Doğan Hızlan ve Prof. Dr. İlhan Başgöz

 

04:003/01/2021, Pazar

G: 3/01/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Pazartesi sabahı Hürriyet’in birinci sayfasında “Bekliyoruz İlhan Hoca” başlıklı haberi hem edebiyatla alakalı olduğu hem de Hoca’yı az çok tanıdığım için ilgiyle okudum. Kısaca nakledeyim.

Doğan Hızlan Bey’e, cumartesi gece yarısı bir e-mail geliyor. Türk halk edebiyatının önemli isimlerinden Prof. Dr. İlhan Başgöz’ün Amerika’da, İndiana’da hasta olduğu haber veriliyor. Doğan Bey, hemen Hoca’nın yanında bulunan Balım Yetkin’i telefonla arayıp bilgi alıyor. İndiana Üniversitesi Ural- Altay Dilleri ve Folklor Enstitüsü’nde profesör ve Türkçe programının direktörlüğünü uzun süre yürüten ve oradan emekli olan 97 yaşındaki İlhan Başgöz hastadır ve son iki yıldır da giderek ağırlaşmaktadır. Bir yılı aşkın bir süreden beri Türkiye’ye dönmek istediği halde mevcut şartlar dolayısıyla bu, bir türlü gerçekleşmiyor.

Doğan Hızlan, derhal Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’yı arayıp durumu bildiriyor. Bakan Bey de Hoca’nın telefon numarasını alıp ilgileneceğini söylüyor. Prof. Dr. İlhan Başgöz, halk edebiyatı ve Türk folkloru konusunda dünyaca tanınan bir uzmandır. “Nasreddin Hoca Onur Ödülü”nün de sahibi olan İlhan Başgöz, Yunus Emre, Karacaoğlan ve Köroğlu üzerine önemli çalışmalar yaptı.

Şimdi asıl konumuza gelelim. Bir gün, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nın Kadıköy şubesinde yeni çıkan kitapları incelerken İlhan Başgöz’ün hayat hikâyesini anlatan bir eserle karşılaştım. Hemen oracıkta kitabın sayfalarını şöyle bir çevirip Ferid Kâm ismini görünce, cismini de görmüş gibi heyecanlandım. Meğer eski adıyla İstanbul Darülfünunu Şerh-i Mütun Müderrisi, yeni ifadesiyle İstanbul Üniversitesi Metinler Şerhi Profesörü Ferid Kâm, işte bu Prof. Dr. İlhan Başgöz’ün hocalarından biriymiş. İlhan Bey, “Gemerek Nire Mloomington Nire-Hayat Hikâyem” isimli biyografisinde hocası Ferid Kâm’dan da söz ediyor. Haydi, ben de bir kıyak yapıp bu ilgi çekici anekdotları siz değerli okuyucularıma nakledeyim:

Prof. Ömer Ferid Kâm, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde İlhan Başgöz’e, iki yıl metinler şerhi hocası olarak ders veriyor. Ferid Bey bu sırada yetmiş beşini geçmiştir. Yuvarlak, nur yüzlü, kısa boylu, etine dolgun bir ihtiyardır. Hoca her zaman bölümün kitaplığında, bir masanın başında kitap okumaktadır. Ancak arada bir uykusunu önleyemez, başı kitabın üzerine düşer ve uyuyakalır.

Ferid Hoca’nın Arapça, Farsça ve Fransızca bilgisi mükemmeldir. Divan Edebiyatı konusunda ise tam bir otoritedir. Bir gün Nef’î’yi okurken şöyle bir cümle kullanıyor: “Çocuklar bakın, Nef’î, iyi şair, sözün ustası, ama tangur tungur, pek şaşaalı. Fransız şairi Lamartin gibi ince, insanca duyguları yok.”

Ferit Bey bin dokuz yüz otuzlu yılların başında üniversite reformu yapılınca işten çıkarılıyor. Hasan Âli Yücel bakan olunca onu tekrar hocalığına iade ediyor. Ferit Bey, İstanbul Üniversitesi’nde bir gün derse girmiş. Oturduğu sandalyenin bir ayağı kırıkmış. Hoca düşecek gibi olmuş.

Eskilerin ifadesiyle “tab’-ı şâirânesi” tam o anda kendisini harekete geçirdiği için derhal kırık sandalyeden kalkmış ve öğrenciler önünde şu beyti söylemiş:

Sana mevki vermezler bundan öte

Böyle sandalye gerek böyle …..te

Ferit Hoca, 1949 yılında, Ankara Dil ve Tarih’te derse başlıyor. Talebeler bir gün üstada, “Hocam, şu kelimeyi ‘bülend’mi okumak gerek, ‘belend’ mi?” diye soruyorlar. Ferit Bey şöyle cevap veriyor: “Merhum Muallim Naci bunu ‘bülend’ diye yazmıştır. Hepsi de doğrudur. Ama lügatte cesaret olmaz. Getirin bakalım lügatleri!” İstenilen lügatler getirilip gözden geçirilince Hoca’nın doğru söylediği anlaşılıyor. Hoca o yaşta bile korkunç bir hafızaya sahipti. İlhan Bey, Ferit Hoca, derslerinde ince nükteler yapmayı severdi, dedikten sonra buna şöyle bazı örnekler veriyor:

İkinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği yıllarda memlekette tifüs salgını vardır. Bilindiği gibi tifüs bitten geçmektedir. Her kaşınan yerde bite rastlanmaktadır. Tifüse yakalanma söz konusudur. Ferit Hoca, bir gün derste kaşınıyor ve şöyle diyor: “Bir bitler, bir de Hitler dünyayı felakete götürecek!”

İlhan Başgöz Bey’den öğrendiğimize göre Ferit Hoca’nın kulağı ağır işitirmiş. Bir gün ders zili çalıyor. Hoca işitmiyor, belki de işittiği halde dersi kesmek istemiyor. Zeynep isminde sabırsız bir öğrenci, “Hocam, zil çaldı” diyor. Ferid Bey, duymazlıktan geliyor. Birkaç dakika sonra yine bu öğrenci “Hocam, zil çaldı” deyince Hoca nükteyi yapıştırıyor: “Anladık kızım! Zil çaldıysa ne yapalım yani? Biz de kalkıp oynayalım mı?”

Ortalığın, milletvekillerinin yolsuzluklarıyla ve rüşvetçilikleriyle çalkalandığı sırada, bir gün derste “Çocuklar, kimseye söylemezseniz size bir kıt’a okuyacağım” diyor ve kendisine ait şu dörtlüğü söylüyor:

Sefaletle geçer ömrün muhakkak

Eğer yoksa pederden nakd-i mevrûs

Sefaletten halâs olmak dilersen

Tereddüt yok, ya d…..s ol, ya mebûs

Unutmadan söyleyeyim, Mehmed Âkif’in çok sevdiği dostlarından biri de Ferid Bey’dir ve büyük şairimiz ona “Üstad-ı hakîmim” diye hitap etmektedir.

Hıfzırrahman Raşit Öymen ve değerli eseri

 

04:0010/01/2021, Pazar

G: 10/01/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Türkiye’de hem siyaseti hem gazeteciliği birlikte yürüten nadir isimlerden biri de Sayın Altan Öymen’dir. Sedat Ergin 2 Ocak 2021 tarihli Hürriyet’te Altan Bey’le ilgili bir yazı yayımladı. Tam sayfa bu uzun yazıyı ben de baştan sona okudum.

Sizin için özetleyeyim. Mekteb-i Mülkiye mezunu genç Altan Öymen gazeteciliğe Ulus’ta başlıyor, daha sonra Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde görev alıyor. Meslek hayatının en şaşaalı günlerini Milliyet’te yaşıyor ve haber atlatma konusunda meslektaşlarının önüne geçiyor. Daha başka yayın organlarıyla da ilişkisi bulunan Öymen’in siyasi hayatı da renkli tablolar halinde karşımıza çıkıyor. O kadar ki bir ara CHP Genel Başkanlığı’na kadar yükseliyor. Son yıllarda gazetecilik hayatıyla ve siyasi hatıralarla ilgili 5 kitap kaleme aldı.

Sedat Ergin’in bu yazısından Altan Öymen’in teknolojiye uzak durduğunu, bilgisayar kullanmadığını, hatta daktiloya bile ihtiyaç duymadığını, yazılarını kalemle yazdığını öğrenmiş oluyoruz. Titizliğiyle ve beyefendiliğiyle meslektaşları arasında saygı duyulan Altan Öymen’in renkli bir kişiliğe sahip olduğunu anlıyoruz. Bu uzun tanıtım yazısında Sayın Altan Öymen’in babasının adı, biri metinde, biri de fotoğraf karesi içinde olmak üzere iki yerde geçiyor. İnsanın kulağına musıki nağmesi gibi gelen bu isim “Hıfzırrahman Raşit Öymen”dir. Ankara İlahiyat Fakültesi’nin değerli hocası ve büyük İslam bilgini merhum Prof. Muhammed Tayyip Okiç’in bu isimle ilgili hoş bir ifadesi var, onu da nakledeceğim ama önce Hıfzırrahman Raşit Öymen Bey’in önemli bir eserinden bir iki cümleyle bahsetmek istiyorum.

Hıfzırrahman Raşit Bey’in 1974’de “Devlet Kitapları” serisi arasında yayımlanan kitabı “İslam Eğitim Tarihi” adını taşıyor. Müellifin, asistanı Dr. Mehmet Dağ ile birlikte hazırladıkları bu eser sahasında bir boşluğu dolduruyor. Nitekim kitaba bir “önsöz” yazan Ord. Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken de konunun bu yönüne temas edip şu başlangıç cümlelerini kuruyor:

“İslam Eğitim Tarihi, Türk Kültür Tarihi’ne ait yayınlar içinde hemen hemen yeni girişilmiş ve üzerinde şimdiye kadar işlenmemiş olan bir konudur. Kültür Tarihinde eskiden beri Edebiyat Tarihi birinci derecede yer almakta ve başka kültür dallarına onun yanında oldukça az yer verilmekte idi. İlk defa tanınmış matematikçi Salih Zeki, ‘Âsâr-ı Bâkiye’ adlı eserinde İslam medeniyetinin bütün müesseselerinden bağımsız olarak bu medeniyette gelişen matematik ilimler tarihini inceledi. Bu bakımdan onu bu çığırın önderi saymak doğru olur. (Bu eser, eski harflerle fakirin de kütüphanesinde bulunuyor.)

İslam-Türk medeniyetinde eğitim müessesesini öteki müesseselerden ayrı olarak ilk defa tetkik etmek şerefi İstanbul Belediye Mektupçusu Osman Nuri Ergin’e aittir. Bu yorulmak bilmeyen zat, beş cilt halinde kaleme aldığı ‘Türk Maarif Tarihi’nde eski Osmanlı maarifi ile yeni maarif müesseselerini ‘Arap Devri ve Garp Devri’ diye ayırmakta ise de, çok yazık ki, birinci kısma ait olan sayfalar ikincisine göre oldukça az ve yüzüstü kalmıştı. Ayrıca gayretli yazar bir Türkiye Eğitim Tarihi için malzeme olarak kullanılacak pek çok bilgiyi bu kitapta toplamış, fakat onların terkibini yapmamıştı. Bu bakımdan Hıfzırrahman Raşit Öymen’in İlahiyat Fakültesi asistanlarından Dr. Mehmet Dağ ile birlikte meydana getirdikleri ‘İslam Eğitim Tarihi’ mühim bir hamle sayılmalıdır.”

Hilmi Ziya Ülken Hoca’nın işte bu “önsöz”ünden anlaşıldığına göre, “İslam Eğitim Tarihi”nde halka açık okullara, özel eğitim kurumlarına, küttaplara, mektepler ile cami derslerine, saray okullarına, kitapçı dükkânlarına, bilginlerin evlerine, ilim ve edep meclislerine, huzur derslerine müstakil bölümler halinde yer verilmektedir. Ayrıca kütüphaneler, vakıflar, kadınların eğitimi de bir sosyolog gözüyle mercek altına alınıyor. Diğer bir kısmı ise, öğretmenlerin geçim tarzı, mali durumları, mesleki elbiseleri, loncaları, icazetleri, oyunları ve eğlenceleri, terbiye ve disiplini teşkil ediyor. “İhvan-ı Safa”nın da yer aldığı eserde İbn-i Sina, Nizamülmülk ve Gazali’nin yanısıra daha birçok önemli isme yer veriliyor. Hilmi Ziya Ülken mukaddimesini, “Sayın Hıfzırrahman Raşit Öymen’i ve genç çalışma arkadaşı Dr. Mehmet Dağ’ı, başarılması çok güç olan böyle bir kitabı meydana getirdikleri için tebrik etmeyi kendime bir borç bilirim” diye bitiriyor. Unutmadan söyleyeyim, “İslam Eğitim Tarihi”nin sonunda bir de albüm bulunuyor. Ve bu albümde İslam medeniyetine ait hayli sanat eseri göze çarpıyor.

Yukarıda, Hıfzırrahman Raşit Öymen’le ilgili bir anekdot anlatacağımı söylemiştim. İşte onu da bir hatıra kitabından nakledeceğim. Prof. Dr. İhsan Süreyya Sırma, “Pervari’den Paris’e” isimli hatıra eserinde İlahiyat Fakültesi’ndeki hocalarından bahsederken şöyle diyor:

“Allah rahmet eylesin, son sınıfta dersimize gelen bir hocamız vardı. Tayyip Hoca ona ‘Bismillahirrahmanirrahim’ diyordu. Neden? Adı Hıfzırrahman Raşit Öymen’di. Altan Öymen’in babası… Rahmetli Tayyip Hoca anlatırdı. Bunlar Üsküdar’da oturuyorlarmış. Biri ziyarete gitmiş, evini soruyormuş. Sorduğu adam ‘Adı ne?’ diye sormuş. ‘Bismillahirrahmanirrahim’ demiş. ‘Tamam biliyoruz’ demişler.

Bir gün bize ders anlatırken ‘Âh anacığım! Keşke ömrümün sonunda bu mektepte hocalık yaptığımı bilseydi’ diyerek ağladı. Bir uçak yolculuğunda oğlu Altan Bey’le yan yana düştük. Bunu ona da anlattım.” Bu anekdotun devamı da var. Ancak sütunumun sonuna geldiğim için ona yer veremiyorum. Böyle daha nice bilgiye, fıkraya, anekdota vakıf olmak istiyorsanız, adı geçen hatıra kitabını okumanız gerekiyor.

Bu vesileyle Hıfzırrahman Raşit Bey’e, Muhammed Tayyip Okiç Hoca’ya rahmet niyaz ediyor, İhsan Süreyya Sırma’ya da sağlık ve âfiyet diliyorum.

Necip Fazıl’ın Faziletleri

 

04:0017/01/2021, Pazar

G: 17/01/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Bendeniz, merhum Üstad Necip Fazıl’ı hayli erken bir yaşta tanımaya başladım. Daha ortaokul ve lise yıllarında hem kitaplarıyla, hem gazete yazılarıyla tanıştım. “Büyük Doğu” okuyarak ve tabii ki, “Işık Doğu’dan gelir” diyerek üstadı sevenler kafilesine katıldım. “Çerçeve” başlığıyla kaleme aldığı yazıları neredeyse çerçeveletip asacak hale geldim. Hangi mahlasla, nerelerde yazdığını bildiğim için yazılarını kaçırmamaya çalışıyordum. Haftaları iple çekerek “Büyük Doğu”ları okumayı ve biriktirmeyi sürdürdüm. Beş altı cildi bulan “Büyük Doğu”lar bugün de kütüphanemi süslemeye devam ediyor.

Yüksek tahsil için İstanbul’a gelince gıyaben tanıdığım Üstad’ı vicahen de tanımanın mutluluğunu yaşadım. Kendisini Erenköy’deki evinde, Cağaloğlu’ndaki iş yerinde ziyaret ettiğim gibi, konferanslarını da mutlaka takip ettim. En çok Milli Türk Talebe Birliği’ndeki sohbetlerine katıldım. Ahmet Kabaklı hocamızın önayak olmasıyla kendisine Atatürk Kültür Merkezi’nde “Sultân-ı Şuarâ”unvanının verildiği programa da katıldım.

Bu mukaddimeyi üç gün önce gördüğüm bir rüyayı sizinle paylaşmak için yaptım. Geçen çarşambayı perşembeye bağlayan gece sabaha karşı saat 6 ila 7 arasında Üstadı rüyamda net olarak gördüm.

Bir-iki cümleyle anlatayım.

Bir sahaf dükkânında karşılaştık. Dükkânın tanıdığım sahibi yok, sadece ikimiz içerideyiz. Üstad, üzeri kitaplarla dolu masanın sandalyesini çekerek oturdu. Ben de hemen yanı başına iliştim ve sahafiye kitapları karıştırmaya başladım. Sayfaları hafif dağınık, küçük bir kitap dikkatimi çekti. Baktım, kapağında eski harflerle “Fezâilü’n-Necip Fazıl” yazıyordu. Ve bu, Necip Fazıl’ın Faziletleri demek oluyordu. Hem çok şaşırdım, hem de çok sevindim. Hemen imzalaması için Üstad’a uzattım ama bu arada bir gaf yaptım, kitabı verirken, lütfen adımı soyadımı yazarak imzalayın dedim. Üstad, şöyle bir yüzüme bakıp istediğim gibi imzaladı, kapaktaki eski yazılı bazı cümleleri de okuttuktan sonra elime verdi. Fakat bu arada aklıma geldi.

Canım, Üstad vefat edeli yıllar oldu, bunu sana nerede, nasıl imzaladı diye sorarlarsa, ne cevap vereceğim dedim. Kendi kendime, sorarlarsa, Üstad, bunu bana rüyada imzaladı, derim.

Mademki söz rüyadan ve kitaptan açıldı, müsaadenizle bu konuyla ilgili birkaç cümle daha söylemek istiyorum. İlim irfan sahibi bazı şahsiyetlerin, hatta bir takım hükümdarların gördükleri rüyaları mektuplaştırdıklarını, hatta kitaplaştırdıklarını biliyoruz. Mesela, asıl adı “Kitabü’l- Menâmât” olan “Sultan III. Murad’ın Rüya Mektupları” tarih Vakfı Yurt Yayınları tarafından neşredildi. 376 sayfalık bu kitapta bu Osmanlı padişahına ait “câlib-i dikkat” rüyalar yer alıyor.

Beş ciltlik “Sefine-i Evliya”nın müellifi Hüseyin Vassaf merhumun da rüyaları, “Keşif Günlüğü” adıyla “Büyüyen Ay Yayınları”nın “tasavvuf” serisinden çıktı. Osmanlıca’sının da yer aldığı bu kitapta tam 68 “vâkıa” bulunuyor. İnsanın ruh dünyasında cennet rüzgarları estiren bu metinleri ben de Osmanlıca derslerimde okutmuştum.

Birinci vakıayı teberrüken aşağıya alıyorum:

“Bir gece gördüm ki, zümrüd-âsâ ovalardan, dağlardan tayy-ı merâhil ederek Medine-i Münevvere’ye vasıl oldum. Ravza-i Itırnâk-i Muhammediye’yi ziyaret şerefine nail olmakda istical gösterdim. Refikim, ‘Acele etmeyiniz’ dedi. Derd-i aşkıyla yanıp kavrulduğum Server-i Âlem Sallallahü Aleyhi ve Sellem Efendimiz Hazretleri’nin hâk-i pây-i hâcet revasına rû-mal olmak (yüz sürmek) saadeti için istical lazımdır, diye dahil-i ravza-i muattara oldum. Ferrâşin, süpürmekle meşgul idiler. Ortada Nur-u Âlem Sallallahü Aleyhi ve Sellem Hazretleri’ni müşahede şerefine mazhar oldum. Arz-ı selam eyledim. Selamıma mukabele buyurdular. Salat-u Selam ile meşgul oldum. Mübarek yed-i enverlerini (nurlu ellerini) göğüslerine götürerek ‘Senden hoşnudum’ diye üç kere, tenezzülen izhar-ı âsâr-ı kerem ve merhamet buyurdular. Neşe-i kâmile müstağrak olduğum halde uyandım. Gözyaşlarımdan yastığım ıslanmış idi.”

İşte bu Hüseyin Vassaf Efendi’nin hakkında “Kemâlü’l-Kemâl” adıyla büyükçe bir kitap yazdığı İbnülemin Mahmud Kemal’in de gördüğü rüyaları kaleme aldığını bilâhare öğrendik. Rahmetli Taha Toros’un o zengin arşivinin Şehir Üniversitesi’ne intikal ettiğini öğrenince hemen gidip İbnülemin’le ilgili çeşitli evrak arasında merhumun eski harflerle kaleme aldığı bu rüyalara da ulaştım. Kitap halinde de yayımlanan bu rüyalar dizisini –inşallah ben de– hazırlamakta olduğum biyografinin üçüncü cildine dercedeceğim.

Biliyor musunuz, rüyalarını kaleme alanların arasında bazı hanımlar da var. Mesela bunlardan biri de, Âsiye Hatun isminde bir dervişedir. 17. yüzyılda Üsküp’te dünyaya gelen bu hanım, Ebubekir Efendi adında bir zatın kızıdır. Önce Velid Dede diye bir şeyhe intisap ediyor, sonra Şeyh Muslihiddin Efendi’ye bağlanıyor. Bilâhare bu şeyhini rüyasında görüyor, işte ondan sonra “Rüya Mektupları” ortaya çıkıyor. Bu kitap da yayımlandı.

Gözlerden uzaklaşınca dünyâ

Binbir geceden birinde gûyâ

Başlar rüyâ içinde rüyâ

Cumhurbaşkanımız, Nur Vergin, Muallim Naci ve Yavuz Bahadıroğlu

 

04:0024/01/2021, Pazar

G: 24/01/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Ses getiren konuşmalarıyla, kalıcı icraatlarıyla, cesaretiyle halkımızın büyük ilgisine mazhar olan Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan, eski cumhurbaşkanlarından hemen hiç birinin yapmadığı işlere imza atıyor. Mesela bunca yoğun programının arasında yüce Türk milletinin yetiştirdiği ilim adamlarının, gerçek sanatçıların ve benzeri şahsiyetlerin cenaze merasimlerine katılıyor. Onların tabutlarını taşıyor, namazları kılındıktan sonra musalla başında konuşmalar yapıyor. Böylece gönüllerde taht kurmayı sürdürüyor.

En son Prof. Dr. Nur Vergin’in Merkez Efendi Camii’nde kılınan cenaze namazına da katıldı ve merhumenin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı döneminde kendisine fahri danışmanlık hizmeti verdiğini dile getirdikten sonra şunları söyledi: “Kendisinden bu noktada hizmetler aldım. Hocamızın bir özelliği vardı. Siyasetle sosyolojiyi gerçekten çok iyi örtüştüren bir insandı. Şu ifadesini hiç unutamıyorum: ‘Herhalde benden daha iyi beyaz Türk kimse olmaz’ derdi, ama hiçbir zaman da beyaz Türklüğün savaşını vermezdi. ‘Laikim ama laikçi değilim’ derdi. Bunlar tabii, büyük önem arz eden ifadelerdi.

Çünkü toplumun âdeta bunlar, kesiştiği noktalardı ve bu noktalarda Nur Vergin Hocamız hakikaten kelimeleri, cümleleri yerli yerine oturtan bir hocamızdı. Ben kendilerine Allah’tan rahmet diliyorum ve Rabbim taksiratını hasenata tebdil etsin diyorum. İnşallah mekânı cennet olsun diyorum. Tabii Nur Hocamızın iyi komşuları var. Bir tarafta Merkez Efendi, bir diğer tarafta Mehmet Şevket Eygi ağabeyimiz. Dünyada iyi komşu aranması çok çok önemli ama âhirette de iyi komşular büyük önem arz ediyor.”

Cumhurbaşkanımız güzel söylüyor. Ben de diyorum ki, Merkez Efendi haziresi ve kabristanı sinesinde barındırdığı “büyük insanlar” itibariyle tam bir cennet bahçesini andırıyor. Başta Sünbül Efendi’nin halifesi olmak üzere, Ahmed Avni Konuk, İsmail Saib Sencer, İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Mükrimin Halil Yınanç, Mehmed Ârif Efendi, Tanburi Cemil, Ekrem Hakkı Ayverdi, Kenan Rıfai, Sâmiha Ayverdi gibi pırlanta isimler bu tarihi mezarlığı gülistana çeviriyor. Bilmem ki böyle güzel bir mekân bize de nasip olur mu?

Efendim ben, Nur Hoca’nın vefat ettiğini Cemil Meriç üstadımızın başının tacı Ümid Meriç Hanım’ın telefonuma gönderdiği mesajla öğrendim. Gazetelerdeki haberlerde 80 yaşındaki Nur Hanım’ın yalnız yaşadığı, kimsesinin olmadığı, Etiler’deki evinin kapısının çilingirle açıldığı ve cesediyle karşılaşıldığı belirtiliyordu. Hâlbuki bir kardeşi varmış. Emine Yasemin Conker isimli bu kardeşinin, Ahmet Hakan’a gönderdiği açıklama yazısından Nur Hanım’ın 17 Ocak Pazar gecesini 18 Ocak (2021) Pazartesi sabahına bağlayan gece uykusunda Hakk’ın rahmetine kavuştuğunu öğreniyoruz. Bu vesileyle kendisine bir kere daha Allah’tan rahmet niyaz ediyorum.

Uykuda gelen ölüm deyince Muallim Naci’yi hatırladım. Bu büyük şairimiz, 1893 yılının Ramazan ayında, kayınpederi Ahmet Mithat Efendi’nin Beykoz’daki çiftliğinde rahatsızlanır. Kalp sancılarını o kadar önemsemez ama acılar gittikçe çoğalmaya başlar. Mübarek ayın yirmi dördünde iyice sancılanır. Ölüm korkusuyla karşı karşıya gelen hanımı gözyaşlarını tutamaz. Naci, kadıncağızı teselli eder ve “Her nefis ölümü tadacaktır” âyetini okuduktan sonra “Müslüman, ölümden korkmayacak kadar imanı kuvvetli olan kimsedir!” der. Ertesi gün ikindiye doğru odasına çıkar ve uykuya yatar. Akşamleyin kayınpederi iftara çağırmak için kızını yukarı kata gönderir. İçeri giren kadıncağız canhıraş bir feryat koparır. Naci, ruhunu teslim etmiştir. Ve doktorların verdiği rapordan anlaşıldığına göre uyku sırasında kalbi durmuştur.

Sultan Abdülhamid Han’ın emri üzerine, 44 yaşında ebediyetin kapısını çalan Muallim Naci için büyük bir cenaze merasimi hazırlanır. Ayasofya Camii’nde kılan cenaze namazından sonra Divanyolu’ndaki Sultan İkinci Mahmud Türbesi’ne gömülür. Kabri, hazireye girilince sağ köşededir. Mezar taşında görülen şu iki mısra kendisinindir:

Hakperestim arz-ı ihlâs ettiğim dergâh bir

Bir nefes Tevhid’den ayrılmadım Allah bir.

Yeri gelmişken böyle hazin ölümlerden bir örnek daha vermek istiyorum. İbnülemin gibi bir ayaklı kütüphanenin bile referans aldığı meçhul bir kitabiyat bilginimiz vardır ki, adı Nurullah Pertev Bey’dir. Haseki taraflarında oturduğu söylenen, ancak evi kimse tarafından bilinmeyen Nurullah Pertev Bey, kış mevsiminden pek hoşlanmıyordu. Ne gariptir ki kendisi de böyle soğuk bir mevsimde vefat etti. Ölümü dahi tam bir bilinmezlik içindedir. Günlerdir sobanın borusundan duman çıkmadığını, penceresinin perdelerinin açılmadığını gören komşuları şüphelenip durumu karakola bildiriyorlar. Görevliler eve girince hazin bir manzarayla karşılaşıyorlar.

Büyük kitap âşığı Nurullah Bey, sobasının yanında, bir kolu başının altında, ruhunu teslim etmiştir. Duvarda koparılmayan son takvim yaprağı 7 Şubat 1956 tarihini göstermektedir. Ne garip bir tesadüftür ki, 7 Şubat 1896’da doğan Nurullah Pertev Bey, yine 7 Şubat 1956’da hayata veda etti. Yalnız yaşayan bu ilim adamının Silivrikapı’daki mezarını da, birkaç dostundan başka kimse bilmiyor. Allah, hepimize “güzel ölüm” nasip etsin.

Bu arada geçen cuma günü Eyüp Sultan Camii’nden ebediyete uğurladığımız aziz dostum Yavuz Bahadıroğlu’na da Allah’tan rahmet niyaz ediyor, mekânı cennet olsun diyor, ailesine sabr-ı cemil diliyorum. Cumhurbaşkanımız vefasını gösterip Bahadıroğlu’nun cenaze namazına da katıldı

İsmail Fenni Ertuğrul

 

04:0031/01/2021, Pazar

G: 31/01/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Son devrin ilmiyle, irfanıyla ve talebe yetiştirme aşkıyla tanınan kıymetli hocalarından biri de merhum Ali Yakup Cenkçiler idi. Bu muhterem zat aynı zamanda sohbet üstadı olduğu için derslerine devam edenlerin halkası gittikçe genişlerdi. Hoca Efendi, bütün İslâm âlimlerine gerekli saygıyı göstermekle beraber Huccetü’l- İslâm İmam-ı Gazali hazretlerine ayrı bir değer veriyordu. O kadar ki, hayatını bir bakıma Hazret’in eserlerine vakfetti ve İstanbul’un çeşitli semtlerinde “İhya” dersleri yaptı. Ben de, Fatih Emir Buhari Camii’nde devam eden bu derslere maalesef bir kere katılabildim. “İhya” sohbetleriyle gönülleri ihya eden bu hocamızı bir kere de olsa görme ve dinleme bahtiyarlığına erdim.

Ali Yakup Cenkçiler merhumla ilgili -daha çok hatıra yüklü- birkaç kitap yayımlandı. En son vefalı talebelerinden Mustafa Atalar Bey’in hazırladığı iki ciltlik hacimli hatıratı da bu günlerde okuyup bitirdim. Müellif, kitabın birinci cildinde son devrin değerli bir bilgininden, İsmail Fenni Ertuğrul’dan da bahsediyor ve Şeyhülislam Sabri Efendi’nin şöyle bir hayıflanmasına yer veriyor:

“Bizler, ne kadar kıymet bilmez insanlarız. Geçenlerde İsmail Fenni Efendi’nin (1855-1946) Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali adlı bir eseri elime geçti. Kitabı bir solukta okudum. Çok şaşırdım ve hayran kaldım. Hâlbuki bu kitap, yeni bir kitap değil, ben yeni gördüm. İstanbul’da şeyhülislamlık yaptığım dönemde benim böyle bir zattan haberim bile olmamıştı. Adamcağız meğer ne kadar dolu ve değerli bir insanmış. Bildiği dört dilden orijinal metinlere ve ana kaynaklara ulaşmış, onları bütün detaylarıyla ve arka planlarıyla okumuş, anlamış, değerlendirmiş, hazmetmiş, tenkidini ve tahlilini yapmış.

Bunca farklı ve değişik bilgiyi aklında, ruhunda ve kalbinde harmanlamış. Doğru ve yanlış, iyi ve kötü taraflarını ortaya koymuş. Memleketin şeyhülislamı olarak benim bile haberdar olmadığım böyle önemli bir kitabı, bu kadar da gerekli olduğu bir dönemde, acaba bizim memleketimizde kaç kişi okudu? Öldüğünde cenazesinde acaba kaç kişi bulundu? Beş para etmeyen madrabazlar, düzenbazlar, sahtekârlar eller ve başlar üstünde taşınırken, böyle gerçek değerlerimizin, asil ve nezih insanlarımızın kadir ve kıymetlerinin bilinmemesi ne kadar acı! Böyle değerli insanlarımız acaba ne zaman ve nasıl takdir edilecek?”

Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi gibi hayıflanan, böyle değerli kalem sahiplerinin unutulup gitmesini kendine dert edinen yazarlarımızdan biri de Peyami Safa’dır. O da, 1960’ta “İsmail Fenni kimdir?” başlığıyla Tercüman gazetesinde yayımladığı bir makalede bu konuya temas ediyor ve duyduğu üzüntüyü dile getiriyor. Peyami Safa’ya göre Türk düşünce tarihinde Ortaçağ ilahiyatından ve kelam ilminden modern felsefeye geçiş İkinci Meşrutiyet’in ilk yıllarına rastlamaktadır. Kendileri sadece birer gazeteci oldukları halde, maddeci felsefeyi memlekete tanıtmak ve sokmak için yabancı dillerden eserler tercüme ettirip yayımlayan Baha Tevfik ve Ahmet Nebil hareketinin karşısında, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi, İsmail Fenni Ertuğrul ve daha sonra Babanzade Ahmed Naim gibi hakiki felsefecilerimiz de vardır. İsmail Fenni, bu anti-materyalist grubun en metodlu çalışanlarından ve en çok eser verenlerinden biridir. Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali adındaki 900 sayfalık eseri, yirminci yüzyılda materyalizmi yaralayan ve ilmi verilere dayanan sistemli bir görüşün ilk mükemmel eseridir.

Efendim, İsmail Fenni Ertuğrul, 1855’te bugün Bulgaristan sınırları içinde bulunan Tırnova’da dünyaya geldi. Fatih türbedarı Ahmed Efendi’nin sıbyan mektebinde talebesi oldu. Daha sonra Hazret’in seçkin müdavimleri arasına girdi. Yaklaşık on bin ciltlik kütüphanesini Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ne bağışladığı gibi, Cağaloğlu’nda ve Büyükada’daki evlerini de – basılmamış eserleriyle birlikte – Darüşşafaka’ya hibe etti. 29 Ocak 1946’da 94 yaşında İstanbul’da vefat edip Eyüp Sultan Mezarlığı’nda sırlandı. Merhum, Vahdet-i Vücud ve Muhyiddin-i Arabi, İzale-i Şükûk, Lügatçe-i Felsefe, Küçük Kitapta Büyük Mevzular, Hakikat Nurları gibi birbirinden değerli eserlerini daha çok hayatının son otuz yılında kaleme aldı.

Derin ilmi müktesebatının ve kükreyen bir imanın canlı tezahürleri olarak hazırladığı bu eserlerle İsmail Fenni merhum hem materyalizmin temellerini sarstı, hem de İslam düşmanlarına gerekli cevapları vardı. Osmanlıca kaleme alınan bu kitaplar Latin harfleriyle de yayımlandığı halde – esefle belirtelim ki – mahdut okuyucunun dışında pek öyle kimsenin ilgisini çekmedi.

İsmail Fenni Efendi’nin diğer bir özelliği de, musikiye duyduğu ilgiydi. Kendisi keman ve kanun çalmakta büyük bir maharet sahibiydi. Daha çocukken Bulgar çalgıcılarından Dimitriyof’tan kanun, Tırnovalı Pamukoğlu’ndan da keman öğrendi. Bizzat maiyetinde çalıştığı Tırnova muhasebecisi Cûdi Efendi’den şarkı meşketti. İstanbul’a geldiği zaman meşhur Aleksandır Kemani Ağa’dan da keman dersleri aldı. Beste, semai, saz semaisi, peşrev ve şarkı olarak iki yüz değerli eseri vardır. Beste yapma işini vefatına kadar sürdürdü. Şarkılarının güftelerini de genellikle kendisi nazmetti. Uşşak makamında bestelediği bir eseri şöyledir:

Yaz geldi, çiçeklerle yüzü güldü zemînin

Günden güne gitmekte gamı kalb-i hazînin

İhya edelim biz de hemen bezm-i safâyı

Yok fâidesi derd-i dile âh ü enînin

Bir şûh-i dilârâ bulalım evvel emirde

Tertip edelim meclisi bir gizlice yerde

Bir eğlenelim Göksu’da ya semt-i Fener’de

Yok fâidesi derd-i dile âh ü enînin.

Merhumu irtihalinin 75. yılında bir kere daha rahmetle yâd ediyorum.

Sultan Melikşah’ın duası

 

04:007/02/2021, Pazar

G: 7/02/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Son günlerde çeşitli televizyon kanallarında seyirciyle buluşan tarih dizileri ilgi çekmeye devam ediyor. İnsanlar, Sultan Melikşah’ı, Osman Gazi’yi ve Abdülhamid Han’ı daha yakından tanıma imkânını elde ediyorlar. Gerçi bazı yanlış bilgiler veriliyor, cümle hataları yapılıyor ama bunları eleştirirken insafı da elden bırakmamak gerekiyor. Bu türlü hatalı ifadelerden, mesela bir oyuncunun “muhatab”ı “muhattap” yapmasından ve benzeri daha birçok yanlıştan ben de rahatsız oluyorum, lakin bu diziler tarihimize ilgi uyandırdıkları ve seyircileri, işin aslını, doğrusunu -bir nebze de olsa- öğrenmeye sevk ettiği için müsamahayla yaklaşıyorum.

Bizde Osmanlı padişahları ve diğer devlet ricali az çok bilindiği halde Selçuklu sultanları ve onların çevresindeki büyük şahsiyetler yeteri kadar tanınmıyor. Hâlbuki Prof. Mükrimin Halil, Prof. Osman Turan, Prof. Mehmet Altay Köymen gibi İslâm tarihini; münhasıran Selçuklu tarihini çok iyi bilen çağdaş müverrihlerimizin eserleri ciddi ciddi okunsa, Osmanlı’dan önce de muazzam bir Türk-İslam medeniyetinin tesis edildiği, “nizam-ı âlem”e düzen verildiği olanca ihtişamıyla ortaya çıkar. Kim bilir, “Büyük Selçuklu” dizisi belki de böyle bir merakı uyandırır, izleyiciyi ana kaynaklarla buluşturur, merhum Osman Turan Hoca’nın “Selçuklular Zamanında Türkiye” isimli o muazzam eserini mütalaa etmenin zevkini yaşatır.

Mademki Selçuklu’yu biraz öne çıkardık, öyleyse Anadolu’muzun fatihi Sultan Alp Aslan’ın hayırlı ve kahraman oğlu Melikşah’tan biraz bahsedelim. Bu büyük hükümdar Isfahan’da dünyaya geldi. Bağdat’ta 38 yaşında vefat etti. Babasının ölümü üzerine 18 yaşında tahta geçti. Önce amcasının isyanını bastırarak Mâveraünnehir ile Harzem’i ele geçirdi. Ünlü vezir Nizamülmülk, onun gerek tahta çıkmasında, gerekse kazandığı zaferlerde büyük rol oynadı. Anadolu’nun dörtte üçü böylece elde edildi ve Suriye’de büyük başarılara imza atıldı.

Yirmi sene hüküm süren Melikşah, cesareti gibi zekâsıyla, ilim zevki ve edebi seviyesi ile de büyük bir şöhret kazandı. Veziri Nizamülmülk ile birlikte hem birçok memleketi fethetmeyi hem de ülkeyi şehirlerle, su kanallarıyla, köprülerle, kalelerle ve diğer medeniyet eserleriyle donatmayı başardı. Ömer Hayyam gibi büyük bir şair ve matematik bilgini onun sarayında himaye gördü.

Benim, sizlerin de olduğu gibi, yaş itibariyle yetişemediğim fakat kıymetli eserleriyle tanıyıp muhabbet beslediğim birçok kalem erbabı vardır. İşte bunlardan biri de merhum Zekâi Konrapa’dır. İmam-Hatip yıllarında onun kaleme aldığı Siyer kitabını büyük bir zevkle okuduk. Merhumun memleketini ve orada yetişen önemli şahsiyetleri tanıtan 744 sayfalık “Bolu Tarihi” kıymetli şehir kitaplarından biridir. Bir akşam evrak-ı perişanı karıştırırken 18 Eylül 1963 tarihli haftalık Yeni İstiklal gazetesinde “Sultan Melikşah’ın Duası” başlıklı yazısını görünce ilgiyle okudum. Benim alakamı celbeden bu yazıdan hoşlanacağınızı düşünerek aşağıya alıyorum.

Zekâi Konrapa bizi Melikşah ile şöyle tanıştırıyor:

“Yedinci Milad asrında Arap yarımadasının Hicaz bölgesinde doğan İslâm güneşi, az zamanda batıda Atlas Okyanusu’ndan doğuda Çin ufuklarına kadar ilâhî nurlarını saçmış, medeniyet sahasına zinde bir İslâm dünyası çıkarmış idi.

On sekiz çeşitli ırkın teşkil ettiği İslâm dünyası şerefli ve parlak asırlar yaşadıktan sonra, on birinci Milad asrında pek hazin bir duruma düşmüş idi. Çeşitli mezhepler yüzünden siyasi birlik sarsılmış, irili ufaklı hükümetlere bölünerek askeri satveti yok olmuştu. Bizans ordularının devamlı saldırılarına karşı kendini koruyacak halde değildi.

İslâm medeniyetinin en yüksek otoritesi olan Abbasoğulları halifeliği, başşehirleri Bağdat’ta bile siyasi otoritesini kaybetmiş, ‘Emirü’l- Ümera’ denilen askeri kumandanların oyuncağı olmuşlardı.

İşte İslâm dünyasının sarsılmış, kuvvetten düşmüş böyle bir devrinde siyaset sâhasına yeni bir unsur atıldı. Kahraman Türklerin bir kolu Müslüman Oğuzların bir boyu olan Selçuk oğulları, Horasan’da büyük bir devlet kurdular. Çok geçmeden askeri ve idari teşkilatlarıyla, dini siyasetleriyle, medeni kabiliyetleriyle İslâm âlemine yeni bir ruh aşılayarak taptaze bir hayat kattılar. Abbasi halifeliğini de himayelerine aldılar.

Bu devletin 3. padişahı olan Celalüddevle, Melikşah devrinde Büyük Selçuk Sultanlığı’nın sınırları Çin’den Marmara kıyılarına, Kafkaslardan Hint Okyanusu’na kadar uzanıyordu. Bağdat Rasathanesi’ne yaptırdığı ve ilmî bakımdan ‘Jüliyen’ ve ‘Gregoryen’ takvimlerinden daha az hatalı ve ilkbaharın ilk gününü yılbaşı sayan ‘Takvim-i Celali’ adındaki ilk Türk takvimiyle, medeniyet tarihinde büyük bir isim yapan Melikşah, önemli bir isyanla, kardeşi Tekeş’in ayaklanma hadisesiyle karşılaşmıştı.

Ordu toplamak, hazırlık yapmak, kardeşinin üzerine yürümek zorunda kalmıştı. Yanında Nizamülmülk de vardı. Kufe’de veziriyle birlikte Hz. Ali’nin kabrinde dua ettiler.

Türbeden çıkınca Melikşah, nasıl dua ettiğini sordu. Nizamülmülk, ‘Padişahımın muvaffak olması için Allah’tan yardım niyaz ettim’ cevabını verirken sözünü kesti.

-Hayır, ben öyle dua etmedim. Kardeşim ile ben hangimiz bu mülk ve millet için daha hayırlı olacak isek onun kazanmasını Rabbim’den rica ettim, dedi. Böylece tarihte benzerine nadir rastlanan ruh büyüklüğünü gösterdi.”

İşte böyle Türk-İslâm sultanlarının hayatı okunmaya değer, değil mi?

Sultan Abdülhamid’e dair bir hatıra

 

04:0014/02/2021, Pazar

G: 14/02/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Şanlı Osmanlı Devleti’ni siyasi dehasıyla, dış politikadaki maharetiyle tam 33 yıl başarıyla idare eden Cennetmekân Sultan Abdülhamid Han aynı zamanda tarihimizin en mazlum, mağdur ve masum padişahlarından biriydi. Bugünlerde vefatının 103. yıldönümü dolayısıyla bir kere daha gündeme gelen merhumun içerideki muhalifleri, dışarıdaki düşmanlarından daha şedit ve daha kindar idi.

Garazkâr Batılıların uydurduğu “Kızıl Sultan” yaftasına mal bulmuş mağribi gibi sahip çıkan yerli yazarlar ve şairler, kin kusmaktan kendilerini alamadılar. Gençliğinde onu öven şiirler yazan Tevfik Fikret’in, daha sonra “Bir Lahza-i Teahhur” başlığıyla kaleme aldığı diğer bir şiirde “Ey şanlı avcı! Dâmını beyhûde kurmadın / Attın… Fakat yazık ki, yazıklar ki, vurmadın” diye kin kusması nasıl bir halet-i ruhiyenin eseridir? “Tarih-i Kadim” şairinin, bu büyük hükümdara duyduğu öfkenin derecesine bakar mısınız? Ona suikast düzenleyen Ermeni anarşiste hem “şanlı avcı” diyor, hem de, padişahı öldüremediği için sitem ediyor.

Sadece Fikret mi? Sultan’ın aleyhinde çok sayıda hiciv yazanların arasında bazı tekke mensupları da bulunuyordu. Mesela, bunlardan biri olan sarıklı-sakallı Hacı Ömer Lütfü, “İstibdat cadısı” dediği padişaha şöyle hücum ediyordu:

Vezirler vizr içinde bir kızıl sultan idi Cengiz

Şeb-i yeldâyı istibdat içinde kustu kan millet

Doğunca şems-i hürriyet cihana, buldu şan millet

Kulûb-i âleme parlak ziyâsı oldu pertev rîz.

İsterseniz, bunları bir tarafa bırakıp, merhumla ilgili ibret verici bir anekdotu nakledeyim:

Aralık 1967 tarihli Hakses dergisinde Yusuf Değirmenci imzasıyla ve “Sultan Abdülhamid’e Dair Bir Hatıra” başlığıyla yayımlanan yazıda onun nasıl faziletli bir insan olduğu şöyle anlatılıyor:

“İzmir’in Kemeraltı Camii imam-hatiplerinden kurra hafız Balıkesirli merhum Hacı Mehmet Efendi’yi Güzelyalı’daki Orkide Apartmanı’nın birinci katındaki dairesinde ziyarete gitmiştik. Bu ziyareti, Hoca Efendi’yi sevenlerden Denizli’nin hayırsever eşrafından Şerbetçioğlu merhum Hacı Ahmet Efendi ile yanından hiç ayırmadığı arkadaşı babam Çallı Hacı Ahmet Efendi birlikte yapmıştık.

Hoca Efendi o sıralarda 90 yaşını geçmişti ve:

“Ulûm-u Bu Hanife ile derûn-u sînesi memlû

Ver o’la vech-i pâki subh-u sâdık gibi nûrâni” tasvirinde olduğu gibiydi.

Hoş-beş edildi, hatırlar soruldu, az ama öz konuşmalar oldu. Bir uygun sırası geldi de, ‘Hocam, Şerbetci Hacı Amca’nın evinde Sultan İkinci Abdülhamid Han’a dair bir hatıranızı anlatmıştınız. Padişahın, tahttan indirilişi hakkındaydı. Size Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi anlatmışlar, hiç unutmam’ dedim.

‘Madem öyle evlat, size bir hatıra daha anlatayım’ dedi ve söze başladı:

Medine-i Münevvere’de misafiri bulunduğumuz delilin evindeydik. Meclisimizde delilin bir de dostu vardı. Bir ara ev sahibine dedi ki: Babadan kalma delilsiniz. Bitişiğinizdeki fakir komşunuz gibi şöyle güzel bir menzil yapamadınız. Buna cevaben ev sahibimiz şöyle bir içini çekerek, o evin hikâyesini sana anlatayım mı, diye sordu.

O da, evet anlatın, dedi.

Çıraklardan birini gönderdi ve komşusunu davet ettirdi. Geldiğinde yer gösterip çay ikram ettikten sonra misafirlerim senin şu güzel menzilini merak ediyor, hikâyesini bize anlatır mısın diyerek sözü ona bıraktı. O zat şöyle devam etti:

Ramazan-ı Şerif’in ilk günleri, bir akşam vaktiydi. Kapımız çalındı. Çıkıp baktık. Bir zat, Tanrı misafiri kabul eder misiniz, diye sordu. Tereddütsüz, hay hay buyurunuz efendim, diyerek kabul ettik. Evimiz bir oda, bir salondan ibaretti. Biz, ailemle salona taşındık, odayı da tanımadığımız bu misafire tahsis ettik. İmsaktan evvel kalkıp Mescid-i Nebevi’ye gidiyor, akşamdan sonra geliyordu. Fakr u zaruret içinde olduğumuzdan çorbadan başka ikramda bulunamıyor, kendi kendimize utanıyorduk. Ama o halinden memnun idi ki, evimizde misafirliği arzu etmişti. Hâlbuki başka çok elverişli menziller vardı.

Günler geçti. Ramazan’ın 27. günü akşamı yani Leyle-i Kadir’den sonraki akşam misafirimiz, misafirperverliğinizden çok memnun kaldım. Bugün yolcuyum. Sizlerden ayrılıyorum. Hakkınızı helal edin, şunu da vali hazretlerine verin, diyerek elimize o zamana kadar hiç görmediğimiz bir zarf verip gitti. Karı koca zarfı valiye verip vermemekte hayli tereddüt ettik. Nihayet fakirliğin sıkıntısıyla belki bir hayır vardır deyip valiye zarfı takdim ettik. Zarfı, heyecanla öpüp başına koyan vali, bunu size kim verdi? Bu zarf Halife Hazretleri’nin zarfıdır, diye merakla sordu. Biz de o yabancı misafirimizin kim olduğunu o zamanlar anlayarak olanları naklettik.

Vali, Halife Hazretleri gelmişler, bunca zaman Medine’de kalmışlar da hiç haberimiz olmamış diye hayıflanarak zarfı açtılar. Bize 500 altın verilmesini irade buyuruyorlarmış. İşte bu menzilimizi o ihsân-ı şâhâne ile yaptık, diye sözünü tamamladı.

Onlardan başka, Halife-i müslimin Sultan Abdülhamid Han’ı Medine’de tanıyan olmamıştı. Vefatlarının senesinde Hoca Efendi ile Şerbetçi Hacı Amca’yı bu hatıra ve Fatihalarla anıyorum. Cenâb-ı Hak cümlesini rahmetine gark etsin!”

Âmin, âmin, yâ Muîn

Tarihe geçen Ayasofya mevlidi

 

04:0021/02/2021, Pazar

G: 21/02/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Aziz Türk milletinin manevi bünyesini paramparça eden iki hançerden biri, Osmanlı hanedanının yurt dışına sürülüp perişan edilmesi, diğeri de Hz. Fatih’in camiye çevirdiği Ayasofya’nın ibadete kapatılmasıydı. Bizim nesil, Necip Fazıl, Osman Yüksel Serdengeçti, Peyami Safa, Nizameddin Nazif Tepedelenlioğlu, Refi Cevat Ulunay, Ali Ulvi Kurucu gibi güçlü kalem erbabının yazılarını okuyarak, Ayasofya’nın tekrar asli kimliğine kavuşacağı o mutlu günü iştiyakla beklemeye koyuldu. Cenab-ı Hakk’a namütenahi şükürler olsun ki, fethin sembolü olan Ayasofya 86 yıllık bir fetret devrinden sonra İstanbul’un selatin camileri arasında tekrar yerini aldı. Fetret bitti, fıtratın gereği yapıldı. Daha önceki başbakanlardan hiç birinin açamadığı bu kadim mabedin kapılarını Müslüman halkımıza açmak suretiyle Başkan Recep Tayyip Erdoğan tarihe geçecek bir icraata damgasını vurdu, ecdadın ruhlarını sevindirdi.

İki gün önce, Regaip Kandili dolayısıyla bu tarihi mabedi şenlendiren mevlid merasimi bana Ayasofya Cami-i Şerifi’nde en son okutulan mevlidleri hatırlattı. Kısaca anlatayım:

9 Eylül 1923 tarihli İkdam gazetesinde yer alan bir habere göre, İzmir’in Yunan işgalinden kurtuluşundan bir gün önce, Ayasofya Cami-i Şerifi’nde bir mevlid okutuldu. “Matbuat Cemiyeti” tarafından düzenlenen mevlide halk büyük bir ilgi gösterdi. Caminin içi, mahfiller dahil, tıklım tıklım dolduğu için insanlar bahçede, paltolarını, seccadelerini yayarak namazlarını kıldılar.

Cuma namazının edasından sonra, Mehterhane tarafından gönderilen yeniçeri kıyafetindeki iki asker, mevlidhanların yanında yer aldı. Hafız Yaşar, Hafız Abdülhalik, Hafız Mehmed Efendi’nin okuduğu mevlid cemaati cûş u hurûşa getirdi. Başmüezzin Hakkı, ikinci müezzin İzzet, Hafız Muhiddin, Hafız Ömer ve Nuri efendilerin söylediği ilahiler mü’minleri daha da coşturdu. Zaferle ilgili bazı ayetler tefsir edildikten sonra, yarım saat süren beliğ bir dua edildi. “Ya Rabbi! Sen ki Müslümanların penâhısın. Sen ki bütün bu zulmü biliyorsun. Resûl-i Kibriyâ hürmetine, Kerbelâ’da şehid edilen binlerce masum hürmetine ordumuzu muzaffer kıl” diye yapılan duaya tam 25 bin Müslüman “Âmin!” dedi.

Daha bitmedi. Milli Mücadele’de Türk ordusunun İzmir’i geri alması üzerine Sultan Vahdettin de Ayasofya’da ayrı bir mevlid okutturdu. Bu mevlide o zamanki İtalya sefiri Pietro Quaroni de katıldı ve daha sonra yayımladığı “Croquis D’ambassade” isimli eserinde gözlemlerini anlattı. Ünlü gazetecilerimizden Nizameddin Nazif Tepedelenlioğlu’nun çevirdiği bu yazıyı dikkatle ve ibretle okumanız için aşağıya alıyorum:

“Türk ordusu, bir semti alevler içinde yanan İzmir’e girmişti. Yunanistan’la yapılan harp artık sona ermişti. Birden koca şehri (İstanbul’u) umumi bir hayret sardı. Sultan’ın Ayasofya’da Türk kuvvetlerinin zaferini kutlamak için teberrüken mevlid okutacağı duyulmuştu.

Bu cidden düşündürücü bir haberdi. Zira Ankara hükümeti Sultan hakkındaki fikrini, ona karşı neler beslediğini artık gizlemiyordu. Ve Sultan kendisini de devirecek olan kuvveti zafere ulaştırdığı için Cenab-ı Hakk’a hamd edilmesini istiyordu.

Ayasofya’yı dolduracak mü’minlerin saflarına karışmak için öyle büyük bir arzu duymuştum ki, büyük camiye gitmekten kendimi alamadım.

O devirde İslam’ın ibadet şekillerini oldukça iyi kavramıştım. Dış görünüş bakımından bu ibadet hiç de güç yapılır bir şey değildi. Kolayca taklit edebilirdim.

Büyük camiye vardığım zaman hava kararmış, akşam olmuştu. Ayasofya mü’minlerle dolup taşmaktaydı. Büyük iç kapıdan girince hemen loş bir yer seçip, bir halının üzerine bağdaş kurdum. O ana kadar Ayasofya gecelerini bilmiyordum. Büyük camiyi geceleyin hiç ziyaret etmemiştim.

Binlerce kandilden ruha sükun veren tatlı bir ışık dökülüyordu. Kur’an ayetlerinin beyaz harfleri boşluklarda yayılarak ve daha da büyüyerek alacakaranlık içinde gözü alıyordu. Şurada burada mozaiklerin altın parıltıları esrarengiz kıvılcımlar saçıyordu. O dev kubbe şimdi daha büyük ve azametli, âdeta sonsuz bir hal alıyordu.

Tâ dibden, çok uzaktan âhenkli ve iyi duyulan sesler geliyordu. Hafızlar sıra ile Kur’an okuyorlardı. Mihrabın yanında o mü’minler kalabalığının önünde O, tek başına duruyordu. Başında gri bir kalpak vardı. O; Majeste Altıncı Mehmed… Osmanlıların imparatoru, mü’minlerin emiri, sultanlar sultanı ve daha nice ünvanların sahibi Sultan.

Cemaat halinde eda edilen bir İslami ibadet, yani namaz kadar ihtişamlı yere değdirdikleri anda kumsala gelip parçalanan dalgaların gürültüsü gibi bir ses yükselir. Bu gece dini olduğu kadar da vatanperverane olan heyecan, mevlidin ruhani ululuğunu bir kat daha artırıyordu.

Ulemadan bir zat, mihrapta birkaç basamak yükseldi. Ben uzaktan ancak onun kocaman beyaz sakalını görebiliyordum. Arapça’nın bazen peltek, bazen sert sada verişini, Türk dilinin kıvrak âhengi takip ediyordu. Kulaklarım ara sıra bir kelimeyi fark edebiliyordu. Ama etrafımı saran halkın ne derece kendinden geçmiş ve alevlenmiş bir halde olduğunu hissediyordum. Ve hutbe biter bitmez bu halktan korkunç bir haykırış yükseldi:

Kahrolsun gâvurlar!..

O anda kendimi bilhassa yalnız ve daha da fazla gâvur bulan ben hiç utanmadan itiraf ederim ki, ben de onlar gibi gırtlağım yırtıla yırtıla haykırdım.

Kahrolsun gâvurlar!..

Namaz, mevlid ve dua bitince sert bir kumanda duyuldu. Birden bire beliren iki dizi jandarma halkı güçlükle ayırdı, dar bir yol açtı. Majeste Sultan Ayasofya’dan ayrılıyordu.

Yanımdan geçerken dikkat ettim. Başını biraz sağına eğmiş, gözlerini hafifçe yummuş, dua okur gibi bir hali vardı, avuçları hâlâ kubbeye doğru açıktı. Yüzü çok sararmıştı. Üzgün, mahzun ve dalgındı.

İstanbul hâlâ işgal altındaydı.”

Ayasofya hakkında anlatılacak o kadar çok şey var ki

Deri deposu yapılan tarihi cami

 

04:0028/02/2021, Pazar

G: 28/02/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

İstanbul’umuzdaki tarihi camiler genellikle banilerinin ve baniyelerinin isimlerini taşırlar. Bunların dışında Sanki Yedim Camii, Sormagir Camii, Keyci Hatun Camii, Üçbaş Camii gibi ilginç adları olan camilerin de varlığı biliniyor. Selatin camileri, onları yaptıran padişahların isimlerini taşıdıkları halde bazıları bu kuralın dışında kalmış. Üçüncü Mustafa’nın üç, hatta dört camisi var ama hiç biri padişahın adıyla bilinmiyor. Laleli Camii, Ayazma Camii, İskele Camii gibi… Keza, İkinci Mahmud’un iki camisinden birine Nusretiye, diğerine de Hidayet Camii denilmiş.

Şimdi Hidayet Camii üzerinde biraz duralım ve bilmeyenler için önce bu kelimenin anlamını verelim. Hidayet, lügatlere bakacak olursak, doğru yolu arama, Allah’ın yardımı, İslam’a davet etme gibi mânâlara geliyor. Evet efendim, sadece insanlar değil, yer yüzündeki gayr-i müslim kimliğini taşıyan bazı şehirler de hidayete erme şerefini yaşarlar. Bunun tarihteki en canlı örneği kadim Bizans’ın başkentidir. Bilindiği üzere Konstantıniyye 29 Mayıs 1453’de – Hazreti Fatih’in vesile olmasıyla – hidayete erip Müslüman oldu ve İstanbul adını aldı. Zaten İstanbul’un bir ismi de “İslambol”dur.

Biliyor musunuz, şehirler gibi bazı denizler, göller, hatta caddeler ve sokaklar da böyle bir şerefle müşerref olurlar. İşte Hidayet Camii, bu ismi bulunduğu sokağın hidayete ermesiyle aldı. Anlatacağım ama önce cami hakkında kısaca bilgi vermek istiyorum. Hidayet Camii, Eminönü’nde, Yeni Cami’nin yanında, İstanbul Ticaret Odası’nın arkasında bulunuyor. Uzaktan sadece minaresinin uç kısmı göründüğü için meraklıların dışında hiç kimse İstanbul’da böyle bir caminin olduğunu bilmez.

 

 

Hidayet Camii’ni 1814’de Sultan İkinci Mahmud yaptırdı. Bu konuda en sağlam kaynak kabul edilen Ayvansarayi Hüseyin Efendi’nin “Hadikatü’l – Cevami” isimli eserinden nakledecek olursak mabed fevkanidir. Yani altında bodrumu vardır. Mahfili ve Cuma vaizi bulunmaktadır. Selatin camileri gibi tam teşekküllüdür. Bu caminin yerinde daha önceleri kayıkhaneler bulunuyordu. İşte bu kayıkhanelerin üstündeki bekâr odaları fuhuşhane olarak kullanılıyordu. Bundan dolayı mekânın adı, halk arasında Melek Girmez Sokağı’ydı. Orijinal ifadesiyle “Gazi Sultan Mahmud Han-ı Adli Hazretleri kemâl-i gayreti diniyye ve ibâdı-ı Müslimini fısk ve fesaddan vikâye niyyet-i hayriyyesi ile” bu fuhuş yuvasını yıktırdı ve yerine yaptırdığı camiye de, sokak hidayete erdi, anlamında, “Hidayet Camii” adını verdirdi.

Meşhur İstanbul tarihçisi İhtifalci Mehmed Ziya Bey de, bu konuyla ilgili şunları söylüyor: “Bahçekapısı’nda el-yevm (1920) yılında Gümrük Dairesi’nin anbar kısmıyla Hidayet Camii’nin bulunduğu yer, bundan 25-30 sene evveline gelinceye kadar iskele idi. Boğaziçi’nden, Üsküdar’dan, Marmara sahillerindeki iskelelerden gelen kayıklar, küçük yelkenliler sebze, meyve, kömür, odundan ibaret olan yüklerini bu iskeleye çıkarırlardı. Buraya ihraç edilen üzüm ve sebze küfelerinden çıkarılan saz, sap ve diğer çörçöpler ekseriya bu iskele üzerinde bırakılarak, denize ilka edildiğinden burası, adeta bataklık halindeydi. Buranın bu halini gördük, biliriz.

Buradaki kayıkhanelerin üzerleri bekâr odalarıydı. Orada fuhuş yapıldığı duyulunca Sultan Mahmud Han’ın iradesiyle baskın düzenlendi. Gerçekten de bir takım fahişe kadınlarla müskirat (içki) zuhur ettiği için hepsi yıktırıldı, yerine ahşap olarak Hidayet Camii yaptırıldı. 22.07.1814’de padişah da Cuma namazını burada kıldı.

Hidayet Camii, Cennetmekan Abdülhamid-i Sânî zamanında kârgir ve fevkani olarak bugün gördüğümüz şekilde inşa edildi. Garp mimari tarzındaki saçaklı avlu kapısı da şimdiki yerine konuldu. Hidayet Camii’ne dokuz ayak taş merdivenle çıkılır.”

Tek parti diktatörlüğünün hüküm sürdüğü 1940’lı yıllarda, emsali olan diğer tarihi camiler gibi, Hidayet Camii de büyük bir zulme maruz kaldı. Her biri ayrı bir sanat eseri olan bu Osmanlı yâdigarlarının kimi satıldığı, kimi nalbant dükkânı yapıldığı, kimi tamamen yıktırıldığı gibi Hidayet Camisi de deri deposu haline getirildi ve uzun süre pis kokular içinde kalma talihsizliğine uğradı. Ben bu çirkin ve iğrenç manzarayla, eski bir derginin sayfaları arasında karşılaştım. 1 Ocak 1944 tarihli “Olay” dergisinde Cemal Refik imzasıyla ve “Deri deposu yapılan bir camimiz” başlığıyla yayımlanan yazı, - resimlerle de takviye edilerek - rezaleti bütün açıklığıyla gözler önüne seriyor. Kısaca anlatayım.

Cemal Refik, bir dostu vasıtasıyla kendisini deri tüccarı olarak tanıtıyor ve caminin içine girmeyi başarıyor. Yanında foto Faik Bey de vardır. İç bulandırıcı pis bir koku ile daha merdivenlerde karşılaşıyorlar. Camiye değil de, sanki kokmuş leşlerle dolu bir mezbeleye girdiklerini zannediyorlar. Cemal Bey, hemen o anda, Rıza Tevfik’in “Harap Mabed” başlığını taşıyan şiirinden şu beyti hatırlıyor: “Şimdi harâb olan sâyebânında/ Dem çeken kuşların ömrü azalmış”. Burada da kubbe saçağının kenarlarına sıralanmış sürü sürü güvercinler “huuu huuu” sesleriyle matem şarkıları terennüm etmektedirler. Nasıl üzülmesinler ki, bu zarif caminin kubbesindeki, minberindeki, mihrabındaki o güzelim yazılar kirden, pasdan okunamaz hale gelmiştir.

Bu feci tablo karşısında şaşırıp kalan Cemal Refik Bey yazısına şu cümlelerle son veriyor:

İşte şu mabedin içinde kokmuş, çürümüş hayvan derisi yığınlarının üzerinde sahte deri tüccarı rolü oynayarak bir yandan mal sahibiyle deri pazarlığı yaparken, diğer taraftan da karşısında ağlayan gözlerle bizi seyreden şu oymalı mermer mihrabı, şu zarif minberi, şu altın yaldızlı levhaları, şu sanat âbidesi kubbeleri göz ucuyla süzüp içimi çekiyorum.”

Böyle nice İslam mabedinin hazin hikâyesini öğrenmek için rahmetli M. Şevket Eygi’nin “Cami Kıyımı”nı okumanız gerekiyor

Dünya denilen misafirhane

 

04:007/03/2021, Pazar

G: 7/03/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

“Misafir” kelimesiyle müteradif, yani eş anlamlı bir kelime daha vardır ki, o da “mihman”dır. Buna göre “misafirhane”nin diğer bir adı da “mihmanhane”dir. Sözlükte mihmanhane, konuk evi, misafirhane diye açıklanıyor. Aslı Farsça olan bu kelime “dünya” manasında da kullanılıyor ve eski metinlerde daha çok “mihman-seray” diye geçiyor. Değerli, kıymetli misafirleri ağırlayan, onlarla yakından ilgilenen, gezdiren, bir nevi kılavuzluk yapan kimse de “mihmandar” olarak biliniyor.

Merhum Mahir İz hocamızın “Din ve Cemiyet” isimli kitabından naklediyorum. Bir mutasavvıf dünyayı tarif ederken diyor ki: “Dünya bir mihman evi, insan garip bir misafir, ecel mihmandar, konar göçer, gelir geçer; mehd-lahd (beşik-mezar) iki kapı, dünya arada âlâyişli bir yapı, sureten mâmûr, mânen virâne, insan oğlu kendi kısmetini toplamaya mecbur bir divane…” Ne güzel tarif değil mi efendim. Tabii ki güzel olacak, çünkü mutasavvıf aynı zamanda mutasarrıftır, dolayısıyla lisan üzerinde de tasarruf sahibidir.

“Mihmandar” kelimesine en büyük şerefi kazandıran mübarek isim hiç şüphe yok ki, Eyüp Sultan hazretleridir. İstanbul’umuzun manevi sultanı olan bu büyük sahabinin bir unvanı da, “Mihmandar-ı Resûlullah”dır. Hazreti Halid Ebu Eyyub el - Ensari mihmanhanesinde Fahr-i Kâinat Efendimiz’i tam yedi ay misafir etmek suretiyle, manen öyle yüksek bir makamın sahibi olmuştur ki, bunun fani kalemlerle anlatılması mümkün değildir. Ne mutlu İstanbul’a ve İstanbullulara ki bu manevi şereften nasiplerini alma mutluluğuna erdiler. Bakınız, Eyüp Sultan Camii’nde yer alan bir levhadaki şu beyit bunu ne güzel ifade ediyor:

Yetişmez mi bu şehrin halkına bu nimet-i Bârî

Mücâhid-i fî – Sebîlillah Ebû Eyyûb el-Ensârî

Eyyüb Sultan Hazretleri hakkında en kıymetli kitaplardan birine imza atan Alasonyalı Hacı Cemal Efendi’nin kaydına göre bu ev iki katlıdır. Efendimiz Medine’ye hicret buyurunca Rabbani bir ilham ile işte bu evi şereflendiriyor. Bu sırada Zeyd bin Harise de Resulullah’ın refakatinde bulunmaktadır. Ev sahibi, evinin üst katını teklif ediyorsa da, Fahr-i Âlem, gelen giden ziyaretçilere kolay olur diye alt katı tercih ediyor. Ancak Eyüp Sultan Hazretleri’yle zevcesi Ümmü Eyyüb geceleyin yatmak için ikinci kata çıkınca bu, edebe aykırı bir durum diye rahatsız oluyorlar. Biz, vahiyle gelecek melek ile Peygamberimiz arasında hâil (engel) olamayız diyorlar. Cebrail Aleyhisselam Peygamber Efendimiz’e vahiy getireceği için onun üst katta bulunması münasiptir. Ayrıca biz üst kısımda dolaşacağız, yatıp kalkacağız, toz toprak dökeceğiz, dolayısıyla Resulullah’ı rahatsız edeceğiz diyerek bütün gece gözyaşı döküyorlar. Sabahleyin bu durum kendisine ısrarla arz edilince Efendimiz üst katı şereflendiriyor.

İşte bu izahtan da anlaşıldığı üzere, dünyada, Efendimiz’in Hane-i Saadet’inden sonra en mübarek mihmanhane, nam-ı diğer misafirhane bu ev olduğu gibi, en faziletli mihmandar da Hazreti Halid Ebu Eyyüb el – Ensari’dir. Durum böyle olunca ve bu mübarek zatın türbesinin İstanbul’da bulunduğu göz önüne getirilince, Mekke’den, Medine’den ve Kudüs’ten sonra ruhaniyeti en yüksek şehir İstanbul’dur demek herhalde yanlış olmaz.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, mihmanhanenin bir adı da misafirhanedir. Evet, bu dünya üç günlük bir misafirhane olduğu gibi, biz insanlar da Allah’ın misafirleriyiz. Ne yazık ki, istisnalar müstesna misafir olduğumuzu unutup ebedi yaşayacakmış gibi boş hayallerle avunuyor, lüzumsuz gayretlerle, olanca hırsımızla kendimizi aldatıyoruz. Bakınız Trabzonlu şair Halil Nihat Boztepe, bu halet-i ruhiyeyi şu dörtlüğüyle nasıl dile getiriyor:

Bir misâfirhânedir dünyây-ı dûn

Anda bir kâşâne de, virâne de

Bî devâ vü, bî bedel gafletteyim

Hâne yaptırdım misâfirhânede!..

Allah’ın misafirleriyiz deyince aklıma geldi. Merhum Tahirü’l – Mevlevi, bu konuyla ilgili olarak hoş sözler söylüyor. Şöyle ki. Ayasofya Camii’nin etrafı eskiden bugün olduğu gibi boş ve tenha değilmiş. Tarihi hamamın etrafı sıra sıra dükkânlarla çevrili bulunduğu gibi, üst katları da ev olarak kullanılıyormuş. O dükkânların çoğu kahvehane, önleri de yabani kestane ağaçlarıyla gölgelik olduğundan yaz günleri o ağaçların altında oturup çay kahve içerek dinleniyorlarmış. Ezan okununca da kalkıp camiye gidiyorlarmış. Yakın mahallelerden gelenlerin de sayısı hayli fazlaymış. Durum böyle olunca tarihi mabed ağzına kadar doluyormuş.

Bazı Müslümanlar Eyüp Sultan ve Fatih camileri gibi buraya da akşam namazına geliyorlarmış, getirdikleri simit, çörek gibi şeylerle iftar ediyorlarmış ve bu durumu Beytullah olan cami dahilinde, Allah’a misafir olma diye kabul ediyorlarmış. Kısacası caminin etrafı çok kalabalıkmış ve bunların büyük bir bölümünü de seyyar satıcılar teşkil ediyormuş.

1864 tarihinde vefat etmiş ve Eyüp Sultan’daki Hatuniye Tekkesi’nin haziresine gömülmüş olan Mesnevihan Hoca Hüsameddin Efendi, gençliğinde Nakşi şeyhlerinden Hoca Selim Efendi’den Mesnevi okurmuş. Selim Efendi muhterem ve hatırı sayılır bir zat olduğu için şeyhülislam tarafından gerekli saygıyı görürmüş. Hüsameddin Efendi o esnada cami dersinden icazet almış bulunuyormuş. Şeyhülislam’a söyleyerek kendisi için bir ruus (tayin işlemini gösteren yazı) verilmesini Selim Efendi’den rica etmiş, Selim Efendi, Şeyhülislam’a söylemiş. Aldığı ruus kâğıdını bir Ramazan akşamı Hüsameddin Efendi’ye verirken “Haydi Hüsam, bu akşam Ayasofya’ya gidelim de, Allah’a misafir olalım” demiş.

Unutmayalım, dünya bir misafirhanedir, bizler de Allah’ın misafirleriyiz

İstiklâl Marşı nasıl yazıldı?

 

04:0014/03/2021, Pazar

G: 14/03/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Hatırlayacaksınız, 2011 yılı Unesco tarafından “Mehmed Âkif Ersoy Yılı” ilan edilmiş ve birçok etkinlik yapılmıştı. Seneler ne çabuk geçiyor, işte on yıllık aradan sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde alınan ortak kararla 2021 de, “Mehmed Âkif ve İstiklal Marşı Yılı” ilan edildi. Hayırlı ve uğurlu olsun.

Âkif, başka hiçbir şiir kaleme almamış olsaydı bile sırf İstiklal Marşı onu ölümsüzleştirmeye yeter de artardı bile. O, gerek İstiklal Marşı’yla, gerekse Safahat’taki diğer bütün şiirleriyle edebiyat dünyamızın en parlak yıldızları arasında yer aldı. İftiharla belirteyim ki, hakkında en fazla eser yazılan büyük şairimiz aynı zamanda tam bir ahlak ve karakter âbidesiydi.

İstiklal Marşı eksenli konuşacak olursak, fakirin de kütüphanesinde Âkif’le ilgili irili ufaklı yüzden fazla kitap bulunuyor ve bunların bir kısmını da sırf işte bu milli marşımızla alakalı eserler teşkil ediyor. Geçenlerde, “Mehmet Âkif’e İstiklal Marşı’nı yazdıran âlim: Hasan Basri Çantay” başlığıyla kaleme aldığım yazıda, merhum Çantay’ın bu konudaki gösterdiği gayretine temas etmiş, fakat en az onun kadar hizmeti ve desteği olan Hamdullah Suphi Tanrıöver’i ihmal etmiştim. Halbuki bu çorbada onun da tuzu vardı. Durum böyle olunca, eğer Hasan Basri Çantay ile birlikte devrin Milli Eğitim Bakanı olan bu zatın ısrarlı teşvikleri olmasaydı – büyük ihtimalle- Mehmed Âkif merhum İstiklal Marşı’nı kaleme almayacaktı. Dolayısıyla her ikisini de rahmetle ve minnetle anmak üzerimize vecibe oluyor.

Mehmed Âkif ve İstiklal Marşı’yla ilgili kitaplar arasında, kısa bir süre önce 85 yaşında vefat eden Muhiddin Nalbantoğlu’nun eseri büyük önem arzediyor. Kendisini kırk yıldır tanıdığım ve sık sık görüştüğüm bu kitap âşığının, Hasan Basri Hoca’dan bizzat dinlediği anekdotlara yer vermesi eserinin kıymetini artırıyor. Muhiddin Bey, Hasan Basri Hoca’nın Âkif’i ikna etmek için nasıl bir plan tertiplediğini şöyle anlatıyor:

“Kendileriyle konuştuğumuz Sayın Hasan Basri Çantay lütfettikleri notlarda şöyle diyor:

İstiklal Marşı için müsabaka açılmış ve bu kararın memleketin her tarafına ilan edilmiş olmasına rağmen, marşı esas yazacak olan, işin içinde para olduğu için buna katılmıyordu. Maarif Vekâleti’ne her taraftan şiirler yağmaya başladığı günlerdeydi. Meclis’de, Hamdullah Suphi Bey’le karşılaştım. Yanıma gelerek, Basri Bey dedi. Biliyorsunuz ki, bir İstiklal Marşı yazılabilmesi için açtığımız müsabakaya 700 bu kadar şiir geldi. Fakat bunların içinde marş olabilecek kudrette bir şiir bulamadık. Böyle bir şiiri ancak Âkif yazabilir. Sizin de yakın arkadaşınız olması hasebiyle kendisine rica ederseniz, belki kabul eder, diyerek fikrimi sorması üzerine ben de cevaben, bilirsiniz ki Âkif Bey para meselesinden çekinmektedir. Para için yazdı denilmesinden endişe etmektedir, demem üzerine sözlerine şöyle devam etti. Pekâlâ, o halde siz de müsabakanın haricinde bir şiir yazmasını temin ediniz. Bunun üzerine mademki öyle düşünüyorsunuz, Âkif Bey’e hitaben vekalet (bakanlık) eliyle bir tezkere yazınız, ben de kendileri nezdinde teşebbüse geçeyim dedim. Yanımdan ayrıldı. Bir süre sonra, elinde istediğim mektupla geldi.

Böylece ben de işe karışmış oldum. Ancak böyle bir teklif için nâmüsait bir vaziyetteydim. Çünkü, devrin Milli Eğitim Bakanı olduğu için elimdeki yazıda onun imzası vardı. Bu zor durumdan bir an önce sıyrılmak için derin derin düşünürken şöyle bir çare buldum. Âkif Bey’e vekaletin mektubundan da, Hamdullah Suphi ile konuştuklarımızdan da asla bahsetmeme kararı verdim. Fakat, aynı zamanda marşın onun güçlü kaleminden çıkmasını çok istiyordum. Nihayet Âkif Bey’in yanımda olduğu bir zamanda elime bir kâğıt parçası alarak – onun dikkatini çekecek bir tarzda – yazmaya başladım. Merakla yanıma yaklaştı ve sordu: Ne yazıyorsun? İstiklal Marşı yazıyorum, dedim. Yahu sen ne adamsın? Seçilecek şiire para mükâfatı verileceğini bilmiyor musun, diye serzenişte bulunması, onun bu konuda ne derece hassas olduğunu göstermektedir. Fakat tasarladığım planımda muvaffak olabilmem için onu böylece razı etmenin çaresini bulmuştum. Devam edip, müsabaka kaldırıldı. Seçilecek şiire de para dahil, hiçbir maddi mükâfat verilmeyecek, dedim.”

İşte, Mehmed Âkif, Çantay Hoca’nın bu teminatından sonra rahatlıyor ve İstiklal Marşı’nı yazmaya karar veriyor.

Bakınız şâir ne güzel söylüyor:

Ben demem Hak şâiri Âkif ölür;

Ömrüne zeyl olmaya “Marş”ı yeter

Nâmı dilde, “Safahat”ı elde yaşar

Âkif’e gönlümdeki “arş”ı yeter!

Bir âlimin çilekeş hayatı

 

04:0021/03/2021, Pazar

G: 21/03/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Eski dergilerin sayfalarını çevirip de, ilgimi çeken bir yazıyla karşılaşınca sanki yıllarca göremediğim bir aziz dostumla karşı karşıya gelmiş gibi mutlu oluyorum. Böyle bir saadeti geçen gün Aralık 1988 tarihli “Türk Edebiyatı” dergisiyle ülfet tazelerken bir kere daha yaşadım. Hüsrev Hâtemi üstadımızın “Topçu Miralayı Emin Feyzi Bey” başlıklı yazısını büyük bir merakla okudum.

Hüsrev Hoca’nın belirttiğine göre, emekli Topçu Albayı Emin Feyzi Bey, 1863’de bugün Irak’ta olan Süleymaniye kasabasında dünyaya geldi. Bağdat Askeri Lisesi’nden ve İstanbul’da Mühendishane’nin topçu şubesinden mezun oldu. Çeşitli askeri görevlerde bulundu. 1914 yılında, Musul Sahra Topçu Alayı’nda vazifeliyken, edebiyatla ve matematikle uğraşarak, asıl görevini ihmal ettiği suçlamasıyla, albay iken emekliye sevk edildi. Kendisi bu olayı şöyle anlatıyor: “İstibdat devrinde Bağdat gibi bir yerde, ben yaştakilerin zevk ve sefa ile geçirdikleri boş vakitleri ben kitap okumaya ayırmıştım. Müzevvir ve münafık kimselerin aleyhimde dayanak saydıkları eserlerim o mütalaaların mahsulüdür.”

Emin Feyzi Bey öyle sıradan bir topçu albayı değildir. “Son Asır Türk Şairleri”nde kaydedildiğine göre, emekli olduktan sonra, Musul’da Fransız rahiplerine ait 20 bin ciltlik kütüphanenin kataloğunu dört ayda çıkarma başarısını gösteriyor. Yani merhum hem mesleğiyle ilgili büyük bir vukufiyet sahibidir, hem de dini ilimlere, tarihe, edebiyata ve şiire aşinadır. Mesela şiirlerini topladığı kitabın adı “Şuâat”tır. 1913’te İstanbul’da, Nişan Babilyan Matbaası’nda basılan bu eser bendenizin de kütüphanesinde bulunuyor. Bir örnek olmak üzere Namık Kemal’in vefatından sonra kaleme aldığı dörtlüğü aşağıya naklediyorum:

Sa’yini meşkûr ede zât-ı Hüdâ

Kıldın Âshab-ı Güzîn’e iktidâ

Doğrulukla hıfz-ı nâmus eyledin

Rıhletinle halkı me’yûs eyledin

Erbabının gayet iyi bildiği gibi, bizde İslamı müdafaa için hayli eser yazılmış; ateist kalemşorların, garazkâr müsteşriklerin iftiralarına, isnatlarına susturucu cevaplar verilmiştir. İşte bu minval üzere bir kitap hazırlayan ilim adamlarından biri de bahsini ettiğim Emin Feyzi Bey’dir. Merhumun “İlim ve İrade” adıyla ve maddecilere reddiye olarak hazırladığı bu kitap benim de alakamı çektiği için yayına hazırladım. Adı geçen eser 1997’de merhum M. Şevket Eygi ağabeyimizin sahibi olduğu Bedir Yayınevi’nce basıldı. Emin Feyzi Bey, risalesinin bir yerinde maksadını izah sadedinde şunları söylüyor:

“Din âlimlerinin ve müçtehit imamlarının değerli eserlerinden habersiz olanlarla, ilmi ve fikri konuları tahlil etmek için gerekli seviyeyi elde edemeyenler fen sözüne çabucak kapılırlar ve mağlup olurlar. İşte bu sebepten dolayıdır ki, maddecilerin fikirlerine ve eserlerine karşı daima uyanık bulunmayı gerçekleştirmek maksadıyla batıl mesleklerinin hatalı yönlerini, hakikati arayan gözlere göstermek niyetiyle şu risaleyi yazarak, İslam’ın ilim ve irfan okyanusuna bir damla daha ilave ettim. Âlem için bir yaratıcı Kudret’in varlığını hiç kimse inkâr edemez. Ancak o kudretin kemal, ilim ve irade gibi sıfatlarla sıfatlanması gerekir. Meselenin bu yönü sabit olduktan sonra, ‘semi’ gibi, ‘basar’ gibi diğer sıfatlar da tabiatıyla şahit olur ve maddecilik diye bir şey kalmaz. İşte benim hedefim bu noktadır. Yani iddiacıların iddialarını çürütmek suretiyle ilim ve iradeyi ortaya koymaktır. Ben gücümün yettiği kadar bu görevi yerine getirmeye çalıştım. İsteyen reddeder, isteyen kabul eder. Tevfik Allah’tan, inayet Kibriya’dandır.”

Şimdi gelelim, bu değerli zatın çilekeş hayatına. Muhalled eserlerinde nice meçhul değeri gün ışığına çıkaran İbnülemin, Emin Feyzi Bey’in, acı ve ıstırap dolu hayatının son günlerinden şöyle bahsediyor:

“Müşarünileyh, son zamanlarında Üsküdar’da bir handa ikamet eyledi. Felç isabet etmekle Haydarpaşa Hastahanesi’ne yatırıldı. Bilahare Bursa, Gümüşsuyu, Gurabay-ı Müslimin Hastahanelerine, daha sonra Bakırköyü’nde İlel-i Akliyye Hastahanesi’ne, nihayet Darü’l -Aceze’ye nakledildi. 6 Mayıs 1929’da Darü’l – Aceze’de vefat etti. Kasımpaşa’da Ok Meydanı’nın alt tarafındaki tekke civarına defnedildi. 69 senelik hayatı envâ-i âlâm (çeşit çeşit elemler) ile geçti.

Henüz üç-dört yaşında iken iki ayağı tamamen yandı. Daha sonra sol ayağı – ikinci defa – diz hizasına kadar tutuştu. Bir gün, hızla yanından geçen bir tay, sağ ayağına basıp parmaklarını ezdi. Birkaç defa tifo, lekeli humma gibi tehlikeli hastalıklara yakalandı.

Defalarca malı ve eşyası çalındı. Büyük masraf ederek evlendi. Kısa süre sonra ayrıldı, bir daha evlenemedi. Bütün maaşını İranlı ve Ermeni matbaacılara ve kitapçılara vererek birkaç eserini bastırdı, lakin hepsinden zarar gördü.

Biçare adam, bir ara görünmez oldu. Üsküdar’da oturduğu handa arattım, bulduramadım. Süleyman Nazif Bey, Haydarpaşa Hastahanesi’nde bulunduğunu, bir gün birlikte aramamızı söyledi. Biraz sonra Nazif vefat etti. Zavallı Emin Feyzi’yi hastahanelerde takip ettim. Bizzat görüşmeye hali müsait olmadığından telefonla arada bir sorardım. Bazen aklen, bazen bedenen rahatsız olduğunu söylerlerdi. Bakırköyü’ndeki Emraz-ı Akliyye Hastahanesi’nde bulunduğu esnada hatırını sorduğumda, kimin sorduğunu merak etmiş, tabip ismimi söylemiş, zavallı adam da pek memnun olmuş.

Dünyada saadet yüzü görmeyen bu bedbaht zatı Cenâb-ı Hak, ukbâda mazhar-ı saadet buyursun.”

Siz değerli okuyucularımdan da bir Fâtiha ricasıyla

Mahir İz Hoca’nın “Din ve Cemiyet”i

 

04:0028/03/2021, Pazar

G: 28/03/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Nasreddin Hoca, bir gün Akşehir’de bir camiye gitmiş. Vaaz etmek için kürsüye çıkmış. Ancak tek kelime bile söylemeden oturup kalmış. Neden sonra, “Ey cemaat-i müslimin, bugün aklıma hiçbir şey gelmiyor” demiş. Bunu duyan ve cemaatin arasında bulunan oğlu ayağa kalkmış, “Baba, kürsüden inmek de mi aklına gelmiyor?” diye seslenmiş.

Görevini hakkıyla yerine getiren hocalarımızı, vaizlerimizi tenzih ederek söylemek isterim ki, aynı durum bugün de söz konusu. Bir gün cuma namazı için Üsküdar’ın büyük camilerinden birine gitmiştim. Kürsüdeki vaizi dinlerken bilgi yetersizliği, bozuk Türkçesi ve kürsüyü yumruklayarak konuşması dolayısıyla fena halde rahatsız oldum, camiye erken gittiğime bir bakıma pişmanlık duydum. Hâlbuki eski İstanbul’da mesleğinin hakkını veren, sözleriyle gönülleri fetheden öyle değerli vaiz efendiler vardı ki, onlar daha kürsüye çıkmadan o koca selâtin camileri ağzına kadar dolardı. Semt sakinleri, hatta uzaklardan gelen bazı kimseler bu hoca efendileri dinlemenin iştiyakıyla haftayı iple çekerlerdi.

Fatih, Süleymaniye ve Laleli camilerinde yaptığı o güzel Mesnevi sohbetleriyle bu mabetleri zinetlendiren merhum Tahirü’l-Mevlevi, yazılarından birinde bu konuya temas edip şunları söylüyor: “Kürsü halka, bilhassa cuma günleri nasihatte bulunacak vaize mahsus idi. Bu vaiz, hükümet tarafından tayin edilirdi. Hükümetin tayin ettiği vaizler evvelce tekke şeyhlerinden, âlimlerden seçilirler ve boş makam bulundukça terfi edilirler idi. Bunlara ‘Katar Şeyhleri’ denilirdi. Bu katarın son noktası Ayasofya Kürsüsü şeyhliği idi. Benim yetiştiğim Ayasofya kürsü şeyhlerinin en değerlisi Manastırlı İsmail Hakkı Efendi idi ki, hem âlimdi, hem de muntazam söz söylerdi. Â’yân âzâlığına tayin edildiği halde camideki vazifesine devam ederdi.”

Mehmed Âkif merhum da, hakkında kaleme aldığı bir yazıda, işte bu ünlü vaizin ilmi müktesebatını şöyle dile getiriyor: Manastırlı, İslami ilimlerin her birinde tam bir ihtisas sahibi olmakla beraber en ziyade tefsir ilminden zevk alıyordu. Tâ İbn-i Abbas’dan zamanımıza gelinceye kadar kaç tanınmış müfessir yetişmiş ise, Manastırlı onların hepsini bilir, hepsini pek yakından tanırdı.

Hazır söz Mehmed Âkif’ten açılmışken, konumuzla ilgili ondan da bir nakilde bulunmak istiyorum. Merhum şairimiz “Hasbihal” başlığıyla kaleme aldığı 17 Haziran 1910 tarihli bir yazısında camilerin halkı bilgilendirmek için ne kadar müsait mekânlar olduğunu belirttikten sonra haklı bir öfkesini şöyle dile getiriyor:

“Hocamız Halis Efendi hazretlerinden niyaz ederiz: Ya bu kürsülere Ramazanlarda birer adam çıkarsınlar yahut bu ceheleyi cemaatin başına bela etmesinler. Doğrusu bu herifleri dinledikçe gençlerdeki dinsizlik modasını hemen hemen mazur göreceğim geliyor! Eğer dinin ne olduğunu bunlardan öğrenseydim, mutlaka İslam’ın en büyük düşmanı olurdum!”

Dikkatinizi çekerim, bu sözleri, Milli Mücadele yıllarında gerek Kastamonu’daki Nasrullah Camii’nde, gerekse Balıkesir’deki Zağanos Paşa Camii’nde verdiği coşkulu vaaz örnekleriyle halkı galeyana getiren İslam şairi Mehmed Âkif söylüyor. (Bazı arkadaşlarımız Âkif’den İslam şairi diye bahsetmekten çekiniyorlar. Halbuki aslen bir CHP’li olan M. Emin Erişirgil bile Âkif hakkında yazdığı kitaba “İslamcı Bir Şairin Romanı” adını koymuştu.)

Sadece Âkif mi, bu konuda meşhur şairimiz Yahya Kemal Beyatlı da dertli… Bakınız, “Sütunların Dibinde Dua Edenler” başlığıyla kaleme aldığı bir yazıda, uğradığı hayal kırıklığını nasıl anlatıyor:

“Ayasofya’da ikindiden sonra, yerle beraber ve yüksek merdivenli kürsülerde vaaz eden dört vaizi kalbimin bütün samimiyetiyle ayrı ayrı dinledim. Fakat kalbimin bütün samimiyetiyle itiraf ederim ki, bu vaizlerin sözleri, İslam’ı neşreden ilk âlimlerin sözleri gibi âteşin olmaktan uzak, hatta o korun soğumuş külü kadar bile müessir değildiler. Dinin rahmetine susamış bir cemaat bu vaizlerin kürsüleri karşısında oturmuş derin bir hüsnü niyetle bir şey söylemelerini bekliyordu. O cemaatin içinde bazı simalar seçtim ki, memleketin irfanını temsil ederler; tesbihlerini çekerek dinliyorlardı. Eminim ki bu vaizleri dinlerken, benim kalbimden neler geçiyorsa, onların kalbinden de geçiyordu. Kendi kendime dedim ki: Bu güzide sâmilerden (dinleyicilerden) biri kürsüye çıksa da söylese ve bu vaiz dinlese! Bu, dinimizin âdâbına münafi (aykırı) mi olur?

Ayasofya’da dört kürsünün önünden de derin bir inkisâr-ı hayalle (hayal kırıklığıyla) ayrıldım”

Bu konuda söylenecek daha çok söz var ama sütunum ancak bu kadarına müsait olduğu için gerisini okuyucularımın ferasetine bırakıyorum. Bitirirken aklıma geldi, bendeniz Diyanet İşleri Başkanı olsaydım, temel İslami mevzuların yanısıra, cami hizmetlerini, mihrabı ve imamları, minberi ve hatipleri, kürsüyü ve vaizleri o engin müktesebatıyla ve nefis Türkçesiyle anlatan merhum Mahir İz hocamızın “Din ve Cemiyet” isimli kitabını, bütün din görevlileri için mecburi tutardım.

Ayaklı kütüphane İsmail Saib Sencer

 

04:004/04/2021, Pazar

G: 4/04/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Yüzyılımızın en büyük kitabiyat bilgini, İsmail Saib Sencer, prensiplerinden ve kıyafetinden taviz vermemek için İstanbul Üniversitesi’ndeki Arap Edebiyatı profesörlüğünden istifa ettikten sonra Bayezid Devlet Kütüphanesi’nde hâfız-ı kütüp olarak göreve başladı. Bundan sonraki hayatı bir nev’i münzevi halinde geçti. İlmiye sınıfının simgesi olan sarığını başından, kaftanını sırtından hiçbir zaman çıkarmadı. İlmiyle, faziletiyle, son derece geniş ve derin olan mahfûzatıyla Bayezid Devlet Kütüphanesi’ni tam bir cazibe merkezi haline getirdi.

İsmail Saib Efendi on binlerce kitabı tanıyan; yazarlarını, basılış tarihlerini olanca ayrıntılarına kadar bilen mükemmel bir hafıza şampiyonu idi. İstanbul’da bulunan kütüphanelerin katalogları hemen hemen ezberindeydi. İşte bu özelliğinden dolayı dünyanın dört bir yanından gelen âlimler Hazret’in etrafında pervane oluyorlardı.

Bir gün pencerenin içinde asılı duran teneke musluğun önüne çökmüş, ellerini yıkıyordu. Tam bu sırada Hindistan’dan okunması gayet zor bir vakfiye getirmişlerdi. Getirenlerin dolaşmadıkları yer, baş vurmadıkları kimse kalmamıştı. Ne yazık ki okuyana rastlanmamıştı. En sonunda İsmail Saib Efendi’yi tavsiye etmişler, bunu ancak onun okuyabileceğini söylemişlerdi. Gerçekten de elinde vakfiye bulunan zat, büyük bir saygıyla Hoca Efendi’nin yanına sokulmuş, o da ellerini yıkamaya devam ederek, başını hafifçe vakfiyeye doğru çevirmiş ve bir çırpıda okumuştu.

İsmail Hoca’ya ilmi bir mesele sormak, tarihin derinliklerinde adı-sanı unutulan herhangi bir önemli şahsiyetin biyografisini öğrenmek için müracaatta bulunanlar onun huzurundan bahtiyar insanlar olarak ayrılırlardı. Çünkü kendisine başvuranların bütün sorularını “efrâdını câmi, ağyârını mâni” cevaplandırır, aradıkları bahislerin hangi kitapların kaçıncı cildinde olduğunu, bazen sayfa numaralarını da vererek derhal söylerdi. Herhangi bir Arapça kitabın, herhangi bir sayfasının veya sayfalarının yırtılarak kaybolan parçalarındaki cümleleri kafasından yazdırır, bu, aynı kitabın sağlam bir nüshasıyla karşılaştırılınca hepsinin doğru olduğu anlaşılırdı. Batılı müsteşrikleri İstanbul’a çeken Hoca’nın işte bu harika özelliğiydi. Alman doğu bilimcisi O. Rescher’in ifadesiyle Arap gramerinden Gazâli’nin ahlakına, Muhyiddin-i Arabi’nin tasavvufuna, İbn-i Nefis’in tıbbına kadar her konuyla yakından ilgilendi.

Ord. Prof. Dr. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Belleten’in 4. cildinin 13. sayısında yayımladığı makalede İsmail Saib Sencer ile meşhur Kâtip Çelebi’yi karşılaştırırken diyor ki:

“Keşfüzzünun ile tarihi eserlerini okuduğumuz büyük Türk âlimi Kâtip Çelebi’yle İsmail Saib Sencer’in kitabiyyat, tercüme-i hal, tarih ve edebiyat hususundaki bilgileri ve vukufları mukayese edilince, on yedinci yüzyılın bu büyük bilgini, üstad İsmail Saib’in yanında -hiç mübalağa etmeden söyleyelim- bir tilmiz (öğrenci) gibi kalır. Hoca merhum Kâtip Çelebi’nin şaheseri olan Keşfüzzünun’un bir kısım yerlerini tashih etti. Daha sonra birçok ilavelerde bulunmak suretiyle Kâtip Çelebi’ye bir zeyl hazırladı. Eser böylece mükemmel bir hale getirildikten sonra Milli Eğitim Bakanlığı’nca bastırıldı.”

İşte bir örnek daha:

Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver, 1936-’37 yılları arasında İbn-i Sina’yı anma törenleri için hazırlıklar yapar. O da diğer ilim erbabı gibi İsmail Efendi’nin kapısını çalar. “Kütüphanenin içindeki kütüphane” diye nitelendirilen Sencer Hoca, böyle bir çalışma için gerekli bütün kitapları, belgeleri ortaya yığar. Ayrıca uzun uzun açıklamalarda bulunur, bütün soruları bıkmadan, usanmadan cevaplandırır. Süheyl Hoca kendisine verilen görevin İbn-i Sina mütercimi Kânun Mustafa Efendi’nin biyografisi ile İbn-i Sina’nın resimleri olduğunu söyler, harıl harıl İbn-i Sina’nın el yazısını aradığını belirtir. Mehmed Kazvînî, Paris’teki Milli Kütüphane’de birini bulmuş ve bunu neşretmiş diye de kendisine söyler. İsmail Saib Efendi, o yazının fotoğrafını ister. Eline alıp baktıktan sonra hafifçe gülümser ve der ki:

Bu, İbn-i Sina’nın kaleminden çıkma değildir. Zira onun yaşadığı Hicri 5. yüzyılda ta’lik yazısı yoktu. Ta’lik bundan daha birkaç asır sonra ortaya çıkan bir yazıdır. Kazvînî, hata etmiştir. İşte onun bazı yazılarındaki isabetin derecesine bu bir ölçüdür.

Eski Milli Eğitim Bakanlarından meşhur Hasan Âli Yücel de “Mevlânâ’nın Rubaileri” isimli kitabını hazırlarken, Hazret’in el yazılarını tespit etme hususunda çok zorlandığını, ancak İsmail Saib Hoca’nın, imdadına yetişerek müşkilini hallettiğini adı geçen eserinde belirtir.

Merhumun dini hassasiyeti o kadar ileri bir derecedeydi ki, kütüphanede Kur’an-ı Kerim’in üzerinde herhangi bir kitap gördüğü zaman çok rahatsız olur, onu oraya koyan kimseyi şiddetle ikaz ederdi. Hatta bu hususta o kadar ileri giderdi ki, aynı tepkiyi İncil için de gösterirdi. Bir gün kütüphanede bir Ermeni’nin İncil nüshasını rastgele bir şeyin altına koyduğunu ve ondan bu şekilde yararlandığını görmüş, buna da engel olmuş, “O da Kur’an gibi vahyedilmiş bir kitaptır” diye konuşmuştu.

Geçen mart ayının yirmi ikisi, işte bu büyük allâmenin vefatının 81. yıl dönümüydü. Gerek Kütüphaneler Haftası münasebetiyle, gerekse yıl dönümü dolayısıyla Merkez Efendi’de sırlanan Hazret’i bir kere daha rahmetle anıyorum. Rahmetullahi aleyh!

Akıllı deliler

 

04:0011/04/2021, Pazar

G: 11/04/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Lütfen, başlığa bakıp da hemen itiraz etmeyiniz, hiç, bir adam hem akıllı, hem deli olur mu demeyiniz. Olur mu, olur.

İsterseniz önce bir fıkra ile başlayayım. Adı “deli doktoru”na çıkan Mazhar Osman Bey’e bir gün, “Hocam, sizin için deli diyorlar, ne buyurursunuz?” demişler. Hoca şu ilginç cevabı vermiş. “Falanın, filanın bana deli demesi bir anlam ifade etmez ama ben birine deli dersem, yandığı gündür.”

Efendim, öyle deliler vardır ki, bazen akıllı adamların söyleyemeyeceği sözleri söylerler. İşte bu farklı delilerden biri akıl hastanesinde kalıyormuş. Bir gün dışarıdan gelen bir ziyaretçi ile hastanenin bahçesinde sohbete başlamış. Konuşma bir hayli uzayınca –delinin canı sıkılmış olmalı ki– ziyaretçinin yüzüne dik dik bakmış ve şöyle sormuş: “Efendi, biz burada kırk kişiyiz, siz dışarıda kaç kişisiniz?”

Akıllı ziyaretçinin bu sorusuna, akıl fukarasının nasıl bir cevap verdiğini tabii ki biz bilmiyoruz. Bildiğimiz şu ki, akıllılık ve delilik öyle kolay kolay anlatılacak bir konu değil. Aklın “akl-ı mead”, “akl-ı meaş” gibi mertebeleri, dereceleri olduğu gibi deliliğin de türlü-çeşitli izahları var. İleri derecede akıllı olanlara “dâhi” dediğimiz gibi, delilikte aşırı gidenler için de cinnet getirdi, hükmünü veriyoruz. Ama unutmayalım ki, her sözü olduğu gibi bu iki kelimeyi de hakiki anlamda da, mecazi manada da kullanabiliriz.

Sözlük, “cinnet” kelimesini delilik, çılgınlık diye tanımlıyor, cinnet getirmeyi de çıldırmak, aklını kaçırmak diye tarif ediyor. Deliliğin, aklını yitirmenin bir adı da “cünûn”dur. Cinnetin, cünûnun bildiğimiz bu mânâsının dışında ikinci bir anlamı daha vardır ki, o da ilahi aşkın galip gelmesiyle ortaya çıkan manevi ve derûni coşkunluk halidir. Bakınız, Fuzuli ne diyor:

“Hor bakman ger gönül çâk olsa tiz-i aşkdan / Kim cünûn gülzârının bunlar gül-i handânıdır”

Eh, Fuzuli, fuzuli söz söylemeyeceğine göre, dediği doğrudur. Maddi cünûn hali gibi, manevi cünûn vaziyeti de söz konusudur.

Cünûn halini yaşayanlara gelince onlara da “mecnun” diyoruz. Mecnun kelimesini duyunca da “Leyla”yı hatırlıyoruz. Unutmayalım ki, Leyla’da takılıp kalmayanlar, kolayca Mevlâ’ya ulaşabilirler. Kişi, aşk-ı mecaziden yola çıkıp, aşk-ı hakikiyi elde edebilir. Ne mutlu böyle mecnunlara! Şurasını da belirtmek gerekir ki, delilik ile velilik arasında ince bir perde vardır, dolayısıyla birinden öbürüne geçmek mümkündür. Öyleyse, her deliye bildiğimiz anlamda deli gözüyle bakmamak gerekir. Deli dediğimiz, veli çıkabilir. Gökkubbenin altında Allah’ın öyle kulları vardır ki, onların deli mi, veli mi olduklarını yine en iyi Cenab-ı Hak bilir.

Efendim, mecnun kelimesinin çoğulu “mecanin” olup, deliler demektir. Aşırı derecede kitap düşkünlerine de, bizde “mecanin-i kütüp” deniliyor ki kitap delileri anlamına geliyor. Korkmayın, kitap delilerinden kimseye zarar gelmez. Aksine onlar servetlerini kitaplara yatırmak suretiyle akıllıca hareket etmiş oluyorlar. Durum böyle olunca siz de kitap delilerine, “akıllı deliler” diyebilirsiniz.

Akıllı düşünürken deli dereyi geçer, derler. Bazen de deli, yukarıda da belirtildiği gibi öyle bir laf eder ki, akıllı kırk yıl düşünse aklına gelmez. İşte can alıcı bir örnek:

Bayezid-i Bestami hazretleri, müritleriyle birlikte bir tımarhanenin önünden geçiyormuş. Müridlerini irşad etmek maksadıyla, o sırada deliler için ilaç hazırlayan baş tabibe seslenmiş: Günah hastalığına yakalananlar için de bir ilacınız var mı? Baştabibin büyük bir şaşkınlıkla düşündüğünü gören ayağı zincirli delilerden biri şu ilginç cevabı vermiş:

- Erenler, biraz durunuz, o derdin ilacı şöyledir. Tövbe kökünü istiğfar yaprağıyla karıştırıp, gönül havanına koymalı, Tevhid tokmağı ile iyice döğmeli, sonra insaf eleğinden eleyip gözyaşıyla hamur etmeli, daha sonra aşk ateşinde pişirip muhabbet balından katarak, kanaat kaşığıyla gece gündüz yemelidir!

Beyim siz şimdi bu adama “deli” diyebilir misiniz? Yahut şöyle sorayım: Hangi akıllı böyle veciz bir söz söyleyebilir?

“Ehl-i irfânım deyû hiç kimseyi ta’n etme sen

Defter-i divâne sığmaz söz gelir divaneden”

Anlatmaya çalıştığım bu girift konuya tam bir izah getiremediğimin farkında olduğum için kendime daha sağlam bir kaynak aradım ve buldum. İsmail Hakkı Bursevi hazretleri “Kitabü’l-Hitab” isimli eserinde –bakınız– bu mevzuyu nasıl yorumluyor:

“Hak davetlisi veya âhiret yolcusu eğer şüpheden ve aklının tasarrufundan kendini kurtarabilirse menzile varır, selamet deryasının kenarına ulaşır. Enbiya, evliya ve akl-ı evvel sahipleri durmaktan korkarlar.

Meczup, sür’atli koşan kimseye benzer. İnsanların tedricen, belirli zamanlarda, tafsilatıyla geçip gittikleri mu’tad merhaleleri, meczuplar acele ile geçtiklerinden ve bu acele yürüyüş tam olarak ilerlemelerine yetmediğinden onlara ‘meczup yolcu’ denilir. Bir takım şuursuzlar da vardır ki, onlara da ‘meczup’ denilir. Zira onlar sekir galip geldiği için hale mağlup olmuşlardır.

El-hasıl bu gibi meczuplar tecellinin azameti ile akıllarını kaybetmişler, böylece ruhunu kaybeden ceset hükmüne girmişlerdir. Diğer mahlukat gibi yerler, içerler. Hiçbir şey onlardan gizli değildir, ama Allah akıllarını aldığı için irşad edemezler. Mecnun da, meczup da şeriatın emirlerini uygulamaktan muaftır. Yalnız meczup şuhud ehli olduğundan (Hakk’ın tecellilerini her oluşta temaşa ettiğinden) nimete naildir. Mecnunun ise, aklı tamamen gitmiştir. Meczup, zâtî meziyet ehlidir, mecnunda ise bu şeref yoktur. Yalnız bunlara da hastalık dolayısıyla olmadığı için ‘akıllı mecnunlar (deliler)’ denilir. Bunları görmek, insanın kalbinde bir azamet ve tesir uyandırır. Zira his âleminden ve aklın tedbirlerinden boşalmışlardır.”

Şimdi anlaşıldı mı, akıllı delilerin kim oldukları

Kalbe ferahlık veren ‘Dualar’ vesilesiyle

 

04:0018/04/2021, Pazar

G: 18/04/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Yeni Şafak gazetemizin okuyucularına hediye ettiği “Kur’an-ı Kerim’den ve Resulullah’ın Dilinden Dualar” isimli kitabı ben de cuma günü gazeteyle birlikte aldım. Hakikaten güzel hazırlanmış ve Ramazan maneviyatına gayet uygun bir hediye olmuş. Bu vesileyle emeği geçen herkesi tebrik ediyorum.

Mademki duaların en fazla kabul edildiği Ramazan iklimini yaşıyoruz, öyleyse müsaadenizle ben de konuyla ilgili birkaç cümle söyleyeyim. Dini kitaplar, kulun Allah’a en yakın olduğu zaman dilimlerini sıralarken secde ânına ve dua vaktine büyük önem veriyorlar. Bilindiği üzere dualar da, fiili dualar ve kavli dualar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Zaten kavli duaların makbul olması için önce fiili dualara teşebbüs edilmesi gerekiyor. Yani önce deveyi bağlamak, sonra tevekkül etmek icap ediyor.

Pandemi denilen musibet rüzgârlarının olanca hızıyla estiği, sam yellerinin ortalığı kasıp kavurduğu şu zor günlerde her iki duaya da şiddetle ihtiyaç var. Fiili duaların bir bakıma temsilcileri olan sağlıkçılarımız, zaten büyük fedakârlık örnekleri sergileyerek, bütün güçlerini sarf ederek bizlere örnek oluyorlar. Zaten dini inancımız da bu konuya gerekli önemi veriyor. Tıp ilminin, din ilminden önce geldiği kaynaklarda belirtiliyor. Salgın hastalıkların hüküm sürdüğü ortamlarda karantina sisteminin uygulandığı öteden beri biliniyor. “Tıbb-ı Nebevi” adıyla kaleme alınan eserlerde Efendimiz’in konuyla ilgili görüşlerine, tavsiyelerine geniş geniş yer veriliyor. Zaten bir Müslümanın dini inancının gereklerini hakkıyla yerine getirebilmesi için sağlıklı bir hayat yaşaması bir zaruret olarak karşımıza çıkıyor.

Cihan hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman “Muhibbi” mahlasıyla kaleme aldığı bir şiirinde “Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi” demek suretiyle sağlığın ne derece önemli olduğuna vurgu yapıyor. Evet, biri verirken, diğeri alırken olmak üzere bir nefeste iki defa şükretmek, iki kere dua etmek gerekiyor.

Her hususta olduğu gibi, dua konusunda İslami esasların ölçü alınması şarttır. Aksi takdirde ya ifrat, ya tefrit söz konusu olur. Halbuki İslam hep vasatı, orta yolu tavsiye etmiştir. Onun için dua deyip geçmeyelim, duayı hafife almayalım. Kalpleri pas tutmuş kimselerin gündeminde dua olmaması, hatta dua ile alay edilmesi fazla şaşırtıcı karşılanmamalıdır.

Din ilmiyle, tıp ilmini mezceden çok sayıda hazık doktorlarımız var. Biz onların varlığıyla iftihar ediyor ve Allah sayılarını artırsın, diye duada bulunuyoruz. Gayet tabii ki, bu tabiplerimizin duayı hafife alması düşünülemez. Onlara öyle bir ithamda bulunmak son derece yanlış olur. Ancak şurasını da belirtmeden geçemeyeceğim. Ekranlardan tanıdığım bazı mütedeyyin sağlıkçılarımız bile -ne hikmetse- kavli duanın da çok önemli olduğunu, hiç değilse konuşmalarının sonunda söylemeyi ihmal ediyorlar. Etmesinler, sözlerine dua tavsiyesiyle son versinler, çünkü dua manevi sağlığın esasını teşkil eder.

İslam âlimlerinin bu konudaki cana can katan tavsiyelerini bir tarafa bırakalım, bazı gayr-i Müslim şöhretlerin bile dua hakkında müstakil kitaplar yazdıklarını biliyoruz. Mesela ünlü Rus romancısı Tolstoy ile Aleksi Karel, duayı konu edinen ve önemine vurgu yapan iki mühim isim olarak karşımıza çıkıyor.

Merhume Sâmiha Ayverdi’nin son derece ilgi çekici mülakatlarının bir araya getirildiği aynı ismi taşıyan kitapta Aleksi Karel ve “Dua”sına da yer veriliyor. Siz değerli okuyucularımla paylaşmak için bazı bölümlerini aşağıya alıyorum:

“Rahmi Balaban: Dünyanın en büyük âlimi, biyoloji alimi Aleksi Karel isminde bir doktor vardır. Bunun ‘La Priere’ (Dua) adlı küçük bir eseri vardır. O kadar faydalı buldum ki, tercümeye mecbur oldum. Fakat kitabın yarısında, ‘Üd’ ûnî estecib leküm (Bana dua edin, size icabet edeyim)’ âyet-i kerimesinin Cebriler ve Kaderilere benzemeyen Ehl-i Sünnetçe olan bir şerhini ilave ettim. Tabii, Ehl-i Sünnet ne diyorsa bu adam da onu söylüyor. Fakat biz neden kendi elimizdeki hazineye kıymet vermiyoruz da bu ses hariçten gelince tavlı oluyor? Pek hazin….

Aleksi Karel diyor ki: ‘Ben yüzlerce hastayı dua ile iyi ettim. Hastama sorarım: Duaya inanır mısın, derim. Mesela; hayır, der. O zaman karşıma alıp yarım saat duanın ne demek olduğunu anlatır ve sonunda Yâ Rab! Sen bu kulunu hidayete eriştir, diye de dua ederim. Şaşıyorum, tabâbet neden dua yolundan istifade etmemektedir?’

Bizde geçen sene bir anket açılmış. Yirmi beş doktora Allah’a inanıp inanmamanın lazım olup olmadığı sorulmuş. Yalnız Mazhar Osman gayet pervâsız bir lisan ile: ‘Buna şiddetle ihtiyaç vardır. Benim hastalarımın kısmı âzamı (büyük bölümü) imansızlıktan bu hale gelmişlerdir’ demiştir. Hatta Mazhar Osman iyi edemediği birçok hastasını Erdek’te bir hocaya yollar. İzmir’de Doktor Muhiddin Âdem de böyle yapardı.

Ülker Balaban: Mikroba duanın nasıl bir tesiri olabilir acaba?

Rahmi Balaban: Mikrop da bir kudret değil mi? Önüne geleni hatır gönül tanımadan ‘tahrip et’ emrini almış bir kudret… Fakat buna elbette kuvvetini veren bir başka kuvvet var, kökünü oradan alır. O, dur, deyince nasıl ilerleyebilir?”

Öyleyse gelin biz de merhum Ârif Nihad Asya gibi dua edelim:

Bize güç ver, cihad meydanını

Pehlivansız, bırakma Allah’ım!

Bizi sen sevgisiz, susuz, havasız

Ve vatansız bırakma Allah’ım!

Müslümanlıkla yoğrulan yurdu

Müslümansız bırakma Allah’ım

Ord. Prof. Ali Fuat Başgil’in manevi dünyası

 

04:0025/04/2021, Pazar

G: 25/04/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Üstün ahlakıyla, ilmi otoritesiyle, gönülleri fetheden sohbetleriyle tam bir âbide şahsiyet olduğunu herkese ispat eden merhum Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil ile ben daha İmam Hatip Okulu talebesiyken tanıştım. Birbirinden değerli eserlerini o yıllarda okumanın hazzını yaşadım. 27 Mayıs askeri darbesiyle ve hukuki konularla ilgili eserlerini bir tarafa bırakacak olursak, beni en fazla “Gençlerle Başbaşa”, “Din ve Laiklik” isimli kitapları etkiledi.

Bunlardan birincisi Türk gençliğine iyiyi, doğruyu, güzeli göstermek için mükemmel bir rehber olduğu gibi, ikincisi de istismara son derece açık olan “din” ve “laiklik” kavramlarına tam bir açıklık getirdi. Ali Fuad Başgil, bir numaralı eseri diyebileceğimiz “Din ve Laiklik” ile dinin gerçek mahiyetini, laikliğin ne demek olduğunu, - Batıdaki ve bizdeki uygulamalarıyla kıyaslayarak - gün ışığına çıkardı. Lakin ışıktan rahatsız olan yarasalar derhal iftira ve hakaret kampanyasına başladılar. Hoca, gericilikle, irtica ile suçlandı, hapsedildi ve bir takım işkencelere maruz kaldı. Tabii ki, o bu âdice hücum oklarına göğüs gerip bildiği doğru yolda yürümeye devam etti.

Unutmadan belirteyim, eserlerini büyük bir heyecanla yayınlamak suretiyle Ali Fuad Başgil’e en büyük desteği veren Yağmur Yayınları’nın sahibi merhum İsmail Dayı idi. Sirkeci’den Cağaloğlu’na çıkarken caddenin sağında yer alan Yağmur Yayınevi daha başka bir takım önemli eserleri de kültür dünyamıza kazandırdı. Mesela merhum Nureddin Topçu’nun “Yarınki Türkiye”si bunlardan biridir. Başgil, Topçu’nun bu kitabı için bir takriz yazısı kaleme aldığı gibi, Topçu da Başgil’in mezar taşı için şu satırları kaleme aldı: “Kırk yıl Türk milletine ilim ve irfan aşılayan, ilmi âsârından, şahsı ilminden, kalbi âlemden büyük Anadolu’nun asil evladı Ali Fuad Başgil Rabbinin eşiğine ulaştı. Ruhu için Fatiha istiyor.” Unutmadan söyleyeyim, merhum büyüğümüz Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı’nda yatıyor. Ziyaret etmek isteyenler için kısaca tarif edeyim; Çiçekçi Camii’nin karşısındaki kapıdan içeri giriyorsunuz. Üç beş adım sonra yolun solunda bulunan meşhur Yaman Dede’nin kabrini – tabii ki Fatiha okuyarak- geçiyorsunuz. Yine kısa bir yürüyüşten sonra sola dönüyorsunuz. Bir iki adımdan sonra sağda Hoca’nın kabri karşınıza çıkıyor.

Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil’in nasıl bir hukuk otoritesi olduğunu, 27 Mayıs askeri darbesinden sonra çektiği sıkıntıları, darbe şakşakçılarına karşı verdiği mücadeleyi, senatörlüğünü, Cumhurbaşkanlığı adaylığından silah tehdidiyle çekilmesini ve daha bir çok ibretlik konuyu bazı ünlü talebelerinin hatıralarından öğrenebilirsiniz. Rasim Cinisli, Ergun Göze, Ferruh Bozbeyli, Mehmet Gökalp ve Servet Armağan gibi yakınları, Hoca’nın çilekeş hayatını ve asil duruşunu bütün ayrıntılarıyla dile getiriyorlar.

Ben burada onun manevi dünyası ile ilgili birkaç cümle söylemek istiyorum. Gerçi bu konuya yabancı değildim ama bilmediklerim de varmış. İşte onlardan birini de, Prof. Mustafa Kara Hocamız’ın Yeni Dünya Dergisinde (Nisan 2021) yayımlanan bir makalesinden öğrendim. Meğer Başgil’in, Sirkeci’deki Aydınoğlu Tekkesi’nin son şeyhi Bekir Efendi ile de ilişkisi varmış. Kapalı kapılar ardından da olsa kendisinden istifade etmiş. Mustafa Hoca’nın kalemine sağlık, “Tasavvuf” dergisinin 19. sayısını kaynak göstererek Ali Fuad Başgil merhumun tekke havasını da teneffüs ettiğini bir güzel anlatıyor. Bu yazıyı okuyunca, ben de hemen adı geçen dergideki uzun ve ilgi çekici makaleyi dikkatle okudum. İnsan yaşadıkça neler öğreniyor. Bu arada Tasavvuf dergilerinin bir çok cildini bana hediye etmek lütfunda bulunan Prof. Mustafa Tahralı hocamıza da teşekkür ediyorum.

Bu konuya bir örnek daha vereyim:

Prof. Dr. Servet Armağan Bey, “Bir Zamanlar Rektördüm” isimli hatıratında hocası Ord. Prod. Dr. Ali Fuad Başgil’le ilgili yazısının bir yerinde şunları söylüyor:

“Ali Fuad Başgil’in memleket meselelerine gösterdiği hassasiyet takdire şayan bir özellik taşımaktadır.

Aramızda değerli insan Mustafa Sungur’un da bulunduğu 20 kişilik bir grupla kendisini ziyaret ettiğimizde (1958-59) Risale-i Nur’dan bahsetmiştik. Sungur Ağabey kendisine Üstad’ın selamını söylemiş ve ‘Hüve Nüktesi’ni okumuştu. Hoca’ya Hüve Nüktesi’ni İngilizceye çevirmek istediğimizi söylediğimizde, yazının mükemmel bir biçimde kaleme alındığını ve tercüme edilirse etkisini kaybedeceğini söyledi.

Arkasından İslami esasları, belli prensipler etrafında toplayıp okuyucusuna sunan Bediüzzaman’da, İbn-i Rüşd’ün metodunu gördüğünü söyledi. Kendisi de Üstad’a selamlarını iletmemizi istedi.”

Samimi dindarlık, sahibini aynı zamanda cesur insan haline de getirir. Başgil’in önemli bir özelliği de işte bu cesaretiydi. O, sadece Yassıada’da şahitlik yaparken uyduruk mahkemenin başkanı Salim Başol’a gerçekleri haykırmaktan çekinmediği gibi, daha sonraki yıllarda da yayımladığı bir çok makale ile dini ve dindarları savunmayı sürdürdü. 27 Temmuz 1966 tarihli Yeni İstiklal gazetesinin birinci sayfasında “Ord. Prof. Başgil Sorumluları İkaz Ediyor – Nurculuk Suç Değildir” başlığıyla yer alan haber dikkatle okunursa merhumun hem cesareti, hem “salâbet-i diniyye”si daha iyi anlaşılır.

Bu büyük insanı, vefatının 54. yılında bir kere daha rahmetle anıyorum

Kur’an bülbülü Hafız Sami

 

04:002/05/2021, Pazar

G: 2/05/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Baki kalan bu kubbede hoş bir sadâ bırakan büyük ses sanatkârlarından biri de merhum Hafız Sami idi. Menkıbeleri dilden dile dolaşan bu muhterem zat okumaya başladığı zaman bütün bir dünya âdeta musıki meclisi haline gelirdi. Onun ilahi sesi sadece insanları değil, kuşları bile etkilerdi. Tanıyanların anlattıklarına göre Hazret okumaya başladığı sırada güvercinler bile uçuşlarını durduruyorlardı. Yalnız Hafız Sami, öyle olur olmaz yerde, falanın filanın ricasıyla değil, canı istediği zaman okuyordu.

Gençliğinde bir gün Metris çiftliğinde avlanıyordu. Av merasimi bittikten sonra arkadaşlarıyla bir ağacın altına oturdu. Birden etrafı çın çın öttürmeye, kulaklara ziyafet çekmeye başladı. Aylardan mayıstı ve bülbüllerin ötme zamanıydı. Hafız Sami okurken bülbüller de dalların arasında dem çekiyorlardı. O gün bu bülbüllerden birinin sustuğunu, sessizce gelip Hafız’ın başına konduğunu olaya şahit olan arkadaşları yemin ederek anlatıyorlar. Selahaddin Güngör Bey de, 1943 tarihli Büyük Doğu’da yayımladığı bir makalede bu konuya temas ediyor, bülbül sesli Hafız’ın bülbüllerle olan ülfetini ve ünsiyetini dile getiriyor.

Hafız Sami’nin öyle garip halleri vardı ki, kendisini yakından tanımayanlar, bu türlü hareketlerine bakarak onun deli veya meczup olduğuna hükmedebilirlerdi. Halbuki merhum ne deliydi, ne de meczuptu, sadece ana hasretiyle yanan bir hasretzede idi. Validesinin vefatından sonra dünyası başına yıkılmış, hayat adeta çekilmez bir yük haline gelmişti. Anasını her hatırlayışında kendinden geçiyor, ona olan sevgisini büyük bir hasretle dile getiriyordu. “Beni yine anamın perileri zaptetti!” diyerek hemen anasının mezarına gidiyor, o harika sesiyle ve olanca hüznüyle Kur’an okuyordu.

Hafız Sami 1874’de Filibe’de doğdu. Şehri, Ruslar işgal edince babası Hacı Ali Efendi, ailesini alıp İstanbul’a göç etti. Küçük Sami, Fatih’te sıbyan mektebine yazıldı. Sesinin olağanüstü bir güzelliğe sahip olduğunu gören ailesi ve hocası Hacı Hasan Efendi, çocuğun hıfza başlamasını sağladı. Sami Kur’an-ı Kerim’i tamamen ezberleri. O zamanlar âdet olduğu üzere Fatih Camii’nde hafızlık merasimi yapıldı.

Devrin büyük musıki üstadlarından Hacı Edhem Efendi, Bolâhenk Nuri Bey, Hacı Kirami gibi zatlarla teşrik-i mesai eden Hafız Sami, artık usta bir hanende, büyük bir sanatkâr ve demir hafız olarak temayüz etti. Onun Fatih Camii’nde mukabele okuyacağını duyanlar bu muhteşem mabedi tıklım tıklım dolduruyorlar, âdeta izdiham oluşturuyorlardı.

Hafız Sami, Halıcıoğlu’ndaki “Mühendishane-i Hümayun”da 8 yıl başimam olarak görev yaptı. Sultan Reşad tahta çıkınca kendisini hünkâr imamlığına getirmek istedi. Fakat o, “Ben padişah emrinin altına giremem!” diyerek bu vazifeyi kabul etmedi. Padişahın büyük oğlu Ziyaeddin, musikiye büyük ilgi duyduğu için sık sık toplantılar tertip ediyor, Hafız Sami de zaman zaman bu cemiyete “okuyucu” olarak katılıyordu. Söğütlü Yatı’nda gerçekleştirilen bu musıki meclislerinin birinde, Tanburi Cemil ve Hafız Osman gibi üstadların da bulunduğu bir akşam, Hafız Sami öyle bir okudu ki, hâzirûnun hemen hepsi kendinden geçti. Tanburi Cemil Bey, Hafız Sami’nin yanına yaklaştı ve şöyle dedi: “Bundan sonra senin bulunduğun mecliste tanbur çalmak bana haram olsun! Meclisi ihya ettin. Çok yaşa hafızım!”

Hafız Sami’nin bu harika sesi, mütareke yıllarında bazı yabancı subayların bile dikkatini çekti. Kendisini dinleyen Alman zabitlerinden biri, “Böyle olağanüstü bir sese sahip olmak için ne yaptınız?” diye sormaktan kendini alamadı. Böyle bir sesin Allah vergisi olacağına bir türlü inanamayan Alman subayı sonunda şöyle konuşma gereği duydu: “Hayır, siz gırtlağınızın içini mutlaka platin ile kapattınız. İnsan hançeresinden bu kadar kusursuz bir sesin çıkması mümkün değildir.” Yine mütareke yılları içinde zengin bir Fransız subayının öldükten sonra Paris Musıki Müzesi’nde teşhir edilmek üzere, Hafız Sami’nin hançeresini on bin liraya satın almak istediğini -keza- aynı kaynaklar naklediyor.

Hafız Sami bir ara hacca da gitti. Hicaz’dan döndükten sonra kendisinde bazı değişiklikler görüldü. Artık her yerde okumuyor, mevlitlere gitmiyor, davetleri kabul etmiyordu. Hatta Enver Paşa’nın bu sırada vuku bulan davetini de kabul etmemiş, emri getiren merkez kumandanı Cevat Paşa’ya: “Enver Paşa’ya selam söyle. Ben onun padişahına bile metelik vermedim! Hafız Sami kimsenin uşağı değildir!” cevabını vermişti.

Hakkında müstakil bir eser kaleme alan merhum Ali Rıza Sağman’ın verdiği bilgiye göre, Hafız Sami 1936 yılında hastalandı. Gülhane Hastahanesi’ne yatırıldı ve tedavisine başlandı. Ancak o, hastalığının cismani değil, ruhani olduğuna inanıyordu. Doktora başvurmayı gereksiz görüyordu ve ilaçlardan kaçınıyordu. Bir gün kız kardeşinin ısrarına dayanamayarak yine doktora gitmek üzere yola çıktı. Bir süre yürüdükten sonra hemşiresinin durmasını istedi. “Sıdıka, dönelim kardeşim” dedi. Fakat kız kardeşi doktora çok az kaldığını söyledi. Hemşiresinin koluna tutunan Hafız Sami, birkaç adım daha attıktan sonra gür bir sesle: “Allah!” diye haykırdı ve olduğu yere düştü, bülbül sesli hafız Rabbine kavuştu. 26 Nisan 1943.

Ertesi gün Fatih Camii’nde cenaze namazı kılındı ve kalabalık bir cemaatle Edirnekapı dışındaki mezarlığa defnedildi. Mekânı cennet olsun.

Osmanlı padişahlarına yapılan iftiralar

 

04:009/05/2021, Pazar

G: 9/05/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Cumhuriyet devrinde yaşayıp da Osmanlı padişahları hakkında eser kaleme alanlar yahut muhtelif makaleler yayımlayanlar – en basit ifadesiyle- insafsızlar ve insaflılar diye ikiye ayrılıyorlar. İnsafsızlar grubuyla başlayacak olursak, bunlar Osmanlı hükümdarlarına iftira etmekte, yalan yanlış isnatlarda bulunmakta o kadar ileri gidiyorlar ki, meslektaşları olan kindar ve garazkâr Batılı tarihçileri bile şaşırtıyorlar. Gerek cehaletlerinin sonucu olarak, gerekse devrin idarecilerine yaranmak ve dalkavukluk yapmak için tarihi hakikatleri çarpıtan bu güruhun kimlerden oluştuğunu anlatmak için ayrıca koca bir kitap yazmak gerekiyor.

Esefle belirtelim ki, bu tiplerin arasında milliyetçiliğiyle, vatanseverliğiyle ve benzeri özellikleriyle tanınan, bilinen bir takım kalem erbabı da bulunuyor. Bu konuyla ilgili cümleleri sıralamak sütunumuzun sınırlarını zorlayacağı için birkaç örnekle yetinmek istiyorum:

Geçen gün Divan Edebiyatı’nın üstad şairlerinden ve Osmanlı sadrıâzamlarının en değerlilerinden biri olan Koca Ragıp Paşa hakkında bilgi edinmek için “Meşhur Adamlar Ansiklopedisi”nin ilgili maddesini okumaya başladım. Hayret ettim, İbrahim Alaaddin Gövsa, “Koca Ragıp Paşa Sultan III. Mustafa’nın kız kardeşi Saliha Sultan’la evlendi” dedikten sonra -neden icap ettiyse- “Padişahlar budala ve müstebit idi” deme ihtiyacını duyuyor. Buna göre, münevver bir Osmanlı sadrıâzamı olan ve İstanbul’umuza kendi adıyla bilinen kıymetli bir kütüphane hediye eden Koca Ragıp Paşa, budala ve müstebit bir padişahın kızıyla evlenmiş oluyor.

Halbuki sahih tarihi kaynaklar tam aksini söyleyip, padişahın hiç de öyle budala ve müstebit olmadığını beyan ediyor. “Cihangir” mahlasıyla gayet güzel şiirler yazan hükümdar İstanbul’a Laleli Camii, Ayazma Camii, İskele Camii, Mercan Camii isimleriyle dört cami inşa ettirdiği gibi, 1766 depreminde yıkılan meşhur Fatih Camii’ni de sil baştan yeniden yaptırdı ve İstanbul’u âdeta yeniden imar etti.

Aynı padişahımız, hem Kanuni, hem de 4. Mehmet devirlerinde açılmasına teşebbüs edilen Sakarya İzmit Körfezi Kanalı’nı açtırmak istemiş, hatta Baron de Toth’un ifadesine göre, Süveyş Kanalı için dahi faaliyetlere girişmiştir. Ayrıca memleketteki dokuma sanayiinin inkişafı için de çalışmış, Dibây-ı Rumi denilen kumaşın tekrar imali için bizzat gayret göstermiştir. Devrinde tersaneyi geliştirmiş; Tophaneyi inkişaf ettirmiş; bahri ve berri (deniz ve kara) bir mühendishane açtırarak zabitlerin (subayların) yetiştirilmesi konusuna ehemmiyet vermiştir. Memleketin her yerinde, bir çok imar eserleri de vücuda getirmiştir.

Osmanlı padişahları hakkında en sahih ve en sağlam bilgilerle tarihe ışık tutan merhum Ziya Nur Aksun, adı geçen hükümdarı, İbrahim Alaaddin Bey’in “budala” diye tavsif ettiği Üçüncü Mustafa’yı bize işte böyle tanıtıyor. Gayet iyi hatırlıyorum. Merhum üstadımızın Şakirin Camii’nde cenaze namazı kılınacağı sırada, Sadeddin Ökten ağabeyimiz bize, şu anda Osmanlı padişahlarının, öbür âlemde, Ziya Nur Bey’i karşılamak için sıraya dizildiklerini görür gibi oluyorum, demişti.

Osmanlı Hanedanı içinde en ağır iftiralara ve ithamlara maruz kalan; korkaklıkla, hainlikle suçlanan diğer bir hükümdarın da Sultan Vahdeddin olduğu öteden beri biliniyor. Yine esefle belirteyim ki, bu mağdur ve talihsiz padişahı fena halde suçlayanların en başında, bizim de kendisine muhabbet beslediğimiz Süleyman Nazif geliyor. Şairimiz bu konuda o kadar ileri gidiyor ki, onu “imansız”lıkla itham etmekten çekinmiyor. Bana inanmıyorsanız, Tahir Karaoğuz’un 1965’de yayımlanan “Anadolu’dan Kovduklarımız” isimli kitabının 153. sayfasına bakabilirsiniz.

Biliyor musunuz, Osmanlı padişahlarına hücum edenlerden ve neredeyse yarısının deli olduğunu iddia edenlerden biri de Prof. Ali Canip Yöntem’dir. Ömer Seyfeddin’in dâvâ arkadaşı Ali Canip Bey, “Abdülhamid Nasıl Bir İnsandı” başlığıyla neşrettiği yazısının bir yerinde aynen şöyle diyor: “Dördüncü Murat ölünce, Osmanlı Hanedanı’nda ‘deli’ diye anılan Sultan İbrahim’den başka kimse kalmamıştı. İşte o zamandan ta Vahdettin’e kadar gelen padişahlar, hep Deli İbrahim’in neslidir. Ve her birisi bir gûnâ delidir.” (Yakın Tarihimiz 30 Ağustos 1962)

Garabete bakar mısınız, Ali Canip Bey sadece bu makalesiyle değil, lisenin dokuzuncu sınıfı için yazdığı edebiyat kitabının 185. sayfasında da aynı minval üzere kalem oynatmış ve “.. O aralık Abdülmecid tahta geçmişti. Bu, her Osmanlı padişahı gibi gafil ve biçare bir adamdı” hükmünü vermiş. Şu insafsızlığı görüyor musunuz, yazarın “her Osmanlı padişahı” gibi demesine bakılırsa Osman Gazi’yi, Fatih’i, Yavuz’u ve Kanuni’yi de “gafil ve biçare” adamlar listesine almak gerekiyor.

Sütunum müsait olsaydı Nihal Atsız’ın, Rıza Nur’un sahibi olduğu, Temmuz 1942 tarihli “Tanrıdağ” isimli dergide, Ali Canib’e verdiği uzun ve çok önemli yazısını siz değerli okuyucularıma naklederdim. Sadece şu cümleyle bu yazıya son vereyim: Atsız diyor ki:

“Mazinin değerlerine saygı… İşte milliyetçiliğin ve ahlakın baş şartlarından biri! Ne kadar inkılabcı olursak olalım yine geçmişe bağlıyız. Çünkü, ‘Kökü mazide olan âtiyiz…’”

Not: Eserleriyle edebiyat dünyamızı renklendiren Emine Işınsu Hanımefendi’ye Allah’tan rahmet niyaz ediyor, ailesine ve sevenlerine sabır diliyorum.

Sultan Vahdeddin’in yazdığı İslam ilmihali

 

04:0016/05/2021, Pazar

G: 16/05/2021, Pazar

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Her Müslümanın evinde fıkıh, hadis, tefsir, siyer, kelam ve tasavvuf gibi temel İslami ilimlerle ilgili kitapların muhakkak bulunması gerekir. Tabii ki bu konularla alakalı eserlerin sayısı hayli fazladır. Durum böyle olunca yapılacak iş, en sağlam kaynakları tercih etmek olacaktır. Mesela tefsir deyince günümüzde hemen aklımıza mütebahhir âlimlerimizden Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’an Dili” isimli eseri geliyor. Hadis kelimesini duyunca Kütüb-ü Sitte’yi, özellikle Buhari ve Müslim’i hatırlıyoruz. “Muvazzah İlm-i Kelam” ise, bu sahada kaleme alınan en önemli kitaplardan biridir. Benim de büyük bir zevkle okuduğum merhum Muhammed Hamidullah’ın “İslam Peygamberi”, en sağlam siyer kaynaklarından biri olarak karşımıza çıkıyor. Rahmetli tarihçilerimizden Zekâi Konrapa’nın siyer kitabından da, İmam Hatip yıllarında hayli istifade etmiştik.

Hiç şüphe yok ki, İslam’ı nasıl yaşayacağımıza dair bize rehberlik ettiği için fıkıh ve ilmihal de çok büyük bir önem arzediyor. Ulemamızın bu sahada da çok değerli eserler kaleme aldığı zaten erbabınca yakından biliniyor. Son devrin iki önemli “İslam İlmihali”nden biri rahmetli Ömer Nasuhi Bilmen’in, diğeri de son devir Osmanlı âlimlerinden Mehmed Zihni Efendi’nin imzasını taşıyor. Ömer Nasuhi Hoca’nın “Büyük İslam İlmihali” çok bilindiği için – isterseniz – onu şimdilik bir yana bırakıp, merhum Mehmed Zihni Efendi’den ve şaheseri “Nimet-i İslam”dan kısaca bahsedeyim.

Efendim, Hacı Mehmed Zihni Efendi - yukarıda da belirtildiği üzere- son devir Osmanlı âlimlerinin en seçkinlerinden biridir. Merhum, sonraki adı Galatasaray Lisesi olan Mekteb-i Sultani ile Mekteb-i Mülkiye’de hocalık yaptı. Müsteşrikler Kongresi’nde takdir görmesi üzerine, İsveç – Norveç Krallığı tarafından altın madalya ile ödüllendirildi. Arap edebiyatına büyük bir vukûfiyeti olan Zihni Efendi, bu konuyla ilgili çok mühim kitaplar kaleme aldı. Bununla beraber en önemli eserinin “Nimet-i İslam” olduğu kabul edilmektedir. Bir çok baskısı yapılan bu dört başı mâmur ilmihalin, benim kütüphanemde üç nüshası bulunuyor. Bu vesileyle söyleyeyim, aynı kitaptan birkaç nüsha almanın ne mânâya geldiğini fehmetmek için kişinin “mecânin-i kütüp”ten, hatta “muhibbân-ı kütüp”ten olması gerekiyor.

Bendeki üç nüshayı bir iki cümleyle tanıtayım. 1957’de basılan nüshayı merhum Hacı Muzaffer Ozak yayına hazırlamış. Efendi Hazretleri, eserin girişindeki kısa “önsöz”de şöyle diyor:

“Bu kitabı büyük İslam ve Türk âlimi Hacı Zihni Efendi merhumun değerli mahdumları olan ve bundan bir müddet evvel Hakk’ın rahmetine kavuşan kıymetli devlet adamlarımızdan Ali Rânâ Tarhan’ın ruhuna ithaf ediyoruz.

Kendileri ölümünden bir müddet evvel peder-i âlilerinin kıymetli eseri Nimet-i İslam’ın Türk harfleriyle neşrine müsaade etmişler ve merhum Hacı Mehmed Zihni Efendi Hazretleri’nin hal tercümesini bizzat kaleme almak suretiyle bizleri minnettar kılmışlardı.”

Kütüphanemdeki diğer nüsha, “Büyük İslam İlmihali – Nimet-i İslam” adıyla “İslam Mecmuası Yayınları” arasında çıkmış. 1986’da neşredilen bu nüshanın başında müellifin hayatı ve eserleriyle ilgili uzunca bir “takdim” yazısı da esere değer katıyor. Afyon Müftüsü Celal Yıldırım’ın günümüzün Türkçe’siyle hazırladığı, ayrıca İstanbul Müftüsü A. Fikri Yavuz ile Ahmed Davutoğlu Hoca’nın tetkik ettiği öteki nüsha da “Sönmez Neşriyat” tarafından yayımlanmış.

Garip değil mi, bu kıymetli eserin ortaya çıkmasında Sultan Vahdeddin’in de payı olduğuna, hatta eseri son padişahın bizzat kendisinin yazdığına dair söylentileri ben de duymuş, fakat pek inanamamıştım. Bu günlerde okuduğum Hacı Zihni Efendi’yle ilgili bir eserde bu konuya da yer verildiğini görünce benim de inanasım geldi. Prof. Dr. Ahmed Turan Arslan hocamız şöyle diyor:

“30 Mart 1998’de Emin Saraç hocamdan şu rivayeti dinledim: Hocam merhum Abdülhakim Arvasi’nin kız kardeşinin oğlu olan ve hocamın İstanbul-Fatih Okumuş Adam Sokağı’ndaki komşularından merhum Tevfik Demiroğlu’ndan (7 Temmuz 1984), Tevfik Bey de Hacı Mehmed Zihni’nin oğlu merhum Ali Rânâ Tarhan Bey’den duymuş: Kitabın aslını – tahminen ikinci ve üçüncü kısmını – Sultan Vahdeddin padişah olmadan önce hazırlamış; daha sonra kitap üzerinde Zihni Efendi ile birlikte çalışmışlar. Ancak saltanat ailesinin bir ferdi olmak hasebiyle Sultan Vahdeddin, kendi isminin kitaba yazılmasını uygun görmemiş, böylece kitap yalnızca Mehmed Zihni Efendi’nin imzasıyla neşredilmiştir.”

Bu konuya Sultan Vahdeddin’in başyâveri Ali Fuad Türkgeldi, “Görüp İşittiklerim” isimli hatıratında yer verdiği gibi, İbnülemin de tasdik edip eserine alıyor. İnsan yaşadıkça ve tabii ki okudukça neler neler öğreniyor. Allah ikisine de rahmet etsin.

Ahmet Mithat Efendi’nin dini eserleri

 

04:0023/05/2021, Pazar

G: 23/05/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Basın mensuplarının, özellikle ünlü gazetecilerin “Efendi Babamız” diye büyük bir saygı gösterdikleri kalem erbabından biri de merhum Ahmed Mithat Efendi idi. Yaşadığı devirde kitapları, makaleleri ve tefrikaları çok ilgi çektiği ve merakla okunduğu için kendisine “Hâce-i Evvel” ünvanı verilen bu zat, hayatının sonuna kadar elinden kalemi bırakmadı. O kadar ki, yazdığı eserlerin sayı itibariyle çokluğundan dolayı adı “velûd” muharrirler listesinin en üst kısmında yer aldı.

Niçin söylemeyelim, okuma ve okutma, öğrenme ve öğretme aşkıyla yanıp tutuşan Ahmed Mithat Efendi hem muharrirdi, hem müellifti. Başta Tercüman-ı Hakikat gazetesi olmak üzere diğer bir takım süreli yayınlarla meşguliyetinden dolayı o bir “muharrir”di. Her sahada kaleme aldığı yüzden fazla kitap dolayısıyla da – tabii ki – kalemi işlek bir “müellif”ti. Ansiklopedist bir yazar olan Mithat Efendi’nin merakını ve tecessüsünü, sınırlı birkaç konu tatmin etmediği için daireyi bir hayli genişletti. Romandan hikâyeye, seyahatnamelerden ders kitaplarına, biyografiden tiyatroya kadar hemen her sahada kalem oynattı.

Ahmed Mithat Efendi dini mevzulara da ilgisiz kalmadı, daha çok İslam’ı müdafaa sadedinde “Müdafaa”, “Beşair”, “Niza-i İlm ü Din” isimleriyle bir takım önemli çalışmalara da imza attı. Yayımlandıkları devirde büyük ilgiyle karşılanan bu eserler ne hikmetse daha sonraki yıllarda nisyan perdesinin altında kaldı. Dini muhtevalı bu kitapları âdeta unutturmak için sanki özel bir gayret gösterildi. Ahmed Mithat Efendi’yle ilgili makalelerde ve biyografilerde bile, söz konusu bu eserlere yer verilmedi. Sadece bu kadar mı, merhumu anma toplantılarında da yine bu kitaplar es geçildi.

Bu konuda bir belge olmak üzere 31 Ocak 1952 tarihli “Tarih Dünyası”nda Ali Kemali Aksüt imzasıyla yayımlanan makaleden söz etmek istiyorum. Kısaca nakledeyim:

Ahmed Mithat Efendi’nin doğumunun yüzüncü, ölümünün otuz üçüncü yıl dönümü dolayısıyla 29 Aralık 1944’de İstanbul Üniversitesi konferans salonunda bir toplantı düzenleniyor. Ünlü gazetecilerimizden Hakkı Tarık Us’un ön ayak olduğu bu toplantıda İhsan Sungu hayli uzun bir konuşma yapıp merhumun hayat hikâyesini ve eserlerini anlatıyor. Lakin, Ali Kemali Aksüt’ün ifadesiyle hatip affolunmaz bir kusur işliyor; “Mütefekkirin mühim bir cephesi olan dini tetkikat ve neşriyatını, söz ve düşünce hürriyetine iltifat etmeyen zamanın gidişine uyarak, hiç kale almamak gibi yakışıksız bir harekette bulunuyor.”

Halbuki Ahmed Mithat Efendi, haksızlık karşısında susan dilsiz şeytan değildir, aksine kükreyen bir imanın da temsilcisidir. “Çocuklara Abdest ve Namaz” risalesiyle dini neşriyata girişen Ahmed Mithat Efendi, bir romanın içinde bile olsa, - vesile düşürüp – İslam’ı savunmak için çare arıyor. Mesela resim ve heykelin İslam’daki mevkiini göstermek üzere “Teaffüf” adındaki bir romanında önemli bir fasıl açıyor.

Materyalist düşünceden çok etkilenerek bileklerini kesmek suretiyle intihar eden Doktor Beşir Fuad bu haliyle onu çok heyecanlandırıyor ve gençlerin de aynı felaket girdabına düşmesini önlemek maksadıyla “Ben

Neyim?” isimli kitabını yazıyor.

Mithat Efendi’nin bu sahada kaleme aldığı diğer bir eser ise – yukarıda da belirtildiği üzere – “Müdafaa” adını taşıyor. Merhum bu eseriyle de, Müslümanlar arasında Hıristiyanlık propagandası yapan misyonerlere susturucu cevaplar veriyor. Müslümanların kendi dini inançları konusunda hataya düştüklerini iddia edip onların Hıristiyanlığa girmelerini teşvik edenlere karşı din kardeşlerini ikaz için yazdığı işte bu “Müdafaa” yerli yabancı bir çok Hıristiyanı kızdırıyor. Ahmed Mithat Efendi’ye bundan dolayı çok şiddetli ve pek edepsizce hücum ediliyor.

Ahmed Mithat Efendi’nin bu vadide kaleme aldığı diğer bir İslami eseri ise, “Beşâir-i Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediye” adını taşıyor. Eserde, Hazreti Peygamberin Kur’an-ı Kerim’den önceki ilahi kitaplarda nasıl müjdelendiği anlatılıyor. (Latin harflerine aktarılan bu eser 2007’de Kutup Yıldızı Yayınları tarafından neşredildi.)

Ahmed Mithat Efendi İ. V. Draper’in “Les conflits de la science et de la redigion” adıyla Fransızcaya çevrilen kitabını Ahmed Mithat, Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Âliye Hanım’dan alıp okudu. Draper’in İslam dini aleyhindeki tenkitlerini inceden inceye gözden geçirip hepsini cevaplandırdı. “Nizâ-ı İlm ü Din” adını taşıyan bu eserinde de merhum ne büyük bir ihata kuvvetine sahip olduğunu, dost düşman herkese gösterdi ve gençlerin istifadesine sundu.

Yukarıda adını ve tarihini verdiğimiz dergide bu yazıyı yayımlayan Ali Kemali Aksüt merhum bir temennisini şöyle dile getiriyor:

“Bir hayır sahibi çıksa, gerek bunu, gerek ‘Müdafaa’ ve ‘Beşâir’i yeni yazıya çevirse, hatta anlaşılmasını kolaylaştıracak bazı haşiyeler ve ilaveler yapsa, hal ve âti gençlerimiz için ne kıymetli bir hazine elde etmiş oluruz!”

Bu hayır sahibi, halen bekleniyor.

Merhum Menderes’e mersiye

 

04:0030/05/2021, Pazar

G: 30/05/2021, Pazar

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Şairler sultanı Baki’nin, cihan hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman hakkında yazdığı mersiye ne kadar muhteşemse, merhum Kemal Edib Kürkçüoğlu’nun “Mersiyye-i Nîk Nâm-ı Adnân Aleyhi’r-Rahmeti Rabbünâ’r Rahmân” başlığıyla Menderes için kaleme aldığı şiir de o derece, hatta daha fazla göz yaşartıcıdır. Merhum Başbakan’ın şehit edilişinin 61. yıldönümünde tam bir edebiyat anıtı diyebileceğimiz bu mersiyeyi siz değerli okuyucularıma takdim ediyorum:

Milletin ey en mübeccel ferdi bin hürmet sana

Sinsi firâka rağmen bağlıdır millet sana

Gıll ü gişden dûr idin, güyâ mücessem nur idin

Rabbimiz vermişti bir mânendi yok safvet sana

Uğramıştık ye’se çok devletlûden, bulduk seni

Râygân etmişti fıtrat özge bir hâlet sana

Dini kurtardın, okutturdun ezânı ber-vech-i şer

An samimi’l – kalb medyûn oldu cem’iyyet sana

Tek dayancıydın güvenciydin bu mahzûn ümmetin

Kıydılar bilmem neden ey merd-i zî-kıymet sana

Daima meşgûl-i zikrullah-ı fikrullah idin

Gelmemişti bir nefes tevhidden gaflet sana

Derde düştün, memleket aşkıyla koştun hizmete

Hem de kâfiyken babandan müntakil servet sana

Yan gelip yatsaydın alkışlardı gâfiller seni

Oldu suç, imar için gösterdiğin gayret sana

Mülkün ihyâsıydı maksûdun, didindin rûz u şeb

Bir takım ahmaklar isnad ettiler cinnet sana

Uğradın bühtana, katlandın “Tecellidir” dedin

Attılar taş, baş kesip gerdin göğüs. Hayret sana

Sildiler haksızca milyonlar tutan matlûbunu

Yazdılar yoktan hayâli bir yığın zimmet sana

Merhamet bilmeksizin, insafa yer vermeksizin

Durmadan saldırdı on yıl, bir kuduz kuvvet sana

Ehl-i hikmet, şöhret âfet, ihtiras evlâdedir.

Bî-güman şöhret-i kizbden geldi her âfet sana

Çattı şeddâdâne, fir’âvnane, Nemrûdane hep

En denîlerden denî, bir hasm u bî- ismet sana

Hayr u şer Hak’dandır ammâ şüphesiz var âmili

Geldi telkiniyle mel’ûnun bütün nekbet sana

Yurda müstevli olan haydudlar u ifritler

Zulmü câiz gördüler, göstermediler re’fet sana

Ettiler tatbik bî-pervâ adalet nâmına

Engizisyonlar çağından kalma bir şiddet sana

On beş ay, üç hafta mahbûs eyleyip bir hücrede

Öz yakınlardan, uzak çektirdiler mihnet sana

Zülcelâl’in intikâmından tehâşi etmeden

Kıldılar bin bir eza, verdirdiler zahmet sana

Pür- tarâvet, pür şetâret bir levend-endâm idin

Kaldı ancak bir soluk yüz, bir bükük kâmet sana

Hükmü duydun, emre uydun, hâke baş koydun hemân

Anladın dünya değil, ukbâ için kıymet sana

Fi sebîlillah ölenlerdendin, al benden haber

Müjde-i gufran verir Kur’an’da çok âyet sana

İrtihalin etti hûn, erbabı aşkın bağrını

Verdi târih-i şeref, lâkin bu gaybûbet sana

Katle uğrar âkıbet sâkillerin amma ki sûz

Salsalar kâfi değil dünyayı keffaret sana

Özge teşrifat var, sen başvekil onlar vekil

Âdeten gelmezdi, onlar gitmeden nevbet sana

Giydin ak gömlek, demek oldun ölmeden kefenpûş

İndi gökten, sandı herkes nurdan kisvet sana

Koştu istikbal için Hallâk göklerden yere

Mutlaka bir lütufdur Hak’dan gelen dâvet sana

Saf be saf hûriler, gılmaniler hilkatten beri

İntizar eylerdi mü’min gözleyen cennet sana

Diledin âgâh olanlardan, siyâsetgâhdan

Dârı görmüşsün de asla gelmemiş haşyet sana

Olmuş “Allah!” ismi dünyadan göçerken son sözün

Vermemiş insafı yok cellatlar dehşet sana

Sonra bir yağmur boşanmış, gökde yokken tek bulut

Saldı Rahman’dan huruç etmiş demek hüccet sana

Her yanın kuşlarla dolmuş nâgehân, sanmış gören

Âsumândan gelmiş istikbal için hey’et sana

Hasmı titretmiş hayatından da çok mevtin senin

Çünkü verdirmiş bu hâlin başka bir heybet sana

Mâsivâdan sıyrılıp girdin tarâb-ı vahdete

Mutlaka dar geldi, külfethâne-i devlet sana

Ten libasından soyundun, ruh olup kıldın urûc

Rabb-i Sübhân etti ihsan devlet-i ahret sana

Mazhar-ı tedvir olup giydin şehâdet hil’ati

Düştü beyne’l- asdikâ ne mu’tena nimet sana

Bulmadan dîdara istihkâk ber-dâr olmadın

Vermemiş yâr-ı Hallaki ruhsat-ı vuslat sana

Hiç şek yoktur verip can aldığı tâc-ı belâ

Zat-ı Akdes’den mükâfat-ı ubûdiyet sana

Hak celîsindir, Resulullah enîsindir müdâm

Ruhlar bezminde asla gelmesin gurbet sana

Sen, Ebû Eyyûbi Ensâri’ye vermiştin gönül

Bir mürüvvet borcudur ondan da her himmet sana

Gün gelip can verdiğin yer bir ziyaretgâh olur

Eskisinden fazla hürmet gösterir millet sana

Gerçi bir seng-i mezârın yok bugün, lakin yarın

Câbecâ haşmetli heykeller diker devlet sana

Kimse mahbûbü’l – kulûb olmanla düşmez hayrete

Mânevi ihsandır, hoş sûretle, hoş sîret sana

Gittin amma geldi bir tarih-i nâgeh yâdıma

Ey melek-sîmâ şehid! Allah’tan rahmet sana

Meşhur bir edebiyatçımızın kaleminden Taksim Camii

 

04:006/06/2021, Pazar

G: 6/06/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Ünlü edebiyatçılarımızın İstanbul’un tarihi camileri hakkında kaleme aldıkları güzel şiirler ve ilgi çekici makaleler, erbabı tarafından zevkle okunuyor. Mesela, Yahya Kemal’in “Süleymaniye’de Bayram Sabahı” şiiri, bu tarihi mabedin güzelliklerini dile getirmesi itibariyle tam bir edebiyat şaheseridir.

Keza Mehmed Âkif’in Fatih Camii’ni tasvir eden o harika şiiri de tam bir edebiyat anıtı olarak karşımız çıkıyor. Yine Rıza Tevfik’in “Harap Mabed” ismiyle neşrettiği şiir, dört dörtlük bir teessüfnâmedir. Hecenin en başarılı şairlerinden kabul edilen Rıza Tevfik, bu şiiriyle Edirnekapı’daki Mihrimah Sultan Camii’nin bir zamanlar nasıl perişan ve sahipsiz bir halde bırakıldığını anlatıyor ve okuyanlara göz yaşı döktürüyor.

Ayrıca bu konuda kaleme alınmış öyle makaleler var ki, onlar da cami medeniyetinden bahseden harika örnekler olarak arz-ı endam ediyor. İşte bunlardan biri meşhur edebiyat tarihçimiz Nihat Sami Banarlı’nın 18.11.1950 tarihli Hürriyet’te “Taksim Camii” başlığıyla yayımladığı yazıdır. Bundan tam 71 yıl önce neşredilen bu makaleyi tam bir ibret tablosu olarak takdim ediyorum.

Nihat Sami Bey diyor ki:

“İstanbul’un Şişli bölgesinde zarif bir cami yükselterek, şerefli kubbeler şehrinin bu çevresine bizim milliyetimizden yeni ve asil bir renk vermeye muvaffak olan ‘Kurucu Heyet’in muhterem şahsiyetlerinden biri, bana güzel bir haber sundu: Çok güç, çok müşkül bir mesele olduğunu pek iyi bildikleri halde, aynı azimli heyetin aklından şehrimizin Taksim bölgesine de, bu semtin maddi-manevi çehresine yakışan bir cami kurabilmek tasavvuru geçiyormuş.

Kısa zamanda çok iyi görülmüş ki, Şişli Camii, şehrin köşesine yalnız Müslüman Türk ruhundan yankılanmış canlı bir manzara vermek; bulunduğu yeri birden bire fevkalâde güzelleştiren milli-dini bir âbide olmakla kalmamış… Hele Müslümanlığın bazı sayılı günlerinde bu camiye koşan ahaliye az olmuş. Nisbeten ufak yapılı bağrına yalnız o semtin Müslümanlarını sığdıramayacak bir talihe uğramış.

Gerçi Şişli Camii’ni kuranlar hatırlamışlar ki, atalarımız Bayezid gibi, Süleymaniye, Sultanahmed gibi büyük camileri yaptırırlarken bu camilerin istiab ölçüsünü onların kuruldukları semtlerdeki mevcut nüfus sayısına göre değil, aynı semtlerin gelecek yüz yıllardaki nüfusunu düşünerek yaptırır, o ulu camileri bunun için muazzam birer âbide halinde yüceltirlerdi.

Fakat Şişli Camii’ni kuranların bütün fedakârca çalışmalarına, bu uğurda teberruda bulunan bütün hamiyetlerine rağmen bir takım tâli sebepler yüzünden, İstanbul’un bu son, güzel camiini bugün büründüğü ölçüden daha geniş bir ölçüyle kurmaya imkân bulunamamış.

İsteniliyormuş ki, yeni ‘Taksim Camii’ hem İstanbul’un bu heybetli apartmanlar bölgesine yakışır bir ölçü ile yapılsın, içine büyük kütleler alabilsin; hem de aynı semte bambaşka bir mânâ ve yepyeni bir milli çehre verebilecek bir güzellikle kurulsun.

İtiraf edeyim ki, ben, bu cesur tasavvurun ikinci cephesini, birinciden daha sıcak bir anlayışla karşıladım. Bence, devrimizin vefalı Müslümanları İstanbul’un hangi semtinde olursa olsunlar, büyük, dini günlerde İstanbul’un neresinde bir ulu cami varsa, orada toplanmayı zevk bilen bir ruh haleti içindedirler. Ve ecdad yadigârı eski camiler, onların bu arzularını fazlasıyla tatmin edebilecek bir azametle, hele İstanbul semtinin asil bağrında dimdik durmaktadır.

Fakat bizim bin yıldan beri Türkiye topraklarında özel bir tekâmül gösteren milliyetimizin şehir mimarisindeki en karakteristik çizgileri, kubbe ve minare çizgileri, yassı ve sivri kemer çizgileri, saçak ve sayvan çizgileridir. Dünya üzerine taşan bu millet ruhunun mimarlıktaki kuvvetli ifadesi, bu ruhun semalaşması mânâsındaki kubbelerde; bu ruhun semaya uzanması anlamındaki minarelerdir. İnsan gözlerine daima göklere çevrilme itiyadı veren bu camilerin Türk şehirlerinin en yüksek tepelerine kurulmasında ise ayrı bir mânâ vardır. Bizim en güzel şehirlerimiz, ova düzlüklerine değil de, dağ tepe yüksekliklerine kurulan ve uzaktan bakanlara ‘bütün bir âbide’ heyetiyle görünen kademeli şehirlerimizdir. Fatih’in İşkodra şehrini zaptetmek için harekete geçtiği zaman, bir dağ üzerine kurulan İşkodra kalesine bakarak ‘Bu kartal yuvasını yapan ne güzel yer seçmiş’ sözündeki güzellik anlayışı, bizim dağ yamaçlarına ‘âbide şehirler’ kurmak zevkindeki ruh coşkunluğumuzun beliğ ifadelerindendir.

Heybetli apartmanlar beldesi Taksim ise, bu çerçevede yapılan resmi, yarı resmi inşaata rağmen hâlâ mimarisinde bizim milli çizgilerimizi görmek mümkün olmayan bir çehre içindedir. Tünel’den Şişli’ye kadar uzanan büyük cadde üzerinde yabancı isimler, yabancı çizgiler ve yabancı mimariler, hatta başka dinlerin mimarileri o kadar boldur ki, bu bölgeye bizim daha kat’i, en kat’i milli damgamızı vuracak eserlere ihtiyaç âşikârdır. Daha bundan çeyrek asır evvel –bugün bizim içtimai dâvâlarımızın aksi istikametinde yürüyen – bir şair, Taksim civarındaki Ağa Camii’ni Mütareke yıllarının Beyoğlu’nda yapayalnız bulunan ve bu camiye ‘Bu imansız muhitte öyle yalnızsın ki sen’ diye seslenmek ihtiyacını duyuyordu. Memnuniyetle söyleyelim ki, bugün Beyoğlu sokakları, Mütareke yıllarının milli haysiyet kırıcı, Pera sokakları gibi bizden uzak ve Ağa Camii, o yıllardaki kadar mahzun değildir. Ancak Türk milliyetini örnek karakteristik unsurlar arasında, İslamlığın asırlarca şeref arttıran bir vazifesi olmuştur. Camiler ve minareler birer mimari zaferi oldukları kadar, iyilikler ve faziletler dini İslamlıkla her milletten daha iyi anlaşan Müslüman-Türk ruhunun da aziz timsalidirler. Bu sebeple biz, bugün hâlâ milliyetimizi çizeceğimiz bölgelere onlardan çizgiler işlemek, onlardan örnekler yüceltmek, onlardan hatıralar getirmek mevkiindeyiz.

Ben müstakbel Taksim Camii tasavvurunu en çok bu düşüncelerle müsait karşıladım. Gözlerimin önünde beliren ve Fatih, Bayezid, Sultanahmed meydanlarını andıran bir Taksim Meydanı ise, bana birden bire inanılmayacak kadar sıcak bir milli çehreyle gülümsedi.”

İstanbul’umuzun, manevi ve uhrevi çehresini daha fazla sevdirmek için bunca yazı kaleme alan Nihat Sami Bey, ruhun bir kere daha şad olsun. İşte özlediğin Taksim Camii 71 yıl sonra, beş vakit ezanlarıyla gönüllerimizi şenlendirmeye, kulaklarımızı dinlendirmeye başladı

İbnülemin Mahmud Kemal İnal ve Ketebe Yayınları

 

04:0013/06/2021, Pazar

G: 13/06/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Yakın tarihimizde Osmanlı ile Cumhuriyet arasında köprü vazifesi gören en renkli şahsiyetlerden biri de - hiç şüphesiz - İbnülemin Mahmud Kemal İnal’dır. Geçenlerde merhum üstadın doğumunun 150. yıl dönümü dolayısıyla ilgi çeken bir sergi açıldı. Fatih Belediyesi ile İstanbul Üniversitesi’nin ortaklaşa düzenledikleri bu sergi kültür ve sanat erbabıyla İbnülemin muhiblerini bir araya getirdi.

Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın mahdumu Bilal Erdoğan’ın da katıldığı törende kurdele kesildikten sonra İbnülemin Bey’e, nâm-ı diğer Efendi Hazretleri’ne ait hat eserlerinin, kıymetli yazmaların ve bir takım özel eşyaların yer aldığı sergi gezildi.

Fatih Belediye Başkanı Ergün Turan Bey, yaptığı konuşmada üstaddan “Kemalat sahibi bir şahsiyet” diye bahsetti ki, bu tam yerinde bir tavsiftir. Nitekim, merhumun babası Seyyid Mehmed Emin Paşa’dan kendisine intikal eden Mercan’daki tarihi konağın bir adı da “Darü’l-Kemal”dir. Hazretin 1957’de vukû bulan vefatına kadar bu ilim ve irfan yuvası kemal sahiplerine mekân olma özelliğini korudu. İşte bundan dolayıdır ki, ben de eserimin ikinci cildine “Darü’l Kemal ve Erbab-ı Kemal” adını verdim. İnşaallah yakında 3. cildi de kisve-i tab’a bürünecek.

Bilal Erdoğan Bey de sergi açılışında yaptığı konuşmada, “İnal, Osmanlı ile Cumhuriyet’i birbirine bağlayan köprü şahsiyettir” dedi. Evet, bu ayaklı kütüphane öyle sıradan bir köprü olmayıp tam bir Mimar Sinan köprüsüdür. İbnülemin’in hayırla anılmasına vesile olan en kayda değer hizmetlerinden biri de, bütün mal varlığını hayır kurumlarına, özellikle İlim Yayma Cemiyeti ile İstanbul İmam Hatip Okulu’na bırakmış olmasıdır. Ancak, merhuma ait konağının vasiyetine aykırı olarak alelacele yıktırılıp yerine zevksiz bir iş hanının yaptırılması son derce yanlış bir iş olmuştur. Rahmetli, vasiyetinde de belirttiği üzere, bu konağın -orijinal hali muhafaza edilerek- İmam- Hatip talebeleri için yurt olarak kullanılmasını istiyordu. Ben, bu konağın hazin hikayesini kitabımda uzun uzun anlattım.

Efendim, “İbnülemin Mahmud Kemal İnal Sergisi”ni ziyaret edenlere bir de albüm dağıtıldı. Zengin bir görsel malzemeyle hazırlanan İbnülemin Mahmud Kemal Albümü’nün kapağında merhum hakkında söylenen meşhur beytin şu mısraı bulunuyor: “Ne kendi kimseye benzer, ne kimse kendisine.” Kapakta olmayan diğer mısra ise şöyle: “Hezâr gıbta o devr-i kadîm efendisine” Bunlardan birincisi Süleyman Nazif’e, ikincisi de Yahya Kemal’e aittir. Garip değil mi, İbnülemin hakkında yazanlar ve konuşanlar genellikle bu iki mısraı ve şairlerini birbirine karıştırırlar, hatta daha da ileri giderek “hangisi hangi dizeyi söylemiş belli değildir” diye de hüküm verirler. Bu hükmü verenlerden birinin de Hilmi Yavuz olduğunu öğrenmek istiyorsanız, yazarın “Belleğin Kuytularından” adını taşıyan kitabında “Bir Cihan Kaynanası – İbnülemin Mahmud Kemal İnal” başlığıyla yer alan yazıyı okumanız gerekiyor. Halbuki bu konu İbnülemin hakkında kaleme alınan yazıların bazılarında açıklığa kavuşturuluyor. Buna bir örnek olarak Prof. Dr. Cahit Tanyol’u gösterebiliriz. Bakınız, Tanyol, “Türk Edebiyatında Yahya Kemal” isimli kitabında ne diyor:

“Yahya Kemal’in belleğinde yer alan dizelerden biri de zemin ve zamana uygun söylenmiş nükteli sözler ve fıkralardı. Son çağın müzelik tiplerinden İbnülemin Mahmud Kemal için Süleyman Nazif’in ‘Ne kendi kimseye benzer, ne kimse kendisine’ diye bir dizesi vardı. Gerçekten de İbnülemin gerek dünya görüşü, gerek yaşayış biçimi, gerek kılık kıyafeti, nükteleri ve gerekse sohbetleriyle eski vüzera konaklarından günümüze savrulmuş bir tipi andırırdı. Ters bir adamdı. Gülmezdi, güldürürdü. Yahya Kemal Süleyman Nazif’in yazmış olduğu dizenin başına bir dize ekleyerek İbnülemin’in tam bir portresini çizmişti: Hezâr gıpta o devr-i kadîm efendisine / Ne kendi kimseye benzer ne kimse kendisine”

Unutmadan söyleyeyim, İbnülemin’in aziz dostlarından İbrahim Alaaddin Gövsa da, “Bir öyle âbide rekzetti yurda Hazret ki / İlelebed şaşacaktır cihan mühendisine” mısralarını ekliyerek bunu bir kıt’a haline getirdi. Yine unutmadan belirteyim: İlk iki mısra merhum Necmeddin Okyay hattıyla güzel bir levha haline getirildi ve 1953 yılında İstanbul Üniversitesi’ne bağışta bulunması dolayısıyla yapılan törende kendisine takdim edildi.

Süleyman Nazif ve Yahya Kemal gibi iki büyük şairimizin övgüsüne mazhar olan bu büyük kalem ve kelam erbabını daha yakından tanımak için eserlerini okumak gerekiyor. Merhumun kitapları, bu günlerde Ketebe Yayınları tarafından art arda yayımlanıyor

Sahaflar Çarşısı’nın şeyhi: Muzaffer Ozak

 

04:0020/06/2021, Pazar

G: 20/06/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Kültür tarihimizde önemli bir yer işgal eden İstanbul esnafları hakkında bir hayli kitap yazıldı. Bu konuda üç örnek vermek gerekirse Evliya Çelebi, Osman Nuri Ergin ve Reşad Ekrem Koçu gibi isimleri zikredebiliriz. Bunlardan Osman Nuri Ergin, en sağlam ve en ayrıntılı kaynak olarak karşımıza çıktığı gibi, Evliya Çelebi de ünlü seyahatnamesinde “Esnaf Alayları”nı uzun uzun anlatıyor, aralarında bir de sahaf esnafı bulunduğunu belirtiyor. Diğer grupların olduğu gibi, sahafların da idarecisi olan zata “Sahaflar Şeyhi” denildiğini ifade ediyor.

Bu mukaddimeyi, devrimizin en meşhur Sahaflar Şeyhi (duayeni) merhum üstadımız ve büyük kitabiyat bilgini Muzaffer Ozak Hoca Efendi’ye getirmek için yaptım. Ama önce bir başka sahaftan ve hakkında kaleme alınan bir yazıdan kısaca bahsedeyim. Sayın Doğan Hızlan, Hürriyet’in eki “Kitapsanat”ta “Sahaflar Çarşısı’nın Felsefecisi: Arslan Kaynardağ” başlığıyla yayımladığı yazısının girişinde şöyle diyor:

“İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü bitirmiş, Spinoza üzerine doktora yapmıştı. Bir derneğe olan siyasal üyeliği yüzünden bir daha mesleğine dönememiş, sahaflığı seçmişti.

Birçok sahafın yanında çalışmış, sergiler açmıştı. Yalnız Türkçe kitaplar değil, tezgâhında yabancı dilde kitaplar da bulundururdu.”

İşte Arslan Kaynardağ’ın yanlarında çalıştığı ve sergiler açtığı sahafların en başta geleni Muzaffer Ozak’tı. Ben bu konuya “Ayaklı Kütüphaneler” isimli kitabımda da yer verdim: Arslan Kaynardağ, çarşıda uzun yıllar sahaflık yaptı. Bir röportajda kendisine yöneltilen soruları cevaplandırırken şunları söylemeyi de ihmal etmemişti:

“Muzaffer Ozak gönlü yüce bir insandı. Kim olursa olsun, herkese iyilik ederdi. Yaptığı iyilikleri hiç unutmam. O dediğiniz yerde bir yıl kadar kitap sattım. Bizim için yalan yanlış birçok şeyler söylendi, Muzaffer Bey’e. Hiç birine aldırmadı. Kendisi olgun insan örneğiydi. Adını her zaman saygıyla, sevgiyle anıyorum.”

Efendi Hazretleri’nin adını saygıyla, sevgiyle anan günümüz sahaflarından biri de, halen Beyoğlu’ndaki dükkânında mesleğini icra eden Halil Bingöl’dür. Bu kadim dostumun yanına ne zaman gitsem Efendi’nin duvarda asılı resmine hasretle bakıp gözlerimi dinlendiririm. Halil Bey de, kendisinden daima, üstadımız, şeyhimiz diye sitayişle bahseder. Merhumdan yardım ve iyilik gören daha başka sahaf esnafı da var ama sütunum sınırlı olduğu için onları anlatamayacağım.

Mademki söz sahaflık mesleğinden ve Muzaffer Ozak’tan açıldı öyleyse konuyla ilgili birkaç nakilde daha bulunayım:

Sahaflığı, Karagümrük’te Kefeli Camii’nin imamı Şakir Efendi’den öğrenen Hacı Muzaffer Efendi, bu mesleğin sırlarını başkalarına anlatmaktan, bildiklerini öğretmekten de büyük bir zevk duyuyordu. Kendisiyle yapılan mülakatların birinde şunları söylüyordu:

Sahaf ve suhuf kelimeleri dini bir özellik taşımaktadır. Bazı peygamberlere “suhuf” adı altında vahiy indiğini biliyoruz. Çoğunluğunu dini eserlerin teşkil ettiği eski kitapların satıldığı Sahaflar Çarşısı, daha önce Kapalı Çarşı’daydı. Yıllar sonra şimdiki yerine taşındı. Burada sadece kitap satılmıyor; tarihi, edebi, ilmi sohbetler de yapılıyordu. Bilindiği gibi sahaf, eski kitapları ama daha çok yazmaları yakından tanıyan kimse demektir. Kitabiyat ilmine vakıf olan böyle bir sahaf, antika eserleri derleyip toplar, onlara kıymet ve fiyat biçer, bu eserlerin mümkün olduğu kadar erbabının eline geçmesi için gayret gösterir.

Biz öyle kitaplar satmışızdır ki, alan kimse sabaha kadar onu göğsüne bastırıp yatmıştır.

Nadir eserleri sadece kitap meraklısı Türkler almıyor, yabancılar da bu işin peşini bırakmıyorlardı. Doğrusu, yığın yığın kitap onlar vasıtasıyla yurt dışına gitti. Bu, bir bakıma da iyi oldu. Hiç değilse nadir kitapların bir bölümü böylece yok olmaktan kurtuldu. Çünkü harf inkılabından sonra, kraldan çok kralcı geçinen bazı işgüzar memurlar öyle bir terör havası estirdiler ki, insanlar korkularından ellerindeki kitapları, aile büyüklerinden kalan kıymetli eserleri alelacele yaktılar, kuyulara atıp yok ettiler. Evlerde eski yazı bulundurmak, kobra yılanı beslemek gibiydi. Mesela Çankırı Mevlevihanesi’ne ait kitapların gömüldüğü yeri bana gösterdiler. İçlerinde çürümeyen tek bir “Nesîmî Dîvânı” kalmıştı. Onu da ben aldım.

Sahaflar Çarşısı’na kitapların dışında fermanlar, hat örnekleri önemli evrak ve özel mektuplar da düşüyordu. Mesela ben Namık Kemal’in Abdülhamid’e verdiği jurnalleri bu çarşıda gördüm. Ustalarımız “Aman bunlar ortaya çıkmasın, aksi halde rezil oluruz” diyerek yaktılar. Öyle yazma Kur’anlar gelirdi ki, hangi hattata ait olduğunu belirlemekte hayli güçlük çekerdik. Adam, şaheser bir Kur’an yazdığı halde sonuna adını kaydetmiyor. “Edep ederim. Ben kimim ki, Allah’ın kitabına adımı yazayım” diyor.

Sahaflar Şeyhi Muzaffer Efendi’nin konuyla ilgili daha birçok hatırasını öğrenmek istiyorsanız “Ayaklı Kütüphaneler” isimli kitabımı okumanız gerekiyor.

Yassıada komutanına tokat atan tarihçimiz: Prof. Dr. Osman Turan

 

04:0027/06/2021, Pazar

G: 27/06/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Bizde Selçuklu tarihini bütün ayrıntılarıyla bilen ve bu konuda kaynak teşkil edebilecek eserler kaleme alan iki ünlü tarihçiden biri Prof. Dr. Mükrimin Halil Yınanç, diğeri ise merhum Prof. Dr. Osman Turan’dır. İkisinin de ortak yönlerine temas etmek gerekirse şöyle diyebiliriz.

İkisi de, Selçuklu tarihi konusunda tam birer otoritedir. Mükrimin Halil Bey de, Osman Turan Hoca da 27 Mayıs Askeri Darbesi olunca Yassıada’da kurulan uyduruk mahkemede yargılandı. Ölüm yaşları da birbirlerine yakın olup Mükrimin Halil 61, Osman Turan Hoca 63 yaşında vefat etti. Cenab-ı Hak, her ikisine de rahmetiyle muamele buyursun.

Bendeniz Mükrimin Halil Hoca’ya şahsen mülaki olmadıysam da Osman Turan merhumu yakından tanıdım. Bütün kitaplarını, ayrıca gazetelerdeki ve dergilerdeki yazılarını büyük bir zevkle okudum. Aydınlar Ocağı’nda ve başka mahfillerde yaptığı sohbetlerin bazılarında bulundum. Sahibi olduğu Nakışlar Yayınevi’nde kitaplarını basan merhum H. Cengiz Alpay’dan da Hoca hakkında bir hayli anekdot dinledim. Gerek “Türk Yurdu” dergisinde neşredilen yazıları, gerekse Yeni İstanbul gazetesinde yayımlanan makaleleri değerinden hiçbir şey kaybetmemiş olmalı ki, bunlar günümüzde de kitap haline getirilip kültür dünyamıza kazandırılıyor.

Selçuklular dönemini baz almak suretiyle Türk – İslam medeniyetinin ne muhteşem bir medeniyet olduğunu tarihi dehasıyla isbat eden Osman Turan Hoca hakkında müstakil kitaplar da neşredildi. Kılı kırk yaran Prof. Ali Birinci’nin çalışmasıyla, Nurdan Demirci’nin Boğaziçi Yayınları arasında çıkan eserini buna iki örnek olarak gösterebiliriz.

Geçen hafta Pazar günü Yeni Şafak’ın Pazar ekinde yayımlanan uzun bir röportaj bu satırları kaleme almama vesile oldu. İlgi çekici mülakatlara imza atan Ayşe Olgun’un Hasan Aksay Bey’e yönelttiği “Yazar kadrosunda dikkat çeken isimler kimlerdi?” sorusu şöyle cevaplandırılıyor: “Necip Fazıl olmalı dedik. Evine gidip davet ettim, kabul etti. Osman Turan vardı. Eşi Abdülhamid’in torunu Satı Sultandı. İhtilal döneminde Demokratik Parti milletvekili olarak Yassıada’ya gönderildi.”

Osman Turan Hoca’nın Yassıada’da maruz kaldığı zulmü anlatmadan önce yukarıda görülen iki yanlışı düzelteyim. Merhumun hanımının adı Satı Sultan değil, Sâtıa Sultan’dı. Yassıada’ya gönderildiği sırada Demokratik Parti milletvekili değil, Demokrat Parti milletvekiliydi. Bilindiği üzere, Demokratik Parti, merhum Ferruh Bozbeyli’nin Adalet Partisi’nden ayrılan arkadaşlarıyla kurduğu partinin adıydı.

Şimdi gelelim merhum hocamızın Sâtıa Sultan Hanımefendiyle olan evliliğine. Nurdan Demirci’nin neşrettiği “Prof. Dr. Osman Turan’ın Hayatı ve Eserleri” isimli kitabında anlatıldığına göre bu izdivaç şöyle gerçekleşiyor:

Hoca, 1950’de Paris’te toplanan Milletlerarası Şarkiyatçılar Kongresi’ne katılmak üzere Fransa’ya gidiyor. Burada Osmanlı Hanedanı’na mensup bazı kimselerle tanışıyor. Henüz bekâr olan O. Turan, tanınmış asil bir ailenin kızıyla evleneceğine dair rüya görüyor. Hanedan mensuplarının yurda dönmesine izin verildikten sonra gelenlerin arasında 2. Abdülhamid’in kızları ve torunları da vardır. Yakın arkadaşı Nihal Atsız’ın vasıtasıyla padişahın kızı Ayşe Osmanoğlu ile tanışıyor ve bu hanedanın içinde bekâr bir kızın olup olmadığını öğreniyor ve yine Atsız vasıtasıyla Sâtıa Hanım Sultan’la tanışıyor. Sâtıa Hanım Sultan, Abdülhamid’in en büyük oğlu Şehzade Selim Efendi’nin kerimesi Emine Nemika Sultan’ın kızıdır.

Yazarımız daha sonra şunları söylüyor: “Sâtıa Hanım Sultan, Osmanlı hanedanının 1924’de yurt dışına çıkarılmasından sonra 1927’de Paris’te dünyaya eldi. Küçük yaşta Lübnan’a geçti. Aftan sonra bir süre de İstanbul’da oturdu. Osman Turan’la tanışan Sâtıa Hanım Sultan, onun şiirle yaptığı evlenme teklifini kabul ederek, 20.12.1956’da Kadıköy Evlendirme Dairesi’nde – Hamdullah Suphi Tanrıöver’in şahitliğiyle – evlendi.”

Merhum Prof. Dr. Osman Turan’a, tarihçiliğinin yanı sıra şöhret kazandıran gelişmelerden biri de Yassıada Komutanı Tarık Gürya’ya attığı Osmanlı tokadıdır. Merhumla ilgili kitapların ve makalelerin bir çoğunda yer alan bu tokat olayını yakın dostu olan bir başka tarihçi, Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen hadiseyi bizzat kendisinden dinleyerek şöyle anlatıyor:

“Yassıada komutanı göründüğü zaman herkes ayağa kalkıp hazırol durumuna geçiyordu. Ben ayağa kalkmadım. Bana niye ayağa kalkmadığımı ve hazırol durumuna geçmediğimi sordu. Ben, onun için ayağa kalkmaya, hele hazırol vaziyetine geçmeye hiç mecbur olmadığımı söyledim. Bana çıkıştı ve üzerime yürüdü. Ben de kendisine tokat attım. Maiyetindeki askerler süngüleriyle üzerime hücum ettiler. Kumandan, onların beni öldürmelerine müsaade etmedi. Fakat, beni son derece rutubetli ve tabanı ayak bileklerine kadar çıkan çamurla dolu bir hücreye attı. Yassıada’ya getirilmeden önce ağır bir ameliyat geçirdiğim için zaten hasta idim. Hücrede günlerce kaldım. Sonra çıkarıldım.”

İşte Prof. Dr. Osman Turan, böyle hem âlim, hem kahraman bir tarihçimizdi. Öyleyse bu yazıya, benim de hocam olan merhum Mücteba Uğur’un vefatına düşürdüğü şu tarih beytiyle son verelim:

Toprağım bağrına onu da bassın

Hiç sual sormasın “gelen kim” diye

Şu fâni âlemden ebediyete

Verebilir miydik başka hediye (Mart 1978

Osmanlı medeniyetinden tablolar ​

 

04:004/07/2021, Pazar

G: 4/07/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Muallim Cevdet, bu sıfatın hakkını tam anlamıyla veren Milli Eğitim camiasının önemli isimlerinden biridir. Gerek İstanbul’da, gerek Bakü’de yetiştirdiği talebeleri onun nasıl bir muallim olduğunu her zaman, her yerde itiraf ediyorlar.

Merhumun yegâne mesleği muallimlik değildi, o aynı zamanda müellif, muharrir ve müverrih gibi unvanlar da taşıyordu. Bugün böyle güzel kelimelerle yazılarını ve konuşmalarını süsleyenlerin sayısı -maalesef- azaldı. Eskiler kitap yazanlara müellif, gazete ve dergi yazarlarına muharrir, tarihle iştigal edenlere de müverrih diyorlardı. Muallim Cevdet’i anlatırken bütün bu kelimeleri bir tarafa bırakıp ondan sadece öğretmen-yazar diye söz edersek bu hem eksik, hem kuru bir ifade tarzı olur.

Muallim Cevdet’in 1930’lu yıllarda Bulgarlara satılan Osmanlı arşiv belgelerinin geri getirilmesi için ne büyük bir çaba harcadığını, yaklaşık sekiz yüz sayfalık kitabında bütün ayrıntılarıyla anlatan Osman Nuri Ergin, onun aynı zamanda dört başı mamur bir kültür tarihçisi olduğuna da vurgu yapıyor. Merhumun denizler kadar engin bilgisine rağmen yazdığı kitapların sayısı belki azdır ama bunun sebebi hem öğretmenlik mesleğine öncelik vermesi hem de genç yaşta vefat etmesidir.

Cevdetin, İbn-i Battuta’ya zeyl olarak ve Arapça kaleme aldığı “İslam Fütüvveti ve Türk Ahiliği” isimli kitabı tam bir kültür hazinesi olarak karşımıza çıkıyor. Bu hacimli eserinin dışında, küçük ebatta daha bir takım çalışmaları var. Geçen akşam kütüphanemdeki eserleri okşamaya devam ederken bunlardan biriyle karşılaştım. Harf inkılabından önce “Zamanımızda Usûlü İnşa ve Muhabere” adıyla neşredilen bu kitabın sayfalarını çevirirken bir başlık dikkatimi çekti. “Eski Türklerde Hayır Müesseseleri” adını taşıyan bu başlık altında dünkü medeniyetimizden bazı tablolar sunuluyor. Hoşunuza gideceğini tahmin ettiğim için bunları siz değerli okuyucularımla paylaşmak istiyorum:

Devletin görevlendirdiği bir kişi, eline içi kül dolu bir kap alır. Sokak sokak dolaşır. Yerlere atılan balgamları ve tükürükleri küle bulayarak yok eder. İşte en medeni ve mükemmel belediyelerin bugün yapmak istediği şey, bizde yüz yıllar önce düşünülmüştür ve vakıfların bu iş için tahsis ettiği bir sermaye vardır.

Başka bir misal:

Yine bizzat devlet yahut hayır sahibi bir vatandaş “Darüşşifa” adıyla bir hastahane açıyor. Hasta burada herhangi bir ücret ödemeden tedavi görüyor. Sadece bu kadar mı, hastalara her gün av etleri, en nefis meyveler -hem de- bol miktarda veriliyor. Tımarhane denilen delilere ait hastahanelerde memleketin mûsıki üstadları tarafından hastalar neşelendirilmeye çalışılıyor. Halbuki o yüzyıllarda Avrupalılar, delileri cin çarpmış diye ateşe atıyorlardı.

Diğer bir örnek:

Salgın hastalıklarla yapılacak mücadele bizde yüzyıllar önce gündeme geldi. Bunun için özel sığınma evleri hazırlandı. Hastalığa yakalananların diğer insanların arasına karışmaması için her türlü tedbir alındı. “Miskinler Tekkesi” denilen ve bugün sıhhiyenin, belediyenin semtine bile uğramadığı müessese işte bu maksatla kuruldu.

Ya şuna ne dersiniz?

Öksüz çocukları, salih zatların yanında eğitmek, onları İslam terbiyesiyle yetiştirmek için vakıflarca büyük paralar ve mal mülk hazırlandı. İflas eden tüccara, mal varlığı kazaya uğrayan esnafa, çalışamaz hale gelen sanat erbabına yardım için çok sayıda vakıf kuruldu.

İşte göz yaşartıcı bir tablo daha:

Tahsil görmek veya ilmini yaymak için şehre gelmiş olan garip talebeleri ve âlimleri yatıracak, doyuracak, hayvanlarını besleyecek misafirhaneler inşa edildi. Fatih Camii’ni çevreleyen o koca meydan bir zamanlar mermer döşeliydi. Bu meydanın etrafındaki medresenin talebeleri, sabah namazını kılmak için Fatih Camii’ne mest ile, yani ayakkabısız gidiyorlardı. O civardaki bir imarethaneden her bir talebeye düzenli yemek veriliyordu. Bu yemeğe yüz dirhemden az olmamak üzere et konulması gerekiyordu. Bütün Filibe mukâtaası (1) bu imaretin pirincini yetiştiriyordu.

Merhum Muallim Cevdet’in Fatih Külliyesi hakkında kullandığı bu ilgi çekici cümlelere küçük bir ilavede bulunmak gerekirse şunları söyleyebiliriz:

İslam tarihine ve şehir medeniyetine şöyle bir göz attığımızda mâbedlerin, özellikle büyük camilerin birer külliye şeklinde inşa edildiğini görüyoruz. “Külliye” kelimesi geniş kapsamlı olmayı ve bütünlüğü ifade ettiği için selatin camilerinin etrafında imarethane, hastahane, kütüphane, muvakkithane, kervansaray vesaire gibi sosyal kuruluşlar da muhakkak yer alıyor. Böylece bir bakıma şehir içinde şehircikler de kurulmuş oluyor. İslam medeniyetinin en şaşaalı devirlerinde Bağdat, Şam, Kahire, Kurtuba gibi büyük merkezlerde inşa edilmiş olan külliyeler, insana her mânâsıyla hizmet etme duygusunun canlı göstergeleri olarak karşımıza çıkıyor. Külliye zengini İslam şehirlerinden biri de -hiç şüphe yok ki- bizim İstanbul’umuzdur. Fatih Camii’ni ve külliyesini diğer İslam şehirlerindeki külliyeler ile kıyasladığımız zaman birinciliği kazandığını görüyoruz. Nitekim merhum Ali Himmet Berki de 15 Mayıs 1968 tarihli “İslam Medeniyeti” dergisinde yayımladığı bir makalede Fatih külliyesine öncelik verip şunları söylüyor:

“Büyük hükümdar, İstanbul’da Fatih Camii’nin etrafında öyle bir külliye yapmıştır ki, İslam âleminde vücuda getirilen ilim müesseselerinin hepsinin üstündeydi. Gerçi, vaktiyle Bağdat’ta Nizâmülmülk tarafından tesis olunan Nizamiye Medresesi’yle Nişabur’da Nizâmülmülk Medresesi; zamanlarında dünyanın en büyük külliyesi halindeydi. Bu medreseler de Ebu İshak-ı Şirazi, İmam-ı Sühreverdi, İmam-ı Gazali gibi büyük âlimler ders veriyordu. Şeyh Sadi de burada yetişmişti. Merhum bu medresede bir müddet muidlik (müzakerecilik) yapmıştı. Ancak Fatih medreseleri Hastahane, Darülhadis, Nekâhathane gibi müştemilatı ve sair teşkilatı ile daha mütekâmil halde idi.”

İstanbul’a ilk geldiğim yıllarda ben de bu Sahn-ı Seman Medreselerinin bir odasında, bir süre kalma bahtiyarlığına ermiştim. İnşa ettirdiği bu göz kamaştırıcı külliye ile şehir medeniyetine külli anlamda katkıda bulunan Hz. Fatih’i bir kere daha rahmetle yâd ediyorum.

Mukâtaa: Eskiden devlete ait bir geliri veya araziyi kira karşılığında ve başkasına satmamak şartıyla geçici mülk olarak bir kimseye devretme, kesime verme. (Misalli Büyük Türkçe Sözlük)

Not 1: Kadim dostum İbrahim Kalkan Bey’in vefatını Mehmet Şeker Bey’in yazısından öğrendim. Merhum son zamanlarda Fatih’te, Dülgerzade Camii’nin arkasındaki kahvehanelerde otururdu. Buralarda zaman zaman kendisiyle görüşürdüm. Şiir ve edebiyat sohbetleri yapardık. Allah rahmet eylesin. Mekânı cennet olsun.

Not 2: Kitabiyat dünyamızın önemli ismi Turgut Kut Bey de rahmeti Rahman’a kavuştu. Cuma günü Sapanca’da toprağa verildi. Allah rahmet eylesin.

İmam-ı Buhari ve edepsiz edebiyatçı

 

04:0011/07/2021, Pazar

G: 11/07/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Bilindiği üzere İslam’ın iki ana direğinden biri, Kur’an-ı Kerim diğeri de hadis-i şeriflerdir. Kelamullah’a yüzlerce, binlerce tefsir yazıldığı gibi, hadislere de aynı ilgi gösterildi ve muazzam bir hadis külliyatı ortaya konuldu. “Kütüb-i Sitte” denilen altı hadis kitabında öncelik “Buhari” ve “Müslim”e verildi. Bütün İslam âleminde olduğu gibi, bizde de bu iki hadis külliyatı büyük rağbet gördü.

Bu girizgâhtan sonra İmam-ı Buhari ve eseri üzerinde biraz durmak istiyorum. Benim de Tokat İmam-Hatip Okulu’ndan hocam olan ve hadis dersimize gelen merhum Prof. Dr. Mücteba Uğur, ihtisas alanı olan bu konuda bir de kitap neşretti. Türkiye Diyanet vakfı Yayınları arasında çıkan “İmam Buhari” isimli bu eserde Sahih-i Buhari’nin Türk kültüründeki önemine de yer veriliyor. Buna göre, Sahih’in en ciddi bir şekilde basılmasına bir Türk hükümdarı önayak oldu. Keza böyle mühim bir hadis kitabının en güzel ve ilmi bakımdan güvenilir baskısını yapmak da yine Türk milletine nasip oldu. Her Müslümanın kütüphanesinde Kur’an-ı Kerim ve tefsirlerinin yanı sıra muhakkak bir de Sahih-i Buhari denilen bu âbidevi hadis mecmuası bulunmaktadır.

İşte bundan dolayıdır ki, Osmanlı medreselerinin arasında sadece hadis eğitimi veren “Darülhadis”lere de rastlıyoruz. Bunların yanı sıra sırf hadis okutmak için vakıf kuranların da olduğu biliniyor. Böyle bir himmetin ve hizmetin sonunda “Buharihanlık” görevi ortaya çıkıyor ve âdeta bir meslek haline geliyor. Buharihan adıyla anılan ve herhangi bir yerde sahih okutan âlimler toplumda büyük bir alaka görüyorlar. Yine tarihlerin kaydına göre Türkler arasında Buhari Hafızları da yetişiyor. Sahih’i baştan sona ezberleyen Buhari hafızlarının sayısı gittikçe artıyor. Bunlar, adı geçen hadis külliyatının nesilden nesile sağlam bir şekilde intikal etmesinde -tabii ki- büyük bir rol oynuyorlar.

Mücteba hocamızın verdiği bilgiye göre kıtlık, deprem, savaş, salgın hastalık gibi zor zamanlarda Sahih-i Buhari hatimleri okutmak Türkler arasında bir bakıma âdet haline geliyor. Bu, son devirde de böyle oldu. İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Balıkesir Milletvekili olarak görev yapan İslam bilgini merhum Hasan Basri Çantay’ın anlattığına göre, 23 Nisan 1920’de Meclis açılmadan önce Mustafa Kemal’in emriyle Hacı Bayram Camii’yle Zincirli Cami’de Kur’an-ı Kerim hatimlerinin hemen ardından Sahih-i Buhari hatimleri de okunuyor.

Cemal Kutay’ın “Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları” isimli eserinde kaydedildiği üzere, yine Mustafa Kemal yayınladığı bir beyanname ile bütün Anadolu camilerinde bir hafta boyunca Sahih okunmasını emrediyor. Aynı uygulama Sakarya Meydan Muharebesi’nden önce de gündeme geliyor. Yine Mustafa Kemal’in direktifiyle, Libyalı Şeyh Ahmed Sünusi tarafından Sahih hatmi okunuyor. Bu da gösteriyor ki Anadolu’daki ölüm kalım savaşı, daha sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışı Kur’an-ı Kerim ve Sahih-i Buhari hatimleriyle başlatıldı. Hem de Başkumandanın emriyle..

Diğer büyük İslam âlimleriyle birlikte Tirmizi, Nesei ve Buhari gibi hadis ulemasının İslam’a ne büyük bir hizmette bulunduklarını anlamak için uzun uzun araştırma yapmaya gerek yok. Maksadın hasıl olması için sadece Bursalı Mehmed Tahir merhumun “Türklerin Ulûm ve Fünuna Hizmetleri” isimli önemli eserini okumak yeter.

Esefle ifade edelim ki, dün böyle büyük ilgi gören İmam-ı Buhari ve Sahih’i sözde bir takım ilahiyatçılar tarafından saygısızca, edepsizce eleştiri oklarının hedefi haline getiriliyor. Bunlar o büyük İmam’a yalan isnat etmekten bile çekinmiyorlar. Kastamonulu Mehmet Feyzi Efendi gibi büyük bir İslam âlimi de böyle nâbeca sözlerden, ulu orta konuşmalardan duyduğu rahatsızlığı bakınız nasıl dile getiriyor:

“Âhir zamanda kendini bilmez bir grup, koltuklara yaslanıp, bacak bacak üzerine atıp, sigara tüttürerek lâubali bir şekilde, ‘sen hadisi bırak, bu mes’ele Kur’an’da var mı?’ ona bak diyecekler!.. Altı hadisi senedatıyla, ravileriyle bilmeyenler 600.000 hadis-i şerifi en emin ellerden alıp, sened ve ravilerini didik inceledikten sonra beyan eden, toplayan zata karşı söz söyleme cesaretini gösteren nasipsizlere ne demeli?!..” En hafif ifadesiyle “Edep yâhû!” demeli. “Edep” deyince aklıma geldi.

Hadislere ve muhaddislere sataşanların sadece bir kısım sözde ilahiyatçılardan ibaret olduğunu sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Maalesef bu tiplere edebiyat tarihçileri arasında da rastlıyoruz. İsmail Habip Sevük’ün “Avrupa Edebiyatı ve Biz” isimli kitabında yer verdiği şu cümleler, edepsizlikte ne kadar ileri gittiğini ayan beyan gösteriyor:

“İslam dinini karıştırmakta asıl mühim rolü ‘Hadisçiler’ oynadı. O kadar çok hadis meydana atıldı ki, Abbasiler zamanında bunların yekünü altı yüz bini buluyordu. Bu hadisler hep Medine devrinde rivayet edildiğine göre on yılda yevmiye iki yüz hadis tutar. Yani Muhammed durmadan çene çalmış! (Hâşâ, sümme hâşâ!)

Buhari bu altı yüz binden ancak 7275’ini doğru bularak kitabına aldı. Halbuki bunlar da geniş mikyasta İbn-i Abbas’la Ebû Hureyre’den menkuldür. Onlar ki, iki hadis fabrikasıydı ve onlar ki, hadis yalancılığının eli bayraklı iki kahramanıdır. Birincisi Yahudi hurafelerini, ikincisi de Hıristiyan masallarını hadis adı altında İslamlığa dolduran iki gürbüz kaynak!”

Cehaletin ve edep yoksunluğunun bu kadarına pes doğrusu

Değerli kitabiyat bilgini Turgut Kut

 

04:0018/07/2021, Pazar

G: 18/07/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Geçenlerde Hakk’ın rahmetine kavuşan ve Sapanca’da toprağa verilen Turgut Kut, tam bir kütüphane müdavimi ve tabii ki kitabiyat bilginiydi. Ben kendisini daha çok, Beyoğlu’nda İbrahim Bey’in Simurg Kitabevi’nde görüyordum.

Turgut Bey’i, ilk defa büyük babası Hasan Tahsin Kut, elinden tutarak merhum Ali Emiri Efendi’nin kurmuş olduğu Millet Kütüphanesi’ne götürüyor. Dolayısıyla küçük bir çocukken böyle bir kitap hazinesiyle tanışmış oluyor. Ne güzel değil mi, aradan uzun yıllar geçtikten sonra Turgut Kut ve Prof. Dr. Günay Kut çiftinin yazma eserler koleksiyonu Millet Kütüphanesi’ne bağışlanıyor. Bu vesileyle adı geçen kütüphanemizin şimdiki müdiresi Melek Gençboyacı, Turgut Bey’e bir plaket takdim ediyor. İlaveten söylemek isterim ki, benim de Melek Hanım’la tanışıklığım, Süleymaniye Kütüphanesi’nde görev yaptığı yıllara dayanıyor. Hem kendisinin hem de o zamanki müdür Muammer Bey’in yardımını gördüğümü söylemeliyim.

Efendim, merhum Turgut Kut Bey’in kitabiyat konusunda tam bir uzman olduğunu, ayrıca eski İstanbul’u, özellikle Suriçi’ni bütün kültürel yapısıyla bildiğini ve sevdiğini kendisini yakından tanıyanlar teslim ederler. Bir tarihte ben de Millet Kütüphanesi’nde Suriçi’ni anlatan sohbetini büyük bir zevkle dinlemiş ve keşke bu sohbetler sistemli bir hale getirilse diye içimden geçirmiştim.

Turgut Bey’in vefat haberini kadim dostum Muhsin Karabay’dan aldım. İkimiz de cenazesine gitmeyi düşündüysek de zaman darlığı buna engel oldu. Allah rahmet eylesin, mekânı cennet olsun.

Beni Turgut Bey’e yaklaştıran sebeplerden biri de merhumun İbnülemin Mahmud Kemal Bey’le olan yakın ilişkisiydi. Son devrin tarih, edebiyat, şiir ve sohbet itibariyle en renkli şahsiyetlerinden biri olan İbnülemin, Turgut Bey’in büyük babasının, nâm-ı diğer beybabasının yakın dostuydu ve bunlar ailece sık sık görüşüyorlardı. Bunu önceden bildiğim için, kendisinden İbnülemin’le ilgili hatıralarını yazmasını rica ettim. En kısa zamanda kaleme aldı ve bu ilgi çekici hatıraları hem bana verdi, hem de Hürriyet Gösteri dergisinde yayımladı. Seksenli yılların sonunda ben de adı geçen dergide bu büyük tarihçimizle ilgili bir makale neşretmiştim. Ayrıca Turgut Bey’in ağabeyi Fatih Savcılığı’ndan emekli Cüneyt Kut Bey’i de evinde ziyaret edip, ondan da aynı konuyla ilgili anıları dinlemiştim.

Mademki söz Süleyman Nazif’in “Kimseye benzemeyen adam” diye tavsif ettiği, Yahya Kemal’in de “Hezâr gıpta o devr-i kadîm efendisine” mısraıyla övdüğü İbnülemin’den açıldı, öyleyse ben de Turgut Bey’in bu konuyla ilgili hatıralarından bir iki paragrafı, siz değerli okuyucularıma takdim edeyim:

“Kimisinin ‘Beyefendi’, kimisinin ‘Efendi Hazretleri’ diye hitap ettiği İbnülemin Mahmud Kemal Bey, çocukluk anılarımın unutulmaz bir parçasıdır. Bu, hâlâ bütün canlılığıyla ve bütün ayrıntılarıyla sürüp gider.

Cuma akşamları ev halkının daha ciddi, daha özenli olması kesin bir mecburiyetti. Akşam yemeğinden sonra evde günlük hayattan farklı bir telaş başlardı. Misafirler kapıya bakan ve sürekli kapalı duran kafesten izlenirdi. Beyefendi, bu durumu bilir, zili çalmaz, kapıya vururdu. Özel vuruşu ‘Beyefendi’nin gelişine işaretti.

Koca kilitli kapı açılır, içeriye sanki çok eski devirlerden kalma uzun boylu, esmer, garip kılıklı biri girerdi. Ben de korkuyla karışık bir hayretle geleni seyrederdim.

Uzun bir soyunma faslı başlardı. Önce fötr şapkasını çıkarır, altından siyah takkesi belirirdi. Sırasıyla yün atkısı, kalın paltosu alınır, yere sürmeden ve – Allah korusun- düşürmeden portmantoya asılırdı. Dizlerine kadar gelen geniş yakalı ceketi, Meşrutiyet’ten kalma, her zaman hazır olarak kullanılan koyu renkli kravatı ayrıca dikkatimi çeker, ‘Acaba niye beybabamın böyle bir kravatı yok’ diye düşünürdüm. Lastiklerinden meslerini çıkarırken etrafını süzer, oturma odasındaki pencerelerin kapalı olup olmadığını sorardı. Sonra boğazına kadar gelen yeleğinin cebinden çıkardığı kâğıda sarılmış Yemen kahvesini birine teslim eder, kaybolmamasını hatırlatırdı. Bu arada orada beliren hanımlara selam verir, büyük bir nezaketle hepsinin hatırını sorardı.

Cuma gecelerinin tek hatibi beyefendi olurdu. Binbir çeşit konu, mûsıki fasılları ve Darüşşafaka hocalarından Mûsıkişinas Kâzım Bey’in gür sesiyle okuduğu Aziz Mahmud Hüdâî’nin ‘Ey Resûl-i Mustâfa ve Müctebâ / Ve’y Hâbib-i Murtaza vü Muktedâ’ beytiyle başlayan na’tıyla bitirilen bu Cuma toplantıları yaz kış demeden eski bir tarihte başladı, Beybabamın 11 Temmuz 1951’de ölümüne kadar devam etti.

Geçirdiği bir ameliyat sonucu Cerrahpaşa Hastahanesi’nde Mayıs 1957’de vefat etti. Ertesi gün Bayezid Camii’nde kılınan öğle namazından sonra eller üstünde üniversite merkez binaya getirildi. Sonra Merkez Efendi’deki aile kabristanına defnedildi. Kıyafetiyle, davranışlarıyla, engin bilgisiyle aramızda yaşayan bu devr-i kadim efendisi bize bir yığın eser, koca bir kütüphane ve bir hoş sadâ bırakarak aramızdan ayrıldı. Ruhu şâd olsun.”

Not: Hatıratın tamamı kitabımızın ikinci cildindedir. Bu vesileyle her iki büyüğümüze de Allah’tan rahmet niyaz ediyorum.

İstanbul sokaklarını süsleyen adam: Osman Nuri Ergin

 

04:001/08/2021, Pazar

G: 1/08/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Caddelerin ve sokakların başta gelen süsü, hiç şüphesiz temizliktir. Osmanlı başkenti İstanbul’u ziyaret eden yabancı seyyahlar kitaplarında bu konuya da yer verip şehir temizliğine duydukları hayranlığı dile getiriyorlar. Caddeleri ve sokakları tezyin eden daha başka düzenlemeler de var ama ben konuyu kültür tarihine bağlayıp diğer önemli bir süsten söz etmek istiyorum.

İhtifalci Mehmed Ziya, Reşad Ekrem Koçu, Prof. Dr. Semavi Eyice gibi merhum Osman Nuri Ergin de tam bir İstanbul âşığı idi. O, kaleme aldığı şehir kitaplarıyla belediyecilikle ilgili çok sayıdaki eserleriyle ve verdiği sokak isimleriyle bu aşkını isbat etti. Diğer bir ifadeyle, İstanbul caddelerinin ve sokaklarının bir çoğuna tarihi şahsiyetlerin, ilim adamlarının, sanat erbabının isimlerini vermek suretiyle -bir bakıma- şehrimizi süsledi ve böylece kültür tarihimize büyük bir hizmette bulunmuş oldu. Durum böyle olunca merhum için “İstanbul sokak adlarının isim babası” diyebiliriz. Tabii ki bütün bu hizmetleri, İstanbul Vilayeti Mektupçusu olmanın, böyle bir görevde bulunmanın verdiği yetkiyle yaptı.

Osman Nuri Ergin, daha on yaşında bir çocukken İstanbul’a geldi, öğrenimine Darüşşafaka’da başladı. Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Edebiyat Şubesi’nde tahsil gördü. Öğretmenlik de yapmış olmakla beraber meslek olarak kendine belediyeciliği seçti. Kültür tarihimizin önemli bölümlerinden birini teşkil eden belediyecilikle ilgili çok kıymetli eserler kaleme aldı. Mesela, aslı 5 büyük cilt olan, daha sonra “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı” tarafından 9 cilt halinde yayımlanan “Mecelle-i Umur-ı Belediye” bunların en hacimlisi ve en önemlisidir.

İşte bu İstanbul âşığı Osman Nuri’nin yanısıra diğer bir Osman Nuri daha vardır ve bunlar sık sık birbirine karıştırılır, hem de anlı şanlı tarihçiler tarafından… Mesela üç ciltlik “Abdülhamid-i Sani Hayat-ı Siyasiye ve Hususiyesi” isimli eserin yazarı da Osman Nuri’dir. Pek çok yayında bu eser, İstanbul Mektupçusu Osman Nuri’ye mal edilir ve böylece fahiş bir hataya düşülür. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden hemen sonra korkunç bir iftira kampanyası başladı ve padişah hakkında yalan yanlış bir çok kitap yazıldı. İşte Abdülhamid Han’ın anasının ve babasının Ermeni olduğunu iddia eden bu üç ciltlik eser de meşhur iftiranamelerden biridir.

İsimleri karıştırma işini fazla karıştırmadan yine asıl konumuza dönelim. Diğer bir İstanbul hayranı olan ve yayımladığı yüzlerce, binlerce makale ile İstanbul’un tarihine, kültür varlıklarına ama bilhassa manevi ve mistik hayatına büyük bir katkıda bulunan merhum Cemaleddin Server Revnakoğlu, Osman Nuri Bey’in vefatından sonra yayımladığı yazısına şu cümlelerle başlıyor:

“Memleketimizin kıymetlerinden biri olan Mektupçu Osman Bey’in üfûlüyle (ölümüyle) yalnız İstanbul Belediyesi, yalnız maarif ve matbuat hayatımız yahut binlerce yetimin şefkatli annesi bulunan Darüşşafaka muhiti değil, bütün bir insanlık dünyası, bir insan-ı kâmili kaybetti.

Osman Bey hakikaten kâmil bir insandı. Aslen İstanbul çocuğu olmadığı halde pekâlâ ve pek güzel intibak etmesini bildiği İstanbul terbiyesi, mektep terbiyesi, kalem terbiyesi, hele kendisine manevi memuriyet temin eden tarikat ve tasavvuf terbiyesi onu hakikaten kolay erişilmez bir kemale nail etmişti.”

Burada hemen belirtmem gerekir ki, Osman Nuri Bey tarikat ve tasavvuf terbiyesini Fatih türbedarı Ahmed Amiş Efendi’nin halifesi Balıkesirli Abdülaziz Mecdi Tolun’dan aldı. Ve bir şükran borcu olarak şeyhi Mecdi Efendi hakkında 340 sayfalık bir kitap neşretti. Bu kitap aynı zamanda şeyhinin şeyhi Ahmed Amiş hakkında da önemli bilgiler vermesi itibariyle büyük önem arz etmektedir. Bitmedi, “Abdülaziz Mecdi Divanı” da, Osman Nuri imzasını taşımaktadır. Bu divanda Mehmed Âkif hakkında iki mersiye vardır ki, defalarca okunmaya ve ezberlenmeye değer.

Efendim, Revnakoğlu, bahsini ettiğimiz yazısının bir yerinde şöyle diyor: “Üzülerek söylüyorum: Bir fikir fukarası arkadaşımız bir yazısında Osman Bey’e ve Osman Bey gibilere temas ederken ‘alaylı âlimler’ diye aklınca alay etmek budalalığını göstermişti. Halbuki biz bugün bile bu çeşit âlimlere ne kadar muhtacız, hatta mütehassiriz.” (Revnakoğlu’nun İstanbul’u Fatih. Mustafa Koç) Ne diyelim, ‘alaylı âlimler’le, sözüm ona alay eden “titr” sahibi kişilere bugün de mebzul miktarda rastlıyoruz. “Akademisyen kibri” de ayrı bir tekebbür belirtisi olsa gerek.

Geçelim…

Sütunum bu kadar izin verdiği için merhumun eserlerinden uzun uzun bahsedemedim. Yalnız şu kadarını belirteyim.

Osman Nuri Bey’in teliflerinin dışında bir de önemli ilaveler yapmak suretiyle yayına hazırladığı kitaplar vardır ki,

onlar da âbide eserlerdir. “Hakikat Nurları” ve “İslam Ahlakının Esasları” gibi.

Kendisini vefatının 60. yılında bir kere daha hayırla ve rahmetle yâd ediyoruz. (Ö. 5 Temmuz 1961)

Yangınzede bir şairimiz: Üsküdarlı Talât Bey

 

04:008/08/2021, Pazar

G: 8/08/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Millet Kütüphanesi’nin kurucusu merhum Ali Emiri Efendi, sahibi olduğu “Tarih ve Edebiyat Mecmuası”nın 31 Temmuz 1920 tarihli nüshasında “Kitap Zayiatı” başlığıyla bir makale yayımlıyor ve eski İstanbul’da sık sık çıkan yangınların nice kıymetli kitapları mahvettiğini yana yakıla anlatıyor, bu vesileyle İstanbul’a, işte bu kitap kayıplarından dolayı “Kitap fırını” diyenleri haklı buluyor.

Üsküdar’da çıkan korkunç bir yangında eviyle beraber kitapları da yanan, ancak kaleme aldığı bir beyitle hanesinin yanışına değil, kütüphanesinin yok oluşuna daha fazla üzüldüğünü dile getiren Üsküdarlı Talat Bey, yakın tarihimizin yangınzede şairlerinden biridir.

Merhumun tarihe geçen bu meşhur beytini kaydetmeden önce hayatı hakkında, birkaç cümleyle de olsa, bilgi vermek istiyorum. Üsküdarlı Ahmed Talat Bey, Divan Edebiyatı’nın son üstadlarından biridir. Babası Binbaşı Ahmet Ağa, annesi ise Ayşe Hanım’dır. Çocukluğunda Yenişehir Fener’e giderek bir süre orada okudu, sonra İstanbul’da medrese derslerine devam ederek icazet aldı. Ayrıca devrinin tanınmış hocalarından çeşitli dersler okudu.

Adliye Muhasebe Kalemi’nde devlet memurluğuna başladı. Sonra adliye muhasebe müdürü oldu, derken bahriye müsteşarlığına getirildi. Sekiz – dokuz ay bu görevde bulunduktan sonra emekliye sevk edildi. Emeklilik yılları maddi sıkıntılar içinde geçti. Yakalandığı kanser hastalığından kurtulamayarak, 1926’da Üsküdar’daki evinde vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığı’nda şair Nedim’in kabrinin yanına defnedildi. İbrahim Alâaddin Gövsa, “Meşhur Adamlar”da hayat hikâyesini bu kısa cümlelerle anlattıktan sonra sözlerine şöyle son veriyor:

“Üsküdarlı Talat Bey, dil bilgisi ve şark kültürü pek kuvvetli, gayet ince ruhlu, zarif mizaçlı, yüksek ahlaklı bir kimseydi. Üstatça gazelleri, nükteli kıt’aları ve zarif tarihleri dillerde dolaşmış, fakat eserleri bir kitap haline getirilmeden Üsküdar’daki eviyle beraber yanmıştı.”

Talat Bey’i, çocukluğundan itibaren tanıyan ve kendisine “amca” diye hitap eden gazeteci Burhan Felek “Yaşadığımız Günler” isimli kitabında şairimiz hakkında ilgi çekici bilgiler veriyor. Buna göre, Talat Bey’in annesi Ayşe Hanım, mahallede evliya gibi sevilen, sayılan nur gibi bir kadındır. Ayşe Hanım 93 yaşında vefat etmiştir.

Şairimiz belli başlı eserlerini Meşrutiyet’in ilk yıllarında kaleme alıyor. Ne yazık ki – yukarıda da belirtildiği üzere- 1917’de çıkan bir yangında, ömür boyu biriktirdiği paralarla yaptırdığı evi yanıyor. Dört katlı bu evinin üst katında bulunan kitaplarından hiç birini kurtaramıyor. Talat Bey bu yangın dolayısıyla duyduğu büyük üzüntüyü – yukarıda sözünü ettiğimiz – şu beyitle dile getiriyor:

“Evimin yandığına yanmadım ammâ Talât / Yandı beyt-i metînim, ona pek çok yanarım” Tabii, burada “beyt” kelimesinin aynı zamanda “ev” anlamına geldiğini de belirtmek gerekiyor. Yani şair demek istiyor ki, evimin yandığına o kadar üzülmüyorum ama kitaplarımın, şiir mecmualarımın yok olması beni âdeta kahrediyor. Yangının mahvettiği bu eserler arasında, bütün Osmanlı padişahlarının hayat hikâyelerini şiir yoluyla anlattığı “Tarih-i Âl-i Osman” isimli kitabı da vardı. Galata Köprüsü’nün tarih kitabesi de onun eseriydi. Yine Burhan Felek Bey’den öğrendiğimize göre Yeraltı Camii İmamı, Reisü’l-kurra Hafız Üsküdarlı Ali Efendi, Talat Bey’in elinde büyüyen biraderzadesidir.

Mahir İz hocamız da hatıratında Talat Bey’den şöyle bahsediyor:

“Pakistan şairi meşhur İkbal’in ‘Peyâm-ı Meşrik’ adlı eserini Mehmet Âkif Bey’le okurken, Üsküdar’a gittiğim bir salı günü hava güzeldi. Dersten sonra Âkif Bey: ‘Haydi seninle tarihi Çiçekçi Kahvesi’ne gidelim’ dedi. Birlikte oraya gittiğimizde Üsküdar’ın meşhur şairlerinden eski Bahriye Müsteşarı Üsküdarlı Talat Bey’le karşılaştık. Çok güzel bir edebi sohbet yapıldı. Bize Karacaahmed’deki Nedim’in kabrini gezdirdi. Bu arada şöyle bir vak’a anlattı:

‘Bir gece devrin şairleri ile Mahmud Celaleddin Paşa yalısındaydık. Mahmud Celaleddin Paşa yaratılıştan şairdi; ortaya bir mefhum attı ve şunu bir beyit haline koyabilsek dedi. Ben oracıkta hemen beyti nazmedip okudum. O kadar mütehassis oldu ki, bir küçük kese içinde yirmi altın hediye etti.’ Talat Bey’in o zaman tamamıyla hafızama nakşedilmiş olan o beytini bir deftere kaydetmediğim için, zamanla hafızamdan silindi. Buna o kadar müteessifim ki, hâlâ acısını duyarım.”

Tarihi, edebi ve tasavvufi yazılarıyla büyük bir şöhret kazanan merhum Refi Cevad Ulunay da, sözü Üsküdarlı Talat ve Sultan Abdülhamid ilişkisine getirip şöyle diyor:

“İkinci Abdülhamid kalem erbabına çok yardım etmiştir. Bir kimseyi, bir yere sürgüne gönderirse mutlaka bir memuriyete tayin ederdi. Kendisine verilen kasidelerden ziyade düşüncelerini ifade eden yazıları severdi. 1904-1905 senesinde, Rus-Japon muharebesinde Rusların hezimete uğraması üzerine, Üsküdarlı Talat Bey uzun bir manzume yazmış ve Rusların hava yumuşadığı zaman son darbeyi yiyeceklerini tahmin ve temenni ederek bir cinas yapmış;

‘Ey Rus! Çözülsün hele bir kere şu donlar

Elbette sever silsileni, korkma Japonlar’

demişti. Manzumeyi Abdülhamid’e okumuşlar. Pek hoşuna gitmiş. Talat Bey’e 300 altın göndermiş.”

Mademki, Üsküdarlı Talat Bey’in meşhur beytiyle başladık, öyleyse yine ona ait şu beyitle yazımıza son verelim:

Zât-ı Hak’dan taleb vukûunda kalbden mâsivâ silinmelidir / Her duâ müstecâb olur ammâ talebin sûreti bilinmelidir

Yangınlara kurban giden kitaplar

 

04:0015/08/2021, Pazar

G: 15/08/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Kültür tarihimizin felaketlerinden birini de şehirlerde çıkan yangınlar esnasında yok olan kitaplar teşkil ediyor. Ne yazık ki, bu konuda da kadim şehir İstanbul başı çekiyor. Eski İstanbul’da binalar ahşap olduğu için bir semtte çıkan yangın derhal diğer semtlere de sıçrıyor, böylece koca şehir adeta cehenneme dönüşüyordu. Eski İstanbul yangınlarını anlatan kitaplardan ve yazılardan öğrendiğimize göre bu arada kültür varlıklarımızın başında gelen kitaplar ve kütüphaneler de mahvoluyor. Yanan evler tekrar yapılıyor ama giden kitaplar bir daha geri gelmiyor.

Ali Emiri Efendi, “Tarih ve Edebiyat Mecmuası”nda yayımladığı bir makalede bu konuya da temas edip bazı üzücü örnekler veriyor. Buna göre Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nin ilk hafız-ı kütübü Hafız Tahsin Efendi işte böyle bir felaketle karşılaşıyor. Beyazıt civarında, Emin Bey Mahallesi’nde çıkan müthiş bir yangında merhumun eşyasıyla beraber birbirinden değerli kitapları da cayır cayır yanıyor. Ömrünü nadir kitap toplamakla geçiren Tahsin Hoca, bu yangından sonra Kabasakal’da bir ev kiralıyarak oraya taşınıyor. Merhum, kurtarabildiği kitaplarıyla ve bir takım levhalarıyla bir dereceye kadar teselli bulduysa da birkaç gün sonra orada da çıkan yangın her şeyi mahvetti. Tahsin Efendi, ancak üstündeki elbiseyle canını kurtarabildi. Birkaç ay sonra – belki de bu korkunç yangının etkisiyle- bu fani dünyaya veda etti. Yangın faciasına maruz kalan kitaplar arasında dünyaca ünlü hattat Yakut-u Müstasımî’nin hattıyla yazılmış nefis bir Kur’an-ı Kerim de bulunuyordu. Sadece bu Kelâm-ı Kadim mi; yine meşhur hat üstadı Amasyalı Şeyh Hamdullah hattıyla İkinci Bayezid adına yazılmış “Yusuf ile Züleyha”nın şairi Akşemseddinzade Hamdi Çelebi’nin manzum “Leyla ve Mecnun”u, ayrıca Şeyh Galib’in kendi el yazısıyla kaleme aldığı şiirler mecmuası da bu yangından nasibini alan kitaplar arasındaydı. Ali Emiri Efendi yangınzede kitapları konu aldığı bu yazısında, sadece Yakut-u Müstasımi hattıyla yazılmış olan o nefis mi nefis Kur’an-ı Kerim’e Allah’ın aciz kulu olan ben bütün perişanlığıma rağmen otuz altın lira verdim ama sahibi razı olmadı diyor.

İstanbul yangınlarında yok olan kitapları ve diğer bir takım tarihi eşyayı konu alan bir eser yazılsa -emin olunuz- birkaç cilt ortaya çıkar.

Yangının perişan edip yatağa düşürdüğü kitabiyat bilginlerinden biri de Fındıklılı İsmet Efendi’dir. Sultan Abdülhamid’in Yıldız Sarayı’nda kitapçıbaşılık görevinde bulunan ve “Ayaklı Kütüphane” denilen bu zat hakkında “calib-i dikkat” bir risale yazan İbnülemin Mahmud Kemal Bey, onun maruz kaldığı yangından da şöyle söz ediyor:

“İşte biçare İsmet Efendi’nin kırk beş sene -geceli gündüzlü- çalışarak, mezar taşlarıyla konuşup başını taşta taşa vurarak vücuda getirdiği yedi sekiz parça eser-i kıymettarı 1314 sene-i hicriyyesinde bir gece Fındıklı’da zuhur eden harik-i hâilde (korkunç yangında) hanesiyle beraber yanmış, İsmet esir-i firaş (yatağa esir) olduğu halde yakaladığı bir şamdan ile sokağa fırlamıştı.

O vaka-i dilsûzdan (yürek yakıcı olaydan) sonra sıhhatinin büsbütün bozulduğunu büyük bir üzüntüyle söyler, söyledikçe veçh-i melûlünde (mahzun yüzünde) ateş kırmızılığı görülürdü. Faciayı naklettikten sonra oturuyorsa yatar, yatıyorsa kalkar, iniltiye başlardı.

Düşünmeli, hayatının mahsulü olan yedi sekiz evladını bir anda kaybeden adam ne olur, ne yapar, nasıl vâveyla eder?”

Yangın faciasına şahid olan büyüklerimizden biri de Mahir İz Hocamızdır. Merhum 27.8.1973 tarihli Yeni Asya’da yayımladığı bir makalede babasının evinde çıkan bir yangını şöyle anlatıyor:

“Bizim neslin Meşrutiyet’ten sonra birbirini kovalayan Fatih, Aksaray, Çırçır gibi büyük yangınlarını hayretle gördüğümüz gibi, bizzat bu felaketi ailemiz de yaşamıştır. Aksaray yangınından bir gün evvel, Fatih’in Altay Mahallesi’nde, dedemizin babasından kalma konak yavrusu evimiz, iki yanındaki konak ile birlikte yandığı zaman, ayağımda terlik ve gecelik entarisi ile sokağa fırlamıştım. Babamın karşıdan yangına bakarken ‘Kitaplarım!’ dediğini hiç unutmam. Çünkü hayatında en çok merak ettiği şey kitaptı.

Kadılık ile her gittiği yerin kütüphanesinde baskısı olmayan ilme ait yazma kitapları istinsah ettirirdi. Medine-i Münevvere’deki beş hattatın babam adına çalıştığını bilirim.

Şeyhülislam Arif Hikmet Kütüphanesi’nden istinsah ettirdiği ve İstanbul’a geldiği zaman akrabasından birine okumak üzere verdiği ‘Akdiyetü’n-Nebi’, yani Peygamber Efendimiz’in gördüğü davalardaki verdiği hükümlerle ilgili bir eserdi. Bu kitabı genç bibliyografımız Turgut Bey’in, Viyana Kütüphanesi’nde kimin eliyle satıldığı kaydına varıncaya kadar yazılmış fotokopisini çıkardığını gördük.

Hemen hemen hiçbir İstanbullu yoktur ki yangın felaketi görmüş olmasın. Bu felaketten kurtulanlar nadirdir. Bu meyanda ne mücevherat, ne sanat kıymetleri kaybolup gitmiştir. Eski İstanbul konaklarının, hatta orta halli evlerin her biri birer küçük müze değerinde kıymeti haiz idiler.

Zamanımıza kadar yaşamış antika meraklıları bunların tarihçesini, kimlerde neler olduğunu çok iyi bilirler.”

Rabbim memleketimizi yangınlar dahil, bütün felaketlerden muhafaza eylesin!

“Son Hattatlar” ve yazı sanatının büyük üstadları

 

04:0022/08/2021, Pazar

G: 22/08/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Tarihi Osmanlı mezarlıkları, kabir taşlarındaki güzel yazı örnekleriyle ve diğer bir takım süslemeleriyle sadece meraklı Müslümanları değil, bazı Avrupalı seyyahları bile etkiliyordu. Başta Piyer Loti olmak üzere bir çok Batılı yazarın gözünde İstanbul kabristanları, büyük bir milletin sanat eserlerini teşhir eden İslam imanının taşa yansıyan tezahürlerini ortaya koyan uhrevi mekanlardır. Demek ki, mezar taşlarındaki yazılar sadece içinde yatan şahsın kimliğini belirtmekle kalmaz, aynı zamanda hat sanatının güzelliklerini de sergiler. İşte bunlardan biri de, Kayışzade el - hac Osman Efendi adındaki hattatın mezar taşıdır.

“Son Hattatlar”ın müellifi İbnülemin Bey’in verdiği bilgilere göre, Burdurlu Osman Nuri Efendi, özellikle nesihte büyük bir maharet sahibiydi. Bu zat, hayatını Mushaf-ı Şerif yazmaya adadı. O kadar ki, yüz altı Kur’an-ı Kerim yazmanın şerefini kazandı. Kitab-ı Mübin’in şefaatini hak etti. Yüz yedinci nüshayı Cennet-i Âlâ’da tamamlamak üzere Miladi 1894 yılında Ramazan’ın dördüncü gecesi, teravih namazını kıldırırken bekâ âlemine göçtü ve Merkez Efendi Mezarlığı’na defnedildi. Kabir taşındaki yazı şöyledir:

“Yüz yedinci Mushaf-ı Şerif’ini Sûre-i Yusuf’daki ‘Ersilhü maana ğaden yertağ’ âyet-i kerimesine kadar tahrir eden ve teravih namazını kıldırırken rükû esnasında vefat eden meşahir-i hattat ve muallimi sıbyandan Burduri el-Hac Osman Efendi’nin ruhiçün rızâen lillah Fatiha, Ramazan 1311, yevm-i Pazartesi”

Bütün hayatını Kur’an-ı Kerim’e adayan bu mübarek zatın cennet müjdeleri veren kabrini ziyaret etmeye ne dersiniz?

Osman ismini taşıyan diğer ünlü bir hattatımızı ziyaret etmek için de Sünbül Efendi Tekkesi’nin haziresine gitmek gerekiyor. Hattatlar arasında “Hafız Osman” diye bilinen ve sevilen bu büyük yazı üstadı Sünbül Efendi Camii’nin haziresinde yatıyor. Mezarı, avlu kapısından girince hazirenin solunda yer alıyor.

Hafız Osman hakkında bazı menkıbeler şöyle:

Kalem erbabının manevi huzurunda saygıyla eğildiği Hafız Osman, bir gün Üsküdar’dan İstanbul’a geçmek için kayığa biner. Deniz’in tam orta yerine gelince kayıkçı paraları toplamaya başlar. Ama onun kayıkçıya verecek parası olmadığı veya yanına para almayı unuttuğu için cebinden kalemi çıkarır ve bir kâğıt parçasına “vav” harfini yazar, para yerine kayıkçıya bunu verir. Adam, ben bunu ne yapayım, diye almak istemezse de, Hafız Osman, al, işine yarar diye ısrar eder. Kayıkçı şaşkın, biraz da öfkeli kâğıdı alır, bir kahveye gider. Orada bulunanlara bu “vav” harfini gösterirken yazıyla ilgili bir açık artırma başlar. Fiyatların hayli yükseldiğini gören kayıkçı, kendisine bu kâğıt parçasını veren müşterinin büyük bir hattat olduğunu ve o anda önemli ve kıymetli bir yâdigarı taşıdığını anlar ve yazıyı satmaktan vaz geçer.

1 Aralık 1950 tarihli “Tarih Dünyası” dergisinin ikinci cildinin on altıncı sayısında yer alan bir yazıda Hattat Hafız Osman’ın bazı özellikleri şöyle dile getiriliyor:

Hafız Osman’ın talebelerinden Derviş Mehmed Kevkeb, hocasına layık olduğu hürmeti ve saygıyı göstermezmiş. Bir gün, hocasının yazmaya devam ettiği Kur’an-ı Kerim’i elinden alarak ve “ben daha güzel yazarım” diyerek yazmaya başlamış. Bir süre sonra ucu bozulan kalemini açarken, kalemtraş iki parmağını birden kesmiş. Yara, Allah tarafından uzun süre iyileşmemiş ve kalem tutmasına engel olmuş. Tabii ki, Kur’an-ı Kerim’i de yazamamış.

Merhum bir gün Yedikule’den Eyüb’e kadar, karlı ve soğuk bir havada, çorapsız ve ayakları çıplak, hocasına ders öğrenmeye gitmiş. Hocası bu halini görünce çok duygulanmış ve kendisine hayır duada bulunmuştur.

Yine bir gün Ketebe Cemiyeti’nde Hafız Osman Efendi’ye bir zat, sana çocuğu göndereceğim, sizden meşk etmesini arzu ediyorum ama daha önce eli biraz kırılsın diye başka bir hattata göndereceğim, demiş. Hafız Osman şu cevabı vermiş: “Aman hazret, eli kırılmadan gönder. Eli kırıldıktan sonra bir daha iyileşmez!”

Beşiktaşlı Nuri Efendi de son devrin en önemli hattatlarındandır. Bu yazı üstadı, eserlerinin çokluğuyla tanınıyor. Ezcümle Tüccardan Tantavi Halil Efendi’ye ve Prenses Fatma Hanım’ın zevci Mahmud Sırrı Paşa’ya ufak kıt’ada bir Kelam-ı Kadim yazdı. Beşiktaş Muhafızı Yedi sekiz Hasan Paşa’nın delaletiyle Çorum’da, ashab-ı kiramdan Süheybi Rûmî hazretlerinin türbesi için büyük boy bir Mushaf-ı Şerif hazırladı. Sultan Reşad adına Mevlevi evradı tertip etti. Fütuhat-ı Mekkiye, dua mecmuaları ve çok sayıda Hilye-i Şerif yazdı.

Kastamonu’da, Şeyh Şaban-ı Veli Dergâhı’ndaki yazılar, Bakırköy Kartaltepe Camii’nin kubbesindeki İhlas Suresi, Çorum’daki saat kulesinin yazıları ve yine Çorum’da, ayrıca diğer yerlerdeki bazı hayır eserlerinin üstünde bulunan yazılar hep ona aittir.

Daha böyle nice yazı üstadıyla tanışma zevkini yaşamak istiyorsanız, İbnülemin Bey’in Ketebe Yayınları arasında çıkan o muazzam “Son Hattatlar”ı okumanız gerekiyor.

Not: Birkaç gün önce geçirdiğim kalb krizi dolayısıyla geçmiş olsun dileklerini bildiren bütün dostlarıma teşekkür ederim.

Mutasavvıf şair Abdülaziz Mecdi Tolun

 

04:0029/08/2021, Pazar

G: 29/08/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Merhum İbnülemin Mahmud Kemal Bey’in sık sık ziyaret ettiği tarihi mekânlardan biri de Gülhane Parkı’nın yanı başındaki Aydınoğlu Dergâhı’dır. O zamanlar bu dergâhın postnişini, Osman Şems hazretlerinin halifesi Mehmed İzzi Efendi’dir. Bu muhterem zat ile İbnülemin arasında büyük bir dostluk söz konusudur. Mahmud Kemal Bey’in bu tekkeye sık sık gittiğini fark eden arkadaşlarından biri kendisine şu soruyu yöneltir: “Üstad, İzzi Efendi’ye intisabınız mı var?” İbnülemin şu cevabı verir: “İntisabım yok ama incizabım var!”

Gönül sultanları için bir benzetme yapmak gerekirse, onlara mıknatıs gibi insanlar diyebiliriz. Bu mübarekler bulundukları mekânları âdeta cazibe merkezi haline getirirler. Mıknatıs nasıl demir parçalarını çekerse, onlar da hüşyâr gönüllerde cezbe ateşini tutuştururlar. Bu cezbe hali sadece tasavvuf erbabı için söz konusu olmayıp her meslek ve meşrep mensubu için de geçerlidir. Mesela kitap âşıkları için Sahaflar Çarşısı, kütüphaneler ve kitapçılar birer cazibe merkezidir.

Cezbedici mekânlar gibi, celb edici şahsiyetler de vardır. Konuya bu açıdan bakılacak olursa, hakiki âlimlerin, gerçek mutasavvıfların, birçoğunda bu özelliğin ve güzelliğin mevcud olduğunu görürüz. Mıknatıs vazifesi gören böyle insanlara iki örnek vermek gerekirse Fatih Baştürbedarı Ahmed Amiş Efendi’yle halifesi Abdülaziz Mecdi Efendi’yi zikredebiliriz. İtiraf edeyim ki, bu iki zata benim de büyük bir muhabbetim var. Onlar hakkındaki kitapları zevkle okumayı sürdürüyorum. Abdülaziz Mecdi Efendi hakkında İstanbul Vilayeti Mektupçusu Osman Nuri Ergin’in önemli bir biyografi kaleme aldığını da bu arada belirtmiş olayım.

“Kocaeli Üniversitesi Vakfı” bundan kısa bir süre önce konumuzla ilgili iki önemli kitap yayımladı. Biri, “Fatih Türbedarı Ahmed Amiş Efendi Armağanı” adını taşıyor, diğerinin ismi ise, “Abdülaziz Mecdi Tolun – A.Süheyl Ünver Mektuplaşmaları”. Daha önceki yazılarımdan birinde de belirttiğim üzere, Abdülaziz Mecdi Efendi, aynı zamanda kuvvetli bir şairdir. Bilhassa tasavvufi manzumeleri, bu sahanın en derin, en anlamlı şiirleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Merhum Osman Nuri Ergin, biyografisinin yanı sıra divanını da yayımladı. Bendeniz yıllar önce Mecdi Efendi’nin hanım torununu Kadıköy’deki evinde ziyaret ettiğimde dedesinin harika el yazılarından bazılarını göstermişti.

Mahir İz hocamız da, “Yılların İzi”nde Abdülaziz Mecdi Efendiyi şu ilgi çekici cümlelerle tanıtıyor:

“Mecdi Efendi’yi Mesnevihan Maraşlı Tahir Efendi anlatmıştı. Bir gün Bayezid’de Fatih Türbedarı Amiş Efendi ile karşılaştığında elini öpeyim derken boynuna sarılıp bütün kuvvetiyle sıkmaya başlar. ‘Ver şeyhim’ diyerek nasip almak ister. Amiş Efendi kurtulmak istedikçe Mecdi Efendi sarılır, sıkar ve ‘vermezsen bırakmam’ der. Nihayet Amiş Efendi ‘Verdim be adam’ diyerek kendini kurtarır.

İstanbul Belediye Mektupçusu Osman Nuri Bey, Abdülaziz Mecdi Efendi’ye mensuptu ve Mecdi Efendi hakkında müstakil bir eser yazmıştır.

Abdülaziz Mecdi Efendi merhum çok kuvvetli mutasavvıf bir şairdi. Kendi el yazısı divanını Prof. Dr. Süheyl Ünver Bey kardeşimiz kırk sene kadar evvel bana iare etmişti. (Ödünç vermişti). Göz gezdirmiştim. Mecdi Efendi ile dayızadem Prof. Sarım Hüsnü Çelebioğlu’nun kayınpederi Salih Bey’in cenazesi münasebetiyle Cerrahpaşa’da bir kahvede hazırlığa intizarda bulunurken (beklerken) görüşmüştüm.

Abdülaziz Mecdi Efendi âlim, zeki, şair, üstün dirayet ve firaset sahibiydi. Gördüğünü tesir altında bırakırdı. İstitraden belirteyim ki, bu hal meşhur Şeyh Kenan Bey’de de vardı ve daha kuvvetli idi. Bir zamanlar tarikatlere lakayd kalan Hasan Basri Bey, Abdülaziz Mecdi Efendi ile 1930 yıllarında temastan sonra değişmişti. Ben bir yaz tatilinde Edremit’ten İstanbul’a dönerken Balıkesir’e uğradığım zaman Hasan Basri Bey’i ziyaret etmiştim. Bana Abdülaziz Mecdi Efendi’nin kerametinden bahsetti. Şöyle ki: Mecdi Efendi bir gün Basri Bey’in yazıhanesine gelmiş. Hava açıkmış. ‘Basri Bey, hava çok sıcak. Biraz yağmur yağsın mı?’ demiş. Basri Bey de cevaben: ‘Nasıl münasipse efendim’ dedikten bir müddet sonra hava kararıp şiddetli bir yağmur yağmaya başlamış. Sağnak devam edince ‘Artık yeter mi Basri Bey?’ demiş. O da, ‘Siz bilirsiniz efendim’ deyince ‘Pekiyi, artık kesilsin’ demiş ve yağmur durmuş. Bu hadise Hasan Bey’i Mecdi Efendi’ye çok bağlamıştı.”

Mahir İz hocamız büyük ilim adamı ve Mehmed Âkif’in aziz dostu Prof. Ömer Ferid Kam’ın da, Mecdi Efendi’ye büyük bir muhabbet beslediğini belirtiyor, ezcümle şunları söylüyor:

“Ferid Bey’in Balıkesir ulemasından edip, şair, fatin Abdülaziz Mecdi’ye hüsn-i zannı vardı. ‘Kerametine kâilim’ demezdi ama iki sıkıntısını keşfettiği için Efendi merhuma sıdk ile bağlanmıştı.

Büyük oğlu Ahmed Muhtar Bey Almanya’da tahsilde bulunurken Ferid Bey’e ihtiyacından bahisle mektup yazmış. Oğlunun ihtiyacını karşılamak hususunda büyük bir üzüntü içinde Laleli’deki evinden çıkıp Bayezid’e giderken, Mecdi Efendi’yi görüp arkasından yetişmiş. Selamlaştıktan sonra Ferid Bey içinde bir sıkıntı olduğundan bahsetmiş. Meseleden henüz hiçbir şey açmadığı halde Mecdi Efendi kendisine, ‘Efendi, haydi üzülme, işin oldu, ferahlayacaksın’ demiş, ayrılmışlar. Ertesi sabah Prens Abbas Halim Paşa’dan bin liralık bir çek eve gelmiş. Başka bir hadisede de Köprü üstünde rastladığı Mecdi Efendi’nin kendisine böyle bir müjdesi yine tahakkuk etmiş. İşte bu iki vak’a Ferid Bey’i Mecdi Efendi’ye bağlamıştı.”

Siz hâlâ bu Zât-ı Şerif’in hayat hikâyesini merak etmiyor musunuz

Süleymaniye’de bir gönül sultanı

 

04:0012/09/2021, Pazar

G: 12/09/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Bugün İstanbul Valiliğinin karşısında bulunan Defterdarlığın arsasında bir zamanlar Fatma Sultan Camii ve Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi Dergâhı vardı. Her ikisi de yol genişletme gerekçesiyle – yanılmıyorsam – 1957 yılında ortadan kaldırıldı. Üçüncü Ahmet devrinden beri Allah’ın adının zikredildiği bu dergâha ve camiye ait hemen hemen hiçbir iz kalmadı. Sadece Defterdarlığın arkasındaki bir sokağa “Gümüşhaneli Sokak” diye bir levha konuldu. Büyük ihtimalle bu isim de İstanbul Mektupçusu Osman Nuri Ergin Bey’in himmetiyle oraya verildi. Adı geçen külliye ile ilgili bilgilerin büyük bir bölümünü Prof. Dr. Semavi Eyice’nin araştırmalarından öğreniyoruz. Prof. Dr. Sabri Ülgener’e Armağan adlı kitapta “Fatma Sultan Camii ve Gümüşhaneli Dergâhı” başlığı altında verilen malumat, hakikaten göz dolduruyor.

Efendim, Lale devri padişahı Sultan üçüncü Ahmet, sevgili kızı Fatma Sultan’ı küçük yaşta Silahtar Ali Paşa’ya nişanladı. Adı geçen paşanın Petervaradin’de şehit düşmesi üzerine, Fatma Sultan’ı meşhur veziri Nevşehirli İbrahim Paşa ile evlendirdi. Patrona Halil ayaklanmasından sonra – bilindiği gibi – padişah tahtından indirildi. Damat İbrahim Paşa da feci şekilde şehit edildi. Fatma Sultan bu faciadan sonra fazla yaşamadı, o da yirmi dokuz yaşında bu fani dünyayı terk etti. Saltanat denilen “kuru kavga”nın ne kadar asılsız, esassız bir şey olduğunu, genç yaşında vuku bulan ölümüyle ispat etti.

Bugün İstanbul Valiliği’nin bulunduğu yerde o zamanlar Fatma Sultan’ın kocası Damat İbrahim Paşa’nın özel sarayı vardı. Hemen yanı başında da daha eski devirlerden kalma Piri Mescidi yer alıyordu. Fatma Sultan harap haldeki bu mescidi müceddeden ihya ve imar ettirdi.

İşte ellili yılların sonunda Karakuşi bir emirle yıktırılan Fatma Sultan Camisi ve dergâhı ilk defa böylece ortaya çıkmış oldu. Fatma Sultan hayır hasenat yapmaktan hoşlanan, dindar ve saliha bir hanımefendiydi. Kendi de, adına izafe edilen bu şirin camiyi inşa ettirmişti.

İşte bu cami ve çevresi asıl manevi özelliğini ve güzelliğini, Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi hazretleriyle, onun can dervişleriyle kazandı. Hazret, hakikaten ismiyle müsemma bir zat idi. Dinin ziyasıydı ve etrafına ışık saçıyordu. Başta “Ramûzü’l – Ehadis” olmak üzere diğer eserleriyle de irşad faaliyetlerini bugün bile sürdürüyor.

Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi Hazretleri, 1813 yılında Gümüşhane’nin Emirler Mahallesi’nde doğdu. Babası hayatını ticaretle kazanan salih bir mü’mindi. Sekiz yaşından itibaren dini ilimlerde kendisini göstermeye başladı. On yaşına gelince babasıyla birlikte Trabzon’a gitti. Buranın büyük alimlerinden şer’i ilimleri tahsil etti. Babası gibi ticaretle meşgul olmak istemiyor, bütün gönlüyle ilmiye mesleğine girmeyi arzu ediyordu. Nitekim bir süre sonra bu emeline kavuştu.

1831’de amcasıyla birlikte İstanbul’a gelince kendini tamamen ilme ve tasavvufa verdi. Durumu nazik bir lisanla ve amcası vasıtasıyla babasına bildirdi. Hatta boş zamanlarında para kesesi örerek kazandığı birkaç kuruşu da, büyük saygı duyduğu pederine gönderdi.

Beyazıt medresesinin küçük bir odasında kalmaya başlayan Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi hazretleri, kendini bir anda İstanbul’un manevi ve uhrevi muhitlerinde bulundu. Derin alimlerin, büyük şeyhlerin rahle-i tedrislerinde diz çökerek onlardan feyiz ve ilham aldı. Hace-i şehriyari denilen padişah hocası Hacı Hafız Muhammed Emin Efendi, Abdurrahman Harputi, Laz Osman gibi ünlü hocalardan ders gördü. Bayezid Camii’nin dersiamlığına tayin edildi. Onun en büyük arzusu Mevlana Halid-i Bağdadi hazretlerinin halifelerinden Abdullah Efendi’ye intisap etmekti. Kaynakların verdiği bilgilere göre bu mübarek zat, şeyhin emri gereği hep yayan yürüyordu. Hatta Şam’dan İstanbul’a yürüyerek gelmişti.

Gümüşhanevi Hazretleri, Abdülfettah Efendi’ye müracaat ederek, kendisine intisap etmek istediğini bildirdi. O da şu cevabı verdi:

- Sizin mânâ aleminizi nurlandırmakla görevli başka birisi vardır. Zamanı gelince kendisine intisap eder, gerekli feyzi alırsınız.

Bir müddet geçtikten sonra aradığı şeyhi buldu. Bu zatın adı da, kendisi gibi, “Ahmet Ziyaeddin” idi. “El Ervadi” lakabını taşıyan yeni efendi, Mevlana Halid-i Bağdadi hazretleri tarafından İstabul’a gönderilmişti. Şeyh Ervadi hazretleri, Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi’nin gönül dünyasını ihya etti. Nakşibendiyye, Kadiriye, Sühreverdiyye, Kübreviyye tarikatlerinden icazet aldı.

Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi hazretleri, hazin hikayesine yukarıda kısaca temas ettiğimiz “Gümüşhanevi Dergahı”nda irşad hareketlerine başladı ve irtihal-i dar-ı beka edene kadar bu manevi görevi en güzel şekilde yerine getirdi. Meşhur Osmanlı – Rus savaşına da katılan Hazreti Şeyh, bizzat ateş hattında bulundu; dersleriyle, irşatlarıyla, askerlerin ve kumandanların morallerini yüksek tutmasını bildi. Camiu’l-Ezher’de kendi eseri olan Ramuzü’l-Ehadis’i okutarak bir çok Arap alimine icazet verdi.

Bu büyük zatın ilgi çekici özelliklerinden biri de, sosyal hayatın bazı yönleriyle bizzat ilgilenmesiydi. Ezcümle müritlerinin helal para kazanmaları için birtakım tedbirlere başvurdu. Yardım sandıkları kurdurarak faizin, haram paranın önüne geçmek istedi. Matbuat hayatına da el atan Hazret, memleketin birçok bölgelerinde kütüphaneler kurdurdu. İslami eserleri, gereğinde parasız dağıttırdı.

Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevi Hazretleri, büyük bir züht ve takva sahibiydi. Kendisi kanaatkâr bir hayatı tercih ederek, elindekini avucundakini fakirlere, muhtaçlara dağıttı. Bütün vaktini zikirle, ibadetle, kitap yazmakla suretiyle geçirdi. Yıllar boyu aralıksız oruca devam etti. Geceleri ayağını uzatarak yatmayacak kadar haya ve edep sahibi olduğunu gösterdi.

Her fani gibi bu mübarek insan da artık ihtiyarlamış, halsiz düşmüştü. Cenab-ı Hakk’ın onu huzuruna alacağı vakit yaklaşıyordu. Nihayet 25 Mayıs 1893 yılında Rabbine kavuştu. Vefatı büyük bir teessür uyandırdı. Mahşeri bir kalabalıkla ve göz yaşları arasına Süleymaniye Camii’nin haziresine defnedildi. Ziyaretgâh olan mübarek kabri, Kanuni türbesinin hemen yanı başındadır. Baş ucundaki manzum kitabe ise şöyledir:

Nazar kıl çeşm-i ibretle makam-ı ilticadır bu

Erenler dergâhı bâb-ı füyuzat-ı Hüdâ’dır bu

Ziyaüddin-i Ahmed, mevlidi anın Gümüşhane

Şehir-i Şark u Garbın, mürşid-i rah-ı Hüdâ’dır bu

Muhakkak ehl-i Hak ölmez, ebed haydır, bil ey zair

Saray-ı kalbini pak eyle bab-ı evliyadır bu

Şu’ay-ı dürr-i vahdet, menba-ı ilm-i ledünnidir

Mükemmil varis-i şer’i Muhammed Mustafa’dır bu

Hilafet müddetinde, “İrcii” vaktine dek hakka

Tarîk-i Halidi’yi neşreden hak rehnümadır bu

Oku İhlas ile bir Fatiha, kalbinde daim tut

Cila-yı ruhtur zikri, müridana gıdadır bu

Yanında yatan hanımının kabrinde ise, Muallim Naci’nin şu beyti görülüyor:

Hakperestim arz-ı ihlas ettiğim dergâh bir

Bir nefes ayrılmadım Tevhid’den, Allah bir!

Kanuni Sultan Süleyman ve İmam-ı Azam

 

04:0019/09/2021, Pazar

G: 19/09/2021, Pazar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sonraki haber

 

Dursun Gürlek

 

 

Başta İsmail Hakkı Bursevi hazretleri olmak üzere, birçok İslam bilgini Türklerin İslam tarihinde oynadığı büyük rolü ve üstün hizmeti eserlerinde anlata anlata bitiremiyorlar. Mesela Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi Bey’in İslam Tarihi adıyla kaleme aldığı şaheseri, “İslam’ın kahraman ordusu” kabul edilen Türk milletinin dini ve milli heyecanını ilay-ı kelimetullah uğrunda gösterdiği çabayı muhteşem tablolar halinde gözler önüne seriyor. Ve siz böyle bir eseri okurken şanlı ecdadın torunları olmanın bahtiyarlığını yaşıyorsunuz.

Şurası bir gerçektir ki, Emeviler Peygamberimiz’in Ehl-i Beyti’ni feci bir şekilde şehit ettiler. Kerbela faciasını İslam’ın başına bela ettiler. Bu zulüm ve işkenceyi yapanlar, kıyamete kadar habis ruhlar olarak anılmayı hak ettiler. Tarihler Emevi halifelerinin -birkaçı hariç- habasetlerini ve laubaliklerini iğrenç tablolar halinde bizlere naklediyorlar. Kabul etmek lazım ki, Abbasiler de onlardan geri kalmadılar. Onlar da ulemaya zulmederek denaetlerini ve şenaatlerini sergilemekten çekinmediler. İmam-ı Azamlar, Ahmed bin Hanbelleri hapishanelerde çürütüp kırbaçların altında inlettiler. Mu’tezile mezhebini teşvik ve terviç etmek için akla hayale gelmedik işkencelere baş vurdular. Halife-i Müslimin adıyla ortaya çıkan bazı mahluklar “Kur’an mahluktur!” sözünü kabul etmedikleri için, mezhep imamlarını ezaya cefaya maruz bıraktılar.

İftiharla belirtelim ki, Selçuklular’da ve Osmanlılar’da böyle menfi örneklere insanın içini karartan tablolara rastlamıyoruz. Selçuklu sultanlarının ve Osmanlı padişahlarının alimlere, şeyhlere maneviyat sultanlarına büyük bir saygı gösterdiklerini biliyoruz. Bir Nakibü’l-Eşraflık1 müessesinin sırf bu maksatla kurulduğuna şahit oluyoruz. Uzun söze ne hacet, cihan hükümdarı Fatih Sultan Mehmet Han’ın sırf şu sözü bile ulemanın padişah nezdindeki mevkiini canlı bir tablo gibi gözler önüne seriyor: “İstanbul’u aldığıma o kadar sevinmiyorum; beni asıl mutlu eden şey, Akşemseddin gibi bir alimle yan yana olmaktır!” Yeri gelmişken belirtelim ki, Osmanlı hükümdarlarının bu konudaki gayretleri ve hizmetleri; ulemaya, udebaya, şuaraya, meşayihe besledikleri muhabbet ve bu muhabbetin tezahürü olan müesseseler birer birer sıralanmak istense ortaya hacimli kitaplar, cilt cilt eserler çıkar. Şimdi isterseniz deryadan bir damla olmak üzere Yavuz’dan ve Kanuni’den birkaç anekdot nakledeyim:

YAVUZ SULTAN SELİM VE MUHYİDDİN-İ ARABİ HAZRETLERİ

Mısır fatihi Yavuz Sultan Selim ile Şeyhülislam İbn-i Kemal arasında geçen çamurlu kaftan hikayesi çok meşhur olduğu için ondan değil de, padişahın başka bir çamur vak’asından kısaca bahsedeyim: Yavuz, Mısır kölemenlerinden Kansu Gavri’yi mağlup ettikten sonra yola çıkıyor, bir alay ile Halep şehrine doğru gidiyordu. Bu sırada devrin meşhur alimleri de kendisini karşılamaya hazırlanıyorlardı. Bu alimlerin arasında Fenarizade ailesinden İstanbul kadısı Mehmet Şah da bulunuyordu. Padişah kendisine yaklaştığı sırada Efendi’nin altındaki at ürküp Mehmet Şah’ı çamurların içine düşürüyor. Durumu gören Yavuz derhal atından inip, bu büyük bilgini düştüğü yerden kaldırıyor, üzerindeki çamurları bizzat temizliyor. Böylece ilim adamlarına olan saygısını bir kere daha gösteriyor. Osmanlı padişahlarına çamur atmayı adet haline getirenlere ithaf olunur!...

Solakzade’nin ifadesiyle peygamberlerin temiz ruhlarından ve makam sahibi evliyaların mübarek merkadlerinden istimdat etmeyi adet haline getiren padişah hazretleri Şam’a geldiği zaman uğur dolu mezarlıkları ziyaretten geri kalmıyor. Meşayihin güzidesi olan Muhyiddin-i Arabi’nin nur dolu kabrini ziyaret ettiği sırada kubbesinin, aşıkların sinesi gibi çâk çâk (parça parça) olduğunu, sandukasının dikenler ve çöpler içinde bulunduğunu görüp fena halde üzülüyor. Bu güzel merkadi beyt-i mamur haline getirerek himmetini gösteriyor. Ayrıca türbenin yanına bir cami yaptırıyor. Güzelliği dillere destan olan bu caminin bitişiğinde bir de imarethane inşa ettiriyor. Gelir için vakıflar tesis ediyor. İbn-i Arabi, böylece Türki bir hükümdarın eliyle yeni türbesine kavuşuyor. Şam-ı Şerif’in en fazla ziyaret edilen mistik mekanlarından biri haline geliyor.

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN VE İMAM-I AZAM HAZRETLERİ

Karaların ve denizlerin hakimi Kanuni Sultan Süleyman da babası Yavuz gibi dindar bir padişahtı. O da âlimlere, meşayih-i kirama büyük bir muhabbet besliyordu. Bağdat seferi esnasında bu hükümdarı da aynı halet-i ruhiye içinde görüyoruz. Padişah ilk önce Musa Kazım hazretlerinin türbesine giderek, orada bulunan fakirlere pek çok sadaka dağıtıyor. İranlıların tahrip ettikleri Abdülkadir-i Geylani hazretlerinin üstüne bir türbe, ayrıca bir de imaret yaptırıyor. Kerbela ve Necef’e giderek Hazreti Ali’nin ve Hazreti Hüseyin’in türbelerini ziyaret ediyor.

Bu hizmetlerle yetinmeyen Kanuni Sultan Süleyman manevi huzurunda saygıyla eğildiği İmam-ı Âzam hazretlerinin türbesini de merak ediyor. Bu arada belirtmek gerekir ki, İmam-ı Âzam’ın mübarek türbesi de Şiiler’in tahribatından kurtulamamıştı. Padişah, İbrahim Paşa vasıtasıyla büyük imamın merkadini araştırıyor. Türbenin temellerini bulunca da enkazını ve etrafındaki pislikleri bir güzel temizlettiriyor. Eski kubbesinin altında bir ocak çukuru olduğunu görüyor. İbrahim Paşa, mezarı mutlaka bulacağız diye büyük bir gayret gösteriyor. Mabeyn müderrisliğinde mülazımlık görevinde bulunan Taşkun adında bir adam paşaya müracaat ederek, mezarın bulunması için kendisine izin verilmesini rica ediyor. Paşa da ricasını kabul ediyor.

Bu arada garip bir hadise oluyor. İsterseniz onu da Celalzade Mustafa’nın Tabakatü’l-Memalik ve Derecatü’l-Mesalik2 isimli kitabından nakledelim:

“Aradan iki üç saat geçmedi. Taşkun, paşaya gelerek ‘Paşam, garip bir hadise zuhur etti. Adamın biri kazmasını yere vururken bir taşı yerinden debretti. Orada bir yapı göründü. Bu yapının içinden gayet güzel bir koku yayıldı. Taşı yerinden oynatan adam kokunun etkisiyle düşüp öldü’ dedi. Paşa derhal ölen adamın ve koku çıkan mezarın yanına geldi. Gerçekten de taşı kazmayla kaldıran adam ölmüştü. Fakat güzel koku hâlâ devam ediyordu. Paşa, taşı kendi eliyle eski yerine koydu. Koku epey devam etti. Kısacası, mezar bulundu ve üzerine bir türbe yapıldı. Daha sonra etrafı hisarla çevrildi. Gerekli yerlere kale topları yerleştirildi. Sakmanlar, dizdar tayin edildi. Kur’an-ı Kerim okumak için hafızlar ve hizmetkarlar görevlendirilip bir de kayyum tahsis edildi. Oraya gelip gidenlere yemek yedirmek için de bir imarethane yapıldığı gibi, buralara sarf edilmek üzere vakıf tahsisatı verildi.”

Dipnotlar:

1- Merhum Mehmed Zeki Pakalın Tarih Deyimler ve Terimleri isimli eserinin ikinci cildinde, Nakibü’l-eşraflık hakkında şu bilgileri veriyor: Hazreti Peygamber’in sülalesi mensupları hakkında kullanılan bir tabirdir. Ehl-i Beyt’ten olanlara İslamiyet’in her devrinde pek ziyade hürmet ve tazim gösterilir, kendilerine ait işlere bakmak üzere içlerinden biri reis tayin edilirdi. Nakibü’l Eşraf adını alan bu reis, Peygamber sülalesi mensuplarının işlerine bakar, neseplerini kayıt ve zapt eder. Doğumlarını, ölümlerini deftere geçirir. Onları adi sanata girmekten ve fena yerlerde bulunmaktan men eder, haklarını korur, ganimetten kendilerine ait hisseyi alıp aralarında dağıtır. Sülaleden olan kadınların, dengi olmayanlarla evlenmelerini men ederdi. Kısacası Nakibü’l Eşraf, Peygamber hanedanının genel anlamda bir vasisi (koruyucusu) idi.

Osmanlıların Mısır’ı fethini müteakip Yavuz zamanında “Hadimü’l-Haremeyn” unvanını almışlar, o tarihten itibaren Mekke ve Medine ile sıkı münasebete başaldıkları halde daha Yıldırım Bayezid zamanında Nakibü’l-Eşraf” tayin etmişlerdir. Bu müessese Fatih zamanında bir ara lağvedilmişse de oğlu Bayezid’in devrinde tekrar ihdas edilmiş ve ondan sonra kesintisiz devam etmiştir. Osmanlılar zamanında Nakibü’l-Eşraf’a son derece saygı gösterilirdi. Merasim sırasında devlet ricalinin önüne geçerdi. Nakibü’l-Eşraflardan padişahlara kılıç kuşatanlar olduğu gibi, duaları makbul sayıldığı için, duaların çoğunu Nakibü’l-Eşraflar yaparlardı. İkinci Abdülhamid zamanında, Nakibü’l-Eşrafların oturmaları için Yıldız civarında bir konak tahsis edilmişti. Osmanlı saltanatıyla beraber bu müessese de tarihe karıştı.

2- Bu eser, emekli binbaşı Sadettin Tokdemir tarafından yeni harflere aktarıldı ve 1937’de Askeri Matbaa’da basıldı

İbrahim Hakkı Konyalı ve Üsküdar Tarihi