Küfrün en karanlık devrinde; Üstad'ın yazıp sahneye konan ve Muhsin Ertuğrul tarafından oynanan "Bir Adam Yaratmak" adlı piyesinde Hüsrev (başrol oyuncu-kendisi); Allah'ı, ruhu ve ahireti inkâr edenlere; kendi tabiriyle: "Siz hayat süren leşler! Sizi kim diriltecek?!." dercesine şöyle sesleniyordu: "Allah'ım ben yok olamam! Her şey olurum, yok olamam! Nokta nokta lekelere dönebilirim. Tütün gibi kurutulabilir, ince ince kıyılır, bir çubuğa doldurulur, içirilir, havaya savrulabilirim. Fakat yok olamam! Mademki, bu kadar korkuyorum, yok olamam! Eczane camekanlarında, ispirto dolu bir kavanoz içinde, düşürülmüş bir çocuk ölüsü gibi, yumruk kadar bir et parçasına inebilir, bir şişeye hapsedilebilirim. Fakat şişenin camından yine dışarıyı seyreder, önümden geçenleri görür, bilir ve duyar, kendimi ve Allah'ı düşünebilirim. Razı değilim Allah'ım! Yok olmaya, kalmamaya, gelmemiş olmaya, mevcut olmamaya razı değilim! Bu dünyada bırakamayacağım hiçbir şey yok. Ne deniz, ne ağaç, ne şehir, ne ev, ne kadın, ne de ben. Bu kalıbım, bu zarfım, bu kafesimle ben. Onların hepsini bırakabilirim. Fakat şuurumu, bilmek duymak, var olmak şuurumu bırakamam..." Zulmetin-karanlığın kol gezdiği, mürtedlerin cirit attığı, imansızlığın alkışlandığı, 'çukur' insanların yaşadığı o uğursuz zamanda ve mekanda dava adamı olmak; cemiyet meydanında dikilip mücadele bayrağını açmakla ve davası uğrunda gözünü budaktan esirgememekle mümkündü. Yani kefen giyilmeden; daha açık ifadesiyle ölmeden evvel ölmeden olmazdı! Abdülhakîm Arvasî Hazretlerinin teveccüh ve manevi nazarları ile buhranını yendi ve Hakk'a teslim oldu. Hazret-i Hamza misali küfrün karşısına dikildi ve düşmana korku saldı. Şöhreti elinin tersiyle iterek 'çile'ye talip oldu ve; "Kaçır beni ahenk, al beni birlik;/Artık barınamam gölge varlıkta./Ver cüceye onun olsun şairlik,/Şimdi gözüm büyük sanatkârlıkta" Diyerek, ötelerin ötesine, namütenahi ötelerin namütenahi ötesine talip oldu. En sonunda, herkes gibi o da öldü; ama bakın nasıl: "O visal, can sendeyken canını etmek feda;/Elveda toprak, güneş, anne ve yar elveda!" ... "Evet, ben, bir kapalı hududu aşıyorum;/Ölen ölüyor, bense ölümü yaşıyorum!" ... 'Geliyorum! Tülbent içinde çenem; Eski kütükte senem; Geliyorum! Çeliyorum! Ey nefs, keyfince dayat! Bir çelmelik bu hayat! Çeliyorum! ...Kapımı, buyursun diye o melek; Aralıyorum!' Sevdiklerinle berabersin, ne mutlu! Cennet nimetleri sana afiyet olsun aziz Üstad'ım!

.

Sevgili okuyucular; mübarek ramazan dolayısıyla siyasi yazılara ara verip, kültür dinamiklerimize yönelmek istiyorum. Bunlardan; edebiyatımızın zirve isimlerinden Üstad Necip Fazıl'ı, kısaca ve ana hatları ile sergilemek istiyorum. Zira, üzerimizde çok ama çok emeği olan Üstadımıza karşı borcumuzu bir nebze olsun ödemek zorundayız... Necip Fazıl, 1905 yılında İstanbul Çemberlitaş'ta dedesine ait büyük bir konakta doğdu. Dedesi Mehmet Hilmi Efendi Osmanlı bürokratlarından yüksek dereceli bir hukuk adamı idi. Sultan Abdülhamid'e yapılan suikastı gerçekleştiren Belçikalı terörist Edward Jorris ile onun avanesi olan yedi Ermeni'nin yargılanıp idam cezasına çarptırıldığı mahkemenin reisliğini yapmıştır. Ayrıca, bir hukuk abidesi olan 'Mecelle'nin yazı heyetinin içinde yer almıştır. Babası Fazıl Bey de bir hukuk adamı; çeşitli yerlerde savcılık ve en son olarak Kadıköy Hakimliğinde bulundu. Babası evin tek erkek çocuğu; bu yüzden hırçın, şımarık ve adı 'deli'ye çıkmış biri... Öyle ki, 18'ine geldiğinde; belki durulur diye evlendirilmeye kalkışılmış ama; onun bu hallerinden dolayı kimse kızını vermek istememiş. Neyse ki, bir dost aracılığı ile Aksaray tarafında oturan fakir, Girit muhaciri, anne ve ikisi erkek üç çocuktan mürekkep bir ailenin kızı olan, 15 yaşlarındaki Mediha Hanım'la evlendirilir. Konağın dahili hakimi (büyükanne) Zafer Hanım, kocasının mevkiinden dolayı mağrur ve kibirli, Batı özentili; yaşlanmaktan ve ölümden çok korkan, asabi ve evhamlı biri... Kibrinden dolayı gelinini konakta kabul etmiyor ve yakınlarda bir ev kiralayıp oturtturuyorlar. Mahcup, mazlum, sessiz, içine kapanık; çocuğundan (Necip Fazıl) başka bir şeyi olmayan ve her şeyden vazgeçmiş ruhuyla, varlığıyla konağın dışında tutulan bir annedir Mediha Hanım... Necip Fazıl, biricik anneciği için; 'Ne aldımsa, annemden, daha düne kadar yaşayan ve seksenini hayli aşkın olarak ölen, hayatı boyunca masum ve mazlum bu kadından aldığıma inanıyorum' demişti. 1924 yılında, çok uzak diyarlarda gurbet yaşayan genç, hırçın ve bohem Necip Fazıl, 'Anneme Mektup' diyerek şu dizeleri yazacaktır: "Son günüm yaklaştı görünesiye, Kalmadı bir adım yol ileriye: Yüzünü görmeden ölürsem diye, Üzülmekteyim ben, üzülmekteyim." Sene 1926; aynı derbeder hayat ve; 'Anneciğim' özleyişi ile yakarırcasına haykırışı: "Ak saçlı başını alıp eline, Kara hülyalara dal anneciğim! O titrek kalbini bahtın yeline, Bir ince tül gibi sal anneciğim! Sanma bir gün geçer bu karanlıklar, Gecenin ardında yine gece var. Çocuklar hıçkırır, anneler ağlar, Yaşlı gözlerinle kal anneciğim! Gözlerinde aksi bir derin hiçin, Kanadın yayılmış, çırpınmak için; Bu kış yolculuk var, diyorsa için, Beni de beraber al anneciğim!.." Ve Üstad, vefat etmeden bir yıl evvel (1982) 'vadeler tamam!' diyerek; o eşsiz dizeleri ile son kez sesleniyor: "Anne girdin düşüme! Yorganın olsun duam, Mezarında üşüme! Anlamam, anlatamam; Düşen düştü peşime, Artık vadeler tamam."

.

Necip Fazıl ilk eğitimini, övgüyle ve hayranlıkla bahsettiği büyükbabasından aldı; beş yaşında iken okuma-yazmayı öğrenmişti. Tek erkek evladın tek erkek çocuğu olan Necip Fazıl, ailenin nesebinin devamını sağlayacak kişi olarak üzerine titreniyor ve özellikle de dedesi tarafından şımartıldıkça şımartılıyordu. İlk acıyı, kendinden bir yaş küçük kız kardeşi Selma'nın ölümü ile yaşadı. Kız çocuğu olması hasebiyle; evin içindeki Selma'nın durumu ile annesininki aynı idi. Soyun devamlılığını sağlayacak Necip'e ne kadar çok ilgi gösteriliyorsa; Selma da o kadar unutuluyor ve kenara itiliyordu. Kız kardeşi ile arasında geçen şu olay, içinde bir ukde olarak kalacak ve yıllar sonra bunu 'Kafa Kâğıdı'nda yazacaktır: "Ağabeyini yeni elbiseler ve pabuçlar alındığı zaman, boynu bükük, uzaktan bakar ve hiç ses çıkarmaz... Ayaklarında (bebe) iskarpinler ve sırtında satrançlı palto... Ona, sanki öleceği biliniyormuş gibi bu ömür yeterlidir, zira kız çocuktur ve büyükbabamın kıymet bareminde kız çocukların değeri düşüktür... Bir gün, elimde büyükbabamdan kopardığım bir lira çeyreği, Selma'nın karşısına dikiliyorum. -Bak elimde ne var? Ve, iki parmağımın arasındaki pırıltılı madeni gösteriyorum. O da bana ısırılmış bir elma uzatıyor ve; -İşte, diyor; bende de bu var! Onu bana ver de, ben de sana bunu vereyim! Biraz ısırdım ama ziyanı yok! Bu masum eda o kadar hoşuma gidiyor ki, hemen lira çeyreğini uzatıp elmayı alıyorum ve kızın, gözleri altında, masum ve mesut bakışını seyrediyorum. Entipüften, hafifçe bir hadise değil mi? Fakat bana öyle dokundu, içime öyle işledi ki. Kızın ölümünden sonra, yıllar boyu hayli dövündüm: -Niçin altını verdim de, elmayı da ona bırakmadım?" Büyükbabası Necip Fazıl'a daha okula gitmeden 'elifba'yı okutur ve gazete ve dergileri takip ettirir. 5-6 yaşlarında abur-cubur romanla tanışır; okudukları arasında 'Para Kuvveti', 'Güzel Prenses', 'Mişel Zevako' ve 'Aleksandr Duma'nın bütün eserleri, 'Şövalye dö Rogesten', 'Lükres Borjiya', 'Güliver' gibi kitaplar vardır. Taşkın ve hırçın halleri ile kabına sığmayan ve ele avuca gelmeyen Necip, ilkokul için önce Fransız Frerler Mektebine verilir; 'papazlar, bana pek tatsız ve haşin geldi' deyip okula alışamaz. Oradan alınıp Amerikan Kolejine yazdırılır. Buradan da yaramazlıklarından ve okuldan kırmalarından dolayı atılır. Bundan sonra Büyükdere'deki Emin Efendi mahalle mektebine verilir. Bir süre sonra da Serasker Rıza Paşa yalısındaki Rehber-i İttihad mektebine başladı. Yatılı olan bu okula da alışamadı; okulun yemeklerini şikayetle buradan da alındı. Bir süre için Büyük Reşit Paşa Numune Mektebine ve seferberlik sebebiyle de Gebze'nin Aydınlı köyündeki köyün ilkmektebine devam etti. Oradan İstanbul'a dönülür. İsviçre'den verem tedavisinden dönen ve öksürükleri yeniden nükseden annesi ile birlikte tebdil-i hava için Heybeliada'ya gönderilir. Zira okuduklarının tesiriyle o da zayıflamış ve süzülmüştü. Orada da okuma tutkusu bütün hızıyla devam etti: "... Oniki yaşıma kadar süren bu ölçüsüz, abur cubur okuma hastalığı bende o hale gelmişti ki, on, onbir yaşıma doğru 'Pol ve Virjini' , 'Graziyella', 'La-Dam-o-Kamelya' ve 'Zavallı Necdet' gibi hissilik ve edebilik iddiasındaki eserlere kadar tırmanan alakam, nihayet hastalığa dönmüş, gecelerimi ve gündüzlerimi bir ağ gibi sarmıştı.
 

Necip Fazıl, 11 yaşında, imtihanla Mekteb-i Fünunu Bahriye-i Şahane'ye (Bahriye Mektebi) girdi. Hamdullah Suphi Tanrıöver, Yahya Kemal Beyatlı ve Hamdi Aksekili gibi önemli şahsiyetler derslerine girmekte ve mahut Nazım Hikmet'le de aralarında iki sınıf bulunmaktadır. (Nazım iki sınıf yukarıdaydı). Bu okula alışmakta hiç zorluk çekmedi; şiir çalışmalarını aralıksız sürdürdü; öyle ki, okulda adı "şair"e çıkmıştı. "Ne oldumsa bu mektepte oldum" dediği Bahriye Mektebinde tasavvufla ilk ilişkisini kuran ve ona Semerat-ül Fuad ve Divan-ı Nakşi kitaplarını evinden getirtip veren edebiyat hocası İbrahim Aşki Bey; Necip Fazıl'ın ruhuna istikbalde infilak edecek dinamiti ilk ateşleyen kişidir. Ayrı mektepte İngilizcesini de geliştirerek Batılı; doğulu ve yerli kitapları harmanlıyor; birçoğundan en ufak bir haz ve tat alamazken bazılarının ise derin tesirinde kalıyordu. Ama, İbrahim Aşki Bey ve onun getirdiği kitaplar çok farklı idi; âdeta ruhunun topoğrafyasını altüst ediyordu! Nitekim; "Mektebin camiindeki minareden sabah ve yatsı ezanları okunurken yatağımdan doğruluyor, elimle başımı kapatıyor ve anlatılmaz bir haşyet duyguları içinde yüzüyordum... Baş meselem Allah... Koltuğumun altında, yaprakları öd ağacı ve gül yağı kokan 'Semarat-ül Fuad' ve yumurta akıyla parlatılmış esmer kağıt üzerine yazma 'Divan-ı Nakşi' rıhtım boyunca dalgalara karşı düşünce. Darağacına çekilen Mansur'un menkıbesi, tac ve tahtını yele veren İbrahim Ethem'in macerası ve dünyayı bütün nakışları ile perde üzerindeki gölgelere benzeten Nakşi şair, ruhumu akşam ıssızlığına çevirmişti" diyecektir. Son sınıfa geldiğinde, Harb-i Umumi hezimetle sona ermiş; Balkanlar dahil İmparatorluk toprakları elden çıktığı gibi, Anavatan konumundaki Anadolu ve Trakya toprakları da baştan başa işgal edilmişti. Ülkeyi yangın yerine çeviren sorumlu üçlü çete ise; (Enver, Talat, Cemal Paşalar) sırra kadem basıp; çoktan kaçıp gitmişlerdi. Elvan elvan olan bütün bu dertlerin, Necip Fazıl hangi birisine ve nasıl yansındı?!. Okulun son sınıf imtihanlarını verip mezun olmayı beklerken, eğitim süresi bir yıl uzatılmaz mı? İlave sınıf imtihanlarında kağıtlara "bilmiyorum" deyip boş kağıt verince kaydı silindi. Okulu dava ederek 1920 senesinde diplomasını aldı. Sivil hayata dönüş günlerini kendi ağzından dinleyelim: "Bahriye Mektebinden çıkınca birdenbire kendimi, köprü üzerinde, küçük dayımın yaptırdığı sivil elbise içinde buldum. Sokaklarda elvan elvan, biçim biçim, İngiliz, İtalyan, Fransız askerleri, gittikçe açılan (tango) çarşaflı kadınlar, İstanbul'un içine birer fuhuş şeytanı halinde düşen beyaz Ruslar, nereye gideceklerini ve ne yapacaklarını şaşırmış beyaz sarıklı hocalar, yere eğik astragan zabit kapakları ve fesler, hummasız ve meselesiz kafalar üzerinde kırmızı fesler. Hiçlere doğru uğul uğul akan bir cemiyet...

.

Şöhretin ve bunalımın zirvesindeki Necip Fazıl; krizini yenebilmek için, sürekli mekân değiştirir; ama ne mümkün.. Her şeye ve herkese yeten Necip Fazıl, ne çare ki, kendine yetemiyor ve bir türlü buhranını yenemiyor. Her adım atışında nefsi, dünyalar büyüklüğünde önüne dikiliyor ve onu, tutulduğu illetlerle alt ediyor. Geceler boyu uyuyamıyor; hiçbir teskin edici ilaç, ruhundaki infilakları dindirip onu huzura ve uykuya kavuşturamıyor. Anneciği, onun intihar etmesinden korkuyor ve silahını saklıyor. Onca kalabalıklar, şöhret, eller üstünde tutulma ve onca üstün zekâ ve o zekânın ürünü eserler. Hiçbirisi; hiçbir şey ve hiç kimse onun ruhundaki fırtınaları dindirmeye ve beynindeki milyonlarca kıymığı söküp atmaya yetmiyor. 'Kaldırımlar' şairi, 'Çile'sini biriktirip: 'Tam otuz yıl saatim işlemiş bin durmuşum; Gökyüzünden habersiz uçurtma uçurmuşum!' dediği ana (1934) geldi. İstanbul Şehir Hatları Vapurunda karşısına ilk defa çıkan ve bir daha hiç görmeyeceği bir insanın (kendisinin Hızır diye tanımladığı meçhul adam) işaret ve ikazına muhatap oluyor: ' ... Senin ilacın, kurtarıcın ve irşad edicin Eyüp Sultan'da Seyyid Abdülhakîm Arvasî hazretleridir!' Efendi Hazretleri ile ilk temas ve ruhuna 'temel çivisinin çakılması!..' Kendisinden dinleyelim: 'Belki üç, belki beş saat süren o günden, o günkü konuşmalardan hatırladığım yalnız bir ahenk çağlayanı, başka bir şey bilmiyorum. Sonra sonra, seyrek de olsa dokuz yıl süren temaslarım içinde, bahislerin hemen bütün köprübaşlarını kelimesi kelimesine hatırlıyorum da o günden, o günkü konuşmalardan bende (kloroform) tesiri gibi bir kendinden geçme hissinden başka bir şey hatırlamıyorum.' 'Kaldırımlar' şairi, kömürden elmasa doğru; 'Çile' şairi olmaya yüz tutacak ve 1939'da bir volkan misali patlayacaktır: "Gaiplerden bir ses geldi: Bu adam, Gezdirsin boşluğu ense kökünde! Ve uçtu tepemden birdenbire dam; Gök devrildi, künde üstüne künde!.. .. Atomlarda cümbüş, donanma şenlik; Ve çevre çevre nur, çevre çevre nur. İç içe mimari, iç içe benlik Bildim seni ey Rab, bilinmez meşhur! .. Kaçır beni ahenk, al beni birlik; Artık barınamam gölge varlıkta. Ver cüceye onun olsun şairlik, Şimdi gözüm büyük sanatkârlıkta. .. Diz çök ey zorlu nefs, önümde diz çök! Heybem hayat dolu, deste ve yumak. Sen, bütün dalların birleştiği kök; Biricik meselem sonsuza varmak." ..... NOT: Geçen haftaki yazımda Abdülhak H. Tarhan'ın ismi "Abdülhak H. Tahran" olarak çıkmıştır. Düzeltir özür dileriz.


.

Çile'li yıllar -8-