıştır. O hizmetlere bugünün değil o günün şartlarıyla bakmalı, muhakemeyi bu noktadan yürütmeliyiz. Bir zamanlar tarikatlar İslam dininin en büyük şubesiydi. Tarikatların, Anadolu’nun kültür ve medeniyet müesseseleriyle imar edilmiş bir vatan haline gelmesindeki hizmetleri, bilhassa Osmanlı Devleti’nin asırlarca adaletle hüküm sürmesinde payları büyüktür.

Bir kısım kimselerin tasavvufun İslam dininde olmadığını iddia etmeleri doğru değildir. Tasavvufun İslamî olmadığını söyleyebilmek, her şeyden önce İslam’ın, yani Kur’an ve sünnetin “künhüne” nüfuz edememek ve bunları, vazgeçilmez hayat unsurları olarak kabul edip emanet bir mal gibi görmek demektir.

Tasavvuf, insanı Kur’an ve sünnetin temel hedefi içinde en iyi, en güzel ve en mükemmel şekilde anlamış ve böylece onun, Allah’la, kendi kendisi ve diğer insanlara münasebetini fevkalade yüksek bir seviyeye yükseltmiştir. İlimlerin medresesiz düşünülemeyişi gibi, tasavvufun da tekkesiz düşünülmesi mümkün değildir. Bu bakımdan dinin yayılışında ve özellikle bizim tarihimiz açısından, Anadolu’nun İslamlaşmasında mutasavvıfların ve tekkelerin yapmış oldukları o büyük hizmeti hiç kimse görmezlikten gelemez. Sanat, musiki, edebiyat, ahlak, cesaret, doğruluk hususunda en mükemmel örnekleri sunan tekke, aynı zamanda; “Halka hizmet, Hakk’a hizmet demektir” anlayışını kitlelere sunmuş ve İslam’ı yaşanan ve yaşayan bir ahlak ve nizamı hâlinde teşahhus ettirmiştir. Bütün müesseselerimiz gibi, tasavvuf ve tekkenin de içinde yaşadığı cemiyetin şartlarından tecrit edilmesi elbette düşünülemezdi. Cemiyetin diğer müesseselerinde görülen duraklama, gerileme ve hatta çöküş, tekkelerde de görülmüş; bir zamanların bu canlı ve şuurlu kuruluşları, cehalet ve ataletin pençesine düşmüştür. Bir müessesenin belli bir devresindeki hatalı tatbikata takılarak, onu bütünüyle kötülemeye kalkışmak, ancak cehaletin ve hatta bu muhteşem kuruluştan korkunun bir tezahürü değil de nedir? Aslolan insanın daim Allah’ın huzurunda olduğunun şuuruna ermesidir; bunun pratiğini veren de tasavvuftur, tekkedir, zaviyedir, hangâhlardır.

Tarikatların, âlem-i İslam’ın her tarafında hizmetleri olmuştur. Bilhassa; Hindistan’da, Afrika’da, Anadolu’da ve Orta Asya’da dinî ve millî birliğin muhafazasında mühim rolleri görülmüştür.

Tarikatların ferdi ve içtimai hayatımızdaki derin izleri asla inkâr edilemez. Tarikatlar, ahlaka, ubudiyete ve İslam kardeşliğine dair son derece mühim hizmetler ifa etmişlerdir. Bu dinî ve ahlaki müessese tâ asr-ı saadete kadar dayanır. O tarihten beri dinî ve millî hayatımız üzerinde fevkalade güzel tesirleri olmuştur. Fertler arasında uhuvvet ve muhabbeti ahenkli bir surette takviye etmişler, milletin terbiye ve tenvirinde, iffet ve ahlakında pek büyük rol oynamışlardır. İslamî hayatın tekâmül ve intizamında; Bâyezid-i Bistami, Cüneyd-i Bağdadi, Şah-ı Geylanî, Ahmed-i Bedevi, İmam-ı Rabbani, Şah-ı Nakşibendi, Ahmet Yesevi ve emsali mürşitlerin büyük hisseleri vardır.

Tarikat, Müslümanlar arasında ittihad rabıtalarını temin eden en kudsî ve en metin bir bağdır. Zira, bir Medineli ile bir İstanbullu, bir Buharalı ile bir Bağdatlı arasındaki samimî muhabbet ve daimî uhuvveti hiçbir felsefi cereyan temin edemez. Muhabbet ve uhuvvetin tesisinde olduğu gibi, İslamiyet’in neşr ve tamiminde de tarikatların büyük payı olmuştur. Bu husus ecnebilerin bile dikkatini çekmiş ve onları hayrete düşürmüştür.

Bu konuda, darü’l-fünun müderrislerinden Muhammed Ali Ayni, hülasaten şu satırları naklediyor: “Bidayetten beri din-i mübin-i Ahmediye’nin neşr ve tamiminde, sofiyanın ne büyük hizmetleri geçmiş olduğunu, 19. Asrın en yüksek bir müsteşriki olan Mansignon şöyle ifade ediyor; ‘Din-i İslam’ın, âlem-şûmül bir din olmasında ehl-i tasavvufun hizmeti büyüktür. Şöyleki; Çeştiye, Şattariye, Nakşibendiye dervişleri, Hindistan’a ve Mala Adaları’na giderek ahali arasında İslamiyet’i neşr etmişlerdir.” Bilhassa Abdulkadir Geylani, Ebu’l Hasan-ı Şazelî, Ahmedi Ticani ve Sünusi Hazretleri, Afrika’nın ortasına kadar İslamiyet’i neşr etmişlerdir.

Mutasavvıflar, İslam Dini’nin bilhassa Anadolu’ya ve Balkanlara yayılmasında, devletlerin kuruluş ve yükselişinde fevkalâde müessir olmuşlardır. Memleketin her yerinde camiler, tekkeler ve zaviyeler açarak, milleti, İslam’ın ziyası altında toplamışlardır. Müslümanları dış tehlikelere karşı daima uyanık tutarak gazi derviş’leriyle içte ve dışta asayişi muhafaza etmişler, devlet güçlerinin yanında milis kuvvetler tesis ederek vatan, din ve namusun muhafazası için mal ve canlarını feda etmişlerdir. Millî birliğin muhafazasında hatta esnaf ve sanatkârların teşkilatlandırılmasında, mesailerin tanziminde, içtimaî ve iktisadi sahalarda büyük gayretleri olmuştur. Sulhta mürşit, muharebe zamanında mücahit olmuşlardır.

Tarikatların, dinî, ahlaki, içtimai ve askerî alanlardaki hizmetlerini bir kenara atmak, insanlık âleminde ve medeniyet alanında yaptığı hizmetleri gizlemek acaba mümkün müdür? Bu günün varlığında dünün payı yok mudur? Elbette ki, zamanlarımızdan uzak olmaları, gönüllerimizden ırak olmalarına sebep olamaz. Tasavvufun zevkini alan ve onu yaşayanlar her devirde olduğu gibi, zamanımızda da mevcuttur. Asırlardan bu yana, ruh ve kalplere sinen bu neşe ve neşve kolay kolay silinemez, perdelenemez, perdelense bile koparılıp atılamaz.

Bazı çevrelerin, tarikatların değerli hizmetlerini göz ardı ederek, mürşitlik taslayan bazı ehliyetsiz belki de kasıtlı kimselerin birtakım yanlış sözlerini ve hareketlerini bahane ile, tasavvuf ve tarikat aleyhtarlığına girdiklerine üzülerek şahit oluyoruz. Tarikat aleyhtarlarını iki grupta mütalaa etmek gerektir. Birinci grup; gerçekte maneviyat düşmanı oldukları halde, bu gayelerini saklamakta ve tarikatlar içerisinde kendilerince tespit ettikleri bazı noksanlıkları ve hataları bahane ederek tarikata saldırmakta, maneviyat düşmanlıklarını bu perde altında icra etmektedirler. İkinci grup ise; güya dinin asliyetini muhafaza niyetiyle tarikat düşmanlığı yapmakta ve bilmeden birinci grubun gizli emellerine hizmet etmektedirler. Bu her iki grup içinde de akademik kariyeri olan bazı kişilerin bulunması ilim adına acı bir vakıadır.

Ben, ifa ede geldiğim hizmetim itibariyle, herhangi bir tarikata müntesip değilim. Ancak, vicdanımdan gelen bir hamiyet ile bu hak tarikatlara gelen itham ve itirazlara cevap vermeyi dinî bir vecibe ve vicdani bir vazife telakki ettim.

Evet, temeli güzel ahlaka bina edilen, fazilet ve istikameti, insaf ve merhameti imanın kemâlinden sayan, ferdin tekâmül ve saadetine, cemiyetin ahenk ve intizamının muhafazasına hizmet eden, beşeriyetin muhabbet ve uhuvvetini temin eden bu müesseseler, tarikata intisab ettiği iddiasında bulunan bazı ehliyetsiz şahısların hatalarıyla ve kusurlarıyla lekedar olamaz ve mahkûm edilemez.

Bu gibi insanların kusurlarını nazara alarak, tarikatları mahkûm etmeği akıl da, vicdan da reddeder. Bu yanlış hareketler araştırılırsa hak tarikatlar ile hiç bir münasebetlerinin olmadığı açıkça görülür. Bu yanlışlıkların, bu bidatların sebepleri, tarikatların aslında değil; tarikata birtakım dünyevi maksatlar için giren ve şeyh libasına bürünen, ilim ve faziletten habersiz bir kısım ehliyetsiz veya kasıtlı kişilerin hareketlerinde aranmalıdır. Böylelerin hataları ile ‘Hak için hareket’ eden dervişleri, dimağı ilim ve irfan ile tenevvür etmiş hakiki mürşitleri, faziletli âlimleri, kalbi envar ile dolu şeyhleri ittiham etmek hakikat ve insaf ile asla bağdaştırılamaz.

Ehliyetsiz bazı tabiplerin hataları yüzünden, tıp ilmine cephe almak insaf ve mantıktan ne kadar uzak ise; ilim ve irfandan habersiz birtakım kimselerin sözlerini ve davranışlarını bahane ederek tarikatlar hakkında yanlış hükümler vermek de o kadar büyük bir hatadır.

Ehl-i tarik olanlar, sefahatin, cehaletin meydan aldığı ve etrafı kasıp kavurduğu bir ortamda, dalalet ve bidatlerin revaç bulduğu bir zamanda, fazilet ve irfanın kapılarını kapatan, parlak zekâların, ulvi istidatların, inkişafına mani olarak bu milletin selamet ve saadetine sed çeken cehalet, sefahat ve ihtilafla cihad etmelidirler ve etmektedirler. Bunun yolu, dimağları düşünmekten, fikirleri ilimden men eden, akıl ve muhakemeyi tazyik altına alan sefahat ve rezaletle şuurlu ve sistemli bir şekilde mücadele etmektir. Her adımda dalalete biraz daha saplanan, kıvrandıkça inkıraz ve hüsrana daha fazla gömülen neslimizin elinden ancak böylece tutulabilir.

Yine bu kimseler, namus şakilerinin ve din düşmanlarının yılan dişli kalemleriyle milletimizin şeref ve haysiyetlerini soymalarına karşı, elmas kılıç hükmündeki kalem ve fikirleri ile cihad yapmalıdırlar.

Mehmed Kırkıncı

mehmedkirkinci.com

[1] Kuşeyrî, Risalesi, Terc. Uludağ Süleyman, İstanbul, 1978, s.392

[2] Nursî, B. S Lem’alar

[3] Kehf Suresi 18/28..

Tasavvuf Nedir? - İslam Dergisi

www.islamdergisi.com/genel/tasavvuf-nedir/

14 May 2011 - Tasavvuf nedir? İslam'da tasavvuf var mıdır? Kuran'da tasavvuf var mıdır? Tasavvuf hakkın

.

Tasavvuf Nedir? İslam’da Tasavvuf Var mıdır?

Bismillâhirrâhmânirrahîm
Her hayrın ve şerrin yegane yaratıcısı kendisinden başka İlah olmayan Allahu Tealadır. O’nun eşi ve benzeri ve dengi yoktur. Herkese kuvvet ve hayat veren O’dur.

SORU 1: Tasavvuf Nedir?

CEVAP: Allah rızası için nefsi her türlü kötü huylardan temizleyip kalbi, Allah’ın zikri ile cilalıyarak nurlandırmak ve bu vesile ile taklidi imandan kurtulup tahkiki imana ulaşmaktır.. Bu duruma ulaşmak için farzları vacipleri ve sünnetleri Allah’a minnet duygusu ile uygulayıp haramlardan ve şüphelilerden titizlilik ile sakınmak en elzem iştir.
Büyük mutasavvıf ve İslam alimi İmam-ı Gazali hazretleri tasavvufu şu sözlerle ifade eder:
” Tasavvuf, Muhammed aleyhisselamın bâtınıdır. Kim tasavvufu inkar ederse, o kimse Muhammed aleyhisselamın batınını inkar etmiş olur.“
İmam-ı Gazali hazretlerinin bu sözleri şu anlama gelmektedir:
Tasavvufu inkar edenler; Allahu Tealanın Evliyasına verdiği İlahi ilhamı, Keşfi, yani; kalb gözünün açılması halinde melekût aleminin seyrini, kevni veya ilmi kerametleri ve ruhani zevkleri de kavrayamayıp inkâr ederler. Peygamberlere gelen vahyi, peygamberlerin meleklerle görüşmesini, hariçten hiçbir ilim öğrenmeden herkesten daha çok alim olmalarını ve onlara verilen mu’cizeleri de kavrayamazlar.
İmam-ı Gazali Kimya’nın 1.c.116. shf.de bu hadis-i şerifi şöyle izah ediyor:
“Bir kimse, tasavvuf yolunun başlangıcında, kötü duygularından arınır ve uzaklaşırsa, ahiret hallerini zevkle müşahede etmeye başlar. Başkalarına ölümden sonra görünen haller, o kimseye ölmeden önce yaşarken gösterilir. Bu halleri gören kimse, şehadet alemine(görünen alem) dönünce, gördüklerini başkalarına anlatması caizdir.”

Tasavvuf: Allahu Tealanın;
“Ey, Rabbine, itaat edip huzura eren nefis!”(Fecr/27),
“Rabbinden razı olup, Rabbinin rızasına ermiş olarak dön Rabbine.”(Fecr/ 28),
“(rızaya ermiş)Kullarımın arasına gir.”(Fecr/ 29),
“Cennetime gir.”(Fecr/ 30) meallerindeki ayetlerin gereğince, kötülüğü emreden nefsi terbiye edip, Allah’ın rızasını kazanmak yoludur.
Tasavvuf; Allahu Teala’nın; “Ey iman edenler Allahı çok zikrediniz” (Ahzab/41) mealindeki ayeti gereğince, Allah’ı çok zikir ediş yoludur. Eğer “Namaz da, Allah’ı zikirdir” denilirse, namaz günde beş vakit farzdır, halbuki ayette çokluktan söz edilmektedir. Namazda zikir olmakla birlikte Kur’an’da namaza ayrıca; “essalâh”denilmiştir. Zikir ise ayrıca zikredilmiştir.
Tasavvuf: Allahu Teala’nın : “Kalbler ancak Allah’ın zikri ile huzura erer.” (Ra’d/28) mealindeki ayetinin gereğince, kalbleri itminan edip iç alemde barış ve huzuru bulmak yoludur.
Tasavvuf : Peygamber Efendimizin; “Mûtû Kable En Temûtû.” yani; “Ölmeden önce, ölüm ötesinin sırrına erişiniz“ hadis-i şerifinin sırrınca haber verdiği ölüm ötesinin sırlarını ve İlahi isimlerin ve sıfatların nurlarını kalb gözü ile görmek ve zevken tadarak yakin imanı elde ediş yoludur.
Tasavvuf: Yakin imanı ile ihlaslı bir mü’min oluş yoludur.
Tasavvuf: Peygamber(s.a.v.) Efendimizin“tehallaku bi ahlâkıllâh” hadislerinin gereğince Allah’ın ahlakını yaşayış yoludur.
Tasavvuf: Peygamber(s.a.v.) Efendimizin ; “Essalâtü mi’râcü’l mü’minîn“(Namaz müminin mi’racıdır) hadisi şerfinin sırrınca ruhani mi’rac yapmanın yoludur.

SORU 2: Kur’an’da Evliyanın Kerametine Dair Âyetler Var mıdır?

CEVAP: Tasavvuf ve hadis münkirleri Kur’an’da açıkça belirtilmeyen şeyleri kabul etmeyeceklerini söylerler. Bu itikat onları sapkınlığa götürmektedir. Zira, ayette Allahu Teala bu Kur’an’ı Rasulullah’a indirdiğini ve O’nu insanlara açıklamasını emretmekte olduğunu bu kimselere hatırlatırız. Mezkür ayet-i kerime Rasulullah (sav) Efendimizin dini konudaki sözlerinin Kur’an’ın tefsiri olduğunu göstermektedir. Buna rağmen Kur’an’da gerek Eshab-ı Kehf’le ilgili ve gerekse hz. Meryem’le ilgili kerametler mevcut ayetlerde belirtilmiştir.

Ashâb-ı Kehf Kıssasında Zikredilen Husus :

“Onlara baksaydın görürdün ki, güneş doğduğu zaman mağaralarının sağ tarafına yönelir, battığı vakit de onların sol yanını kesip giderdi. Kendileri ise oranın geniş bir yerinde idiler. Bu, Allah’ın AYETLERİNDENDİR. Allah kime hidâyet ederse işte o, doğru yola erdirilmiş, küni de şaşırtırsa artık onun için hiçbir zaman irşad edici bir yâr bulamazsın. Sen onlan uyanık kimseler sanırsın. Halbuki onlar uyuyanlardandır. Biz onları gâh sağ yanma, gâh sol yanına çeviriyorduk. Köpekleri de mağaranın giriş yerinde iki kolunu uzatıp yatmakta idi. Üzerlerine tırmanıp da hallerini bir görseydin, mutlaka onlardan yüz çevirir, kaçardın ve her halde için, onlardan korku ile dolardı. Onlar mağaralarda üçyüz sene eğleştiler. Buna dokuz yıl daha kattılar.” ( Kehf, 17, 18, 25 )

Hz. Meryem’in kıssasında kuru hurma ağacının meyve vermesi ile ilgili âyet:

“…Hurma ağacını kendine doğru silk, üstüne derilmiş taze hurma dökülecektir.” (-Meryem, 25 )

Zekeriyya’nın (a.s.), Hz. Meryem’in yanına girdiğinde, O’nun yanında rızıklar bulduğunu; kendisinden başka kimsenin girmediği bu yerde bulunan erzakın nereden geldiğini Hz. Meryem’den sorduğunda : “Allah’ın indinden” cevabıyla ilgili âyet:

“…Zekeriyya ne zaman kızın bulunduğu mihraba girdiyse, O’nun yanında bir yiyecek buldu: “Meryem! bu sana nereden geliyor?” dedi. O da : “bu Allah tarafından, şüphe yoktur ki Allah kimi dilerse ona sayısız rızık verir” derdi.” ( Âli İmran, 37 )

Hz. Süleyman’ın veziri Asaf b. Berhiya’nın bir anda Belkıs’ın tahtını Yemen’den Filistin’e getirmesini anlatan kıssa :

Nezdinde kitaptan bir ilim bulunan zat: “Ben dedi, onu sana gözün kendine dönmeden (gözünü yumup açmadan) evvel getiririm.” ( Neml, 40 )

Kerametle ilgili Hadisi şerifler:

1-Hz. Ebu Bekir’in(r.a.) pek çok misafirine yemek verdikten sonra, artanların eskisinden fazla olduğu haberi.

2-Hz. Ömer’in (r.a.) Medine’de, minber üzerinde hutbe okurken, İslâm orduları komutanı Sariye’yi, düşman kuvvetlerinin kuşattığını görerek,” Ya Sariyel cebel”diye dağa çekilmesi için seslenişi ve Sariye’nin bu sesi çok uzaklardan işiterek yerine getirmesi hadisesi.

3-Hz. Osman’ın(r.a.) kendisini ziyarete gelenler içinde, birinin gözünde zina eseri bulunduğunu haber vermesi.

4-Hz. Halid b. Velid’in (r.a.) zehir içtiği halde, hiç tesir etmemesi

SORU 3: İslamda Tasavvuf Nedir?

CEVAP : İslamda Tasavvuf: Bir mü’min, Kur’an ve Sünnet Yolu olan Ehl-i Sünneti (İslamiyete, Peygamber (S.A.V.) Efendimizin anladığı ve öğrettiği gibi inanmak) öğrenip, sonra yasaklardan haramları ve mekruhları, yapılması gereken bilgilerden farzları, vacipleri ve sünnetleri öğrendikten sonra onlarla amel etmeye çalışarak, kâmil ve mükemmil bir rehberin vasıtası ile zikir, sohbet ve rabıta ile kalbi Allah’ın sevmediği şeylerden temizleyip, kalbini İlâhi nurlar ve sırlara ayna yaparak süslemesi ve bu sebeple gerçek Allah sevgisini zevken tadarak, Allah’a inanmayan nefs-i emmaresinin, kalbine doğan ilahi ışığın zevkinden etkilenmesiyle, dine muhalif nefsin Allah’a inanıp mutmainne mertebesine ererek ihlaslı bir müslüman olması durumuna İslamda Tasavvuf denir.

SORU 4: Tasavvufun kökeninin Hinduizm ve Budizme dayandığı iddia ediliyor. Hatta bazı kimseler Tasavvufun Budizmin Mahayana Mezhebinin dönüştürülmüş şekli olduğunu iddia etmektedirler Bu doğru mudur?

CEVAP: Gerçek bir tasavvufun ne Hinduizmle, ne Budizmle ve ne de eski Yunan felsefesi ile hiç bir alakası yoktur. Hakiki tasavvuf; sapık tarikatçıların ihdas ettikleri yanlış tasavvuftan da, bunlara bakarak hüküm çıkaran ve gerçek tasavvuftan bihaber mezhebsiz ve reformist yazar ve ilahiyatçıların iftiralarından da tamamen arı ve durudur. Hinduizm, Budizm ve eski Yunan felsefelerinde, İslamda bulunan Tevhid inancı yoktur. Bu felsefelerde nirvana denilen “fena filmadde“(madde de yok oluş) vardır, reenkarnasyon(iyilik yapanların bu dünyaya daha iyi şartlarda yeniden geleceği, kötülerin ise, böcekler olara bu hayata tekrar döneceği) vardır. Tabiat güçlerine tapınmak olan şirk vardır. Gerçek tasavvufta ise, Allah’tan başkasını ilah edinmek şirktir. Kur’an ve sünnetin dışında ihdas edilen bir amelle amel etmek bid’attir. Bid’at ise büyük günahlardandır. İnançta bid’at ise, küfürdür.

SORU 5: İslam Tasavvufu Nedir?

CEVAP: Tamamen Kur’an ve sünnete dayalı, Allah’ın rızası ve sevgisi tek amaç edinilen, nefsi kötülüklerden, kalbi masiva sevgisinden temizleyip Allah sevgisi ile süsleme yoludur. Gerçek tasavvufta Kur’an’a ve sünnete dayanmayan hiç bir amel ve inanç yoktur.

Allah’ı Zikir: Şeyhlerin taliblere zikir telkin etmesi Kur’an, Sünnet ve İcma ile sabittir. İşte delili: Kur’an’da zikir, mealen:
-“Ne ticaret ne de alışveriş onları Allah’ı zikirden, namaz kılmaktan, zekat vermekten alıkor.” (Nur s.ayet 37) Hadis-i şeriflerde zikir; İmam-ı Ahmed İbn-i Hanbel hz.leri meşhur Müsnedinde (Bu Müsned; Rasulullahın hadislerini ihtiva eden sahih bir hadis kaynağıdır.) şu rivayete yer verir:
-”Rasulullah(s.a.v.) eshabına hem tek olarak, hemde toplu olarak zikir taliminde bulunmuştur. Hz.Ali’den sahih bir senedle şöyle nakledilir: “Hz.Ali(r.a.) kulları Allah’a en kestirmeden götüren yolu peygamber(s.a.v.) efendimize sorunca, O şöyle cevap verdi:” Ey Ali yalnızken ve tenhada iken, Allahı zikret“ diye buyurdu.

SORU 6: Tarikat Nedir?

CEVAP: Tarikat, kâmil ve mükemmil bir rehberin gözetiminde nefsi kötülüklerden temizleyip ruhu, öte alemleri algılayıp yansıtacak saf ayna haline getirerek imanı taklitten kurtarıp aynel yakîne kavuşturarak, dinde ihlası elde ediş yoluna denir.
İslami tarikatlar gerek Naşibendi, gerekse Kadiri ve sair tarikatlar olsun, Kur’an ve Sünneti hayata tatbik etmekten başka bir yol değildir. Bugüne dek hangi hak tarikat dört hak mezhebin dışında bir yol edinmiştir? Yok böyle bir şey, olamazda. Varsa bunun dışında bir yol, o yol şeytanın yoludur. Eğer ki; ”Mademki siz Kur’an ve sünnete göre amel ediyorsanız, şu halde tarikata ve mürşide ne gerek var?” denilirse, cevap şu olur; Gideceğiniz adrese, yolu bilen kimse ile mi, yoksa kendi kendinize mi yola çıkarsanız, varılacak adrese daha kolay ulaşırsınız? Rehbersiz kasap dahi olunmazken, ebedi hayatımızın istikbali ihmal edilebilir mi?
İmanda aynel yakîn, hakkel yakîn mertebelerine ulaşarak Allah’ın emirleri ve O’nun Rasulünün sünnetlerini severek yapmanın tarikat olduğundan haberi olmayan tasavvuf cahili bir kimse, putpereslik ve reenkarnasyon inancı üzerine kurulu olan Budizm ile İslami tarikatları birbirine karıştırmak çukuruna düşmüş bulunmaktadır. Budizm’de, Allah, Peygamber ve vahiy inancı yoktur. Ahiret, cennet, cehennem ve hesap vermek inancıda yoktur. Budistlerin “Nirvana” dedikleri, maddede yok olma mertebesinden başka bir amaçları da yoktur. Onun amacıda kişinin şu fani dünyada acı çekmesinden kurtulması için yapılır. İmamı Rabbani hazretlerinin buyurduğu gibi; onlar sadece nefsin sefasına kavuşurlar. Ahirette ise hüsran ve cehennemdedirler.

Nakşibendiliğin Kökü: Nakşibendi Tarikat-ı Âliyesinin temeli şu üç mürşidler silsilesi ile Peygamber (s.a.v.) Efendimize dayanır:
Birinci Silsile: Allahın Rasulü Muhammed Mustafa(s.a.v.)efendimizden Hz.Ali’ye(r.a), O’ndan Hz.Hüseyin(r.a.), O’ndan İmam Zeynel Abidin(k.s.), O’ndan İmam Muhammed Bakır(k.s.), İmam Cafer sadık(k.s.), Ondan Musa Kazım(k.s.), Ondan İmam Ali Rıza(k.s.), Ondan Maruf-u Kerhi(k.s.),

İkinci silsile: Hz.Ali’den hasan-ı basri’ye, Ondan Habib-i Acemi’ye Ondan, Davud-i Tai’ye, ondan Marufi Kerhi’ye Ondan Sırrı Sekati(k.s.), Ondan Cüneydi Bağdadi(k.s.), Ebu Ali Ruzbari(k.s.), Ondan Ebu Ali Katib(k.s), Ondan Ebu Osman Mağribi(k.s.), Ondan Ebul-Kasım Gürgani(k.s.), Ondan Ebu Ali Farmidi(k.s.)

Üçüncü silsile(Altın Silsile): Rasulullah(s.a.v.) efendimizden Ebu Bekir Sıddık (r.a.) efendimize, Ondan Selamı Farisi(r.a.) efendimize, Ondan Ebu Bekir Sıddık ‘ın torunu Kasım(k.s.), Ondan İmam Cafer-i Sadık efendimize, Ondanda üveysi olarak Beyazidi Bistami(k.s.) hazretlerine, Ondanda üveysi olarak Ebul Hasan Harkani(k.s.) hazretlerine, Ondan Ebu Ali Farmidi(k.s.) hz.lerine

Dikkat edilirse birinci silsilenin mürşidi İmam Ali Rıza hz.leri ile, ikinci silsilenin mürşidi Davud-u Tai hazretlerinden Marufu Kerhi hz.leri irşad icazetini aldıktan sonra, her iki yol kendisinde birleşerek sonraki mürşidlere silsile yolu ile Ebul-Kasım Gürgani(k.s.) hz.lerine ve Ondan da Ebu Ali Farmidi hazretlerine intikal ediyor. Ebu Ali Farimidi hz.leri ise 3. Silsilenin mürşidi Ebul Hasan Harkani hz.lerinden de o yolun icazetini alarak her üç silsilenin feyzi cem olarak kendinden sonraki mürşidlere intikal ediyor. Ebu Ali Farmidi hz.lerinden Yusuf Hemedani hz.lerine, Ondanda Abdul Halık Gucdevani hz.lerine, Ondanda malum silsile Şah-ı Nakşibenten İmamı Rabbaniye ve Halidi Bağdadiye kadar, ondanda zamanımızda yaşayan gerçek mürşidi kamil ve mükemmillere kadar uzanmaktadır.
Bu silsilenin hiçbir kopukluğa uğramadan Rasulullah(s.a.v.) Efendimize kadar uzanmakta olduğu görülmekle bu iftiracıların iddialarının asılsız olduğu açığa çıkmaktadır.

SORU 7: Şeyhlikten istifa ettiği söylenen medyatik bir kimse; “ALLAH, ALLAH” diye yapılan zikrin bid’at olduğunu iddia etmektedir. Doğrusu nedir?
CEVAP: Âl-i İmran S. Ayet: 191 mealen: “O akıl sahipleri) öyle kimselerdir ki, ayakta, oturdukları halde ve yanları üzere (yaslanmış) oldukları halde Allahu Teâlâyı zikrederler ve göklerin, yerlerin yaratılışı hakkında tefekkür ederler.”
Ahmed bin Hanbelin Müsned’indeki bir Hadis-i Şerifte mealen:”Yeryüzünde “Allah, Allah” diye zikredenler yaşadıkları sürece kıyamet kopmaz.”
Allah’ın Rasulu (salat ve selam üzerine olsun) “Allah, Allah” diye zikrin yapılacağını buyuruyor, bu şeyhlikten istifa eden adam ise; “böyle zikir yapmak bid’attir” diyor. Bu adamın bu hadisi şeriflerden galiba haberi yok. Ki, öyle olduğu durumundan belli. Peygamber (salat ve selam ona olsun) Efendimizin hadislerinden haberi bile olmayan adamlar çıkp bir fikir atıyor meydana ve etrafında bir topluluk oluşuyor. Bu çok vahim bir durumdur. Bu durumlardan zamanımızın müslümanlarının bir çoğu dünyaya fazla dalmalarından dolayı, din ilimlerini ne kadar ihmal edip bilgisiz kaldıklarını esefle anlamaktayız.
HATME-İ HACEGAN:

SORU 8: Hatmi Haceganın sünnette yeri olmadığı söylenmektedir. Bu iddianın doğruluğu nedir?
CEVAP: Hatme-i Haceganın sünnetteki delili ::
Ahmet bin Hanbel, Şeddat bin Evs’ten(r.a.) sahih bir hadis-i şerif kaydı ile şöyle rivayet eder:
“Biz Rasulullah’ın (s.a.v) huzurunda idik, O: “Aranızda hırıstiyan, yahudi ya da şeriatın esrarına vakıf olmayan yabancı birisi varmı?” deyince , biz de: “Yoktur ey Allahın elçisi dedik. Bunun üzerine efendimiz kapının kapatılmasını emretti. Bundan sonra tevhid zikri yaptık ve dua ile bitirdik..”

MA’RİFETULLAH:

SORU 9: Ma’rifetullah Nedir?
CEVAP: Marifet sahibi olmak, marifetullaha kavuşmak Allah’ın ihlaslı kulu olmak demektir. Tasavvufun gayesi, insanı marifetullaha kavuşturmaktır. Marifetullah, Allahü teâlânın zatını ve sıfatlarını tanımak demektir. Zatını tanımak, anlaşılamayacağını anlamaktır. Hazreti Ebu Bekr’in (r.a):
-“Allah’ın zatını idrak etmekten aciz olduğunu idrak etmek, gerçek idraktir.”ifadeleri konuyu çok güzel açıklamaktadır.
Allahu Tealanın sıfatlarını tanımak, mahlukların sıfatlarına benzemediklerini anlamaktır.
Bir kalbde iman olarak, iki zıt şeyin sevgisi bir arada olmaz. Yani; bir kimse hem Allah’ı, hem O’nun düşmanlarını aynı anda sevemez. Birini severse, öbürünün sevgisi gider. Ancak, sevilmesi haram olmayan şeylerin sevgisi böyle değildir. Bir kimse aynı anda hem çocuklarını, hem eşini ve dostlarını sever, hemde Allah’ı ve Peygamberini sevebilir. İşte, marifetullahın meydana gelmesi, kalbin mâsivanın muhabbetinden kesilmesi oranında çoğalıp, kurtulması buna bağlıdır. Bu hususu şu haber-i sadık teyid etmektedir. Bir gün Allahın Elçisi:
-“Bir kimse beni herkesten daha çok sevmedikçe onun imanı kemale ermemiştir.”diye buyurduklarında, Hazreti Ömer(r.a.):
-“Ya Rasulullah, seni nefsim hariç, malımdan evladımdan daha çok seviyorum.”dedi.
Bunu üzerine Peygamber(s.a.v.) Efendimiz:
-” Olmadı Ya Ömer . İmanın kemale ermedi.” diye buyurdular.
Bunun üzerine Hz.Ömer:
–“Ey Allah’ın Rasulü seni artık nefsimden de daha çok seviyorum” dedi.
Allahın Elçisi:
–“Şimdi imanın kemale erdi ya Ömer” diye buyurdular.
Görülüyorki bir kimsenin evladını, eşini ve dostlarını sevmesi, Peygamberini sevmesine engel olmamaktadır. Yeterki Allah ve Rasulünün sevgisi diğerlerinin önünde olsun. Devamlı üstünlük, Allahü teâlânın marifetinden dolayıdır. Hazret-i Ebu Bekir, marifetullah ciheti ile eshabın hepsinden üstündür. Eğer başka bir sahabi, marifetullahta Ebu Bekr-i Sıddık’tan daha üstün olsa idi, üstünlük onun hakkı olurdu. Bir hadis-i şerif meali:
-” Ebu Bekrin, sizden üstün olması, namaz ve orucunun çokluğu ile değildir. Onun kalbindeki Allah bilgisinin çokluğundandır. “ (Şevahid-ün-nübüvve)

SORU 10: BİR “BEN” VARDIR BENDEN İÇERÜ NE DEMEKTİR?

CEVAP: İnsanın içinde iki değil beş “ben” vardır.
Bunlardan birisi, kötü haberlerin doğumuna vesile olan şeytanların vesveseleri, ikincisi kötü isteklerini yineliyen heva-i nefis, üçüncüsü iyiliklerin kalbte doğmasına vesile olan melek, dördüncüsü güzel ve aklı-ı selim düşüncelere vesile olan Hak Tealaya âşık rûh, beşincisi İmam-ı Rabbani hazretlerinin “ADEM” (yokluk)diye ifade ettiği yokluğun ta kendisi olan, Allahu Tealanın hadisi kudside mealen; “İnsan Benim, ben insanın sırrıyım”diye buyurduğu Allah’ın emanetlerini yüklenen insanın kendisi vardır.
İnsanın iç dünyasında bulunan bunlar, işin başında yoğurdun içinde yağ ile ayranın birbirine karıştığı gibi karışmış olduğundan, avam halk bunların herbirini diğerinden ayıramayıp bizzat kendisi sanmasından dolayı iç huzursuzluğundan bitab olur.
Manevi sahada ma’rifet ilminden biraz pay alanlar ise, yoğurdu yayıpta ayranın yağdan ayrıldığını fark ettikleri gibi, içerdeki ajanları fark ederler ve bunların hepsinin Allah’ın imtihanı gereği, Allahu Tealanın bir isminin tecellisi ile oluştuklarını görürler. İşte o zaman kalbte, gönül huzuru denilen iç barış sağlanmış olur.

SORU 11: T A S A V V U F YOLUNDA NASIL İLERLENİR?

CEVAP: Kâmil ve mükemmil mürşid, ikinci binin müceddidi İmam-ı Rabbani hazretleri, tasavvuf yolunda ilerlemeyi özet olarak şöyle belirtiyor:
1- Yolun başlangıcında olanlar: Ehli sünnet üzere itikat ettikten sonra farzları vacibleri ve sünnetleri yapmakla birlikte, kamil ve mükemmil, mürşidler silsilesi Peygamber Efendimize kadar ulaşan, Rasulullah’ın ahlakına tam uyan bir mürşidden zikir talimatı aldıktan sonra sohbet ve rabıta ile..
2- Yolun ortasında olanlar: Çok çok Kur’an okumakla..
3- Yolun sonuna varanlar ise, Farz namazlarla birlikte onların sünnetleri ve çokca nafile namaz kılarak ilerlerler.

Soru 12: İ L Â H İ A Ş K N E D İ R ?

CEVAP: Büyük Mutasavvıf Muhiddini Arabi hazretleri aşkı 3 kategoride açıklamıştır:
1. İlahi Aşk: Aşkın en ulvi olanı, Allah’a olan sevginin ileri derecede bulunmasıdır. Buna İlahi aşk denilir. Bu tür aşk, Peygamberlerde ve Evliyada bulunur. Bunlar, maşuklarının rızası için ateş denizine atılmaları gerekse, bunu büyük bir minnetle yaparlar. Bu durumda olan bir kimse, Kur’an ve sünnete tam tabi olmuştur. Bunlar başlangıçta sekr(sarhoşluk) içinde olsalar da, nihayette tam ayıklık içinde olurlar.
2. Ruhani Aşk; Bu da kendi arasında üçe ayrılır. Bundaki sevgi karşılıksızdır.
a-Birincisi, bir Peygamberi veya evliyayı Allah için sevmektir. Bu türün en ulvisi budur. Fenafişşeyh gibi. Bu tür aşk İlahi aşka köprü olabilir.
b- İkincisi, annenin çocuklarına olan sevgisi gibidir.
c-Üçüncüsü, Leyla ile Mecnun’un sevgisinin benzerleri gibidir ki, bunlarda asla şehvet ve menfaat yoktur. Sevdiğini kendisi için değil, sevdiği için severler. Bunların aşklarıda İlahi aşka köprü olabilir.
3. Hayvani Aşk: Bunlar kendisi için sevenler, karşılık bulamadığında kötülük yapmaya kalkanlar kimselerdir. Bu tür sevgi, hayvani aşka girer. Bunların muhabbeti, öküz ile ineğin muhabbeti kadardır.
Günümüzde “aşık oldum” diyenler, aşklarının hangi kategoride olduklarını buradan anlayabilirler. Bu tür aşkın ilahi aşka asla yolu yoktur. O ancak; çıkmaz bir sokaktır.

Soru 13: M A N E V İ S A R H O Ş L U K NEDİR?

CEVAP: Tasavvuf, bazı tasavvuf münkirlerinin tarif ettiği gibi, hayaller alemi değildir. Hazreti Mevlana: “Eşek rüyasında hiç Hindistanı görebilir mi? Hindistanı rüyada görebilmek için fil olmak gerekir. Zira Hindistan, filin anavatanıdır.” diyerek, bu yolun akıl ve mantıkla değil aşkla aşılabileceğini ifade etmektedir. Tasavvufta, keşif, keramet ve manevi zevkte bulunur ama, tasavvufun amacı bu değildir. Tasavvufun amacı ihlası elde edip Allahu telanın rızasına ermektir. Haller ve keşifler zevkler amaç değil, araçtır.
Tasavvuf yolundaki hallerin varlığı, Allah’ın kullarına bidayette bazı tasavvufi haller yaşatmasının hikmeti sebebi, tasavvufun rûhlara çekici gelmesi içindir. Şöyle bir misal verilebilir; Kötü arkadaşı sebebi ile yanlış yola gitmekte olan bir çocuğun büyüğü, o yolun tehlikelerinden o çocuğu alıkoymak için ona bazı sevdiği şeyleri vererek, onu o yoldan alıkoyması gibidir. Ruhun maneviyat yolundaki kötü arkadaşı ise, hiç şüphesizki nefs-i emmaredir. O yolun kötü adamları ise şeytanlardır. Ruhu helake çekmek isteyen kötülüğü emreden nefis, şeytanların dürtüleri ile bir takım maddi zevklerle, rûhu sonsuz felaketlere çekmek istemektedir. Nefsin bu yolda maddi cazibelelere kapılıp gitmesi durumu karşısında, Rabbimizin rûhumuza lutfettiği bazı zevkler sunulur. Bunun sebebi hikmetiyse, rûhun, nefsin aşıladığı hastalıklardan kurtularak, esas amacı ve kurtuluşu olan, zevklerin en üstünü ve gerçeği, İlahi rızaya erebilmesidir.
Soru 14: K E Ş İ F NEDİR?

CEVAP: Hak teala başkalarına rüyasında gösterdiği şeyleri, veli kuluna uyanıkken bir dalgınlık esnasında gösterir. Bunlar ya olduğu gibi gerçekleşir veya rüya gibi tabir edilir. Görülen eşyalarda nur tecellileri bulunur ki, bu nurların kişiye verdiği zevk ve tat, daha önce bir benzerinin tadılmadığı türden olan bir tatdır. Şekeri, balı yersin onun zevki bir kaç saniye sonra geçer, ama bu ilahi nurun tadı sufide, günlerce, hatta bir ömür boyu kalabilir. Tatdın fazlalığı halinde sekr denilen ilahi sarhoşluk hasıl olmaktadır. Bu sadece tat değil kokuda olabilir. Ama bu güzel koku dünya kokularının cinsinden değildir. Allahın Rasulü(s.a.v.) : “Eğer ki, Adem oğlu alemi melekuttaki tatları tatmış olsaydı dünyadan(kalbi) meşguliyetini keserdi.” diye buyurarak bu ilahi nurların zevkinden haber vermektedir. Bunu tadanlar, bunun şahitleridir.
     Şunu da belirtelim ki; Allahu tealanın muhabbetine ermenin tadı yanında bu zevkler, tat bile değildir. Ama insanların bir çoğu bunun ne demek olduğunu sezmekten yana çok uzaktır. Bu İlahi rızanın sevgisi ile Allah aşıkları hem dünyadan hem cennet zevklerinden geçmişlerdir. Bu mukaddes ruhani yolculukta İmam-ı Rabbani hazretleri bizzat kendisinin yaşadığı ruhani yolculuğunu şu sözlerle ifade etmekteler:
İmam-ı Rabbani hazretleri bu mektubunu henüz seyrü sülukünü tamamlamadan önce Fenafillah mertebesinde iken yazmıştır. İşte beşer tarafından yazılı hiç bir eserde benzeri olmayan bir yazı: “Bu yolda (ruhani) ileleyişte, Allahu Teala’nın zahir ismi o kadar tecelli etti ki, her şeyde ayrı ayrı göründü. Hatta nisa şeklinde tecelliler oldu. Alem-i emrdeki (ruhlar alemindeki) latifelerin halleri ve acaib güzellikler bu şekilde görüldüğü kadar başka hiç bir şeyde görülmüyordu. Bunun gibi her yiyecekte ve içecekte ve her cisimde ayrı ayrı tecelliler oldu. Kısaca her tatlı şeyde başka başka kemal vardı. Bu tecellilerin hepsi karşısında (Refîk-ı a’lâ) yı istiyordum. Yani; bu aklı örtecek kadar muhteşem olan bu güzellikler karşısında sadece Allahu Teala’nın rızasını istiyordum. Bu tecellilere bakmamağa çalışıyordum.” ve ” Birdenbire bu tecellilerin o zamansız ve mekansız, hiç bir şeye benzemeyen varlığa bağlılığı değiştirmediğini anladım. Batınım, yani kalb ve ruhum hep O’na(Allah’a) bağlı idi. Bir zaman sonra, bu tecelliler görünmez oldu. Tecelliler yok oldu. Bundan sonra fena(kendi varlığından geçme hali) hasıl oldu. Bu zaman(nefs-i emmarede) islam-i hakiki başlamağa ve gizli şirkin alametleri yok olmağa başladı. İbadetleri kusurlu, niyetleri bozuk görmek, kulluk ve yokluk allametleri görünmeye başladı.”   (Mektubatı İ.Rabbani 1.Cid 1.Mek.)
Çok ilginçtir ki burada bahsi geçen gizli şirk “ene”mizdir. Bunu biraz açalım. Bu mertebede görünen ve Fenafillahtan sonra yok olan gizli şirk , kişinin “ben”liğidir. Allahu Tela merhamet ettide kullarının imanını bu “ben”likle birlikte kabul etti. Yalnız kalbin iman etmesini sonsuz azabtan kurtulmamıza vesile kıldı. Eğer ki, nefsimizin de imanını şart koysa idi… halimiz ne olurdu… Allah’ım sana evvelden ebede, yarattığın ve yaratacağın zerrelerin ve onların parçacıklarının sayınca hamd ve şükürler olsun…
Hepimize hidayte ve yardım ve başarı Allahu tealadandır.

V U S L A T N E D İ R ?

Vuslat Allah’a kavuşmak erişmek anlamlarına gelmektedir. Bu hususta Şemsi Tebrizi hazretleri Makalat’ta şöyle ifade etmektedir:   “Fakr tamam olunca Allah’ı bulursun.” sözünün anlamı, her kimin nefsi ölürse, şeytanı da ölür. Kötü huylardan arınarak Allah’a kavuşur. Ama bu kavuşma -haşa- Allah’ın zatına kavuşmak değil. O’nun rızası yoluna girmek demektir.
(Makalat-Şemsi tebrizi Hazretleri)

N E F İ S :
Nefis; Kur’an’da Fecr suresinde belirtilen nefis, Kur’an’ın; “İrcî” hitabının mazharı olup insanın özü olan, Müslüman olmadan önce emmare, Müslüman olunca levvâme, inancı kemale erince mutmeinne, razıye ve merzıye derecelerine yükselmeye uygun yaratılan nefistir. Bu nefis insana, insanın kemale ermesi için imtihan aracı olarak verilmiştir. Nefis verilmemiş olsaydı insan melekler gibi yaratıldığı seviyede kalır yükselşmede olmaz düşmede olmazdı. Bu sebepledir ki Hak Teala Zariyat suresinde “Ben cinleri ve insanları ancak; bana kulluk yapsınlar diye yarattım.” buyurmuştur. Bu hitabın içinde meleklerin ve hayvanların geçmemesi onların imtihan edilmediğini göstermektedir. İş bu nefsin 7 derecesi bulunmaktadır:

  N E F S İ N 7 M E R T E B E S İ :

1- Emmare Nefis: Kafir ve müşriklerin nefsidir. Bu nefse sahib bir kimsenin vasıfları; Allah’a ve ahirete iman etmez. Asla, Allah ve cehennem korkusu taşımaz. Ölümden herkesten daha fazla korkar. Tek amacı şehvet, şöhret ve rahatına düşkünlük olup, herkesin başı olmak isteğidir.
2- Levvame Nefis: Mü’minlerin avamlarına ait nefistir. Ölüye gider ağlar, düğüne gider köçek çalar. Bazen evliyalığa özenir, bazen firavn gibi merhametsiz ve sadece kendini düşünür..
3- Mülhime nefis: Abidlerin ve zahiri bilgi sahibi alimlerin nefsidir. Bu nefste emmarelik tamamen kaybolmamış olup, çamuru dibe çöken havuzun suyuna benzer. Bakıldığında gayet durgun ve berrak bir su gibidir. Ancak onun gerçek yüzü bir çöple karıştırıldığında açığa çıkar. Mülhime nefsin sahibide bunu gibidir. Bu mülhime sahib kişi musibetle veya zenginlik veya makam veya güzel bir kadınla imtihan oldunduğunda içinde gizlenen kötülükler tamamen su yüzüne çıkar. Eğer bu kimseye Allahın fazlı ve keremi gelmezse, imtihanı kaybedenlerden olabilir. Onun için kul daima Allaha dua ve niyazı eksik etmemelidir. Tek dayanağı ve güvenci her daim O olmalıdır.
4-  Mutmeinne Nefis: Evliyanın alt tabakasındakilerin nefsidir.
5-  Râzıye Nefis: Orta dercedeki meczub velilerin nefsidir.
6-  Merziye Nefis: Evliyanın büyüklerinin nefsidir.
7– Kâmile Nefis: Peygamberlerin ve evliyalıkta sıddıklık mertebesine yükeselmiş en seçkin velilerin nefsidir (hz.Ebu Bekir gibi).

Nefis, mutmeinne mertebesine yükseldiğinde, kötülüklerin kaynağı olan emmare nefis, Rabbinden razı olur. Rabbi de ondan razı olur ki artık, kul kemal mertebesi olan kulluk makamına getirilmiştir.
Mutmeinne makamına gelen nefsin kötülük yapmaya mecali kalmayacağından, artık gerçek mana da ahlak güzelliği, yani peygamber ahlakı, bu aşamadan itibaren o kimsede görülmeye başlar.
– “Ey tatmin olmuş nefis! Dön Rabbine O’ndan razı olarak, Rabbinde senden razı olarak . Gir kullarımın arasına, ve gir cennetime.” ( El-Fecr Suresi Ayet 27, 28, 29, 30 )

N E F İ S T E R B İ Y E S İ :

Muhbiri Sadıktan yani; Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) efendimizden rivayet edildiğine göre, Allahu Teala nefsi yarattığında nefse:
-” Ben kimim” diye sorar. Nefs:
-” Ya ben kimim” diye cevap verdi. Bunun üzerine Allah meleklerine emreder, nefse bin yıl azab ederler. Nefs, daha sonra aynı soruya aynı cevabı verince, Allah nefsi bin yıl aç bırakır. Bundan sonra Allahu Teala aynı soruyu tekrar sorar:
– “Ben kimim? diye sorduğunda , nefis: “Entellezî lâ ilâhe illâ ente” (Sen ki, Senden başka ilah olmayan bir Zâtsın)der. Nefs böylece açlığa dayanamayarak Rabbini tanır.

Büyük mutasavvıf İmamı Rabbani hazretlerine göre burada kast edilen açlık bazı cahil mutasavvıfların anladığı gibi yalnızca yeme ve içmeyi kesmek değildir. İmamı Rabbani hazretleri Hindu ve Budist rahiplerinin de çok uzun süreli aç ve susuz kalmakta olduklarını ve onların eline geçen sadece nefsin sefası olduğunu belirtmektedir. Hazreti İmam Mektubat’ta nefsi aç bırakmakta kast edilen şeyin, nefsin istediklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak olduğunu ve nefsi dize getirmenin en bariz yolun ise, sünnete uygun yaşamak ve kalbi masivadan (mahlukat sevgisinden) temizlemekle olacağını belirtmişlerdir.

Tasavvuf ehli zatların her birinin kendilerine göre nefsi terbiye metotları vardır. Bunlardan nefis yolu tarikat şeyhleri nefsi aç, susuz ve çeşitli zevklerden mahrum bırakmak olan terbiye yolunu seçmişlerdir. Ruh yolu tarikat pirleri ise, nefsi terbiyede sünnetlere tam ittiba ile birlikte kalbi Allah sevgisinden başkasının sevgisinden temizleme yolunu seçmişlerdir.. Her iki yolda da gaye ve maksut Nefsi merzıye derecesine ermektir. Yani; Allah’ın razı olduğu kul olabilmektir.

SORU 15: Bir kimse, Kur’an ve Sünnete uymadan, kendi aklı ve zekası ile mücadele vererek tasavvufta yol alabilir mi?

CEVAP : Akıl ve zeka ruhun gözü, vahiy ise onun ışığıdır. Vahye ulaşmamış akıl ve zeka, ne kadar keskin olursa olsun karanlıktadır. Onun fizik ötesini doğru olarak algılaması asla mümkün değildir. Kur’an ve sünnetin dışında ki Tasavvuf, ancak sapıklığı artırır. Nakşibendi Tarikatı büyükleri bu hususta şöyle demişlerdir:
-“Şeriatsiz tarikat zındıklıktır, tarikatsiz şeriat ise sapıklıktır.” Özetlersek mevzuyu; tarikat şeriatten ayrı bir amel değil, tam aksine şeriatin hayata uygulanış şeklidir. Şayet şeriatsiz bir tarikat varsa o, Muhammed aleyhisselamın tarikatı değil, o ancak şeytanın tarikatıdır.

Allahu Teala, Kur’an-ı Kerim’de Zariyat Suresinde buyurdu ki, mealen: “Ben cinleri ve insanları ancak (beni tanısınlar) bana kulluk etsinler diye yarattım” diye buyurmuştur. Asr Suresinde mealen: “Yemin olsun asra ki, insan apaçık bir zarar içindedir. Ancak iman edip, salih amel işleyenler ve birbirlerine Allah’ın rızasına götüren yolu tavsiye edenler ve bu yolda ölünceye kadar sabretmeyi tavsiye edenler kurtuluş içindedirler.“ Bu ayeti kerime ve başka ayetlerde Allahu Teala kurtuluşun iman ettikten sonra salih amel işleyip, hakkı ve sabrı tavsiyeden sonra olacağını beyan etmektedir. Kur’an ve Rasulullah’a uymadan kurtuluş ve manevi yol alışın olamayacağı ayet ve hadis-i şeriflerce gayet açık olarak beyan edilmiştir. Bunun üzerine başka söz olamaz.

SORU 16 : Allah’ın rızasına götüren Tasavvuf yolunun Sayıları(Tarikatlar ) ne kadardır?

CEVAP : Tasavvuf ehli olan büyük velilerce tasavvuf yolu, iki ana yoldan ibarettir. Büyük Mutasavvuf, ikinci bin yılının müceddidi İmam-ı Rabbani Ahmedi Faruki Serhendi(kuddise sirruh) hazretleri, Allahu Teala’yı tanıyıp O’nun rızasına ermek yolunda yapılacak süluk, Ruh Yolu ve Nefis Yolu ile olduğunu Mektubatlarında belirtmişlerdir.

SORU 17  : Ruh Yolu Tarikatı ve Nefis Yolu Tarikatı Ne Demektir, seyir ve sülukunu kısaca açıklar mısınız?

CEVAP : Hazreti Ebu Bekir silsilesi ile gelen Tarikatlara Ruh Yolu, Hazreti Ali silsilesi ile gelen tarikatlara ise Nefis Yolu tarikatleri denilir.
1-  Nefis yolu tarikatlarında terbiye ve ilerleyiş, nefsin istediklerini yapmamakla, istemediklerini yapmakla başlar. Nefis bu seyru sülukta nesf-i levvame, nefsi mülhime, nefsi mutmeinne, nefsi radıye mertebelerinde yol aldıktan sonra, nefsi merdıye mertebesinde razı olunan kul olur.
2- Ruh yolu tarikatlerinde terbiye ve ilerleyiş, haramlardan kaçış ve farzları ve sünnetleri yapmakla birlikte, kalbin temizlenmesi ile işe başlanır.  İbadetlerle birlikte zikir, sohbet ve rabıta vesilesi ile, kalbdeki Allah’ın muhabbetinden başka sevgiler azaldıkça, kalb İlahi isimlerin nuru ile ışımaya başlar. Kalbe gelen bu İlahi ışığın verdiği zevk ve tat, diğer bütün zevkleri gölgede bırakarak, Yunus’un şu sözlerinin gerçeğini açığa çıkartır: “Balllar balını buldum, Dükkanım yağma olsun.”
Allah’ın nurunun kalbe dolması ve diğer zevklerin gölgede kalması ile birlikte nefsin dini inkarcılığı da ortadan kalkar ve nefis mutmeinne olur ve Allah’tan razı olur. Allahu Teala da kendisinden razı olandan razı olur ki, nefsin bu mertebesine merdiye makamı, yani hakiki kulluk makamı denilir.
Hiç bulanmadan akmak hali bundan sonradır.

SORU 18 : Bir kimsenin taklidi imandan gerçek imana ermesi zaruri midir?

CEVAP: Bir kimse, kendisini bir damla katışık sudan yaratıp, ona dünyaya çıktığı zaman lazım olacak olan göz, kulak, el, ayak ve sair azaları kendisine gerekli olacak her organı anne rahminde yaratıp veren, sonra ona ruh vererek onu dünyaya getiren Yüce Allah’ı elbette tanımak zorundadır. Yoksa: “Ben bu dünyaya eğlence için geldim, cennette bu dünyada cehennemde bu dünyada” diyerek, hayvanlardan daha aşağı bir kişi olmanın yolunu tutmuş bir münkir olarak, ahirette ebedi azaba uğramakla karşı karşıya kalır.
Anne ve babasını hiç tanımayan bir kimse, onları tanımak ve bulmak için var gücü ile nasıl çaba sarfediyorsa, elbetteki Yaratanını tanımak için de, ana babasını bulmak için harcadığı çabadan daha fazlasını harcamak zorundadır. Bunun tersi bir durum, çok büyük bir nankörlük olur ki, bunun Allah (c.c.) katında çok acı bir cezası vardır. Allahu Teala’yı tanıyıp, O’nun rızasına eren bir kimseyi, Allah (c.c.) dünyada Muhabbetullah ile, ahirette ise hem muhabbetullah, hem sonsuz cennet huzuru ve yaşayışı ile ödüllendireceğini beyan etmiştir. “Ve Men Haffet mevâzînuh. Ve huve fî îşetirrâdıeh” (Karia suresi) Mealen:”Kimin mizanda sevabları ağır, günahlarıda ondan hafif gelirse, işte, Allah onu, sonsuz bir cennet saadeti ile ödüllendirecektir“

SORU 19: Bir Kimse Allahu Teala’nın Rızasını Neler Yaparsa Kazanır?

CEVAP : Allah (c.c.) ‘ın rızasına kavuşmanın yolu, Allah’ın Rasulüne tabi olmakla mümkündür. Bu da; İnançta Ehli Sünnet velcemaat Yolu, amelde dört hak mezhepten birine göre ihlasla (sırf Allah rızası için) ibadet etmekle, ahlakta Peygamber efendimizi taklit etmekle mümkündür. Dinde yapılması farz, terk edilmesi Allah’ın emri olan yasakları, yani haramların bilgisini öğrenmek Allahu Teala’nın emirleridir.

İlim, amel ve ihlasla birlikte, zikir ve tefekkür kulu Allahu Teala’nın rızasına götürür. Bunlardan ni’metlere şükür, başka bela ve sıkıntılara sabır şarttır.
Şükür: Kula gelen her ni’meti Allah’tan bilmek ve ni’metin sahibine minnettar kalmaktır. Ayrıca büyükler şöyle derler; sabır, verilen ni’metlerle günah işlememek ve kulluk etmektir.
Bela: Bela mala, bedene, evlat ve yakınlara gelen olumsuz şeylerle birlikte şahsiyete yapılan hakaretlerdir. Bedene ve mala gelen beladan daha büyüğü, şahsiyetin maruz kaldığı yalan ve iftira gibi hakaretlerdir. Hadisi şerifte şöyle buyurulmuştur ki:
“İnsanlar içinde en ağır imtihana çekilenler Peygamberlerdir. Sonra sırasıyla (rütbeleri) onları takip edenler, sonra onları takip edenlerdir.”
(Hadis-i Hâkim, )

ALLAH SEVDİĞİ KULLARINI SIKINTILARLA UYARIR
Leyla aşevinde yemek dağıtırmış. Herkesi sıraya sokar, herkese sırayla birer kepçe yemek verirmiş. Mecnun’da sıraya girmiş sıra Mecnun’a geldiğinde onu azarlar ve kafasına kepçe ile vururmuş ve ona:
-“ Sıraya gir” dermiş.
Neyse bir iki derken oradakiler dayanamaz ve Mecnun’a:
-“ Leyla sana yemek vermiyor, üstelik sana kızıyor. Sen ise hâla sıraya giriyorsun” demişler.
Mecnun onlara:
-“ Leyla’nın bana farklı davranmasının sebebi, beni hep yanında görmek istediği içindir.” demiş.
Allah’ta sevdiği kuluna kendisini daha çok hatırlaması için bela ve sıkıntılar vermektedir.

SORU 20 : Tasavvufi Yolda İlerlemek İçin Bir Mürşide İhtiyaç Varmıdır ?

CEVAP : Tarih boyunca zahiri ilimleri tam olan bir çok alim, irşad için bir yol gösterciye muhtaç olmuşlardır. Ahlaki terbiyede bir örnek kişinin bulunması, ruhun ulvi alemlere yükselişinde ve nefsin kötü alışkanlıkları terk etmesi ve peygamber ahlakını benimsemesi hususunda bir rehberin önemi çok büyüktür. Bu hususta örnek verilecek çok büyük ilim sahibi zatlar vardır. İmam-ı Azam hazretleri, İmam-ı Gazali, Hacı Bayram-ı Veli, Yunus Emre, Mevalana Celaleddin-i Rumi hazretleri vs. gibi büyük zatlar ahlaki olgunlaşmada mürşide ihtiyaç duymuşlardır. Onlar gibi ilim sahibi olmayan diğerleri elbetteki bir kamil ve mükemmil in rehberliğine ihtiyacı olmalıdır.

SORU 21: Bir alim kötü ahlakını kendi ilmi ile düzeltip, imanını taklitten kurtarıp tahkike ulaştıramaz mı?

CEVAP : Yunus Emre’nin ” İlim geride kaldı ille edeb ille edeb” diye beyan ettiği gibi, eğer ahlaki olgunlaşmada ve imanın hakikatına ulaşma hususunda ilim yeterli olsaydı bugüne kadar her ilim sahibi kimse kamil insan olurdu . Ama bu böyle midir? İlminin çokluğuna hiç yakışmayan, nice çirkinlikleri işleyen biginler az değil. Bir kimse ne kadar uğraşırsa uğraşsın, ilmi ne kadar çok olursa olsun, nefsinin kötü istek ve arzularına çok zaman mağlub olmakla karşı karşıyadır. Bundan kurtulmanın reçetesi, kamil ve mükemmil bir mürşidin rehberliği vesilesi ile ruhun açılımları olan beş letaif üzerinde ilerlemekle mümkündür.

SORU 22: Bunu biraz açarmısın?

CEVAP : İmam-ı Rabban-i (k.s.) hazretlerinin beyan ettiği üzere İnsan on şeyin birleştirilmesinden yaratılmıştır. Bunun beşi madde alemine ait, diğer beşide emr alemi denilen ruhani aleme aittir. Madde alemine ait olanlar; toprak, su, hava ve ateş unsurlarından oluşmaktadır. Bu dört unsurun özünü teşkil eden beşincisi nefsi emmaredir. Yani, Allahu Teala’nın emirlerine muhalefet eden hayvani ruh denilen nefsi emmaredir. Ruhani aleme ait letaiflere gelince, onlarda beştir. Bunlar; kalb, ruh, sır, hafi, ehfadır. Bu anasır-ı erbea denilen dört unsurun herbirinin yaratılışında isyan, tembellik, nifak(iki yüzlülük), öfke ve menfaatseverlik haset , hırs ve şehvet ateşi ile insanlara karşı kibir bulunur. Madde unsurunun özü olan nefsi emmarede ise ilahlık iddiası bulunur.

Latifeler Cenab-ı Hakkın Esmalarının nurlarının zılleri, gölgeleri olup, bu nurani cevherler olan letaiflerin asılları, Müceddidi elfi sani İmam-ı Rabbani Ahmedi Faruki Serhendi hazretlerinin bildirmesine göre, arş-ı âlânın üzerindedir. Bu letaiflerin suretleri yani birer yansımaları ise insandadır.
İnsanda bulunan bu nurlu letaiflerin güzelliği, toprak, su, hava ve nefsi emmarenin perdelerinden kurtarıldığı zaman, İlahi ışığın nurları gönül aleminde zuhur eder ki, insan kendi içindeki bu güzelliği fark eder etmez, diğer güzelliklerin onun yanında bir gölge gibi kaldığını görür ve İnsan Rabbine aşık olur…
“DİYAR DİYAR GEZİP GÜZELLİK ARAYANLAR
“ARADIKLARINI BİR DE KENDİLERİNDE ARASALAR.”

SORU 23: Bunların ayrıntılarını belirtirmisiniz?

CEVAP : Nefsin kollarından olan toprak unsurundan hasıl olan eksiklik tembellik, ibadetlerde gevşeklik olarak, sol memenin altında kalb letaifinin üzerinde yer tutmuştur. Kalb letaifinin kemali yani olgunluğu ise, huzur tecellisidir. İşte bir irfan talibi kalbin üzerindeki nefsin toprak unsurundan hasıl olan, ibadetlerde gevşeklik hastalığını, Allah’ı (c.:c.) çokca zikir ederek, kalb letaifnde bulunan huzur tecellisini, açığa çıkararak yenmiş olur. Nitekim ayeti kerimede Allah (c.c.): “Elâ bizikrillahi tetmeinnil kulûb” (Dikkat edin kalbler ancak Allah’ın zikri ile mutmain olur, huzura erer. ) diye beyan etmektedir.

SORU 24: Peki öbür letaifler ve nefsin hastalıkları nasıl tedavi yapılrır, onlardanda söz edermisiniz?

CEVAP : Bu hususları İnşêallahu Teala, büyük, kamil ve mükemmil velilerin beyanına göre açıklayalım.

B E Ş   L E T Â İ F :

Allahu tealanın isimlerinin nurlarının alem-i emr denilen ruhlar aleminde ki yansımalarına letaif denilmektedir. Bu ilahi ışıkların yansımaları, insanın göğüs bölgesinde belli noktalarda tecelli etmeleri halinde, bu ilahi ışıkların yansımaları zevken tadılır, gönül gözü ile belli renklerde görülür.
1- KALB:
İnsanda bulunan, alem-i emrdeki beş latifenin suretleri olan kalb(gönül), ruh, sırr, hafi ve ahfa latifelerinden kalb latifesinin yeri, sol memenin iki veya dört parmak altıdır. Kalb latifesinin aslı, büyük alemdeki arş-ı muazzamdır. Kalb latifesinin kemal hali, huzur tecellisi ve Hakk’a teslimiyettir. Kalb latifesinin huzur ve Hakk’a teslim oluş tecellisini, toprak unsurundan gelen farzları yapmaktaki gevşeklik ve haramları talebteki istek ve arzusu örtmüştür. Bu örtü, bu ağırlık, mürşidin talimatı ile yapılan zikir, rabıta ve gönül sohbetleri ile kaldırılırdığın da, kalb latifesinin kırmızı nuru ve huzur tecellisinin manevi zevki, ibadetleri yapmaktaki gevşekliği ortadan kaldırır. Salikin ahlaki durumu, hilme ve sabra ve Hakk’a teslimiyete dönüşür.
2- RUH:
Sağ memenin altında tecelli eden ruh letaifinin belirtisi, Allahu Teala’nın sevgi ışığının tecellisidir.  Ruh latifesinin kemal hali cezbe ve muhabbet-i zatiyedir. Su unsurundan ileri gelen noksanlık nifaktır.   Bu letaifin üzerini su unsurunun nifak, döneklik, çabuk vazgeçme, vefasızlık gibi kötü belirtileri örtmüştür.  Kişinin iç aleminde sürekli yeni şüphelerin ve vesveselerin doğmasına sebebtir. Bu durumda olan insan içindeki iki yüzlülükle mücadele vermekle karşı karşıyadır. Eğer bu hale mağlup olursa, iyilerin yanında iyi, kötülerin yanında kötülüğü savunan bir münafık durumuna düşerek, ruh latifesinin kehribar sarısı rengindeki nurunun muhabbet-i zatiye cezbesini perdeler. Bu durumda ki bir salik mürşidinin talimatı ile yaptığı zikir ve virdle, o karanlık perdelerden kurtulup, yerine muhabbet cezbesi tecelli ederek, kişideki ikiyüzlülük hali gerçek Allah sevgisine dönüşür. Salikin ahlaki durumu razı olmaktır. Zira karşılaştığı her şeyde Hakk’ın kemal ve cemal tecellisini görmesidir.

3- SIRR:
Sırr latifesinin yeri, sol memenin iki veya dört parmak üstündedir. Sır latifesi için yaratılan kemal hali, vahdet taleb etmek olup, bizzat Allahu Tealayı taleb etmektir. Ateş unsurundan ileri gelen noksanlık ise, öfke, menfaatçilik, haset, hırs ve şehvettir. Bunlarda sırr latifesinin vahdet talebini örterek kişiyi öfke, menfaatçi hasetçi bir hale sokar. Bu durumdaki bir salik mürşidinin talimatıyla yapmış olduğu zikir ve ibadetler sebebiyle, ateş unsurunun öfke , şehvet ve hırs hali, şeriate sevgi ile bağlılığa ve İlahi muhabbete dönüşür. Öfkesi artık Allah için olur. Hırsı, ibadetleri daha çok yapmaya yönelir. Hasedi, îsara dönüşür.

4- HAFİ:
Letaifinin tecelli yeri sağ göğüsün üzeridir. Bu letaifin kemal belirtisi şekerin suda erimesi gibi, her bir eşyada ilahi nurların tecelli ettiği görülür. Bazı sufiler: ” Her nereye baktımsa Rabbimi gördüm.” demelerinin anlamı budur. Görülen alemlerin Rabbi değil, O’nun isimlerinin nurlarının hafi letaifindeki yansımalarıdır. Yani İlahi isimlerin nurlarının gölgesinin gölgeleridir… Allahu Teala’nın lutuf ve keremi ile bu letaifin üzerindeki hava unsurunun kibir ve gurur perdesi kalktığı zaman, bu letaifin nuru gönül aleminde ışık vermeye başlar ki kul, o vakit bütün kibir ve gurunu ayaklar altına serer.

Evet kulun çalışması sebeptir ama.. İlahi yardım ve lutuf olmadan kul asla, kibir ve gururun pençesinden kurtulamaz. İlahi lutuf ve yardıma mazhar olmak içinse doğru itikat, ihlasla salih amel ve çok çok tazarru ile yalvarış, yani dua gerektir.

5- EHFÂ LETAİFİ:
Bu letaif en gizli, gizlinin de gizlisi anlamındadır… İnsandaki tecelli yeri boyun çukurudur. Bu letaifin kemal tecellisi ise, izmihlaldir, yani fiilen değil, hükmen kayboluş ve yok oluş safhasıdır. Madde unsurunun beşincisi olan nefsi emmarenin bu aşamadaki hastalığı ise bütün hastalıkların kaynağı olan ene, yani benliktir. İnsan nefsinin ilahlık iddia etmesi bu nefsi emmarenin hastalığıdır. Bu ehfa letaifinin nuru tecelli etmeden bu hastalıktan kurtulmak imkansızdır. İşte bu nur ilahi bir lutufturki, ona mazhar olanlar her şeyinden geçerler, kendilerindeki her şeyin İlahi bir emanet olduğu açıkça bariz olur.

Bu letaiflerin insandaki suretleri tamamlanarak geçildikten sonra alemi emrdeki, yani arşın ötesindeki alemi ervahta bulunan asılları da geçilerek, İlahi isimlerden birinin nurlu tecellilerine mazhar olan talibin nefsi, mutmainne makamına erer ve nefis Rabbinden razı olur ve Rabbi de ondan razı olur. Kişinin nefsi bura da kulluk makamına ermiş olur. Artık ibadetlere karşı isteksiz olan nefis, bundan öte aşk ve arzu ile Rabbine kulluk eder. Artık kulun içinde tek muhalefet vardır. O da bedeninde ki dört unsurun dengesini sağlamaktır. Yani büyük cihat.

SORU 25:
Rasulullah (s.a.v.) efendimiz Uhud Savaşı dönüşünde “Küçük cihattan döndük büyük cihat başladı.” diye beyan etmişlerdir. Orada bulunan sahabe efendilerimiz nefsi mutmainne makamında değil miydilerki yukardaki gibi beyan ettiler? Bunu nasıl açıklarsınız?

CEVAP:
Rasulullah(s.a.v.) efendimizin sahabeleri elbetteki merziye makamında olan yüce insanlardı. Nefis mutmainne olmakla birlikte kulun mücadelesi ve imtihanı bitmiyor. Yükseklerde durmak, dengeyi korumak, aşağılarda bulunanlardan daha zordur. İşte buradan anlaşılan küçük cihat, nefsin rıza makamına kadar olan mücadelesidir. Orada kalmak ve dengeyi sağlamakta büyük cihattır. Yani kulluğun zirvesi olan merzıye makamını korumak en ulvi makamda dengeli durmak daha aşağılarda durmaktan daha zordur. Nitekim Allahu Teala Rasulüne: “kemâ umirte vesteKım” (hud suresi) mealen “Emrolonduğun gibi dosdoğru ol“diye buyurdu. Rasulullah (s.a.v.)efendimiz: “Hud Suresi beni kocalttı” diye beyan ettiler. En yüksekte durmak en zordur.

SORU 26 :
Bir kimsenin, herhangi bir şeyhe intisab ettiği zaman, dünya ve ahiret kurtuluşuna ereceği söylenmektedir. Bu ne derece doğrudur?

CEVAP:
Doğru bir araştırma yapmadan her şeyh veya mürşid olduğu söylenilen bir kimseye gönülden bağlanmak anlamına gelen intisab etmek, ahmaklığın açık bir belirtisidir. İnsanlar, niçin sağlığı veya ticareti söz konusu olduğu zaman kılı kırk yararcasına titiz bir araştırma yaparlar da, ebedi hayatları söz konusu olduğunda, doğru dürüst bir araştırma yapmadan sonuz geleceklerini, ne olduğunu bilmedikleri kimselere teslim etmekte tereddüt etmezler?
Allahın Rasulü (salat ve selam ona olsun) :”İlimsiz sufi, değirmen merkebine benzer, döner dolaşır bir mesafe kat edemez.” diye buyurmaktadır.
İlimsiz abid, elinde malzemesi olup, ustalığı olmadığı halde bir bina yapmak isteyen adama benzer. Böyle bir kimsenin yaptığı bina nasıl hiç bir zaman yükselemez, sürekli yıkılırsa, ilimsiz bir abidte hiç bir zaman Allah’ın rızasına erecek bir ameli yapamaz. Zira böyle birisi, bir taraftan yapar, diğer taraftan daha büyük bir yıkıntıya sebep olur.
Bir kimsenin ilimi, ameli ve ihlası olmadığı halde bir şeyhe bağlandığı zaman, dünya ve ahiret kurtuluşuna erdiğini sanan kimseler, ne büyük bir aldanış içindedir. Bugün kendisini arif sandığımız veya bize veli (evliya), mürşid, şeyh olarak tanıtılan niceleri hem cahil, hem ne kadar zavallı durumda olan kimselerdir. Bu adamlar da ne yeterli bir dini bilgi, ne de islam ahlakını yaşayış vardır. Dinini iyi öğrenmeden insanları irşada kalkanlar, yüzmeyi öğrenmeden başkalarını kurtarmaya kalkan kimseler gibidir. Bunlar ancak, hem kendilerinin, hem de kurtarmaya çalıştıkları kimselerin boğulmasına sebep olurlar.
Sözde kâmil ve mükemmil olduğu söylenen bu cahil kimseler, bu dünyada kendilerine candan bağlı olanları ahirette kurtaracaklarını iddia ederler. Bu koyun postuna gizlenmiş zavallılara denilir ki: “ Sizin kendinizi kurtaracağınıza dair elinizde, ilahi bir vesikanız(ayet ve hadis gibi) mı var da, başkalarını kurtarmaya kalkışıyorsunuz ?

Bu tür uyduruk şeyhlerin aslında kimseyi kurtarmak gibi bir dertleri yoktur. Bunların tek dertleri amaç edindikleri dünya yaşantılarının yolunda gitmesi için, kendilerine tabi olan birçok iyi niyetli insanları maddeten sömürmektir. Bu yalan çarkının devamı için, onları oyalayacak düzenlerine, dini alet etmekten asla çekinip, haya etmezler. Bugün gerek dünyada gerekse ülkemizde bu sahte şeyhlerin sayıları o kadar çoktur ki, etrafları bu temiz kalbli saf, iyi niyetli insanlarla doludur.
Bu adamların alt gurupları da bulunur. Bunlar da bir şekilde nemalanmaktalar. Bunlar şeyhlerinin adına kerametler uydurup topluluğun sayısını ayakta tutarlar. Bunlar o derece ileri giderlerki ” Sen şeyhimize münkir olursan, imanını kim kurtaracaktır.” derler. O cahil kişiyi şeyhinden ayrıldığı taktirde imansız ölmesi ile korkuturlar. Bu art niyetli kimseler tek hidayet edicinin Allahu Teala olduğunu bilmezler mi ?

Bu gibi tarikatlara ve cemaatlara katılanları bu şeyh müsvetteleri, bir kaç karışık rüyayı yalan yanlış yorumlayarak oyalarlar. “Bu kapıya geldiniz, size rüya da gösteriyoruz, bizi rüyanızda da görüyorsunuz, bizden daha ne istiyorsunuz ?” diyerek sanki tasavvuf yolunda seyir ve süluk rüya görmekmiş gibi, yetersizliklerini ve cehaletlerini örtmeye çalışırlar. Başkalarının rüyalarında gezindiklerini söyleyerek yalanla işlerini sürdürürler. Hani bu kapılarınızda uruc, yani ruhani mi’rac? Gerçi siz bunların ne olduğunu da bilmekten yana da çok uzaksınız. Çünki uruc nedir hiç yaşamadınız ki bilesiniz ?

Hz. Mevlan(k.s.) “Eşek rüyasında hiç, Hindistan’ı görebilir mi? Fil ol da Hindistan’ı rüyanda gör. Çünki Hindistan filin anavatanıdır.”der. Kendilerini herkesten üstün görmeye alışmış bu şahıslara sormazlar mı? Hani kapınızdakilerin gönülleri Allah ve Rasulünün sevgisi ile yanıp tutuşmuyor? Hani hiç bir kimseden Allah sevgisi için göz yaşları akmıyor? Gerçi kapınızda ağlayanlarda var ama, bunlar ancak dünyalıklarından birşeyler eksildiği zaman üzülürler, siz de olmayan himmetleri isteyip dururlar.

Hazreti Ömer (r.a.) :” Dünyada çokca ibadet ettiğini sanıpta ahirette cehenneme atılacak nice kimseler vardır ki, işte onlar orada en çok şaşıracak olan kimselerdir.”diye beyan eder.
Şunu da ifade edelim ki, bu alem de kötüler olduğu gibi iyilerde eksik olmazlar. Kötüler ayak altında dolaşırken, iyiler altın gibidir. Onlar asla dünyalığa tapmazlar. Dünyalığı olanla olmayanı ayırmazlar. Allah’ı ve sevdiklerini, sevdirmektir tek dertleri.

SORU 27 :
Günümüzde ” müzik ruhun gıdasıdır ” derler. Bu ne kadar doğrudur?

CEVAP:
Peygamber (s.a.v.) efendimizin Medine’ye teşriflerin de, def gibi bir alet kullanılmış ve O, bunu yasaklamamıştır. Osmanlı ulemaları mehteran takımında müzik çalınmasına cevaz vermişlerdir. Yani bu silah gibidir. Kullanılacağı yere göre, fayda veya zarar verebilir.
Toprak, su, hava ve ateşin toplamı olan madde ve ruhtan yaratılan insanın ihtiyaçları çok farklıdır. İnsanlar acıktığı zaman açlıklarını gidermek için maddesel yiyecekler ve içeceklerle açlık ve susuzluklarını gidermek için maddesel ürünlere ihtiyaçları olduğu gibi, ruhunun açlığını gidermek için de, onun gıdası olan Allah’a kulluk yaparak bu açlığı gidermek ihtiyacını duyarlar. Fakat bazı kimseler, onu da yiyecek ve içeceklerle veya bir takım müzik ve eğlence türü şeylerle karşılamaya çalışırlar. Kimileri bunu sex türü şeylerle veya şöhret ve servet edinmek gibi şeylerle karşılamaya çalışırlar. Bütün bu türlü şeylerle ruhun susuzluğunu gidermeye çalışmak, sıcak havada tuzlu su içerek susuzluğunu gidermeye çalışan adamın durumu gibidir ki bu hal, o kimsenin susuzluğunu büsbütün artırmaktan başka bir şeye yaramayacaktır ki, öyle de olmaktadır.

Huzuru maddiyatta arayanlar derler ki;”parasız mutluluk olmaz” Öyle mi? Öyle ise zenginlerin hepsi mutlu olmalı. Bunun doğru olmadığını zenginlerin bir çoğunun mutlu olmak için nasıl bir arayış içinde olduklarından anlamamız lazımdır. Peki fakirler mutlu mu? Hayır! Onlar da zenginlerin sahip oldukları servet, şöhret ve makam gibi şeylerle mutlu olduklarını sanarak, onların özlemi içinde ömürlerini çürütürler. O zaman iki eğri var ortada. Doğru olan nedir? Doğru olan mutluluk kişinin içindedir… O halde insan onu neden başkaların da ve başka şeylerde arayıp durur da kendi içinde aramaz?

Kur’an’da Allah(c.c.) “ Elâ bizikrillâhi tetmeinnil kulûb” Meali Âli” Dikkat edin! gönüllerin huzuru ancak Allah’ı anmakla olur.” Yani Allah’ın kitabı Kur’an’a ve O’nun içeriğine ve Muhammed (a.s.)’a iman edip, İslam dininin gereklerini yaşayarak ve birde Allah’ın(c.c.) ismini saygı ve edeble anmakla, o kimsenin kalbi ve ruhu gerçek huzura erer. Böylesi bir kimseyi ne zenginlik, ne de fakirlik hali asla etkilemez. Bunun en güzel şahidleri, peygamberler, sahabeler ve evliyalardır. Kim tarih boyunca intihar etmiş bir evliya duymuş ? Duyamazlar. Çünki böyle bir şey hiç vaki olmamıştır. Çağımızın psikolojik hastalıklarının altında yatan nedir ? Zikirsizlik… Netice olarak, Müzik ruhun gıdasını karşılamaktan yoksun olup, nefsin hastalıklarını artırır. Ruhun gıdası ancak, Allah’a(c.c.) ihlas ve şuurlu olarak yapılan ibadetlerdir.

SORU 28: Selim diyor ki; “Sayın Bekir Hocam, Tasavvuf konusunda siteye yazdığınız yazıları takip ediyorum. Bu sebeple size birkaç sorum olacak:

1) Talebelerinin rivayetlerine göre “Bizde tarikat yok, hakikat var; Risale-i Nur var” diyen Said Nursi’nin bu sözlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?

2) Yine risalelerde şöyle bir tabir geçiyor: “Devir tasavvuf devri değil, imanı muhafaza ve kurtarma devridir”. Bu konuda ne düşünüyorsunuz? Tasavvuf, “İslam Ahlakını yaşamak, manen ve imanen olgunlaşmak” olduğuna göre tüm zamanları kapsamaz mı? İslam’ı doğru düzgün yaşamayan bir insanın eksik ve kuru bir imanla kurtuluşa ermesi ne kadar mümkün?

3) Said Nursi, Mesnevi-i Nuriye Onuncu Risalede şu sözleri ifade etmiş: “İ’lem eyyühe’l-aziz! Tevfik-i İlahi refiki olan adam, tarikat berzahına girmeden zahirden hakikate geçebilir. Evet, Kur’an’dan, hakikat-i tarikati, tarikatsiz feyiz suretiyle gördüm ve bir parça aldım. Ve keza, maksud-u bizzat olan ilimlere ulüm-u aliyeyi okumaksızın isal edici bir yol buldum. Seriüsseyir olan bu zamanın evladına, kısa ve selamet bir tariki ihsan etmek rahmet-i hakimenin şanındandır.”

Burada anlatılmak istenen durumu Tasavvuf nazarıyla nasıl değerlendirirsiniz? Büyük alimleri kılavuz edinmeden bir insan sadece Kuran’a bakarak doğru yolu bulabilir mi? Bu sözlerle ilgili yorumunuz nedir?

CEVAP:
Sayın okurumuz. Tarikat bir yoldur. Kendisine ulaşılmak için yolu olmayan hakikat olur mu? Bir şey hem hakikat olacak, hem de yolu olmayacak. Böyle bir şey düşünülebilir mi? Risale-i Nur’un kendiside hakikata götüren bir köprü, bir yol değil mi? Gerçek şu ki, burada anlam kargaşası vardır.

Risale-i Nur’da; “Devrin tasavvuf veya tarikat devri olmadığı, devrimizin iman kurtarma zamanı olduğu” ifadesine cevabımız şudur: Tasavvufun tanımında şu iyi bilinmelidir: Tasavvuf, iman kurtarma sebebinin ta kendisidir. İmanın dereceleri vardır. Taklidi iman avam halkın imanıdır. Delillere dayalı kuvvetli iman; alimlerin imanıdır. Keşifle, şuhud-i keşfi iman ise evliyanın imanı, meleklerin ve enbiyanın imanıdır. Tasavvuf kişininin imanını taklitten kuvvetli imana, oradan da basiret gözünün açılması ile de şuhudi keşfi imana ulaşmasına vesiledir. Tasavvuf ehli insanlar, nice binlerce inançsızın hidayete gelmesine sebep olmaktadırlar. Günümüzde yukarıdaki söze sığınıp tarikat ehli kimselere sataşanlar, kendileri ne kadar iman kurtarmışlardır? Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz. Bir yerde, bir toplulukta, hep zengin ve paralı kimseler aranıyorsa, bu ne kadar iman kurtarmaktır? Evet, o değerli şakirtler yarım asır önce yaşadılar. Şimdi onların varisleri olduklarını sananlar, fakirlere ne kadar destek oldukları bilinip görülmeyen bir şeymidir? Kendisi, yüzme bilmeyen birisiyken, başkasını boğulmaktan nasıl kurtaracaktır? Tasavvuf: Tövbedir, taharettir, samimiyettir, vahded-i şuhuttur, vuslattır, ve fena fillah ve beka billaha eriştir. Bunlar her devirde her mümine en elzem olan şeylerdir. İslam sadece belli bir yazarın kitabını okumakla tam bilinip anlaşılamaz. Kur’an ve Hadisi Şerifler vardır. Akaid, Fıkıh ve ehli sünnet alimlerinin yüzlerce, bunları açıklayan eserleri vardır. Zenginleşmek için bunlarıda bilmek anlamak gerektir. Bir tek Said-i Nursi Efendi’nin eserlerini okumakla kendini kartardığını sananlar, hayal içindedirler. Onlarda okunsun, diğer ulemanın eserleride okunsun.
Saidi Nursi Hazretleri şöyle ifade ediyorlar: ”İ’lem eyyühe’l-aziz! Tevfik-i İlahi refiki olan adam, tarikat berzahına girmeden zahirden hakikate geçebilir. Evet, Kur’an’dan, hakikat-i tarikati, tarikatsiz feyiz suretiyle gördüm ve bir parça aldım. Ve keza, maksud-u bizzat olan ilimlere ulüm-u aliyeyi okumaksızın isal edici bir yol buldum. Seriüsseyir olan bu zamanın evladına, kısa ve selamet bir tariki ihsan etmek rahmet-i hakimenin şanındandır.” Saidi Nursi hazretleri burada özet olarak şunu anlatmak istiyor:
“İlahi başarının yakını, arkadaşı olan adam bilki, tarikat geçidine girmeden üveysi olarak tarikatta hasıl olan bazı ilahi tecellileri, alemlerin Rabbi Allah bana bu ilahi nurları bir parça da olsa tattırdı. Bu üveysilik yolu ile olgunlaştığını anlatan hazret, böylece kendisinin de, tarikatın bir başka çeşidi olan üveysilik tarikiyle İlahi feyzlere ve nurlara nail olduğunu ima ediyor. O da böylelikle, üveysi tarikatı ile Allah’a vasıl olduğunu ifade etmiş oluyor.
Allahu Teala’nın nurlarına mazhar olmak yolu ikidir. Birincisi Allahu Teala’dan gelen ilahi feyzler Rasulullah’a O’ndan da kamil bir mürşide, Mürşitten de taliblere yansıtılır. İkinci yol ise, Allah’tan Rasulullah’a, Rasullah’tan vefat etmiş bir velinin ruhuna, ondan da, Allah’ın diediği kimseye veya arada bir veli olmadan doğrudan Rasullullah’tan o kimsye İlahi feyzin nurları verilir. İşte Saidi Nursi hz.leri bu kategoridendir.
Kendisi nakli ilimlerden; akaid, fıkıh, ahlak gibi ilimleri medreselerde alimlerden almıştır. Büyük alimleri kılavuz edinmiştir. Yoksa bir kimse asla, Kur’an meali okuyarak sıratı müstekıma eremez. Böyle yapmaya çalışanlar, tıp kitabları okuyarak kendi kendilerine kalb ameliyatı yapmaya benzer, veya bir eczaneye girip oradan rast gele bir ilaç alıp, mide ağrısını gidermeye çalışan kimsenin durumuna benzer ki, işin sonunda zehirlenip ölmek ve başkalarının ölümüne sebep olmakta vardır. Bu sözümüzü mealciler iyi anlasınlar.

SORU 29: Selim diyorki: ” TASAVVUF kelimesinin açılımı nedir ?”

CEVAP: Tasavvuf kelimesinin açılımı, Arap Alfabesine göere şu şekilde açıklanır.

1-   Taharet : Zahir ve batın temizliği
2-    Samimiyet: Niyette samimiyet.
3-   Vahdet : İmanda vahdeti şuhuda ermek.
4-   Vuslat : Nefsi raziye mertebesinden, Allahu Teala’nın rızasının tecellisi Merzıyeye ermek.
5-  Fena: Kişinin gölge varlığından geçip, gerçek varlığın sahibini yakin olarak tanımasıdır.

1: TAHARET: Zahiri ve Batıni taharettir. Yani iç ve dış temizliği olmadan taharet gerçekleştirilemez.

a- Dış Temizlik: Şeriaat ölçüleri içinde yapalan maddi ve manevi temizliktir ki, öncelikle tövbe, tövbeden önce Amentünün manasına inanmak gerekir. Bu sitemizin Akaid kategorisinde detaylı bir şekilde belirtilen burada özet olarak yazaılan Allah’ın varlığına ve birliğine, meleklerine, kitablarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, hayrı ve şerri Allahu Teala’nın yarattığına, öldükten sonra tekrar dirilişe peygamberlerin, meleklerin ve peygamber (s.a.v.) efendimizin sahabelerinin inandığı gibi inandıktan sonra, Haram yememek ve içmemek, gusül ve namaz abdesti ile bedenimizi ve elbiselerimizi her türlü dışkı ve idrardan arındırarak, ibadet yerlerimizi temiz tutarak zahiri temizliğe başlamış oluruz.

b- İç Temizlik: Kalbimizi ruhumuzu her türlü küfür ve şirkten uzak tutarak iç temizliğimize başlamış oluruz. Kibir , riya(ibadetlerde gösteriş yapmak) , Öfke(Allah için hariç) , kin, cimrilik , hased, zülüm yapma, çok yaşama emeli, dünyaya düşkünlük, tembellik , korkaklık, deikoduculuk, söz taşıma, lüzumsuz konuşma gibi hastalıklardan temizlik için de Allahu Teala’yı çok zikrederek (kalben hatırlayarak), manevi iç temizliğin birinci aşamasını tamamlamış oluruz.

Yuakarıda belirtilen kibir, ucub, riya, hased gibi kalb hastalıklarını zikirden başkası ile kalbden atamayız.. Tefekkür ile, huşusuz ibadetle asla bu illetlerden kurtulamayız.

2: SAMİMİYET: Peygamber (s.a.v.) efendimiz :” İşler niyete göre değerlendirilir.” diye beyan ettiler. Bunun için bir kimse ilk önce şu cümlenin; ” İlahi ente maksudi ve rızake matlubi” anlamını kalbine yerleştirmelidir. İlk önce yaptığı tüm ibadetleri Allah(c.c.) rızası için yapmalı, günahları da O’nun rızsı için terketmelidir. Bu aşamayı geçen bir kimse, ibadetlerin dışında kalan mübah işleride O’nun rızası için yapmalı, terk etmesi gereken mübahları da Allah(.c.c) rızası için terk etmelidir.

3: VAHDET: Vahdeti vücudu aşıp, tüm eşyada Allahu Teala’nın nur tecellilerini görmekle vahdeti şuhud derecesine ulaşmaktır.

4: VUSLAT: Kalbe, ruha ve diğer latifelere (sır, hafi, ahfa) Allahu Teala’nın sevgi nurunun dolmasıdır.

5: FENA: Rabbinin rızasına ermiş nefs, Kulun gerçek mertebesi olan Abdiyet makamında kendisini bulmasıdır. Yani; kulluk mertebesine, hiçlik zirvesine ulaşmasıdır. Kendisinin gerçekten bir hiç olduğunu, kişinin kendiside dahil, alemin yani kainatta(evrende)ki her oluşumun bir hayal ve his mertebesinde yaratıldığını hakkal yakîn olarak görüp bilmesidir. Yoksa bazı sapık mutasavvıfların uydurduğu gibi, haşa kulun Allah ile birleşmesi değildir. Böylesi bir inanç kişiyi küfre götürür. Fena yok oluş demektir. Allahu Teala’nın sevgi nurları bir kalbe tecelli ettiği zaman, o kalbde Allah’tan başkasının muhabbetine yer kalmaz. 1- Mürşidde fani oluş 2- Rasulullah’ta fani oluş 3- Allah ‘ta fani oluş olmak üzere üç aşamadır.

Fena fişşeyh, şeyhde fena bulmak, onun ahlakı ile ahlaklanmak demektir. Eğer bir talibin intisab ettiği şeyh, yani tabi olduğu mürşid, kamil ve mükemmil ise , talibde samimi ve istikamet üzere ise , Allahu Teala’nın feyz ve yardımı o mürşid vesilesi ile, o talibin gönlüne akmaya başlar. Bu, Allahu Teala’nın feyzi, öyle bir şeydir ki onu anlatacak kelime yoktur. Talib gönlünde daha önce bir benzerini yaşamadığı ilahi bir sevginin zevki ile bir hôş olur. Dünya ve onun içindekiler gözünde basitleşir ve bir çekiciliği kalmaz. Bu durumda olan talibin gönlü, sevdiğini yalnız Allah için sever veya Allah için sevmez. Bu aşamada Allahu Teala, şeyhin letaifleri (ruhani görünüşleri) ile o talibi irşad eder. Talibin nazarında mürşid artık gerçek bir ermiş kişidir. Onun gözünde O mürşid, peygamber varisidir. Onu ancak Allah(c.c.) için sever. İbadetlerini onun gibi yapmaya çalışır. Ahlak olarak onu taklid ederek, onun ahlakı ile, suyun şeker ile birbirine karıştığı gibi bütünleşir.
Mürşidin yüzüne baktığı zaman, onu rasulullah(s.a.v.)efendimizin nurunu yansıtan bir ayna mesabesinde görür. Ve bir zaman olur ki o ayna aradan çekilerek, Rasulullah’ın(s.a.v.) nuru doğrudan, vesilesiz olarak o talibin gönlüne akmaya başlar. Bundan sonra Rasullah’ta(s.a.v.) fena bulma hali başlar.
İşte o zaman “Muhammedun rasûlullâh” sözü taklidden çıkar tahkik olur ve kişinin imanı, iman-ı hakikiye ulaşır.
Allah’ta fani olmak mertebesi: Büyük Gavs Seyyid Abdul Hakim Hüseyin Hazretleri (kuddise sirruh)bu konuyu, en güzel bir şekilde şöyle ifade etmektedirler:
-” Kulun göğüs kafesinde ki beş letaifi, ruhlar alemindeki asıllarına yükseldiğinde, kişinin kötülüğü emreden nefsi, beden mülkünde hizmetçisiz kalır ve nefis bunalıma girer. O beş letaifin arkasınadan öyle bir özlem duygusu çeker ki, o letaiflerin ayrılığına dayanamaz ve oda beden ülkesini terk ederek beş letaifin arkasından hızla ruhlar alemine yükselir. En yukardaki ahfa letaifinin dahi yükseğine çıktığında, Rabbinin ilahi isimlerinden bir ismin ışıkları ile karşılaşır. O İlahi ışığın güzelliği karşısında güneşin karşısında karın erimesi gibi erir buharlaşır ve yok olur. Bu yok oluşu acıdan değil, zevktendir. Bu durumdaki nefis müslüman olup, mutmain olur ve Rabbinden hoşnut olur.
“Ey tatmin olmuş nefis! Dön Rabbine O’ndan razı olarak, Rabbinde senden razı olarak . Gir kullarımın arasına, ve gir cennetime.” ( El-Fecr Suresi Ayet 27, 28, 29, 30 )

SORU 30 : Mesut diyorki: “Gerçek bir mürşitte olması gereken özellikler nelerdir?”

CEVAP :

1- Ehli Sünnet Yolu inancını çok iyi bilmeli ve bu itikatla itikatlanıp, talebelerine bu itikadın öğrenilmesinde vesile olmalıdır..
2- Allahu Tealanın emir ve yasaklarına harfiyen uymalı ve sünneti seniyyeden kıl kadar ayrılmamalıdır. Şeriat ilmini, yani farzları, haramları, vacibleri, sünnetleri başkalarından daha iyi bilmelidir.

3- İnsanları Allahu Teala’nın dinine tabi olmaya çağırmalı ve Allah ve Rasulünü insanlara sevdirmeye çalışmalıdır. İslam ahlakını çok iyi bilmeli ve onu bizzat nefsinde yaşamalı ve taliblerini Allahu Tealayı zikretmeye yönlendirmelidir.

4- Bu yola başvuranları, öncelikle dinin akaid ve sonra muamele kısmını ve islam ahlakını yaşamaya ve öğrenmeye davet etmeli ve Allah’ı zikr etmeyi sevdirmelidir.

5- Bütün yaratılmışlara şefkat ve merhamet nazarı ile bakmalı. Onların durumlarına göre takva ve istikamet yolunu emretmeli.

6- Taliblerin kalblerindeki şüphe ve tereddüdü giderecek kadar akaid ve fıkıh ilimine sahib olmalı.

7- Taliblerin sırlarını gizlemeli, kusurlarını başkalarına teşhir etmemeli.

8- Taliblerin gönül hastalıklarına deva olacak sohbetler yapmalı veya Allah’ın kendisine vermiş olduğu nurlu bakışlarla taliblerin gönlüne nazar ederek tedavi etmelidir. Peygamber Efendimiz, (salat ve selam O’na olsun) bazen nurlu sohbetleri ile , bazende nurlu bakışları ile insanların gönül hastalıklarını tedavi ederdi. Bu tedaviyi hakiatta Allah’tan bilmeli. Tıpkı doktorun yazdığı ilacın şifa bulmamıza vesile olması gibi.

Şirk konusu çok ince bir konudur. Herkes her konuda ancak vesiledir. Şifa ve irşad, yediren ve içiren ve doyuran, herşeyin Halıkı Allahu Zülcelal Velkemal’dir

9- Mürşid mütevazi olmalıdır. Asla onda gurur ve kibir olmamalı, alaycı olmamalıdır.

10- Nefsi razıyeden sonra nefsi merzıye mertebesine ermiş olduğunu, bu mertebeye eren bir mürşid tarafından onaylanmış olmalıdır. Üveyside olsa Mürşid silsilesi Rasulullah (s.a.v.)’e kadar ulaşmalıdır.

11- Asla kendisinde dünya sevgisi olmamalı, kaybettiği dünyalık için üzülmemeli. Eline geçen dünyalıktan dolayı da sevinmemelidir.
12- Huzurunda bulunan ihlaslı mü’minlerin, kalbinde Allah sevgisi çoğalmalıdır. Eğer rehber olduğu söylenen şahsın huzurunda bulunulduğu zaman, talibin kalbinde dünya sevgisi çoğalıyorsa, o şeyh nâkıstır, eksiktir. Ondan derhal uzaklaşmak o kimsenin hayrınadır.

SORU 31: Bir mürşid müritlerine karşı nasıl davranmalıdır ?

1- Müridlerin eziyetlerine katlanmalı, onlara karşı halim ve selim olmalı, vakarla oturmalı, başını önünde tutmalıdır.

2- Tevazu sahibi olmalı, Şaka ve mizahı terk etmeli, soruyu tekrar edeni azarlamamalı ve ona himmetle muamele etmeli, sorusunun cevabını onun anlayacağı gibi vermelidir.

3- Doğruya dönmek ve boyun eğerek gitmelidir.

4- Zararlı şeylere karşı müridi uyarmalı, faydalı olan şeylere yönlendirmelidir.

5- Müridinin sıkıntılarını dinlemeli, ona hayır dua da bulunmalıdır.

SORU 32: Müridin Mürşidine karşı görevleri nelerdir?

1– Mürşidine selam verip ayak üzeri durmak ve mürşidinin izni olmadan oturmamak

2- Huzurun da edebli oturmak, mürşidi sormadıkça konuşmamak.

3- Konuştuğunda da az ve öz konuşmak gerekir. Bir soru soracağı zaman da ondan izin almalıdır.

4- Bir konuda mürşidinden daha bilgili olduğunu ima etmemelidir.

5- Mürşidin huzurunda fısıldaşmamalıdır. Başını önüne eğmeli, etrafa dönüp, dönüp bakmamalıdır.

6- Üstadının canını sıkkın görüldüğü vakit, ağzını açmamalıdır. Gidip gelmelerinde ayağa kalkmalıdır.

7- O ayağa kalktığında soru sormamalı, o yoluna giderken birşey sormamalı, yolda onun önünde yürümemelidir.

8- Onun çocuklarına ve yakınlarına ikram ve hürmet göstermelidir.

SORU 33: Adem diyorki: “Bu zamanda dini bilgilerini tam olarak öğrenmiş bir hafızın veya bir imamın tasavvufa, mürşide ihtiyacı varmıdır?

CEVAP: Bu zamanda değil, her zaman buna ihtiyacı vardır. Zahiri bilgiler yetse idi İmam Gazali ve onun gibi büyük alimler bu yola tevessül etmezlerdi.

SORU 34 : Adem soruyor: ” Bir kimse akaidini öğrense namazını ve orucunu ve diğer ibadetlerini hakkıyla yerine getirmeye çalışsa, bu durumda bir mürşide gerek varmı?

CEVAP: Gerek vardır. Çünki Şah Nakşiben (k.s.)hazretleri ” Bize göre namaz ve oruç Allah’a götüren yol olsa bile en kısa ve kestirme vuslat yolu nefy-i vücûd usulüdür. Nefy-i vücud (Beşeri ve bedeni ihtiyaç ve icapların Allah’ı unutturmasından kurtuluş demektir.) olmadıkça, sadece namaz ve oruç, gaflet ve nisyanı giderecek derecede vuslata yetmez. Bu sebeple: “Nefsinin , duygu ve düşünceleri, Allah’ı unutturacak ve dolaysıyla günahlara batacak şekilde dünyaya yönelişi, diğerleri ile kıyaslanamayacak şekilde büyük bir günahtır.” diye beyan etmişlerdir. İhlası elde etmek ve günahların en büyüğü olan varlık günahından kurtulmak için gerçek bir kamil mürşidin irşadına ihtiyaç vardır. Büyük veli Bayezid-i Bistami (k.s.) “Allah’ın azamet ve kudretini düşünerek yapılan bir anlık muhasebe ve murakabe şuursuzca yapılan bin haccdan daha hayırlıdır. Çünki bunlardan birincisi: ilahi azameti hissederek ve düşünerek bir anda vuslata erer ve nisyandan(gafletten) kurtulur. Ama ikincisi ise : kitap ve bilgi yüküyle dolu merkep gibi hacca gider de Hakk’ın azametini, O’nun vaad ve vaidini idrak edemez ve dolaysı ile kötü huylarından kurtulamaz.

SORU 35: RABITA NEDİR?

CEVAP: Rabıta kalbi sevilen şeye bağlamaktır. Ölüm rabıtası ile kalbi Allah’ın razı olmadığı şeylerden temizlemek ve razı olduğu şeyleri Allah için sevmeye hazırlamaktır.

Mürşid rabıtası: Tasavvufta fenafillah ve beka billah mertebelerine ermiş bir mürşidin kalbi ile, ruhu ile, sırrı ile Allah’ı anmasını, hatırlayıp düşünmek ve onun o ahvalinde kendinden geçerek tasavvufta fena fillahın(Allah’ta yok oluş) ilk mertebesine ermektir. Rabıtaya delil: Hz.Ebu Bekir ve İbn-i Abbas(Allah ikisindende razı olsun) örnektir. Hazreti Ebu Bekir(r.a.) hazretleri bir Peygamber(s.a.v.) Efendimize sordu:
-” Ey Allah’ın Rasulü sizin mubarek yüzünüz gözümden hiç gitmiyor. Hatta tuvalete gittiğimde dahi bu hal devam ediyor ve ben çok utanıyorum. Ne yapmalıyım?” dediğinde
Allah’ın Rasulü :
-” Ey Eba Bekr Bu hal ruhanidir. Bunda utanılacak bir durum yoktur.” diye buyurdular.
İbn-i Abbas(r.a.) Hazretleride :
-” Ben ne zaman aynaya baksam, aynada kendi suretimi değil Rasulullah’ın mubarek yüzlerini görürdüm.”diye beyan ettiler.
Kaynak: Ahmed İbn-i Hanbel’in Müsnedi. Uzaktan rabıtayada Veysel Karani hazretlerinin durumu delildir.

Herkese hidayet ve yardım ancak Allahu tealadandır. Vesselam

.********

iskenderpaşa: Tasavvuf Üzerine - Röportaj

www.iskenderpasa.com › Tasavvuf › Tasavvufa Dair

Akif İnan: Konumuz tasavvuf. Efendim, bize önce tasavvufun menşeinden biraz bahseder misiniz? Saniyen, tasavv
.

Tasavvuf Üzerine - Röportaj

Mavera dergisinin 54. sayısında yayınlanan bu röportaj, şair ve gönül insanı Merhum Akif İnan tarafından, Merhum Mahmud Esad Coşan Hocaefendi (Halil Necatioğlu müstear ismiyle) ile gerçekleştirilmiştir.

HALİL NECATİOĞLU (MAHMUD ESAD COŞAN) İLE TASAVVUF ÜZERİNE SOHBET

Akif İnan: Konumuz tasavvuf. Efendim, bize önce tasavvufun menşeinden biraz bahseder misiniz? Saniyen, tasavvufa kaynak düsturlar arasında neleri saymak mümkün olabilir? Gerek Kur’an’a gerek hadis’e dayanarak, gerekse Peygamber Efendimizin hayatından istihraç edebileceğimiz, tasavvufa düstur olarak sayabileceğimiz neler vardır?

Halil Necatioğlu: Efendim; tasavvuf daha önceki din ve inançlara mensup kimseler arasında onların dinlerine bağlı olarak da mevcuttu. Ama sorunuz, İslâm Tasavvufu ile ilgili tabii. Böyle kabul ederek sorunuza cevap vereceğim. Çünkü daha önceki tasavvuf cereyanlarını da bahis konusu etmek gerekirse, bir kere benim saham değil. Yani Hıristiyanlıkta, Yahudilikte, Hint dinlerinde yahut Çin’de tasavvuf... Bunlar hakkında ihtisas sahibi değilim. Kasten, suret-i mahsusada bilmek de istemem; kendi tasavvuf anlayışımı herhangi bir şekilde karıştırıp etkilemesin diye... Hassaten, öncelikle kendi düşünce sistemime sahip olmak duygusuyla diğerlerini bilmek istemem. Benim tasavvuf sözünden anladığım, hülasaten, İslâmî anlamda tasavvuf...

Tabii tasavvufa ait bir soruyu cevaplandırmak için, önce, tasavvufun ne olduğu üzerinde bir anlaşmaya varmış olmak gerekir.

Bu konuda makale, kitap yazan kimseler tarafından tasavvufla ilgili bir çok tarif toplanmış. Bunu biraz, kültür ve medeniyet hakkındaki tariflerin çokluğuna benzer görüyorum. Hepsi de sosyal ve psikolojik hayatla ilgili müesseseler olmak hasebiyle tarifler çok fazla. Öyle ki 160-180 kadar tarif toplanmış diye okuyoruz kitaplarda...

Tasavvufla alakalı bu tarifleri bazı şairlerimiz de manzum şekilde ifade ederek bir araya toplamışlardır. Mesela Aydınlı Ömer Dede (Ruşenî) (v. 892/1487) bir manzumesinde şöyle 50-60 beyit içerisinde ve her beyitte başka yönüyle anlatarak çeşitli tarifleri toplamış bulunuyor. Sonra Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi (v. 1066/1655) bu konuda uzunca bir manzume yazmış. Bu manzume, tasavvufu anlatan kitaplarda derc edilmiştir. Bu tarifleri incelediğimiz zaman, bir kısmının tasavvuftan doğan neticelerle ilgili olduğunu görüyoruz. Bir kısmı da tarifi yapan kimsenin hâlet-i rûhiyesini bize aksettiriyor. Yaptığı tarif, kendisinin üzerinde, kendisinin makamıyla ve hâlet-i rûhiyesiyle hasıl olmuş olan, en büyük tesiri aksettiren bir ifade oluyor.

Tasavvuf, zaman ve mekan bakımından derinliğe ve genişliğe sahip bir yaşama sahası bulmuş, asırlar boyu devam etmiştir. Onun için tasavvufu bütün bu bölgelerdeki görünüşüyle, tam anlamıyla tarif etmek mümkün olmaz. Her halde mıntıka mıntıka ayırmak mecburiyeti bile vardır. Mesela Kuzey Afrika’nın tasavvufî görüşleri ve anlayışıyla Orta Asya’nınki Anadolu’nunki ile mesela Irak’ınki herhalde Mısır’ınki farklılık arzeder.

Akif İnan: Sizden bir de tarif, bir açıklama isteyebilir miyim?

Halil Necatioğlu: Şimdi ben, bu tariflerin biraz arkasına düşmüş bir kişi olarak, kendi zihnimde bıraktığı izleri dile getirecek olursam; tasavvufta bana göre iki gaye vardır:

1. Yaratıcımız Allah azîmüşşânı tanımaya yönelmiş gayretler. Allahu Teâlâ hazretleri hakkında kişinin bilgisinin, öz tabiri ile mârifetinin artırılması, geliştirilmesi ile ilgili gayretler...

2. Kişinin kendine yönelik bir tarafı.

Tasavvuf bir taraftan Allah’ı bilmek ve tanımak hususunda bir cehdi ifade ediyor, bir taraftan da kişinin kendisini terbiyesini, tanzimini; ruhî ve ahlâkî cephesini düzeltmesini ifade ediyor. Bu ikinci kısma “tehzîb-i ahlâk” veyahut “tezkiye-i nefs” (nefsi tezkiye etmek, pak eylemek) diye isim vermişler. Tasavvuf kitaplarında bu başlık altında geçmiştir.

O halde tasavvuf, bir yandan mârifetullahı, bir taraftan da tezkiye-i nefs’i tahakkuk ettirmek için yapılan gayretleri ifade eden, gayretleri anlatan, bu gayelere ulaşmak için tutulması gereken yolları anlatan bir ilim olmuş oluyor.

Biraz daha düşündüğüm zaman, şöyle bir anlatış şekli de hatırıma geliyor; kendi zihnimden doğan bir anlatış olarak; “insanın Allah’ı sevmesi, Allah’ın da insanı sevmesi!..” Herhalde ikinci sözü daha öne almak lazım, yani insanın Allah tarafından sevilmesi ve buna bağlı olarak insanın Allah’ı sevmesi için neler lazımsa, işte tasavvuf, bunu anlatan bir ilimdir.

Akif İnan: Tasavvufun raptedileceği âyet ve hadislerden aklınıza gelenlerin bir kaçını rica edebilir miyim?

Halil Necatioğlu: Ne yaparsak Allah bizi sever. Ne yaparsak, bizde olması gereken “muhabbetullah” (Allah sevgisi) hasıl olur? İşte tasavvufun, bence iştigal sahası bu. Bu ölçüler içinde düşündüğümüz zaman, İslâm tasavvufu İslâm’ın özüdür, ruhudur. -Zaten bir başka kaynaktan kaynaklanırsa veya mevcut hali bir sosyal vakıa olarak düşünülüp kabul edilmek istenilirse, ben o işin içinde yokum.- Menşei, Kur’ân-ı Kerîm, hadîs-i şerîfler ve Hz. Peygamber ile ashabının hayat tarzlarıdır

Tasavvufun bu gayeleri ile ilgili delilleri, Kur’ân-ı Kerîm’den hatırladığım kadarıyla, şöyle sıralıyabilirim:

“Cinleri ve insanları başka şeyler için değil; ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.”[1]

“O Allahu Teâlâ’dır, hanginiz daha iyi amel işleyecek, diye size bu hayatı bahşeden, ölümü ve hayatı yaratan.”[2]

“Allah’ı unutanlardan olmayınız, unutanlar gibi olmayınız.”[3]

“Allah’ı unutanlar gibi olmayınız” diye bir yasaklama ve tembih var âyet-i kerîmede... Demek ki kişinin aslî vazifesi, bu tasvirlerden anlaşılıyor ki Allah’ı bilmek ve O’na hakkıyla kulluk etmek. Kur’ân-ı Kerîm, bize bunu çok açık gösteriyor.

Allah’ı unutmamak, daima hatırda tutmak, işte bunu sağlamak için Kur’ân-ı Kerîm’in tavsiyeleri var:

“Allah’ı çok anınız ve O’nu sabah-akşam tesbih eyleyiniz...”[4]

Bu gibi ayetleri, Allah’ın sürekli hatırlanması, unutulmaması, ismiyle ve varlığıyla zihinlerde canlı tutulması gibi emirleri, tasavvufun “mârifetullah gayesinin” menşei ve kaynağı olarak görmeye mecburuz. O halde Allah’ı unutmamak, hatırda tutmak, “zikretmek” farzlardan biridir. O’nun üzerinde düşünüp o hususta bilgi (mârifet) sahibi olmak, âyet-i kerîmelerle emredilmiştir. Bu âyet-i kerîmeler tasavvufun Kur’an’daki kaynaklarıdır. Bir başka âyet-i kerîmede de buyuruluyor ki:

“Allah’tan nasıl korkmak lazımsa o şekilde korkunuz, çekininiz, ne yapıp yapıp muhakkak müslüman olarak ölünüz.”[5]

Bu gibi âyet-i kerîmeler, Allah’a karşı kulun cehdini, O’nu bilmek ve O’na ubudiyet etmek hususundaki cehdini ifade eden emirlerdir. Ve bunlar tasavvufun özetlediğim gayelerinden bir tanesine işarettir.

Diğer gayesi olan tezkiye-i nefs konusunda, Kur’an’ın içindeki bütün ahlâka dair ayetler kaynaktır: Yalan söylemeyin, ölçüyü tartıyı eksik tartmayın, birbirinizi öldürmeyin, hırsızlık yapmayın, sabredicilerden olun sebat gösterin, takvâ ehli olun... gibi. Mesela;

“Ey iman edenler! Allah’tan korkunuz, sakınınız, çekininiz, takvâ ehli olunuz ve kişi, şimdiden, o tarafa ne gönderdiğine baksın.” [6]

-Bu ifadenin altında, amel-i sâlihe teşvik vardır. Allah’tan korkun da yarın işinize yarayacak salih amel işleyin, demektir, bu ayetin bu tarafı.-

Aynı âyet-i kerîmenin son tarafı da;

“Allah, sizin yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır, her yaptığınızı bilmektedir.”[7] Sakın ha, kötü şeyler yapmayın! Çünkü yaptıklarınızın hepsi Allah’ın hiç eksiksiz malumudur. O halde O’nun tarafından muaheze olunursunuz, sakın kötü şeyler yapmayınız, demektedir.

Görülüyor ki buralarda takvâ tavsiye ediliyor, sabır ve ahlâkî diğer hususlar tavsiye ediliyor ve bir âyet-i kerîmede;

“Kim nefsini temizleyebilmişse, tezkiye edebilmişse, o felah bulmuştur. Kim ki bu işi başaramamışsa o da hüsrana uğramıştır, çok pişmanlık duyacak bir duruma düşmüştür.”[8] buyurularak, kalbi, batını temizlemenin ehemmiyeti anlatılıyor.

Demek ki insanın, nefsini terbiye etmesi lazım, ahlâkını güzelleştirmesi lazım, hayatın gayesi olarak bildirilen, “Allah’ı bilme”si ve ona güzel kulluk gayretinde bulunması lazım. İşte bunlar ve sayısız hadîs-i şerîfler, mesela, çok meşhur olan; “Küçük cihaddan geldiniz, büyük cihad sizi bekliyor...” şeklindeki “kişinin nefsiyle çarpışmasını” büyük cihad olarak anlatan, nefis arzularına karşı çıkmak gerektiğini, onu dizginlemek, firenlemek gerektiğini anlatan hadisler gibi... deliller, tasavvufun Îslamî temele dayalı olduğunu açıkça göstermektedir.

Bütün bunlar hiç bir dış tesire; Hint, İran, Yunan tesirine hacet bırakmadan, iman etmiş kimseyi, Allah’ı daha iyi tanımaya yöneltecek emirlerdir. İnsanı, kendi içini tezkiye etmeye yöneltecek emirlerdir.

O halde, tasavvufun menşeini İran’da aramak, Yunan’da, Hint’te aramak, Hıristiyanlık’tan geçmiş gibi göstermek vakıalara, gerçeklere uygun değildir. İslâm’ın kendi öz gelişmesini, kendi içindeki ruhî hayatını tanımamaktan doğmaktadır. Belki de İslâm’ı kendi özgü değerlerden mahrum bırakarak, onu küçültmek gayesini taşımaktadır. Her şey, “oradan alınmış, buradan alınmış diyerek”, İslâmiyet’i sanki derleme-toplama bir şeymiş gibi göstermek, küçük düşürücü, sinsî, müsteşrikce bir gayret olmaktadır.

Akif İnan: Tasavvufun tarifini yaparken, siz, tabii olarak İslâm’ı anlattınız. Beyanlarınızdan, İslâm’la tasavvuf arasında tam bir ayniyet olduğu ortaya çıkıyor. Fakat, mâlûm-ı âlîniz; tasavvufun bir disiplin olarak tedvini bilahare tahakkuk etmiştir. Durum böyle olunca, tasavvuf düşüncesinin, yaşama üslubunun zamanla tarikatları oluşturması hangi sosyal ihtiyaçların bir cevabı olarak zuhur etmiştir. Daha önceleri tasavvuf yoktu. Fakat sonradan Kur’an’a ve hadise istinad ederek tasavvufun, tarikatların tedvinini görüyoruz. Bu tedvine hangi sosyal sebepler müessir olmuştur?

Halil Necatioğlu: Efendim, “Daha önceleri tasavvuf yoktu.” sözüne, bu konularla ilgilenmiş bir kimse olarak ben, şahsen katılmıyorum.

Bizzat, tasavvufu anlatan mutasavvıflar vardır. Bunlar, bir noktaya özellikle parmak basarlar; “Tasavvuf söz değil; hâldir.” derler. Bu ifade gereğince tasavvuf, bir “hâl” olunca, adı olsun olmasın, o “hâl” ta Hz. Peygamber zamanında ashâb-ı kirâm’ın üzerinde mevcuttur. Hz. Peygamber, mutasavvıfların da sultanı idi. Hz. Peygamber, hayatı boyunca, tevazu ile, ibadete düşkünlüğü ile, hadiseler karşısında davranışlarıyla bu hayat tarzının en güzel bir örneğiydi.

Mesela: Ashabına hizmet ediyor; kendisi kapıdan girip çıktığı zaman ayağa kalkılmasına müsaade etmiyor. Yattığı yerin çok basit ve hüzün verici olduğunu gören bir sahabiye kadın, evinden güzel bir yatak gönderiyor. Hz. Aişe validemiz de onu kabul ediyor. Peygamber Efendimiz bunun karşısında Hz. Aişe’ye;

“Bunu iade et, eğer Allah’tan dileseydim, Allah, benim yanımda altın ve gümüş dağlarını da beraber yürütürdü. Fakat ben böyle bir şey istemiyorum. Hatta bana Mekke’nin ‘Batha’ mıntıkasının dağlarını altın ve gümüş olarak arz ettiler; ben onları kabul etmedim. ‘Yâ Rabbi! Bir gün aç olayım sana tazarru ve niyaz edeyim; bir gün tok olayım sana tokluğumdan, verdiğin nimetlerden dolayı şükür edeyim, ben bunu istiyorum.’ dedim.” buyurdu.

Yani saltanatı arzu etmedi. Dünya metaına kıymet vermedi. Evinde ve elinde para ve eşya biriktirmedi. Akşama dağıtılması gereken bir şey kalmışsa, onu, uyku uyumadan evvel dağıtmaya gayret etti.

Buna benzer tavırlarıyla, sonra ashâb-ı kirâm’ın ihtiyaçları karşısında onları korumak hususunda, şecaat hususunda, yani ehl-i tasavvufun böyle, güzel ahlâk olarak sıralanmış olduğu her hususta en yüksek örneği kendisi verdi, bu haller aynen ashabında da vardı.

Resûlullah Efendimize gelen ilk âyet-i kerîmelerde, gece kalkmak emrediliyor. İkra, Müddessir, Müzzemmil sûreleri ilk inen sûrelerdir. Müzzemmil sûresinde gece ibadeti, derhal tavsiye edilmiştir. Hz. Peygamber’in kendisi ve ashabı, fiilen geceleri kalkıp Allah’ı tazarru ve niyazla, geceyi ihya etmişlerdir. Zaten peygamberlikten önce Hıra Mağarası’na çekilerek ibadet ettiğini biliyoruz; ibadetlerine daha sonra bu şekilde devam etmiştir. Aynı surenin son ayetinden anlaşılacağı üzere ashabın fiilen geceleri kalkıp Allah’ı tazarru ve niyazla anmalarının, geceyi ihya etmelerinin en büyük amillerinden birisi, süratle bu emre sımsıkı sarılmaları olmalıdır.

Ashabın ahlâkının çeşitlerini, misallerle çoğaltabiliriz. Bu hususlarda Resûlullah, onlara en güzel numuneydi. Ashaptan sonra tabiinin de fiilleri böyleydi. Tasavvuf ve sofi kelimesiyle o zaman tabir edilmeyen özellik “hâl” olarak mevcuttu.

Tabiinden aynı titizlik, ciddiyet ve aynı sevgi ile, aynı takvâ duygusuyla dolu olanlar da, müslümanlardan aynı ilgiyi gördüler. Böylece tıpkı hadîs-i şerîflerin müteselsilen aktarıla geldiği gibi bu husustaki davranışlar da daha sonraki nesillere müteselsilen intikal ettirildi.

Ve bu halis insanlar, tasavvufî grupları böylece tarihî ve tabii seyri içerisinde sosyolojik bir hadise olarak meydana getirmişlerdir. Peygamberimiz’in zamanından beri “hâl” olarak vardı, tasavvuf kelimesi daha sonra zuhur etmiştir.

Akif İnan: İslâmî ilimlerden bazılarının zamanla tedvin ve teşekkülü gibi, tasavvuf da bilahare geliyor; ama, tamamıyla, kaynak itibarıyla...

Halil Necatioğlu: Tasavvuf ilimlerinin tedvin edilmesi meselesi, tabii seyri içerisinde zamanla gerçekleşmiştir. Nasıl ki hadislerin bile kitaplara geçirilmesi bir iki asır sonra olmuştur; ilk önce şifahî rivayetler şeklinde gitmiştir; daha sonra yazıya geçirilmesi gerçekleşmiştir. Kelam ilminin teşekkülü, diğer hadis müdevvenatının konulması daha sonraki zamanlarda olmuştur. O arada da bir saha bölümü, iş bölümü anlayışı içinde, İslâmî bilgiler bir bütün halindeyken, tarih bilgileri, tefsire dair bilgiler, Kur’an’la ilgili bilgiler ayrılmış, hadîs-i şerîfler ayrılmış, amelî hareketlere ait bilgiler, fıkhî bilgiler ayrılmış; bu arada ahlâk ve nefsi tezkiyeye ait, mârifetullaha taalluk eden bilgiler de sonradan tedvin edilmiştir. Ama bu sonradan tedvin edilme doğru anlaşılmalı. “Buharî’nin, Sahîh’ini şu asırda yazması dolayısıyla (hadis) o sırada ortaya çıkmıştır.” iddiası ne kadar gayr-i ilmî ise, doğru değil ise, “Tasavvuf da o sırada çıkmıştır, önceden yoktu.”, gibi bir iddia tıpkı bunun gibi doğru değildir. Benim, çeşitli kitaplarda okuduklarım, çıkarttığım neticeler ve tespitlerim, bu görüşümü teyit eder mahiyettedir.

Bu yolun, daha sonraki asırlarda tarikatlar olarak devam etmesi; işin bir takım erkan ve usulünün konularak sistematize edilmesi meselesine gelince; bundaki en önemli psikolojik ve sosyolojik saik de, bence, yine Resûlullah’ın eğitim ve öğretim metoduna ittibadır. Resûlullah Efendimiz, mâlum olduğu üzere, sohbet yoluyla kişileri yetiştiriyordu. Mesela Mescid-i Nebevî sadece bir ibadet yeri değil, aynı zamanda bir ilim ocağı idi. Resûlullah’dan hadis dinlemek, Kur’an öğrenmek, dinî bilgileri elde etmek, ondan istifade, istifaze etmek isteyen insanlar orada gece gündüz kalıyordu. “Ehl-i Suffe” ya da “Ashâb-ı Suffe” denilen bu sahabiler, geceleri 70-80 kişiydiler ama; bu rakam gündüzleri 400-450’ye çıkıyordu. Büyük bir kalabalık, Resûlullah’tan bilgi öğrenebilmek için oraya toplanıyor. Bu vakıa onu göstermektedir. Peygamberimiz aleyhisselâm dini öğretmek üzere kabilelere adam göndereceği zaman onları “Ashâb-ı Suffe” içinden seçerdi. Onlarla oturur, (suffe ashabı ile) sabaha kadar sohbet ettiği olurdu. O sohbetin zevkinden uykuların unutulduğu ve sabaha kadar sohbet edildiği olurdu.

Bu sohbet, müessir bir eğitim yoludur. Öğrenciyi karşınıza alıyorsunuz, İlahiyat Fakültesi, Hukuk Fakültesi’nde olduğu gibi, başka yerlerde de olduğu gibi, belli kitapları okutuyor, salıveriyorsunuz; gidiyor. Ama sohbette beraber oluş, beraber oturup kalkma daha müessir. Çünkü “hâl” olarak mücessem, müşahhas bir numune var ortada; onu görmek, dinlemek, taklit etmek kolay oluyor. Bundan öte, taklit edici şahısların kusurlarını da bilgili şahsın düzeltmesi kolay oluyor. Onun bir hatasını gördüğünde, kaçırmayacak, kırmayacak bir tarzda, zarif bir işaretle tashih etmek mümkün oluyordu. Bu yol Resûlullah’ın yolu olduğu için tasavvuf da bu eğitim yolunu, “şeyh-mürid sohbeti” yolunu tercih etmiştir.

Ayrıca o devirde İslâm o kadar aktif, o kadar canlı idi ki bir taraftan camilerde böyle bir ilim faaliyeti vardı, bir taraftan da hudutlarda İslâm alemini genişletmek, İslâm’ı başka insanlara götürmek, anlatmak, göstermek gayreti vardı. Bu aşkı, bu fikri taşıyan kimseler, hudutlardaki kalelerde toplanıyorlardı. Hudut kalelerine “Ribat” adı veriliyordu. Bu ribatlarda, bu gün, kazılar yapıldığında, sahabilere ve tabiine ait kabirlere tesadüf ediliyor.

Onlar cihadın sevabına nail olabilmek için -ki bu fiilin sevabı üzerine Resûlullah’ın çok hadisleri var- oralara gitmişler. Oralarda kalabalık bir grup var. O grubun, düşmanla savaş olmadığı taktirde vaktinin nasıl geçtiğini düşünelim; bilgili bir şahıs var, toplanmış bir grup var, geniş bir zaman var; televizyon, radyo ve benzeri oyalayıcı araçlar yok. Tabii o ribatların havası, tekkelerin ortaya çıkmasına kaynaklık etmiş olmaktadır. Tasavvufu daha sonraki veçhesiyle karşımıza çıkaran tarihî, sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçlar bunlardır.

Akif İnan: Özetlemek gerekirse, demek ki tarikatlar peygamberimizle sahabiler arasındaki bu düzeni, bu eğitim tarzını esas almış oluyor.

Halil Necatioğlu: Özetlersek, demek ki İslâm dininin kendisinin tabii bir gelişmesi var. Tabii olarak yayılması, bünyesindeki müesseselerin yaşanması var. Tasavvuf, bu yaşama içinde ortaya çıkmıştır. Yani “Onlar hiç bir şey bilmiyordu da İran’la karşı karşıya geldiği zaman orada bir şey gördü, taklit etti.” diyemeyiz; buna daha başka bir kaç şey de manidir. Çünkü iyi bir dindar, mesela benim, bu merhalede Hint felsefesini okumayı gereksiz bulduğum gibi böyle şeyleri öğrenmek istememiştir.

Hz. Ömer Tevrat’ı, İncil’i okuyan kimselerin ellerinden, “Allah size Kur’an’ı göndermedi mi? Bunlarla ne diye meşgul oluyorsunuz?” diyerek onları almıştır... O zamanın müslümanı, kendisini başka şeylerden müstağni tutuyordu. Başka düşünce ya da inançların dinine zarar vereceğini biliyordu. Resûlullah da, kendi zamanında, mü’minlere, Ehl-i Kitab’ın kitaplarıyla meşgul olmayı yasaklamıştır. “Onların hakkında bir şey demeyiniz. Çünkü dediğiniz şey hakkında aleyhte konuşursanız, belki o, dinî bir gerçek olur; oradan zarara uğrarsınız. Veya asılsız bir şeyi taklit etme durumuna düşersiniz.” demiştir.

O zamanın müslümanının düşüncesi (zihniyeti), “dışarıdan bir şey almak” değildir. Dışarıya karşı istiğna idi. Bugün gerçek bir müslüman, dışarıdan taklit yoluyla ne şekil almak, ne fikir almak, ne de inanç almak ister. Bunların kendisine yabancı olduğunu bilir. Kendi öz kaynakları içinde beslenmeyi tercih eder. O zamanın müslümanları elbette Zerdüşt dinini biliyorlardı. Hint’teki çeşitli inançları çok iyi bilmekteydiler. Bunların, dine zara verici şeyler olduğunu, dinin aslî hüviyetinin korunması gerektiğini çok iyi biliyorlardı. Onun için Sünnet-i seniyye’ye sımsıkı sarılmışlardı.

Dış kaynaklardan tesir almak Resûlullah Efendimiz tarafından yasaklanmıştı. “Yahudi ve hıristiyanlara muhalefet etmek dinin gereğidir.”[9] şeklinde hadîs-i şerîf vardır. Hatta daima okuduğumuz Fatiha’da bile buna işaret bulunuyor. Müslümanın, yolda bir hıristiyan gördüğünde, eza vermeyecek şekilde onun kenara çekilmesini sağlaması lazım. Yani gidişiyle ona yol vermek tarzıyla değil... Müslümanların diğer inançlara bakış tarzı böyledir. İslâmiyet’in bizzat kendisinin, doyurucu hükümleri, başka bir inanç sisteminden örnek almaktan müstağni kılacak kadar zengindir. İnsanın cebinde yüzbinlerce parası olunca, nasıl başkalarının şaibeli paralarında gözü olmazsa; o devirde yaşayan müslümanlarımız, din büyüklerimiz de, aynı şekilde, diğer inanç sistemlerine muhtaç olmamış, onlardan örnek almak gibi bir ihtiyaç duymamışlardır.

Akif İnan: Efendim, geniş açıklamasını yaptığınız tasavvuf düşüncesi, sizin de izah buyurduğunuz gibi, bilahare “tarikat” düzenine dönüşüyor, yani kaidelere kavuşmuş oluyor. Konu neticede tasavvufun temsilini tarikatlarda bulduğu noktasına geliyor. Tarikatlardaki eğitim düzeni, şeyh-mürid disiplini üzerinde biraz daha durur musunuz?

Halil Necatioğlu: Efendim, bu soru da tıpkı tasavvufla ilgili ilk soru gibi, şumulü düşünüldüğü zaman cevaplandırılması zorlaşan bir sorudur.

Tarikatlar, tasavvufun yayıldığı alanların coğrafî genişliği dolayısıyla çok fazla çeşittedirler. Aynı zamanda coğrafî mıntıkalardan ve mıntıkalarda yaşayan eski kültürlerin tesirlerinden izler taşıyabilirler. Mesela Türkiye’nin tasavvuf anlayışıyla Kuzey Afrika’nın tasavvuf anlayışı arasında fark vardır. Bu fark derhal belli olur demiştik.

Akif İnan: Aynı kaynaklara istinat etmiş oldukları halde niçin böyle farklı yorumlar ve yaşama biçimi gösteriyorlar? Buna dair bir izah lütfeder misiniz?

Halil Necatioğlu: Efendim bu farklılık, o coğrafî bölgelerdeki eski kültürlerle, örften, adet ve ananeden doğan alışkanlıklarla ilgilidir. Her mıntıkanın kültürel ve sosyal değerleri birden bire ortadan kalkmıyor, yok olmuyorlar. İslâm’a aykırı olmayan âdetler, yeni tarz içinde yaşıyor. Veyahut eski âdetlerden bir kısmı, bırakılmadığı taktirde İslâm’a uygunlaştırılmaya çalışarak hayatiyetini sürdürme durumuna düşüyor. Eskiye bağlılar, eskiyi, revaçta olan temayüllerin karşısında ayakta tutabilmek için, eskiye yeni bir boya vurmak suretiyle, onların revaç bulmasını sağlıyorlar.

Akif İnan: Böylece, dolayısıyla batıl tarikatların di izahını yapmış oluyorsunuz.

Halil Necatioğlu: Tabii... Şimdi, mesela; Bektaşî tarikatını inceleyen araştırmacıların hepsinin kabul ettiği bir gerçektir ki; Bektaşîlik bir takım batınî tarikatları kendi içinde eriterek onların bir muhassalası haline gelmiştir. Ve bunların içinde Kalenderîler gibi, Cevalika gibi, eski Şamanist inanca sahip olanların düşünce, inanç ve hareket tarzları gibi birtakım “değerler” vardır. Bu değerler o tarikatın içine sızmış, nüfuz etmiştir. O bakımdan “Tasavvuf temsilini tarikatlarda bulmuş mudur?” dersek, tasavvufun genişliği, tarikatların çokluğu karşısında bu soruyu cevaplandırmak mümkün değil. Yalnız, şunu çok rahat söyleyebiliriz ki başta tarif etiğimiz ölçülere uygun ve tarihî gelişmeye tabi bir Hak Yol, her çağda vardır. Tasavvufun içinde, o endişeyi bütün canlılığıyla yaşayan, Kur’ân-ı Kerîm’e merbutiyetini ve Resûlullah’a muhabbetini son derece canlı tutarak, her hareketini o ölçülere göre tanzim eden, adımlarını onların feyzi ile atan tarikatlar daima mevcut olmuştur.

Akif İnan: Efendim, tarikatların teşekküllü, geçmişte, bazı reaksiyonlarla karşılaşmış mıdır? Bu reaksiyonların mesnetleri, yahut tutarlı, tutarsız yanları var mıdır? Bu konuda bir beyanda bulunur musunuz?

Halil Necatioğlu: Tarikatlara veya mutasavvıflara karşı, yaşadıkları devirlerde şüphesiz çeşitli tavırlar takınılmıştır. Bu tavırların tarzı üzerinde, o şahsın şahsiyeti rol oynamıştır. Yani mutasavvıf olarak ortaya çıkmış olan şahsın, tasavvuftaki anlayışı, tasavvufu yaşayış tarzı ve o şahsa bakan şahısların sahip oldukları zihniyetin yapısı, kafa yapısı, bu işte rol oynamıştır. Bu reaksiyonları, o zaman, her mutasavvıfın yaptığı mücadeleler, gördüğü sempati ve antipatiler diye sonsuz derecede çoğaltmak mümkün olabilir. Büyük tesir bırakmış her mutasavvıf, hayatı içinde sevgi görmüştür, taraftar bulmuştur; reaksiyon görmüştür, o reaksiyonların karşısında bir cehd sarfetmiştir; reaksiyonlarla uğraşma durumu içine girmiştir. Bunları ana noktada toplayarak özetlemek gerekirse, çok sadeleştirmek, basitleştirmek, çok büyük gruplar halinde ifade etmek gerekirse, bir kısım tenkitlerin, reaksiyonların ulemadan, İslâm dinini az çok bilen kimselerden geldiğini görmekteyiz; bu, bir grup teşkil eder. Bir kısım alimler mutasavvıfların tavırlarına karşı çıkarak onlarla bir münakaşa ve mücadele içine girmişlerdir. Söz gelişi, mücerret kalmasın, misalle takviye olsun diye örnek vereyim; mesela “semâ” denilen görünüm, insanın manevî bir şevkle ayakta dönmesi... “Bunun İslâm’da yeri nedir? Böyle yapanlara karşı nasıl bir tavır takınmak lazımdır? Bu hangi tesirle ortaya çıkmıştır? Böyle yapan şahıslar bunu nereden almışlardır?” diye bir münakaşa açılmıştır.

Mutasavvıfların Devretmesi (Devran Zikri) Üzerinde Risale (Risâle fî hakk-ı deverâni’s-sûfiyye) diye eserler yazılmıştır. Neden? Çünkü onun takındığı bir tavır vardır, o tavra bu taraftan bir bakış vardır.

Bu çeşit münakaşaların bizce çözümü mümkündür. Çünkü elimizde “asıl kaynak” vardır: Kur’ân-ı Kerîm, hadîs-i şerîf vardır. Tavır iyi tarif edilmişse, yanlış bakılmamışsa, gözlük hatalı, çarpıtıcı değilse, ayna düz ise, onların hakkında bir hüküm vermemiz mümkün olur. Ve olayın cinsine ve yerine göre, bu çeşit hadiseler karşısında, kâh ulema tarafını, kâh mutasavvıfların tarafını tutmak mümkündür.

Akif İnan: Daha başka cinsten reaksiyonlar da olmamış mıdır?

Halil Necatioğlu: Bir kısım reaksiyonlar da vardır ki; onlar dinî bir sebep ve endişeden doğmuyor. Bu tür reaksiyonlar tasavvufu yabancı bir yaşayış tarzı olarak görüp iyi nüfuz edememekten, iyi anlayamamaktan doğan tenkitlerden ibarettir. Tenkit edilen o şahsın hakikî hâlet-i rûhiyesi iyi anlaşılmamıştır; ilk andaki görünüşü üzerine karşı taraf bir tavır takınmıştır. İyi anlamadığı ve bu sebeple tepki gösterdiği için haksızdır. Anlasalar belki kendileri de memnun kalacaklardır. Bunun için bir misal vermek gerekirse (tabii misalleri çoğaltmak mümkündür), İmâm-ı Gazâlî’nin gördüğü reaksiyonları anabiliriz...

Menkıbeye göre eski kadılardan birisi, İmâm-ı Gazâlî’nin İhyâu ulûmi’d-dînisimli eserini nerede görse, “bunun içinde zayıf hadisler var” diyerek toplattırır ve yaktırırmış.

Bir gün kadı, rüyasında Resûlullah Efendimiz’i görüyor. Karşısında da bir şahıs var. O şahıs hürmetle Resûlullah’a, “Şu kitabımı, bu şahıs hep yaktırmaktadır. Acaba bunda, sizin sünnet-i seniyyenize aykırı bir şey var mı?” diyerek kitabı takdim ediyor. Rüyada Resûlullah Efendimiz o kitaba bakıyor; “Benim sünnet-i seniyyeme muvafıktır.” cevabını veriyor. Onları yaktıran kadı da rüyada kamçı cezasıyla cezalandırılıyor. Kendisine bir kamçı vurulmuş, o kamçının acısıyla uyanmış, sırtında izi kalmış.

Gazâlî’nin kitapları bugün bile Suudi Arabistan’a yasak kitaplar arasında sayılarak, sokulamıyor; tehlikeli kitaplar arasında telakki ediliyor. “Gazalî ne derece töhmet altında tutulmaya layık kimsedir. Onu töhmet altında tutmak reva mıdır?” sorusuna cevap olarak; “Gazâlî İslâm aleminin yetiştirdiği en büyük şahıslardan birisidir.” deriz.

Gazâlî’nin kitaplarını anlamamak, asıl niyetini anlamamaktan ileri gelmektedir. Onun asıl maksadı, İslâmiyet’i, ruhuna uygun bir tarzda samimiyetle yaşamak olduğuna göre faaliyetlerinde haklıdır.

İşte reaksiyonları bu tarzda sınıflandırabiliriz. Bu hadise Osmanlı kültür sahasında medrese-tekke çekişmesi şeklinde devam etmektedir. Burada herhangi bir tarafa itiraz edip de, acele hüküm verme tavrını doğru görmüyorum. Çünkü Osmanlı sahasında “tasavvufu temsil etmekteyim” diyen kimselerin hakikaten tenkit edilecek bir takım garip davranışları olmuştur. Dini iyi bilen ulema arasında da, onların bu tavırlarına karşı, “dini koruma gayretinden” hamiyyet-i dîniyyeden doğan reaksiyonlar olmuştur. Fakat bu tarikatların ruhuna inemeyen bir takım kimseler de vardır ki herhangi bir cepheye taklit yoluyla girip öbür tarafı bilmeden suçlamalara girmiştir.

Akif İnan: Buyurduğunuz gibi, bu işi münakaşa mevzuu haline getirenler daha çok taklit ile konuya yönelenler oluyor.

Halil Necatioğlu: Meselenin içyüzünü bilmeyenler oluyor. Bir kısım ulemanın da -tarihî pek çok hadiselerle tespit ediyoruz ki- tasavvufta antipati ile yola çıktığı, daha yakından tanıdığı zaman ona, kendisinin öz, şeriate bağlı inancı ile bağdaştırarak intisap ettiğini görüyoruz.

Gazâlî de bunun misallerinden biridir. Gazâlî, bir zamanlar, Bağdat medresesinde muhteşem sarık sarıp, altınla dokunmuş cübbe giyerek, haşmetli bir ilim adamı olarak ders verirken, daha sonra bu yolun sığlığını görüyor, tasavvufa intisap ediyor medrese ile tekkeyi birlikte yürütüyor.

İkinci misal: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin bizzat kendisidir. Mevlânâ da önceleri bir ilim adamı olarak “karşı” durumda iken, sonradan tasavvufu iyi tanıdığı zaman; bozulmamış ananesine sahip, din dışı tesirleri almamış, gerçek tasavvufu, derunî hayatı tanıdığı zaman, inadından ve karşıt tavrından vazgeçmiş kimselerden birisidir.

Ben, kendi hayatımda da bunun misalini verebilirim: Liselerde edebiyat kitapları okutulurken bende uyanan tesir antipati idi; tasavvufun. Vahdet-i vücûdun anlatılış şekli bende (edebiyatçıların, tabii, dini bilmeden anlatış şekli ile) şeriat namına tasavvufa antipati meydana getirmişti. Şimdi acizâne, Şer’-i Şerîf’e olan saygımın her an daha da ziyadeleşmesini Cenâb-ı Hak’tan dileyen bir kimse olarak, Kur’ân-ı Kerîm’i ve hadîs-i şerîfi baş tacı etmeyi cân-u gönülden kendisine prensip edinmiş bir kimse olarak, has ve halis tasavvufa karşı çıkmanın çok yanlış ve çok tehlikeli bir şey olduğu noktasına gelmiş bulunuyorum. Tasavvufun ihtiyarî bir zevk mesleği olmadığı, aksine her müslüman için mecburî, zarurî bir yol olduğu kanaatine gelmiş bulunuyorum. Şer’-i şerîfe, hadîs-i şerîfe, âyet-i kerîmelere bağlı bir kimse olarak.

Bugünkü sosyal çevreden dindar zümreden misal vereyim: Arapça bilen, Arap ülkelerinde okumuş bir takım kimseler var ki onlar tasavvufa karşıdırlar. Tasavvufu bilmedikleri için...

Onları, tasavvufu tanımayanlar safına sokuyorum. Tanımadan bilmeden, -insanoğlu bilmediği şeye düşmandır- tasavvufa karşı tavır alıyorlar.

Ben, tabi, tasavvufun sözle öğrenilmediğini de, fiilen kendi hayatımda görmüş bir kimseyim. Mesleğim dolayısıyla ilim erbabı arasında bulunmak durumunda olduğum halde ve tasavvufa dair pek çok kitap okuyan bir kimse olduğum halde, tatbikatın kitaplarda anlatılanlardan çok daha başka şeyler kazandırdığını fiilen görmüşümdür.

Eğer, böyle bir aile muhiti içinde olmasaydım, korkarım ki buna muhalif ve bu hususta cahil ve mütecaviz bir kimse olarak kalmak durumunda olurdum.

Akif İnan: Muhterem Hocam, lise ve yüksek okul döneminde tasavvufun öğretilişinden bahsetmiştiniz. Tasavvuftan bahsederlerken, adetâ onu, Şeriat’ın getirmiş olduğu dar kalıpları kıran, serbest düşünceye çok müsait, kişinin zihnî tekamülüne kapılar açan bir serbest düşünce ortamı olarak anlatma, Türkiye’nin bir kesiminde gelenekleşmiş gibidir. Özellikle Yunus’u, Mevlânâ’yı zikrederlerken sık sık bu kabil izahlarına şahit oluyoruz. Buna dair buyuracağınız bir izahat var mıdır?

Şeriat’ı, adetâ toplumu sıkboğaz eden hükümler olarak; tasavvufu ise bu durumu rahatlatmış, fikir ve sanat adamlarının yetişmesine ortam hazırlamış, Şeriat’ın dar kalıplarını kırmış bir harekat olarak gören aydınlar vardır.

Halil Necatioğlu: Bu kendi zu’mlarıdır, kanaatleridir. Kendi nefsanî isteklerinin yazıya dökülmüş şeklidir. Tasavvuf bir bakıma öyle bir meslek ki eskiden, tasavvufa intisap etmek isteyen kimseye, tasavvuftaki büyüğü; “ Evladım! Sen şer’-i şerîfin ahkâmıyla amel eyle, bu yol zordur, tasavvuf demirden leblebidir.” derlermiş. Bunun için onların anlattıkları, yaptıkları yorumlar kendi hayalleri ve temennileridir.

Ama yine burada böyle derken, tabii, tarikatların çeşitliliğini, bizim tanıdığımızla onların tanıdıkları, bildikleri tasavvuf arasındaki farkları da nazar-ı dikkate almak durumundayım.

Akif İnan: Hocam, bu durum mesela edebiyatımızdan örnek verecek olursak, mutasavvıf sanatkârlarımızın bazı sembolleri tasavvuftaki farklı, özel anlamlarıyla kullanmalarında ve fakat ona yorum getirenlerinse tamamen zahire bağlı kalarak açıklamayı seçmeleriyle de ilgili değil mi acaba?

Mesela, Hz. Mevlânâ’nın olsun, Yunus’un olsun, Fuzulî’nin olsun, birçok şiirlerindeki mâlum teşbihler; meyhane, sâki, pîr-i mugân, şarap gibi kelimeler kullanmışlardır... Tasavvufta kendine mahsus anlam ve izahları olan kelimeleri, dünya ehli, dış manasına bakarak yorum getiriyor olduğu için, birçok mutasavvıfları, Şeriat’ın dışında, dar kalıplar içinde kalmamış kişiler olarak görüyorlar.

Halil Necatioğlu: Efendim, tasavvufun, tabii, dışarıdan ve eserlerden anlaşılmasında güçlük var. İnsan, tasavvufun içine girdiği zaman görür ve fiilen yaşadığı zamanlar anlar. Kitapta yazılanların ise nasıl anlaşılması gerektiğini o zaman çıkarır.

Bu şahısların meseleye yaklaşma tarzları, ilmî metod yönünden tenkit edilebilecek tarzdadır. Bir şeyi anlamak için, insanın ön kanaatlerden sıyrılmış olması lazımdır. Önce bir vakıanın ne olduğunu anlaması, sonra değerlendirip hüküm vermesi lazımdır. Oysa bu bahsettiğimiz kişiler, hadiselere böyle yaklaşmıyorlar. Tasavvufu öğrenmeye çalışırken onu doğru anlamak ve her şeyleriyle ona teslim olmak arzusuyla yaklaşmıyorlar. Kendileri bir hayat yolu tutturmuşlar, benimsedikleri değerler ve prensipler var. İşin en kötü tarafı, bu prensiplerden vazgeçmeye niyetleri yok. Oradaki ifadeleri, daima, kendi görüşlerine göre değerlendiriyorlar. Halbuki mutasavvıf öyle demek istememiştir. Mesela: Mevlânâ, “kâfir de olsan, putperest de olsan, ateşperest de olsanız gelin, hepinizi o halinizle aynen kabul edecek bir insanım” diyecek kişi değildir. Mevlânâ hazretlerini iyi tanısalar, böyle geniş bir tavrının mümkün olmadığını görürler. Bu sözde esas kasıt, tevbeye davettir. Esasen bu söz Mevlânâ hazretlerinin değildir, türbeye yazılmış daha başka bir İran şairinindir; Allahu Teâlâ hazretlerinin, tevbe etmek şartıyla her günahkârı bağışlayabileceğini, onun için geçmişteki günahla dolu ömründen dolayı ümitsizliğe düşmemesi gerektiğini ifade eden bir sözdür. Onların anladıkları tarzda anlamaya Mevlânâ’nın düşünce yapısı yönünden imkân yoktur.

Sonra o şahıslar, yani tasavvufun mukallitleri değil de, gerçek ehli, gerçek büyükleri incelenecek olursa görülür ki tasavvufun gayelerinden biri Allah’ı bilmektir, diye baştan söylemiştim. Bu bilmenin kademeleri içinde önce kendi üstadına muhabbet, bundan sonra ve ona kıyasen ve müşahhastan mücerrede yükselmek suretiyle Resûlullah’a muhabbet, bundan da Allah’ın varlığını hissederek ona muhabbete yükselmek gelir. Onlar bilirler ki ve fiilen görürler ki Resûlullah’ın sünnetindeki bir küçük ihmallerinden dolayı sahip oldukları yeri derhal kaybederler. Bunları fiilen gördükleri için, onların, Resûlullah’ın sünnetini değil de âdâbı bile ihmal etmeleri mümkün değildir. Nitekim Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin âdâb hakkındaki görüşleri, meşhur bir gazelinde geçer, edepten mahrum olursa, bir insan Rabbı’nın lütfundan mahrum kalır, artık müterakki olması mümkün değildir. Sünnet-i seniyyeye bir küçük muhalefetten başına neler geldiğini ve nice çırpındığını büyük bir mutasavvıf, kitabında anlatır. Helaya bir keresinde sağ ayağıyla girdi -halbuki oraya sol ayakla girmesi âdâbdandır- diye kaç gün nice sıkıntı çekmiş. Bir başkası da Sünnet-i seniyyeye aykırı olarak, basur illetini dağlama suretiyle tedavi etmek yüzünden sahip olduğu bir mertebeyi kaybettiğini kaydeder. Onun için bu işin gerçek mümessilleri tasavvufun, Şer’-i şerîfin ahkâmından zerre kadar dışarıda olmadığını, değil sünnetleri, âdâbı terkettiği zaman bile çok şey kaybedeceğini bilirdi. Sünnete ve âdâba riayeti çok şiddetle tavsiye ederlerdi. Nitekim İmâm-ı Rabbânî kuddise sırruh, rivayete göre kendisine çift sayıda çiçek getiren müridine: “Evladım! Niye bunu üç, beş veya yedi çiçek olarak getirmedin? ‘Allahu Teâlâ hazretleri tektir ve teki sever’ hadisini bilmez misin?” demiş; böyle bir detayı dahi söylemiştir.

Onun için tasavvufu keyfî yorumlayan bu şahıslar, yanlış metod kullanıyorlar. Öğrenmek metodunu değil, istismar metodunu kullanıyorlar. Kendi hayatlarına destek arıyorlar ve kendi hayatlarını esas alıp büyükleri kendilerine tabi kılmaya çalışıyorlar ki bu, edebe çok aykırı bir yoldur. Bunun için onların felah bulmaları da mümkün değildir.

Gerçek tasavvuf, semere olarak insanı muhabbet-i Resûlullah’a, hatta müşâhade-i Resûlullah’a ulaştırır. İmam Süyûtî rahmetullâhi aleyh uyku dışında, uyanıkken Resûlullah’ı elliden fazla gördüğünü beyan ediyor. Muhammediyye’nin yazarı, o kitabı Resûlullah’tan aldığı talimat üzere yazdığını söylüyor. Hatta büyük mutasavvıflar büyük eserlerini böyle emir olmadıkça katiyen yazmamışlar. Onun için, “Resûlullah ile bir anlık irtibatım ve müşahedem kaybolsa, kendimi müslüman saymazdım.” diyen mutasavvıflar vardır. Demek ki her an Resulullah ile “huzur” halinde; o olmadığı zaman kendini gerçek müslüman saymıyor. Hakikaten o dereceden sukut ve nüzül olur.

Velhasıl Şeriat’ın sıkıcı ve dar, tasavvufun ona reaksiyon mahiyetinde ve müsamahakâr olduğunu mukallitler ve gafiller söylüyorlar. Resûlullah’ı müşahede hali, küçücük bir edepsizlik ve kontrolsüzlük yapılsa düşerdi. Ortadan kalkardı bu hal...

Bunun ötesinde, “Allah nerede olsak yanımızdadır.”[10] “Nereye dönsek oradadır.”[11]

Yunus Emre;

İstemegil anı ırak,

Gönüldedir ana durak[12]

diyor. Demek ki Allah bize bizden yakınken ona erişmek lazımdır. Niye farkında değiliz, niçin erişmemişiz? Gerçek mutasavvıf erişmiştir. Çünkü gerçek müslümandır. Allah’ın tecellisine mazhardır. Onlar o zevki tatmış kimselerdir. Onun için bu kimselerin Şeriat’ı bir külfet olarak kabul etmeleri Şer’-i şerîfin ahkamını dar kalıplar olarak görmeleri mümkün ve mütasavver değildir. Bu sözü söyleyenlerin sözleri cehaletlerine işaretten başka bir şey değildir.

Akif İnan: Muhterem Hocam! İslâm’ın yayılmasında “Murabıt”lardan bahsettiniz. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda da gene birçok tasavvuf kahramanının etkilerini veya devlet kurucularıyla olan münasebetlerini yakından bilmekteyiz. Keza tüm İslâm toplumlarının fikir ve sanat hayatlarında büyük isimlerin hemen hepsinin ya tasavvuf mensubu olduğunu veya en azından tasavvufî düşünceye karşı çok yakın bir bağ içerisinde bulunduğunu görüyoruz. Bugün de toplumu canlı kılan, doğurgan kılan büyük sanat, fikir üretiminde, ülkenin büyük hamleler yapabilmesinde tasavvufun güçlü dinamikleri olduğu fikrine varmak mümkün müdür? Ve bugün için de gene aynı meslekleri, dinamikleri toplum için geçerli görür müsünüz?

Halil Necatioğlu: Tasavvuf hayattır, tasavvufun dışı ölümdür. Resûlullahaleyhisselâm “Zikrullah kalbi diriltir, suyun bir kuru araziyi yeşillendirdiği gibi.”[13]diyor. İnsanın gönlü katı olduktan sonra ondan bir hayır gelmesi mümkün değildir. Türkiye’nin, Dünya’nın, insanoğlunun problemleri incelenecek olursa, iş, sonunda o insanın iç alemine, pisikolojik yapısına, yani “gönül diriliğine” gelir. Gönlü diri olan insanlar dinamiktir, başkalarına müspet bir tavır ile yaklaşıp yönelmiştir.

Gönlü ölü olan insanlar her yerde her zaman problemdir, çıban başıdır, dikendir: Takılır, çeker, yırtar, koparır durumdadır. Onun için ben tasavvufu ihtiyarî bir zevk meşrebi olarak görmüyorum. İnsanın gerçek yaşayışa erebilmesi, gafletten kurtulması bir nevi ölümden kurtulup hayata dönmesi için, gerçek hayatı tatması için zarurî bir faaliyet olarak görüyorum. Allahu Teâlâ’nın insana işaret ettiği hayat gayesi olarak görüyorum. Allahu Teâlâ:

“Hanginiz daha güzel amel edecek diye sizi dünyaya gönderdim.”[14]buyuruyor. Gaye o en güzel ameli yapmaktır. Tasavvufu, “Allah’tan hakkıyla korkun da müslüman olarak ölün.”[15] tavsiyesinin zarurî gereği olarak görüyorum. Çünkü kim bu dünyada âmâ ise Âhirette de âmâ olarak haşrolacak.[16] İnsan bu dünyadaki âmâlıktan kurtulmazsa, hayattaki gayesine erememiş demektir. Gayesine eremeyen insandan da hayır belki tesadüfen çıkabilir ama isteyerek bir hayır çıkması mümkün değildir. Onun için herkesin muhakkak tasavvufun şu iki gayesini -madem Kur’an ve hadîs-i şerîfin emirleridir- kendi içinde tahakkuk ettirmesi lâzımdır. Yani var olan, kendisini çepeçevre kuşatmış olan Mevlâsıyla bağlantısını kurması lazım Mevlâsı kendisine o kadar yakınken kendisi Mevlâsından o kadar uzakta kalmaması lazımdır. Çünkü Allahü Teâlâ hazretleri kâinatı yaratıp da, bilinmeyen, çok uzaklara çekilmiş bir varlık değildir.

Yani; Allahü Teâlâ hazretleri, “Her an bir oluş, hareket, faaliyet, canlılık ve iştedir.”[17] Uzakta değildir. Kusur bizdedir. Bizim aletlerimizde eksiklik vardır. Bunu, bu mârifeti insanın muhakkak tahakkuk ettirmesi lazımdır. Hem hayatta hem de âhirette mutluluğu için bu şart. Bunu tahakkuk ettirmediği zaman, âhirete de kör gidecektir. Bu dünyada gafil gelip göçtüğü gibi, âhirette de hiç bir şey elde edemeyecektir. Ebedî saadet için bu iki şart:

1- Allahu Teâlâ hazretlerini tanımak ve O’nunla o beraberliği, ünsiyeti tatmaktır.

2- Nefsini tezkiye, ahlâkını terbiye etmektir.

Ahlâk, mâlum, sosyal bir hadisedir, münferit değildir. Toplum olmasaydı, insan tek başına olsaydı ahlâk diye bir şey de bahis konusu olmayacaktı. Ahlâk, cemiyet içinde yaşamanın tezahürüdür. O halde cemiyetin nizamına en büyük katkıyı veren, cemiyet nizamının fertlere taalluk eden menbaını teşkil eder, ahlâk... Onun için ahlâkı tahakkuk ettirmeden, insanın cemiyetine faydalı olması, onu tahakkuk ettirmemiş insanlardan kurulu cemiyetinde başarılı olması mümkün değildir. Bunu adım kadar net, babamın adı kadar net bir şekilde, inanarak ve hiç bir şeyin etkisinde kalmaksızın çok net olarak görüyor ve söylüyorum. Bir insanın bu iki gayeyi tahakkuk ettirmeden insan olması mümkün değildir.

Eskiler, bu gayeleri tahakkuk ettirdikten sonra verimli olmuşlardır, semereli olmuşladır. Ve hangi insanı beğenirseniz, o ehl-i dîldir, gönül ehlidir. Hangi insanı sevdiyseniz, o bu meseleleri halletmiştir; yaşamıştır, size kadar gelmiştir, onun için sevilmektedir. Yunus’u ondan severiz. Mevlânâ hâlâ onun için yaşamaktadır. Hacı Bayram-ı Velî onun için hâlâ öyledir. Efendim, İbrahim Hakk-ı Erzurumî hazretleri, İsmail Hakk-ı Bursevî hazretleri onun için böyle diridir.

Bugün de cemiyetin dinamizmi ve kurtuluşu için çare bu gayeleri tahakkuk ettirmektir. Bunu, tahmin ediyorum ki bizim düşmanlarımız bizden daha iyi gördükleri için mâlum çevrelerde tasavvufa bu kadar büyük bir düşmanlık vardır, bugünkü hayatımızda...

Tasavvuf ve tarikatlar tarihî bir vâkıa olarak, fetihlere yol açmış, fetihlerin kaynağı olmuştur. Siyasî başarıların kaynağı olmuştur. Misalleri şöyle sıralayabiliriz:

Hatırlarsınız, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, ölüm hadisesi için “Şeb-i arûs” der. Yahya Kemal bile, takliden de olsa, “Ölüm âsûde bahar ülkesidir bir rinde” diyerek ölümü tatlı bir hadise olarak vasıflandırır. Bu Mevlânâ’da yapmacık değildir. “Benim ölümüm üzülecek bir hadise değildir”[18] diye bunu şiirlerinde işlemiş. Bu deyişi çok canlı ve çok tabiidir. İnsan, biraz daha dikkatli düşünürse, ve ileyhi türceûn[19] âyetini okuyup da sevinmemesi mümkün değildir; “Elhamdülillah sonunda ona döneceğiz” diye sevinmemek mümkün değildir. O halde ölümü bu kadar mûnis görünce, insan hayatı bu tarzda görünce, âhireti, ebedî hayatı bu kadar canlı görünce, tanıyınca o zaman “ölüm korkusu neymiş, şahsî, küçük hasis menfaatler neymiş”, diye düşünür. Dînin kendisine göstermiş olduğu gayeler uğruna canını rahatlıkla verir. Osmanlılar’ın başarısı buna dayalıdır. Eğer Osmanlılar’da ölüm korkusu olsaydı, fütûhattaki başarısı da olmazdı. Osmanlı, dört bin kişilik bir orduyla, koca bir Sırp ordusuna saldırmıştır, kırıp geçirmiştir. Neden? “Ölürsem şehit kalırsam gazi olurum” demiştir; kalmayı da istememiştir. Çanakkale harbine kadar bu böyle devam etmiştir. Bir hadise anlatırlar: Subayın birisi, siperde erlerden iki kişinin ağlaştığını görüyor, yanına çağırıyor onları, komutanı olarak. Moral vermek istiyor; diyor ki:

“Niye ağlaşıyorsunuz? Ayıp değil mi? Asker adam ağlar mı?”

“Bir şey yok komutanım” diye geçiştirmek istiyor erler.

“Söyleyin bakalım, neden ağlıyorsunuz? Ölümden mi korkuyorsunuz?” diye üsteliyor. Yine söylemek istemiyorlar. Sonunda anlaşılıyor ki düşünceleri ve üzüntüleri;

“Bu kadar harbe girip çıkıyoruz, bir türlü şehadet nasip olmadı, bizim ne kusurumuz var ki buraya kefenimizi koynumuza koyup şehit olmaya geldiğimiz halde, Allah bize bu büyük rütbeyi ihsan etmiyor?” imiş. Bu nedenle ağlarmış zavallılar!

İstiklal harbi de bu ruhla kazanılmıştır. Eğer İstiklal harbine inkarcı, eyyamcı, devrimbaz bir zihniyetle girmiş olsaydık şimdiye ya Amerikan mandasındaydık, ya da Balkanlar gibiydik, Kırım, Kafkasya gibiydik...

Osmanlı devlet adamlarının halka hizmet zihniyetlerini düşününüz. Şah’ın yurt dışına kaçırdığı serveti hatırlayarak sorun bu soruyu kendinize; Osmanlı devlet adamları da yurt dışına büyük servetler kaçıramazlar mıydı? Kaçırabilirlerdi. Oysa ki sekreterlik yaparak, daktilo yazarak, ayakkabı tamir ederek hayatlarını devam ettirmişlerdir. Ama devlet hazinesinden bir şey kaçırmayı düşünmemişlerdir. Sultanıyla, paşasıyla, ağasıyla, esnafıyla hayır ve hasenata yönelmişlerdir. Maddi zenginliklerini halkın hizmetine, halkın menfaatine yöneltmişlerdir. Servet yığmayı ve müsrifçe, bencil yaşamayı uygun görmemişlerdir. Bir mesuliyet duygusuyla hareket etmişlerdir, büyük ölçüde.

O halde siyasi başarıda da tasavvufun verdiği gücün büyük etkisi vardır.

Sanata gelince; malum, sanat gönül işidir. Gönlü kıpırdamayan bir insanın güzelliği sezmesi, bulması ve tasvir etmesi mümkün değildir.

Bize kadar ulaşan Osmanlı sanatkârlarını inceleyecek olursak, büyük ölçüde gönül erbabı insanlar olduğunu görürüz. Tabii, sanatın menşei “heyecan” olduğu için insanın, beşeri, cinsi, maddi heyecandan doğma sanat eseri meydana getirmesi de mümkündür, bir insanın bir kıza karşı duyduğu sevgiden dolayı çok güzel, lirizm seviyesi çok yüksek bir şiir söylemesi mümkündür. Ama tasavvufun verdiği duygularla kıyaslanamaz. Onlar o kadar kuvvetlidir ki o kadar canlıdır ki bu duygu, insanı havada uçurur ayaklarını yere değdirmez. Mevlâlâ’nın çağını nasıl etkilediğini düşünün... Mevlânâ herkesi şaşırtmıştır. Herkesi sarmıştır, harekete getirmiştir. Mutasavvıf böyledir. O kaynağa yaklaşıp o lezzeti tattı mı artık onu tutmak mümkün değildir. Arif Nihat Asya’nın bir beyiti var:

İçsen bu sudan dostum, bir daha susamazsın,

Bir hal gelir ağlıyamazsın, susamazsın

der. İnsan bu hale gelir. Bundan sonra sanatın her çeşidi dökülür, kaleminden, elinden, dilinden...

Osmanlı sanatını mimariden musikiye, edebiyata ve daha başka sanatlara doğru inceliyecek olursak büyük sanatkârların hemen hepsinin böyle olduğu görülür. Söz gelişi hangi sanatkârı inceleseniz muhakkak Gazâlî’yi okumuş, muhakkak Mesnevî’den feyz almıştır. Şeyh Galib;

Esrarını Mesnevî’den aldım,

Çaldımsa da miri malı çaldım.

diyor. Devlet malı çaldım, şahıs malı çalmadım, diyor. Müteessir olmuştur Mevlânâ’dan, Hüsn-ü Aşk’ın ilhamını oradan almıştır.

Hasılı Osmanlı kültüründe tasavvufun sanata, edebiyata, müsikiye, mimariye kaynaklık ettiğini görmek mümkündür. Diğer sahalardaki tesirlerinin hepsi de ispat edilebilir.

Akif İnan: Muhterem Hocam, “şeriat ehli”, “tarikat ehli” diye yapılagelen ayrıma ekleyeceğiniz bir şey var mı?

Halil Necatioğlu: Bu son derece önemli bir konudur. Tasavvufu Şeriat’ten ayırmak, insanın derisini yüzerek etinden ayırmak gibi bir şeydir. Çünkü şeriatsiz olarak tasavvufun gayelerine ermek mümkün değildir. Kâinatın sahibi var ve Bir olduğu için her şey ondan gelmektedir. Kâinatın sahibinin rızası olmadan bir şeyi elde etmek mümkün değildir. Bahçıvan müsaade etmezse bahçeye girip gül koparmak mümkün olur mu? Onun için şeriat, hükümlerdir, işin sözleridir; Tarikat onun “hâle” intikalidir. Hüküm olmasa ‘hâl’i olmaz; zarf olmazsa mazruf durmaz; Zarfın içindeki durmaz. O onun zarfıdır. Binanın betonarme iskeleti olmasa, tuğlası olmasa içindeki mobilyalar, süsler duvarındaki tablolar vs. olamaz. Bunlar birbirlerini tamamlamaktadırlar. Şer-i şerîf ile tarikatı da öyle düşünmek, aralarındaki bu ilgiyi böyle bilmek gerekir.

Her zaman ortada bir tarikat vakıası var. Fakat, bu, şeriat ahkamından uzakta ise, yanlış yoldadır. Bunların mensupları bir takım dünyevi değerler elde edebilirler. Mesela, Hint fakirlerinin yaptığı olağanüstülükler gibi, Zati Sungur’un hokkabazlıkları gibi olmasa bile, insan tabiatının müsaade ettiği bir takım hünerleri mekanik olarak gerçekleştirebilir. Ama bundan öteye bir şey sağlayamaz. Yani kâinâtın Yaradanıyla ilgi ve âhiretin değerleri yönünden hiç bir şey elde edemez.

Akif İnan: Efendim, bir kanaat da; insanların, ya da toplumun, bunalımlı dönemlerinde tarikatlere yöneldiği merkezindedir. Sosyal çalkantı, bunalım içinde olanlar adeta imdat kapısı, teselli kapısı olarak tarikatlere yöneliyorlar. Çünkü bu nokta-i nazarda olanların beyanlarına göre tasavvuf, işte “bir lokma, bir hırka” felsefesidir. Ancak kendilerine huzuru, sükûnu, teselliyi tarikatler veriyor, diye söyleniyor.

Oysa tarikat, toplumların bunalımlı hallerinde onlara yeni hamleler aşılama, yeni dinamikler getirme harekâtı olmuştur. Bunun en bariz örneğini de Osmanlı’nın kuruluş döneminde görüyoruz. Selçuklular’ın dağılmasını müteakiben, Anadolu’nun bir çok mutasavvıflar tarafından yeni baştan, mânen inşa edildiğini görmekteyiz.

İşte, buyurduğunuz, Mevlânâ, Hacı Bayrâm-ı Velî, Emir Sultan... gibi daha bir çok velî, bir çok büyük zâtın, o dönemde toplumun âdeta büyük bir devlet halinde zuhur etmesinde, yeni bir devletin oluşmasında emekleri oluyor. Nitekim büyük bir devlet teşekkül ediyor.

Şimdi de bir bakıma, Türkiye’nin içinde bulunduğu sosyal durum, gerçekten çok bunalımlı. Selçuklu’nun yıkıldığı dönemin manzarasını andırıyor. Biz dünkü tarihi hâle bakarak bugün de Türkiye’nin insanının mânen onarılması bakımından, onu geçmişte olduğu gibi, büyük bir devlete dönüştürme bakımından yine hâlâ tasavvuf harekâtını bugün için gerekli, toplumu ihya edici bir dinamik olarak sayıyor muyuz? Bu konuda da kapanış konuşması mahiyetinde açıklamada bulunur musunuz?

Halil Necatioğlu: Sözünüzün başında söylediğiniz yanlış yoruma dair, tasavvufu anlatan araştırıcıların, yazarların eserlerinde ifadelere rastladım.

Diyorlar ki tasavvuf toplumların çalkantılı zamanları, bunalımlı zamanlarında bir sığınak vazifesi görüyor. Ben bu tarzdaki izahlara, vakıaya uygun bulmadığım için katılmıyorum. Yoksa şahsi bir görüş olarak değil... Vakıa başka türlü... Vakıa insan ruhunun ihtiyacıdır. Bu ihtiyaç, hatta huzurlu günlerde daha da artıyor. Mesela, Amerika, İsviçre gibi maddi refahı zirveye çıkmış toplulukları düşünelim. Onların da ruhî ihtiyaçları hiç değişmiyor. Onlar da her türlü konfora sahip olduğu halde, bir takım ihtiyaçlar içerisinde kıvranıyorlar. O halde, tarihi bu şekilde tefsir etmek ve tasavvufu insanların sadece bir bunalım döneminde sarıldığı bir teselli kaynağı gibi görmek doğru değil. Aslında bunalımlı insanlar da, bunalımsız insanlar da hepsi ruhî bir boşluğu doldurmadıkları takdirde, o boşluğu doldurmak için çırpınıyorlar. Bir bakıma tasavvuf, insanın ruhî boşluğunu doldurma meselesidir. Onun için tasavvuf, zengin için de fakir için de, Amerika için de Kuveyt, Hindistan, Japonya, Çin için de aynı derece ihtiyaçtır. Dün olduğu gibi, bugün için de ihtiyaçtır. Çünkü insan ruhunun tatmine ihtiyacı olan, doldurulmasını temenni ettiği boşluğu vardır. Aradıkları vardır. Her insan bunu arar; “Nereden geldim? Nereye gidiyorum? Bu hayatın mânası, gayesi nedir? Eğer çoluk çocuk edinmekse edindim; mal, mevki edinmekse ona da sahip oldum, o hâlde bundan sonra ne olacak?...” gibi soruları herkes sormuştur. İnsan ihtiyaç anında Mevlâsına iltica eder. Dua ve tazarru eder. Ama bu tarzda ruhî ihtiyaç sadece sosyal bunalımlı devreye mahsus bir ihtiyaç değildir.

O halde bu tür izah tarzı müsteşriklerin materyalist görüşlerinden ibaret olabilir, ama vakıaya uygun değildir. Zengin de fakir de aynı ihtiyacı duyuyor. Binaenaleyh onların söyledikleri, gerçeğe uygun değildir.

İnsandaki boşluk muhakkak dolmak ister. İnsan Mevlâ’sını muhakkak bulmak zorundadır. Allahu Teâlâ hazretleriyle, yaratıcısıyla irtibatı temin etmediği müddetçe insan, çırpınıp duracaktır. Ölümden sonrasına ait “yakîn” (tereddütsüz inanma) hasıl olmadıktan sonra, ona ait bir tatmin duygusuna ermedikten sonra insanın çırpınışı muhakkak devam edecektir.

Bu ihtiyaç, sahte bir takım tatmin edicilerle uyuşturulabilir, kısmen tatmin edilebilir. Ama bu ihtiyacın cevabı doğru olmadığı zaman, çırpınma biraz dursa bile netice hasıl olmayacaktır. Bunun asıl çözümü, Allah’ı tanımaktan ve O’na kendisini sevdirmekten geçer. O’na sevgili bir kul olma yolunda hareket ettiği zaman, O da kula kendisine ait sevgiyi ihsan edecektir. Muhabbetullah bu şekilde olur. Doğrudan doğruya kulun rabbini sevmesi haddi değildir. Mevlânâ’nın bir gazelini geçenlerde okuyordum da dikkatimi çekti, diyor ki: “Biz çelik parçalarıyız, senin aşkın mıknatıs” Çelik parçası hareket eder gibi görünür, ama hareket kendisinden değil, mıknatıstan gelmektedir. Asıl menşei orasıdır. Oradan o cazibenin gelmesi için de kulun, edebe riayet etmesi ve Allah’ın nelerden hoşlandığını bilerek onları yapması gerekir. Onları yaptıktan sonra gelişme gösterir.

Akif İnan: Tasavvuf terbiyesi almış bir kişinin anarşist olabileceğine ihtimal verilebilir mi?

Halil Necatioğlu: Katiyen. Bir kere sıkıntı duyacağına, ruhî bir bunalım içine düşeceğine ihtimal verilmez.

Bugün bir siyasi tutukluyu ziyaret ettim. Neticede hastadır, ızdırap çekmektedir, hastahanede aylardır durmaktadır, sanıktır, muhakemeleri bahis konusudur, fakat ruhî metanetini ibrete değer durumda gördüm. Halen dışarıda gezen, idareci olan yüksek mevkiye sahip insanlarda olmayan bir huzura sahip buldum...

Akif İnan: Dünya’da olsun Türkiye’de olsun; dinî, mistik duygulara doğru bir genel eğilim müşahede edilmektedir. Geçen yüzyılın materyalist, inkârcı dünya görüşleri, günümüzde çekiciliğini bir hayli kaybetmiş gibidir. Çağımızın insanı bir arayış içindedir... Bir çok mütefekkir, sanat ve hatta devlet adamı bu arayışı açığa vurmaktadırlar.

İşte inanç, bu arayışlara cevap olarak gündeme giriyor şimdi.

Ülkemizin aydın kesiminde de tasavvufa doğru yeni, canlı ilgiler var.

Bu durumlara bakarak insanları nasıl bir geleceğin beklemekte olduğuna dair bir mütalaada bulunur musunuz?

Halil Necatioğlu: Mukadderatımızın ve istikbalimizin ne olacağı hakkında bir şey söylememiz mümkün değil, Mevlâ’mızın muhakkak ki kullarına zulmedici değil; kulunun gerçekleri anlaması, kavraması ve hak yola gelmesinden memnun ve razı olduğunu Hadîs-i Şerîflerle Peygamber Efendimiz bize bildirmiştir.

Çok güzel bir seziştir, “İstikbalde güzel şeyler olması için Allah’ın bir lütfu olarak tasavvuf bugün böyle yayılıyor.” demek... Tasavvuf gerçek olduğuna göre ve faydalı olduğuna göre, insanları dirilttiğine göre, dolayısıyla, bu surette cemiyeti dirilttiğine göre Cenâb-ı Hakk’ın üzerimizdeki sayısız nimetlerinden birisi de modern cemiyette tasavvufun kadrinin anlaşılması, diyebiliriz. Size o bakımdan tamamen katılıyorum.

Tabi, “Daha önceki yıllarda niye bu kadar değildi?” denilebilir. Daha önceki yılları tarif etmek lazım. Hangi daha önceki yıllar? Mesela bundan 75 sene önceki yıllar tasavvuf, çok daha yaygındı. Münevverler arasında, hemen hepsi mutasavvıftı. Mehmed Zihni Efendi’yi alın, İsmail Fenni Ertuğrul’u alın, diğer Osmanlı münevverlerini alın hemen hepsi mutasavvıftı; ya da hepsinin tasavvufla az çok bir ilgisi vardı.

Bir ara azaldı. Çünkü tasavvuf eğitimi durdu. Onun için azaldı. Bir ara insanlar, başka bir gaye ile oyalandılar. Mesela, Tevfik Fikret’in ifadesiyle Haluk’un Âmentüsü’nde söylediği gibi, ilmin her şeyi yapacağı zannı yaygınlaştı. İnsanlar Batı’dan birşeyler umdular, bu umutla beklediler. Kendi ruhlarını, mânevî duygularını bastırdılar, sildiler, ortadan kaldırdılar. Fakat Batı’dan umulanların gerçekleştirmediğini, bilakis Batı’nın bir arayış içinde olduğunu gördüler. Ve Batı’nın arayış içinde kendilerinin bıraktığı değerlere sarıldığını görünce şoke oldular; biraz uyandılar diyebiliriz. Bir İngiliz’in tasavvufa meyletmesi, bir Fransız’ın gelip Mevlânâ’nın türbesinde vecd ile durması, onlarda; güneşin Batı’dan doğduğunu görmek gibi bir durum hasıl etti, uyanmaya başladılar. Yavaş yavaş bırakmış olduğumuz değerlerin ne kadar büyük değerler olduğunu, umdukları yerlerin ne kadar sığ olduğunu tanıdılar. O zaman Batı’ya gidersek “Kim bilir neler bulacağız!” diye hayalhaneleri doluydu. Henüz oraya ulaşamamaktan doğan hayal ve umuşları vardı. Onun için ellerindeki kıymetleri atıvermişlerdi. Bu gerçeği, Batı’yı görmelerinin büyük bir tesiri var. Buna, tasavvufa dönüş yolunda büyük bir faktördür diyebiliriz. Sizin dediğiniz mânevî faktör, tabi hepsinin aslı, esası olabilir. O çok tatlı bir şey, Allah’ın lütfundan onu umuyoruz. Değil Türkiye için Dünya için bile.

Akif İnan: Çağımızda Avrupa’da, Amerika’da; mesela İngiltere’de, Fransa’da; Jan Dallas gibi, Réne Geneon gibi bir çok Batılı düşünürler tasavvuf yolu ile müslüman olmuşlardır...

Halil Necatioğlu: İslâm, canlılığını sürdürüyor. Âyet-i kerîmede deniliyor ki: “Onlar Allah’ın nurunu ağızlarıyla üfleyip söndürmek istiyorlar, ama Allah kafirler hoşlanmasa da nurunu tamamlayacaktır.”[20]

İşte bu durum İslâm’ın dinamizmindedir. O alaka daha başka bir şey değildir. İslâm yaşıyor. Oraları da İslâm feth ediyor.

Adamlar Osmanlı İmparatorluğu’nu çökertince, sandılar ki: “Hıristiyanlık namına bir başarı elde ettik, iş bitti.” Tabi İslâm canlılığını sürdürüyor ve sürdürecek. Hiç bir yerde insanlar Allah’a bahane uydurma imkânına sahip olamayacaklar, “Ben İslâm’ı duymadım da onun için intisap edemedim yâ Rabbi!” diyemeyecek hiçbir kimse...

Her yerde imtihanın şartları eşit olarak tahakkuk edecektir, ediyor da...

Akif İnan: Tasavvufa devrini tamamlamış bir hareket gözüyle bakanlar için, tasavvufu tamamen gereksiz bulanlar için, “Benim mürşidimden başka mürşid olamaz, gelemez!..” gibi kanaat sahipleri için ne dersiniz?

Halil Necatioğlu: Bu çeşit beyanlar vakıaya ve edebe aykırıdır. Bir insanın üstadını sevmesinden tabii bir şey olamaz. Hatta bu zaruridir. Yalnız “Benim üstadımdan başka üstad yoktur.” demek, bir şeyin yokluğunu ispat etmek, varlık ispat etmekten çok daha zordur. Mesela, “Bu odada hiç toplu iğne yok.” dediğimizi düşünelim. “Bir toplu iğne var.” demenin kolaylığı yanında “yok” demek fevkalade zordur. İnsanoğlu bilgi bakımından mahdut olduğuna göre “Yalnız benim üstadım vardır, başka üstat yoktur.” demek, bir kere her yeri biliyor, aramış da ondan sonra “Burada toplu iğne yok.” demek gibi bir iddia keyfiyetindedir. Bu, vakıaya ve edebe uygun değildir. Sonra Allah’ın rahmet ve lütfu, yağmur yağdığı zamanki gibi her yere şamildir. Allah hiçbir yeri feyizsiz bırakmamıştır.

“Hiçbir yer yoktur ki oraya peygamber gönderilmiş, ya da irşad edici gönderilmiş olmasın.” Bunların bir kısmını Allahu Teâlâ hazretleri bize beyan ettiğini, bir kısmını ise beyan etmediğini Kur’an’da âyet-i kerîmelerle bildiriyor. Ama her beldenin, muhakkak böyle bir vazifeli tarafından ikaz edildiğini çok kati bir gerçek olarak biliyoruz. O lütuf aynen devam eder.

“...Biz peygamber göndermedikçe kimseye azap etmeyiz. [21]

“And olsun ki her ümmete: “Allah’a kulluk edin, azdırıcılardan kaçının” diyen peygamber göndermişizdir.[22]

Her yerde muahakkak ki halkı irşat edici Allah’ın sevdiği, Resûlullah’ın hizmetini devam ettiren insanların olması tabiidir.

Çünkü hadîs-i şerîfte buyuruluyor ki: “Ümmetimden bir taife kıyamet kopuncaya kadar Hakk’a müzahir olmakta, destekçi olmakta devam edecektir. Onlar kınayanın kınamasından çekinmeden, bu vazife-i dîniyesini, şerefli hizmetlerini, fütur getirmeden yerine getirmeye devam edeceklerdir.”

Akif İnan: Teşekkür ederiz Muhterem Hocam.

[1] 51/Zâriyât, 56.

[2] 67/Mülk, 2.

[3] 59/Haşr, 19.

[4] 33/Ahzâb, 41-42.

[5] 3/Âl-i İmrân, 102.

[6] 59/Haşr, 18.

[7] 59/Haşr, 18.

[8] 91/Şems, 9-10.

[9] Şeddâd b. Evs radıyallahu anhümâ’dan nakledilen hadis için bk. Ebû Dâvûd, “Salât”, 89, hadis no: 652;İbni Hibbân, V, 561, hadis no: 2186.

[10] 57/Hadid 4.

[11] 2/Bakara 115.

[12] Yûnus Emre Dîvânı (haz. Mustafa Tatçı), I-IV, İstanbul 1997, II, 107.

[13] Rivâyetin Peygamberimiz’e ait oluşu ile alakalı bir nakle rastlanmadı. İbni Mes’ûdradıyallahu anh’e atfen nakledilen bu söz için bk. Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, X, 223.

[14] 67/Mülk, 2.

[15] 3/Âl-i İmrân, 102.

[16] 17/İsrâ, 72.

[17] Bk. 55/Rahmân, 29.

[18] Bk. Dîvân-ı Kebîr (nşr. Fürûzanfer), II, 209 (şiir no: 911); Dîvân-ı Kebîr Seçmeler (haz. Şefik Can), I, 425-426; Dîvân-ı Kebîr (haz. Abdülbâki Gölpınarlı), III, 169.

[19] 2/Bakara, 245; 10/Yunus, 56; 11/Hûd, 34; 28/Kasas, 70-88; 36/Yâsîn, 22-83; 41/Fussilet, 21; 43/Zuhruf, 85.

[20] 9/Tevbe, 32; 61/Saf, 8.

[21] 17/İsrâ, 15.

[22] 16/Nahl, 36.

YENİ ÜMİT

Tasavvuf

Taha F. Ünal

TASAVVUF, birtakım nev'i şahsına mahsus uçlarından ve İslâm tarihinin bütün müesseseleriyle yaşlanmasının getirdiği bütün bünyeyi sarmış hastalıklardan nasibini aldığı ölçüde ortaya çıkan sû-i istimallerden dolayı tarih içinde zamanzaman aşırıya varan dozlarda kritiğe tabî tutulmuş ise de, asıl ağır tenkidi Vahhabî hareketinden ve bu hareketi müteakip ortaya çıkan ve Neo-Selefiye denilen akımla, bu akımın tefrit noktasını temsil eden -sözüm ona-"İslâm modernizmi"nden almıştır. Bunlara göre, Ümmet'in geri kalmasının en önemli sebeplerinden biri Tasavvuf’tur. İnsanı kaderciliğe iten, onu hayattan koparıp tekke ve zaviyelerin izbe köşelerinde çile çekmeye terk eden, "Vahdetü'l-Vücûd" gibi birtakım 'asılsız' doktrinlerle bâtıl inançlara sürükleyen, miskinleştiren ve dünyaya, hayata, çevrede olup bitenlere kayıtsız kılan Tasavvuf olmuştur. Akif'in "Köse İmam'ı Tasavvufu çok ilgi çekici bir biçimde satirize eder:
"Sürdüler Türk'e Tasavvuf diye olgun şırayı; Muttasıl şimdi 'hakikat' kusuyor Sıtkı Dayı!" Bu eleştirileri cevaplamak ve Tasavvufu tarihî veçhesi ve oynadığı rolle izaha çalışmak ayrı bir çalışma konusu olabilir. Burada bilhassa çok muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi'nin "Tasavvuf ” yazısı1 çerçevesinde, Tasavvufu tanımaya çalışacağız.

İnsanın Yapısı Ve Yaratılış Gayesi

İnsanın yeryüzündeki varlığının çok ulvî gayeleri vardır. Kavsiyelerle hedefine yürüyen varlık zinciri, insanla bütün bu kavsiyeleri kaynağına döndüren tam bir arşiye çizmiş ve insan, yaratılış ağacının meyvesi olarak, ahsen-i takvim sırrına haiz kılınmıştır. Onun yaratılış gayesini icra yeri olarak yeryüzünün seçilmesi de bir hayli anlamlıdır ve yeryüzü; gerçekten insanın şerefine, keremine denk değerdedir.

Esasen, varlığı vacip, kendinden, ezelî ve ebedî, dolayısıyla gerçek ve tek var demeye lâyık olan Allah'tır. O, varlığının sadece vehmî zıddı olarak yokluğu bir "ayna" gibi kullanmış ve bu yokluk aynasında tecelli buyurmuştur. Yokluk, belirli kenarları bile olmayan vehmî aynasında Allah'ı aksettirdiği ölçüde değer ve varlık kazanır. Bu noktada insan, çift yönlü bir şeref ve fonksiyonu haizdir. Bunlardan biri, yokluğun şekilden âzâde vehmî ve dolayısıyla alabildiğine şeffaf aynasında Allah'ı tanımak ve irade, kelâm ve ilim noktasında naks gösteren varlıkların üstünde, bütün bu sıfatlarla da muttasıf olarak, bizatihi Allah'a en kapsamlı ayna olmaktır. İkinci olarak, insan, irade sahibi olmanın gerektirdiği zıtlıklar içinde zor bir mücadele ile kendisini nefyedip, varlığını silip, Gerçek Var Olan'da yok olma, iradesini O'nun iradesine ram etme ve bunu kendisine rağmen yapma zevkini tadacaktır.

Yukarıda arz olunduğu üzere, insana mekân olarak yeryüzünün seçilmesi, mevzûyu anlamak açısından da bir hayli önemlidir. Bilindiği gibi, yeryüzünün genel karakteristiği, onun toprak oluşudur. Toprak, yine Fethullah Gülen Hocaefendimiz'in Sızıntı dergisinin Haziran 1996 sayısında beyân buyurdukları üzere, eskilerin "anâsır-ı erba'a" dedikleri, hava, su ve ateşle birlikte âlem-i şehadetin dört ana unsurundan biridir. Meleklerin 'maddesi' olan nur veya ışığı da içine kattığımızda, denebilir ki toprak, bu unsurların içinde görünüş itibariyle en hakir, fakat hakareti içinde en değerlisidir. Meselâ havanın güneşe ayna oluşu sadece ısı ve ışık cihetindedir. Su, duruluğu nisbetinde katreleriyle güneşi ancak 'imaj' olarak alır ve yansıtır. Yani, suda güneşin kendi değil, imajı vardır. Ateş, bizzat ışığa yakındır, fakat fonksiyonu sınırlıdır ve ısı ve az ışık vermekten başka bir şey yapmaz. Işık, bizatihî bir fonksiyondur. Buna karşılık, toprak, her şeyden önce kayaların ve taşların ufalanıp ezilmesinden meydana gelmesiyle, sertliklerin nasıl yumuşayıp, binbir türde varlığa dâyelik yapabileceğini göstermesi bakımından anlamlıdır. İkinci olarak, toprak kesiftir; kesafetiyle insanda maddî varlığa kaynaklık eder. Kesif varlıkların ayna olması zordur; işte toprak bu kesafetiyle, insana, nefsine, maddî varlığına rağmen Allah'a nasıl tam ayna olunabileceğinin dersini verir: Ancak, ayaklar altında kalmak, varlığından geçmek, kısaca zirve noktada mahviyet ve tevazuya ulaşmakladır ki, şeffaf maddelerden daha öte bir şeffafiyet kazanılabilir ve bunun mükâfatı olarak da, binbir varlığa dâyelik edilerek, binbir yolla Allah'a ayna olunabilir. Evet, yukarıda arz olunduğu gibi, şeffaf suda ve camda yansıyan güneşin bir imajıdır; ancak toprakta güneş, imajın verebileceği yanılmayı da önleyecek şekilde, bütün ısı, ışık ve yedi rengiyle, yedi rengi yediyüz olacak özellikte yansır ve gerçek fonksiyonunu toprakta gösterir.

İşte insan, toprak üzerinde toprak gibi olarak Yaratan'a tam bir ayna olsun diye yaratılmıştır. Toprağa ilk adımını attığında, muhtaç bulunduğu ana sütüne uzanmak için sadece ağlamayı bilir o. Hemen hemen bütün hayvanlar, ya doğar doğmaz veya çok kısa sürede hayatın gerektirdiği bütün donanımları kazanırlar veya bütün bu donanımlar kendilerine bir başka âlemde verilmiş olarak dünyaya gelirler. Fakat, insanın hayatına lâzım olacak bu donanımları edinmesi için yılların geçmesi gerekir. Bu da, öğrenme ile olur. Sonra, insan kendinde birtakım iç ve dış fakültelerin olduğunu görür. Meselâ, yemeye, içmeye, kazanmaya ve tenasüle karşı bir tutku vardır onda; sonra, öfkelenmekte, kavga etmekte ve kendini savunmaya çalışmaktadır. Aynca, düşünen, hisseden, muhakeme eden bir yanı da vardır. Açıktır ki, bütün bunlar kendisine bir açıdan hayatı sürdürmesi için verilmiştir. Ama insan, dünyada yalnız yaşayan bir varlık değildir; "komşusunun külüne muhtaçtır" ve hemcinsleriyle, bunun da ötesinde "tabiî" bir çevrede hayvanlar ve bitkilerle, cemâdâtla birlikte yaşamak mecburiyetindedir. Onu yaratan, dünyaya gönderen sistemi böyle kurmuştur. İşte, birlikte yaşamanın gerektirdiği hak' ve 'adalet' denilen kurallar vardır ve insan bu kurallara da saygı göstermek zorundadır.

İnsanın bu yanlarından başka, bir de her şeyden öte bir 'ben' bilinci vardır. O, taparcasına kendisine düşkündür. O kadar ki, Kur'ân-ı Kerim, benlik duygusunu eritememiş ve onu bütün dünyayı yutacak derecede kalınlaştırmış insanların Ahiret'te azap karşısındaki hallerini tasvir ederken, bir ma'nâda insan bencilliğinin ölçüsünü de ortaya koyar: ''Hayatı (küfür-şirk-isyan, bütün) günahlarla geçmiş adam ister ki, o günün azabından kurtulmak için fidye olarak versin; oğullarını, hayat arkadaşını ve kardeşini, kendisini barındıran, içinde yetiştiği tüm ev halkını ve yeryüzünde bulunanların hepsini versin de, tek kendisini kurtarsın” (Meâric, 70/11-14). Benliği bütün dünyayı içine alacak kadar şişmiş ve kalınlaşmış olan insan, bütün dünyayı kendisi için feda edebilir. İşte, insanın onu diğer varlıklardan ayıran en önemli bir özelliği budur.

Olması gereken

Kâinat aynasındaki tecellilerini okuyarak Allah'ı tanımak ve sonra bizzat Allah'a en kapsamlı bir ayna olarak, O'nu bir de en derin ve kapsamlı biçimde kendinde, dil mâdeninde tanımak için yaratılan, buna mükâfat olarak da, Ahiret'te, dünyada iken tanıdığı ve ayna olduğu Varlığın ru’yetiyle müşerref kılınacak olan insanın bu ufka ulaşması şüphesiz kolay değildir. Bunun için o, önce haricî duyularını, iç fakültelerini köreltecek her türlü manzaradan koruyacak ve onları bir arı gibi kâinat üzerinde gezdirecektir. Bu duyularının kâinattan topladığı nektarları, ‘bal özleri’ni aklı, tefekkürü, tedebbürü, teemmülü ve taallümüyle bal haline getirip, zihnini ve kalbini besleyecektir. Ayrıca, -Peygamberler dahil, toz kadarcık olsun, günaha girmeyecek insan yok ise de- günaha girsin girmesin, Allah katındaki sorumluluğunu yerine getiremediği şuuruyla ve bir de günahları için sürekli istiğfarda bulunacak, Allah'tan af dilenecektir. Bir elinde bu şekilde "şerlere meyelanını kırmak için" istiğfarı tutarken, diğer eline duayı alacak ve onunla "hayra meylini kuvvetlendirecektir." Namaz, oruç, zekât, hac, kurban gibi ibadetlerini bütün fıkhı kaidelerine, ve ayrıca huşu ve huzû içinde hakkıyla ihsan mertebesinde yerine getirme (ikame) gayretinde olacak; Allah korku ve saygısıyla (havf, haşyet), haramlar başta olmak üzere derece derece bütün günahlardan ve şüphelilerden kendisini koruyacak, muhasebe ve murakabe ile kendisini sürekli kontrol altında tutacak; sabır ve şükür silahlarını kuşanacak; sıdk, tevazu, haya, aşk ve şevk ile donanacak; sürekli yakîn ve ihlâs yamaçlarında dolaşacak ve Allah'tan razı olma ve O'nun hoşnutluğunu kazanma ma'nâsında rıza soluklayacaktır. Bütün bunlarla, bir yanda şehvetini, tutkularını fücur ve hümûd uçlarından çekip 'iffet' istikametine, aklî melekelerini cerbeze ve hamakat ifrat tefritinden kurtarıp ‘hikmet’ dairesine, öfkesini, gadabını tehevvür ve korkaklık uç noktalarından 'şecaat' orta noktasına getirecek, insanlarla muamelesinde kimsenin zerre kadar hakkını üzerine geçirmeme ma'nâsında adaletin de ötesinde birr, cûd, sehâ ve îsâr hedeflerine ulaşmaya çalışacaktır. Ayrıca, bütün bunları niçin yaptığının şuurunda olacak, bunlarla birlikte eşyanın hakikatine, hadiselerin gerisindeki ma'nâya ulaşmaya çalışacaktır. Bu şekilde iradesinin kavgasını verdikten sonra, başkalarını da aynı yola davet edecek, hakkın ve sonra bu yolda sabrın tavsiyecisi olacak ve neticede, baştan kabul ettiği bütün iman hakikatlerinin künhüne vukufiyet kazanacak, bu hakikatler kendinde inkişaf edecek, imarı içinde ma'rifetullah, ma'rifetullah içinde muhabbetullah ve onun meyvesi olarak da zevk-i ruhanîye erecektir. İşte, bunun adı Müslümanlıktır, Allah'ın ahlakıyla ahlâklanma ve yeryüzünde O'na halife olmadır. Bunu, Efendimiz (sav)'in fonksiyonlarını ifade buyuran bir ayetin mazmunu içinde görebiliriz:

"İşte size, içinizden size ayetlerimi okuyan, sizi (her türlü günahlardan ve yanlış kabullerinizden) arıtan ve sîze Kitab'ı ve Hikmet'i öğreten ve size bilmediklerinizi öğreten bir Rasûl gönderdik" (Bakara, 2/151).

İslâm'ın bütünlüğü

İslâm, şüphesiz 'ferdî' ibadetlerden ve ferdî kemâle götüren kaidelerden ibaret değildir. O, ayrıca toplumun dinidir, bir medeniyet dinidir. Bu sebeple, ferdî hayatı tanzim edici kaidelerden, insanlar arası ve aile içi münasebetlere, bugün medenî hukuk denilen evlenme, boşanma ve miras gibi aile hukuku kaidelerine ve fert-toplum, ferd-tabiî çevre münasebetlerine ve devletlerarası münasebetlere, oradan siyasî ve ekonomik hayata kadar, her sahada prensipler vaz'etmiş, kaideler koymuştur. Temelde denebilir ki, bütün bu kaide ve prensiplerin ana hedefi, Allah'a kullukla ferdi olgunlaştırmak ve Cennet'e ehil hale getirmektir. Yukarıda arzına çalıştığımız hususlar bunun bir yanıdır.

Bu çerçevede, bazı müslüman alimler dini bir tekerleğe benzetmişlerdir. Tekerleğin çerçevesini, dinin daha çok idarî, içtimaî hükümleri teşkil eder: Allah'ın koyduğu vergileri toplayıp yerine harcamak, dinin serbestçe yaşanabileceği ortamı hazırlamak ve bu gaye ile dini yaymak; dinin, yaşandığı ülkenin ve insanlarının can, mal, ırz ve akıllarının korunması ve bunlara karşı girişilen tecavüzlerin önlenip, dinin tebliğinin önüne konan engellerin kaldırılması için gerekirse savaşmak; ticarî, malî, sermaye-emek ve her türlü karşılıklı münasebetleri düzenleyici kaideler, mülk edinme, evlenme-boşanma, miras vb. konulardaki kaide ve emirler, suç işleyenleri cezalandırmak (hadler) ve zulme meydan vermemek bu hükümlerin bazılarıdır.

Tekerlekte çerçeveden sonra çubuklar gelir. Çubuklar, merkezi çerçeveye, çerçeveyi de merkeze bağlar. Şu kadar ki çubuklar merkezden çıkar. Namaz, oruç, içki-kumar yasağı, hile yapmama, aldatmama... Hac, infak, zikir, dua, tefekkür, murakabe, nafile ibadetler, zühd, tevekkül, sabır, şükür vb. çubukları teşkil eder. Merkezle çerçeveyi birbirine bağlayan bu çubuklar sayesinde merkezi oluşturan "hakikat" bütünüyle çerçevede yansır. Merkez, en net ve özlü ifadesiyle "Lâ ilahe illallah, Muhammedün Rasûlüllah" kelimesinde ma'nâsını bulan hakikattir. Tekerleği kendinde tamamlamış olan insan, hakikata ulaşmış insandır ve bu tekerleğin üzerinde bulunan toplum da, hakikat üzere olan toplumdur. Bu hakikatle insanın öz varlığını teşkil eden hakikat ve kâinata hakim olan hakikat arasında hiçbir fark yoktur. Demek oluyor ki, dinin sonunda vardığı hedef ve taşıdığı öz, insana gerçek insanlığını, kâmil insan olma halini kazandırmaktan ibarettir. Bu, bütün insanların hayatında gerçekleştiğinde, yeryüzünde ve artık kâinatta Tevhid bütünüyle hakim olmuş ve göklerle yer 'sulh' içinde birleşmiş, fitne ortadan kalkmış demektir.

İşte İslâm, bu şekilde bütün bir dindir. Bu dine bir başka ad olarak Şeriat da denebilir. Bir başka ma'nâ-landırma ile Şeriat, verdiğimiz tekerlek örneğindeki çerçevenin ve ayrıca çubukları 'çakma', onları yerine getirme kaidelerinin adıdır. Meselâ, namazın hakikati, dış dünyada, huşu ve huzû da dahil olmak üzere, onun bütün farz, vacip, sünnet ve âdâbıyla birlikte kılınması şeklinde tecelli eder. İşte, namazın bütün edâ kaideleri Şeriat'ın sahasına girer.

"İnsanlar madenler gibidir"

İslâm, başlangıçta herhangi bir ayırım ve bölünmeye tabî tutulmadan bir bütün hâlinde yaşanıyordu. Bu bütünü şahsında eksiksiz temsil eden, onun tebliğcisi Efendimiz Hz. Muhammed (sav), ayrıca onun nasıl yaşanacağının da en güzel misalini oluşturuyor ve etrafındaki kutlu Sahabe cemaati de, O'nun imamlığında, rehberliğinde dini bütünlüğü içinde yaşamaya çalışıyordu. Geçen zaman ve gelişen şartlar, İslâm içinde birtakım yeni tanımlamaları zarurî hale getirdi. Bir yanda, tefsir ve hadis ilmi belli kaideler üzerinde yükselirken, bir yanda da bu ilimleri de esas alan ve İslâm'ı anlama ve yaşama kaideleri diyebileceğimiz fıkıh ortaya çıktı.

Beşerî bir realite olarak, herkesin dini aynı ölçüde anlayıp, hakikatına aynı ölçüde vakıf olarak, aynı incelikte yaşayabilmesi mümkün değildir. Kabiliyetler, fıtratlar, mezaklar, mizaçlar farklı farklıdır. Bu çerçevede, Efendimiz (sav), "İnsanlar madenler gibidir" buyurmuşlardır. Her madenin tabiatta ve insan hayatında kendine has yeri ve göreceği fonksiyon vardır. Önemli olan, o madenin işlenme kemaline ulaşması ve fonksiyonunu hakkıyla yerine getirmesidir. Bakır en iyi bakır, demir en iyi demir, gümüş en iyi gümüş, altın, zebercet, elmas ve yakut da yine en saf ve en iyi altın, zebercet, elmas ve yakut olmalıdır. İşte, dinin kemali ve şümulü, evrenselliği de, onun her türlü farklı yanlarıyla birlikte bütün insanlara hitap edebilmesi, bütün insanları kucaklayabilmesi, her madenin işlenme ve saf hale getirilme kaidelerinin bütününe sahip olmasında yatar.

Geçen zaman ve gelişen şartların getirdiği ayrışma içinde, iyi bir fakihin, iyi bir müfessir veya muhaddisin, hattâ iyi bir biyolog, fizikçi ve astronomicinin dini en mükemmel şekilde ve bütün incelikleriyle yaşamasına mani hiçbir şey yoktur. Kaldı ki, bunlar, bilgileri ve araştırmaları ölçüsünde dini çok daha iyi yaşama imkânına sahiptirler. Bunun yanısıra, herkes İyi bir fakih olamayacağı gibi, müfessir, muhaddis de olamaz; hele hele, biyolog, fizikçi, kimyacı ve astronomici hiç olamaz. Fakat, herkes ferdî ve içtimaî hayatında kendine gerekli olan dinî kaideleri bilmek zorundadır ve herkesin bunu öğrenmesine mani hiç bir şey de yoktur. Bu noktada farklılık, kabiliyet ve mizaç farklılığı olabilir; fakat bakır kendi saflığına, demir, çelik ve gümüş kendi saflığına, altın, yakut, zebercet de kendi saflıklarına ulaştıklarında vazifelerini yapmış ve iyi bir 'maden' haline gelmiş demektir. Bir bakıma önemli olan da budur.

Bu fıtrî gerçeğe rağmen, her şey gelip en nihayet insanın kendisinde düğümlendiğinden, İslâm tarihi içinde bazıları için ilimlerle, bazıları için ise fazla amel ve riyazetle tevagulün ve bunun ruhlarda meydana getirdiği kısmî benliğin neticesinde birtakım ayrışmalar görüldü. Ferdî plânda iyi amel, ahlâk ve derinliği ön plânda tutanlarla, fıkıh gibi ilimlerle fazlaca meşgul olup, onu esas alanlar içinde karşılıklı tavır almalar ortaya çıktı. Oysa bunlar, birbirlerini tamamlayan ayrı şeyler olmanın da ötesinde, aynı bütünün ayrışma kabul etmez unsurlarıydı, önemli olan, fıkhı kaideler çerçevesinde eda edilen ibadetlerin hakikatına ulaşmak, ruhuna nüfuz etmekti. Suretten sîrete, şekilden öze, çerçeveden merkeze ulaşmaktı. Fakat, az da olsa, birtakım 'rüsum' veya 'şekil' uleması tarifine hak kazandıracak sözde alimlerle, farkına varmadan öldürdüğü fare hakkını helâl etsin diye, onu otuz yıl sarığının içinde gezdiren ve bu arada kıldığı bütün namazlar tabiatıyla fasid olan sözde dervişlerin varlığı, bu pak sularda birtakım bulanmalar meydana getirdi. Bununla birlikte, gerçek yine derinlerde gerçek olarak kaldı ve neticede hep o hakim oldu.

Tasavvuf

Tarih içinde ortaya çıkan ve ayrışma içinde, şüphesiz müslümanlar arasında ortaya çıkan birtakım iç siyasî çatışmaların da rolü yok değildir. Bu çatışmaların meydana getirdiği atmosferde, kabiliyetler birer birer ortaya çıkıp, muhteşem İslâm binasının bir yanına sahip çıkarken, bir grup da zühd, takva ve daha fazla ibadet yoluyla Allah'a daha fazla yakınlaşma yolunu aradılar. Önceleri bu tür yönelişler ferdî idi ve ihtimal Hasan-ı Basrî2 ve Râbiatü'l-Adeviye3 gibi büyük zahid ve Allah aşıkları ile başlayan bu akım, uzun asırlar sonra tarikat adıyla bir disiplin altında ortaya çıkıncaya kadar Ebû Haşim el-Kûfî, Fuzayl İbn İyaz, Cafer-i Sadık, Bayezid-i Bistamî, Bişr-i Hafi, Zünnûn-i Mısrî, Maruf-u Kerhî, Cüneyd-i Bağdadî, İbrahim İbn Edhem gibi maneviyat âleminin kutup yıldızları mesabesindeki zatlarca temsil edildi.

Bu büyük zatlar tasavvufa zahirde değişik gibi görünen tarifler getirmişlerdir. Meselâ, bazılarına göre tasavvuf, "Cenab-ı Hakk'ın insanı nefis ve enaniyet cihetiyle öldürmesi ve Zatî nurlarıyla ayrı bir diriliğe ulaştırmasıdır ki", "Ölmeden önce ölünüz" beyanıyla özetlenebilir. Buna benzer bir diğer tarif, "Cenab-ı Hakk'ın insanı cüz'î iradesi cihetinde yok edip, Kendi İrâde-i hâssası cihetinde hareket ettirmesi", yani, kulunun "gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı" olmasıdır. Böyle bir kul, Peygamberlerin masumiyetine karşılık, bir nev'î mahfuziyet, yani günahlardan korunma karantinasına alınmış ve yeryüzünde Allah'ın iradesini icranın tam bir vasıtası, yani O'na hakkıyla halife olmuş demektir.

Tasavvufa getirilen bir diğer tarif, "insanın her türlü kötü ahlâktan sıyrılarak, Allah'ın ahlâkı ile ahlâklanması", Efendimiz (sav) için ifade edildiği şekilde, "secdesinde Allah'ın tecellî etmesi", "kendisine bakıldığı zaman Allah'ın hatırlanması, Allah'ın nuruyla görmesi" mertebesine ulaşmasıdır.

Hedef ifade eden bütün bu tariflerin esasen birleştiği nokta, Allah'ın rızasını kazanmak için kulluk görevini yakîn ve ihlâs yamaçlarında bihakkın edâ edebilmektir. Bu da, Rasûlullah Efendimiz'in (sav) çizgisinde ve bütün fıkhî kaidelerine riayet ederek, farzından âdabına kadar İslâm'ın bütün emirlerini kılı kırk yararcasına yerine getirmeye, bunun için de "hayatın her anında lâubalîlik ve hezl, oyun ve eğlenceden sıyrılıp, bedenî ve cismanî arzulara karşı olabildiğince kapanmaya"; bir an gibi, Allah'ın âfâk ve enfüsteki, yani, "tabiî" ilimlere konu olan dış dünyadaki ve ayrıca kişinin iç dünyasındaki ayetleri üzerinde tefekkür, teemmül, teakkul, tedebbür... faaliyetleriyle gezinerek, ayrıca günahlardan kaçmada sabır ve istiğfar ve tevbe ile kalbi temizleyip ve zikr-i İlâhî ile harekete geçirip müşahede kapısını aralayarak sürekli marifet (Allah'ı hakkıyla tanıma) peteğini doldurmaya; ihsan şuuru içinde, yani Allah'ı görüyormuşçasına yerine getirilmeye çalışılan ibadetlerde sabırla muhabbetullaha ulaşmaya, kısaca, "hayvani hayat mertebesinden çıkıp, kalbin ve ruhun derece-i hayatına girmeye" ve "aşk, iştiyak, vecd, cezb ve incizâba açık yaşayıp", zevk-i rûhânîye ermeye bağlıdır.

Tasavvuf, ifadesine çalıştığımız bu husûsiyetiyle, bir bakıma havas, yani yaratılışı itibariyle altın, zeberced, yakut, elmas madenlerinde olmaya bağlı gibi görünür. Ne var ki, kimsenin bu yola girmesine mani bir durum yoktur. Yukarıda arzına çalışıldığı gibi, önemli olan, herkesin kendi "kab-ı kavseyni’ne ulaşması, yani, kendi madenini som hale getirip, hayattaki fonksiyonunu hakkıyla eda etmesidir. Sorumluluğun nimet ölçüsünde olduğu unutulmadan ve şüphesiz madenimizin ne olduğunu da tam bilemediğimizden, som altın veya elmas olmanın yolu aranmalı ve bu yolda gereken cehd Sırat-ı Müstakim çizgisinde gösterilmelidir. Bu ma'nâda herkes için tasavvufu, Kur'ânî ifade ile, "Rabbim Allah deyip, sonra da kabulün gerektirdiği çizgide dosdoğru yürüme" olarak da tarif edebiliriz. Yani tasavvuf, istikamet üzere olmaktır ve bir bakıma İslâm'ın bütününü tahsilden ibarettir.

Bu açıklamalardan sonra, Şeriat-tasavvuf veya fıkıh-tasavvuf kavgasının olamayacağı açıktır. Esasen bu ma'nâsız kavga, yukarıda arzına çalışıldığı gibi, daha çok neyin nerede başlayıp, nerede bittiğini bilmeyenler veya meselelere bihakkın vâkıf olamayanların çıkardığı bir kavgadır ve hiç bir zaman sürekli ve büyük ölçekte olmamıştır. Şu kadar var ki, imamların veya mürşidlerin yetersizliği ve müntesiplerin cehaletine, bazı insanların husûsî halleri de eklenince, birtakım tasavvufî yolların İslâm'ın dışına çıktığı da görülmüştür. Esasen, din, bütün insanlar içinde ve insanların çoğu avam olduğundan zahirde kolaydır, kolaylıktır. Bu bakımdan, dini çerçeveleyen, hududunu çizen ve onu yaşayışın ölçüleri demek olan Kur'ân ve Sünnet'in prensipleri, elbette tasavvufu da çerçeveleyen prensiplerdir. Bu prensipler zahirde bazılarına basit ve sığ gibi görünebilir. Oysa onlar, dipsiz ve sınırsız okyanuslar gibi, zahirde basit bir yüzey olarak görünse de, içine girildikçe sonlarının olmadığı anlaşılacaktır. İşte, onları basit bir satıhtan ibaret gören, daha doğrusu, kendi sığlıklarına hapseden birtakım ulema kılıklı zatlarla, onlarda gördüğü dine göre hükmeden ve kendilerini çok derin zanneden birtakım sözde mutasavvıfedir ki, esas Şeriat-tasavvuf kavgasına sebep olmuşlardır. Tasavvuf için de aslolan Şeriat'ın ölçüleridir ve tasavvuf, bu ölçülerde derinleştikçe derinleşme yolunun adıdır. Bu bakımdan, İmam-ı Rabbânî Hazretlerinin ahir ömründe getirdiği ve Üstad Bediüzzaman Hazretleri'nin de benimseyip üzerinde durduğu veçhile, tasavvufu, Allah'ı hakkıyla tanıma ve iman hakikatlerinin inkişafı maksadıyla, Mirâc-ı Ahmedi’nin (sav) gölgesinde ve sayesi altında kalp ayağıyla bir seyr ü sülûk-u ruhanî neticesinde zevki, hâli ve bir derece şühûdî olarak imân ve Kur'ân hakikatlerine mazhariyet yolu olarak da tarif edebeliriz.

Husûsî kabiliyetler

İnsanlar içinde kabiliyet, fıtrat, mizaç ve mezak olarak çok husûsî zatlar bulunabilir ve bunlar her zaman da olmuştur. İslâm tarihi içinde kısmen yanlış anlaşılan Muhyiddin İbn Arâbî ve bazıları "Şeriat" kılıcıyla idam edilen Hallâc-ı Mansur gibi zatlar bunlardandır. Nasıl bir taş bakırı, bakır gümüşü, gümüş altını, altın elması tartamaz ve yargılayamazsa, aynı şekilde, herkesin de bu insanları, hayatlarını ve sözlerini tartıp, yargılamaları mümkün değildir. Bilhassa bugün açıkça görüyoruz ki, meselâ dinî sahalarda en büyük bir âlim, kimyanın, fiziğin dilini anlamaz. Yani, her ilmin, hattâ her mesleğin artık bir dili vardır. Bu tür zatlar da, şu dar şehâdet âlemi yerine, daha geniş ve şeffaf başka âlemlerde dolaşmışlar, çoklarının rüya ile girdikleri o âlemlere kalp ve ruhları ile girmişler ve oralarda gördüklerini bu âlemin diliyle anlatmaya çalıştıklarından dolayı da tenkitlere uğramışlardır. Oysa, onları ancak aynı âlemlerde gezinenler ve o âlemleri tanıyıp, dillerini bilenler anlayabilir ve yargılayabilir. Bu zatlar, girdikleri âlemlerden çıkıp da, âlem-i şehâdete döndükten sonra, gördüklerini bu âlemin gerçeklerine tatbik ederek yazıp söylememişlerdir. Bu yüzden, hayatları ve yazıp söyledikleri, kendi çizgileri dışındaki çok küçük bir azınlığın ötesinde kalan insanlar için, bir ma'nâ ifade etmeyebilir, hattâ yanlış anlaşılabilir. Dolayısıyla, yazıp söyledikleri, onların âlemlerini de bilen ve onların müşahedelerini, rüya tabiri gibi, bu âleme tatbik edebilen zatlar tarafından yorumlanmalı, bu yorumu yapamayanlar da en azından o zatlar hakkında dillerini tutmalıdırlar. Bazılarının idam edilişi, sözlerinin yanlış anlaşılıp, başkalarını da İslâm çizgisi dışına çıkarabileceği kaygısından olmuştur. Çünkü, örneğini dün de bugün de gördüğümüz üzere, hiç bir müşahede sahibi olmayan ve felsefenin ayağıyla yürüyen pek çokları o zatları taklit etmektedir ki, böylelerinin söyledikleri zahirde o zatlarınkiyle aynı da olsa, kat'iyyen tasvip edilemez. Çünkü, onlarınki sadece birer felsefî söz kalabalığından ibarettir. Felsefecilerin ve bilhassa batılıların, meselâ Muhyiddin İbn Arabî veya Hallaç ile Spinoza'yı, Hegel'i ve daha başkalarını aynı çerçevede değerlendirmeye kalkmaları, bu fahiş yanlışın neticesidir. Muhyiddin İbn Arabî ve Hallaç gibi büyük zatlar da, diğerleri gibi İslâm maneviyat sahasının ayrı kutup yıldızlarıdır. Onları İslâm'ın dışında düşünmek, İslâm'ı daraltmak ve kendi darlığımıza indirmek olur. İslâm bütün kabiliyetleri, bütün fıtrat, mizaç ve mezakları kapsayacak ve herkesin zihnî, kalbî, ruhî açlığını giderecek derecede geniş ve zengindir.

Tasavvuf üzerinde yazılacak daha çok şey olmasına rağmen, onu basitçe tanımak adına, muhterem Fethullah Gülen Hocaefendimiz'in Kalbin Zümrüt Tepeleri'ndeki bal özü "Tasavvuf ” yazısını birazcık 'açma' cüreti içinde şimdilik bu kadarla iktifa etmemiz gerekiyor.

Dipnotlar
1 Kalbin Zümrüt Tepeleri-1, s. 1-5, Nil Yay. İzmir-1996.
2 Hk. bilgi için Bk. Yeni Ümit. sy. 29, sh. 32 vd.
3 Hk. bilgi için Bk. Yeni Ümit, sy, 22, sh. 47 vd.

XXXXXXXX

Bir Bilim Olarak Tasavvuf - Abdulhakim Yüce

www.yeniumit.com.tr/konular/detay/bir-bilim-olarak-tasavvuf

Muamelat sahasında ilmin yer ve önemini görmek için bu sahanın disiplinli bir etüdü demek olan fıkıh kelimesinin

.

Bir Bilim Olarak Tasavvuf

Prof. Dr. Abdulhakim Yüce

Kültür ve medeniyetlere bariz vasıflarını kazandıran ve bu yolla bir kültürü başka bir kültürden ayırmamıza yardımcı olan birtakım temel unsurlar vardır. İslam kültür ve medeniyeti söz konusu olduğunda bu ayırıcı vasıf, şüphesiz ilimdir. İslam bir ilim dinidir ve meydana getirdiği medeniyet ilim medeniyetidir. Özellikle klasik dönem (XIII. yüzyılın sonuna kadar) için bu geçerli ve doğrudur.

Şüphesiz ilim her medeniyette vardır ve her medeniyet için önemlidir. Ama bu medeniyetlerde ilim, bütün boyutlarıyla hayatın bütün derin noktalarına nüfûz etmiş görünmüyor. Oysa İslam'da el yıkamadan, ölmeye varıncaya kadar, her şey, bir ilim ve kitap meselesi hâline gelmiştir. Kur'ân-ı Kerim, peygamberlere ve onlar vasıtasıyla bütün insanlığa ilim, kitap ve hikmetin öğretildiğinden sık sık bahsederek, vahiy müessesesinin İlahî bir mektep olduğu hakikatını hatırlatır. İlim kelimesi ve ondan türeyen isim ve fiiller Kur'ân'da yaklaşık 750 yerde geçmektedir. Çoğu kez epistemolojik bir anlam ifade eden hikmet, kitap gibi kelimeler; anlama, farkında olma, akl etme vs. gibi terimler (ve bunlardan türeyen yüzlerce isim, sıfat ve fiil), yukarıda verilen sayının dışında kalmaktadır. Bir de kelimelerin zıtları düşünülürse, Kur'ân'ın epistemolojik terimler örgüsünün genişliği ortaya çıkar.

İşte İslam medeniyetini bir ilim medeniyeti hâline getiren baş faktör, Kur'ân'ın ilime verdiği bu değerdir. Bu görüş doğru ve tam olarak anlaşıldığı sürece Müslümanlar, insanlık tarihinin medenîleştirici gücü olmuşlar, yanlış ve eksik anlaşıldığı zaman ise, Müslüman'ın fikir ve fiili darmadağınık, hayatı ise alt üst olmuştur.

Kur'ân'ın ilim ve hikmet telakkisi, ilk tatbik sahasını elbette ki, Hz. Peygamberin hayatında bulmuştur. Müslümanlar bu Yüce insanın zuhurundan önceki dönemi cahiliye devri olarak vasıflandırmakla, Kur'ân'ın beşer tarihinde başlattığı yeni döneme de adını vermiş oluyorlardı. İlim ve hikmetle gerçekleştirilmiş Saadet Asrı'nın kurucusu Hz. Peygamberin ilim telakkisini görebilmek için, elimizdeki hadis külliyatına bir göz atmak kafidir. Başta kütüb-ü sitte olmak üzere, hemen her hadis mecmuasında yer alan müstakil kitabu'l ilimler (ilim bölümleri) vardır.

Yine hemen bütün kelâm kitapları, epistemoloji konusunu, yani bilginin kaynağı ve değeri problemini ön planda tutmakta ve bütün kelâmî meseleleri epistemolojik bir zeminde tartışmaktadır.
Eğer tasavvufu bir tek kelime ile anlatmaya çalışmak durumunda kalsaydık, ilim kelimesinin çok kere eş anlamlısı olan marifet kelimesini kullanırdık. Muamelat sahasında ilmin yer ve önemini görmek için bu sahanın disiplinli bir etüdü demek olan fıkıh kelimesinin Tabiûn devrinden itibaren kazandığı anlamı hatırlamak yeterlidir. Felsefe ise, Müslüman filozofların gözünde bir ilmu'l- ulûmdur (ilimlerin ilmi); yani bilgi objesi olma vasfını kazanmış her şeyin bütünlük içinde ele alındığı bir sahadır.

Bu söylediklerimiz, ilim kavramı ile ilgili -tabir yerinede ise- coğrafyanın kaba çizgilerinden sadece bir kısmını teşkil etmektedir. Ama bu bile İslam medeniyeti bir ilim medeniyetidir hükmünün teyidi için yeterlidir. Bilmiyorum ki, yeryüzünde, ilim talebini, dinin merkezî kategorisi olan farz terimiyle (ama farz-ı 'ayn, ama farz-ı kifaye) açıklayan başka bir kültür var mıdır? 1

İşte ilme bu derece önem veren İslam medeniyeti, Mekke ve Medine'de doğup dört bir yana yayıldı. Önceleri yakın çevredeki düşüncelerle ilgilenmeye başladı, giderek âleme bütünüyle yöneldi. Burada çıkış noktası daima, Kur'ân ve Hz. Peygamber'in sünneti oldu. Bu iki kaynak üzerinde düşünüldü ve hakikat, öncelikle onlardan çıkarılmaya çalışıldı.

Dolayısıyla İslam düşünce/ilim hayatı, Kur'ân'ın anlaşılıp yorumlanması gayretinden başka bir şey değildir demek mümkündür. Nitekim, ondaki amelî hükümler Fıkıh ve Hukuk, onun metafiziği belirleyen İlahî bir kitap olarak anlaşılmasından Kelâm ve bir dereceye kadar Felsefe, İlahî bir lisan olarak anlamaktan Dil ve Tefsir ve nihayet uhrevî bir kaynak diye değerlendirilmesinden zühd, ahlak ilmi ve Tasavvufun doğduğunu; keza sünnetin bir bütün olarak ortaya konması çabalarından Hadisin ilminin doğduğunu ve yine İslam dünyasında talî derecedeki görüş, ilim ve sanatların, başka kültür ve düşüncelerin kendisine uygun gelen katkılarını da alarak, bu asılların dallanıp budaklanmasından oluştuğunu söylemek mümkündür.

Konumuz olan tasavvufun, diğer İslamî ilimler gibi, ilmî bir disiplin olup olmadığını tartışmadan önce, ilmin ne olduğu konusuna değinmek gerekir.

İlim Nedir?

Bir çok İslâm âlimi, hem ilmi tarif etmiş hem de ilim tasnifleri yapmıştır. Değişik ilimlerle olan yakın irtibatından ötürü, Gazalî'nin ilmi nasıl tarif ettiğine bakmak istiyoruz. Gazalî, kendinden önce, özellikle kelâmcıların yaptığı ilim tariflerini ele alarak tahlil eder ve tenkitlerini sıralar.
Görüşlerini şöyle özetlemek mümkündür: "İlim, marifettir" şeklinde yaygın olan tarif, lafzî bir tariftir. Burada ilim, aynı anlamda başka bir terimle tarif edilmiştir. "İlim, malumu olduğu gibi bilmektir" tarifinde ise, sözü uzatma, tekrar ve gereksiz sözler vardır. "İlim, kendisiyle bilinen ve insanın onunla alim olduğu şeydir" şeklinde yapılan tarif de gayeyi tam anlatamamaktadır. "İlim, öyle bir şeydir ki, onunla muttasıf olan, yaptığı şeylerden emin olur" tarifinde her ne kadar ilmin gerektirdiği şartlardan biri varsa da yeterli değildir. "İlim, bir şeye olduğu gibi inanmaktır" şeklindeki tarifte, anlamı çok geniş olan ilim özelleştirilmiş ve ilimle inanç bir birine karıştırılmıştır. 2

Kendinden önce yapılan ilim tariflerini bu şekilde bir tenkide tabi tuttuktan sonra kendi görüşünü ortaya koyan Gazalî, ilmin müşterek bir isim olduğunu ve çok çeşitli şekillerde tarif edilebileceğini, bu sebeple tam ve kesin bir ilim tarifinin güç olduğunu söyler. Bu güçlüğe rağmen kısaca, "Aklın, eşyanın hakikatını ve şekillerini alması" daha kısa bir ifadeyle "Eşyayı olduğu gibi bilmek ve tanımak" şeklinde bir tarifi olabileceğini belirtir. 3

Günümüzde yapılan ilim tarifleri de Gazalî'nin tarifinden pek farklı sayılmaz. Bir tanesini vermekle yetiniyoruz: "İlim, insan ruhunun tek başına veya bir bütün olarak eşyanın hakikatını ve çeşitlerini, niteliği, niceliği, mahiyeti, cevheri ve özüyle, maddeden mücerret olarak tasavvur etmesinin neticesinde, hafızalarda ve değişik yerlerde kaydedilen şeydir. Bir başka açıdan ilim, kainatta tecelli edegelen nizam ve İlâhî isimlerin ayineleri olarak, değişik şekillerde tecelli eden şeylerin birbiriyle olan münasebetlerini idrakten ve bu idraklerin tasnifi ve bir araya getirilmesinden ibarettir." 4

Hz. Peygamber şöyle buyuruyor: "Bildiğiyle amel edeni Allah bilmediğine varis kılar."

Bu şekilde tarif edilen ilmin, İslam âlimleri tarafından yapılan çeşitli tasnifleri bulunmaktadır. Bu tasnif bir hiyerarşiye dayanır ve bu sıra yüz yıllarca Müslümanların eğitim düzeninin temelini oluşturmuş, çerçevesini çizmiştir. İlimlerin birliği bu süre boyunca, başta gelen en önemli ilke olmuş, değişik ilimler bu ilkelerin ışığında öğretilmiştir. Bu ilkeden hareketle, bütün ilimler aynı ağacın dalları gibi düşünülmüş, her dalın, ağacın yapısıyla uyum içinde, kendi yapraklarını yeşertip kendi meyvelerini olgunlaştıracağı kabul edilmiştir. Bir ağaç dalı nasıl sonsuza kadar büyüyemezse, bir ilim dalı da belirli bir sınırı aşmaya çalışmamalıdır. Orta çağ Müslüman müellifleri, belirli bir bilgi dalını, kendi sınırlarını aşması için zorlamayı, böylece eşyadaki uyumu ve orantıyı bozmayı, faydasız ve hatta meşru olmayan bir etkinlik saymışlardır. Müslüman ilim adamları, ilimler arasındaki orantıyı ve sırayı korumanın aracı olarak gördükleri sınıflandırmayı işte bu yüzden önemsemişlerdir. Bu yolla her ilim dalının bir bütün olarak bilgi şemasındaki yeri ve hedefi sürekli göz önünde tutulmuştur.

Müslümanlar arasında ilimleri sınıflandırma girişimleri daha üçüncü/dokuzuncu yüz yılda Kindî ile başlamış, o tarihten itibaren artarak sürmüştür. Farâbî, İbn Sina, İhvan-ı Safa, Gazalî, Razî, İbn Hâldun başta olmak üzere, bir çok ilim adamı eserlerinde, ilimleri sınıflandırmaya yer vermişlerdir. Çeşitli ilimler geliştikçe, ilimlerin sınıflandırılması ve ilimlerin tek tek tanımlanması için ayrıca eserler yazma geleneği de hız kazanmıştır. Razî, daha altınca asırda, altmış ilmi ele alarak tanımlamıştır. Daha sonra Taşköprüzade'nin Miftahu's- saade ve Misbahu's- Siyade'si (ki, oğlu Kemaleddin Efendi tarafından, Mevzuâtu'l- Ulûm adıyla tercüme edilmiştir), Katip Çelebî'nin Keşfu'z- Zunûn'u ve İbn Hâldun'un Mukaddimesi ile ilimlerin tanım ve sınıflandırılması âdeta zirveleşmiştir. Yapılan ilk sınıflandırmalarda bulunmasa bile, çok geçmeden Tasavvufun da bir İslamî ilim olduğu belirtilmiştir. Nitekim hicrî beşinci asırda yaşayan Gazalî, Munkiz'inde bu ilim ve metodundan övücü bir şekilde söz eder.5

Tasavvuf ilmi, yapısı gereği uzun süre gizli kalmış, ayrıca ilk dönemlerde, nisbeten fıkıh içinde veya ahlak ve zühd adıyla ele alınmıştır. Bundan ötürü, yapılan ilk ilim tasniflerinde tasavvuf adıyla şayet yer almamışsa, bu durum garipsenmemelidir.

İslâmî İlimlerin Ortaya Çıkışı

Bilindiği gibi, İslam'ın ilk dönemlerinde şer'î hükümler nesilden nesile aktarılarak öğreniliyordu. Bu noktada itikad, ibadet ve muamelat arasında fark yoktu. Ancak çok geçmeden Müslümanlar dinî konuları tartışmaya ve ilim hâlinde öğretmeye başladılar. İlmî usûllere göre araştırmalar yapıp bunları kitaplara geçirdiler. İlk ele alınan konular şer'î meseleler yani fıkıh ilminin konusu olan hususlar oldu.6 Öyle ki, bir çok Müslüman bu ilimle uğraşmayı en önemli dinî vecibelerden saymaya başladı. Bu yaklaşım tarzı, neticede içtihadın zirveleşmesinin başlıca nedeni oldu. Fıkıh kavramının ilk dönemlerde, kelam ve ilahiyat konularını da kapsayacak bir anlamda kullanıldığını unutmamak gerekir. Nitekim İmam-ı Azamın el-Fıkhu'l-Ekber adlı eseri itikadî konuları işlemektedir.

Hadis ilmi de H. III. asrın sonunda bütün konularıyla teşekkül etmişti. Her ne kadar bu konuları içine alan kitapların telifi bir müddet gecikmişse de, usûl ve kaidelerin, tabir ve tariflerin birinci asrın sonundan itibaren hadis imamları arasında kullanılması, ikinci asırda ise, hiç bir kayda tabi olmaksızın münakaşa edilmesi, bu ilmin oldukça erken bir devirde teşekkül ettiğini gösterir. Zaten en mükemmel hadis mecmualarının altın çağ diye tavsif edilen üçüncü asırda tasnif edilmesi de, bunun bir başka delilini teşkil eder. Zira, bir ilmin usûl ve kaideleri belirlenmeden o usûl ve kaidelere uygun mükemmel eserler tasnif edilmesi, mümkün değildir. 7

Tefsir ve tasavvuf gibi, diğer İslâmî ilimlerin gelişimi için de benzer ifadeler kullanmak mümkündür. 8

Tasavvuf İlminin Ortaya Çıkışı

İbn Hâldun (808/1405), tasavvuf ilminin çıkış ve gelişimi konusunda şunları söyler: "Bu ilim İslâm'da sonradan ortaya çıkan şer'î ilimlerdendir. Aslı şudur: Sûfîlerce tutulan yol, bir hidayet ve hak yol olmak üzere, öteden beri ümmetin selefleri ve büyükleri olan sahabe, tabiûn ve bunlardan sonra gelenler tarafından takip edile gelmişti. İbadet üzerinde önemle durmak (masivadan alakayı kesip) bütünüyle Allah'a yönelmek, dünyanın âlâyiş ve ziynetinden yüz çevirmek, hâlk çoğunluğunun yöneldiği (maddî) zevk, mal ve mevki hususunda isteksiz (zahid) olmak, hâlktan ayrılarak ibadet için hâlvete çekilmek vs. bu yolun esasını teşkil etmekte idi. Sahabe ve selefte umumî olan hâl, bu idi.

Zühd mezhebini (yolunu) benimsemek, hâlktan ayrılmak (hâlvet) ve kendini ibadete vermek söz konusu zümrenin özelliği olunca, bir takım vecd hâllerini idrak etmek de onların husûsiyeti hâline geldi. Yaptıkları bütün işlerin ve adım adım aştıkları makamların kökü, itaat ve ihlastır. (Yani iman, ibadet ve ihlasın sonucu ve meyvesi olmak üzere bir takım manevî hâller ve vasıflar hasıl olur.)

İlimler tedvin edildiği ve alimler fıkıh, fıkıh usûlü, kelam, tefsir ve diğer konulara dair eserler yazdıkları zaman bu yolun ehli olan zevat da kendi tariklerine (yollarına) ait eserler yazdılar... Bu sûretle tasavvuf, İslam'da müdevven bir ilim (sistematik bir disiplin) hâline geldi. Hâlbuki, daha evvel sadece bir ibadet (ve amel) yolu olup ona dair olan hükümler, bu yolun adamlarından sözlü olarak alınıyordu. Nitekim tefsir, hadis, fıkıh, fıkıh usûlü vb. yazı ile tesbit edilerek tedvin edilen diğer ilimlerde de bu durum söz konusu olmuştur.

II/VIII. Asır ve sonrasında dünyaya yönelme yaygınlaşıp hâlk dünyaya dalınca, (bu konuda çekingen davranıp) kendilerini ibadete verenlere sûfî ve mutasavvıf ismi verildi.

Tasavvuf İlminin Kapsamı Ve Bölümleri

Kısa zamanda diğer İslamî ilimler gibi konusu, metodu, önderleri, kitapları ve mektepleri olan, kısacası bağımsız bir disiplin hâline gelen tasavvuf, pratik (amelî) ve teorik (nazarî) olmak üzere iki temel bölüme ayrılır. Ancak bu iki yön iç içe girmiş bir birlik arz ederler. Tasavvufun pratiği (amelî yönü) ilimsiz, ilmi de amelsiz olmaz ve elde edilemez. Aslında ilmin kendisi amel etmeye işaret eder; ilim ve amel birbirini gerektirir.9 Cüneyd-i Bağdadî (297/909), "eğitim sırasında ilimle amel edilmezse bereketi kaçar gider," der.10 Zahid ve sûfîler, ilimle amel etmenin doğuracağı bu bereketle, bilmediklerine ulaşmayı umarlar. Bu konuda Hz. Peygamber şöyle buyuruyor: "Bildiğiyle amel edeni Allah bilmediğine varis kılar."11

Diğer bir rivayet de şöyledir: "Allah için kırk gün ihlasla ibadet eden hiç bir kul yoktur ki, hikmet kaynakları kalbinden diline çıkmasın."12 Aynı konuda İbn Sâdân şöyle der: "Rivayet ilmiyle amel eden dirayet ilmine varis olur. Dirayet ilmiyle amel eden ri'ayet ilmine varis olur. Riayet ilmiyle amel eden de hak yoluna hidayet edilir." 13 Bu şekilde ilham ve mükâşefe ile ortaya çıkan bilginin kaynağına da işaret edilmek istenir. Bu ilim, ibadet ve riyazetle ruhun tasfiyesi sonucu Allah'ın verdiği bir ilimdir.

Taşköprüzade, meşhur eseri Miftahu's- Sa'ade'nin üçüncü cildini bütünüyle hudûrî [huzûrî] adını verdiği, genellikle tasavvufa konu olabilecek ilimlere ayırmıştır. Girişinde şu sözlere yer vermektedir: "Bu ilmi elde etmenin yolu tasfiyedir. Tasfiye yolu ikiye ayrılır:

1.Nefsi, riyazet ve mücahede ile alışkanlıklarından alıkoyarak gidilen yol ki, bu yolla elde edilen ilme ilm-i batın denir.
2.Ruhun, tasfiyeden sonra, kudsî ruh alemine olan aşkından ötürü, ona müşahede ve tahakkuk yoluyla bir ilim hasıl olur ki, buna da mükâşefe ilmi denir.

Bu iki ilim arasındaki fark ancak bir misalle anlaşılabilir. Batınî ilim, cilalanmış bir aynaya, karşısında bulunan bir ışık kaynağından ışığın yansımasına benzer. Mükâşefe ilmi ise, ışık kaynağını da taşıyan cilalanmış bir aynaya benzer. Böylece ışığın kaynağına varmış olur. İkinci ilmin, birinci ilmin semeresi olduğunu da belirtmeliyiz. 14

Dolayısıyla tasavvufun ilim yönünü de ikiye ayırmak gerekir: 1.Tasavvufa has olan ve onun metotlarıyla elde edilen mükâşefe ve marifet, 2. Diğer İslamî ilimlerle aynı özellikleri taşıyan kalb fıkhı, batın fıkhı15 (fıkh-ı batın) veya tasavvufî ilim. Biz bu çalışmamızda, diğer İslamî ilimlerle aynı özellikleri taşıyan ve bir yönüyle aynı metotlarla tahsil edilen tasavvuf ilminden söz etmek istiyoruz.

Tasavvuf İlmi veya Batın Fıkhı

Nasıl ki, fıkıh alimleri Kur'ân ve Hadis'ten yararlanarak konularıyla ilgili usûl ve kitaplar yazdılarsa, tasavvuf ehli da kendi görüşlerini ayet ve hadislere dayandırarak kitaplar ve yollar oluşturdular. Neticede özel konusu, hedefi, metodu ve ıstılahları olan Tasavvuf ilmi sistemleşti ve bu konuda bir çok kitap yazıldı.16 Said Havva, tasavvuf ilminin doğuş nedenini şöyle açıklar: "Bütün ilimler gibi, tasavvuf ilminin de doğuş sırrı şudur: Kur'ân ve Sünneti okurken kalp, iman, zevk, takva, nefis, tezkiye vb. anlamlardan çokça söz edildiğini görmekteyiz. İslam alimlerinin bu anlamlarla ilgisi bulunan şeyleri özel bir kitapta tescil ederek zaptetmeleri olağan bir şeydir. Yine bu anlamların keyfiyetleriyle ilgisi bulunan her şeyi kapsayan özel bir ilmin bunun neticesi olarak gelişmesi de en makul olanıdır. O hâlde tuhaf olan bu ilmin bulunması değil, bulunmamasıdır. Zira İslam alimleri her alanda eserler yazmış, benzer şeyleri birbirine eklemiş, şerh ve tafsil etmiş ve konu ile ilgisi bulunan her soruya cevap vermeye gayret etmişlerdir. Tasavvuf ilmi de bu şekilde doğdu ve gelişti. Müntesip olmayan kimselerden gördüğü muhâlefet, hakkını verenle vermeyen, benimseyenle benimsemeyenlerin hakkında yazı yazmaları gibi her ilmin başına gelen bu ilmin de başına gelmiştir. Ama her şeye rağmen tasavvuf ilmi var olmuş, uzmanları yetişmiş, alıcıları bulunmuş ve pazarı da kurulmuştur. Durum bu şekilde olunca, ekollerinin bulunması, üzerinde tartışmaların olması, ek ve tamamlayıcı mahiyette şeylerin ortaya çıkması gayet normaldir. Ama öğrenmek, bilmek ve tanımak isteyen için en kısa yol, bu ilmi kendi kitaplarından okuması ve onu kaynaklarından almasıdır. 17

Tasavvufun ilim yönünü de ikiye ayırmak gerekir:
1.Tasavvufa has olan ve onun metotlarıyla elde edilen mükâşefe ve marifet,
2. Diğer İslamî ilimlerle aynı özellikleri taşıyan kalb fıkhı, batın fıkhı veya tasavvufî ilim.

Tasavvuf, marifet konusunu da ele aldığından, bu noktada kelâm ilmine yakındır. Çünkü, metodu ayrı bile olsa, kelâm ilmi gibi, Allah'ı, sıfatlarını, melekleri, vb. itikadî konuları ele alır.18 İncelemeye çalıştığımız yönü itibariyle de fıkıh ilmine yakındır. Onun için biz de, daha çok fıkıh ilmi ile kıyaslayarak, konuyu aydınlatmaya çalışacağız.

Fıkıh, şer'î-amelî hükümleri, tafsilî delillerine dayanarak bilmektir. Buna göre fıkıh ilminin konusu iki kısımdan ibarettir:

1.Şer'î amelî hükümleri bilmek. Dolayısıyla, Allah'ın birliğini, peygamberlerin gönderilişini ve Allah'tan aldıklarını tebliğ etmeleri gerektiğini, ahiret günü ve bu günle ilgili şeyleri bilmek gibi itikadî hükümler, fıkhın ıstılahî anlamına dahil değildir.

2.Her hükmün tafsilî delillerini bilmek. Meselâ, "içkinin azı da haramdır çoğu da haramdır" deyince buna dair kitap ve (sünnetten) bir delil zikretmek gerekir. Demek ki, fıkıh ilminin konusu, helal, haram, mekruh ve vacip olma yönünden insanların işlerine (ef'al) ait hükümler ve bunların dayandığı konulardır. 19

Fıkhın temel kaynakları Kur'ân ve Sünnettir. Bu iki kaynakta yer alan ve mükelleflerin fiillerine terettüp eden hususları tesbit edip gerekli incelemeleri yapmanın, fıkıh ilminin konusu olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, fıkıh ilminin söz konusu ettiği amellerin zâhirî hükümlerinin yanı sıra, bu zâhirî hükümlerden daha az önemli olmayan bir de batınî, kalb ve niyete ait yönleri vardır ki, fıkıh ilmi bunlarla pek ilgilenmez.20 İşte bu noktada tasavvuf devreye girmekte ve zahirî fıkhın yanı başında, batınî fıkıh adıyla yer almaktadır.22

Meselâ, namazın huşu ve ihlasla, riyadan uzak bir şekilde kılınması bir batınî farzdır ve önemi zâhirî farzlardan geri değildir. Çünkü, "Namaz her türlü kötülükten alı koyar" (Ankebût, 29/45) ayetinin sırrının tecelli etmesi, namazın zahirî farzlardan başka batınî farzlarının da yerine getirilmesine bağlıdır. Nitekim, "Namazlarını huşu ile kılan mü'minler kurtuluşa erdi." (Mü'minûn, 23/1-2) ayeti buna işaret etmektedir.

Zekâtın bizzat kendisi temizlemek anlamındadır. Hem malı hem de sahibindeki cimrilik duygusunu silmektedir. Cihad konusunda ise, Allah'ın "Nefislerinizle cihad ediniz" (Tevbe, 9/41) nevinden ayetleri, bizzat canlarınızla cihada katılınız anlamına olduğu gibi, "Nefislerinize karşı da cihad ediniz," şeklinde de düşünülebilir. Çünkü nefsine karşı koyma engelini aşamayan, yani kendisiyle kavgasını bitiremeyen kimse, cihada katılamaz. Bu yüzden mutasavvıflar, nefs ile cihadı, mücahedenin bir parçası saymışlardır. Diğer ibadetlerde de bu tür yaklaşım ve batınî şartlar söz konusudur. Bu noktada fıkıh ilmini tamamlayan disiplin şüphesiz tasavvuftur.

Ancak onun görevi bununla kalmamaktadır. İhlası öğretmek ve yolunu göstermek gibi fıkıh ilminin söz konusu etmediği konuları da ele almaktadır. Aslında fıkıh ilmine bağlılık kabiliyetini geliştiren de bu ilimdir. Onun için mürşitler ahkâmda fanî olmaktan söz etmektedirler. Nitekim Cenab-ı Hakk'ı tam tanıma zevkinin neticesi, O'nun koyduğu hükümlere tam bağlılıktır. 23
Nedvî de konuyu şöyle dile getiriyor: "Kur'ân ve hadisten istifadeyle bize aktarılan şeyler iki kısma ayrılır:

Biri, heyet ve ef'alden, daha açığı duyulara hitap eden iş ve hareketlerden ibarettir. Namazdaki hâl ve hareketler, bir çok ahkâm ve menâsik bunlardandır. Bunları rivayet ve tedvin yönünden hadis, istinbat ve istihraç yönünden de fıkıh tekeffül etmiştir. Mühaddis ve fakihler bu işi gereğine uygun yerine getirmişlerdir.

İkinci kısım ise, yukarıdaki fiil ve hey'etlerin edası sırasında onlarla beraber bulunması icap eden bir takım batınî keyfiyetlerdir. Hz. Peygamber bunlara, kıyamda ve kuudda, dua ve zikir hâlinde, emredici ve nehyedici durumunda, evinin içinde ve cihad meydanında devamlı uymuştur. Bunlar ihlas, sabır, tevekkül, zühd, gönül zenginliği, sahavet, huşu', tazarru, ahireti dünyaya tercih, edep ve haya, duada hissedilen derûnî samimiyet, likaullaha duyulan şevk vb. keyfiyetlerdir. Bunlar imanî ahlak ve batınî keyfiyettendir. 24

Bu unvan kapsamına, müstakil bir ilim, başlı başına bir fıkıh olabilecek bir çok adap ve erkan, cüz'î ve tafsilî hüküm girmektedir. Eğer birinci kısmının şerh, izah ve tafsilatını ve buna delalet eden tahsil yollarını tekeffül eden ilme zahirî fıkıh denirse, bu batınî keyfiyetin şerhini ve ona ulaşan yolları gösteren ilme de batınî fıkıh denilmelidir."

Hasan-ı Basrî (110/729) şöyle der: "İlim ikidir. Biri kalptedir, işte bu faydalı ilimdir. Biri lisan üzerindedir. Bu ademoğluna karşı Allah'ın hüccetidir." Bu taksimat Ebu Yezid el-Bistamî'de şu şekli alacaktır: "İlim ikidir. Zahir ilim, batın ilim. Zahir ilim, Allah'ın mahlukatı üzerindeki (aleyhindeki) hüccetidir. Batın ilim ise, işte o faydalı ilimdir."26 H.303'te vefat eden Bağdatlı Ruveym, bu ayırımı aynen aktararak, tasavvufun özüne işaret etmiştir.27 Hasana-ı Basrî'nin fakih tarifi de dikkat çekicidir: "Fakih dediğin, dünyaya karşı isteksiz, ahiret hususunda arzulu, dinin emrine itina gösteren, Rabb'inin ibadetine devamdan geri kalmayan kimsedir." 28 Muhasibî (243/867) ise şu görüşü beyan ediyor: "Allah'tan kork ve fetvaları bilmekle ilim iddiasında bulunma. Çünkü ilim, ancak ilim billahtır (Allah'ı bilmektir)."29

Kalbî ibadetler terk edilirse namaz, oruç, zekat, hac gibi ibadetler ne kadar titizlikle yapılırsa yapılsın, ruhsuz kalmaya mahkumdurlar.

Batınî fıkıh üzerinde hassasiyetle duran tasavvuf ehlinden, bir ikisinin düşüncelerini, özetleyerek kaydetmek istiyoruz

Serrac (378/988): Tasavvuf ehlinin nazarında fıkıh, hem zahirî hem de batınî ilmi ihtiva eder. Ancak hâl ve makamlardan söz eden fıkıh, boşama ve kısastan söz eden fıkıhtan daha az önemli değildir. "Çünkü" diyor Serrac, "zâhirî hükümlere çok nadir ihtiyaç olmaktadır. Böyle bir ihtiyaç anında da her hangi bir fakih taklit edilerek mesele hâlledilir. Fakat, hâl makam, mücahede, tezkiye ve benzeri hususlara her mü'min her zaman muhtaçtır; herkesin bunları bilmesi icap etmektedir. Doğruluk, ihlas, zikir, gafletten uzak durmak vb. hususlar bunlardandır. Nefis hâllerini bilmek herkese farz-ı ayındır. Gerçek fıkıh da budur. Ancak, bid'atlara ve yanlışlıklara düşmemek için fıkıhçılara da muhtacız." 30

Gazalî (505/1111): "Evladım! Sana söyleyeceğim şu sözlere dikkat et! "Bir hafta sonra padişah seni ziyarete gelecek" denilse, eminim, o andan itibaren, sadece padişahın gözüne çarpacak, üst baş, evin sergileri vb. her yer ve her şeyi, yapabildiğin en güzel şekliyle düzeltmekle uğraşırsın. Sen anlayışlı bir insan olduğun için, az söz yeterlidir. Hz. Peygamber şöyle buyuruyor: "Allah, dış görünüş ve işlerinize değil, kalp ve niyetlerinize bakar" 31 Eğer bu konuları ele alan kalp ilimlerini öğrenmek istiyorsan İhya ve benzeri kitaplarıma bak. Bu ilim farz-ı ayındır. Diğerleri ise farz-ı kifayedir." 32

Gazalî, kendi döneminde bu ilmin ihmal edildiğinden de şöyle yakınıyor: "Amellerin afetlerini bilip araştıran gerçek fıkıh ilmi, bu asırlarda yok olmuştur. İnsanlar bu amelleri ve bu ilmi terk etti ve insanların, davalarda aralarını bulmak için bir ilim ortaya koydu ve buna fıkıh adını verdiler de din fıkhını ilimlerinin arasından çıkardılar. Aslında, huzur içinde din fıkhıyla meşgul olabilmek için kurulan, dünya fıkhıyla uğraştılar da din fıkhını attılar. Böylece dünya fıkhı din fıkhının yerini alıverdi. (Araç, amacın yerine geçti)" 33

Bu tür yakınmalar bir çok tasavvuf aliminde görülmektedir. Onların nazarında fıkıhçılar, dinî ahkamı, şekillerden ibaret, ruhsuz hareketlere çevirmişlerdir. Bu hareketler her ne kadar aklı doyuruyorsa da, insanın bir çok manevî lâtifesine hitap etmemektedir. Dolayısıyla dış organlara hitap eden bu şekil ve hareketlerin, kalp ve diğer latifelere hitap edecek şekilde batınî bir değerlendirmeye tabi tutulmaları icap etmektedir. 34

Birgivî (981/1573): Bil ki, şer'î hükümler iki kısma ayrılır: 1.Zahirle ilgili olanlar, 2.Batın, yani kalple ilgili olanlar. Bunların da her birisi, yapılması gerekenler ve terk edilmesi gerekenler şeklinde ikiye ayrılıyor. Bu duruma göre şer'î hükümler dörde ayrılmış oluyor: 1.Zahirî emirleri yerine getirmekle ilgili hükümler, 2.Zahirî nehiylerden kaçınmakla ilgili hükümler, 3.Tevbe, havf, şükür gibi, batınî (kalbî) emirlerle ilgili hükümler, 4.Riya, kibir, ucup gibi, batınî (kalbî) nehiylerle ilgili hükümler.

Bu hükümlerin tümünün gerekliliği (vücubiyyeti) şer'î delillerle sabittir. Kim, bu dört hükümden birine muhâlefet ederse, Allah'a isyan etmiş ve azabı hak etmiştir. Çünkü Allah şöyle buyuruyor: "Günahın açığını da gizlisini de bırakın! Çünkü günah işleyenler, yaptıklarının cezasını mutlaka çekeceklerdir." (En'am, 6/120)" 35

Said Havva: "Şüphesiz, nefis tezkiyesi tasavvufun ana meselelerindendir. Hatta bu ilmin neredeyse bir sembolü hâline gelmiştir. Ne var ki, mutasavvıflar zümresi dışında bu mesele hemen hemen ihmal edilmiş gibidir. Oysa, peygamberlerin gönderilmelerinin temel gayelerinden biri de, nefis tezkiyesidir. Cenab-ı Hakk şöyle buyuruyor: "Nitekim kendi içinizden, size ayetlerimizi okuyan, sizi temizleyen, size kitap ve hikmeti ve bilmediklerinizi öğreten bir Resûl gönderdik." (Bakara, 2/151) Bu nefis tezkiyesi bir müzekkiye (tezkiye edene) muhtaçtır. Sahibi tarafından da mücahedeye ihtiyaç gösterir. Bu da ilim gerektirir. Nefsin kemâlât ve noksanlıklarını, bu kemâlâtları gerçekleştirmenin ve noksanlıklardan kurtulmanın yollarını bilmeyi gerektirir. Bütün bunlar tasavvuf ilminin ana meseleleridir." 36

Kısacası dinin belirli emirlerini yerine getirmek, yasakladığı şeylerden uzak durmak, elbette, inanılan dinden zevk ve ilham almanın ilk ve kaçınılmaz şartıdır. Ancak, bununla yetinmek kitlenin ve sistemin selametine kafi gelse de insanın ruhî derinliklerinden fışkıran ulvî arzuları doyurmaya yetmez. Kuralların genel çerçevesinin ötesinde ruhun esas olarak temas edeceği bir alan vardır. Nihaî maksad o alana rapt olmaktır. Kur'ân bu inceliğe sık sık dikkat çeker. Mesela, yukarıda değinildiği gibi, namazın belli bedenî kuralları yanında, üzerinde titizlikle durulan bir ciheti daha vardır: Huşu'.. Huşu', bir iç hadisesidir. Kalıbı, kıyafeti, tarifi yoktur; yaşanır. Kur'ân'da buna benzer pek çok kelime bulunmaktadır. Tatahhur, tezkiye, ihsân, tezekki vs. Peki bu ifadeler nasıl meyvelendirilecektir? Bu noktada aleladeliği aşan ince bir terbiyenin gereği ortaya çıkar. 37

Çağdaş alimlerden Zühaylî, "fıkıhta, diyaneten böyledir denilen hususları, tasavvuf inceler" demektedir. 38

Aktarılan bilgilerden şu neticeyi çıkarmak mümkündür: Mükelleflerin fiillerine terettüp eden hükümleri konu edinen fıkıh ilmi iki bölüme ayrılır:

1.Bu fiillerin zahirî yönlerine ait hükümleri konu edinen ve fıkıh denilince kastedilen; tasavvuf ehlinin ise zahirî fıkıh dedikleri ilim,
2.Bu fiillerin içe, kalbe yansıyan yönlerini konu edinen ve tasavvuf ehlinin batınî/kalbî fıkıh dedikleri ilim.

Ancak şunu hemen ilave etmeliyiz: Batınî fıkıh dediğimiz ve tasavvufun bir bölümü olan ilim, sadece mükelleflerin fiillerine ait kalbî ahkamı konu edinmez. Bir de dışta yansıması olmayan, içe ait bazı hususları bulunmaktadır.

Kalbi ibadetler terk edilirse namaz, oruç, zekat, hac gibi ibadetler ne kadar titizlikle yapılırsa yapılsın, ruhsuz kalmaya mahkumdurlar.

Tasavvufun Merkezî Konuları

Prof. Dr. Abdulhakim Yüce

Tasavvuf, bir ölçüde beşerî sıfatlardan sıyrılıp, melekî vasıflar ve ilâhî ahlâka bürünerek, mârifet, muhabbet ve zevk-i rûhânî yörüngeli yaşamaktır.

Tasavvuf İslâm dini içerisinde doğdu, onun temel dayanakları olan Kur’ân, Hadîs ve Sahabe hayatını kaynak olarak kullandı ve zamanla diğer İslâmî ilimler gibi ciddi bir gelişim gösterdi. En müstakim hâliyle tasavvuf, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), O’nu en güzel şekilde takip eden ashabı ve onları takip eden tabiin nesli tarafından yaşandı ve aktarıldı; daha sonrakiler tarafından bu hayat tarzı zühd veya gerçek tasavvuf adıyla anıldı.

İlk iki asırda cemiyet hâlinde, tabiî olarak yaşanan zühd hayatında, marifetten çok amele, ilhamdan fazla ibadete, keşiften çok ahlâka, kerametten çok istikâmete, kısaca, nazariyeden fazla uygulamaya önem verilmekteydi. Zühd hayatından maksat, İslâm’ın ve Peygamberlik müessesinin de temel hedefi olan, ahlâkî olgunluğa erişmek ve bunu hayata taşımaktı.

Daha sonra gelişip sistemleşerek, tasavvuf ve tarikat adlarıyla merhaleler yaşayan bu anlayış ve hayat tarzında, ilk iki asırda var olan hususlar kısmen ve ismen muhafaza edilse bile, ikinci derecede değer verilir hâle geldi. Birinci sıraya ise, daha sonra gelişen tasavvufun nazariyatının sadece bir kısmı yerleştirildi ki, o da, vahdet-i vücûd, irfan, ricalu’l-gayb, insan-i kâmil, sema… gibi, bazı tasavvuf ehlinin varlık, bilgi ve seyr u sülûk konularındaki görüş ve uygulamalarıdır.

Yazımızda, bizce tasavvufun merkezî konularında bir eksen kayması gibi gözüken bu durumu değerlendirmeye çalışacağız. Konuya başlarken önce ‘bir ilim ve dini daha iyi yaşama tarz ve metodu olarak’ tasavvuftan bir nebze söz etmek istiyoruz.

Tasavvufun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Bilindiği gibi İslâm’ın ilk dönemlerinde, özellikle Asr-ı Saadet’te ve tabiin döneminde, dinî ilimler bir bütün hâlinde idi; bütün gayret Kur’ân’ın anlaşılmasına odaklanmıştı. Nitekim ahkâm ve amele işaret eden âyetlerinden fıkıh (hukuk), iman ve itikada dâir âyetlerinden kelâm ve bir dereceye kadar felsefe, sosyal münasebetlerden söz eden âyetlerden ahlâk ve tasavvuf ve Kur’ân’ın en güzel yorumu olan sünnetin bir bütün olarak ortaya konması çabalarından da hadîs ilmi doğmuştur denilebilir. (Bkz: Aydın, 1986: 1)

Zamanla her ilim farklı branşlar hâlinde kendi mecrasında akmaya başladı ve sistemleşti. Tasavvufun sistemleşme serüvenine dâir şu değerlendirmeler yapılmaktadır: “Sûfîler taifesince tutulan yol, bir hidâyet ve hak tarik olmak üzere, öteden beri ümmetin selefleri ve büyükleri olan sahabe, tabiûn ve bunlardan sonra gelenler tarafından takip edilegelmişti. İbadet üzerinde önemle durmak, (masivadan alakayı kesip) tamamıyla Allah’a yönelmek, dünyanın alâyişinden ve ziynetinden yüz çevirmek, halk çoğunluğunun yöneldiği (maddî) lezzet, mal ve mevki hususunda zahid (ve isteksiz) olmak, halktan ayrılarak ibadet için halvete çekilmek bu yolun esasını teşkil etmekte idi. Sahabe ve selefte umumî olan hâl, bu idi. Zühd yolunu benimsemek, halktan ayrılmak (halvet) ve kendini ibadete vermek, söz konusu zümrenin özelliği hâline gelince, birtakım vecd hâllerini idrak etmek de onların hususiyeti hâline geldi... Yaptıkları bütün işlerin ve aştıkları makamların kökü, itaat ve ihlâstır. (Yani iman, ibadet ve ihlâsın sonucu ve meyvesi olmak üzere birtakım mânevî hâller ve vasıflar hâsıl olur.)” (İbn Haldun, 1983: II, 1123)

Tasavvuf İlminin Kapsamı ve Bölümleri

Kısa zamanda diğer İslâmî ilimler gibi konusu, metodu, önderleri, kitapları ve mektepleri olan, kısacası tam anlamıyla bir disiplin hâline gelen tasavvuf, pratik (amel) ve teorik (ilim) olmak üzere iki temel bölüme ayrılır. Ancak bu iki bölüm iç içe girmiş bir birlik arz eder. Tasavvufun pratiği ilimsiz, ilmi de amelsiz olmaz ve elde edilemez. Aslında ilmin kendisi amel etmeye işaret eder, ilim ve amel birbirini gerektirir. (Münavî, 1972, II, 134)

Asıl olan, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabı tarafından yaşanan ve üzerinde durulması gereken amelî kısımdır. Teorik kısmın kaynağı da ikincisidir; zîrâ amel olmadan marifet olmaz. Amel ve marifetin beraberliği ise ahlak-ı haseneyi netice verir. Bu da peygamberlik müessesesinin temel gayesidir: Onun için Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) “Ben mekarim-i ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim.” (İbn Hanbel, 1983: II, 381) buyurmuştur.

Tasavvufun amelî yönü Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), O’nu en güzel şekilde takip eden ashabı ve onların yoluna en güzel şekilde uyan tabiin nesli tarafından yaşanmış ve aktarılmış; daha sonrakiler tarafından İslâm’ın ruh ve mana boyutu adıyla anılmış, tasavvuf tarihçileri tarafından da tasavvufun dayanağı ya da gerçek tasavvuf olarak değerlendirilmiştir. Bu anlayış ve yaşama tarzını en güzel şekliyle yansıtan dönem, zühd dönemidir. Burada kastımız, dünyaya mesafeli duruş, ibadet derinliği, her türlü harama karşı vera’ ve takva titizliği ve evrad u ezkâr zenginliği anlamındaki zühttür.

Bu çerçevesiyle zühd şöyle izah edilebilir: “Dünyevî hazları terk edip, cismanî meyillere karşı koymak, ömür boyu âdeta bir perhiz hayatı yaşamak, davranışlarında takvâyı esas alarak, dünyanın, kendine ve insanın nefsine bakan yönlerine karşı da kararlı, müstağni ve müstenkif bulunmak… Bu da kısacası ebedî olan ukbâ saadeti için, muvakkat dünya rahatını terk etmek demektir.” (Gülen, 2001: I, 70)

İlk iki asırda, toplumun çoğunluğu tarafından ve tabii olarak yaşanan bu zühd hayatı, zamanla özel bir grubun yaşadığı bir hayat tarzı hâline geldi. 2/9. asrın sonundan itibaren, toplumun bir kısmında görülen dünyevîleşmenin zıddı istikametinde zühd hayatında mübalâğa edilmeye, dünyayı terk ve nefs riyâzeti bakımından ilk dönem zahidlerinin yaklaşımlarına kısmen ters düşen bir hayat yaşanmaya başlandı. Zîrâ Hicrî ikinci asrın sonuna kadarki âbid ve zâhidlerin zühdü daha çok mutedil ve münferitti. Marifetten çok amele, ilhamdan fazla ibadete, keşiften çok ahlâka, kerametten çok istikâmete, kısaca, nazariyeden fazla uygulamaya önem verilmekteydi. Bu dönemde zühd hayatından maksat, ahlâkî olgunluğa erişmekti. Dönemin zâhidleri, içtimaî hayata katılıyor, maişetlerini temin için çalışıyor, güçleri yettiğince şeriatın ve dinin emirlerine riâyet ediyor ve bu emirleri canla başla muhafaza ediyor; gözü yaşlı, bağrı yanık tutumları ile çevresindeki insanlara ve bazen de idarecilere öğütler veriyor, zühd hayatını öngören âyet ve hadîsler üzerinde duruyorlardı. Ulaşmak istedikleri tek gaye, Allah’ın (celle celâluhu) rızasını kazanmak ve O’nun gazabından kurtulmaktı. (Bkz: Özköse, 2002, 186)

Tasavvuf tarihi boyunca yapılan tariflere bakıldığında da ağırlıklı olarak yukarıda zikrettiğimiz konuların öne çıktığı görülmektedir. Meselâ yüzlerce tasavvuf tarifini gruplandırıp şu on başlık altında toplayanlar olmuştur: “Tasavvuf, 1. Zühttür, 2. Güzel ahlâktır, 3. Tasfiye yani kalb temizliğidir, 4. Tezkiye yani nefs ile mücahededir, 5. İstikamettir yani Kitap ve Sünnet’e sarılmaktır, 6. Allah’a tam teslimiyettir, 7. Rabbaniliktir, 8. İslâm’ın ruh hayatıdır, 9. Bir batın ilmidir, 10. Havassa ait ledün ilmidir.” (Yılmaz, 1994: 30)

Çıkışı ve gelişimi ile yapılan tarifleri göz önüne getirdiğimizde tasavvufun merkezî konularını, uygulama şeklini ve ana hedefini şu şekilde özetlemek mümkündür: Tasavvuf, inanmış ferdin ilme’l-yakîn seviyesinde bildiği imanî konulara ait bilgisini ayne’l-yakîn mertebesinden geçirerek neticede hakka’l-yakîn seviyesine ulaştırmak ister. Bunu gerçekleştirmek için dünya ile sadece ihtiyaç kadar ilgi kurmasını sağlar yani kıllet-i taam, kıllet-i menâm, kıllet-i kelam ve uzlet ani’l-enam sistemini uygular. Bu arada nafileler dâhil bütün ibadetleri adabına varıncaya kadar titizlikle ikame etmesini söyler. Geceler boyu yapacağı tefekkür, tevbe ve istiğfarlar, dökeceği gözyaşı, okuyacağı Kur’ân-ı Kerîm ve engin evrad u ezkâr da bu ibadet manzumesinden sayılır. Şer’i ahkâmı kılı kırk yararcasına yaşayıp takvâ ve vera’ seviyesine varacak bir helal-haram hassasiyeti, bu yolun olmazsa olmazlarındandır. Onun için ‘Tasavvuf ehlinin mezhebi ruhsat değil, azimettir.’ denilmiştir. Hattâ sadece kendi mezhebinin değil, diğer mezheplerin de görüşünü uygulayarak onların da nurundan istifade etme tavsiye edilmektedir. (Rabbanî, 1976: II, 36) Aynı zamanda mutasavvıf olan İmam Şa’ran’i’nin Mizanu’l-Kübra adlı eseri fıkhî konuları ve ihtilâfları azimet-ruhsat / teşdit - tahfif şeklinde ikili bir tasnife tabi tutmuş, böylece mutasavvıf kişiye yol göstererek azimete uymasına yardımcı olmuştur. (Şa’ranî, 1989) Şüphesiz bunları gerçekleştirmek için sıkı bir riyazet ve seyr u sülûk pratiğine ihtiyaç olacaktır. Bunların hepsinin meyvesi de Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabında tahakkuk eden ahlak-ı hasenedir. Böylece mutasavvıf Allah-insan-varlık arasındaki münasebeti, en uygun şekliyle kurarak insan-ı kâmil olur ve Cennet’te yaşamaya layık bir kıvam kazanır. Bu makama yükselen ve İlâhî cezbenin çekim alanına giren müridin öncelikle Allah’a (celle celâluhu), sonra da başta O’nun habibi Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) olmak üzere bütün varlığa sevgi, muhabbet ve aşk nazarıyla bakması ve bazen bu aşkını sema, şiir, musiki vb. şekillerde ortaya koyması elbette kaçınılmazdır. Bu uygulamalar sırasında Kur’ân’ın çok katmanlı mânâları, varlığın hakikati ve yaradılış sebebi, insanın diğer varlıklar arasındaki yüce mertebesi ve mânevî yapısı vb. konular hakkında kalbine hutur edecek ilhamlar ve keşifler olabilir. Ama o çoğu zaman onu asıl işinden alıkoymasınlar diye bunlara iltifat etmez; sadece muhataplarına şekerleme nev’inden bazen bunların cüzî bir kısmını işaret şeklinde dile getirir veya hâliyle hissettirir.

Evet, tasavvufun hedefi, ana konusu ve metodu çok kısa olarak bu şekilde özetlenebilir.

Ancak maalesef daha sonra bu anlayış ve hayat tarzının merkeziyeti zedelendi. Yani her ne kadar tasavvuf ehli bu yolun amel, takva, rıza, sabır, istiğna, ihlas, riyâzat, tebettül, hüzün, tevekkül, vera’, muhabbet, Cehennem korkusu, hayâ, seha, şecaat, af, müsamaha, kanaat, huşu, Hakk’a iltica, mücahede, emr-i bi’l-ma’ruf nehy-i ani’l-münker, evrad u ezkâr… üzerine bina edildiğini, işin özünün bunlardan oluştuğunu, yapılan bütün izah ve gayretlerin bunları anlayıp gerçekleştirmeye matuf olduğunu dile getirmiş ve yazmışlarsa da maalesef bahsi geçen konular gereken ilgiyi görmez oldu. Bunların yerine tasavvuf ehlinin varlık ve bilgi anlayışları ile insan yetiştirme metotlarını konu edinen vahdet-i vücûd, ricalu’l-gayb, rabıta, zikir şekli, sema, keşf, keramet, rüya, ilham… gibi hususlar üzerinde fikir beyan etmek merkeze alındı. Son zamanlarda özellikle akademik çevreler ve tasavvufa ilgi duyan gayrimüslimler ise daha çok vahdet-i vücûd ve tasavvufun ılımlı ve faklı bir İslâm anlayışı olduğu iddiası üzerinde durmakta ve bunu öne çıkarmaktadırlar. Vahdet-i vücûd vb. konular yüzyıllardır tartışıldığı için onları ilgili eserlere havale edip daha güncel olan son konuya bir nebze değinmek istiyoruz.

Tasavvuf ve Ilımlı İslâm Yorumu

Şu soruyu sormak ve açık yüreklilikle tahlil edip cevaplamak gerekir: Gerçekten tasavvuf İslâm’ın daha ılımlı, daha hoşgörülü ve daha insancıl bir yorumu mudur? Kanaatime göre bu soruda tartışılacak birden fazla nokta bulunmaktadır.

Tasavvuf genel olarak İslâm’ın bir yorumu olmadığı gibi, farklı bir yorumu hiç değildir. Zîrâ tasavvuf Kur’ân ve Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Sünnet’inde var olan, tefsir ve hadîs şerhlerinde tespiti ve izahı yapılan, fıkıh kitaplarında sıhhat şartları ve işleyişi açıklanan İslâm’ı, halkın genelinden daha derin, daha dikkatli, daha ağır, daha titiz… yaşamak demektir. Bu titizliği azami takva, azami vera, azami zühd, azami nafile ibadet ve evrad u ezkarla da perçinlemektir. Öyle ki bu yolda gidenler kolaylaştırıcı fetvalardan alabildiğine kaçınarak azimet mezhebini seçmişlerdir. Sünnet’e bağlılıkları dillere destan olduğu gibi bid’atla savaşları da meşhurdur. Meselâ en meşhurlarından olan İmam Rabbani kendi misyonunu bid’ata karşı çıkıp Sünnet’i ihya etmek olarak tesbit etmiştir. Harama karşı titizlikleri sadece şüpheli şeylerden kaçınmak değil, mubahların da birçoğunu terk etmek şeklindedir. Nitekim, bu hassasiyetinden ötürü ilk tasavvuf yazarlarından el-Muhasibî, babası Mü’tezilî görüşlere sahiptir diye geriye bıraktığı mirasa el sürmemiştir. Haram veya şüpheli şeyler sadece yeme içmeden ibaret olmayıp; bilindiği gibi kadın erkek münasebetlerinden, yöneticiliğe varıncaya kadar hayatın hemen her alanında dikkat edilmesi gereken sınırlar bulunmaktadır ve tasavvuf ehli bunlara titizlikle uyar.

Öyle ise tasavvuf ehline ve tasavvufî bakış açısına İslâm’ın farklı bir yorumu demek yanlış olduğu gibi onu “şer’i ahkâmın sınırlarını tanımayan veya aşan” mânâsında hoşgörülü veya Hümanist görmek de yanlıştır. İnsanı hattâ bütün yaratılmışları Yaratan’dan dolayı sevmek, değer vermek, merhametle yaklaşmak, sadece tasavvuf ehline ait bir ayrıcalık değildir; her mümin hattâ her insan böyle davranmalıdır ve bazılarına göre en katı prensipleri vazeden fıkıh da, fıkıhçı da konuya böyle yaklaşır. Elbette suç işleyen kişiyi cezalandırmak gerekir ve fıkıh bunun prensiplerini belirler. Ama suç işlediği hâlde bir insana hangi tasavvuf ehli ceza verilmesine karşı çıkabilir? Zîrâ bunu yapmak Kur’ân’ın prensiplerini açıkça çiğnemek mânâsına geldiği gibi sosyal düzeni bozmak ve anarşiye davetiye çıkarmak demektir. Onun için de her mutasavvıf, diğer müminler gibi dört fıkıh mezhebinden birine bağlıdır ve adabına varıncaya kadar her prensibi titizlikle uygular. Hattâ Ehl-i Sünnet çizgisinden taviz veren kişi ve tarikatları İslâm dışı sayar. Yukarıda işaret ettiğimiz gibi halkın taklit seviyesinde inanıp uyguladığı prensipleri, âdeta hissedercesine inanıp yaşamak için, zorlu seyr u sülûk yollarını aşar; böylece çok üstün bir ahlak seviyesini yakalamaya çalışır.

Netice

Dinin üç cephesinden ikisini oluşturan fıkıh ve kelâmda olduğu gibi, üçüncü cephesi ruh ve mânâ boyutunu oluşturan tasavvufta da dağınıklık ve tahriften korunabilmek için, ilk dönemden bu yana üzerinde ittifak edilen hususlar tekrar merkeze alınarak bir anlayış ve hayat tarzı geliştirilmeli ve sahip çıkılmalıdır. Aksi takdirde günümüzde bazı misalleri görüldüğü gibi, bir taraftan İslâm’la bağdaşmayan ve dinle ilişkisi olmayan, amel ve ibadet kavramının unutulduğu, bir tür Yunan Hümanizm’ine benzeyen davranış biçimleri, Tevhit izahları, sözüm ona zikir uygulamaları/törenleri, eklektik din anlayışları vs. ortaya çıkacak; diğer taraftan bazen roman şeklinde ve kişisel gelişim uslub ve edasıyla, bazen içi doldurulamayan modern psikoloji kavramları ya da içi boşaltılmış tasavvuf terimleriyle dile getirilen ruh ve mana âlemine ait konular, maalesef insan hayatında ciddi bir mânâ ve tesir bırakmadan tüketilecek, kanıksanacak ve bu noktada da İslâm’ın ruh bütünlüğü ve insicamı bozulacak, tanınmaz hâle gelecek ve tahriflere kapı açılacaktır.

Kaynaklar

1. Aydın, M. (1986) İslâm’a Göre İlim, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 3, ss.1-2, İzmir.

2. Gülen, F. (2002), Kalbin Zümrüt Tepeleri I, Zühd, 70, İstanbul.

3. Hanbel, A. (1983), Müsned, II, 381, Beyrut.

4. İbn Hâldun, (1983), Mukaddime, II, 1123, İstanbul.

5. Münavî, A. (1972), Feyzu’l- Kadir, II, 134, Beyrut.

6. Özköse, K. (2002), Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VI, s. I, ss. 186. Rabbanî, İ. (1976), Mektûbât, 22. Mektup, c. 2, s. 34. İstanbul.

7. Şa’ranî, A. (1989) el-Mizanu’l-Kübra, Beyrut.

8. Yılmaz, H.K. (1994), Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, 30, İstanbul.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

SORULAR & CEVAPLAR

Tasavvuf nedir?
Tasavvuf, İslâmî hayatı yaşama biçimi, ruh hayatı, rabbânîlik, ihsan ve tezkiye gibi isimlerle anılan bir ilim ve müessesedir. Tasavvuf, adıyla olmasa bile,muhtevâsı ve müesseseleriyle Allah Rasûlü'nün hayatında ve Kur'an'da var olan bir kurumdur. Allah Rasûlü'nün temsil ettiği "Siyâsî, ilmî ve ma'nevî" otoriteden üçüncüsünün müessese ve ilim olarak uzantısını oluşturmaktadır.
Tasavvufî hayat ferdî olarak yaşanamaz mı?
Bu soruyla iki şey kasdedilmiş olabilir. Birincisi evrad ve ezkârıyla, riyâzat ve mücâhedesiyle, seyr u sülûk ve tarikatıyla tasavvufun ferdî olarak yaşanıp yaşanamıyacağı; ikincisi kişinin kendi başına kitap ve sünnete uygun bir kulluk yapıp yapamayacağıdır. Öğrenmek başka, uygulamak ve yaşamak başka şeylerdir. Tasavvuf öğrenileni yaşamayı fiilî olarak öğreten bir eğitim kurumudur. Eğitimde güçlü şahsiyetlerin başkalarını etkileyerek kendi boyası ile boyaması söz konusudur. Çünkü terbiye, olgunlaşmış şahsiyetlerin, insanın eksik ve ham tarafları üzerinde yaptığı olumlu etkidir. Türkçe’deki: "Kır atın yanında duran ya huyuhran, ya suyundan" sözü bu etkileşimi gösterir. Birinci şekliyle; yani tasavvufun seyr u sülûk ve tarikatıyla ferdî olarak yaşanması mümkün değildir.Çünkü bu eğitim sisteminin amacı bir mürebbî ve mürşidi gerekli kılmaktadır. Bütün uygulamalı ilimlerde olduğu gibi tasavvufi terbiyede de üstâda ihtiyac vardır. Bu konuda Şeyh ve mürşide âid meselelerde daha ayrıntılı bilgiler verilmiştir. İkinci şekliyle; yani insanın kendi kendine kitap ve sünnete göre kulluk yapması elbette mümkündür. Eldeki yazılı bilgilerden yararlanarak insan iyi bir müslüman olabilir. Ancak birlikteliğin heyecan ve coşkusu daha farklıdır.

Sağlam bir tasavvuf çizgisinde hangi özellikler bulunmalıdır?
Bu sorunun tasavvuf konusundaki belirsizlikleri gidermek amacıyla sorulduğuanlaşılmaktadır. Bugün tasavvuf konusunda sapla saman birbirine karıştığı,şeyhlerin sahtesi ile gerçeği yaygın bir biçimde her yanda bulunduğu içinbunları birbirinden tefrik etmek zordur. Bunların doğrularını tanımak için birtakım ölçülere ihtiyac vardır. İşte o ölçüler şunlardır: a- Ehl-i sünnet ve'l-cemaat çizgisinde sağlam bir inanç, b- Kitap ve sünnete uygun derin bir ibâdet hayatı (sâlih amel), c- Düzgün bir muâmelât , d- Muhammedî bir ahlâk. Tasavvuf bu ölçüler içinde şu özellikleri de taşır: a- Tasavvuf manevi tecribe ile anlaşılan hal ilmidir, b- Tasavvufi bilginin konusu ma'rifetullah'tır, c.Tasavvuf tatbiki bir ilim olduğundan mürşid vasıtasıyla öğrenilir, d- Tasavvuf kitaptan okuyarak öğrenilebilecek bir ilim değildir, çünkü tecrübîdir. e-Tasavvufun bilgi kaynağı felsefe ve kelâm gibi akılla sınırlı değildir. İlham ve keşf de bilgi kaynağı olarak kabul edilir. f- Tasavvufi eğitime tarikat denilen özel yollarla kat’edilir. Lüma' müellifi sûfîlerin sahtesini hakikisinden ayırmak için şöyle bir ölçü koyar: 1- Haramlardan kaçınmak, 2- Farzları îfâetmek, 3- Dünyayı ehl-i dünyaya bırakıp dünya-perest olmamak.

Tasavvufun mertebeleri nelerdir?
Tasavvufun tahalluk ve tahakkuk olmak üzere iki mertebesi; yani boyutu vardır. Tahalluk, tasavvufun eğitim boyutudur. Tasavvufi hayat, tarikat, manevi makamlar, seyr u sülûk ve âdâb gibi konuları kapsar. Tahakkuk ise tasavvufun ma'rifet, işâret ve bilgi boyutudur. Bu da insanın ma'nevî eğitim sayesinde ahlâk ve takvâ açısından yükselişi ve Allah'a yaklaşması sonucu kâinattaki bazı ilâhî sırlara âid elde ettiği bilgilerdir. Nitekim Kur'an'daki: "Allah'tan korkun Allah size öğretsin." (el-Bakara, 2/282) âyeti takvânın bir takım manevî bilgilere erme vesilesi olduğuna işaret etmektedir. Bir kudsî hadisteki: "Kulum bana nâfilelerle yaklaşmaya devam eder. Hatta ben onu severim. Ben onu sevince de gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı... olurum" (Buhârî, Rikak, 38) ibâreleri, kulluk ve nâfile ibâdet ile insanın kâinâttaki ilâhî kudretin etkisini anlamaya başlayacağını anlatmaktadır. Aslında ehl-i sünnet inancına göre bütün insanların fiillerinin gerçek mutasarrıf ve hâlıkı Allah’tır. Ancak insanlar gözlerindeki dünya ve mâsivâ perdesi sebebiyle bunu görememektedir.Yani bir başka ifade ile herkesin gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı Allah’tır. Çünkü bütün fiillerde yaratıcı O’dur. İnsanlar bu gerçeği nâfileibâdetlerle Hakk’ın sevgilisi olacak konuma geldikleri zaman farkedebilirler. Kur’an’da Allah’ın, kulların fiillerini kendine izâfe etmesi bundandır. Nitekim "Onları siz öldürmediniz, Allah öldürdü. Attığın zaman da sen atmadın, Allah attı." (el-Enfâl, 8/17) "Bildikleriyle amel edene Allah bilmediklerini öğretir." (Hilyetü’l-evliyâ, X, 15) hadisinde de aynı konuya işâret edilmektedir. Tasavvufun bu iki özellği tasavvufî hayat ve tasavvufî düşünce olmak üzere iki mertebenin meydana gelmesini sağlamıştır. Bunların ikisi de birbirine bağlı olmakla birlikte aslolan kulluğa yardımcı tasavvufî hayattır.

Günümüzde tasavvufun içine pekçok hurâfeler karışarak bozulduğu görülmektedir. Özellikle menkıbeler konusunda sıkıntılar var. Net bir tasavvuf ortaya konmuyor? Bu konuda neler yapılabilir?
Bu soruda herhalde tasavvufun bozulup gerilediğine işâret edilmek istenmektedir.Aslında İslâmî ilimler ve sosyal kurumlar bileşik kaplar gibidir. Birinin yükselmesi ve diğerlerinin yerinde sayması veya birinin seviyesinin düşüp diğerlerinin yukarda kalması mümkün değildir. İslâm dünyasında gerileme ve çözülme başlayınca bütün ilimler ve kurumlar bundan nasîbini almıştır. Medrese, tekke ve ordu üçlüsünün oluşturduğu sosyal müesseseler birbiriyle âhenkli biçimde çalıştıkları, birbirlerini rakip görüp dışlamadıkları zamanlar yüksek seviyede hizmet vermişlerdir. Bu müesseseler birbirini bütünleyen özelliklerini kaybedip rekabetle birbirini yıpratmaya başlayınca genel bir gerileme başlamıştır. Tekke ve tasavvufi kurumların parlaklığını kaybettiği dönemde, medrese veya ordunun hâlâ yüksek hizmetler verdiğini söylemek mümkün değildir.Bu itibarla gerileme ve çözülme bütün kurumlarda, birlikte yaşanmıştır. Günümüzde tasavvufî hayatın içinde bulunduğu öne sürülen bid'at ve hurâfeler aslında İslâm toplumunun ortak problemidir. Tasavvuf, ya da başka İslâmî çevrelerde görülen bir takım bid’at ve hurâfelerin temel sebebi bilgi eksikliğidir. Çünkü bugün insanlarda manevi hayata ilgi, bilginin çok önündedir.Bu ilgiyi doyurup iyiye kanalize edecek gerekli kurumlar bulunmadığı ve dini bilgilenmede problemler olduğu için insanlar din adına çoğu zaman hurâfelere takılıp kalmaktadır. Hurâfe ve bid’atin tek sebebi cehâlettir. Ehl-i sünnet çizgisinde müteşerri ve cehâletten kurtulmayı görev sayan tarikatler hurâfelerle mücâdele etmektedir. Nitekim XIX. yüzyılda başta Nakşbendiyye’nin Hâlidiyye kolu olmak üzere pek çok tarikat, ilim ve medrese çevrelerinin de desteğiyle bir tecdid, yenilenme ve ıslahat hareketi başlatmış; hurâfe ve bid’atlere karşı bayrak açmıştır. Menkıbelerle ilgili sıkıntılara gelince işe önce menkıbenin ne olduğundan başlayalım. Menkıbe (doğrusu menkabe) lügatte övünülecek fazilet, hüner ve meziyet demektir. Istılahta ise peygamberler, sahâbîler, tarihî şahsiyetler, mezheb imamları ve sûfîlerin övülecek fazîlet ve meziyetlerini anlatan rivâyetler, demektir. Kur’an’da geçmiş peygamberlere ve ümmetlerine âid bir takım kıssaların yer alması, hadislerde de böyle rivâyetlerin bulunması "kıssacılık" diye bir mesleğin meydana gelmesini sağlamıştır. Kıssacılara "kussâs" denilir. Halk kıssalardan hoşlandığı için bunlar, vaaz ve irşâdda bir eğitim aracı olarak kullanılmıştır. Sûfîler başlangıçtan beri bu tür kıssalardan oluşan, peygamberler, sahâbîler ve ilk devir sûfîlerinin kıssa ve menâkıbını yazılı ve sözlü olarak nakledegelmişlerdir. Tabiî, bir meslek hâline gelen bu alanda halk muhayyilesinin de katkılarıyla zaman zaman abartılı rivâyetler de gündeme gelmiş, hattâ zamanla işin özünü ve nasihat değerini ihmâl eden bazıları, sadece kıssa ve menkıbe yazıp nakletmeyi ve olağanüstü bir takım olaylardan bahsetmeyi daha önemli görür olmuştur. Halbuki kıssa ve menkıbelerde gaye, okuyan ve dinleyenlere bir mesaj ve öğüt vermektir. Bu gayeye uygun olarak yazılan ve anlatılan menkıbelerin yararlı olduğunda şüphe yoktur. Tayy-ı zaman ve tayy-ı mekân gibi bir takım olağanüstülüklerin bulunduğu keramet ve menkıbeleri, halkın kahramanlık duygularını tatmîne yarayan şeyler olarak görüyorum. . Nasıl bir kurgubilim filmini gerçek sanmak yanlış ise menkıbelerde anlatılan bazı şeyleri de böyle doğrudan dinin temel esası gibi sanmak ve öyle sunup algılamak da yanlıştır. Bugün Batı’da ruh hastalıklarının tedavisinde sûfî menkıbelerinin kullanıldığına ilişkin bir takım yayınlar göze çarpmaktadır. Bu da bize bunların bir takım fonksiyonlar icra edebilecek önemini göstermektedir. Yerine göre kullanılır ve dînî bir nass gibi görülmezse menkıbelerin de yararlı olabileceğinde şüphe yoktur. İslâmî ilimlerin hepsinde meydana gelen canlanma, yenilenme tasavvuf muhitlerinde de görülmektedir. Ancak nasıl fıkıh, tefsir ve hadiste bugün müslümanlar dün oldukları seviyeyi henüz yakalayamamışlarsa tasavvufta da yakalayamamışlardır. Kaldı ki tasavuf bir ilim olduğu kadar manevî ve rûhî bir hayattır. Bu yüzden bu konudaki gelişmeler daha büyük önem arzetmekteve zamana ihtiyac göstermektedir. Bu konuda neler yapılabileceği konusunda şunları söyleyebiliriz. Önce tasavvufun ilim boyutu tasavvuf klâsikleri denilen Kuşeyrî Risâlesi, İhyâ, Kutü'l-kulûb, el-Lüma', et-Taarruf ve Keşfu'l-mahcûb gibi müteşerri kaynaklar ile tasavvufi düşünce ürünü klâsik eserlerden yararlanılarak ortaya konmalıdır. Ardından tasavvufun eğitim yönü demek olan seyr u sülûk boyutu, işi tezgâhtarlığa vardırmayan liyâkatli ve şerîata merbût mürşidlerce hem yazılı eserler, hem de fiilî örneklerle takdim edilmelidir. Böyle bir ortamın gerçekleşmesinden sonra belli bir süreç içinde mutlaka gelişmeler olacaktır.
Bazıları "Tasavvuf, Yunan mistisizminden alınmıştır." diyorlar. İslâm literatürüne girmiş bir ilim olan tasavvufun kaynağını açıklar mısınız?
Tasavvufun kaynağını yabancı kültürlerde arama kaygısı, daha çok müsteşriklerin gayretleriyle ortaya çıkmış bir görüştür. Muhtelif dinlerin mistik yapılarındaki bir takım benzerlikler onları bunların birbirinden alınmış olması anlayışına sevketmiştir. Bir takım müsteşrikler tasavvufun sadece Yunan mistisizminden değil, Hind, İran, Mısır, Hristiyan ve Yahûdî mistisizminden etkilendiği düşüncesini öne sürmüşlerdir. Aralarındaki bir takım benzerlikler sebebiyle bu düşünceleri öne sürenler, bu benzerliklerin insan fıtratından kaynaklanan özellikler olduğunu; her nerede bulunursa bulunsun ve hangi çağda yaşarsa yaşasın insanın belli ihtiyac ve temayüllerinin bulunduğunu görmezden gelmişlerdir. Nasıl din olgusu tarihi boyunca insan için bir gerçekse, rûhî hayat ve tasavvuf da din ve insan için öyledir. İslâm'da bulunan ibâdet ve muâmelâta âid bir takım ahkâm ve âdâbın Hristiyanlık ve Yahûdîlikteki âdâb ve ahkâma benzemesi, nasıl bunların oradan alındığı anlamına gelmezse, tasavvufi hayat ve tasavvufi düşüncelerdeki benzerliklerin de böyle bir takım dış kültürlerden aktarılmış olması anlamını taşımaz. Rengi, dili, kavmiyeti ne olursa olsun, insanların belli rûhî anlayışları hiç yabancılık çekmeden algılaması meselâ bir Japon'un İslâm tasavvufuna dair yazılmış bir eserden zevk alması bu ortak noktadan kaynaklanmaktadır. Bir ilmin İslâmî olup olmadığını anlamak için önce adına, sonra muhtevâsına, sonra da o ilim mensuplarının kendilerini şeriat karşısında hangi noktada gördüklerine bakmak gerekir. Bu üç esasa göre tasavvufu sırasıyla ele alacak olursak: a- Tasavvufun adının genellikle ashâb-ı suffenin "suffe"sinden, "safvet"ten ve "sûf" kökünden geldiği kabûl edilir. Bu kelimelerin üçü de İslâmî menşelidir. Tasavvufun kökü olarak "Sofia" kelimesinden bahsedilmişse de, gerek sûfîler ve gerekse araştırıcılar tarafından reddedilmiştir. Hattâ bir takım müsteşrikler bile tasavvuf ve sufi kelimesinin sofia kökünden geldiğine karşı çıkmış, bunun yerine yün anlamına gelen "sûf" kökünden geldiği görüşünü benimsemişlerdir. b- Tasavvufun iki önemli muhtevâsı vardır: Eğitim ve bilgi. Tasavvuf, eğitimde temel olarak benimsediği zikir, tezkiye, tasfiye, rabbânîlik, mücâhede gibi esaslar ve üsve-i hasene (model şahsiyet) ilkesiyle bir yaşama biçimidir. Kur'an'da 250'den fazla yerde geçen zikir lâfzı ve bu konudaki emirler, "nefsini tezkiye edenin kurtuluşa ereceğini" haber veren âyet (eş-Şems, 91/9); safvete ermiş kalb-i selim (eş-Şuarâ, 26/88-89) ve rabbânîlik (Âlü İmrân, 3/79) riyâzat ve mücâhede konusundaki ilâhî emir ve nebevî tavsiyeler aslında tasavvufî hayatın Kur'an ve sünnet menşeli olduğunu göstermektedir. Tasavvufun bilgi boyutu manevî eğitim, takvâ sonucu elde edilebilecek keşfî ve ledünnî bilgilerdir. c- Sûfîlerin kendilerini şeriat açısından hangi noktada gördükleri mes'elesine gelince ilk sûfîlerden itibaren meşâyıh ilimlerinin şerîata bağlılığını sık sık vurgulamışlardır. Nitekim Cüneyd: "Tasavvuf bir evdir, kapısı şeriattır." Seriy Sakatî: "Tasavvuf kitap ve sünnetin zâhirine ters bir bâtın ilminden bahsetmez." ve Sehl b. Abdullah Tüsterî: "Bizim yolumuzun temeli şu yedi şeydir: Allah'ın kitabına sarılmak, Rasûlü'nün sünnetine uymak, helâl lokma, başkalarına eziyet ve yük olmamak, günahlardan kaçınmak, tevbe ve hukuka riâyet." der. Bu tür söz ve uygulamaları çoğaltmak mümkündür. Mes'eleye bu açıdan bakıldığında da görülen sûfîlerin İslâmî bir yapı içinde olduklarıdır.
Tasavvuf alanında zaman zaman görülen bozulma çizgisinin nedenleri nelerdir? Tasavvufta otokontrol mekanizması var mıdır? Nasıl işler?
Bütün bilim dallarında ve kurumlarda olduğu gibi tasavvufta da zaman zaman asıldan uzaklaşmalar ve bir takım sapmalar olmuştur. Bozulmanın temel sebebi liyâkatsizlik ve cehâlettir. Babadan oğula intikal eden şeyhlik anlayışı, liyakatsiz ve ehliyetsiz kimselerin kolayca şeyhlik makamına oturmalarını sağlamış, bu da tabiî olarak bozulma sürecini hızlandırmıştır. Önceleri tasavvufî eğitim için belli bir dînî altyapı sağlanır, ondan sonra tarîkata girilirdi. Önce tekke ve medrese arasındaki soğukluk bu yapıyı belli bir biçimde menfi olarak etkiledi. Ardından ehliyet ve liyâkatine bakılmadan şeyh çocukları tekkelere şeyh olmaya başladılar. Liyakatsizlikler sonucunda yanlışlık hızla artmaya başladı. Tasavvuf ve tarikatlerin iki otokontrol mekanizması vardı. Bunlardan biri tekkelerin kendi içinde seyr u sülûk ile işleyen ve ancak hilâfet alanlara irşâd imkânı sağlayan mekanizma. Özellikle büyük merkez tekkeler kendilerine bağlı taşra tekkelere yetiştirdikleri halifeleri gönderir, meydana gelebilecek şikâyetlere göre bu kişilerin azl ve tayinleri için meşihat ve saltanat makamına arîzalar takdim ederlerdi. Yetki ve sorumluluk âsitâne tabir edilen merkez tekkelerde olurdu. Teftiş ve murakabe de onlar tarafından yapılırdı. İkinci otokontrol sistemi ise en geçerli sosyal kontrol mekanizması olan halkın ve tarikat bağlılarının tepkisi ve kontrolü idi. Bütün sosyal kurumlarda olduğu gibi tekkelerde de bu mekanizma son derece önemliydi. Halkın eğitim düzeyinin yüksek olduğu dönemlerde etkili bir biçimde çalışır ve ehil olmayan kimselerin işbaşına gelmesini önlerdi. Ama halkın eğitim düzeyi gerileyince bu mekanizmanın etkisi de azaldı. Tekkelerin kendi içindeki otokontrol mekanizmasının zaafa uğraması ve halkın şikâyetleri, yöneticileri bir takım ıslah çalışmaları ile bu mekanizmaya işlerlik kazandırmaya yönlendirmiştir. Nitekim II. Abdülhamid Han tarafından kurdurulan "Meclis-i meşâyıh"ın amacı otokontrol sistemini daha sağlıklı bir biçimde hayata geçirmekti. Bu amacı gerçekleştirmek için bir takım çalışmalar yapılmış ve tekke şeyhlerinin dini ve tasavvufi eğitimleri için belli esaslar vaz’edilerek icâzet zorunluluğu getirilmiştir.
Bazı tarikatlar ilme, bazıları kisveye, bazıları kerâmete, bazıları nazara, bazıları çalgıya önem vermektedir. Bu yaşantı ve ilgi alanlarının farklılık sebebi nedir? Bu karmaşa içerisinde doğrunun ölçüsü nedir?
Bugünkü müslümanların hâline bakıp müslümanlık hakkında hüküm vermek nasıl yanlış bir yargı olursa, bugün toplumumuzda yaygın görüntülere bakıp tasavvuf hakkında söz söylemek de aynı şekilde yanlış olur. Gerçek tasavvuf elbette bugün çok bölük pörçük yaşanan tasavvuf değildir. Ya da bir başka ifâde ile bazı grupların öne çıkmış bir takım özelliklerini tasavvufun bütünü için bir yargı vesilesi yapmak yanlıştır. Aslında bu soruların cevabı asırlar önce verilmiş ve tasavvufun asıl gayesi ortaya konmuştur. Bakınız Yûnus ne diyor: "Dervişlik olaydı tâc ile hırka Biz dahi alırdık otuza kırka.." Tasavvuf insanlara önce kendini sonra Rabbını tanıtma (ma'rifet) yolunu gösterir. Farklı özelliklerinin ortaya çıkması biraz da mürşid ve müntesiplerinin farklı karakter yapısından kaynaklanmaktadır. Çünkü yukarıda sayılanlardan hiçbiri tek başına tasavvuf değildir. Ancak sûfiler bir eğitim aracı olarak yerine göre mûsikîden de nazardan da istifâde etkişlerdir. Bugünün modern pedagojisinde insanın karşısındaki ile göz iletişimi kurmanın önemi kabul ediliyor. Göz ile kulak yüksek duyu organları sayılıyor. Bu iki duyu organının diğerlerine göre eğitimde çok daha etkili olduğu tesbit edilmiş bulunmaktadır. Nazar bir göz iletişimidir. Musiki de kulyak aracılığı ile kalbe ulaşma yoludur. Mutasavvıfların derdi bellidir. Gönüllere "Elest bezmi"nde verdikleri sözü hatırlatmak. Bunun için hangi aracı bulurlarsa kullanmışlardır. Aslında amaçolarak tasavvufta ne kisvenin, ne kerâmetin, ne nazarın, ne de güzel sesle söylenen mûsikî ve ilâhînin bir kıymet-i harbiyyesi vardır. Çünkü amaç kulluktur, ihsandır, rabbânîliktir. Rabbânîlik söz konusu olunca da sadece bilginin de çok önemi yoktur. Bilgi amelle, amel, ihlâsla, ihlâs ihsân ve îsâr ile beslendiği zaman anlam kazanır. Bugün bu konuda görülen eksiklik, tasavvufun değil, ferdlerin eksiklik ve kusurudur. Bunu tasavvufun geneline fatura etmek haksızlık olur.
Günümüzün bozuk şartlarında, herşeyin nefse ve şehvete hitâb ettiği bir zamanda sadece tasavvuf yeterli olur mu?
Günümüzde, herşeyin nefs ve şehvete hitâb ettiği bir ortamda tasavvufa belki her zamankinden daha fazla ihtiyac vardır. Ancak İslâmî ilimleri birbirinin alternatifi olarak görüp birini diğerinin yerine ikame etmek anlayışı yanlıştır. Çünkü her türlü ilimden arınmış "sırf tasavvuf" diye birşeyden söz edilemez. Tasavvuf fıkıhla, hadisle, tefsirle ve diğer İslâmî ilimlerle birlikte vardır. Bunlar birbirini bütünleyen ilimlerdir. Bunlardan sadece birisi ve birkaçını alıp diğerlerini almamak eksiklik olur. Zâten sûfîler de bunu bildiklerinden eserlerine ve yollarına diğer ilimlere âid bilgiler de koymuşlardır. Burada muhtelif kimselere nisbetle rivâyet edilen şöyle bir sözü hatırlatmakta yarar vardır: "Fıkıhsız bir tasavvuf zındıklığa, tasavvufsuz bir fıkıh fâsıklığa götürür. Fıkıh ve tasavvuf, zâhir ve bâtın beraber olunca tahkik ilmi meydana gelir."
Seyr u sülük ne demektir?
Tasavvuf ve tarîkatlardaki eğitim ve terbiye işine verilen genel ad seyr u sülûktür. Lügatte seyr gezmek seyr etmek ve yürümek anlamınadır. Sülûk ise gitmek ve yola girmek demektir. Tasavvuf ıstılahında seyr, cehâletten ilme, kötü huylardan güzel ahlâka, kulun fânî varlığından Hakk’ın varlığına yönelmektir. Sülûk tasavvuf yoluna girmiş kişiyi Hakk’a vuslata hazırlayan ahlâkî eğitimdir. Bir başka ifâdeyle seyr u sülûk, tasavvuf ve tarîkata giren kimsenin manevi makamlarını tamamlayıncaya kadar geçen safahatın adıdır. Seyrin başı sülûk; yani yola girmek, sonu da vusûl; yani Hakk‘a vuslattır. Hakk’a vuslat Allah’ı görüyormuşçasına kulluk (ihsân) şuûruna ermek, dâimâ Hakk ile beraber bulunduğu (maiyyet-i ilâhiyye) bilincini yakalamak O’na teslim olup O’ndan razı olmaktır. Her iş ve fiilin gerçek fâilinin Allah olduğunu kavramak ve varlık iddiâsından kurtulup gerçek tevhîde ermektir. Can mülkünde ve cihan mülkünde Hakk’ı hâkim kılmaktır.
Tasavvuf erbâbında mutlaka herkesin seyr u sülûke girmesi gerekli olduğu ve intisâb edenin kurtulacağı anlayışı var. Bu doğru mudur?
Tasavvuf erbâbının herkesin seyr u sülûke girmesi konusundaki gayretlerinin muhtemel iki sebebi vardır. Birincisi insanda fıtrî olan gayret duygusudur.Çünkü herkes mensup olduğu sosyal çevreyi sever ve insanların orada yer almasını arzular. İkincisi kendilerinin tarikat ve tasavvufa girmekle elde ettikleri manevi hazzı başkalarının da tatmasını arzu etmeleridir. Çünkü tasavvuf ve seyr u sülûk, dînî hayatı bir model şahsiyet etrâfında, toplum atmosferi ve manevi kontrol mekanizması içinde gerçekleştiğinden bir birliktelik ve paylaşım ortamı doğurmaktadır. Tasavvufta seyr u sülûkte süreklilik ve devamlılık esastır. Tarikata girmekle iş bitmez. Adam vardır tarikata girmiştir ama tarikatın ve dînin kendisine yüklediği sorumlulukları yerine getirmediği için manevi açıdan tarikata girmeyenlerden daha geride olabilir. Ancak cemâat arasında bulunan böyle birinin uyarılıp düzeltilme şansı daha fazla olabilir. Kulluk görevleri gereği gibi yerine getirilmeden hiçbir bağlılık tek başına yetmez. Bâyezid’in müridlerine: "Bâyezid’in derisine girseniz onun ahlâkıyla ahlaklanmadıkça bir işe yaramaz?" sözü bu anlamadır. Seyr u sülûk ve intisâb, dünyevi ve uhrevi kurtuluşun tek reçetesi değildir. Çünkü manevi kurtuluş, son nefese bağlıdır.Son nefeste iman selâmeti elde etmenin yolu bu dünyada istikamet üzere yaşamaktır. Takvâya ermektir. İbâdet ve muâmelâtta ihsan ve ihlâsta devamlılıktır. İnsan bunları hangi surette gerçekleştirebiliyorsa ona sımsıkı sarılmalıdır. Sûfîler bu duyguları seyr u sülûk ile gerçekleştirdiklerinden bu konuda ısrarlı davranıyorlar.
İntisâb edip seyr u sülûke girmeyenin durumu çok mu vahimdir? İntisâb eden kişi zayıf da olsa bu halka içinde olduğu müddetçe kurtulur mu?
Gerek tasavvuf kaynaklarında, gerekse tarikat büyüklerirnin söz ve sohbetlerinde intisab edip seyr u sülûke girmeyen kişinin durumunun çok kötü olduğunu gösteren ifâdelere pek sık rastlanmaz. Ancak seyr u sülûk ehlini istihfaf eden bazı kimselerin durumlarının vehametini gösteren rivayetlere rastlanabilir. Sadece intisab etmiş olmak ve bunu bir varlık sebebi görmek doğru değildir. Allah’ın kullarını ve dostlarını sevmek, sevenlerle beraber olmak "Kişi sevdiğiyle beraberdir?" ilkesine göre manevi kazanç sağlar. Nitekim Buhârî’nin rivayet ettiği uzunca bir hadiste Allah kendisi için bir araya gelen ve zikreden kullarını bağışladığını; hattâ dünyevi bir amaçla o zikredenlerin arasında bulunan kimsenin de bu bağışlanmadan hissedar olduğunu belirtmektedir (Buhârî, Deavât, 66). Bu hadis iyiler ve zikir ehli arasında bulunmanın kurtuluşa vesile olacağını belirtmekte; bir bakıma iyiler ve zikir ehliyle birlikteliğe teşvik etmektedir. Tasavvuf erbâbının ümidi, belki bu hadisteki ehl-i zikir ile birlikte bulunanlara gelecek rahmet müjdesidir.
Tasavvufa girmeden önce belli dini eğitim almak gerekir mi?

Tekke ve medreselerin ortaklaşa faaliyet gösterdiği dönemlerde kişiler önce medresede dînî öğrenim görür, ardından manevi eğitim için tekke ve tarikatlere intisab ederlerdi. Bugünün şartlarında bu pek mümkün görünmüyor. Bununla birlikte bugün işin bilincinde olan mürşidler müridlerine seyr u sülûke girerken önce ilmihâli öğrenmelerini tavsiye etmektedirler. Çünkü farz ve haramlar bilinmeden tasavvufun tarif ettiği zâhidâne hayatı yaşamak zordur. Türkçe’de kişinin gündelik hayatta lâzım olan bilgilere "ilmihal" adının verilmesi tesâdüf değildir. Bu isim dînî bilgilerin maneviyat ve hal ile beslenmesi lüzûmunu göstermektedir. Bu bakımdan tasavvuf ve ilmihali birbirinden soyutlamadan öğrenmek ve birini diğerine alternatif görmemek gerekir. Önce temel fıkhî bilgiler öğrenilince İslâm tasavvufunu yaşamak kolaylaşır.

.

Tasavvuf İnsanlığa Ne Vaadediyor?

Dün olduğu gibi bugün de tasavvuf İslâm’ın yayılmasında en önemli rolü oynamaktadır. Peki

Tasavvuf, İslam'ın "İhsan" Makamında Yaş...

Tasavvuf İslam’ı ihsan mertebesinde yaşamaktır. İhsan; yani Allah Teâlâ’yı görüyormuş gibi

Şeyh veya Mürşid

Her millete kendi içlerinden kendileri gibi bir insanın peygamber olarak gönderilmesinin..

Tasavvufun Üç Meyvesi

Tasavvuf, nefsin terbiye edilip kalbin Allah’tan gayrısından temizlenmesi için Kitap ve...

Yolun İşaret Taşları

Kavramlar bir konuyu anlamada yoldaki işaret taşları ya da levhaları gibidir. Dinî tasa.

Nefis Terbiyesi ve İlâhi Huzur

İnsanoğlu, ya bela ya da afiyet halinde bulunur. Belaya düştüğü zaman nefsin takınacağı...

Nefislerin Tezkiyesi: Kurban

Peygamber Efendimiz (s.a.v) hicretin ikinci senesinde, Sevik Gazvesi’nden sonra Medine’ye

Mürşid-i Kâmil Ne Yapar?

Mürşitlik rütbesi ve mürşitlerin hizmeti, Kur’an-ı Kerim ve Efendimiz s.a.v.’in hadisleri

Rızkını Helal Yollardan Kazanmak

Hepimiz ihtiyaçlarımızı çeşitli yollardan kazanıyoruz. Ve hepimiz biliyoruz ki, Allah...

Peygamber Vârisleri: Veliler

Veliler Rasulullah’ın (s.a.v) vârisi ve halifeleridir. Muhammedî nuru yayar, sünneti ihya,

Şeyh Şamil

Yıl 1870. Mekke-i Mükerreme’de, Mescid -i Haram’da bulunan ziyaretçiler tarihi bir olaya..

Sufiliğin İç Yüzü

Gerçek sufi, Allah sevgisi ile safi olmuş, huzur bulmuş kimsedir. Sufiliğin iç yüzü ilâhî

Tasavvufa Çağırırken

Endonezyalıların müslüman bir kumaş tüccarının dürüstlüğünden etkilenerek İslâm’a..

Hâlid-i Bağdâdî Hazretleri'nin (k.s.) Ta...

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretleri Kuzey Irak’ta Kerkük’e çok yakın olan Süley

Hâlid-i Bağdâdî Hazretleri'nin (k.s.) Ta...

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretleri o yıl hac ibadetini tamamladı. Memleke

Tasavvufî Hayat ve Geri Kalmışlık

Bugünün İslâm dünyası ile “gelişmiş” Batı arasında ekonomik, politik, askerî, bilimsel ve.

Zühd ve Takva Sembolü Sahabi: Ebû Zer Gı...

İslâm’dan önce yol kesen, canlara kıyan sert tabiatli Ebu Zer r.a. İslâm’ın terbiyesiyle..

Keramet ve İstidraç

Keramet, Allah’ı seven, O’na itaat eden ve O’nun tarafından sevilen velî kullara, yine....

İkinci Bin Yılın Yenileyicisi İmâm-ı Rab...

İmam-ı Rabbanî k.s. parlak zekâsı, kuvvetli hafızası ve yaşının çok üstünde olgun davranış

İkinci Bin Yılın Yenileyicisi İmâm-ı Rab...

O, Hz. Peygamber s.a.v.’in ahkâm ilmine de esrar ilmine de vâris olan büyük bir âlimdi. Bu

Sufi ve Sanat

Ehl-i tasavvuf doğrudan anlatmaktan çekinmekle dolaylı anlatma yoluna ulaşmıştır. Doğrudan

Tasavvuf İlaçtır

Tasavvuf, Rabbânî, ilahi bir ilaçtır. Onu Allahu Tealâ indirmiştir. O ilacı önce Peygamber

İrşad Kutbu: Seyyid Taha-yı Hakkarî k.s....

Nehri’nin nüfusu o yıllarda hayli kalabalıktı. Seyyid Taha’nın ilmini, irşadındaki tesiri.

Allah Dostlarına Yakınlık

Allah dostları kendilerinden isteyen ve samimi davrananlara Allah’a yaklaşma eğitimini ver

Unutulmuş Bir Veli: Kemal Dede (k.s.)

Ülkemizin birçok yerinde artık isimleri unutulmuş, kabirleri bile kaybolmuş nice büyük zat

Tasavvuf İlminin Ortaya Çıkışı

Saadet Devri’nin en belirgin vasıflarının başında zühd, takva, tefekkür ve marifetullaha..

Tasavvufun “T”si Teslimiyet

Günümüz insanları bir meseleye karşı çıkarken kendi bilgi birikiminin, anlama ve kavrama..

- See more at: http://tasavvufnedir.com/Makaleler#sthash.y82syJPZ.dpuf

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Niyet Allah Rızası Olunca

yönetim | 29 Mayıs 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 0 yorum

Ahmed Haznevî hazretlerinin (k.s) halifesi Seyyid Abdülhakim Bilvânisî hazretleri (k.s) şöyle anlatıyor: Şah-ı Hazne (Ahmed Haznevî) (k.s)...

Devamını Oku

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">İlim Kimsenin Ayağına Gitmez

yönetim | 09 Mart 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 0 yorum

İmam Mâlik [rahmetullahi aleyh] dünyalığa kıymet vermez, ilmiyle sadece Allah rızasını gözetirdi. Ondan nakledilen şu hikâye açıkça buna...

Devamını Oku

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Duamız Niçin Kabul Olmuyor?

yönetim | 02 Mart 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 1 yorum

Bir gün İbrahim b. Edhem’e (k.s), - Dua ediyoruz ama neden kabul olmuyor, diye sorduklarında şu cevabı verdi: - Şu sebeplerden dolayı...

Devamını Oku

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Bir Evliya Bir Şahit

yönetim | 25 Şubat 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 2 yorum

Seyyid Abdülhakim Bilvânisî hazretleri (k.s), Şeyh Ahmed Haznevî hazretlerinin (k.s) yanında fıkıh ilminde icâzetini aldıktan sonra bir...

Devamını Oku

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Hizmet Aşkı

yönetim | 22 Şubat 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 3 yorum

Seyyid Abdülhakim Bilvânisî (k.s) Hazretleri söyle anlatıyor: Bir gün Şah-ı Hazne’nin (k.s) yanında hizmet ediyordum. Dergâhtaki...

Devamını Oku

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Hz. Musa (a.s) ile Fakir

yönetim | 18 Şubat 2013 | Anasayfa, Menkıbeler | 0 yorum

Bir gün Hz. Musa, çırçıplak bir fakir gördü ki beline kadar kumlara gömülmüştü. Dedi ki: “Yâ Musa,

Tasavvufun Şiir Diliyle Açıklaması:

Olanlar Tekkesi Şeyhi İbrahim Efendi (k.s.) tasavvufun tanımını aşağıdaki dizelerde ifade etmiştir:

Bidayette tasavvuf sofi bican olmaya derler
Nihayette gönül tahtında sultan olmaya derler

Tarikatte ibarettir tasavvuf mahv-ı suretten
Hakikatte saray-ı sırda mihman olmaya derler

Bu abu kil libasından tasavvuf ari olmaktır
Tasavvuf cismi safi nur-ı Yezdan olmaya derler

Tasavvuf lem’ayı envar-ı mutlaktan uyarmaktır
Tasavvuf ateş-i aşk ile suzan olmaya derler

Tasavvuf şerait name-i hestiyi dürmektir
Tasavvuf ehli iman olmaya derler

Tasavvuf arif olmaktır hakimen adetullaha
Tasavvuf cümle ehli derde derman olmaya derler

Tasavvuf ten tılsımın ism miftahıyla açmaktır
Tasavvuf bu imaret külli viran olmaya derler

Tasavvuf sofi kali tebdil eylemektir bil
Tasavvuf her söz ki söyler ab-ı hayat olmaya derler

Tasavvuf ilm-i tabirat-ü tevilatı bilmektir
Tasavvuf can evinde sırrı sübhan olmaya derler

Tasavvuf hayret-i kübrada mestü valih olmaktır
Tasavvuf Hakkın esrarında hayran olmaya derler

Tasavvuf kalb evinden masivallahı gidermektir
Tasavvuf kalbi mümin arşı Rahman olmaya derler

Tasavvuf her nefeste şarka vü Garba erişmektir
Tasavvuf bu kamu halka nigehban omaya derler

Tasavvuf cümle zerratı cihanda Hakk’ı görmektir
Tasavvuf gün gibi kevne nümayan olmaya derler

Tasavvuf anlamaktır yetmiş iki milletin dilin
Tasavvuf alem-i akla Süleyman olmaya derler

Tasavvuf uryet-i vüska yükün can ile çekmektir
Tasavvuf mahzar-ı ayat-ı gufran olmaya derler

Tasavvuf ismi azamla tasarruftur bütün kevne
Tasavvuf camii ahkamı Kuran olmaya derler

Tasavvuf her nazarda zatı Hakka nazır olmaktır
Tasavvuf sofiye her müşkil asan olmaya derler

Tasavvuf ilmi Hakka sinesini mahzen etmektir
Tasavvuf sofi bir katreyken umman olmaya derler

Tasavvuf küllü yakmaktır vücudun nar-ı la ile
Tasavvuf nur-ı “illa” ile insan olmaya derler

Tasavvuf on sekiz bin aleme dopdolu olmaktır
Tasavvuf nuh felek emrine ferman olmaya derler

Tasavvuf “kul kefa billah” ile davet dürür halkı
Tasavvuf irci’i lafzıyla mestan olmaya derler

Tasavvuf günde bin kere ölüp yine dirilmektir
Tasavvuf cümle alem cismine can olmaya derler

Tasavvuf zat-ı insan zat-ı Hakk’da fani olmaktır
Tasavvuf “kurbu ev edna”da pinhan olmaya derler

Tasavvuf canı canane verip azade olmaktır
Tasavvuf can-ı canan can-ı canan olmaya derler

Tasavvuf bende olmaktır hakikat Hak ey İbrahim
Tasavvuf şer-i Ahmed dilde bürhan olmaya derler

Tasavvufun Tarifleri

Olanlar şeyhi İbrahim Efendi (k.s.)’nin halifelerinden olan Kütahya’lı Sunullah Gaybi Hazretleri tasavvufu : “Nefyi vücud ile ahlakı hamide ve evsafı cemile sahibi olmaktır.” şeklinde tanımlar.

Mevlana Celalettin Rumi hazretleri Mesnevi Şerifi’nde : Tasavvuf nedir diye bir uluya sordular: “Gam ve keder zamanında ferah bulmaktır.” ifadesini kullandı.

Şeyh Ebu Muhammed El Ceriri Hazretleri : “Her türlü iyi ahlak ile ahlaklanıp her nevi kötü ahlaktan uzaklaşmaktır.” demiştir.

Cüneyd Bağdadi Hazretleri tasavvufu,” Hakkın seni sende ifna edip kendisiyle ihya etmesidir.” ifadesiyle tarif etmiştir.

Diğer bazı ünlü sufilere ait tasavvuf tarifleri aşağıda verilmektedir .

( Bu tarifler Dr. Mustafa Kara’nın “ Tasavvuf ve Tarikatler Tarihi” adlı eserinden alınmıştır. )

Reveym b Ahmed Bağdadi : Kendini Allah’ın murad ettiği şey üzerine bırakıvermen, O’nun İradesine mutlak olarak teslim olmandır. Üç esas üzerine kurulmuştur. Fakr; Allah’a muhtac olma esasına yapışmak, bezl, isar ve cömertliği gerçekleştirerek bunu kendi vasfı haline getirmek, Allah’a teslim olarak itiraz ve ihtiyarı terk etmektir. Canını bağışlamaktır. Bunu yapamadınsa sufilerin hezeyanlarıyla hiç uğraşma.

Ebu Bekir Şibli : Karşılıklı dostluk ve sevgidir. Hiçbir kaygı duymadan Allah ile beraber olmaktır. Yakıcı bir ateştir. Duyu organlarını zaptetmek ve ruhun üfleyişlerine kulak vermektir. Tasavvuf şirkdir, ortaklıktır. Çünkü tasavvuf kalbi masivadan muhafaza etmektir. Halbuki masiva diye bir şey yoktur.

Amr b. Osman Mekki : Kulun her vakitte, o vakit içinde yapılması en uygun olan amel ve ibadetle meşgul olmasıdır.

Ebu Said Miheni : Vasıtasız olarak kalbin Hakk ile kaim olmasıdır.

Cafer Huldi : Şerefli bir ahlaka doğru yükselmek, kötü ahlaktan yüz çevirmektir.

Ebu Bekir Kettani : Ahlaktır. Seni ahlaken geliştiren tasavvuf, kalp safası yönünden de geliştirmiş olur.

Tasavvufun en önce kim tarafından söylendiği belirlenemeyen diğer tarifleri :

Cömertliktir, zariflik ve temizliktir.
Uyanık ve muteyakkız olmaktır.
Kirlerden temizlenmek, kinlerden kurtulmaktır.
Şehvet ve arzuyu terk etmektir.
Mütevazi olmak, yedirmek, içirmek, ikramda bulunmaktır.
Bilmektir. Sadakattir, cömertliktir, ahlaktır.
Hakk ile muvafakat, halk ile gülüşmektir.
Cömertlik ve vefadır.
Tasavvuf, incinmemek ve incitmemektir.
Tasavvuf gönül bilgisidir.
Tasavvuf hikmetleşmektir.
Tasavvuf sevmeyi ve sevilmeyi öğrenmektir.
Tasavvuf zıtları birleştirmektir.

Bütün bu tanımlar, Muhammed Nuru’nun pınarından sulanan Hak dostlarının gönül bahçelerinin çiçekleridir. Farklı gibi görünseler de aslında bu tariflerin hepsi aynı manayı ifade eder. Fark yalnızca tasavvuf ehlinin mizac ve meşrebinden ileri gelir. Bütün bu tanımlar, rengini, ahengini O’ndan almıştır. O ki tasavvuf ehlinin piri Hazreti Muhammed (s.a.v.)’dir. Bu sözler batmayan güneşin ışık huzmeleridir. Sahibi Cenabı Hak’dır. Her velinin tasavvuf tanımı doğrudur. Çünkü bunlar, tasavvufu yaşayan ve hissedenlerin gönül alemlerinden harf kalıplarına bürünmüş, satırlara dökülmüş tariflerdir.

Bu tarifleri gördükten sonra, sonuç olarak tasavvuf hakkında şunları söylemek mümkündür :

İnsan; görünen, bilinen suretin dışında öz varlığı itibariyle bütün mahlukatın en şereflisidir. İnsanın kendinde gizli bir hakikat vardır. Bu hakikat onda daima bir tatminsizlik meydana getirir. Ne servet, ne saman, ne mevki, ne makam, ne şan ne de şöhret ona huzur vermez. Huzuru bulmak ve sükunete erişmek isteyen insan büyük bir arayışın içine girer. İşte tasavvuf eğitimi ihtiyacı bu noktada ortaya çıkar.

Tasavvuf yolunda olmak ve bu yola girmek isteyen kişiler başkalarının yazdığı kitapları okumakla sadece tasavvuf hakkında bilgi edinebilirler. Ancak tasavvuf eğitimi için bu tür bilgiler yeterli olmaz. Çünkü tasavvuf kulluk yoludur. Aczimizi itiraf etmemiz gerekir. Bu konuda kamil bir veli şöyle söylemektedir: “Tasavvuf öğrencisi eğitiminin başlangıcında şu iki ilmi öğrenmek zorundadır. Birincisi acz ilmi ikincisi sükut ilmi.” Kişi aslında varlığın Allah’a ait olduğunu Allah dışında bir varlık davasında bulunmanın vehim olduğunu kavramalıdır. Tasavvuf eğitiminde öğrenci bu kavrayış noktasına gelebilmek için sükut etmeli, susmalı ve dinlemelidir. Acz ilmi, sükut ilmi kavranmaya başladığında hakikat kapısı da aralanmaya başlar.

XXXXXXXX

Tasavvuf Spekülatörleri

Dr. Mehmet Öztürk

bilgi@feyzdergisi.com

Tarih: 2010-12-08

"Gizem" ve "merak", cazibe katsayısı çok yüksek kavramlardır. İnsanoğlu her zaman bilinmeyenin peşine düşmüş, derinlik ve enginlik çağrıştıran her türlü meçhule karşı yoğun bir ilgi duymuştur. Batıni konular, her çağda popülaritesini muhafaza etmiştir ve etmeye de devam etmektedir. Tarih boyunca gerek doğu gerekse batıda mistik ve ezoterik akımlar insanı, olayları ve evreni açıklamaya yönelik çok değişik teori ve iddialar ileri sürmüşlerdir.

Yahudi "Kabala"sından Hristiyan "mistisizm"ine, Hind "Nirvana"sından günümüz "New age" akımlarına, piramitlerden "Ufo" araştırmalarına varıncaya dek çok değişik okült akımlar, insan gizem avcılığının bir sonucu olarak tezahür etmişlerdir.

Bütün bu arayışların temelinde "hakikati yakalama" arzusu yatmaktadır. Enteresan bir tecellidir ki "hakikatler manzumesi" de genellikle bedihi değil örtülü, gizli ve gaybi olmaktadır. Şifreli, kodlu ve kriptoludur. Herkesin kolayca ulaşıp elde edeceği türden olgular değildir. Mutlaka bir uğraş, gayret ve araştırma gerektirir. Hakikatin "ancak kendisine yönelene kendisini açan" bir karakteri söz konusudur.

Tasavvuf da hakikati arama sanat ve mesleği olunca yukarıda yalnızca belli başlılarını sıraladığımız ezoterik akımlardan biri gibi algılanmış, dolayısıyla her daim bu cereyanın da müspet yahut menfi müşterileri olagelmiştir.

İslam tasavvufunu diğer arayışlardan ayıran en belirgin özellik "Kur'an ve Sünnet yörüngeli" oluşudur. Diğer arayışlar, akıl ve sezgi eksenli beşeri karakter arz ederken İslam tasavvufu ilahi bir nitelik taşır. Akıl ve sezgi, Kur'an ve Sünnet'e aykırılık taşımadığı müddetçe her zaman gerekli ve geçerlidir. Ancak şu önemli detayı da gözden uzak tutmamak gerekir: Tasavvufta "akla aykırılık" değil "aklın alamayacağı, kavrayamayacağı" olgular söz konusu olabilir.

Fizik ve metafizik tüm kâinatta, soyut ve somut her varlığın mizan ve miyarı farklıdır. Eşya ve olaylara açıklık getirirken salt, tek bir ölçüden bahsedilemez. "Biz, herşeyi bir ölçüye göre yarattık." (Kamer, 54/49) ilahî beyanı, ölçüsüz hiçbir şeyin olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Burada önemli olan husus, insanların söz konusu o "olay" ve "şey"de hangi ölçünün geçerli olduğunu bulabilmesidir. Eşya ve olaylara açıklık getirirken bazısı için akıl, bazısında sezgi, bazısında da bilimin geçerli olabilmesi gibi, kimi durumlarda da sadece vahiy geçerli olur. Özellikle İslam terminolojisindeki "gayba iman" olgusunu bu kapsamda değerlendirebiliriz: Cennet, Cehennem, kabir hayatı, ruh, melek, cin, mahşer vs. bir çok terim vahiy buudlu kavramlardır. Kemiyet ve keyfiyetlerini salt akılla anlamak ve kavramak mümkün değildir. Bunların varlığı "akla aykırı" değil, ancak muhtevaları "aklın tam olarak kavrayamayacağı" bir hüviyet arz eder. Her varlık için kendi parametrelerini kullandığınızda ölçme ve doğrulama problemi de ortadan kalkacaktır.

"Herşeyin bir tek izah tarzı vardır. O da akıl ve bilimdir." derseniz, o zaman bilimi, tabu ve dogma hâline getirmiş olursunuz. Böyle bir paradigma, epistemolojik doğruluk ve geçerlilikten yoksundur. Bilim felsefecisi Popper bile bilimsel bilgiyi, "yanlışlanabilen bilgi" olarak tanımlamaktadır. Durum böyle olunca herşeyi bilimle açıklamaya kalkmak, bilimin her zaman karşı çıktığı "bilime mutlaklık kazandırma" iddiası olur ki bu da bilimselliğin ruhuna aykırıdır.

Her nesne ve olayın bir ölçü birimi ve analiz formatı vardır. Bu ölçütleri bulan, kavrayan, hayat ve düşüncelerine uyarlayabilen insan, kaostan sıyrılmayı başarıp gerçekleri ve mutluluğu yakalayabilmiş insandır. Neler akıl ve bilimle, neler de vahiyle test edilecek bunu iyi belirlemek gerekir.

Süt litre ile, kumaş metre ile ölçülür. Siz "metafizik" olanı "pozitivist fizik" yasalarıyla ölçmeye kalkarsanız; sütü metre, kumaşı da litreyle ölçme gibi bir absürtlüğün içine düşmüş olursunuz.

Şunun da bilinmesinde büyük yarar vardır: Bilim ve felsefeye kaynaklık teşkil eden, hatta bazılarınca metafizik olanın inkâr edilmesinde dahi kullanılan "akıl ve bilinç"in bizatihi kendisi de metafiziktir. Elle tutulup gözle görülebilen somut bir fenomen değildir. Beyinle ilgisi vardır, ancak beyindir denilemez. Çünkü hayvanlarda da beyin vardır. Madde ötesinin inkârında delil olarak kullanılan aklın kendisinin, bizatihi madde ötesi olması, materyalist bilimi suçüstü yakalatmaktadır. Ne yaman bir çelişki değil mi?

Böyle bir girizgâh yapılmasının temel nedeni; yukarıda kısaca değinilen hususların tasavvuf ve etrafında gerçekleştirilen birtakım tartışmalarla yakın ilgilerinin olduğunun vurgulanması, ayrıca tasavvuf okyanusunda kaptansız, pusulasız bir gemi gibi dolaşan kimi insanlara da bazı önemli gerçekleri hatırlatmak içindir.

Tasavvuf mavera yolculuğudur. Gizemlidir, sırlarla doludur ve ilgi çekicidir. "Zulmani ve nurani yetmiş bin perde"nin arkasındaki hakikate seyirdir. Bir nehrin, kaynağından çıkıp deryaya vasıl oluncaya kadar geçirdiği tüm evreleri içerisinde barındıran bir seyahattir. Kâh olur sert ve sığ zeminlerden geçer, kâh olur şelalelerden dökülürsünüz. Kimi zaman durgun sular gibi derinleşir, kimi zaman da girdaplara sürüklenirsiniz. Bu çetin yolculukta acı ve tatlıyı, hüznü ve huzuru, tehlike ve emniyeti, kabz ve bastı çoğu zaman bir arada yaşar; muhabbet, haşyet, hayret, temkin menzillerinde soluklanır, ama her hâlükarda Rıza'ya kilitlenmiş olarak yolculuğunuza devam edersiniz.

Böyle bir yolculuk kılavuzsuz asla mümkün değildir. En basit turistik gezilerde bile turist rehberleri kılavuzluk ederken, tasavvuf denen "büyük hakikat" yolculuğunda rehbersiz, pusulasız bulunmak, hatta böylesi bir yolculuğun da mümkün olabileceğini iddia etmek ne büyük akılsızlık ve nasipsizliktir.

Tasavvufa yöneltilen eleştirileri temelde iki fasılda değerlendirmek mümkündür: Birincisi "tasavvufun kökenine" ikincisi "tasavvufi uygulamalara" yöneliktir.

Tasavvufun menşei tartışması, sûreti haktan gözükerek saf dimağları bulandırmaya yönelik cehalet istismarıdır. "Hz. Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) zamanında tasavvuf mu vardı?" gibisinden aldatıcı sorularla "bid'at" vurgusu yapılmaya çalışılmaktadır. Bu iddiayı çürütmek çok kolaydır: Efendimiz (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), yani "asr-ı saadet" zamanı, bütün İslami ilimlerin membaıdır. Bu ana kaynağın temel karakteristiği, bütün ilimlerin "sohbet" ve "uygulama" boyutunda hayata serpiştirildiği bir özellikte olmasıdır. İlimler, henüz kodifikasyona uğramış, tedvin edilmiş yani yazılı bir disiplin hâline getirilmiş değildir. "Sahabe" kelimesi de zaten "sohbet" kelimesi ile aynı etimolojik kökten gelir. O kutlu dönem, yazılı olmayan sözlü ve uygulamalı bir zaman dilimidir. Ayetler her ne kadar, nazil oldukça vahiy katiplerine yazdırılıyor olsa da ortada henüz "Mushaf" dediğimiz, günümüz anlamında yazılı bir kitap yoktur. Aynı durum hadisler için de geçerlidir. Bu durumun anlamı şudur: İlk dönem itibariyle kelam, fıkıh, hadis, tefsir vb. adı altında metodolojisi geliştirilmiş, tasnifi yapılmış, kavram ve tanımlarıyla ortaya çıkmış bir ilmi disiplin henüz teşekkül etmiş değildir. Söz konusu bu temel ilimlerin günümüz anlamında ortaya çıkışı ancak asr-ı saadetten sonraki dönemlere rastlamaktadır. Bir başka ifadeyle bu ilimler köken itibarıyla Efendimiz (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) zamanında var, ama metodolojik ilmi disiplin olarak henüz yokturlar. Şimdi bu tespitten hareketle "Kelam, fıkıh vb. ya da Mushaf, Hz. Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) zamanında yoktu, sonradan uyduruldu." mu diyeceğiz? Böyle bir iddia bühtandır, tek kelimeyle saçmalıktır.

Aynı durum tasavvuf için de söz konusudur. Tasavvufun temel hedefi "ihsan"dır. İmam-ı Azam fıkhı, "Kişinin lehinde ve aleyhinde olanları bilmesidir." şeklinde tanımlar. Leh ve aleyhte olma durumu çok geniş bir yelpazeyi ihtiva eder. İnsan, içi ve dışı ile mürekkep bir varlıktır. Dolayısıyla afaki ve enfüsi herşey fıkhın konusunu teşkil etmektedir. İnsanın afakına yani zahirine yönelik kurallara "fıkh-ı zahir", enfüsi yani içe dönük kurallar bütününe de "fıkh-ı batın (tasavvuf)" denilmiştir. Fıkh-ı batın; ihlas, ihsan, muhabbet, tevekkül, rıza, sabır, şükür, yakin, huşu, güzel ahlak, nefs ve kalp marazları, tezkiye, tasfiye vs. yani kısaca "takva" dediğimiz boyutu ihtiva eder. Dikkat edilirse tüm bu kavramlar Kur'an ve Sünnet kaynaklı kelimelerdir. Bu hususlarla ilgili kurallar manzumesi, "tasavvuf" denilen ilmi bir disiplinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Bir bebeğe isminin sonradan veriliyor olması, o bebeğin, isim konulmadan önce var olmadığına delil teşkil etmediği gibi, "tasavvuf" isminin sonradan konulmuş olması da Efendimiz (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) zamanında tasavvufun olmadığı anlamına gelmez. Konu bu kadar açıktır.

Fıkıh zülcenaheyndir, iki kanatlıdır. Tarihsel süreçte zahir kanadı "mezhepler", batın kanadı da "tasavvuf" olarak ekolleşmiştir.

O halde tasavvuf; İran, Hind, Çin ve Şaman menşeli bir bid'atler silsilesi değil, bilakis Kur'an ve Sünnet'in özüdür denilebilir. Olay bundan ibarettir.

Tasavvufa yöneltilen ikinci temel eleştiri, "uygulamalar" boyutuyla ilgilidir.

Bu boyut, en fazla spekülasyonla karşılaşılan alandır. Tasavvuf; karakteri, kimyası itibarıyla tecrübi ve indî bir sahadır. Dolayısıyla subjektiftir. Yaşanılan hâller, vecdler, keşif ve kerametler, olağanüstülükler vb. her zaman ilgi odağı olmuştur. Fizik yasalara uymayan, onları aşan olaylar, çoğu zaman şüphe ve istifhamla karşılanmıştır. Yazımızın başında kısaca değindiğimiz, akla aykırı olmayan ama onu aşan bu gibi tecrübeler, kimilerince şarlatanlık olarak algılanmıştır. Bu inkâr, yaşanılan harikaları, bazen akla ve ilme sığdıramama, bazen de kıskançlık ve haset şeklinde tezahür etmiştir.

Ayetlerde anlatılan, Belkıs tahtının Hz. Süleyman'ın bir sahabesi tarafından derhal huzura getirilmesi ya da Hz. Meryem'e olağanüstü bir tarzda sunulan ikramlar "keramet"in Kur'an'dan delilleridir. Sahih hadislerde de sayısız keşif ve keramet örnekleri bulmak mümkündür. Dolayısıyla, Allah dostlarından yine Allah'ın izniyle sadır olan bir takım olağanüstülüklere inanmamak, Kur'an ve Sünnet'e aykırılık teşkil eder. Böyle bir durum, ayet ve hadislerle sabit "keramet" müessesesini inkâr demektir ki maazallah bu da insanı küfre götürür. Belli bir şahsın velilik yahut kerametini inkâr ise elbette küfür kapsamında değerlendirilemez.

Pozitivizm ve materyalizmin tesirinden kurtulamamış akıllar için kavranması zor olgulardır bunlar. Ancak son yıllarda, özellikle kuantum fiziğinin her ihtimale gerçekleşebilirlik imkânı tanıyan niteliği, holografik evren yaklaşımları, tarihe Philadelphia Deneyi olarak geçen tartışmalar, hatta son dönemlerde vizyona giren "matrıx" türü filmler klasik bilim paradigmasının dışında, "olağanüstülükler" ve "paranormal" olaylar için yeni bilimsel arayış ve yaklaşımlar olarak değerlendirilebilir. Bilim literatürüne de girmiş olan "boyutlar", "paralel evren"ler, evrenin yüzde doksanından fazlasını kapladığı iddia edilen, varlığı bilinen ama nasıllığının sırrı çözülemeyen "karanlık madde" ve "karanlık enerji", yine "kara delik" gibi kozmik fenomenler, kâinatta klasik bilimsel yasaların dışında başka form, yasa ve işleyiş mekanizmalarının da var olabileceğini bize haber vermektedir.

Bilim dünyasındaki bu türden gelişmeler, tasavvuf terminolojisindeki bir takım kavramların daha kolay kavranılır olmasına zemin hazırlamıştır. "Elimle tutup gözümle görmediğime inanmam!" türü sığlık ve körlüklere günümüz dünyasında artık yer yoktur. Son bilimsel bulgular, iman umdeleri ve tasavvuf kavramlarını daha anlaşılır kılmıştır. Bu durum, Kur'an'daki, "İnsanlara ufuklarda ve kendi nefslerinde ayetlerimizi göstereceğiz ki O'nun (Kur'an) gerçek olduğu onlara iyice belli olsun. Rabbin'in herşeye şahit olması yetmez mi?" (Fussilet, 41/53) ilahi beyanın, tecelli ve tezahüründen başka bir şey değildir. Artık son gelişmelerle birlikte, çağın yeni bilim anlayışı ile tasavvuf, her zamankinden daha da yakın hâle gelmektedir. Bu durum aslında bir Kur'an mucizesidir.

"Tasavvuf ve akıl" konusu, müstakil ele alınması gereken bir mevzudur. Akıl kelimesi semantik açıdan köstek, bağ anlamına da gelmektedir. Hadis-i şerifte; "Aklı olmayanın dini yoktur." buyrulmaktadır. Akıl gibi şerefli bir varlık söz konusu değildir. Ne var ki akıl, herşey demek de değildir. Çünkü bazen köstek, bazen bağ, bazen de pranga fonksiyonu icra edebilir. Hele hele maveranın namütenahi ikliminde seyahat ediyorsanız, aşk ve muhabbet okyanusunda bazen kupkuru ve yapayalnız kalabilirsiniz; oralarda sadece akılla gidilmez. Öyle aşamalar vardır ki akıl orada yalnızca katalizör konumunda olmak durumundadır.

Hedefe çabuk ulaşayım diye hareket hâlindeki gemide yürümeye kalkmak ne kadar akılsızlık ise yolculuğun bazı safhalarında aklı rehber edinmek de o kadar akılsızlıktır. Bu tutum, aklı inkâr veya iptal değil, bilakis aklın bir gereğidir. Nitekim Yunus ve Mevlana'ya kitapları yaktıran, Necip Fazıl'a aklını kusturan bu kertedir. Burada akıl aşağılanmamakta, fonksiyon değiştirmektedir. Olay, arabanın vites değiştirmesi gibi bir durumdur. Farklı bir moda geçmektir. Yoksa akıl ve ilim her daim lazım ve zaruridir. Ancak bazen de aşk ve muhabbetle gidilir. Kimi zaman da kimi kişiler direkt olarak, vasıtasız çekilir ve götürülür ki bu da mahbubiyet sırrıdır.

Spekülasyon noktalarından biri de tasavvufu tarif sadedinde kullanılan "Kaal ilmi değil, hâl ilmidir." anlayışıdır. Burada ifade edilmek istenilen husus, tasavvufun temrin, egzersiz ve amel ağırlıklı bir ilmi disiplin oluğunu vurgulamak içindir. Olay teoriden ziyade pratiktir. Tasavvufun ilginç bir özelliği, esrarını, daha çok söyleyen ve yazana değil, yapan ve yaşayana açmasıdır. Bu sırlı dünyada ancak icraatlar neşvü nema bulabilir.

Yüzme metaforu sanırım konuyu daha anlaşılır kılacaktır: Yüzme bilmeyen bir kimseye önce teorik bilgiler öğretilir. Suya girmezden evvel bir takım zaruri egzersizler, rehber eşliğinde tarif edilir. Hâl böyleyken, ne kadar teorik bilgiye sahip olursanız olun suya girmedikten sonra o bilgilerin hiçbir anlamı yoktur. Şayet yüzmeyi öğrenmeden suya dalarsanız bu sefer de boğulursunuz. Aynen onun gibi, tasavvuf okyanusuna da yüzme bilmeden bodoslama dalmak, boğulmakla eş değerdir. Pusulasız ve bilgisiz deryalara açılmak tehlikelere yelken açmak demektir. Aynen bunun gibi, mürşitsiz, rehbersiz, yalnızca kitap okuyarak ve yazarak tasavvufçu olmak mümkün değildir. Bu hâl, yüzmeyi öğrenip de suya dalmamış insanın durumundan farksızdır. Teori ile pratik bir arada olursa ancak sonuç alınabilir.

Ayrıca "hâl"in ön plana çıkıyor olması ilmin, sohbetin, kaal'in ikinci plana atıldığı, önemsiz olduğu anlamı da taşımaz. İlimden murad ameldir.

Tasavvuf, insan derûnunu keşif, gönül ve davranış dünyasını dizayn etme iddiasında olduğu için psikoloji bilimiyle de yakın ilgisi vardır. Modern psikolojide kullanılan id, ego, süper ego, bilinçaltı, psikanaliz, kişilik, psikoz ve nevrotik rahatsızlıklar vb. kavramlar ile tasavvufta kullanılan nefs, enaniyet, muhasebe, murakabe, şahsiyet, kalp marazları gibi kavramlar arasında paralellikler kurulabilir. Ancak tasavvufun sağlamasını psikolojiye yaptırtmaya kalkmak ya da tasavvuf referanslarını modern psikolojide aramak, büyük bir yanılgı olacaktır. Çünkü günümüzde pozitivist psikoloji bilimi "ruh" olgusunu inkâr üzerine inşa edilmiştir. Ne garip bir paradokstur ki "ruh bilimi" diye ifade edilen psikoloji, sırf metafizik olduğu gerekçesiyle ruhu inkâr etmektedir. Dolayısıyla ilgi alanını, ruh ve ruhun şubeleri sayılabilecek kalp, sır, hafa, ahfa gibi letaiflerin oluşturduğu tasavvufu, tüm bu varlıkları inkâr eden modern psikolojiye referans yaptırtmak, ilmi hakikatlerle kesinlikle bağdaşmayacaktır. Psikolojinin birtakım tespit, analiz ve tedavi metotlarından yararlanılabilir. Ancak ruhu inkâr üzerine kurulu bir psikoloji biliminin insanı açıklamada yetersiz kalacağını ifade etmek için bilim adamı olmaya da gerek yoktur. Çünkü insan, beden ve ruhtan mürekkep bir varlıktır. Ruhu inkâr ederseniz geriye yalnızca ceset kalır. Böyle bir durumda da insan gibi muallâ ve muazzez bir varlığı hayvan derekesine indirgemiş olursunuz.

Benzer durum diğer bilim disiplinleri için de geçerlidir. Ruhu ve metafizik alanı inkâr eden bugünün pozitivist bilimsel verileriyle, ana konusunu esas itibarıyla metafizik olguların oluşturduğu tasavvufu birbiriyle tam olarak uyumlu kılma çabası, sağlıklı bir yol olmasa gerektir. Böyle bir uyum, metafiziğe kapı aralayan bir bilimsel paradigma değişikliğiyle ancak mümkün olabilecektir. Bu yönde olumlu gelişmelerin var olduğunu yukarıda izah etmiştik.

Tasavvuf, kendini kanıtlamış bir ilmi disiplindir. Kendisini modern bilime "çek ettirme" gibi bir kompleksi yoktur. Ancak çağın idrakine kendisini söyletebilmesi, geniş kitlelere erişebilmesi bakımından günün geçerli terminolojisini kullanmasında da hiçbir sakınca yoktur, hatta yararlıdır.

Aşağılık kompleksinin tesiriyle, bilim ve batı karşısında hep reaksiyoner ve savunmada kalan İslam dünyasının, artık aksiyoner olma zamanı gelmiştir. Tüm orijinalliğiyle kendi "tez"ini ortaya koyabilecek birikim ve donanımı mevcuttur. Hiçbir eziklik duymaya gerek yoktur. Batı, İslam'a muhtaçtır. Güçlü olursanız saçmalıklarınız dahi taklit edilir, moda olur. Tabiatın kanunu budur. Karşı taraf kendini size göre tanımlamak zorunda kalır. Bu tespitler birer züğürt teselli olmayıp bilimsel projeksiyonların gelecek öngörüsüdür.

Dinin yükselişe geçmesiyle birlikte tasavvufa olan ilgi de her geçen gün artmaktadır. Hayatın yalnızlaştırdığı, makineleştirdiği, kendine ve başkalarına yabancılaştırdığı modern insan, kaotik dünyasından kaçıp sığınabileceği asude bir liman aramaktadır. O nedenle tasavvuf her dem tazelik ve canlılığını korumaktadır. Mevlana'nın Mesnevisi bugün Amerika'da "best seller" yani en çok satan kitaplar arasındadır. Ne var ki tasavvuf, yalnız okumak ve yazmakla yaşanılacak bir "tatmin metaı" değildir. Tasavvuf ile beklenen maksadın hâsıl olması isteniyorsa, oyunu kurallarına göre oynamak gerekir. Aksi takdirde büyük bir aldanış ve hayal kırıklığı yaşanır.

Son zamanlarda sürekli tasavvuftan bahseden, derin konulara dalış yapan "tasavvuf dalgıç"larına rastlar olduk. İnsanların kavramakta güçlük çektiği kelime ve terimler kullanıp anlaşılmaz, aforizmik cümleler kurarak bir takım atraksiyonlarla dikkat çekmeye çalışan "tasavvuf spekülatörleri" piyasayı kaplar oldu. Böyle bir retorik, maskeden başka bir şey değildir.

Bazı tasavvufi konular, doğası gereği ancak ehlinin ve o seviyede bulunanların anlayabileceği hususlardır. Tasavvuf spekülatörü dediğimiz kişiler, bilhassa girift konuları seçerek, anlaşılmazlık nedeniyle insanlarda oluşan hayranlık duygusunu istismar ederek, kendi egoist ve narsist duygularını tatmin etmektedirler. Tasavvuf, hakikati tebliğ ve yaşama sanatı iken bu spekülatörler, kendilerini pazarlamak ve satmaktadırlar. Bu yüzden de gerçek anlamda ne kendileri, ne de onları takip edenler mutlu olmaktadır.

Gereklerini yerine getirmeden; zikirsiz, mürşitsiz, nefsi arındırmaya yönelik bir mücahede olmaksızın tasavvufla ilgilenenler, açık denizlerde kaptansız, pusulasız bir gemide yalnız kalmış kişi gibidirler. Onlar, tasavvufu yaşayan değil ancak edebiyatını yapan lafazanlardır. Yollarını bulmaları, gayeye vasıl olmaları mümkün değildir. Geçici şevk ve muhabbet duyabilir, teberrüken bazı maslahatlar elde edebilirler; ama hepsi o kadar. Fena ve bekaya ulaşmaları asla söz konusu olmayacaktır.

Nasıl ki tarih yazanla tarih yapan bir değildir, yazan yapana sadık kalmak zorundadır; aynen onun gibi tasavvufu "yazan"la "yapan" da bir değildir. Yazan, yapan ve yaşayana her zaman sadık kalmak durumundadır. Aksi takdirde yapmadığını söyleyip hevasına uyan "yalancılar" konumuna düşecektir. Şu ilahi uyarı, sanıyorum gerçeği tüm çarpıcılığıyla ortaya koymaktadır: "Ey iman edenler! Niçin yapmayacağınız şeyleri söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz Allah katında büyük bir nefretle karşılanır." (Saff, 61/2-3)

.•

Kullanıcı:

| Tarih:

Yazar

Tasavvuf ve Tarikat

INDEX

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat

Tasavvuf Nedir? Kamil Mürşid Nedir? - Geniş Malumat

Tasavvuf Nedir

Hazırlayan: Dilek Karataş

Tasavvuf Nedir, Tasavvuf Düşüncesi ve Tasavvuf Terimleri

10.Derece Tasavvuf nedir

1.Derece Murakebe

.Derece Hürmet ve Riayet

3.Derece İhlas

4.Derece Tehzib

5.Derece İstikamet

6.Derece Tevekkül

7.Derece Tevfiz

8.Derece Sıka

8.Derece Sıka

9.Derece Teslimiyet

10.Derece Tasavvuf nedir

TASAVVUFUN TANIMI

Tasavvuf nedir?

Tasavvuf nedir?

TASAVVUF NEDİR?

Tasavvuf nedir ve tanımı

Tasavvuf nedir? Sufi kimdir?

TASAVVUFUN KAYNAĞI KUR’AN VE SÜNNETTİR

Tasavvuf Nedir?

Tasavvuf nedir? Tasavvuf nasıl doğdu, tarihçesi, özellikleri, tasavvuf hakkında bilgi.

Tasavvuf

Bir Bilim Olarak Tasavvuf

Tasavvufun Merkezî Konuları

Tasavvufun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Tasavvuf İlminin Kapsamı ve Bölümleri

Tasavvuf ve Ilımlı İslâm Yorumu

Netice

Kaynaklar

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Niyet Allah Rızası Olunca

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">İlim Kimsenin Ayağına Gitmez

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Duamız Niçin Kabul Olmuyor?

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Bir Evliya Bir Şahit

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Hizmet Aşkı

!important; letter-spacing: -1px; line-height: 1em; font-weight: normal; font-family: Arial, sans-serif; text-shadow: rgb(255, 255, 255) 1px 1px 1px; background: transparent;">Hz. Musa (a.s) ile Fakir

Tasavvuf Spekülatörleri