119 yıl önceki rehine krizini Abdülhamid nasıl çözmüştü?

Fransa, karikatür dergisine saldırı derken şimdi de rehine kriziyle boğuşuyor. Şu satırları yazarken ajanslardan ölüm haberleri akıyor ve “neden?” sorusunun çengeli giderek sivriliyor. Arkasında kimler var? Pasaportlarını arabada unutmak terörist tarifine uyuyor mu? Neden Fransa? vs.

Bundan 119 yıl önce hem de İstanbul’un ticari göbeği sayılan Karaköy’de büyük bir rehine krizi yaşanmış ve mahirane bir diplomasiyle fazla büyümeden halledilmişti. Ancak epeyce karmaşık boyutları olan bu hadisenin bilinenleri kadar bilinmeyenleri de ilgi çekicidir.

Osmanlı Devleti’nde Ermeni sorunu denilince 1915 tehciri akla gelir ama bunun bir evveliyatı vardır. 1895 yılı bu sorunun dönüm noktalarından biridir.

Hınçak Cemiyeti üyeleri 18 Temmuz 1895 günü oldukça hareketlidir. Beyoğlu’nda Rus tebasından Megavoryan’ın evinde toplanmış, Doğu Anadolu’da giriştikleri isyan hareketlerinin 2. Abdülhamid’i yola getiremediğini görerek yeni bir eyleme girişmeye karar vermişlerdi. Görünen amaç, Sason isyanını araştırma komisyonunun raporunu protesto etmekti ama asıl Babıali’ye yürüyerek bir çatışma halinde Avrupa kamuoyunun dikkatini çekmek istiyorlardı.

Ne var ki, Ermeni asıllı Vartabetlerin ihbarı üzerine gerekli tedbirleri alan emniyet kuvvetleri ile halk devreye girmiş ve karşılıklı çatışma sırasında askerler dahil pek çok kişinin ölmesiyle sonuçlanan ‘Ermeni patırtısı’ çıkmıştır. İki taraftan da ölenler olmuştu. Bunun üzerine Avrupa ve özellikle İngiltere kamuoyu ayağa kalkar gibi olmuştu, gazeteler zaten günah keçisi haline getirdiği 2. Abdülhamid’e ‘Kızıl Sultan’ veya ‘Büyük Kâtil’ gibi yaftalar yakıştırmakla meşguldü. Kampanyanın fitilini ateşleyenlerden İngiliz Müstemlekât Nazırı Gladstone da vardır (Bediüzzaman’ın hayatını okumuş olanlar onun İslam düşmanlığını hangi raddeye vardırdığını bileceklerdir). Gladstone o tarihte başbakan değildir ama İngiliz kamuoyunu yönlendirenlerden biridir. Bütün sıkıştırmalara rağmen bu krizi ıslahat yapacağı sözüyle atlatan Sultan tam rahat bir nefes almak üzereydi ki Trabzon’da bu defa Müslümanların Ermenilere saldırmasıyla sarsıldı. 26 Ağustos 1896 günü ise genel ayaklanmanın ilk silahı ateşlenecekti.

Bir kartpostalda Karaköy’deki devasa Osmanlı Bankası binası.

150 kişi rehin alındı

Hedefte Karaköy’deki Osmanlı Bankası Genel Müdürlüğü binası vardır. Neden burası? Çünkü İngiliz ve Fransız ortaklığı sebebiyle bankaya yapılacak baskın ve rehin alma eylemi bu ülkelerin kamuoylarını sarsacak, Büyük Güçler de dökülecek kanın hesabını Osmanlı Devleti’nden soracaklardı. İlginç bir şekilde Osmanlı Bankası, Osmanlı Devleti’ne karşı silah olarak kullanılacaktı.

30 kadar terörist girdi bankaya, karşı koymaya kalkan nöbetçiler öldürüldü. Binada bulunan 150 (veya 500) kişi rehin alındı. Tabii bina emniyet güçlerince kuşatıldı, karşılıklı ateşler açıldı. Şehrin ortası harp meydanına dönmüştü. Ermeni teröristler üzerlerine gelinirse binayı yanlarında getirdikleri çuvallar dolusu patlayıcıyla havaya uçurmakla tehdit ettiler.

Her şey göze alınarak binaya silah zoruyla girilebilir ve bu defa Taşnaksutyun Partisi üyelerinin gerçekleştirdiği eylem kan dökülerek sona erdirilebilirdi. Ancak bu defa ayağa kalkmış bulunan İngiliz ve Fransız kamuoyunun hükümetlerine, hükümetlerinin de Babıali ve Padişah üzerindeki baskısına katlanmak zorunda kalacaklardı. Bu kördüğümün içinden ancak Sultan Abdülhamid’in soğukkanlılığıyla çıkılabilirdi. Eylemden önce Taşnaksutyun üyeleri bir talep listesi hazırlamış, “Ermenistan” dedikleri bölgenin 6 devlet tarafından seçilecek bir yüksek komiser tarafından yönetilmesini, ıslahat yapılmasını ve bir genel af çıkarılmasını vs. istiyorlardı. Sultan, 12 maddelik talepleri kabul etmedi ama bir başka çözüm şekli teklif etti.

Osmanlı Bankası’nın yakınlarındaki Rus büyükelçiliğinde tercüman olarak çalışan Maksimof ile banka müdürü Edgar Vincent arabuluculuk yapacaklardı. Görüşmelerde 17 eylemcinin yurtdışına serbestçe çıkmasına izin verileceği kararlaştırıldı. Banka Müdürü’nün yatıyla Fransız gemisi Grondin’e geçecek ve onunla Marsilya’ya gideceklerdi. Nitekim gittiler. Karaya çıkınca göstermelik bir tutuklamadan sonra sorgulanarak serbest bırakıldı Taşnak eylemciler ve ardından ver elini ABD. Gerçi Osmanlı Devleti teröristleri elinden kaçırmıştı ama rehine krizini de büyümeden atlatmıştı. İşin bundan sonraki safhasını halletmek Sultan için nispeten daha kolaydı.

Osmanlı Bankası baskınının başını çeken Karekin Pastırmacıyan.

Gladstone kuduruyor

Ermenilerin bu başarısız girişimi Osmanlı’yı köşeye sıkıştırmak isteyen çevrelerin de başarısızlığı demekti. Tabiatıyla Ermenilerin hâmisi Gladstone da sonuçtan memnun değildi. 12 Eylül 1896 günü gazetelere gönderdiği yazıda ortak hareket edilmesi gerektiğini duyuruyordu Avrupa liderlerine: “İğrenç ve vahşi despotluğa şahit olan ya da tahammül eden bir dünya olarak tüm sesimiz ve gücümüzle ezilenler için hareket etmeliyiz.” (T. Niyazi Karaca, Büyük Oyun, Timaş: 2011, s. 320.)

Bir hafta sonra St. John Hall’da düzenlenen büyük mitinge gönderdiği mesajda ise İngiltere’nin Ermeni meselesinde yalnızlığa itilmesine isyan ediyordu. Yaşlı kurt Gladstone, bunda Sultan Abdülhamid’in dar alandaki manevralarının büyük payı olduğunu öğrenemeden hayata veda edecekti.

Osmanlı Devleti 1895-96 krizinde, hele Osmanlı Bankası baskınında bazı tavizler vermişti ama bunları asla uygulamaya yanaşmadı. Bunun üzerine “Ölürüm de bunları uygulamam.” diyen Yalnız Sultan’ın direnişini aşamayınca önlerinde büyük engel olan Abdülhamid Han’ın tahttan indirilmesini ciddi ciddi projelendirmeye koyulacaklardı. François Georgeon’un dediği gibi ana fikir, Sultan’ın tahttan indirilip yerine ‘daha uyumlu bir şahsiyetin’, Veliaht Reşad’ın geçirilmesiydi. Ne var ki bunu 13 yıl daha başaramayacaklardı. Şu sözler Georgeon’un: “Demek ki Abdülhamid Büyük Güçler’e kafa tutmayı başarmış, onların arasındaki bölünmelerden ve zıtlıklardan, özellikle de Rusya ile İngiltere arasındaki uzlaşmaz çelişkiden yararlanmayı bilmiştir.”

Şunlar da: “Hınçak Partisi tüm girişimlerinde başarısızlığa uğramıştır. Abdülhamid’in üzerinde baskı yapmak için Avrupa’nın müdahalesine yol açma taktiği hedefine ulaşamamış ve kanlı sonuçlar vermiştir. Taşnaksutyun’un da başarısızlığı ortadadır. Osmanlı Bankası’nı işgal eden teröristler canlarını kurtarmış ama onların bu girişimi, binlerce vatandaşlarının hayatına mal olmuştur.” (Sultan Abdülhamid, Homer: 2006, s. 353-4.)

Sultan Abdülhamid’in Mabeyn Başkâtibi Tahsin Paşa’nın anlattıkları epeyce şaşırtıcıdır. Osmanlı Bankası olayından sonra Saray, Beyoğlu’ndaki bir Ermeni kilisesinin duvarına silah gömüldüğü ihbarını alır. Baskın yapılıp duvar yıkılır ve silah deposu ele geçer. Elçiler çağrılıp silahlar kendilerine gösterilir. Bununla da yetinmez Sultan, Türk dostu Ashmead Bartlett delaletiyle çıkan silahları Londra’ya götürerek parlamentonun yanında teşhir ettirmiş, böylece İngiliz kamuoyunda aleyhimize uyandırılan gayz ve gazabın mecrasını değiştirmiştir.

Alman Büyükelçisi Baron Saurma-Jeltsch ise Sultan’ı haklı görüyordu: “Eğer Sultan bu maskesi düşmüş âsilere karşı tedbir alıyorsa bunda tamamen haklıdır ve ülkesinin sahibi olduğu müddetçe de ona kimse karışamaz.” (Hans Barth, Ey Türk Uyan!, 2003, s. 47.)

.

Cizre’den Cezerî’ye kaybolan değerlerimiz

 Cizre doğumluyum ama ailem aslen Urfalı. Akçakale’den sürgün edilmiş babam. Cizre o zamanlar sürgün beldesi. Ablamla ben orada doğmuşum. Geçen yıl şubat ayında Kaymakam Şenol Koca tarafından Cizre’ye davet edilmiştim. Doğduğum günün yarım asır sonrasında ilk nefesimi aldığım o mübarek toprağı koklamak nasip oldu.

Cizre güzeldi, Cizre gergindi, Cizre derindi. Her bakımdan. Hem tarihi hem de insanı. Sokaklar ıssız ve sessizdi o günlerde. Yine dinî mekânlar gözdesiydi halkın. Metrelerce uzunluktaki Hz. Nuh Türbesi ziyaretçisiz kalmıyordu. Gerçi annemin anlattıklarıyla kıyaslarsam maalesef çok ilkel bir şekilde yıkılıp yeniden ama betondan yapılmıştı. Gıcır gıcırdı sanduka, hatta bir camekân içine dahi alınmıştı! Bu, Türkiye’nin her tarafında rastladığımız onulmaz bir dert ki tarif edilmez.

Cizre’de karşılaştığımız akil insanlarla konuşmak çok şey öğretiyor insana. “Kürt sorunu en son Cizre’de çözülür” diyorlar. “Yara çok derin” diyorlar. İkaz ediyorlar. Ben de bu ikazları Akil İnsanlar ile yaptığı Dolmabahçe toplantısında Sayın Ahmet Davutoğlu’na aktardım, Cizre’ye dikkat edilmesi gerektiğinin altını çizdim. Bir yıla yakın bir süre geçti, Cizre’nin iltihabı kanamaya başladı.

Doğduğum evi ararken ev sahibimizin bir akrabasını buluyoruz. Evine davet ediyor. Hüsamettin Bey adı. Gayet samimi. Anlatıyor. Bir ulema ailesinden geliyormuş. Dedesinden, kitaplarından coşkuyla bahsediyor.

Eserler zihinsel toz tabakası altında

Taşan tencereler gibi satır aralarından hikmetler sızıyor. Genç Bediüzzaman Said Nursi, Cizre’ye geldiği zaman onun evinde kalmış. Yaz günü. Damda misafir etmişler. Ev sahibi çok kıymet verdiği misafirinin gece üstü açılır da üşür diye üstünü örtmeye kalkmış. Bakmış genç Said gözleri yıldızlara sabitlenmiş, bir şeyler mırıldanıyor. Fısır fısır. Allah Allah deyip; yatağına gitmiş. Sonra bir daha denemiş, vaziyet aynı. Fısır fısır sesler. Gözler gökyüzünü tarıyor. Derken sabah namazına kaldırmaya gitmiş, genç Said yine uyanık. Demiş ki: Gece iki defa geldim, gözlerin uyumuyordu ve ağzından fısır fısır sesler çıkıyordu. Hayırdır! Bediüzzaman cevaplandırmış: Ezberlediğim Farsça lügati tekrar ediyordum.

Cizre böyle. Göğsünden her daim sizi emzirecek güzellikler çıkarmakta ustadır. Cizre daha da böyleydi ama ihmaller, kasıtlar, şunlar bunlar derken Şark’ın bu müstesna ilim ve sanat şehrinin şen şakrak irfan bahçeleri kurutuldu. Nobranlığa terk edildi. Mem u Zin’in mezarı orada. 40 yıl arayla Ahmed-i Hanî’nin Kürtçe, Bitlisli Ahmed Fâik’in Türkçe kaleme aldıkları bu mesnevi ders kitaplarımıza neden girmez, merak ediyorum. Aynı Akil İnsanlar toplantısında bunu da dile getirdim. Edebiyat kitaplarımızda Yunan, Fransız, Alman Edebiyatı var ama neden Kürt edebiyatı yok diye bu eksikliğin bir an önce giderilmesi gerektiğine dikkat çektim. Bakalım yapılacak mı?

Şimdilerde devlet gayret ediyor Cizre’nin mazisini ayağa kaldırmak için ama şehir surları dahil çok mühim, binlerce yıla kafa tutan eserleri zihinsel bir toz tabakası altında yatıyor. Türbesi Cizre’de bulunan bir Cizrelinin, Mele Ahmed-i Cezerî’nin Fatih Sultan Mehmed’e yazdığı şu Kürtçe şiirden haberdar mıyız?

“Ey şehinşah-ı muazzam! Allahü tealâ seni korusun. ‘Sûre-i İnnâfetahnâ’ senin rehberin olsun... Şeref Han’ın kalesi senin hududunun içinde olsun. Güzel talihler ve güzel bahtlar senin olsun. Felek senin lehine dönsün. Acem’in devlet adamları senin hizmetçilerin olsun. Bütün devletler senin işâretinle yönetilsin. Bütün dünya senin bir kıvılcımınla aydınlansın...”

Cizre buydu ve fazlasıydı. Harikulade otomatlar icad eden Ebu’l-İzz’in de şehriydi. Hadisçi, edip ve tarihçi İbnu’l-Esir’lerin memleketiydi, Fakih ve muhaddis Ebu Usame’nin ve başkalarının da.

Ebu’l-İzz de kim?

Doğduğumda sakaların Dicle’den çekip getirdiği sarışın suyla yıkamış annem beni. Bu kez gittiğimde Dicle kıyısında yarısı nehre batmış bir ev gösterdiler. Ebu’l-İzz’inmiş iddiaya göre. Yalı gibi, yarısı suyun üzerine uzanmış ilginç bir yapının kalıntılarıydı gördüğüm.

Bu arada kulağıma gelen ‘Ebu’l-İzz de kim?’ seslerini duymadım sanmayın. Anlatayım kısaca.

O da bir Bediüzzaman. Bediüzzaman Ebu’l-İzz İsmail b. Razzaz el-Cezerî. Adından da anlaşılacağı üzere Cizreli. El-Câmi Beyne’l-İlm ve’l-Amel adlı kitabının önsözünde kendisinden bahsetmese bu harika adamın hayatı tam bir karanlığa mahkûm olacaktı.

Diyarbekir Sultanı Salih’in, babasının ve kardeşinin hizmetinde bulunmuş. Zaten bu muhteşem kitabı da Sultan Salih’e borçluyuz. Şöyle anlatır:

“Bir gün sultanın huzurundaydım ve yapmamı emrettiği şeyi getirmiştim. Ne düşündüğümü sezdi ve gizlediğimi açığa vurdu ve bana şöyle dedi: Eşsiz âletler yapmış, onları gücünle işler duruma getirmişsin. Seni yoran ve kusursuz biçimde inşa ettiğin bu şeyler kaybolup gitmesin. Benim için icat ettiğin bu aletleri bir araya toplayan ve her birinden ve resimlerinden seçmeleri kapsayan bir kitap yazmanı istiyorum.”

“Gücümü toplayıp bu kitabı kaleme aldım” diyor Ebu’l-İzz. Kitap 12. yüzyıl sonu, 13. yüzyıl başının mekanik aletlerini sergiliyor. Hepsi de onun icadı olan bu eserler arasında neler yok ki. Kayık su saatleri, sıcak, soğuk ve ılık su akıtan ibrik, abdest almak için gagasından su akıtan bir tavuskuşu, toplanan kan miktarının belirlenebildiği iki katipli kan alma teknesi, bir gölden veya kuyudan suyu yukarı çıkaran araç vs.

Bilir misiniz ki, Ebu’l-İzz’i bize tanıtan Eilhard Weidemann adlı bir Alman fizikçidir. Üzerinde yapılan en ‘klas’ çalışma ise Donald R. Hill adlı bir İngiliz mühendise aittir. Düşünün, Türk’üyle, Kürt’üyle kendi değerlerini elin Alman’ından, İngiliz’inden öğrenen bir toplumuz ve bu utanç bize yeter.

Ebu’l-İzz iyi bir rehber olabilir. 8 asır önceki ruha ne çok ihtiyacı var Cizre’nin ve Türkiye’nin. Ah o ruha bir değebilsek....


.

Mustafa Kemal’in Yavuz hakkındaki fikri nasıl değişti?

 Yavuz Sultan Selim maalesef harp darpla doldurulan tarih kitaplarımızın tozu dumanı arasında çehresi kaybedilen padişahlardan. Resmî tarih onu bir yandan methederken öbür yandan kınar.

Bu tavır, en iyi Mustafa Kemal Paşa’nın çelişkili beyanlarında yakalanabilir. İşte tarihin işine geldiği gibi (pragmatik) kullanmanın şahikası olan o beyanlar.

Daha önce Mustafa Kemal’in bir başka beyannamesine dikkat çekmek istiyorum. Hedefinde Anadolu Müslümanları değil, doğrudan “İslâm âlemi” var!

“İslâm alemine müstakil bir beyanname neşredecek gücü nereden alıyordu?” diye sorsak taştan kayadan ses gelir de İnkılap Tarihi kitaplarımızdan gelmez. 17 Mart 1920 tarihli beyanname, İnönü devrinde bastırılan “Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri”ne alınmadığı gibi Nutuk’ta da bir cümleyle geçiştirilmiş, asıl önemlisi, Vesikalar cildine itinayla konulmamıştır!

İslâm dünyasına beyanname yayımlıyorsunuz ama bunu, “devrimimizin incelenmesinde tarihe kolaylık sağlamak” amacıyla yazdığınız kitapta her nasılsa atlıyorsunuz! O zaman tarihe kolaylık sağlamıyor, zorluk çıkartıyorsunuz demektir ki, Nutuk’un tarihçilerin ellerini kollarını bağlamaktan başka bir işe yaramadığını söyleyen Falih Rıfkı Atay gibi bir Kemaliste hak vermemek elde değil.

Peki 17 Mart 1920 tarihli “İslâm âlemine beyanname”de neler var? Şunlar (İngilizlerin Meclis’i basmaları üzerine kaleme alındığını hatırlatayım):

“Mukaddes İslâm hilafetinin yüksek merkezi olan İstanbul, Meclis-i Mebusan ve bütün resmî hükümet kurumlarına el konulmak suretiyle resmen ve cebren işgal edilmiştir. Bu tecavüz Osmanlı saltanatından ziyade hürriyet ve bağımsızlıklarının yegane dayanağını Hilafet makamında gören bütün İslâm âlemine yapılmıştır. (…) İtilaf devletleri tarafından başvurulan bu hareket, Hilafet makamını esaret altına alarak 1300 seneden beri payidar olan ve sonsuza kadar yok olmayacağına şüphe bulunmayan Müslümanların hürriyetini hedef almaktadır.”

Hilafetin ne kadar net ve cepheden bir müdafaası değil mi? Fakat aynı zatın, çok değil, 3 yıl sonra bütün bu argümanları unutması ve şimdi suçladığı İngilizlerin tarafına geçerek hilafetin ne kadar gereksiz bir kurum olduğunu savunmaya başlaması da tarihin en büyük düğümlerinden biri olarak çözülmeyi beklemektedir!

Mısır, Suriye, Irak, Azerbaycan, Kafkasya, Türkistan, Afganistan, İran, Hind, Çin, “velhasıl bütün Afrika’nın ve Şark’ın” ‘birlik heyecanı’ ve derin bir ‘kurtuluş emeli’yle titreyen kamuoyuna yönelik bir hakaret ve tecavüz darbesi olduğu söylenen Meclis baskınının uyanışa vesile olacağını belirten M. Kemal, şöyle devam eder:

Devlet ulusu Yavuz

 “Osmanlı Kuva-yı Milliyesi hilafet ve saltanatın uğradığı zincirleme suikastlerin başladığı günden beri devam eden samimi birlik ve dayanışma içinde (…) bu son Haçlı hücumlarına karşı bütün dünya Müslümanlarının ortak direniş duygusundan emin olmaktan doğan bir kollama hissiyle azim ve imanın âmil olduğu mücahedede Allah’ın inayet ve başarısına mazhar olacağına güvenmektedir.”

Haçlı savaşlarının devamı olan bu tecavüz hamlesinin “İslamiyet’in irfan nuru ve istiklaline ve hilafetin birleştirdiği mukaddes kardeşliğe bağlı olan bütün Müslüman kardeşlerimizin vicdanında” aynı suçlama hissi ve direnişi ve aynı galeyan ve kıyam vazifesini uyandıracağından emin olarak şöyle noktalanır beyanname:

“Cenab-ı Hakk’ın mücahedat-ı mukaddesemizde cümlemize tevfikat-ı İlahiyyesini refik (arkadaş) etmesini ve ruhaniyet-i Peygamberiye istinad eden teşkilat-ı müttehidemize muin olmasını niyaz eyleriz.”

Öte yandan M. Kemal, BMM’nin açılışından sadece 16 gün sonra İslâm âlemine yeni bir beyanname neşredecektir. Bu metin adeta bir Ayetullah’ın kaleminden çıkmışçasına aşırı dinî bir jargonla kaleme alınmıştır. Sadece ilk cümlesini fikir vermesi maksadıyla alıyorum:

“Cenub (güney) çöllerinin bir köşesinde arzın (dünyanın) seslerini dinleye dinleye yatan Peygamber-i Zîşan’ın ruhlarını ruhlarımızla birleştirdiği İslâm kardeşlerimiz, din-i İslam’ın son askeri mahsur bir kale içinden size tevcih-i hitab ediyor…”

Devamında şöyle diyor:

“İslâm birliği fikrinin muahharan (sonradan) en büyük mümessili olan Yavuz Sultan Selim’in dediği gibi ‘İslâm gönüllerinin toplu olması için kendisini perişan eden’ milletimize, onun dava-yı istiklaline, manevî teyid ve müzaheretinizi bir saniye eksik etmeyin, ta ki İslâm’ın bir küsuf-i tamma (tam tutulmaya) giden güneşi büsbütün kararmasın, tekrar âlemimiz üstünde ışıldamağa başlasın.”

M. Kemal, İslâm birliğini istiyor ve bu yolda piri olarak gördüğü Yavuz’un Müslümanların gönlünü birleştirme tasavvurunu destekliyor, hatta örnek gösteriyor. 1922’de Saltanat’ın kaldırılması üzerine yaptığı konuşmada da Yavuz’un Hilafeti almasını tasvip ediyordu:

“Bu devletin ulularından Yavuz hazretleri 924 tarih-i hicrisinde Mısır’ı zapteylediği zaman orada idam eylediği Mısır hükümdarından başka, unvanı halife olan bir zat buldu. Halife sıfatının böyle bir şahs-ı aciz tarafından kullanılması âlem-i İslâm için şîn (yüz karası) olduğuna şüphe etmediğinden o sıfatı Türkiye devletinin kuvâsına istinad ettirerek ihyâ ve ilâ eylemek üzere aldı.”

Yavuz emperyalistmiş!

2 Şubat 1923’te İzmirlilere şunları söyler:

“O (Selim) ise bütün İslâm âlemini bir noktada birleştirerek sevk ve idare etmeyi düşündü ve bunun neticesi olarak Suriye’yi zapt etti, Mısır’ı zapt etti ve Mısır’daki halifenin sıfatını da kendi şahsına ilave etti. Arkadaşlar, bu siyaset, Türk unsurunun hayatının, toplum yapısının, saadetinin gerektirdiği bir siyaset değildir. Bu, yalnız bir milletin her nasılsa başına geçmiş ve onu nasılsa tahakkümü altına almış bir şahsın, kendi ihtirasını tatmin için tatbik ettiği bir siyaset idi.”

Derken İzmir İktisat Kongresi’nde ifadeleri giderek sertleşir:

“Mesela Yavuz Sultan Selim, Fatih’in açtığı batı cephesini tespit etmekle beraber, bütün Asya’yı birleştirerek büyük bir İslâm imparatorluğu vücuda getirmek üzere böyle bir siyaset takip etti. Asli unsuru bunun arkasından dolaştırdı. (…) Arkadaşlar, bütün bu tavırlar ve harekât incelenirse görülür ki, bu azametli, kudretli padişahlar takip ettikleri harici siyasette kendi emelleri, hırsları ve arzularına dayanmışlardır.”

23 Mart 1923’te Afyon’da yaptığı konuşmada Yavuz’un cihangirane siyasetinin milletin hakiki menfaatine aykırı ve zararlı olduğunu, “bu şanlı seferler yüzünden uzak ve yabancı topraklarda milyonlarca vatan evladının yok olup gittiğini” söylemeye kadar vardıracaktır işi. 1 Temmuz 1923 tarihli Saturday Evening’de çıkan söyleşisinde ise birkaç yıl önce her şeyiyle takdir ettiği Yavuz’un İslâm birliği fikrinin tamamen yanlış olduğunu, hatta “emperyalizm” anlamına geldiğini söyleyecek ve “emperyalizm ölüme mahkûmdur” diyecekti. Anlayan anlamıştı. Bu, ‘Osmanlı değiliz ve olmayacağız, Osmanlı öldü’ demenin başka bir yoluydu.

1920’de kurtuluş reçetesi olan bir fikrin 3 yıl sonra zehir olduğu anlaşılıyorsa ya söyleyenin basireti bağlanmış demekti veya sonradan fikir değiştirmişti. Sorunun kıymıklarından biri beynimde takılı kaldı: İslâm Birliği’nin “emperyalizm” demek olduğunu kim hatırlatmıştı dersiniz Paşa’ya?


.

“Elhamra Sarayı’nın avlusunda oturup ağladım”

 Endülüs’e geldim ya, artık Madrid demiyorum, benim için o Mecrit; Toledo, Tuleytula oldu, Granada ise Gırnata; Sevilla mı, ben ona İşbiliye diyorum; Cordoba hafızamdan silindi silinecek, o artık Kurtuba.

Müslüman hâkimiyetinde 87 yıl kalmış olan Barcelona’ya bile Berşeluna der oldum.

İspanya’da eğrilen dilimi doğrulmaya adadım kendimi; “dil”imi, yani medeniyetimizin en gümrah dallarından olan ama ne yazık ki Lethe’nin suyundan içenler gibi hafızasını unutanlardan olduğumuz Endülüs’ün gök kubbemizdeki izlerini belirginleştirmeye daha doğrusu. Endülüs, yalnız Müslümanlar için değil, hatta Avrupa için de değil, insanlığın tamamı için de kaybedilmiş bir kıta… Özellikle de İspanya için.

Amerika kıtasına 1452’de ayak basan İspanyollar, orada Sansalvador altınlarını yelkenlilerine yüklerken, üç beş ay önce içlerindeki som altın külçesi olan Gırnata’yı kendi elleriyle boğmuşlardı. Sonunda o kadar feci katliamlar ve yağmalarla çıktıkları Yeni Dünya’yı keşif serüveni kursaklarında kaldı, altınlar belli ailelerin kucağına aktı ve sonuçta Endülüs gibi bir altın madenini işleyemedikleri için çöktüler. Büyük hoşgörü medeniyetinin izinde gidebilecekken fanatizme kapılan İspanya’nın kralları büyük bir fırsatı harcadılar.

İşte tam da zorla Hıristiyanlaştırılmış Müslümanların var kalma mücadelesi verdiği bir ortamda basılan ‘Don Kişot’ (‘Kihote’ okunur) ile Cervantes’in gözümüze sokmak istediği dram Endülüs’ün harabeye yüz tutan derin kimliğidir. Son sayfasına kadar “kayıp cennet” addettiği Endülüs’ün nabız vuruşları ve kısık sesi duyulur. Dünyaya ‘Altın Çağ’da değil de Demir Çağı’nda geldiğini söylerken kastı Endülüs’ün bu ülkeye yaşattığı altın çağdan sonra içine yuvarlanılan ahlakî, sosyal, iktisadî ve kültürel sefalettir. Aynı zamanda da bu çağda yaşadığından duyduğu utanç sızar satırlarından.

Her nasılsa Kurtuba Ulu Camii’ndeyiz. Her nasılsa İşbiliye ve Gırnata’daki Tuleytula ve Mecrit’teki kardeşlerimiz gibi yok edilmemiş olduğuna sevindiğimiz bu muhteşem mabette namaz kılmak, hatta elini kaldırıp dua etmek bile yasak! Katoliklerin her gün âyin yapabildiği bir mekânda güvenlik güçleri dua bile etseniz harekete geçiyor. (Ayasofya’yı hatırlatacak akl-ı evvellere burasının katedral olduğunu hatırlatalım.)

Asırlarca secde edilmiş zeminine ayakkabımla basamadım. Camiye hakaret olurdu bu. Bu ihtişamın zarafet ve tevazu ile kucaklaştığı ve asırlarca Kur’an seslerine ev sahipliği yapan “Ulu Mabed”i anlatacak bir Yahyâ Kemâl’imiz yok. Sezai Karakoç’un kaleminden damlayan usâre de olmasa Endülüs, edebiyatımızdan ve en mühimi de hafızamızdan sökülüp atılacak gibi.

ENDÜLÜS NEDEN ÖNEMLİ PEKİ?

Endülüs’e bu adı, ‘Vandalus’ yani Vandalların ülkesi anlamında Araplar vermiş. Bu “çorak ülke”yi medeniyetin zirvesine taşıyan Endülüs aydınlanması, barbar Vizigotların yozlaşmış iktidarının yerine halkın daveti üzerine gemileri yakarak gelen Tarık b. Ziyâd’ın askerlerine, asıl parlayışını ise Şam’daki katliamdan her nasılsa kurtulmuş ve yıllar sonra Endülüs’te ortaya çıkan Şehzade Abdurrahman’ın zuhuruna borçludur. (Garip bir “Anastasia” masalı gibi, değil mi?)

711-1492... Tam 781 yıl süren Endülüs’e Hroswitha adlı yazarın ifadesiyle “Dünyanın Ziyneti” denilmesi bir iltifat değil, hakkın teslimi… Eğer son Hıristiyanlığa “dönmüş” (gerçekte Müslümanlığını koruyan) Müslümanların ülkeden kovulduğu 1615 yılını esas alırsak tam 9 asır, 4 yıl süren Müslüman varlığı karşısında bizim Anadolu’ya gelmemizin üzerinden 9 asır 44 yıl geçtiğini hatırlamak önemli. Yani neredeyse Anadolu’nun İslamlaşması macerası kadar süren bir âlemden bahsediyoruz. Endülüs denilince İspanya adına Küba’ya giden Kolomb’un orada “camiye benzer bir yapı” görmesi bu bakımdan manidar. Küba ve California’daki beyaz avlulu evlerin Kurtuba’dan transfer edildiğini yazan Kübalı Prof. Menocal’a teşekkür etmemek kabil mi?

Müslümanların İber yarım adasına gelişiyle muazzam bir iktisadi canlanma yaşandı. Nüfus arttı; sulu tarım yeniden başladı; Akdeniz ticaret ve seyahat yolları yeniden açıldı. İbn Rüşd gibi filozoflar, Zehrabî gibi ilim adamları, İbn Arabî gibi sufiler, İbnu’l-Hatîb gibi şairler, İbn Hazm gibi hukukçu-edibler, kuyruklu yıldızlar gibi semasını boş bırakmadı. O kadar ki Hıristiyan ve Yahudi gençleri kendilerini Arapça şiirin cezibesine kaptırmıştı. Kurtubalı Alvarus, Hıristiyan gençlerin Latince mektup bile yazamazken Arapça kaside yarışına girdiklerinden şikâyet ediyordu.

Avrupa topraklarında halifeler yaşadığını biliyor muydunuz?

Emevilerden III. Abdurrahman 928 yılında hilafeti ilan eder, Kurtuba’da. Kurtuba başkenttir gerçi, Gırnata ise ‘son kale’ olacaktır. Ve Nasrî hanedanının yönetiminde Elhamra Sarayı inşa edilir. Her köşesinde “Lâ gâlibe illâllâh” yazılarıyla karşılaşmamak imkânsız. Duvar ve kemerleri bir dantela gibi işlenen bu zarafetin zirvesi eserde “Allah’tan başka kazanan yoktur” uyarısının göze sokulurcasına tekrarındaki hikmeti idrak etmek yeni kapılar açar ufkumuza.

Velhasıl Endülüs sessiz bir çığlık…

Portakal ağaçları gerçekten de İşbiliye’deki Alkazar’dan (el-Kasr) Elhamra Sarayı’na kadar diriltici rayihası ve zekâyı kışkırtan renkleriyle sizi yalnız bırakmaz. Aralarından bir sis gibi süzülürken İbn Haldun’un portakal ağacı teorisinin hafızamın hapishanesinden firarıyla cıva düşmüş gibi oluyor avucuma.

İbn Haldun, portakal ağaçlarının peyzaj unsuru olarak kullanılmasını bir yozlaşma alâmeti olarak görür. Eğer bir şehirde çok fazla portakal ağacı varsa orası kendi sonunu hazırlıyor demektir. Üstadın kastı elbette ağaç değil, anlamı? Portakal ağacı lükse kaymanın ve enerjiyi kaybetmenin alarm zili ona göre. Hükümdarlar iktidarı ele geçirdiler mi rahata düşkünlük başlar. Üç nesil içinde bir hanedan enerjisini (asabiye) kaybedip lükse ve rahatın kucağına düşer Üstad’a göre. Tabii ki Mağrip kartalımız Gırnata’nın düşüşünü göremedi. Endülüs’ün son kalesi 90 yıl önce yazdığı akıbete düçar oldu.

Kraliçe İzabel ve kral

Ferdinand’a teslim edilen şehrin anahtarları, Endülüs’ün de artık açmaz olmuş anahtarlarının tesliminden ibaretti. Yalnız Müslümanların değil, dünyanın da onun diriltici soluğuna ihtiyaç duyduğu bir zamanda söndü bu fener. Işığını onu söndüren İspanya’ya değil, İtalya’ya göndermesi Rönesans’ı tetikleyecekti.

Hanan eş-Şeyh (Hanan al-Shaykh), “Elhamra Sarayı’nın Aslanlı Avlusu’nda oturup ağladım.” başlıklı yazısında bir zamanlar ilim, irfan kalp ve teknikle harikalara imza atmış olan Müslümanların haline dikkat çeker: Biz gerçekten de onların torunları mıyız? Neremiz onlara benziyor?

Derken sorular boşalıyor: İspanyolları Endülüs’ü yok ettikleri için suçlamak, açık kapıyı omuzlamak değil de nedir? Ecdadımıza, bu benzersiz eserleri verdirecek kudret bizden neden el çekmiştir? Onlara Elhamralar’ı ilham eden dinin güneşi bizim dünyamızdan güneşini neden esirgiyor? Endülüs’e gitmenin anlamı boğa güreşi, flamenko ve Barcelona’nın maçlarından ötede yatıyor. O, paslanmış kapılarımızdan birini zorlamıyorsa öldüğümüzün resmidir.


.

Abdülhamid’in âhı

 Geçtiğimiz 10 Şubat günü vefatının 97. yıldönümünde andığımız Sultan 2. Abdülhamid’in şimdilerde hayırla yâd edilmesine bakıp aldanmayın, zira o 1950’lere, hatta 80’lere kadar İttihatçı-Kemalist kadroların ‘vur abalıya’sıydı…

Muhalefetteki Jön Türklerin de iktidardaki İttihad ve Terakki’nin de hedef tahtasında o vardı. Ermeni diasporasının da, Masonik çevrelerin de, İngilizlerin Türk düşmanlığıyla meşhur Başbakanı Gladstone’un da hedefinde ‘Son Sultan’ vardır. İşin çarpıcı tarafı şu ki, İttihatçıları tasfiye eden Cumhuriyet’in ilk yıllarında akıl almaz bir Abdülhamid düşmanlığı sergilenmiş, tuğraları dahi tahrip edilmiştir.

Soru şudur: Sultan 2. Abdülhamid neden birbirine zıt diye bildiğimiz İngilizlerin ve İttihatçıların, Ermeni diasporasının ve Cumhuriyetçilerin ortak ve vazgeçilmez hedefi haline gelmiştir?

Galiba yıllar yılı bu sütunlarda anlattığım ve “Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı” adlıkitabımla geniş kitlelere ulaştırdığım mesajı yeni kanıtlarla berraklaştırmak gerekiyor. Zira eskiden Sultan’a toz kondurmayan, hatta bunun ağır bir vebali olacağını söyleyen bazılarının şimdi ‘O da az yapmamıştı hani’ türünden çıkışlarla rüzgâra kendilerini teslim ettiklerine tanık oluyor ve onlar adına üzülüyorum.

Tarihi böylesine güncelliğin sunağında kurban etmeye kimsenin hakkı bulunmuyor zira. Biz hakkı ve hakikati eğip bükmeden söylemekle yükümlüyüz. Unutmayalım ki, mazi kumaşını günün ihtiyaç ve ‘istemlerine’ göre kesip biçmeye kalkarsak tarihin aynasındaki yüzümüz tanınmaz olur.

O Sultan ki, hasımları bile büyüklüğünü itiraftan kaçınamayacaktı. İşte tahttan indirildikten sonra doktoru tayin edilen ama asıl görevinin Merkez-i Umumiye hakkında rapor düzenlemek olduğu anlaşılan Dr. Atıf Hüseyin’in Beylerbeyi Sarayı’nda mahpus Sultan’la görüşmesinden aktardıkları. İbretle ve teyakkuz halinde okuyalım.

“5 Mart 1915. Siz itikad etmezsiniz ama… bana iki kere vâki oldu. ‘Şifa-i Şerif’ okuyorum… Orada Peygamber’in evsafından bahis var… Vücud-ı mübareklerinde latif bir koku varmış… Ben de etrafta tarif edemeyeceğim latif kokular hissettim…”

‘Şifa-i Şerif’ kitabının Peygamber Efendimiz’in (sas) mübarek kokularından bahseden kısmına gelince o latif kokuyu yanında hissetmek meziyetini bir kenara koyalım; ama ya bu hissedişin üzerine bir abide gibi oturttuğu şu yoruma ne diyeceksiniz:

Çanakkale geçilmeyecek

“BU LATİF KOKULAR DÜŞMANIN ÇANAKKALE’DEN GEÇEMEYECEĞİNE İŞARETTİR. ARTIK GAYRETULLAHA DOKUNDU. İNŞAALLAH GEÇEMEYECEKLER…” (Metin Hülagü, “Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri”, Pan: 2003, s. 243.)

Çanakkale’de 18 Mart kıyametinin kopmasına 13 gün var, Boğaz’daki bir saray odasına kapatılmış, üstelik 6 yıldır tahtından indirilmiş olan Hakan’ın “Çanakkale geçilmeyecek, zira artık Gayretullah’a dokundu” yorumundaki iman ve idrak ufkunu takdirde insan hakikaten zorlanıyor. Bir hasmı ve muhalifi tarafından aktarılan bu çerçevelik söz ‘Senin istifa ettirdiğini biz de istifa ettirdik’ rüyasından daha vurucu bir mesaj içermiyor mu?

Abdülhamid Han döneminin bir çöküş ve yozlaşma dönemi olduğu tiridini ısıtıp ısıtıp önümüze getirenler acaba Paul Imbert’in tam da Sultan’ın tahttan indirildiği 1909’da Paris’te bastırdığı “La Renovation de L’Empire Ottoman” (Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri) unvanlı kitabının başındaki satırlarını hiç mi okumazlar acaba?

“Ama işte birden hiç umulmadık bir olay, “Hasta adam” içine gömüldüğü uyuşukluktan silkinip çıkıyor; Türkiye kendi gücüyle kalkınacağını duyuruyor. Batı bu sıçramayı biraz birdenbire olmuş gibi görüyor belki; ama sanıldığı kadar önceden belli olmamış değildi bu. Yıllar öncesinden beri canlanma belirtileri başlamış, fikrî ve manevî olduğu kadar ekonomik alanda da güçlü bir çaba harcamaya girişilmişti. Anadolu, Lübnan, Hicaz demiryolları gibi büyük demiryollarının yapılması, ilk, orta, yüksek okullarla meslek okullarının açılmasıyla öğretimin yoğun olarak yaygınlaştırılması, Abdülhamid’in padişahlık dönemini simgeleyen reformlar, yeniden canlanma imkânını sağlamış bulunmaktaydı. (…) Ülke uzun süreden beri reformlara hazırlandı. Otuz yıldır sessizce gelişmekteydi; kararlılıkla ilerleme yoluna girdi.”

Imbert böyle diyordu ama düşmanlık duygularına yenik düşen Katolik Paul Fesch’e göre Sultan’ın öldürtüp Haliç’e attırdığı insan sayısı o kadar çoktur ki, Haliç’teki gemiler onlar yüzünden demirleyememekte, çıpaları cesetlere takılmaktadır! El-İnsaf. Anlayın ne kadar gadre maruz kaldığını…

Kızıl Sultan, Gaddar Türk, Firavun, Hain Halife, Kur’an düşmanı… Bunlar Sultan Abdülhamid’in yaftalarından birkaçı. Şükrü Hanioğlu’nun “Derin Tarih”in şubat sayısındaki yazısından öğreniyoruz ki, bazı muhalifleri, kendileri dinsiz oldukları halde ve ideolojileriyle çelişkiye düşmek pahasına, sırf halkın gözünden düşürebilmek maksadıyla onu “Dinsiz Padişah”(!) ilan etmekten utanmamışlardı. Halk bu propagandayı satın almayınca dönmüşler, bu defa dışarıya onu ‘Dinci Padişah’(!) diye jurnallemeye kalkmışlardı. Aynı propaganda silahının gün gelip de kendilerini vuracağını bilemezlerdi şüphesiz.

Nadir görülen bir fotoğrafta Sultan 2. Abdülhamid’in cenazesi Beylerbeyi Sarayı’ndan çıkarılıyor.

Pişmanlar kafilesi

1918’de ülke batırılınca bir pişmanlar geçididir başlar. 9 ay önce vefat etmiş olan Sultan’dan özür dileyenler kervanına 1940’larda Filozof Rıza Tevfik de katılacak ve ünlü “Sultan Hamid’in maneviyetinden istimdad” manzumesini yazacak, “Neredesin şevketli Sultan Hamid Han” diye başlayıp “Şefaat kıl Şahım meded-hâhına” mısraıyla biten şiirinde tehlikeli dallara basacaktır.

Pişmanlar kafilesinin en kayda değer isimlerinden Süleyman Nazif ise yazdığı onca aleyhtar yazıdan Mondros Mütarekesi’nin ardından pişman olmuş ve “Hâdisât” gazetesinde şu yanık satırları döktürmüştür arkasından:

“Gözlerini kapamadan gördü ve kâni oldu ki, pek ziyade aranıyor. Ve Sultan Hamid’i arayan gözlerde hem keder, hem de pişmanlık yaşları aynen görünüyordu. Tabutu Topkapı Saray-ı Hümayunu’nun Hırka-i Saadet dairesinden çıkarılırken bendegânı ağlıyor, düşmanları ağlıyordu. Ayân ağlıyor, mebusan ağlıyordu. (…) Daha ötede bütün cemaat, bütün ümmet ağlıyordu. Kadınlar “Vah vah. Babamızdın, bizden büsbütün ayrıldın! Bizi kimlere bırakıyorsun!” diye ağlıyordu.”

Son sözü yine Nazif’e bırakalım:

“Milleti onu cân u dilden affetmişti. İnşaallah onun da ruhu milleti affeder!” (İbrahim Öztürkçü, “Abdülhamid’in Âhı”, Selis: 2014, s. 158.)

Düşünün ki, vefat ettiğinde 9 buçuk yıldır tahtta değildir ve arkasından atılmadık iftira kalmamıştır. Millet ise sevdiğini tam sever. Aradan 97 yıl geçse bile kendisine hizmet edenleri unutmaz. Ve âhının mutlaka tutacağına inanır. 


.

Heidi’nin ayakları neden çıplaktı?

 Merak etmeyin efendim. Birazdan sizin söyleyeceklerinizi ben de söyledim: Meğer ne kadar da safmışız!

Batı kültürü işte bu saflığımızı, daha doğrusu cehaletimizi fena halde istismar ediyor ve kendi kültürünün fersude değerlerini allayıp pullayıp ‘kakalıyor’ evlerimize, oradan da hafızalarımıza, dimağımıza, şuurumuza… Ne de olsa kalkan duvarı olmayan bir kültürüz, korumasız, tehlikelere açık…

Heidi’den söz ediyorum canım, hani şu çocukluk yıllarımızın yaramaz ve iyi kalpli, Alpler’in sevimli kızı Heidi’nin hayatının anlatıldığı çizgi filmden. TRT’de yıllar boyu saf saf izlemişliğimiz vardır.

Sahiden de filmde herkesin ayakkabısı varken kahramanımız Heidi kar kış demeden niçin hep çıplak ayakla dolaşırdı dağlarda? Çıplak ayaklı yaparak ona bir tür sevimlilik ve acıklılık efekti katmak istediklerini sanmıştım. Lakin kazın ayağı hiç de öyle değilmiş.

Sevim Akyürek’in “Evrensel Kültür” dergisinin şubat sayısında çıkan çarpıcı incelemesi Heidi’nin çıplak ayağında gizlenen çök önemli bir sırrın, daha doğrusu modern ayıbın perdesini açtığı için mutlaka okunmalı.

Ben burada size Akyürek’in yazısından bazı önemli satır başlarını aktaracağım. Arzu edenler, yazının tamamını şuradan da okuyabilirler

İki, Daha yavuz bir belge var mıdır ha

Gerçeği ararken parçalanmayı göze almış yüzlerden.

Böyle demiş şair Ece Ayhan. Yani gerçeği arayanlar yüzlerinin parçalanmasını da göze almalıdırlar. Saldıranlar eksik olmaz size. Bazen Sadi-i Şirazi’nin hikâyesindeki gibi köpekler salınır üzerinize, üstelik yerdeki taşlar da ‘bağlanır’ ve bu halde kendinizi korumanız istenir. Tarih alanına girip tabuları yıkmak istiyorum diye bana mesaj atan kardeşlerim, buna hazır mısınız? İyi düşünün.

Hem Batı’nın deli gömleğini yırtmak hem de Kemalizm’in yalan dağlarını Necip Fazıl’ın deyişiyle hohlaya hohlaya eritmek çetin iştir. Bilesiniz.

Bilesiniz ve Batı’nın bizi kültürel olarak da bölmek için elinden geleni ardına koymazken kendi kültürel parçalanmışlığını nasıl ‘parçalanmaz bir bütün’ gibi yutturduklarını göresiniz. Benim Ahmed-i Hani’m Türk sayılmayıp edebiyat ders kitaplarına sokulmazken bakın uyanık Fransızlar hangi milletlerden adam devşirmişler. (Ben demiyorum, “Sixty Milion Frenchmen Can’t Be Wrong”un yazarları Jean-Benoit Nadeau ve Julie Barlow diyor (Illinois, 2003, s. 8.)

Fransa’nın en büyük başbakanlarından Mazarin İtalyan, Marie Antoinette Avusturyalı, Napolyon Korsikalı (İtalyan), “Üç Silahşörler”in ünlü yazarı Alexander Dumas ise zenci-beyaz karışımı melezdir. Fransızlar birisine Fransız derken ırkına değil, paylaştıkları kültüre bakarlar. “Fransa’yı bin yılda Fransız toprağı yarattı” sözü bunu anlatır. Ama biz kendi toprak ve kültürümüzün paylaştıranı değil, bölücüsü olduk. Sonuç ortada!

Batılaşma giyotinlerine rağmen Batı kültüründen habersiziz. Ne Kül Kedisi masalının aslını biliyoruz ne de Hansel ve Gretel’in. Don Kişot’un İspanya Müslümanlarının son izlerinin derlemesi olduğunu. Lafontaine’in ‘Bal Arıları ve Eşek Arıları’ adlı masalında Osmanlı’nın adaletini nasıl övdüğünden ve Fransa’daki hantal adalet sisteminden şikâyet ettiğinden bihaber nesiller çöle sürüklendiklerinin farkındalar mı?

 Heidi köle miydi?

Sevim Akyürek, bizi bu çölün içinde bir vahaya sürüklüyor adeta. Heidi üzerinden hiç bakmadığımız bir pencereyi aralıyor. Meğer sevimli Heidi’miz bir “Verdingkinder”miş. “Verdingkinder” de ne mi? “Sözleşmeli çocuk” diye çevirebilirmişiz Türkçeye. Yine de eksik gedik bir çeviri olacak bu. En iyisi yazara kulak vermek:

“Johanna Spyri, 53 yaşında yazdığı Heidi aracılığıyla, çıplak ayaklı çocuklar gerçeğinin üzerindeki toplumsal sır örtüsünün bir ucunu kaldırmıştır. Küçük kahramanı aracılığıyla, doğaya, insanlara, hayata Alpler’in öksüz kızının gözüyle bakarken, bütün Verdingkinder’lerin çocuk dünyalarına ve duygularına dikkat çekmeye çalışmıştır. Heidi, İsviçre’nin toplumsal tarihinde hatırlanmak istenmeyen bir gerçeğin simgesidir ve onun çıplak ayakları bugün çocuklara karşı işlenmiş bir suçun yarattığı utancın üzerinde koşuyor. Heidi çıplak ayaklıydı; çünkü çıplak ayaklar, erkek ya da kız bütün “köle çocukları” diğer çocuklardan ayıran keskin uçurumun simgesiydi.”

Arkasını merak etmiyor değiliz: Çıplak ayakların sırrı neydi? Hatırlanmak istenmeyen o gerçek? Suç? Utanç? Uçurum? Hepsi, hepsi, hepsi…

Meğer İsviçre’de 1789 yılında 14 yaşından küçük çocukların fabrikalarda çalışması yasaklanmış. (İngiltere’de yaklaşık yarım asır daha çalışacaklar.) Buna mukabil çocuk sömürüsü için yeni bir kapı açılmış ve 40 yıl öncesine kadar devam eden bir başka çocuk emeği sömürüsünün kapısı açılmış:

“Devlete borcu bulunan ya da boşanan çiftlerin, fakir ailelerin çocukları, yetimler, ailesi cezaevinde olan ya da kendisi suç işleyen çocuklar, devlet ve kilise vasıtasıyla, çalıştırılmak üzere başka ailelerin yanına yerleştirilirdi. Ancak 1974 yılında yasayla kaldırılan bu uygulamada, papazların önderliğinde ailelerden toplanan çocuklar çiftliklere kiralık olarak verilir veya şehirlerde kurulan çocuk pazarlarında, dört yaşındaki çocuklar bile, ev ve çiftlik işlerinde çalıştırılmak için satışa çıkarılırdı. Bu andan itibaren, çocukları arayan, sorunlarını dinleyen, tecavüze uğradıklarında ya da işkence gördüklerinde sahip çıkan olmazdı. Çünkü toplumun gözünde onlar, suç işleyen, boşanan, fakir düşmüş ailelerinden ‘kurtarılmış’ çocuklardı!”

Ahırlarda hayvanlarla yaşayan bu aç ve zavallı çocukların durumunun kölelikten ne farkı vardı? Güya medeni Batı köleliği kaldırmış ama Avrupa’nın göbeğinde hem de 1974’e kadar çocuk köleliği kurumu devam etmiş ve daha da acısı, Johanna Spyri’nin gözümüze sokmak istediği bu gerçeğin farkına varacağımıza, Heidi’nin ayaklarının neden çıplak olduğunu sorgulayacağımıza çizgi filmin büyüsü karşısında uyumuşuz, uyutulmuşuz.

 İki asırlık tabu yıkılıyor

İşin daha tuhaf tarafını söyleyeyim mi? İsviçre’de bu mevzuyu konuşmak tabuymuş birkaç yıl öncesine kadar. Köle çocuklardan hayatta olanlar sonunda patlamış, yaşadıkları utancı haykırmaya başlamışlar da İsviçre ve dünya bu ayıplarını öğrenme imkânını bulmuş. Düşünün, neler saklanabiliyor şu bilgi çağında bile!

1998 yılında yüzünün parçalanmasını göze alabilen birkaç tarihçi, bu tabuyu yıkmaya karar vermiş ve hayattaki Verdingkinderlere ulaşmak için kollarını sıvamışlar. 2009 yılında “Verdingkinder Reden” adlı sergiyle ilk defa bilimsel çalışmalara, konferanslara, canlı tanıklıklardan oluşan açık oturumlara konu edilmiş, sonra operaya ve ilk defa bir filme de uyarlanarak gündemde tutulmuş. Derken ürpertici ifşaatlar peş peşe gelir olmuş. İşte bir misal:

“Charles Probst 79 yaşında. Annesinin ‘çıplak ayaklı çocuk’ olarak yanında çalıştığı çiftçi tarafından tecavüze uğraması sonucu doğmuş. Başka bir bakıcı aileye verilmiş. Annesinin kaderi onun da geleceği olmuş. Yıllarca saat dörtte kalkarak ot biçmiş, ahırda yaşamış, yıllarca dişlerini fırçalayamamış, iç çamaşırı olmamış, hasta olduğunda doktora götürülmemiş. Cinsel istismara uğramış. Sabahları verilen kuru ekmeği soğuk suya batırarak yemek zorunda kalmış.”

Sergiyi izleyenlerden birinin ziyaretçi defterine yazdıkları çarpıcı:

“Bunlar bizim özgür ve zengin ülkemizde mi olmuş? Çok üzgünüm.”

Heidi’nin saf çehresini, elma gibi yanaklarını ve çıplak ayaklarını bu acı gerçeğin fonunda yeniden düşünün bakalım, ayakkabıları olan Peter’i, Clara’yı ve dedesini de. Çizgi filmin bütün efsunu kaçacak ne yazık ki. Kaçan aslında Batı’nın efsunudur, bilesiniz


.

Bediüzzaman: Eserine gömülen adam

  O sözler ilkin ne zaman çalındı kulağıma, hatırlamıyorum. Ama Bursa’dayız, eminim. Ya rahmetli Sami Pala’lardayız yahut hâlâ fırsat buldukça ziyaretine gittiğim Ali Çakmak’ın Emirsultan’daki iki katlı ahşap evinde. Henüz 12 Mart darbesi ülkenin tepesine inmemiş, Demirel Türkiye’si… 27 Mayıs’ın dehşeti hâlâ gözbebeklerde, Menderes’in ağıtı boğazlarda.

Bursa bu, 1961 Anayasası’na yüzde 52,91 ile ‘hayır’ diyen şehir. 1925 yılında bağımsız aday Sakallı Nurettin Paşa’yı CHP’nin bütün baskısına rağmen hem de iki defa mebus seçen şehir.

O yıllarda Risaleler kitapçılardan değil, dershanelerden temin edilebiliyordu. Ah o dershane duvarları: Kabir ile ahiret arasındaki macerayı anlatan resmin altında “Ey insan düşün sen alâ külli hal öleceksin”, ötede bir şelale resminin altında “İmân, insanı insan eder; belki, insanı sultan eder” sözleri ağır akan yaz gecelerinde hafızamızın çakmak taşını kıvılcımlandırırdı.

Profillerine bakıyorum da abilerin kimi gazocağı tamircisi, kimi takkeci; leblebici olan da var, sobacı olan da. Öyle ilim irfan görmüşler, mühendisler filan el üstünde tutulur, üzerlerine –rüzgârdan sönmemesi için ateşin üzerine nasıl kapanılırsa öyle- titrenirdi.

Bediüzzaman, Üstad Hazretleri, Risaleler, Mektubat, Küçük Sözler… En çok bu tılsımlı kelimelerle yoğrulurdu çocuk hafızamız. Birinci Söz’ü ezberleme yarışması yaptırılırdı. (Yarıda bıraktığıma çok pişmanım.) Bir de derslerde mevzular ağırlaştıkça koyu çaylar nasıl da yetişirdi imdada. Gündüz yorulmuş amele bedenler derslerin derin metafiziğine ancak bu yöntemle uyandırılırdı.

Prof. Şerif Mardin geçen yıl kendisiyle yaptığımız bir söyleşide halkın Risale-i Nur’un etrafında halkalanmasını hâlâ anlayamadığını söylüyordu. “Şehirli bir medrese kültürünü o kültüre tamamen yabancı bir nesle nasıl aşılayabildi, onları etrafına nasıl toplayabildi Said Nursi, anlayamadım, anlayamıyorum.” diyordu. Bu sosyolojik olarak mümkün değildi ama olmuştu.

Sırrı neydi bunun?

İhlas, ihlas, ihlas...

Rahmetli İbrahim Ünal’ın Sur Kitabevi’nde tek bir çay kaşığı bulundurması bundan değil miydi? Çayları kararmış demlikten doldurur, herkes sabırla kaşığın kendisine gelmesini beklerdi. Neden birkaç kaşık daha almadığını sorduğumuzda şu sarsıcı cevabı yapıştırırdı: “Böyle daha ihlaslı oluyor çünkü.” Herkes birbirinin dünyasına açık kalıyordu çay karıştırılırken. Haklıydı…

O bir dünya idi ki, bir daha geri gelmez. Şimdi bu satırları okuyanların çoğu fantezi yaptığımı zannedebilir ki haksız değiller. Biz toprağa Risale-i Nur gömmüş bir nesiliz!

Vefat haberi basında böyle duyuruldu.

Nasıl mı? Anlatayım.

12 Mart darbesinde babam Bursa’da PTT memuru. Tek maaşla 4 çocuk geçindiriyor. Ev desen kira. Zar zor ödüyoruz. Bakır kap kacak dahi sattığımız oluyor (o zamanlar ‘eskiler’ para ederdi, şimdi alacaklara üste para ödüyoruz!). Derken önce dershanelere, sonra evlere baskın haberleri gelmeye başladı. Falanca ‘yakalanmış’, filanca ‘kaçıyormuş’, acaba sıra bize ne zaman gelecek? Küçük memur eşi olan annemin endişesi ur gibi büyüyor. Kitaplar yakalanıp kocası memuriyetten atılırsa ne yapacak?

Tuz Pazarı’ndaki evimizin geniş, gölgeli bahçesinde uygun bir yer. Yaşlı dut ağacının altını kazıp genişçe bir muşambaya sardığımız Risale-i Nurları kara toprağa itinayla gömüyor, daha doğrusu emanet ediyoruz. Babamın haberi olmadığını, olsa müsaade etmeyeceğini biliyorum. Kadınlar bu noktada daha hassas. Bu kesin.

Bir polis baskını yaşamadık gerçi ama kitapları toprağa gömme anı benim dünyamda derin bir yara açtı. 30’lar, 40’larda elle çoğaltılan Risalelerin nasıl takip edildiğini, baskınlar yapıldığını, Üstad’ın neler yaşadığını “Tarihçe-i Hayat”ın sayfaları arasındaki kûşe kâğıda basılı resimlerden görmüştüm. O günlerin geçtiğini zannederken başa sarmıştı film.

Urfa’da Said Nursi’nin naaşı eller üzerinde yıkanmaya götürülüyor.

Vefatı

Bediüzzaman tam 55 yıl önce bugün Urfa’da diyar-ı ahirete hicret etti. Neden Urfa’da acaba? Bediüzzaman araştırmalarıyla tanınan Necmeddin Şahiner cevabını veriyor:

“Hayatının ta ilk günlerinden beri Urfa ile ciddi olarak alakadardı. Çeşitli vesilelerle hep Urfa’dan ve Urfalılardan bahisler açıyordu. Bu peygamberler şehrinden sitayişlerle söz ediyordu. Hele hayatının sonlarına doğru, bilhassa ömrünün son on senesinin başlangıç tarihi olan 1950 senesinden sonraki günlerde, buralardan ziyaretine gelenlere, kendisinin de yakında Urfa’ya geleceğini söylüyordu. Bir kısım eşyalarını ‘Ben de geleceğim’ diyerek hep Urfa’ya gönderiyordu.”

Artık göç davulu çalmış, son günleri olduğunu anlamıştır. Isparta’da ateşler içinde yatakta yatarken yanındakilere “Arabayı hazırlayın, Urfa’ya gideceğiz.” demişti ısrarla. Çaresiz 20 Mart Pazar sabahı 9’da Hüsnü Bayram’ın şoförlüğünde yola çıkılacaktı.

Hiç durmamacasına namaz araları hariç tam 20 saat süren bir yolculuktan sonra Gaziantep’e ulaştılar. Oradan ekmek alıp yollarına devam ettiler. (Bu arada Gavurdağı ilçesinin yanından geçerken isminin Nurdağı olarak değiştirilmesini söylemiş ve bir talebesi basit bir tahtaya bu adı yazıp bırakmış. İlçenin bugün ismi Nurdağı’dır.)

Bediüzzaman’ın mezarı 11 Temmuz’da böyle parçalanmış halde bulundu.

Tarih 21 Mart, öğle vakti. Otel? İpek Palas tavsiye edilir. Talebelerinin kolları arasında 3. kata çıkarılıp 27 No’lu odaya yerleştirilir. Ancak geldiği gizli tutulsa da Urfa dediğin küçük yer, haber kulaktan kulağa yayılır, binlerce insan otelin önünde birikir.

Bediüzzaman genellikle insanlardan kaçtığı, ilgiden rahatsız olduğu halde Urfalıları kabul eder. Elini öpmek için kuyruğa girerler. Talebeleri elini havada tutar, gelenler sırayla öpüp çıkar. Bu sırada İçişleri Bakanı Namık Gedik “Geri dönsün” emrini verir ama Urfalılar misafirlerini bulmuşken bırakmazlar. Olay büyür. Demokrat Parti il başkanı “Bediüzzaman’ı göndermeyiz, gerekirse ölürüz.” diye çıkışır emniyet müdürüne. Doktor da bir yere gidemeyeceği raporunu verir.

Ertesi sabah 3 civarında Bediüzzaman bitkin vaziyette yatmakta. Bir ara yanan dudaklarını ıslatır talebesi Bayram Yüksel. Lakin sabah namazına uyanmayınca anlarlar ki vefat etmiştir.

Hemen ertesi günü cenaze merasimi yapılır ve Dergâh’ta boş bir türbeye defnedilir. Ancak türbe 108 gün sonra yine boşalacaktır.

11 Temmuz günü askerî birliklerce mermerleri kırılan türbeden çıkarılan naaşın macerası, Bediüzzaman’a hayatında rahat vermeyenlerin, vefatından sonra da rahat vermediklerini gösteren hazin bir sayfa olarak tarihe geçmiştir. Ancak talebelerinden Hasan Feyzi’nin yıllar önce bir zehirlenme vakası üzerine yazdığı ‘mersiye’sinde dediği gibi, “Gel biz seni, Risale-i Nur tercümanı şahsiyeti ile ruhumuza gömelim. Her zaman seni orada görelim, Görüşelim.”

O, şaşaalı türbelere değil, eserine gömülen adamdı. İhlas sırrı burada da tecelli etmişti. Bu ihlasla o Türkiye’nin havını tersine taramıştı.

Açıklama: Bir CHP milletvekili şahsıma hakaret etmiş, bu haber de bir editöryal dikkatsizlik sonucu zaman.com.tr’de yayımlanmış. Uyarımız üzerine kalktı. Yönetimdeki arkadaşlar da arayarak üzüntülerini belirtti. Milletvekiline gelince, cevap vermek isterdim ama Bediüzzaman’ın ihlas sırrını zedelerim endişesiyle vermiyorum.


.

Çiçek aşısını Osmanlılar buldu, İngilizler protesto etti

  Tohumları 1923’ten sonra atılan “Osmanlı düşmanlığı” bazı çevrelerde hâlâ revaçta. Osmanlı aleyhine en ufak bir delil kırıntısını habbeyi kubbe yaparak anlatanların aynı asırlarda Avrupa’daki çağdışı eğilimlerin üzerini örtmek için ellerinden geleni esirgemedikleri artık sır değil.

Mesela Takiyüddin Efendi’nin kurduğu rasathanenin ‘gerici din adamları’ tarafından yıktırıldığını yazanlar –ki hadise esasen siyasîydi- aynı yıllarda Danimarka’da kurulan rasathanenin de sadece 20 yıl yaşadığını ve Tycho Brahe’nin ölümünün ardından yıktırıldığını neden atlarlar? Attila İlhan’ın dediği gibi “Türk aydını Türk değildir” de ondan.

16. yüzyıldan itibaren bilimsel gelişmelerin mutlak anlamda Avrupa/Batı eksenine oturtulduğu, kendi tarih ve kültürümüzün aşağılanıp küçük görüldüğü dönemler bitti. Başımızı kumdan çıkarma vakti. Bir zamanlar tarihe gömüldüğünü zannettiğimiz “Osmanlıları geri getirme” vakti. Hem baksanıza “geri gelirken” yanında neleri getiriyor? Unutturulan kimliğimizi, kültürümüzü, tarihimizi…

1717 yılında İstanbul’a tayin edilen İngiliz elçisi E. Worthley Montagu’nun zevcesi Lady Mary Wortley Montagu Osmanlı topraklarından Londra’daki dostlarına mektuplar yazar ki, kültür ve kadın tarihimiz bakımından çok değerlidirler.

18. yüzyılın başlarındayız. Mektuplarında İstanbul’un ve Edirne’nin şiirsel güzelliklerini, yakından tanıma fırsatını bulduğu kadınları, örf ve âdetlerimizi en azından erkek seyyahlardan daha dürüst bir şekilde yansıttığını söyleyebileceğimiz Lady Montagu, Edirne’den Sarah Chiswell adlı bir dostuna yazdığı 1 Nisan 1717 tarihli mektubunda gerçek sonuçlarını asla tahmin edemeyeceği bir işaret fişeğini İngiltere’ye yollayacaktır.

İşte bilim tarihinin bilinmeyen bir sayfasını aralayan 298 yıllık o şaşırtan satırlar:

Aşıcı kocakarılar

“Eylül ayında, büyük sıcaklar geçince aile reisleri ailelerinde çiçek hastalığına tutulmuş kimse olup olmadığını öğreniyor ve birkaç aile bir araya toplanıyor. Sayıları 15-16’yı bulan topluluk aşıcı kocakarılardan birini çağırıyor. Kadın, ceviz kabuğuna doldurulmuş çiçek hastalığı yapan maddeyi getiriyor ve aşısını hangi damardan açılmasını isterlerse o damarı bir iğneyle açtıktan ve iğnenin ucu kadar aşıyı buraya akıttıktan sonra yarayı bağlıyor ve üzerini de bir ceviz kabuğuyla pansuman ediyor. Bütün bu işlemler sırasında en küçük bir acı hissedilmiyor.”

Lady Montagu, aşı için özellikle vücudun kapalı yerlerinin seçildiğini, aşılanan çocukların 8 gün geçtikten sonra sıtmaya tutulduklarını, sonra 2-3 gün yatakta yatıp oynamaya devam ettiklerini, vücutlarında çıkan kabarcıklar geçince hastalığı tamamen atlattıklarını ve bu aşının “her sene binlerce çocuğa uygulandığını” yazıyor. Etkilenen Lady, faydasına şahit olduktan sonra kendi çocuğunu da aşılatır; sonuç hayret verecek denli başarılıdır.

Sonra “Vatanımı çok sevdiğim için aşının İngiltere’ye girmesini çok isterim” diyor ve ekliyor: “(İngiltere’deki) doktorların kendi menfaatlerini insanlığın iyiliğine feda edebilecek kadar fedakâr olabileceklerine inansam bunu onlara yazmaktan geri durmazdım. Bilakis doktorları kızdıracağımı zannediyorum. Zira bu hastalık onlar için çok kazançlı bir iş. Sağ dönersem onlara karşı savaşma yürekliliğini gösteririm belki.”

Lady Montagu Türkiye’de sokaktaki acuzelerin bile bildiği bir aşıyı, 1717 yılında, yani bizim saf saf ‘Bilimsel Devrim’ yapıldığına inandığımız bir dönemde İngiltere’deki “geri kafalı” doktorların hem bilmediklerini söylüyor, hem de onlara kabul ettirmekte karşılaşacağı güçlükleri anlatıyor.

Avrupa’da, hele İngiltere’de tedavisi bilinmeyen çiçek hastalığı o kadar etkili olmuştur ki, insanların canlarını almakta, canlarını kurtarsalar yüz ve vücutlarında tahammül edilmez yaralar açmaktadır. Bunun kadınlar ve kızlar için ne büyük dert olduğunu tahmin edersiniz.

İngiliz doktorları         Lady’ye karşı

Mevcut Kraliçe II. Elizabeth’in İngiliz tahtında bulunmasının çiçek hastalığı sayesinde olduğunu söylesem güler misiniz bilmem. Ünlü tarihçi William H. McNeill “Plagues and Peoples” adlı kitabında Kraliçe II. Mary’nin 1694’de çiçek hastalığından öldüğünü, Kraliçe Anne’ın tek yasal varisi olan oğlunun da 1700 yılında aynı hastalıktan ölmesi üzerine tahtın boş kaldığını ve Hannover’den Elizabeth’in dedesi George’un getirilip tahta oturtulduğunu yazar (Anchor Books, 1989, s. 223 vd.).

Demem o ki, çiçek hastalığı deyip geçmeyin, tarihi değiştirmiş bir hastalıktır ve Lady Montagu tam da bu sıralarda keşfetmiştir Türklerin aşısını.

Lakin Londra’ya döndüğünde bir çiçek hastalığı salgını şehri kırıp geçirir. Zar zor bir doktor bulur ve onu 3 yaşındaki kızına Türklerin yöntemiyle aşı yapmaya razı eder. Ufaklık paçayı kurtarırken diğer çocuklar onun kadar şanslı değildir. Görülür ki aşı işe yaramaktadır ama yaptırmaya bir türlü cesaret edemez ‘bilimsel İngilizler’. En iyisi derler, mahkûmları kobay olarak kullanalım. Serbest bırakılacaklarına söz verilir ve aşılar yapılır. Ne şanslı mahkûmlardır ki hür olanlar patır patır ölürken onlar hem sağlıklarını korumuş hem de hürriyetlerine kavuşmuşlardır.

Yalnız bazı doktorlar çocuklara aşıyı yanlış zamanda uygularlar ve sonuçta bir kaç çocuk ölür. Bunun üzerine çiçek aşısı aleyhine kampanya başlar. Papaz Edmund Massey “Tehlikeli ve günahkârane aşı uygulaması” başlıklı bir törende (8 Temmuz 1722) çiçek aşısından “şeytani bir uygulama” diye bahseder ve onu Tanrı’nın inayetini kesmekle ve günah ve ahlaksızlığı teşvik etmekle suçlar! Hatta Legard Sparham adlı bir cerrah “Çiçek aşısının uygulanmasına karşı sebepler” adlı bir kitapçık yazar ve çiçek yaralarına “zehir” akıtmanın saçma olduğunu savunur.

Lady Montagu ise Türkiye’de gördüklerini ayrı bir kitap halinde bastırmak ihtiyacını hisseder. Ayrıca torunu Louisa’nın anlattığına göre İstanbul’dan o kadar büyük bilimsel cesaretle dönmüştür ki, Londra’da ev ev dolaşıp İngilizlere Türkiye’de gördüklerini anlatmış, hatta kızını da yanında götürüp defalarca İngiliz kadınların gözleri önünde aşılatarak aşının bir zararı olmadığını ispatlamak için çırpınmıştır (Kaynak: Abbas M. Behbehani, “The smallpox story”, Microbiological Reviews, December 1983, s. 463). Lakin Lady’nin halk, doktor ve papazlar tarafından yolda yuhalatıldığını ve hatta taşlandığını bile biliyoruz.

Bunlar 1722 yılında Londra’da yaşanıyor ve biz hâlâ Osmanlıya ‘geri kafalı’ muamelesi yapabiliyoruz, öyle mi? Utanç kaplamalı yüzümüzü, utanç!

Not: Rum kökenli bir Osmanlı doktoru olan E. Timoni’nin, Lady Montagu’nun mektubundan 8 yıl önce İstanbul’da uygulanan çiçek aşısı hakkında Latince bilimsel bir kitap bastırdığını ve bu kitabın Avrupa dergilerinde tanıtıldığını biliyor muyuz? Merak edenler bir zahmet Prof. Aykut Kazancıgil’in “Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji” adlı kitabına buyursunlar.


.

Sultan Abdülhamid'i İngilizler mi Almanlar mı devirdi?

  Tarihe 31 Mart Vakası olarak geçen olayların ardından Sultan II. Abdülhamid tahttan indirilmişti. Bu olayda İngiltere'nin parmağı olduğu konuşulur ama Almanya'nın 1909 Osmanlısı üzerinde daha geniş bir nüfuz sahibi olduğu unutulur. Alman İmparatoru 2. Wilhelm, meşrutiyetin ilanı haberleri masasına konulduğunda kağıdın yanına şunları yazar: “İhtilal, Paris ya da Londra'da yaşayan ‘Jön Türkler' tarafından değil, ordu tarafından ve de ‘Alman subayları' olarak bilinen, Almanya'da eğitim görmüş Türk subayları tarafından yapılmıştır.”

Sultan 2. Abdülhamid, 106 yıl önce tahttan indirildiğinde düğün bayram edenler arasında Rumlar da vardı. Lakin eser miktarda da olsa sevinemeyenler çıkmıştı. Bilge ve aklı başında bir din adamı olan Patrik 3. Joachim cemaatinden sesini yetirebildiklerine şu acı uyarıyı yapmıştı: “Boşuna sevinmeyin. Bizler için sonun başlangıcıdır bu.” (“Apoyevmatini” yayın yönetmeni M. Vasiliadis’ten nakleden: C. Tahir, “Karanlık Yıllar”, Çıra: 2013, s. 141.)

Sonun başlangıcıydı bu… Üstelik yalnız Rumlar için değil, Osmanlı’nın bütün halkları için de sonun başlangıcıydı… Tesbihin imamesinin kopmasıydı bir başka deyişle. ‘Son Sultan’ın tahtını kaybetmesi aslında Osmanlı tahtının çökmesi hadisesidir ki, etkilerini hâlâ yaşıyoruz.

Vaktiyle bir mecliste sormuşlar, “Dünyanın en güçlü devleti hangisidir?” diye. Etrafındakiler “İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya vs.” diye tahmin yürütürlerken Keçecizade Fuad Paşa tereddütsüz “Osmanlı Devleti” deyivermiş. Ancak “Avrupa’nın Hasta Adamı” ilan ettikleri Osmanlı’nın nasıl olup da ‘dünyanın en güçlü devleti’ olabildiğine akıl erdiremeyenler “Nasıl yani?” diye sorunca o harikulade cevabı patlatmış muzip Paşa:

“Bunca yıldır siz dışarıdan, biz içeriden yıkmaya uğraşıyoruz, yine de yıkılmıyorsa bu devlet dünyanın en güçlü devletidir!”

İşte bu devletin kıyametini tetikleyen 31 Mart Vak’ası, dış ve iç bağlantıların mükemmel bir kombinezonu olması bakımından çok anlamlıdır ve sırf bunun için didik didik edilmesi gerekir.

Öncelikle altı üstü 1,5 gün devam etmiş olan ‘31 Mart ayaklanması’nın bu ilk safhasında ölü sayısının iki elin parmaklarının sayısını bulmadığını biliyoruz. Bandonun “Ey gaziler yol göründü yine garip serime” marşıyla yürüyüşe geçen Taşkışla’daki Avcı Taburları ve etraflarındaki ‘gönüllü’ kalabalık, Ayasofya’nın yakınında bulunan Meclis-i Mebusan binasına gelmiş, orada Adalet Bakanı Nazım Paşa, Lazkiye Mebusu Arslan Bey, 4 subay ve bir paşa ile uşağının öldürülmüş olması yanında iki gazete binası yağmalanacaktı.

Bundan sonrası 10 günlük bir bekleyiştir ki, zaten bitmiş olan isyanı bastırmaya(?) gelen Hareket Ordusu şehirde 2 ila 3 bin kişiyi katledecek, cesetler Taksim Bahçesi’ne balık istifi dizilecekti. İşe bakın ki, asıl katliamı gerçekleştirenler kurtarıcı olarak tarihe geçecek ve hürriyet kahramanı kesilecek, ‘irtica’ gibi bir kavram dilimize hediye edilecektir.

İşte 31 Mart’ın meşum mirası: Darbeler başarılı olursa yapanın yanına kâr kalır!

Miladi takvimle 13 Mart günü başlayan 31 Mart ‘ayaklanması’nın üzerindeki toz bulutu henüz dağılmış değil. Ancak 1,5 gün süren ‘ayaklanma’nın mı yoksa birkaç bin kişinin katliyle sonuçlanan ‘bastırma’nın mı daha büyük cinayetler işlediğini bilmemiz lazım.

Sonuç: 31 Mart’ın kaybedeni Abdülhamid oldu, kazananı ise İttihat ve Terakki. Yalnız onlar mı? Almanlar, İngilizler…

‘Abdülhamid’in içerideki düşmanlarını biliyoruz, sen bize dışarıdaki düşmanlarını anlat!’ dediğinizi duyar gibi oluyorum. Geliyorum oraya, merak buyurmayın.

Alman parmağı mı?

31 Mart Vak’ası’nda genellikle İngiltere’nin parmağı olduğu konuşulur ama Almanya’nın 1909 Osmanlı’sı üzerinde daha geniş bir nüfuzunun olduğunu bilmek önemli. Osmanlı’nın İngiltere, Fransa ve Rusya’nın şerrinden yanına ‘sığındığı’ Almanya, Bağdat Demiryolu imtiyazını koparmıştı ama ısrarla askerî bir ittifak talep ediyordu. Ancak Abdülhamid teklife sıcak bakmayınca aranan kanın onda bulunamayacağı anlaşılacaktı. Kızı Ayşe Sultan’a içini şöyle dökmüştü ‘Son Sultan’:

“Almanya İmparatoru ile bir akşam hususi görüşmemiz esnasında birdenbire kalktı. İki elimi birden tuttu, ‘Avrupa’da bir harp zuhur ettiği takdirde bizim tarafa geçersiniz, değil mi Majeste?’ dedi. Cevaben, ‘Aziz dostumuzsunuz; fakat size şimdiden söz vermek hakkını hâiz değilim; bunu ancak o zaman düşünebilirim’ dedim. Devletimin menfaatlerini düşünmeden hiçbir devletin arzusuna hedef olamazdım. Ben hiçbir devlete söz verip bağlanmadım.”

Almanya’nın cevabı ise ‘Sen yapmazsan başkasına yaptırırız’ olacaktı. Nitekim 24 Temmuz 1908’de Alman İmparatoru 2. Wilhelm Meşrutiyet’in ilanı haberleri masasına konulduğunda kâğıdın yanına şunları karalamıştı:

“İhtilal, Paris ya da Londra’da yaşayan ‘Jön Türkler’ tarafından değil (zira bunlar İngilizciydi-MA), ordu tarafından ve de ‘Alman subayları’ olarak bilinen, Almanya’da eğitim görmüş Türk subayları tarafından yapılmıştır. Her şeyi denetim altına almış olan bu subaylar, kesinlikle Alman dostudurlar.” (E. Ramsaur, “Jön Türkler ve 1908 İhtilali”, Çev. N. Yavuz, Pozitif: 2007, s. 171.)

12 Eylül’de olduğu gibi ‘Darbeyi bizim çocuklar (“our boys”) yaptı’ demenin bir başka şekliydi bu (S. Kocabaş, Tarihimizin Kara Delikleri, İst. 2014, s. 82).

Bu kadarla kalsa iyi. Ayaklanma Alman basınında sevinçle karşılanmıştı. Hareket Ordusu’nun İstanbul’a yürüyeceği haberleri de ilk olarak Alman basınında yer almıştı. Hareket Ordusu’nun komutanı Mahmud Şevket Paşa olsun, kurmay başkanı Enver Bey olsun açıkça Alman taraftarlarıydı. Alman Golç Paşa da harekâtın taktiğini belirlemişti.

İngiliz kumpası

İngiltere’nin Sultan Abdülaziz’in devrilmesindeki rolünü o zamanın Robert Kolej müdürü George Washburn bütün açıklığıyla yazmış:

“İngiltere Sultan Abdülaziz’e karşı bir kumpas içindeydi ve Sultan’a karşı gizli faaliyetler yürütüyordu. (Büyükelçi) Sir Henry Elliot Türkiye’deki olayların bütün gidişatını değiştirecek entrikalar çevirmekle meşguldü. Tahttan indirme hadisesinin ana destekleyicisi Mithat Paşa’ydı ve Sultan Abdülaziz’i tahttan indirme planlarını bizzat İngiliz gizli servisinin desteğiyle Elliot’la birlikte planlamışlardı. Bir gün önceden İngiliz Akdeniz Filosu, eğer gerekli görürse İstanbul’a girmek için Çanakkale açıklarına geldi.” (İstanbul’da Elli Yıl, Çev. T. Kaya, Meydan: 2011, s. 130, 133-4.)

Abdülhamid’in ‘baş düşmanı’ bu yüzden İngiltere’ydi.

Ajan Fitzmaurice’in 12 Nisan 1908 tarihli raporundan da şu cümleleri paylaşalım: “Bizim gayemizle Sultan’ın gayretleri uzlaşmaz haldedir. İngiltere, Ortadoğu’da elde ettiklerini kaybetmek üzeredir. Bu iş ya yürümeli ya da çökmelidir. Yerinde duramaz.”

İngiliz casusu Vambery ise Londra’ya “Türk imparatorluğunun dağılmasını çabuklaştırmalı ve İngiltere’nin müdahalesinin kendilerini Abdülhamid’in pençesinden kurtaracağına inanan unsurlara yardım etmelidir.” aklını vermekteydi.

Sultan oyunun farkındadır: “Ah bu İngilizler! Bize her fenalık İngiltere’nin eli altından çıkar. Benim felaketim de İngilizlerin eliyle olmuştur. Daha evvel Sultan Aziz vak’ası da yine İngilizlerin teşvikiyle Mithat Paşa ve komitesi tarafından vukua getirildi.”

Sultan, eşsiz ferasetiyle bunları söyledikten sonra bombanın fitilini yakar: “Daha Meşrutiyet’ten bir sene evvel (1907’de) Fransız sefiri Konstan bana geldi. Bunlar toplanmışlar. Bir meclis teşkil etmişler. Benim hal’ime karar vermişler.” (Atıf Hüseyin Bey’in Hatıratı, Haz. M. Hülagü, Pan: 2003, s. 248.)


.

İngilizlerin ‘Hind soykırımı’nı kabul edecek miyiz?

  27 Ocak 1973 günü Türkiye bilmediği bir ‘şey’le karşılaştı: California eyaletinin Santa Barbara şehrinde Başkonsolosumuz Mehmet Beydar ile Bahadır Demir, Gourgen Yanikyan adlı bir Ermeni tarafından öldürülmüştü. Cumhuriyetin 50. yılı kutlamalarına hazırlanan devletimiz önce gündeme bomba gibi düşen bu haberi anlamakta zorlandı. İyi de bu Ermeni neden durup dururken diplomatımızı şehit etmişti?

Ermeni Tehciri’nin bırakın sokaktaki adamı, Dışişleri camiamız tarafından bile bilinmediği ve konuşulamadığı bir ortamda buna nasıl cevap verileceği Ankara’ya epeyce sıkıntılı günler yaşattı. Onlar bu bulmacayı çözedursun, nisanda Paris, ekimde New York temsilciliklerimiz kana bulanacak ve soru işaretinin hacmi arttıkça artacaktı. Neden yapıyorlardı ki bunu?

Bir toplumu tarihle diriltebilir ve tarihle öldürebilirsiniz. Bir toplumu tarihle uyandırabilir ve tarihle uyutabilirsiniz. Tarih özgürleştirebilir de köleleştirebilir de. Türkiye’de okunan ve maalesef hâlâ büyük bir kısmı okunmaya devam edilen tarih, Medusa gibi okuyanların zihinlerini köleleştirmeye memur bir iğdiş etme aleti.

‘Kanla, irfanla’ kurulduğu söylenen Cumhuriyet’in ‘hayatta en hakiki mürşid’ olarak ‘bilimi’ esas almadığının en çarpıcı sayfası Ermeni sorununda kendisini göstermiş, Dışişleri Bakanlığı salonlarında Yanikyan’ın diplomatımızı neden şehit ettiği sorusu cevap bulamamıştı.

İşte bu sırada devlet Prof. Türkkaya Ataöv’e görev verdi, ‘Git bakalım, arşivlerden bu meseleyi araştır’ dedi. Ataöv bundan beş yıl kadar önce İzmir’deki bir panelde, talimat üzerine kütüphane ve arşivlerdeki durumu incelediğini ve bu konuda hiçbir araştırma yapılmamış olduğunu hayretle gördüğünü söylemişti.

Düşünün, Cumhuriyet’in 50. yılındasınız, Ermeni sorununun varlığı üzerine çalışan bir kişi bile çıkaramamışsınız. Sonra da Aydınlanma’dan dem vur, cilala, parlat…

Papa’nın açıklaması ve AP kararıyla sorun yine kapımızda. Allah’tan 1973 sonrasında iyi kötü çalışmalar yapıldı, karşı iddialar ortaya konuldu vs. ama tren de kaçmış oldu…

California Üniversitesi’nde sosyoloji okutan Michael Mann, Türkçeye “Demokrasinin Karanlık Yüzü” adıyla çevrilen kitabında bu hususu şöyle hatırlatmış: “Yine de literatürde koca bir boşluk vardır. Türklerin dürüstçe anlatılarından yoksunuz. Kurbanlar hakkında daha çok şey biliyoruz, ki bu da ister istemez taraflı olmamıza ve olayları Ermenilerin penceresinden görmemize yol açıyor” (İthaki: 2012, s. 131, dn. 1).

İngilizlerin, Hindlileri nasıl katlettiğini gösteren bir çizim.

Otistik tarihçilik

Telaşlı da olsa bir gayret başladı. Tarih adına memnuniyet verici, ancak Prof. Mann’ın sözünü ettiği ‘koca boşluk’un doldurulmasının kolay olmayacağını da teslim etmek gerek.

Tarihçilerimizin otistikler gibi Osmanlı ve İnkılap tarihlerinin üzerine kapandığını ve dış dünya ile irtibatını büyük ölçüde yitirmiş bir vaziyette tarih yazdıklarını söyleyen Mehmet Genç hoca haklı mı haklı. Hind, Çin, Afrika, Güney Amerika… tarihçiliğimizin meşguliyet sahanına neredeyse girmiyor. Bu eksikliğimizi tarih dergisi çıkarırken daha iyi anladım. Mesela Hindistan’da İngilizlerin 1757 Plassey Soygunu üzerine yazı yazacak adam aramış, bulamamıştım. Neyse ki imdadıma Norman Stone yetişti de İngiliz ekonomisinin ancak bu adi soygunla düze çıktığını okurumuza aktarma imkânını buldum.

Tabii sen onların tarihini yazmazsan, hatta kendi tarihini dürüstçe yazmaktan çark edersen elin adamı gelir, tarihini senin adına yazar ve zamanla o sayfalar ‘senin’ tarihin haline gelir. Günün birinde bir Papa’nın veya namlunun ağzından sesini işittiğinde afallarsın.

Yakalanan Hindliler diğerlerine ibret olması için topa bağlanıp ateşlenmek suretiyle paramparça edilerek cezalandırılmıştı.

Oysa Avrupa sömürgeciliğini, katliamlarını, soygunculuğunu didik didik etmeli değil miydi ders kitaplarımız? Soygun, talan, sömürü, katliam, soykırım denilince Batı tarihinin akla gelmesi gerekirken Türkleri (tabii diğer tebayı da) sömürenin Osmanlı olduğu tezini okuyup durduk yakınlara kadar.

Beceriksizlik, acizlik, sefahat düşkünlüğü, ne derseniz onda ama Avrupa yıldız yıldız parlıyor kitaplarımızda! Böyle bir tarihi bir halka ancak sömürgeciler okutur ve Türkiye aydını belki fiziken değil ama zihnen sömürgeleştirilmiş, Hilmi Yavuz’un deyişiyle Oryantalistleşmiştir. Kılık kıyafet ve dil gibi sembolik unsurları ödünç alarak Batılının beynini temellük ettiğini zanneden tatlısu frengi tavrı aydınımızın temel karakteri. Oysa ne bildiğimiz gibi Batı vardır, ne de bildiğimiz gibi bir Doğu. Cemil Meriç konuşsun: “Ne Batı’yı biliyoruz ne Doğu’yu.”

Buyurun, 1857 Hind soykırımına. Acaba Meclis’imiz uluslararası bir araştırma yaptırıp İngilizlerin Hindistan’da gerçekleştirdikleri korkunç soykırımı hakkında bir karar alabilir mi? Almayı akıl eder mi? (Üstelik ölenlerin önemli bir kısmı da Müslümandı.)

İsyanda asılanlardan iki Hindli.

Hind Holocaust’u?

Amaresh Misra adlı tarihçi sekiz yıl önce çıkan iki ciltlik sarsıcı kitabında İngilizlerin 1857 Sipahi İsyanı ve sonrasında katliamdan öte düpedüz bir soykırım gerçekleştirdiklerini yazınca diller çözülmüş, 150 yıldır gerçekleri saklayan İngilizlerin üzerini örttüğü bu ‘anlatılmamış soykırım’ aşikâre dökülmüştü.

Misra 1857 İsyanı’ndan sonraki 10 yılda yaklaşık 10 milyon Müslüman ve Hindu’nun hayatını kaybettiğini yazıyor ve bunu İngiltere’nin ünlü ‘The Guardian’ gazetesi gündeme şu başlıkla taşıyordu: “Milyonların yok olduğu bir holocaust (soykırım)…” (http://www.theguardian.com/world/2007/aug/24/india.randeepramesh)

Hindlilerden kurulu Sipahi (Sepoy) birliklerinin isyanı İngiltere’nin Hindistan hâkimiyetini bir süreliğine sarsmış ama ardından kanlı bir şekilde bastırılmış ve resmi tarihlerde katliamlarda azmış gibi 100 bin Hindli askerin öldüğü yazılmıştı. Oysa Misra’ya göre bu rakam, sonradan duruma ve resmi tarihe hâkim olan İngilizler tarafından düşük gösterilmiş ve mazlum Hindlilerin kendi tarihlerini yazmalarına müsaade edilmemiş olduğu için çok şüphelidir. ‘Guardian’ şöyle açıklamış bu durumu: “Bu, milyonların sırra kadem bastığı bir holocaust (soykırım) idi. İngilizler açısından gerekli bir soykırımdı, zira onlar kazanmanın tek yolunun şehir ve köylerdeki bütün nüfusun imhasından geçtiğine inanıyorlardı. Bu soykırım basit ve vahşiceydi. Önlerine çıkan Hindlileri öldürüyorlardı. Ne var ki yaptıkları katliamın boyutları bir sır olarak korundu.”

Milyonlarca... Bu ne ağır bir itham değil mi? Ve Misra hiç beklenmedik bir yerden vuruyor İngilizleri; resmi İngiliz işgücü kayıtlarından. Hindistan’daki işgücü için resmi olarak tutulmuş kayıtlarda “bu korkunç ve acılı günlerde milyonlarca sefil insanın öldüğü görüldü” denilmekte. Evet milyonlarca…

İngiliz tarihçiler arasında 1864-67’de yazan Sir John Kaye gibiler ilk zamanlar seslerini çıkaracak gibi oldular ama resmi tarih ağır bastı, sansür mekanizması çalıştı ve üzerini ustaca kapattı soykırımın.

Şimdilerde Hind soykırımı yazılabiliyor, gerçekler birer birer ortaya çıkıyor ama arkalarında bir Papa veya Avrupa Parlamentosu olmadığı için maalesef seslerini duyuramıyorlar.

Bu bir güç meselesi. Henüz tarihin güçle yazılmadığı bir zamana aşina değiliz, öyle değil mi sevgili Ahmet Haşim.   


.

Soykırım iddiaları, siyasî ve tek taraflı bir bakışın ürünü

 ABD Başkanı Obama bu yıl da ‘soykırım’ demedi, derin bir nefes alındı ama mesele kapandı mı? Şimdilik…

Şu alıntıyı beraberce okuyalım önce:

“Türk idarecileri isyancılara veya bazen yalan yanlış şüphelendiklerine İtalya’daki Avusturyalılara yapılandan çok daha zalimce davrandılar. Köyler yakılıp yıkıldı; insanlar yargılanmadan idam edildi; hatta insanları topların namlusuna bağlayıp ateşleyerek patlatmak gibi garip cezalandırmalara bile başvuruldu.”

Müriel E. Chamberlain’ın ‘Pax Britannica’?’sından okuduğunuz bu satırlarında bir hinlik gizli. Benim kasten “Türk idarecileri” diye çevirdiğim ifadenin aslı “The British authorities”, yani “İngiliz idarecileri”dir ve bu hadisede mazlumlar, köyleri yakılanlar, yargısız infaza uğrayanlar ve topların önüne bağlanıp patlatılanlar Ermeniler değil, Hindlilerdir.

Yıl mı? 1857, yani yine soykırımcı İngilizlerin, Fransızların ‘soykırım’ dedikleri 1915 Ermeni olaylarından yaklaşık 60 yıl önce oluyor bunlar. Peki buna kimse ‘soykırım’ diyor mu? Demiyor. Neden? Çünkü o İngiliz, Fransız... Dilediğini yapar. Sesini çıkaramazsın.

Chamberlain şunları da yazıyor:

“Şunu söylemek yalan olmaz ki, İngiltere’de kimsenin bu olaylar karşısında kılı bile kıpırdamadı. The Times gazetesinin muhabiri William Howard Russell, Kırım Harbi’ndeki beceriksizlikleri sergilediği gibi aşırı ‘mezalimi’ de ortaya döktü ama çoğu insan isyancıların suçlarına yönelik olarak yapılan çarşaf çarşaf yayınlar karşısında İngilizlerin zulmünü göremedi, bu zulüm karşı yayınlarla gölgelendi.” (Longman: 1995, s. 111)

Sizin anlayacağınız, İngilizler bu vahşeti ‘Hindli asiler bizimkileri öldürdü, biz de isyancıları seyredecek değildik ya, gerekeni yapıp onları cezalandırdık’ şeklinde yansıttılar ve İngiltere kamuoyu da dünya kamuoyu da (tabii tarihçiler de) bu çarpık şekilde öğrendi ünlü 1857 Sipahi (Sepoy) İsyanı’nı.

Amarish Misra adlı araştırmacının 2 ciltlik kitabında anlattığı 1 milyon Hindliye uygulanan soykırımdan tek kelime bahis yok ama 1915’teki Ermeni çetelerinin Doğu Anadolu’yu kasıp kavurdukları bir dönemde tedbir olarak yapılanları ‘soykırım’ olarak ilan edebiliyor Avrupa parlamentosu? Adalet mi bu?

Ben şahsen daima adaleti savundum. Onun karşısında boynum kıldan ince dedim ve diyorum. Yakın tarihteki haksızlıklara (Çerkes Ethem’e veya Kâzım Karabekir Paşa’ya yapılanlara) karşı çıkarken de, Osmanlı’nın hakkının yenildiğini yazarken de, Avrupa’nın yalanlarının üzerini açarken de adaletin tesisini talep ettim. Ermeni meselesinde de savunduğum budur.

Lozan’da gündeme geldi mi?

Cumhuriyet devrindeki suskunluğa bakmayın siz. Osmanlı Devleti daha 1916 yılından itibaren tehcir sırasında işlenen suçları yargılamış. 1918-19’da ise işgal altında olduğumuz halde yargılamalara devam etmişiz. İdam cezaları bile verilmiş. Hatta 1919 Mart’ında Sadrazam Tevfik Paşa beklenmedik bir hamle yaparak tarafsız ülkelerden yargıç istemiş ve işgal İstanbul’unda uluslararası yargıçlarca ‘soykırım’ suçlamasının hukuken halledilmesi için 5 ülkeye telgraf çekmiş, fakat İngiliz ve Fransız diplomatları ilgili ülkelerin yargıç göndermemeleri için çırpınmışlardı. Unuttuk mu sanıyorlar?

Tevfik Paşa meydan okuyor, gelin bu meseleyi bitirelim diyor, bugün Avrupa Parlamentosu’nda aleyhimize oy kullanan parlamenterlerin dedeleri ise teşebbüsümüze engel oluyor, Danimarka, İspanya gibi ülkelerin İstanbul’a yargıç göndermemeleri için ellerinden geleni yapıyorlardı. Samimiyet bunun neresinde?

Anladık, işi Lozan’a bırakmışlardı, Ermeni ‘soykırımı’nın hesabını orada soracaklardı. Peki sordular mı? Rıza Nur, bir oturumda meselenin gündeme geldiğini ve kendisinin çıkışı üzerine kapandığını yazıyor. Maddelerde var mı? Yok. Peki Lozan Konferansı 1. Dünya Savaşı’nın bizimle olan hesabını kapatmak için yapılmadı mı? İmzalandığına ve maddelere herhangi bir hesap sorulduğuna dair fıkra eklenmediğine göre sordukları neyin hesabı acaba?

İnsanî acı diyorsanız meselenin insanî boyutuna kim hayır diyebilir? Ortak acı ve ortak hafıza için bir araya gelinsin, tanışılsın, konuşulsun. Tarihî bir mesele olarak da bir araya gelip tartışalım. Konuşmaya başlayalım bir kere. Belgeler ve kaynaklarda hangi taraf tahrifat yapmışsa ortaya koyalım. Ama dert o değil ki.

Mesele siyasîleşince manipülasyona da açık hale geliyor ister istemez. Taraflar haklı çıkmak istiyor. Haklı çıkma tutkusu kadar objektifliği sakatlayan tuzak zor bulunur. İşte bu kesin inançlılardır ki, olayları, belgeleri, kaynakları çarpıtıyorlar alabildiğine.

Ölümlere tek taraflı bakmak

Mesela mı? Güya Londra’daki Ermenistan Bürosu’nda bulunan Andonian belgelerinin asılları (şu soykırım emirleri vs.nin kendisine dayandırıldığı belgeler) nedense kaybolmuştur! Kerameti kendinden menkul belgelerin asıllarını bulmak mümkün değil, peki içinde yazanlar? Güya Yusuf Kemal (Tengirşenk) Dışişleri Bakanı olarak kardeşini yargılayan İstanbul’daki mahkemeyi tehdit etmiş, eğer onu idam ederseniz Anadolu’da bir tane bile Ermeni bırakmayız demiş! Ne var ki, bu belgenin tarihi Ağustos 1920’dir ve Yusuf Kemal Bey o tarihten ancak 9 ay sonra Dışişleri Bakanı olmuştur!

İyi de bu sözde tehdide karşı niye İngilizlere koşup şikayet etmemişler? diye bir sorunun kuyruğu sallanadursun, biz Papa ve Avrupa Parlamentosu tarafından dillendirilen soykırım tezlerine karşı ABD’li nüfus tarihçisi Justin McCarthy’nin itirazlarını aktaralım (kendisiyle özel olarak yaptığımız söyleşiden):

“Papa şüphesiz ki bilgili bir insan, fakat bilgi dağarcığı Osmanlı tarihini kapsamıyor. Peki ya yaşananların soykırım olduğunu ilan eden Avrupa Parlamentosu üyelerinin Ortadoğu’da 1. Dünya Savaşı üzerine detaylı analizler yaptığına inanan var mı? Ayrıca bu demeçlerin sahipleri hiçbir zaman “soykırım”la neyi kastettiklerini açıklamıyorlar. BM soykırımı bir gruba yöneltilen “topyekûn ya da kısmî” saldırı olarak tanımlıyor. Bu tanıma göre bütün ülkeler (İngiltere, Fransa, ABD, Ermeniler, Osmanlılar ve diğerleri) bütün savaşlarda soykırım suçu işlemiştir. Bu tür bir tanım anlamsız. Ne var ki Ermeni soykırımı tanımı yapanların aynı standartları hiçbir zaman çok sayıda Türk ve Kürt’ü katleden Ermenilere ve Ruslara uygulamadığını görüyoruz. Yalnızca tarihi yok sayarsanız ölümlere tek taraflı bakabilirsiniz!”

Peki bu kavga nasıl biter? McCarthy şöyle bağlıyor:

“Bu kişiler samimi bir şekilde gerçeğin ortaya çıkarılmasını istiyor olsalardı parlamentolar ve din adamları 1. Dünya Savaşı sırasında yaşanmış olayların araştırılması için bir tarih komisyonunun kurulması çağrısında bulunurlardı. Soru şu: Onlar gerçekten doğrunun peşinde mi, yoksa bütün mesele politikadan mı ibaret?”

Öyle olmalı. Yoksa Arjantin doğumlu Papa’nın kendi ülkesinde bir tane bile yerli kalmamacasına yok edilmiş olduğunu bize anlatması ve asıl bunu “soykırım” olarak lanetlemesi gerekmez miydi?


.

3 Mayıs Türkçülük Günü nasıl başlamıştı?

 “Tabutluk” tabiri dilimize gireli 71 yıl oluyor. İşkenceler, altından lağım akan hücreler, kurbanın başının üzerine 1500 mumluk ampuller koymalar, tırnak sökmeler vs. Bunları biliyoruz ama 71. yıldönümünü idrak ettiğimiz 3 Mayıs “Türkçülük Günü” de aynı tarihe rastlıyor. İki zıt hadise nasıl olup da eş düştü? İnsanın aklına bu soru üşüşüyor ister istemez.

Aslında ikisi de iç içe. İşkenceler, o günün sonucunda geldi, o gün de işkencelere misilleme olarak 1947’den itibaren yaygınlaştırıldı.

Tek Partili yıllar. O tarihte henüz genç bir üsteğmen olan Alparslan Türkeş’in tabiriyle İnönü’nün ‘diktatörlük’ devri… Tabutlukların nasıl bir yer olduğunu önce Türkeş anlatsın:

“Tabutluk adıyle anılan veya savcı Kâzım Alöç ve Ahmet Demir tarafından ‘mutena hücre’ diye ifade edilen yer, yarım metrekarelik bir yerdir. Nihayet 40 santimetre genişliğinde ve 50 santimetre uzunluğunda ve 2,5 metre yüksekliğinde beton duvar içerisinde açılmış oyuklardır.”

Peki içeride neler olup bitiyormuş? Yine Türkeş’ten dinleyelim:

“Bu beton oyukların duvarlarından içeriye sokulanları, belinden ve kollarından duvara bağlamak için demir prangalar vurulmaktadır. Ayrıca oyuğun tepesine üç adet beşer yüz mumluk ampul konulmuştur. İçeriye kapatılan insan demir prangalarla belinden ve kolundan duvara bağlanıp 24 saat, 48 saat, hatta daha fazla aç susuz bırakılırdı. Bazı sanıkların tabii ihtiyacı için dahi kapı açılmaz ve büsbütün perişan duruma düşmeleri sağlanırdı. Buna diri diri fırına sokulma denmez de ne denir?”

Türkçüler o sırada “Türkçü” İsmet Paşa’nın kurbanları olarak tabutluklarda işkence görür, diri diri fırınlara kapatılırken hükümet milliyetçilik ve Türkçülükte üzerine zinhar toz kondurmuyordu. Daha 2 yıl önce devrin Başbakanı Şükrü Saracoğlu –ki tabutluklar onun şaheserleriydi- hükümet programını okurken Türk ırkı ve “Türk kanı” ile Türkçülük yapacaklarını bizzat Meclis kürsüsünden şöyle haykıracaktı:

“Arkadaşlar, biz Türküz, Türkçüyüz ve daima Türkçü kalacağız. Bizim için Türkçülük bir kan meselesi olduğu kadar ve lâakal (en az) o kadar bir vicdan ve kültür meselesidir.”

5 Ağustos 1942 günü TBMM’de konuşan ateşli hatibin alkışlarla sık sık kesilen açıklamasında sarf ettiği cümleler, Türkçü ve milliyetçi çevrelerde inanılmaz bir heyecan ve sevinç dalgasına yol açmış, ancak iki yıl bile geçmeden bu defa korkunç bir ihanet ve nankörlüğün de tetikçiliğini yapmıştır.

Hem Türkçülüğün “kan meselesi” olduğunu söyleyeceksin, hem de aynı doğrultuda ilerleyenleri Türkçülük ve Turancılık yaptıkları için yalnız hapse değil, hücrelere, tabutluklara dolduracaksın! ‘Politikanın cilveleri’ diyoruz buna, değil mi? Türkçülükte samimiyet testi de diyebilirdik; işkenceler faslıyla bu testten sınıfta kaldıkları muhakkak. O tarihte üniversite öğrencisi olan Osman Yüksel Serdengeçti şöyle anlatıyor hücresini:

“Yarı aydınlık, yarı karanlık bir koridordan yürüyoruz. Yağmur yağıyor, tavanlar akıyor, ayaklarımız su içinde. Sağımda solumda kapıları numaralanmış küçük küçük hücreler var. 13 numaralı hücrenin kapısı açıldı, fare deliği gibi bir yer, ancak küçük bir karyola sığabiliyor...”

Peki nedendi bu işkenceler?

Türkçülüğün liderlerinden Nihal Atsız Tek Parti devrinde bir ilke imza atmış ve “Orkun” dergisinde Başbakan Saracoğlu’na iki mektup yayımlamıştır. 20 Şubat ve 21 Mart 1944 tarihli mektuplarda Türkiye’deki yıkıcı hareketlerin (kastettiği komünizmdir) engellenmesinin hükümetin görevi olduğu halde meselenin üzerine gereken ciddiyetle eğilmediğini ve özellikle ‘tescilli komünist’ olarak suçladığı Sabahattin Ali’nin, devrin Maarif Vekili Hasan Ali Yücel tarafından kayırıldığını ileri sürerek sert eleştirilerde bulunmuş, daha da ileri giderek Bakanın görevden alınmasını istemiştir.

Dedik ya, Tek Parti devri diye. “Orkun” derhal toplatılıp kapatılır. Mahkeme açılır. Türkçüler tepki gösterirler. Nihayet ikinci oturumun yapılacağı gün olan 3 Mayıs’ta sıkıyönetim ilan edilmiş olmasına rağmen sokağa dökülürler. İstanbul ve Ankara’da komünizmi tel’in mitingleri yapılır, 12 Eylül’den önce sık sık işittiğimiz “Kahrolsun komünistler” sloganı ilk kez o gün duyulur. Eyleme katılanlar arasında Türkeş de vardır. Tabii devrin ‘baba’ Türkçüleri de.

Kimler mi? Mesela Prof. Zeki Velidi Togan, merhum mimar Turgut Cansever’in babası Hasan Ferit Cansever, Nihal Atsız, Atsız’ın kardeşi Nejdet Sançar, Hüseyin Namık Orkun, Fethi Tevetoğlu, Reha Oğuz Türkkan, Hikmet Tanyu, Said Bilgiç, Peyami Safa vd. İlim adamıymış, askermiş demeden türlü işkencelerden geçirilip aylarca hapis yatarlar. İşkence usulleri de bir çeşitli ki sormayın!

Günlerce aç ve susuz bırakmak, el yıkamak için bile su vermemek, Allah yarattı demeden dövmek, dövülenleri seyrettirmek, şakaklarına tabanca dayayarak tehditlerde bulunmak, içlerinden lağım geçen hücrelere kapatmak vs. Tırnaklarının çekildiği söylenen Türkeş’in tabiriyle bu dehşet idaresinin herşeyi tuz buz eden tokmağı kimsede kımıldayacak takat bırakmamıştır. Radyosuyla köleleştirdiği basınla iliklerine kadar uyuşturduğu millet, onun dilediği boyunduruğa öylesine vurulmuştur ki, hiç ekmek vermese de saltanatını sürdürebilirdi.

Yazdığı mektuplarla 3 Mayıs olaylarının tetiğini çekmiş olan Atsız ise sonunda Askeri Yargıtay tarafından beraat ettirildikleri bu eylemin Tek Parti diktatörlüğüne karşı bir ‘temizlik’ harekâtı olduğunu söyleyecektir. Bir gazetede hakkında Halk Partisi’ni temizlemeye kalktığı iddiasına karşı şunları söylemiştir: “Dünyada bir sabun buhranı yaratmadan Halk Partisi’ni temizlemenin mümkün olmadığını biliyorum. Bununla beraber mukadderatın bu partiyi temizleyeceğine imanım var.”

Atsız 1946’da “Kür Şad” dergisine yazdığı bir yazıda Türkçülükte ilk hareketi 3 Mayıs günü Ankara’da “birkaç bin meçhul Türk genci”nin yaptığını yazacaktır. “Türkçülük tarihinde bu kişilerin hususi bir yeri vardır.” 1974’de ise 3 Mayıs’ın “millî şuurun ayaklanması” olduğunu söyler. Bir dönüm noktasıdır o. Ancak bu dönüm noktası, demokrasinin de Türkiye’deki ilk sosyal tartışması olmuş, muhalif diller çözülmeye başlamış ve Tek Parti yönetimine yönelik eleştirilerin işaret fişeği işlevini görmüştür.

Türkçüler kadar Türkçü olmayanların, hatta ona karşı olanların da bu “dönüm noktası”na dikkat kesilmeleri gerektiği kanaatindeyim.


.

Rumelihisarı’ndaki cami yıkılıp yerine tiyatro sahnesi yapılmıştı

 Fethin 562. yıldönümünün yaklaştığı şu günlerde Ebulfeth Camii’nin ihyası bir yandan Fatih’in emanetine sahip çıkıldığını gösterecek, öbür yandan da Yedikule’deki yetim kardeşinin yanık feryadını işitmemizi sağlayacaktır.

“Şebnem Ferah Hisar’ı salladı.” Bu tarz haberler yaz gelince gazetelerimizin ilk sayfalarından eksik olmaz, ‘Hisar’ı sallama’nın ne olduğundan gafil olan bizler de kendimizce manalar çıkarmaya çalışırdık. Meğer Hisar gerçekten sallanmış ve hasar tespit çalışmaları yapılırken ortaya çıkmış ki, yıkılan, Fatih’in İstanbul’da yaptırdığı ilk camiymiş! Ayaklar altında çiğnenen de caminin harimi, yani ibadet edilen mekânı, birileri için bir şey ifade etmese de bir ‘kutsal mekân’mış.

Şimdi bir tiyatrocu hanım çıkmış, ödül töreninde aldığı ‘şeyi’ kameralara kılıç gibi sallaya sallaya “Rumelihisarı’ndaki açık hava tiyatrosuna mescit yapmak istiyorlar, izin vermeyeceğiz.” diye meydan okuyor.

Öncelikle şunu hatırlatalım:

Yakınlara kadar tiyatro veya konser sahnesi olarak kullanılan alanda bir cami inşa edilmeyecek, yanlış biliyorsunuz. Yıllardır çığlıklarınızla bir caminin üzerinde kendinizden geçiyordunuz ve burası hukuk dışı yollarla zaptedilmişti. Şimdi Fetih’ten daha yaşlı olan bu kayıp caminin yerine yeni bir cami yapılıyor! Hepsi bu.

Hak sahibine iade ediliyor

Az buçuk mevzuat okumuş olsaydınız cami yapılan yerin, hele bir vakıfsa kesinlikle başka bir amaçla kullanılamayacağını bilmeniz gerekirdi. Üstelik burası adıyla sanıyla bir vakıf. Kurucusu da Fatih Sultan Mehmed. Onu siz konser veresiniz veya oyun sahneleyesiniz diye yaptırmadı. Yalnızca 1950’lerden beri işgal altında tutulan, üzerinde çılgınca eğlenilen bu kutsal alan yine ecdadımızın arzusuna uyularak cami yaptırılıyor. Hak sahibine iade ediliyor.

Peki neden bu cami ürküntüsü? Neden bu ibadet fobisi? Geçmedi mi hâlâ ‘Aman barbarlar geliyor, bizi kesecekler’ paniği? Yeter artık. Bir zamanlar milletin değerlerini alaya alanların halinden de mi ibret almıyorsunuz?

İşin ilginç yanı, 1990’lardan beri caminin ihyası için defalarca girişimde bulunulup geri adım atılmış olması. 14 Ağustos 2006 tarihli “Cumhuriyet”te şunları okuyoruz:

“Rumelihisarı’ndaki Boğazkesen Camisi’nden geriye kalan yıkık minarenin restore edilmesi ve yeniden yapılması için Büyükşehir Belediyesi’nin açtığı röleve restorasyon ihalesinde son aşamaya gelindi. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Boğazkesen Camisi’nin yeniden yapımı için açılan ihaleyi alan firma caminin aslına uygun rölevesini hazırlayarak Anıtlar Kurulu’na sunacak. Kurulun onaylaması halinde restorasyon çalışmalarına başlanacak. Büyükşehir Belediyesi 28 Haziran 2005’te de yazılı olarak sanatçıların platform olarak kullandıkları yerin cami alanı olduğunu ve platformun kaldırılması gerektiğini bildirmişti.”

5 gün sonra bu defa “Hürriyet”in haberi “Hisar’a cami tartışması” başlığını taşıyor. Habere göre arkeolog Erdem Yücel caminin yeniden yapımı için yeterli bilginin olmadığını söylemiş. Doç. Kemal Kutgün Eyüpgiller de onu desteklemiş; caminin özgün halini gösteren ‘hiçbir belge olmadığını’ iddia etmiş. Topkapı Müzesi Başkanı İlber Ortaylı ise şu görüşteymiş:

“Camisiz hisar olmaz. Yedikule’nin ortasında da cami var. Buranın orijinal halini rölöveyi üstlenen bulacak ve yapacaktır. Bulmanın çok zor olduğunu sanmıyorum. Benim neslim bu camiyi hatırlıyor.”

Ebu’l-Feth Camii, Fatih’in vakfı

2015’teyiz ve hâlâ tartışıyoruz. Neyi? Tek cümleyle: Caminin cami olup olmamasını…

Gelin biraz da hakkında hiçbir belge olmadığı söylenen caminin mazisine bakalım.

Fatih Sultan Mehmed’in Fetih’ten bir yıl önce inşasını emrettiği Rumelihisarı, kuşatmada kritik bir rol üstlenmiş, ilk şehitler de hisarın arkasındaki sırtta bulunan bir zamanların Nafi Baba Tekkesi’nin olduğu yere (Dua Tepesi) defnedilmiştir (“Şüheda Kuyusu”). Burada 855 (1451) tarihli bir mezar taşı dikkat çeker.

Fatih Yedikule Hisarı’na olduğu gibi Rumelihisarı’na da bir cami yaptırıp vakfetmiştir. Uzun süre bir askeri garnizonun barındığı Hisar’ın içine 17. yüzyıldan sonra evler yapılıp mahalle haline gelince mahalle camii işlevini kazanmış ve bu asırlarca böyle devam ettikten sonra bir yangında harap hale gelmiş, minaresinin külah kısmı yanmış, zamanla sadece kaide ve gövdesi ayakta kalmıştır.

Mimarlık tarihçisi Ekrem Hakkı Ayverdi’ye bakılırsa vakfiyesinde “Cuma Mescidi” diye zikredilir ki adı Fatih Camii’dir. Muhasebe defterine göre hatibi, müezzini, kayyımı vardır. Temelleri eski bir sarnıcın içine atılarak zemine kadar yükseltilen caminin “duvarları toprağa kadar mevcud”du. Ne zamana kadar? Fethin 500. yıl kutlamalarının yapıldığı 1953’e…

O yıl kutlama hazırlıkları sırasında Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın emriyle temel ve duvarların üzeri taş döşenerek bir sahne yapılmış ve “Yunan trajedilerine lu’biyat (komedi) yeri olmuştur. Bundan daha hazîn bir manzara tasavvur edilemez. Bir gün cami olarak ihyâsı bu milletin kurtuluşuna işâret olacaktır.”

Yıkılan caminin yerine 1956’da mimari proje yarışması açılmış. Kazanan üç mimar (Doğan Tekeli, Sami Sisa ve Metin Hepgüler) temellerinin üzerini kapatarak tiyatro sahnesi ve tribün yapılması teklifinde bulunmuş ve projelerini gerçekleştirmişler. Sonradan tiyatro cazibesini yitirince konser sahnesi olarak yıllarca ‘sallanacak’ olan caminin ruhu ve boynu bükük yadigârı minare yakında asli işlevine dönecek, ihya edilmiş olacak. Birilerini ürkütmüş olsa bile yapılan doğrudur. Camiye camilik yaraşır.

İstanbul camileri denilince ilk akla gelen kaynak olan Ayvansarayî’nin “Hadikatü’l-Cevâmi”sinde cami hakkında şunlar yazılı:

“Hisar Cami-i Şerifi: Hisar’ı yaptıran Ebu’l-Feth Sultan Mehmed Han Gazidir ki İstanbul fethinden bir sene evvel bina edilmiştir. Yapılış tarihine ‘Bünyân-ı Mehemmed Han’ ibaresi tarih düşürülmüştür. Kalenin ortasındaki cami-i şerif Fatih hazretlerinin hayır eserlerindendir ve hademesinin görevleri Ayasofya Cami-i Şerifi vakfına bağlıdır.”

Demek ki, hem Fatih’in İstanbul’daki ilk camisi, hem de hademeleri Ayasofya’dan vazifeli gönderilen bir ibadethane var karşımızda. Fethin 562. yıldönümünün yaklaştığı şu günlerde Ebu’l-Feth Camii’nin ihyası bir yandan Fatih’in emanetine sahip çıkıldığını gösterecek, öbür yandan da Yedikule’deki yetim kardeşinin yanık feryadını işitmemizi sağlayacaktır.

.

Bediüzzaman’ın bilinmeyen bir risalesi

 Bazı kitaplar yazarı sağken çok satar da ölümünden sonra unutulur gider. Lakin vefatının 55. sene-i devriyesinde bulunduğumuz Bediüzzaman Said Nursi ve Risale-i Nur’un kıymeti gün geçtikçe artıyor, “gençleşiyorsa” mayasında kolay kavrayamayacağımız bir sır saklı olmalıdır.

1951 yılında “Sebilürreşad” dergisinde çıkan “Konuşan yalnız hakikattir” adlı makalesinde şahsını Kur’an-ı Kerim güneşine gölge olmamak için iptal ettiğini söyleyecektir: “Ben hizmet-i imaniyemi (iman hizmetimi) maddî ve manevî kemâlât ve terakkiyâtıma (gelişmeme), azabdan ve Cehennem’den kurtulmama, hattâ saadet-i ebediyeme (ebedî mutluluğuma) vesile yapmama, yahut herhangi bir maksada âlet yapmama manevî gayet kuvvetli manialar beni men’ ediyor!..” İnsanların imanını kurtarma hizmetini bile şahsı için manevî “kemâlat” merdiveni olarak kullanmaya hakkı olmadığını ifade eden Bediüzzaman, “Küfr-i mutlakla mücadelede bu kadar ağır şerait (şartlar) altında Risale-i Nur bir derece muvaffak oluyorsa bunun sırrı işte budur, Said yoktur, Said’in kudret ve ehliyeti de yoktur. Konuşan yalnız hakikattir, hakikat-ı imaniyedir.” diyordu. Sır buradadır. Kur’an’ın hakikatleri ile insanlar arasına nefsini sokmanın ihlas sırrını zedelediğinin farkına varmıştır. Şarktaki esareti sırasında Rus kumandanın karşısında ayağa kalkmadığına dair hatırasını talebeleri kendisinden değil, başkasından öğrenmişler, neden anlatmadığı sorulunca “Ben şahidi kalmadığını zannediyordum.” diye cevap vermiştir. Abdurrahim Zapsu’nun l948 yılında “Ehl-i Sünnet” mecmuasında çıkan makalesini kendisine okuyanlara şöyle der: “Şahidim olmadığından tafsilen beyan etmemiştim.” İşte Hazar Denizi’nin ortasındaki Nargin esir kampında Zapsu’ya hadiseyi anlatan yüzbaşının hatırası yazılmasa bu önemli hadiseyi anlatma gereğini duymamaya biz “Bediüzzamanca tavır” diyoruz. Risale-i Nur’un eskiyeceğine neşv ü nema bulmasında bu “sırr-ı ihlas”ın ne derin bir etkisi olduğunu yaşananlar zaten yeterince ortaya koyuyor. Bediüzzaman’ın bir de henüz basılmamış bir risalesi vardır, ismi “Sırr-ı İnnâ A’taynâ”dır ve gün yüzüne çıkacağı günü beklemektedir. Kanunî mahzurlar yüzünden neşri sıkıntılı ise de, bahsetmekte ve iktibaslarda bulunmakta mahzur yoktur. Peki bu risalede Bediüzzaman ne diyor?

Mimsiz medeniyetin sonu

Risale özetle cifir ilminden yola çıkarak yakın dönemin önemli kişilikleri hakkında ve “zındıka komitesi” aleyhine yapılan bir değerlendirmedir. Kevser Sûresi’nde Efendimiz (sas) hakkında oğlu olmadığı için soyu kesik (ebter) diye sataşılmasına karşılık “Asıl soyu kesik olan, sana buğzeden kimsedir.” buyurulmaktaydı. Bediüzzaman aynı formu 1400 yıl öncesinden dönemine getirmekte ve İslamiyet’in soyunu bitirmek isteyenlere karşı Kur’an’ı konuşturarak “Asıl, Müslümanlığın aleyhine çalışanların soyu kesiktir.” müjdesini vermektedir. Böylece bir ayetin tefsirinden günün kangrenine izah devşirmekte, daralan kalpleri ferahlatmakta ve İslam’ın “istikbalin en gür sedası” olacağına dair imanlarını canlandırmaktadır. Peki metinde neler var? Bir köşe yazısından beklenenin ötesinde neler yazabilirim? İsterseniz önce bırakalım risaleyi ilk okuyanlardan talebesi Ahmed Hüsrev (Altınbaşak) bize heyecanını aksettirsin: “Evet bu risâle, Cenâb-ı Hakk’ın istikbâlde bu ümmete va’d ettiği güneşin tulû’una intizârımızı teşdîd etmekle (doğuşunu bekleyişimizi artırmakla) kalmadığı gibi, bir taraftan içindeki hakîkate bizi meftûn ediyor. Ve diğer taraftan, acabâ fezâsı zulmet bulutlarıyla dolu olan bu âlemin, o güneş neresinden ve ne sûretle doğacak ve ne şekilde bu zulmet ve âfet saçan bulutları dağıtacak diye tahayyül ederken; ikinci feyyâz, bir diğer zeyl, o güneşin vaktini ta’yîn etmekle bizi pek büyük bir bâr-ı sakîlden (ağır yükten) kurtarmış ve senelerden beri almak istediğimiz hâlde alamadığımız derin bir nefesi vermiş ve bizi dilşâd eylemiştir.” (Barla Lahikası). 1925-26’larda yazıldığı tespit edilen “Sırr-ı İnnâ A’taynâ Risalesi”nde reisicumhurun ölümü öngörülürken (“İslâmiyet’e darbe vuranların başlarında öyle müdhiş bir patlayış olacak ki, kıyâmete kadar unutulmayacak”), akabinde patlayan 2. Dünya Savaşı’nın bu defa “Mimsiz medeniyet” adını verdiği Batı’nın başına semâvî bir tokat indirdiğini seneler sonra Kastamonu Lahikası’nda söyleyecektir. “Bir nûr göreceğiz” diye müjde vermiştir ama nurun siyasî sahada doğacağını zannetmiştir. Halbuki siyasette değil, memleketin en ziyade muhtâc olduğu îmânî ve İslâmî ve “hayât-ı ictimâiye-i İslâmiye dâiresinde Risâle-i Nûr’u göreceksiniz” demek olduğu sonradan ihtar edilmiştir. Dolayısıyla “İnnâ A’tayna Risalesi”ndeki gibi küfrün zulmünün biteceği ve nurun yeniden galebe çalacağı hakkındaki çıkarımı sadece 1938 veya 1950 gibi dönüm noktalarıyla sınırlanamaz. Mesele umumi ve uzun vadelidir.

‘Hakikat gizlenmiş’

Emirdağ Lahikası’nda bu risaleyi herkesin anlamayacağını söyler, “hem tevil, hem de tefsir lâzımdır” diyerek talebelerini uyarmak ihtiyacını duyar: “Onun için, Sırr-ı İnnâ A’taynâ’yı herkes birden anlamaz. Hem şahsî isimleri böyle mesâil-i ilmiyeye (ilmî bahislere) girmemek lâzım olduğundan, o risâle hatta 13 seneden beri elime geçmediğinde isâbet var; kardeşlerim dahî onu merâk etmesinler. Biri eğer çok merâk etse, o ‘Sırr-ı İnnâ A’taynâ’nın başında şimdiki ‘Sâniyen’ ile başlayan fıkrayı ve ‘Lâhika’da geçen aynı mes’eleye dâir fıkrayı okumak lâzımdır, yoksa hiç bakmasın. O İkinci Harb-i Umûmî ve o dehşetli şahsın dünyâdan gitmesiyle ve şimdi de onun mesleği geri çekilmesi ve bir kısmı o mesleğin aksine din lehinde resmen çalışması ve ehl-i îmânın istibdâd-ı mutlakadan bir derece kurtulması ve az bir te’vîl ile o risâleciğin verdikleri haber aynı târihlerde vukû’ bulması, o sûrenin bir lem’a-i i’câzıdır. Fakat heyecânlı te’vîllerim perde çekmişti, hakîkat gizlenmiş.” Bediüzzaman’ın 1925-26’lardaki “heyecanlı tevilleri”, şahısların adlarını vererek mutlak istibdadın içyüzünü anlattığı ve geleceğe dair öngörülerde bulunduğu bu sırlı risalesi çok tartışılan Sultan 2. Abdülhamid ile ilişkisine de ışık tutmakta ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında o döneme daha geniş bir açıdan baktığını da ortaya sermektedir. Velhasıl neresinden baksanız yakın tarihimizle ilgili çok çarpıcı bir risale karşımızdaki. Üzerinde durmaya değmez mi?


.

Mustafa Kemal Paşa’yı Samsun’a Vahdettin gönderdi

 Türkiye’de bugün yakın tarih meseleleri gündemdeyse ve bir arpa boyu yol gidilebilmişse bunda Necip Fazıl merhumun hatırı sayılır bir hissesi vardır.

“Vatan Haini Değil Büyük Vatan Dostu Sultan Vahidüddin” adlı kitabı 1968’de bir gazetede tefrika edildiği tarihten itibaren birilerini rahatsız etmiş, fakat o oranda da okunmuş, tartışılmış ve muhafazakar okurlarına yeni bir tarihin gelmekte olduğu müjdesini vermişti. Nitekim bugün biz artık Mustafa Kemal Paşa’nın Sultan Vahidüddin’in imzasıyla 9. Ordu Kıtaati Müfettişliği’ne tayin edildiğini rahatça konuşuyor, hatta ötesine geçip onu seçenin ve gönderenin de Sultanın kendisi olduğunu söyleyebiliyoruz.

Burada ilk cüretkâr adımın Kazım Karabekir Paşa’dan geldiğini hatırlatalım. 1933 yılı gibi erken bir tarihte “Milliyet” gazetesine gönderdiği 6 mektupla ve yakılan kitabı “İstiklal Harbimizin Esasları” ile başlangıçta Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçmeye taraftar olmadığını yazdığında Ankara resmen sallanmıştı. M. Kemal’in eski silah arkadaşı ama şimdi hasmı olan Karabekir’e “beyinsiz” diye saldırdığı el yazısını görmek isteyenler Uğur Mumcu’nun “Kazım Karabekir Anlatıyor” adlı kitabına göz atabilirler.

Böyle başlayan gayri resmi tarih çığırı, Rıza Nur’un hatıratının yayınıyla canlanacak ve 1960’lar ve 70’lerde Tek Adam etrafında örülen tarih anlatısının aşılması yönünde bir miktar yol alınmışken 12 Eylül darbesiyle daha katı bir Kemalizme dönülecek, Turgut Özal ortamı yumuşatıyor denilirken 28 Şubat’a çatacak ve 2000’li yıllar Post-Kemalizme sahne olacaktır. Artık Kemalistler hakim konumlarını kaybedip muhalefete geçecek, bu arada o zamana kadar muhalif kalmış çevrelerde yeni bir Kemalizm filizlenecek ve iliklere işlemiş bulunan Kemalist söylemin bu defa muhafazakârların “Kemalizasyonu”nu meyve verdiğine tanık olunacaktır.

Tarihin rehabilitasyonu sürecinde Zaman gazetesinin oynadığı rol, son derece kritiktir. 1989’un 19 Mayıs’ında “Atatürk Samsun’a İngiliz vizesiyle gitti” manşetiyle çıkan Zaman’ın iki yıl sonra aynı gün attığı manşet ise resmi tarihi derinden sarsacak mahiyetteydi. “Türk ve dünya basınında ilk defa: Bir 19 Mayıs belgeseli” üst başlığıyla sunulan haberin manşeti belgelerin yakıcı özünü yansıtıyordu: “Samsun’a İngiliz vizesi.”

Vehbi Vakkasoğlu imzasıyla çıkan haberde altı adet belgeye yer verilmişti. Dört belge Mustafa Kemal Paşa’nın tayin emriyle diğer yazışmaları ihtiva ederken iki belge doğrudan İngiliz işgal komutanlığının Mustafa Kemal’e verdiği vizeyi ve resmi damgayı sergiliyordu. ‘Nasıl yani, Mustafa Kemal Samsun’a gizlice, dümeni kırık bir gemiyle kaçarak gitmemiş miydi?’ tepkileri arasında Uğur Mumcu’nun ‘Bunlar zaten biliniyordu’ çıkışına Fehmi Koru ‘Biliniyordu da neden şimdiye kadar yayınlamadınız?’ cevabı damgasını vuruyordu.

Derken aradan çeyrek asır geçti, Türkiye’nin gündemi değişti ama tarih yine o noktaya takılı kalmış vaziyette: Mustafa Kemal Paşa Bandırma vapuruyla kaçarak mı gitti, yoksa onu Sultan Vahidüddin ve İngilizler mi gönderdi?

82 yıl Geçti ama...

Artık bu meseleyi daha fazla uzatmanın âlemi yok. 1943 Nisan’ında, yani henüz CHP’nin Tek Parti idaresi devrinde ilk defa Maarif Vekaleti (bugünkü Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından yayınlanan “Tarih Vesikaları” dergisinin 12. sayısında Mareşal Fevzi Çakmak’ın verdiği belgelerle Faik Reşit Unat’ın yazısında gün yüzüne çıkan gerçeklerden bu yana 72 yıl geçti, Karabekir’in ifşaatının üzerinden ise 82 yıl… Genelkurmay Başkanlığı tarafından çıkarılan “Harp Tarihi Vesikaları Dergisi”nin Eylül 1952 tarihli ilk sayısında ortaya konulan resmi belgeler bugün 63 yaşında… “Zaman”ın yayınından bu yana 24 yıl geçmiş durumda.

Peki ne değişti? Hiç! Evet hiç! Yıl 2015, 19 Mayıs’larda yine aynı terane… “Samsun’a bir güneş gibi doğdu”, “Atatürk yoktu, düşmanlar çoktu/ Atatürk geldi, düşmanı yendi!” Tarih kitaplarındaki zekâ seviyesi maalesef bu. Hakikate acımıyorsanız, bari bu hamakati öğrettiğiniz pırıl pırıl çocuklarımıza acıyın!

Öylesine kalın bir zırhı var ki resmi tarihin, gergedan halt etmiş. Ne yazarsanız yazın, isterse Genelkurmay Başkanlığı yayınlasın, içeriye giremiyor. Bu nasıl iş? 90 yılda devletler bile yıkıldı, bizim resmi tarih fosilleşerek de olsa ağzından kan kusuyor ama yine de kızılcık şerbeti içtim diyor!

Daha fazla uzatmak ona da eziyet beyler! Gelin, bir an önce yeni bir tarihin nasıl yazılacağını konuşmaya başlayalım. Milli Eğitim Bakanlığı bu işe öncülük yapmayacak da neye yapacak?

Burada birkaç belgeyi sizinle paylaşacağım. Sevgili okurlarım görsün, idarecilerimiz de adım atsın diye…

Önce Karabekir’in damadı Faruk Özerengin tarafından gönderilerek gazetemizde gün yüzüne çıkan İngiliz vizesini kendi gözünüzle görmenizi istiyorum. Vize belgesinin üzerinde,

“Bureau Interallie de Controle des Passeports

British Section Good Por Passage to Samsoun

Constantinople 16.5.(19)19”

diye yazılı.

Diğer belgemiz Harbiye Nezareti antetli kağıda yazılmış bir “İrade-i Seniyye”, yani Padişah İradesi, Kararı. Zaten sol üstte de “Mehmed Vahidüddin” imzası okunuyor. Metin aynen şöyle:

“Mülgâ Yıldırım Grubu Kumandanı Mirliva Mustafa Kemal Paşa Dokuzuncu Ordu Kıtaati Müfettişliğine tayin edilmiştir. İşbu İrade-i Seniyyenin icrasına Harbiye Nâzırı memurdur.

İmzalar:

Sadrazam: Damad Ferid

Harbiye Nazırı: Şakir.”

Altında Sadrazamın, Harbiye Nazırının, üstünde Padişahın imzalarının bulunduğu bu belgeyi İngiliz vizeleriyle birlikte okuduğunuzda İstanbul’dan kaçmak gibi bir durumun asla sözkonusu olmadığı, bütün işlemlerin prosedüre uygun gerçekleştiği ayan beyan ortaya çıkıyor.

Buna bir de “gambot” meselesini eklemekte yarar var. Genelkurmay 2. Başkanı Kazım (İnanç) Paşa Bahriye Nezareti’ne yazdığı 30 Nisan 1919 tarihli yazıda Mustafa Kemal’in tayinini teyid ettikten sonra şu hususa dikkat çekiyor:

“Bahr-i Siyah (Karadeniz) sahil tarassudatında (gözetiminde) istihdam edilmek üzere müşarünileyhin (M. Kemal’in) maiyetine İKİ GAMBOT İLE ÜÇ MOTORBOT’un sür’at-i ihzarını (süratle hazırlanmasını) rica ederim.

İmza: Basri-Kâzım.”

Daha sonra bu gambotlar ve motorbotların Paşa’ya tahsisinin imkansız olduğuna dair de yazışmalar görülmekle birlikte mühim olan, resmi yazışmalarda Bandırma vapuruna eşlik edecek ve sahilleri gözetleyecek küçük gemilerin de onun Samsun’a sağ salim ulaşması maksadıyla gönderilmek istenmesidir. Böylece kaçarak gitmesi bir yana, sağ salim gitmesi için seferber olunduğunu da belgesiyle görmüş oluyoruz.

Gerçi bütün bunlara gerek yok; bizzat Nutuk’un başında Gazi kendisinin İstanbul’da durmasını istemeyenler tarafından (kim?) Anadolu’ya “nefy ü teb’id” edildiğini, yani sürülüp uzaklaştırıldığını(!) yazmaktadır. Gitmek istemeyen birisi ancak sürülüp uzaklaştırıldığını söyleyebilir. Aksi halde neden bu kelimeleri kullansın ki? Zaten Şeyhülislam Mustafa Sabri de kendisini İstanbul’da istemeyenlerin olağanüstü yetkilerle Anadolu’ya gönderip başlarına bela olmasını neden isteyebileceklerini anlamanın imkansızlığına dikkat çekmekte ki bu dahi bir bahs-i diğerdir.

Velhasıl Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a gönderiliş meselesi ancak resmi tarihin kısır zihniyetinden çıkarılıp belgelerin ışığına tutulduğunda çözülebilir.

.

Fatih bugün dirilseydi bize ne derdi?

 Feth-i mübîn’in Miladi takvimle 632. sene-i devriyesindeyiz. Bu vesileyle âdetimi bozarak size bundan 63 yıl önce çıkmış bir yazı nakledeceğim. Öyle bir yazı ki, neredeyse hiçbir cümlesine değil, kelimesine bile dokunamadım.

İmzasız olan yazı, “Serdengeçti” dergisinde çıkmış (Mayıs-Haziran 1952). Başlığı: “Fatih Sultan Mehmet Han’ın hitabı.” Üzerinden yarım asırdan fazla geçtiği halde değerini koruyan bu çarpıcı metni ders çıkara çıkara okumamızda fayda var. Zira ziyadesiyle muhtaç olduğumuz mesajlarla yüklü.

Buyurun, imzasız olmakla birlikte merhum Serdengeçti’nin kaleminden çıktığını tahmin ettiğim o yazıyı tada tada okuyalım (konuşan, dirilmiş olan Fatih’tir):

“500 önce bana kılıcımın hediyesi olan bu ülkenin semalarında, bugün nail olduğum ‘ba’süba’delmevt’ sırrıyle etrafıma bakıyorum.

İstanbul, asırların değiştirdiği bir şehir. Evladım taşra mülkünün varını ona harcamışlar. Onun şimdiki binalarının ihtişamı yanında Topkapı Sarayı’mız eski bir medrese halinde kalmış. Bizden sonrakiler nefislerine hizmet etmişler. Biz cami, medrese, çeşme, imaret yaptırdık. Onlar köşkler, apartmanlar, devlet sarayları, oyun yerleri yaptırmışlar. Bizim vaktiyle kıyamete kadar Muhammed ümmetine hayır kastıyla kurduğumuz vakıfların yerinde, halkın yağmasına vesile olan menfaatler dolaşıyor. Bizim düşmandan aldığımız ganimetleri onlar milletten almışlar. İslam halkının tehlîl ve dua ile doldurduğumuz ağızlarından şimdi hep menfaat ve birbirlerine şekavet yadı dökülüyor. Yollarını ne kadar şaşırmışlar!

Bu etrafımda gördüğüm kâbuslar nedir? Üç tepede üç haçlı zaferi görüyorum. Bu şehrin fethine anahtar olsun diye inşa ettirdiğim büyük Peygamber’in ismini taşla yazan Rumelihisarı’nın üstünde Protestanlar nâkus (çan sesi) inletiyorlar. Ben keşke orada şehid olsaydım. Belki türbem ahfâdımı bu zilletten korurdu.

Ya Ayasofya’nın minarelerindeki ezan sesini kim susturdu? O minarelerde okunan ezan, Allah’ın adı yanında Peygamber’in adını göklere dağıtırken ecdadına bağlı ruhlarda beni de düşündürüyordu da ondan mı? Bin haçlı ordusu bunları yapamazdı! Siz nasıl yaptınız? Bunu asıl yapanlar, şimdi hürriyet kahramanları diye başka bir tepede abide altında defnolunmuşlar, taziz olunuyorlar.

Heyhat bana, heyhat asil evladıma! Bu şehri görmek istemem artık. Ufuklara çevriliyorum. Bakışlarım daha uzaklara dalarak, düşman emelleriyle minarelerinde ezan sesleri susturulan Ayasofya’nın kubbesinden Irak ve Acem’in hudutlarına kadar bütün Anadolu’yu kucakladı. Nice yüz bin şehit kanıyla üzerinde birlik kurduğumuz bu vatan ne kadar perişan olmuş! Kurduğumuz birlikse ayaklar altında. Bir olan Allah’ın adına bağlılık öyle gönüllerden düşmüş ki, hangi emelde birlik kalmış? Ecdadımın ve benim bir asır döktüğümüz kanların mayası birlik yoğuracakken, şehir şehre, köy köye düşman kesilmiş. Allah’a sığınır gibi hasis menfaatlarına sığınan genç ruhlar ise iki zevk ve devlet şehrinin kapılarından taşraya çıkıp halka hizmet emelini kendinde bulamamış; çıksa da yine menfaate secde edip halka belâ kesilmiş. Maarifte mi birlik kalmış? Bizim İstanbul’dan başka, her birini ayrı kültür ve irfan seviyesiyle ihya ettiğimiz Bursa, Konya, Kırşehir, Urfa, Kayseri, Sivas, Amasya medreselerimizden halka dağıttığı nur ve iman yerine bugün buralarda taassup ve cehalet hüküm sürüyor. Türk yurdunda kaç türlü mektep var? Semâlarına kılıcımla “âmentü” yazdığım şehirde Türk olan laiklerle Müslümanların mektebi, onların da yanında Yahudilerin, Protestanların, Katolik misyonerlerin ve bütün haçlıların mektepleri var.

Şaşırmış ahfâdım, bedbaht evladım! Ruhlarınız bambaşka makinelerden çıkarken onlarla aynı millet yapısını yapmak mı istiyorsunuz? Elbette bu imkânsız olur, birlik yerde sürünür. Sizin muazzam birliğinizi yaratan dünya tarihinden daha azametli tarihiniz dururken, her devriliş devrinde, her inkılabınızda başka bir millete benzemek istediniz. Kölelerimiz olan zümrelerin her biri bir millet olup da sizden ayrıldıktan sonra sizin içinize sokulup da bünyenizin içinde yabancı bir millet yarattılar ve yine size, bizleri, sizi bir millet yapan ecdadınızı inkâr ettirerek, size düşman olan bu yabancı varlığa Türk milleti dedirtmek istediler. Sizi de bu varlığa hizmetkâr yapmak hırsıyla çalışanlar, sizden nice kahraman başlar kopardılar. Sizin içinizden namus ve azametinizi temsil edenleri zalim mahkemelerde mahkûm ettiler; zillette hizmetkâr olanlarınıza ise devletinizi peşkeş çektiler.

Asırlık servileri ecdâdımın ve evlâdımın ruhâniyetini terennüm eden şu kabristana bakın; meyhane kokuyor. Gazâ meydanlarından eserek mescitlerinizi dolduran hayâ sizi zehirler olmuş. Mâbet sizce yüz karası, ezan sesi düşman sesi demekmiş. Fedakârlık hamakat, duygu, iffetsizlik sayılmış, mertlik size haram olmuş. Merhamet yerini nefsaniyete bırakmış. Âl-i Osman’ı evlad-ı Yahud eliyle tahtından indirmişsiniz. Bize boyun eğmiş olan pespâye barbarların çocukları, zamanınızın sömürge diyarlarının prenslerine bunu revâ görmediler. Kimden intikam aldınız? Ecdâdınızdan mı? Şüphe götürmez gerçek atalarınızdan mı? Mezar taşım sizden daha vefakâr; hiç olmazsa adıma lânet karıştırmadı. Her hakkı, her idraki çiğneyen varlığınızın bir tek gayesi varmış: saltanatı ortadan kaldırmak. Saltanat… Saltanat nedir size anlatayım. Çünkü iz’anınızı çalmışlar.

Biz bir ilahi saltanat kurmak için yaşadık; bu uğurda cihad ettik. Bu uğurda şiddet kullandık, kendi ailemiz hakkında bile. Biz saltanat-ı ilâhiyye ile ilâ-yı kelimetullâh uğrunda şiddet kullandık. Sizin bin, yüz bin saltanatınız var: her biri bir dünya, bir menfaat, bir fitne saltanatı: hukukî saltanatlar, iktisadî saltanatlar, zümrevî saltanatlar ve bu saltanatların milleti parça parça bölen yüz binlerle esirleri. Biz ilâhi iradenin yalnız bir saltanatını kurmuştuk ve bir olan Allah’a teslim olmuştuk. Siz, her saltanatı tesis için binlerce zulme uşak, binlerce zâlime esir oldunuz. Siz nefsinizin, siz arzın, siz halkın ve siz her şeyin kölesisiniz! Biz, devletteki birliği yıkıcı eşkıyâ başlarını keserdik. Siz eşkıyânın eliyle milletin en ulvî başlarını düşürdünüz. Bir ulvî başı koparıp binbir belâ olan binbir ejderhâ başı yarattınız. Şimdi kim kime esir oldu?

Ruhlarınızda saltanat kuran kâbusun pençesinde iken kendi hürriyetinize beyhude inanmak için çırpınıyorsunuz. Lakin idrakinden artık uzaklaştığınız bir şeyi ve bu bir şeyle birlikte her şeyi kaybettiğinizi de hissediyorsunuz. Mâbetler anbar yapılıp âyetlerin üzerinde bitler dolaşırken nice sultanlarınız beton saraylarda, devirmekliğime feleğin vefa etmediği Batı Roma çocuklarının terennümlerini mırıldanıyor! Koca Sinan’ın Allah’a el ve kanat açan âbidesi olan mâbedin kapısında, üç kıtada kalkan kullanmış ataların bedbaht evladı, mihraba doğru tükürüp geçen İslam çocuğunun lakayt nazarları önünde gök gözlü haçlı çocuklarının ayaklarına kadar eğilmiş, terlik çeviriyor!

Heyhat! Heyhat! Kapansın bu perdeler. Örtülsün bu manzara.

Yerde duran haysiyeti kaldırmak istiyorsanız size bir cihâd yaraşır. Öyle bir cihâd açmalısınız ki, onda disiplin şuursuzluğa, huzur ihtirasa feda edilmesin. Ahlâk kaidesizlikle, Allah ümitsizlikle çiğnenmesin. Vicdanlar kin ve gayza hasret çekmesin.

Bu cihâdın ilk şartı: Birleşin ve bir kılıcın üzerine yemin ediniz. Bu kılıç imanla irfandan yapılmış olsun! Bu kılıç elinizde olduğu halde Hakka saldıranlara yürüyün! Mesuliyetsiz vicdanlara, hayâsız alkışlara doğru yürüyün! Hesapçı korkulara, yalancı maskelere doğru yürüyün! Yürüyün, bunlar yıkılsın artık! Yürüyün, putlar kırılsın artık!

Ancak o zaman benim ve şerefli evladımın çocukları denmeye hak kazanacaksınız! Kılıcım size emanet olsun!” 


.

İsmet İnönü’nün tarihe geçen 10 sözü

 İsmet Bey, İsmet Paşa, İsmet İnönü veya sadece Paşa ve İnönü…

Dışişleri Bakanlığı’na getirildiği 1922 yılından 1973’teki ölümüne kadar tam 51 yıl Türkiye’deki siyaseti birinci dereceden yöneten, etkileyen ve muhalefetteyken bile gündemi belirlemeyi bilen tek başına bir ‘parti’ gibiydi o. Düşünün ki, 1954 seçim hezimetinin ardından partisinin elinde kalan 31 milletvekiliyle bile 502 milletvekili çıkaran Demokrat Parti’yi korkutabilmiş, gerginliklerin tetiğini çekebilmişti.

Velhasıl ‘Mareşal’ denildi mi nasıl akla Fevzi Çakmak gelmişse ‘Paşa’ denilince hemen sadece İsmet İnönü gelecekti.  

Cumhuriyetin ilk 50 yılındaki inkılaplar ve icraatın kilit taşı bu bakımdan İnönü sayılmalıdır. Nitekim Bediüzzaman Said Nursi de “İnnâ A’taynâ Risalesi”nde bu dönemdeki “1017 hisse-i hatâdan, icrââtçi olmak cihetiyle en büyük hissenin” 600 hisseyle ona nasip olduğunu belirtmek ihtiyacını duyacaktır.

Bu uzun siyasi hayatında birçok ilginçliğe de imza atmıştır İnönü. Mesela en uzun başbakanlık yapma rekoru kendisine aittir ve cumhurbaşkanı olduktan sonra başbakanlık da yapan tek siyasetçi olma özelliğini hâlâ korumaktadır. Siyasî rakipleri arasında ise Kâzım Karabekir, Fethi Okyar, Celal Bayar, Adnan Menderes, Süleyman Demirel ve kendisini kendi partisinde deviren Bülent Ecevit ilk akla gelen isimlerdendir.     

Askeri olarak harp sahasında bir başarısı olmamasına rağmen stratej olarak tek kelimeyle mükemmeldir ve masa başındaki entrika ve planlarıyla ekarte edemeyeceği rakip neredeyse yoktur. Nitekim 1958-60 dönemindeki yıkıcı siyasetiyle Adnan Menderes’i nasıl paniklettiğini ve nasıl peş peşe hatalar yapmaya zorladığını biliyoruz.

Amerikan Başkanı Johnson’ın sert muhtırası elbette kolunu kanadını kırmıştır ama orada da “Yeni bir dünya kurulur, Türkiye onun içinde yerini alır” diyerek Sovyetler kartını oynamış, bunun üzerine Washington’a görüşmelerde bulunmak üzere davet edilmiştir.

Bu rekor sayılabilecek süredeki siyasi kariyeri boyunca bıraktığı miras, Amerika’nın zorlaması olmasa Tek Parti yönetiminden vazgeçmemek ve darbeleri desteklemek gibi olumsuz mahiyettedir. Özellikle 27 Mayıs’tan hemen sonra darbenin başına geçen Orgeneral Cemal Gürsel’in, “Emirleriniz bizim için daima peygamber buyruğudur sayın Paşam” jestine şu jestle karşılık vermiş olması Paşalık dürtüsünün hâlâ ne denli canlı olduğunun göstergesidir:

“Memleket ve millet için hayırlı bir iş yaptınız. Büyük iş yaptınız. Mutlu ve uğurlu olmasını dilerim. Başarınız için asıl ben sizin emrinizdeyim. Ne zaman bir arzunuz olursa emrinize amadeyim.”

Şöyle ya da böyle tarihe geçti İnönü. Bir seçim gününde yazılabileceklerin sınırı içerisinde onun belki bir kısmını ilk kez okuyacağınız sözlerinden bir demet yaptım. Bu arada bunları daha önce kaleme aldığım Adnan Menderes’in 10 sözüyle birlikte okumanızda fayda var: http://www.zaman.com.tr/mustafa-armagan/menderesi-ipe-goturen-10-konusma_1029199.html)

 Amerika ile ilişkiler

1. Ağustos 1919: “Bütün memleketi parçalamadan bir Amerikan murakabesine (denetimine) tevdi etmek (bırakmak), yaşayabilmek için yegâne ehven çare gibidir. Fakat bugün bu kanaatin faydası, onun izharındadır (açığa vurulmasındadır). Avrupa’nın, Amerika’nın pazarlık ettikleri bir zamanda Amerika lehine bir koz göstermektedir” (Kâzım Karabekir “İstiklâl Harbimiz”, I, YKY: 2008, s. 193-195).

    2. 25 Şubat 1960: “Biz CHP, Amerika ile münasebetlerin 15 sene evvelki kurucusu ve 15 seneden beri sadık taraftarıyız. ABD ile dostluğu hükümetten hükümete olmanın ötesinde, milletten millete bir münasebet kaidesinde sağlam olarak muhafaza etmek lazımdır” (TBMM).

27 Mayıs’a giden yol

3. 18 Nisan 1960: “Eğer insan hakları yürütülmez, vatandaş hakları zorlanırsa, baskı rejimi kurulursa ihtilâl behemahal (kaçınılmaz) olur. Böyle bir ihtilâl dışımızda, bizimle münasebeti olmayanlar tarafından yapılacaktır. Bu yolda devam ederseniz ben de sizi kurtaramam. Şimdi arkadaşlar, şartlar tamam olduğu zaman milletler için ihtilal meşru bir haktır. İhtilal niçin yapılır? Eğer ihtilal vatandaş için başka çıkar yol yoktur kanaati zihinlere ve bütün müesseselere yerleşirse meşru bir hak olarak kullanılacaktır. Bundan içtinap kabil değildir (kaçınılamaz)” (TBMM)

    4. 1960: “Biz ihtilalin ne içindeyiz, ne dışındayız.”

Birinci İnönü Muharebesi

5. “Atatürk Birinci İnönü Muharebesi’nin neticesine çok önem vermiş görünmektedir. Aslında Birinci İnönü Muharebesi askeri bakımdan mütevazı ölçüde bir muharebedir. Yunanlılar taarruz etmişler, bizim mevzileri söktürmüşler, bundan sonra hazırlıksız geldiklerini, ilerisinin daha çok tehlikeli olduğunu anlayarak kendileri çekilip gitmişlerdir.” (İsmet İnönü, Hatıralar, Bilgi: 2009, s. 233.)

    6. “Padişah düşmanınızdır. Yedi düvel düşmanınızdır. Kimse duymasın, millet düşmanınızdır.” (Hatıralar, s. 239.)

Harf İnkılabı neden yapıldı?

7. “Harf inkılabı bir okuma yazma kolaylığına bağlanamaz. Ama harf inkılabının bizde tesiri ve büyük faydası, kültür değişmesini kolaylaştırmasıdır.” (Hatıralar, 485.)

Said Nursi’yi 1908’de görmüş

8. 6 Ocak 1960: Soru: “Saidi Nursî seçimde bir vazife almış mıdır?”

İnönü: “Öyle görünüyor.”

Soru: “Saidi Nursî’yi hiç gördünüz mü?”

İnönü: “Meşrutiyetin ilanı sıralarında İstanbul’da dolaşırken görmüştüm. Başka bilmem. Hiç temasım yok. Demek 52 yıl önce.” (Bilecik)

Allahaısmarladık!

9. Şubat 1939: “Son seneleri Atatürk’ün çok zor olmuştu. Gece alkol tesiri ile alınan teşebbüsleri ertesi gün daima iptal etmek eski adetimiz idi. Son senelerde bu adet kalkmaya başladı. Sıhhatinde ve alkolün tesiratında bu tebeddülü (değişmeyi) fark ettiğim andan itibaren korkum çok arttı. Hulasa, Eylül 1937 kavgası oldu. Bu kavgada haksızlık, esasında Atatürk’ündü.”

10. “Bir gün kendisinden Allahlı konuşma yapmasını isteyen Kayserili bir arkadaşına nutkundan sonra gülerek, “Nasıl, memnun oldun mu? İstediğini yaptım.” dedi. Adam şaşırdı: “Ne yaptınız Paşam? Ben farkına varmadım.” İnönü: “Allahaısmarladık dedim ya!”

Yerde duran haysiyeti kaldırmak istiyorsanız size bir cihâd yaraşır. Öyle bir cihâd açmalısınız ki, onda disiplin şuursuzluğa, huzur ihtirasa feda edilmesin. Ahlâk kaidesizlikle, Allah ümitsizlikle çiğnenmesin. Vicdanlar kin ve gayza hasret çekmesin.

Bu cihâdın ilk şartı: Birleşin ve bir kılıcın üzerine yemin ediniz. Bu kılıç imanla irfandan yapılmış olsun! Bu kılıç elinizde olduğu halde Hakk’a saldıranlara yürüyün! Mesuliyetsiz vicdanlara, hayâsız alkışlara doğru yürüyün! Hesapçı korkulara, yalancı maskelere doğru yürüyün! Yürüyün, bunlar yıkılsın artık! Yürüyün, putlar kırılsın artık!

Ancak o zaman benim ve şerefli evladımın çocukları denmeye hak kazanacaksınız! Kılıcım size emanet olsun!”


.

27 Mayısçılar ezanı yeniden Türkçe yapacaklardı

 Ezan-ı Muhammedî 18 yıllık bir mahpusluktan sonra yeniden Türkiye ufuklarında çınlamaya başladıktan sonra da Türkçe ezana dönmek için uğraşan birileri hep oldu.

Ezan özgürlüğüne kavuştuktan sonra da onu hapsetmek isteyenler hep çıktı; aslında onlar hep vardı. Hâlâ da varlar. Nitekim 29 Kasım 1997 tarihli Milliyet'te geçenlerde ölen Kenan Evren'in “İlk taviz DP'nin ezanın Türkçe okunmasından vazgeçilmesidir. Arapça okunmasıdır.” dediğini biliyoruz. 28 Şubat döneminde Türkçe ezanı geri getirme çabalarını hatırlayacak durumdayız. Velhasıl bir kesimde ezan rahatsızlığı, daha doğrusu hazımsızlığı hâlâ devam etmekte.

Peki ezan 16 Haziran 1950 günü yeniden Arapça okunmaya başlanınca rahatsız olanlar kimlerdi? Önce 27 Mayıs darbesinin liderlerinden Cemal Madanoğlu'nun sözleri:

“Ordu daha önce DP'ye sempati ile bakarken ezanın Arapçalaştırılması karşısında irkildi. Kıpırdanmalar başladı. Kıpırdanmalar giderek arttı. Erzurum'da ordu kurmay başkanlığına getirilişimde çekmecede gizli bir dosya buldum. Dosyada ‘Ne duruyoruz, Atatürkçülük ortadan kalkıyor' mealinde yazılar, mektuplar vardı… Gerçekten de rahatsızlık ezanın Arapçaya dönmesiyle başlamıştı.”

Türkiye'de halkın ezici çoğunluğu ezanın serbest bırakılması kararı karşısında sevinç gözyaşları dökerken ordu içinde bir darbe hazırlığının da tetiği çekilmiş oluyordu. Tetiğin çekilmesinde ezan kararı etkili olacak ve darbenin ana sebeplerinden biri olacaktı.

Darbeci Haydar Tunçkanat da ezan kararını taviz olarak görenlerden. Şöyle yazar hatıralarında: “Bu, oy için köktendincilere DP'nin verdiği ilk ödündür (tavizdir). Bu, DP iktidarının Atatürk devrimlerinin karşısında olduklarını gösteren önemli bir kanıttır.”

Kanıt ezan; öyleyse gereği yapıla! İdam! Menderes demek ki boşuna ‘ezan şehidi' olarak halkın gönlüne kazınmamış.

İnönü'nün damadı Metin Toker, “Atatürk devrimleri konusunda hassas olan Ordu'da ilk rahatsızlıklar bu konuda (Arapça ezan) başladı.” diyerek bir başka kanıtı ortaya koymuş, Cüneyt Arcayürek kararın DP iktidarına kuşkuyla bakmalarını gerektirecek ‘ilk adım' olduğunu yazmıştır.

Bir başka darbeci Faruk Güventürk konuşsun şimdi de: “DP geldi, hemen Atatürk ilkelerine el attı, ezanı Arapça yaptı. Hepimizin kafasına yumruk inmiş gibi oldu.”

Dündar Seyhan: “Türkiye semalarında, gürül gürül kendi öz dilimizle okunan ezanın yeniden Arapçaya çevrilmesi, geriye gidiş hareketinin ilk ifadesi olarak, Atatürkçülerin bünyesini kökünden sarsmıştı.”

Yumruk, sarsıntı, kuşku, rahatsızlık, darbe… Şu kesin: 27 Mayıs darbesine giden yolda ilk kırılma, ezanın serbest bırakılmasıyla başladı.

Ezan ihanet midir?

Darbecilerin 27 Mayıs'tan sonra ‘gerici ve laiklikten taviz veren karar' olarak gördükleri ezanın yeniden Türkçe olarak okunması için girişim ve yoklamalarda bulundukları biliniyor. Bunu darbecilerin liderlerinden Numan Esin şöyle dile getiriyor:

“Bu konu 1960'ta da bizim önümüze geldi. Yönetimle halk arasını açacağı gerekçesiyle böyle bir şeye gerek olmadığına karar verdik. O gerekçeyi de ben ileri sürmüştüm.”

Esin'in gerekçe dediği, Milli Birlik Komitesi denilen cuntanın 35 No'lu kararıydı. Karar, o sırada basında çıkan ve askerin Kur'an'ı Türkçe okutacağı ve ezanı Türkçeye çevireceğine dair söylentilere verilen bir cevaptı:

“… Şunu kesin olarak belirtmek isteriz ki, bazı teşekkül ve şahıslar tarafından yapılan, ezan ve Kur'an-ı Kerim'in Türkçe okutulması mecburiyeti gibi, vatandaşlarımızın zihinlerinde yanlış kanaatler uyandıracak istidattaki beyan, tefsir ve propagandalar, hiçbir surette MBK'nin fikirlerini ifade edemez.” (25 Temmuz 1960)

Bazı darbecilerin MBK'nin Atatürkçülük ve devrimciliğine “gölge düşürdüğü”nü söyledikleri kararın ardından bir adım daha atılmış ve radyoda yılda 4 kez Mevlit okutulması ve Kur'an'ın Türkçeye çevrilmesi kararı alınmıştı!

Söylenti dedik ama ateş olmayan yerden de duman çıkmazdı kuşkusuz. İşte darbenin ‘kudretli albayı' Alparslan Türkeş'in 29 Haziran 1960 tarihli “Kim” dergisine demeci:

“Ezanın Arapça okunması hakkındaki kararın (DP'nin) iktidara gelir gelmez ilk iş olarak ele alınması bizlerde, samimiyetsiz ve Atatürk inkılaplarına cephe almış bir iktidarın işbaşına geldiği kanaatini uyandırdı.”

Bu cümle, ezanın Arapça okutulmasından rahatsızlık duyanlar arasında Türkeş'in de bulunduğunu gösterir. 15 gün kadar sonra “Cumhuriyet” gazetesine verdiği demeçte bu görüşü daha ileriye taşır: “Evvelâ ezanı Arapça okutmakla buna (Atatürk inkılâplarına) ihanete başladılar.” Bir adım daha atar ve Ziya Gökalp gibi meseleyi Kur'an'a bağlar: “Türk camiinde Türkçe Kur'an okunur, Arapça değil.” (17 Temmuz 1960). Bir gün önce Cemal Gürsel “Türk milleti Kur'an'ı kendi dili ile öğrenmesini bilmelidir.” diyecekti.

Ateş olmayan yerden hakikaten duman çıkmazmış, öyle değil mi? Gürsel ve Türkeş'in açıklamaları üzerine yayılmıştır söylentiler. MBK'nin kararının Türkeş'in demecinden bir hafta sonra gelmesi de anlamlıdır. İşin arkasında bir baş daha vardır ki, onu birazdan öğreneceksiniz.

İlahi adaletin tecellisi

Mesele burada kapanmayacak ve Gürsel'in İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü'nü ziyaretinde (6 Ekim 1960) “Ezan Türkçe, Kur'an Türkçe okunmalıdır” demeciyle yeniden alevlenecekti. 2 yıl sonra ODTÜ Mimarlık Fakültesi'nin temel atma törenindeki konuşması ise meselenin 1960'ta kapanmadığını göstermesi bakımından ilginçtir: “Ezan da, Kur'an da Türkçe okunmalıdır. Bütün dini işlerin Türkçe olması lazımdır; ancak, zorlama olmamak şartıyla…” (Cumhuriyet, 12 Mayıs 1962).

Öte yandan Türkçe ezan ve Kur'an tartışmalarına Türk Dil Kurumu da kendi çapında katkıda bulunmayı ihmal etmemiş. 11-15 Temmuz 1960 günlerinde toplanan 9. Kurultay'dan “Ezanın Türkçe okutulması hususunun Diyanet İşleri Başkanlığı'na iletilmesi” kararı çıkmıştı.

Bu arada gözden kaçan bir ayrıntıyı Prof. Şerafettin Turan güzel yakalamış. Turan'dan öğrendiğimize göre 6 Ağustos 1960 günü Gürsel'in İnönü'yü ziyaretinde “dinde reform” ve “Türkçe ezan” meselesi üzerinde durulmuş. Meğer İnönü bu görüşmede Gürsel'e “İbadetin Türkçeleştirilmesini, tekrar Türkçe ezanı gözünüz tutuyor mu?” diye sormuş. Anlaşılan İnönü'nün kafasında 27 Mayıs'la beraber çok özlediği ezan yasağının da avdet edeceği beklentisi çok yüksektir. Nitekim Gürsel'in “Tutmuyor” cevabından ve bunu istedikleri fakat doğacak tepkilerden korktukları itirafından Paşa'nın pek de memnun olmadığını not defterine düştüğü “Yazık! Din meselesi: Reform-irtica teşkilatından kurtulmak. Türkçe ibadeti gözleri tutmuyormuş.” ifadesinden anlıyoruz.

Demek İsmet Paşa 16 Haziran Ezan yenilgisinin rövanşını askeri darbe sayesinde alabileceğini ummuştur. Lakin Eşref Edib'in 1950'de ezan-ı Muhammedî sesini duyar duymaz yazdığı gibi “Elbette bu, muazzam bir inkılaptır, bir inkılab-ı ilahidir. Zulme karşı ilahi bir adaletin tecellisidir.”

Demek yazık! Öyle mi Paşam?


.

Demirel doğrularıyla ve yanlışlarıyla bir kitap gibiydi

 Süleyman Demirel siyasî hayatımızda nev'i şahsına münhasır insanların son örneklerindendi. Karizması, sertliğinden değil, kitlelerle kolayca buluşmasından, örgütünü bir arada tutma becerisinden, kıvraklık ve esnekliğinden ve sertleşmeden süreci yönetebilme becerisinden ve nüktedanlığından geliyordu. Her şeyden önemlisi de etrafına bir vizyon çiziyordu. Ancak bu vizyon Özal sonrası Türkiye için yeterli olmayacak, onu bir zamanlar oy aldığı kitlelerden uzaklaştıracak ve devlete yaklaştıracaktı.

Gerçi gerektiğinde sert çıkışlar yapamayışı, tereddütlü davranması olumlu bir puandır ama olumsuz tarafları da vardır. 1969 yılında ordu içindeki krize müdahale etmeyince askerin bu diş gösterme hakkını müktesep hakkı kabul etmesine ve sonraki yıllarda gemi iyice azıya almasına yol açmıştı. 28 Şubat döneminde ise bu defa da asker+sivil dikta özlemcilerinin taleplerine karşı çıkmayarak ve anayasal yetkisini yıllardır oy kaynağı olan muhafazakâr seçmeni karşısına alarak Mesut Yılmaz'dan yana kullanması, Refahyol hükümetinin önünü keserek darbenin postmodern bir çehreye bürünmesini sağlayacaktır.

İstanbul İl İdaresi'ndeki bir toplantıda (1972)

Böylece geldiği çizgiden saparak seçkinlerle anlaşacak ve Menderes'in tabii devamı şeklindeki müspet imajı ağır bir darbe yiyecektir. Bu, ‘şahane' bir hatadır ve bugün ona küskün milyonların, adı anıldığında belki iç yüzünü çok iyi bilmeden gösterdikleri tepkide bu kritik hatanın payı muhakkaktır.

TC'nin İsmet İnönü'den sonra en genç başbakanıydı. TBMM kürsüsünde milletvekili olmadığı halde Başbakan Yardımcılığı döneminde konuşan ilk genel başkandı (1964-65). İki kere askeri darbeye maruz kalmış, “6 defa gidip 7 defa gelmiş”, yani 7 kez Başbakanlık koltuğuna oturmuş lideriydi. 9. Cumhurbaşkanı'ydı (1993-2000). 28 Şubat'ın tartışmalı aktörlerindendi. Lakapları ise Çoban Sülü, Barajlar Kralı, Baba, Bir Bilen diye sıralanır gider.

Demirel'in 91 yaşında vefatıyla birlikte fark edildi ki, o yaşayan bir tarihmiş. Adalet Partisi'nin Genel Başkanlığı'na seçildiği 27 Kasım 1964 tarihli Büyük Kongre'den -yasaklı olduğu 12 Eylül dönemi hariç- Cumhurbaşkanlığını devrettiği 2000 yılına kadar 36 yıl bilfiil siyasetin içindedir ve bu dönem, etkisi şimdilerde kısmen kırılmakta olan askerin baskısının, sol basının, sokak hareketlerinin ve darbeciliğin siyaset meydanında kol kola gezdiği yıllara denk gelir. Onun için çetin yıllardır.

Demirel'i değerlendirmek

Bir insanı veya olayı değerlendirirken tarihçiler en az 50 yıl geçmesini şart koşarlar. Kimilerine lüzumsuz bir gayretkeşlik, hatta manasız bir tavır gibi gelebilir ama işin aslına vâkıf olanlar için son derece yerinde bir tespittir.

Biz bugünkü olayları ve kişileri iyi tanıdığımızı zannederiz. Olaylar gözümüzün önünde cereyan etmekte değil midir? Niye 50 yıl beklemek gereksin? Bunu sorarlar ve gazete malumatıyla balıklama dalarlar yorumların içine.

Ne var ki, güncel olaylar karşısında gözümüzün bağlı olduğunu unuturlar. “Günümüzün mağarası” bize böyle bir gerçeklik takdimini altın tepsiyle yapmayacaktır. Biz malumat akışıyla konuşuyoruzdur. “Enformatik cehalet” taşmaktadır sözlerimizden. İşte 28 Şubat'ı, içinde yaşadığımız halde çözebildik mi? Çözdüğümüzü zannettiğimiz noktalarda nasıl çuvalladığımızı her yıl biraz daha iyi görüyoruz. Olaylar bizden uzaklaşırken netleşir, unutmayalım.

Merhum Demirel için de hüküm vermekte acele etmeyelim. Henüz cenazesi kaldırıldı, dolayısıyla arkasından konuşacak uzun bir zamanımız olacak. Olayların gözümüzü bağladığı noktalar yavaş yavaş aydınlanınca ve önümüzdeki on yıllarda yaşayacaklarımız ve göreceklerimiz ona bakışımızı nasıl etkileyecek, hep beraber göreceğiz. Ancak erken hükümler siyasî olacak ve kaçınılmaz olarak tarafgirliğimizin mührünü taşıyacaktır.

Süleyman Demirel kamuoyu önünde namaza giden ilk başbakandı. Bir bayram namazında.

Bu tuzağa dikkat çekerek vefatı vesilesiyle Demirel'in hayatında önemli bir yeri olan Boğaz Köprüsü konusundaki tavrındaki farklılığı ele alacağım.

Ama önce bir tespit: Demirel'in en başarılı olduğu dönem, 1965-71 arasındaki 6 yıllık tek başına iktidarıdır ve bu dönemdeki performansı hakikaten ışıltılıdır. Mesela 1950 yılında CHP, 100 bin ton demir potansiyeli devretmiştir Menderes'e. 1960 darbesi olduğu yıl bu 400 bin tona çıkmış, 1965'e kadar yerinde saymış ama 1971'de tam 2 milyon tona çıkmıştır. Diğer alanlarda da Demirel'in bu ‘altın devri'nde benzeri bir hızlı kalkınma tablosu çıkar karşımızda.

Ama öte yandan asker haricinde bir de kıyasıya mücadele verdiği İnönü ve Ecevit CHP'si vardır karşısında ve baraj yaptırırken de, Boğaz Köprüsü'nü yaptırırken de aleyhte kampanyalar açarak köşeye sıkıştırmak için ellerinden geleni esirgemezler. Mesela Boğaz Köprüsü için ne demişlerdi? Bakalım.

Boğaz Köprüsü'ne karşı çıkanlara

Yazar İlhan Selçuk, Boğaz Köprüsü için “İşte milyarları aşan bir yemlik daha” derken Mimarlar Odası yabancı firmaların Sultan II. Abdülhamid'e pazarlayamadıkları köprü projesini TC'ye yutturduklarını ilan ediyordu. Ecevit ise şunları söylüyordu:

“AP iktidarı, İstanbul'a 3,5 milyar liralık asma köprü yapmaya, bunun için yabancılardan para almaya kalkıyor. CHP iktidara geldiği vakit köprüyü kendi gücüyle yapabilir duruma ulaşıncaya kadar bu projeyi erteleyecektir.”

Buna karşılık Demirel soğukkanlılığını muhafaza ederek şunları ifade ediyordu:

“Birtakım ucuz polemiklere sapmak, İstanbul düşmanlığının ta kendisidir ve Türkiye'ye fayda sağlamaz. Çevreyolu ve Boğaziçi Köprüsü lüks değildir. Bunu yapmayın, onu yapmayın. Peki Türkiye'yi nasıl büyüteceğiz? Artan nüfusa nasıl iş vereceğiz? Köprü devlete yük olmadan inşa edilecek ve kısa zamanda kendi kendisini ödeyecektir.” (Nazlı Ilıcak'tan aktaran: Hulusi Turgut, Demirel'in Dünyası, 1992, s. 398.)

Edirne Selimiye Camii önündeki bir mitingde konuşurken (24 Ağustos 1976).

Tabii buna inanmayacaklardı. Ancak “istemezükçülere” 1976 Şubatı'nda Meclis'te verdiği bir cevap vardır ki, Demirel tarzı polemiğe çarpıcı bir örnektir. Şöyle der özetle:

“Boğaz Köprüsü çevreyollarıyla beraber 1 milyar 500 milyon liraya çıkmıştır. Köprünün sadece 1975 yılındaki geliri ise 267 milyon liradır. Bununla 1000 tane okul yapmak mümkündür, hastane, başka tesisler yapmak mümkündür. Bugün burada konuşan CHP sayın mensubu köprünün lüzumsuzluğunu vaktiyle savunmuştur. 500 milyon liraya çıkacak bir tesisin bir senede 267 milyon lira getireceği orta yerde iken bunun ekonomik olmadığını savunmuştur. Bugün burada söylediği ekonomiyle ilgili sözlerini bu ölçü ile değerlendirin.”

 “Köprü yerine okul yapın, ne gerek var!” diyenlere “Köprüyü yaparsın, para sağlarsın, hem köprüyü hem de çok sayıda okulu yapmış olursun!” mealindeki yumuşak ama susturucu cevabı tarihe geçmiştir.

1960'lardan 70'lerin ortalarına kadar ufkunun rakiplerinden ileride olduğu açıktı. Ancak Türkiye'nin yeni bir dönemece girdiği Özal sonrası Türkiye açısından bakarsak bir zamanlar ileri bir duruşu temsil eden Demirel, artık devletçi bir tutuma yönelecek ve bu da 28 Şubat'ta onu gelişen değil, durağan Türkiye'nin başına geçmek gibi bir garipliğe sürükleyecektir.

Dedim ya, Demirel bir kitap gibidir.


.

Osmanlı'ya da Yunanistan kadar cömert davransaydınız ya!

 Yunanistan'ın 1,6 milyar Avro borcunu ödeyemeyip iflas bayrağını çekmesi Avrupa'nın değil, neredeyse dünyanın derdi oldu. Oysa 140 yıl önce Osmanlı Devleti de iflas etmişti ama öyle kurtarma şartları koşulmuştu ki, utanç vericiydi. Yunanistan'a bu kadar cömertçe davrananlar bakın Osmanlı'ya karşı nasıl davranmışlardı?

Bu arada ‘Yunanistan nasıl kurtulur?' diye düşünenler içinde Angela Merkel'den tutun da Ertuğrul Kürkçü'ye kadar uzanan rengarenk bir zincir göze çarpıyor. Kürkçü, Yunanistan'ın borcunu Türkiye'nin ödemesini istemiş. Tabii Avrupa'nın para babalarının kopartamadığını nasıl geri alacağımızı bilmiyoruz. Kaldı ki Yunanistan'ın kara deliği, uzmanlara göre 60 milyar Avro'luk devasa bir bataklık.

Bu arada IMF bir araştırma yaptırmış ve 1800 yılından bugüne dünyanın büyük ekonomileri sayılan ABD, Almanya, Japonya ve İngiltere'nin de bulunduğu tam 83 ülkenin iflas bayrağını hem de çeşitli defalar çektiğini ortaya koymuş.

Anadolu Ajansı'nın haberine göre, mesela ABD 1 kez dış, 4 kez de iç borçlarını ödeyemez hale düşmüş. Genellikle bankacılık sektöründeki krizlerden kaynaklanan bu iflasların ilki 1790, sonuncusu da 1933'te yaşanmış.

Keza Almanya, son 215 yılda 8 kez temerrüde düşmüş. İngiltere de sonuncusu 1932'de olmak üzere 4 kere iflas etmiş. Avrupa'nın en çok iflas eden ülkesi ise 19. yüzyılda 8 ve 20. yüzyılda 1 kez olmak üzere 9 defa temerrüde düşen İspanya imiş. Onu sırasıyla 7 ve 6 kere temerrüde düşen Avusturya ve Yunanistan izliyormuş. Yani bu Yunanistan'ın 7. iflası.

 Velhasıl Osmanlı-Türkiye de 6 kez temerrüde düşerek ilk beşe girenlerden biriymiş ama nedense bize tarih kitaplarında sanki bu dönemde tek iflas eden, batan ekonominin Osmanlı'nınki olduğu ve Avrupa ülkelerinin bir eli yağda öbürü balda olduğu öğretilir durulur. Bunun böyle olmadığını IMF'nin yaptırdığı araştırma sayesinde öğrenmiş olduk. Bu da Osmanlı'ya aşağılayıcı bakışımızın ulaştığı çarpıklığa ‘kapak' olsun!

 Prof. Şevket Pamuk, bu bakış açımızı sorgulayan bilim insanlarından biri. “Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914” adlı eserinde (İletişim: 2005, s. 231) 1873 yılında başlayan küresel krizden sonra iflasını ilan eden tek ülkenin Osmanlı Devleti olmadığını berrak bir şekilde dile getiriyor:

 “1873 borsa krizleri sonrasında borçlarını ödeyemez duruma gelen tek ülkenin Osmanlı İmparatorluğu olmadığını da ekleyelim. 1870'lerin bunalım ortamında Avrupa para piyasalarında yeni fonlar bulamayınca Ortadoğu ve Latin Amerika'da yirmiyi aşkın ülke, borç ödemelerini durdurmuştu.”

Osmanlı iktisat tarihine bakarken ezberlerimizi de bir kenara bırakmanın zamanı geçiyor bile.

Dış borç sarmalında Osmanlı

Peki Osmanlı Devleti dış borç batağına nasıl çekilmişti?

Osmanlı Devleti bütçe açıklarını kapatmak için gerekli borçları önceleri Galata'daki Ermeni, Yahudi, Rum ve Tatlısu Frengi bankerlerden sağlıyordu. Bunlar da Fransız bankalarından para çekip devlete satıyorlardı.

Dışarıdan borç almaya direnen devletin direncini kıran gelişme Kırım Harbi'nin masrafları oldu. Yeni harcamalar ve gelir-gider dengesinin bozulmasına yol açan ağır savaş masrafları hazineyi tamtakır hale getirince Avrupa para piyasasına açılmak gerekecekti. 1850 yılında bütçe açığı 195 milyon akçeye varmıştı. Bu ekonominin çevrilmesi mümkün değildi.

Öyleyse ne yapılacaktı? Galata bankerleri devleti ağır faizlerle sömürüyordu. Bir kere onların elinden kurtulmalıydı devlet gemisi, ikincisi de gerekli ıslahatın yapılabilmesi için bir nefes aralığına ihtiyaç vardı.

Böylece 28 Ağustos 1854'te Londra'daki Palmer ve ortakları ile Paris'teki Goldsmid ve ortakları firmalarından sağlanan 3 milyon sterlin, yüzde 6 faiz ve yüzde 80 emisyon kuruyla ilk dış borcumuz olarak tarihe geçti.

Tabii bir de güvence istiyorlardı. Osmanlı'nın aklına hemen Mısır geldi. Zengin Mısır'dan alınan vergileri karşılık gösterdi ki, bunun diğer adı “Mısır borçlanması” olarak kayıtlara geçecekti. Ancak 3 milyon sterlinden hazineye giren meblağ sadece 2,3 milyon sterlin olmuş, 700 bin sterlin faiz, amortisman gibi giderlere kesilmişti.

Lakin bu borç dişimizin kovuğuna yetmemişti. Haydi ertesi yıl bir dış borç daha. Bu defa 5 milyon sterlin. Faiz yüzde 4, emisyon kuru da yüzde 102. Bu defa Rosthschildler aracı olmuştu. Mısır vergisi güvencesi kesmedi, İzmir ve Suriye'nin gümrük vergilerini de istediler.

Öte yandan 1860 malî yılının 250 milyon Franklık açığını kapatmak için İngiltere'ye başvuran Maliye Nazırı Keçecizade Fuad Paşa'nın önüne şu utanç verici istekler konulmuştu:

1. Yabancılara emlak satışını serbest bırakın,

2. Bu emlaki güvence olarak göstermek şartıyla tahvil çıkarın,

3. Vakıfları ilga edin ki bu madde çok önemli, Elmalılı Hamdi Yazır, vakıfların dış güçlerin ekonomik nüfuzları karşısında nasıl bir set oluşturduğunu pek güzel anlatır,

4. Osmanlı maliyesinin kontrolü uluslararası bir komisyona bırakılmalıdır.

Osmanlı, iflasını ilan ediyor!

Gerçi bu ağır şartlar kabul edilmemişti ama Düyun-ı Umumiye fikri de ta buralardan çıkmıştı.

Üç yıl sonra bir 5 milyon sterlin daha. Gümrük ve transit ticaret vergileri de güvence. 1860'ta iki, 1863, 1865 derken 1875 yılı geldi çattı. Osmanlı için kara bir yıldı. Bu kara yılın gelişi, 1873 dünya ekonomisindeki bunalımından belliydi. Prusya, Fransa'yı yenmiş, ağır bir tazminata mahkûm etmişti fakat alınan tazminat spekülasyona yol açarak en başta Alman ekonomisini vuracak, oradan dalga dalga Amerika ve Asya'ya ulaşacaktı. İşte biz de 1875 yılında bu dalganın altında kalacaktık.

Dış borç alarak dış borcunu çevirmek gibi bir kısır döngüye yakalanan Osmanlı Devleti'nin boynuna 1875 yılında yaşanan misli görülmemiş kıtlık yükü de binmişti. Balkanlar'da ayaklanmaların biri bitip öbürü başlıyordu. Dış borç almaktan başka çare kalmamıştı ama Avrupa'da da kriz vardı. Kaynaklar kurumuştu. Çözüm?

Ve Osmanlı hükümeti borcunu ödeyemeyeceğini 6 Ekim 1875 günü Mahmud Nedim Paşa imzalı bir kararnameyle dünyaya ilan etti. İç ve dış borçlarının faiz ve amortismanını 5 yıllık bir süre için yarıya indirmiş, ayrıca 5 yıl içinde her yıl borçlarının yarısını nakden, yarısını da tahvilat olarak ödemeyi taahhüt etmişti. Neredeyse bütün nakit ödemeler durmuştu.

Ramazan ayında yayımlandığı için “Ramazan kararnameleri” de denilen bu tasarruflar tabii ki olumsuz sonuçlar doğuracaktı. Dışarıyı rahatsız etmesi bir yana –ki Sultan Abdülaziz'in ertesi yıl devrilmesinde payı olduğu kanaatindeyim- içeride de enflasyonu azdıran bir etki yapacak, yüzde 400'lük enflasyona bağlı olarak tahvillerin fiyatı da yarı yarıya düşecekti. (Bu beklenen bir sonuçtu ama bundan haberdar olan Sultan Abdülaziz elindeki binlerce tahvili önceden satmayarak şahsen zarara uğramaya razı olarak çevresine bir dürüstlük dersi verdi.) Bu yolun sonu Düyun-i Umumiye'ye kadar uzanacaktı.

Osmanlı'ya karşı en ağır şartları koşarak acımayanlar ile Yunanistan'ı kurtarmak için seferber olanları varın bir kıyaslayın. 


.

Derrida: 1928'de Türkiye'de yapılan ‘Harf Darbesi'ydi!

 Harf İnkılabı veya birilerinin deyişiyle Harf Devrimi üzerinde düşünmek yasak mıdır? Sadece doğrudur-yanlıştır, haklıdır-haksızdır çatışmasını körüklemek için söylemiyorum, tarihimizde bunun kadar zihin yapılarımızı altüst eden bir başka hadise göstermek kolay değildir ama üzerinde ciddi olarak düşünülmemiştir. Ne 1928'de, ne de şimdi…

Devlet zar zor yetiştirdiğimiz yüzde 11-12 civarındaki okur-yazar kitlesinin bütün bildiklerini unutmalarını, ertesi gün yeni bir alfabeyi kekeleyerek öğrenmeye başlamalarını emredecek, bu da yetmeyecek, bildikleri alfabeyi yasaklayacak, hapse attıracak, zorla unutturacak. 87 yıl önce şu günlerinde başımıza gelenlerin en kaba şekliyle anlatımı bu.   

Düşünün, Bursa Mısrî dergâhı son postnişini Mehmed Şemseddin Efendi'nin, birkaç dil bilen, çok sayıda kitap yazmış ‘âlim' bir zat iken 1928'in 1 Kasım'ında ‘zır cahil' olduğunu, yaşını başını almış şeyhin ağarmış saçıyla sakalıyla Millet Mektepleri'ne devam edip okuma-yazma öğrendiğini, bir şehadetname (diploma) alarak okuma yazma bildiğini ispatlamak zorunda bırakıldığını ve bu örneklerin binlerce, onbinlerce  kez yaşandığını biliyor muyuz?

Bu hiç de sanıldığı kadar kolay atlatılacak bir travma değil ama 87 yıldır Harf İnkılabı lehine öyle bir propaganda fırtınası estirilmekte ki, nefes almaya dahi fırsat bırakılmıyor. Oysa Harf İnkılabı'nın bu ülke insanları üzerinde meydana getirdiği travmanın 1928 ve sonrasındaki etkileri üzerinde sempozyumlar düzenlenmeli, sosyal psikolojiden tutun da felsefî analizlere kadar nice tezler yaptırılabilmeliydi.

Bu utancın yüzüme çarpılması için illa bir ‘ecnebi'nin mi çıkması gerekiyordu? Galiba öyle.  İbn Haldun'da da öyle olmadı mı? Avrupalılardan sonra böyle bir dehayı keşfettiğimizi saklamayalım.

İşte Fransız filozof Jacques Derrida 1997 yılında Türkiye'ye geldiğinde Fransa'daki yayıncısına bir mektup göndermiş ve Harf İnkılabı'ndaki dehşetengiz travmaya dikkat çekmişti. Bizde fazla bir yankısı olmadı. Mektup 9 yıl sonra “Cogito” dergisinde neşredildi, bildiğim kadarıyla Gülşah Köksal Çekici'nin “Kitap-lık” dergisindeki yazısı haricinde yine tık yok. Oysa belki de içinde bulunduğumuz için farkına varamayacağımız incelikteki noktalara dikkat çekmesi bakımından önemliydi. Ve şapkamızı önümüze koyup düşünmemizi gerektirecek kadar manidar.

Şöyle başlıyor sözlerine Derrida:

Travmatik darbe

“Sadece onu, harfi (letter) düşünüyorum. Bu durumda, Türklerin harflerini, Türk tarihini derinden etkileyen harf devrimini (transliteration), kaybolmuş harflerini, şiddetle değiştirmeye zorlandıkları alfabelerini düşünüyorum.”

Filozof düşünüyor bizim yerimize. Harf inkılabımızı düşünüyor. Şiddetle değiştirmeye zorlandığımız Elifbe'yi. Devam ediyor:

“Kısa bir zaman önce, senin de tanıdığın o yetenekli kahraman komutan K.A.'nın, “modern zamanlar”ın bu cüretkar, sarih, fakat zalim kurtarıcısının, halkın modernliğin eşiğine taşıyan emirleriyle oldu bu. “En route”, ileri, büyük yolculuğa devam! İleri marş! Nasıl da travmatik!”

K.A. rumuzuyla belirttiği kişinin Kemal Atatürk olduğunu açıklayalım da meramı rahatça anlaşılsın. Derrida'nın tanımıyla modern zamanların cüretkâr, sarih fakat zalim kurtarıcısı emir demiri keser mantığıyla birden harfleri değiştirmeye karar veriyor. Ancak Derrida burada aniden kendi dünyasına, Fransa'ya dönüyor yüzünü ve şu muhakemeyi yürütüyor:

“Bizde böyle bir şey olduğunu düşün: Cumhurbaşkanı yarından itibaren yeni bir yazı sistemi kullanmamız gerektiğine karar versin. Üstelik dil değiştirmeksizin! Ve dünün harflerine dönüş kesinlikle yasaklanacak! Bu “coup de la lettre” (harf darbesi), bu şans veya bu darbe belki de her olayda bize vuruyor: Kişinin sadece soyunması değil, gitmesi, çıplak halde tekrar yola koyulması, beden değiştirmesi; işaretlerin, her tezahürün vücudunu değiştirmesi gerekir ve bunu yaparken aynı kalmış, yani kendi dilinin hâlâ efendisiymiş gibi davranmak zorundadır.”

İşte düşünme böyle olur! Namusluca, empati yaparak ve kıla kıl, tereyağına tereyağı muamelesi yaparak… Harf Darbesinin sonucu, sadece kişiyi soymakla kalmayıp çırılçıplak tekrar yola revan olması, vücut değiştirmesi, her türlü işaret ve dışa yansımanın da vücudunu değiştirmesidir. Soyulmuş, çırılçıplak kalmış olan Türkiye aydını, demek istiyor, Derrida, bu çıplaklığını hissetmeden; çevresindeki her şeyin de varlığını, vücudunu değiştirdiğini, çırılçıplak kaldığını kabul ederek yoluna devam edecektir. Üstelik bütün bu yoksunlaşmaya, çıplaklaşmaya, soyulmaya rağmen hâlâ kendisini ‘dilinin efendisi' kabul edecektir! Türkçeye hakim olduğu yanılsamasıyla beraber yaşayacaktır! Ne çetin bir görev üstlenmiş meğer!

Zihnimizi burkmaya devam eder filozofumuz:

“Özellikle de kamusal alanlarda ‘modernleştirici' K.A. dimdik yükseliyor. (Heykellerinde) Hep ayakta dururken temsil ediliyor bildiğin gibi, ama Türklerin, hatta onu kült haline getirenlerin bile, onu sevdiğinden çok emin değilim. Yazıyla ilgili bu hikâye yüzünden ondan hâlâ nefret etmiyorlar mı? (Görebildiğim en derin yara bu, öyle ya da böyle herkesin kaderine mühürlenmiş bir kötülük figürü.) Kanımca, Türkler ona saygı duyarken, onu anıp yaşatırken bir yandan da beddua ediyorlar. Üstelik sadece Müslümanlar da değil!”

Harf katliamı…

Sanıldığından daha derin noktalara dokunmuş Derrida ama çok daha önemli sözler sarf etmekten de çekindiği yok. Sözü kendisine bırakmak en iyisi:

“Türkiye'de bir harf katliamı olduğunu tahayyül ettiğim, geri dönüşü olmayan bir yolculuk olduğunu düşündüğüm şeyi üstlenmeye ve yanıma almaya, sanki içindeymiş gibi onu kavramaya ve yeniden yaşamaya çalışıyorum.”

Harf katliamı… Kavram üretmekte mahir filozofumuzdan son alıntımız şöyle:

“Buraya ayak bastığımdan beri saplantılı bir halde, yeni yazı şeklini halka dayatma kararı aldığında yakışıklı Kemal Atatürk'ün aklından neler geçtiğini düşünüyorum: “Tamamdır, herkes iş başına, her şey halledildi, artık yeni bir alfabemiz var! Yeni harflerimizle yola koyulabiliriz!” Modern kültüre geçiş bahanesiyle insanlar bir günde, yüzyılların hafızasını okuyamaz hale geldiler, cahil kılındılar. İşte bu, kişinin ülkesini kim bilir hangi serüven arayışına terk etmesinin korkunç yolu, bunu yapmanın en canavarca ama belki de tek yolu, bellek yitimidir!”

Cemil Meriç bir gecede kütüphanelerimiz tuğla yığınına döndürüldü, derken burun kıvıranlar Derrida'nın şu sözlerini de iyi dinlesinler.

“Üstelik kırbaç zoruyla ve çağın diktatörlüğü altında, keyfi gibi görünen bir disiplinin baskısı altında, yine de yaptıkları için dünyadaki en iyi gerekçeleri her zaman sıralayabilen bir baskı altında. Bir şeyin olması için dönüşü olmayan bir çıkışın (sortie) gerçekleşmesi için zorunlu ve kötücül bir koşul, bir makineleşme değil mi bu? Kim bilir?”

Ve Harf İnkılabı'na dair “The Times” gazetesinden 31 Ağustos 1928 tarihli bir haber:

“Türkiye'de mebuslar (milletvekilleri) okula gidiyor.”

‘Darbe' yeterince açık değil mi?  

.

Yavuz Sultan Selim Suriye'yi nasıl fethetmişti?

 Kısaca IŞİD dediğimiz Irak Şam İslam Devleti'nin sınır tecavüzlerine son vermek üzere başlayan hava ve kara operasyonumuz dikkatleri ister istemez yeniden Suriye'ye çevirdi. Suriye topraklarının 402 yıllık Osmanlı macerası nasıl başlamıştı?

Yavuz Sultan Selim üç yıl içinde üç büyük meydan savaşını kazanan, böylece üç defa mareşal rütbesini almaya hak kazanan üstün nitelikli bir başkomutandır. Zaferle biten bu savaşlar 1514 Çaldıran, 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye'dir.

Çaldıran Meydan Savaşı'yla Safevi Devleti ve Şah İsmail mağlup edilmiş ama çökertilememiş veya beli kırılamamıştı. Lakin bu kritik savaş, artık Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi üzerindeki kontrolünü tesis etmiş bulunan Yavuz Sultan Selim'in daha sonraki cesaretli adımları atmasını mümkün kılması bakımından çok değerli bir stratejik hamle üstünlüğü sağlamıştır. Ardından Osmanlı Devleti'ne Suriye ve Mukaddes Beldelerin hakimiyetini (daha doğrusu hâdimiyetini) getirecek, dahası Mısır'ın yolunu açacak, koca Memluk Devleti'ni tek darbede ağır yaralayacak ve aynı zamanda Şah İsmail'in hayallerini bitirecek, devletin güney sınırları Kızıldeniz'e ve Sina Çölü'ne kadar uzanacaktı. Onu takip edecek olan nihai adımlar ise Ridaniye savaşı ve Kahire'nin fethi olacaktır.

Osmanlı Devleti'nin doğusundaki Safeviler karşısında olduğu gibi güneyindeki (Malatya'ya kadar bazı şehirleri kontrolü altında tutmakta olan) Memlukler karşısında da geliştirdiği ateşli silahlarla askerî üstünlük sağlayabildiğini ispatlayan Mercidabık Meydan Savaşı, tıpkı Çaldıran gibi kaybedilmesi halinde vahim sonuçlara gebe yüksek riskli bir muharebeydi. Buna mukabil kazanıldığı takdirde sınırlar Hint Okyanusu'na erişecek ve Portekiz'in Ümit Burnu'nu keşfinin ardından Kızıldeniz'e kadar nüfuz ederek sağladığı stratejik üstünlüğe keskin ve kesin bir cevap verilmiş olacaktı.

Hasan Can'ın, oğlu tarihçi Hoca Sadeddin Efendi'ye anlattığı ve Peygamber Efendimiz'in (sas) ashabının manen ziyaretine gelip Selim'i kendilerine sahip çıkmaya davet ettiği rüya hadisesi veya Portekizlilerin Hint Denizi komutanı Albuquerque'in Lizbon'daki kralına gönderdiği mektup çarpıcı olduğu kadar birbirini bütünleyen belgelerdir de…

Sebep her neyse, ancak Yavuz, Anadolu'nun etrafına yeni bir güvenlik kuşağı atmak ve ekonomik ambargo uygulayarak nefessiz bırakmaya çalıştığı Şah İsmail'in Hint Okyanusu'nda beliren Avrupalı güçlerle muhtemel işbirliğinin önünü kesmek mecburiyetindeydi. Stratejik tehdit algısı burada dinî tehdit algısıyla birleşmiş ve Kilis'in hemen güneyinde kalan Mercidabık sahrasındaki o kanlı hesaplaşmaya uygun bir zemin hazırlamış görünmektedir.

Coğrafya ve düşman

Mercidabık Savaşı, Hz. Davud'un makamının bulunduğuna inanılan Dâbık sahrasında cereyan etmişti. Burası Haleb'in 38 km kuzeyinde, Antakya'dan Menbiç'e giden yol üzerinde, Kuveyk ırmağı kenarındaki Dâbık adlı yerleşim yerinin yakınında bulunmaktadır ve Kilis'in tabir caizse burnunun dibindedir. (“Merc” Arapçada ‘sahra' veya ‘çayır' anlamına gelir. Dâbık ise civardaki bir yerleşim yerinin ismi. Merc-i Dâbık Dâbık Sahrası veya Dâbık Çayırı şeklinde tercüme edilebilir.)

Yavuz Sultan Selim 1515 yazında Rumeli Beylerbeyi Sinan Paşa'yı nicedir bir çıban başı olarak gördüğü Dulkadiroğulları, daha doğrusu Alaüddevle Bey meselesini halle gönderdi. 13 Haziran 1515 günü Maraş'ın Göksun ile Andırın ilçeleri yakınındaki çarpışmada Alaüddevle Bey öldürüldü, kuvvetleri dağa kaçtı.

Bu vak'a Kansu Gavri'yi daha da endişelendirmiş, Yavuz'un kendi topraklarına yönelik büyük bir sefer hazırlığı içinde olduğu yolundaki duyumlarını doğrulamıştı. Hatta Yavuz'un kendisine gönderdiği Alaüddevle Bey'in kesik başını gördükten sonra hemen Şah İsmail'e haber göndererek “Gel, seninle ittifak idüb Rum tarafına (Anadolu'ya] yürüyelüm, Sultan Selim'i aradan getürelüm. Rum mülkü (Anadolu) senin olsun, bana nesne gerekmez” dahi demiştir.

Nicedir sürüncemede kalan Dulkadiroğulları meselesini sert ve kanlı bir şekilde hallettikten sonra Yavuz artık Anadolu'ya tam olarak hakim olmanın yolunun Memluklerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki nüfuz ve etkisini ortadan kaldırmaktan geçtiğini görmüştü. Öte yandan bu sıralarda kendisine Haremeyn'i, yani İslam'ın iki kutsal şehri olan Mekke ve Medine'yi koruma ve kollama misyonunu da biçmiş, İslam dünyasını birleştirecek büyük hamlenin yolunun buralara hakim veya kendi deyişiyle ‘hâdim' olmaktan geçtiğine inanmıştı.

Ayrıca Mısır ulemasından bazılarının Yavuz'a elçiler göndererek “Mısır'ı istila etmesini ve Memlukleri kovmasını” istedikleri, hatta “Mısır'ı almaya davet” ettikleri biliniyor.

Zaten Çaldıran ve Kemah operasyonlarının yanı sıra Dulkadiroğulları ile yapılan Göksun muharebesi sırasında Memluk Sultanı'nın müdahale ve engellemeleri bardağı taşıran damlalar olmuştu. Hedeflerine yönelik bu rahatsız edici dış müdahaleye artık bir son vermeliydi Yavuz. Nitekim en yakınındaki isimlerden olan Şeyhülislam İbn Kemal'in tam bu sırada beyan ettiği, “Düşman işini ihmal ve düşman hususunda imhâl (erteleme) kemal sahibi akıllı insanların işi değildir” şeklindeki fikrinin Yavuz'un yüreğine su serptiğini, içini kemiren tereddüdü kısmen giderdiğini ve rahatlattığını biliyoruz.

Sırlı sultan

Lakin daha 1515'in ikinci yarısında hazırlıklarına Edirne'de başlanan bu zorlu seferin Memlukler üzerine yapılacağına dair hiçbir niyetin kokusunun dahi dışarıya sızmasına izin vermiyor, bu hususta gayet ağzı sıkı davranıyordu Yavuz. Ne de olsa sırlı bir padişahtı ve “Niyetimi sakalımın teli bilse onu koparıp atardım.” diyen titiz bir dedenin torunuydu.

Osmanlı Devleti'nin güney sınırını Afrika'ya kadar uzatacak olan devasa hamlenin ilk büyük adımı sayılan Mercidabık seferinin gerçek gayesi, Safevilerin Doğu Anadolu üzerindeki nüfuzlarını silmek olmasına rağmen Yavuz ısrarla “İran zemîne” gidiyor gibi hareket edecek, hatta Memluklerin üzerine yürümeye, güya sefere çıkışından çok sonra Malatya civarındayken karar verecek, böylece doğuya doğru belirlenen sefer rotası aniden güneye, kıble yönüne kırılacaktır.

Yalnız bu noktada Sünni bir devletin sahip olduğu topraklara sefer açılıp açılamayacağı hususunun devlet adamları ile ulema arasında kimi dinî tereddüt ve tartışmaların yaşanmasına sebep olduğu nazar-ı dikkati çekiyor. Sonunda sorun bir şekilde aşılmış olsa da, başlangıçta bu sefere fetva almak o kadar da kolay olmayacaktı.

Osmanlı Devleti'nin Suriye ve Mısır hakimiyetinin başlangıcı olan Mercidabık seferinin müteakip safhalarına gelecek yazımızda devam edeceğiz. 


.

Yavuz Sultan Selim Şam'a giriyor

 Geçen hafta başladığımız Yavuz Sultan Selim'in bundan 499 yıl önce giriştiği Suriye seferini anlatmaya devam ediyoruz.

Ulemadan Sünni Memlukler üzerine sefer fetvasını biraz müşkilatla da olsa almayı başaran Sultan Selim'in yoluna devam etmeden önce alması gereken tedbirler vardı.

Kansu Gavri ile Şah İsmail arasındaki haberleşmeleri Sinan Paşa haber alıp bildirmişti. Memluk Sultanının İran Elçisini kabul etmiş olması ve bir Memluk elçisinin o sırada Tebriz'de bulunduğu bilgisinin bir casus tarafından İstanbul'a bildirilmesi ise Sultan Selim'i öfkelendirmişti.

İstanbul'da savaş hazırlıkları sürerken Kansu Gavri Kahire'de bir istişare meclisi toplamış ve Çerkes ileri gelenlerinin fikirlerini aldıktan sonra 20 bin kişilik bir kuvvetle kuzeye, Haleb'e doğru hareket etmişti. Yanına Halife Mütevekkil Alallah'ı, dört mezhebin kadıları ile Yavuz'un yeğeni (ağabeyi Şehzade Ahmed'in oğlu) Şehzade Kasım'ı da almayı ihmal etmemişti. Mercidabık'ta kazanacağını umduğu bir zaferden sonra Yavuz'u bertaraf etmeyi ve Osmanlı tahtına Şehzade Kasım'ı çıkarmayı planlamış olmalıydı.

Peki Memluk Sultanı neden böyle güçlü bir çıkarma yapmak ihtiyacını duymuştu? Cevabını Yavuz hakkındaki kitabında Dr. Selahattin Tansel şöyle özetler:

“İhtimal bu şekildeki bir hareket, Anadolu'daki Müslümanlara ve hatta bütün İslam alemine Yavuz'un, Müslüman bir devlete kılıç çekmesini kötülemek ve bilhassa (özellikle) sünni mezheblerde bulunan Müslümanları, onun aleyhine çevirmek içindi. Ayrıca Memluk Sultanı, Yavuz'u, içinde Hıristiyanlar da bulunan bir orduyu Müslüman memleketlere sevk etmiş olmakla itham ediyordu.”

Yavuz 5 Haziran 1516 günü hareket edip Üsküdar'a geçti. Çadırlar kuruldu, sancaklar çekildi. Son hazırlıklar yapıldı. İkinci Sefer-i Hümayunu başlamıştı.

Sultan Selim, rakibini şaşırtmaya devam ediyordu. Rumeli Kazaskeri Zeyrekzade Molla Rüknüddin ile Karaca Paşa'yı Sultan Gavri'ye elçi olarak yolladı. Birçok hediyelerle Padişahın bir mektubunu da götürdüler. Mektubunda İran topraklarını Rafızilerden temizlemek üzere Şah İsmail'in üzerine yürümekte olduğunu, Sultandan sadece bu seferi başarıyla sonuçlandırması için dua ve manevî destek istediğini yazmıştı.

Yavuz Kayseri üzerinden Elbistan'a geçerken Kansu Gavri de Halep'e ulaşmıştı. Çağın iki süper İslam devletinin orduları hiçbir açık savaş ilanında bulunmadan Nazım Hikmet'in deyişiyle yanan iki ormanın alevlerinin birbirine doğru ilerlemesi gibi yaklaşıyorlardı. Hangisi öbürünü kuşatıp içine alacaktı?

Memluk Sultanına gönderilmiş olup onun tarafından hiç hoş karşılanmamış olan elçiler döndüklerinde Padişah'a her şeyden önce Memluk sorununun halledilmesi gerektiğini rapor ettiler. Elçilerin uğradığı hakaret Yavuz'u çılgına döndürmüştü. Osmanlı ordugâhında bulunan Mısır elçisinin derhal öldürülmesini emretti. Vezirlerin araya girmesiyle idamından vazgeçilmişse de, hakaret kastıyla saç ve sakalı tıraş ettirildikten sonra bir topal eşeğe bindirerek Kansu Gavri'ye geri gönderilmişti.

Yer: Antep. Tarih: 18 Ağustos 1516…

Osmanlı savaş divanı son toplantısını yaptı. Kansu Gavri'nin gayesinin Mercidabık'ta savaşmak olduğu haber alındı. Yavuz bundan sonraki üç günde yürüyüşüne devam ederek Mercidabık yakınlarındaki bir akarsuyun kenarına ulaştı, ordugâhını buraya kurdurdu.

Topçular kazandırıyor

Ve 24 Ağustos 1516 günü Mercidabık'ta 50-60 bin Osmanlı askerine karşılık 50-70 bin Memluk askeri karşı karşıyaydı. Sabahın kızıl ışıklarıyla birlikte Osmanlı ordusu sancaklarını açmış, davul ve zurna sesleri arasında savaş tertibini almıştı. Merkezde Padişah. Veziriazam Sinan Paşa ile kapıkulu tüfekli birlikleri de, 300-350 kadar top arabası da burada yer alıyordu.

Osmanlı ordusu yarım ay şeklinde sıralanmıştı. Birlikler arka arkaya değil, yan yana saf tutmuşlar, ordunun ağırlıklarından bir de set oluşturulmuştu. Memluk ordusunun merkezinde ise Kansu Gavri ile 20 binden fazla sayıdaki silahşör (cündî) yer almıştı.

Memluk ordusunda gerçi ateşli silahlar mevcuttu ama onları etkili biçimde kullanamadılar. Çok güvendikleri süvari (cündi) hücumlarıyla Osmanlı saflarını kolaylıkla dağıtabileceklerine inanıyorlardı. Ateşli silahlardan nefret ediyor, bunu cengâverlik anlayışlarına aykırı buluyorlardı. Ancak umdukları gibi çıkmayacaktı.

İlk hücum Memluklerden geldi. Osmanlı kollarında bir sarsıntı görüldü. Buna hemen top ve tüfek ateşiyle karşılık verdiler. Tehlikeyi fark eden Yavuz hemen duruma el koydu ve Veziriazam Sinan Paşa'yı sağ kola, Yunus Paşa'yı sol kola yardıma gönderdi. Kendisi de kılıç elde savaş meydanındaydı. Bu, hadisenin ne kadar ciddiyet kesb ettiğini göstermekteydi.

İşte bu sırada Memluk ordusunda tam teçhizatlı bin kadar süvari aniden hücuma kalktı. Osmanlı sağ kolu üzerinde yoğunlaştı çarpışmalar. Bu kol Osmanlı ordugâhının merkezindeki tüfekçilerle takviye edilince savaşın seyri Osmanlıların lehine dönecekti.

Ardından merkezdeki yeniçeriler Memluk ordugâhına hücuma geçti. Bu bitirici hücum, Osmanlı kollarına toparlanma fırsatı verdiği gibi Memlukleri de şaşırtmıştı. Son bir hamle yaptılarsa da, kuvvetleri büyük ölçüde erimişti. Savaşın kaderi belli oluyordu.

Hayatının hatasını yapan Sultan Gavri merkez kuvvetlerini ezdirmemek için devreye sokmamış, sokmak istediğinde ise geç kalmıştı. Çaresiz ricat emrini verdi, en başta da kendisi ayrıldı savaş meydanından.

Zaferde Osmanlı topçusu ve topları kadar başta Yavuz olmak üzere komutanların dirayeti rol oynamıştı. Kaybedilmesinde ise Memluk emirleri ile Sultan arasındaki anlaşmazlık, henüz savaş devam ederken Kansu Gavri'nin savaş meydanından ayrılması ve ayrılırken de atından düşerek ölmesi kritik bir rol oynamıştır.

İkindi vaktine kadar süren kıran kırana savaştan sonra Kansu Gavri'nin çadırında ele geçen 100 kantar altın ile 200 kantar gümüş dikkat çekti. Sultanın bu kadar büyük miktarda serveti yanında taşımasının sebebinin Osmanlı ordusunu yendikten sonra Anadolu'yu ele geçirip İstanbul'a kadar yürüyeceği umudunda olmasıydı.

Mısır yolu açıldı

Ardından Memluk kuvvetlerine yönelik amansız takip başladı.

İki gün sonra Yavuz Halep'e girdi. Şehri yağmalanmadan teslim almıştı. Burada Abbasi Halifesini kabul etti. İlk Cuma namazında adına minberde hutbe okundu. (Adı okunurken halıyı kaldırıp taş zemine başını koyarak ağladığını biliyoruz.) Ardından Hama, Humus ve Şam da teslim oldu. Osmanlı hükümranlığı İslamın kalbine doğru dalga dalga yayılıyordu.

Yavuz Şam'dayken Ramazan ayı gelip çatmıştı. 6 Ramazan'a rastlayan ilk Cuma gününde Cuma namazını Emevi Camii'nde kıldı, adına okunan hutbeyi dinledi. Burada kaldığı 80 gün içerisinde hem dinlendi, hem de planlar yaptı.

Mercidabık'ta Mısır'ın yolu açılmıştı gerçi ama Ridaniye'de zorlu bir hesaplaşma olacaktı yeni Sultan Tomanbay ile. İşi şansa bırakmamak için sıkı sıkıya hazırlanmaları gerekiyordu.

Peki Yavuz'un askerî kariyerindeki bu ikinci büyük zaferden kazançları nelerdi? Prof. Feridun Emecen'e göre şunlar:

“Mercidabık Savaşı, Osmanlılara Suriye, Lübnan ve Filistin'in hakimiyetini sağlayarak Mısır yolunu açmış, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki şehirlerde Osmanlı hakimiyetini sağlamlaştırmış, dolaylı olarak Safevilerin beklentilerini boşa çıkarmış, Memluk Sultanlığının tarih sahnesinden silinmesinin ilk önemli adımını oluşturmuştu.”

Mercidabık zaferi bir yandan asırdîde Memluk Devletine ağır bir darbe indirirken öbür yandan umudunu Osmanlının yenileceğine bağlayan Çaldıran'da namağlup unvanı silinmiş Şah İsmail'e de “Rahat dur!” mesajını vermişti. Sadece 5 ay sonra Memlukler tarih sahnesinden silinecek, Şah İsmail de inzivaya çekilerek parlak kariyerini eğlenerek noktalayacaktı.

Rivayete bakılırsa Yavuz'un Şam'daki kabrini buldurup ihya ettiği İbn Arabî, “Sin Şın'a girince kabrim ayan olacak” demişti asırlar önce. Sin'in Selim, Şın'ın Şam olduğu sırrı 499 yıl önceki Ağustos ayında ayan olmuştu. 

.

Edirne'ye ağıt

 “Hepimiz bu dünyada bekleniyorduk.” der Walter Benjamin. Edirne'de Selimiye Camii'nde böyle bir olay yaşadım. Tek saf doluydu, yalnız bir kişilik yer boş. Sünneti kılıyor ve o bana ayrılmış boş yere geçiyorum. Farzı kılıyor ve benim gibi ‘gezegenler' (turist kelimesine karşılık olarak uydurulan kelimenin sonradan göklere çıkacağını herhalde kimse tahmin edemezdi o tarihlerde) ile musafaha ediyoruz.

Edirne'deyiz, Sultan II. Bayezıd'ın camiindeyiz. Bir külliye burası. Medresesi, darüşşifasıyla bir külliye. Darüşşifada akıl hastalarının tedavi edildiğini Evliya Çelebi yazar. Şimdi Sağlık Müzesi olarak hizmet veriyor. Bakımlı, itinalı, huzur veren bir müze…

Darülhadis Camii'ne akıyor adımlarımız. Aziz dostum Mustafa Hatipler ile bu huzur gülleri açtıran mekanda, “minare gölgesinde” kıyılan nikahlara şahitlik ediyor, caminin kıble tarafındaki şehzade ve sultan türbelerini ziyaret ediyoruz. Selimiye'yi, Eski Camii, Üç Şerefeli Cami'yi saymıyoruz, her biri birer yıldız; yönünü kaybeden çağımıza yol gösteriyorlar. Onlara her zamankinden fazla ihtiyacımız olduğu aşikâr.

Niyazi Akıncıoğlu'nun som altından dökülmüş şiiri düşüveriyor hafızamızın mazgallarından sonra. Şöyle diyor şair:

Burada her şey

bakınır hüsnüne hayran

Seyreyler cemâlini eğilmiş suya

mermer ihtişamında serhadd-i vatan.

Aşina bir çehre sezer belki diye

devr-i saltanatından Edirne.

Edirne'ye ilkin 1997 yılında, yani 18 sene önce gitmiştim. Ve gördüğümde ilk izlenimim, “Bu mu koca Osmanlı başkenti?” olmuştu. Ne de olsa Bursa gibi bir payitaht-ı kadîmi hatırlıyordum ve Edirne'yi de ona mümasil bir şehir olarak zihnim kâfûrdan yontuyordu. Ancak gördüğüm şehir, başka bir şehirdi. Evet, Selimiye, Eski Cami, Üç Şerefeli tamam da, bu muydu o Nedim'in

Edirne şehri mi bu yâ gülşen-i me'vâ mıdır

Anda kasr-ı padişâhî cennet-i a'la mıdır

diye göklere çektiği şehir? Hayret, merak, tecessüs bulutları sağılmaktaydı. Ta ki Rıfkı Melûl Meriç'in yarım asır önce basılmış “Edirne'nin tarihi ve mimari eserleri hakkında” başlıklı makalesini okuyuncaya kadar… Neler mi yazıyordu Meriç? Neler yazmıyordu ki? İşte o makaleden birkaç satır… Okuyup ağlayalım diye aktarıyorum.

Edirne'nin 1892 yılında, yani 2. Abdülhamid devrinin ortalarında 157 cami ve mescidi var ve ibadete açık iken 1945 yılında ancak 84 cami ve mescit ayaktadır ama bunlardan sadece ve sadece 21'i cemaate açıktır! Bunun anlamı 53 yılda neredeyse 10 camiden 8'inin kapandığı, yıkıldığı, satıldığı, kiralandığıdır ve bu, Edirne'deki eski eser katliamının daha ilk adımıdır.

Kaldı ki 1892 yılındaki sayıda gerçek Edirne'yi göstermez. Lâle Devri'nin son günlerine gidersek 14'ü selâtîn camii olmak üzere tam 314 sağlam ve cemaate açık cami ve mescit vardır ki 1945'teki rakamın 15 katıdır!

Edirne bir yaradır ve bu yara kapanacak gibi değildir.

Bir cennetin yitimi

Rıfkı Melûl Meriç'in verdiği rakamlara göre, 1892'de 69 tekke ve zaviyesi vardır Edirne'nin. 47 medrese ve kütüphanesi, 48 mektebi, 239 sebil ve çeşmesi ( Lâle Devri'nde bu sayı 570'tir!), 9 imareti, 37 hamamı, 17 kervansaray ve hanı, 5 çarşı, bedesten ve arastası, yüzü aşkın türbesi, 8 taşköprüsü, ayrıca toplam 350'yi bulan konak ve yalıları, saraylar, köşkler sayamıyorsunuz bile...

İşte böyle bir cennetti Edirne ve ben bu Edirne'yi bulabileceğimi zannederken suyunun suyu kabilinden kalanıyla karşılaşmıştım ve belgeleri okudukça “Bu kadarına da şükür” demekten kendimi alamadım. Acı ama gerçekti…

Peki bu eserler nasıl ortadan kalkmıştı?

Tabii ki Rus ve Bulgar işgalleri ana sebep. Balkanların başkenti olan Edirne'nin hinterlandı daraldıkça kolunun bucağının kesilmesi gibi iktisaden yalnızlaşması ve içe kapanması gibi sebepler de sayılabilir, elbette. Ancak bir felaket vardı ki 1926 yılında çıkarılmış “kadro harici camilerin” yıkılması, satılması, kapatılması dediğimiz bu barbarlık koskoca Osmanlı başkentini devede kulak haline getirmişti.

Belgesi var mı iddianızın dediğinizi duyar gibi oluyorum. Efendim, siz yeter ki belge isteyin.

Buyurun. 22 Ocak 1948 tarihli kararla satılan camilerin listesi. 100 lira ile 450 lira arasında tam 14 cami satılığa çıkarılıyor. Satılık imparatorluğun malları bunlar.

Satılık Tarih

Mesela Cedid Kasım Paşa Camii'nin enkazı 15 Şubat 1932 tarihli kararla satılığa çıkmış ve 200 TL'sına Salomon Efendi'ye satılmış. Arsası da 1940 yılında satılmış.

Daha böyle yüzlerce, binlerce eser 1926-1950 yılları arasında satılmış, kapatılmış, yıkılmış. Taşları dahi müzayedeye çıkarılmış nice tarihî eserin, bu arada minarelerin…

Rıfkı Melûl Bey haklı olarak bu dönemde yapılanları vandalizm diye mahkûm eder ve “Vatanın her köşesi, eski eserler katliamına mahsus birer mezbaha oldu.” der. Kesilen, kurban edilen eski eserlerdir ve Türkiye bir mezbahadır! Tarih mezbahadır!

Neden Edirne bu halde? diye benim gibi soranlara gönderilmiş bir mektuptur benimki, Meriç Köprüsü'nün kenarında suya atılmış bir şişe… Kimin semtine uğrar, bilinmez!