Atatürk’ün cenaze törenine Almanya, A.B.D., Afganistan, Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, Irak, İngiltere, İran, İspanya, İsveç, İtalya, Japonya, Litvanya, Macaristan, Mısır, Milletler Cemiyeti, Polonya, Romanya, Suriye, SSCB Hükümeti, Yugoslavya ve Yunanistan’dan resmi ve askeri temsilciler iştirak etmişti.

Cenaze törenine katılan diğer bir ülke ise ABD olmuştu. Ancak ABD belgelerinde yer alan bilgilere göre ABD’nin Atatürk’ün cenaze törenine katılımı Türk Hükümeti’nin ricası üzerine gerçekleşmişti.

Türkiye’nin ABD Büyükelçisi Münir Ertegün Cumhurbaşkanı Atatürk'ün ölümünden kısa bir süre sonra, aldığı talimat üzerine, ABD Hükümeti’nin Türkiye’deki ABD sefiri başkanlığında Atatürk'ün cenazesine özel bir temsil heyeti göndermesi veya Büyükelçi John Van A. MacMurray’in bu amaçla görevlendirilmesi yolundaki Türk Hükümeti'nin talebini 12 Kasım 1938’de ABD hariciyesine yazılı olarak arz etmişti.

ABD Hükümeti, Türk Hükümeti’nin talebini de dikkate alarak, ABD Başkan Sekreteri Marvin H. McIntyre’nin tavsiyesi üzerine, iki ülke arasındaki mesafeyi ve zaman darlığını da hesaba katarak, Atatürk’ün cenaze törenine ABD Başkanı’nın özel temsilcisi sıfatıyla katılmak üzere 15 Kasım'da John Van A. MacMurray’i görevlendirmişti.

MacMurray’in olağanüstü elçi olarak görevlendirilmesi teamüller gereğince itimat mektubunun sunulması ve kabul edilmesini icap ettirse de zamanın kısıtlı olmasından ötürü, böyle bir görevlendirme mektubu ABD hariciyesi tarafından MacMurray’e iletilmediği gibi MacMurray’in kendisi tarafından da Türk Hükümeti’ne herhangi bir itimat mektubu sunulmamıştı. Görevlendirmenin telgraf yolu ile Türk Dışişleri Bakanlığı’na bildirilmesinin yeterli olacağı Türkiye tarafından istenmiş ve öylece de yapılmıştı.

MacMurray, ABD hariciyesinin kendisine göndermiş olduğu 16 Kasım tarihli telgrafta yer alan yetkiye uygun bir surette Başkan Roosevelt ve ABD Hükümeti ve halkı adına cenazeye kendisinin katılacağını Türk Dışişleri Bakanlığına bildirmiş ve ayrıca cenaze için çelenk de göndermişti.

Oysaki Türk Hükümeti ve Dışişleri Bakanlığı Amerika Birleşik Devletleri'nin cenaze törenine hatırı sayılır bir heyetle katılacağı beklentisi içerisinde oluştu. ABD adına yalnızca özel bir temsilcinin isminin bildirilmesinden hiç de hoşnut olunmamıştı. Gerek Türk halkının gerekse idarecilerinin gönlünde aşikâr surette ortak bir beklenti mevcuttu. Fransa’nın M. SARRAUT’u, Almanya’nın HERR VON NEURATH’ı, Büyük Britanya’nın MAREŞAL LORD BIRDWOOD ve AMİRAL SIR DUDLEY POUND’u, Yunanistan’ın M. METAXAS’ı, İtalya’nın BARON ALOİSİ’i ve Sovyetler Birliğinin M. POTEMKİNE’i göndermesi gibi keşke Amerika Birleşik Devletleri de donanmasından bir savaş gemisi ve deniz müfrezesine ilaveten kabine düzeyinden özel bir temsilci veya Türkiye ile bazı duygusal bağlar içinde olan özel bir ismi cenaze törenine göndermiş olsaydı.

Duyulan hoşnutsuzluk resmi ve aleni bir surette izhar edilmemişse de ABD sefareti çalışanları duruma gayri resmi yollardan muttali olmuşlardı.

Türkiye’de Olağanüstü Elçi sıfatı ile bulunmakta olan MacMurray Türk Hükümeti’nin söz konusu beklentisini kısmen de olsa karşılayabilmek ve duyulan hoşnutsuzluğu olabildiğince giderebilmek adına, kendince bir çözüm yolu olmak üzere, 17 Kasım'da ABD Dışişleri Bakanlığı'na bir telgraf göndermiş, ABD sefaretinde görevli diplomatik üyeler ile askeri ve ticari ataşelerin de cenaze törenine katılmak üzere adlarını Amerikan Heyeti’ne dahil ettiğini bildirmişti.

Dolayısıyla da Atatürk’ün cenaze törenine ABD adına katılan MacMurray başkanlığındaki heyet 5 kişiye yükselmiş olup:

1. John Van A. MacMurray (Heyet Başkanı ve Olağanüstü ve Tam Yetkili ABD Büyükelçisi),

2. Bay Robert F. Kelley (ABD Ankara Sefareti Birinci Sekreteri),

3. Binbaşı Walter L. Kluss (ABD Ankara Sefareti Askeri Ataşesi),

4. Bay Julian E. Gillespie (ABD Ankara Sefareti Ticaret Ataşesi),

5. Bay Joseph L. Brent (ABD Ankara Sefareti İkinci Sekreteri).

isimlerden oluşmuştu.

MacMurray ABD hariciyesine gönderdiği konuya dair raporunda Türk Hükümeti’nin beklenti ve izhar ettiği hoşnutsuzluk hakkında GİZLİ kayıtlı tespit ve değerlendirmelerde bulunmuştu.

MacMurray’in tespitine göre; ABD'nin, belki de bir donanma gemisine ve bir deniz müfrezesine ek olarak, yurtdışından -Kabine düzeyinde özel bir temsilci ya da Türkiye ile daha evvelce duygusal bir yakınlık içerisinde olmuş birinin- göndermesi gerektiğine ve gerek halk gerekse idareciler arasında, Fransa’nın (M. Sarraut); Almanya’nın (Herr von Neurath); Büyük Britanya’nın (Mareşal Lord Birdwood ve Amiral Sir Dudley Pound); Yunanistan’nın (M. Metaxas); İtalya’nın (Baron Aloisi) ve Sovyetler Birliği’nin (M. Potemkine)’nin yaptığı gibi ABD’nin de donanmadan bir parça gemi ile cenaze törenine katılmalıydı şeklinde kuşkuya yer bırakmayacak surette yaygın bir his mevcuttu. Daha önemlisi ise resmi ve gayri resmi çevreler tarafından ABD hükümetinin Atatürk'ün cenazesine yönelik tutumunun küçümsenecek derecede gelişi güzel olduğu şeklinde yorumlandığı ve böyle bir yaklaşımın varlığı konusunda kuşku bulunmadığı yine büyükelçi tarafından ABD hariciyesine rapor edilmişti.

ABD’ye karşı duyulan hoşnutsuzluk bürokratik düzeyde olduğu gibi toplumsal düzeyde de gösterilen tepkisel davranışlar ile izhar olunmuştu.

Bu anlamda gerek Amerikan gerekse Türk eğitim kurumlarında görev yapmakta olan Amerikalı öğretmenlere karşı öğrenciler tarafından itaatsizlikle mukabele edilmiş; bazı Amerikan ticari faaliyetlerinde vurgulanan iş birliği yerel idare çalışanları tarafından ilgisizlikle karşılık görmüş ve bazı resmi ilişkilerde gözle görülür bir soğukluk yaşanmıştı. Ancak bu soğukluk yahut Türk Hükümetinin ABD’ye olan kırgınlığı uzun ömürlü olmadığı gibi kalıcı türden hasar verici de olmamıştı.

MacMurray’e göre Türk Hükümeti’nin söz konusu beklenti ve yaklaşımı mantıksız olduğu kadar duygusal olup gerçekçi değildi. Zira öncelikle iki ülkeyi birbirinden ayıran mesafe ve iki ülke arasında hemen hemen her türden yakın bağların yokluğu göz önüne alındığında böyle bir beklenti büyükelçilik için olduğu kadar ABD Hariciye Bakanlığı için de anlaşılmaz bir durumdu.

Diğer taraftan, Türkiye'de fazlası ile anlatılıp dillendirilmiş olan bir husus varsa o da iki ülke cumhurbaşkanları arasında özel ve hatta neredeyse efsanevi bir kişisel dostluğun olduğu inancıydı. Ayrıca böyle bir hoşnutsuzluğun yaşanmasında, ek özel temsilcilerin atanacağı veya ABD donanmasından bir geminin törene iştirak edeceğine ilişkin bir duyurunun ABD tarafından nihai olarak bildirileceği umudunun etkili olmasının ötesinde, cenaze töreninde Amerika’nın özel bir surette temsil olunacağının yeterince duyurulmamış olması da belirleyici olmuştu.

Söz konusu efsanevi dostluğun varlığına inanılmış olmasında şüphesiz ki bir dizi faktörün etkisi vardı. Öyle anlaşılmaktadır ki Mustafa Kemal’in daha evvelce Roosevelt’e gönderdiği mektupta ona olan hitap şekli bu faktörlerden birisini oluşturmuştu.

Mustafa Kemal daha kısa bir süre önce 1 Mart 1935’te Türkiye Cumhuriyeti riyasetine dördüncü defa seçilmesi üzerine seçilişini 2 Mart 1935’te Amerika Birleşik Devletleri başkanı Franklin Roosevelt’e Büyük ve Aziz Dost hitabı ile haber vermiş ve bütün mesaisinin Türkiye ile ABD arasında mevcut güzel suretteki dostane münasebetleri idame, inkişaf ve artırmaya yönelik olacağını yolunda kendisini temin etmiş ve ayrıca hem Roosevelt’in şahsi saadeti hem de ABD milletinin refah ve ikbali için temennilerde bulunduğuna lütfen itimat edilmesi ricasında bulunmuştu. (1)

Roosevelt’e karşı kullanılan yukarıdaki hitap biçimi Atatürk ile sınırlı kalmamış, İsmet İnönü tarafından da devam ettirilmişti.

Türk Hükümeti öncelikle ABD’ye karşı sergilenen hoşnutsuzluk ve soğukluğun daha fazla sürdürülmesinin doğru olmayacağı kanaatine ulaşmış olmalıdır ki cenaze töreninden birkaç gün sonra, ABD hariciyesine teşekkür edilmesi için harekete geçmişti.

Bu maksatla ABD Türkiye Büyükelçisi ve Müsteşarı Mehmet Münir Ertegün 28 Kasım 1938’de MacMuray ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirmiş ve yüz yüze görüşme talebinde bulunmuştu.

Münir Ertegün, hükümetin talimatı gereği, Cumhurbaşkanı Atatürk'ün ölümünden sonra gösterdiği özel onur ve özellikle hususi bir ismin cenaze töreninde görevlendirmiş olmasından ötürü ABD Başkanı’na, Türk Hükümetinin derinden minnettar olduğunu ifade etmiş ve duyulan minnettarlığın ABD Başkanı’na lütfen iletilmesini istemişti.

MacMurray de Ertegün’e, Türk Hükümeti’nin bu son derece nazik mesajını Başkan'a iletmekten büyük bir memnuniyet duyacağını ve ayrıca Cumhurbaşkanı Atatürk'ün ölümünün ABD Hükümeti ve halkı tarafından büyük bir vatanseverin ve büyük bir liderin kaybı olarak görüldüğünden emin olabileceğini ifade etmişti.

Böylesi bir gelişmenin hemen akabinde, yaklaşık bir ay sonra, Türk Hükümeti tarafından yeni bir adım daha atılmış ve Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın 150. yıl dönümünü anmak üzere Başkan Roosevelt ve Cumhurbaşkanı Atatürk'ün birleşik portreleri tasarımlı bir posta pulu çıkarılmak istenmiş ve söz konusu tasarımın sakıncası olup olmadığına dair ABD hariciyesinden görüş istenmişti. (2)

Türk Hükümeti ikili ilişkilerinde siyasi bir soğukluğa sebebiyet vermemek üzere ilişkileri sıcak tutacak adımlar atmış olsa da ABD cephesinde konu bütünü ile unutulmuş değildi. ABD hariciyesi hakikaten de MacMuray’in daha evvelce göndermiş olduğu ve GİZLİ kaydı ile raporunda yer vermiş bulunduğu:

Her ne kadar mantıksız görünse de ABD hükümetinin Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesine yönelik tutumunun resmi olarak -ve gayri resmi olarak- neredeyse küçümsenecek kadar gelişi güzel olarak yorumlandığında kuşku yoktur

şeklindeki tespiti ve ayrıca:

Öncelikle iki ülkeyi birbirinden ayıran mesafe ve iki ülke arasında hemen hemen her türden yakın bağların yokluğu göz önüne alındığında, bu durum, yapılacak araştırma ve soruşturmalar neticesinde bu beklentinin nedeni açıklığa kavuşuncaya kadar, büyükelçilik için olduğu kadar ABD Hariciye Bakanlığı için de anlaşılmaz görünebilir

suretindeki değerlendirmesini göz ardı etmemiş, Türk Hükümetince ABD’ye karşı sergilenen ve Türk toplumunda da geniş mikyasta yansıma bulan hoşnutsuzluğun gerçek sebebini öğrenmeye çalışmıştı.

ABD Türkiye Olağanüstü Büyükelçisi MacMurray 7 Ocak 1939’da Ertegün ile yaptığı görüşmede vuzuha kavuşturmak üzere hoşnutsuzluk konusuna temas etmişti.

Türk Büyükelçisi Ertegün ABD’nin cenazeye katılımının gelişi güzel surette olduğu şeklindeki değerlendirmeye öncelikle gerçekten şaşırmış görünmüş ve Türk Hükümeti'nin böyle bir kanaat içinde bulunduğu düşüncesinin tamamen temelsiz olduğuna kani bulunduğunu belirtmişti.

Ertegün bu görüşünü desteklemek için de Cumhurbaşkanı Atatürk'ün ölümünden kısa bir süre sonra, Türk Hükümeti’nin talimatları doğrultusunda hareket ederek Atatürk'ün cenazesine katılmak üzere ABD Hükümeti’nin özel bir temsilci gönderilmesi veya MacMurray’in bu amaçla görevlendirilmesi yolundaki Türki Hükümeti'nin talebini iletmek üzere ABD Dışişleri Bakanlığına yaptığı ziyareti hatırlatmıştı.

ABD Dışişleri Bakanlığının Bay MacMurray'i cenazeye katılmak üzere özel büyükelçisi olarak atama kararından Türk Hükümeti’nin bütünüyle memnun olduğunu ve bunun kanıtı olarak da cenaze töreni için özel bir büyükelçi atamak üzere ABD hariciyesinin ivedilikle almış olduğu kararlardan ötürü Türk Hükümeti’nce ABD hükümetine duyulan derin takdirin Dışişleri Bakan Vekiline ve uygun bir zamanda Başkan Roosevelt'e iletmek üzere kendisinin Türk Hükümeti’nden almış olduğu talimatı hatırlatmıştı.

Büyükelçi ayrıca Türk Hükümeti’ndeki hiçbir sorumlu yetkilinin, Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesi ile ilgili olarak Büyükelçi'nin talebi üzerine ABD Hükümeti tarafından gerçekleştirilen harekete karşı herhangi bir kızgınlık duyamayacağını da vurgulu bir surette belirtme gereği hissetmişti.

Özel şahısların tutumu konusunda ise Cumhurbaşkanı'nın ölümünün ardından Türk halkının müthiş bir duygusal baskı altında olduğuna İstanbul'daki ziyaret ve törenler sırasında ayaklar altında kalıp çiğnenmiş çok sayıdaki kişinin trajik ölümünün tanıklık ettiğini hatırlatmıştı.

Büyükelçi Ertegün ayrıca cenazeye katılım sağlayan bazı Avrupa devletlerinin özel temsilcilerinin sergilediği olağanüstü gösteriyi izleyen bilgisiz ve düşüncesiz kimselerin cenazedeki ABD temsili ile ilgili olarak haksız sonuçlara varmalarının kolaylıkla mümkün olabileceğini belirtmişti.

Ertegün; Türkiye’ye yakın bir mesafede olmalarına rağmen diğer devletler tarafından çok az sayıda savaş gemisi gönderildiği ve ABD'nin Türkiye'ye olan uzaklığı malumken, ABD hükümetinin ABD’den özel temsilciler göndermiş olmasını bu tür kişiler elbette bütünüyle anlayamazlar, diye belirtiş, ABD'nin konuyu daha fazla nazar-ı dikkate almamasını ve bu tür aptalca söylentilerin ortadan kaldırılması için gerekli görülebilecek adımların atılması için Türkiye Başbakanı'na konuya dair kişisel bir mektup yazma fırsatı bulacağını umduğunu ifade ederek sözlerini tamamlamıştı.

Ertegün bu görüşmeden bir müddet sonra, hoşnutsuzluk konusunun tekrar ele alındığı bir görüşmede bulunmak üzer 9 Ocak sabahı ABD sefiri Wallace Murray’i tekrar ziyaret etmiş ve sefire, daha evvelce yaptıkları konuşmayı müteakiben Türk Dışişleri Bakanı’na kişisel bir mektup yazdığını ve az önce bir cevap aldığını belirtmiş ve mektubunun Bakan’a ulaşması sonrası vuku bulan gelişmelere dair bilgi vermişti.

Ertegün bütün bunları ifade ettikten sonra, Amerika Birleşik Devletleri'nin Türkiye'de sahip olduğu yüksek itibarda en ufak bir azalma olmadığı ve Türk Hükümeti’nin iki ülke arasında halihazırda var olan yakın ilişkilerin daha da güçlendirilmesine büyük önem vermeye devam ettiği konusunda Wallace Murray’i ve dolayısıyla da ABD hariciyesi ve hükümetini temin etmeye çalışmıştı.

Bu bağlamda Türk Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu ABD Ankara Maslahatgüzarı Robert F. Kelley ile bir görüşme gerçekleştirmiş ve Kelley'ye, Türk yetkililerin veya önemli mevkilerde bulunan Türklerin Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesindeki Amerikan temsilini eleştirdiği yönündeki söylentilerin tamamen mesnetsiz olduğunu vurgulamıştı. Dışişleri bakanı ayrıca, Kelley'ye aksine bir durum söz konusu ise bu durumu kendisine açıklamasını istemişti. Ancak Kelley'nin, söylentilerin kulaktan dolma bilgilerden başka bir şeye dayanmadığı konusundaki ifadeleri üzerine Dışişleri Bakanı ile Kelley nihayet fikir birliğine varmışlardı.

Türk Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu hoşnutsuzluk konusunu ele almak üzere Kelley ile bir görüşme daha gerçekleştirmişti.

Saraçoğlu, Türk Hükümeti’nin Amerikan Hükümeti'nin komşu ülkeler tarafından gönderilenlere benzer özel bir heyet göndermesini veya savaş gemileri ve askeri personel göndermesini sadece aradaki mesafenin imkânsız kıldığının farkında olduğunu ve Amerikan Hükümeti’nin Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesinde temsil edilmesinden herhangi bir memnuniyetsizlik duymadığını, Türk Hükümet üyelerinden hiç kimsenin Amerikan Hükümeti’nden yapılandan daha fazlasını yapmasını beklemediğini Kelley’ye 6 Şubattaki görüşmede tekraren ifade etmek zorunda kalmıştı. Ancak konu bir türlü kapanmamış, Kelley ile Saraçoğlu arasında 10 Şubat’ta gerçekleşen yeni bir görüşmede kaçınılmaz olarak gündeme gelmişti.

Görüşmede Saraçoğlu, Amerikan Hükümeti'nin cenazeye yönelik tutumundan Türk Hükümeti'nin memnun olmadığı konusunun resmi bir beyana dayanmadığını, Türk Hükümeti cenaze töreninde Amerikan Hükümeti'nin temsil edilmesinden herhangi bir memnuniyetsizlik duymadığını, bilakis ABD’nin cenaze törenine katılımını Türk Hükümeti’nin istemiş olduğunu ifade etmek zorunda kalmıştı.

Nihayet Kelley de konunun esasında bütünüyle halkın muayyen bir kesiminin, Başkan Roosevelt ile Atatürk arasındaki dostluk dikkate alarak, Amerikan Hükümeti'nin yapması gerekeni yapmadığı hissine kapılmış olduğuna işaret eden çeşitli olayların varlığının ABD Büyükelçiliğinin dikkatini çekmiş olmasından kaynaklandığını ifade etmişti.

Kelley’ye hak veren Bakan Saraçoğlu da Türk insanının o dönemde duygusal baskı altında bulunduğunu, normal şartlar altında söyleyip yapmayacağı şeyleri yapmış veya söylemiş olabileceğinin elbette oldukça mümkün bulunduğunu belirtmiş ve Kelley’i Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesindeki Amerikan temsilinin karakterinin Türk Hükümeti’ni hiçbir şekilde gücendirmediği konusunda bir kez daha temin etmişti.

Saraçoğlu ayrıca, Türk Hükümeti'nin ABD'ye karşı en dostane duygulardan başka bir şey duymadığını ve siyasi amaçlarından birisinin de ABD ile daha da yakın ilişkiler geliştirilmesi olduğunu belirtmişti.

ABD Ankara sefaretinin bu tarihlerde meşgul olduğu konulardan biri ise Ankara Büyükelçiliği için arazi satın alma arzusuydu. Arazi alımı konusunda tabii olarak Türk Hükümet yetkililerinin yardımına ihtiyaç duyulmaktaydı. Nihayet arazi meselesi de yetkililerin yardımları ile kısa b,r süre içerisinde halledilivermişti.

ABD sefiri Murray arazinin satın alınmasında Türk makamlarının sağladıkları yardıma teşekkür etmek üzere 10 Şubat 1939’da Türk Dışişleri Bakanı Saraçoğlu ile bir görüşme gerçekleştirmişti.

Görüşme sırasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Cumhurbaşkanı Atatürk'ün cenazesindeki temsili konusu bir kez daha gündeme gelmişti.

Saraçoğlu konuya bir kez daha değinerek; Amerikan Hükümeti'nin bu amaç için özel bir delegasyon veya askeri veya deniz kuvvetleri birlikleri göndermesini yalnızca mesafe gerçeğinin imkansız kıldığı açıklamasında bulunmuş, ancak durumu kavrayamayan bazı düşüncesiz kişilerin bu noktadaki söylemlerine devam ettiğini belirtmiş, kendisinin Kelley ile yaptığı son görüşmeyi hatırlatmış ve Türk Hükümeti’nden hiçbir yetkilinin böyle bir duygu beslemediğine dair Murray’e güvence vermiş ve meselenin akılları daha fazla kurcalamayacağı ümidini belirterek sözlerini tamamlamıştı.

1- National Archives (United States). Central File: Decimal File 867.001, Internal Affairs Of States, Political Affairs., Turkey, Chief Executive. Sovereign. Visits., Dec. 8, 1932 - February 15, 1939. DETAIL: Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930- 1944. DETAIL: Dec. 8, 1932 - February 15, 1939. 421pp. COLLECTION: Turkey: Records of the U.S. Department of State, 1802-1949.

2- National Archives (United States). Central File: Decimal File 867.001. ATATUK / 77.

 

.

Abdülhamid, Erdoğan, Kuran ve İsveç’in dün olup bugün kaybettiği erdem

Prof. Dr. Metin Hülagü

22 Ocak 2023 08:36

İsveç, tarihte Osmanlı’dan himaye görmüş bir ülkedir. İnfirad politikasından vazgeçen Osmanlı Devleti’nin tarihteki ilk müttefiklerinden birisidir…

Ancak İsveç uzun bir süredir İslam, Kur’an ve Cumhurbaşkanı Erdoğan husumeti ile gündemi meşgul etmektedir.

Oysa ki İsveç bugün reddettiği erdemli duruşu, dahilde bir kısım çevrelerin muhalefetine rağmen, geçen asırda muhafaza edebilmişti.

 

 

İslam, Kur’an ve Cumhurbaşkanı Erdoğan aleyhine sergilenen çirkinliklerin dün yasaklayıcısı olmuştu.

Bugün İsveç için geçerli olmasa da dün var olan, benimsenen ve kutsiyetine inanılan söz konusu erdemli duruşunun hikayesi şöyledir:

 

 

 

Abdülhamid aleyhinde geçen asırda Batı’da gazetelerde çıkan yahut dergi ve benzeri neşriyatta yer alan olumsuz mahiyetteki yazı ve tanımlamalar çoğu kere eski bir ataşeye, büyükelçiye, gazete muhabirlerine, turistlerin ifadelerine, yazılı basının bir başka unsurundan yapılan nakillere, siyasilerin beyanlarına, Jön Türk ve emsali Abdülhamid idaresine siyaseten muhalif olanların söylemlerine, Avrupa hükümetlerinin emrinde olan ya da onlarla iş birliğinde bulunan isimlerin beyanlarına… müstenit olmuştur.

Bu anlamda yabancı basına Abdülhamid ve idaresi aleyhtarı yazı ve alıntılara malzeme oluşturması ve kaynaklık etmesi bakımlarından Dorys Georges’in kaleme aldığı eser ayrı bir yere ve role sahip olmuştur. Dolayısıyla denebilir ki Batı’da olumsuz bir Abdülhamid algısının oluşmasındaki en belirleyici unsurlardan birisi Abdul-Hamid Intime adlı eser olmuştur.

Eserin orijinal dili Fransızca olup önce Paris’te basılmış, akabinde ise II. Abdülhamid’in Özel Yaşamı unvanıyla İngilizce başta olmak üzere birçok Avrupa diline tercüme edilmiştir.

Kitapta kullanılan Dorys Georges ismi ise esasen müstear olup yazarın asıl adı Alexandre Adonossi’dir.

Alexandre Adonossi, 1872-1874 ve 1878-1884 yılları arasında Sisam Adası beyliğinde bulunmuş, Girit valiliği yapmış ve ayrıca Osmanlı Devleti’nde bakanlık görevini üstlenmiş bulunan Konstantin Adossidi Paşanın oğludur.

Alexandre Adonossi, önceleri babası, daha sonraları ise bulunduğu konumun sağladığı avantajlar vesilesiyle London Times'ın İstanbul’daki alt muhabiri olarak çalışmıştı. Ancak kaleme almış olduğu eserinin Batı’da itibar görüp değer kazanması ise bazı sebeplere müstenitti. Öncelikle babasının Yıldız Sarayı’ndaki makamı onun kitabında vermiş olduğu bilgilerin güvenirliliğinin inkâr edilemeyeceği şeklindeki bir kanaatin oluşmasını sağlamıştı. Ayrıca kendisinin London Times’ın İstanbul muhabiri olarak görev yapmış olması da kendisine Batı’da muayyen bir ölçüde bilinirlik kazandırmıştı. Belki de en önemlisi, İstanbul’dan ayrılarak gitmiş olduğu Avrupa’da, Abdülhamid ve idaresi aleyhinde faaliyet gösteren Jön Türk Cemiyeti’nin etkin üyeleri arasında yer alması olmuştu.

Alexandre Adonossi ya da müstear adıyla Georges Dorys eserini siyaseten tarafsız yahut yansız bir surette kalmış değildi. Bilakis, Jön Türk hareketine aktif olarak katılmış ve nihayet Paris’e kaçmış ve zaten kitabını da Paris’te yazmış ve neşrini sağlamıştı. Adonossi, tarafsız olmak yahut tarafsız kalmak bir tarafa, Abdülhamid ve idaresine bütünüyle muhalif bir isim olarak hayat sürmüştü.

Yabancı basında sıklıkla yer alan Abdülhamid’in sarayında her dakika korku içinde yaşadığı; güvenliğinin hassasiyet ve hususi bir surette sağlandığı; zehirlenme korkusu nedeniyle yiyeceği yemeği önce kedi ve köpeklere tattırdığı; öldürülme endişesinin kafasında bir saplantı haline gelmiş olmasından ötürü söz konusu korkunun bir göstergesi olarak Yıldız Sarayı’nın gecelerinin gündüzleri kadar aydınlatıldığı şeklindeki aslı esası olmayan bütün haberlerinin kaynağı hemen bütünüyle Alexandre Adonossi’in söz konusu kitabı olmuştu.

Dorys, söz konusu eserinde Abdülhamid’i hakikaten de fazlası ile aşağılamıştı. Gerçekle alakası olmasa da babasının makamının gölgesinde kaleme almış olduğu Abdülhamid ve Yıldız Sarayı’na dair anlatımlarında, o tarihlerde 42.000.000 insanın hükümdarı olan Abdülhamid'i kınarken son derece tavizsiz ve oldukça acı ve yıkıcı bir üslup kullanmıştı. Abdülhamid’in, değil başkaları, kendi çocukları ve diğer akrabaları tarafından bile nefret edilen bir canavar olduğunu iddia etmiş; onu tarihteki bir başka Borgia olarak nitelemiş; kendi sarayında pek çok masum insana ilaveten İstanbul'da ve imparatorluğun hemen her yerinde binlerce mazlumun celladı olduğunu belirtmiş ve tahtını gasp ettiği öz kardeşi zavallı Beşinci Murad’ın başına adeta gardiyan kesildiğini birer hakikatmişçesine yazabilmişti.

Dorys, o günkü dünyanın önde gelen hükümdarlarından biri olmasına rağmen, Abdülhamid için hiç de hoş olmayan birçok ad, lakap ve sıfatlar kullanmaktan da kaçınmamıştı.

Dorys’e göre Abdülhamid:

 

Türkiye'nin yeni doğan anayasasını boğan gölgesinden korkan bir ödlek; kendisi son derece zenginken kendi ailesini zor durumda bırakan bir cimri; doğru heceleyemeyen ancak böyle olmasına rağmen Çin kurnazlığına sahip olan ve amacına ulaşmak için hiçbir şeyden vazgeçmeyen bir cahil; dehşete kapılmış bir monomanyak; her an bir suikastçının bıçağı veya kurşununun kendisine isabet etmesini düşünen ve sadece muazzam bir irade gücüyle canlı bulunan ve Bavyera'nın çılgın Kralı Ludwig'inkinden çok da uzak olmayan eksantrik bir enkaz

 

olmaktan başka bir şey değildi.

Eserinde Abdülhamid’in çocukluk yıllarında da değinmiş olan Dorys onu kötü niyetli insan düşmanı olarak tanımlamıştı. Dorys’in Abdülhamid’in yetişkin yahut olgunluk yıllarındaki karakterine ilişkin analizleri de son derece acımasızdı. Eserde Abdülhamid’e ait var olan tek bir erdemden söz etmek hemen hemen imkânsız gibidir.

Kitabında Abdülhamid’i oldukça bayağı suretteki niteliklerle ele alınmış olan Dorys’e göre:

 

İçinde bulunduğu doyumsuzluk hali ve sahip olduğu acımasız canavarca halet-i ruhiyesi ve ayrıca bütünüyle ilkesiz oluşu, Abdülhamid’i yönettiği imparatorluğun lanetlisi haline getirmiştir.

 

Dorys, Abdülhamid’i kurnaz, düzenbaz, acımasız, sihre inanan ve bir dereceye kadar batıl inançlı ve sürekli can korkusuyla yaşayan biri olarak resmetmişti. Onun karanlıktan korktuğunu, bu nedenle de Yıldız Parkı'nın geceleri her daim pırıl pırıl aydınlatıldığını belirtmişti. Yine onun sessizlikten de ürperdiğini ve dolayısıyla bütün gece penceresi çevresinde bir aşağı bir yukarı yürüyen bir muhafız birliğine sahip olduğunu; casuslarının gecenin her saatinde kendisine rapor verdiğini; şüphelendiği adam ya da kadının akıbetinden esef edildiğini; itfaiyenin bile yangına müdahale etmeden önce kendisinden izin alması gerektiğini… ve çok daha fazlasını kitabında ileri sürmüştü.

Dorys’e göre Abdülhamid'in en sevdiği kitap Machiavelli'nin Prens adlı kitabıydı. Öyle ki; bu kitap onun devleti idare etmede rehberi durumundaydı. Ancak o, bu kitaptan öğrendiklerine kendi sinsi Doğulu dehasını da ilave etmişti.

Dorys’e göre Abdülhamid iktidara hile ile gelmiş, fakat o koltuğu bir daha ve asla bırakmamıştı. Zaman zaman güç karşısında, istemeyerek boyun eğse de sonraki zamanlarda kaybettiklerini geri almak için derin bir hesap makinesi gibi çalışmış, çaresizlik diye bir şeyin varlığını asla kabul etmemişti. Maruz kaldığı bir tehlikeyi atlatmak için yeni hokkabazlıklar geliştirmiş ve mucizevi kaçışlar gerçekleştirmişti. İçinde uzun zamandır beslenmiş olan intikam duygusu nihayeti itibarıyla onun nezdinde şehvetli bir zihinsel şölene dönüştürmüştü. Zahmetli bir tebaanın hayatının onun için hiçbir önemi yoktu, bilakis kan akması onun titreyen sinirlerini yatıştırıcı bir banyo rahatlığı sağlamaktaydı.

Dorys’e göre Abdülhamid tarihin anakronizmi halindeydi. O günün uygarlığı pekâlâ şaşırmış olabilirdi. Ancak o, yalnızca karanlık çağların herhangi bir halifesi kadar mutlak bir müstebit değil, fakat aynı zamanda gücü ve çılgın gaddarlığının hâkim olduğu her yerde bir bela gibi kontrolsüz bir şekilde hüküm sürmekteydi.

Dorys’in kitabında yer alan yukarıdaki beyanlar dönemin matbuatında sayfa sayfa yayınlanmış, Batı kamuoyları nezdinde Abdülhamid aleyhtarlığının dalağa dalga genişleyip kökleşmesine yol açmıştı. Babasının Saray’a mensubiyeti, kendisinin de Saray havası solumuş olması Dorys'in kitabında ifade ettiği beyanlarının, asılsız da olsa, kısa bir süre içerisinde Batı’da büyük bir ilgi ile yayılmasına ve kitabın muhtelif dillere çevirisine sebebiyet vermişti.

Dorys ve kaleme almış olduğu eser tabii olarak Yıldız Sarayı’nın hedefi haline gelmiş ve Sultan Abdülhamid’i fazlası ile kızdırmıştı. Bütünüyle fantezi ve hayal mahsulü olsa da böyle bir kitabın şahsı, idaresi ve Osmanlı Devleti aleyhinde Batı kamuoyları nezdinde uyandıracağı tesire fırsat vermemek için derhal diplomatik kanallardan girişimler başlatılmış, fakat söz konusu girişimlerden sadece İsveç'te arzu edilen sonucun alınması mümkün olabilmişti.

Orijinali Fransızca olan kitap İsveççeye de tercüme edilmiş ve henüz basılmış olsa da Sultan Abdülhamid’in iradesi ve Osmanlı hariciye nazırının İsveç hükümeti nezdindeki ricaları neticesi kitap, tanınmış İsveçli yazar ve gazetecilerden oluşan bir jüri tarafından kitabın suç unsurları içermediğine dair beyanda bulunulmuş olunmasına rağmen, İsveç Hükümeti tarafından yasaklanmıştı.


.

CHP’nin seçimlerde %65 oy alabilmesinin yolu

Prof. Dr. Metin Hülagü

2 Şubat 2023 08:38

     

Yeni bir seçim mevsimi başlamak üzere.

Isınma turları, nutukları ve propaganda çalışmalarının hazırlığı yapılmakta.

Din, inanç ve bu bağlamdaki unsurlar, hiç alakası olmayanlar tarafından dahi, Cumhuriyet tarihindeki toplumsal siyasetin bir manivelası haline getirilebilmektedir.

 

 

Geçmişte Milli Şef ve sonrası dönemde CHP’nin propaganda çalışmalarında bu kabilden uygulamalarla sıklıkla tanış olmak mümkündür.

Oysaki Milli Şef İsmet İnönü’lü yıllarda memlekette ezan Arapça değil, hatırlanacağı üzere, Türkçe okutulmaktaydı. Müezzin efendiler Müslümanları namaza davet etmek için yeni rejimin dini nidalarını minarelerden günde beş vakit:

 

 

 

Tanrı uludur, Tanrı uludur,

Tanrı uludur, Tanrı uludur

….

 

şeklinde duyurmak zorundaydı.

Öyle ki halk tarafından bu çağrıya bir teşbih ve aynı zamanda takbih olmak üzere İnönü Türkiye’sini tasvir eden ve İstanbul ve Ankara ahalisinin dilinde yaygın bir surette dolaşıp duran oldukça muzip bir çağrı da icat olunmuştu:

 

İsmet uludur!

İsmet uludur!

 

Memurlar Saracoğlu’nun kuludur!

…..

 

Gerçi dönemin entelektüellerinden olan ve günümüzde dahi şahs-ı manevisi pek fazlaca sevilen bir isim olarak Ziya Gökalp da gidişatı aşağıdaki mısraları ile daha da alevlendirmişti:

Bir ülke ki, camiinde Türkçe ezan okunur
Köylü anlar manasını namazdaki duanın
Bir ülke ki, mektebinde Türkçe Kur’an okunur
Küçük büyük herkes bilir buyruğunu Huda'nın
Ey Türk oğlu, işte senin orasıdır vatanın

Dolayısıyla dönem yeni bir ulus inşası yolunda yeni adımların atıldığı bir dönemdi.

Dahası 1945 yılında dönemin Bakanlar Kurulu muhtelif yayınevleri tarafından bastırılıp satılmakta olan pek çok satılıp okunan bir dizi (popüler) dini kitabı faydasız ve zararlı olarak değerlendirilip yasaklamıştı.

Milletin hararetle okuduğu bu kitaplar peki neden yasaklanmıştı...

Konuya değinen ABD belgelerine göre söz konusu kitaplar yarı dini literatüre aitti. Hükümet yetkililerinin dini fanatizmi ve olası ırksal düşmanlıklar beslemesi ve İslam hakkındaki mitlerin ve tarihsel olarak sorgulanabilir bilgilerin sürekli surette yayılmasına son verilmesi isteğiyle böyle bir yasaklama söz konusu olmuştu. Ayrıca unutulmaması gereken bir başka husus ise, Anayasa'da da belirtildiği üzere, altı temel prensipten veya anayasanın temel unsurlarından birisinin de devletin laik olduğu gerçeğiydi. Hükümet, bu tür bir okuma listesinin, nüfusun geniş bir kesiminde İslam inancının canlılığını devam ettirebileceğini ve o günkü Türkiye'nin materyalist zihniyetiyle bağdaşmayan bir görünüm arz edeceğini düşünmüş olmalıydı.

Milli Şef döneminde din eğitimi konusu da milletin kendi dini inancını öğrenmekten mahrum edilmesi şeklinde seyretmişti.

İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde dini derslere eğitim sisteminde yer verilmemişti. Dönemin gazetelerinden örneğin Vatan:

Bir nesil sonra camileri sadece birer abide olarak görüp, halkın birbirine şaşkınlık içinde; “bu abideler acaba ne maksatla kullanılmaktaydı”, diye sorduğunu işiteceğiz

diye yazıp durumdan şikayet etmişti.

Dini eğitime eğitim sisteminde yer verilip verilmemesi 1946 sonu ve 1947 başlarında ancak tartışma konusu haline gelebilmişti. Bu duruma neden olan husus ise dine karşı duyulan hassasiyetten ileri gelmemiş, Sovyetlerin dini inancı siyasetin istismar vasıtası haline getirmeye yönelmesi ve dinin öğretilmesi suretiyle Yeni Türkiye’deki mevcut rejimin muhafaza edilmesi düşüncesi kaynaklıydı.

O günlerde Vatan gazetesi bu durumu sayfalarına taşımış ve:

Sovyetler Birliği dini siyasi maksatlarına ulaşmak için kullanmaya başlamaktadır. Şayet dini konuları konuşmaktan kaçınır ve sessiz kalırsak rejimimizi korumaktan kaçınmış olacağız

diye belirtmişti.

Vatan’ın görüşlerine katılmayan hükümet taraftarı Necmettin Sadak ise Akşam gazetesinde:

Laik bir devlette dini ulusal ve resmi bir araç olarak kullanmak, o rejimi temelinden sarsmaya çalışmakla aynı anlama gelir. Dini öğretmeye başladığımızda, dinin emirlerine uymakta nerede duracağımızı gerçekten biliyor muyuz?

diye itiraz etmişti.

Esasen İsmet Paşa 1929 Aralık ayı nihayetlerinde Türkiye’de dini reformun muhtemeliyeti konusunda Rockefeller Vakfı adına kendisi ile bir görüşme gerçekleştirmiş bulunan ABD’li Miss Ruth Woodsmall’un “Türk Sosyal İnkılaplarının temel dayanağı nedir?” sorusuna verdiği cevapta iki önemli ilke üzerinde durmuş ve Türkiye’deki siyasi idarenin dine bakışını şu suretle dillendirmişti:

Birincisi, Türkiye'nin değişim ihtiyacının farkına varması, gecikmiş gelişimin bilincinde olması, değişim için gerekli faktörleri araştırması ve Doğu ile Batı arasındaki farkları analiz etmesidir.

İkincisi, Türkiye, yarı yolda alınan önlemlerin etkili olamayacağını anlayarak, ilerici reformlar programını kabul ederken gerekli olan her türlü fedakarlığı yapmaya istekli olmuştur.

Temel çıkış noktası, devletin din egemenliğinden tam bağımsızlığıdır. Başka bir deyişle, hükümetler bir zayıflık duygusuyla din ve ilerleme arasında uzlaşma bulmaktan memnun olabilirler. Türkiye’de din tamamen farklı bir mesele haline getirildiği için, dinin reformlarla uyumlu hale getirilmesi sorununu düşünmek hem mantıksız hem de gereksiz olacaktır. Her bir süreci denemek, sosyal reformun din ile hiçbir bağlantısı olmadığı şeklindeki temel ilkenin reddi olacaktır. Laik süreç, tüm reformların başlangıç noktasını temsil eder.

Başta İsmet İnönü olmak üzere CHP’nin dine bakış ve yaklaşımı normal zamanlarda bu minvalde iken olağanüstü hallerde yahut aşılması gereken engeller karşısında daha farklı olabilmiş, samimiyetsiz bir surette dinden medet umulabilmiştir.

Bir CHP delegesinin ekte yer verilen ve İsmet İnönü’ye:

“Sayın Türk Üreticisi,

             Büyük Paşam!”

abartılı suretteki hitabı ile başlayan mektubu dinin CHP nezdinde nasıl istismar unsuru olarak görüldüğünü açıkça ortaya koymaktadır.

Kaynak: TTK Arşivi; Koleksiyon İİ; Kutu 1; Gömlek 122; Belge No: 122

.

Kaderin üstünde bir kader… göklerden gelen bir karar vardır

Prof. Dr. Metin Hülagü

9 Şubat 2023 09:13

     

Millet olarak Korona virüsten henüz kurtulmuşken maalesef yeni bir felakete maruz kaldık. Toplum olarak içimiz yandı, hakikaten perişan olduk.

Vuku bulan deprem o kadar güçlü o kadar şiddetli oldu ki sadece bize, değil etrafımızdaki ülkelere, bütün Ortadoğu’ya dahi varlığını hissettirdi.

Eskilerin “semavi ve arazi afetlerden” muhafaza olunmak için dua ettiği deprem bizi Anadolu’da, tabir caiz ise, kalbimizden vurdu. Hem de bir defa değil, üst üste iki kez vurdu. Birinci darbede yıkamadığı binaları ikinci darbede yıktı. Anadolu’da 10 vilayetimizi yerle bir etti. Anadolu’ya ilaveten Suriye’de Halep ve İdlip gibi şehirleri de harap etti. Lübnan’da dahi hasarlar oluşturdu.

 

 

Halihazırda bütün bölgede binlerce hane viran olmuş, on binlerce insan yaralanmış bir haldedir. Sayısını bilemediğimiz yüzlerce insanımız ise enkaz altında kurtarılmayı beklemektedir.

Mevsimin maalesef kış olması, kara yollarının ve enerji hatlarının zarar görmüş bulunması depremin vahametini daha da artırmaktadır.

 

 

Ancak Türk milleti her zamanki gibi bütün gücü ve varlığı ile mağdurlara el uzatmaktadır.

Hükümet kurumsal yapısı, mali ve idari veçhesi ile deprem bölgesinde daha hadisenin ilk saatlerinden itibaren var olmuştur.

Kenya’dan Yeni Zelanda’ya, Pakistan’dan Belçika’ya kadar birçok devlet ve milletten gelen yardım ve kurtarma ekipleri devasa deprem sahasında arama kurtarma çalışması içerisindedir. Resmi ve sivil, bütün güçler, bir tek kişi de olsa, can kurtarma azmindedir. Afad’ın, Kızılay’ın, Thy’nin, özel hava yollarının, Tsk ve sair güvenlik güçlerimizin, maden işçilerimizin ve daha nice özel ve tüzel kurum, kuruluş ve sivil bireylerimizin gayretleri destansı birer özveri olup yüreğimiz ferahlatmaktadır.

Yardım kampanyaları, bazı gıda firmalarının yüklü miktardaki erzak ve malzeme bağışları hakikaten takdire şayandır.

Pakistan’ı öteden beri neden “kardeş” kabul ettiğimiz Pakistan Hükümeti’nin aldığı son karar ile bir kez daha haklılığını ispat etmiştir.

Ancak “Varlığım Türk milletine armağan olsun” sözünün hakikaten bir kez daha tahakkuk ettiği böle bir zamanda aramızda bir hayli “ayrık otları”, “virüsler”; fırsatı ganimet bilen kötüler; devletine ve milletine nankörlük eden arsızlar; yaşanan acılardan, acziyetlerden ders almayan utanmazlar ve varlığımızdan ziyade yokluğumuzu temenni eden basiretsizler de yok değildir.

Bunlar her fırsatta ve her vesile ile etrafa zehir saçmakta, asılsız ve akılsız söylemleri ile toplumsal birliğimizi dinamitlemeye çalışmaktadırlar.

Bunlar; depremin şiddeti ile yarılan dağı görmez ama yarılan yollara laf ederler.

Bunlar; bükülüp kırılan dağdaki bayırdaki raylardan ibret almayı bilmezler.

Bunlar; havaalanlarının iyi ki yapılmış olduklarını değil de niye zarar görmüş olduklarını sorgularlar.

Kim bilir belki de bunlar; “kaderin üstünde bir kader olduğunu …göklerden gelen bir karar bulunduğunu” bilmezler.

Bunlar galiba iktidara hasret, gözlerini siyaset hırsı bürümüş ve dolayısıyla geçeği göremeyen asrımızın garip gureba bireyleridir.

Allah akıbetimizi hayreylesin.

Ölenlerimize rahmet, yaralılarımıza şifalar diliyorum

.

Allahu ekber!

Prof. Dr. Metin Hülagü

16 Şubat 2023 13:47

     

 

….

Türk eriyiz silsilemiz kahraman

 

 

Müslümanız Hakk'a tapan Müslüman

Putları Allah tanıyanlar, aman

 

 

Mescidimin boynuna çan asmasın

 

Amin! Desin hep birden yiğitler
Allahu ekber! gökten şehitler
Amin! Amin! Allahu ekber!

…

 

Yukarıdaki mısralar Mehmet Akif Ersoy’un “Ordunun Duası” şiirine aittir.

Şiir, nakaratları ile birlikte toplamda 8 beyitten oluşmaktadır.

 

Deprem vesilesi ile gündem konusu kılınmış olan “Allahu ekber!” nidası bazı çevreleri fazlaca rahatsız etmiş olsa da “Allahu ekber!” her Müslümanın doğumundan ölümüne kadar hemhal olduğu kutsi bir cümledir.

Müslüman bir ailede doğan çocuğun dünyada kulağına okunan ve dolayısıyla da zihnine nakşedilen ilk cümle “Allahu ekber!”dir.

Allah’ın kendilerine lütfetmiş olduğu çocuklarının ismini Müslüman anne babalar çocuklarının kulağına Ezan-ı Muhammedi’yi okuduktan sonra verir.

“Allahu ekber!” günde beş vakit okunan o lahuti nidanın, Ezan-ı Muhammedi’nin ilk cümlesidir.

“Allahu ekber!” günde beş vakit kılınan namazın her bir rekatını süslemektedir.

Ölen her Müslüman arka arkaya alınan “Allahu ekber!” tekbirleri ile kılınan cenaze namazı sonrası ahirete yolcu edilmektedir.

Birçok ibadetin en temel unsuru “Allahu ekber!” iledir.

 

Müslümanın gönlü ve zihninde tek bir varlık, tek bir kuvvet saltanat kurmuştur; ki bu varlık kendisini yoktan var edip yaşatan, her şeyin maliki, hüküm gününün sahibi olan Allah’ın ta kendisidir.

Bu nedenledir ki inanan gönüller ömrünü “i’la-yı kelimetullah” için harcar. Allah’ın yüce adını önce hayatına sonra da yaşadığı aleme hâkim kılmak için mücadele eder. Ecdadının üç kıtada hüküm sürmüş olması, denizleri deryaları aşarak Anadolu’yu, Balkanları, Asya’yı, Afrika’yı İslamlaştırmış bulunması hep bu maksat ve lafızla olmuştur. Viyana önlerine kadar, şan olsun diye değil, bütünüyle bu maksatla gidilmiştir. “Allahu ekber!” şeklindeki lahuti nida her yerde işitilsin ve bilinsin istenilmiştir. Bu uğurda can vermekten çekinilmemiştir. Anadolu ve fethedilen her bir yer, her bir karış toprak, altında binlerce kefensiz yatan, sıkınca topraktan fışkıracak olan şehitler sayesinde elde edilmiştir.

Arif Nihat Asya’nın “Dua” adlı o enfes şiirindeki yakarışı Müslümanların hangi felsefe ile yaşadıklarını ve şehitler vermiş olduklarını ifade etmesi bakımından son derece önemlidir:

 

Biz, kısık sesleriz... minareleri,
Sen, ezansız bırakma Allahım!
Ya çağır şurda bal yapanlarını,
Ya kovansız bırakma Allahım!
Mahyasızdır minareler...göğü de,
Kehkeşansız bırakma Allahım!
Müslümanlıkla yoğrulan yurdu,
Müslümansız bırakma Allahım!
Bize güç ver... cihad meydanını,
Pehlivansız bırakma Allahım!

…

 

Müslümanın gönlü ve zihninde hâkim olan tek varlık ve kudret, kendisini “ekber!” şeklinde nitelendirdiği Allah’tır. Allah, inanan gönüllerde saltanat kurmuş olduğu içindir ki gecenin bir yarısında gerçekleşen deprem neticesi ev kıyafeti ile enkaz altında kalan kadınlar, genç kızlar enkazdan kurtarılıp çıkarılırken önce başlarını örtecek bir örtü istemekte, başını ve bedenini örtmeden bulunduğu yerden dışarı adım atmamakta direnmektedirler. Yaşadığımız son deprem bunun en güzel örnekleri ile doludur.

Bedenleri enkazın altında kalanlar ruhları ile arş-ı a’laya yükselirken enkazdan kurtarılanlar ise “Allah” diyerek, “şahadet” getirerek hayata yeniden tutunmaktadırlar. Mucizevi kurtuluşlara aracılık ve tanıklık eden imanlı gönüller ise şahidi oldukları hadiselerden ötürü “hay” ve “kayyum” olan rablerine karşı besledikleri “hayret” ve “takdir” hislerini “Allahu ekber!” nidaları ile ifade etmektedirler.

“Maşaallah” Allah’ın cemal sıfatının tezahürleri karşısında duyulan hayranlık dolayısıyla; “Allahu ekber!” ise Allah’ın kudreti ve kuvveti ile halk ettiği eserler karşısında acziyet içerisindeki insanoğlunun duyduğu hayret, taaccüp ve takdir hislerinden başka bir şey değildir.

 

Dolayısıyladır ki “Allahu ekber!” nidası ne bir cemaatin sloganı ne bir örgütün nidası ne de bir başka grup yahut inanç ve felsefenin simgesidir. Bilakis “Allahu ekber!” nidası, doğumundan ölümüne kadar, Müslüman kalplerin en temel akidesi, en temel felsefesidir.

 


.

Doğu'dan gelen Haçlılar!

Prof. Dr. Metin Hülagü

22 Şubat 2023 08:40

     

6 Şubat’ta gerçekleşen depremde her iki depremin derinliğinin ortalama 8,5 ila 10 kilometre arasında olduğu; yer kabuğunun her iki deprem sırasında 2 dakikalık süre boyunca çok ciddi şekilde sarsıldığı ve deprem bölgesinde yer kabuğunda 7 metre 30 santime kadar yer değiştirmenin gerçekleştiği belirtiliyor.

Ayrıca deprem, gerçekleştiği alan itibarıyla toplamda 11 ili kapsıyor. Son derece geniş, metrekare olarak bazı Avrupa devletlerinden çok daha büyük.

Sebebiyet verdiği kayıplar ve sağladığı yıkım itibarıyla da deprem oldukça ibret-amiz.

 

 

Ölen insan sayısı, yıkılan bina adedi, kullanılamaz hale gelip ayakta zoraki duran yapılar, metrelerce derinlik ve genişlikte yırtılan yeryüzü ve hatta kayalar vahametin ne denli korkunç olduğunun en bariz tezahürleri!

İnanılacak gibi değil.

 

 

Yakın tarihte bu denli şiddetli, bu denli yakıp yıkıcı, bu denli acı bir deprem kayıtlı değil.

Türkiye savaşa girse bu derecede bir yıkım yaşamaz, bu denli geniş hasar ve zarar görmezdi. Dile kolay 100 bin kilometre karelik bir alanda gecenin bir karanlığında derinden ve yüreğinden vurulmuş bir ülke.

 

Bu yönüne ilaveten depremin diğer bir yüzü daha var: Depremzedelerin bireysel olarak yaşadıkları ve bizzat hikâye ettikleri manevi haller.

Onca zaman geçmesine rağmen enkaz altından karnı tok çıkanlar; bir yudum su içmediği halde böbreği ve sair organları hiçbir surette zarar görmeyenler; nur yüzlü insanlardan ve şifa dolu ellerden enkaz altında tedavi görenler yahut kendileri ile sohbet edip eğlenen çocuklar… İnsanın taaccüp ettiği daha nice ibretlik hikayeler…

Bu noktada anlatılanlar travma kaynaklıdır diyeceğim ama bunu söylememe mâni tıbbi tespit ve tabiplerin “bunlar tıbben izahta zorlandığımız durumlar” şeklinde bayanları aşikâr…

 

Depremin bir Haarp saldırısı olduğu yolunda iddialar var. Bu da depremin üzerinde durulması gereken bir başka vechesi…

ABD’ye atfen bu yönde senaryolar yazılıp iddialarda bulunulmaktadır.

Bu yöndeki iddiaların gerçekliği pek tabii ki muhtemeldir. Ancak kesin surette öyledir diyebilmek için ispat etmek gerekir. Vuku bulan depremin adedi, hiddeti, şiddeti, büyüklüğü, etki alanı, emsalinin olmaması ve benzeri hususlar dikkate alındığında Haarp saldırısının olmadığını kesin surette söylemek imkansızdır. Savaşların artık en yeni ve en akıl almaz yöntemlerle gerçekleştirildiği ortadadır. İçinde bulunduğumuz yüzyılın savaş araçları maalesef teknolojik ve tıbbi laboratuvarlarda üretilmektedir. Yapay virüsler; güneş ışınlarının teknolojik aletlerle aynı noktaya yansıtılması neticesi çıkarılan orman yangınları; birden fazla şehrin ve hatta bir ülkenin elektrik sisteminin bütünüyle felç edilmesi… çağımızın en bayağı suretteki yeni teknolojik icat ve saldırıları kabilindendir.

 

Hal böyle olunca teknolojik icatların yer üstünde olduğu kadar yer altında da kullanılması neden mümkün olmasın ki!

11 ili alttan alta sarsacak düzeyde bir teknolojinin var olup olmadığı bir tarafa depremden etkilenen 11 ilin, Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Malatya, Diyarbakır, Kilis, Şanlıurfa, Adıyaman, Osmaniye, Adana ve Elâzığ’ın, Arz-ı Mevud (Vadedilmiş Topraklar) dahilinde bulunması acaba bütünüyle bir tesadüfmüdür.

Deprem neticesi isimleri öne çıkan bu şehirlerin konumları itibarıyla Vadedilmiş Topraklar ile örtüşmesi ve ayrıca depremin yakıp yıkıcı etkisinin sadece söz konusu iller ile sınırlı kalması hakikaten düşündürücü.

Vadedilmiş Topraklara dahil olmayan ama Vadedilmiş Topraklara sınır olan Kayseri depremin sadece yorgun dalgalarını hissetti; yıkılan, ölen veya yaralananı yok. Depremin merkez üssü Maraş olsa da depremin en yıkıcı tesirini Hatay yaşadı. Vuku bulan deprem yerle bir ettiği Vadedilmiş Topraklar dahilinde olan Halep’ten/Suriye’den Türkiye’ye adeta kapı araladı.

Unutmamak gerekir ki depremin gerçekleştiği Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Malatya, Diyarbakır, Kilis, Şanlıurfa, Adıyaman, Osmaniye, Adana ve Elâzığ gibi Irak, Suriye ve Lübnan toprakları da bütünüyle Vadedilmiş Topraklar dahilindedir.

 

Irak; Vadedilmiş Topraklar dahilinde olan Körfez Savaşı ile tarumar edildi.

Suriye yakıldı, yıkıldı ve insani olarak boşaltıldı.

Lübnan yakın zamanlarda patlamalara ve yangınlara sahne oldu. Ülkede kalıp yaşamak zorunda olanlar uzun bir süre karanlığa gömüldü. Siyaseten istikrarsızlaştırıldı.

Kısmen Vadedilmiş Topraklar dahilinde bulunan İran’da zaman zaman iç savaş çıkartma teşebbüsleri sebepsiz değildir.

Vadedilmiş Topraklara Ürdün ve kısmen dahil olan Suudi Arabistan, şimdilik her ne kadar sükûn içerisinde olsalar da, bir nefeste yıkılacak durumdadırlar.

 

Vadedilmiş Toprakları elde etme noktasında Suriye’nin iflah olmaz kötürüm halinden sona Halep üzerinden Hatay’a ve dolayısıyla da Anadolu’ya, insansızlaştırma ve istikrarsızlaştırma anlamında, sanki kapı aralanıp ilk adım atıldı. Anadolu’daki Vadedilmiş Topraklara hâkim olabilmek için Türkiye ile doğrudan doğruya savaşmak mümkün olmadığından Türkiye’ye sanki dolaylı bir savaş yaşatılmıştır; kendi içinde, derinden ve oldukça tabii surette gerçekleşen bir savaş; Türkiye’nin doğa ile savaşı.

 

Basında yer alan haberlere göre deprem sonrası depremzedeler bölgeden uzaklaşmakta, daha emin gördükleri şehirlere taşınmakta. Halihazırda yaklaşık 500 bin kişi bölgeyi terk etmiş durumda. Depremde ölenler de dikkate alındığında Vadedilmiş olarak kabul edilen bu topraklarda demografik yapı değişecek gibi gözükmektedir; tıpkı Ortadoğu’da, özellikle Lübnan ve Suriye’de olduğu gibi.

 

Yine basında çıkan haberlere inanılacak olursa depremden geriye kalan Erciyes Dağı büyüklüğündeki enkazın taşınacağı yerler 20 bin açık maden sahası imiş!

Keşke, imkân olsa ve inşası bakımından mümkün bulunsa da, büyük şehirlere inat, etrafında daha yaşanır yerleşim merkezleri kurmak ve demografik yapıyı korumak adına bu 20 bin çukurun her biri su ile doldurulabilse ve İsviçre örneğinde olduğu gibi, Anadolu, tabiatı yeşillendiren, iklimi ılıman kılan, temaşası hoş göller ile süslenebilse!

Ayrıca gölet merkezli, köyden büyük ilçeden küçük bu yeni kasabaların/yerleşim merkezlerinin her birine bir de üretim yapan, İsviçre misali, küçük sanayi tesisleri/atelyeleri kuruldumu işte o zaman kırsaldan şehre ne göç kalır ne işsizlik…

20 bin gölet dile kolay!

Benimkisi düz bir fikir ve hayal işte… Para ile değil ya!


.

Beklenen İstanbul Depremindeki ÖLÜM VADİSİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

2 Mart 2023 08:32

     

Kadife Devrimler…

Arap Baharı...

Harap olan ve imansızlaştırılan Ortadoğu…

 

 

Ve nihayet alacakaranlıklarda yaşanmaya başlayan Zincir Depremler…

 

 

 

Belirtildiğine göre Zincir Depremlerde zincirin en önemli halkalarından birisi de İstanbul Depremi olacakmış… belki yarın, belki yarından da yakın…

İstanbul’da yaşanacak bir depremin neticelerini tahayyül etmek bile asap bozucu… Değil kendisi, hayali bile insanı ürkütmektedir. Vuku bulması halinde insani, siyasi, askeri, mali, iktisadi… açıdan Türkiye bir asır öncesine gerileyecektir. İstiklal ve istikbalini kaybetmesi dahi oldukça muhtemeldir.

 

Deprem bir vakıa; inkârı kabil değil. İstanbul ise tarihte bir dizi vahim depremler yaşamış bir şehir. Deprem ise geliyorum diye bizlere zaman zaman haber verip işaretler etmekte… Ama heyhat ki milyonları barındıran çarpık yapılı bu kentte gerekli tedbirler yeterince alınmıyor ve alınamıyor.

 

İstanbul’un en büyük değeri Boğaziçi. İki yakası binlerce, milyonlarca insana mesken olmuş. Ancak buradaki binaların %90’ı, geçen asrın teknoloji ve bilgisi ile yapılmış. Daha önemlisi ise inşaatta kullanılan kum deniz kumu. Yapılar artık korozyona uğramış durumda. Binaların her biri en az 50 yaşında olup ya ömrünü doldurmuş ya da doldurmak üzere.

 

Parasını ödeyip vaktiyle buradan ev alanlar, arsalarına ev yapmış olanlar artık evlerini yıkıp yeniden yapmak istiyorlar. Meydana gelecek bir depremde pisi pisine ölmek istemiyorlar. Ancak böyle bir işlemin önünde büyük bir engel mevcut. Boğaziçi’ndeki evinizi yıkabilirsiniz ama yapamazsınız, çünkü YASAK. Dolayısıyladır ki burada oturanlar imara müsaade edilmesi için yaklaşık 50 yıldır bekliyorlar.

 

Söz konusu YASAK 1983 yılında seçimi kaybeden Bülent Ulusu darbe hükümetinin acele ile çıkardığı son yasa. Yasanın ilgili maddesinde şahıs arsalarının Orman Bakanlığınca kamulaştırılması kabul edilmiş. O günden bugüne değin 40 yıl geçmiş, fakat kamulaştırma yapılmamış. Konu mülk sahiplerince Yargıtay’a taşınmış. Yargıtay Genel Kurulu 2012 yılında konuyu ele almış ve durumu “kamulaştırmasız el koyma olarak nitelemiş”. Yani vatandaşı haklı bulmuş. Tabi bu karar ile devlet zor durumda kalmış. Çünkü kamulaştıramadığı için bir anlamda gaspçı durumuna düşmüş…

Karar sonrası İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Orman Bakanlığı’na başvurular yapılmış… Orman Bakanlığı orası orman arazisi değil diyerek topu belediye, belediye de taca atmış… Yargıtay Genel Kurulu’nun 2010 kamulaştırmasız el atma kararı göz ardı edilmiş.

 

Oysaki 2960 sayılı Boğaziçi imar yasasında belirlenen sınırlar tamamen masa üstünde çizilmiştir. Boğaz görünümüne zarar vermeyen çukur bir alandaki bir yapının imarına izin verilmezken en tepede ve bütün haşmeti ile Boğaziçi’ni bir uçtan bir uca temaşa eden yapılar yıkılıp yeniden yapılabilmektedir.

 

Bu arada mevcut yasal düzenlemeye destek veren Boğaziçi Platformu diye bir oluşum vücut bulmuş. Bunlar; Boğaziçi fazla yapılaşmayı kaldırmaz. Mevcut haliyle kalmalıdır. Boğaziçi sit alanı olmalıdır, Unesco Dünya Mirası listesine alınmalıdır, söylemindeler. Ancak Boğaziçi’ndeki bu ölüm vadisinin hiçbir sakini için Boğazı “iç etme” diyetinde olan hiçbir varlığın değeri yoktur.

 

Velhasıl;

Halk arasında “Kenan Evren yasası” diye bilinen düzenleme imarlı, ruhsatlı ve iskanlı mülk sahibi milyonlarca insanı yıllardır mağdur etmektedir. “Kenan Evren yasası” diye bilinen Boğaziçi yasası acilen değişmelidir.

Bazı güdümlü çevre örgütlerinin kasti suretteki hedef saptırmalarına itibar edilmemelidir.

Bölgede bulunan bütün binalardan karot alınmalı, analiz ettirilip çürük binalar derhal yıkılıp tapulu, imarlı, iskanlı binalar yenilenmeli, depreme dayanıklı hale getirilmelidir.

Rüştünü ispat etmiş olan TOKİ bu yapıları yıkıp, buralarda ikamet edenleri yerlerinden etmeden, güzel bir proje ile yenilemeli, Boğaz’a depremin ve çağın gerektiği yapıları dikmelidir. Aksi takdirde İstanbul’da yaşanacak vahim bir depremde masum çocuklar, yaşlı dedeler ve nineler, genç insan gücü, yeni evli çiftler, kısacası milyonlarca insan, her bir binanın toz duman içinde savrulup gittiği engebeli bu ölüm vadisinde, hayatını kaybedecektir.

 

Boğaziçi’ni Toplu Mezar haline getirecek olan böyle bir felaketin vebali ise şüphesiz ki yerel idareciler kadar merkezi yöneticilerin de sırtında kalacaktır.

Hakkaniyetli, çağdaş ve estetik muhtevalı yeni bir Boğaziçi İmar Yasası ile devlet millet kaynaşması neden sağlanmasın ki!

 

Prensibimiz; “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın” değil mi?


.

KUTSİYETİNİ KAYBEDEN MASA

Prof. Dr. Metin Hülagü

10 Mart 2023 13:08

     

2023 yılı çok hızlı başladı…

Önce devasa çaptaki depremler ve devam eden sarsıntılar ile toplum ruhen alt üst oldu.

Sonrasında ise üyelerinin etrafında toplandığı “Kutsal İttifak” masası büyük bir darbe aldı.

 

 

Böyle olması esasen kaçınılmaz bir haldi. Zira Kutsal İttifak’ın her bir üyesi kendi ekseninde dönüp kendisinden gayrısını hep öteledi, önce ve öncelikle ben varım, ben olmalıyım demekteydi.

Ancak Kutsal İttifak’ın tek kadın üyesi diğerlerinden çok daha fazla “ben” demekte, ben başatım, önce ve sonra, her daim ben olmalıyım havasındaydı. Hırsı, tutkuları, benlik duyguları, yönetme arzusu, belirleyici tavırları… diğer üyelerden çok ama çok daha ziyadeydi. Oysaki söz konusu ruh hali ve zihin yapısı her daim kendisini aşikâr etmekteydi. Tıpkı yakın zamanlarda ölen İngiltere kraliçesi Elizabeth gibi sıra dışı renklerdeki giyim tarzı ile her vakit toplum ve “Kutsal Masa” üyeleri nezdinde kendisini öne çıkarıcı bir davranış sergilemekteydi. Sapsarı, masmavi, pespembe, kıpkırmızı, bembeyaz, turuncu ve daha türlü türlü dikkat çekici renkteki ceketleri tam bir algı oluşturma vesilesiydi.

 

 

Ceketinin sıra dışı renkleri kadar sözleri de keskin ve kararlılık sergilemekteydi. “Ya tarih yazacağız ya da tarih olacağız” diyordu. Kutsal İttifak üyelerinin etrafında toplandığı masayı “kumar masası” olarak tanımlıyordu. “Kumar” ve “noter” masasında olamayız iddiasında bulunmaktaydı. Hep kendisi dinlensin, hep onun dedikleri olsun ve hep o belirlesin azmi içindeydi. Gerçi diğer üyeler de hırsları ve arzuları itibarıyla ondan geri değillerdi… Nihayet masa devrilmiş, ayaklarından birisi hesapsız bir surette kırılmıştı. Fakat acil müdahale ekiplerinin akıl, fikir ve yönlendirmesi ile vuku bulan kaos kısa sürmüş, allı pullu üye kırıp döktüğü sövüp saydığı Kutsal Masa’ya geri dönmek zorunda kalmıştı. Ancak halet-i ruhiyesi çökmüş, yüzünü gözünü keder bürümüştü. Ayrıca geri dönmeye mecbur kaldığı o gün ilkbahar soluklu allı yeşilli ceketlerinden hiçbirisini giymeyerek ölüm matemi içindekiler gibi siyah bir mantoya bürünerek tekmelediği kapıyı tekrar çalmıştı.

İmdi;

Liderlik iddiasındaki birinin tekmelediği kapıyı bir daha çalmaması icap eder. Tıpkı “one minute” örneğinde olduğu ve “Benim için bundan böyle, Davos bitmiştir. Daha Davos'a gelmem! Bunu da böyle bilesin!” ifade ve uygulamasında olduğu gibi.

Türkiye’yi yönetme sevdasındaki bir oluşumun liderinin kendi oluşumuna mensup üyelerden hiçbirisini Türkiye’nin yönetimi için yeterli ve ehliyetli görmeyip kendisi ile rekabet halinde bulunduğu bir oluşumun üyelerine kucak açması, onları bağrına basması ve onlar için Kutsal Masa’yı tekmeleyecek kadar asabileşmesi ise hakikaten traji-komik bir durumdur.

“Tükürdüğünü yalamak” ise ilkbahar soluklu Kutsal Masa üyesi için çok vahim olmuştur. Böyle davranmakla itibarını sıfırlamış, kendisine duyulan itimadı yitirmiştir. Oysaki Tarık bin Ziyad olabilmek ve tarih yazabilmek için gemileri yakmak gerekirdi. Masa’yı tekmelemenin üzerinden daha 24 saat geçmeden keder ve kasvet kokulu siyahi elbiseler içerisinde geri dönülmemeliydi. Şayet fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür bir surette örgütlenilmiş olunsaydı tabii ki sonuç öyle olmazdı.

Unutmamak gerekir ki özgürlük ve bağımsızlık Türk’ün karakteridir.

Velhasıl;

Lider; sözünün eri olmalıdır.

Lider; itimada layık bulunmalıdır.

Lider; halkının derdi ile dertlenmelidir.

Lider; fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür olmalıdır.

Lider; kusuru varsa, özür dilemesini bilmelidir.

Lider; kara günlerinde halkı ile birlikte gözyaşı dökebilmelidir.

Lider; gerektiği takdirde halkı için kendisi feda edebilmelidir.


.

TÜRKÇE EZAN KANUNU KIPKIRMIZI KOMÜNİST KOKAR

Prof. Dr. Metin Hülagü

16 Mart 2023 11:28

     

Sinan Tekelioğlu (Seyhan) Arapça ezan yasağının kaldırılması Meclis’te müzakere edilirken diyordu ki:

O zaman arz ettiğim gibi şu söylemiş olduğum sözleri arkadaşlar hatırlarlar ve yahut o zamanki tutanakları alıp okuyacak olurlarsa görürler ki, o zaman şöyle demiştim:

«Bu kanun kıpkırmızı komünist kokar». Bu kanunun lütfen kaldırılmasını rica ederim.(Gürültüler).

 

 

 Ezanın Arapça okunmasına getirilen yasak 18. 07. 1932 tarihinde Atatürk’e atfen Diyanet İşleri Riyasetinden alman bir tamimle memleket sathında geçerli kılınmıştır. Bu emre muhalif hareket eden muhtelif din mensuplarının ceza almamaları üzerine ise Hükümet 1941 tarihinde Ceza Kanununun 526 ncı maddesini tadil etmek suretiyle, “Arapça ezan ve kamet okuyanlar” ifadesini kullanarak bu suçu işleyenlerin cezalandırılmasını imkân dâhiline almıştır. Dolayısıyla Ezan’ın Arapça okunması yasaklandığı gibi muhalefet edenler de cezalandırılmıştır. Ta ki 1950 yılında Adnan Menderes Hükümeti’nin işbaşına gelmesine kadar.

 

 

 

Adnan Menderes Hükümeti’nin kurulması ile birlikte Kayseri Milletvekili İsmail Berkok ve 13 arkadaşının ve Tokat Milletvekili Ahmet Gürkan'ın, Türk Ceza Kanunu’nun 526 ncı maddesinin ikinci fıkrasının değiştirilmesine dair bir Kanun teklifi hazırlamışlardır.

Hazırlanan kanun teklifinin gerekçesinde şu ifadelere yer verilmiştir:

Devletimizin Anayasamızda tespit edildiği gibi laik olması ve laikliğin ise Devletle din müesseselerinin yekdiğerinden ayrı tutularak birbirine karıştırılmaması manasına gelmesi itibariyle kanunların bu esaslar dairesinde ayarlanması icap ettiği gibi lâikliğe aykırı olan kanunların da buna muvazi olarak tadili icap eder.

Esasen bütün demokrat ve medeni memleketlerde bu esas kabul edilmiş ve din işleri Devlet teşkilâtından ayrı tutularak din adamlarının dinî bilgilerine terk edilmiş bulunduğu bir hakikattir. Şu hale göre dine taallûk eden işlerden Devletin elini tamamıyla çekmesi ve bu manevi varlığı ilâhiyatçıların bilgilerine daha doğrusu ihtisaslarına terk etmesi bir zaruret halinde karşımıza dikilmektedir.

Sabık iktidarın lâikliği din aleyhinde tefsir etmesi suretiyle ve bu cümleden olarak iman ve amelden mürekkep Müslümanlık dininin amele taallûk eden ezan ve kametin Türkçe okutulmasını mecbur tutması lâiklik prensibini ihlâl ve Anayasanın verdiği vicdan hürriyetine tecavüzdür. Lâik bir idarenin bir Hristiyan mabedinde çalınan çan tokmağını şu kadar veya şu şekilde vuracağı hususlarına müdahale etmesi nasıl bir haksızlık teşkil ederse, ayni şekle muvazi olan ezan veya kameti şu şekil veya şu lisanla okutmak istemesi de o nispette haksızlık, hatta din ve vicdan hürriyetine bir tecavüzdür.

Hakkiyle ve ilmî bir şekilde Türkçeye tercüme dahi edilemeyen ezan ve kametin Diyanet işleri Başkanlığı tarafından kabul edilecek şekli ne olursa olsun halen bu mevzuda lâiklik prensiplerini ihlâl eden T.C.K. 526/2 fıkrasındaki (veya Arapça ezan ve kamet okuyanlar) kaydının kaldırılması suretiyle/mezkûr maddenin ekli tasarı şeklinde tadilinde zaruret görmekteyiz. Bu zaruret, çeşitli ırk ve lisanlara sahip 500 milyondan fazla Müslümanın kabul ettiği, hatta hangi Hristiyan memleketinde yaşarsa yaşasın tatbikatında asla güçlük çekmediği bu ibadet usulüne medeni ve lâik bir Devlet olarak müdahale etmemiz bariz bir hatadır. Bu bakımdan ekli tasarı hazırlanmış bulunuyor.

Dönemin Başbakanı Adnan Menderes Hükümeti adına Başbakan Adnan Menderes tarafından da Büyük Millet Meclisi Başkanlığına gönderilen yazıda şu talep ve gerekçeye yer verilmiştir:

Büyük Millet Meclisi Yüksek Başkanlığına

Türk Ceza Kanununsun 526 ncı maddesinin değiştirilmesi hakkında Adalet Bakanlığınca hazırlanan ve Bakanlar Kurulunun 14. 06. 1950 tarihli toplantısında Yüksek Meclise sunulması kararlaştırılan Kanun tasarısının gerekçesiyle birlikte sunulmuş olduğunu saygılarımla arz ederim.

A. Menderes / Başbakan

 

Türk Ceza Kanunu’nun 4055 sayılı kanunla değiştirilmiş olan 526 ncı maddesinin değiştirilmesi hakkında hazırlanmış bulunan kanun tasarısı gerekçesinde ise:

1939 senesinde Ceza Kanunu’nun 526 ncı maddesine eklenen fıkralar arasında Arapça ezan ve kamet okuyanların cezalandırılacaklarına dair bir hüküm bulunmaktadır. Bu hükmün sevkini gerektiren mucip sebeplerde : Diyanet İşleri Reisliğinin, teşkilâta yaptığı bir tamimle ezan ve kametin okunmasını menettiği ve buna muhalif hareket edenlerin 526 ncı maddenin ilk fıkrasıyla tecziyeleri mümkün ise de, memnuiyetin fertlere de şümulünü sağlamaya bu müeyyidenin kâfi gelemeyeceği ve Arapça lisanının eski zihniyete ve eski ananelere bağlayan tesirinden halkı kurtarmak için ikinci fıkradaki hükmün ve bunun müeyyidesi olan cezanın konulmasına lüzum hâsıl olduğu, belirtilmektedir.

Halbuki Anayasanın Türk vatandaşı için tabiî hak saydığı vicdan hürriyetinin dokunulmaz bir hak olarak hürmete lâyık görülmesi gerekir ve bunun tabiî olan din serbestisi her türlü müdahaleden azade kalmak iktiza ederken ana kanunlarla korunmuş bulunan din ve vicdan hürriyetinden vatandaşı herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen mahrum etmek ve bu hususu, kanuni ceza teyitleri altında bulundurmak doğru olamaz. Böyle bir kayıtlama, Türkiye Devleti’nin esas vasıflarını gösteren Anayasanın 2 nci maddesindeki lâiklik esasına da uygun düşemez. Din ile Devletin ayrılması ve Devletin din işlerine karışmaması ve Devletle dinin birbirlerine karşı tamamen bitaraf kalmaları şeklindeki telâkkinin ifadesi olan lâikliğin, ibadetin icra şekline taalluk eden herhangi bir faaliyet veya faaliyet safhasında tadilini tazammun eder tarzda müdahalede bulunmamasını zaruri kılan bir ana hüküm olarak muhafaza ve idame edilmesi zaruridir. Arapça lisanının eski zihniyet ve ananelere bağlayan tesirinden halkı kurtarmak gayesinin takip edildiğine taalluk eden görüşte de bugün için bir isabet mülâhaza etmek caiz olamaz. Kaldı ki kanunun tadilinden beri geçen uzun zaman içinde o zamanki telâkki ve düşünüş şeklini değiştirecek mühim tebeddüller ve ilerlemeler husule gelmiş ve bugün eski zihniyetin sadece bu gibi kanun müeyyideleriyle teminat altına alınabilmesi mülâhaza yerinde görülmemiştir.

Esasen, maddedeki cezai hükmün, ezan ve kametin yalnız Arapça okunamayacağı ve fakat bunun dışında herhangi diğer bir lisanla okunabilmesindeki cevazı tazammun eden ifade şekli de bizatihi bir garabet arz etmekte bulunmuştur.

Bütün bu mülâhaza ve sebeplerden başka, Müslüman Türklere sebepsiz yere manevi huzursuzluk veren böyle bir yasağın demokrasi ile idare olunan bir Devlet nizamı içinde yer alabilmesi de müstahsildir.

Fıkranın tayyi Müslüman Türklere muhakkak bir huzur ve vicdan rahatlığı verecektir. Binaenaleyh, gerek büyük bir Müslüman vatandaş çoğunluğunu bu huzur ve rahata eriştirmek ve gerekse Anayasa ile müeyyet lâyıklık prensibine Devletçe sadakat göstermiş olmak ve bilhassa ana hak ve hürriyetlerden olan vicdan ve din serbestisini herhangi bir zorlama altında bulundurmamak sebeplerinden ötürü Türk Ceza Kanunu’nun 526 ncı maddesinde mevcut olup ezan ve kametin Arapça okunmasının memnuiyeti hakkındaki hükmün kaldırılması gerekli bulunmuştur.

Yukarıda arz edilen öneri ve gerekçeler sonrasında 16. Haziran 1950 Cuma günü öğleden sonra saat 15.00’te Başkanvekili Fuad Hulusi Demirelli başkanlığında toplanan Meclis’in Birinci Oturumu’nda konu nihayet gündeme alınmıştır.

 

Dönemin Başbakanı Adnan Menderes (İstanbul): — Söz istiyorum, diyerek Meclis başkanından talepte bulunmuş ve Başkan tarafından: — Buyurun! denilmek suretiyle kendisine söz verilmesi üzerine BAŞBAKAN ADNAN MENDERES:

— Muhterem arkadaşlar;

hitabıyla başladığı konuşmasında ezanın Arapça olarak okunması hakkında Demokrat Parti Meclis Grubunda verilen kararın gazeteler ve radyo ile yayınlanması neticesinde artık ezanın Arapça okunması yasağının bulunmadığı kanuni mâniin kaldırılmış olduğu telâkkisinin hâsıl olması ve bazı vatandaşların Arapça ezan okuması muhtemel olduğu için bu konuda Hükümetçe Meclise sevk edilmiş olunan lâyihanın o gün gündeme alınmasını ve acilen müzakere edilmesini Meclis üyelerinin yüksek tasviplerine arz etmiştir.

Menderes’in bu yöndeki talebi Meclis’te bulunanlar tarafından; uygundur, bravo sesleri, soldan, sürekli alkışlar, şeklinde destek görmüştür.

 

Mecliste tasarı üzerine yapılan müzakerelerde Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Gurubu namına Cemal Reşit Eyüboğlu (Trabzon) açıklamalarda bulunmuştur.

Eyüpoğlu konuşmasında:

Türk Ceza Kanunu’nun 526 nci maddesinden, Ezana ile ilgili bulunan ceza hükmünün kaldırılması maksadıyla Hükümetin bugün huzurunuza getirdiği kanun tasarısı hakkındaki Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grubunun görüşünü ahzediyorum.

Bu memlekette Millî Devlet ve Millî şuur politikası, Cumhuriyetle kurulmuş ve C. H. Partisi bu politikayı takip etmiştir. Bu politika icabı olarak ezan meselesi de bir dil meselesi ve Millî şuur meselesi telâkki edilmiştir.

Millî Devlet politikası, mümkün olan her yerde Türkçenin kullanılmasını emreder. Türk vatanında ibadete çağırmanın da öz dilimizle olmasını bu bakımdan daima tercih ettik. Türkçe ezan, Arapça ezan mevzuu üzerinde bir politika münakaşası açmaya taraftar değiliz.

Millî şuurun bu konuyu, kendiliğinden halledeceğine güvenerek Arapça ezan meselesinin ceza konusu olmaktan çıkarılmasına aleyhtar olmayacağız (Sağdan ve soldan alkışlar)

ifadelerine yer vermiştir.

Yapılan müzakereler sırasında Sinan Tekelioğlu (Seyhan) ise enteresan çıkışlarda bulunarak şu suretle konuşmuştur:

— Sayın arkadaşlar; Atatürk her şeyi Türkçeleştirmek kaidesini ortaya attığı zaman acaba İslam dinine ait olan kitapların Türkçeye tercümesi mümkün müdür diye bir tecrübeye baş vurulmuştu. Atatürk bu meyanda ilk defa ezanın Türkçe okunmasına karar verdi. Bilahare Arapça ezan okuyanları tecziye etmek üzere de bir ceza müeyyidesi olarak, Ceza Kanunu’na bir hüküm kondu.

Arkadaşlar; şayet Atatürk sağ olsaydı hiç şüphe yok ki, o da bu büyük Meclisin düşündüğü gibi düşünecek o da elimizdeki Allah Kanunu’nun Türkçe ile tercümesine imkân olmadığını, din ulemalarının vermiş olduğu karara göre, anlayacak ve ezanı din diliyle okutacaktı.

Arkadaşlar; Atatürk inkılâbı, gazetelerin yazdığı gibi umdesi değil, Atatürk memlekette yapmış olduğu inkılâpların millet tarafından hazmedilmesini esas olarak kabul etmişti. Bu bir dil meselesi değil; Allahu ekber ile Tanrı Uludur kelimeleri ikisi bir manaya gelmez. Biz eski zamanlara ait kitapları okursak, birçok tanrılar olduğunu görürüz, yağmur tanrısı, yer tanrısı ve saire. Binaenaleyh Tanrı Uludur deyince bunların hangisi uludur? Binaenaleyh İslam dini, Müslüman dili kaidelerine göre Müslüman camilerinde ancak din dili ile olur. Ve bunu da memleketin yüzde doksan sekizi, bizi seçenler, bizden istemişlerdir.

Hristiyanlar bile bir ölüyü haber vermek için çan çalarlar, onlar çan çalınırken çanın ne demek istediğini anlıyorlar. Müslümanlar bir sala sesi duymuyorlardı. Dışardan Türk dili ile ezan okunurken, içerde yine din dili ile Kuran okumaya müsaade ediliyordu. Binaenaleyh arada birbirine uymayan, zıt esaslar vardı. Ben Adnan Menderes Hükümetine ve o Hükümetin istinat etmiş olduğu milletin reyi ile, mutlak reyi ile buraya gelen Demokrat Parti milletvekillerini tebrik etmekten başka kendimde hiçbir salâhiyet göremiyorum. Yalnız bugünü bize gösterdiğinden dolayı Adnan Menderes Hükümetine teşekkür ediyorum.

Türk Milletinin büyük umdesi olan dine sarılmak esası komünizme vaki olan kaleyi Adnan Menderes tamamıyla ve mutlak olarak kurmuştur. Kendilerini tebrik ederim.

Arkadaşlar, yalnız bununla iş bitmiş olmuyor.

Dine ait birçok sınırlamaları sinesinde taşıyan antidemokratik denen kanunlar vardır. O kanunlardan bir tanesi bize seçim arifesinde kabul ettirildi. Bu kanunda ben Müslümanım demek dahi ceza idi. Onun için Adnan Menderes Hükümetinden nasıl bu kanunu kaldırmışsa bunların da kaldırılmasını rica ediyorum….

Arkadaşlar, O zaman bu kanun müzakere edilirken gerek Grupta gerek Mecliste, bendeniz elimden geldiği kadar bu kanunun çıkmaması için uğraştım. Çünkü bu aşırı … kanunu; mana ve hüküm itibariyle doğrudan doğruya tam manası ile İslam akidelerine birer gem vurmaktan başka bir şey değildi… Diğer taraftan din hakkında hareket eden vayemsi teşkilâtının ve kökü dışarda bulunan Masonluk teşkilâtının kurulmasına müsaade edilmişti…

O zaman arz ettiğim gibi şu söylemiş olduğum sözleri arkadaşlar hatırlarlar ve yahut o zamanki tutanakları alıp okuyacak olurlarsa görürler ki, o zaman şöyle demiştim:

«Bu kanun kıpkırmızı komünist kokar». Bu kanunun lütfen kaldırılmasını rica ederim. (Gürültüler).

 

Konuya dair söz alan ve görüşlerini beyan eden Talât Vasfi Öz (Ankara) bey ise şu ifadelerde bulunmuştu:

— Muhterem arkadaşlarım,

Ezan yalnız bir ilân değildir. Ezan muayyen vakitlerde hususi terimlerle yapılan özel bir ilândır. Hususi lâfızlar şâriin, yani Peygamberin tayin ettiği lâfızlardır. Bu da ezandır. Bu hususi vakit ise muayyen vakitler olup, bildiğiniz namaz, beş vakit namaz vaktidir. Peygamberimize ezan için bir vahiy nazil olmuştur. Bu vahye şâri dilinde vahyi medlüv denildiğini de pek âlâ takdir edersiniz. Ezan farzı kifayedir. Bir memlekette Peygamberin emrettiği şekilde ezan okunmazsa namazın sahih olmadığını söyleyen müçtehitler olduğunu bilhassa huzurunuzda zikretmek isterim. (Alkışlar). Fakat arkadaşlar, bu asil milletin asıl duyduğu kendi kendine vaki olan yetkisiz tecavüz ve kanunsuz hareket karşısında yıllarca susmuştur. 18 milyonun % 98 ini teşkil eden Müslüman çocukları ıstırapların sessiz sessiz taşımışlardır. (Alkışlar). Adnan Menderes Hükümetine, huzurunuzda Büyük Meclisle beraber Millet adına minnet ve şükranlarımı sunmayı en kutsal bir vazife telâkki ederim. İnsanın vicdan hürriyetinin, insanların en tabiî hakları olduğunu ancak Türk Milleti 14 Mayıs’ta büyük siyasi zaferi temin ettikten sonra teslim edilmiş bir hak olarak görebilmiştir. Büyük Meclisi tebrik eder ve Hükümete şükranlarımı arz ederim. 14 Mayıs'a bilhassa işaret etmek isterim, ki mübarek bir güne tesadüf etti ve mübarek günün arifesinde Türk Milleti, dünyayı imrendiren eşsiz bir siyasi zafere ulaştı…

Ezana taallûk eden müdahalenin kaldırılması hâdisesi de Ramazanımızın arifesi olan mübarek bir cuma gününe tesadüf ediyor. Buna da bilhassa işaret etmek isterim. (Sağdan lâyik Hükümet?) 18 milyon Türk'ün % 98 i İslam camiasını teşkil eder. Bunu Türk vatandaşları Büyük Meclisin bu mübarek... (Sağdan ve soldan gürültüler, vaiz istemiyoruz sesleri). Bu mübarek günde ittihaz ettiği kararı vicdanlarından aldığı sesle, göz yaşlarıyla ve şükranla kaydetmektedir. (Sağdan ve soldan gürültüler, vaiz istemiyoruz sesleri)'.

Tekrar Büyük Meclise ve Hükümete şükranlarımı sunarım.

 

Nihayet Meclis Başkanı müzakereleri kifayet eder bulmuş ve önergeyi kabul edenler... Kabul

etmeyenler... Yeterlik önergesi kabul edilmiştir. Maddelere geçilmesini kabul edenler lütfen işaret etsinler... Kabul etmeyenler işaret etsinler... Maddelere geçilmesi kabul edilmiştir.

 

— Söz istiyorum diyen Muzaffer Âlî Mühto (Kastamonu), lüzum yok diyenler ile alkışlar arasında şu son derece ilginç konuşmasını yapmıştır:

— Muhterem arkadaşlar. Maddeyi aynen kabul ediyorum. Bendeniz D. P. nin birinci büyük kongresinde program üzerinde konuşurken, din derslerinin de programa alınmasından bahsetmiş ve sözlerime şöyle nihayet vermiştim. (Anlaşıldı, lüzum yok sesleri).

Efendim, müsaade ediniz, rica ederim, yeminim var, ahtım var. Söyleyeceğim.

Ben inkılâp içinde doğmuş bir gençtim. Din terbiyemdeki noksanların.. (Gürültüler) Söyleyeceğim.. Maddeyi aynen kabul ediyorum. (Gürültüler) Lütfen bir dakika söz verin, rica ederim. (Devam, devam sesleri).

O zaman demiştim ki, üç çocuğum vardır, korkarım ki, öldüğüm zaman bana Fatiha okuyamayacaklardır.

Tanin Gazetesi demişti ki; «Bu zat avamfiribane konuşuyor belki de ona Fatiha okumazlar.»

Şimdi o gazete ölmüş gitmiştir. Biz hâlâ yürüyoruz ve Allanın lütfuyla yürüyeceğiz ve yaşayacağız. (Alkışlar)


.

MİLLETVEKİLİ OLMAK İÇİN TARİHSEL TÜYOLAR

Prof. Dr. Metin Hülagü

23 Mart 2023 16:02

     

Türkiye yeni bir genel seçimin arifesinde bulunmaktadır.

Sağdan, soldan yahut orta saftan olup milletvekili olma hevesi içindekiler bir elleri ceplerinde diğer elleri bürokraside günün heyecan ve pembe hayalleri içerisinde günü akşam etmektedirler.

Cumhurbaşkanı olmak isteyenler, bu olmadı Cumhurbaşkanı Yardımcısı olmayı umanlar, bakanlık hevesinde bulunanlar, milletvekilliği özlemi duyanlar, bunların hiç birisinin olmaması halinde ise milletvekili aday adayı olma sıfatını taşımaktan medet umanlar önceki seçimlerde olduğu gibi bu seçim döneminde de büyük bir telaşa içerisindeler.

 

 

Ancak Milletvekili olabilmek için sadece ilgili partinin gerekli kıldığı parayı ödemek veya hayır hasenatta bulunmakla yetmez, daha başka işleri de yapmak ve girişimlerde bulunmak gerekir. Tıpkı 1965 yılı seçimlerinde milletvekili adaylığını garanti etmek üzere gayret eden namzetler gibi. 

 1965 yılında İsmet İnönü’ye hitaben muhtelif surette kaleme alınmış olup aşağıda bir kopyasına yer verilmiş bulunan tarihi mektuplar günümüzde milletvekili olmak üzere müracaat etmiş bulunanlara nasıl davranmaları gerektiği konusunda belki fayda sağlayabilir. Muhakkak ki tarih engin bir tecrübedir. Müstakbel pişmanlıklara muhatap olmamak için bu kadim tecrübeden bihakkın istifade etmek, bihaber olmamak gerekir.

 

 

 Maksuda erişmek için her yol mubahtır fehvasınca İsmet Paşaya gönderilmiş olan söz konusu kadim namzetlik mektuplarında diz boyu yalakalıkta bulunmanın utanıp sıkılacak türden cümleler sarf etmenin hiçbir etik sakıncası olmamıştır.

Dolayısıyladır ki söz konusu mektupların her birisinin muhteva ve amacı aynı olsa da üslupları farklı olmuştur. O dönemki kimi adaylar mektubunu yalakalık tarzında kaleme almış, kimisi ise onca zamandır partiye sağladığı hizmetleri dile getirerek adaylığını garantilemek istemiş, bazıları ise kendisinin ne denli önemli olduğunu belirtme gereği hissetmiştir.

Abdullah Ş. Başaran, Çok muhterem Paşam efendim, diyerek başlayıp İnsan varlığınızdan, yüce şahsiyetinizden, cömert ve zengin ruhunuzdan cesaret alarak ve hudutsuz hoş görülüğünüzden ve açık kalpliliğinize gönülden inanmış hakiki bir dost olarak… dedikten ve akabinde Benim Aziz Paşam şeklinde hitap ettikten sonra İnönü’ye yazdığı mektubunu Her şey bir yana. Benim için kıymetlerin üstünde tek kıymet, sağlığınız ve beni manen yaşatan sıcak sevgi ve teveccühlerinizdir diye duygularını dile getirdiği mektubunu Sonsuz inanışla en derin ihtiramlarını arz eder ellerinizden öperim efendim diye bitirmiştir.

 

Milletvekili namzetleri tarafından İsmet Paşaya gönderilmiş olan kimi adaylar azınlık olmayı ayrıcalık vesilesi kılmaya çalışmış ve yine kimi adaylar kendisini muayyen bir kitlenin namzedi şeklinde takdim ederek veya ettirerek İnönü üzerinde baskı kurmaya çalışmıştır.

Adaylar arasında öz güveni olanlar ve bir kıymete haiz bulunduğuna inananlar da yok değildir. Bunlar mektuplarını biraz daha seviyeli bir üslupla kaleme almışken partiye belirgin  bir hizmeti olmayan, henüz nam da salmamış bulunanlar ise kendilerine referans olacak kelli felli isimler bulmayı tercih etmişlerdir.

Diğer taraftan mektubun Türkçe yazılmış olması da olmaz ise olmaz bir şart olarak değerlendirilmemiş; arzu edenler Harf İnkılabına rağmen, harf inkılabının baş mimarlarında İsmet Paşaya Pek Muhterem Büyüğümüz Paşa Hazretlerine! şeklinde bir hitap ederek eski yazı yani Osmanlı Türkçesi ile de istirhamlarını iletebilmişlerdir.

Tarihi değerlerine binaen söz konusu mektupların orijinal suretine aşağıda yer verilmiş olup Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ın, örneğin, İsmet Paşaya hitaben kaleme aldığı mektubu şöyledir:

Ermeni asıllı, Anadolu Klübü Büyükada Şubesi İdare Heyeti Üyesi Yetvart Bezaz da kaleme aldığı mektubunda İsmet Paşaya şöyle seslenmiştir:

Sami Turan adına Kayseri CHP Başkanı Şaban Kütükoğlu ve CHP İl İdare Kurulu adına Başkan Hamit Başer göndermiş oldukları telgraflarında İsmet Paşaya şu çağrıda bulunmuşlardır:

 

 

Hasan Bedrettin Ülgen mektubunda partideki görevlerini sıraladıktan sonra İlhami Sancar, Orhan Eyüpoğlu, Haşim İşcan ve Fahrettin Kerim Gökay’ı referans göstererek İsmet Paşadan istirhamının kabulünü dilemiştir:

Kemal Zeki Gençosman kaleme aldığı mektubunda Sırtında, Türkiye’nin kaderine yön verecek çok ağır sorumluluklar bulunduğunu bilerek, yeni Meclis’te hizmete devam etmek istiyorum… ifadeleri ve Çok Sayın Genel Başkanım hitabıyla İsmet Paşadan şu ifadelerle niyazcı olmuştur:

Halihazırda Erzurum milletvekili olan Cevat Dursunoğlu ise mektubunda biraz siyasi dedikodu yaptıktan sonra Yüce güveninize mazhar olursam bunu da son yıllarımın mutluluğu sayacağımı arz eder, en derin saygı ve bağlılıkla ellerinizden öperim diye sonlandırdığı mektubunda İsmet Paşaya şöyle seslenmiştir:

Av. İsmail Arar’ın İsmet Paşaya göndermiş olduğu mektubu ise şöyledir:

.

HALİL AKYEL’İN İSMET PAŞA'YA MEKTUBU

Prof. Dr. Metin Hülagü yazdı...

Prof. Dr. Metin Hülagü30 Mart 2023 02:00

     

Devlet başkanları, devlet adamları, siyasiler, halka mal olmuş isimler, adları öne çıkan ve şöhretleri ile tanınan insanların, özellikle de Türkiye Cumhuriyeti’ne liderlik yapmış olan kimselerin kolay kolay vakıf olamayacağımız içe dönük özel hayatlarını ve halk ile bize aşikâr olmayan münasebetlerini keşke yeterince bilebilsek. Bu türden kimselerin arşivlerinde yaşadıkları ilginç olayları anlatan, kendilerine yapılan hususi talepleri dile getiren evraklar, mektuplar muhakkak ki mevcuttur.

Tam da bu anlamda aşağıda tarihi bir şahsiyete gönderilmiş tarihi bir mektuba yer verilmiştir.

Söz konusu mektup sadece bireysel bir talebi dile getirmekteymiş gibi görünse ve çok basit ve hatta komik ve dahi bir anlamda “uyanıklık” eseri olarak değerlendirilebilirse de esasında yarım yüzyıl önce, 1965’li yıllarda Türk toplumunun toplumsal ve kültürel yapısını, eğitim düzeyini, çaresizliklere çare bulma yöntemini, dayanışma örneğini ve isimleri unutulmayarak gönüllere taht kurmuş kimselerin ulaştıkları şöhreti hak edip etmedikleri ve daha birçok hususu gözler önüne sermektedir.

 

 

Halil Akyel’in kaleme alıp çaresizlik içinde kendisine gönderdiği mektubu İsmet İnönü nezdinde itibar görmüş müdür bilemiyoruz. Ancak mektubun Türk toplumunun sahip olduğu sosyolojik vahametin Kemal Sunal filmlerinde ne denli bir başarı ile ele alındığını göstermesi bakımından dikkate değerdir.

 

 

 

 

Mektubun metni ve aslı şöyledir:

 

Bay İsmet babacığım evvela sagılarımla ellerimden öperim. Senden yardım istiyorum. İki senedir nişanlıyım. Bu sene evlenecektik ama fakirlik yüzünden ve babamın ölmesinden nişanlımı başkasına verecekler. Bana bir aya kadar para bul, bulamassan biz kızımızı satacaz diyorlar. Bu sebepten sizden az ve çok yardım istiyorum. Çünkü bizim köyde bir düğün 67.000 lira yapılıyor.

İsmet babacığım siz de yardım vermezseniz ya o köyden çıkıp gitmek yahut ki nişanlımı alanı öldürmek lazım. Çünkü iki senedir nişanlıyım.

İSMET BABACIĞIM NE olur benim gibi garibin işini yapmış olursunuz, artık meded senden.

Acele hayırlı cevap beklerim.

Babacığım   (sen de deme öyle direk) para alacak. Ne olur benim gibi garibin hayatını kazanmış olacaksınız.

Bir hafta eveli Zeki Mürene aynı teklifte bulundum 1500 lira gönderdi ve bana bir de iş buluverecek.

 

İmza

Adresim:

Halil Akyel

Bucak, Seydi Köy

 


.

LOZAN KAHRAMANI İNÖNÜ’DEN MÜCAHİD KILIÇDAROĞLU’NA

Prof. Dr. Metin Hülagü

6 Nisan 2023 08:36

     

 Genel seçimlerin yaklaştığı bu günlerde CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun hem de Saadet Partisi’nin kapı eşiğinde kamuoyuna, peygamber neslinden geldiği ve hafız olduğu güzellemelerine bir yenisi ilave olunarak, Mücahit Kılıçdaroğlu şeklinde takdim edilmesi ister istemez yakın tarihimizdeki kişi kültünü ve bu nokta CHP lideri İsmet Paşanın kutsiyet mertebesine yükseltilir surette nasıl meth u sena edildiğini hatırlattı bana.

Kılıçdaroğlu’na atfedilen sıfatların yegâne sebebinin yaklaşan seçimlerde oy devşirmek olduğu aşikardır. Ancak bugünkü CHP’nin dini seçimlerde suiistimal etme konusundaki zihniyetinin İnönü dönemindeki CHP’nin dini seçimlerde istismar etme noktasında sergilediği zihniyetten hiçbir surette farkı yoktur.

 

 

 

1965’te bir CHP delegesi İsmet İnönü’ye: Sayın Türk Üreticisi, Büyük Paşam! şeklinde hitap ettikten sonra:

Malum aliniz olduğu üzere evlat ve torunlarınız, Türk milleti olarak yegâne inancı bir Allah kelimesidir. Hatiplerimiz yarın propagandaya çıktıklarında konuşmaları arasında Allah kelimesini söylerlerse mutlak inancım CHP oylarının yüzde 65’e yükselecektir diyebilmişken bugünün CHP’si de gün ortasında oruç yese de herkesle birlikte iftar edebilen ve seccade tepelese de özür dilerim demeyen Kemal Kılıçtaroğlu’nu hafız, peygamber soyundan ve mücahit biri olarak takdim edilmesini oy uğruna içine sindirebilmiştir. 

 

 

 

Türk tarihi liderlere olumlu ve olumsuz yaklaşımlar noktasında abartılı bir içeriğe sahiptir. Bu noktada sahip olduğu kut anlayışı bir hayli etkili olmuş gözükmektedir. Zira kut anlayışı özellikle kişi kültü yönüyle siyasi lider bazında oldukça abartılı ve hatta yer yer uydurma, aldatma, samimiyetsiz ve menfaat devşirici maksatlı olabilmiştir.

Bu noktada özellikle Cumhuriyet döneminde temel hak ve hürriyetlerin kısıtlandığı, demokratik idareler yerine tek parti sisteminin geçerli kılındığı zamanlarda görev yapmış olan siyasi liderler adına muayyen isim ve kesimler tarafından dillendirilmiş övgülü sözler, meth u senalar söz konusu olmuştur. Geçmişte İsmet İnönü’ye yönelik olarak yazılıp çizilenler ve kendisine atfedilen sıfatların burada üzerinde durulması konunun daha iyi anlaşılması bakımından önemlidir.

Önceki asrın önemli bir siyasi figürü olduğunda şüphe olmayan İsmet İnönü günümüzde Sağır İsmet yahut müstebit, diktatör anlamında Milli Şef denilerek küçümsense de geçen asırda İnönücüler ve CHP-perverler tarafından kendisi yüceltici birçok nitelemelere muhatap kılınmıştır.  Öyle ki onun Milli Şef ve Değişmez Genel Başkan unvanlarını alması Atatürk'ün vefatının hemen ardından gerçekleştirilen kurultayda söz konusu olmuştur.

Öncelikle belirtmek gerekir ki dönemindeki İnönücüler ve CHP-perverler ile bazı kimselere göre İsmet İnönü Türk halkı için siyasi ve idari açıdan bir Baba idi. Dolayısıyla kendisine İsmet Babacığım hitabıyla mektup yazılabilmişti.

İsmet İnönü, bazı isimlerin nezdinde memlekete ve millete büyük hizmetler yapmış Koruyucu Başkan’dı. Yurdu düşman istilasından kurtararak dünya tarihinde müstesna bir zafer sahifesini teşkil eden kurtuluş savaşını ve onu müteakip Lozan’da da siyasi bir zafer elde etmişti. Dolayısıyla o Lozan kahramanıydı.

Bazı kesimlere göre ise İnönü, mübarek iki eli öpülesi olan biriydi.

Bugünkü bir siyasi lidere hazretleri diye hitap edilmesi halinde böyle bir hitap şekli oldukça şiddetli bir surette yadırganmanın ötesinde İnkılaplara aykırı ve hatta düşmanlık olarak görülüp hitap sahibi linç edilebilir olsa da hazret yahut hazretleri diye hitap edilmesini yasaklayan Cumhuriyet İnkılaplarının varlığına ve bu inkılapların sahibi ve icracısı olmasına rağmen geçen asırda bazı çevrelerin Sayın İnönü Hazretleri şeklindeki hitapta bulunmaları mümkün olabilmiştir. Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Unvanların Kaldırılmasına Dair Kanunun varlığına rağmen İnönü’ye Çok muhterem Paşam efendim diye seslenilebilmiş, hem paşa hem de hazretleri sıfatları birleştirilerek ve de kendisi muhterem görülerek Pek Muhterem Büyüğümüz Paşa Hazretleri! ifadesi dahi kendisi için kullanılabilmiştir.

Hatta bugün için söylenmesi kıyamet koparacak olan ve Çok Muhterem Paşam Efendim diye başlayıp insan varlığınızdan, yüce şahsiyetinizden, cömert ve zengin ruhunuzdan cesaret alarak ve hudutsuz hoş görülüğünüzden ve açık kalpliliğinize gönülden inanmış hakiki bir dost olarak… benim aziz paşam… her şey bir yana. Benim için kıymetlerin üstünde tek kıymet, sağlığınız ve beni manen yaşatan sıcak sevgi ve teveccühlerinizdir... şeklinde şahsını kutsallaştıracak ifadeler ile anılabilmiştir.

Bazı kimseler açısından ise İsmet Paşa; Vatanın kurtuluşunda, milletin yeniden teşkilatlanıp modern bir devlet oluşunda, insanlığın en mütekamil bir sevk idare sistemi olarak kabul ettiği demokrasinin memlekette olgunlaşıp gelişmesinde ve böylece insanlık alemi içinde gerçek bir topluluk olarak milletimizin yerini almasında her zaman birinci planda… olmuştur o. Bu kanaatteki kimseler: Ben İsmet İnönü’yü, cemiyetimizdeki insanlık ruhunu, iradesini en erken sezenlerden ve ona gönülden inananlardan olduğu için seviyorum ve sayıyorum. Ben İsmet İnönü’ye, milletimizi daima ileri ve üstün insanlık seviyesine çıkartmak kararında olduğu ve bu inanışını başarıya götürdüğü için bağlıyım ve emrinde olmaktan şeref duymaktayım inancı ile bakmışlardı. Bu türden bir inanca sahip olanlar nezdinde İnönü, sonsuz inanışla en derin ihtiramlar arz eden ve elleri öpülen bir efendiliğin sahibi olmuştu. Esasen İnönü’ye atfedilen muhteremlik ve efendilik nitelemeleri çok yadırganacak bir hal de değildi. İnönücüler ve CHP-perverler arasında İsmet İnönü’nün yüce bir şahsiyete sahip olduğuna ve yüksek irşatları bulunduğuna inananların sayısı az da değildi.

Bütün bu nedenlerledir ki İsmet İnönü’ye özellikle doğum yıl dönümlerinde şiirler yazmış, kendisine yüksek değerler atfetmiş kimseler vardı. Öyle anlaşılmaktadır ki İsmet Paşa da kendisine karşı izhar edilen söz konusu yaklaşımları, şahsını yüceltici senaları sevmiş, önemsemiş ve buna dair evrakları büyük bir özenle muhafaza etmiştir.

 

Onun saklayıp muhafaza ettiği söz konusu şiirlerden birkaçı şöyledir:

 

İçimizdeki yerin, bir muazzam çağlayan

Sulhun koruyucusu, zulümleri dağlayan

Millet aşkın ne büyük, her zorluğa barikat

Engin ruhunuzla siz, gönüllerdesin kat kat

Türklüğün şuuruna halis mecrayı verdin

 

İnsanlık hizmetinde, derin başı çektin.

Nankör tanır mı Paşam elbette saldıracak

Özgürlük davamızı elbet bulandıracak

Nesillere ulaşan, tarihten çektiğin tiz

Ülkümüz medeniyet, ölmez fikirleriniz…

 

***

 

İnkılabın cevheri, tarihin yeni yönü

Sen yoktan neler verdin, bu millete İnönü

Mutlakıyet devrini, ATA ile yıkışın

Eserlerini kurup, doğruyu haykırışın

Türklüğün öz ruhunu, Orta Asya’dan alan

 

İleri bir dünyaya, inkişaf ile salan

Nasıl unutulur ah, hizmetin sıra sıra

Önder olan şahsınla, neler sığdırdın asra

Nesillerin malısın, demokrasinin sesi

Üstün meziyetlerin, faziletin sinesi…

 

***

 

İNÖNÜ’NÜN YOLUNDA

(On Sekizinci Kurultaydan Doğan Aşk)

 

Makus talihi yendin, bu kez, fikir de nakış

Sıra sıra devrimler, kırk üç seneden akış

Mükemmel bir ahlakın, aynasındaki izin

Vakar ile yükselen, Kurultaydaki sesin…

 

İlim ile irfanın, halis fikirde yeri

Gözler görüyor paşam, madde üstü değeri?

Ortanın solu dedin, mağdura açtın kucak

Sosyal Güvenlik ile, bu millet kurtulacak.

 

Can bekçimiz oldun ah, can damarı duyguda

Hissin yücedir paşam, vicdandaki sorguda

Kara görür mü hiç, beyazdaki mayayı

Özü bulanık olan, düşünür mü hayayı

 

Misilsiz bir sabırla, fazilet şarttır dedin

İşte hayatın diyet, ne güzel örnek verdin…

Yarının Türkiye’si, saf beyinler de yerin

Her günün canlı tarih, konuşan eserlerin

 

Fazilet Savaşında, neşterini vuruşun

Gönüllere aşk veren, irfan dolu duruşun

Demokrasi öncüsü, İnönü yolundayız

Komünizme kaleyiz, ortanın solundayız

 

Aç yok, iş var güvenle, toplu kalkınma hızı

Ortanın solundayız, paşa çekti cımbızı

Aldatmak yok, emek var, planla, hak hukukla

Bu vatan mukaddestir, olamaz asla kukla…

(Ali Ünal / 20 Ekim 1966)

 

Geçen asırda İnönü ve İnönü Türkiye’si bazı isim ve kesimlerce her ne kadar yukarıdaki suretlerde anılıp meth u sena edilmişse de bütün bunların halkın nazarı ve nezdinde hiçbir değeri olmamıştır. Bilakis milletin zihninde ve dolayısıyla da dilinde yaygın bir surette dolaşıp duran ve İnönü ile İnönü Türkiye’sine dair durumu kısaca özetleyen sözler:

 

İsmet uludur! İsmet uludur!

Memurlar Saracoğlu’nun kuludur!

 

şeklinde olmuştur.

Unutmamak gerekir ki tarih tekerrürden ibarettir.

 

 

 


.

31 MART: MUHAFAZAKÂR DÜŞÜNCENİN TAHTTAN İNDİRİLMESİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

13 Nisan 2023 08:40

     

2. Abdülhamid 1876 yılı Ağustos’u sonunda tahta çıktı.

1909 yılı Nisan ayına kadar yaklaşık 33 yıl Osmanlı padişahı olarak tahtta kaldı.

2. Mahmut’tan sonra devlet idaresinde mutlak hakimiyet sağlayan en otokrat padişah oldu.

 

 

İktidarı devri Hamidiye Dönemi olarak adlandırılıp anıldı.

İdaresi döneminde imparatorlukta büyük bir imar faaliyeti yaşandı.

 

 

Eğitim-öğretim başta olmak üzere, ulaşım, demiryolları, mali ve askeri gibi birçok alanda ciddi ilerlemeler kaydedildi.

Bir taraftan Rusya ve Yunanistan ile savaşılmak zorunda kalınırken diğer taraftan da dış politikada İslam dünyası ve toplulukları genelinde İslamcılık politikası ve hilafet siyaseti güdüldü.

Uzak Doğu ve Afrika temsilcilikler açıldı.

Japonya, Çin ve Rusya ile sıcak ilişkiler tesis edildi.

…

Hamidiye Dönemi’nin en özgün yanı III. Selim ile başlayıp II. Mahmut ile devam eden ve 1839 Fermanı ile Mustafa Reşit, Âli, Fuat ve Mithat Paşa ve benzerlerinin devletin sahip olduğu İslami idari yapısını Batılılaştırma çabalarını 33 yıl süreyle sekteye uğratması oldu. Hamidiye Dönemi’nde ıslahat adı altında bütüncül bir surette Batı’yı taklit etmeye yönelik anlayış tarzına sona verilmeye çalışıldı.

Ancak Hamidiye İdaresi’nde yerli ve milli kalınması, kalkınma çabalarında arı ve duru bir politika izlenmesi ve Batı’nın ancak ilmi ve fenni açıdan takip edilmesi prensibi bazı çevreleri Abdülhamid ve idaresine karşı memnuniyetsizlik duymaya sevk etti. Bu noktada Paris ve Londra’yı merkez edinen, dahilde ise Selanik’te toplanan en etkin muhalefet grubu ise Jön Türkler oldu.

 

Jön Türkler, İstanbul’da başlayan ve tarihte 31 Mart Hadisesi diye anılan bir tertip neticesinde, Abdülhamid’i tahttan indirmek ve Hamidiye İdaresi’ne son vermek üzere Selanik ve Manastır’daki askeri kuvvetleri harekete geçirdi.

Mahmut Şevket Paşa komutasında öncelikle Galata ve Pera/Beyoğlu’ndan başlayarak Yıldız Sarayı’na doğru ilerleyen Hareket Ordusu İstanbul yakasında Ayasofya Meydanı’nda toplandı. Fatih ve benzeri camilere sığınan askerler ile çatıştı. Galata-Pera cihetinde ise Taksim Kışlası ve Taşkışla’da kendilerine karşı direnen askerler ile savaştı. Denizden topların namlularına hedef kılınan Üsküdar’daki Selimiye Kışlası ise Hareket Ordusu’nun eline geçen en son oldu.

 

Çatalca’dan Şile’ye kadar İstanbul’u dört bir taraftan kuşatan, İstanbul boğazını Karadeniz ve Marmara Denizi tarafından giriş çıkışa bütünüyle kapatan Hareket Ordusu özellikle Taksim ve Taşkışla çatışmalarında büyük kayıplar verdi.

 

Enver Paşa çatışmalar sırasında Taksim Kışlasındaydı. Direnişte bulunan askerlere karşı Hareket Ordusu mensubu askerleri daha bir şevkle savaşmaları için kamçılamış ve bu maksatla aşağıdaki marşın söylenmesini sağlamıştı:

 

 

Suriye'ye Gitmek

 

Suriye'ye giden genç ve yakışıklı Dunois,

Kahramanlıklarını kutsamak için Meryem'e dua etmeye geldi:

Ölümsüz Kraliçe, ayrılırken ona dedi,

En güzeli sevdiğini ve en cesur olduğunu.

 

Taşa işler o namus yeminini,

Ve efendisi Kont'u savaşa kadar takip eder;

En şerefli dilek, savaşırken diyordu:

En güzeli sevmek, en yiğide saygı duymaktır.

 

Ona zafer borçluyuz doğrusu, dedi lord;

Sen benim şanım olduğun için seni mutlu edeceğim!

Kızım Isabelle'e, şimdi damat ol,

Çünkü o en güzeli, sen ise en yiğit.

 

Meryem Sunağı'nda ikisi de sözleşme yapıyor

Bu birliktelik sevgiliyi tek mutlu edendir.

Şapeldeki herkes onları görünce dedi ki:

En güzele sevgi, en yiğide şeref.

 

Enver Paşanın 31 Mart çatışmaları sırasında söylediği ve emrindeki askerlerin de söylemesini istediği Suriye'ye Gitmek marşının müziği Hortense de Beauharnais'e, sözleri ise Alexandre de Laborde'ye aitti.

Marş, General Bonaparte'ın 1798'deki Suriye ve Mısır seferinden esinlenilerek kaleme alınmış olup Bonaparte'ı haçlı şövalyesine benzetmekteydi.

Suriye'ye Gitmek marşı İkinci İmparatorluk döneminde çoğu resmî törende çalınan ancak resmî olmayan Fransız milli marşı haline gelmiş, İmparatorluğun sonlarına doğru ise yasaklanmıştı.

 

31 Mart kuşatma ve çatışmalarının yaşandığı sırada Jön Türkler ve Hareket Ordusu neferlerinin dilinde daha başka Fransız İhtilali artığı devrim şarkıları da vardı.

The Salt Lake Tribune gazetesi kışlalardaki direnişin kırılmasından sonra zafer sarhoşluğu içerisinde bulunan Hareket Ordusu askerlerinin durumunu şu suretle anlatmaktadır:

 

Her yerde askerler oturuyor, yürüyor, sigara içiyor, konuşuyor, arkadaşlarına sarılıyor. Esirler, başları eğik ve elleri bağlı olarak Harbiye Nezareti’ne götürülerek hapsedildi.

Kışlaya doğru bakıldığında, kırılan camlar, yırtılan duvarlar ve kurşun delikleri, yedi saatlik mücadelenin vahşetinden bahsediyordu.

Ama hadise daha bitmemişti. Tüm gözler Yıldız'a çevrildi. Birlikler Pera boyunca yürümeye başladı.

Halk (azınlıklar), (Yaşasın ordu!) diye bağırarak alkışladı.

Niyazi Bey'in vefatı büyük bir coşku yarattı ve halk büyük bir coşkuyla protesto gösterisi yaptı. Milli marşlarını ve devrim şarkılarını söyleyen Arnavut askerlerini Yunan komitacısı olan Makedon gönüllüler ve diğerleri izledi. Hepsi Osmanlı'ya yakışan "Marseillaise" şarkısını söylediler:

 

Hadi gidelim! Türkiye'nin çocukları!

Zafer günü geldi!

Zalim gecenin ardından

Üzerinize güneş doğdu.

 

Kampanyalarımızda sesinizi duyun,

Yıkılan köylerimizde,

Şehirlerimizde, dağlarımızda,

Mazlum kardeşlerin çağrısı var.

 

Kuşanın! Osmanlılar!

Taburlarınızı oluşturun!

Hayda yürüyelim! Hayda yürüyelim!

Unutma

Tanrı hidayet etsin!

 

Yaklaşık bir asır önce bu ülkede Sultan Abdülhamid’e müstebit denilmiş, Fransız İhtilali artığı marşlar ve şarkılar söylenmişti.

Abdülhamid ve Hamidiye Dönemini lanetleyenlerin dilinden liberté, égalité ve fraternité tarzı ithal söylemler hiç düşmemişti.

Abdülhamid düşmanlığı Doğulu kalmak yerine Batılı olmayı tercih edenlerin yüreklerine öylesine köklü bir surette sinmişti ki, tahttan indirilmesine ve aradan onca zaman geçmesine rağmen, kendisine karşı duyulan nefret ve husumet bugüne değin bir türlü sona ermedi.

Esasen muhalifleri tarafından duyulan nefret onun şahsına yönelikmiş gibi gözükse de bilakis felsefesi ve mefkuresini hedef almaktaydı. Şayet şahsına karşı bir düşmanlık söz konusu olsaydı sürgüne gönderilmez, 31 Mart sonrası idam edilen onlarca insan gibi o da idam edilir yahut bir şekilde öldürülürdü.

31 Mart hadisesi ile aslında Sultan Abdülhamid değil, Tanzimat uygulamalarına dur diyen, Batılaşmayı frenleyen ve 33 yıl boyunca tatbik alanı bulan onun temsil ettiği muhafazakâr düşünce tahttan indirildi. Akabinde Batı’dan ithal edilen umdeler, fikirler ve ideolojiler Jön Türkler vesilesiyle iktidar olma ve uygulanma şansı buldu.

Bugün bazı çevrelerce kahrolsun istibdat, kahrolsun zulüm, yaşasın hürriyet söylemlerinin hala telaffuz edilebilir olması, iktidar arayışında öne çıkarılarak bu söylemlerden medet umulması Sultan Abdülhamid’in tarihteki yerini, Hamidiye Devri uygulamalarının isabetliliğini, 31 Mart’ın siyasal açıdan ne denli önemli bir değişime sebebiyet verdiğini ve söz konusu değişimi sağlayanların hangi fikirlerle beslenmiş olduklarını göstermesi bakımından önemlidir.


.

ÖZENİLEN İTTİHATÇILIK BU ÜLKE İNSANLARINA BAHAR DEĞİL ÖLÜM GETİRDİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

20 Nisan 2023 09:32

     

31 Mart 1909’da Sultan Abdülhamid’i tahttan indiren Enver, Talat, Cemal, Mahmut Şevket ve emsali Jön Türk liderlerinin dillerinde Sultan Abdülhamid ve idaresini lanetleyen özgürlük, eşitlik ve kardeşlik tarzı ithal söylemler vardı.

Abdülhamid’in tahttan indirilmesi sonrasında imparatorluğa bahar geleceği iddia olunmaktaydı. Ancak ihtilal sonrasında ülke bütünüyle kan deryasına dönmüş, onlarca insan asılmış, kurşuna dizilmiş ve binlerce insan yurdundan yuvasından edilerek sürgüne gönderilmişti.

Öyle ki Hareket Ordusu daha İstanbul’a girmeden Jön Türkler kendilerine muhalif insanları tutuklayıp cezalandırılmaya başlamıştı. İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti mensubu diye nitelenen birçok insan 21 Nisanda feci surette dövülmüş, 22 Nisan günü ise 330 kişi tutuklanarak hapsedilmişti.

 

 

İttihatçı ordu daha Ayastefanos/Yeşilköy taraflarında iken Jön Türkler Saray’a mensup bazı isimleri isyan hadisesi ile alakalı görüp talep etmişlerdi. Abdülhamid’in yaveri Şakir Paşa, sabık sadrazam Kâmil Paşanın oğlu Tuğamiral Said Paşa, ikinci harem ağası Emin Bey, Emlak-ı Şahane Nazırı Halit Bey ve Abdülhamid’in hususi tabibi Nureddin Paşa bu minvalde kendilerine teslim edilmesi talep edilmiş kimselerdi.

 

 

Daha İstanbul’a girilmeden başlatılan tutuklama ve kurşuna dizmeler şehrin teslim alınmasından sonra ise bir hayli asker ve sivilin tutuklanarak feci suretlerde cezalandırılmaları ile devam etmişti. Öyle ki şehirde hemen her saat başı günlerce süren tutuklama ve cezalandırmalar söz konusu olmuştu.

Jön Türkler bu noktada isyandan sorumlu gördükleri herhangi birinin kaçmasını önlemeye çalışmışlardı. Bu maksatla İstanbul mahalleleri Hareket Ordusu neferleri tarafından kuşatmaya alınmış, gruplar halindeki askerler ellerindeki listede isimleri olan asileri bulmak üzere şehrin muhtelif yerlerinde dolaşmaya başlamış ve pek tabii ki şehri de yağmalamışlardı.

Jön Türklerin esasen 31 Mart hadisesi dolayısıyla öncelikle İstanbul’da ve genel olarak da imparatorluk dahilinde tam bir temizlik yapma niyeti mevcuttu.

Hareket Ordusu’nun önde gelen askeri kumandanlarından biri bu duruma işaretle:

Tam bir temizlik yapmak niyetindeyiz. Son darbeyle bağlantısı olduğundan şüphelenilen herkesi yargılayacağız. Kişiye ve makama saygı gösterilmeyecektir. En yükseği bile kaçamaz. Başkent'e yavaş yaklaşmamızın nedeni, muhtemel bir dış müdahale için bir mazeret teşkil edecek karışıklıklardan kaçınmaktır

 beyanında bulunmuştu.

Makedonya birliklerinin komutanı Mahmut Şevket Paşa da Jön Türklerin tutumunu şu şekilde ifade etmişti:

 

İşleri aceleye getirmeyeceğiz, ancak şehri isyancılardan ve genel olarak istenmeyenlerden temizlememiz ve bu amaçla bir süre daha kuşatma durumunu sürdürmemiz gerekiyor. Şu anda Harbiye Nezareti'nde 13 Nisan (31 Mart) isyanını araştırıyoruz ve bu isyanın kışkırtıcılarını ne kadar yüksek rütbeli olursa olsun cezalandıracağız.

 

Böyle bir niyetin neticesinde örneğin İttihatçılar 24 Nisan Cumartesi gününden 26 Nisan Pazartesi sabahına kadarki 3 günde içlerinde yüksek kademeden isimlerin de olduğu 10.000’den fazla kişiyi tutuklanmıştı. Sadece Harbiye Nezareti kışlasında 6.000 tutuklu bulunmaktaydı.

26 Nisan itibarıyla yüzlerce tarikat mensubu da dâhil olmak üzere gerici sayılan 4.000 asker tutuklu haldeydi.

Jön Türkler asi, casus ve gerici saydıkları kimseleri bulup yakalayıp tutuklamakta son derece kararlı ve azimli olmuşlardı. Bu anlamda kaçan 5 askerin dahi bulunup getirilmesi için devriyeler görevlendirmişti. Yapılan aramalar neticesinde bu askerlerden ikisi Kartal yakınlarında çıkan çatışma neticesinde öldürülmüştü.

Donanma cephaneliği 2 Mayıs sabahı erken saatlerde büyük bir kuvvet tarafından kuşatılmış ve yaklaşık 500 kişilik bir deniz taburu silahsızlandırılmış, isyan sırasında işlenen cinayetlerin çoğundan sorumlu görülen bu askerler hakkında soruşturma başlatılmıştı.

Tutuklamalar konusunda Jön Türkler hiç de hoşgörülü olmamışlardı. 1909 Mayısının son iki günde (28-29 Mayıs) isyan ile ilişkilendirilerek 15.000 asker ve kışkırtıcılık yaptıkları iddiasıyla 6.000 softa tutuklanmıştı.

Neticede İstanbul’daki kışlalar bağnaz kabul edilerek tutuklanan insanlarla dolup taşmıştı. Zira Jön Türkler Yıldız Sarayı’nda görevli olup görevden alınmalarını istedikleri dışında hiç kimseye dokunmayacaklarını vaat etmişlerse de verilen sözler çabuk unutuluvermişti.

Tutuklananlar arasında Prens Sabahaddin, Erzurum’daki Dördüncü Kolordu'nun sabık komutanı Mareşal Zeki ve Haremağası Nadir Ağa da vardı.

Prens Sabahaddin ayaklanmaya aktif surette karıştığı şüphesiyle, bütün ailesi ile birlikte tutuklanmıştı.

The San Fransisco Call gazetesinde yer alan bir değerlendirmeye göre Prens Sabahaddin’in tutuklandığı haberi dış çevrelerde ve Paris'teki birçok arkadaşı arasında büyük bir şaşkınlık yaratmıştı.

Haremağası Cevher Ağa, Tevfik Bey (Gümrük Dairesi), Lütfi (Volkan editörü), Tayyar (Devlet Meclisi Üyesi), Mustafa (eski Sultan Abdülhamid'in tütüncü) ve Fevzi ise 27 Mayıs’ta tutuklanmışlardı.

Sultan Abdülhamid’in ailesi ve bendeganı 27 Nisan’da Jön Türkler tarafından oldukça kötü bir muameleye muhatap kılınmışlardı. Haremağaları, Hafiye Teşkilatı üyeleri ve sayıları 600’ü bulan daha başkaları Harbiye Nezareti kışlasına sevk olunarak orada hapsedilmişlerdi.

Tutuklananlar sadece askerler ya da Saray bendegânı kimseler değildi; saraydaki 300 kadar aşçı, çok sayıda müzisyen ve gereksiz görülen ya da asalak sayılan kimseler de tutuklananlar arasında yer almıştı.

Yapılan tutuklamaların görünürdeki nedeni tutukluların isyana doğrudan veya dolaylı bir surette sebebiyet vermiş olduklarıydı. Ancak muayyen bir sayı dışında kimin isyanda rol aldığı veya almadığının da aşikâr bir delili yoktu. Dolayısıyla da yapılan tutuklamalara bir mesnet gerekmiş, dolayısıyla da tutuklamaların gerici ve isyancı olarak adlandırılan grupların işgal ettiği binalarda ele geçirilen üye listeleri dâhilinde tutuklandıkları dile getirilmişti. Oysaki yapılan tutuklamalar genel olarak hükümet değişikliği ile ilgili herhangi bir sıkıntı çıkmaması için gerekli görülen bir önlemden ibaretti. Ancak durum bu suretle izah edilemediği için tutuklananlar ile ilgili asılsız suçlamalarda bulunmak kaçınılmaz olmuştu.

The Times’da yer alan bir haberde de belirtildiği üzere bu anlamda örneğin tutuklanan asker ve isyancıların üzerinden yüklü miktarda para çıktığı iddia edilmişti.

The Times ilgili haberinde şöyle demekteydi:

Üzerinde 2.700 lira ve Kâmil Paşanın oğlu Said'in suç ortaklığını kanıtlayan yazışmalar bulunan ünlü gerici Kömürcü Ahmet ile birlikte 150'den fazla softa yani softa kılığına girmiş kişi tutuklandı. Burada tutuklanan isyancıların ve softaların birçoğunun ellerinde hatırı sayılır miktarda para bulundu ve bunların çoğunluğu, paranın Saray tarafından verildiğini beyan ediyor.

Oysaki Jön Türkler daha şehre girmeden Saray’a bir isim listesi sunmuşlar ve listede adı bulunanların kendilerine teslim edilmelerini istemişlerdi. Kuşatma ve çatışmalar sonrasında şehrin ve Saray’ın ele geçirilmesinden sonra ise söz konusu listede adları yer alan şahısları bulup tutuklamak ve yargılamak üzere harekete geçmişlerdi.

Tutuklananların sayısı fazla olmasından ötürü bunlar Harbiye Nezareti kışlası ve Marmara Denizindeki Büyükada başta olmak üzere muhtelif yerlere gönderilmişlerdi.

Büyükada tutuklu bulunan sabık bakanlar ve saray mensupları taşradaki kalelere gönderilmek üzere, bilahare Harbiye Nezareti’ne nakledileceklerdi.

Tutuklu bulunanlara şiddetle muamele edilmiş, özellikle gerici oldukları düşünülerek tutuklanmış bulunan softaların çoğuna acımasızca davranılmıştı. Darp edilmelerinin yanında ağır cezalara çarptırılanlar çözme ve kaçma ihtimali olmayacak surette iple bağlanmışlardı. Sadakatleri hakkında şüphe duyulanlar hiçbir surette salıverilmemişlerdi.

Jön Türkler isyana katılımla suçlananları yargılayıp cezalandırmak üzere Harbiye Nezareti’nde Selanik'ten Üçüncü Kolordu'nun komutan vekili Hadi Paşa başkanlığında bir askeri mahkeme oluşturmuşlardı.

Askeri Mahkeme’ye ilaveten şehrin muhtelif yerlerinde Tophane müşiri Hurşit Paşanın başkanlığında 3 ayrı araştırma komisyonu kurulmuştu. Avrupa yakası da dahil olmak üzere her yerde suçluları bulmak üzere coşkulu bir surette arama başlatılmıştı.

Bütün tutuklular Harbiye Nezareti’nde yargılanmış da değildi. Şüphelilerden bazıları kahvehanelerin önünde doğaçlama olarak kurulmuş olan mahkemelerde yargılanmış, bunlar ya serbest bırakılmış ya da hapse mahkûm edilmişlerdi.

Karşı koyanlar ise hemen oracıkta vurularak öldürülmüşlerdi. Jön Türk saflarından kaçmış olan 100 kadar asker bu suretle infaz olunmuşlardı.

Tutukluların yargılanıp cezalandırılmalarında zaman tahdidi söz konusu değildi. Tatil günü olmasına rağmen, askeri mahkemelerce karar alınabilmiş ve isyana rolü olduğu iddia edilen bazı isimler ölüme mahkûm edilmişlerdi.

Hareket Ordusu tutukluların tümü askeri mahkemede yargılanıp cezalandırılıncaya kadar şehri terk etmemişti.

Mahmut Şevket Paşa isyana karışanların yargılanma sürecinin tamamlanmasından sonra şehrin askerlerden arındırılacağını, sadece şehrin güvenliği için Makedon askerlerden bir kısmının şehirde kalarak jandarma görevini yürüteceklerini belirtmişti.

İstanbul’da bulunan Askeri Mahkeme isyan ile alakalı görülerek tutuklanmış olan birçok insanın kaderine hükmetmişti.

Öncelikle yargılananlar arasında 63 subay ve 37 sivil beraat ederken 5 hoca ve 100 kişi ise idama mahkûm edilmişti. İsyana karışmış olan erlerden bir kısmı ordudan atılmış, sairleri ise subayları ile birlikte kurşuna dizilmişti. İzmir, Manastır ve diğer eyalet merkezlerinde idamlar gerçekleştirilmişti.

Mizan gazetesi editörü Murad Bey 3 Mayıs’ta Askeri Mahkeme karşısına çıkarılmıştı. Haremağası Cevher Ağa, gümrükçü Tevfik Bey, Volkan gazetesi editörü Lütfi Bey, meclis üyesi Tayyar, Tütüncü Mustafa, Halif ve Fevzi idama mahkûm edilenler arasındaydı. Yıldız Sarayı'na ateş açmaları emredilen Asar-ı Tevfik savaş gemisinin subaylarına suikast düzenlemekle itham edilen 24 Türk askeri ve denizcisinin asılmasına karar verilmişti.

21 Nisan’da Hareket Ordusu askerleri arasında komutanlarına bağlılıklarını baltalamaya çalıştıkları iddiası ile 10 ajitatör, askeri mahkemede yargılanmalarının ardından, Ayastefanos'ta kurşuna dizilerek idam edilmiş, birkaç gün sonrasında da benzer suçlamalarla 40 kişi daha tutuklanmıştı.

24 Nisan’da 10 kişi askeri mahkemenin vermiş olduğu hüküm gereği kurşuna dizilmişti.

26 Nisan’da ise 5 kişi ölüme mahkûm edilmiş ve cezaları hemen o gün öğleden sonra icra olunmuştu.

27 Nisan’daki idamlara ilaveten 28 Nisan’da 13 kişi daha idam olunmuştu.

29 Nisan’da ise Askeri Mahkeme İstanbul’daki ordu kumandanlarından 250’sini isyan ile ilişkili görerek ölüme mahkûm etmiş ve cezaları tehir olunmaksızın infaz edilmişti.

3 Mayıs’ta 13 kişi daha idam olunmuştu. İdam edilen 5 hocanın cesetleri saatlerce idam sehpasında asılı tutulmuştu.

12 Mayıs’ta İstanbul halkı 23 kişinin idam edilmesine şahitlik ederek bir kez daha şaşkınlık içinde kalmıştı. Bunlardan 8’i amirallik binasının dışına, 4’ü Yıldız Sarayı’nın birkaç yüz metre yakınında, 5’i Harbiye Nezareti binası haricinde ve diğerleri de başkentin farklı yerlerinde infaz olunmuşlardı.

17 Mayıs günü sabah saat 03.30’da Ayasofya Camii karşısında yer alan Meclis Binası önünde 5 kişi idam olunmuştu. Askeri Mahkeme bu kişileri 31 Mart hadisesi sırasında 3 subayı öldürdükleri suçlaması ile yargılanmış ve suçlu bulmuştu.

Askeri Mahkemece verilen karar gereği Abdülhamid’e sadakatle bağlı bulunan 2.000 kişinin hayatına son verilmiş, fakat bu rakam da muhalifleri cezalandırıp sindirmek için yeterli görülmemişti.

Enver Paşa o günlerde yaptığı bir açıklamada, Askeri Mahkeme kararları sonucu 100 infazın daha olacağına ve daha birçok kişinin ağır işlerde hapis cezasına çarptırılacağını belirtmişti.

Mayıs ortalarında Selimiye Kışlası’nda iki subay ve İstanbul’da 3 polis isyan ile alakaları olduğu gerekçesi ile idam edilmişlerdi.

27 Mayıs’ta Abdülhamid'in haremağası Cevher Ağa ve diğer altısı, 31 Mart hareketine katıldıkları gerekçesi ile ölüme mahkûm edilmişler ve bu karar derhal icra olunmuştu.

Temyiz Mahkemesi üyesi Arif Bey Beylerbeyi’nde polise mukavemeti sırasında öldürülmüştü.

Askeri mahkeme yargılamalarında fazlası ile katı ve pervasız davranmıştı. Tutuklananlar bir yana tutuklanamayan ve hatta İstanbul’da olmayanlar bile gıyaben yargılanmış ve aleyhlerinde hüküm verilerek idama mahkûm edilmişlerdi. Bu anlamda İstanbul’da olmayıp Mekke’ye hacca gitmiş olan 5 hoca mahkeme tarafından ölüme mahkûm edilmişti.

İnfaz yerleri genel olarak mağdurların kendilerine isnat edilen cinayetleri işlemekten suçlu bulundukları yerler olmuştu. Ancak bazı suçluların idamı muhtemel isyanların çıkmasını önlemek maksadıyla başka kasaba ve beldelerde gerçekleştirilmişti.

Ölüm cezasına çarptırılanlardan, en azından muayyen bir kısmı, şehrin surlarının dışına çıkarılıp kurşuna dizilmişlerdi.

İstanbul’da idamları gerçekleştirildiği en belli başlı yerler Galata Köprüsü, Babıali, Harbiye Nezareti, Ayasofya Meydanı ve İstanbul mıntıkaları olmuştu.

İdamlar, kentin çeşitli yerlerinde ve halka açık surette icra edilmiş olmasının gerisindeki amaç idamlardan herkesin ders alması gayesi güdülmüş olması dolayısıylaydı.

Hakikaten de gerçekleştirilen idamlar İstanbul’da o vakte kadar görülen en dehşet verici hadise olmuştu. Kurbanlar makaralarla yerden kaldırılarak üçayaklı darağaçlarına asılmakta ve yavaşça boğularak ölmeleri sağlanmaktaydı. Bu duruma muhatap olanlar kadar şahit olanlara da büyük bir acı ve korku yaşamaktaydı.

Kurbanların her biri tulum tarzında beyaz elbiseler içerisindeydi. Her birinin göğsünde adı ve hangi suçtan dolayı asıldığı yazılı pankartlar vardı. Açık sokaklarda ve göze çarpan yerlerde darağaçlarının kurulmuş olması nedeniyle binlerce kişi idamlara tanık olmuştu. İdam edilenlerin fotoğraflarının çekilmesini yasaklamak için polisler özel bir gayret göstermiş, ele geçirilen kameralar hemen oracıkta parçalanmıştı.

Sarayın ikinci hadımı ve Sultan Abdülhamid’in gözdesi Nadir Ağa, Galata Köprüsü'ne asılmıştı. Nadir Ağa, iri yarı Nübye’li bir köleydi. Jön Türkler onu Abdülhamid'in gizli emirlerini ve entrikalarını yerine getirmek için güvendiği üç adamdan biri olarak görmüş, İstanbul’un yabancı sakinlerinin katledilmesini tasarladığına ve 31 Mart hadisesinin patlak vermesinde belirleyici olmakla suçlamışlardı.

Nadir Ağa İstanbul'u Galata ve Pera mahallelerine bağlayan Galata Köprüsü’nde 28 Nisan sabahı şafak vakti asılmıştı. Sabah saat 08.00'e kadar cesedi idam sehpasında sallandırılmış ve dolayısıyla binlerce kişi Nübye'li Nadir Ağa’nın akıbetine dehşet içinde şahit olmuştu.

Askeri mahkeme tarafından 31 Mart isyanını organize etmekle suçlanmış olsa da Nadir Ağanın bütün günahı Sultan Abdülhamid’in bendeganı olması ve asılması suretiyle diğer bendegan ve Hamidiye taraftarlarının muhtemel ayaklanma girişimlerini önlemek maksadı dolayısıylaydı. Bu noktada onun idamı ve darağacında hazin suretteki asılı hali etkili de olmuş, İstanbul ahalisi durumdan bir hayli etkilenmişti.

Abdülhamid’in yaveri Çerkez Mehmet Paşa ve adı kötüye çıkmış hafiye Hakkı Bey de idama mahkûm edilenler arasında yer almıştı.

Sultan Reşat’ın daha fazla insanın idamını onaylamak istememesi ve bu noktadaki itirazlarına rağmen idamlar sürüp gitmiş, Askeri Mahkeme idam cezalarına ilaveten hapis ve sürgün cezaları da vermişti. Ulemadan Hoca Rasim Efendi örneğin isyanda rolü olduğu gerekçesi ile ömür boyu hapse mahkûm edilmişi.

Gıyabında hüküm verilen İkdam gazetesi editörü Ali Kemal Askeri Mahkeme tarafından casuslukta bulunduğu suçlamasıyla daimî sürgün cezasına mahkûm edilmişti. Bursa’da isyana teşebbüsten ötürü tutuklanan çok sayıda alaylı subay ise Eğedeki takımadalardan birine sevk ile cezalandırılmışlardı.

Marmara denizinde bulunan adalar da sürgüne gönderilenlerden bir kısmına ev sahipliği yapmıştı. Büyükada’ya gönderilenler bu nedenle Ada Sakinleri şeklinde anılmışlardı.

Yargılanarak kendilerine ceza verilen askerlerden bir kısmı ise trenle Selanik’e sevk olunmuş, Birinci Ordu'nun dağılmış birliklerinin çoğu Makedon vilayetlerinde yol yapımında ve diğer kamu yararı işlerinde istihdam olunmuşlardı. Dolayısıyla da isyan ile alakalandırılan 10.000 kişi yol yapımında çalıştırılmak üzere Makedonya’ya gönderilmişi.

İdam, hapis ve sürgün ile yetinilmemiş, Meşrutiyetçilerin talepleri gereği, İstanbul’da garnizonda bulunan birliklere ayrıca Kur’an-ı Kerim üzerine yemin ettirilmişti.

Bugün ve zaman zaman özlemi duyulan komitacılık, İttihatçılık, İttihatçı liderlere duyulan hayranlık bu ülke insanına sulh, sükûn ve refah değil, bilakis kaos, çatışma ve parçalanıp yok olma tehlikesinden başka bir sonuç sağlamadı.

Tarih ders almasını bilenler için eşsiz bir hazinedir.

 

.

ŞEKER BAYRAMI” DEĞİL “RAMAZAN BAYRAMI”

Prof. Dr. Metin Hülagü

27 Nisan 2023 10:06

     

Dünden bugüne İslam dünyasında kutlanan iki önemli bayram vardır. İlki, yakın zamanda idrak ettiğimiz bir ay süre ile tutulan oruç ibadetinin nihayetinde kutlanan Ramazan Bayramı, diğeri ise Kurban Bayramıdır.

İlkinin Ramazan Bayramı, diğerinin ise Kurban Bayramı şeklinde hususi bir ad/terminoloji ile adlandırılması dini kaynak ve kurallara bağlı olarak gerçekleşmiştir.

İfası emredilen ibadetlerin muhtevaları dolayısıyla o suretle adlandırılmış bulunmaları da esasen son derece yerinde olmuştur.

 

 

Ancak kendilerini hiçbir surette alakadar etmediği halde bu bayramların gerek varlığına gerekse adlandırılma biçimlerine karşı muayyen bir kesim tarafından itirazlar da eksik olmamıştır.

Kurban Bayramı örneğin, işaret edilen kesim tarafından hayvan katliamı olarak görülmekte ve gösterilmeye çalışılmaktadır. Ancak her ne hikmetse insanların inanç ve itikatları nedeniyle hayvanları kurban etmelerine itiraz edenler ve bu suretteki bir ibadeti kan dökücülük olarak görenler ve göstermeye çalışanlar ekolojik dengeyi bozduğu iddiası ile hususiyle Batılı muhtelif ülkelerde muhtelif cinsten binlerce, yüzbinlerce hayvanın anlamsız bir şekilde telef edilmesi vahşetine hiçbir surette ses çıkarmamaktadırlar.

 

 

Kurban Bayramı’nı kan dökmek olarak görenler Ramazan Bayramı’nı ise asıl, doğru ve asli adının dışında başka bir adla, Şeker Bayramı şeklinde anmakta ve anılmasını sağlamya çalışmış ve çalışmaktadırlar. Bu suretle milyonlarca insanın kutsiyetine inanarak bir ay süreyle sahurlara kalkarak oruç tuttuğu, iftarlar açarak teravihler kıldığı ve Kur’an okuyup sadakalar dağıttığı bu ayı ve nihayetindeki bayramı son derece basit ve sıradan bir ay ve bayrammış gibi göstermeye çalışılmaktadırlar. Dolayısıyla da Ramazan Bayramı’nı bilinçli olarak Şeker Bayramı şeklinde zikretmektedirler.

Oysaki başı rahmet, ortası mağfiret sonu cehennem azabından kurtuluş olan ve dolayısıyla rahmet, mağfiret ve cehennemden kurtulma hali ve vaktinin bayram olarak kutlanmasını Ramazan Bayramı şeklinde değil de Şeker Bayramı şeklinde adlandırmanın ne dini ne de akli mesnedi vardır.

İnanç gereği ibadet ile geçirilen ve nihayetinde manen temizlenilen bir ayın nihayete ermesinin Şeker ile ne ilgisi olabilir ki!

Oysaki Ramazan Bayramında ikram olunan şeker; Ramazan’ı idrak ile ifa etmiş ve rabbinin manevi ikramlarına ermiş bulunan Müslümanların elde ettikleri manevi kazançtan ötürü kendilerini tebrik edenlere mutluluklarını izhar etme vesilesi kıldıkları nesnenin adıdır.

Kaldı ki Türk toplumunda şeker ikramı Ramazan Bayramı günlerine mahsus olan ve sadece bayramdan bayrama sunulan bir ikram da değildir.

Hal böyle olmasına rağmen yazılı ve görsel basının muayyen bir kısmının bu bayramı Ramazan Bayramı yerine hususiyle Şeker Bayramı şeklinde ve şeker vurgusu ile yapması tesadüfi değildir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki Ramazan Bayramı’nın bazı kesimler tarafından günümüzde hala Şeker Bayramı olarak zikredilmesi bugünün meselesi değildir. Bu yöndeki kullanımın mazisi Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar uzanmakta olup 1935 yılında çıkarılan 27/5/1935 TARİH VE 2739 SAYILI ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİLLER HAKKINDA KANUN ile yakından alakalıdır.

1935 yılında yapılan söz konusu düzenlemede dini ve resmi bayram ayırımı yapılmadan tek bir kalıba sokulmuş ve bahsi geçen kanunun ikinci maddesinde Genel Tatil Günleri başlığı altında toplanmıştır. Her ne hikmetse Ramazan Bayramı’nın da adı değiştirilerek Şeker Bayramı şeklinde zikredilmiştir. Dolayısıyla da İslam’a ait olan iki bayramdan birisinin adında aşikar bir surette tahrifat yapılmıştır.

1981 yılına kadar mevcudiyetini koruyan bu kanun ve tahrifat nihayet 19 Mart 1981’de yürürlüğe giren ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİLLER HAKKINDA KANUN (Kanun Numarası: 2429 Kabul Tarihi: 17/3/1981 Yayımlandığı R. Gazete: Tarih: 19/3/1981 Sayı: 17284 Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 20 Sayfa: 227.) ile son bulmuş, bayramlar dini ve milli şeklinde iki kategoride toplanmış ve Şeker Bayramı ifadesi de Ramazan Bayramı şeklinde düzeltilmiştir.

 

Hal böyle olmasına rağmen bugün hala Ramazan Bayramı’nı Şeker Bayramı olarak zikredenler şayet bunu cehaletlerinden ötürü yapıyorlarsa bu durum mazur görülebilir. Bilakis kötü niyet, kasıt ve dini yozlaştırma maksatlı olarak Şeker Bayramı deniliyorsa bu durum, milyonlarca insanın dini değerlerine ve toplumsal huzur ve sükunu sağlamaya yönelik kanunlara saygısızlıktan ötürü mazur görülemez bir durumdur.  

Ne dünden bugüne dini metinlerde ne de mevcut resmi kayıtlarda Şeker Bayramı diye bir tanımlamanın olmadığı ortadadır.

İşin bahanesini bayramda ikram edilen şeker teşkil ediyorsa, unutmamak gerekir ki şeker ikramı dünden bugüne Türk toplumunda her gün, her saat söz konusudur. Ziyaretine gidilen her insan kendisini ziyarete gelene şeker, çikolata ikram eder, kolonyağı tutar. Hatta ziyaretçinin ziyaret edilen nezdinde birazcık hatırı varsa kendisine çay, biraz daha fazla itibarı varsa kahve ikram edilir.

 

.

ABDÜLHAMİD’İN ÖLMESİNİ DÖRT GÖZLE BEKLEYENLER

Prof. Dr. Metin Hülagü

4 Mayıs 2023 08:38

     

Sultan Abdülhamid yaklaşık bir asır önce vefat etti. Ancak kendisine olan husumet ve düşmanlık o gündür bugündür hiç bitmedi.

Dün; o daha hayatta iken her gün ve her lahza aleyhinde dedikodular yapıldı, en ufak bir bedeni rahatsızlığında Abdülhamid’in ağır bir surette hasta olduğu, ölmek üzere bulunduğu ve hatta öldüğü yazılıp çizildi ve bu durum dilden dile, kulaktan kulağa intikal ettirildi. Zira Abdülhamid’in ölmesini dört gözle bekleyenler vardı. Onu sevmeyenler, ondan nefret edenler onun sadece ölmek üzere olduğu veya öldüğü yalanı tezviratında bulunmadılar, bilakis ölmesi için hasretle ve samimiyetle dua edip temennilerde bulundular. Fakat Abdülhamid böbrek hastası olmasına ve bu hastalıktan kendisini zaman zaman yatağa düşürecek kadar mustarip olmasına rağmen ölmedi. Maruz kaldığı sağlık problemlerinin her birinden her defasında kurtuldu ve tam 33 yıl tahtta kalıp hüküm sürdü. Yurtiçi ve yurtdışındaki muhalifleri, onu sevmeyenler, ondan nefret edenler ve ölmesini dileyenler ise o tahtta kaldığı sürece, tam 33 yıl boyunca her gün, her saat ve her an ölüüüp ölüp dirildiler. Strese girdiler, adeta akıllarını yitirip delirdiler. Öyle ki Abdülhamid muhaliflerinin Abdülhamid husumeti ve düşmanlığı, kanları ve genleri yoluyla kendilerinden sonra gelen nesillerine siyasal bir miras olarak kaldı.

Dün olduğu gibi bugün de muayyen çevreler tarafından Abdülhamid düşmanlığı gayet sıkı bir surette sürdürülmektedir. Abdülhamid, Hamidiye, İslam denince Abdülhamid düşmanlarının adeta ödleri kopmakta, gözleri yuvalarından fırlamaktadır. Abdülhamid’e ve onun izinden gitmeye çalışanlara nefret kusulmakta, çarşıda, pazarda, yolda, sokakta alenen ve tam bir hadsizlik içerisinde Abdülhamid’in siyasi mirasına sahip çıkanlara pervasız bir surette lanet ve belalar okunarak kinler kusulmaktadır.

 

 

Abdülhamid’e ve mirasına düşmanlık etme noktasında ona muhalif olanların okumuş olanları ile cahil kalanları arasında hiçbir fark da yoktur. Bu sınıfa mensup olanların cahilleri cahillikleri dolayısıyla Abdülhamid’den nefret etmekte iken kendilerini entelektüel sayan Abdülhamid muhalifleri ise nefret, lanet ve düşmanlıklarına iftira ve yalan da katmaktadırlar.

Basında çıkan yazılarda Abdülhamid’in içki içtiği yalanı ısrarla savunulmakta ve bunun için arşiv kayıtlı güya belgeler sunulmaktadır. Bir arşiv kaydında geçen alkol satın alındığı bilgisi, Yıldız Sarayı’na alındığı belirtilmiş olmasına rağmen, Abdülhamid’in içki içtiği şeklinde değerlendirilip dillendirilmekte; mal bulmuş mağribi gibi, işte vesikası, cehaleti ile yazılıp çizilmektedir. Aslında bu türden yazılar kaleme alıp ve güya belgeler sunanlar kendi cehaletlerini ilan ettiklerinin farkında bile değildirler.

 

 

Oysaki Yıldız Sarayı için sadece bir defa değil her zaman alkol alınmıştır ve yüzlerce, binlerce lira da para ödenmiştir. Bu yeni bir tespit olmayıp herkesçe bilinen bir gerçektir. Böyle bir satın alma Kilercibaşının asli görevlerindendir. Zira İstanbul’daki diplomatik misyon temsilcileri başta olmak üzere İmparatoriçe Öjeni, Anna Bowman Dodd, Sarah Bernhardt, Amerikalı Prima Donna Laura Marquerite Schirmer, Bayan Cookesley, Maria Gorlenko-Dolina, Prenses Milena, Kraliçesi Karmen Silva, Bayan Charlotte Guest Layard, Bayan Dufferin, Bayan Currie ve İmparator Wilhelm ve İmparatoriçe Augusta ya da ABD büyükelçileri John G. A. Leishman, A. W. Terrell ve Arthur Conan Doyle (Sherlock Holmes), Fransa Büyükelçisi Horace Porter ve Kont, Kontes Geza Andraşi ve daha nice hatırı sayılır bay ve bayan yabancı misafirler Yıldız Sarayı’nda yemeğe davet olunmuş ve Kilercibaşı tarafından Saray’a her çeşidinden satın alınan alkollü içeceklerden kendilerine ikram olunmuştur.

The Anaconda Standard gazetesinin 26 Kasım 1895 tarihli sayısında Abdülhamid’in şahsı ve idaresinin ele alındığı ve dolayısıyla içki konusuna da temas edilen oldukça uzun yazıda:

Onun özelliklerinden birisi, misafirlerine özellikle en kaliteli ve en pahalı şarap ve likörleri ikram ederken kendisinin sadece su içmesidir[1]

denilmektedir.

6 Mayıs 1891 tarihli The Democratic Press gazetesi de Abdülhamid’in içkiye olan yaklaşımını dile getirirken:

İslam’ın yasaklamış olmasından ötürü o kesinlikle alkollü içeceklere dokunmaz, bol miktarda şerbet içer[2]

beyanına yer verilmiştir.

Yıldız Sarayı’nda yabancılar için kurulan ziyafet sofrasında alkollü içeceklere yer verilmesi Abdülhamid tarafından izlenmekte olan ince bir siyasetin neticesiydi. Tıpkı ABD başkanlarının Ramazan ayında davet ettiği Müslümanlar için Beyaz Saray’da hazır edilen iftar menüsü gibi.

Beyaz Saray’da hazır edilen iftar menüsünde muhakkak ki hurma da vardı. Ve dahi zemzem. Ancak menüde bulundurulmak üzere Beyaz Saray kilercibaşısı tarafından hurma ve zemzem satın alınmış olması ABD başkanlarının ne Müslüman oldukları ne de oruç tuttukları veya yemeklerinde hurma yiyip zemzem içtikleri anlamına gelir.

Anlaşılan o ki kendilerine cetlerinden miras olarak kalan Abdülhamid düşmanlığı bu memleketin bir kısım çocuklarının hakşinas olmalarını ve hakkaniyetli davranmalarını yok ettiği gibi idraklerini de köreltmiştir. İdrak yoksunu kimselerin dünden bugüne ve bugünden yarına ne Abdülhamid’i ne de Abdülhamid’in benimsediği hayat felsefesini benimsemiş olan ahfadını anlayıp sevmeleri olası gözükmektedir. Bunlar bilakis her daim Abdülhamid’i lanetlemeye ve ahfadını da “Abdülhamitçi” olmakla itham etmeye, ahfadının ölmesini dilemeye ve ölümünün gerçekleşmesi halinde bundan mutluluk duymaya devam edecek bir haldedirler. Ancak ne var ki Abdülhamid’in siyasal mirasının son bularak manen ölmesini bazıları arzu etse de onun adına ve siyasal mirasına sahip çıkıp yaşatacaklar olanlar bu memlekette her daim var olacaklardır.

 

 

[1] The Anaconda Standard, November 26, 1895.

[2] The Democratic Press, Ravenna, O., May 6, 1891; Kalgoorlie Miner (WA: 1895 - 1950), 25 May 1918; Star, 16 October 1909

.

İsmet İnönü İngiltere ve ABD’den Savaş’a girmek için cevap bekliyordu

Prof. Dr. Metin Hülagü

11 Mayıs 2023 08:45

     

Ankara’da bulunan ABD Büyükelçiliğinden Wilson imzalı ve “Gizli” kayıtlı 3 Ekim 1945 tarihi ile ABD Dışişleri Bakanlığı’na gönderilen telgrafta Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’na neden katılmadığı konusuna dair ilginç bilgiler yer almaktadır.

Dünyanın yaşadığı elim savaşlardan biri olarak İkinci Dünya Savaşı, 1939-1945 yılları arasında cereyan etti. Dönemin büyük devletleri ve ülkelerin büyük çoğunluğu bu savaşta yer aldı. Savaşa katılan devletler Müttefikler ve Mihver adı verilen iki askerî ittifaktan birinde yer aldı. Almanya'nın Polonya'yı istila etmesi (1 Eylül 1939) ve Birleşik Krallık ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilan etmesi ile (3 Eylül 1939) İkinci Dünya Savaşı başlamış oldu. Bu savaş için 100 milyondan fazla insan seferber oldu. Tanklar, zırhlı araçlar, savaş uçakları, uçak gemileri, roketler ve nükleer silahlar savaşın en temel unsurlarını oluşturdu. İnsanlık tarihindeki en ölümcül savaşlarından birisi olarak bu savaşta 100 milyona yakın insan hayatını kaybetti. Ayrıca milyonlarca kişi kötürüm kaldı.

Nihayet Avrupa'daki savaş, Alman işgali altındaki bölgelerin geri alınması ve Almanya’nın istilası, Adolf Hitler'in intiharı sonrası 8 Mayıs 1945'te Almanya'nın koşulsuz suretteki teslim olması ile sonuçlandı.

 

 

İnsanlık tarihinde atom bombasının ilk defa kullanıldığı bu savaş, İngilizler ve Sovyetlerin kazandığı Almanlar ve Japonların ise kaybettiği bir savaş oldu.

 

 

 

İkinci Dünya Savaşı yıllarında İsmet İnönü cumhurbaşkanıydı.

Türkiye İkinci Dünya Savaşı’nda yer almadı.

Bu durum İsmet Paşanın büyük bir siyasi öngörüsü olarak değerlendirildi ve hala da o şekilde değerlendirilmeye devam edilmektedir.

 

Yukarıda sözü edilen telgrafta İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye’nin savaş karşısındaki durumu konusunda, bizatihi İsmet İnönü’nün beyanlarına dayalı olarak, ilginç bilgilere yer verilmiştir.

Söz konusu belgenin muhtevasını yorumlanmaya itiyaç duymayacak kadar açık olup şöyledir:

Cumhurbaşkanı İnönü, dün [3 Ekim 1945] Sayın [Ohio Kongre Üyesi Bayan Frances] Bolton ve [Dakota] Kongre Üyesi [Karl E.] Mundt'u bir buçuk saat süren görüşme için kabul etti.

Cumhurbaşkanı, yurtdışında gerçeklerin büyük ölçüde bilinmemesi nedeniyle yanlış anlaşıldığını hissettiği Türkiye'nin savaş sırasındaki konumu hakkında çok açık ve ayrıntılı bir şekilde konuştu.

Belirttiği ilgi çekici noktalar kısaca şöyleydi:

[İngiliz Dışişleri Bakanı Anthony] Eden'den sonra 1942 baharında Moskova'da Stalin görüşmeleri İngiltere tarafından Türkiye’ye hem İngiltere'nin hem de SSCB'nin Türkiye'nin tarafsızlığından tamamen memnun olduğu bilgisi verildi. Ancak Sovyetler Birliği daha da ileri gitti ve hükümetinin talimatıyla Ankara'daki Sovyet Büyükelçisi, Türk Hükümetine, SSCB'nin Türkiye'yi Nazi Almanya’sına karşı bir "siper" olarak gördüğünü ve Türkiye'ye bu konumunu koruması karşılığında savaşın bitiminde Varna'dan Burgaz'a Karadeniz Sahili dahil olmak üzere Bulgaristan'ın güneyi ve Oniki Adaların verilmesi gerektiğine inanıyordu.

Ocak 1943'te Başkan İnönü, Adana'da Churchill ile görüştüğünde, Churchill, İngiltere'nin Türkiye'ye bir miktar savaş malzemesi sağlama niyetinde olduğunu, bunun herhangi bir koşul olmaksızın yapıldığını ve Türkiye'nin hangi yolu izlemek istediğine özgürce karar verebilecek bir konumda olacağını söyledi.

Ancak yeterli savaş malzemeleri hiçbir zaman verilmedi.

Cumhurbaşkanı İnönü, Aralık 1943'teki Tahran Konferansı'nın ardından Kahire'de Başkan Roosevelt ve Churchill ile görüştüğünde, kendisinden savaşa girmesi istendi.

İsmet, Türkiye'nin prensipte savaşa girmeye hazır olduğunu, ancak Türkiye'nin girişinin kesin koşullarını, nerede ve nasıl ve hangi birleşik askeri planlara uygun olarak bilmek istediğini söyledi.

Ancak ne konferansta ne de daha sonra ABD veya İngiltere'den herhangi bir yanıt alabildi.

Beklendiği gibi SSCB, Kahire Konferansı'nda [Sovyet Dışişleri Bakanı Andrei] Vishinski tarafından değil de Ankara Sovyet Büyükelçisi [Sergey] Vinogradov tarafından temsil olundu ve Kahire'de herhangi bir talepte bulunmadı. Ancak Sovyet Hükümeti daha sonra Türkiye'ye “Rusya’yla” savaşa girmesi için baskı yaptı. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, Rusya'nın Türk kuvvetlerini Yunanistan'da istihdam etmeyi amaçladığı ve bu Türk Hükümetinin kabul edemeyeceği anlamına geliyordu. Diğer bir deyişle, Türkiye, Türk kuvvetlerinin istihdamı için İngiltere ve ABD'nin stratejik planlarına dahil edilmiş olsaydı, Aralık 1943'ten itibaren Almanya'ya karşı savaşa girmeye hazırlanmıştı.

Röportajın sonunda Başkan İnönü, Türkiye'nin tutumunu kamuoyuna açıklamanın uygun olup olmadığını düşündüğünü ve muhtemelen bunu önümüzdeki ay yapacağını söyledi.

(1 Kasım Millet Meclis açılışında verdiği mesajla bağlantılı olarak açıklama yapmayı düşündüğünü sanıyorum).

Wilson

.

DÖNEMİN TÜRK BASINININ GÖZÜYLE SULTAN VAHDEDDİN’İN VEFATI

Prof. Dr. Metin Hülagü

18 Mayıs 2023 09:04

     

Sultan Vahdeddin bundan tam 97 yıl önce 16 Mayıs 1926’da ve 65 yaşında vefat etti.

 

Sultan Vahdeddin 17 Kasım 1922’de ayrıldığı İstanbul’dan önce Malaya gemisi ile Malta adasına, oradan Hicaz’a, bilahare Mısır’a gitti. Nihayet kendi isteği hilafına yerleşmek zorunda kaldığı İtalya’nın San Remo şehrinde 1926 yılı baharında, 16 Mayıs Cumartesi günü akşamı, İngiliz arşiv belgelerine ve Reuter Ajansı’nın verdiği habere göre, apopleksi (felç) nedeniyle[1] diğer bir açıklamaya göre ise kalp yetmezliği nedeniyle vefat etti.

 

 

 

Ancak onun vefatı Türkiye’de siyasi ve idari çevrelerde hiçbir ciddi akis uyandırmadı; bilakis vefatı dönemin Türk basını tarafından umursamazlık içerisinde ve oldukça olumsuz bir surette dillendirildi. O tarihlerde Türk basınında yer alan yazılarda sadece Vahdeddin’e değil, Vahdeddin vesilesi ile bütün Osmanlı padişahlarına olumsuz surette laflar edildi. Osmanlı padişahlarının fırsatçı, çıkarcı, Türklük için değil kendi menfaatleri için çalışan, memlekete ve millete bir hayrı olmayan kabilden kimseler olduğu belirtildi.

 

 

Akşam gazetesinde Vahdeddin’in vefatına dair yer verilen bir yazıda örneğin şöyle denilmekteydi:

 

Padişahların sonuncusu, işlediği suçların gerektirdiği cezayı görmeden San Remo'da vefat etmiştir. Ülkesinden kaçtıktan sonra Vahdeddin rahat durmadı. Türkün düşmanlarını arayıp bularak yeni suçlar işlemek için onlarla iş birliğinde bulundu. Ölmüş olsa dahi sessiz kalamayız; vatanseverlik görevimiz bize bunu yapmamamızı emrediyor ve emretmeye de devam edecek. Tüm bu olayların ortasında yaşadık ama çocuklarımız önemini kavrayamadı. Hepimize düşen görev, son padişahların nasıl yaşadıklarını ve padişahtan ne kastedildiğini onlara anlatmaktır. Gençlerimiz bilsinler ki altı buçuk asır Türkiye'nin mukaddes kaderiyle oynayıp onlara zarar veren sadece Vahdeddin değildir. Halkımız hem onun hem de aralarında deliler, ahlaksızlar ve suçluların da bulunduğu ataları yüzünden acı çekmiştir. İstisnalar da vardı ama Türklüğe karşı affedilemez suçların işlenmesi konusunda bütün padişahlar aynıydı. Osman'ın çocuklarına Türk olduklarını unutturmaya çalıştılar. Osmanlı tarihi bunu ispatlıyor, Türk milletinin adı bile geçmiyor. Osmanlı tarihinin bir hanedanın tarihi olmadığı söylenebilir. Halk savaştı ama galip gelen hep padişah oldu. Vahdeddin'in ortadan kaybolmasıyla, zaman zaman sadece ders almak üzere gözden geçirmemiz gereken bu menfur tarihin son sayfası yazıldı.

 

Sultan Vahdeddin ve Osmanlı padişahlarına Türk basını ve o basının idarecileri ve onların da arkasındakilerin bakışı bu şekilde iken kendisini ve ceddini suçlayıp aşağılayan ve Türk saymayanlara karşı Sultan Vahdeddin’in yaklaşımı da esasen çok da farklı değildi. O, kendisine ve ceddine gadredenleri bir beyanındaki ifadeleri ile:

 

İster askeriyeden ve isterse başka bir sınıftan olsun, din, ırk ve vatanlarının ne olduğu meşkûk olan karışık kimselerin meydana getirdiği küçük bir gurup[2]

 

olarak tanımlamıştı.

Yine o aynı beyanının devamında:

 

Bazı kimseler beni vatana hıyanet ile itham ederler. Onların bu ithamı benim onların saçmalıklarına muvafakat etmeyişimden kaynaklanmaktadır

 

demekteydi.

Nihayet o, kendisine karşı yapılan ithamları şu cümlelerle tamamlamıştı:

 

Vatanımızda meydana gelen ve son Ankara Meclisi’nin almış olduğu vatanın müdafaası hususunda hiçbir hüsn-i niyet taşımayan kararlarından neşet eden benimle muarızlarım arasındaki ihtilafın sebebini özetlemek üzere diyorum ki: Türk devletinin ismi ceddim Osman Gazi’den I. Selim’e kadar Osmanlı saltanatı idi. Hilafetinin alınmasıyla ise “Muhammedî Saltanat” şeklini aldı. Beni haksız yere vatana ihanet ile suçlayanlar, hilafeti, hukukundan ve nüfuzundan tecrit ederek ona zarar verdiler, Muhammedî saltanatı yıktılar. Bu davranışlarıyla yalnızca vatanlarına değil, fakat aynı zamanda tüm İslam âlemine de ihanet ettiler.

 

Ödeyemediği borçları yüzünden alacaklıları tarafından Sultan Vahdeddin’in cenazesine haciz koydurulmuş olmasına dönemin Türk basının yaklaşımı da hakikaten ibret alınması gereken bir durum arz eder.

Vefat ettiğinde Sultan Vahdeddin’in cenazesinin haczedilmesine sebebiyet veren borç miktarının azlığı ve çokluğu bir tarafa alacaklılarının talebi neticesi verilen karar dolayısıyla defin işlemleri bir süre yapılamamıştır. Aile fertleri arasında büyük bir güçlükle toplanabilen parayla hacze nihayet son verilebilmiş ve son sultana çok mütevazı surette bir cenaze töreni yapılabilmiştir.

Sultan Vahdeddin’in ölümü üzerine zaten zor durumda bulunan ve ellerindeki birkaç kuruşu da haczin kaldırılmasını sağlamak için sarf eden ve dolayısıyla maddî açıdan daha da sıkıntılı bir duruma düşen ailesi efradından bir nebze maddî imkânı olanlar veya maddî imkân bulabilenler sağa sola dağılmaya ve başka yerlere gidip yerleşmeye başlamışken alacaklıların Sultan Vahdeddin’in cenazesine haciz koydurmuş olmaları dönemin Türk basını tarafından ise Sultan’ın şahsının alaya alınması için kullanılmıştır. Türk basını konuya dair San Remo’dan gelen haberlere fazlası ile ilgi göstermiş ve bu yöndeki haberleri Vahdeddin aleyhine oldukça ağır ve aşağılayıcı bir üslupla sütunlarına taşımıştır.

O günkü Türk basınının borç ve haciz haberlerine önem vermesinin temel nedeni ise vefat etmiş olmasına rağmen Sultan Vahdeddin’i alaya alma maksatlı olmuştur. Ancak bu durum muhafazakâr halk kesimi nezdinde olumsuz hiçbir etki doğurmadığı gibi Cumhuriyet’in popülaritesini artırma noktasında da hiçbir yarar sağlamamıştır.[3]

 

Denilebilir ki Sultan Vahdeddin, kanından ve canından gelen birinci derecedeki varislerine ödemekte oldukça zorlanacakları bir borç ve o borca bağlı olarak hacizli bir ceset bırakarak vefat etti. Vefatı sonrası Vahdeddin’in varislerine bıraktığı miras hatırı sayılır derecedeki maddi bir borç ve haczedilmiş bir ceset olmuşken, yakın dönem tarihçi ve siyasilerine kalan miras ise içinden pek de kolay bir surette çıkılamayacak derece çetrefil ve bir o kadar da tartışmalı haldeki “siyasî tarih” olmuştur.

Onun naçiz cesedi üzerinde alacaklıları tarafından getirilen haciz, varislerinin borçları ödemeleri ile son bulmuş ve cenazesi Şam’a nakledilip Yavuz Sultan Selim Camii Haziresi’ne defnedilmiş olsa da yakın tarihimizin üzerine çökmesinde kendisinin de payı bulunduğu kesif siyasî sis perdesi ve oldukça karmaşık olaylar yumağı bugüne kadar henüz tam anlamı ile aralanıp çözümlenebilmiş değildir. Bu nedenledir ki, kimileri onu hâlâ hain olarak anıp lanetlemekte, kimileri ise gerçek bir sultan ve vatanperver olarak kabullenip rahmetle yâd etmektedir. Öyle anlaşılmaktadır ki bu durum bir “Jön Türk” siyasi mirası olan ve her muhalifi “hain” olarak görüp damgalama geleneğinden vazgeçilmesine ve başta Sultan Vahdeddin olmak üzere yakın dönem siyasilerinin kaleme aldıkları “hatıralar”ın tam bir serbesti içerisinde neşredilmesine kadar da devam edecektir.

 

Rahmet dilerim. Mekânı cennet, makamı âli olsun.

 

[1] FO: 371/11554. E 3063/3063/44. 19 May 1926.

[2] Bu beyannamenin Arapça metni ve İngilizce tercümesi için bak: FO: 686/123.

[3] Central File: Decimal File 867.9111, Internal Affairs Of States, Public Press., Newspapers., Turkey, Clippings And Items., May 26, 1926 - May 11, 1927. May 26, 1926 – May 11, 1927. MS Turkey: Records of the U.S. Department of State, 1802-1949: Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1910-1929. National Archives (United States). Archives Unbound, https://link.gale.com/apps/ doc/SC5111534692/GDSC?u=cumhurb&sid=GDSC&xid=a8eb13d2. Accessed 2Apr. 2020.


.

KEMALİZM mi!

Prof. Dr. Metin Hülagü

25 Mayıs 2023 08:34

     

Yaklaşık bir aydır Anadolu bütün sokakları, evleri, köyleri, ilçe ve illeri kıpır kıpır.

Bir tarafta Kemalizm diğer tarafta Tayyibizm fikri bazda varlık yokluk mücadelesi vermekte.

Çünkü 28 Mayıs Kemalizm ya da Tayyibizmin kalıcı istikbaline gebe.

 

 

 

Kemalizm iktidarı elde edebilmek için her türlü kalıba girmekte, her kesimden seçmeni memnun etmek kastıyla her renge bürünerek gereğinden fazlaca üfürmektedir. Gerektiği zaman çeşit çeşit vaatlerde bulunmakta, gerektiği zaman vaatlerinden dönebilmekte ve yine gerektiği zaman lanet diline yönelebilmektedir. Kemalizm iktidarı elde edebilmek için her şeyi mubah görüp her yolu meşru sayar bir çizgi izlemektedir. Dolayısıyla da söylediklerini, vaat yahut iddia ettiklerini ne anlamak mümkündür ne de iktidara gelmesi halinde icra etmek. Ortada elle tutulabilir, makul denebilecek tek bir vaadi yoktur. Yapılan sadece yanıltıcı ve algı bazlı renga renk balonları göklerde uçurmak, herkese mavi boncuk dağıtmak ve hayal satmaktır.

 

 

Kemalizm adına 14 Mayıs akşamı iki büyük şehrin belediye başkanlarının televizyon ekranlarında oynadıkları seçim tiyatrosu kabul etmek gerekir ki hakikaten muhteşemdi. Tıpkı İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı seçimi sırasında olduğu gibi tam bir algı operasyonu sergilendi. Kendisi mazlum, karşısındaki ise zalim yerine konularak mağduriyet rolü oynandı. Sergilenen söz konusu tiyatro oyununda öndeyiz, kazandık, iş bitti, Tayyibizm yıkıldı, işte elimizde ıslak imzalı tutanaklar yollu algı oyunu hakikaten dikkat ilgi çekiciydi. Traji-komik tiyatro oyununda Anadolu Ajansı fazlası ile aşağılanmış, seçim sonuçlarına dair vermiş olduğu haberlere asla inanılmaması, itibar edilmemesi istenerek bir devlet kurumu itibarsızlaştırılmaya çalışıldı. İki büyük şehrin belediye başkanı kendilerini adeta Anadolu Ajansının yerine konumlandırdı. Ara ara televizyon ekranlarını işgal ederek açılan sandık sayısı ve adayların oy dağılımına dair soncu merak eden 85 milyon Türk insanına ve dost düşman bütün dünyaya doğru olmayan bilgiler sunuldu. Kamuoyu aldatılarak heyecan içerisinde sonucu bekleyen seçmen kitlesi yanıltıldı. İki büyük şehrin belediye başkanının siyasi, idari ve vicdani etiği bakımından bu davranış hiç de uygun olmamıştır.  

Kemalizmin seçim propaganda söylem ve filmleri de hakikaten komik, kaba, nezaketsiz ve yanıltıcıdır. Asılan afişler ürkütücü, yapılan anıtım filmleri oldukça çocuksu bir muhteva ile hazırlanmıştır. “Buradayım be burada…” tanıtım filmi komik olduğu kadar da öfke saçmaktadır. Karşısında geri zekalı biri varmışçasına “Bu-ra-da-yım” demektedir. Böyle bir filmi izleyince insan; evet, biliyoruz, oradasın, ama ne işe yararsın ne yapacaksın bize onu söyle, diye düşünmeden edemiyor.

 

14 Mayıs seçim neticesi göstermektedir ki Tayyibizm bu ülkede kök tutmuş ve kökleşmeye başlamıştır. Yaklaşık çeyrek asırdır iktidarda olmasına, bütün yıpranmışlığı ve kusurlarına ve daha da önemlisi dış dünyanın aleyhteki propagandasına rağmen yıkılmamış, ayakta kalmasını başarabilmiştir. Öyle anlaşılmaktadır ki Tayyibizm 28 Mayısta önündeki bütün engelleri silip süpürecektir. Türkiye erdemlerini gizleyen küllerinden ve nefret edilen kötü huylarından ve sahte gülüş, davranış ve söylemlerinden arınarak içte ve dışta yeni yüzyılın en parlak yüzlerinden birisi olacaktır. Garip ama gerçek şu ki şayet seçimi Kemalizm kazanırsa Türkiye’de ne kemal ne de Kemalizm kalacaktır.

.

Mustafa Kemal İstanbul’a adının verilmesini istememişti!

Prof. Dr. Metin Hülagü

1 Haziran 2023 08:47

     

İstanbul fethi bundan tam 573 yıl önce 29 Mayıs 1453'te gerçekleşti. Dolayısıyla ilk defa 1911’de başlatılan İstanbul'un fethi kutlamaları bu yıl da düzenlenen törenler ile bir kez daha tekrarlandı.

İstanbul tarihi süreç içerisinde değişik adlarla anıldı. Fethi öncesinde Byzantion, Augusta Antonina, Nova Roma, Miklagard, Konstantinopolis kullanılan söz konusu isimlerden bazılarıydı.

 

 

 

Bugün kullanmakta olduğumuz “İstanbul” adı ise fetih sonrasında şehre verilen isimlerden sadece birisi oldu. İstanbul, fetih sonrasında Kostantiniyye olarak da anıldı. Arapça, Farsça ve Türkçe ayırımı yapılmadan değişik dillerden isimler ve hatta iki farklı dilden terkipler icat edilmek suretiyle Dersaadet, Deraliyye, Bâb-ı Âli, Pâyitaht, Âsitâne diye de adlandırıldı.

 

 

 

29 Ekim 1923'te Ankara Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti ilan edilince İstanbul’un yıllar boyunca sürdürdüğü başkentlik özelliği sona erdi.  Ancak Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş, Ankara başkent edilmiş olsa da toplumsal ve bireysel tarihi alışkanlıklar ve siyasi taşkınlıklar tümüyle sona ermemişti.

Bu anlamda 1926-1927’lerde dönemin basın organlarından bir olarak Akşam gazetesi Trabzonlu bir gazetecinin ortaya atmış olduğu teklifi fazlası ile önemseyerek sayfalarına taşımıştı. Trabzonlu gazeteci İstanbul’un adının “Mustafa Kemal Paşa” olarak değiştirilmesini önermekteydi. Gerçi bu teklif bütünüyle özgün bir teklif değildi. Daha öncesinde de İstanbul’un adının “Mustafa İli” olması gündeme getirilmişti. Fakat Ankara bu yönde yapılan gerek önceki gerekse sonraki tekliflerin hiçbirisine teveccüh etmemişti. Mustafa Kemal Paşa mevcut bir şehre kendi adını vermek yerine kendisi tarafından sıfırdan inşa ettirilecek bir şehre adını vermeyi daha gerçekçi bulmuş ve tercih eder gözükmüştü.

 

Dolayısıyla da şehrin ne Mustafa Kemal Paşa olarak adlandırılması söz konusu olmuş ne de Konstantinopolis, Konstantiniyye veya daha başka bir şekilde anılması uygun bulunmuştu. Nihayet 1930 yılında şehrin tek bir isimle anılması kabul edilmiş o da “İstanbul” olmuştu.

 

Mustafa Kemal’in ölümünden sonra cumhurbaşkanlığı makamına onun halefi olarak seçilen İsmet İnönü’nün etrafında toplanan ve onun “aziz varlığına yürekten şükran duyan ve mübarek ellerini candan öpen” Naci Tanrısever gibi isimlerin öncüsü Malatya milletvekili Hilmi Bey de “Malatya” şehrinin isminin “İsmet Paşa” olarak değiştirilmesi için Meclis’e öneride bulunmuştu. Ancak Hilmi Beyin teklifi de akim kalmış, olumlu bir karşılık bulmamıştı.


.

İTTİHATÇILAR VE BOLŞEVİKLER

Prof. Dr. Metin Hülagü

8 Haziran 2023 14:06

     

Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti aleyhine sonuçlanınca 14 Ekim 1918'de Talat Paşa kabinesi istifa etti. 1 Kasım 1918’de ise İttihat ve Terakki Cemiyeti gerçekleştirdiği bir kongre ile örgütsel yapısını sona erdirdi. Nihayet Enver, Talat ve Cemal Paşa partili arkadaşlarıyla birlikte bir Alman torpidosuyla yurt dışına kaçtı.

İttihatçı liderler önce Odessa'ya, oradan da Berlin'e gitti. Talat Paşa Almanya’da kalıp Avrupa’da dolaştı. Enver ve Cemal Paşa ise Doğu’ya ve Rusya'ya geçti. Enver Paşa Moskova'ya kadar giderek, Sovyet Dışişleri Bakanı Çiçerin ve Lenin ile görüştü. Rusya ve tüm Asya’daki Türkleri antiemperyalist ve Turancı amaçlar etrafında birleştirmeye yönelik faaliyetlerde bulundu.

Talat Paşanın Avrupa’daki çalışmalarının temel amacı Sovyetler Birliği ile Türkiye arasında anlaşma sağlamaya yönelik oldu.

 

 

Bu tarihlerde ABD Yakın Doğu İstihbaratı da boş durmamakta, İstanbul'dan kaçarak Almanya'ya sığınan İttihatçı liderleri yakından takip etmekteydi. ABD kaynaklarına göre İttihatçı liderler Rus Bolşevik hareketiyle yakın ilişkiler kurmak üzere yeni bir dönemin faaliyetini başlatmışlardı. İstanbul’dan uzakta kalan İttihatçılar ile Bolşevikler arasında özellikle Enver Paşa önceliğinde tabii bir ittifak oluşmaya başlamıştı. Her iki tarafın da bu ittifaktan elde edecekleri avantajlar mevcuttu.

Aranan, yargılanarak askerlik silkinden ihraç edilen sabık İttihatçı liderlerin mevcut koşullar altında iktidara gelmeleri artık pek olası değildi. Dolayısıyla da, ABD Yakın Doğu İstihbaratının değerlendirmelerine göre, tek umutları Bolşeviklere katılmak ve Avrupa koşullarını baltalamakta yatıyordu. Avrupa’nın devrimin sancıları içinde kıvrandığı bir sırada Jön Türklerin yeniden iktidara gelmeleri fark edilmeyecekti.

 

 

Kafkasya ve Türkistan'ın Türkçe konuşan nüfus arasında kendilerine karşı oluşan güçlü muhalefete karşı koyabilmek adına söz konusu ittifakın gerçekleşmesi Bolşevikler için de önem arz etmekteydi. Talat, Enver ve Nazım gibi entrikacı ve liderlerin yardımıyla Bolşevikler, Kafkasya bölgelerinde önemli propagandalar yapabilecek ve anlaşma her iki taraf için de kazanç sağlayacaktı.

Diğer taraftan bu bağlamdaki gelişmeler özellikle Berlin'deki Jön Türk faaliyetlerini yakından takip etmek üzere daha fazla ABD istihbarat elemanı görevlendirilmesi gerekli kılmıştı.

ABD istihbaratına göre Almanya'daki İttihatçılar sınır geçişlerindeki zorluklara rağmen dokunulmazlık kalkanı altında İsviçre'ye oldukça rahat bir şekilde girip çıkabilmektelerdi. Ancak dikkat çeken önemli husus ise İttihatçıların İsviçre'ye sadece yalın bir surette girip çıkmamaları, Almanya'dan getirdikleri büyük meblağlardaki parayı Zürih'te muhtelif bankalara yatırmalarıydı.

ABD istihbaratının değerlendirmesine göre İsviçre bankalarına yatırılan bu paralar müttefik ülkelerinde Bolşevik propagandası yapmak üzere kullanılacak gibi gözükmekteydi. Yine ABD istihbarat raporlarına göre bu tarihlerde Türk Genelkurmay Başkanlığı tarafından aktif bir propaganda yürütülmekteydi. Bu anlamda Enver Paşanın Türkistan'da 80.000, Nuri Paşanın ise Dağıstan’da 40.000 kişilik bir ordu kurdukları dillendirilmekteydi. Bolşeviklerin de Azerbaycan’a silah desteğinde bulunduğu belirtilmekteydi.

Enver ve Nuri Paşalar emrindeki bu kuvvetler, Denikin'in Bolşevikler tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından Türkiye üzerine yürüyecek ve İtilaf devletlerini Anadolu’dan kovmak için Milli Kuvvetler ve Türk düzenli ordusu ile iş birliği yapacaktı.

 Anadolu sınırları haricindeki İttihatçıların Bolşeviklerle olan ilişkisi bu minvaldeyken Bolşevikler ile yakın bir temas içerisinde olunması dahilde Kemalistlerce de gerekli görülmüştü. Bu noktada örneğin Anadolu’nun kapıları Bolşevizm fikrine aralanmış, Bolşevik ve Anadolu’daki milliyetçi kuvvetler arasında bir dayanışma oluşturulmuş ve ayrıca Anadolu’nun Yunan işgalinden ve müttefik devletlerin işgalinden temizlenmesi konusunda müzakerelerde bulunmak üzere Bolşevik 5 subay Kayseri üzerinden Ankara’ya gelmişti.

.

İttihatçılar I. Dünya Savaşını Neden Kaybetti

Prof. Dr. Metin Hülagü

22 Haziran 2023 12:55

     

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti neden yenildi sorusunun bir zamanlar “Almanlar yenilince biz de yenik sayıldık” şeklinde ifade edilmiş olması sonraki zamanlarda yadırganan bir cevap olarak karşılık görmüşse de esasen bu tespiti bütünüyle çöpe atmak da yanlıştır. Zira savaş sırasında Osmanlı Devleti’nin siyasi, askeri, iktisadi ve sosyal açıdan nasıl bir durumda olduğu dönemin ABD Yakındoğu istihbarat raporlarında aşağıdaki cümlelerle ortaya konmuştur.

 

İttihat ve Terakki Partisi idaresindeki Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girme kararından Merkez Komitesi'nin haberi olmadığı gibi kabine üyelerinin de bilgisi yoktu. Zira Talat ve Enver Paşa planlarını en yakın arkadaşlarından bile gizli tutmayı uygun görmüşlerdi.

 

 

Balkan Savaşları sonrasında Türkiye'nin yalnızlaşması üzerine Mahmut Paşa kabinesi Türk-Alman yakınlaşma politikası izlemiş, Said Halim Paşa kabinesi de, genel olarak tasvip görmese de, az çok aynı politikayı sürdürmek zorunda kalmıştı.

Osmanlı İmparatorluğu'nda yönetim gücü savaş öncesinde olduğu gibi savaş sırasında da sayıları ancak bir elin parmakları kadar olan bir grubun elindeydi.

 

 

Talat Paşa Sadrazam ve Dahiliye Nazırıydı. Enver Paşa ise Harbiye Nazırlığını yürütmekteydi. Bahriye Nezareti’ni ise Dördüncü Kolordu Komutanı ve Suriye Askeri ve Sivil Valisi de olan Cemal Paşa üstlenmişti.

İttihat ve Terakki'nin komite başkan yardımcılarından Midhat Şükrü Beyi de bu noktada unutmamak gerekir.

Zikri geçen isimler İttihat ve Terakki’nin gerçek liderleriydi.

Diğer taraftan bir Osmanlı Meclisi’nin varlığından söz edilebilirse de meclis İttihat ve Terakki Partisinin mutlak kontrolü altındaydı. Dolayısıyladır ki Meclis’ten habersiz bir surette savaş girilebilmiş ve savaşın bidayetinden nihayetine kadar da meclisteki İttihatçı hakimiyetini devirmeye yönelik herhangi bir girişimde bulunulmamıştı. Gerçi böyle bir girişime mevcut liderler ve iktidar tarafından hiçbir surette müsamaha gösterilmeyeceği muhakkaktı. Oysaki söz konusu Komite, kabine bakanlarından kaymakamlara kadar, çoğunluğu devlet dairelerinde görev yapan, ülke geneline dağılmış birkaç yüz üyeden oluşmaktaydı.

Komite üyeleri arasında siyasi açıdan en güçlü olanı sadrazam ve dahiliye nazırı Talat Paşaydı. Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın ise Talat Paşadan sonra ikinci sırada geldiği görülmekteydi.

Talat Paşa, imparatorluğun Türk unsuru arasında daha popülerdi. Böyle olmasının nedeni ise büyük ölçüde, onun “ülke çıkarlarını her şeyden önde tuttuğu” inancına dayandırılmıştır. Enver Paşanın Talat Paşaya göre dezavantajlı olması ise “güç” uğruna iktidara talip olması ve “Almanların çok fazla etkisi altında görülmesi” gerçeğinden kaynaklanmaktaydı. En azından aralarındaki fark bu suretle değerlendirilmişti.

Bahriye Nazırı Cemal Paşa ise güç ve nüfuz açısından Talat Paşa ve Enver Paşa'nın gerisinde kalmıştı.

İttihat ve Terakki Başkan Yardımcısı Midhat Şükrü Bey ise İttihat ve Terakki'nin idarî başkanıydı ve göreve atamalarda ve memleketin iç işlerinde hatırı sayılır derecede nüfuz sahibi biriydi. Ancak uluslararası ilişkilerde önemli bir faktör değildi.

Maliye Bakanı Cavid Bey, Kabine’nin en yetenekli üyesi olarak kabul edilmekteydi. 1914 sonbaharında Türkiye'nin savaşa girmesi sırasında Maliye Bakanı olarak görevinden istifa etmiş, fakat iyi bir finansör olduğuna olan inançtan ötürü Talat Paşa tarafından Maliye Bakanı olarak Kabine'ye yeniden girmesi için ikna edilmişti.

 

Türkler, Araplar, Osmanlı Rumları ve Ermenilerden oluşan Türk Ordusu, orduların askerî harekâtını yönetmenin yanı sıra birliklerin örgütlenmesi, donatılması ve eğitimi amacıyla hükümetleri tarafından Türkiye'ye gönderilen Alman ve Avusturyalı subayların kontrol ve idaresi altındaydı.

Osmanlı Devleti’nin savaş sırasında sahada Almanya ve Avusturya tarafından sağlanan silah ve giysilerle donanımlı yaklaşık iki buçuk milyon askeri olduğu tahmin edilmekteydi.

Ordudaki Rum ve Ermeniler genellikle Alman ve Avusturyalı subaylar için tercüman, Türk subaylar için sekreter ve emir subayı, büro ve departman yardımcıları, askere alma bürolarının başkanları şeklinde hizmet vermişlerdi. Daha iyi eğitim görmüş olmaları bu tür görevlere getirilmelerini sağlamıştı.

Silah altına girmekten kaçındıkları için özellikle Araplar arasında firar oldukça yaygındı. Diğer taraftan pek çok Osmanlı Rum ve Ermenileri de askerden kaçmak için İstanbul'da ve diğer büyük şehirlerde saklanmayı tercih etmişlerdi.

Bu sınıfın mensupları askerlik için kayıtlarının yapılmaması için askere alma bürolarının bir kısım müdürlerine rüşvet olarak günde 1 ila 3 Türk lirası arasında para ödemeyi sürdürmektelerdi. Öte yandan Türk sağlık teşkilatı görevlisi olsa da bazı tabipler de askere çağırılan kimselerdeki fiziksel kusurları keşfetme becerisi sergilediklerinden rüşvet çarkının bir parçası haline gelmişlerdi.

1 Kasım 1917 tarihine kadar askerlik yapmaya elverişli görülen 17 ila 50 yaş arasındaki her erkek Türk ordusuna nefer olarak kaydedilmişti.

Erkekler genel olarak iyi giyimli ve silahlı olsalar da köylü kıyafetleri içinde çorapsız ve çizmeleri çok kötü olanlarına da tanık olunabiliyordu.

Türk Topçu sınıfının eğitimi ağırlıklı olarak Avusturyalı subayların elindeydi. Süvari ve piyadeler ise Alman subaylarının kontrolü ve yönetimi altındaydı.

Bağdat demiryolu hattı bütünüyle Almanya'nın kontrolü ve yönetiminde bulunmaktaydı. Bunun dışında, Suriye ve Filistin'e giden yollarda bulunan birkaç bin askeri kamyon da yine Alman ve Avusturyalı şoförlerin idaresindeydi.

Daha kötü olan husus ise toprak mahsullerinden beklenen hasılat gerçekleşmediği için ordunun kışın hatırı sayılır acılar yaşayacağının muhakkak olmasıydı. Bu durumun nasıl düzeltilebileceği İstanbul'daki askeri yetkilileri ciddi şekilde endişelendiren en temel sorunlardan biriolmuştu. Fazla stok yapmadıkları için Almanya, Avusturya ve Bulgaristan'ın da Türkiye'ye gerekli gıda maddelerini sağlaması mümkün değildi.

Bu arada İngilizlerin Filistin ve Suriye cephesine yönelik taarruzları ve bu bölgelerdeki başarıları İstanbul ahalisinin Rum, Ermeni ve Arap unsurları arasında büyük bir sevinç ile karşılanmıştı. Halep ve İzmir'den de benzer haberler gelmekteydi. Diğer taraftan Almanya'nın savunduğu her şeye gizlice karşı çıkan ve Doğu'da İngiliz ve Fransız ilerlemesinden ve hakimiyetinden yana olan bir kısım Türkler de mevcuttu.

Rumların ve Ermenilerin İngiliz dilini öğrenme arzularının ve İstanbul'daki İngilizce öğretmenlerine yönelik büyük talep söz konusu unsurların iç dünyalarını ortaya koyması bakımından ilginçti.

 

15 Kasım 1917 itibarıyla Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu borç miktarı 300.000.000 Türk lirası (1.320.000.000 Dolar) civarındaydı. Bu meblağın açık ara büyük bir kısmı Türkiye'nin savaşa girmesinden (29 Ekim 1914) sonrası gerçekleşmişti.

Bu borcun önemli bir kısmı Alman savaş bonolarıydı.

Alman Hükümeti tarafından bu şekilde verilen krediler veya avanslar, Osmanlı Hükümeti tarafından, Alman ve Türk Hükümeti arasındaki borç anlaşmalarına bağlı olarak, savaştan yirmi yıl sonra muayyen dönemlerde, kısmen altın olarak, geri ödenecekti.

Avusturya ve Almanya'nın Türkiye'ye verdiği savaş ikmalleri, ilgili iki hükümet tarafından doğrudan kendi imalatçılarına ödenmekte olduğundan ve kredi bakiyesi hazine bonosu şeklinde daha sonra ülkenin ihtiyacı için dolaşıma sokulduğundan Türk para piyasasının kâğıt parayla dolmasına neden olmuştu.

Savaştan önce Osmanlı Hükümeti'nin Fransız bankerlerle kredi pazarlığı yapmak zorunda olduğunu düşündüğümüzde, Türk Hükümeti'nin (Türkiye için çok büyük) bu muazzam borçtan nasıl kurtulacağını öngörmek oldukça zordu.

1915'in başlarında altınla aynı seviyede olan Türk kâğıt parası giderek değer yitirmiş ve 27 Kasım 1917'de bir Türk Lirası altın, 5.5 kâğıt lira veya yüzde 550 lira değer kaybetmişti.

Altının ve kâğıdın değeri arasındaki fark imparatorluğun çeşitli yerlerinde değişiklik gösterdiğinden birçok tüccar altın alım satımı konusunda spekülasyon oluşturmaya başlamış ve muayyen kimselerin mübadele işlemleri yoluyla önemli servetler edinmesine sebebiyet vermişti.

 

.

İTTİHATÇILARIN MALİ YOLSUZLUKLARI

Prof. Dr. Metin Hülagü

29 Haziran 2023 08:34

     

Savaş her halükârda yıkım demektir. Kazananına da kaybedenine de türlü türlü zararlar verir. Her şeyden önce savaşan ülkelerde sosyo-ekonomik yapı altüst olur.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında örneğin İstanbul’da yaşamanın ortalama maliyeti yaklaşık yüzde 2.000’i bulmuştu. Diğer bir ifade ile yaşam şartları Türkiye'nin savaşa girmesinden önceki 1914 Sonbaharından 20 kat daha zordu.

Şeker, çay ve kahve, kalitesiz olmalarına rağmen, sınırlı miktarlarda temin edilebilmekte ve savaştan önceki fiyatının yaklaşık 30 kat daha fazlasına satılmaktaydı.

 

 

Nüfusun büyük çoğunluğu tarafından kullanılan petrol oldukça kıt bulunur bir hale gelmiş ve savaş öncesi değerinin yaklaşık 40 katına satılır olmuştu.

Diğer tüm gıda maddelerinden daha fazla tüketilen en kalitesiz ekmek yaklaşık yüzde 200 oranında artmış, daha iyi kalitede olan ekmeğin fiyatı ise yaklaşık yüzde 2.000 oranında yükseliş göstermişti.

 

 

Et fiyatlarındaki artış ise öncesine nispetle yaklaşık yüzde 4.000 olarak gerçekleşmişti.

Yaşam için gerekli olan diğer tüm malların fiyatları savaştan önceki maliyetlerinin 2 katından 50 katına kadar yükselmişti.

Böyle bir durumun neticesi olarak ülkede tabii bir ticaret hayatının gerçekleşmemesinden ötürü yaşanan kâr kaybı nedeniyle maaş ve ücretlere zam da yapılamamıştı.

1914 sonbaharında örneğin 10 altın veya kâğıt lira alan bir işçi yine 10 lira almaya devam etmişti.

Maaşa yüzde 50 zam yapılıp 10 liradan 15 liraya çıkarılsa bile çalışarak geçinen bir insanın iki yakasını bir araya getirmesi mümkün değildi.

Dahası, söz konusu fiyat artışları nedeniyle ticaretin büyük ölçüde fiilen durmuş olması nedeniyle ülke çapında binlerce çalışan işini kaybetmişti.

Fiyat artışları sadece gıda maddelerinin maliyeti ve satışı ile alakalı değildi. Dükkân ve büro kiraları gibi ev kiraları da artmıştı. Dolayısıyla da esnaf ve tüccarın giderleri yükselmişti. Çalışanların maaşlarına fiyat artışlarına paralel bir surette zam yapılmadığından tüketicinin satın alma gücü kalmamış, esnaf ve tüccar da giderlerini karşılamak üzere elindeki malı daha yüksek fiyattan satma ve elinden çıkarma şansı bulamamıştı.

Bu bağlamda ayakkabı maliyetinden bahsedilebilir.

Savaştan önce bir ayakkabı 2 liraya sipariş edilebilmekteydi.

Aynı ayakkabının savaşın başlamasından sonraki fiyatı 12 liraya yükselmişti.

Kömürün tonu 30 liradan satılmaktaydı…

 

Hemen belirtmek gerekir ki artan hayat pahalılığı bütünüyle günlük hayatta ihtiyaç duyulan maddelerin azlığından değil, kâğıt liranın değer kaybetmesinden de kaynaklanmaktaydı.

Ayrıca İstanbul'da gıda maddelerinin satın alınması “İttihat ve Terakki Partisi”nin bir dizi siyasi tekeli altında bulunmaktaydı. Dolayısıyla da İttihatçıların tümü değilse dahi en azından muayyen bir kısmı hatırı sayılır miktarda servet edinmişlerdi. Savaştan önce oldukça sade bir hayat yaşamaktan öte imkânı olmayan söz konusu İttihatçılar savaşın tozu dumanı arasında elde etmiş oldukları zenginlik neticesi yemeklerini en güzel yerlerde ve en iyi surette yiyebilmektelerdi. Lokantaya gitmenin oldukça lüks olduğu o günlerde her bir öğün için kurulan mükellef yemek sofrası için 5 ila 10 lira gibi (bir işçinin aylık maaşı tutarındaki) bir ücreti gayet rahat bir şekilde harcayabilmektelerdi. İstanbul ahalisini mustarip kılan piyasaların söz konusu yakıcı ateşi yüksek makamlara sahip olma iştahları tatmin edilemeyen bazı Komite üyelerini "Arz Tekeli" denebilecek bir örgütlenmeye sevk etmişti.

 

Arz Tekeli ile gerçekleştirilmek istenen amaç, kısaca belirtmek gerekirse, Komite dışı diğer tüm tacirleri dışarıda bırakarak, yaşamsal ihtiyaçların alınıp satılmasıydı.

Bu noktada askeri amaçlara uygun olup olmadığına bakmaksızın Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Paşa büyük ölçüde her şeye el koymaktaydı. Onun bu yöndeki uygulamaları ve piyasadaki spekülasyonlar nedeniyledir ki İstanbul nüfusu için erzak meselesi ciddi bir sorun haline gelmişti.

 

Bütün bu olumsuzlukları düzeltmek için Talat Paşa çeşitli tedbirlere başvurmak zorunda kalmıştı.

Alınan tedbirlerden ilki İstanbul belediyesinin makul fiyatlarda malzeme sağlamak için gereken düzenlemeleri yapmasından ibaretti. Bir diğer tedbir ise TAN'ın eski yazı işleri müdürü Hüseyin Cahid Beyin başkanlığında "Vurgunculuğu Önleme Komitesi"nin kurulması olmuştu. Üçüncüsü ise “Erzak Nezareti”nin kurulması ve daha sonra intihar edecek olan Kara Kemal Beyin de bu makama bakan olarak atanmasıydı.

 

Ancak iyi niyetlerle alındığı iddia edilen bütün bu önlemlere rağmen skandalların önüne geçilememişti.

Birkaç yıl öncesine kadar meteliksiz dolaşan bazı önemli İttihat ve Terakki liderlerinin veya bazı üyelerinin Harbiye Nezareti ile yaptıkları sözleşmelerle kendilerini zenginleştirdikleri, gıda maddelerindeki spekülasyonlar, resmi olmayan tekeller ve mevcut savaşın doğrudan veya dolaylı bir sonucu olarak daha başka birçok yollar sözü edilen türden insanların büyük vurgunlar gerçekleştirmesine imkân tanımıştı.

Bu sınıftaki insanlar için savaşın devam etmesi bulunmaz bir nimetti ve “erken” bir barışı önlemek için ellerinden gelen her şeyi yapmaktan çekinmezlerdi.

 

Vurgunculuğa karşı bir önlem olarak kurulmuş olsa da Erzak Nezareti’nin faaliyetleri neticesinde elde edilen örneğin 213.000 lira (yaklaşık 900.000 Dolar) tutarındaki karın taksimi İttihatçı liderler arasında ihtilaf ve tartışmalara yol açmıştı. En nihayet paranın Vakıflara devredilmesi kararlaştırılmış, rüşvetçiler arasındaki anlaşmazlığı çözmek için dini bir örgütün bu şekilde kullanılması dönemin basın organları tarafından sert bir surette eleştiri konusu edilmiş ve fakat en ilginç olanı ise kendisine aktarılan bu parayı Vakıfların yine İttihatçı liderlerin ortak çıkarları için değerlendirip harcaması olmuştu.

Savaş döneminde İttihatçılarca yapılan vurgunlar ve alınan rüşvetlere dair sorgulamalarda bulunulmuşsa da muazzam miktarda para içeren itirafların sorgulayıcı makam tarafından güvence altına alındığı söylenemez.  

Öncelikle vurguncular toplumsal yaşama karşı işlemiş oldukları “cinayet suçu”nu kabul etmedikleri gibi yapılan savunmalarda sorumluluk Genelkurmay başkanın sırtına yüklenmeye çalışılmış, Hüseyin Cahid Beyin yaşanan olumsuzlukları daha ilk başlarda Meclis'e sunduğu belirtilerek İsmail Hakkı Paşanın görevden alınması için çaba sarf edildiği dillendirilmiş ve fakat bu yöndeki çabaların Enver Paşa tarafından bozguna uğratıldığı belirtilmiştir.

Hakikaten de İsmail Hakkı Paşanın umumî mallara el koyması ve bunları kendi adamları vasıtasıyla satması İstanbul ahalisinin ciddi sıkıntılar çekmesine sebebiyet vermiştir. Ancak ahalinin mustarip olmasında sadece İsmail Hakkı Paşanın değil, fakat aynı zamanda daha titiz davranmaması nedeniyle, “Vurgunculuğu Önleme Komitesi”nin de payı olmuştur.

 

Sorgulamalardan sonuç çıkmaması sorgulamada bulunan makamın tutumu kadar sorgulanan kişilerin açık sözlülükleri konusunda samimi olmamaları ve “hatırlayamama” tarzında bir yol izlemeleri ve dolayısıyla da kendileri ve etrafındakileri kurtarmaya çalışmış olmaları belirleyici olmuştur. Netice itibarıyla gerçekleştirilen vurgunculuğa dair belki çok az şey kanıtlanabilmişse de oldukça sağlam temellere dayanan şüphelerin mevcudiyeti devam etmiştir.

 

Kim ne derse desin ve her ne şekilde sorgulamada bulunulursa bulunulsun yokluk, kıtlık ve pahalılığın bir alev gibi toplumu sardığı o günlerde muazzam miktarlarda bir paranın öyle ya da böyle muayyen kimselerin elinde biriktiğinde şüphe yoktu. Savaş sonrası maruz kaldıkları karakışta İttihatçıların en azından muayyen bir kısmı gerçekleştirdikleri söz konusu vurgunlar sayesinde hayata tutunabilmişlerdi.

Mondros Mütarekesi'nin imza haberini alır almaz, bir rivayete göre motorlu tekne ile diğer bir rivayete göre ise kabinedeki Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın izinsiz aldığı anlaşılan bir destroyerle Kırım'ın Sivastopol kentine ulaşmak üzere yola çıkmadan önce Merkez Komite üyelerinin her birine sadece 2000 lira avans verilmişti. Ancak komite üyeleri yurt dışında hatırı sayılır rahatlıkta bir hayat sürdürdükleri gibi birçoğu sonraki zamanlarda da gayet rahat bir şekilde yaşamlarını devam ettirebilmişlerdi. Oysaki komite üyelerinin devletten aldıkları maaşları biriktirmeleri söz konusu olmamıştı ve olsa dahi tasarruf etmiş oldukları maaşın miktarı ve öneminden bahsedilemezdi. Ayrıca İttihat ve Terakki'nin dağılmasıyla yakından ilgili olan Teceddüt Partisi'nin kuruluşu için harcanan para da bu noktada dikkat çekiciydi.

Tamamı İttihatçılardan oluşan Teceddüt Partisi'nin kuruluşu için gerekli olan 120.000 lira İttihat ve Terakki fonlaması ile olmuştu ve kurulan bu yeni parti İttihat ve Terakki'nin bir diğer isminden başka bir şey değildi.

 

Bu ve sair hususlar dikkate alındığında vurgunculuğu önlemek üzere oluşturulmuş olan Erzak İdaresi vasıtasıyla vurgunculuk yapıldığı aşikardı ve zaten kabul edilmekteydi. Özel mülklere el konulması da dahil olmak üzere Komite Üyeleri tarafından türlü vesilelerle yüklü servetler elde edilmişti. Oysaki 1908 siyasi gelişmeleri neticesi Abdülhamid’i tahttan indiren hemen hemen aynı Komite Üyeleri kendilerini, rüşvetçi ve vurguncu olmakla suçladıkları ve haksız ve hukuksuz bir surette mallarına el koyarak Büyükada’ya sürgün ettikleri rejimin eski yöneticilerinden askeri Mektepler Müfettişi İsmail Paşa ile Saray yaverlerinden İsmail Mahir Paşa, Mabeyn Başkâtibi Tahsin Paşa, mabeynci Mehmed Ragıp Paşa ve Faik Bey, saray astroloğu ve de çok yönlü hizmetkârı Ebu’l-Huda Es-Sayyadi, Tophane-i Âmire Müşiri Zeki Paşa, Harbiye Nazırı Serasker Mehmed Rıza Paşa, Dâhiliye Nazırı Memduh Paşa, Bahriyeden sorumlu Hasan Rami Paşa, İstanbul Belediye Başkanı Reşid Paşa ve emsali isimlerin onursal konumuna düşürmüşlerdi.

 

Komite üyelerinin söz konusu vurgunculuğu bir utanç vesilesi olmuş ve bu utanç dünden bugüne de kendileri için devam etmiştir. Örneğin konu, komplo konusu ile alakası olmasa da, sanıklara karşı toplumda önyargının hâkim kılınması için eski defterleri karıştırmanın mükemmel bir fırsat olduğu düşünülerek İzmir Suikastı vesilesi ile İddia Makamınca gündeme getirilmiş, İttihatçıların gerek yurtdışına kaçışları gerekse vurgunları üzerinde uzun uzadıya durulmuş ve fakat gerçekleştirilmiş olan vurgunculuk konusunun fazlası ile ele alınıp afişe edilmesi halinde mevcut rejimin muhtemeldir ki birçok üyesinin de utandırılmış olacağı hesaba katılarak paranın nasıl kazanıldığı ve kimlerin görüldüğü veya göz ardı edildiği gibi ayrıntılı sorgulamalardan bilinerek kaçınılmıştır.

 

.

İTTİHATÇILARIN I. DÜNYA SAVAŞINDAN ÇEKİLME ARAYIŞI

Prof.Dr. Metin Hülagü yazdı...

Prof. Dr. Metin Hülagü5 Temmuz 2023 23:17

     

Sultan Mehmed Reşad’ın vefatı üzerine Vahdeddin’in tahta geçmesi Birinci Dünya Savaşı’nın gidişatı ve Osmanlı Devleti’nin izlemiş olduğu harici siyaset noktasında önemli hiçbir değişikliğe sebebiyet vermedi. Yeni bir padişah olsa da Vahdeddin de Mehmed Reşad gibi İttihatçıların elinde bütünüyle bir maşa halinde kalmaktan kurtulamadı. Reşad’ın ferdi surette karar almasına izin verilmediği gibi Vahdeddin’in de en ufak bir tasarrufta bulunmasına İttihatçılarca şiddetle karşı çıkıldı. Ayrıca Yusuf İzzettin Efendinin şüpheli surette vuku bulan ölümü üzerine 57 yaşında tahta geçmiş olan Vahdeddin’in zaten öteden beri İttihatçılar ile arası da yoktu. Netice itibarıyla Vahdeddin iktidar olmuş, fakat muktedir olamamış, dolayısıyla da mevcut kabineyi dahi değiştirememişti.

Oysa ki Dünya Savaşı her geçen gün aleyhimize gelişmekte ve hemen her alanda şartlar giderek daha da kötüleşmekteydi…

 

 

 

Rusya, 1917 Bolşevik İhtilali dolayısıyla savaştan çekilmişti. Ancak söz konusu ihtilal tabii bir gelişimin mi eseriydi yoksa savaştan çekilmek için bir kurmaca mıydı belli olmayıp esasen bu durum üzerinde durulmaya değer bir konuydu. Örneğin o tarihlerde murakabe altında tutulan Sultan İkinci Abdülhamid’e göre Bolşevik İhtilali muhtemeldir ki savaştan çekilmek için Ruslarca dizayn edilmiş bir kurguydu. Osmanlı Devleti’nin de biran evvel savaştan çekilmesi en doğru harekete olacaktı. Gerçi savaşa hiç girilmemesi kadar savaştan bir an evvel bir şekilde çıkılması sadece Abdülhamid’in fikri de değildi; başta Yusuf İzzettin, Selim Efendi ve Vahdeddin olmak üzere bir kısım Osmanlı şehzadeleri ve bürokratları da aynı kanaatteydi. Osmanlı Devleti münasip şartlar dahilinde savaştan çekilmeli, kuvvetlerini birleştirilmeli, ülkede düzeni sağlayarak hayat pahalılığını gidermeli, siyasi suçlular affedilmeli ve üretim artırılarak ekonomik yapının düzeltilmesine çalışılmalıydı. Ancak İttihatçılar açısından durum farklı surette değerlendirilmekte ve onlara göre ülke menfaati merkezi devletler ve Bulgaristan ile tam bir ittifak içerisinde olmayı gerektirmekteydi. Tabii ki Almanya’nın arzusu da Osmanlı Devleti’nin kendi yanında saf tutmaya devam etmesi yönündeydi. Almanya sadece Osmanlı Devleti’nin savaşa devam etmesinden yana değildi; “Stuttgarter Neue Tageblatt”ın ifade ettiğine göre, Almanya aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin taksim edilmesi planlarına da karşıydı. Ancak onun bu yöndeki muhalefeti Bağdat Demiryollarını önemsemesinden ve Filistin ve Mezopotamya’ya ilaveten “Deniz İmparatorluğu” mesabesindeki Mısır, Tripoli ve İran Körfezi’ni kaybetmek istememesinden kaynaklanmaktaydı. Almanya ayrıca Türkiyesiz bir surette İtilaf devletlerini her alanda alt edebilecek durumdaydı da denilemezdi.

Diğer taraftan Osmanlı kuvvetlerinin Karadeniz kıyılarında ilerlemesi önemliydi ve hedefin Novorossisk olduğu söylenebilirdi. Oraya ulaşılması halinde hem Rus Karadeniz filosu hem de Kırım tehlike altına girmiş olacaktı. Osmanlı kuvvetlerinin Kafkaslardaki söz konusu mevcudiyeti Türkiye’nin tarihsel misyonunu yeniden inşa etmeye, Doğu’daki Müslüman ahaliyi tekrar birleştirmeye başladığı şeklindeki değerlendirmelerde bulunulmasını sağlamışsa da gerek Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu askeri, mali, siyasi ve sair durum gerekse İkinci Abdülhamid gerekse daha başka isimler tarafından yapılan savaştan bir vesile ile çıkılması yönündeki telkinler ve ayrıca Rusya’nın Bolşevik İhtilali neticesi savaştan çekilmiş olması İttihatçıları da etkilemiş ve bu yönde kendilerini ciddi bir arayışa sevk etmişti.

 

 

Dönemin basın organlarında çıkan haberlere bakıldığında İttihatçıların savaştan çekilme arayışı içerisine olduklarından söz edilebilir izler mevcuttur.

“İkdam” gazetesi örneğin sayfalarında, barış yolunda nihai uzlaşmaya varılabilmesi için Rusya’nın Karadeniz Filosunu Türkiye’ye teslim etmesi gerektiğini ve Karadeniz’in tarafsızlığını öngören, ticari serbesti garantisi sağlayan ve Rusya’ya Karadeniz’de donanma bulundurma yasağı getiren 1856 Paris antlaşması esaslarına Rusya’nın geri dönmesi icap ettiğini, Karadeniz’de sükunun ancak bu suretle hâkim olabileceği görüşüne yer vermişti.

“Âti” gazetesi de sütunlarında neşrettiği bir yazıda savaş vesilesi ile İttihatçıların ulaşmak istedikleri hedefleri şu surette sıralama gereği hissetmişti:

1. Irak, Filistin ve Mezopotamya’nın Türkiye’ye iadesi.
2. Mısır’da Türk hakimiyetinin yeniden tesisi.
3. İran’ın bağımsız olması ve İngilizlerin bu ülkeden çekilmesi.
4. Karadeniz’in Türk gölü haline gelmesi ve:
   1. Çevresindeki devletlerin Türkiye’ye bağlanması.
   2. Kırım’ın bir Osmanlı şehzadesi, Gürcistan’ın bir Alman prensi, Ermenistan’ın ise bir Rus Grandükü tarafından yönetilmesi.
   3. Constanza ve Dedeağaç’ın serbest liman olması.
5. Tcherna havzası ve çevre limanlar mukabilinde Kuzey Dobruca’nın Bulgaristan’a bırakılması.
6. Kuzey İtalya’nın, Tripoli, Cyrenai ve Ege Adaları Türkiye’ye iade edilinceye kadar, Avusturya ordusu işgalinde kalması.
7. Girit’in gerçek sahibine bırakılması.

 

Ancak İttihatçıların basın yoluyla sulh şartı olarak ileri sürdükleri söylenebilecek olan bu talepler İtilaf devletleri tarafından tam bir saçmalık olarak görülmüş ve “dünyanın Türk megolamanisinden korkması gerektiğinin bir örneği” şeklinde değerlendirilmiştir.

“Tribune de Geneve” gazetesi de İttihatçıların sulh aramadaki tavrını sayfalarında değerlendirirken:

“Türklerin kayıtsızlığına ve aptallığına hala inanan varsa saftır; artık bu yanlış düşünceden uyanmanın vakti gelmiştir. Günümüzde Türkler zeki ve aktiftir, ancak ne yazık ki tüm bu zekâ ve faaliyetler medeni dünyanın entelektüel ve ahlaki güçlerine tamamen zıt olan kaba içgüdülere ve geri zihniyete tabidir.” ifadelerine yer vermiştir.

İkdam yahut Âti gazeteleri ve basının sair organlarında İttihatçıları savaştan ve yayılmacılıktan yana bir siyaset içinde gösteren yazılar çıkmış olsa da anlaşılan o ki bu tür yazılar İttihatçıların bilgi ve irade ve muayyen suretteki planlarının bir parçası olmuş ve Türkiye’nin her halükârda sonuna kadar savaşacağı ve bu yönde büyük bir azim içerisinde olduğu izlenimi verilmek istenmiştir.

Sahnenin yahut basın yolu ile İtilaf devletleri üzerinde oluşturulmak istenen böylesi bir algının gerisinde ise yine farklı bir kurgu ile İtilaf devletleri ile uzlaşılarak savaştan çekilme emeli güdülmüştür.

ABD Yakındoğu İstihbarat raporlarında yer alan bilgilere göre bu yöndeki planın uygulanmasında öne çıkan isim ise meşhur İzmir Valisi İttihatçı Rahmi Bey olmuştur.

İzmir Valisi Rahmi Bey, Atina'ya bir heyet göndererek oradaki İngiliz temsilcisine yazdığı bir mektupta kendisine, İtilaf devletlerinden olumlu bir yaklaşım görmesi halinde İttihat ve Terakki Hükümeti'nin devrilebileceğini mesajını iletmiştir.

Rahmi Bey aynı zamanda 10 Ekim'de yapılacak Mebuslar Meclisi toplantısında söz konusu hükümeti devirmek için hazırlıklar yapıldığını da belirtmişti. Yine Rahmi Beyin delegeleri vasıtasıyla ifade ettiğine göre Sadrazam Talat Paşa kendisine muhalif olup hayatına son vermek üzere fırsat kollamaktaydı…

Bu minvaldeki beyanlarından sonra Rahmi Bey Amerikan, İngiliz ve Fransız Hükümetlerine aşağıdaki şartlar dahilinde bir anlaşmaya varılması halinde İstanbul’da yaşanacak bir hükümet darbesi sonrasında Osmanlı Devleti’nin savaştan çekilebileceğini teklif etmişti:

 

1. İstanbul İmparatorluğun başkenti olarak kalacak. Boğazlar, tüm ülkelerin gemilerine geçiş serbestliği ile Türk kontrolünde bulunacak ve Türkiye’nin boğazları takviye etme hakkı olacaktır.
2. Arabistan, Suriye, Ermenistan ve Mezopotamya için “sözde” Türk egemenliği altında tamamen özgür hükümetler kurulacaktır.
3. Bulgaristan'a herhangi bir taviz verilmeyecektir.
4. İtilaf hükümetlerinin garantisinin dolaşımdaki tüm kâğıt paralar için mevcut Alman garantisinin yerine geçecek ve bazı mali kontrol ve diğer ekonomik avantajlar karşılığında daha fazla ihraç için kredi verilecektir.
5. İtilaf devletleri, Almanya'nın İstanbul’dan bertaraf edilmesinin gerekmesi durumunda, deniz gücü takviyesinde ve askeri yardım bulunma sözü verecektir.
6. Halifelik meselesi 1914 savaş öncesi haliyle devam edecektir.
7. İtilaf devletleri, başka hiçbir Türk devlet adamının sulh yapmada bu kadar iyi şartlar elde edemeyeceği propagandasını yürütecektir.

 

Ancak Rahmi Beyi temsilen görüşmede bulunan ve fazla zamanları olmadığı için biran evvel geri dönmeleri gerektiğini ve dolayısıyla kendilerine süratle cevap verilmesi icap ettiğini belirten delegelere İngiliz temsilcisinin cevabı İngiliz hükümetinin Türk hükümeti dışındaki kişilerle herhangi bir müzakerede bulunmayacağı şeklinde ve oldukça kısa, kat’i, ivedi ve fakat menfi surette olmuştur.

Rahmi Bey her ne kadar Osmanlı Meclisi’nin toplanacağı ve teklifinin İtilaf devletlerince kabul edilmesi halinde İttihat ve Terakki Hükümeti'nin devrileceğini belirtmişse de ret cevabının şekillenmesinde birçok unsurun yanında Meclis’in toplanmasından bir gün önce 9 Ekim'de Londra basınında çıkan bir haberde Talat Paşanın istifa ettiği ve yerine sadrazam olarak Tevfik Paşanın geçtiği haberleri belirleyici olmuştur.

Yine Mahmud Muhtar Paşanın tüm İttihat ve Terakki rejiminin ortadan kaldırıldığına dair yeterli güvence alana kadar İstanbul’a dönmeyi ve Tevfik Paşa Kabinesi’ne girmeyi reddettiği bilgisi de söz konusu ret cevabının verilmesini gerekli kılmıştır.

Rahmi Beyin teklifinin reddedilmesinde öne çıkan bir diğer önemli unsur ise Tevfik Paşa kabinesinde ilan edilen nazırlar arasında, özellikle savaş zamanlarında önemli olan Bahriye ve Dahiliye, Evkaf, Ticaret ve Ziraat, Posta, Telgraf ve Telefon nezaretlerine kimin getirildiğinden bahsedilmemesi olmuş ve bu durum İtilaf devletlerinin, İttihatçı Komite’nin mevcut kabinede hala güçlü bir şekilde yer aldığı ancak bu durumun kamufle edilmeye çalışıldığı şeklinde bir değerlendirmede bulunmalarına sebebiyet vermiştir.

 

Savaşı sürdürmenin yaklaşmakta olan tehlikesini ve beyhudeliğini gören ve bu nedenle barışı sağlamayı gerçekten arzulayan Türklerin İtilaf devletlerinin sempatisini ve iyi niyetini yeniden kazanmak için hep birlikte hareket etmekte oldukları, kendilerinin sebebiyet verdiği savaştan çekilerek kurtulmak istedikleri, ancak bu durumu doğrudan ve aşikar bir surette değil de görünüşte Rahmi Beyin bir başvurusu ve hükümet darbesi şeklinde gerçekleştirmeye çalıştıkları, fakat işin özünde ve gerisinde İttihat liderlerin yer aldığı İtilaf devletlerinin değerlendirmeleri arasında yer almış, Rahmi Beyin teklifine itibar edilmemiştir.

 

Rahmi Bey, Talat, Halil ve Cemal ile birbirlerine sadık bir ilişki içerisinde olan İttihat ve Terakki liderlerinden biriydi. O, bu isimlerle görüşmek üzere İstanbul gitmiş ve 4 Ekim'de de İstanbul’dan İzmir’e geri dönmüştü.

Delegelerinin beyanına göre Rahmi Bey İstanbul'da iken 10 Ekim'de yapılacak Mebusan Meclisi toplantısında İttihat ve Terakki hükümetini devirmek üzere her türlü hazırlık yapılmıştı. Ancak İtilaf devletlerinin değerlendirmesine göre Rahmi Beyin sulh için ileri sürdüğü şartlar incelendiğinde teklifin kendisinden değil, bilakis Komite'den geldiği aşikardı. Dolayısıyla da Rahmi Bey Komite’yi devirmeyi planlayan biri değil, onların amacını gerçekleştirmek için gayret sarf etmekteydi.

Diğer taraftan Talat Paşanın kendisini etkisiz hale getirmek üzere fırsat kolladığı şeklindeki naif bir ifade içeren beyanları esasında Rahmi ile İstanbul'daki İttihat ve Terakki liderlerinin konuyu müzakere ettiklerini ve sulh şartlarını birlikte uydurduklarını ve ardından da Atina'ya sevk ettikleri bir heyet/delege ile kurgularını İtilaf devletleri temsilcilerine sundukları yargısına varılmasını sağlamıştı.

Yukarıda da belirtildiği gibi, İstanbul’da yaşanan Kabine değişikliği, İttihatçıların İngiltere, Fransa ve ABD'yi söz konusu şartları kabul etmeye ikna etmeyi umdukları tarihten önce gerçekleşti. Eğer Rahmi Bey tarafından sunulan şartlar İtilaf devletleri tarafından kabul edilmiş olsaydı, Talat Kabinesi memnuniyetle geri çekilecek ve bu çekilme bir hükümet darbesi biçiminde gerçekleşecek ve İttihatçı Komite tarafından daha önceden belirlenmiş bulunan başka bir İttihat ve Terakki Kabinesi yeni bir parti şeklinde iktidara geçecekti. Ancak olaylar biraz farklı bir seyir izledi.

Hal böyle olsa da İttihatçı liderlerce savaş sırasında gerçekleştirilmeye çalışılan sulh şartları ile savaş sonrası zamanlarda gerçekleştirilenler arasındaki çağrışımların varlığı üzerinde durulması gereken ilginç bir husus olsa gerekir.


.

İTTİHATÇILARIN MİLLÎ MÜCADELE’DE MUSTAFA KEMAL’E DESTEĞİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

13 Temmuz 2023 09:01

     

İttihatçı liderler İtilaf devletleri ile bir sulh anlaşması gerçekleşmeyince Mondros ateşkes antlaşmasının imzalanmasının hemen ardından Türkiye’den ayrılmışlardı.

Enver Paşa diğerleri aksine ülkeden ayrılmak istememiş; Anadolu’ya geçerek bir mukavemet gücü oluşturarak işgale karşı mücadele etmek istemişti. Ancak diğerleri tarafından onun bu yaklaşımına itiraz edilmiş, kendisini yakalayıp tutuklamak isteyen İngiltere’nin bu vesile ile bütün Anadolu’yu işgal etmesine sebebiyet verebileceği ikazında bulunulmuştu. Enver Paşa da ister istemez ikna olmuş ve Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın ilgili mercilerden izin almadan kendilerine tahsis ettiği bir destroyer ile İstanbul’dan hareketle Kırım’ın Sivastopol şehrine gitmişti. Ancak Enver Paşa Anadolu harekâtına katılmaktan bütünüyle vazgeçmiş de değildi. Mili Mücadele’ye daha sonraki bir zamanda katılmak üzere ön tedbirlerini almış, örneğin Brest-Litovsk antlaşmasının imzalanmasından beri Kafkaslarda bulunan Türk ordusuna 100.000 tüfek ve 800.000 lira göndermişti.

Bu durum dikkate alan ABD Yakındoğu İstihbarat raporları, Anadolu direniş hareketini, Mustafa Kemal'in değil, öncelikle Enver'in fikri olarak değerlendirmiş, ayrıca Mustafa Kemal’in Enver'in Anadolu'ya girişine sürekli karşı çıkmış olmasını da Mustafa Kemal’in İttihatçılara karşı duyduğu haklı bir öfkeden değil "Enver'in gök gürültüsünü çalmış" olma bilincinden kaynaklandığı belirtilmiştir.

 

 

 

İttihatçı liderler Odessa'ya ulaştıktan sonra Berlin'e geçmişler ve zaman kaybetmeden siyasi faaliyetlere koyulmuşlardı.

 

 

Bu yöndeki faaliyetlerinin ilki, amacı Fransa ve Büyük Britanya'nın Müslüman tebaası arasında isyan çıkarmak ve böylece bu güçleri Türkiye ile ilişkilerinde sıkıntıya düşürmek olan "İhtilalci Müslüman Dernekler Birliği"ni kurmak olarak gözükmektedir.

İttihatçıların yurtdışındaki siyasi faaliyetleri, genel olarak Türk halkının yanı sıra Mustafa Kemal Paşa tarafından da, zımni bir surette de olsa, olumlu bulunmuştur.

Söz konusu zımni kabulden ötürü olmalıdır ki örneğin 1921 Nisan’ında Ankara adına temaslarda bulunan İttihatçı bir heyet Almanya’dan 200 araba yükü silah ve mühimmat alarak bunları İtalya üzerinden Yunanlılara karşı kullanılmak üzere Anadolu’ya intikal ettirmeye çalışmıştı. Ayrıca silah satın almak için İtalyan hükümeti ile de müzakerelerde bulunulmuştu.

 

İttihatçı liderlerin rol aldığı operasyon sahnesi daha sonra Berlin'den, Sovyet politikalarının kapitalist güçlere karşı başarılı bir muhalefet için daha fazla şans sunduğu Moskova'ya taşındı. Ancak Talat Paşa, Berlin'de kalmış ve bir İngiliz ajanı olan Kont Sforza, İtalyan Bakan ve Yunan generali Metaxas'ın karıştığı iddia edilen çeşitli entrikalar içerisinde olmuştu.

İttihatçılardan en az ikisinin, İstanbul'un meşhur emniyet müdürü Bedri Bey ile Bahriye Nazırı Cemal Paşa'nın, Rus savaş esirlerinin arasına gizlenerek ulaştıkları Moskova'da sürdürülen operasyonun bir yansıması olarak “Halk Sovyetleri Partisi” kuruldu. Böyle bir partinin kurulmasından maksat Ruslarla yakın iş birliği içinde çalışmak ve Anadolu'da hızla gelişen Türk Milliyetçi Hareketi'ne yardım etmekti. Fakat bu noktada Enver Paşanın diğer İttihatçı liderlerden farkı, kendisini tamamen siyasi işlerle meşgul etmekle yetinmemesi, aktif nitelikte bir şeyler yapmak için son derece sabırsızlık göstermesiydi.

Bu noktada örneğin Enver Paşa, Rusya'nın Asya Müslümanlarını Sovyet kampına çekmek için yaptığı bir hareketten başka bir şey gibi görünmese de, Bakü Kongresi'ne iştirak etmişti.

Kongreye Enver Paşa’ya ilaveten bazı İttihatçı isimler de katılmışsa da herhangi bir ayırt edici rol oynamaları söz konusu olmamıştı.

İttihatçı liderlerin yurtdışındaki meşguliyetleri arasında Afganistan ve Türkistan'a çeşitli seferler yapmaları söz konusu olmuştur. Söz konusu meşguliyet ve temaslar Hindistan'a yönelikti ve dolayısıyla da Anadolu Hareketi'ne yardım etme maksadı gütmüştü.

Enver Paşa'nın faaliyet ve meşguliyetleri içerisinde en ziyade dikkat çeken nokta onun Anadolu’daki Milliyetçi Hareket'e katılma fikrine adeta takıntılı olmasıydı. Bu noktada o daha Batum'da iken, Anadolu’ya kabul edilmesi için Ankara'ya temsilciler göndermekten çok daha fazlasını yapmıştı. Ancak Mustafa Kemal Paşa da, tıpkı Enver Paşada olduğu gibi, Enver Paşa'nın Anadolu harekâtına katılmasını engellemeye yönelik fikirsel bir saplantı vardı. Fakat hemen belirtmek gerekir ki Enver Paşa’nın Anadolu’ya geçmesine sadece Mustafa Kemal değil, bir kısım İttihatçıların da rızası yoktu. Zira Paşa’nın Anadolu'ya ayak basmasının Yunanlılara karşı sergilenen Kemalist direnişin başarısını tehlikeye atabileceği endişesi mevcuttu.

Bu noktada ortaya çıkan soru ise Mustafa Kemal Paşa'nın Enver Paşa'nın kendisinin yerine geçmesinden ve Anadolu hareketinin tüm itibarını kazanmasından mı, yoksa Enver'in bu hareketle olan bağlantısının onun itibarını zedelemesinden mi korktuğudur?

 

Mustafa Kemal Paşa'nın İstanbul'daki İttihatçılarla aktif yazışmalar içinde olduğu açıktı ve bunların en önde gelenleri Kemalistlerle iş birliği suçlamasıyla, 16 Mart 1920'de İngilizler tarafından özel olarak tutuklanıp Malta'ya gönderilenler arasındaydı.

Dolayısıyla Mustafa Kemal’in İttihatçılarla temasta bulunmaktan kaçınmadığı açıktı ve tavırlarında, onların hareketinin itibarını zedeleyeceklerini düşündüğünü gösteren hiçbir şey de yoktu. Hatta ABD Yakındoğu İstihbarat Raporlarındaki değerlendirmeye göre, Mustafa Kemal Paşa'yı ordu müfettişi kılığında Anadolu'ya kaçıran ve hareketini sağlayanlar kuzu postuna bürünmüş İttihatçılardan oluşan bir hükümetten başkası değildi.

Azmi Bey'in Küçük Talat Bey'e yazdığı 17 Kasım 1921 tarihli bir mektupta; “Mustafa Kemal ile hesaplaşacağımız gün uzak değil…. Ülkeye girmemi engellemeye cüret eden hükümetin değişmez düşmanıyım ama şimdilik değil… Yapacağımız herhangi bir hareketin Anadolu'nun gücünü azaltacağı ve Yunanlıların başarısını garanti edeceği kanaatindeyim” şeklindeki ifadeleri ve bu ifadelerde tezahür eden duygular bir öfke anında duygularını açığa vuran bir kişinin duygularından başka bir şey olmadığı gibi ayrıca yurtdışına kaçan İttihatçı liderler ile Mustafa Kemal arasındaki ilişki ve yaklaşımın nasıl olduğunu veya İttihatçı liderlerin Anadolu hareketine karşı nasıl bir tavır sergilediklerini en bariz surette ortaya koymaktaydı.

Mektubun yazarı aynı zamanda, “Kemalistlerin Yunanlılara karşı başarısını tehlikeye atacak hiçbir şey yapmamak niyetinde olduğunu” belirtirken, içten gelen bir vatanseverlik duygusuna sahip  olduğunu da ortaya koymaktaydı.

Muhakkak olan bir şey varsa o da şudur ki; yurtdışına kaçan İttihatçıların, en azından ilk zamanlarda, Anadolu’daki Milliyetçi Hareket'i samimiyetle desteklemişlerdi ve Mustafa Kemal Paşa da onların bu yöndeki desteklerini onaylayıp kabul etmiştir. Ancak hareket büyüdükçe Paşa, söz konusu desteği kabul etmekten giderek daha fazla bir surette kaçınma eğilimi içerisine girebilmiş ve fakat söz konusu destek Anadolu sınırları haricinde yani Azerbaycan, Afganistan, Hindistan vb. ile sınırlı kalabildiği sürece İttihatçılardan yine faydalanmayı doğru bulmuş ve hatta kendi cephesine yönelik baskıyı hafifletmek için bahsi geçen coğrafyalarda faaliyette bulunulmasını teşvik etmiş, ancak İttihatçı önderleri Anadolu'ya kabul etmeme konusunda kararlı davranmış, şanını ve gücünü İttihatçı liderler ile paylaşmaya kesinlikle yanaşmamıştır.

Ankara'ya elçiler göndermelerine rağmen Gazi'nin gelen taleplere olumsuz suretteki yaklaşımı ve hatta kanun ile bazı isimlerin Anadolu’ya girişinin yasaklanması doğal olarak İttihatçıları rahatsız etmiş ve kendilerini hedeflerinden alıkoyan biri olarak onun hakkındaki düşüncelerini oldukça özgür bir surette ifade etmelerine sebebiyet vermiştir. Fakat sergilenen bu tavır sonraki tarihlerde İttihatçı liderlerin Milliyetçi harekete karşı komplo kurdukları şeklinde değerlendirilerek suçlanmalarına yol açmıştır. Ancak İttihatçı liderler, daha önce de ifade edildiği gibi, Mustafa Kemal Paşa'ya karşı düşmanlıklarına rağmen, Yunanlılara fayda sağlayacak herhangi bir şey yapmaktan titizlikle kaçınmışlardır. Azmi Beyin Gazi’ye dair sözlerindeki samimiyet dikkate alındığında yakın bir tarihte kaleme alınmadığı aşikar olan 17 Kasım 1921 tarihli mektubu bu durumu ispata fazlasıyla müsaittir.


.

TALAT PAŞA KABİNESİ NEDEN İSTİFA ETTİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

20 Temmuz 2023 08:51

     

Birinci Dünya Savaşı’nın genel seyrinin Osmanlı Devleti aleyhine olması idarede bulunan İttihat ve Terakki Cemiyeti liderlerini oldukça zor bir durumda bırakmıştı. Savaştan makul bir barış antlaşması ile çekilmek istemişlerse de bu yöndeki arayışları da olumlu bir surette gerçekleşmemişti. Savaş, Alman ve Avusturya’nın sırtına yaslanarak sürdürülmekte olduğundan askeri durum her geçen gün kaçınılmaz olarak kötüleşmekteydi. Filistin cephesinin çökmesi, Bulgaristan'ın teslim olması ve müttefiklerin Wilson ilkelerine bağlı olduklarını ilan etmeleri Osmanlı Devleti ve İttihatçı liderler için kötü akıbetin başlangıcını oluşturdu.

Bu durum, tabii olarak, hükümette yer alan muhafazakâr üyeleri düşmanlıkların sona erdirilmesi yönünde teşvik ve telkinlerini daha da artırmaya sevk etti.

Enver Paşa ise bütün olumsuz gelişmelere rağmen savaşa devam etmekten yana olmuş ve savaşarak daha iyi şartlar elde edilebileceğine inanarak ateşkes yapılması fikrine karşı çıkmaya devam etmişti. Fakat nihayeti itibarıyla daha aklı selim üzere bulunanların düşüncesi galip gelmiş ve ateşkes yapılması kararına varılmıştı.

 

 

Ateşkes yapılması kararı üzerine idareyi elinde bulunduran Talat Paşa kabinesi istifa etmiş, mütareke şartlarını oluşturma işinin de Talat Paşa kabinesi dışındaki siyasiler tarafından gerçekleştirilmesi istenmişti.

Talat Paşa kabinesinin istifa ile mütareke esaslarının kendileri dışındaki siyasiler tarafından gerçekleştirilmesini istemesi gerçekte oldukça mantıklı bir tercih ve adımdı. Savaş zamanı olaylarıyla hiçbir bağlantısı olmayan, en azından belirgin bir bağlantısı bulunmayan yeni kabinedeki nazırların muzaffer durumdaki müttefiklerden daha iyi şartlar elde ederek mütareke yapmaları mümkün olabilirdi.

 

 

Talat Paşa kabinesinin istifa etmesi sonrasında başka siyasi gelişmeler de vuku bulmuştu.

Mondros Mütarekesi müzakereleri devam ederken, İttihat ve Terakki Partisi bir kongre düzenlemiş ve partinin feshini sağlamış ve üyelerin yemin yükümlülüklerinden ibra edildikleri ilan olunmuştu. En azından böyle bir karar alındığına dair herhangi bir itiraz söz konusu değildir.

İbra kararı son derece önemliydi. İleriki zamanlarda İttihatçı üyelerin vatan ve miller adına Anadolu ve sair yerlerde atacakları adım, yapacakları toplantı yahut faaliyetlerin İttihat ve Terakki hesabına yapıldığı iddiasını daha baştan reddedilmiş olmaktaydı.

İttihat ve Terakki liderleri sadece kongre yapmak, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni lağvederek üyelerini ibra etmekle yetinmemişler, istikbaldeki siyasi, askeri ve sair işleri planlayıp yönetmek ve neticelendirmek üzere yeni bir siyasi oluşumun varlığına da imza atarak Teceddüt (Yenileşme) Partisi'ni kurmuşlardı.

Teceddüt Partisi hiç şüphesiz ki İttihat ve Terakki'nin kapatılmasıyla yakından alakalıydı. Teceddüt, üyelerinin tamamı İttihatçılardan oluşan, 120.000 lira İttihat fonu alan ve İttihatçı örgütün devamı niteliğindeki İttihat ve Terakki'nin bir diğer isminden başka bir şey değildi. Parti üyeleri bu durumu bazen bilerek ve biraz da kabadayılık ruhuyla bazen de şuursuz bir surette ifade etmekte, kendilerini Teceddütçü olarak değil de İttihatçı olarak takdim etmektelerdi.

Teceddüt’ün varlığını gerekli kılan husus ise İttihatçıların icra edecekleri faaliyetleri kamufle etmek ve siyaseten İttihatçı oldukları yönündeki suçlanma ve sorumlu tutulmaktan kurtulmaktı.

Teceddüt Partisi gerçekte İttihat ve Terakki Partisi’nin isim değiştirmiş hali idi. Ancak bunun böyle olduğunu ispat edebilmek pek tabii ki mümkün değildi. Neticede Teceddüt Partisi hukuka uygun olarak kurulmuş siyasal bir örgüttü ve dolayısıyla da icra ettiği faaliyetleri yönüyle hukukun konusu kılınmalıydı.


.

ENVER PAŞA YAŞIYOR, ÖLMEDİ!

Prof. Dr. Metin Hülagü

27 Temmuz 2023 16:18

     

Enver Paşa 4 Ağustos'ta Güneydoğu Buhara topraklarında Knovalingam ile Barljuan arasında, Sovyet birlikleri tarafından sıkı bir surette kuşatma altına alınmıştı. Paşa, Kızıl birliklerin her yandan kendisini sıkıştırmakta olduğunu görünce yarma girişiminde bulunmaya karar vermiş ve gücünü iki kısma ayırmıştı.

İki koldan birisi muayyen bir süre Ruslara karşı belirli bir üstünlük sağlamışsa da Rus kuvvetleri kısa bir zaman sonra toparlanmış ve iki taraf arasında göğüs göğüse bir çarpışma yaşanmıştı. Ancak Enver Paşa bütün çabasına rağmen aldığı 5 farklı darbenin etkisi ile çatışma sahasında hayata veda etmişti. Paşa’nın ölümü kendisine bağlı bulunanları da sarsmış, büyük bir bölümü teslim-i silah etmişti. Çatışma sonrasında Paşa’nın cesedi de, şüpheye yer bırakmayacak şekilde, belgeler, mühürler vb. ile teşhis edilmişti.

 

 

 

Enver Paşa'nın ölümü ile Osmanlı Devleti’ni Almanya saffında Birinci Dünya Savaşı'na sürüklemiş olan üçlünün hiçbiri artık hayatta değildi.

Öncelikle Berlin'de Talat Paşa bir Ermeni öğrencinin elinde can vermişti. Kendisini katleden Ermeni Alman mahkemesinde yargılanmışsa da kısa bir süre sonra serbest bırakılmıştı.

 

 

Ölüm yolunda Talat Paşayı çok bir zaman geçmeden Bahriye Nazırı ve Suriye valiliği de yapmış olan Cemal Paşa izlemişti.

Savaştan sonra Afganistan Emiri ile ittifak kuran Cemal Paşa orduya erzak almak için Berlin'e gitmiş ve fakat dönüşünde yine Ermeniler tarafından Tiflis'te öldürülmüştü.

 

Enver Paşa hiç şüphesiz ki İttihatçı liderler arasında en romantik ve maceracı bir figürdü.

Kariyerine Jön Türkler için ajitatör olarak başlamış ve başarılı bir darbe ile Sultan İkinci Abdülhamid'i tahttan indiren İttihatçı lider kadrosundaki üç önemli isimden birisi olmuştu.

Osmanlı Devleti’ni Almanya safında savaşa sokmuş ve savaş sırasında Harbiye Nazırlığı görevini yürütmüştü. İngiliz Hükümetine göre Türkiye'nin Almanya saffında savaşa girmesinden Enver Paşa sorumluydu.

Çanakkale Boğazı'nın geçilmezliğine büyük güven duyan Enver Paşa savaş sırasında Alman yüksek komutanlığı ve bizzat İmparator Willhelm ile birkaç defa bir araya gelmişti. Ancak savaşın seyri umulduğu gibi gitmeyip Mondros Ateşkes antlaşmasının imzalanması üzerine savaş vurgunculuğu ve benzeri faaliyetlerle suçlandığı Türkiye'den kaçmak zorunda kalmıştı.

Ancak o siyasi ve askeri faaliyetlerde bulunmaktan kaçınmamış, Bolşeviklerin Mısır, Hindistan ve Afganistan'ı işgal etmelerini kolaylaştırmak için komplo oluşturmak üzere gayret sarf etmişti. Dolayısıyla da birçok defa Moskova'ya gitmiş ve Lenin ile bir araya gelmişti. Buhara Hükümeti ile Sovyetler arasında yine onun aracılığı sayesinde bir barış antlaşması imzalanmıştı. Fakat sonraki zamanlarda işler değişmiş, Türkistan Emiri olma gayretindeki Paşa Sovyetler tarafından kendilerine ihanet etmekle suçlanmıştı.

İlginç şekilde benzer bir suçlama Ankara tarafından da yapılmış ve her iki tarafça da yakalanıp tutuklanması için çalışmalar başlatılmıştı. Fakat o her defasında yakalanmaktan kurtulmayı başarmıştı.[1]

Enver Paşa Kızıl Ordu ile girdiği çatışmada öldürülmüşse de Doğu’da onu sevenler onun öldüğüne inanmak istememişlerdi. Dolayısıyla da dönemin bazı basın unsurlarında Paşa’nın ölmeyip yaşadığına dair haberler çıkabilmişti.

Bu anlamda Hindistan, Karaçi’de çıkan bir haberde (15 Kasım 1922) Paşa'nın ülkedeki Bolşevik egemenliğine karşı Buhara isyanının başına geçmesi sonrasında neler yaptığına dair bilgiler verilmiş ve ölümüne dair gelen haberlerin çelişkili olduğu ifade edilmişti. Ayrıca Paşa öldü denilse de ölümüne dair hiçbir surette resmi/gerçek açıklama yapılmadığı, Rusya'dan gelen bazı raporlarda Paşa’nın savaşta cesurca mücadele ettikten sonra öldüğü belirtilirken Anadolu’dan gelen haberlerde ise Paşa’nın Bolşevik suikastının kurbanı olduğu bilgisine yer verildiğine dikkat çekilmişti.

 

Bütün bu belirsizlikler nedeniyledir ki Hintli Müslümanlar Paşa’nın ölüm haberlerine hiçbir surette itibar etmemişlerdi. İran'ın Meşhet kentindeki PIONEER muhabiri Hintli Müslümanların Enver Paşanın ölmeyip hâlâ hayatta olduğu kanaatinde olduğuna dair Batı basınına haberler geçmişti.

Yine Bağdat’ta çıkan bir başka gazete de “Enver Paşa Yaşıyor mu?” başlığı ile verdiği haberinde, uzun zaman önce Türkistan'da öldürüldü diye bilinen “eski İttihatçı Harbiye Nazırı ve başkomutan yardımcısı Enver Paşa”nın İran'da emekli hayatı yaşadığını belirtmişti.

Bağdat gazetesinin bu haberini JOURNAL D'ORIENT de, haberin doğruluğuna itibar etmese de, sayfalarına taşıyarak okuyucuları ile paylaşmıştı.[2]

 

Enver Paşanın öldürülmüş olmasına rağmen hala hayatta olduğuna inanılmış olmasının yahut inanılıyor gibi davranılmış bulunulması onun Mısır, Hindistan ve Afganistan'ın Avrupa güçlerinin işgalinden kurtulmak istemesi ile alakası olduğu kadar Bolşeviklere karşı sürdürülen savaş başarısızlıkla sonuçlanmış olsa da Buhara yurtseverlerinin Ruslara karşı yeni bir direniş oluşturmak veya en azından uzlaşmayı kolaylaştırmak maksadına matuf olduğu düşünülebilir.

Diğer taraftan “kahraman” sıfatı ile bütünleştirilmiş siyasi ve askeri şahsiyetlerin ölümlerinin hamaset sever ve hissiyat yüklü Doğu toplumlarında kolay kolay kabul edilebilir bir gerçek olmadığını da göz ardı etmemek gerekir. Kahraman sayılan bazı isimler ölse de bugün dahi bazı insanların yüreğide yaşıyor olması söz konusu gereksiz hamaset ve mübalağalı hissiyat ile hemhal olunmasından ileri gelmiştir denilebilir.

 

 

[1] The New York Times, August 18, 1922.

[2] TITLE : Central File: Decimal File 867.9111, Internal Affairs Of States, Public Press., Newspapers., Turkey, Clippings And Items., May 26, 1926 - May 11, 1927. SOURCE : Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1910-1929.DETAIL : Turkey; May 26, 1926 - May 11, 1927. 1325pp.


.

Bir başka açıdan Cemal paşa!

Prof. Dr. Metin Hülagü

4 Ağustos 2023 02:00

     

Yakın tarihimizin önemli simalarından birisidir Cemal Paşa. Meşruti rejimin inşasında, Birinci Dünya Savaşı’na girilmesinde ve Şerif Hüseyin isyanının (Arap isyanı değil) patlak vermesinde ve daha pek çok hadise ve işlerde Doğu’nun üç atlısından biri olan Midilli doğumlu Ahmet Cemal Paşa’nın önemli bir rolü olmuştur.

Talat ve Enver Paşanın gölgesinde kalsa da İttihatçı bir lider olan Cemal Paşa’nın hayatı ve yaptıklarına dair bugüne değin çok şey yazılıp çizilmiştir. Hal böyle olsa da hayatı, icraatı ve düşüncelerini İngilizlerin tespitleri çerçevesinde ele alınması hem Paşa’nın şahsını hem de son dönem siyasi ve askeri tarihimizdeki bazı bilinmezlikler yahut boşlukların bilinip anlaşılmasında yararlı olacağı muhakkaktır.

 İngiliz belgelerinde yer alan bilgilere göre tam adı ile ifade etmek gerekirse Ahmet Cemal Paşa 1916'da IV. Türk Ordusu Komutanı ve Bahriye Nazırı oldu.

 

 

Mart ayında, Şerif Hüseyin isyanı patlak vermeden önce, Şerif Faysal Şam'da Cemal Paşa’nın yanında bulunmaktaydı.

İngilizlerin değerlendirmesine göre Cemal Paşa, bir dereceye kadar bilinçaltında var olan bir yönelimle, kasıtlı olarak, Arapları ezmek için bahane aradı ve dolayısıyla da patlak verecek bir Arap isyanı için zemini hazır hale getirmeye çalıştı.

 

 

Söz konusu temizlik harekâtının başlatılmasında Beyrut'taki Fransız Konsolosluğu'nda 1916'da ele geçirilen menfi suretteki yazışmalar yeterli oldu. İsyanın belirti göstermesine bile fırsat verilmeden önemli sayıda Suriyeli aydının hayatla ilişkisi kesildi.

Cemal Paşa bu suretle Şerif Hüseyin isyanını kışkırttı ve fakat kontrol etmekte güçsüz kaldı. Ancak o, İngiliz belgesindeki beyana göre, işlediği mezalimlerin suçunu oldukça zekice bir surette Enver Paşa'nın üzerine atmayı başardı.

Cemal Paşa izlediği siyasette daimî bir surette Alman karşıtı oldu. Dolayısıyla da Suriye'ye gönderilen tüm Almanlarla tartıştı. Onun temel hevesi Suriye’de bağımsız bir krallık kurup sürdürmekti. Dolaysıyla da bu yöndeki hırsına uygun bir siyaset izledi.

1916'da Arabistan'daki Stotzingen Misyonu'nun başarısızlığı Cemal Paşa’ya atfedildi. Ancak daha kötüsü Cemal Paşa 1916/1917'de Bağdat'a yönelik İngiliz tehdidi sırasında Mezopotamya'da Halil Paşa'ya yardım etmeyi reddederek dikkate değer bir bencillik sergiledi.

Kudüs'ün kaybından maddi ve manevi olarak sorumlu tuttuğu Falkenhayn'a karşı düşmanlık sergiledi ve iş birliği yapmaktan kaçındı. Bu durum onun İstanbul'a geri çağrılmasıyla sonuçlandı. Ağustos 1917'de Berlin'i ziyaret etti.

Eylül ayında, Filistin'den son olarak geri çağrılmasından önce, Beyrut'ta Suriye politikasına değindi ve Türkiye'nin geleneksel düşmanı Bulgaristan'a dikkat etmesi gerektiğini vurgulayarak oldukça çarpıcı bir konuşma yaptı.

Cemal Paşa savaş sırasında Medine'deki Fahrettin Paşanın taleplerine de pratik hiçbir yanıt vermedi.

İzlediği siyasetle hem Suriye halkını Türklere karşı hem de Türkleri müttefiklerine karşı kızdırdı. En güçlü nazırlar ve generallerle tartıştı.

Fakat bütün bunlara rağmen Bahriye Nazırı ve Suriye'de en göze çarpan Türk olmaya devam etti.

İstanbul'a hesap vermesi için çağrılınca emre itaat etti, sonrasında da Berlin'e gitti. Ancak azarlanmak yerine kendisine iltifat edildi ve Suriye'deki iktidarına geri döndü.

Oysaki Cemal Paşa’nın tek başarısı İngilizleri Mısır'ın savunması için milyonlar harcamaya zorlamaktan ve şiddetle ihtiyaç duyulan ordularını başka yerlere yönlendirmekten ibaretti.

Belki bir başka başarısı da Suriye’de bedenlerde isyan edecek hiçbir bir baş ve el bırakmamış olmasıydı.

Cemal Paşa gücü, kamu hayatında kendine bir çizgi haline getirip izhar ettiği, İslam'ı savunmasında yatıyordu. Oysaki davranışları kendi çıkarı dışında her şeye karşı sahteydi.

Önde gelen Türk nazırları arasında İslam’ı savunan tek kişi kendisiydi ve Turancılar onu ve diğer tüm İslam yanlısı Türkleri bertaraf etmeyi çok isteseler de onu etkisiz kılmaya cesaret edemedi.

Böylece Cemal, Alman muhalefetine ve Enver Paşa'nın oyunlarına rağmen iktidarda kaldı.

Aralık 1917'de İstanbul'a dönüşünde, eski Bahriye Nazırlığı görevini üstlendi.

Daha sonra Karadeniz'de Batum'da ve Ağustos 1918'de Viyana'da olduğu rapor edildi…


.

İTTİHATÇILARIN AVRUPA’DAKİ GİZEMLİ FAALİYETLERİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

10 Ağustos 2023 08:41

     

Mondros mütarekesi ile Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşındaki mağlubiyetinin kesinleşmesi üzerine İttihat ve Terakki Cemiyeti liderlerinin ülkeyi terk ederek Almanya’ya gittiklerini biliyoruz. Türkiye’yi terk eden İttihatçı liderlerin Almanya’daki faaliyetleri ve Anadolu’da başlatılan mücadeleye katkıları ve belki daha da önemlisi İttihatçı liderler ile Mustafa Kemal’in Berlin’de bir araya gelmeleri sonrasında Milli Mücadele’nin zaferle neticelenmesi için ne gibi adımlar atıldığına dair Parke Brown tarafından kaleme alınıp 07 Mart 1920’de Daily Tribune and Chicago Tribune gazetesinde neşredilmiş olan ilgili makaledeki bilgiler ilginç olduğu kadar yakın dönem Türk tarihine dair siyasi ve askeri gelişmeleri doğru anlamak bakımından da faydadan hali değildir.

Makalede yer alan bilgilere göre Rusya'daki Bolşevizm, Türkiye'deki ayaklanmalar, Mısır'daki isyanlar, İran'daki karışıklıklar, Afganistan'daki başkaldırılar ve Suriye'deki sıkıntılar arasında bir bağlantı olduğunu tüm dünya kabul ederken ara sıra ortaya çıkan ifşalar dışında iç içe geçmiş komplolar ağını yöneten devrimci hareket tam bir sır halindeydi. Ancak uygar uluslar, savaşı sözde dünya barışının imzalanmasından çok daha öteye uzatan bu karışıklıkların kışkırtıcıları için Berlin'in büyük bir takas merkezi haline geldiğini farkındalardı.

Berlin artık doğu ve batının buluşma yeri olmuştu. Her iki yarıkürenin radikalleri bu şehirde buluşabilmekte, planlar yapabilmekte ve komplolar düzenleyebilmektelerdi.

 

 

Söz konusu komplo ve kumpas ağının en ısrarcı tertipçileri arasında “kurnaz” Türkler de yer almaktaydı.

Büyük savaş sırasında Türkiye'yi idare eden İttihatçı liderler Almanya'daydı. Her zaman aktiflerdi. Bolca paraları vardı, ketum ve temkinlilerdi. Nadiren propaganda yapan bu Türklerin gerçekte ne yapacağı Batılılar için tam bir muamma idi. Sahip oldukları sırlarına ancak bir Türk nüfuz edebilirdi.

 

 

Sadrazam Talat Paşa; Harbiye Nazırı ve Başkomutan Enver Paşa; Bahriye Nazırı Cemal Paşa; Trabzon valisi Azmi Cemal Bey; İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin başkanı; İstanbul valisi Bedri Bey ve İstanbul polis şefi Azmi Bey mütarekeden sonra Almanya'da ikamet eden üst düzey yetkililerdi.

Bunların hepsi, sadece siyasi suçlardan değil fakat aynı zamanda hırsızlık, soygun ve cinayetten de hüküm giymişlerdi. Öyle olmakla birlikte rahat bir şekilde Almanya'da serbestçe dolaşabilmekte, sık sık ikametlerini değiştirmekte, genellikle hem Lozan hem de Zürih'te merkezleri bulunan İsviçre'ye gidebilmekte ve Talat Paşa'nın büyük karargâhının bulunduğu Berlin ile iletişime geçebilmektelerdi.

Bunlar, bilinmeyen kimseler değil, Abdülhamid'i deviren ve büyük savaşın sonuna kadar Türkiye'yi yöneten İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucularıydı ve kendilerine muhalif olan binlerce insanı idam ederek servetlerine el koymuş kimselerdi.

Bunlardan özellikle bazıları muazzam meblağlardaki savaş sözleşmeleri yoluyla hükümeti ve halkı soymuşlardı. Bu nedenle, savaşın sonu yaklaşınca Almanya'ya kaçmış ve faaliyetlerine orada devam etmeye başlamışlardı.

Bunlar Berlin'den tüm Doğu ile temas halindelerdi. Başka bir yol bulamadıkları takdirde istihdam ettikleri kuryeler ile Hindistan, Mısır, İran ve Afganistan ile iletişimlerini sürdürmektelerdi. Anadolu ve Kafkasya ile ise her zaman doğrudan iletişim sağlamaktalardı. Berlin'de olsalar da Rusya ile de oldukça kolay bir surette ve sürekli temas halindelerdi.

Bağlantıları son derece mükemmel olan İttihatçı liderler yalnızca bilgi alışverişinde bulunmakla kalmamakta, tüm bu noktalarla aynı zamanda para ve hatta silah ve mühimmat da aktarabilme imkânı bulabilmektelerdi. Bazı Almanlar ve nüfuzlu kişilerle de ayrıca bağlantıları mevcuttu.

Berlin karargahına ek olarak, Münih'te Cemal Paşa'nın sorumlu olduğu bir karargahları daha vardı. Münih karargâhı İsmail Hakkı Paşa'nın komuta ettiği İsviçre ile bağlantı içerisindeydi.

İsviçre bağlantısın önemini göstermek için İsviçre'de faaliyet gösteren Mısır Ulusal Komitesi’nin gizemli fon kaynağını hatırlatmak yeterlidir.

Berlin karargâhı, yakın zamanda Azmi Cemal Bey'in ikametgahı olarak satın alınan, ancak gerçekte Türkiye'nin gizli hükümetinin elçiliği olarak satın alınmış bulunan ve adeta özel bir otel, pansiyon haline gelmişti.

Enver Paşa Kafkasya'dan Berlin'e geldiği gibi kurmay subaylarıyla Anadolu isyanının başı Kemal Paşa da geçtiğimiz günlerde buradaydı. Dolayısıyla Berlin’de büyük bir toplantı gerçekleştirilmiş olmalıdır.

Toplantının amacı şüphesiz ki dünya barışındaki çalkantıları ve itilaf üyeleri arasındaki anlaşmazlığı uzatmaktı. Yaşananlar dikkate alındığında anlaşmazlıkların devam ettirilmesi yolundaki çalışmalarında başarılı da olmuşlardır. Fransa, İngiltere ve İtalya' arasındaki kıskançlığı ellerindeki en büyük koz olarak görmektelerdi. Oysaki kendilerini ölüme mahkûm edenleri en yakın sokak lambasına astıktan sonra nihayet tüm Türkiye'nin kontrolünü yeniden ele geçirme umutları, söz konusu ulusların orduları tarafından işgal edilmiş olan Mısır, İran ve Afganistan'daki karışıklıkların uzamasında yatmaktaydı.

Ankara’daki Meclis’e yeni seçilen üyelerin üçte ikisi kendi yandaşlarından oluşan bu İttihatçı liderler diğer taraftan doğal olarak Sovyet Rusya ile tam bir iş birliğine sahiplerdi.

Bunların dünyadaki alevleri süresiz olarak uzatıp uzatamayacakları belirsiz olmakla birlikte faaliyetlerinin tehdidi ne kadar erken anlaşılırsa dünyanın barışa kavuşma şansı o kadar fazla olacaktır.

 

.

100 YIL ÖNCE TÜRKİYE’DE GÖÇ VE GÜVENLİK TEDBİRLERİ

Prof. Dr. Metin Hülagü

17 Ağustos 2023 15:27

     

 

İnsanlık tarihi çeşitli nedenlerle vuku bulan büyük göçlere tanıklık etmiştir.

Yakın ve uzak dönem Türk tarihi “Kaçkaç” diye de anılan büyük ve elim suretteki göçlere de konudur.

 

 

Osmanlının gerileme ve dağılma döneminde vuku bulan Kafkas göçleri, Rumeli’nin kaybedilmesi ile yaşanan Rumeli göçleri yakın dönem tarihimizin hazin hikayeleriyle doludur. Bu nedenledir ki bugün Anadolu’nun muhtelif şehirleri Anadolu haricinden, Kafkaslardan ve Balkanlardan gelen muhacir Türklerle meskundur. İstanbul’un birçok semti göçmen semtidir ve her bir semtte hemen hemen aynı topluluğun/yörenin insanları ikamet etmektedir.

Göç meselesi dün olduğu gibi bugün de bütün dünyayı yakından alakadar eder haldedir. Ancak Türkiye’nin bu noktada, coğrafi konumu, doğası, iklimi, hayat şartları, dini ve kültürel değerleri, iş bulma fırsatı, güvenilir bir liman olması ve sair nedenlerden ötürü daha bariz bir durum arz etmektedir. Dolayısıyladır ki bugün Türkiye’de Ukraynalısından Afganistanlısına, Ermenistanlısından Suriyelisine, Almanyalısından İngilterelisine ve hatta Afrikalısına kadar birçok milletten insan görmek mümkündür.

 

 

Fakat unutmamak gerekir ki kontrolsüz göç aynı zamanda problem demektir. Sadece günümüzün problemi olmayıp önceki asırlarda da söz konusu olan göç ile güvenlik arasında yakın bir ilişki mevcuttur.

Türkiye’de merkezi ve mahalli otorite maruz kaldığımız göçler konusunda muhakkak ki muayyen bir prensipler manzumesine sahiptir.

Bu bağlamda göç ile güvenlik arasında yakın bir ilişkiyi dikkate alan İçişleri Bakanlığı daha yüz yıl öncesinde 2 Nisan 1927’de, ülkenin yabancı unsurları sorununu kesin olarak düzenleyen bir yasa teklifinde bulunmuştur. “Türkiye'de Yabancı Unsurlara İlişkin Yeni Kanun” serlevhası ile sunulan söz konusu düzenleme ile Türkiye'deki idari güvenlik sorununun tamamen çözüleceği ümit edilmişti.

Oldukça kısa ancak derli toplu suretteki yasa teklifinin maddeleri şöyledir:

 

• Karadeniz ile Ege arası Ermeniler için yasak bölgedir.

• Arapların Suriye ve Mezopotamya'nın sınır vilayetlerine yerleşmeleri yasaklanacaktır.

• Rumlar sadece İstanbul bölgesinde ikamet edebilirler.

• Rize, Kars, Ardahan ve çevresi vilayetlere Gürcüler yerleşemez.

• Kürtler dışında Türkçeden başka dil konuşan toplulukların bağımsız komün oluşturmalarına izin verilmeyecektir.

• İstanbul dışında Türk olmayanların herhangi bir bölgede Türk nüfusunun yüzde onundan fazla olması yasaklanacaktır.

• Rize bölgesinde suç işleyenlerin aileleri başka bir yere nakledilecektir.

• Hükümet, yoğun nüfuslu herhangi bir bölgenin bir kısmını diğer üretken bölgelere nakletmek için yetkilendirilecektir.

• Çingeneler ve Yörükler/Göçebeler bir bölgeye yerleşecektir.

• Yasak bölgelere gitmek isteyen yabancı unsurlar vesikalarla ve belirli bir süre ile gidebileceklerdir.

• Ülkeyi temelli terk etme hakkı her unsurun hakkıdır.

• Bu yasa tasarısı kapsamında nakledilecek nüfus 200.000'den fazla olmayacaktır. Nakledilenlerden ayrılmak zorunda oldukları bölgelerde mülk bırakanlar, Hükümetten arazi veya ev olarak tazminat alacaktır.
  
  
  .

  30 AĞUSTOS, HİNDİSTAN VE MUSTAFA KEMAL

  Prof. Dr. Metin Hülagü

  30 Ağustos 2023 08:44
       

  Türk ordusu 30 Ağustos 1922'de Dumlupınar'da Atatürk'ün başkumandanlığında işgalci Yunan kuvvetlerine karşı büyük bir başarı kazandı.
  Başkomutanlık Meydan Muharebesi adıyla da bilinen Büyük Taarruz'un başarıyla sonuçlanması sonrasındadır ki Anadolu Yunan işgalinden kurtuldu.
  Zaferle sonuçlanan Büyük Taarruz önemine binaen her yıl 30 Ağustos günü 30 Ağustos Zafer Bayramı olarak kutlanmaktadır.

  Kazanılan zafer şüphesiz ki elde bulunan ve son yurt durumundaki Anadolu’nun Türk olarak devamiyetinin ve Türk kimliği ile yaşamasının en temel harcı oldu. Yine ancak bu zafer sonrasındadır ki yeni bir idari sistemin temellerinin atılması mümkün olabildi.
  Zaferin elde edilmesinde ve Anadolu’nun yine bir Türk yurdu olarak kalması, vatan ve bayrağın kutsiyeti uğrunda yüzlerce Anadolu insanı feda-yı can etti. Bu uğurda toprağa düşmüş olan her biri şehidi rahmetle, gazilik mertebesine erişmiş olanları ise minnetle yad ederiz.

  Türk ordusunun 30 Ağustos’ta kazandığı kahredici zafer esasen bütün İslam dünyasının ortak dayanışması ve nihayet ortak sevinci oldu. Bugün özellikle Pakistan ile hala devam etmekte olan kardeşlik duygusunun kökenleri Millî Mücadele döneminde oluşan tesanütte gizlidir. O günkü coğrafi ve idari statüsü ile Hindistan Müslümanları Millî Mücadele hareketi ile yakından alakadar oldu. Dini ve milli bir veçhe içinde görüp değerlendirdikleri Anadolu’daki mücadeleye maddi ve manevi açıdan olduğu kadar siyasi açıdan da destek verdi. Ancak hemen belirtmek gerekir ki Hint Müslümanlarının Millî Mücadeleye sağladıkları maddi destek Türk toplumu tarafından muayyen ölçüde biliniyor olsa da siyasi açıdan sağladıkları katı hemen hiçbir surette ele alınıp işlenmiş değildir.

   

   

  30 Ağustos zaferi diğer Müslüman toplulukları mutlu ettiği gibi Hint Müslümanlarını da ziyadesiyle sevindirdi. Hint Hilafet Komitesi İngiliz idaresi altında ezilen Hint Müslümanlarının duyduğu sevinci ifade etmek ve kazanılan zaferden ötürü kendisini tebrik etmek üzere Mustafa Kemal Paşaya bir mektup gönderdi.
  Mustafa Kemal Paşa da kaleme aldığı bir mektupla Hint Hilafet Komitesi liderine ve onun şahsında Hint Müslümanlarına mukabelede bulundu. Mektubunda, teşekkürlerini belirtti ve Hint Müslümanlarından hem maddi hem de manevi yardımda bulunmalarını rica etti.

  Millî Mücadele’nin hangi şartlarda sürdürüldüğünü ve zaferlerle nasıl taçlandırıldığını ifade etmesi bakımından Mustafa Kemal’in kaleme alıp Hint Hilafet Komitesi Başkanı Seid Tchoutani, (Seth Jan-Muhammad Chutani)’ye göndermiş olduğu mektup önemlidir.

   

   

  11 Şubat 1923’te Anadolu Ajansı tarafından duyurulan, 12 Şubat 1923’te ise Vakit gazetesinde neşredilmiş bulunan mektupta şu ifadelere yer verilmiştir:

  "Memleketimizin en değerli şehirlerinden birini işgal eden ve kutsal bağımsızlık davamızı başarısızlığa uğratmaya çalışan Yunan Ordusu'na karşı kazandığımız büyük zaferden duyduğunuz sevinci dile getirdiğiniz 18 Eylül 1338 tarihli hitabınızı ancak son günlerde okuyabildim.
  Bu büyük zaferin sonuçları sadece Türkiye'nin kaderini etkilemeyecek, aynı zamanda bütün mazlum milletleri, varlıklarını ve bağımsızlıklarını tehdit eden zalimlere karşı ayaklanmaya teşvik edecektir.

  Gerçekte, kararlılıkla savunulacak bir bağımsızlığın elde edilmesini tamamen engelleyebilecek hiçbir güç olamaz. Siz ve arkadaşlarınız tarafından savunulan Hindistan davasının çok yakında mutlu bir sonuca ulaşacağına inanıyoruz ve bundan çok umutluyuz. Kazandığımız zafer Hindistan için bir onur payı içermektedir. Bize sağladığınız maddi yardım, Ulusal Amacın elde edilmesine büyük ölçüde yardımcı oldu. Bundan sonra da bize bol bol yapacağınıza inandığımız manevi yardım, sağlam bir barış duygusu elde etmemizde büyük bir etken olacaktır.
  Yunanlılardan kurtarabildiğimiz yüz bin kilometrelik topraklarımızda, şu anda aç olan ve yaklaşan kışın sertliğini karşılayacak giysileri olmayan milyonlarca Müslüman yaşamaktadır.
  Yunanlıların vahşet ve barbarlığının sonuçlarına katlanan Müslümanlar Hindistan'daki kardeşlerinin yardımına muhtaçtır.
  Bize karşı her zaman büyük ilgi ve sempati gösteren Hintli kardeşlerimize selam ve saygılarımızı iletmenizi rica ediyoruz.
  En içten saygılarımı kabul etmenizi rica ederim.

  İmza: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı.
  Başkomutan
  Gazi Mustafa Kemal.

  Hint Hilafet Komitesi ve Hint Müslümanları zafer sonrasında da Ankara’yı yalnız bırakmadı. Hint Müslümanları Anadolu’daki mücadelenin mutlak surette zafere ulaşması için dualarını esirgemediği gibi maddi ve askeri desteğini de eksik etmedi. Bu anlamda örneğin Tevhid-i Efkâr gazetesinin 9 Aralık 1923 tarihli sayısında yer alan bir habere göre Hindistan Hilafet Komitesi, Gazi Paşa'ya hediye olarak gönderilecek kılıç için 16.000 rupi, kılıcı Gazi Paşa'ya götürmekle görevli heyetin masrafları için 5.000 rupi, Türk milletine hediye edilecek 3 uçak için 100.000 rupi toplamıştı.
  
  
  .

  ANKARA’NIN NAZARINDA TALAT-ENVER PAŞA FARKI

  Prof. Dr. Metin Hülagü

  8 Eylül 2023 11:10

       

  Son dönem siyasi tarihimizin önemli isimlerinden birisi hiç şüphesiz ki Talat Paşadır. Ona mümasil olmasa da yaşanan siyasi ve askeri hadiselerde rol oynamış diğer bir dizi isim de söz konusudur. Cemal Paşa, Cemal Paşa’nın Yaveri Süreyya ve Nusret Beyler, Cemal Azmi Bey, Bahaeddin Şakir Bey sair isimlere göre farklı bir hususiyete sahip olmuştur. Zira bu isimlerin hepsi Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye haricinde Ermeni suikastçıları tarafından öldürülmüşlerdir. Zikri geçen isimlerin her biri önemli olmakla birlikte Talat Paşa ayrı bir öneme haizdir.

   

  Talat Paşa, kimine göre çingene, kimine göre Pomak kökenli soyunu bir tarafa bırakırsak, memuriyet hayatına posta memuru olarak başladı.

   

   

  Jön Türk düşüncesinden genç yaşta haberdar oldu. Gizli ve kirli işlere karıştı. Hapse mahkûm edildi. Affedildi. Postacılığa devam etti. İtalyan Obediyası’na bağlı Macedonia Risorta mason locasına girdi. Bektaşilik tarikatı ile ünsiyet içerisinde oldu. Osmanlı Hürriyet Cemiyeti adını alan örgütün kurulmasında yer aldı ve akabinde merkezi Paris’te bulunan ve adı sonrada İttihat ve Terakki olarak değişen teşkilâtın kâtibi olarak görevlendirildi. Bahaeddin Şâkir Bey ile beraber bu örgütün teşkilatlanmasını denetleyen iki kişiden biriydi. 1908 ve 1909 askeri hareketlerinde ve Sultan İkinci Abdülhamid’in tahttan indirilmesine rol aldı.

  Paşa ayrıca 1909 yılında kurulan Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası’nın ilk büyük üstadı olarak görev yaptı. İçişleri ve Başbakanlık gibi önemli görevler ifa etti.

   

   

  Talat Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyetinin en önemli figürlerinden biri hâline gelen Enver ve Cemal Paşa ile birlikte Osmanlı Devleti’nin kaderini belirleyen önemi bir siyasetçi oldu. Ancak kaderine hükmettiği Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olunca diğer İttihatçılar ile birlikte o da yurtdışına kaçtı. Siyasi çalışmalarına devam ettiği Berlin’de bir Ermeni suikastçı tarafından öldürülmek suretiyle hayata veda etti.

   

  Ermeni komitelerinin özellikle tehcir kararında etkili olan devlet adamları ve yakınlarına yönelik terör faaliyetleri sonucu öldürülenlerin ailevi mağduriyetlerinin giderilmesi Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ankara’nın üzerinde hassasiyetle durduğu bir konu oldu. Ermeni suikastçılar tarafından siyasî nedenlerle öldürülen devlet ileri gelenlerinin ailelerine ve evladına emlak ve arazi veya nakden tazminat verilmesi hakkında Denizli Milletvekili Haydar Rüştü Bey ve 61 arkadaşı tarafından bir kanun teklifi hazırlandı. 1926 yılında Talat Paşa, Cemâl Paşa, Cemal Azmi, Cemâl Paşa’nın yaveri Süreyya ve Nusret Beyler ve Said Halim Paşa ile birlikte Bahaddin Şakir Bey ailesine değeri 20.000 liraya kadar gayrimenkul, arazi veya nakdi yardımın yapılması Meclis tarafından kabul edildi.

  Yardım edilmesi kabul edilen isimler şunlardı:

    

  • Talat Paşa: Zevcesi Hayriye Hanım ismi tespit edilemeyen hemşiresi Hanım.
  • Cemal Paşa: Zevcesi Seniha Hanım, Kerimesi Kâmuran Hazım Hanım, Mahdumu Ahmet Behçet Necdet Bey.
  • Cemal Azmi Bey: Zevcesi Müzeyyen Hanım, Mahdumu Yüzbaşı Kemal Ekmel Bey;
  • Bahaeddin Şakir Bey: Zevcesi Cenan Hanım, Mahdumu Alp ve Celâsin Bey.
  • Cemal Paşa’nın Yaveri: Süreyya Bey Validesi Hüsnüye, Hemşireleri Melahat ve Müteehhile Hatice hanımlar, Biraderleri Mustafa, Nurettin, Rüçhan beyler.
  • Cemal Paşa’nın Yaveri: Nusret Bey Zevcesi Perihan Elmas Hanım, Hemşiresi Nebiye Hanım, Biraderi Doktor Nihat Bey.
  • Sait Halim Paşa Mahdumları: Prens Halim ve Mısır’da bulunan Prens Ömer beyler.

   

  Memleketin selameti için çalışmış ancak Ermeni komitacılar tarafından düzenlenen suikastlar neticesi hayatını kaybeden yukarıda isimlere ilaveten yine Ermeni meselesi ile alakalı olarak memleketin selameti uğurunda idam veya intihar suretiyle hayatından olanlar da unutulmamış, onların da ailelerine yardımda bulunulmuştur. Bu anlamda aşağıdaki isimlerin ailelerine de maddi yardım almış ve maaş bağlanmıştır:

   

  • Urfa Mutasarnfı Nusret Bey: Refikası Hayriye Hanım, Mahdumları Nasuhi, Ekrem, Mazlum, Tank Beyler, Hemşireleri Faika ve İrfan Hanımlar, Biraderi Zonguldak'ta Mukim Mütekait Cevdet Bey.
  • Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey: Pederi Kereste Gümrüğü Müdürü Arif Bey, Validesi Nafia Hanım, Kerimeleri Mazhar ve Müşerref Hanımlar, Mahdumu Adnan Bey.
  • Muhakemesi Sırasında Firar ve İntihar Eden Doktor Reşit Bey: Refikası Mazlume Hanım, Mahdumları Şinasi, Cezmi, Cehdi Beyler, Kerimeleri Fikret, İsmet, Müteehile Nimet Hanımlar.

   

  Talat Paşa ve sairlerinin ailelerine maaş bağlanması için TBMM Başkanlığına sunulan önerge, tasarının Bütçe Denkleştirme Komisyonunda görüşülmesi sırasında yaşanan çalkantıların hiçbiri yaşanmadan kabul edilmiştir.

  Halid Paşa (Ardahan) konuya dair yaptığı konuşmada şöyle demekteydi:

   

  Tarihi ve coğrafi bir hakikati belirtmek isterim ki, Ermeni milletinin birliğini, saadet ve istiklalini temin etmek dün olduğu gibi bugün de Türkiye'ye düşmektedir.

  Ermeni milleti derken daha çok devrimci Ermeni komiteleri kastetmekteyim.

  Genel seferberlikten sonra Ermeniler, Doğu cephesine gönderdikleri Ermeni çetelerini faaliyete geçirmişlerdi. Bu arada Kafkas cephesinde faaliyet gösteren kuvvetlerin komutanları, bazı Ermeni gruplarının tehcirine başlamanın zamanının geldiğine karar verdiler. Merkezi hükümetin buna rıza gösterdiğini ifade etti. Zira ülkenin refahı söz konusuydu.

  Said Halim ve Talat Paşaların kabinede yer almaları nedeniyle hala sorumlu olduklarını kabul ederken, Suriye'de, kabineden uzakta bulunan ve tam tersine her zaman Ermenileri savunan Cemal Paşa'nın suçunun ne olabileceğini anlamıyoruz. Dolayısıyla Cemal Paşa'nın öldürülmesi bize, ona karşı beslenen nefretin Ermeni tehcirinden kaynaklanmadığını, gerçekte Türk milletinin geneline karşı tezahür ettiğini göstermektedir. Milletimize karşı kötü niyet besleyen bu adamlara karşı kin beslemek bizim görevimizdir.

  Bir başka görevimiz daha var. O da bu şehitlerin ailelerine sahip çıkmak ve onların çocuklarını eğitmektir. Ayrıca ilk fırsatta yurt dışında ölen bu talihsiz insanların cenazelerini Türkiye'ye getirmek ve onlara görkemli bir cenaze töreni düzenlemek zorundayız.

  Tüm dünyaya şunu söylemek isterim ki, sadece Ermenilerin bu tür girişimleri tekrarlamasına göz yummakla kalmayacağız, aynı zamanda başka herhangi bir ulusun da bu tür girişimlere başvurmasını mümkün olan her yolla engelleyeceğiz.

   

  Halid Paşa her ne kadar ilk fırsatta yurt dışında ölen bu talihsiz insanların cenazelerini Türkiye'ye getirmek ve onlara görkemli bir cenaze töreni düzenlemek zorundayız demişse de yurtdışında öldürülenlerin ancak bir kısmının cenazesi yurda getirilebilmiştir.

  Son dönem siyasi tarihimizin üç önemli isminden Tiflis’te bulunduğu sırada öldürülen Cemal Paşa’nın cenazesi Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir tarafından Erzurum’a getirilerek Karskapı Şehitliği’ne defnedildi.

  Berlin’de öldürülen Talat Paşanın na’şı ise uzunca bir süre sonra ancak yurda nakledildi ve şaşalı bir tören ile İstanbul’a defnedildi.

  Dikkat çeken husus ise Talat ve Cemal Paşa ile birlikte siyaset güden ve son dönem Osmanlı idaresini yürüten ve Rus kuvvetleri ile girdiği bir çatışmada öldürülen Enver Paşa’nın farklı bir muameleye tabi tutulmuş olmasıdır. Enver Paşa’nın daha hayatta iken Anadolu’ya girmesine izin verilmediği gibi öldürülmesi sonrasında da ailesine, değil maddi yardımda bulunmak ve maaş bağlamak, yasaklar getirildi. Na’şının İstanbul’a nakline bile yakın zamanlara kadar müsaade edilmedi.

   
  
  .