Darbe anayasasının referanduma sunulmasından hemen sonra (7 kasım 1982), bilhassa "red/hayır" oylarının hissedilir derecede fazla göründüğü sandık bölgelerine, türlü bahanelerle oparasyonlar yapıldığını gayet iyi biliyoruz.
Gözaltına alınan, işkencelere maruz kalan ve bir kısmı sakatlanarak ancak kurtulabilen bazı şahitler halen hayattadır.
(Hemen hatırlatalım: O tarihlerde PKK'nın terör eylemleri henüz başlamış değildi. Darbecilerin gözünde "fikir suçluları" diye ilân edilen kimseler vardı.)
Onların anlattıklarına göre, yakalandıktan sonra önce Siirt'e götürülmüşler. Gözleri bağlı şekilde, günlerce aç–susuz bırakılmışlar. Ve meselâ, 1983 Şubat'ında dışarıdan buzlu kar topakları getirilerek, sırtlarında ve omuzlarında eritilerek işkenceden geçirilmişler.
"Fikir suçlusu" diye gözaltına alınanlara haftalarca bu tarz muamele yapıldıktan sonra, önlerine üç seçenek konulmuş:
1) Elektrikli işkence.
2) Hadım etme.
3) Kasaplar Deresine gönderilme.
Üçüncü şık, ölüm cezası anlamına geldiğini gözaltındakilerin tamamı biliyordu. Zira, burası çoktandır bu isimle anılır olmuştu. Ama, darbecilerin korkusundan kimsecikler birşey diyemiyor, birşey yapamıyordu.
Kasaplar Deresine gitmemek için, birinci ve ikinci şıkkı kabul edenlerden on üç kişilik bir grub, on yedi günlük işkencenin ardından, yine gözleri bağlı şekilde cemselerle Siirt'in dağlık bir bölgesine götürülerek tenha bir araziye bırakılırlar.
Onlara, "Araba sesi kayboluncaya kadar sakın ola gözlerinizi açmayınız!" diye de emir verilir.
Bizzat görüştüğüm bir zanlı şunları anlattı: "Uzaktan kurşuna dizileceğimizi zannediyorduk. Neyse ki, motor sesi kayboldu ve gözlerimizi açtık. İnanın birbirizimiz tanıyamaz hale gelmiştik. Yaklaşık üç haftadır aç, susuz, traşsız, banyosuzduk. Üstelik, türlü işkencelerden geçmiştik. Şimdi de, nerede olduğumuzu, nereye bırakıldığımızı ve hangi yöne doğru gideceğimizi bilmiyorduk. Neyse, bir tarafa doğru yöneldik ve uzun yürüyüşlerden sonra bir dağ köyüne vardık. Köylüler bizi görünce korkuya kapıldılar. Zira, per–perişan bir haldeydik."
Bu acı gerçeği bugün anlatmıyoruz. Yıllarca önceki bir yazımızda da bilvesile buna temas etmiştik.
Aynı konu, şimdi bir kez daha gündeme geldi. Ciddî tedbirler alındıktan sonra, Kasaplar Deresindeki toplu mezarların açığa çıkarılması isteniyor.
Temenni edelim ki, öyle olsun. Canilerin, darbecilerin, cuntacıların yaptığı hiçbir cinayet gizli kalmasın.

Birkaç hatırlatma

Bu arada önemli birkaç hatırlatmada bulunmak istiyoruz.
1) Korkunun dağları sardığı o devirde, darbecilere alkış tutan ve onların hazırlatmış olduğu darbe anayasasının kabulü yönünde meddahlık yaparak din kardeşini bile kırmaktan çekinmeyen ihvanlar, hiç vakit kaybetmeksizin bir nefis muhasebesinde bulunsunlar, darbecilerin hatırına kırdıkları kimselerle helâllaşsınlar ve bilhassa o gaddar zalimlerin—bir kısmı yeni yeni ortaya çıkan—bîhadd û hesap zulümlerine şerik olmaktan bir an evvel kurtulmaya çalışsınlar.
2) Kasaplar Deresi cinayetleri ve sâir faili meçhûl cinayetlerin de dahil olduğu "devlet adına" işlenmiş zulümler hakkında doğru lâflar eden bazı Kürt vatandaşlarımız, bugün sergilemiş oldukları hareketlerinin de doğru olup olmadığını şöyle iyi bir kontrolden geçirsinler.
Zira, düne dair şeyleri doğru konuşup, bugün yanlış hareketlerde bulunmak, "hakkın istismarı" anlamına gelir.
Dün bir asker veya polis haksızlık yapmışsa, cinayet işlemişse, bunun faturasını tutup bugünkü meslektaşlarına kesmek ve onlarla çatışma cihetine gitmek, doğru bir hareket olamaz.
Dahası, bu, vaktiyle yapılmış bir yanlışa karşı, tutup ikinci bir yanlışa düşme halini yansıtır ki, bu metotla işin içinden çıkmak ve hayırlı neticelere ulaşmak âdeta imkânsız hale gelir.
Hakka, hukuka inanan ve hak nâmına hareket eden kimse, birin günahını bir başkasına yüklemez. Birinin suçuyla bir başkasını cezalandırmaya kalkışmaz.
Aksi takdirde, bunun adı "hak arayışı" olmaz; belki, hakkı istismar ile meseleyi çıkmaza sokmak anlamına gelir.
Hissiyatıyla hareket edenlerle aklını başkasının cebine koyanları bahsimizden hariç tutuyoruz. Hitabımız, vicdanı sâlim, aklı başında ve sadece gerçeğin peşinde olanlaradır.

Diyarbakır ve çevresinde 11 Şubat'ta (1925) başgösteren ayaklanma (kıyam) hareketini bastırmak için, âcilen iki olağanüstü tedbir alındı.
Birincisi, operasyonel askerî harekât.
Diğeri ise, İstiklâl Mahkemelerinin kurulması.
Bu arada, Fethi Okyar kabinesi düşürüldü, yerine sertlik yanlısı İsmet Paşa kabinesi kuruldu.
İsmet Paşa kabinesinin isteği üzerine, Meclis'ten iki yerde İstiklâl Mahkemesinin kurulması kararı çıkarıldı.
Biri Ankara, diğeri Diyarbakır'da kurulması kararlaştırılan İstiklâl Mahkemelerinin başkan ve üyelerinin tesbitinden sonra, derhal çalışmalara başlandı. (Zabıt Ceridesi, 2. Devre, 15. Cilt, s. 198–225)
Bu süreçte son derece dikkat çeken bir nokta da şudur: 31 Mart (1925) günü Meclis tarafından alınan bir kararla, İstiklâl Mahkemelerinin vereceği idam cezaları hakkında, ayrıca bir başka

Muhalefet susturuldu

Ankara'daki mahkeme, ilk iş olarak henüz yeni kurulmuş bulunan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını (TCF) hedef tahtasına koydu.
Mahkeme başkanının emriyle, gerek parti merkezinde, gerek şubelerinde ve gerekse parti yöneticilerinin ev ve işyerlerinde aramalar yapıldı. Üstelik, bu aramalar ânî baskınlar şeklinde gerçekleştirildi. (Hakimiyet–i Milliye Gazetesi, 15.04.1925)
Şeyh Said Hadisesi bahanesiyle muhalefeti susturmayı, hatta yok etmeyi hedef alan devrin hükûmeti, adâleti emellerine âlet ederek TCF'nin yanı sıra muhalif gördüğü gazeteleri de birer birer kapattırma cihetine gitti.

Mahkemenin infaz yetkisi

Diyarbakır merkezli kurulan Şark İstiklâl Mahkemesi ise, usûlen yapılan duruşmaların ardından, Şeyh Said ile birlikte 47 kişi hakkında verilen idam cezası, yine aynı mahkemenin kararıyla hemen oracıkta infaz edildi.
Ardından, açılan geniş bir çukura toplu halde gömüldüler.
Mezarları, hâlâ meçhûl vaziyette.
Bu nasıl bir kin, öfke ve husumet halidir ki, orada sergilenen tablo ile gelecek nesillere de sirayet edecek bir fitne rüzgârı estirilmiş.
Öyle ki, idam edilenler arasında hadise ile uzaktan yakından alâkası olmayan, hatta ayaklanma esnasında bölgede dahi bulunmayan kimi maznunlar da vardı.
Meselâ,  Osmanlı Şurâ–yı Devlet Reisliği de yapmış olan Seyyid Abdülkadir bunlardan biriydi. Buna mümasil, listede haksız yere idam edilen daha başka şahsiyetler de var.
Ve, bu şahsiyetlerin hemen tamamı, hem Dünya Harbi esnasında, hem de Millî Mücadele safhasında Türk kardeşleriyle birlikte hareket etmişlerdir. Üstelik, birçoğu gazi olup, yakınlarını da cephede şehit vermişlerdir.
Demek ki, bu kimseler, durduk yere hır çıkarıp ayaklanmış falan değiller. O dönemi iyi tahlil etmek lâzım.
Bir de şu tuhaflığa bakın ki: Bugün 40 mâsumu öldüren bir tek kişinin dahi idam edilmesinin kabul edilmediği Türkiye Cumhuriyeti'nde, vaktiyle toplu idam ve toplu mezar vak'asına resmen rıza getirilmiş ve bu ajite edici azim hatanın telâfi edilmesi cihetine de bir türlü gidilmiyor, gidilemiyor.
Hiç şüphesiz, mücadele metodu itibariyle Şeyh Said'in bir yanlışı, yani içtihadî bir hatasından söz etmek mümkün.
Buna mukabil, o devrin rejim anlayışıyla ve bu anlayışısın uygulama biçimiyle, insan olarak, bilhassa Müslüman olarak ülfet ve münasebet peydâ etmek mümkün değildir.
Neticede, iki yanlıştan bir doğru çıkmamış ve binlerce mâsum insanımızın kanı heder olmuştur. O hadiseden sonra taraflarca sürdürülen din ve unsuriyet düşmanlığı ise, fintekârlığın daniskası olmuştur.
Bazı kesimler tarafından hâlâ körüklenmeye çalışılan bu fitneyi söndürmek, bugün itibariyle en büyük bir hamiyet–i diniye ve vataniye vazifesi haline gelmiştir.


.

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

06 Nisan 2011, Çarşamba

Dünkü yazımızda, İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin kuruluşundan (5 Nisan 1909) söz etmiştik. Bugün de, bu cemiyetin varlığından şiddetle rahatsız olan İttihatçıların, kuruluşun hemen ertesi günü işlemiş oldukları ilk sarsıcı cinayetten, Serbestî gazetesi başyazarı Hasan Fehmi cinayetinden söz edelim. Ancak, gelişmelerin seyrini daha iyi anlayabilmek için, filmi biraz geriye sardırarak konuyu işlemeye devam edelim.

Ayrışma ve kopmaya doğru

Evveliyatı 1865'lere kadar gidip dayanan Yeni Osmanlılar'ın devamı mahiyetinde ortaya çıkan kısa sürede şöhret bulan Jön Türkler hareketinin mensupları, zaman içinde fikren ve siyaseten iki ana gruba ayrıldı:
1) İttihat–Terakki Cemiyeti. (İttihatçılar)
2) Teşebbüs–i Şahsî ve Adem–i Merkeziyet Cemiyeti. (Ahrarlar)

İttihatçılar

İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Dr. Abdullah Cevdet gibi şaibeli ve dine muarız isimlerin fikrî cihetiyle öncülük ettiği İttihat ve Terakki, asıl kuvvetini halktan değil, daha çok tıbbiye ağırlıklı askerî kanattan alıyordu.
Karakterinde olan cunta, cinayet ve komitacılık oyunu, onların vazgeçilmez bir alışkanlığıydı. Balkan Komitacıları, Makedonlu Komitacılar gibi isimlerle şöhret bulmuşlardı.
Bununla beraber, zaman içinde kimi muteber isimler bu cemiyete dahil oldu. Enver ve Niyazî Beyler gibi...
İttihatçılar, yapılan hemen her kongre neticesinde kısmî kadro değişikliği yaşadı. Ancak, yine de partinin ana karakteri pek değişmedi.
Bunlar, işbaşına geldikleri veya ülkeye hükmettikleri 1908–1918 tarihleri arasında on yıllık süreçte, memleketi düçâr ettikleri harp belâsı dışında, ayrıca muhalif gördükleri vatandaşlara yönelik olarak da sayısız cinayete imza attılar.
İttihatçıların bozuk kısmı, 1920'lerin başında kurulan CHP'nin himayesi altında siyasî hayata devam ettiler.

Ahrarlar

Daha önce Jön Türkler hareketi içinde yer alan, ancak 1902'de diktacı ve merkeziyetçi anlayıştan uzaklaşarak, hürriyetçi fikirleri ağır bastığı için tüzel kişiliklerini "Ahrar" şeklinde ilân eden bu hareketin fikrî öncülüğünü Prens Sabahaddin Bey yaptı.
Zaman içinde, bu hareketin içine Hasan Fehmi, Mizancı Murat Bey gibi parlak, mutedil fikir ve neşriyat adamları da dahil oldu.
1908'de yapılan ilk seçimde, Sadrazam M. Kâmil Paşa bu partinin listesinden mebusluk için aday oldu.
Ahrardan olan kimseler, 31 Mart Vak'asının yaşandığı tarihe kadar da hükûmette faal durumundaydılar.
Ancak, hükûmetteki icraatleri çok kısa sürdü. Türlü entrikalarla devrildiler ve çeşitli cezalara çarptırıldılar.
)
* * *
Meşrûtiyetin ilân edilmesi yolunda müşterek hareket eden İttihatçılar ile Ahrarlar arasında, esasında çok derin fikir ayrılıkları vardı.
Bu ayrılık noktaları—yukarıda da kısaca temas edildiği gibi—tâ 1902 ve 1907 yıllarındaki kongrelerde iyice su yüzüne çıkmış, ancak yine de iş kopma raddesine gelmiş değildi.
Ne zaman ki, hürriyet ve ardından Meşrûtiyet ilân edildi (Temmuz 1908) ülke genel seçim sürecine girdi, bu iki eğilim arasında da çetin bir mücadele dönemi başlamış oldu.
İttihatçılar, komitacılık tabiatlarının gereği, ülke genelinde adeta terör estirerek 1908 seçimlerini kazandılar.
Ahrar–ı Osmaniye Fırkasından aday olanlar ise, İstanbul dahil, ülkenin hiçbir bölgesinden mebus çıkaramadılar.
Buna rağmen, gerek Ayan Meclisinde, gerek sivil hayatta ve gerekse bürokraside yetişmiş devlet adamlarının çoğu yine de Ahrar'a meyilli idiler.
Bu sebeple, seçimden sonra kurulan hükûmetlerde Ahrarlarla aynı veya paralel fikirde olanlar yer aldılar ve iş başına geldiler.
İttihatçılar, bu durumdan son derece rahatsız oldular. Hükûmetin emirleri altında olmasını, her dediklerinin eksiksiz şekilde yerine getirilmesini istiyorlardı.
Hükûmetin Ahrar'dan olan üyeleri ise, bu gayr–ı meşrû isteklere karşı direniyor, zorbalara boyun eğmiyorlardı.
Ahrarlar'ın ayrıca güçlü bir medya desteği vardı. Mizan gazetesi, Serbestî gazetesi, Sada–yı Millet ve son olarak Volkan gazetesi de İttihatçılar aleyhindeki neşriyat kervânına katıldı.
Fikirde zayıf duruma düşen İttihatçı komitacılar, işi şiddete dökme ve silâhlı mücadele yöntemiyle netice alma yoluna girdiler.
Komitacıların ilk cinayet vak'ası, Serbestî gazetesinin sahibi ve başyazarı olan Hasan Fehmi'nin katledilmesi oldu. (6 Nisan 1909)
Üstelik, bu cinayet, tam da Ahrar'a dost olan İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin resmî kuruluş tarihinin (5 Nisan) hemen ertesi günü işlendi.
Galata Köprüsü üzerinde vurulan Hasan Fehmi, her ne kadar bir faili meçhûl cinayete kurban gitti gibi görünüyor olsa da, halkın mutlak ekseriyeti bu işin arkasında İttihatçılar olduğuna inanıyordu.
Bundan dolayı da, Hasan Fehmi Beyin cenaze merasimi, İttihatçılar aleyhinde çok büyük bir gösteriye sahne oldu.
Böylelikle hava gerildikçe gerildi ve 13 Nisan'da kanlı, nümâyişli, kaotik "31 Mart Vak'ası" patlak verdi.

Komitacılar, öldürmeye devam etti

İttihatçı darbeciler, Hasan Fehmi'den sonra da cinayet işlemeye devam etti. Kendilerine muhalif gördükleri diğer gazete yazarlarından Ahmet Samim ve Zeki Bey gibi tanınmış şahsiyetleri de katlettiler.
Aynı zihniyetin mensupları, muhaliflerini ezdikten ve kendilerince muhalefeti susturduktan sonra, bu kez kendi içlerinde "çıkıntı yapan adamlar"a yöneldiler.
Kendi adamları olup tâ Sadrâzamlık makamına kadar getirdikleri Mahmut Şevket Paşayı öldüren, İttihatçılardan başkası değildir.
Keza, defalarca istifanın eşiğine kadar gelen kapasiteli Sadrâzam Said Halim Paşayı sonunda pes ettirip iktidardan uzaklaştıran, yine İttihatçılardan başkası olamaz.
Hâsılı, fikren zayıf ve çürük olanlar, milletin hür iradesine dayanmak yerine, karanlık işler çevirme ve cinayet işleme gibi insanlıktan uzak yolları tercih ederler.


 

Partiye dönüştürülmemeli

Evet, hiç şüphesiz "İttihad–ı İslâm" ile İttihad–ı Muhammedî" müşterek ve birbirine paralel bir mânâyı ifade ediyor.
Ne var ki, 1909'da İstanbul'da kurulan İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin bir siyasî cemiyet şekline dönüştürülmesi yönündeki arzu ve çabaları fark eden Üstad Bediüzzaman, bundan nihayet derecede korktuğunu söyleyerek, gerekli teşebbüslerde bulunmakta gecikmez.
O zamanki gazetelerde (Volkan) neşrolan ve bilâhare eserlerinde de yer alan bu meyandaki bazı ifadeleri muhtelif risâlelerde yer almaktadır.

 

 

İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin "nâşir–i efkârı" mahiyetinde çıkan ve Üstad Bediüzzaman'ın birçok yazısını da ihtiva eden VOLKAN gazetesiyle ilgili derli–toplu bir çalışma, İz Yayıncılık tarafından yapılarak günümüz nesli için istifadeye sunuldu.


.

Suriye'den Fas’a bağımsızlık günü

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

07 Nisan 2011, Perşembe

TARİHTE BUGÜN 7 Nisan 1946–56

Uzun yıllar, hatta bir kısmı asırlarca sömürge (müstemleke) hayatı yaşayan Müslüman ülkeler, II. Dünya Savaşından sonra birer birer sömürge durumundan çıkıp bağımsızlığına kavuştular.

Bağımsızlık mücadelesi, 1946–56 arası yıllarda yoğunluk kazandı.
7 Nisan günü ise, iki İslâm ülkesinin bağımsızlık yıldönümü olarak tarihin kayıtlarına geçti.
Bunlardan biri Fas, diğeri ise Suriye'dir.

FAS'ın durumu
Fas, Berberî asıllı Müslümanların ülkesidir. Endülüs hakimiyetinin sona ermesiyle birlikte, kademeli şekilde Avrupa'lı sömürgeci devletlerin hakimiyeti altına girdiler.
Kuzey kesimini İspanyollar, Güney bölgelerini ise Fransızlar işgal edip, bu topluluğu sömürge haline getirdiler.
Bununla birlikte, Fas, bağımsızlığına ilk kavuşan Müslüman ülkelerin içinde yer aldı.
1946 senesinin 2 Mart'ında Fransa'nın, 7 Nisan'da ise İspanya'nın sömürgesi olmaktan çıkan ve bağımsızlığını ilân eden Fas'ta, ne yazık ki bugün bile bu iki ülkenin etkisi bâriz şekilde görünüyor.
Meselâ, Fas'ta resmî dil Arapça olmasına rağmen, fiiliyatta kullanılan dil Kuzey'de ağırlıklı olarak İspanyolca, Güney kesiminde ve daha da yaygın şekilde Fransızcadır.
Dolayısıyla, Fas'ın 1946'daki bağımsızlığı, tam bağımsızlık değildir. O tarihte sömürgecilik sona ermiş, yerine yine dışa bağımlı bir kraliyet sistemi gelmiş ve fakat gerçek anlamda bir hürriyet ve istiklâliyet ortamı henüz oturmamıştır.

Suriye'nin durumu
Suriye, 1918'de Osmanlı'dan koptuktan sonra, 1920'den 1946'ya kadar Fransız idaresi altında kaldı. Aynı yılın 7 Nisan'ında Fransa'dan ayrıldı ve bağımsız bir devlet oldu. (Hatay vilâyeti de 1939'a kadar Suriye topraklarıyla birlikte yine Fransız hakimiyeti altında bulunuyordu.)
Suriye, bağımsızlıktan sonra kısa bir süreliğine (1958–61) Mısır'la ittifak ederek  Birleşik Arap Cumhuriyeti'ne dahil oldu.
1967'de yaşanan "Altı Gün Savaşları"nda Golan Tepeleri'ni İsrail'e kaptıran Suriye'nin rejimi resmen "Cumhuriyet" olmasına rağmen, diğer bazı İslâm ülkeleri gibi burada da kraliyetten beter bir sistem hakimdir.
Bugün de yaşanan şiddetli sancılanmanın asıl sebebi budur.
Mısır gibi, Fas ve Suriye'nin de tam bağımsızlığın yanı sıra, tam hürriyet ve demokratik bir sisteme kavuşması lâzımdır ki, bu ülkenin toplulukları huzur ve barış içinde yaşayabilsin. Ve illâ, sıkıntıdan kurtulamazlar.

.

“Hâkimiyet milletin” oldu mu?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

08 Nisan 2011, Cuma

Trabzon mebusu Ali Şükrü Beyin plânlı bir tertibe kurban gittiği anlaşılınca, Meclis atmosferi öylesine yüksek bir gerilimle elektriklendi ki, hiç kimse başka hiçbir şey düşünemez ve konuşamaz bir hale geldi.

1 Nisan (1923) günü itibariyle, katilin Topal Osman olduğu anlaşıldığında ise, Meclis'teki gruplar arasında ipler kopma noktasına geldi.
Zira, Ali Şükrü Bey, oldum olası M. Kemal'in muhalifi ve Meclis'teki en güçlü rakibi idi. Müskiratın yasaklanması (Eylül 1920) ve Lozan'la ilgili hususlarda (Şubat 1923) pek şiddetli münakaşaları olmuştu.)
Üstelik, Ali Şükrü Beyi katleden kişi, M. Kemal'in emri ile hareket eden Çankaya Muhafız Alayı Komutanıydı.
Ayrıca, M. Kemal'in daha iki buçuk ay evvel onun hakkında söylemiş olduğu şu söz, tarihin kayıtlarına geçmişti: “Yakmalı yıkmalı, Ali Şükrü Matbaasını!” (Bkz: Karabekir'in Günlükleri: 14 Ocak 1923)
Bütün bu hususlar, mebusların nazar–ı dikkatini celbettiği için, azmettirici olarak şüpheler M. Kemal'in üzerinde odaklanıyordu.
Üzerinde yoğunlaşan şüpheleri dağıtmak ve dikkatleri başka tarafa yönlendirmek isteyen M. Kemal, "Meclis Reisi" sıfatı ile ülkeyi genel seçim atmosferine sürükleme plânını devreye soktu.
Mebusların çoğu Ali Şükrü Bey cinayetinin derdi ve telâşesi içindeyken, keza, tetikçi olduğu anlaşılan Topal Osman'la silâhlı müsademe hali yaşanırken, M. Kemal ve arkadaşları 1 Nisan günü itibariyle genel seçim kararı aldılar.
2 Nisan günü, Ali Şükrü Beyin cesedi, bir bağ evi yakınlarında toprağa gömülü halde bulundu. Naaşı, şehir merkezine getirildi ve 4 Nisan günü Meclis'te öğle vakti yapılan cenaze merasimi ardından, otomobil ile İnebolu'ya, oradan da gemiyle Trabzon'a götürüldü.
Aynı günün akşamı Topal Osman'ın cesedi Meclis–i Millî'nin kararı gereğince, Meclis kapısında asıldı. (Age, s. 856–57)
Üzerine giden askerî tabur ile çatışmaya giren Topal Osman, yaralı olarak ele geçirilmişti. Ancak, kendisinin kimin tarafından kullanıldığı anlaşılmasın ve bu meyanda bir itirafta bulunamasın diye, her ihtimale karşı kafası kesilmişti. Câni, bu sebeple boyundan değil de, ayağından asılmak durumunda kaldı.

8 Nisan tarihli "Dokuz Umde"

Türkiye seçim atmosferi içine girince, Ali Şükrü cinayeti ve cinayetin sorgulanması gibi hususlar da, haliyle bir derece tavsamış oldu.
İşte tam bu esnada, M. Kemal, yine Meclis Reisi yetkisiyle 9 maddelik bir beyannâme yayınladı. (8 Nisan 1923)
O dönemde "Dokuz Umde/İlke" başlığıyla neşredilen bu seçim beyannâmesi, aynı zamanda Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti'nin bir nevî seçim bildirisi mahiyetini taşıyordu.
Bu bildiride özetle şu hususlar nazara veriliyordu:

* Hakimiyet milletindir.
* Asayiş temin edilecek.
* Adâlet sisteminde reform yapılacak.
* Askerlik süresi kısaltılacak.
* Savaşlar sebebiyle harabeye dönen ülke yeniden inşa edilecek.
* Sağlık, sosyal, sınaî, ulaşım, eğitim, iktisadî alanda halk yararına politikalar uygulanacak.
* * *
Beyannâmedeki vaatlere rağmen, mebuslar gibi halk da şüphe ve tereddüt içindeydi.
Zira, yeni devletin merkezinde halkın gözde bir temsilcisi katledilmiş, buna mukabil, her ne kadar cani tesbit edilip cezalandırılmış ise de, hadisenin arka plânı yine karanlıkta kalmıştı.
Bu da, haliyle tedirginlik uyandırmaktaydı. Bundan sonra ne olacağı bir türlü kestirilemiyordu.

Seçim kararı üzerine yapılan konuşmalar

"Seçimi yenileme" teklifi üzerinde, Meclis'te o gün bir hayli dikkat çekici konuşmalar yapıldı.
İşte o günlerin Meclis ortamında tanınmış mebusların yapmış olduğu konuşmalardan bazı bölümler...

Hariciye Vekili İsmet Paşa: "Sizden aldığımız yetki ve esaslara dayanarak, dahilde ve hariçte sulhün devamı için, hükûmetçe de milletin iradesine müracaat etme kararı gayet yerinde olmuştur."

Lazistan mebusu Ziya Hurşit: "Zannederim, evvelce böyle bir teklif verilmişti de, Paşa Hazretleri bunun reddine taraftar olmuştu."

İzmit mesubu Sırrı Bey: "Paşam, bunu bizzat 20 gün evvel teklif etmiştim ve bizzat zat–ı âliniz aleyhinde bulunmuştunuz."

Lazistan mebusu Ziya Hurşit: "Neyse, şimdi artık itiraz eden yok. Seçimi yenileme teklifini müttefikan kabul ediyoruz."

Erzurum mebusu Hüseyin Avni: "Efendiler! Meşrûtiyetin (demokrasinin) bahşettiği hakların en mümtazı, seçim hakkıdır. Meclis bugün karar versin ve hemen tanzim yapılsın. Fakat, seçim (intihap) ne sûretle yapılacaktır? Yine eski saltanat devrindeki gibi olacaksa, tanzimi yine hükûmet yapacaksa, o da nafiledir?"

Meclis Reisi M. Kemal: "Akadaşlar! Türkiye Devletini kuran Türkiye halkında taçlar yoktur, diktatör yoktur ve olmayacaktır. Bütün cihan bilmelidir ki, artık bu devletin ve milletin başında hiçbir kuvvet, hiçbir makam yoktur. Yalnız bir kuvvet vardır, o da hakimiyet–i milliyedir."
(Bütün bu bilgiler için bkz: Nutuk ve Zabıt Ceridesi, I. Devre, Cilt 28, s. 283–295)
* * *
Seçim kararı esnasında yapılan konuşmalar, yukarıda iktibasen okuduğunuz minvâl üzere idi.
Ancak, gelişmelerin seyri bambaşka oldu. Yenilenen seçimlerle birlikte, II. Grup diskalifiye edildi. Türkiye, demokrasi yolunda değil, tek parti diktatörlüğünün koridorunda yolunda devam etti.
Muhalif hiçbir partiye, ne seçim hakkı tanındı, ne de hayat hakkı.
Türkiye, tâ 1950'ye kadar tarihte eşi benzeri görülmedik bir şiddetli istibdat ile yönetilmeye çalışıldı.
Dolayısıyla, 1924'ten 1950'ye kadar "hakimiyet milletin" olmadı, olamadı.

.

Sevr'den sonra Lozan

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

11 Nisan 2011, Pazartesi

Mondros Mütarekesinden (30 Ekim 1918) sonra Türkiye (Anadolu ve Rumeli) toprakları üzerinde otorite sağlamak imkânsız hale geldi.

Ortalık kaosa döndü.
Her kafadan bir ses çıkmaya başladı.
Gerek İstanbul ve gerekse taşrada "gücü yeten yetene" bir hal aldı.
İşte, tam da bu ortamda belli başlı üç cereyan ortaya çıktı ve toplum üzerinde hakimiyetini tesis etmeye yöneldi.
Bunları şu şekilde sıralamak mümkün:

1) Mütarake (ateşkes) şartlarını bahane ederek, İstanbul ve diğer vilâyetleri işgale yönelen Avrupalı (İngiliz, Fransız, İtalyan, Yunan) kuvvetler.

2) Hayatını vatan ve milleti müdafaa etmeye adayan Millî Mücadele kuvvetleri.

3) Otorite boşluğundan istifa ile mazlûm halkı haraca kesen, yer yer Millî Kuvvetlerle de çatışmaya giren sergerde çeteler.

Mücadelenin kızıştığı günler

Kaotik ortam, peşi sıra yaşanan şu gelişmelerle birlikte Türkiye coğrafyası daha da gerilerek karmakarışık bir vaziyet aldı:

1) 16 Mart 1920
İstanbul Şehzadebaşı Karakolu'na gece vakti yapılan kanlı baskınla askerlerimiz şehit edilirken, o gün Meclis, hükûmet ve devlet bürokrasisi bütünüyle işgal kuvvetlerinin denetim ve kuşatması altına girdi.
Kaçabilenler, Anadolu'nun yolunu tuttu. Kaçamayıp işgale muhalefet edenler ise, birbir tutuklanıp cezalandırılmaya başlandı. Yakalanan elebaşıların çoğu İngiliz denetimindeki Malta Adasına sürgün edildi.

2) 11 Nisan 1920:
Şeyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi tarafından Anadolu'daki Harekât–ı Millîye aleyhine bir fetvâ yayınlandı.
İngilizlerin baskısıyla Halife Sultan Vahdeddin'in ve Sadrâzam Ferit Paşanın da onayını alan bu fetvâ, "Fetvâ–yı Şerîfe" başlığıyla 11 Nisan 1920 tarihli "Takvim–i Vekayi" ile "Peyâm–ı Sabah" isimli gazetelerde neşredildi.
Bu fetva metninde, Anadolu ve Rumeli'deki Millî Mücadele taraftarları, Halifeye karşı gelen ve kendi başına hareket eden "fenâ kimseler" olarak tarif ediliyordu.
Ayrıca, Halifenin buyruğu olmaksızın bu kimselerin vergi yahut asker toplamasının da şeriata aykırı olduğu nazara veriliyordu.
İstanbul merkezli bu tarz fikirlerin broşür ve gazeteler yoluyla etrafa duyurulması ve yayılması neticesinde, Anadolu'daki iç isyanlar ve çete savaşları daha da kızıştı.

3) 10 Ağustos 1920:
Fransa'da Sevr Antlaşması imzalandı.
Paris yakınlarındaki Sevr banliyösünde imzalanan anlaşmaya, Osmanlı hükûmeti delegasyonu ile işgalci devletlerin temsilcileri katıldı.
Osmanlı heyetinin başında ise, "damat"lıktan başka Osmanlılıkla ve hatta İslâmlıkla ciddî bir alâkası bulunmayan, üstelik hem kukla, hem de Frenkmeşrep bir şahıs olan Sadrâzam Ferit Paşa vardı.
O tarihte fizikî ve hukukî olarak da yürürlüğe konulamayan Sevr Antlaşmasına göre, bugünkü Türkiye toprakları paramparça ediliyordu.
Müslüman Türklere sadece Orta Anadolu'da az bir toprak veriliyor, geri kalan kısımlar işgal güçleri arasında parsel parsel taksim ediliyordu.
Bu arada, Ermenilere Doğu Anadolu Bölgesi peşkeş edilirken, Kürt nüfusu ise kaale bile alınmıyordu.

Lozan, Sevr'in devamı

Ne yazık ki, Sevr planı, üç sene sonra Lozan'da tamamlandı. Türkiye, maddeten değil; ancak, mânen paramparça edildi. Gizli Lozan ejderhası, mukaddes değerlerimizin erkânına ilişti; bin yıllık İslâm medeniyetini yıktı ve milyonlarca insanımızın ebedî hayatını mahvetti.
Bediüzzaman Hazrerleri, Birinci Şuâ'da tefsir ettiği âyetlerin 28.'si olan Tevbe Sûresi 32. âyetin asrımıza bakan işarî ve remzî mânâsına bakarak özetle şu yorumlarda bulunuyor:
*  Avrupa zâlimleri, devlet–i İslâmiyenin nurunu söndürmek niyetiyle, 1324'te (1908) müthiş bir sûikast plânı yaptılar. Onlara karşı Türkiye hamiyetperverleri de, aynı tarihte hürriyeti ilân etmeleriyle o plânı akîm bırakmaya çalıştılar.
* Aynı zalimler, maatteessüf, altı–yedi sene sonra (1914), yine aynı sûikast niyetiyle Harb–i Umumî ile netice almaya çalıştılar.
* Harb–i Umumî neticesinde (1918) ve Sevr Muahedesinde (1920) Kur’ân’ın zararına gayet ağır şeraitle kâfirâne fikirlerini icrâ etmek için yine plânlar yaptılar. Bu plânlarını akîm bırakmak için, bu defa Türk milliyetperverleri yeni hükûmet kurup Cumhuriyeti ilân etmekle mukabeleye çalıştılar.
* Bütün bu herc û merc içinde Kur’ân’ın nurunu muhafazaya çalışanlar içinde Risâle–i Nur Müellifi de Rumî 24’te (1908) ve Resâili’n–Nur’un mukaddematı 34’te (1918) ve Resâili’n–Nur’un nuranî cüzleri (Âyetü'l–Kübrâ gibi) ve fedakâr şakirtleri 54’te (1938) mukabeleye çalışmaları göze çarpıyor.
* Şimdi İslâmlar içinde nur–u Kur’ân’a muhalif hâletlerin ekserîsi o suikastlerin ve Sevr Muahedesi gibi gaddarâne muahedelerin vahim neticeleridir. (Şuâlar, s. 619)
Bu bilgilerden anlıyor ve kanaat getiriyoruz ki, Sevr'in fazlası katmerli bir şekilde Lozan'da karara bağlanmış ve yeni Türkiye bozuk Avrupa'nın muzahrafat çöplüğü haline döndürülmeye çalışılmıştır.
Evet, zalimler Sevr'in rövanşını Lozan'da aldı. Tıpkı, 1915'te geçemedikleri Çanakkale Boğazını 1918'de ellerini kollarını sallayarak geçmeleri gibi. Tıpkı, işgal yıllarında (1918–22) statüsüne dokunamadıkları Ayasofya'yı 1934'ten sonra mâbed olmaktan çıkartılıp içinde çalım yapa yapa dolaşmaları gibi.

Ek Bilgiler
* Şeyhülislâmın Millî Mücadele aleyhindeki fetvâsının geçersiz olduğunu beyan eden Dârül–Hikmet âzası Bediüzzaman Hazretleri, mukabil bir fetvâ neşrederek Harekât–ı Milliyeye destek vermiştir. (Bkz: Tulûat isimli eser)
* Aynı şekilde, Hutûvât–ı Sitte isimli eserini gizlice tabettiren Bediüzzaman, işgalcilere karşı âlimleri, medrese talebelerini ve halkı şuurlandırmaya çalışmıştır.
* Gariptir, Dürrizâde Abdullah Efendi ile Damat Ferit Paşa, aynı sene (1923) içinde gurbet elde öldüler. (Birincisi Hicaz, diğeri Fransa'da.)
* 1920 yılı sonlarında Dürrizâde'nin yerine geçen Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi de, ne yazık ki yine işgalci İngilizlere yakın durdu, hatta İngiliz Muhipleri Cemiyetine dahil oldu. Bir süre mebusluk da yapan M. Sabri Efendi, 1954'te Mısır'da vefât etti.

.

Vak'a bahane, darbe şahane

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

13 Nisan 2011, Çarşamba

Türkiye'nin demokrasi tarihinde yaşanmış hemen bütün darbelerin ortak şöyle bir özelliği var: Önce darbeye zemin hazırlanır. Ortalık kaosa döndürülür. Şartlar olgunlaştırılır ve müdahale için düğmeye basılır.

İşte, son darbe olarak tarihe geçen 12 Eylül Darbesi bu şekilde gerçekleştirildiği gibi, bugünkü konumuz olan Selânik Ordusunun (3. Ordu, Hareket Ordusu) 1909 yılı Nisan'ında yapmış olduğu kanlı ihtilâl de aynı mantık düzenbazlığı ile tahakkuk ettirildi.

Darbe ihanettir

Milletin iradesini hiçe sayarak iktidara müdahale eden darbe hareketleri, vatan ve millete karşı işlenen birer ihanet ve cinayet hükmüne geçer.
Kimi bilerek, kimi de bilmeyerek bu ihanet ve cinayete iştirak eder.
Fakat, netice değişmez. Olan vatana, millete, devlete olur.
Demokratik rejim içinde yapılan her bir darbenin, ülkeyi 30–40 yıl geri götürdüğüne şüphe yoktur.
Zira, devletlerin hayatında ancak 30–40 yıl içinde sağlanabilen nizam ve intizam, bir anda yıkılıp yerlebir ediliyor. Birikimler, tecrübeler adeta sıfırlanıyor.
Dolayısıyla, her şeye yeniden ve sıfırdan başlanmak durumunda kalınıyor.
Darbelerle hasıl olan zararın en büyüğü ise, zihinlerin sarsılması ve halkta bir zihin kargaşasının meydan almasıdır.
Ayrıca, sevdikleri ve destek verdikleri kimselerin perişan edildiğini gören halkta, siyasete karşı bir soğukluk, bir güvensizlik hali meydana geliyor.
Bu da, yerini korkuya, ümitsizliğe, karamsarlığa bırakıyor.
İşte, bütün bu maddî ve mânevî tahribata sebebiyet veren darbeler, elbette ki millete karşı tam bir ihanet hükmüne geçer.
Tıpkı Hareket Ordusunun, tıpkı 27 Mayıs ve 12 Eylül cuntalarının yaptığı gibi...
Hareket Ordusu "Meşrûtiyet elden gidiyor" diye, diğerleri de "Anarşi var, kardeş kavgası var, ülke elden gidiyor" bahaneleriyle darbe yaptılar.
Oysa, bütün bu bahane ve gerekçeleri hazırlayanlar da darbecilerden başkası değildi.

Önce tehdit ve sûikastler

1908 Temmuz'unda ilân edilen II. Meşrûtiyetin daha birinci senesi dolmadan, "bozuk İttihatçılar", cunta faaliyetini başlattılar bile...
Yıl sonuna doğru yapılan genel seçimleri kazanmış olmalarına rağmen, Meclis dışında kalmış bir muhalefetin varlığına dahi tahammül edemez oldular.
Muhaliflerini önce tehdit ederek yıldırmaya çalıştılar.
Bunda muvaffak olamayınca, bir adım daha ileri giderek cinayetlere başladılar.
Siyasî muhaliflerin yanı sıra fikrî muhaliflerini de susturma, hatta ortadan kaldırma eğilimi içine giren İttihatçı komitacılar, ilk cinayeti 6 Nisan 1909'da Galata Köprüsü üzerinde işlediler.
İttihatçılara muhalif, Ahrar Fırkası ile İttihad–ı Muhammedî Cemiyetine dost görünen Serbestî gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi Efendi faili meçhûl bir cinayete kurban gidince, ortalık gerildikçe gerildi.
Merhûmun cenaze merasimi ise, kelimenin tam anlamıyla İttihatçılara karşı bir gövde gösterisine dönüştü.
Esasen, bu gelişme cuntacıların ve komitacıların istediği gibi oldu.
İttihatçılara karşı kin ve öfke damarı kabardıkça kabaran dindar kesimlerin galeyanı, günden güne artarak devam etti.
Bu galeyan ve öfke seli, nihayet 13 Nisan (Rumî 31 Mart) günü patlama noktası geldi ve kontrolsüz şekilde patladı.
Bir yandan sivil kitleler sokaklara dökülürken, bir yandan da İstanbul'un güvenliğinden sorumlu Avcı Taburlarında isyan hareketleri başladı.
Bu arada, söz ve yazılarıyla askerlere nasihat eden Bediüzzaman Hazretleri, sekiz taburun isyandan vazgeçmesini sağladı.
Buna rağmen, diğer taburlardaki askerler başlarındaki subayları (zabitler) kışlaya hapsederek, onlar da sokaklara döküldüler.

Provokatif eylemler

Manzara, böylelikle ürkütücü, endişe verici bir vaziyet aldı.
Cadde ve meydanları dolduran asker–sivil karışımı kalabalık, başsız ve kontrolsüz bir şekilde "Yaşasın Şeriat!" sloganlarıyla ortalığı inletiyordu.
Karşılarına çıkan bir İttihatçının, hele hele "Şeriat aleyhtarı" olarak bilinen bir şahsın canını kurtarması hiç de kolay değildi.
Öyle ki, içinde mebusların dahi bulunduğu kimi şahıslar, başkası zannedilerek öldürüldü, yahut linç edildi.
Bu kanlı kargaşa hali, birkaç gün devam etti. İnsanlar, mahkemesiz ve muhakemesiz bir şekilde vuruluyor, dövülüyor, canından ediliyordu. Üstelik, kimsenin kimseyi dinlediği de yoktu.
Doğrusu, bütün bu yaşananların üzerinde ciddi soru işaretleri vardı?
Aklı başında olan bir dindarın, bu anarşik ortamı tasvip etmesi mümkün değildi.
Demek ki, işin içinde gizli bir tertip, bir kumpas, bir provokasyon hali vardı. Buna ise, hiç âlet olunmaması gerekiyordu.
Nitekim, Said Nursî de öyle yaptı. Kimseye lâf anlatmanın mümkün olmadığını görünce, artık nasihat etmeyi de bırakmış ve hiç olmazsa kendini âlet ettirmemek için, merkezden ayrılıp Bakırköy (Mekriköy) taraflarına çekilmiş.
Bu hususla alâkalı olarak, bir ay kadar sonra (Mayıs 1909) çıkarıldığı Divan–ı Harb–i Örfî Mahkemesindeki müdafaasında şunları söyler: “Mart'ın 31'inci günündeki dehşetli hareketi, iki–üç dakika uzaktan temaşa ettim. Müteaddit metalibi (istekleri) işittim. Anladım ki, iş fena, itaat muhtell (bozulmuş), nasihat te'sirsizdir. Yoksa her vakit gibi yine o ateşin itfasına (söndürülmesine) teşebbüs edecektim. Fakat avam çok, bizim Kürdler gâfil ve safdil... Ben de bir şöhret–i kâzibe ile görünüyordum. Üç dakikadan sonra çekildim. Mekrîköy'üne gittim. Tâ beni tanıyanlar karışmasınlar. Rast gelenlere de karışmamak tavsiye ettim. Eğer zerre miktar dahlim olsaydı; zaten elbisem beni ilân ediyor, şöhret de beni büyük gösteriyor. Bu işte pek büyük görünecektim. Belki Ayastafanos’a (Yeşilköy) kadar tek başıma olsun mukabele ederek ispat–ı vücud edecektim. Merdâne ölecektim. O vakit dahlim bedihî olacaktı, tahkike lüzum kalmazdı."

Darbe ve idamlar

Bes belli ki, İstanbul'daki kargaşa halini hem kızıştıran, hem de bunu bahane ederek darbe yapan Selânik Ordusunun asıl maksadı "Meşrûtiyeti kurtarmak" falan değildi.
Bazı subayların da bilmeyerek âlet olduğu bu darbe hareketi sonrasında, yüzlerce mâsum haksız yere zarar gördü. Kimi asıldı, kimi sürüldü, kimi de cezaevini boyladı.
Ardından, Sultan Abdülhamid devrildi. Saltanat, zahiren yine Osmanlı'da kaldı, lâkin ipler Selaniklilerin eline geçti.
İpler ne zaman ellerinden çıkacak gibi olduysa, her defasında yine darbe yaparak saltanatlarını sürdürdüler. Bu saltanat, halen de tam mânâsıyla ellerinden alınabilmiş değil. Ayasofya'nın hâli, bunun bâriz bir göstergesidir.

.

Siyaset tabana oturmalı

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

14 Nisan 2011, Perşembe

Genel seçimlere iki aylık bir süre kaldı.

 Seçime gerek parti üyesi, gerekse bağımsız olarak katılacak adaylar da büyük ölçüde belirginlik kazanmış durumda.
Seçime 18 parti ile yüzden fazla bağımsız adayın iştirak edeceği ifade ediliyor.
Şu anki tabloya bakılarak, yüzde 10 seçim barajını ancak üç partinin aşabileceği yönünde tahminler yürütülüyor.
Buna rağmen, seçim gününe kadar siyasette mevcut dengeleri değiştirecek veya yeni denklemler oluşturacak bazı gelişmeler de yaşanabilir.
Siyaset sahası, her an için sürpriz gelişmelere gebedir. Mâzide birçok vukuatı vardır. Demek ki, aynı şey imkânat dahilindedir.
* * *
Bu yazıda üzerinde durmak istediğimiz asıl mesele ise, parti üyesi aday listelerinin tabana oturup oturmadığı, dolayısıyla bunun demokratik erdemliliğe uygun olup olmadığı hususudur.
Bu noktayı da yazının sonlarına bırakarak, evvela genel tabloya bir bakalım...
Türkiye'de, şeklen de olsa elbette ki demokrasi vardır.
Dahası, diğer İslâm ülkelerine nazaran, demokratik işleyiş noktasında Türkiye yine en önde, en ileri seviyede görünüyor.
Ancak, yine de bununla iktifa etmek olmaz.
Ayrıca, ülkemizde zahiren tam olarak görünmeyen ve mahiyeti tam anlaşılmayan dehşetli bir "derin istibdat" realitesi vardır ki, böylesi bir habis ervâha hiçbir İslâm ülkesinde rastlayamazsınız.
Özetle, diğer İslâm ülkelerindeki istibdat kişiyi canından ederken, bizdeki Nemrudâne istibdat ise, kişiyi imânından ediyor.
Ve, bu menhus istibdat var iken, Türkiye'de gerçek anlamda bir hürriyet ve demokrasinin varlığından söz edilemez.
* * *
Siyasî partilerin milletvekili aday listelerine ve bu listelerin tanzim edilme şekline bakınca bir daha gördük ki, bizdeki demokrasi maalesef rayına oturmuş değil.
Hemen hiçbir partide tam olarak önseçim yapılmadı. "Temayül yoklaması" adı altında, sadece ve sadece "demokrasi oyunu" oynandı.
Hemen bütün listeler, parti liderleri tarafından son şeklini almış görünüyor.
Acaba, bu nasıl bir demokrasi anlayışıdır?
Adayları kendi memleketlerinde, kendisini en yakından tanıyanların iradesiyle seçmeyen, seçtirmeyen bir anlayışın, acaba demokratik erdemlilikle bağdaşır bir yönü olabilir mi?
Kendi içinde bile demokrat olmayan bir siyasî parti, ülkenin demokratikleşmesi yönünde acaba ne ölçüde ciddî, samimi ve güvenilir bir performans gösterebilir?
Seçilecek bütün adayların Ankara'daki parti merkezinde ve özellikle de parti liderinin nihaî son söz sahibi olması yöntemiyle belirlenmesinin övünülecek bir tarafı var mı, Allah aşkına?
Bu durum "Amaaan boş ver. Bütün partiler aynı tarzda hareket ediyor, hepsi aynı hatayı işliyor" denilecek kadar basit değil.
Seçmeni âdeta enayi yerine koyan bu tür yaklaşımlara razı olmak "Tencere dibin kara; seninki benden kara" derekesine razı olmak anlamına gelmez mi?
İşte, bütün bu hususları esaslı bir şekilde düşünmek durumundayız.
Hiç olmazsa, bu noktadaki eksiğimizi–kusurumuzu görebilmeli ve tekrarlanan hataları gönül rızasıyla kabullenmemeliyiz.
Aksi takdirde, demokrasinin erdem ve icapları değil, arıza ve hastalıkları meydan alır.

 

TARİHTE BUGÜN   14 Nisan 1912

 

Titanikler de batar; gururlanma!

 

Bundan tam bir asır önce dünyanın en büyük gemisi olarak bilinen Titanic, çıktığı ilk seferinde bir buz dağına çarparak battı. (14 Nisan 1912)
Binlerce yolcu kapasiteli en büyük geminin hem de ilk seferinde batması, bütün dünyada şok tesiri meydana getirdi.
Bu hadise, ayrıca dünya denizcilik tarihinin unutulmaz bir fâciası olarak kayıtlara geçti.

Mağrur İngilizlerin gurur âbidesiydi

Titanic, Büyük Britanya'nın (İngiliz Devletler Topluluğu) bir nevî gurur âbidesi olarak inşa edildi.
Dev bir gemiydi, en büyük transatlantik özelliğine sahipti.
Avrupa ile Amerika arasında sefer yapacak olan en güvenilir yolcu gemisi diye reklâmı yapıldı.
Mağrur İngilizler, bu gemiye "Batmaz" lâkabını takmıştı.
Hatta, bir kısmı o derece ileri gitmişti ki, "Bu gemiyi Tanrı bile batıramaz" diye böbürleniyordu.
Ama, Allah'ın hikmetine bakın görün ki, bu dev transatlantik, 2201 yolcusuyla çıktığı dahi ilk seferine batarak, Atlas Okyanusunun karanlık sularına gömüldü.

Buzdağına çarptı

Çok büyük masraflarla inşa edilen Titanic için "Bu gemi asla batmaz" deniliyordu.
Doğrusu, normal şartlarda batmaması için de hemen her türlü tedbir alınmış, eldeki bütün imkânlar adeta seferber edilmişti.
Bu geminin yapımı üç yıl kadar (1909–12) sürdü. İnşasında yaklaşık 11.500 insan çalıştı.
Uzunluğu 260, genişliği ise 28 metre idi. Geminin ağırlığı ise, 66 bin ton civarında 3500'ün üzerinde bir yolcu kapasitesine sahipti.
Yolcularıyla birlikte İngiltere'den ayrılan ve New York'a (ABD) doğru yol alan gemi, Kuzey Atlantik'te (Atlas Okyanusu) gece vakti bir buzdağına (aysberg) çarptı.
Hızını almış şekilde buzdağına çarpan Titanic, önce ikiye ayrıldı, ardından okyanusun derin ve de serin sularına gömülerek battı.
Bu arada, yolcuların bir kısmı filikalar sayesinde kurtulmayı başardı. 1500'den fazla kişi ise, çaresizlik içinde boğularak kayboldu.
Dehşet uyandıran bu fâcia neticesinde İngilizlerin gururu bir derece kırıldı mı bilinmez; ancak, her ne olursa olsun, insanoğlu hangi seviyeye gelirse gelsin, yine de Yaradan'a karşı gurura kapılmamalı ve kul olduğunu asla unutmamalı.
Bu sırdandır ki, Osmanlı hükümdarları asırlar boyunca söylenen şu sözü büyük bir ihtiramla dinlediler: "Gururlanma padişahım! Senden büyük Allah var."

 

Titanikler de batar; gururlanma! (2)

 

Dün bu köşede yer alan "Titanikler de batar; gururlanma!" başlıklı yazıyla bağlantılı olarak elime geçen taze bir mesajı, bugün sizlerle de paylaşmak istedim.
Böylelikle, 20 yıla yaklaşan "günün tarihi" köşesinde şimdiye kadar yer almış en taze haberi de okumuş olacaksınız.
Efendim, aşağıda okuyacağınız mesaj Hindistan'dan geldi. Mesajın sahibi, gazetemizin de yazarlarından olan aziz dâvâ arkadaşımız Vehbi (Kara) Horasanlı.
Kendisi Bahriye'den emekli olup gemi kaptanlığı yapmaktadır.
Dünyanın bir ucunda internet üzerinden okuduğu dünkü yazımız üzerine, yakın zamanda başından geçen benzer bir hadiseyi bize yorumlu haber olarak bildiriyor.
Kendisine büyük geçmiş olsun diyerek, mesajını aynen aktarıyoruz.
"Latif Ağabey, Titanik'le ilgili bugünkü yazınız gibi bir olay, benim de başıma geldi.
Aynen Titanik gibi benim gemim de battı.
Allah'a şükür, personelime zarar gelmeden sâhil–i selâmete çıktık.
Hadise şudur: 29 Mart 2011 günü Hindistan'ın güneyinde gemim karaya oturdu.
İki defa ikaz etmeme rağmen, vardiyada bulunan 2. kaptan iskele tarafına dönmemişti. Biz ise kıyıya yakın mesafede seyrediyorduk.
Yemekte iken, bu üzücü olay oldu. 2. kaptana "Niçin dönmedin?" dediğimde "Döndüm, ama yeteri kadar dönememişim" cevabını aldım.
Her ne ise, insanın kaderinde ne varsa ondan kaçma imkânı yok. Demek ki, bu musibeti yaşayacaktık. Rabbim daha büyük belâlardan korusun.
Mâlumunuz, yeni kitabım çıkmıştı. "Kaptanın Seyir Defteri: Altı Ayda Altı Kıta" isimli bu kitapta, şöyle usta kaptan, böyle tecrübeli kaptan deyip duruyordum.
Al sana usta kaptanı! İşte bak, gemisini karaya oturttu.
Aynen bunun gibi, bu dünyada gurur ve kibirin ne derece kötü bir şey olduğunu bir kez daha anlamış oldum.
Gerçi kitabımda "İyi kaptan yoktur, şanslı kaptan vardır; zira insanın başına her şey gelebilir" diye not düşmüştüm.
Nitekim, aynen öyle oldu. Gayr–ı ciddi bir 2. kaptan yüzünden önce karaya oturduk; sonra da gemimiz battı.
Gemimiz bir hafta süreyle kurtarma timinin kontrolü altındaydı. Ama, çok ağır davrandılar ve 4 Nisan günü şiddetli fırtına sonucunda gemi karaya oturduğu yerden hareket ederek sürüklendi ve kırılarak battı.
Şükürler olsun, personeli batmadan birkaç gün önce filikalarımız ile tahliye ettim ve en son olarak gemiyi kendim terk ettim.
İnsanın kaptanı olduğu geminin batması kötü bir durum. Resimleri gördüm, içim bir tuhaf oldu.
Ama dedim ya, kaderde ne varsa o olur. Rabbim beterinden bizleri muhafaza etsin diyor, işlerinizde kolaylıklar dileyerek duâlarınızı bekliyorum."
Vehbi Horasanlı


.

Despotik yönetimler tarihe karışıyor

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

18 Nisan 2011, Pazartesi

İkinci Dünya Savaşına kadar, nüfusu 400 milyonu bulan Müslüman toplumun çoğu sömürge, yahut yarı sömürge durumundaydı.

Türkiye ve Afganistan dışındaki İslâm ülkeleri, başta İngilizler olmak üzere, Rus, Fransız, İtalyan, İspanyol ve Hollandalıların hegemonyası altında yaşıyordu.
Bu hegemonik yönetimlerin mazisi, yer yer iki asrı buluyordu.
Üstelik, hemen hiçbir ülkede ciddî bir mücadele azmi görülmüyordu. Toplumlar sindirilmiş, korkutulmuş, çoğu da cahil bırakılmışlardı. Tâ ki, ecnebiye mukavemet edecek, işgalcilere mukabelede bulunacak bir kuvvet ve takatı kendilerinde göremesinler.
İşte, bu perişaniyet hali, İkinci Dünya Savaşının son bulduğu 1945'lere kadar devam etti.
* * *
Hem merkezi, hem de ağırlıklı kısmı Avrupa'da cereyan eden II. Dünya Savaşında, insanlık tarihinin en büyük can ve mal kaybı yaşandı.
Beş–altı sene zarfında (1939–45) on milyonlarla ifade edilebilecek sayıda insan ölürken, Avrupa'nın en mâmur şehirleri bile harabeden farksız bir duruma geldi.
İşte, beşer tarihinin bu en dehşetli sarsıntısına maruz kalan Avrupa'nın sömürgeci devletleri, 1945'ten sonra, ister istemez kendi başlarının derdine düştüler. Sömürgeleri durumunda olan devletleri ve toplulukları idare ve kontrol etmede büyük ölçüde zaafa düştüler.
Bu ise, Müslüman topluluklar için bulunmaz bir fırsat olmuştu.
Afrika, Ortadoğu, Hindistan ve Okyanuslar üzerindeki İslâm ülkeleri bu tarihten sonra birer birer uyanarak bağımsızlık meş'âlesini yaktılar.
Fas, Tunus, Cezayir, Mısır, Sudan, Suriye, Pakistan, Endonezya ve sair ülkeler, sömürgesi durumunda bulundukları despot devletlere başkaldırarak, hürriyet ve istiklâliyete kavuşma çabası içine girdiler.
Yoğunluklu olarak 1946–56 yılları arasındaki bu mücadeleler neticesinde bir mesafe kat edildi. Lâkin, yine de tam hürriyet ve bağımsızlık seviyesine gelinemedi.
Sömürge idaresinden sonra, ne yazık ki, bu kez yerli ve bir kısmı kukla durumundaki despot idarecilerin baskısı altına girdiler.
Çoğu krallık ve bazıları cumhuriyet nâmını almakla beraber, halkın hür iradesi yine de yönetim kademesinde tecelli etmedi.
* * *
Kraliyet tarzındaki despotik yönetimlerin üzerinden de yarım asırdan fazla bir süre geçtikten sonra, aynı Müslüman topluluklarda yeni bazı kıpırdanmalar başgösterdi.
Esasen, bu kaçınılmaz bir gelişmeydi.
İnsanları uzun müddet militer, totaliter ve despotça sistemlerle idare edemezsiniz. Bir gün bir yerde mutlaka patlak verecektir.
Nitekim öyle oldu.
Şu sıralar, aynı kategorideki İslâm ülkelerinde çeşit çeşit patlamalar yaşanıyor.
Toplum, baskıcı rejimlerle yönetilmek istemiyor. Kendi hür iradesinin yönetime yansımasını, devletin bütün kurum ve kuruluşlarıyla kendilerine hizmetkâr olmasını talep ediyor.
Hem insanî, hem İslâmî bir mahiyet arz eden bu talepler, dünya ve insanlık nazarında da haklı, mâkul ve makbul görüldüğü için, günden güne kuvvet kazanarak daha gür bir sadâ ile seslendirilmeye devam ediyor.
Bundan geri dönüş olmaz, olmamalı.
Uyanan, intibaha gelen beşer, esir ve köle olmak istemediği gibi, şahıslara dayalı totaliter sistemlere karşı da adeta isyan ediyor.
Bütün bu gelişmeler, aslında "serbestiyet ve malikiyet devri"nin başladığını gösteriyor.
Vatandaşlar, hükümetleri kendi hür iradeleriyle belirlemek istediği gibi, geçim ve maişet noktasında da, hak ve adâlet ölçüleri içinde bir muamele istiyor.
Görünen o ki, İslâm ve insanlık âlemi, yüz yıllardır sürüp gelen despotik zihniyet ve yönetimleri bir daha dirilmemek üzere hayatından söküp atmaya çalışacak.
Esasen, dünya huzuru ve barışı için, başka bir çıkış yolu da görünmüyor.

 

 

TARİHTE BUGÜN   18 Nisan 1954

 

Mısır'da Nasır dönemi

 

Mısır'da bir iç darbe yaparak bütün ipleri ele geçiren Albay Cemal Abdünnasır, "Arap Sosyalizmi" nâmı altında yeni bir rejim sürecini başlatmış oldu. (18 Nisan 1954)
Tabiî, bu tarihin bir de evveliyatı ve sonrasındaki gelişmeler var ki, hayli dikkat çekici görünüyor.
* * *
Bugünlerde yaşadığı rejim krizinden adım adım çıkmaya çalışan Mısır'da, bundan altmış sene önce de bir başka rejim krizi yaşanmış ve kraliyetten cumhurî sisteme geçiş yapılmıştı.
Yeni sistemin adı "cumhuriyet" olmasına rağmen, yönetimdeki uygulamalar, kraliyet şartlarından daha ağır, daha despotça bir anlayışın hükmettiğini gösteriyordu.
Zirâ Nasır, daha evvelden birlikte hareket ettiği İhvân–ı Müslimin mensuplarını da baskı altına alıp sindirerek, meydanda ne rakip, ne ortak hiç kimseyi bırakmayarak, Mısır'da tam diktatöryal bir yönetim kurdu.
* * *
Hem Arap milliyetçisi, hem de sosyalist fikirleri olan Nasır, 1940'lı yıllara kadar da kraliyet yönetimine bağlı bir subaydı.
Bu yıllarda ise, askeriye içinde milliyetçi görüşe sahip kafa dengi bazı kişilerle grup hareketi içine girdi. Zekeriya Muhyeddin, Abdülhakim Amir ve Enver Sedat gibi subaylarla yakınlaşıp gizli Hür Subaylar Cemiyetini vücuda getirdi.
Bu subaylar, bir süre sonra hem kraliyet sistemine, hem de Mısır'daki İngiliz hakimiyetine karşı gizliden gizliye bir faaliyetin içine girdiler.
Bu arada, ilk Arap–İsrail Savaşında (1948–49) da aktif görev alarak Filistin'de fiilî çatışmaya girdiler.
* * *
Hür Subaylar Komitesinin kurucu üyelerinden biri olan Nasır, 1951'de yarbaylığa yükseldi.
Rütbesiyle birlikte askeriyede tesir gücü de artan Nasır ve arkadaşları, nihayet  1952 yılı Haziran'ında kansız bir darbe yaparak idareye el koydular.
Bu askerî komite, General Muhammed Necib'i devlet başkanlığına getirdi. Ancak, perde arkasında hükmeden şahıs yine Nasır oldu.
Nitekim, ancak iki yıl kadar Necib'in başkanlığına tahammül gösterebilen Nasır 18 Nisan 1954'te bir iç darbe ile onu da devirerek kendini Cumhurbaşkanı ilân etti.
Böylelikle, dışa karşı milliyetçi, iç politikada ise tam despotça bir yönetim kuran Cemal A. Nasır (tıpkı bizdeki İttihatçılar gibi. Zaten, onun ismi de İttihatçı Cemal Paşaya izafeten konulmuştu), Mısır'da yeni bir rejim anlayışının hakimiyet devresini başlatmış oldu.
Nasır, 1970'te ölünce, yerine arkadaşı Enver Sedat geldi. 1981'de bir sûikastle öldürülen Sedat'ın yerine ise Hüsnü Mübarek geçti.
Bakalım, Mübarek'in yerine kim gelecek ve Mısır nasıl bir rejim anlayışıyla yönetilecek.

.

İstanbul boğulmak üzere

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

19 Nisan 2011, Salı

İktidar kanadının "Patenti bize aittir" diyerek ilân ettiği, anamuhalefetin de "Hayır, o fikir bize aittir" diyerek üzerine atladığı "İstanbul'a iki büyük yeni şehir" projesi düşüncesi, görüyor ve inanıyoruz ki İstanbul halkının çoğu tarafından sempatik değil, tam aksine ürkütücü geldi. Zira, bu megaköy, nüfus ve trafik yoğunluğu itibariyle zaten boğulma raddesine gelmiş durumda.

Diğer sorunların yanı sıra giderek artan bu sorunun hal çaresi için, şehrin artık ne alt yapısı, ne de üst yapı kâfi geliyor.
Her gün yaşayanlar bilir ki, çoğu vakit, şehrin bir yakasından diğerine geçmek, neredeyse yarım güne mal oluyor.
Keza, çalışan nüfusun çoğu, günde yaklaşık üç saatini trafikte harcıyor, yahut ulaşım sıkıntısı çekerek geçiriyor.
Bu da, yarım mesaiye tekabül eden bir zaman ve enerji kaybı demektir.
Azalmak bilmeyen trafik sıkıntısı, sınıfları itiş–tıkışlı eğitim cenderesi, gece yarısı bile âcil servislerde uzun kuyrukların oluştuğu sağlık fâciası, cadde ve sokaklarında artık rahat yürünemez hale gelen nüfus kesafeti, sağlıksız yapılaşmanın yol açtığı betonlaşma kâbusu, gitgide artan işsizler ordusu ve sâir sıkıntılar yetmiyormuş gibi, şimdi yeni nüfus göçlerine zemin hazırlayacak, hatta teşvik edecek yeni büyük şehirlerin kurulması fikri, kusura bakılmasın ama huzurlu ve medenice bir hayata hasret kalmış İstanbullular için hiç mi, hiç cazip gelmiyor.
Ana arterleri, ana yolları, hatta otobanları dahi tıkanma ve kilitlenme noktasına gelen İstanbul'da yeni şehirler kurmak yerine, neden harabeye dönmüş  ve depreme karşı dayanıksız durumdaki evlerin, binaların onarılması cihetine gidilmiyor?
Kezâ, İstanbul'a doğru yeni göç katarlarını sevk etmek yerine, bu tür çabalar için başka alternatifler niçin düşünülmüyor?
Yeni ve modern şehir projeleri, nüfusu göç ettirmeden tahakkuk ettirilemez mi?
Hayat, insanları yerinden–yurdundan ayırmadan güzelleştirilemez mi? Yani, hayatı yerinde güzelleştirmek mümkün değil mi?
Türkiye'nin üç tarafı denizlerle kaplı. Deniz ulaşımı dahil, kara ulaşımı, demiryolu ve hava ulaşımının sağlanabileceği Türkiye'de yaklaşık 40–50 şehir veya şehirleşmeye müsait yer var.
Bütün bunlar görmezden gelinerek, zaten boğulma derecesine gelmiş bulunan İstanbul'daki hayatı büsbütün çekilmez hale getirecek projelerden söz etmek, bize cazip gelmediği gibi, aksine çok tuhaf göründü.
Bize göre, devletin yapacağı yeni ve büyük yatırımların taşraya ve Anadolu'ya kaydırılması çok daha hayırlı olacaktır.
Zira, işsizlik, geçimsizlik, huzursuzluk veya güvensizlik sebebiyle, Anadolu'nun pekçok köy ve kasabasından büyük şehirlere göç dalgaları yaşandı.
Göç veren yerler, daha da ıssız bir hale geldi. Buralarda modern tarım ve hayvancılık işi teşvik görmesi gerekirken, maalesef daha da geri gidildi ve ilkel usûllerle yapılan çiftçilik tablolarına bile rastlanılmaz oldu.
Avrupa'nın modern ve gelişmiş ülkelerinde, adeta şehirde ne varsa köylerde de temin edilebilir durumda.
Türkiye'de ise, belki iki yüz milyon nüfusa yetecek derecede geniş ve bereketli tarım arazisi var; buralar, her türlü sebze, meyve, hububat ve hayvancılık sektörünün gelişmesine müsait; sanayi ve yüksek teknolojinin geliştirilmesi hâkeza; ama gelin görün ki, bu kuvvetli potansiyel kendi haline bırakılıyor da, varsa yoksa büyük şehirleri bir kat daha büyütecek yeni yatırımlar, yeni yerleşim projeleri gündeme getiriliyor.
Yoksa, bütün bunlar, büyük şehirlerin "büyük oy deposu" şeklinde görülmesinden mi kaynaklanıyor?
Eğer öyle ise, bu tür düşünceler daha da vahim bir seyir takip ediyor demektir.
Dolayısıyla, bundan bir an evvel vazgeçilmesini, yeni yatırımların ise, fıtrî nüfus yoğunluğunun bulunduğu veya mekânın, muhitin çok daha müsait olduğu bölgelere kaydırılmasını tavsiye ederiz.

 

TARİHTE BUGÜN   19 Nisan 1919

 

Kars ve çevresinde hüzünlü günler

 

Ruslardan cesaret, İngilizlerden de alenî destek ve teşvik gören Ermeniler, 19 Nisan 1919'da Kars ve çevresini işgal ettiler.
Oysa, Millî Mücadelenin ilk şanlı direniş hareketlerinden birisi burada sergilenmişti.
Mondros Mütarekesinden hemen sonra, yani 5 Kasım 1918'de "Kars Millî İslâm Şurâsı Merkez–i Umumisi" teşkil edildi. Bu şurânın şubeleri ise, başta Ardahan olmak üzere yakın merkezlerde de hızla teşekkül ettirilidi.
Yaklaşık altı ay müddetle bu bölgeyi Rus, Ermeni, Gürcü ve İngiliz işgalcilerine korumaya çalışan Kars Millî İslâm Şurâsı, Nisan 1919'dan itibaren dayanılmaz derecede sıkıntılı günler geçirmeye başladı.
Devlet ve hükûmet merkezinden buraya hiçbir yardım yapılamıyordu.
Etraf, bütünüyle işgalci güçler tarafından kuşatılmış durumdaydı.
Şark Cephesine (15. Kolordu) gönderilen Kâzım Karabekir, 20 Nisan'da Trabzon'a ancak ulaşabildi.
(30 Nisan'da Erzurum'a doğru hareket ediliyor. Uzun süren çalışmaların ardından, işgalcilere karşı taarruz harekâtı başlatılıyor.)
13 Nisan 1919'da Kars ve çevresinin idaresini ele geçirdiğini duyuran İngiliz işgal kuvvetleri, Millî İslâm Şurâsı merkezine baskın düzenleyerek 12 kişiyi tutuklattı.
Tutuklananlar önce Batum'a, ardından Malta Adasına sürgün edildiler.
Ardından, Müslüman nüfusa yönelik katliâmlar başladı.
Sahipsiz, çaresiz ve imkânsız duruma düşen Kars çevresindeki Müslümanlar, 19 Nisan'da başlayan Ermeni istilâsına da teslim olmak durumunda kaldı.
Ermeniler, hem Ruslar'dan cesaret, hem de İngilizlerden kuvvet alarak, her tarafta katliâma giriştiler.
Bu arada, Hıristiyan Gürcüler de, aynı yöntemlerle Ardahan ve Posof'u ele geçirerek, onlar da savunmasız ve perişan durumda kalan Müslüman halka kan kusturmaya başladılar.
Böylelikle Kars, Ardahan ve çevresinde aylarca sürecek olan kanlı işgal süreci başlamış oldu.
Bölgenin işgali, Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Millî Kuvvetlerin 30 Ekim 1920 tarihinde gerçekleştirdiği püskürtme harekâtına kadar devam etti.
Ayyıldızlı bayrak, Kars Kalesine Besmele–i Şerife ile o gün yeniden çekildi.

.

Demokrasi varsa, çare var demektir

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

21 Nisan 2011, Perşembe

Seçimlere bağımsız girecek BDP destekli adayların YSK tarafından veto edilmesi, ilk anda bir belirsizlik, tedirginlik, hatta karamsarlık havası meydana getirdi.

Bazı şehirlerde yapılan şiddet gösterileri ve bir anda ortalığın savaş alanına çevrilmesi, hissedilen karamsarlık havasını daha da koyulaştırdı.
Mâsum geniş vatandaş kitlesi, haksız ve de gereksiz yere endişeli bir bekleyişin cenderesine doğru sürüklendi.
Canıyla, malıyla zarara–ziyana sokulanlar da cabası...
Hadiselerin patlak verdiği Salı günkü boğucu hava akşam saatlerine kadar devam etti.
Her nedense, akşam saatlerinden itibaren, tedricî olarak bir iyimserlik havası esmeye başladı.
Bu hava, merkezi demokrasi olan erdemli platolardan gelen ümit verici esintilerdi.
Ertesi gün, ferahlık veren bu esintinin daha da ziyadeleştiği görüldü.
Cumhurbaşkanı Gül'ün devreye girmesiyle de, korku ve endişenin yerini ümitli bir bekleyiş aldı.
Şimdi, dalgalı ve çalkantılı süreçte yaşanan hadiseler zincirinin birkaç fotoğraf karesine bakarak, konuyu toparlamaya çalışalım.

Şiddete yuh; demokrasiye alkış!

Her şeye rağmen, Türkiye'de iyi–kötü bir demokrasi vardır.
Dahası, insanlarımızın ekseriyeti hakikaten hürriyet ve demokrasinin erdemine varmış, özümsemiş bulunuyor.
Bu seviyeyi küçümsemek, hele hele yok farz etmek hakkaniyetle bağdaşmadığı gibi, büyük nankörlük olur.
İşte bakınız...

BİRİNCİSİ: Bir–ikisi müstesna hemen bütün siyasî partiler, YSK'nın veto kararını doğru bulmadı, onaylamadı. Hatta, yanlış, keyfî ve son derece tehlikeli bulanlar oldu.
Üstelik, bu farklı siyasî görüşe sahip olanların hemen tamamı, BDP'nin siyasî ve ideolojik tarafından hiç, ama hiç hazzetmez, hatta nefretle bakar.
Buna rağmen, BDP'nin desteklediği adayların veto edilmesine şiddetle itiraz ettiler ve bu maksatla bir çare arayışı içine girdiler.
Şayet, ülkede yerleşmiş bir demokrasi kültürü olmasaydı, hiç şüphe edilmesin ki, verilen tepkiler ve hadisenin seyri başka türlü olurdu.
Bu durumu, herkesin tam görünmesi ve iyi okunması lâzım.

İKİNCİSİ: BDP'li protestocuların arasına sızmış olan provokatörlerin şiddete tevessül ederek etrafı yakıp yıkmalarına rağmen, halkımız yine de itidâlini bozmadı ve en önemlisi yine sağduyu ile hareket etti.
Eminiz ki, terör örgütüne sempatiyle bakan bu partinin fikriyatından nefret eden, keza sergilenen şiddet eylemlerine lânet okuyan çoğu vatandaşımız dahi, bağımsız adayların seçilme haklarının ellerinden alınmasına sıcak bakmadı, yapılan vetoları doğru bulmadı.
Şayet, bu ülkede az da olsa tekâmül etmiş bir demokrasi erdemliliği olmasaydı, diğer vatandaşların çoğu vetoya uğrayan milletvekili adayları için "Oh olsun!" demekle de kalmaz, daha ileri boyutlarda reaksiyonlar gösterirdi.

ÜÇÜNCÜSÜ: Tahminlerin aksine olarak, bu meselede en geri plânda duran Başbakan'ın suskunluğuna rağmen, anamuhalefet partisi başkanı, diğer parti temsilcileri, Meclis Başkanı ve son olarak Cumhurbaşkanı'nın duyarlı davranarak devreye girmesi ve bütün bu kesimlerin adeta elbirliğiyle bir çıkış yolunu aramaya koyulması, elbetteki memnuniyetle karşılanmalı.
Demokratik olgunluk olmasaydı eğer, herhalde bunların tutumları da başka türlü olurdu.

DÖRDÜNCÜSÜ Bu arada, siyasî konjonktürün bir zaafını da nazara vermek durumundayız.
Bu cihette öyle bir anlayış var ki, vakt–i zamanında bir türlü hazırlık çalışması yapılmaz, muhtemel pürüzler önceden giderilmez; öööylece beklenip durulur. İllâ bir kriz çıkacak, mekanizma kilitlenecek, yumurta kapıya gelip dayanacak, iki ayak bir papuca girecek, hatta dananın kuyruğu kopma noktasına gelecek, ondan sonra bir çare ve çıkış yolu aranmaya başlanacak.
Ne tuhaftır ki, Cumhurbaşkanlığı seçimi konusu da aynen öyle olmuştu. Meclis kilitlendikten, Meclis iradesi AYM tarafından bloke edildikten sonra, ani ve hızlı bir kararla, "Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi" konusu gündeme getirildi.
Şimdi yaşanan siyasî sıkıntıya da, tıpkı 2007'deki Cumhurbaşkanlığı seçimi krizi gibi bakarak ferahlık duymak, daha mâkul bir yaklaşım tarzı olsa gerektir.
Evet, hiç endişe edilmesin ki, Türkiye'de var olan demokrasinin gücü ve olgunluğu ölçüsünde, yine demokrasi içinde kalarak mevcut sıkıntıların da üstesinden gelinecek.
O halde, şiddete başvurmaya, etrafı yakıp yıkmaya, mâsum insanların hakkına girmeye hiç hacet yok.

 

TARİHTE BUGÜN  21 Nisan 1938

 

Pakistan'ın millî şâiri İkbâl

 

Dost ve kardeş Pakistan'ın millî şâiri Muhammed İkbal, 21 Nisan 1938'de rahmet–i Rahmân'a kavuştu.
Bazı yönüyle Mehmed Akif'e de benzetilen İkbâl, 1873'de Pencap eyaletinde dünyaya geldi.
Ailesi dindar ve ehl–i tasavvuf kimselerdi.
Bu sebeple, İkbâl'in ilk eğitimi Kur'ân–ı Kerim oldu.
Daha sonra medresede eğitim görmeye başladı. Arapça ve Farsça dersler aldı. Edebiyatla da yakından ilgilendi.
Lahor'da yüksek tahsilini tamamladıktan sonra, Doğu Dilleri Fakültesine hoca olarak tayin edildi. İlk şiirleri de bu dönemde yayınlanmaya başladı.
Bilâhare İngiltere'ye gitti. 1905'de Londra'daki Chambrich Üniversitesi'nin felsefe ve iktisat bölümünden mezun oldu. Londra'da üç sene kadar kaldı. Burada Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesinde hocalık yaparken, bir yandan da İslâmî konularda konferanslar verdi.
Buradan da Almanya'ya giderek, Münih Üniversitesi'nde felsefe dalında doktora yaptı. 1908'de ülkesine döndüğünde, yazı ve şiirlerine hayranlık duyanlar tarafından büyük bir coşkuyla karşılandı.
Hürriyet ve bağımsızlık üzerine yazdığı coşkulu şiirler, Hindistan'daki İngiliz sömürgesi olmuş Müslümanların intibaha gelmesine vesile oldu.
Aynı heyecan dalgası, Pakistan'ın kuruluşuna ve bağımsızlığına da büyük hizmet etti. İkbal, bilhassa bu yönüyle M. Akif'e çokça benzetilmiş.


.

Raman Dağında petrol sevinci

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

22 Nisan 2011, Cuma

TARİHTE BUGÜN 22 Nisan 1940

Raman Dağında yapılan sondaj çalışmaları netice verdi ve 1042 metre derinlikte petrol bulundu. (22 Nisan 1940)
Bugün Batman il sınırları içinde bulunan Raman Dağının yüksekliği 1300 metre civarında.
Bu bölgede petrol bulunduğu ümidiyle, 1934 yılından itibaren jeolojik etütler yapılmaya başlandı.
Beş yıl kadar devam eden etütler neticesinde, 24 Temmuz 1939 tarihinde burada ilk sondaj çalışması yapıldı.
"Raman–1" adı verilen bu kuyunun derinliği 1042 metreye ulaştığında, ümit verici bir petrol damarı bulundu.
Bu dağda bulunan ham petrol, aynı zamanda Türkiye'nin ekonomik ve ticarî anlamdaki ilk petrolü olma özelliğini de taşıyordu.
1052 metrede tamamlanan kuyudan düzenli ilk pompalama çalışmasına 3 Haziran günü başlandı.
Bu kuyudan elde edilen ham petrolün günlük miktarı, yaklaşık 10 ton civarındaydı.
Petrol bulmanın sevinciyle faaliyetlerine hız veren TPAO, Raman Dağının muhtelif noktalarında sondajlama çalışmasına başladı.
Kısa sürede, petrol fışkıran onlarca kuyu açıldı.
İlk başlarda bir köy hüviyetinde olan Batman (İluh köyü), elde edilen petrol ve burada kurulan rafineri sayesinde hızla gelişti.
(Batman, sırasıyla 1950'de bucak, 1957'de ilçe ve 1990'da da il oldu. Bugün itibariyle nüfusu 350 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.)
* * *
Batman Rafinesinin inşaatına 1948 Temmuzunda başlandı ve aynı yılın Kasım ayında 200 ton arıtma kapasiteli ilk üretime geçildi.
1951'de Garzan bölgesinde de petrol sahasının bulunmasıyla birlikte, Batman Rafinerisinin kapasitesi de genişletildi ve yıllık üretimi 330 bin tonu aşan modern bir rafineriye dönüştürüldü.
Batman il sınırları içinde bulunan Raman ve Garzan çevresi, Türkiye'nin en çok petrol üreten bölgesi olma özelliğine sahip.
Buradan elde edilen ham petrolün bir kısmı Batman Rafinesinde arıtılırken, bir kısmı da boru hatlarıyla İskenderun Körfezine (Dörtyol) pompalanıyor. Buradan da, gemilerle (Kırıkkale'ye yine boruyla) Türkiye'nin başka merkezlerinde kurulmuş bulunan rafineri tesislerine gönderiliyor.
* * *
Raman ve Garzan bölgesinde elde edilen petrol, Türkiye genelinde elde edilen petrolün yaklaşık yüzde altmış–yetmişine tekabül ediyor.
Bugün itibariyle, yüzlerce kuyudan yıllık milyonlarca varil petrol üretilmekte.
Petrolün net üretim miktarı sürekli olarak değişiyor. Zira, eski kuyuların bir kısmı kapanırken, bir taraftan da yeni yeni kuyular açılıyor.
Türkiye geneli için belirtilen rakamlara göre, yıllık üretim iki buçuk milyon ton civarında.
Bu miktar, ihtiyacın ancak yüzde 8–9 kadarını karşılamakta. Geri kalan büyük kısım ise, petrol üreten muhtelif ülkelerden ithal edilmekte.


.

Nükleer patlamayla kıyâmet kopar

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

26 Nisan 2011, Salı

Bugün, 26 Nisan 1986'da Ukrayna'nın Kiev şehri yakınlarında yaşanan Çernobil Felâketinin 25. yıldönümü.

Bilançosu hâlâ tam olarak bilinmeyen bu nükleer felâketten milyonlarca insan etkilendi. Yüz binden fazla insan öldü, yüz binlerce kişi yaralanıp sakatlandı, milyonlarca insan da bu fâcianın yol açtığı sebeplerle hastalandı, yahut yıllar sonra hastalanma riski altına girdi.
Çernobil kadar tehlike arz eden nükleer santrallere, bugün dünyanın hemen her yerinde rastlamak mümkün.
Bunları bir kıyâmet alâmeti şeklinde düşünmek mümkün.

Büyük hadise

Bir hadisenin büyüklüğü ve ehemmiyeti, o hadisenin zamana ve mekâna olan etkisiyle ölçülür.
Eskiler bunu "zamanda tesir, mekânda şümûl" diye târif etmişler.
Yani, meydana gelen bir hadise, ileriye dönük olarak ne kadar çok seneyi ve ne kadar geniş bir coğrafyayı etkisi altına alıyorsa, o hadisenin mahiyeti de o derece büyük ve ehemmiyetli olarak kabul edilir.
Bu açıdan bakıldığında, nükleer patlamaları "büyük hadiseler" kategorisi sıralamasında liste başı maddeler arasında görmek mümkün.
Nükleer enerji, ister reaktörlerin bulunduğu yerde patlasın, isterse havadan atılarak patlatılsın, netice değişmiyor.  Yani, her iki halde de müthiş tahribat yapıyor, patladığı yerde adeta canlı namına birşey bırakmıyor, hayatı bütünüyle söndürüyor.
1945'te Hiroşima ve Nagazaki'de patlatılan atom bombaları ile 26 Nisan 1986'da Çernobil'de patlayan nükleer reaktörlerın hasıl ettiği neticeler gibi...

Yüzlerce Çernobil var

Bu patlamalar, bir yönüyle kıyâmet habercisi gibi.
Kıyâmetin alâmetlerinden söz eden rivâyetlerde, ayrıca "Duhan'ın çıkışı"ndan bahsedilmiş
Duman anlamına gelen "Duhan"ı bazı âlimler, kıyamete yakın vakitte ortalığı kaplayacak ve toplu ölümlere sebebiyet verecek zehirli gaz, toz, duman şeklinde yorumlamışlar.
Bu tarz yorumlar ise, öldürücü nükleer gazlarla büyük ölçüde örtüşüyor.
1945'teki patlamalarda yüz binlerce insan öldü. 1986'daki nükleer felâketten milyonlarca insan zarar gördü. Geçen ay Japonya'daki zelzele sebebiyle bir nükleer santralde meydana gelen patlama, bütün dünyayı korkutup endişelendirdi.
* * *
Çernobil felâketinin üzerinden tam tamına 25 sene geçti. Ancak, bu patlamanın bölge ve dünya çapındaki zararlı etkileri hâlen devam ediyor.
Bir de düşünün ki, bugün dünyada en az Çernobil kadar potansiyel tehlike arz eden yüzlerce nükleer santral var.
Bunların bir şekilde patlaması halinde, hiç tereddütsüz kıyametin kopması derecesinde bir felâket yaşanacak ve yeryüzünde hayat bitmiş olacak.
Meselâ, İkinci Dünya Savaşı gibi bir çılgınlık hali zuhur ederse, nükleer silâhların kullanılması ve enerji maksatlı nükleer santrallerin saldırıya uğraması kaçınılmaz olacak gibi görünüyor.

Çernobil fâciasının boyutları

Ukrayna'nın Çernobil kentindeki Nükleer Reaktöründe 25/26 Nisan 1986 gecesi meydana gelen nükleer kaza, 20. asrın en büyük ve en tehlikeli kazası olarak tarihe geçti.
Patlama sonucu etrafa yayılan radyasyon miktarı normalin 100 bin katına kadar çıktı.
İlk etapta, bölgeden 135 bin kişi tahliye edildi. (Bu sayı daha sonra 400 bine çıktı.)
Patlama bölgesi havadan kum ve toprakla örtülmeye çalışıldı. Ancak, yine de radyoaktif maddenin etrafa ve havaya yayılmasına engel olunamadı.
Kıyameti hatırlatan bu nükleer felâket, sadece Ukrayna’da 125 bin kişinin ölümüne ve sayısız insanın yaralanmasına, sakatlanmasına yol açtı. 
Bu kaza, uzmanların gece yarısı yaptıkları bir deney esnasında yaşandı.
Kaza sonrası yaşanan korku ve endişe haliyle bütün dünyayı etkiledi.
Zira, yaşanan patlamayla etrafa yayılan nükleer reaksiyon (radyasyon), çeşitli sebeplerle çok daha geniş bir coğrafyayı etkisi altına altına aldı. Havaya yayılan radyoaktif parçacıklar, rüzgâr ve bulutlar vasıtasıyla dünyanın başka yerlerine de yayılma istidadı gösterdi.
Yağmur bulutlarıyla yere düşen radyoaktif parçacıkların, insanlara, hayvanlara olduğu kadar, bitkilere de zarar verdiği, dolayısıyla, yediğimiz–içtiğimiz ne varsa, hepsinde birtakım yan etkilerin bulunabileceği kuvvetli ihtimal dahilinde.
Düşünün ki, sadece Çernobil'deki nükleer santralın 4. Reaktöründe meydana gelen patlamayla insanlık ve canlı hayatı bu derece bir risk ve tehlike altında kalabiliyorsa, acaba dünyadaki diğer santrallerin patlaması halinde neler olabilir?
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, böyle bir durumda, hiç şüphesiz, ortaya kıyâmeti andıran bir manzara, hatta bir netice netice hasıl olabilir.
Potansiyel tehlike, bu derece vahim ve dehşet verici bir bir durum arz ederken, şimdi de dünya ülkelerinin—silâh depoları bir yana—sadece enerji maksatlı inşa edip çalıştırdıkları nükleer santrallerin nasıl bir yekûn teşkil ettiğine şöyle bir bakalım.
Dünyada halen faal durumda 440 civarında nükleer santralin var olduğu az–çok biliniyor.
Bu santrallerin 105'i ABD'de, 60'ı Fransa'da, 55'i Japonya'da ve 36'sı Rusya'da bulunuyor.
Ayrıca, Rusya'da, Çin'de, Hindistan'da, Güney Kore'de, Japonya'da, ABD'de ve İran'da yekûn onlarca yeni nükleer santralin yapımı devam ediyor.
Yukarıda ismi belirtilenlerin dışında olarak—kronolojik sıraya göre—nükleer santrale sahip diğer ülkeler şunlar: Almanya, Arjantin, Belçika, Birleşik Krallık (İngiltere), Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Ermenistan, Finlandiya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Hollanda, İsveç,İsviçre, İspanya, Kanada, Litvanya, Macaristan, Meksika, Romanya, Slovakya, Slovenya, Tayvan, Ukrayna.

.

Diktatörlerin gidişi; sömürgenin bitişi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

29 Nisan 2011, Cuma

Tam 23 yıl müddetle (1922–45) İtalya'nın yönetiminde söz ve sorumluluk sahibi olan faşist lider Benito Mussolini, bizzat kendi halkı tarafından linç edilerek öldürüldü. (29 Nisan 1945) Ölü veya ölüm derecesinde iken, hanımı ile birlikte ayağından (başaşağı) asıldığı da rivâyet ediliyor.

Gerçek olan şu ki, savaşın (II. Dünya S.) birinci derecedeki suçlusu olarak ilân edilen Mussolini'nin âkıbeti pek fecî olmuştur.
Yegâne müttefikinin fecî âkıbetini haber alan Alman diktatör Adolf Hitler de, hemen bir gün sonra hanımıyla birlikte zehir içerek intihar eder.
Bu iki diktatörden birinin linç edilerek, diğerinin ise zehir içerek ölümlü hale gelmesiyle, II. Dünya Savaşı da bitiş sürecine girmiş oldu.
Geriye ise, insanlık tarihinin en dehşetli manzarası kaldı: Harabeye dönen koca şehirler, milyonlarca aç, yaralı, sakat, perişan vaziyetteki insan ve bir tahmine göre asker–sivil yüz milyona yakın can kaybı...
Evvelki savaşın aksine olarak, İslâm âlemi bu dehşet saçan kanlı arenanın dışında kaldı. Avrupa'da ve sair yerlerdeki gayr–ı müslim topluluklar ise, Birinci Dünya Savaşının belki on katı kadar telefat verdiler ve maddeten de zarar–ziyana uğradılar.

Savaşın yayılması

II. Dünya Savaşı, dünya ve insanlık tarihinin en kanlı ve en yıkıcı hadisesi olarak kayıtlara geçti.
Yaklaşık 6 sene süren (1939–45) bu savaşa aktif şekilde katılan büyük ülkeler iki blok halinde karşı karşıya geldiler.
Bir tarafta Almanya, İtalya ve savaşa sonradan katılan Japonya vardı.
Diğer tarafta ise, İngiltere, Rusya (SSCB), Fransa, Polonya ve yine sonradan savaşa katılan ABD vardı.
Bu ülkelerin hemen tamamı, sömürgeciydi. Sömürgeleri de, tâ 1945'e kadar çoğunluk itibariyle Müslüman topluluklardı.
O korkunç savaşta ise, bu sömürgeci devletlerin belleri kırıldı.
Yani, galibin de mağlup olanın da kaybı büyük oldu.
Bunlar, büyük savaştan önce sömürge sahasını daha da genişletme ve etkinleştirme hesapları yaparken, kendilerini bir anda ateş ve barut gayyası içinde buldular.
Savaşın ilk yıllarında Almanya'dan öylesine şiddetli darbeler yediler ki, neye uğradıklarını şaşırdılar.
Evet, tâ yıllar öncesinden savaş sanayiini kuran ve harbe hazırlanan Almanya, savaşın ilk yıllarında galibâne gidiyordu. Meselâ, İngiltere ve Rusya hariç, Fransa, Polonya başta olmak üzere Avrupa'nın hemen bütün hükümetlerini teslime mecbur etmiş ve Nazi ordusuyla o ülkelerin topraklarını zaptetmiş durumdaydı.
Hitler, bir taraftan da, teslim olmakta direnen Rusya ve İngiltere'ye öldürücü darbeler indiriyordu.
Hitler'in ordusu, gerek kara harekâtı, gerek hava bombardımanı ve gerekse paraşütçü birliklerle yapmış olduğu indirme operasyonlarıyla, Rusya ve İngiltere'nin korkulu rüyâsı haline gelmişti.
Savaşın üçüncü yılında (Aralık 1941) Almanya'nın müttefiki olan Japonya'nın Pearl Harbor'daki ABD kuvvetlerini vurması ve bu iki büyük devletin de karşılıklı olarak fiilen savaşa katılmasıyla birlikte, gelişmelerin seyri peyderpey değişmeye başladı.
Son olarak, ABD hava kuvvetleri tarafından Japon adalarına üç gün arayla (6–9 Ağustos 1945) atılan atom bombaları, savaşa nokta konulmasına sebebiyet verdi.
250 bin insanın ölümüne yol açan bu hadiseden sonra, Japonya kayıtsız şartsız teslim olduğunu ilân etti.
Avrupa'da ise, Hitler ve Mussolini hayatta olmadığı için, bu kıt'adaki savaşın sürmesi de mümkün görünmüyordu.
Kaldı ki, Almanya, Hitler'in ölümünden on gün sonra (7 Mayıs) zaten teslim belgesini imzalamış ve ülke topraklarının taksim edilmesine razı olmuştu.
1945 yılı Ağustos ayı sonlarına gelindiğinde, Uzak Doğu'da olduğu gibi Avrupa'da da fiilen ve hukuken İkinci Dünya Savaşı sona ermiş oldu.

Bu şerden çıkan hayır

Savaş boyunca güç–kuvvet kaybeden ülkeler, sömürgeler üzerindeki hakimiyetlerini sürdürmede zorlanır hale geldiler.
Onların zaafa düştüğünü fark eden müstemleke durumundaki topluluklar ise, hürriyet ve bağımsızlık mücadelesine giriştiler.
Afrika, Orta Doğu, Hindistan ve Uzak Doğu'daki Müslüman ülkelerde 1946'da başlayan hürriyet ve istiklâl mücadelesi, ileriki yıllarda kısmî başarılar gösterdi.
1956'ya gelindiğinde, onlarca ülke yeniden bağımsızlığını kazanır bir seviyeye geldi. Hitler ve Mussolini, dolaylı da olsa İslâma hizmet etmiş bulundular.
Bir bakıma, onlar "Allah'ın kılıcı" oldular. Allah'ın takdiriyle, bu kılıçlar önce büyük ve cebbar zalimleri vurdu; sonra da dönüp sahiplerini vurdu, kırdı.
Müslüman topluluklarına gelince...
Ne yazık ki, onlar tümüyle ne sömürgecilerin tahakküm ve müdahalesinden kurtulabildiler, ne de onların desteklemiş olduğu yerli kukla diktatörlerin baskısından kendilerini kurtarabildiler.
Bir cihette bağımsız gibi oldular; ancak, bir yandan da başlarına krallar, müstebidler, darbeciler gelip çöreklendiler.
Kırk–elli yıl da böyle geçti.
Şimdi gelinen noktada, Müslüman toplumlarda kâmilen bir hürriyet ve demokrasi aşkının ateşlendiğini görmekteyiz.
Bugünlerde yaşanan bu hararetli hareketlenme, onları inşaallah bu maksada ulaştırmada hakiki bir vesile olur ümidindeyiz.

 

 

Yıllarca Avrupa'yı titreten ve dünyaya korku salan iki diktatör: Adolf Hitler (solda) ve Benito Mussolini. Her ikisi de, fecî bir âkıbetle gitti. İkinci Dünya Savaşının baş aktörlerinden olan bu iki şahsiyet, ilk yıllarda rakiplerine üstünlük sağlarken, savaşın sonlarına doğru mağlubiyeti yaşadılar. Sömürge durumundaki Müslüman topluluklar, bu iki diktatörün darbe vurduğu devletlerin tahakkümünden kurtulma ve bağımsızlık mücadelesini başlatma sürecine girdiler.


.

Kanal İstanbul üzerine çeşitleme

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

02 Mayıs 2011, Pazartesi

Başbakan Erdoğan'ın geçen hafta açıkladığı "Kanal İstanbul" isimli "çılgın proje", kamuoyunda konuşulup tartışılmaya devam ediyor.

İki sene sonra hafriyata başlanıp 2023 yılında tamamlanmasının plânlandığı söylenen bu "muhayyel proje"nin lehinde bulunanlar kadar, aleyhinde konuşanlar da var.
Ancak, bugünkü mesele bu projenin lehinde veya aleyhinde olmak meselesi değil.
Önemli olan, bu projenin rasyonel, ciddî, tutarlı, ekolojik ve morfolojik yönden sakıncalı, uygun zamanlı ve faydası zararından üstün olup olmadığı gibi hususlardır.
Meselenin, bir de "uluslar arası antlaşmalar" boyutu vardır ki, bunun da ayrıca ele alınması gerekiyor. (NOT: 1923 Lozan ve 1936 Montrö Boğazlar Antlaşması. Bu antlaşmalara göre, yabancı gemiler boğazlardan serbest, yani ücret ödemeden geçer. Ücret, sadece klavuz kaptan talebi gibi ek yardımlar için ödenir.)
Bütün bu hususları bilmeden ve düşünmeden konuşan nâehil kimseler, sadece "boşboğazlık" etmiş olurlar ki, bunun kendilerine dahi bir faydası yok. Boşuna çene çalmış olurlar, o kadar... ("Boğazlar hakkında boşboğazlık" için bkz: Tarihçe–i Hayat, s. 416.)
 
Tarihe nasıl geçecek?

Başbakan'ın ortaya atıp isimlendirdiği "Kanal İstanbul" projesi, şayet hedeflendiği gibi 2023'de hayata geçirilebilinirse, bu bir "harika proje" vasfıyla tarihin kayıtlarına geçer.
Aksine, türlü mâniler çıkar, şartlar veya imkânsızlıklar el vermez, hayalden hakikate geçilmez, yani iş realize edilemez ise, adı üstünde okunduğu gibi "Zaten bir 'çılgın proje' idi" denilerek, mesele kâğıt üzerinde kalmaktan öteye gidemez.
Gündem oluşturan ve büyük sansasyonlara sebebiyet veren bu projenin siyasî ve medyatik imkânların sınırlarını zorlayan bir sunum ile açıklanmasına ilâveten, "zamanlama faktörü" de son derece düşündürücü bir nokta olarak gözüküyor.
Proje, rahat ve geniş bir zamanda açıklansaydı, yorum ve değerlendirmeler de elbette ki bugünkünden farklı olurdu.
Ancak, bu fevkalâde maliyetli "çılgın proje"nin ilânâtını tutup seçim atmosferinin alabildiğine kızıştığı bir zamana özellikle denk getirmeye çalışırsan, meselenin rengi de değişir. Yani, işin mânâ ve mahiyeti başka türlü telâkki edilir.

Gönül ister ki...

Arzu başka, irade başkadır.
Meselâ, gönül arzu eder ki, İstanbul Boğazı gibi üç tane daha güzel boğaz manzaramız olsun ve işlerlik kazansın.
Gönül ister ki, Karadeniz'le Marmara dört koldan birbirine sarılsın.
Bir tanesi var zaten, paraleline üç tane daha kurulsun. Meselâ:
Biri, tamam Kanal İstanbul olsun.
Biri, Kanal Kocaeli (veya Körfez) olsun.
Biri de Kanal Haliç olsun.
Üstelik, kokuşma, kirlilik, taaffün bitsin; her taraf tertemiz hale gelsin.
Kolay olacaksa, faydası zararına üstün gelirse, kim istemez böyle olmasını.
İstemeyenler, bilhassa istemezükçüler her zaman olur; ancak, onların fazla bir kıymet–i harbiyeleri yoktur. Birinci ve İkinci Boğaz Köprülerine muhalefet etmede olmadığı gibi...
Bu noktada, diğerlerine nisbeten çok daha rasyonel olacak bir arzumuzu daha ekleyelim: Kanal Saroz.
Evet, Karadeniz'den Marmara'ya 50 km'li sorunlu, şaibeli, netameli, uluslar arası hukuk ve ticarî geçiş yönü itibariyle de cazibesi olmayan bir kanal açmak yerine, Karadeniz'den Saroz Körfezine uzanan tarafta 70 km'lik bir kanal açmak, çok daha kârlı ve mantıklı görünüyor.
Böyle bir kanal, deniz ulaşımı itibariyle çok daha kısa ve kestirmeden bir yol olur. Yabancı gemilerin çoğu, ücretli de olsa bu yolu tercih eder.
Hem her iki Boğazın, hem Marmara'nın trafik yükü hafifler. İstanbul da büyük ölçüde bundan istifade eder. Su havzaları zarar görmez, fazladan büyük köprüler inşa etmeye gerek kalmaz. Çevre, hava ve gürültü kirliliği büyük oranda ortadan kalkar. Vesaire...

GAP yüzüstü sürünürken...

Otuz küsûr yıllık GAP, Türkiye'nin ilk ve en büyük "millî proje"sidir. İçinde haricî kaynak, yabancı borç kredisi yoktur.
Yeni barajı ve milyonlarca hektarlık alanı ihtiva eden bu proje tam kapasite çalıştığı takdirde, Türkiye'yi hemen her yönüyle rahatlatan, hatta kanatlandıracak seviyeye kadar yükseltebilen bir inkişâfa medar olur.
Bugün itibariyle, ne yazık ki ancak yüzde 20 kadarı rantabl hale getirilmiş bulunuyor.
On yıldan fazla bir zamandır, adeta rölantide bırakılmış durumda.
İşte, öncelikli yatırımı buraya yapmalı ve otuz yıl önce başlatılmış olan bu muazzam projenin tamamlanması cihetine gidilmeli.
Hem ekonomik yönden, hem işsizlik ve nüfus göçü itibariyle fayda sağlayacak olan, hatta bir cihette altın yumurtlayan bir tavuk gibi olması kuvvetle muhtemel olan GAP'ı kendi halinde bırakarak, çılgın veya muhayyel projelere yönelmek, doğrusu bize fazla ciddî ve mâkul bir strateji mahiyetinde görünmüyor.
O halde, mâkul ölçülerde düşünmeye devam diyoruz.

 

TARİHTE BUGÜN  2 Mayıs 1999

 

Hey gidi ikiyüzlü siyaset!

 

Siz şu iki yüzlü siyasete bakın görün ki, 2 Mayıs'ta (1999) yapılacak yemin töreni için Meclis'e gelen başörtülü milletvekili Merve Kavakçı'ya sahip çıkamayan ürkek ve de nâmert siyasetçiler, önümdeki 12 Haziran genel seçimleri için, birbiriyle "başörtülü aday" gösterme yarışına girdiler.
Lâf salatası kabilinden, "Bizim listemizde başörtülü aday var"; "Yok, bizde daha çok başörtülü aday var" diye çığırtkanlık yaptılar.
Beyler, şayet başörtülü aday seçilirse, siz ona olduğu gibi sahip çıkabilecek misiniz?
Yoksa—tıpkı 12 sene evvel olduğu gibi—yine onu sahipsiz, desteksiz mi bırakacaksınız? Yahut, daha da vahimi, onun da başını açtırma zilletini mi irtikâp edeceksiniz?
Şimdi, gelin de "Hey gidi ikiyüzlü siyaset!" demeyin...
Ne yazık ki, günümüz siyaseti yalana, hileye, vefâsızlığa, sadâkatsizliğe revaç vermiş durumda.
* * *
Siz yine şu iki yüzlü siyasete bakın görün ki, sırf başörtüsü yüzünden Merve Kavakçı'ya diklenenlerin başı ve sözcüsü olma görevini gönüllü olarak üstlenen ve Meclis kürsüsünden "Lütfen, bu hanıma haddini bildirin!" diye bağıran Bülent Ecevit'e öfke kusan, ateş püsküren kimi şahıs ve gruplar, "Ecevit–Haberal ilişkisi" söz konusu olduğunda ise, bir anda tuhaf bir tavır değişikliği içine giriyor, Ecevit'i "melek", Dr. Haberal'ı da "şeytan" gibi görmeye başlıyor.
İşte böylesine ilkesiz, tarafgir ve garazkâr bir siyasetten, şeytandan kaçar gibi kaçarak Allah'a sığınmak en iyisi, en doğrusu, en hayırlısı olsa gerektir.


.

Fatih'i Ayasofya ile anmak

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

03 Mayıs 2011, Salı

Yeni bir sefere doğru yola çıkan Fatih Sultan Mehmed, Gebze yakınlarında hastalanarak fevat etti. (3 Mayıs 1481)

Her ne kadar zehirlenerek katledildiği şeklinde rivâyetler varsa da, bu tür bir iddiayı doğrulatacak delillere rastlanılmış değil.
Padişahın hangi maksatla ve ne tarafa doğru sefere çıktığı tam olarak bilinemiyor. Zira, Fatih'in bizzat kendisi çıkmış olduğu bu son seferin hedef ve maksadını özellikle gizli tutmuş, bilinmesini istememiş.
Vefat ettiğinde, 50. yaşına henüz yeni girmişti. Dünyadan gidişi bir cihette erken sayılıyordu. Fakat, ömrünün son otuz yılını öylesine çetin savaşlarda geçirmişti ki, bedeni bir haylı yıpranmış, yorgun düşmüştü.
Buna rağmen, son nefesini yine bir sefer yolculuğu esnasında verdi.
Sultan Fatih'in vefatı, bir müddet gizli tutuldu. Sebep, devletin dirlik ve düzeninin zarar görmemesi, şehzadeler arasında bir saltanan kavgasının yaşanmaması.
Fakat, ne yazık ki bu kavga kaçınılmaz oldu. Bayezid ile Cem arasında uzun süren kanlı bir saltanat mücadelesi vuku buldu.
* * *
Fatih Sultan Mehmed'in üç erkek evlâdı vardı: Mustafa, Bayezid ve Cem.
Mustafa, erken yaşta vefat ettiği için, geriye büyük kardeş Bayezid ile Cem kalmıştı.
İkisinin de anneleri ayrıdı.
Sultan Fatih vefat ettiği esnada büyük oğlu Şehzade Bayezid Amasya'da, küçük oğlu Cem ise Konya'da vali olarak bulunuyordu.
Babalarının vefat haberi, her iki şehzadeye de ayrı kollardan ulaştırıldı. İşin garibi,  hem Bayezid'e, hem de Cem'e padişah ilân edildikleri şeklinde gizli/açık bilgiler gönderildi.
Böyle olunca da, hakimiyet mücadelesi kaçınılmaz hale geldi.
Şehzade Bayezid'e "devlet erkânı" imzasıyla ve alenî şekilde bilgi gönderilerek saltanat merkezine âcilen gelmesi istendi.
Şehzade Cem'e ise, sadece Fatih'in son Sadrıâzamı Karamanî Mehmet Paşa tarafından, o da gizli tutulmak kaydıyla yazılı bilgi gönderilerek, gelip tahta geçmesi istendi.
Bu iki zıt yönlü talep, koca Osmanlı Devletini bir büyük badirenin eşiğine getirdi.
Devlet erkânı ile askerî cenahın (Yeniçeri) söz birliği ettiği kararın aksine hareket eden Sadrazam Mehmet Paşanın gizli oyunu fark edilir edilmez, hemen aynı gece içinde konağına baskın yapılarak öldürüldü.
Ardından, İstanbul'a doğru harekete geçecek olan şehzadelerin gelmesi için birtakım hazırlık çalışmalarına başlandı: Bu çalışmalardan biri Sultan Bayezid'i merasimle karşılamak; diğeri ise, Sultan Cem'i kuvvet yoluyla durdurmak şeklinde oldu.
Gariptir ki, Osmanlı devlet erkânı, bir yandan kardeşler arasındaki saltanat kavgasına hazırlanırken, bir yandan da Fatih Sultan Mehmed için yapılacak olan cenaze merasimi hazırlıklarıyla meşguldü.
Fatih'in naaşı, günler süren gizlilik hali ve ardından yapılan cenaze merasimi ardından, Fatih Camii haziresine defnedildi.
Kardeşler arasındaki mücadele ise, aralıklı şekilde yıllar yılı devam etti. Her defasında mağlup düşen Cem Sultan, sonunda yurdu terk etmek ve Haçlı kuvvetlerine sığınmak durumunda kaldı.

Ayasofya bir nişanedir

Sultan Fatih'in 30 yıl müddetle (1451–81) hayret ve hayranlık uyandıran birçok hizmeti, buluşu ve zaferleri vardır. Bunları burada saymakla bitiremeyiz
Çağ kapayıp, yeni bir çağ açma hüviyetindeki hadiselere imza atmak, çok nadir kimseye nasip olmuş.
Sultan Mehmed, bir kudsî rivâyetin müjdesine mazhar olmak için, "Ya ben İstanbul'u alırım, ya İstanbul beni" diyerek, "azm û cezm û kasd" eymeliş bir şahsiyet.
Neticede, bu gayesinde muvaffak oldu. Bu muvaffakiyetin bir mânevî nişanı olarak da, Ayasofya'yı Camiye tebdil ederek, bu kendi hususî vakfiyesine dahil eyledi: "Ben burayı cami/mescid eyledim. Kim ki, bu vaziyetini değiştirirse, Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların lâteni üzerine olsun" diyerek de, yenilmez–yutulmaz cinsten kayıtlarla mukayyet kıldı.
Yapılan bu muazzaman tebeddülât, aynı zamanda fethin bir sembolü olarak da bütün dünyanın nazarında kabul gördü.
Günümüzde ise, karşımızda melül–mahzûn bir Ayasofya duruyor.
1933'lerde restorasyon bahanesiyle ibadete kapatılan bu fetih sembolü cami, bir daha da ibadete açılmadı.
Fatih'in ruhu ise, bu durumdan şüphesiz ki muazzeb olmakta.
Aradan seksen yıla yakın bir zaman geçmesine rağmen, kimse çıkıp da bu meselede—bırakın Ayasofya'yı açmak—ağzını bile açmıyor, açamıyor.
Ama, sıra Sultan Fatih'i anmaya (3 Mayıs), yahut sıra İstanbul'un Fethini anmaya gelince, çok kimse çıkıp konuşuyor, nutuklar atıyor, ahkâm kesenler oluyor, keza bir dizi şenlikler–şölenler düzenleniyor, vesâire...
Kusura bakılmasın, ama Ayasofya'sız yapılan bu etkinliklerin hiçbiri tat vermiyor.
İlgililere, yetkililere bu konuda tavsiyemiz şudur: Ayasofya meselesini hiç olmazsa gündemden düşürmeyin ve bu mâbedin ibadete açılacağı günü hasretle beklediğinizi dilinizden ve gönlünüzden asla çıkarmayın.

Bin Ladin, Mehdi'yi göremeden gitti

Amerika'daki 11 Eylül saldırıları (2001) sebebiyle tam on yıldır her yerde fellik fellik aranan, ancak bir türlü bulunamayan Usame bin Ladin, nihayet vurularak etkisiz hale getirildi.
"Öldü mü, sağ mı, gömüldü mü, nereye ve ne şekilde gömüldü?" şeklindeki spekülasyonlara girmeden, şimdilik sadece "etkisiz hale getirildiği" noktasıyla iktifa ederek, bu vesileyle bir hususu nazara vermek istiyoruz.
Eski dostlarımızdan bazıları, Bin Ladin'e çok büyük makamlar, vazifeler yüklemişlerdi.
Binlerce insanın katlinden sorumlu tutulan ve kahredici "İslâm–terör" bağlantısını dünyanın gündemine getirten Usame için, bu eski dostlar "Hz. Mehdi'nin ordu komutanı" diyorlardı.
Yine, onlara  göre Bin Ladin, Hicrî 1432'de (yani bu sene içinde) başında bulunduğu ordusuyla Filistin'e gelecek ve Kudüs'te sancak–ı şerifi dikerek İslâm devletini kurduğunu ilân edecekti.
Üstelik, Mehdiyet kılıncıyla kâfirleri asıp kesecek ve onu hiçbir kuvvet durduramayacaktı.
Son haberler, bize bunları da hatılattı.

 

.

Sürgünde ölen bir yalnız adam: Napolyon

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

05 Mayıs 2011, Perşembe

Fransa'nın efsanevî kahramanı olarak kabul edilen Napolyon Bonapart, sürgüne gönderildiği Atlantik'teki Helena Adası'nda 51 yaşında öldü. (5 Mayıs 1821) Napolyon'un hayatı bir ibret tablosudur.

Hayatında öylesine iniş–çıkışlar, öylesine düşüş ve yükselişler yaşadı ki, hayret etmemek elde değil.
Meselâ, Büyük Fransız İhtilâli (1789) zamanında sıradan bir genç subay iken, kısa zamanda en gözde asker konumuna geldi. Generalliğe kadar yükseldi ve ordunun başına geçti. Ardından, "Birinci Konsül" yapıldı. 1804'ten itibaren de, aynı anda hem Fransa'nın İmparatoru, hem de İtalya'nın Kralı sıfatını kazandı.
Ve, hayatının son demini ise, okyanusta küçük bir adada yalnız geçirmek durumunda kaldı.
İşte, "Nereden nereye..." dedirten bir hayat mâcerasının dönüm noktaları..

Zirveye tırmanış süreci

İmparator olduktan sonra "Napolyon I" unvanını kazanan Bonapart, 1769'da Korsika'da doğdu.
1785'te askerî akademiyi bitirerek, topçu alayına üsteğmen rütbesiyle atandı.
Fransa'ya karşı bağımsızlık mücadelesi veren Korsikalıları mağlup eden jakobenlerin içinde yer aldı.
İhtilâl döneminde ve sonrasında eski kralcılar ile İngiliz kuvvetlerine karşı bir topçu komutanı olarak başarılı bir mücadele vermesi, onun tuğgeneral rütbesine terfi etmesini sağladı. (1793)
1796'da İtalya'daki Fransız ordusunun başkomutanı oldu. Buradaki Avusturya kuvvetleriyle mücadele etti.
1798'da ise, Fransa'da "Direktörler dönemi" başladı. Tam bu esnada, Napolyon  İngilter'nin istilâ edilmesiyle görevlendirildi.
Napolyon ise, farklı bir strateji uygulamayı tercih etti. Ona göre, İngiltere'yi zaafa uğratmanın yolu, Akdeniz'deki ticaret yolunu kesmek ve Ortadoğu'daki hakimiyetini sona erdirmek, en etkili yöntem olacaktı.
Nitekim, aynısını yapmaya yöneldi. Donanmayla meşhûr "Mısır seferi"ne çıktı. Önce Malta'yı İngilizlerden geri aldı. Ardından, İskenderiye bölgesi ve Nil Vadisindeki İngiliz kuvvetleriyle şiddetli çatışmalara girdi.

İlk büyük yenilgi

Napolyon, Mısır'daki İngiliz kuvvetlerine karşı giriştiği ilk taarruz harekâtında kısmen başarılı oldu. Ama, istediğini tam olarak elde edemeyince, bu kez Suriye taraflarına yöneldi.
Hedef ve maksadı, Asya'nın içlerine doğru ilerlemek ve dünya hakimiyetini elde etmekti.
Ne var ki, Suriye'de karşılaştığı mukavemet, bütün hesaplarını alt üst etti.
Şubat 1799'da, Akka’da Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleriyle şiddetli bir çatışmaya girdi.
Napolyon, hayatındaki ilk ağır ve kesin yenilgiyi işte burada tatmış oldu.
Perişan bir vaziyette Mısır'a geri dönmek zorunda kalan Napolyon'un tarihe geçen şu sözü, orada yaşamış olduğu hayal kırıklığını veciz bir şekilde özetliyor: "Şayet Akka’da durdurulmamış olsaydım, belki de bütün Doğu coğrafyasını ele geçirecektim."
Ordusunu Mısır'da bırakan ve aynı yıl içinde Paris'e dönen Napolyon, 9 Kasım 1799'da yaptığı bir hükümet darbesiyle Fransa tarihinde yeni bir dönemi başlatmış oldu.
Anayasayı değiştirdi. Kendini I. Konsül ilân etti. Bununla iktifa etmedi. 1801'de İtalya'yı da tümüyle ele geçirince, imparatorluğa giden yoldaki en güçlü adımı atmış oldu. Nitekim, 1804'te kendini I. Napolyon olarak hem Fransa İmparatoru, hem de İtalya Kralı olarak ilân etti.
Böylelikle, Fransa'daki "Birinci Cumhuriyet" dönemi kapanmış oldu.

Çöküşe doğru

Napolyon'un bu konumundan ciddi şekilde endişeye kapılan İngiltere, Rusya'nın da dahil olduğu Avrupa devletleri arasında ittifaklar teşkil ederek, Fransa'nın önünü kesme hesaplarını yapmaya koyuldu.
Her iki tarafta da yeni kuvvet dengeleri ve koalisyonlar kurularak, yıllarca sürecek savaşlara zemin hazırlandı.
Bu arada, Fransa ve müttefiklerine mukabil olarak, Rusya'nın yanı sıra Prusya (Almanya) da İngiltere'nin müttefiki oldu.
Taraflar arasında yaşanan kanlı savaşlar neticesinde, Napolyo'nun güçleri günden güne erimeye başladı.
Öyle ki, 1814'teki savaşlarda, düşman orduları Paris kapılarına kadar gelip dayandı. Bu esnada Napolyon, imparatorluk tahtını bıraktı ve hemen ardından Elbe Adasına sürgüne gönderildi.
Bir ara sürgünden kaçarak tekrar Paris'e gelerek kuvvet toplayan Napolyon, 7 Mart 1815'te tahtına geri döndü.
Bu gelişmeden şiddetle rahatsız olan İngiltere, Napolyo'nun üzerine büyük bir kuvvet göndererek, onu Waterloo'da bozguna uğrattı.
Oradan Paris'e dönen ve Amerika'ya kaçma hazırlığı yapan Napolyon, İngiliz kuvvetleri tarafından yakalandı ve bu kez Atlas Okyanusu üzerindeki Helena Adası'na sürgüne gönderildi. Napolyon, işte bu ikinci sürgün adasında son nefesini verdi.

.

İtalya'da terörü bitiren gelişmeler

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

09 Mayıs 2011, Pazartesi

Zaman zaman en büyük ve en güçlü ülkeleri dahi sıkıntıya sokup başını ağrıtan terör faaliyetleri, 1978 yılı ortalarında İtalya'da da had safhaya varmış durumdaydı. Öyle ki, bir terör örgütü, meselâ başbakanlık yapmış bir parti liderini dahi kaçırıp onu rehin alabiliyordu.

Nitekim, bu da oldu. Kendilerine Kızıl Tugaylar ismini takan "militan komünist" bir terör grubu, 16 Mart 1978'de eski başbakanlardan Aldo Moro'yu kaçırarak rehin tuttuğunu ve isteklerinin yerine getirilmemesi halinde de öldürüleceğini ilân etti.
Bu durum, sadece İtalyan halkını değil, bütün dünyayı endişeli bir bekleyişin içine soktu.
İtalya hükümeti, teröristlerle pazarlığa girmedi. Onlarla sonuna kadar mücadele etmede kararlı bir politika izledi.
Hükümetten ümidini kesen teröristler, 9 Mayıs günü Aldo Moro'yu öldürdüler. Cesedini de yol kenarına terk ettikleri bir otomobilin bagajına koyarak kayıplara karıştılar.
H. Demokrat Partinin Genel Başkanı olarak 1963–68 ile 1974–76 tarihlerinde Başbakanlık yapmış olan Aldo Moro'nun başına gelenler, özellikle İtalya'da dehşet uyandırdı.
Aynı şekilde, ülkesinin geleceğini düşünen bütün siyasî ve bürokrasi çevrelerini yeni ve etkili bir tavır geliştirmeye sevk etti.
İşte bu hadiseden sonra, diğer Avrupa devletlerinin de yardımıyla tam bir kararlılık içinde harekete geçen İtalya'nın siyasî grupları ile devlet birimleri, terörün üzerine acımasızca gitmeye başladı.
Bu kararlılık karşısında zayıflamaya ve çözülmeye başlayan Kızıl Tugaylar örgütü, bir taraftan da bölünerek iki fraksiyona ayrıldı.
Terörist eylemlerde bulunmakla bir yere varılamayacağını anlayan örgüt mensuplarının bazıları, bu kez silâh ve eroin ticaretiyle uğraşan mafya örgütleriyle temasa geçti.
Ne gariptir ki, İtalya'da bu defa da "mafya–siyaset–ticaret" üçgeni güçlenmeye başladı.
Ancak, bütün bunlara karşı 1982'de yargı yoluyla bir temizleme hareketine girişildi. Ne var ki, hareketin başında görünen savcının ailesiyle birlikte öldürülmesi, bu hareketin de hızını kesti. Yaklaşık on yıllık süre, adeta rölantide geçti.
Yine de, yapılması gereken mücadeleden vazgeçilmedi.
Nihayet, bu şeytanî üçgene karşı 1992'de bu kez Di Petro isimli kahraman bir savcı harekete geçti ve adına "Temiz Eller" denilen bir operasyon başlatıldı.
İşte bu son operasyon, İtalya'da büyük başarı sağladı. Aynı zamanda, bir çok ülkeye cesaret dersi veren örnek bir hadise olarak tarihe geçti.

Şark seyahati

Siz bu satırları okurken, biz de Doğu ve Güneydoğu Bölgelerimizde olmayı ümit ediyoruz.
Aziz okuyucularımızın arzusu ve temsilci arkadaşlarımızın dâveti üzerine, aynı zamanda sılâ–i rahim yerine geçecek üç–dört günlük geniş daireli bir seyahat programı hazırladık.
Dönüşte, hem intıbalarımızı paylaşmak, hem de aktüalite ile bağlantılı bir yazı dizisinde buluşmak ümit ve temennisiyle... MLS

 

 

TARİHTE BUGÜN   9 Mayıs 1935

Kemalizmin resmî ideolojiye dönüşmesi

 

 

Türkiye'de tâ 1924 yılı başından itibaren uygulanan idarî politikaları "Kemalizm" şeklinde isimlendirmek mümkün.
Bu ideolojinin resmiyete dökülmesi ise, 9 Mayıs 1935'te vuku buldu.
Resmî vasfı "Cumhuriyet" olan Türkiye Devletinin tek ve rakipsiz partisi CHP'nin 4. Kurultayı o gün yapıldı.
Toplanan kurultayda alınan en önemli kararın metninde şu ifadeler yer aldı: "Parti ambleminde altı okla belirlenen temel hususlar dahil, partinin güttüğü bütün esaslar, aynı zamanda Kemalizm prensipleridir."
Bu prensipler, maddeler halinde daha detaylı şekilde yazıya döküldü ve devletin bütün ünitelerinde (özellikle maarif ve askeriyede) resmî doktrinler şeklinde uygulamaya sokuldu.
Böylelikle, yeni rejimin adı olan Kemalizm, âdeta yeni bir din gibi algılandı ve bu resmî ideoloji millete dayatılarak kapsamı alabildiğine genişletilmeye çalışıldı.
Nitekim, aynı sene içinde Masonların Cemiyeti de kapatıldı ve bütün istekleri Kemalizm hesabına olmak üzere hükümet programına alınarak tatbik sahasına konuldu.
Bu uygulamayla, bir bakıma Kemalizm ile masonluk birleştirilmiş oldu. Zira, mahiyetleri itibariyle birbirinden pek bir farkları yoktur.
Bugün itibariyle dahi, bu iki cereyana tabi olanların arasında herhangi bir çatışma, sürtüşme hali bulunmuyor.
Bir bakıma, Kemalizm devam ettiği müddetçe masonluk, masonluk aktif olarak Türkiye'de var olduğu müddetçe de Kemalizmin ömrü uzayacak demektir.
Aynı şekilde, birinin gitmesi, bitmesi, ya da zaafa düşmesi halinde, diğerinin yaşama ve hayatını idame ettirme şansı kalmayacak demektir.


.

Mithat Paşanın Danıştay mücadelesi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

10 Mayıs 2011, Salı

Bugün Danıştay'ın kuruluş yıldönümü. Osmanlı'da tâ I. Meşrûtiyetten önce "Şûrâ–yı Devlet" ismiyle teşkil edilen Danıştayın kuruluş günü 10 Mayıs 1868 olarak kabul ediliyor. Türkiye'nin demokrasi tarihinde önemli bir aşama olan bu hadisenin, Cumhuriyet döneminde de hayatiyetini sürdüren bir kurumla direkt ve çok yönlü bir bağlantısı olmakla beraber, bu kurumun ilk hali ile son hali arasında önemli bazı farklılıklar var.

Açılış merasimi

Evet, Cumhuriyet döneminin başlarından (1924) itibaren Danıştay ismini alan Osmanlı Devlet Şûrâsı, Sultan Abdülaziz'in de iştirak etmiş olduğu bir büyük merasimle açıldı ve 10 Mayıs günü (1868) ilk toplantısını yaptı.
Padişah, açılış merasiminde irad ettiği nutkunda, Şûrâ'nın kuvvetler ayrılığı esasına göre teşkil edildiğini ve dili–dini ne olursa olsun, bu meclisin bütün Osmanlı milletlerini temsil ettiğini söyledi.
Kendi bölgelerinden Eyalet Meclisi tarafından seçilerek gönderilen Şûrâ–yı Devlet üyeleri, bugünkü Millet Meclisi ile Danıştay üyelerinin görmüş olduğu bazı hizmetleri aynı anda görmekte idiler.
Bu üyelerin, devletin hem hukukî, hem de idarî işleriyle ilgilenmek ve dolayısıyla bakanlar kuruluna yardımcı olmak gibi bir mükellefiyetleri de vardı.
Birinci Meşrûtiyet, her ne kadar 1876'da ilân edildiyse de, esasında ilk meşrûtî hareketlerden birinin tâ 1868'de gün yüzüne çıktığını söylemek mümkün.
Nitekim, yerli ve yabancı bazı tarihçiler, bu şûrâ için "İptida Meclis–i Mebûsan" tâbirini kullanmışlar ve bunun Osmanlı'da çok önemli bir demokratik açılım hareketi olduğuna dair bazı değerlendirmelerde bulunmuşlardır.
İlk başkanlığını Mithat Paşanın yapmış olduğu Şûrâ–yı Devlet, esasında daha sonraki hukukî ve siyasî gelişmeleri ciddi şekilde etkilemiş, bir bakıma öncülük etmiştir.
Mithat Paşa, bazı ihtirasları olmakla beraber, onu yakından tanıyan ve hakkında araştırma yapanların da ittifakıyla, fevkalâde kapasiteli, cevval, girişken ve bilgili bir devlet adamıdır.
Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve akabinde katledilmesi hadisesinde onun da dahlinin bulunduğuna dair düşünce ve kanaatleri bir yana koyarak bakıldığında, Mithat Paşanın ayrıca daha bir dizi hizmete katkıda bulunduğu, hatta öncülük ettiği görülür. (Meselâ, Memleket Sandığının kurulması ve ilk Anayasanın hazırlanması gibi.)
Bu vesileyle, onu biraz daha yakından tanımaya çalışalım: Bakalım, kimdir bu Mithat Paşa?

Biyografi

Mithat Paşa, 1822 yılı sonlarında İstanbul’da doğdu. Rusçuklu Mehmed Eşref Efendinin oğludur.
Asıl adı Ahmet Şefik idi. “Övülen” mânâsındaki Mithat ismi, Divân–ı Hümayun Kalemi dairesinde görev yaparken amirleri tarafından kendisine verildi.
Aile geleneği icabı Bektaşiliğe intisap ettiği ve Antakya Alevilerinden diye bilinen bir hanımla evlendiği rivâyet edilir.
Çocukluğunu İstanbul'da ve babasının memuriyeti icabı bulunduğu Vidin ve Lofça'da geçirdi.
Babasının da yardımıyla, özel eğitim gördü. Arapça, Farsça, biraz da Fransızca öğrendi. 1834'te Divan–ı Hümayun Kaleminde vazife aldı. Burada kendisine "Midhat" mahlâsı verildi.
Bu mahlas, zamanla onun için öncelikli ve özellikli bir isim haline geldi.
* * *
Midhat Paşa, Sultan Abdülaziz (1861–76) devrinde devamlı şekilde savunduğu reform politikalarıyla tanınmış ve iki defa da sadrazamlık yapmış önemli bir şahsiyettir.
Onun her vesileyle Anayasanın hazırlanıp yürürlüğe konulmasını istediği, meşrûtiyet idaresini savunduğu, hatta zaman zaman cumhurî sistemden medihkârane söz ettiği ifade ediliyor.
Mithat Paşa, 1876'da Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve hemen katledilmesiyle sonuçlanan darbe faaliyeti içinde bulunduğu, bilâhare kurulan Yıldız Mahkemesinde karara bağlandı.
Mahkeme kararına göre, Mithat Paşanın idamı gerekiyordu. Ancak, Sultan II. Abdülhamid, bu cezayı önce müebbed hapse çevirdi, ardından da onu Taif Zindanına gönderdi.
Şaibeli ölümü de orada gerçekleşti. Daha sonraları, mezarı Türkiye'ye nakledildi ve itibarı iade edilmesi kararlaştırıldı.
* * *
Sultan Abdülhamid'in 23 Aralık 1876'da Meşrûtiyetle birlikte ilân ettiği Kanun–u Esasinin en öndeki mimarlarından biri Mithat Paşadır.
Mithat Paşa, çeşitli vesilelerle ve bazen sürgün olarak birçok yerde idarecilik, hatta valilik hizmetlerinde de bulundu.
Garip olan şu ki, sürgün edildiği yerlerde bile büyük işlere ve önemli gelişmelere imza attı.
Gerek imar ve inşa hizmetleri ve gerekse sosyal adâletin tesisinde pekçok valiyi kıskandıracak uygulamalarda bulunan Mithat Paşa, karanlıkta kalan bazı yönleri sebebiyle de araştırılmaya ve tanınmaya değer bir tarihî şahsiyet olma özelliğini muhafaza ediyor.


.

Asırlık çınarlar yere serildi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

07 Haziran 2011, Salı

Fatih Sultan Mehmed'in türbesi ve adına yaptırdığı caminin de içinde bulunduğu külliyede, uzun zamandır restorasyon çalışmaları yapılıyor.

99 depreminde hasar gördüğü tesbit edilen cami ve çevresi, yaklaşık on yıldır tam bir şantiye alanına döndürülmüş halde.
Önce zemini güçlendirme çalışmaları yapıldı, ardından cami ve kütüphanenin iç, dış ve çevre kısımları restore edilmeye başlandı.
Sıklıkla yakınından geçtiğimiz bu çalışmaların sevindirci, memnuniyet verici neticelerinin yanında, bir de son derece üzüntü veren, hatta kimi vatandaşa gözyaşı döktüren bazı görüntülerine şahit olduk.
Bu görüntülerin başında ise, asırlık çınarların göz göre kurumaları ve ardından kökten kesilerek yere serilmeleri geliyor.
Sorup öğrendiğimiz kadarıyla, şantiye sahası içinde kalan ve caminin en güzel süsü olan asırlık çınarlar, restorasyon işinde kullanılan asitli maddeler sebebiyle, birer birer kurumaya yüz tuttular.
Bu çınarları kurtarmak için de, önce dallarını budadılar. Bu yöntemin kâr etmediği ve eski hallerine döndürülemedikleri anlaşılınca da, o güzelim varlıkları dipten kesme cihetine gittiler.
Geçen hafta aynı yerden geçtiğimizde, o koca çınarların motorlu testerelerle kütük kütük kesilerek yere serildiklerine şahit olduk.
Ortaya öylesine acıklı ve hazin bir manzara çıkmıştı ki, bunu gören bazı vatandaşlar gözyaşlarına hakim olamıyordu.
Bu hazin neticenin sorumlusu kim veya kimdir? Niçin baştan tedbir alınmadı da, göz göre çınarların kurumasına seyirci kalındı? Bunların yeri nasıl ve ne zaman doldurulacak?
Bütün bunlar, ne yazık ki şimdilik cevapsız kalan sorular cümlesini teşkil ediyor.

Siyasetin sığ suları

Meslektaşlarımızın çoğu, yaklaşık iki aydır siyasetle yatıp siyasetle kalkıyorlar. Neredeyse, başka birşey yazamaz, konuşamaz, tartışamaz bir duruma geldiler.
Seçim atmosferine girildiğinde, siyaset ağırlıklı yazılar yazmak, aynı konuda konuşmalar yapmak gayet normaldir.
Bizim tuhafımıza giden, dolayısıyla yadırgadığımız nokta, meslektaşlarımızın geniş açıdan bakarak fikir ve misyon bazında siyasetle ilgilenmek yerine, şahısların lâf çakmalarına, liderlerin günübirlik atışmalarına, söz düellolarına kilitleniyorlar.
Adeta, "Falan siyasetçi diğerine şunu söyledi; o da filana şöööyle okkalı lâflarla karşılık verdi"den öteye gitmeyen, gidemeyen yazılarla, yorumlarla medyamız büyük irtifa kaybetmiş durumda.
Zira, bu minval üzere sürüp giden yazılar, konuşmalar, tartışmalar, fâsit bir dairenin dışına çıkmıyor, çıkamıyor.
Yani, tam bir kısır döngü hali...
Bu da, ister istemez bıkkınlık veriyor, usanç veriyor. Ortada ne cazibe kalıyor, ne de heyecan verici bir mesaj.
Neyse ki, seçim gününe çok az bir zaman kaldı.
Temenni ederiz ki, yazar ve yorumcu arkadaşlarımız, bir an evvel çıksın, kurtulsun bu kısır döngüden. Dileriz ki, artık sözlü sataşmaların "derin hikmeti!"ne kafa yormaktan kurtulsunlar da, insanlarımızın daha hayatî, daha ehemmiyetli meselelerine kafa yormaya ve bunlar için çare formülleri aramaya koyulsunlar.

 

 

TARİHTE BUGÜN  7 Haziran 1911

 

 

 

Yüz yıldır bitmeyen tartışma:Din mi, milliyet mi?

 

Bundan tam tamına yüz sene önce meşhûr "Rumeli Seyahati"ne çıkan Sultan Reşad, mümtaz ve kalabalık bir heyetle 7 Haziran (1911) günü Selânik Limanına vasıl oldu.
Bu heyetin içinde, birçok devlet ve hükûmet erkânı ile birlikte meşhûr allâme Bediüzzaman Said Nursî de vardı.
Bediüzzaman, Padişahın Rumeli seyahatine Şark Vilâyetlerini temsilen katılıyordu. (Geçtiğimiz günlerde bir sergide gün yüzüne çıkan ve akabinde internette hızla dolaşıma giren yukarıdaki resmin, Trabzon–Erzurum heyetine ait olup bu seyahat esnasında çekildiği ve aynı karede Bediüzzaman'ın da yer aldığı ifade ediliyor ki, akla da uygun görünüyor.)
Padişah ve beraberindekiler, 5 Haziran günü Dolmahçe rıhtımından hareket etmişlerdi. Selânik'e kadar Barbaros zırhlısıyla gelen heyet, buradan Üsküp'e olan seyahatini ise trenle yaptı.
O günleri yaşayan Osmanlı tarihçisi İsmail Hami Danişmend'in aktardığı bilgilere göre, Selânik, Üsküp, Priştine ve Kosova Sahrasını içine alan bu seyahat, tam 22 gün sürmüş.
Kosova'ya vasıl oluş, bir Cuma gününe tevafuk eder. Kaynakların bildirdiğine göre, burada en az yüz bin kişiyle Cuma namazı kılınıyor.

.

Arap–Osmanlı ihtilâfı, İsrail'e zemin hazırladı

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

27 Haziran 2011, Pazartesi

Hicaz bölgesinin de dahil olduğu koca Arap Yarımadası, 1517'den tâ 1916'ya kadar Osmanlı hakimiyeti altında bulundu.

Birinci Dünya Savaşının (1914–18) ortalarından itibaren ise, bu bölge kademeli şekilde Osmanlı'nın idaresinden çıkmaya başladı.
İlk büyük kopuş hadisesi, 27 Haziran 1916'da yaşandı. İngilizlerin desteğini de arkasına alan Mekke Şerifi Hüseyin (Paşa), kendini Hicaz bölgesinin kralı olarak ilân etti. (İngilizler de bir yıl sonra Filistin'i işgal etti. Böylelikle, bölgeye Yahudi akını hız kazanmış oldu.)
Hicaz bölgesi, Arap Yarımadasının özellikle Kızıldeniz'in sâhil şeridini ve bu uzun–geniş hat üzerinde bulunan Mekke, Medine, Cidde, Tebuk gibi önemli şehirlerin de dahil olduğu en verimli coğrafyayı içine alır.
Osmanlı askerî mukavemetinin kırılamadığı Medine şehri ise, bir istisna olarak, tâ savaşın sonuna kadar da Osmanlı'ya bağlı kalmıştır. Bu meyanda, "Medine müdafiî" Fahreddin Paşa ve askerlerinin göstermiş olduğu olağanüstü mukavemetini de hayırla yâd etmek lâzım.
* * *
Arapların Türklere düşman edilmesinde ve Arabistan'ın Osmanlı hakimiyetinden çıkmasında en etkili rol oynayanların başında, hiç şüphesiz meşhûr İngiliz casusu Yarbay Lewrance (1888–1935) gelir.
"Arap Lewrance" diye de nâm salan bu müthiş casus, Arap kabilelerini Osmanlı'ya karşı harekete geçirmek için uzun yıllar çaba göstermiş ve Osmanlı'nın en sıkıntılı olduğu bir dönemde bu maksadına vasıl olmuştur.
Aslında Lewrance'den önce de pekçok İngiliz casusu bölgeye gelmiş ve Osmanlı öncülüğünde tesis edilmiş olan İslâm Birliğini parçalamak için vargüçleriyle çalışmışlardır.
Bu casuslardan biri de İngiliz Sömürgeler Bakanlığına bağlı olarak çalışan Mr. Hamper'dir. Hamper, daha sonra kaleme aldığı hatıralarında, Vahhabî hareketini nasıl desteklediklerini ve İslâmı içerden çökermek için ne tür çabalar sarf ettiklerini açık bir dille anlatıyor.
* * *
Arapların Osmanlı'dan soğumalarının önemli bir sebebi de, İttihat–Terakki hükümetlerinin Turancı, ırkçı ve baskıcı politikalarıydı.
Bölgede uzun yıllar görev yapan İttihatçı elebaşılarından Cemal Paşa, Arap kabile reislerinden ve ileri gelenlerinden binlerce kişiyi idamla yargılatıp katlettirmesi, iki kardeş unsur arasında onulmaz yaralar açtırdı.
Hazırda bekleyen İngilizler, elbirliğiyle Türklerden uzaklaştırılan Arapları yanlarına çekmek için, gerekli her türlü tedbiri almışlardı.
* * *
Birinci Dünya Savaşının ikinci senesinde Hicaz'da krallığını ilân eden Mekke Şerifi Hüseyin, adım adım bütün Arabistan'ı da içine alacak çok daha büyük bir devletin başına geçmeyi tasarlıyordu.
Bu maksadına nail olmak için de, en büyük desteği yine İngiliz kuvvetlerinden alıyordu.
Osmanlı eseri olan Hicaz Demiryolu'nun büyük bir bölümünü de tahrip eden Hüseyin bin Ali, 1924'ten itibaren bu kez Arapların Vahhabî kesimi olan Suudîlerle karşı karşıya geldi. Aralarında çetin bir iktidar mücadelesi başgösterdi.
Kral Hüseyin'in yerine geçen oğlu da Vahhabilerin baskısına ancak bir–iki yıl dayanabildikten sonra çekilmek zorunda kaldı.
Neticede, Hicaz bölgesinin de dahil olduğu daha geniş bir coğrafya, bugün de yönetimde olan Vahhabî Suudîlerin eline geçti.
Abdülaziz bin Suud, 8 Ocak 1926'da bağımsız Hicaz devletinin başına kral olarak geçtiğini ilân etti.
1932'de ise, aynı hanedan, hakimiyet sahasını daha da genişleterek bugünkü Suudi Arabistan Devletinin başına geçti.
Gariptir ki, 23 Eylül 1932'de resmî kuruluşu ilân edilen Suudi Arabistan Devletini ilk tanıyan devlet de Türkiye Cumhuriyeti oldu.
Arapların kademeli şekilde Türklerden ve Türkiye'den kopuş devrelerinde, yanıbaşlarında daima İngilizleri görmüşlerdir.
Yine gariptir ki, herbir kopmanın ardından, Filistin toprakları adım adım Yahudilere peşkeş edilmiş ve insanlık tarihinin en zalim, en kan dökücü devleti olan İsrail'in doğuşuna zemin ve imkân hazırlanmıştır.

 

 

 

Kral Şerif Hüseyin kimdir? (1852–1931)

 

İngilizlerin önce Osmanlı aleyhinde kullanıp sonra da Suudilere ezdirdiği Mekke Şerifi Hüseyin bin Ali, 1852''de İstanbul'da doğdu.
1908'de İkinci Meşrûtiyetin ilânından sonra Hicaz valisi ve Mekke Şerifi olarak Arabistan'a gönderildi.
Ancak, o İngilizlere güvenerek farklı bir kulvarda hareket etmeyi yeğledi.
Hicaz kralı olmak için, oğlunu Mısır'daki işgalci İngiliz yöneticilerin yanına göndererek onlardan destek istedi.
Sağlanan bu destek sayesinde, Hicaz Kralı oldu. (1919–24)
3 Mart 1924'te Türkiye Millet Meclisi tarafından Halifelik kaldırılınca, Kral Hüseyin de Halife olduğunu ilân etti.
Ne var ki, tam da bu dönemeçte İngilizleri karşısında buldu. Bu kez ona karşı Suudileri tutan İngilizler, Kral Hüseyin'i yakalatıp hakimiyetleri altında bulunan Kıbrıs Adasına hapsetti.
Yerine geçen oğlu Ali bin Hüseyin de iktidarda tutunamadı ve bölgenin hakimiyeti 1926'da yine İngiliz destekli Vahhabî Suud ailesinin eline geçti.
Şerif Hüseyin, âhir ömrünü Ürdün'de geçirdi. 1931'de burada vefat etti.


.

Kıbrıs'ı 70 yıl sonra kısmen geri alabildik

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

01 Temmuz 2011, Cuma

Tarih boyunca Türklerin, Osmanlıların ve hemen bütün Müslüman kavimlerin İngilizlere yardımı olmuş ve faydası dokunmuştur.

Ancak, İngilizler bunun tam tersini yapagelmişlerdir.
Müslüman devletlerin çoğu, İngiltere'ye hep "dost ülke" nazarıyla bakmışlardır.
İngiltere (veya Birleşik Kırallık) ise, yine bunun tam tersini yaparak, İslâm âlemini hep "düşman blok" şeklinde görmüş ve öyle de göstermeye çalışmıştır.
Bu gerçeğin bir ifadesi şudur: İslâm coğrafyasını her fırsatta işgal eden ve yaklaşık 200 sene müddetle Müslüman ülkelerin çoğunu sömürgeleştiren devletlerin başında İngiltere geliyor.
Hem öyle ki, uzun müddet bu zalim ve gaddar devletin bir "Sömürgeler Bakanlığı" dahi olmuştur.
Bir zamanlar bu bakanlığı da yönetmiş olan eski başbakanlardan William Ewart Gladstone (1809–19 Mayıs 1898), İngiliz Parlamentosunda Kur'ân'ı elinde göstererek şunu söyleyebilmiştir: “Bu Kitap, Müslümanların elinde oldukça onlara hâkim olamayız. Ne yapıp etmeliyiz, ya Kur'ân'ı ortadan kaldırmalıyız, yahut Müslümanları ondan soğutmalıyız."
Kur'ân'ın ve Müslümanların onlara hiçbir zararı dokunmamasına rağmen, İngilizlerin İslâma olan bu kaskatı düşmanlığının sebebi nedir?
Bir yandan bu önemli suâlin cevabını düşünürken, bir yandan da bugünkü konumuz olan "Kıbrıs'ın işgali" sürecine kısa bir nazar gezdirelim.

Kıbrıs'ın yeni hakimi Birleşik Krallık

1 Temmuz 1878: Bu tarihte, Kıbrıs'ın toprak mülkiyeti Osmanlılarda kalmak üzere, yönetimi–muvakkaten–Birleşik Krallığa devredildi.
İşin bu noktaya gelmesinin sebebi şudur:
Tarih kayıtlarına "93 Harbi" diye de geçen Osmanlı–Rus Harbi (1877–78) esnasında, Osmanlı Devleti, tarihinin en büyük mağlûbiyetini yaşadı.
"Küçük Kıyâmet" diye de adlandırılan bu çetin savaş sebebiyle, Çarlık Rusya'sı,  gerek Kafkaslarda ve gerekse Balkanlardaki Osmanlı topraklarını işgal etti. Bu topraklardan Anadolu'ya tarihin en büyük muhacereti yaşandı.
Keza, toprak kaybının yanı sıra, sayıları yüz binleri bulan insan kaybı meydana geldi.
Balkanları aşan Rus orduları, Trakya'yı da geçerek Edirne'yi işgal etti ve ilerlemeyi sürdürerek tâ Yeşilköy'e kadar geldi.
Burada yapılan Ayastefanos Antlaşmasıyla, Rus kuvvetleri durdurulmaya çalışıldı. (3 Mart 1878)
Ne var ki, bu antlaşmanın şartları çok ağırdı. Genç Padişah Sultan Abdülhamid, yapılan antlaşmayı içine sindiremedi. Bu handikaptan kurtulmak için, Avrupa devletleri nezdinde yeni bazı girişimlerde bulundu.
Çabalar işe yaradı ve neticede Berlin'de yeni bir antlaşmanın yapılması için, Almanya ve İngiltere ikna edildi. Rusya da bu yeni durumu kabul etmeye mecbur kaldı.
13 Temmuz'da imzalanan ve Ayastefanos Antlaşmasının şartlarını kısmen hafifletip Osmanlı lehine çeviren bu antlaşma öncesinde ise, İngiltere, Osmanlı devleti nezdinde birtakım girişimlerde bulundu ve bazı şartları ileri sürdü.
İşte, ileri sürülen bu şartların en ağır olanı Kıbrıs adasının istenmesiydi.
İngiltere, adanın mülkiyeti Osmanlı'da kalmak üzere, buranın yönetimine talip oldu. Talipliğin ötesinde, Osmanlı hükümetine şu dayatmada bulundu: Kıbrıs'ı vermezseniz, size değil Rusya'ya yardım ederiz. Böylelikle, Batum, Kars ve Ardahan'a ilâveten, bilhassa Ermenilerin meskûn olduğu yeni bazı vilayetleri de kaybetmek durumunda kalırsınız.
Osmanlı hükümeti, asırlarca dost elini uzattığı İngiltere'nin bu dayatmasına boyun eğmek ve isteklerini kabul etmek durumunda kaldı. Kıbrıs'ın idaresini İngiltere'ye verdi.
Adayı işgal eden İngiliz kuvvetleri, Birinci Dünya Savaşının çıkmasıyla birlikte, Kıbrıs'ın toprak mülkiyetini de ilhak etti.

İbrenin lehimize değişmesi

 Kıbrıs'ta tâ 1878'de inisiyatifi ele geçiren ve bilâhare burayı resmen işgal eden İngiltere, her vesileyle koruyup kolladığı Rumlar'la bir müddet sonra anlaşmazlığa düştü.
Aralarındaki sıkıntıların artması sebebiyle, İngiltere, 1950'li yılların ortalarında adadan çekilme sinyalleri verdi.
Bu ise, Türkiye ile Yunanistan'ın karşı karşıya gelmesi demekti.
Bu fırsatı ganimet bilen Yunanistan, adanın tamamına göz diktiği için, Kıbrıs'ı ilhak (ENOSİS) etmek istiyordu.
Rumların nüfus yoğunluğunu da gerekçe gösteren Yunanistan, konuyu BM'nin Genel Kuruluna kadar taşıdı.
Türkiye'nin takip ettiği yol ise farklıydı. DP hükümeti, meseleye ciddiyetle eğildi ve Kıbrıs'ta yaşanan ihtilâfların öncelikle ilgili ülkeler (Türkiye, Yunanistan, İngiltere) nezdinde yapılacak diplomatik görüşmeler yoluyla bir esasa bağlanmasını istiyordu.
1954'te yaptığı girişimlerden bir netice alamayan Yunanistan, aynı meseleyi 1957'de tekrar BM'ye götürdü. BM Genel Kurulunda yapılan görüşmeler neticesinde, Yunanistan'ın tezi kesin sûrette red edildi.
Böylelikle, Türkiye'nin eli daha da güçlenmiş oldu. Mesele dönüp dolaştı ve neticede NATO'nun da gündemine gelmiş oldu.

NATO devrede

NATO, kendi üyesi olan her iki ülkeye de arabuluculuk teklifinde bulundu. Tabiî, yine BM'nin bilgisi ve kontrolü dahilinde olmak üzere...
Neticede, Türkiye ve Yunanistan'ın dışişleri bakanları 18 Aralık 1958'de Paris'te yapılan bir NATO toplantısı vesilesiyle biraraya gelerek, yeni bir müzakere sürecini başlatmış oldular.
Bunu takip eden süreçte ise, ileriye doğru bir adım daha atıldı ve iki ülkenin başbakanları biraraya geldi.
Şubat 1959’da Zürih’te buluşarak Kıbrıs’ın devletler arası hukukî statüsünü belirleyen Türkiye ve Yunanistan'ın hükümet başkanları, hemen ardından bu durumu pekiştirmek ve sağlama almak maksadıyla Londra'da yeni bir toplantı yapma kararına vardılar.
Başbakan Menderes'in bindiği uçağın yere çakıldığı bu seferki görüşmede ise, masaya İngiltere temsilcisi ile Kıbrıs'taki Türk ve Rum cemaatlerinin liderleri de dâvet edildi.
İşte, en büyük diplomatik zafer, bu toplantı esnasında elde edildi. Türkiye için garantörlük, ittifak, yardım, adada asker bulundurma ve gerektiğinde müdahale etme hakkı tanıyan bu antlaşma, halen uluslar arası hukukî geçerliliği olan yegâne dayanaktır.

.

Krizin tortuları

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

04 Temmuz 2011, Pazartesi

Tuhaf mı tuhaf bir "siyasî kriz"le karşı karşıya geldik. Böylesi bir kriz, Türkiye'de ilk defa yaşanıyor.

Bunu, şimdi herkes anlamaya ve nasıl bir çıkış yolunun bulunabileceğini düşünmeye çalışıyor.
Yapılacak çalışmalarla, elbette ki bir mesafe alınabilir. Meclis'te bir uzlaşma formülü bulunabilir. Dolayısıyla, karamsar olmamak lâzım.
Ne var ki, zaman zaman yatışma ve yumuşama halleri görünse bile, Meclis'te grubu bulunan siyasî partilerin birbiriyle uyum halinde çalışması çok zor görünüyor.
Zira, hemen her birinin bir diğeriyle ciddî problemi var; dahası, karşılıklı olarak yüksek dozlu restleşmeler var.
Anamuhalefetteki CHP, iktidardaki AKP ile karşılıklı restleşmeye girdi: Anamuhalefet, "Tutuklu vekillerimize Meclis yolu açılmazsa, biz de yemin etmeyiz" restine karşılık, iktidar kanadı da "Kendin bilirsin. Siz olmasanız da, Meclis bal gibi çalışmaya devam eder" restini çekti.
Üçüncü grup MHP, skandal kasetler sebebiyle hem iktidar partisine, hem de onunla işbirliği içinde olmakla itham ettiği Cumhurbaşkanına veryansın ediyor. Öyle ki, Köşk'ten gelen görüşme talebini geri çevirmekle kalmadı, Cumhurbaşkanı Gül'ün tarafsızlık yönünün iflâs ettiğini açıkça deklare etti.
Meclis'te dördüncü grubu teşkil eden BDP+Bağımsızların durumu ise, zaten başlı başına bir muamma.
Bunlar, önce Diyarbakır'ı mesken tuttular. Sadece yemin törenini değil, Meclis'i de boykot ettiler. Bundan sonra nasıl bir yol haritasını takip edecekleri de meçhûl. Hem tutuklu, hem de milletvekilliği düşürülmüş arkadaşları var. Bu arkadaşları için de Mecliste yol açılmadığı müddetçe, sertleşmeye ve restleşmeye devam edecekleri anlaşılıyor.
İşte, bunlar gibi daha başka hususların da eklenmesiyle, Türkiye tarihinde ilk kez olmak üzere bambaşka bir siyasî manzarayla karşı karşıya gelmiş bulunuyoruz.
* * *
Demokratik yönetimlerde, en başta siyasî krizlere meydan vermemek, mevcut krizleri aşmak ve bazen de muhtemel krizlere mahal bırakmamak için, periyodik veya erken seçimler yapılır.
Ne var ki, Türkiye'de yapılan son (12 Haziran) seçimlerde, ortaya farklı bir durum çıktı.
Yapılan seçim, şu an yaşanan krizin zahirî sebebi oldu.
Yaşananların ciddî bir "siyasî kriz" olduğunda ittifak var. Hemen her çevreden insanımız, bu noktada görüş birliği içinde.
Sadece, bu krizden çıkış yolu hakkında ve bilhassa iktidar kanadının bu krizi yönetip yönetemediği, yahut bunun üstesinden gelip gelemeyeceği hususunda farklı fikir ve yorumlarda bulunanlar var.
İşte size bunlardan iki misâl.
Radikal'den Cengiz Çandar ile Zaman'dan Mümtaz'er Türköne, Başbakan'ın aksine her ikisi de mevcut tabloyu "siyasî kriz" olarak niteliyor. Ancak, krizin yönetimi noktasındaki bakış açıları birbirine tamamen ters yönde görünüyor.
Şimdi, sırasıyla konuya dair aynı gün yazdıklarına bakalım.
Cengiz Çandar, şunları söylüyor:
"...Şu anda en büyük yanlış CHP’de gözüküyor. Ancak CHP’nin yanlışı, AK Parti’nin yanlışını iptal etmiyor.
"Yüzde 50’lik bir oy oranını arkasına almış olan iktidar partisi o. Kriz, ona yaramaz. Ama Ak Parti “kriz çözmeyi” ve “kriz yönetmeyi” bilmiyor ne yazık ki."
Türköne'nin kanaati ise, tam aksi yönde. 29.06.2011 tarihli "Başbakan kriz yönetiyor" başlıklı yazısında şunları ifade ediyor:
"...Meclis'teki yemin krizi ile başladı. Bütün kozlar elinde; her şey kontrol altında. Fırtınalı havada geminin başında kriz yönetiyor. Muhalefet partilerinin tamamı bu yönetime tabi.
"Başbakan krizi, sağlam bir strateji ile yönetiyor. Sorunu bir fırsata dönüştürüp, büyüterek çözmeyi amaçlıyor. Sorunu büyüterek çözmek, başka sorunların çözümünü de krizin çözümüne eklemek demek. Türkiye, bu krizden, yeni anayasa konusunda ileri adımlar atarak çıkacak.
"Kriz, muhalefetin eseri; ama çözüm Başbakan'ın elinde. Bu sorumluluğu yerine getirmek için ise mutlaka muhalefetin adım atması gerekiyor.
"Demokrasimiz doğum sancıları çekiyor. İyi tarafından bakalım. En nihayetinde nur topu gibi bir anayasamız olacak."
Halihazırdaki siyasî tablo, nur topundan ziyade ateş topunu andırıyor.
Sertleşme ve restleşmelerle öyle bir vaziyet hasıl oldu ki, mevcut krize bir çözüm yolu bulunsa bile, bunun tortusunu temizlemek hayli zaman alacak.
Yine de temenni edelim ki, yaşanan bu sıkıntılı ve çalkantılı gelişmelerden hayırlı neticeler vücuda gelsin.

 

 

 

 

TARİHTE BUGÜN  3/4 Temmuz 1918

 

Sondan bir önceki padişah: S. Reşad

 

Osmanlı padişahları içinde en talihsiz olanların başında gelen Sultan Reşad, yakalandığı şeker hastalığından kurtulamayarak 74 yaşında vefat etti.
Onun büyük bahtsızlığı ve şanssızlığı, 600 yıllık devletin içte ve dışta, üstelik hemen her kademede yıkılışa doğru gittiğine yakînen şahit olmasından kaynaklanıyor. Amcası Sultan Abdülaziz, onun gözleri önünde devrilip (1876) katledildi. Büyük kardeşi Sultan II. Abdülhamid'in tahta geçmesinin ardından, her ihtimale karşı kontrol altında tutularak bir nevi hapis hayatı yaşamak mecburiyetinde bırakıldı.
Bu çileli hayat, tam 33 yıl devam etti. 1909'da ağabeyi komitacılar tarafından devrildi ve kendisi tahta çıkarıldı. Komitacı İttihatçıların gölgesinde kaldı ve adeta onların kuklası durumuna düştü.
Tam bir zaaf ve acziyetin ifadesi olan bu vaziyet bir yana, 1911'den itibaren yaşanan zincirleme savaşlara şahit oldu: Trablusgarp (Libya) Savaşı, Ege'de İtalyan Harbi, Birinci ve İkinci Balkan Harbi, son olarak da Birinci Dünya Harbi, hep onun devr–i saltanatında vukua geldi. Üstelik, bu harplerin tamamı büyük kayıp ve mağlûbiyetlerle neticelendi.
Devletin ve milletin içine sürüklenmiş olduğu bu fecî vaziyet, ona ağır geliyor ve onu mânen yıpratıyordu.
Hemen bütün cephelerde ağır mağlûbiyetlerin yaşandığı Birinci Dünya Savaşının sonlarına doğru, yakalanmış oldu şeker hastalığı iyiden iyiye ilerlemeye başlayan Sultan Mehmed Reşad, 3 Temmuz 1918'de vefat etti. Yerine ise, başka türlü talihsizliklere şahitlik edecek olan Sultan Vahdeddin getirildi.


.

Büyüklerin sarsıntısı da büyük olur

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

05 Temmuz 2011, Salı

Beşerî kuvvetler, dünyevî servetler, azametli cemiyetler, yahut güçlü siyasî iktidarlar... Bunlar, yapıları itibariyle ne kadar sağlam görünürse görünsün, yine de günün birinde inkıraza, sönmeye, yıkılmaya mahkûmdurlar.

Tarihe damgasını vurmuş şevketli devletler, dünyaya yayılan dev şirketler, yahut rakipsiz görünen güçlü hükümetlerden hiçbiri, günün birinde kendi sonunun geleceğini düşünmemiş, yahut düşünmek istememiş olabilir.
Ancak, onların bu mağrurâne duruşu,  mukadder âkıbetlerinin seyrini değiştirmemiş.
Yani, işgal ettikler mevkiden gitmek istememeleri, yahut gitmeyi akıllarına hiç getirmemeleri, neticeyi değiştirmemiş, değiştirmiyor.
Oysa, yönetim mevkiine gelenler, bir gün de illâ ki oradan düşüp giderler.
* * *
Evet, mâzi sayfasına bakıldığında, hiç beklenilmeyen ve hiç olmaz denilen bazı gelişmeler, hiç umulmadık, yani sürpriz şekilde öyle bir oluvermiş ki, görenler şaşırıp hayretler içinde kalmıştır.
Sürpriz de olsa, normal şatlarda da olsa, değişimin çarkları çalışmaya devam ediyor.
Dünya hayatının tâ başından beri, şu "değişim" kaidesi hiç değişmedi; kıyamete kadar da değişmeyecek.
Bunu herkes olduğu gibi kabul etmeli. Hazırlığını ona göre yapmalı, tedbirini ona göre almalı.
* * *
Tarihten bazı örnekler...
Mısır'ın ilâhlık dâvâ eden firavunu Ramses, günün birinde Kızıldeniz'de boğulup gideceğini aklına hiç getirmediği gibi, yıkılmaz zannettiği saltanatının da kısa sürede tarûmar olacağını da düşünmemişti.
Asur Kralı Nemrud, Hz. İbrahim'i (as) ateşe atacak kadar azgınlaştığı günlerde, bir topal sineğin, kulağından beyin kıvrımlarına doğru uzanan karanlık tünelde sıkışıp cızırtılar çıkararak, hem kendisinin, hem de iktidarının sonunu getireceğini, aklından hayalinden geçirmiş değildi.
Ama, zahiren olmaz zannedilen şeyler oldu ve en ceberrut hükümetlerin yıkılışı, en umulmadık şekilde gelişti: Firavun'un karşısına, kendi sarayında yetişen Hz. Musa (as) dikildi; Nemrud'un karşısına ise, hemen yanıbaşındaki İbrahim Aleyhisselâm çıkıverdi.
Yaşanmış bütün örnekler bu nisbette çarpıcı olmasa da, yıkılmaz zannedilen en kuvvetli iktidarların, değişik sebeplerle nihayet bulduğu gerçeği, tarihin kayıtlarında mebzul miktarda mevcuttur.
* * *
İslâmdan evvel olduğu gibi, İslâm tarihinde de yıkılış ve çöküşlerle ilgili çarpıcı misâller var.
Emeviler ve Abbasiler gibi, kudretli Selçuklu ve Osmanlı devletleri de hiç umulmadık, hatta hiç hesap edilmedik şekilde ömürlerini tamamladılar.
Ayrıca, kendi içlerinde hanedanlar arasında saltanatın el değiştirmesi pek vaki' olmamakla beraber, sadâret/hükûmet değişikliği ise, hesaba gelmeyecek kadar çoktur.
Osmanlı'nın son dönemini misâl verecek olursak, şunları söylemek mümkün...
En büyük cihan devletini otuz yıl âdeta tek başına yöneten Sultan Abdülhamid, bir gün mutlaka öleceğini bilmiş ve buna kesin sûrette inanmıştır. Ama, kendi emri altındaki subay ve diplomatlar tarafından iktidardan düşürülüp "hall"edileceğini rüyâsında görmüş olsa bile, buna hiç inanmak istememiştir.
Gariptir, kudretli padişah Abdülhamid gibi, azametli Osmanlı devletinin sonunu da, yine yabancılar değil, kendi öz paşaları, zabitleri, diplomatları getirmiştir.
Öte yandan, fikirlerine muhalif gördüklerini en kanlı komitacılık oyunlarıyla diskalifiye eden İttihat–Terakki hükümeti, kendine çok uzun bir ömür biçtiği halde, borularını ancak on yıllık bir sürede öttürebilmişlerdir.
Turancılık hayalleriyle, tâ Orta Asya bozkırlarına kadar gidip uzanan bu maceraperest hükümet, on yıl içinde ülke topraklarını yirmiden bire indirdikten başka, kendi sonlarını da getirdiler ve ülkeyi gizlice terkedip canlarını zor belâ kurtardılar. (5 Haziran 1919: İttihatçıların ileri gelenleri, gıyâben idama mahkûm edildiler.)
İşte, olmaz denilen vakaların nasıl olduğunu, yıkılmaz denilen iktidarların nasıl da yıkılıp gittiğini gösteren, kendi tarihimizden birkaç örnek.
* * *
Aynı gerçeğin yakın tarihimizde de birçok misalleri var.
Bozulmuş İttihat ve Terakki'nin Cumhuriyet dönemi versiyonu Halk Partisi, hiç rakip bilmez, muhalefet tanımaz şekilde, bu ülkede tam yirmi yedi sene (1923–1950) bir "devr–i istibdat" kurdu.
Sonra, hiç umulmadık şekilde milletten unutulmaz öyle bir şamar yedi ki, bir daha da kendine gelemediler.
On yıl boyunca üç kez tekrarlanan serbest seçimlerde de belini doğrultamayan bu parti, çareyi orduyu siyasete bulaştırmakta ve kanlı bir darbenin arkasına sığınmakta buldu.
* * *
Gelişmekte olan ülke ve dünya konjonktürüne göre, karşımızda peyder–pey çıkıp boy gösteren parlak realite şudur: Millet devlet için değil, devlet millet için lâzımdır ve bilâ kayd û şart devlet milletin hizmetinde olmalıdır.
Buna göre, hakka, hukuka, adâlete dayanmayan, asıl gücünü milletin hür iradesinden almayan, değişen ülke ve dünya şartlarına uygun şekilde hareket etmeyen ve ele geçirmiş olduğu maddî kuvvete güvenerek kibirlenen hükümetler, şirketler veya sosyal yapılar, büyüklüğüyle orantılı şekilde yıkıcı sarsıntılar geçirmekten kurtulamazlar.
Olur mu, olur. Bazılarının aklına, hayaline sığışmaması, bunun olmayacağını göstermez.
Hâl sahrâsında ve istikbâl platosundaki siyasî gelişmeleri daha iyi görüp anlayabilmek için, mâzi derelerinde bol miktarda görünen benzer vakıaları hatırlayıp analiz etmekte fayda var.

.

Devlete kafa tutan vali: Kavalalı

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

08 Temmuz 2011, Cuma

Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Sultan III. Selim'in fermânıyla Mısır Valiliğine atandı. (8 Temmuz 1805)

1769'da  bugünkü Yunanistan'ın sınırları içinde kalan Kavala'da dünyaya gelen M. Ali Paşa, fıtraten gayet zeki, cevval ve azimli bir kişiliğe sahipti.
Gittiği her yerde, bulunduğu her ortamda kısa zamanda sivrilir ve bu meziyetleriyle temâyüz ederdi.
Bazı kayıtlara aslen Arnavut olduğu rivâyet edilmekle beraber, aslının Anadolu'dan (Konya) Rumeli'ye göç etmiş bir Türk aileye dayandığı şeklindeki rivâyet, tarihçiler arasında genel kabul görmüştür.

Büyük sıkıntılar çekti

Kavalalı, henüz küçük yaşlarda iken babası vefat etti. (Babası, Kavala'nın bekçibaşısı olan İbrahim Ağaydı.)
Babasının vefatıyla, amcasının himayesi altına girdi. Yine de, çok büyük sıkıntılar, dayanılmaz acılar çekti.
Çekmiş olduğu sıkıntı ve acılar, onu hem yoğurmuş, hem de kısa sürede olgunlaştırmış oldu.
Öyle ki, henüz 18 yaşlarında orduya intisap etti. Osmanlı donanmasında bir nefer olarak hizmete başladı.
Bu tarihlerde (1798), Fransız Generali Napolyon Bonaparte Mısır'a asker çıkarmış ve bölgeyi işgale başlamıştı. İskenderiye'den sonra kısa sürede Kahire'yi de işgal etti.
Bunun üzerine, Osmanlı donanması Mısır üzerine sefere çıktı. Donanmanın Kaptan–ı Deryası ise, Küçük Hüseyin Paşaydı.
İşte, Kavalalı M. Ali Paşanın yıldızı da, bu sefer esnasında parladıkça parladı.
Fransızlarla olan mücadele safhalarından, kendisine verilen vazifeleri hakkıyla ifa ettiği gibi, hiç umulmayan bazı başarılara da imza attı.

Büyük düşündü

M. Ali Paşa, bir yandan Fransız kuvvetleriyle çarpışırken, bir yandan da tarafların teknik sahadaki gelişmelerini mukayese etmeye çalıştı.
Baktı ki, Avrupalılar sanayi ve teknolojide çok ileri gitmişler. Osmanlı devleti ise, nisbeten geri durumda kalmış, kendini yenileyememiştir.
Büyük düşündü ve bu durumdan gelecek için iyi dersler çıkarmayı başardı. Mısır'da kaldığı sürece, tarımda, endüstride, sanayide ve bilhassa askerî donanımda yenilikler yapmaya çalıştı. Bunda da büyük ölçüde muvaffak oldu.
Halkın yararına birtakım başarılara imza atmasıyla, bölge halkını da kendine ısındırdı ve yakınlaştırmış oldu.

Her tarafta karışıklık var

1800'lü yıllara geçildiği dönemde, Osmanlı coğrafyasının hemen her tarafında birtakım dinî, millî, fikrî, siyasî ve mezhebî karışıklıklar başgöstermiş durumdaydı.
Özetle:
* Mısır, Fransızların saldırısına ve işgaline uğramış; yerli halktan bazı gruplar Osmanlıya karşı ayaklandırılmaya çalışılıyordu.
* Girit'te büyük bir gaile başlamış, Mora taraflarında ise isyanlar ayyuka çıkmıştı.
* Vahhabiler, Arabistan yarımadasında hakimiyeti ele geçirme mücadelesine girişmiş, hatta Taif'i muhasara altına almışlardı.
* Balkanlar'da Sırp isyanları başlamış, Belgrad elden gitmişti. Bu vahim durum, bölgedeki diğer etnik unsurların da iştahını kabartmıştı.
* Osmanlı devletinin, Fransa dışında ayrıca Rusya ile bir savaş gailesi vardı. 1806 yılı sonlarında yeni bir Osmanlı–Rus savaşı patlak verdi. Kargaşadan istifade eden İngilizler de, donanmalarını Çanakkale Boğazı önlerine sevk ettiler. (Boğazı geçen bazı savaş gemileri, 20 Şubat 1807 günü İstanbul önlerine kadar geldi.)
* Çetin mücadeleler neticesinde Fransızlardan kurtarılan İskenderiye (Mısır), 20 Mart 1807'de bu kez İngilizlere teslim oldu.
* Bütün bu sıkıntı ve gaileler yetmezmiş gibi, bir de merkezi otoriteyi sarsan "Kabakçı Mustafa İsyanı" patlak verdi. (25 Mayıs 1807)
Bir anda, diğer bütün gaileleri bastıran ve hepsini geride bırakırcasına alevlenen bu isyan hareketi, Sultan III. Selim'in halli ile neticelendi. Dahası, zincirleme çalkantılarla, iş padişahın katledilmesine kadar tırmandı.
Merkez sarsılırken, Mısır toparlandı

Osmanlı devlet merkezi bunca sıkıntılarla kıvranıp dururken, Mısır ve çevresinde ise, toparlanma ve hemen her sahada inkişâf devam etti.
Kavalalı M. Ali Paşanın bu bölgede gittikçe güçlendiğini gören merkezî idare, onu Mısır'dan çıkarıp Hicaz'a vali olarak tayin etmek istedi.
M. Ali Paşa, buna razı olmayıp diretince de, Mısır Valisi olma gayesinde muvaffak oldu. (8 Temmuz 1805)
Yeni Mısır valisi M. Ali Paşa, bölgedeki Kölemenlerle Sudan'a müdahale etti ve burayı da kendine bağladı.
Daha sonra Girit ve Mora'daki isyanları da bastırma ve bölgede sükûneti sağlama çabaları gösterdi.
Ardından, Hicaz'daki Vahhabî grupların isyanlarını bastırdı. Böylelikle, Hicaz, Filistin ve Suriye'yi de içine alan geniş bir coğrafyada hakimiyet tesis etti.
İşte, bu derece güçlenen bir vali, gitgide zaten zaafa uğramış olan merkezî otoriteye de kafa tutmaya başladı.
Sultan II. Mahmud zamanında, devletin kuvvetleri ile Mısır valisinin kuvvetleri arasında bazı çatışmalar vuku buldu. Valisini mağlup etmede zorlanan padişah, İngiltere ve Fransa'dan yardım istedi.
İngiltere "Bu işe karışmam" dedi. Fransa ise M. Ali Paşaya yardım etme yolunu seçti.
Sultan Mahmud, bu durumda "yılana sarıldı" ve Kavalalıya karşı Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşmasını imzaladı. (8 Temmuz 1833)
Rus donanması, İstanbul'a geldi. Bu geliş, hiç de hayırlı olmadı. Rusya, Boğazlar üzerindeki hakları bu vesileyle elde etmiş oldu.
* * *
Sultan II. Mahmud'un Kavalalı'ya karşı almış olduğu tedbirlerden hiçbiri işe yaramadı. Durum daha da kızıştı.
İki tarafın kuvvetleri 28 Haziran 1839'da Nizip'te karşı karşıya geldi. Devletin ordusu, Valinin kuvvetleri karşısında bozguna uğradı.
Nizip Bozgunu haberi, padişahı üzüntüsünden verem etti. (S. Mahmud'un vefatı, bozgundan üç gün sonra, 30 Haziran 1839'da vuku bulmuştur.)
Başka hiçbir çare bulamayan devlet, M. Ali Paşanın isteklerini kabul etmiş, neticede Mısır, Sudan, Hicaz, Filistin, Suriye, Girit ve Cidde'yi kendisi ve oğullarının idaresine verilmesi cihetine gidilmiştir.
1845'te İstanbul'a gelerek padişaha bağlılığını bildiren M. Ali Paşa, 1949'da Kahire'de vefat etti. Onun neslinden gelenler, tâ 1950'lere kadar Mısır'ın yönetiminde etkili oldu.
Son olarak, İttihatçıların elebaşılarından Said Halim Paşanı da, Kavalalı M. Ali Paşanın torunu olduğunu, bu vesileyle hatırlatmış olalım.


.

Mareşal'in partisi (MP)

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

20 Temmuz 2011, Çarşamba

"Eğer Demokrat Parti düşse, ya Halk Partisi veya Millet Partisi iktidara gelecek." (Emirdağ Lâhikası, s. 422.)

Said Nursî'nin 1950'li yıllarda sarf etmiş olduğu bu ifadede ismi geçen "Millet Partisi" bundan 63 sene önce bugünlerde kuruldu. (19/20 Temmuz 1948)
Partinin fahrî başkanlığına meşhûr Fevzi Paşa getirildi.
Bundan dolayı, halkın dilinde bir ismi de "Mareşalin partisi" olan MP, henüz iki yaşında bulunan muhalefetteki 61 üyeli Demokrat Partiden aşırdığı 30'a yakın milletvekiliyle Meclis'te de grup kurarak siyasî faaliyete başladı... DP'den transfer edilenler, toplumda "milliyetçi–muhafazakâr" diye bilinen milletvekilleriydi.
25 yıllık iktidar partisiyle mücadele etmek yerine anamuhalefet partisiyle mücadeleye girişen MP, Demokrat Partiyi adeta ortadan ikiye bölerek, aslında nasıl bir misyona hizmet ettiğini de bir bakıma sergilemiş oldu.
MP'nin daha ilk günden itibaren sergilemiş olduğu bu tutum ve davranışı, onunla aynı paralelde ve aynı mantık çerçevesinde hareket edenler tarafından tâ günümüze kadar devam ettiregeldiler. Onlara göre, en büyük muarız CHP değil, siyaset sahnesinden silinmesi gereken Demokratlardır.
Nitekim, MP'nin yayın organı mahiyetindeki neşriyat organlarında, tâ o zamandan günümüze kadar gelen süreçte hep şu mânâdaki bir anlayışın yer aldığını görmekteyiz: "DP ile CHP'nin bir birinden farkı yok. Al birini vur ötekine. Hatta DP daha fenadır." (Sebilürreşad, Büyük Doğu ve Millî Gazetenin arşiv kayıtları.)
Yani, Milletçiler "Aman ha! Halk Partisi karşısında bölünmeyelim; oylarımızı sakın ha bölmeyelim!" gibi bir endişeyi hiçbir zaman taşımamışlardır.
Dolayısıyla, kendilerine de böylesi bir endişe ile yaklaşılması gerekmiyor. Zira, hem kıymetini bilmezler, hem de bunu asla hak etmiyorlar. Bütün yaptıkları, Demokratları bölmek, parçalamak ve mümkünse siyaseten bitirmekten ibaret.
Bunu başarmaya "CHP+Ordu"nun gücü yetmedi; bakalım Milletçilerin gücü buna yetecek mi?

Karakteristik özellikler

En baştaki alıntı ifadeden de anlıyoruz ki, 1950'de yüzde 53 ile iktidara gelen Demokratlar, günün birinde iktidardan düşebilir.
Demokratların düşmesi halinde ise, iktidara ya Halkçılar, ya da Milletçiler gelecek demektir. Genel siyasî denklemde, dördüncü bir temayülün hayat bulup iktidara oynaması "şimdilik" mümkün görünmüyor.
Bediüzzaman, günahları kabarık olan Halkçıların millet iradesiyle tek başına iktidara gelemeyeceğini ifade ettiği mektubunda, Milletçiler için ise aynı şeyi söylemiyor. Bu da gösteriyor ki, DP'nin yüzde 53'üne mukabil 1950'de yüzde 3 civarında oy alan Milletçiler, günün birinde DP ile yer değiştirerek tek başına iktidara gelebilir. Yani, merkezin oyları bu iki siyasî temayül arasında "yatay geçiş" yapıyor demektir. Zira, her iki partinin sosyolojik tabanı hemen hemen aynıdır.
Yalnız şu var ki, 1950'lerdeki Milletçiler iki şıklı, iki kanatlı bir oluşumdur: Türkçüler ve dindarlar.
Türkçülerin başında Osman Bölükbaşı ve Hikmet Bayur gibi isimler, dindar kanadın başında da Osman Nuri (Köni) Bey ve Cevat Rıfat Atilhan gibi isimler bulunuyor. Ancak, her iki taraf da Fevzi Paşada birleşiyor.

Tarihî seyir

1948 yılı Temmuz ayı ortalarında Ankara'da dindarlığıyla bilinen Osman Nuri (Köni) Efendinin evinde toplanan Milletçiler (milliyetçi–muhafazakâr mebuslar), mübarek sayı olsun diye tam 33 kişiyle yeni partiyi bir an önce kurmaya karar veriyor.
Millet Partisini kuran bu kadro, önce Demokrat Partiyi pasif kalmakla ve iktidara karşı sert davranmamakl suçlamaya başladı.
Kamuoyu, bu sûretle oluşturulmaya çalışıldı... Oysa ki, DP'liler daha iki sene önceki seçimde (1946) bir ton sopa yiyerek ve başlarına sandıklar geçirilerek küçük bir grup halinde Meclis'e gelebilmişlerdi.
Buna rağmen, Millet Partisini oluşturan milletvekillerinin hemen tamamı, Demokrat Partiden ayrılan kimselerdi.
Toplam milletvekili sayısı 60 kadar olan Demokrat Parti, bu yeni hareketle daha ikinci senesinde neredeyse tam ortadan ikiye bölünmüş oldu... Bu tablo bile, o dönem itibariyle başlı başına bir trajedi olsa gerek.
Milletçilere göre, iktidardaki Halk Partisine ve bilhassa İsmet Paşaya karşı daha sert, daha haşin, daha yıkıcı bir politika izlenmesi gerekiyordu.
Nitekim, partinin resmî kuruluşuyla birlikte bir beyannâme neşreden Fahrî Başkan Mareşal Fevzi Çakmak'ın sözleri de bu doğrultudaydı.
Mareşal, Halk Partisine karşı asıl muhalefeti ancak kendilerinin yapabileceğini, Demokratların çok pasif kaldığını ve uzlaşmacı bir tavır sergilediğini söylüyordu. (Bu Mareşal, 25 sene onlarla birlikte çalışmış, hiç itiraz etmemiş bir kişilik.)
Millet Partisinin bu çıkışı, gariptir ki, en çok da Halkçıları ve bilhassa İsmet Paşayı sevindiriyordu. Zira, bu hareketle, iktidara gelmeye hazırlanan Demokratların parçalanıp zaafa uğratıldığını gayet iyi biliyorlardı.

Demokratlarla çekişme

Milletçi hareketin başını çekenlerden Fevzi Paşa, İsmet Paşanın dayatmaları neticesi, 12 Ocak 1944'de "yaş haddinden" emekliye sevk edildi. Ancak, o bu muameleyi hazmedemedi ve iki sene sonra siyasete atıldı.
Zira, ne de olsa 22 sene aralıksız şekilde Genelkurmay Başkanlığı yapmış, üstelik M. Kemal'den sonra İsmet Paşanın da bir dediğini iki etmemiş bir kişilikti.
Nitekim, 1946 seçimlerinde DP listesinden bağımsız seçildi ve Meclis'te de İnönü'ye karşı DP'nin Cumhurbaşkanı adayı oldu.
Ne var ki, 1948'de Milletçilerin gönüllü reisliğine geçerek Demokratları adeta sırtından hançerledi.
1948'den 1950 seçimleri öncesine kadar da gittiği hemen her yerde Demokratların aleyhinde bulundu. Seçimlerden bir ay kadar evvel öldü. Partisi de seçimi kaybetti. Üstelik, "Müstakil Demokratlar Grubu" ile "Öz Demokratlar Partisi"ni de saflarına katmalarına rağmen...

Dine hizmet edemeyen dindar (!)

Milletçilerin 1950 seçimleri öncesinde halka yönelik yaptıkları propagandanın mahiyeti özet olarak şöyleydi: "Bizim başkanımız Fevzi Paşa, Demokratların başkanı olan Celal Bayar'dan daha dindardır. Üstelik, İsmet Paşaya karşı daha cesur ve daha dişli bir liderdir. Ayrıca, partimizin kurmay kadrosu da Demokratların kadrosundan daha milliyetçi, daha muhafazakâr bir heyetten müteşekkildir. 
Zira, dindar görünümlü Fevzi Paşa, şayet dine ve dindarlara bir faydası olsaydı, şimdiye kadar bunun bir emaresi görülürdü.
Halbuki, onun 22 yıllık Seraskerliği zamanında din lehinde hiçbir hizmeti görülmediği gibi, aynı dönem içinde (1922–44) yapılan hadsiz zulüm ve baskılarla dindarlara da kan kusturuldu.
Hâsılı, vazife başında ve elinde de birçok imkân/selâhiyet var iken, din lehinde hiçbir hizmette bulunmamış bir kimse hakkında iyimser olmaya hiç hacet yoktu.
Mareşal'in partisi 1950 seçimlerine vargücüyle asılmış ve tam Demokratları geçebilme atraksiyonlarına başlamıştı ki, hiç hesapta olmayan bir hadise vuku buldu: Seçim kampanyası çerçevesinde Trakya bölgesinde giderek parti propagandası yapan Fevzi Paşanın aniden rahatsızlanması ve 14 Mayıs seçimlerine tam da 35 gün kala ölmesi, MP'nin seçim yarışını kaybetmesine sebep oldu

.

"Kürt sorunu" demenin sakıncaları

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

22 Temmuz 2011, Cuma

Gündemi işgal eden en hararetli tartışmalardan biri şudur: Türkiye'nin "Kürt sorunu" diye bir meselesi var mıdır, yok mudur?

Bu tartışmaya açıklık getirebilmek için, konuya geniş bir perspektiften bakmakta yarar var. Şöyle ki: Türkiye'nin uluslararası antlaşmalarla bağlantılı ciddî sorunları vardır. Meselâ, bunların bir kısmını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkün.

BİR: Türkiye'nin "Kıbrıs sorunu" diye bir meselesi var. Bir ucu 1878'deki Berlin Antlaşmasına kadar gidip dayanan, omurgasını ise 1959'daki Zürih ve Londra Antlaşmalarının teşkil ettiği Kıbrıs meselesi, 1974'ten sonra yeni ve farklı bir boyut kazanarak Türkiye'nin başını ağrıtmaya devam ediyor.
Bu sorunun çözümü için, Türkiye'nin yanı sıra, ayrıca Yunanistan'ın, İngiltere'nin, Kıbrıs Rum Hükûmeti ile Kıbrıs Türk Hükûmetlerinin bir ortak noktada anlaşması gerekiyor. Bunlardan herhangi birinin tek başına karar alması veya kendi başına hareket etmesiyle, sorun çözülmüyor, mesele hallolmuyor.

İKİ: Türkiye'nin "azınlıklar sorunu" diye bir meselesi vardır. Hukukî temeli 1923'teki Lozan Antlaşmasına dayanan, bugün ise bir yandan "Ermeni sorunu", bir yandan da Patrikhane'nin konumu (ekümenik) ve Heybeliada Ruhban Okulu meselesini de içine alan çetrefilli bir sorun olarak Türkiye'nin başını ağrıtmaya devam ediyor.
Gayr–ı müslim vatandaşlarımızı alâkadar eden bu sorunun hallini de tek başına yapamayız, yeni çözümler için yine mutlaka başka devletlerin iştiraki gerekiyor.

ÜÇ: Türkiye'nin yine uluslararası hukuka dayanan (Lozan, Montrö) bir "Boğazlar sorunu" vardır. Ki, bu ve benzeri daha başka konularda kendi başına hareket edecek durumda değiliz. Zira, kendi başına hareket, bir savaş sebebi olur.
Örnekler çoğaltılabilir.

Tanımlama doğru olmalı

Yukarıdaki örnekler, Türkiye'nin hem iç, hem de dış sorunları mahiyetini taşıyor.
Dış bağlantılar ve ecnebi müdahalesi sebebiyle, Türkiye kendi başına ve sadece kendi imkânlarıyla bu sorunların üstesinden gelemiyor, yaşanan sıkıntıları gideremiyor.
Soru: Acaba, galat–ı meşhûr haline gelen şu "Kürt sorunu" yukarıdaki örneklerden hangisine benziyor? Hangisiyle bir benzerlik arz ediyor?
Cevap: Hiç biriyle... Zira, Türkiye'nin dahil olduğu uluslararası hukuka dayalı antlaşmaların hiç birinde "Kürt sorunu" diye bir madde yoktur.
Bugün itibariyle daha ziyade Türkiye'nin başını ağrıtan "terör sorunu" ise, aslında umumî kabul görmüş tanımıyla "dünyanın sorunu"dur. Yani, küresel bir belâdır. Global bir musibettir. Bazen de karanlık menfaat odakları tarafından kullanılan çok tehlikeli bir silâhtır. Ve bu silâh, bazen döner sahibini vurur.
İşte, dünyanın başına belâ olma potansiyeline sahip bulunan (El–Kaide gibi) bu "terör sorunu"nu sen tutup doğrudan Kürtlerle irtibatlandırır ve bunun adını da "Kürt sorunu" diye lanse edersen, işin içinden çıkamaz bir hale gelirsin.
Zira, terör lobisi, Kürtlerin sıkıntısını gidermeyi değil, Türkiye'yi zaafa uğratmayı hedef almıştır. Dillerine doladıkları Kürtlerin sıkıntıları ise, onlar için sadece ve sadece bir malzeme, bir istismar konusu ve bir besin kaynağıdır.
Örgüte militan devşirmek için, bundan daha etkili bir saha şimdilik yoktur.
Ama, şuna emin olmalıyız ki, Türkiye'yi hedef seçen terörizm, eğer istismar edeceği bir "Kürt sorunu" bulamasaydı, yine de durmaz gider bir "Alevî sorunu" veya bir başka sorunu icad eder ve Türkiye'yi zaafa uğratmaya devam ederdi.
Yine de "rejimin sakatlıkları"yla mücadele edilmesin demiyoruz. Hukuk ve demokrasi içinde kalarak, kimsenin hürriyetine dokunmadan ve mâsum kanı dökmeden, rejimin ırkçılıktan, zorbalıktan ve daha bir dizi faşizan uygulamalardan beslenen yönleriyle topyekûn mücadele edelim.
Zaten, doksan yıldır millet olarak çekmiş olduğumuz bütün sıkıntıların ve bilhassa iç sorunların temel kaynağı da burada yatıyor. Biz bir hiç uğruna birbirimizi kırmak yerine, mütemadiyen zehir fışkırtan bu kaynağı kurutmaya çalışalım.
Böyle yapmayıp silâh ve şiddete başvuranlar, gerçekte o zehir üreten kaynakla mücadele etmiyor, belki ona vargücüyle hizmet ediyor.
Evet, Türkçülüğe kızarak, ona mukabil tutup Kürtçülük yapmak, o öldürücü zehir tâcirlerine doğrudan hizmet etmektir.

Türkiye'nin iç sorunları

Soru: Türkiye'deki Kürtler veya Alevîlerin birtakım sıkıntıları, sorunları yok mudur?
Cevap: Elbetteki vardır. Hem de yüksek düzeyde... Fakat, şu da bir gerçektir ki: Türkiye'deki Kürtlerin sorunları Türkler'den kaynaklanmadığı gibi, Alevilerin soruları da Sünnilerden kaynaklanmıyor.
Ancak, buna rağmen, sanki taraflar arasında bir sorun, bir sıkıntı, bir düşmanlık varmış gibi, çok fitnekâr bir hava pompalanıyor. Bu kardeş unsurlar, birbirine karşı muhasım yapılarak vuruşturmaya çalışılıyor.
Oysa, Türkiye'deki bütün kesimlerin, yani Türk, Kürt, Alevî, Sünnî ve sâir bütün vatandaşların çekmiş olduğu sıkıntıların asıl sebebi, kendi aralarındaki problemler değil, belki resmî ideolojinin temelini oluşturan argümanlardır.
Kezâ, hukukun üstünlüğü prensibine sadık kalınmaması, kànun hakimiyetinin sağlanamaması, hürriyet ve demokrasinin icaplarına hakkıyla uyulmaması ve bilhassa darbe rejimlerinin süprüntülerinden ve ayakbağlarından kurtulamamamız sebebiyle, hep birlikte sıkıntı çekiyoruz... Yani, yetmiş beş milyon vatandaşın çekmiş olduğu dertler ve sıkıntılar büyük çapta ortaktır, müşterektir.
Dolayısıyla, mücadele de müşterek olmalı ki, hayırlı neticeler alınabilsin.
Bu da, ancak hukuk, hürriyet ve demokrasi zemininde mümkün olabilir. Terörle, şiddetle ve kan dökerek asla ve kat'a.

İşte sakıncalar

Soru: Diyelim ki, sırf kolayımıza geldiği veya galat–ı meşhûr haline getirildiği için, yaşanan sıkıntıyı tutup "Kürt sorunu" diye isimlendirirsek, bunun ne gibi mahzurları olabilir?
 Cevap: Bu suâlin cevabını, yani "Kürt sorunu" demenin sakıncalarını maddeler halinde kısaca şu şekilde sıralamak mümkün:
1) Meseleyi "Kürt sorunu" diye isimlendirdiğiniz takdirde, bazı insanların algılarında "Kürtler sorunlu"ymuş gibi bir istifham uyanır. Hatta, bazı yerlerde Kürt dedin mi, akıllara hemen terörist veya terör örgütü geliyor.
Bu ise, son derece yanlış, tehlikeli ve bir o kadar da rencide edici bir husustur.
2) "Kürt sorunu"nu dillerine pelesenk eden ve sırf istismardan beslenen terör örgütüne, onun siyasî uzantılarına, onu sevk ve idare eden iç ve dış mihrakların ekmeğine yağ sürmüş olursun. Bilerek veya bilmeyerek onlara yardım etme durumuna düşersin.
3) Türkiye'nin en başta sıraladığımız müzmin sorunlar listesine "Kürt sorunu" diye bir maddeyi eklediğin takdirde, bu meseleyi de tıpkı diğerleri gibi ecnebi müdahalesine açık bir hale getirmiş olursun. Zaten, şimdiki gelişmelerin seyri de bu noktaya doğru kaydırılmak isteniyor.
4) Meseleye "Kürt sorunu" diye baktığın zaman, insanlarımızı iki tarafa ayırmış olursun. Zira, bir "sorun"un illâ ki tarafları ve özellikle iki tarafı olur.
Bu ise, insanlarımızı cephelere ayırmak olur ki, en tehlikeli bir fitne/fesat hareketinin meydan almasına sebebiyet verir.
* * *
Kürtlerle Türkler, en az bin yıldır birarada yaşadıkları halde, tarihin hiçbir devresinde aralarında ırkî temele dayalı herhangi bir sorun, bir sıkıntı yaşanmamıştır.
Esasında, halk arasında bugün de bu mânâda bir sıkıntı yoktur; ancak, ısrarla ve inatla sıkıntı var edilmeye çalışılıyor. Bu fitnekârlara aldanmamalıyız.
Demek ki, ortada ve temelde bir "Kürt sorunu" yok; asıl sorun, "Kürt istismarı"ndan adam devşiren ve her türlü kirli para ile örgütsel faaliyetlerde bulunan bir "terör sorunu" vardır.
İşte, hep birlikte bununla uğraşmalı ve hepimize zarar veren bu mendebur illetin sonunu getirmeye gayret göstermeliyiz.

.

 

.

Masumları öldürerek mağduriyet giderilmez

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

26 Temmuz 2011, Salı

Bizim itikadımıza göre "Masum bir insanı öldüren, bütün insanları öldürmüş gibidir" ki, böyleleri insanlıktan çıkmış sayılır.

Evet, ancak insanlıktan çıkmış olanlar, masumları öldürmekten zevk alır. Sadistçe bir zevk...
Bizim İslâma dayanan insanlık hissiyatımıza göre, masumların canı yandığında, bozulmamış kalpler dağdâr, yürekler dilhûn olur.
Fakat, aklı bozulmuş, kalbi nasırlaşmış, vicdanı körelmiş, ruhu canavarlaşmış vahşî tabiatlı kimselerden böylesi bir insanî yaklaşımı bekleyemezsiniz... Onlar yılandan, akrepten beterdir; sadece ve sadece zehirlemeyi bilirler, öldürmekten lezzet alırlar.
Ne yazık ki, şimdilerde ülkemizin muhtelif mahallerinde dayanılmaz acı ve ıztırap veren böylesi ölüm tablolarına şahit olmaktayız.
Bir uğursuz dâvâ uğruna, oluk oluk mâsum kanı akıtılmaya yeniden hız verilmiş görünüyor. Gün geçmiyor ki, bir aile ocağına ateş düşmesin; gün geçmiyor ki, mahzûn mütevekkil gözler kan çanağına dönüşmesin.
Bu zulümlü kan deryasını, bu mazlûm millete revâ görenleri Kahhar–ı Zülcelâl'e havale ederek diyoruz ki: Mâsumların kanı üzerinde inşâ edilmek istenen bir dünya yerin dibine batsın. İstemiyoruz, böylesi bir kanlı ve zulümlü dünyayı...

Temel haklara saldırı

Hayat hakkı, yaşama hakkı, temel insanî hakların başında gelir.
Bu temel hakka saldırarak, ya da onu yok etmeye çalışarak, bir başka insanî hak elde edilmez. Evet, vahşiyane metotlarla insanî haklar istenmez, istense de verilmez.
Ülkeler ve insan toplulukları arasında savaşlar olmuş ve olmaktadır. Ancak, savaşın bir usûlü, erkânı, âdâbı vardır. Bunun dışına çıkanlar "insanlık suçu" işlemiş olur ki, bunlar birer "savaş suçlusu" olarak yargılanır ve en ağır cezaya çarptırılırlar.
Ülkemizde yaşanan şey, savaş değil terördür. Terörizm ise, tıpkı anarşizm gibi bir insanlık suçudur: Evet, terörizmde zalim–mazlûm, kadın–erkek, çocuk–yaşlı, zengin–fakir, dinli–dinsiz, asker–sivil, Türk–Kürt... vesaire tefrik edilmez. Saldırı, kıyım ve kırım umumidir.
Şehir veya kırsaldaki bombalı eylemler, pusu kurmalar, otomatik taramalar, molotof kokteylli saldırılar, intihar saldırıları, boş ya da dolu araç yakmalar, ev ve işyeri tahripleri gibi katliâm nitelikli eylemler, bunun bâriz bir göstergesi.
Bu tabloda ise, ne mantığın yeri vardır, ne vicdanın... Acaba, başkasını mağdur ederek bir başka mağduriyetin sona erdirildiği nerede görülmüş?

Yaralıyı da öldürüyorlar

Yukarıda zikrettiğimiz eylemlerin sergilenme safhasında ağırlıklı olarak Kürt kökenli gençler kullanılıyor. (Ermeniler nadirdir; onlar daha ziyade strateji belirleme işinde görev alırlar.)
Çeşitli sebep ve yöntemlerle örgüt bünyesine dahil edilen bu gençler, sözde "Kürt hakları" için ölüp öldürüyorlar.
Gerçekte ise, ne yaptıklarını, nasıl bir stratejiye âlet edildiklerini, hangi maksada kurban gittiklerini ve bu kanlı vuruşmanın nereye doğru gittiğini ve sonunun nereye varacağını kesinlikle bilmiyorlar.
Başkaları tarafından sevk ve idare edilen bu zavallılar, sadece ölmeyi ve öldürmeyi biliyorlar. Öyle ki, kendileriyle birlikte ölüme atlayan ve meselâ bir çatışma esnasında kaçamayacak derecede yaralanan arkadaşlarını dahi gözlerini kırpmadan öldürüyorlar.
Bunun sebebini sorduğumuzda ise, şu cevabı veriyorlar: "Kaçamayan yaralı kişi, düşmanın eline geçecek. Mecburen bazı itiraflarda bulunacak. Öyle bir duruma düşmektense, ölmesi daha iyidir."
Bu nasıl bir savaş mantığıdır?
Dahası, bu nasıl bir çürük ve temelsiz bir dâvâdır ki, yakalanan kişi yelkenleri indiriyor ve hemen itirafçı olup çıkıyor?
Doğrusu, Öcalan'ın da "Düşmanın eline sağ geçmemek için, son kurşunu kendinize sıkacaksınız" şeklinde bir emri vardı. (1992'de Almanya'da basılan kitap.)
Ne var ki, kendisi öyle yapmadı. Kendine son kurşunu sıkmadı ve Kenya'da "düşman"ın eline sağ geçti... Üstelik, "düşman taraf"ın illegal temsilcileriyle yıllardır gizli–kapaklı şekilde görüşmeler yapıyor.
Kendisi artık "emin eller"de nasılsa; varsın Türk ve Kürt gençleri birbirinin canına kıymaya, kanını dökmeye devam ededursunlar.
Kürt, Türk, ya da bir Müslüman, böylesi bir kanlı arenanın sürüp gitmesine gönlü asla razı olmaz. Otuz sene müddetle buna seyirci kalmaz, kalamaz.
Kendisi hakikaten Kürt olsaydı ve bu kanlı boğuşmanın adı da "savaş" olsaydı, şimdiye kadar çoktan bitmiş olurdu.
Zira, en çetin dünya savaşlarının bile ömrü ancak yedi–sekiz sene sürebilmiştir. Birinci Dünya Savaşı 4 yıl, İkincisi ise 6 yıl sürmüştür.
İnsanlar, akıllarını başlarına devşirip çatışmayı sonlandırma ve barışı sağlamanın bir yolunu bulmuştur.
Ama, yaşanan sıkıntının adı savaş değil de terör ise, bunun ömrü uzayıp gidebiliyor. Zira, terörün kolayca tesbit edilemeyen, kontrol altına alınamayan, görüntüsü ile mahiyeti hayli farklılık arz eden dahilî ve haricî pekçok bağlantıları, dayanakları ve destek veren çeşit çeşit menfaat odakları var.
Bu kanlı, kirli ve karanlık yüzlü ittifakın menfaati, şayet terörün devamını gerektiriyorsa, sizin bu belâ ile baş etmeniz ve çatışmayı bitirmeniz hiç de kolay olmayacak... İşte, Türkiye'de yaklaşık otuz yıldır yaşanan kanlı realite budur.
Resmî ideolojinin ve Kemalist anlayışın umum millete ve ilâveten Kürtlere yönelik haksız ve adâletsiz uygulamaları, zalimâne ve gaddarâne politikaları sebebiyle hâsıl olan asırlık mağduriyetler ise, bu meselede ne yazık ki sadece kamuflaj malzemesi olarak kullanılıyor.
Zira, bugün Kürtlük adına yapılan terör saldırılarının, vaktiyle Kemalist jakobenlerin Türklük adına uygulamış olduğu saldırgan dayatmalarından metodik olarak pek bir farkı yoktur.
Jakobenlerin marifeti özetle şudur: "Ya şapka giyersiniz, ya da sizi öldürürüm. Ya tekkeyi, medreseyi hayatınızdan çıkarırsınız, ya da hayatınızı söndürürüm. Ya Kur'ânı, Ezânı terk edersiniz, ya da size hayatı zindan ederim. Ya 'ümmet' olmayı reddip 'tek millet' olduğunuzu kabul edersiniz, ya da 'hâin' muamelesini görürsünüz. Ya 'Hepimiz Türk'üz' diyeceksiniz, ya da bu vatanı terk edip gidersiniz..."
Bu sakim zihniyetle mücadele, yine hukuk zemininde ve demokrasi içinde kalınarak yapıldı, yapılıyor, yapılmalı... Niçin? Sırf mâsumlar zarar görmesin ve dahilde kavga yaşanmasın, kardeş kanı dökülmesin diye.
Böyle değil de, tam aksi yöndeki mücadele metotları ise, öncelikle ve özellikle yine aynı jakobenlere yarar. Onların ve darbe heveslisi hempalarının işine yarar. Jakobenizme, hatta süfyanizme hizmet hesabına geçer.
O halde, Türkiye'nin "terör sorunu" ile Kürtlerin mâruz kaldığı birtakım sıkıntıları ayrı ayrı ele almak ve birbirinden tamamen bağımsız şekilde değerlendirmek gerekiyor.
Aksi halde, işin içinden çıkılmaz olur ve esasında bu konular birbirinden tefrik edilemediği içindir ki, bir türlü çıkış yolu bulunamıyor.

Çıkış yolu özetle şudur:
1) Terör sorunu: Bu sorun, Kürtlerle ilgili meselelerden ayrı olarak başlı başına bir hususî paket olarak ele alınmalı ve her türlü adlî, siyasî ve diplomatik kanallar işletilerek üstesinden gelinmeye çalışılmalı.
2) Kürt vatandaşların durumu: Terör var, ya da yok; terör olur veya olmaz; bu noktalara hiç takılmaksızın ve salt "Terörü önleyecek kadar" diye hasislik yapmaksızın, efradı milyonlarla ifade edilen bu sadık vatandaşlarımıza ve din kardeşlerimize yönelik bir asra yaklaşan ret, inkâr, yasakçı, baskıcı, dayatmacı uygulamalardan ve halen de hükümfermâ olan resmî "Türk milliyetçiliği" politikalardan mutlaka vazgeçilmesi gerekiyor. Aksi halde, ne gerçek anlamda bir demokratik cumhuriyetten, ne temel insan hak ve hürriyetlerinden söz edilebilir, ne de mevcut sıkıntıların telâfisi mümkün olur.
Elhasıl: Terör, Kürtlerle ilgili mevcut sıkıntıların asıl ve yegâne sebebi değil; belki sonuçlarından biri olup, bu sıkıntıları beslenme ve büyüme malzemesi olarak kullanıyor. Terörün, hakikatte daha başka besleyici unsurları ve idame ettirici dinamikleri vardır ki, bunlar da ayrı bir yazı konusu.

.

Kürtlerin Kemalistleri

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

23 Ağustos 2011, Salı

Yaklaşık doksan yıldır Türkiye'de etkili bir güç odağı olma özelliğini koruyan jakoben Kemalistlerin bu millete çektirmediği eziyet, zulüm, cefa, işkence kalmadı

Milletimizin dilinden dinine, kültüründen milliyetine, örfünden ahlâkına kadar, dinî ve millî değerler adına ne varsa, bunları da ayrıca tahrip ettiler.
Aynı jakobenler, kendi vatandaşlarından vurup öldürdükleri, asıp kestikleri mâsumların haddi hesabı bilinmiyor. Kan dökmeden ve şiddete başvurmadan edemiyorlar, duramıyorlar, varlıklarını başka türlü sürdüremiyorlar.
Bu sebeple, devrimcidirler, darbecidirler, yıkıcı, isyancı ve ihtilâlcidirler.
Bunların itikatlarında ve hayat tarzlarında dinin yeri olmaığı gibi, din adına mukaddes değerlere saygıları da yoktur.
Temel dinî unsurlar olan camiden, ezandan, namazdan, Kur'ân'dan, tesettürden, sarıktan... şiddetle rahatsızlık duyarlar.
Gerçek yüzlerini ise, kuvvet bulduklarında ve ipler tam olarak ellerine geçtiğinde gösterirler. Diğer zamanlarda, yüzlerine maske çekerler, sûret–i haktan görünmeye çalışırlar.
Türkiye genelinde etkili olagelen ve zaman içinde nisbeten kuvvet kaybeden Kemalistlerin, son yıllarda lokal bir başka versiyonu daha çıktı karşımıza: Kürt Kemalistler...
Hiç tereddütsüz diyebiliriz ki, PKK'nın kuruluşunda Türk ve Kürt Kemalistlerin ortak fikir ve çabası vardır.
Keza, bugün de dine karşı ve ekseriyeti dindar milletimizin huzurunu kaçırma noktasında stratejik işbirliği içindedirler.
Zira, her iki taraf da "Kan dökmeden olmaz" diyor... Aynı şekilde, onların nazarında "din kardeşliği"nin hiçbir önemi yoktur.
* * *
PKK'nın gölgesinde yeşerip gelişen ve aynı gölge altında siyaset yapan BDP'yi de "Kürtlerin Kemalistleri" kategorisinde değerlendirmek mümkün.
Hayat tarzları ve dünya görüşleri başta olmak üzere, jakoben Kemalistlerle birçok yönüyle benzeşiyorlar, örtüşüyorlar.
Burada Altan Tan, Şerafettin Elçi, Osman Baydemir ve bir cihette Sırrı Süreyya Önder gibi şahısları tenzih ederek, şu noktayı bütün vicdanî kanaatimle iddia ediyorum ki: BDP'lilerin yaşayış tarzı ve dünya görüşü Said Nursî'den çok M. Kemal'e yakındır.
Meselâ, önlerine şöyle iki şıklı bir tercih konulsa ve onlara denilse ki: Siz Üstad Bediüzzaman'ın hayat tarzını mı benimseyip yaşamak istersiniz, yoksa M. Kemal'in yaşayış biçimini mi?
Bu can alıcı suâli, bir de şu şekilde soralım: Yani, itikatta ve amelde bu iki şıktan birini tercih etmek mecburiyetinde kalırsanız, sizin tâbirinizle "Said–i Kürdî"nin mi, yoksa "Atatürk"ün mü yolundan gidersiniz? (Ki, Türkiye oraya doğru gidiyor.)
Şahsen, zerrece bir tereddüdüm yoktur ki, PKK'cılarla birlikte sempatizanlarının dahi mutlak çoğunluğu "Atatürk" şıkkını tercih edecek, hatta daha da ileri gidip dinsizlik mânâsındaki laikliği benimseme cihetine gidecektir.
Nitekim, bu kesimden bazı siyasetçiler, yakın geçmişte böylesi bir laikliği koruyup kollama noktasında Kemalistlere çağrıda bulunmaktan da çekinmediler.
O halde, bunlara "Kürtlerin Kemalistleri" demenin ve zıt paraleldeler imiş gibi görünmelerine rağmen, taşıdıkları zihniyet ve yaşayış tarzı itibariyle iki tarafı da aynı kategoride değerlendirmenin bir sakıncası olmasa gerektir.
Kaldı ki, bir kısmını çok yakından tanıyoruz ki, ilk başlarda solcu Kemalist idiler, ardından komünist–sosyalist oldular; demek ki, itiraf ve ikrar etmeseler de, tıynetleri itibariyle yine Kemalisttirler veya öyle olmaya gayet müsaittirler. Artık, bu saatten sonra tutup komünist olamayacaklarına göre...
Son olarak iki noktaya temas ederek bitirelim.
BİR: Üstad Bediüzzaman'ı ciddî sevip takdir eden değerli Altan Tan gibi dindar ve muttaki aydınların, PKK paralelinde ve BDP bünyesinde uzun müddet durabileceklerine ihtimal veremiyorum. Bir müddet sonra ya kendileri ayrılırlar, ya da o bünyeden dışlanırlar. Zira, o bünyenin beyni ve kalbi, sadece ve sadece "kan ve ölüm" yörüngesinde çalışıyor. Başka türlü bir iş yapamaz ve çalışamaz.
İKİ: PKK ve benzeri yapılanmalar, Kürt halkının vicdanından çıkmadığı gibi, bugün de onun ihtiyaç ve taleplerinin sadık mümessili değildir... Tıpkı, jakoben Kemalistlerin, Türk unsurunun vicdanından çıkmadığı ve onları temsil etmediği gibi.
Bu iki illetten biri olan Kemalizm, öldürme, dayatma ve aldatmalarla kendini necip Türk milletinin hamisi ve mümessili olarak gösterdiği gibi, PKK ve uzantıları da aynı yöntemi kullanarak Müslüman Kürtlerin iradesini ipotekleri altına almaya çalışıyor.
Al birini vur ötekine. Bunların bu millete hiçbir hayırları dokunmamış; sadece şer ve zararları dokunmuş.
Milletimiz, bunların gerçek yüzlerini tanıyıp onlardan yüz çevirdiği zaman, inşaallah hep birlikte huzur ve barışın yüzünü görmüş oluruz.

 

 

 

 

TARİHTE BUGÜN  23 Ağustos 1921

 

Sakarya Subay   Savaşı

 

Başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupa'nın istilâcı devletlerinden destek alan Yunan Hükümeti, 15 Mayıs 1919'da İzmir'e asker çıkardı ve kademeli şekilde Anadolu topraklarını işgale başladı.
Yunan kuvvetlerinin Ege Bölgesinden Anadolu

 

Sakarya Meydan (Muharebesi esnasında cephede kaydedilen bir görüntü: Bir topçu birliğimiz savunma hattında vazife başında.)

topraklarına doğru başlattıkları şiddetli taarruz harekâtı ise, 1921 yılının ilk günlerinde vuku buldu.
Ocak ayına girildiğinde, ateş gücü yüksek Yunan kuvvetleri, Eskişehir önlerine kadar varmışlardı.
Burada yaşanan Birinci ve İkinci İnönü Muharebelerinde, düşman birlikleri—tam olarak yenilmese de—bir şekilde durdurulmaya çalışıldı. (9–11 Ocak ve 23–30 Mart 1921)
Ne var ki, Yunan kuvvetleri bu duraklama karşısında pes etmedi ve imkânlarını derleyip toparlayarak Kütahya–Eskişehir hattında Millî Kuvvetlerle şiddetli bir muharebeye girdi.
10–24 Temmuz tarihlerinde yaşanan iki haftalık çatışmada Yunan tarafı üstünlük sağladı; Kuvâ–yı Milliye birlikleri ise ağır zayiat vererek Sakarya Nehrinin doğu tarafına çekilmek zorunda kaldı.
Bu mağlubiyetin en büyük sorumlusu, düşman taarruzuna karşı tedbir alması gerekirken, tutup Çerkez Ethem'le uğraşan Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Beydir.
Kütahya–Eskişehir hattındaki mağlubiyet, Millî Kuvvetlerin başındaki subayları ziyadesiyle üzmüş, ıztırap ve teessür içinde bırakmıştı. İçine düştükleri ezikliği telâfi etmek için adeta bir fırsat arıyorlardı. Aradıkları fırsat, nihayet 23 Ağustos (1921) günü önlerine gelmişti.
Yekûnu 100 binin hayli üzerindeki Yunan kuvvetleri ile, yekûnu 100 binin altındaki Millî Kuvvetler, Sakarya Nehrinin doğu ve batı yakasında ve yaklaşık 100 km'lik bir cephede 23 Ağustos günü karşı karşıya geldi.
Artık, ön cephede sadece erler değil, hemen yanı başlarında subaylar da vardı. Bir ay önceki yenilgiyi telafi etme azmiyle hareket eden subaylarımız, en ön safta yiğitçe muharebe ediyorlardı.
Düşman kuvvetleri, bu çetin muharebe karşısında kırılmaya ve dökülmeye başladı.
13 gününe kadar devam eden bu şiddetli muharebede, Yunan kuvvetleri kesin bir mağlubiyet yaşadı ve artık gerisin geriye çekilmenin yolunu tuttu.

.

Komitecilerle bilek güreşi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

26 Ağustos 2011, Cuma

Her meslek ve meşrebin kendine göre bir "hizmet prensibi" vardır. Asli gaye ve maksadına doğru giderken, bir usûl, bir yöntem, bir metot dahilinde hareket eder.

Buna binaen, Risâle–i Nur'un ve Nur Talebelerinin de aslî hizmet yolunda kendilerine has bir "prensipler manzumesi" vardır. Temel dâvâları uğrunda, bu prensiplere uymak ve bu düstûrlar çerçevesinde hareket etmek durumundadırlar.
Aksi halde, "tevfiksizlikle cevab–ı red" alacaklardır.
Vahye istinad eden, İlâhî kànunlarla uyumlu ve fıtrata muvafık olacak şekilde vâzedilen bu prensiplerin bir kısmını ana başlıklar halinde şöylece sıralamak mümkün:
1) Müsbet hareket etmek; menfî hareket etmemek.
2) Bir kişinin hatasıyla—kardeşi bile olsa—başkasını mesul tutmamak, başkasını suçlamamak.
3) Mesleğinin muhabbetiyle yaşamak; ehl–i imâna adavet etmemek, onlarla çatışmamak, onları aleyhe geçirmemek.
4) Damgalamak veya ittirmekle, kimsenin dalâletine sebep olmamak.
5) Siyasette tarafgir davranmamak.
6) Zulmedilse dahi, mukabele–i bilmisilde bulunmamak.
7) Bir mâsumun hakkının—rızâsı hilâfına olarak—bütün bir millet için de olsa, fedâ edilmesine razı olmamak.
8) Din için cihadı, tahkiki imân kılıncıyla yapmak.
9) En büyük cihadı, kendi nefsine karşı yapmak.
10) Zındıka cereyanıyla ilmî/fikrî sahada mücadele ederken, onlarla bilfiil çalışmamaya ve de çatışmamaya âzami dikkat göstermek.
Bediüzzaman Hazretleri, şu 10. maddedeki düstûru, bilhassa 1923'te bulunduğu Ankara'daki hayat safhasından sonra tebârüz ettirerek nazara veriyor. İşte, bu hususla alâkalı orijinal ifadeleri:
"Ankara reisleri, beni oraya istediler. Gittim. Gidişatları, benim ihtiyarlık hissiyatıma uygun gelmedi.
"Bizimle çalış" dediler.
"Dedim: 'Yeni Said öteki dünyaya çalışmak istiyor, sizinle çalışamaz; fakat size de ilişmez.'
"Evet, ilişmedim ve ilişenlere de iştirak etmedim." (Tarihçe–i Hayat, s. 195)
İşte, bu ifadelerden ve ders verilen prensiplerden anlıyoruz ki: Nur dairesindeki imân hizmetinin—sair dinî cereyanlardan da farklı olarak—kendine has bir hizmet ve hareket tarzı vardır. Başkasının tazyiki veya tepkisiyle, bu hizmet tarzından vazgeçmez, başka metotlara tenezzül etmez.
Nitekim, seksen–doksan yıllık tatbikat da aynen öyle olmuştur.
Meselâ, Bediüzzaman tâ 1923'lerde tesbit ve teşhis etmiş olduğu ve kendi tarifiyle ifade ettiği "imanın erkânına ilişen ejderha"ya karşı bir "cephe savaşı" yapmamış ve o dehşetli kuvvetle bir "bilek güreşi" tarzında bir kavgaya tutuşmamıştır.
Keza, o zındıkaya karşı siyasetle veya kuvvetle mukabele etme cihetine de gitmemiştir.
Peki, ne yapmış? Bediüzzaman, müsbet hareket dairesinde kalarak ilmî eserler yazıp neşretmiştir.
Zira, zındıklar, ancak bu sûretle mağlup edilebilir.
Başka türlü hareket, bilmeyerek de olsa zındıkaya yardım hesabına geçer ve o menhus cereyanı kuvvetlendirir.
Nitekim, menfice hareket edenler, hakikaten—bilmeyerek de olsa—böyle yapmakla, hem kendileri zarar gördüler, hem de ümmetin efradına büyük zarar verdiler.
Hem geçmişten, hem de ortaya konulan prensiplerden ders almak lâzım geliyor ki, benzer hatalar tekerrür etmesin ve iman hizmeti yolunda sâhil–i selâmete huzur ve emniyet içinde varılabilsin.
Evet, ehl–i dünyayı kuşkulandırmamak ve ehl–i siyaseti ehvamlandırmamak da Nur'un bir düstûrudur.
Bu, hem öyle hassas bir düstûrdur ki, mânâ tahtında siyaseti de hatıra getirdiği için, "Mehdiyet meselesi"nin bile umumun nazarında medar–ı bahs edilmesi doğru bulunmuyor.
Elhâsıl: Zındıkayla mücadele, Nur hizmetinin vazgeçilmezleri arasında yer alır. Ancak, şahıslar veya komitelerle bilek güreşi yaparcasına bir mücadele tarzı, Nur Külliyatının hiçbir eserinde yer almadığı gibi, böyle bir şey tavsiye de edilmiyor.

 

 

 

TARİHTE BUGÜN  26 Ağustos 1936

 

İngilizlerin Süveyş Kanalı inadı

 

Osmanlı Devletiyle bağlarını zayıflatan Mısır, 1880'li yıllardan itibaren sömürgeci İngilizlerin hakimiyeti altına girdi.
Birleşik Krallık ismiyle yönetilen İngiltere, 1922'de Mısır'da da bir krallık idaresinin kurulmasını kabul etti. Tabii, yine İngiltere'ye bağlı olmak şartıyla...
İngilizler, şartların zorlaması sebebiyle, 26 Ağustos 1936'da Mısır'ın bağımsızlığını kabul ettiklerini duyurdular. Ancak, yine önemli bir şartla: Süveyş Kanalı'nın yönetimi ve hakimiyeti kendilerinde kalacak...
İngilizler, Mısır'ın öz malı olan dünyanın bu en gözde kanalını yıllar yılı dünyanın gözü önünde tepe tepe kullandılar.
Bu kahredici durum, tâ 1945'e kadar kesintisiz şekilde devam etti.
II. Dünya Savaşı sonlarına kadar İngiliz hakimiyetinin hükümfermâ olduğu bu bölgede, özellikle 1945'ten itibaren dengeler değişmeye başladı.
İngiltere, Fransa ve İsrail'in kanal üzerindeki müşterek hakimiyet çabası, Rusya ve Amerika'nın destek vermemesi üzerine zora girdi.
1945'te İngiliz hakimiyetinden kurtulan ve bağımsızlığını ilan eden Mısır hükümeti, ancak 11 yıl sonra, yani 1956'da Süveyş Kanalını millileştirebildi.
Bu durumu kabullenemeyen İngiltere ise, Fransa ve İsrail'in de desteğini alarak, Mısır'a savaş açtı.
Bombardıman uçaklarının kullanıldığı ve sayısız insanın canına mal olan bu savaşı kazanan İngiltere, kanalın hakimiyetini tekrar ele geçirdi.
Ancak, bu hakimiyet fazla sürmedi. Zira, tarihte bir ilk yaşandı ve Rusya ile ABD müşterek bir hareketle Mısır'dan yana tavır koydu.
Rusya, işgalci ülkeleri açıkça tehdit etti: "Süveyş Kanalı'ndan vazgeçip Mısır'ı terk etmezseniz, Paris ve Londra'yı nükleer başlıklı füzelerle cehenneme çeviririm."
Amerika'nın da Rusya'ya karşı çıkmaması üzerine, İngiltere ve Fransa kuvvetleri çaresizce Mısır'ı terk etti.

.

Darbecilerle ırkçıların zekâ seviyesi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

13 Eylül 2011, Salı

Bediüzzaman'ın iki mektubundan:

1) Sayın Adnan Menderes,
Halkçılar ırkçılığı elde edip tam sizi mağlûp etmeye bir ihtimal–i kavî ile hissettim. Ve İslâmiyet namına telâş ediyorum. (Emirdağ Lâhikası, s. 387)

2) Reisicumhur'a ve Başvekil'e,
(Bayar'a ve Menderes'e)

Birinci Harb–i Umumîde yine ırkçılığın istimaliyle mübarek kardeş Arapların mücahid Türklere karşı zararı görüldüğü gibi, şimdi de uhuvvet–i İslâmiyeye karşı istimâl edilebilir ve istirahat–i umumiye düşmanları gizli dinsizler, yine o ırkçılıkla büyük zarar vermeye çalıştıklarına emareler görünüyor. (Age, s. 437)

Hayatının son devresinde "Eski partinin müfrit ve mason veya komünist mânâsını taşıyan kısmı, iki müthiş darbeyi Demokratlara vurmaya hazırlanıyorlar" diyen (Age, s. 271) Bediüzzaman Hazretlerinin bir hiss–i kable'l–vukû (ön sezi) ile haber vermiş olduğu 27 Mayıs (1960) Darbesinin üzerinden elli yıl, 12 Eylül (1980) Darbesinin üzerinden ise otuz yılı aşkın bir zaman geçti.
Ancak, bu iki dehşetli darbenin asıl hedefi ve gerçek mahiyeti hakkında insanlarımızın yeterli bilgi ve irfâna sahip oldukları, yani bu iki hadisenin içyüzünü hakkıyla bilecek duruma geldikleri yine de söylenemez.
Burada kast ettiğimiz bilgi ve irfan yoksunluğuna, darbelerde maşa olarak kullanılan cuntacılar da dahildir.
Evet, onlar bile kimler tarafından ve ne maksatla kullanıldıklarını bilmiyorlar; dahası, bunu bilecek fikirden, görgüden ve zekâ mertebesinden mahrumdurlar.
* * *
Türkiye'de darbe yapanlar, muhtıra verenler, yahut darbe yapma hevesinde olanlar, hiç şüphesiz "Halkçılar ve ırkçılar"dır. Onları kullananlar ise, Sabetaistler ile kökü hariçte olan komünistler ve farmasonlar olmuştur.
Darbeciler gibi, ırkçıların da ufku dardır. Zekâ dereceleri düşüktür. At gözlüdürler. Geniş düşünemiyorlar. Hep şahsî ikbâllerini ve yakın çevresinin (fikirdaşı, partidaşı, ırkdaşı, yoldaşı...) menfaatini esas aldıkları için, hayata ve dünyaya geniş pencereden bakamıyorlar.
Bunlar, tabiatları gereği, ilimde yetersiz, fikirde zayıf kaldıkları için, her fırsatta kuvvet kullanmayı marifet sayarlar.
Öküz ve katır da kuvvetlidir; lâkin, onlar başkası tarafından güdülmeye mahkûmdur.
Kuvvet, elbette ki lâzımdır; fakat, o kuvvet hakkın yanında ve aklın elinde olmak şartıyla...
Aksi halde, meşûm bir âlete döner ve çok büyük zararlara sebebiyet verir.
* * *
Darbeciler, gûyâ "uçurumun kenarına sürüklenen vatanı kurtarma"ya çalışırlar hep.
Irkçılar ise, zaten "millet için" vardırlar ve bu uğurda kendilerini fedâ etmeye hazırdırlar.
Oysa, bunlar için vatan ve millet kavramları tümüyle "kamuflaj"dan ibarettir. Dolayısıyla, vatana ve millete şerden başka hiçbir hayırları, faydaları yoktur ve olmamıştır.
Zira, tarih bize şunu gösteriyor ki: Darbeler, ülkeyi daima geri götürmüş; ırkçılık ise, bulaştığı milleti perişan edip devleti zaafa uğratmıştır.
İşte, size iki misâl:
Darbe ve milliyetçilik dalgasının, Osmanlıyı nasıl paramparça ettiği ve milletleri ne tür badirelere sürüklediği bütün açıklığıyla ortada değil mi?
Keza, İtalya'daki faşizmin ve Almanya'daki Nazizmin, nasıl bir Dünya Savaşına yol açtığı, o mâmur ülkeleri nasıl harabeye döndürüp milyonlarca insanı perişan hale getirdiği, gözümüz önünde son derece taze ve çarpıcı bir örnek değil midir?
Darbelerden, Baasçılardan (Arap milliyetçiliği) bir türlü kurtulamayan Irak, Suriye, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir... gibi halen de sancılar içinde kıvranan ülkelerin durumunu da birer kıyas olarak düşünebilirsiniz.
* * *

Dünkü Vatan gazetesinde, Prof. Mahir Kaynak'la geniş çerçeveli bir röportaj yayınlandı.

Son olarak, otuz birinci yıldönümü münasebetiyle 12 Eylül Darbesiyle ilgili yapılan bir değerlendirmeyi nazara vererek konuya nokta koyalım.
Dünkü (12 Eylül 2011) Vatan gazetesinde Prof. Mahir Kaynak'la yapılan bir röportaj yayınlandı.
Mine Şenocaklı'nın röportajından aşağıya aldığımız kısacık bir bölüm, sanırım burada ele aldığımız temel konuya önemli ölçüde ışık tutacak türden.
Buyurun, birlikte okuyalım...

Soru: Türkiye’nin ABD ile ilişkileri nasıl olacak peki? Bozulmadan devam edecek mi?

Cevap: Tabii... Biz de geçmişte bir sürü çelişkiyi yaşadık. Dedik ki, “Demirel Amerika tarafından getirilmiştir. Morrison Süleyman’dır!” Biliyorsunuz, Morrison Knudsen mühendislik firmasında çalıştığı için, Demirel’i eleştiren çevreler 60’lı yıllarda kendisinden bu sıfatla bahsediyordu...
Ama sonra ne oldu? 1970’li yıllarda CIA’in Türkiye şefi Paul Henze, 12 Eylül Darbesini Başkan Jimmy Carter’a “Bizim çocuklar başardı!” diye haber verdi. Kastettiği çocuklar darbeyi yapan generallerdi. Yani Amerikalılar Demirel’i devirdiler!
Ne oldu? Demirel’in yerine Özal geldi. Çünkü, 12 Eylül Darbesinin asıl amacı Özal gibi birini getirmekti. Özal, Türkiye’yi dünyaya açtı. Dünyayla ekonomik olarak bütünleştik, değil mi?
Yani, küresel sermaye Türkiye’ye ilk adımını o zaman attı.

Soru: Bu plânlar 31 yıl önce mi yapılmıştı?

Cevap: Tabii... Daha da öncesinden hatta!

Soru: İyi ama Demirel de bunu yapamaz mıydı?

Cevap: Demirel’in ekonomi politikası farklıydı. O ithalci değil, ikâmeciydi. Yani dışarıdan ithalat yerine, içeride üretim politikası güdüyordu. Türkiye’nin dış borcu hemen hemen hiç yoktu. Çok düşüktü. Bu anlamda, dünyanın en bağımsız ülkelerinden biriydi Türkiye.
Ama solcular dediler ki, “Demirel’den kurtaracağız Türkiye’yi ve bağımsız yapacağız.” Ve ne oldu? Özal’ı getirdiler! Küresel sermayenin önünü açtılar.

Soru: Türkiye, Demirel zamanında bağımsızdı dediniz... Peki ama solcular bu olanı biteni göremediler mi, analiz edemediler mi?

Cevap: Hayır. Farkında değillerdi. Olayı analiz edemiyorlardı. Genç solcular âlet olarak kullanıldı, diğerleri de öyle. Bilgisizdiler.

Soru: Peki Demirel bu analizi yapabiliyor muydu?

Cevap: Onu bilmiyorum. Ama Avrupa ve ABD ortak olarak bu operasyonları yürütüyordu. Amaçları Türkiye’yi ekonomik açıdan dünyaya açmaktı. Genelkurmay Başkanı Evren eğer çıkıp da, “Çocuklar hiç uğraşmayın biz darbe yapmayız” deseydi, biter giderdi. Ama amaç darbeydi. Bakın, o günlerde solcular Türkiye’den kaçınca Avrupa’ya gidiyordu, hiç Sovyetler Birliği’ne gitmiyordu.
Ayrıca o dönemde Sovyetler Birliği ile çok yakın ilişkilerimiz vardı. Dünyada Sovyet yardımı alan ikinci ülkeydik. Öyleyse, darbecilerin söylediği gibi niye Türkiye’yi devirmek istesinlerdi? Ama bunlar görülemedi. Solcular kalktılar, “Kahrolsun Demirel!” dediler. Bağımsızlık için yaptılar bunu. Ama 12 Eylül’ün niçin yapıldığını birçok kişi biliyordu, Evren hariç!

Soru: Niye öyle düşünüyorsunuz?

Cevap: Bu amaçların hiçbirinin farkında değildi ki! Getirdiler Evren’i, anarşiyi ortadan kaldırdı. Ama o da anarşi yaptı. Memleketi kurtarmak için...

Soru: Kurtarmak için yaptı, ama PKK’yı büyüten de 12 Eylül darbesi oldu?

Cevap: Evet. PKK’yı daha sonra da vatanını çok sevenler bu hale getirdiler.


.

Şamil Tayyar'ın tesbitleri

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

05 Ekim 2011, Çarşamba

Medyada "Ergenekoncular" hakkındaki çalışmalarıyla şöhret kazandıktan sonra siyasete atılan Gaziantep Milletvekili Şamil Tayyar, katıldığı bir tv programında PKK hakkında da çarpıcı açıklamalarda bulundu.

Tayyar Şamil bu açıklamaları, bizim de zaman zaman yazdığımız ve özellikle bundan 17 sene evvel iki ay müddetle gazetede yayınladığımız "PKK'nın Onuncu Yılı" başlıklı dizi yazımızın nirengi noktalarıyla büyük çapta paralellik arz ediyor.
Bu sebeple, sayın Tayyar'ın konuyla ilgili yapmış olduğu bu son açıklamasını—kısaltarak da olsa—sizlerle paylaşmak istiyorum.
Şamil Tayyar, özetle şunları söylüyor:
* PKK belli bir misyonla yola çıkmıştır.
* PKK, MİT içerisindeki bir grubun kurdurduğu ve daha sonra kontrol altına alamadığı bir örgüttür. Amaç, Kürt orijinli diğer örgütleri bununla ortadan kaldırmaktır. Fakat, hesaplar 12 Eylül Darbesi ile bozulmuş, hatta tersine dönmüştür.
* Geçmişten günümüze kadar terör örgütü ile devlet arasında sürekli olarak bir ilişki kurulmuştur. Deşifre edilen Norveç'teki görüşme, yeni bir şey değildir. 
* Gelinen noktada, PKK’nın Kürt sorunu yoktur, Kürtlerin PKK sorunu vardır.
* Bugün itibariyle, Öcalan da, Murat Karayılan da ‘Silâhları bırakalım, devletle anlaşalım’ dese, terör yine devam eder.
* Zamanla büyüyerek 36 ülkede örgütlenen PKK, bugün çok uluslu bir şirket halini almıştır. Öcalan, ifadesinde bu ülkelerle ilişkilerini anlatıyor zaten.
* Türkiye, teröre karşı verdiği mücadelesini, PKK’nın arkasındaki güçleri de hesaba katarak sürdürmeli.
* * *
Evet, bu tesbitler, bizim de terör örgütüyle ilgili düşünce ve kanaatimizi büyük ölçüde yansıtıyor: Bu örgüt, cidden en büyük zararı Kürtlere vermek için kurduruldu.
Ancak, dünyadaki diğer benzerlerinde olduğu gibi, terör örgütü büyüyüp palazlandıkça, devreye başka odaklar da giriyor ve zamanla kuruluş misyonunu fersah fersah aşan bir noktaya geliyor.
Hem öyle bir nokta ki...
O örgütü kuranlar, artık isteseler de kapatamazlar.
O örgütün liderleri, artık isteseler de onu durduramazlar.
O örgütü taşeron olarak kullananları, artık seferberlik de ilân etseniz, onları bu işten kolay kolay vazgeçiremezsiniz.
O örgütün akıttığı kan deryasında ekmek teknesini gezdirenleri, bu kârlı alışkanlıklarından kolayca caydıramazsınız.
Bu durumda, en etkili mücadele metodu şöyle olsa gerektir:
1) Terör örgütünün fikren ve hissen beslendiği ırkçılık hastalığını (frengî illeti) tedâvi etmek, Kemalist Türkçülük cereyanını tarih mezarlığına gömmek.
2) PKK'nın, gerçekte Kürt halkının temel insanî hakları, onların huzuru, refahı ve millî menfaatlerini sağlamak maksadıyla kurulmadığını ve bu maksadı tahakkuk için mücadele etmediğini ilân ve ispat etmek.
3) Örgütün başına monte edilenlerin, gerçekte "sahih Kürt" olmadığını ilân ve ispat etmek.
4) Kürtlerle Türklerin bin yıl müddetle din kardeşi, cihad arkadaşı ve uyumlu vatandaşlar olarak, huzur ve barış içinde bir arada yaşadıkları gerçeğini ön plâna çıkarmak.
5) Aynı beraberlik ruhu içinde (a) İttihad–ı İslâmın tahakkukuna vesile olduklarını yeni nesillere anlatmak ve (b) şimdiki sun'î çatışmanın perde arkasında yatan menhus niyetin de, o mukaddes ittihadın yeniden tesis edilmesini engellemeye matuf olduğu gerçeğini şuur sahiplerinin nazarına vermek.
6) Kürt nüfusunun yoğunlukta olduğu Şark vilâyetlerinde, din ve fen ilimlerinin birlikte okutulduğu, bir insanlık ayıbı olan ırkçılığın meydan bulamadığı, her türlü şiddetin dahilde men'edildiği, müfredatında ise Arabî'nin vâcip, Türkî'nin lâzım, Kürdî'nin ise câiz (seçmeli ders) derecede kabul ve tatbik edildiği Medresetüzzehrâ projesini hayata geçirmek.
7) Hürriyet ve meşrûtiyetin (özgürlük, demokrasi) hakiki mânâsıyla tam mütenasip, her türlü tabudan arındırılmış bir anayasayı yürürlüğe koymak.
Bu meyandaki listeyi, şüphesiz daha da uzatmak mümkün.
Burada asıl nazara vermek istediğimiz husus, terör örgütüne eleman/militan akışını durdurmak, tabana yönelik kurmuş olduğu "kana endeksli" bağları koparmaktır.
Şuna eminiz ki, insanlarımız ve bilhassa gençlerimiz şuurlandıkça, terör örgütüyle arasına mesafe koyacak, değil katılmak, ona sempati dahi duymayacaktır.
Zira, şuurlanan gençlerimiz sonunda bilecek ve sarih olarak görecektir ki, onu ölüme ve öldürme cenderesine sürükleyen bu terör örgütü, onun dostu falan değil, tam aksine onun kanını emen, can damarını koparan en büyük hasmıdır.
Evet, bu mahiyetteki hasmını hakkıyla bilen ve tanıyan bir kimse, elbette ki onun âleti ve maşası durumuna düşmeyecek.
Neticede, insan unsurunu harcamak ve tüketmekle ancak ayakta durabilen terör örgütü de, hiç şüphesiz güçsüz, takatsiz, mecâlsiz kalarak erime ve tükenme sürecine girecektir.
Bu büyük belâdan, ancak bu sûretle mümkün olur. Ve illâ, zor görünüyor.

 

 

TARİHTE BUGÜN   5 Ekim 1958

 

Despotikten Demokratik Cumhuriyete

 

Büyük Fransız İhtilâlinden (1789) önce, bu ülke Krallıkla idare ediliyordu.
Hemen ardından, Cumhuriyet ilân edildi. III. Napolyon devrinde, bir arada İmparatorluğa geçildi.
Ancak, bilâhare İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve bugünkü yarı başkanlık sistemine uygun haldeki Beşinci Cumhuriyet'e geçilmiş oldu.
Türkiye Cumhuriyeti ise, bir asra yakın süredir, bu cihette yerinde saymaya devam ediyor.
Bakalım ne zaman "İleriii marş!" komutu verilecek...

Yeni Anayasa, yeni Cumhuriyet

Fransa'da halen yürürlükte olan anayasa, 28 Eylül 1950'de yapılan referandumla kabul edildi. 4 Ekim'den itibaren yürürlüğe konuldu. Bir gün sonra da, "yarı başkanlık" sistemini öngören Beşinci Cumhuriyet ilân edildi.
İkinci Dünya Savaşı döneminin efsane komutanı ve devlet adamı General De Gaulle (Dö Gol), yeni dönemin ilk cumhurbaşkanı seçildi ve on yıl müddetle iç ve dış sıkıntıların sancılarıyla kıvranan Fransa'yı başarıyla yönetti.
Fransa, şayet değişime kapalı olup Birinci Cumhuriyet'te ısrar etmiş olsaydı, bugün Avrupa'nın en geri ülkelerinden biri olurdu.

Türkiye'nin durumu

Türkiye'de ise, 88 yıldır despotik karakterli "Birinci Cumhuriyet"e dokundurmayanların borusu ötüyor.
Bundan dolayıdır ki, bugüne kadar yapılan bütün anayasa değişikliklerine rağmen, Türkiye'de "tam demokratik bir cumhuriyet"e bir türlü geçilemiyor.
Yeni Meclis'te okunan son milletvekili yemini metnindeki "...laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı kalacağıma, ...nâmusum ve şerefim üzerine and içerim'' sözleri, aslında bahsini ettiğimiz hatalı, kusurlu, günahkâr despotik ve antidemokratik bir rejimin varlığını gösteriyor.
Düşünün ki, yemin metninde bu zikredilenlere kalben hiç inanmadığı, fikren reddettiği ve vicdânen asla kabul etmediği halde, dindar ya da Türk olmayanlardan (Kürt, Arap, hatta gayr–ı müslim) pekçok milletvekili, "Türk milleti" önünde bunlara bağlı kalacağına "nâmus ve şeref"i üzerine yemin ediyor.
Allah için söyleyin, "Demokratik Cumhuriyet" gerçeği bunun neresinde?
Bakalım, hazırlık çalışmaları yapılan "yeni anayasa"nın karakteri nasıl olacak?
Despotik mi, yoksa demokratik mi?

.

İstanbul ne zaman kurtuldu?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

06 Ekim 2011, Perşembe

Resmî tarih anlayışına göre, İstanbul'un kurtuluşu 6 Ekim 1923'te vaki olmuş. Gerçek tarihe göre ise, şehrin işgalden kurtuluşunun daha önceki günlerde vuku bulduğunu gösteriyor.

O halde, başlıktaki soruyu tekraren zikredelim ve öncelikle mâkul, mantıklı kısacık bir cevabını vererek, konuya öyle devam edelim.
Soru: Düşman işgali altındaki güzelim İstanbul, bu vaziyetten ne zaman kurtuldu?
Cevap: İşgal kuvvetleri İstanbul'dan çekip gittikleri zaman.
Evet, sorunun en mantıklı cevabı bu olduğu gibi, hadisenin gerçekliği de buna göre bilinmeli ve anlaşılmalı; öyle değil mi?
Ama hayır, resmî kafa, hadiseye bir başka şekil vererek, siparişe göre bir kurtuluş günü belirliyor.
Gerçekler çarpıtılıyor, yani.
Zaten, yakın tarihimizin hadiseleri arasında resmiyet tarafından çarpıtılmamış hangi mesele var ki?
Her neyse... Şimdi, "doğru gün"e dair bir fikir edinebilmek için, İstanbul'un işgalden kurtuluşu safhasında yaşanan gelişmelere tarih sırasına göre şöyle bir nazar gezdirelim...
Türk Tarih Kurumu tarafından basılan bazı kitaplarda da kabul görerek teyit edilen kayıtlara göre, İstanbul'un kurtuluşu ile ilgili (Ağustos–Ekim 1923) gelişmelerin kronolojik seyri şöyledir:
23 Ağustos: Lozan Barış Antlaşması, Millet Meclisi'nde kabul edildi.
24 Ağustos: Meclis'in kararı, İstanbul'daki işgal güçleri (İngiliz, Fransız, İtalyan, Yunan) Yüksek Komiserliğine bildirildi.
25 Ağustos: İşgal kuvvetleri, İstanbul'dan çekilme hazırlıklarına başladı.
1 Eylül: İtalyan kuvvetleri, Anadolu Kavağındaki karargâhı tahliye etti.
7 Eylül: Fransız işgal kuvvetleri, Hadımköy'ü tahliye etti. Buradaki hastahaneye ayyıldızlı bayrak çekildi.
9 Eylül: İzmir'in 1. kurtuluş yıldönümü şenlikleri ve Halk Fırkasının (CHP) kuruluşu.
15 Eylül: Yunan işgal birlikleri, Karaağaç (Edirne) İstasyonu'nu teslim ederek çekildi.
19 Eylül: İstanbul Kumandanlığı (Selâhaddin Âdil Paşa) tarafından İşgal Kuvvetleri Komutanı General Harington şerefine—bilmukabele olarak—Beykoz Parkında çay ziyafeti verildi.
21 Eylül: İmroz ve Bozcaada Yunanlardan teslim alındı.
26 Eylül: İngiliz işgal kuvvetlerinin bir bölümü Montreal isimli gemiyle İstanbul'dan ayrıldı.
27 Eylül: Ankara'daki Harp Okulu, İstanbul Pangaltı'daki binasına taşındı. (1936'da tekrar Ankara'ya taşındı.)
28 Eylül: İstanbul'daki işgal kuvvetleri komutanlarından General Harington (İng.), General Charpy (Fr.) ve General Monbelli (İtaly.) İstanbul Komutanı Selâhaddin Âdil Paşaya vedâ ettiler.
1 Ekim: İşgal güçleri tarafından el konulmuş bütün harp malzemelerinin Türkiye tarafına iade ve teslim edildiğine dair protokol imzalandı.
2 Ekim: İtilâf devletlerine bağlı son işgal birlikleri— komutanları da dahil olmak üzere—Dolmabahçe Rıhtımı'nda düzenlenen merasimle İstanbul'dan ayrıldılar.
6 Ekim: Şükrü Nailî Paşa kumandasındaki Türk birlikleri İstanbul'a vasıl oldu. Bu birliğin İstanbul'a girişi esnasında, şehirde işgal tarafının ne bir komutanı vardı, ne de bir tek askeri. Dört gün öncesinden tamamı çekip gitmişti.
9 Ekim: Yaklaşık bir yıldır İstanbul Komutanlığı vazifesini deruhte eden Selâhaddin Âdil Paşa, görevini yeni gelen Şükrü Nailî Paşaya devrederek İzmir'e doğru hareket etti.

NOTLAR: Yaşanan bütün bu gelişmelerin hukukî yönü, Mudanya Mütarekesi ile Lozan Antlaşması hükümlerine dayanmaktaydı. Nitekim, S. Âdil Paşa da, Mudanya Mütarekesinden (11 Ekim 1922) kısa bir süre sonra Türkiye tarafını temsilen İstanbul Kumandanlığına atanmıştı. İstanbul'a ilk ayak basma şerefine nail olan kumandan ise, Refet Bele idi. Refet Paşa, 15 Ekim 1922'de emrindeki askerlerle birlikte Kabataş'tan tâ Fatih'e kadar halkın coşkun tezâhüratı eşliğinde ihtişamlı bir yürüyüş yapmış ve bu yürüyüşünü Fatih'in Türbesi önünde yapmış olduğu duâlarla noktalamıştı.
* * *
Evet, hadiselerin gelişme seyri kronolojik takvime göre aynen böyle.
Buna göre, İstanbul'un kurtuluşu, başlıktaki sorunun cevabında olduğu gibi "İşgalcilerin terk edip gittiği gün" şeklinde olmalı.
Bu da, 2 Ekim gününe tekabül ediyor.
Ne var ki, Ankara'daki ekâbirlerin kafa dengi ve gözde komutanı Selâhaddin Âdil Paşa değil, Şükrü Nailî Paşadır.
Bu sebeple, işgalin sona ermesini değil, "kendi adamları"nın İstanbul'a giriş tarihini esas alarak "6 Ekim" gününü resmileştirdiler.
Peki, bu arada Selâhaddin Âdil Paşaya ne oldu diye merak ederseniz, cevabı şudur: Ne yazık ki, İzmir'e gittikten kısa bir süre sonra emekliliğe zorlanarak orduyla irtibatı kesilmiş oldu.
Oysa, 1882 İstanbul doğumlu olan bu kahraman asker, 1876 Selanik doğumlu olan Nailî Paşadan daha genç yaştaydı.
Buna rağmen, Âdil Paşa diskalifiye, Nailî Paşa ise baş tacı edildi.
Mebus yapılmasına rağmen on yıl daha orduda kalmayı tercih eden Nailî Paşa, 1935'te İstanbul milletvekili sıfatıyla Meclis'e girdi. Bir yıl sonra da, Edirne'nin kurtuluşu merasimi esnasında vefat etti.

Biri Selanikli, diğeri muhalif
 
Selanikli Ş. Nailî Paşa, askeriyeden emekli olduktan sonra mebus olarak CHP saflarında yer aldı.
Buna mukabil, Trablusgarp, Balkan, Çanakkale ve Kurtuluş Savaşlarına katılarak üstün başarılara imza atan S. Âdil Paşa ise, emekliye sevk edildikten sonra, tâ 1950'ye kadar ne askerî, ne de siyasî herhangi bir vazife üstlenebildi.
Tıpkı, Refet Bele, Karabekir, Orbay ve Ali Fuad ve Tayyar Paşalar gibi, o da yeni rejimin gadrine uğrayanlardan biri oldu.
Tek parti zihniyetinin tamamen dışladığı, neredeyse "vatan haini" muamelesini revâ gördüğü S. Âdil Paşa, ancak demokrasiye geçildiği 1950 seçimleri esnasında siyasete atılabildi.
O yıl Demokrat Partiden Ankara milletvekili seçilerek Meclis'e giren Âdil Paşa, 26 Şubat 1961'de Hakk'ın rahmetine kavuştu.


.)

.

Cemaat hassasiyeti

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

13 Ekim 2011, Perşembe

Her hangi bir cemaate/camiaya mensup olan kişi, kendi adına konuştuğunda bile dikkatli davranması lâzım.

Zira, sarf edeceği yanlış bir söz, sergileyeceği yanlış bir hareket, ardniyetli kimseler tarafından serrişte edilerek cemaate mal edilebilir.
Konuşmalar "cemaat adına" yahut camia ile bağlantılı şekilde yapıldığında ise, daha bir dikkat ve hassasiyet göstermek icap ediyor. Zira, bu noktada "umumun hukuku" söz konusu.
Dikkatli davranılmadığı takdirde, umumu, yani cemaati zan ve töhmet altında bırakma tehlikesi zuhur eder.
Oysa cemaat, hele ki dinî cemaatler, ekseriyetle mâsum ve hatasızdırlar.
Özellikle de, cemaatî duygu, düşünce ve intisapları itibariyle...
Onlar, sırf lillah için toplanıp biraraya gelirler. Dünyevî bir hedef ve maksatları yoktur. İhlâs, en büyük servetleri, en esaslı sermayeleridir. Amellerinde rızâ–i İlâhî vardır. İki cihanda hiçbir şey bu rızâdan daha mühim, daha üstün değildir. Cennetin makamları da dahil olmak üzere...
İşte, böylesine ulvî, kudsî unsurlardan, duygulardan müteşekkil bir cemaatin şahs–ı mânevisi, "velâyet–i kübrâ" makamına tekabül eder.
Aynı şekilde, böyle hâlis bir cemaat, inâyetle beraber rahmet–i İlâhîyenin celbine vesile olur.
İşlenen hatalara, günahlara, cinayetlere, yahut yapılan yanlışlara, ihmallere gelince...
Bu gibi menfilikler ve seyyiatlar, cemaate değil, şahıslara verilir.
Tâ ki, bir günah binden bire insin.
Kaldı ki, hukukta zaten "suçun şahsiliği" prensibi esastır.
Bütün bu hususlardan çıkarılabilecek bazı dersleri şöylece hülâsa etmek mümkün:
* Bir mânevî şahsiyet hükmünde olan cemaat, ekseriyetle mâsum ve günahsızdır. İstisnalar, kaideyi bozmaz.
* İman hizmetini esas alan bir cemaat, bilerek ve kasten yanlış yapmaz, hata işlemez.
* Böyle bir cemaati zan ve töhmet altında bırakmaya sebebiyet verecek söz ve davranışlar, kişiyi ağır vebâl altına sokar.
* Prensip olarak, hatalar, cinayetler, günahlar cemaate değil, şahıslara ve lider konumundaki baştaki zatlara verilir.
* Şahısların tesiriyle hareket eden fertlerin durumu çeşitlilik arz eder. Dolayısıyla, sorumluluk derecesi de farklılık gösterir. Tutup genelleme yapmak, fevkalâde yanlış ve sakıncalıdır.
* Nitekim, cemaate yönelik olarak yapılan genelleyici mahiyetteki tenkit ve suçlamalar, muarız fırsatçılar tarafından daima tepe tepe kullanılmaya çalışılmıştır.
* O halde, hem vebâl altına girmemek, hem de ardniyetli fırsatçıların eline malzeme vermemek için, umuma açık yerlerde, bilhassa medya sahasında bizden sâdır olan söz ve davranışlar, âzamî derecede dikkat ve hassasiyet gerektiriyor.
* Cemaatî hassasiyetin, ferdî hassasiyetten kat be–kat üstün geldiğini asla hatırdan çıkarmamalı.

Demokrasiye muhtıra hançeri

Dünkü "Demokrasinin tüm renkleriyle '69 Meclisi" başlıklı yazıda yer veremediğimiz bir husus da, 1971'deki meş'um "12 Mart Muhtırası"dır.
Her şey yolunda giderken, cuntacılara uzanan karanlık bir el devreye girdi ve genel seçimlerden bir buçuk yıl sonra hükûmete muhtıra verildi.
Cuntacılar, Çankaya eliyle hükûmete verdikleri muhtırada, "Ya istifa eder çekilirsin, ya da askerî darbeyle devrilir gidersin" tehdidinde bulundu.
İşte, çoğu kimsenin hatırlamadığı, yeni neslin ise belki hiç bilmediği 12 Mart Muhtırası ile aslında demokrasinin bağrına hançer saplandı.
Neticede, hükümet istifaya zorlanıp, içinde her türlü rengin yer bulduğu Meclis'in dengesi bozuldu. Siyaset, rayından çıktı. Diplomasi, tabiî mecrasından saptı. İstikrarın yerini, ara rejimler aldı. Krizli, sıtmalı koalisyonlar devri başladı.
Demokrat kadroları ikinci kez iktidardan uzaklaştıran, yerine ise Halkçı–Milletçi gürûhunu ikame etmeye çalışan cuntacılar, hedef tahtasına dehşetli propagandalarla yine Demokratları yerleştirerek "yavuz hırsız" rolünü bihakkın oynadılar.
Bu sinsî oyunun farkına ne zaman varılır, şimdilik bilemiyoruz.
Bildiğimiz bir şey varsa, o da kamuoyu nazarında zalim ile mazlûmun, gaddar ile mağdurun henüz hakkıyla tefrik edilmediğidir.

 

 

TARİHTE BUGÜN   13 Ekim 1943

 

 

Savaşların ortasında saf değiştiren İtalya

 

20.asrın ilk yarısında iki büyük Dünya Savaşı yaşandı.
Bu iki büyük savaşta yer alan devletlerden biri de İtalya'dır. Ne var ki, İtalya, her iki savaşta da saf değiştiren, değiştirmek durumunda kalan yegâne ülke oldu.
Bu taraf değiştirme hadiselerinin odak noktasını ise, B. Mussolini ve onun başında bulunduğu faşizan partinin totaliter yapısı teşkil ediyor.
1883 doğumlu Mussolini, I. Dünya Savaşının başlamasıyla birlikte orduya kaydoldu.
İtalya, başlangıçta savaşta tarafsızlık politikası güttü. Ancak, kraliyet taraftarları ile sosyalistler arasında çıkan çatışma, hükûmeti Müttefiklerin (İngiltere, Rusya...) safına geçmeye mecbur etti.
 1915'te imzalanan Londra Paktı antlaşmasında, İtalya'ya büyük vaatlerde bulunuldu. Ancak, verilen sözlerin kâğıt üzerinde kalması bir yana, savaşta yaklaşık 600 bin İtalyan askeri telef oldu.
Aynı zamanda, ülke ekonomisi çökme noktasına geldi. Bu durum, sosyalistlere karşı harekete geçen faşistlere zemin hazırladı.
Rusya'daki Bolşevik İhtilâlinden (Ekim 1917) endişe duyan kraliyet idaresi, darbe heveslisi sosyalistlere karşı faşistlere meyletti.
Sağcı faşist partileri birleştiren Mussolini, bu kez kendisi darbe teşebbüsünde bulundu. Kral, buna karşı konulmaması emrini verdi ve Mussolini ile anlaşma yoluna gitti.
Böylelikle, bütün ipler 1922'de Başbakanlığa da atanan Mussolini'nin eline geçmiş oldu.
Faşist yönetim, ilk iş olarak tâ Habeşistana kadar uzanan Afrika (Libya, Eritre, Somali) topraklarını işgale ve buraları sömürgeleştirmeye başladı.
* * *
II. Dünya Savaşı çıktığında (Eylül 1939), iktidarda yine Mussolini vardı. Alman diktatör A. Hitler ile uzlaşmaya varıldı ve birlikte savaşa katıldılar.
Savaşın ilk yıllarında, Alman–İtalyan tarafı hemen her yerde galip geldi ve muhaliflerine üstünlük sağladı.
Ne var ki, savaşın ortalarına doğru (1942–43) gelişmelerin seyri değişmeye başladı.
İtalya, işgal ettiği Yunanistan'ı kontrol altında tutmakta zorlandı. İmdadına Alman kuvvetleri yetişti.
Ancak, bu kez ülke içinde kargaşa çıktı. Faşistlerle sosyalistler karşı karşıya geldi.
ABD'nin de yardımıyla Müttefiklerin İtalya'ya saldırması, mevcut iç dengelerin değişmesini netice verdi.
Kral Victor Emmanuel, Mussolini'yi görevden aldı ve hapse attırdı.
Bunun üzerine Almanya Kuzey İtalya'yı işgal etti ve paraşütçü birlikleriyle 12 Eylül 1943'te Mussolini'yi  tutuklu bulunduğu yerden kurtararak Viyana'ya kaçırdı. Ardından onu bir emrivaki ile kurduğu İtalya Sosyal Cumhuriyetinin

 

İtalyan diktatör Mussolini (solda), yoldaşı Hitlerle.

Devlet Başkanı olarak ilân etti.
Tam bir kargaşanın hükmettiği İtalya, fiilen ikili yönetime sürüklendi: Bir yandan Kraliyet sistemi ve Müttefik cephesinin işgalleri, bir yandan da Mussolini ile Hitler'in ittifakıyla hükmeden Soslay Cumhuriyet yönetimi...
Neticede, Kral'ın işbaşına atadığı yeni İtalyan hükümeti, 13 Ekim 1943'te yeni bir karar alarak, bundan böyle taraf değiştirdiğini ve Müttefiklerin safında savaşa devam edeceğini resmen duyurdu.
Zaten savaşın seyri de değişmiş ve Hitler–Mussolini cephesi gerilemeye başlamıştı.
İnsanlık tarihinin en büyük savaşı. Eylül 1945'te sona erdi.

.

Kosova kışından İslâmın baharına

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

17 Ekim 2011, Pazartesi

Bundan beş yıl kadar evvel, bir grup gazeteci ve akademisyenle birlikte Bosna'ya gitmiştik. Orada çeşitli ziyaretlerde bulunduk. Bilhassa lise ve üniversite hocalarıyla yaptığımız görüşmeler, sohbetler fevkalâde istifadeli oldu.

Karşılıklı olarak merak ettiğimiz konuları açıyor, üzerinde fikir teatisinde bulunuyorduk.
Benim bilhassa merak ettiğim ve onların nazarıyla bakıp öğrenmek istediğim hususlardan biri de, Boşnakların ne zaman ve ne şekilde Müslüman olduğuydu.
Biz kendi kaynaklarımıza göre bu konuyu az–çok biliyoruz. Fakat, acaba manzara onların penceresinden nasıl görünüyordu? Bunu onlardan duymak istiyorduk.
Netice itibariyle baktık ki, arada pek bir fark bulunmuyor.
Boşnaklarla birlikte Balkanlar ve Rumeli'deki diğer bazı kavimlerin İslâmiyetle müşerref olması, aşağıda özetleyerek takdim edeceğimiz gelişmelerin seyri içinde gerçekleşmiş.
Nihaî zaferi kazandıran II. Kosova Meydan Muharebesinin başlangıcı olan 17 Ekim'in (1448) yıldönümü vesilesiyle, bu konuyu bir kez daha paylaşmak istedik.
Bu arada şunu da hatırlatmakta fayda var: Bölgedeki kavimlerin hemen tamamı kademeli şekilde Osmanlı hakimiyeti altına girmekle beraber, Sırp, Bulgar, Yunan ve Macarlar İslâmiyeti kabule yanaşmadılar.
Osmanlılar da, herhangi bir dayatmada bulunmayarak, yaklaşık dört asır müddetle Rumeli ve Balkanları idare etti.

Kosova'da ilk karşılaşma

Birinci Kosova Savaşı, Osmanlı İslâm ordusu ile Balkan ittifakına dahil olan Slav Haçlı kuvvetleri arasında yaşandı. Kaynaklarda farklı tarihler nakledilmekle baraber, en kuvvetli rivâyete göre, bu savaş 27 Ağustos 1389'da vuku bulmuştur.
Rivâyetlerde, ayrıca Sultan Murad–ı Hüdâvendigârın da aynı gün itibariyle şehit düştüğü bildiriliyor.
Bu tarihten kısa bir süre önce Osmanlı ile harbe tutuşan Bulgar Krallığı ortadan kaldırılmış ve Mora Yarımadasının birçok şehri fethedilmişti.
Buna rağmen, Balkan ittifakı kırılıp dağılmamış, aksine bu coğrafyadaki toplulukları (özellikle sınır komşusu olan Macarları) Osmanlıya karşı daha da tedirgin edip teyakkuza sevk etmişti.
Balkan ittifakının başını Sırplar çekiyordu. Sırplar, aynı Slav ırkından olan Bulgar, Boşnak, Arnavut, hatta bir kısım Leh, Ulah ve Macar askerlerini de yanlarına alarak savaş naraları atmaya başlamışlardı.
Balkan ittifakının asker sayısı yüz binlerle (âzami 300 bin rakamı) ifade ediliyor. Osmanlı kuvvetlerinin ise, Karamanoğulları dışındaki Garbî Anadolu Beyliklerinin de yardımıyla ancak 40–50 bini bulduğu belirtiliyor. (Bkz: İ. H. Danişmend; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi–I/78)
İşte, 1389 yılı Ağustosunda Balkan tarihinin belki de en çetin savaşı bu iki karma kuvvetler arasında yaşandı.
Neticede, Sırpların başını çektiği Balkan ittifakı kesin bir mağlûbiyete uğradı.

Aralarında bir ak sakallı olsaydı...

Zaferin kesinlik kazanılmasından sonra harp meydanını teftiş eden Sultan Murad–ı Hüdâvendigâr, ölen binlerce Slav askeri arasında "ak saçlı" bir tek kişiyi bulamadığını, hepsinin de bıyığı henüz yeni terlemiş gencecik askerler olduğunu hayıflanarak söyler.
O esnada yanında bulunan vezirlerden biri de, Sultana dönerek şu izahatta bulunur: "Hünkârım, şayet aralarında ak saçlı adam bulunsaydı, başlarına bu felâket hiç gelir miydi?"

Sultan Hüdâvendigâr'ın şehâdeti

Yine, aynı teftiş esnasında Sırp esirlerden Miloş ismindeki bir şövalye, Müslüman olmak ve padişahın ayağına kapanmak isteğinde bulunuyor. İsteği kabul ediliyor. Ancak, yanında sakladığı ucu zehirli hançeri ânî bir hareketle çıkarıp Sultan Murad'ın kalbine saplıyor ve Hüdâvendigârı orada şehid ediyor.
Tabiî, katil Miloş da hemen oracıkta parçalanarak öldürülüyor. Bu kişi, Sırplar tarafından asırlardır bir millî kahraman olarak yâd ediliyor.
Birinci Kosova Zaferiyle birlikte, Balkan ittifakı dağıldığı gibi, Sırp Krallığı da tarihe karıştı. Bölge, bütünüyle Osmanlı hakimiyeti altına girmeye başladı.

Kosova'da nihaî zafer

II. Kosova Savaşı, 1448 yılı 17 Ekim'inde başladı ve üç gün boyunca devam etti.
Macar kuvvetleriyle muharebe eden Osmanlı ordularının başında, Sultan II. Murad Han bulunuyordu.
Ortalığın adeta cehenneme döndüğü Kosova Meydanında, bu kez nihaî zafer kazanıldı.
Bu zaferle birlikte, Macaristan da Osmanlı'ya boyun eğmek zorunda kaldı.
Her ikisi de zaferle neticelenen Kosova Savaşının en mühim neticelerinden biri, hiç şüphesiz Balkan ve Rumeli coğrafyasında yaşayan bazı toplulukların Müslümanlarla tanışması ve İslâm diniyle müşerref olmasıdır.
İslâmiyeti kabul edenlerin başında Boşnaklar gelir. Sonra da Arnavutlar, Pomaklar ve diğerleri...
Kosova'daki karşılaşmalar, aynı zamanda farklı ırk ve dinlere mensup fert ve toplulukların yakından tanışmasını netice verdi.
Bu karşılaşma ve tanışmadan önceki durum şudur: Bulgar, Macar ve Sırplar Hıristiyan Ortodoks, Hırvatlar Katolik, Boşnaklar ise Bogomildir.
Bogomillerde teslis akidesi yoktur. Onlar tek Allah inancına sahiptir. Hz. İsa'yı (as) da Allah'ın resûlü olarak kabul ederler.
Buna göre Bogomiller, hakiki mânâda İsevî olup, İslâm literatüründe "Hıristiyan muvahhidler" olarak addediliyor. Muvahhid, Tevhid ehli demektir.
İşte, Boşnakların Müslümanlarla tanışmasından ve İslâm dininin temel akidesini öğrenmelerinden sonra Müslümanlığı kabul etmeye başlamalarının birinci sebebi, onların muvahhid olmasıdır.
Boşnakların Murad–ı Hüdâvendigâr zamanında ve bilhassa Kosova Savaşı ile birlikte başlayan Müslümanlaşma vetiresi (süreci), Fatih Sultan Mehmed'in devr–i saltanatında kâmilen tamamlanmış oldu.
Elhâsıl: 1389 ve 1448'de Kosova'da yaşanan o kanlı meydan muharebesi, hikmet–i İlâhî'nin bir eseri olarak, şerden hayır ve felâketten saadet çıktığının mücessem bir misâlini teşkil ediyor.
 

Vak'a–yı Hayriye ne kadar hayırlı?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

21 Aralık 2011, Çarşamba

Binlerce insanımızın hayatına mal olan Yeniçeri Ocağının söndürülmesi, yani kapatılması hadisesine (15 Haziran 1826) "Vak'a–yı Hayriye" ismi verildi.

Ancak, bu vak'anın hayırlı mı, yoksa şerli mi olduğu hususu, aradan iki asırlık bir müddet geçmiş olmasına rağmen, yine de netlik kazanmış değil. Hadisenin mahiyeti, insanların bakış açısına göre değişkenlik arz edebiliyor.
Biz de burada nihaî kararı okuyucuya bırakarak, Yeniçeri Ocağının kuruluşundan söndürülmesine kadar uzanan yaklaşık beş asırlık serencâmı özet halinde dikkat nazarlarına sunmaya çalışalım.

Yeni asker (yeni çeri) ihtiyacı

Osmanlı Devleti, bilhassa Sultan I. Murad (Hüdavendigâr) döneminden itibaren, Rumeli ve Balkanlar'da hızlı bir yayılma (fütûhât) süreci içine girdi. Balkan topluluklarıyla yapılan savaşlar, mücadeleler bitmek bilmiyordu.
Bu durumda yeni, düzenli ve dâimî bir "savaşçı ordu"ya ihtiyaç duyuldu.
Bir yandan da, savaşlarda kazanılan zaferler neticesi esir alınan Hıristiyan ailelerin çocukları, İslâmî terbiye ile yetiştirilerek orduya dahil ediliyordu. Sonunda, sırf devşirilerek terbiye edilmiş bu gençlerden müteşekkil bir askerî birlik kurulmasına karar verildi
Bu arada Sultan I. Murâd Han, Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşayı Yeniçeri ve Acemi Ocaklarını kurmakla vazifelendirdi. (1324)
Yeniçeri Ocağına vurucu asker yetiştirecek ilk Acemi Ocağı Gelibolu’da kuruldu. Bu ilk teşkilatlanma ile orduya bin kadar nefer alındı. Bunlardan her yüz neferin başına ise, "Yayabaşı" adıyla bir kumandan tâyin edildi.
Bilâhare, Yeniçeri Ocağına—gönüllülük esasına dayalı olarak—Hıristiyan tebaanın çocukları da dahil edildi.
Yeniçeriler (yeni askerler), küçük yaşlardan itibaren İslâm örf ve âdetlerine göre yetiştiriliyor; ardından da acemi oğlan kışlalarında askerî eğitime tabi tutuluyordu. Onlar, emekli oluncaya kadar evlenmeleri ve şehir gibi mahallerde oturmaları yasaktı. Kışlalarda yaşarlardı. Kabiliyetlerine göre de subay veya general (paşa) olurlardı. Ocağın üst düzey kumandanlarına ise "Yeniçeri Ağası" ismi verilirdi. Teşkilât merkezi İstanbul'daydı.
Ocak, ağadan nefere kadar giden bir hiyerarşik düzen içinde çalışırdı. Dinî terbiye ve hatta tarikat bağlılığı, Yeniçeriler arasında ayrıca teşvik ve terğib edilirdi. Bilhassa Bektaşî tarikatına girmeleri çok yaygın bir gelenek haline dönüştü.
Bununla beraber, Mevlevî, Halvetî, Nakşî, Melâmî tarikatına mensup olan Yeniçeriler de vardı.

Pahalı denemeler

Yeniçeri Ocağının kapatılması yönünde Sultan II. Mahmut'tan önce de bazı deneme teşebbüsleri oldu. Ancak, bunlarda başarılı olunamadığı gibi, müteşebbislerin âkıbeti pek vahim oldu.
Meselâ, Sultan Genç Osman ile Sultan III. Selim'in bu uğurda sarf ettikleri çabalar, neticede onların ve daha binlerce insanın hayatlarına mal oldu. Her iki padişah da fecî şekilde katledildi.
1808'de tahta geçen Sultan II. Mahmut ise—diğer iki padişah gibi Yeniçeri Ocağından rahatsız olmakla birlikte—hayatını riske atmayarak, kendince uygun zamanı kollamayı tercih etti.

Feci âkıbete doğru

Yeniçeri Ocağının genel durumu, devletin genel durumuyla büyük çapta paralellik arz ediyordu. Tıpkı, ilerleme, duraklama ve gerileme halleri gibi...
Bununla beraber, bu asker ocağı zamanla dejenere edildi. İlmiye (medrese) sınıfı ile sadâret (hükûmet) çevreleri, Yeniçerileri zaman zaman kendi emellerine alet etmeye ve onları siyasete bulaştırmaya çalıştı.
Çoğu zaman, saltanat kavgalarında ve hatta iç isyanlarda kullanıldılar.
Bu duruma düşürülen ocağın ıslâh edilmesi gerekirken, daha çok zecrî tedbirlerle ortadan kaldırılması veya kökünün kazınması cihetine gidilmeye çalışıldı. Bazan da teşkilatın by–pas edilmesi denemesi yapıldı. Ancak, hiçbirinde istenen başarı sağlanamadı.
Sultan II. Mahmut, reformcu bir padişahtı. Kılık kıyafetten bürokrasinin işleyiş tarzına kadar, pekçok konuda radikal değişikliklerde bulundu: Bu cümleden olarak, sarığı halkın ve memurların başından kaldırtıp yerine 'fes'i koydurttu. Şalvar yerine pantolon giyme mecburiyetini getirtti. Askerî sistem değişikliği için ise, uygun fırsatın doğmasını bekledi.
Nihayet, Yeniçeri Ocağının bir bahane ile zuhûr eden isyan hareketini fırsata dönüştürdü. Onları önce oyaladı; ardından, bir fermân ile imhâ emrini vererek ocağı söndürme cihetine gitti.
Bu kanlı hadisenin adına da "Vaka–i Hayriye" denildi.

Kazan nasıl devrildi?

15 Haziran (1826) günü, devlet memurları İstanbul sokaklarında dolaşarak halkı Sancak–ı Şerif altında toplanmaya dâvet etti.
Buna mukabil, Yeniçeri Ağaları da ocak mensuplarını ayaklanmaya çağırdı.
Hazırlıklarını tamamlayan devlet ve hükûmet erkânı ise, Sultanahmet Camii’ni karargâh yaptı ve halka silâh dağıtılmasını temin etti.
İki tarafın da silâhlanmasıyla birlikte, İstanbul'un orta yeri kelimenin tam mânâsıyla bir iç savaş sahasına döndü.
Beyazıt Meydanı ile Divanyolu tarafını tutan Yeniçeriler, çarpışmanın başlamasıyla birlikte geri çekildiler ve Aksaray Meydanındaki (Meydânı Lahme: Et Meydanı) karargâhlarına kapandılar.
Sadrazam Selim Paşa, tam bu esnada kışlanın etrafını çevirerek top ateşini başlattı. Top ateşi sonrasında, koca kışla birkaç saat zarfında içindeki binlerce Yeniçeriyle birlikte yakılıp harap edildi. Ardından, başka yerlerde bulunan Yeniçeri bakiyesinden itaat etmeyen kısmı da hapis veya idam sûretiyle ortadan kaldırılması cihetine gidildi.
Yaklaşık 500 yıllık bu köklü askerî teşkilâtın lağvedilmesi, ifade edildiği gibi çok kanlı oldu ve çok pahalıya düştü.
Yeniçeri Ocağının bu şekilde tarihe karışması üzerine, Keçecizâde İzzet Molla da, ebcedî hesapla tarih düşüren şu mısraları döktürdü:

Tecemmü eyledi Meydanı Lahm'e,
İdüp küfrânı ni'met nice baği.
Koyup kaldırmada (kazanı) ikide–birde,
Kazan devrildi, söndürdü ocağı.
* * *
Kapatılan Yeniçeri Ocağının yerine "Asakiri Mansure–i Muhammediye" ismiyle yeni bir askerî teşkilâtı kuruldu.


.

Sultan II. Mahmud dönemi icraatları (1)

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

15 Aralık 2011, Perşembe

Selefi Sultan IV. Mustafa'nın Alemdar tarafından halledilmesiyle Osmanlı Hanedanının tek erkek varisi ve veliahdi olarak 23 yaşında tahta geçen (Temmuz 1808) Sultan II. Mahmud, otuz yılı aşan müddetle devletin başında kaldı.

Bu uzun zaman zarfında, haliyle pek büyük hadiseler vukua geldi. İçerde ve dışarda pek şiddetli sosyal sancılarla siyasî çalkantılar yaşandı. Küçüklü büyüklü savaşlarla karşı karşıya gelindi. Yıpratıcı isyanlar ve sarsıcı başkaldırılarla uğraşıldı.
Bir yandan da adlî, örfî, askerî, siyasî, medenî, maarif, imar ve bayındırlık sahasında birtakım yenilikler yapılarak, eksimiş ve hantallaşmış devlet çarkına yeni bir işlerlik kazandırılmaya çalışıldı.
İster elde edilen başarılı hizmetler olsun, isterse başarısızlıkla neticelenen gelişmeler olsun, o dönemde yaşanan herşeyi padişahın şahsına mal etmek doğru değil.
Öncelikle, beş asrı geri bırakmış koca bir devletin her sahada başarı sağlamasını beklemek, rasyonellikle bağdaşmaz. Aynı şekilde, elde edilen her başarılı hizmeti bir tek şahsa mal etmek de doğru olmaz. Zira, hemen her dönemde vizyonu geniş, üstün meziyetlere sahip, kabiliyetli, nitelikli paşalar ile devlet adamları çıkmış ve bunlar bütün hayatını devlet–millet hizmeti yolunda fedâ etmişlerdir. Bu hususu görmezden gelerek yapılacak değerlendirmeler hakperestçe olmaz.
Genel tabloya bu çerçeveden bakarak, Sultan II. Mahmud zamanında (1808–39) yaşanan gelişmeleri farklı başlık ve ayrı bölümler halinde sunmaya çalışalım.

Osmanlı'da bir ilk: Sened–i İttifak

Osmanlı Devletinde merkezî otorite ile taşra yönetimi arasında yapılan anlaşma sonucu imzalanan (29 Eylül 1808) "Sened–i İttifak"ı, bir cihetiyle Türkiye'de toplumsal anayasa ve katılımcı demokrasi sahasında atılmış ilk önemli adımlardan biri olarak değerlendirmek mümkün.
Zira, merkezî otorite daha önceden böyle bir yola girmiş, ya da kabullenmiş değil. Herşey merkezden tasarlanıyor, plânlanıyor ve emir/fermân ile tatbik sahasına konuluyordu.
Esasında, daha evvel, yani katledilen Sultan III. Selim devrinde de taşranın yönetime katkısı düşünceleri doğmuş ve fakat bu düşüncenin yeşermesine bile fırsat verilmeden boğdurulmuştu.
Ne var ki, 1808 yılı ortalarına gelindiğinde, artık yeni bir hâlin kaçınılmaz olduğu kanaatine varılarak, hazırlık çalışmalarına başlandı.
Bu çalışmalarda lokomotif vazifesini gören kişi, genç padişahın ilk Sadrâzamı olan Alemdar Mustafa Paşaydı.
Devletin merkez ile taşra teşkilâtları arasındaki münasebetlerin hiç de sıhhatli olmadığını ve böyle devam ederse, daha fecî hadiselerin yaşanacağını Sadrâzamlık makamında daha iyi fark eden Alemdar Mustafa Paşa, Padişah ve diğer devlet erkânıyla birlikte karar kıldılar.
Bu çerçevede hazırlanan Sened–i İttifak ile, devletin iki cenahı olan merkez ile taşra teşkilâtlarının birbirini hem murakabe etmesine, hem de yardımlaşmaya dayalı âdil bir sistemin kurulması hedeflendi.

 

 

Masada iki taraf var

Bu konuyla ilgili bütün kaynaklar, anlaşma masasında iki tarafın olduğunu gösteriyor.
Taraflardan biri, Osmanlı hükûmetini temsil eden Sadrâzam ve sâir devlet erkânından teşkil olunan heyettir. Masanın diğer tarafında ise, taşranın uzak–yakın muhtelif merkezlerinden–askerleriyle birlikte–İstanbul'a gelmiş olan Âyân'dan kimselerdir.
Âyân, o devirde taşradaki büyük yerleşim merkezlerinde devlet nâmına idarî vazifeler de üstlenmiş olan tanınmış, hatta hanedandan sayılan itibarlı kimselere verilen ünvandır.
Misâl olarak–Sened–i İttifak'a da imzâ koyanlardan–şu isimleri zikretmek mümkün: Mağnisa Âyânı Karaosmanoğlu Hacı Ömer Ağa, Karaman Valisi Kadı–Abdurrahman Paşa, Bozok (Yozgat) Âyânı Çapanoğlu Süleyman, Serez (Orta Makedonya) Âyânı İsmail Bey, Bolu Voyvodası Hacı Ahmedoğlu Seyyid İbrahim Ağa, Bilecik Âyânı Kalyoncu Mustafa Ağa...
* * *
Hükûmet erkânı ile taşradan gelen Âyân arasındaki toplantı, Kâğıthane'deki Çağlayan Köşkünde yapıldı. Toplantının ilk oturumunda, henüz yeni tahta geçmiş olan Sultan II. Mahmud da bulundu.
Katılımcılar, genç sultana olan hürmet ve tâzimlerini derbeyân ettikten sonra, gündeme alınan konuların müzakerelerine başlandı.
Toplantının 10 gün kadar sürdüğü anlaşılıyor. Tarihçi İsmail Hami, Arapyan Efendiden yaptığı iktibasa göre, 7 ana başlık halinde yazıya dökülen Sened–i İttifak kararının nihaî bildirisinde şu ifadelere yer verilmiş: "Bir meclis–i meşveret ihdas edilerek alınan kararlar mûcibince, Sadâret ile Âyân arasında bir Sened–i İttifak akdolunmuştur."
Taraflarca imzalanan bu anlaşma, belki de ilk kez olmak üzere devletle vatandaş (tebaa) arasında kabul edilen bir "resmî sözleşme" hüviyetini taşımaktadır.
Bizim muhtelif kaynaklardan derlediğimiz bilgilere göre, çok uzun ve detaylı metinler halinde kaleme alınan Sened–i İttifakın ana hatlarını özetler halinde şöylece sıralamak mümkün.
Bir: Padişah "devlet–i ebed müddet"in kutbudur. Hepimiz ona bağlıyız. Bizim birlik ve beraberliğimizin devamı, padişaha ve saltanata bağlı olmaklığımızla mümkündür. Dolayısıyla, sultana veya saltanata karşı ocaklardan, aşairden veya hanedandan her kim ki ayaklanır veya ihanet ederse, hepimizi karşısında bulacaktır. Gerekli soruşturmadan (tahkikat) sonra, âsi ve hâin kimselerin üzerine müttefikan gidilecek ve hakkettiği cezaya çarptırılacaktır.
İki: Mahallerden toplanan asker, hem mahallî idarenin hem de ihtiyaç zamanında merkezî idarenin emrinde olan "devlet askeri"dir. Dolayısıyla, devletin tanzim ettiği düzen içinde yetiştirilecekler. İster dahilden, isterse hariçten zuhur edecek bütün tehlikelere karşı, bu askerî birlikler yekvücut halinde ve hızla harekete geçerek, tehlikeyi bertaraf edeceklerdir.
Üç: Devlete ait vergiler, mahallî teşkilâtlar vasıtasıyla düzenli şekilde toplanacak ve merkezî bütçeye aktarılacak. Buna uymayanlar, yahut karşı gelenler tedip edilecek.
Dört: Sadâret (Başbakanlık), bir mânâda "Makam–ı Vekâlet–i Mutlaka"dır. Taşra teşkilâtları ona karşı gelmeyecek, onun yetkilerini kullanma cihetine gitmeyecek. Hatta, Padişahın kendisi dahi Sadrâzam'dan habersiz iş yapmayacak, her konuda onun bilgisi dahilinde hareket edecek. Buna mukabil, Sadrâzam (bu tarihte Alemdar Mustafa Paşa) da, adâletten sapmayacak, rüşvet almayacak, iftira etmeyecek, adam kayırmacılık yapmayacak ve sorumluluklarını hakkıyla yerine getirecek. Aksi takdirde, yine "bilittifak" o makamdan men'edilmesi cihetine gidilecek.
Beş: İnsan temel hak ve hürriyetini nazar–ı itibara alan bu ana maddede, özet olarak şu hususlara yer veriliyor: Herhangi bir kişiye, gerek devletten, gerek bütün hanedandan ve gerekse sâir âyândan herhangi bir kötülük yapılmayacak, kimsenin canına ve malına zarar verilmeyecek. Birinin diğerine zarar verdiği, yahut zulmettiği iddia olunduğunda, mutlaka bir soruşturma yapılacak ve Sadaretin izni alındıktan sonra tedip için harekete geçilecek. Fakir fukaraya kimse zulmetmeyecek. Kesinlik kazanan suçlar olursa, bunlar asla cezasız kalmayacak. Devlet içinde de, kimse kimsenin işine karışmayacak, herkes yetki ve sorumlulukları çerçevesinde kalarak hareket edecek.

.

Sultan II. Mahmud dönemi icraatları (2)

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

16 Aralık 2011, Cuma

Başarısız "Sekban–ı Cedit" denemesi

Yaklaşık on beş yıl müddetle askerî sahada uygulanan "Nizâm–ı Cedit" denemesi (1793–1807), Sultan III. Selim'in yanı sıra onlarca devlet adamı ile yüzlerce zâbit ve neferatın hayatına mal oldu.
1808 yılı sonbaharında (Eylül–Kasım) uygulanan "Sekbân–ı Cedit" denemesi ise, devrik padişah Sultan IV. Mustafa, Sadrâzam Alemdar Mustafa Paşa ve birçok devlet adamı ile birlikte binlerce Yeniçeri asrkerinin hayatına mal oldu.
Sultan III. Selim'in yenilik (teceddüt) politikalarını kendi iktidarı döneminde de ihya edip sürdürmek isteyen Sultan II. Mahmud, 29 Mayıs 1807'de kaldırılan "Nizâm–ı Cedit" mânâsında orduda yeni bir düzenleme yapmak istedi.
Sadrâzam Alemdar'ın da aynı fikirde olması, padişahı bu hususta daha da cesaretlendirmişti.
Nihayet, 1808 yılı Eylül'ünde aynen "Nizâm–ı Cedit"i ihya eder bir tarzda "Sekbân–ı Cedit" ordusu kuruldu.
Bu durum, teceddüt politikalarından hoşnut olmayanların o müzmin "İstemezuuuk!" şeklindeki isyankâr damarını yeniden depreştirdi.
Zeminin müsaid olduğunu gören dahilî ve haricî fesat şebekeleri de devreye girip (tıpkı, daha evvel yaptıkları gibi) Yeniçeri Ocağını bir kez daha ateşlemeye koyuldular.
Fitne ateşi, kısa sürede alevlendi. Yeniçeri Ocağını yeniden fokurdatmaya başladı.
14/15 Kasım gecesi ayaklanan Yeniçeri askerleri, Sadrâzam Alemdar Mustafa Paşayı bertaraf etmek için âni baskın yaptılar.
Etrafının çevrildiğini gören Alemdar,  Saray'dan ve Sekbân–ı Cedit'ten yardım geleceği ümidiyle teslim olmayarak çatışmaya devam etmek niyetindeydi.
Ne var ki, ümidi boşa çıktı. Saatlerce bekleyip direnmesine rağmen, hiçbir taraftan yardım gelmedi. Son çare olarak, yakınında bulunan barut fıçılarını ateşleyerek intihar yolunu seçti. Meydana gelen patlama, yıkım ve yangın sonucu, çevrede bulunan Yeniçeri neferatından da yüzlerce kişi ecel şerbetini içti.
Hayatta kalan Yeniçeri askerleri, Bâbıâli'den sonra Topkapı Saray'ına doğru harekete geçti. Maksatları, yenilik taraftarı olan devlet erkânını tepelemek ve Sultan Mahmud'u halledip IV. Mustafa'yı yeniden tahta geçirmekti.
Saray'daki muhafız kuvvetlerle isyancılara mukabele eden Sultan II. Mahmud, Sekbân–ı Cedid'i kaldırdığını söyleyerek, isyan ateşini dindirmeye  çalıştı.
Ne var ki, bununla yetinmeyen Yeniçeri Ağaları, daha da ileri giderek kendilerine muhalif gördükleri devlet adamlarını öldürmeye ve Sekban Ocağındaki askerlerle çatışmaya devam edeceklerini deklare ettiler.
Sultan II. Mahmud, bu tehlikeli durum karşısında ikinci bir adım daha atarak, Saray'da gözetim altında tutulan selefi IV. Mustafa'nın idam edilmesini emretti.
"Devletin selâmeti" gerekçesiyle alınan fetvâdan sonra, IV. Mustafa'nın vücudu ortadan kaldırıldı.
Böylelikle, isyan eden Yeniçerilerin nihaî plânı âkim bırakılmış oldu. Asiler, Sultan II. Mahmud'u kabullenmeye mecbur kaldılar. Zira, onun yerine geçirilebilecek hayatta bir başka Osmanoğlu yoktu.
Sultan Mahmud da, varılan mutabakat üzere, Yeniçeri Ocağının devamına razı oldu ve ona alternatif olacak bir başka askerî nizamı ihya etme politikasını da askıya alma cihetine gitti.

(Devamı var)

 

Yeniçeri Ocağına dair bir çalışmanın kapağı.

 

 

"Sened–i İttifakı"ın diğer maddeleri

 

 

Merkezî hükümet ile Anadolu ve Rumelideki âyânlar arasında 29 Eylül 1808'de imzalanan yedi maddelik anlaşmanın ilk beşini bir önceki yazıda sıraladık; geri kalan diğer maddelerinde ise, özetle şu hükümler yer alıyor:

Altı: Devlet merkezi olan İstanbul'da herhangi bir ocakta veya bir meslek sınıfında fitne fesat çıkaranlar olursa, bu sınıf ve ocakların kapatılması ve sorumluların idamı için derhal harekete geçilecek, gerek hanedan ve gerekse memalik idareleri merkezî hükûmete destek vermekten çekinmeyecek.

Yedi: Bu madde, bir cihetiyle yukarıdaki altı maddenin hülâsası mahiyetindedir. Vergi ve asker toplanması, fakir ve fukaranın gözetilmesi, kànun ve adâletin dışına çıkılmaması gibi hususlar tekraren hatırlatılıyor, aykırı hal ve hareketlerin vaki olması halinde ise, bunların sür'atle ilgili devlet birimlerine haber verilmesi isteniyor.

ZEYL

"Sened–i İttifak"ın sonuna ayrıca bir "Zeyil" eklenmiş olup, kararların uygulanması safhasına dair özetle şunlar ifade ediliyor:
Bundan böyle Sadâret (Başbakanlık) ve Meşihat (Diyanet, Şeyhülislâmlık) makamına gelenler, öncelikle Sened–i İttifak'a imza atarak vazifeye başlayacaklar. İmzaların takip ve kayıt işlemleri, Divân–ı Hümayun Kalemindeki görevliler tarafından yapılacak. İşleme konan dosyalar, hiçi geciktirilmeden Padişaha arz edilecek, Padişah da bu işlerin takibine her zaman için nezâret edebilecek.

NOTLAR

"Sened–i İttifak"'ın orijinal metnine baktığımızda, maddelerin şu isimlerle sıralandığını görmekteyiz: Şart–ı evvel, şart–ı sâni, şart–ı sâlis, şart–ı râbi, şart–ı hâmis, şart–ı sâdis, şart–ı sâbi'...
Maddelerin sonunda ise, Bakara Sûresinin 181. âyeti yer alıyor: "Femen beddelehu ba'dema semiahû feinnemâ ismuhu alellezîne yübeddilunehu innellâhe semî'un alim."
Meali: "Her kim işittikten sonra vasiyeti değiştirirse, günahı ancak onu değiştirenlerin boynunadır. Şüphesiz Allah, hakkıyla işiten ve bilendir."

.

Sultan II. Mahmud dönemi hadiseleri (3)

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

20 Aralık 2011, Salı

Dahilde isyan ve ihtilâl,hariçten saldırı ve savaş

Osmanlı tarihinde Sultan II. Mahmud ve dönemi kadar yüksek risk taşıyan ve çok ağır bedellerle neticelenen büyük çaplı iç ve dış gailelerin hüküm sürdüğü ikinci bir dönemi göstermek hiç de kolay olmasa gerek.
1808'den 1839'a kadar uzanan bu otuz yıllık çalkantılı zaman zarfında, gerek ülke sınırları içinde vuku bulan isyan ve ihtilâller, gerekse hariçten ardı ardına gelen saldırı ve savaş halleri, adeta bitmek bilmez bir vaziyet arz ediyordu.
Bunları tek tek özetlemek gerekirse...

1) Merkezdeki sarsıntılar

Kabakçı Mustafa ayaklanmasından kısa bir süre sonra yaşanan birinci ve ikinci Alemdar Vak'ası, tasarlanan ve kısmen tatbik edilen hemen bütün yenilik politikalarının sekteye uğramasıyla neticelendi. İlk etapta karşılaştığı zorluklar ve zorbalıklar karşısında geri atmak durumunda kalan Sultan II. Mahmud, idealinden yine de vazgeçmedi ve yenilik plânlarını tatbik sahasına koymak için uygun bir zaman ve fırsatı beklemeye koyuldu.

1828–29 yıllarında yaşanan Osmanlı–Rus Harbinde Kars'ın işgalini tasvir eden bir tablo.

 

2) Mısır gailesi

Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa ile çeyrek asır müddetle yaşanan kahredici sıkıntılar, esasında başlı başına bir tarihî vukuat değerinde olup, bu meseleyi "Nizip Bozgunu" başlığıyla ayrıca ele almak daha uygun düşer.

3) Vehhabîlerin tasallutu

Hicaz Bölgesinde zuhur eden ve aralıklı şekilde tehlikeli boyutlara tırmanan Vehhabî gailesi, hasseten mukaddes toprakları kana bulayarak Mekke ve Medine'nin de huzurunu bozduğu için, Sultan Mahmud'u ayrıca teessür içinde bırakmıştır.

4) Osmanlı–İran savaşı

Ülkenin Şark tarafında ortaya çıkan bir başka tehlike ise, hayli zor ve sıkıntılı bir zamanda gözlemleren İran kaynaklı işgal ve saldırılar olmuştur. İran'daki Kaçar Hanedanı yönetimi, adeta fırsat bu fırsattır diyerek, Bağdat ve Şehrizor'a kadar uzanan Osmanlı topraklarını işgale başladı. Bu sebeple, 1820'de İran'a karşı harp ilân edildi. Harp esnasında, İran tarafında beklenmedik bir vukuat yaşandı. İran ordusu içinde dehşet uyandıran bir kolera salgını başgösterdi. Çaresiz kalan Kaçar hükümdarı Ali Şah, Osmanlı hükümetinden barış istedi. İmzalanan Erzurum Antlaşmasıyla, İran işgal ettiği yerleri iade ederek eski sınırlarına doğru çekilmeyi kabul etti.

5) Yunan ve Sırp ayaklanmaları

Mora Bölgesinde Yunan ayaklanmaları, Sırbistan'da ise Sırp isyanları birbiri ardı sıra patlak verdi. Yıllarca sürüp giden çatışmalarla, ilk safhalarda her iki bölgede de gel–gitler yaşandı. Ara ara Rusya, İngiltere ve Fransa'dan yardım alıp destek gören Yunanlılar ve Sırplar, önce yarı bağımsız, sonra da tam bağımsız hükümetler haline geldiler.
1821'de başlayan Yunan (Mora, Girit) gailesi, 20 Ekim 1827'de yaşanan Nevarin Faciasıyla had safhaya çıktı. Yunanlılara yardım için bölgeye gelen Birleşik Donanma (İngiltere, Rusya, Fransa), Mora'daki Nevarin Limanında demirlemiş bulunan Osmanlı Donanmasını top ateşine tutarak imha ettiler. Osmanlı Devleti, 1832'de İstanbul'da imzalanan bir antlaşma ile Yunanistan'ın bağımsızlığını resmen kabullenmiş oldu.
Sırplarla yaşanan çatışmalar neticesinde ise, önce (1817) Osmanlı kontrolünde bir "Sırp Prensliği"ni doğurdu; bu prenslik daha sonraki dönemlerde bağımsız Sırp Krallığına (1878–82) dönüşerek, Osmanlı'dan tamamen kopmuş oldu.

6) Osmanlı–Rus Savaşları

Yaklaşık dört asır müddetle (1567–1917) Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusyası arasında yekûn on beş kadar büyük savaş hali yaşandı.
Önce, Osmanlı'ya bağlı Kazan Hanlığı, bir süre sonra da Astarhan Hanlığını işgal ile büyük tehdit haline gelen Rusya'yla ilk büyük savaş, Sultan II. Selim ile Prenslikten Çarlığa yükselen Korkunç İvan zamanında yaşandı.
Sultan II. Mahmud zamanına gelindiğinde ise, Osmanlı Devleti nisbeten çok daha güçlü bir konuma yükselen Rusya ile savaş halindeydi. 1806'da başlayan bu dönemdeki ilk muharebe, 1812 senesine kadar devam etti. Bu savaş, aynı yılın 28 Eylül'ünde imzalanan Bükreş Antlaşması ile son buldu.
İki devlet arasındaki ikinci büyük savaş ise, 1828–29 yıllarında yaşandı.
Osmanlı, Nevarin'de vuku bulan donanma faciasından dolayı Rusya'dan tazminat talebinde bulununca, iki taraf arasında yeniden savaş çıktı.
Bu esnada Yeniçeri Ocağı kaldırılmış ve yeni Osmanlı ordusu henüz tam teşekkül etmiş durumda değildi. Bunu fırsat bile Rusya, büyük bir kuvvetle, üstelik birkaç koldan Osmanlı sınırlarına doğru taarruza geçti.
Kısa sürede doğuda Kars ve Erzurum'a, batıda ile Edirne'ye kadar ilerleyen Rus kuvvetleri durdurmak için harekete geçen Sutan II. Mahmud, Rus tarafıyla şartları hayli ağır olan Edirne Antlaşmasını imzalamak mecburiyetinde kaldı.
Nisbî olarak barış sürecine giren Osmanlı–Rus münasebetleri, bu dönemde (Temmuz 1833) yapılan "Hünkâr İskelesi Antlaşması" ile  yeni bir boyut kazandı.
Ancak sekiz yıl kadar sürdürülebilen bu antlaşmaya göre, hariçten bir saldırı olması halinde, bu iki ülke birbirini kollayıp gerekli yardımlarda bulunacak


.

"Nizâm–ı devlet"ten "isyân–ı devlet"e

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

09 Aralık 2011, Cuma

Devletin hantallaşan yapısını yenilemek, pörsüyüp çürümeye başlayan çarklarına yeniden işlerlik kazandırmak maksadıyla, 1793'te Nizam–ı Cedit hareketi başlatıldı.

Devletin hemen her kademesinde köklü reformlar yapılmasını hedefleyen bu hareket, zamanla ve hatta günümüzde dahi sanki sadece askerî düzenlemeden ibaretmiş gibi anlaşıldı. Böylelikle, dikkatler askerî ocaklar üzerinde yoğunlaşmaya başladı.
Oysa, Nizam–ı Cedit, bir bakıma "Nizam–ı Devlet" hükmündeydi.
Dolayısıyla, Padişah III. Selim ve onun seçmiş olduğu devlet erkânı başta olmak üzere, vizyonu geniş aydınlar ile ufku açık ulema kesimi, Nizam–ı Cedit hareket ve politikalarının başarıya ulaşmasını istiyor ve bu uğurda büyük gayret sarf ediyordu.
Ne var ki, buna mukabil körüklenen fitne–fesat hareketi de dinmek, durmak bilmiyordu.
Fitnenin kol gezdiği yerlerin başında ise, ne yazık ki gizli komitelerin içine sızdığı Yeniçeri Ocağı geliyordu.
1807 senesine gelindiğinde, Ocak, fokur fokur kaynamaya başlamıştı.

Nizam–ı Cedit Ordusunun merkezi, bugün hâlâ kullanılmakta olan Üsküdar'daki Selimiye Kışlasıydı.

 

Yeniçeri, yeniliğe karşı

Mazide büyük fetihlerde bulunan, muazzam zaferlere imza atan, savaş meydanlarında düşmanın korkulu rüyâsı olan Yeniçeri ordusu, 1800'lü yılların başı itibariyle, bir fecî âkıbete doğru adeta sürüklenir hâle gelmişti.
Beş asırlık ömre sahip bu şanlı Ocağın içinde çürüme, bozulma emareleri görünürken, hariçten de bozgunculuk ateşi alevlendirilmeye çalışılıyordu.
Kısaca, kendisi için bir yenilenme ihtiyacının artık zaruri hale geldiği Yeniçeri Ocağı, iç ve dış kaynaklı fitnelere alet olduğu için, yapılan bütün yenilikleri engellemeye çalışan muarız bir unsura dönüşmüş gibiydi.
Sultan III. Selim zamanındaki Yeniçeri Ocağının genel tablosuna bakıldığında, şu hususlar bilhassa dikkat çekiyor:
* Askerler, sefere gitmede, savaşa katılmada eskisi kadar istekli görünmüyor. Katıldığı savaşlarda da, çoğu kez hezimet yaşanıyor.
* İstanbul'daki (merkezdeki) Yeniçeri Ağaları ticaretle, Anadolu ve Rumeli'de bulunanlar ise ziraatle meşgul olmayı tercih ediyor.

* Yeniçeri subayları, hariçten yapılan menfî telkinlerin tesiri altına giriyor. Başta İngiliz, Fransız ve Rus asıllı olmak üzere, İstanbul'daki yabancı sefirler (elçiler), Yeniçeri Ağalarından bazılarını etkileyerek Ocağın fitilini sinsice ateşliyor. Osmanlı Devleti, diplomatik yollarla hangi ülke ile bir yakınlaşma içine girse, bundan kıskanan bir başka ülkenin temsilcileri kendi menfaatleri doğrultusunda Yeniçeri askerlerini kışkırtmaya çalışıyor. Bunda da büyük ölçüde muvaffak olabiliyor.

* Yeni ve profesyonelce tâlime, büyük ve köklü düzenlemeye kendileri de tabi tutulan Yeniçeri Ocakları, kısa bir müddet sonra bu uygulamayı terk ediyor. Ardından, Nizam–ı Cedit talimlerine de karşı gelerek yapılan şu tarz propaganların etkisi altına giriyor: "Yeni tâlim şekli, kâfirlerin tâlimine benziyor. Yeni kıyafetler de gavurların libası gibi. Biz bunu kabul edemeyiz, zinhar buna razı olamayız!"

İsyan ile nizam bozuldu

Çeşitli iç ve dış unsurların birleşmesiyle, Yeniçeri'den başlayan hoşnutsuzluk havası genele yayıldı ve önemli ölçüde taban buldu.
İsyan ve ihtilâl sesleri ayyuka çıktı. Nizam–ı Cedit'e karşı ayaklanan kalabalık çetenin başına ise, Kabakçı Mustafa isminde dengesiz bir adam bulup monte edildi.
Kabakçı'nın liderliğindeki isyan hareketine, Akka yenilgisini (Lübnan, 1799) bir türlü hazmedemeyen Fransızların İstanbul'daki sefiri Sebastiani de el altından destek sağlıyordu.
Ayrıca, Sadâret Kaymakamı makamında bulunan Selanikli Köse Musa da ikili oynuyordu. Bir yandan Padişah'ı ve ordu komutanlarını teskin edecek telkinlerde bulunuyor, bir yandan da âsileri tahrik edici bir tutum sergiliyordu.
Boğaz tabyalarındaki askerlerle yamakların da iştirakiyle sayıları beş yüzü aşan isyancılar, Mayıs (1807) ayı sonlarında Sarıyer Büyükdere Çayırında toplanarak, merkeze doğru yürüyüşe geçtiler.
Levent Çifliğindeki Nizam–ı Cedit birlikleri bu kalabalığı rahatlıkla durdurup dağıtabilecekken, Köse Musa'nın araya girmesiyle hareketsiz kalındı.
İsyanın çığ gibi büyüdüğünü ve tehlikeli bir vaziyet aldığını fark eden Sultan III. Selim, yine Köse Musa'nın telkiniyle Nizam–ı Cedit ordusunu kaldırdığını bir fermânla ilân etti.
Ne var ki, âsileri durdurmak artık imkânsız hale gelmişti. Zira, Unkapanı İskelesine vardıklarında, onlara kalabalık Yeniçeri Ocağı piyadeleri de dahil olmuş ve önüne geçilmez yıkıcı bir kuvvete dönüşmüştü.
Topkapı Sarayına doğru yürüyüşe geçen ve hükûmet merkezini basan âsiler, yenilik taraftarı diye bildikleri devlet adamlarını katlettiler.
Ardından "Padişahı da istemezuuuk!" diye bağırmaya başladılar.
Bu vahim durum karşısında, yeni bir karar aşamasına geldiğini hisseden halim ve şefkatli padişah Sultan III. Selim, son çare olarak tahttan çekilmeye razı olduğunu duyurdu. (29 Mayıs 1807)
Bu kararının en mühim gerekçesi şuydu: Daha fazla kardeş kanı dökülmesin.
Böylelikle, on beş yıl önce çok büyük ümitlerle başlatılan Nizam–ı Cedit hareketi, çok hazin, kanlı ve kargaşa yüklü derin bir kırılmayla sonlanmış oldu.

.

Fikir camiasında Dersim çatlağı

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

08 Aralık 2011, Perşembe

Haftalardır gündemdeki sıcaklığını koruyan Dersim tartışması, toplumda dip akıntısı şeklinde seyreden iki farklı vicdanın, iki ayrı dünya görüşünün, iki zıt yönlü kanaatin, daha belirgin şekilde fark edilmesini sağladı.

Bu iki zıt cephenin bir tarafında Kemalistler mevzilendi; diğer tarafında demokratlar saf tuttu.
Bir tarafta resmî görüş sahipleri yer aldı; diğer tarafta hür düşünceli insanlar kenetlendi.
Bir tarafta katı yürekli jakobenler durdu; diğer tarafta mazlûmun âhını ruhunda, vicdanında hissedenler yer aldı.
Bir tarafta fikir nâmusu, kalem haysiyeti "hak getire" zümresine dahil olanlar dizildi; diğer tarafta vicdanını satmayan, kalemini kiralatmayan haysiyetli insanlar çıkıp çizgisini belli etti.
Toplum genelinde bu tarz bir kutuplaşma hali yaşanırken, medyada "amiral gemisi" diye isim yapan Hürriyet gazetesinde de, özellikle iki popüler köşe yazarı arasında derin mi derin bir "Dersim çatlağı" ortaya çıktı.
Yılmaz Özdil, resmî görüş istikametinde dil dökerek, önce İngiliz arşivlerinden, ardından Türkiye'deki resmî arşivlerden belgeler gösterdi.
Köşesinden şunu demek istedi: "İdam edilen Seyyit Rıza ve avaneleri eşkiyadır, isyancıdır, dolayısıyla cezayı hak etmişlerdir. Ayrıca, Dersimliler çok sayıda Türk askerini öldürdükleri için, onlara revâ görülen muamele de meşrûdur ve kaçınılmaz olmuştur."
Bu görüşün tam zıddı yönünde yazılar yazan aynı gazeteden Ahmet Hakan ise, isim belirtmeden Yılmaz Özdil'e aynen aşağıdaki dili kullanarak çok net cevaplar verdi. (Birinci yazıdan...)
"CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün 'Tarafsız Bölge’de konuştu.
"Tam iki saat boyunca... Sahiciliğiyle etkiledi, hakkaniyetiyle etkiledi, tevazusuyla etkiledi, samimiyetiyle etkiledi, bilgisiyle etkiledi, anlatımıyla etkiledi.
"Öyle bir konuştu ki...
"O konuştukça gözlerimiz yaşardı, utançtan kıpkırmızı kesildik.
"O konuştukça isyan ettik, merhametsizliğin böylesine lanet okuduk.
"O konuştukça kendimizi 1938’in Dersim’inde gibi hissettik.
"O konuştukça Munzur Çayı’ndan günlerce akan kanı gördük...
"O konuştukça süngülendik, makinelilerle tarandık.
"Ve en sonunda, 'Artık hepimiz Dersimliyiz' dedik, diyebildik."
* * *
Yerli yabancı belgelerle Dersim katliâmına kılıf geçirmeye çalışan Özdil'e, Ahmet Hakan ikinci bir yazısında da son söz kabilinden şu karşılığı verdi:
"Ne yaparsan yap;
"İster Fransız’ın arşivini tepemize yığ, ister İngiliz’in...
"İster Celal Bayar’ın ruhunu çağır, ister İsmet Paşa’nın... ster 40 gün tepemize belge boca et, ister 80 gün...
"Boşuna çabalama... Munzur Çayı’nda günlerce akan kanı temizleyemezsin.
"Çünkü... Kan dediğin, belgeyle temizlenmez." (Agg, 1–5 Aralık 2011)

 

 

 

Islâhat ve yenilik hareketleri (2)

 

"Yeni hâl"lerin bedeli

Her yenilik hareketinin şüphesiz kendine has bir bedeli vardır. Ancak, ihtiyaçlar zaruret derecesine çıktığı halde, bir yenilenmeye yahut yeni bir düzenlemeye gidilmediği takdirde, ödenecek bedel çok daha ağır olabilir.
Bu cümleden olarak, Sultan III. Selim devrinde yapılan reform niteliğindeki yeni düzenlemelerin de kendine göre bir faturası olmuştur. Lâkin, devleti ayakta tutabilmek ve hükûmet çarkını döndürebilmek için de ıslâhat veya teceddüt denilen yeni düzenlemelere gitmekten başka çare kalmıyor.
Özetle: Değişen zaman, mekân ve şartlar içinde "izmihlâl"e uğramamak için, "yeni hâl"e uygun politikalar geliştirmek kaçınılmaz olmaktadır.
Bu kısacık hatırlatmadan sonra, Sultan III. Selim'in hem tahtına, hem de hayatına mal olan yenilik/reform hareketlerini anlatmaya kaldığımız yerden devam edelim.

3) Diplomasi ile savaş taktik ve stratejileri hususunda kayda değer gelişmeler yaşandı.
Bir taraftan, harp halindeki devletlerle sulh/barış yapma cihetine gidildi. Bir taraftan da nisbeten dost görünen Avrupa devletleriyle diplomatik temaslar sıklaştırılmaya çalışıldı. Meselâ: Paris, Londra, Viyana ve Berlin'de daimî elçilikler açılarak, diplomaside önemli ataklar yapıldı.
Öte yandan, bilhassa ordunun modernizasyonu ve askerin talimi konusunda büyük gayretler gösterildi.
Avrupa'da sahasında uzman olmuş subaylar askerin eğitimi için getirtilip görevlendirilirken, ayrıca harp sanatına (fenn–i harp) dair birçok kitap da Türkçe'ye tercüme edilerek matbaalarda basıldı merkez ile taşradaki ordu birliklerine dağıtıldı.
Bazılarının isimi haylice uzun olan bu kitapların, ilgili komutan ve devlet adamlarınca okunması, Padişah III. Selim tarafından ayrıca tavsiye ediliyordu. Meselâ, Müstahkem Mevkilere Taarruz ve Müdafaa isimli kitap hakkında padişahın şu sözlerle tavsiyede bulunduğu kaydediliyor: "Bu kâfirlerin muharebeleri acaiptir. Meydana çıkıp merdane muharebe etseler, hiç mülâhaza etmem. Lâkin öyle etmiyorlar. Benim tercüme ettirdiğim Goban (Vauban) nâm kitap, mütalea edilse mâlum olur." (Enver Ziya, Osmanlı Tarihi–V/63.)

4) Matbuat sahasındaki durgunluğa son verilerek, kitap basımına işlerlik kazandırıldı.
İbrahim Müteferrika'nın kurmuş olduğu matbaa, uzun süredir muattal vaziyette duruyordu.
Sultan III. Selim zamanında, hem bu matbaa faaliyete geçirildi, hem de yeni matbaalar tesis edildi: Hasköy'de kurulan Mühendishane Matbaası ile Anadolu yakasında kurulan Üsküdar Matbaası gibi.
Hemen hatırlatmak gerekir ki, bu matbaalarda sadece Avrupa'dan tercüme edilen harp sanatına dair eserler değil, aynı zamanda hem Türkçe telif olunan, hem de Arapça ve Farsça'dan tercüme edilen kamus ve lûgatnâmelerin basımı da yapılıyordu. Ayıntaplı Asım Efendinin tercümeleri gibi...
Böylelikle, İstanbul ve taşradaki kütüphaneler yeni yeni eserler, kàmuslar ve lûgatlarla zenginleştirilmiş oluyordu.

5) Uzun zamandır laçkalaşmış bulunan devletin merkez ve taşra teşkilâtında da bazı değişikliklere gidilerek önemli yenilikler yapıldı.
Hasıl olan laçkalıklar sebebiyle, vezirler, valiler, paşalar, hatta kadılar gibi yüksek seviyedeki bazı memurlar, yetkilerini kötüye kullanarak haksızlık, yolsuzluk, zorbalık, rüşvet ve benzeri suçları irtikâb ediyordu.
Bu irtikâbın önüne geçmek, hiç olmazsa hataları asgariye indirmek maksadıyla, devlet katında yeni bir takım tedbirlerin alınması kararlaştırıldı.
Öncelikle, yeni ordu politikasının maddî (finans) cihette sekteye uğramaması için, yeni bir kànunnâme ile "İrad–ı Cedit Defterdarlığı" kuruldu. Bu yeni teşkilât, daha evvel kurulmuş bulunan "Tâlimli Asker Nâzırlığı"na bağlandı.
Bunun yanı sıra, geniş devlet teşkilâtının "mülkî idare"sinde de yeni bir düzenlemeye gidildi.
Özetle, Anadolu ve Rumeli coğrafyası, yekûn 28 vilayete taksim edildi. Vazirlerin sayısı da buna göre yeniden ayarlandı.
Devletin en yüksek mevkideki idareci memurları statüsünde olan vezirler için, öncelikli olarak ahlâk, sabır, sadâkat ve metanet normları esas kabul edildi.
Padişah ile Sadrâzamın ittifakı ile seçilecek olan vezirlerin ehliyetsiz, derebeyi ve menşei belirsiz kimselerden olmamasına dikkat ve hassasiyet gösterilmesi hususu da, ayrı bir kànunnâme ile resmiyete kavuşturuldu.
Aynı mülkî islâhat çerçevesinde, vazife mahalline gitme tenezzülü göstermeyen kadılar (adlî otoriter) için de şu hüküm getirildi: Şer'î bir mâzeretleri bulunmadıkça, vazife yerine gitmemezlik edemezler.

.

Islâhat ve yenilik hareketleri

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

07 Aralık 2011, Çarşamba

Gelişen dünyaya kayıtsız kalınamazdı

Sultan III. Selim'in doğum tarihi 1761. Osmanlı tahtına çıktığında ise (1789), 28 yaşındaydı.
Yani, tam da Büyük Fransız İhtilâlinin olduğu sene devletin başına geçti.
Bu esnada, Osmanlı Devleti hem Avusturya, hem de Rusya ile savaş halindeydi.
Yeni Avrupa'da yıldızı giderek parlayan Fransa ise, Osmanlı'yı her yönüyle tehdit eden yeni bir güç merkezi haline gelmişti.
Bir yandan Fransa'dan çıkıp önce Avrupa'ya, ardından dünya geneline yayılan milliyetçilik dalgası, bir yandan da önüne kattığı toprakları (İtalya da dahil olmak üzere) işgal ile imparatorluk yolunda büyük adımlar atan Napolyon'un Balkan ve Ortadoğu coğrafyasına da gözünü dikerek ilerleme kaydetmesi, Osmanlı devlet erkânını hem tedirgin ediyor, hem de derinden derine yeni düşüncelere, yeni arayışlara ve yeni yeni tedbirler almaya sevk ediyordu.
O tarihte duyulan endişenin, yapılan yeniliklerin ve alınmak istenen esaslı tedbirlerin ne derece doğru ve yerinde bir davranış biçimi olduğu, kısa zaman sonra daha belirgin şekilde anlaşıldı.
Napolyon Bonapart liderliğindeki modernize olmuş Fransız kuvvetleri, fazla zorlanmadan Mısır'ı işgalden sonra da ilerlemeye devam ederek tâ Lübnan sâhillerine (1799, Akka) kadar gelip dayandı.
Napolyon'un Akka Kalesi önünde hezimete uğrayarak geri çekilmesi, büyük ölçüde Osmanlı'nın yenilenmiş, modernize edilmiş ordu birlikleri (Nizam–ı Cedit) sayesinde mümkün olabildi.

Akka Kalesi (Lübnan) önünde Fransızların efsanevî kahramanı Napolyon Bonapart'ı 1799'da hezimete uğratan Cezzar Ahmed Paşanın emrindeki ordu, aynı zamanda Nizam–ı Cedit sistemi içinde tâlim görmüş birliklerden, günümüz tâbiriyle "profesyonel ordu"dan teşkil edilmişti.

 

Her sahada yenilenme ihtiyacı

Sultan III. Selim'in tahta geçtiği ilk yıllarda devam edegelen savaşlar (Avusturya, Rusya...), ne yazık ki mağlûbiyet ile neticelendi.
Uzun süredir gözlemlenen bu başarısızlık hali, bazı yorumcuların ileri sürdüğü gibi sadece ordunun ve bilhassa Yeniçeri Ocağındaki askerlerin laçkalığından, moralsizliğinden ve sefere gitme isteksizliğinden kaynaklanmıyordu.
Gerçekte, devletin hemen bütün kurum ve kuruluşlarında (müesseselerinde) bir bozulma, bir laçkalık, bir yeknesaklık vaziyeti hasıl olmuştu.
Hayatın vazgeçilmezleri olan yenilenme, tazelenme, geliştirme, inkişâf denilen insana has kılınmış büyük nimetler, bırakın fiiliyatta, fikriyatta dahi adeta görünmez, hissedilmez olmuştu.
İşte, bu umumî durgunluğun farkına varan Sultan III. Selim, devletin bekası için, bazı yenilikler yapmaya ve bir dizi tedbirler almaya karar verdi.
Bu yenilikler, her ne kadar "Nizam–ı Cedit" ismiyle şöhret bulmuş olsa da, yapılan büyük ıslâhat hareketi sadece askerî sahayla sınırlı değildi.
Dolayısıyla, asırlara sinen bir yanlış algılamayı, öncelikle zihinlerden silip atmak gerekiyor. Aksi takdirde, pekçok kimsenin yanlış anlayıp öyle de lanse ettiği üzere, sanki koca Osmanlı tarihi sırf askerî hareketlerden, kanlı isyanlardan ve savaşlardan ibaretmiş gibi anlaşılır.
Ki, böylesi bir yaklaşım, hem temelden yanlış, hem de son derece sakıncalıdır.
Ara ara tekrarlama ihtiyacını duyduğumuz bu hatırlatmadan sonra, Sultan III. Selim emir ve iradesiyle yapılan (sonunda da hayatına mal olan) önemli bazı yeniliklere kısaca bir göz atalım.

1) En büyük yenilik hareketinin "Nizam–ı Cedit" ismiyle askerî sahada olduğu görünüyor. Bu isim ile günümüzde kullanılan "profesyonel ordu" tâbiri arasında büyük mânâ paralelliği var.
O dönemde, Sipahiler (ağır silâhlı süvari birlikleri) ve özellikle Yeniçeri Ocağının itirazından çekinildiği için, Nizam–ı Cedit müstakil bir ordu şeklinde değil, "Bostaniyan–ı Hassa Ocağı"na bağlı bir birim olarak kuruldu. Tatbikatta ise, zamanla ayrı ve padişaha doğrudan bağlı bir ordu hüviyetine büründüğü görüldü.
Nizam–ı Cedit için, önce Levent Çiftliğinde büyük talimgâhlar açıldı. Modern eğitim maksadıyla Avrupa'dan subaylar getirtildi. Aynı şekilde, silâh ve mühimmat işinde de modernizasyona gidildi. Zaman içinde, başarılı neticeler sağlandı.
Nitekim, Akka Kalesi önünde modern Fransız ordusunu perişan ederek (1799) Asya'yı işgale niyetlenen Napolyon'u sukût–u hayale uğratan Cezzar Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu da Levent Çiftliğinde tâlim görmüş Nizam–ı Cedit birliklerinden teşkil edilmişti.
Levent'ten sonra Nizam–ı Cedit için Üsküdar'da da pek büyük bir askerî kışla inşa edildi: Halen kullanılmakta olan Salimiye Kışlası.
Burası bilâhare merkez haline getirtilerek, Anadolu ve Rumeli'de de Nizam–ı Cedit'in şubeleri kuruldu.
Ne var ki, bu yeni ordu birlikleri kuvvetlenip sahasında yeni başarılara imza attıkça, gizli komitelerin kışkırtmalarla tahrik ettiği Yeniçeri Ocağındaki rahatsızlık da artmaya başladı.
Esasında, umumî ıslâhat çerçevesinde Yeniçeri Ocağı için de yeni düzenlemeler yapılmış ve uygulamaya geçilmişti. Ancak, bu yeni tedbirlerin de ihtiyaca kâfi gelmediği, hatta bir kısmının hatalı olduğu zamanla ortaya çıktı.
Donanma, Tershane, Kumbarahane ve Baruthane gibi bağlantılı sahalarda yapılan yeniliklerle ilgili konulara ileriki bölümlerde tekrar değineceğimizi hatırlatarak geçiyoruz.

2) Mühendishanelerin geliştirilmesi ve yenilerinin kurulması, yine III. Selim'in belli başlı teceddüt hareketleri arasında yer alır.
Daha evvelden, medrese usûlü eğitime ilâveten, ayrıca bir “Hendese Odası” kurulmuştu (1776); 1782 yılında ise, buranın ismi "Mühendishane–i Bahr–i Hümayun" şeklinde değiştirildi.
Sultan III. Selim, mevcutları yeterli görmeyerek, ayrıca Mühendishane –i Berrî–i Hümâyûn'un (1795) kurulmasını ferman etti. Bu üniversitenin alt birimleri olarak da, birçok mühendislik fakültesi açıldı.
(Bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi, işte bu tarihî mühendishanelerin devamı mahiyetinde sayılır. Hatırlatma: Berr, kara; Bahr ise deniz anlamındadır.)
* * *
Padişah III. Selim'in saltanat yıllarında, ayrıca savaş taktik ve stratejileri, basın ve yayın, siyaset ve diplomasi, iktisadî ve ticarî sahalarda da mühim yeniliklere ve değişikliklere imza atıldı.
Bu tür konulara da ileriki günlerde kısa da olsa temas etmeye çalışırız.


.

Osmanlı'nın sancılı, sarsıntılı yılları

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

06 Aralık 2011, Salı

İnsan gibi, devlet de yaşlanır

On dokuzuncu asır olan 1800'lü yıllar, ihtiyarlamış bulunan şanlı Osmanlı Devletinin en sıkıntılı, en sarsıntılı, en buhranlı döneminin başlangıcıdır.
Evet, şanlı devlet ihtiyardır; zira, beş asırlık bereketli ömrü geride bırakmıştır. Artık, ömrünün son asrına girmiş bulunmaktadır. Hazin âkıbet kaçınılmazdır.
Doğumdan sonra gelen çocukluk, gençlik, ihtiyarlık ve ölüm hakikati sadece insan için değil, devletler için de geçerli.
Kezâ, hayatın bu safhaları, insanlar için olduğu gibi devletler için de uzayıp kısalabiliyor.
Bu durum, yaşadığımız hikmet ve sebepler dünyasının değişmez mukadderatıdır. İnsanlar gibi, devletler de fâni olmaktan kurtulamıyor.
İşte, devletler tarihine bakıp değerlendirme yaparken, zahirî sebeplerin yanında İlâhî mukadderatın hissesi de nazardan uzak tutulmamalı.
Aksi takdirde, hem işin kolay tarafına kaçılmış olur, hem de kimi tarihî şahsiyetlere, hatta topluluklara haksız ve gereksiz yere suçlamalarda bulunulmuş olur.
Önemli olan, tarihî vakıaları olduğu gibi yansıtarak, yaşananlardan gerekli dersleri çıkarmak ve bunları tecrübe hanesine kaydedip ileriye doğru daha güvenli, daha istikrarlı adımlar atabilmektir.
İşte, burada asıl konumuz olan Osmanlı tarihinin sancılar ve sarsıntılarla dolu son yüzyılına bakıp değerlendirmelerde bulunurken, bizlerin de söz konusu zahirî ve kaderî cihetteki ölçü ve kıstasları mutlak sûrette nazar–ı itibara alması gerekir.
Bu husus, aynı zamanda hayata ve hadiselere "dengeli bakış"ın da bir anahtarı hükmündedir.
Altın mesabesindeki bu anahtarı usûlünce kullanmayanlar, ya tarih hazinesinin kapısını kırdırıp hırsızlara ve yağmacılara bayram ettiriyor, ya da binanın dışındaki motiflere, süslemelere dikkati çekmekle yetinip gelecek nesilleri o hazineden mahrûm bıraktırıyor.
Böylelerinin çoğu ya peşin hükümlüdür, ya da ideolojik saplantılar içindedir. İçlerinde, ayrıca tarih cahili, tarih tâciri, tarih yalancısı ve tarih magazincisi olan da var.
Bunlar, gerek övgüde ve gerekse yergide toptancı davranışlar. Padişahları, sadrâzamları, şeyhülislâmları, askerleri (özellikle Yeniçeri Ocağı), yahut yenilik hareketlerini değerlendirirken, ya insafa sığmaz suçlamalarda bulunurlar, ya da abartılı övgüler düzmeyi mârifet sayarlar.
Tuhaftır, ancak bu zümreden olanların yazıp neşrettiği tarih kitaplarından, piyasada ne yazık ki mebzul miktarda mevcut.
Burada, "dengeli bakış"ı esas almanın ehemmiyetini nazara veren birtakım genel ölçüleri hatırlattıktan sonra, şimdi 19. asrın (1800) başlarındaki Osmanlı devletinin içinde bulunduğu genel tablonun ana hatlarına şöyle bir nazar gezdirelim.

Sıkıntılı zamanda çetin isyanlar

Evet, 1800'lü yılların başlarında geniş Osmanlı coğrafyasının hemen her bölgesinde dinî, millî, fikrî, siyasî ve mezhebî kaynaklı kıpırdanmalar alenî şekilde başgöstermiş durumdaydı.
Avrupa'dan esen milliyetçilik kasırgası bereketli Balkan ve Rumeli bostanlarını kasıp kavururken, mukaddes beldelerin bulunduğu Arabistan taraflarında esen Vehhabî rüzgârı da özellikle Hicaz bölgesini toza dumana boğuyordu.
Öte yandan, devletin idare merkezi olan İstanbul, iç isyan odaklı sancılarla kıvranırken, özerklik ve yarı bağımsızlık yolunda ciddî adımların atıldığı Mısır'da ise, merkezin uykularını kaçırtan gelişmeler yaşanıyordu.

 

Osmanlı Devletinin hem en zayıf olduğu, hem de en şiddetli buhranla sancılandığı bir dönemde ortaya çıkan iç ve dış gaileler, devleti zaman zaman çöküşün eşiğine getirdi. Başta Mısır olmak üzere Ortadoğu coğrafyasındaki diğer Osmanlı merkezleri, önce Fransızların efsanevî lideri Napolyon'un (sağda), ardından Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşanın hakimiyet mücadelesine sahne oldu. 1800'lü yılların başlarında buralarda yaşanan kanlı çatışmalar ve idarî gel–gitler, Osmanlı otoritesini iyiden iyiye zaafa uğrattı.

Peşpeşe yaşanan bütün bu iç ve dış gaileleri maddeler halinde özetlemek gerekiyorsa, şunları ifade etmek mümkü:

1) On dokuzuncu asra girildiğinde, Mısır, Napolyon'un liderliğindeki donanımlı Fransız birliklerinin saldırısına, ardından işgaline uğramış; dahası, yerli halktan bazı gruplar Osmanlıya karşı ayaklanmaya ikna edilmiş (!) durumdaydı.

2) Milliyetçilik dalgasının yükseldiği Balkanlar'da Sırp isyanları başlamış, Belgrad elden gitmişti. Bu vahim durum, haliyle bölgedeki diğer etnik unsurların iştahını kabartıyordu.

3) Sırpları Yunanlılar takip etti. Girit'te Belgrad'tan şiddetli bir gaile başgösterdi. Mora taraflarında ise, isyan hareketleri ayyuka çıktı.

4) Osmanlı'ya isyan eden Vehhabiler, Arabistan yarımadasında hakimiyeti ele geçirme mücadelesine giriştiler. Taif'i muhasara altına aldılar. Ardından, Nisan 1803'te Hicaz'a (Mekke–Medine) yöneldiler. Bu mübarek beldeler, ara ara el değiştirse de, çatışmalar bitmek bilmedi.

5) Osmanlı devletinin, Mısır'ı işgal eden Fransa dışında ayrıca Rusya ile de bir savaş gailesi vardı. 1806 yılı sonlarında yeni bir Osmanlı–Rus savaşı patlak verdi. Kargaşadan istifade eden İngilizler de, donanmalarını Çanakkale Boğazı önlerine sevk ettiler. (Boğazı geçen bazı savaş gemileri, 20 Şubat 1807 günü İstanbul önlerine kadar geldi.)

6) Çetin mücadeleler neticesinde Fransızlardan kurtarılan İskenderiye (Mısır), 20 Mart 1807'de bu kez İngilizlerin işgaline uğradı.

7) Bütün bu sıkıntı ve gaileler yetmezmiş gibi, bir de merkezî otoriteyi sarsan "Kabakçı Mustafa İsyanı" patlak verdi. (25 Mayıs 1807) Bir anda, diğer bütün gaileleri bastıran ve onları geride bırakırcasına alevlenen bu isyan hareketi, Sultan III. Selim'in halli ile neticelendi. Dahası, zincirleme çalkantılarla iş padişahın katledilmesine kadar tırmandı.
* * *
İşte, bunlar gibi daha başka iç ve dış faktörlerin de etkisiyle, beşinci asrı geride bırakan şanlı Osmanlı Devleti, artık ömrünün son asrını yaşama ve mukadder olan hayat müddetini tamamlama sürecine (vetiresine) girmiş bulunuyordu.
Koca bir devletin bu son safhasını, bazı şahıs ve zümreleri suçlama kolaycılığına gitmeden objektif bir nazarla inceleyip anlamaya ve bundan lüzumlu dersler çıkarmaya devam edelim


.

Yakın tarihten ibret dersleri

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

05 Aralık 2011, Pazartesi

Yakın tarihi nereden başlatmalı?

Yakın tarihimiz, kimine göre İstanbul'dan (d)emir alan Bandırma Vapurunun Samsun Limanına ulaştığı 19 Mayıs 1919'dan başlıyor.
Keza, yakın tarihimizin başlangıç noktasını bazıları II. Meşrûtiyete (1908) dayandırırken, bazıları da otuz üç yıl daha geriye giderek, Sultan II. Abdülhamid'in tahta geçmesiyle beraber ilân edilen I. Meşrûtiyet dönemine (1876) kadar götürüp dayandırıyor.
Kimi fikir sahiplerine göre de, yakın tarihimizin başlangıç safhasını Tanzimat–ı Hayriye (1839) teşkil ediyor.
Biz ise, bu tezlerin tamamını içine alan bir yaklaşım tarzıyla yola çıkarak, yakın tarihimizi Tanzimat'ın da alt yapısını teşkil eden çalkantılı, hatta sarsıcı hadiseler zincirinin ilk halkasını teşkil eden Sultan III. Selim'in gidişi ve Sultan II. Mahmud'un tahta çıkışı safhasından (1807–1808) başlatarak ele almak istiyoruz.
* * *
Evet, sebep ve neticeleri itibariyle tesirleri günümüze de yansıyan büyük çaplı fikrî, siyasî, hukukî, ticarî, iktisadî, sosyal, fennî, medenî ve askerî hadiselerin en güçlü halkaları, bu dönemde zuhûr etmeye başladı.
Bir taraftan yenilik (cedit, teceddüt, tanzimat, ıslahat...) hareketleri, bir taraftan askerlerin, paşaların, şehzâdelerin, hatta padişahın kanıyla ve katliyle neticelenen kışkırtma ve isyan hareketleri (Yeniçeri isyanları), bir yandan Saltanat'ın devamı ve selâmeti için hem İstanbul halkından, hem taşradaki birimlerden (vâli, âyân, eşrâf…) daha fazla katkı ve destek sağlama çabaları (Sened–i İttifak) gibi önemli gelişmeler, yine özellikle Sultan III. Selim'in gidişi ve Sultan II. Mahmud'un tahta çıkışı devresinde yaşandı.

Yenilikte halef–selef Padişahlar: Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud

1761 doğumlu olan III. Selim, 28. Osmanlı Padişahı olup 1807 Mayıs'ında çıkan bir isyan (Kabakçı Mustafa isyanı) neticesi tahttan indirildi. Temmuz 1808'de ise, henüz 47 yaşında iken katledildi. Ona karşı askerde diğer bürokratik çevrelerde kabaran öfkenin sebebi yenilik (teceddüt) taraftarı olmasıdır. Bilhassa, yeni ve modern bir askerî düzenleme olan Nizâm–ı Cedidin kurulması, ona karşı yürütülen muhalefetin en belirgin istismar konusu haline geldi.
Sadece Osmanlı'da değil, hemen her devlette yenileşme hareketleri sıkıntılı ve sancılı olmuştur. Nitekim, benzer sancılar daha sonraki dönemlerde de devam etti.
Sultan III. Selim'i tahttan indiren ve bilâhare katleden zorbalar, kendilerine yakın gördükleri Şehzade Mustafa'yı (Sultan IV. Mustafa) tahta geçirdiler. Ancak, kargaşa bütün şiddetiyle devam etti. Sonunda yeni bir darbe daha yapıldı ve Osmanlı'nın tek erkek vârisi Şehzade Mahmud'un Saltanat tahtına oturması sağlandı.
* * *
Sultan II. Mahmud, Sultan III. Selim'in yenilik hareketlerini önce yumuşak geçişlerle sağlamaya çalıştı. Nizam–ı Cedit yerine Sekbân–ı Cedidi ikame etti. Ancak, muhalefetin baskısına dayanamayarak bunu da kaldırarak Asakir–i Mansure–i Muhammediyeyi kurdu. İleriki yıllarda ise, dizginleri tamamen ele geçirdi ve Yeniçeri Ocağını çok kanlı bir baskınla söndürdü. Fes ve kılık kıyafet hususunda da inkılâplara imza atan Sultan II. Mahmud, halk ve ulema tarafından fazla sevilmemekle beraber, ona alternatif olacak bir başka aday (şehzade) bulunamadığı için, yapmış olduğu bütün icraatlere mecburiyet tahtında rıza getirildi. 1839'daki Nizip Bozgunu, Sultan Mahmud'u üzüntüye boğdu. Aynı sene içinde vefat etti.

 

 

Asrın Bediî nasıl bakıyor?

Bizim açımızdan fevkalâde ehemmiyet arz eden bir başka husus da, Bediüzzaman Said Nursî'nin tarihin bu devresine dair âyet ve hadisler ışığında yapmış olduğu tahlil ve değerlendirmelerdir.
Üstad Bediüzzaman, ileriki bölümlerde daha etraflıca değineceğimiz gibi, 19. ve 20. asırda (1800 ve 1900'lü yıllarda) vukua gelen sarsıcı hadiseleri "müddeti uzundur" dediği "Âhirzaman"ın küçük ve büyük alâmetleri mânâsında görüp öyle tevil ediyor.
Rumûzât–ı Semâniye isimli eserinde, "küçük Deccallerin ileri karakolu" şeklinde tâbir ettiği mason ve zındıka komitelerinin tâ 1800'lü yılların başlarından itibaren Yeniçeri Ocağına sızdıklarından ve gizli faaliyetlerle askerleri kışkırtıp isyan/ihtilâl çıkartarak elim hadiselere sebebiyet verdiklerinden söz ediyor, Bediüzzaman Hazretleri. (Aynı bahiste, Kevser Sûresindeki bir âyetten cifrî ve ebcedî mânâlar istihraç edilerek, büyük Deccallerin o tarihten yüz sene sonra ortaya çıkacaklarına dair yorumlar yapılıyor.)
Konuya bu cepheden baktığımızda, "Yakın Tarih" bir cihetiyle "Âhirzaman Tarihi" şeklinde görünürken, Said Nursî de karşımızda "Âhirzamanın Bediüzzaman'ı" mânâ ve mahiyetinde tezâhür ediyor.
İşte, bunlar gibi daha başka sebep ve gerekçelerle, yakın tarihimizin başlangıç safhası için 1800'lü yılları esas almayı, 1900'lü yıllarda yaşanan hadiseler üzerinde ise, daha ciddî ve daha etraflıca durmayı tercih ettik.
Bu girizgâhtan sonra, önemli birkaç noktaya da temas ederek, bugünkü bölüme nokta koyalım.

Kısa Kısa

Önümüzdeki dönemde, çalışmalarımızın ağırlıklı kısmını "Günün Tarihi"nden ziyade "Yakın Tarih"in önemli hadiselerine dair tetkik ve tahliller teşkil edecek.
Bunu yapmaktaki en önemli gayemiz, "hakikatin sadık şahidi" olan tarihî bilgileri, dolayısıyla tarih sevgisini kitlelere mal etmek ve bilhassa gençleri bu mecrâya teşvik ile yaşanmış gerçekleri öğrenmeye sevk etmektir.
Zira, bir nesil, geçmişi hakkında ne ölçüde doğru ve lüzumlu bilgilere sahip olursa, geleceğine de aynı ölçüde bir cesaret, emniyet ve vukûfiyet ile bakabilme şansına, imkânına sahip olur.
Evet, yazılarımızda bir yandan aktüel gelişmelere yer ayırırken, bir yandan da yakın tarihimizden tesbit ettiğimiz ibret derslerini sizlerle paylaşmaya inşallah devam etmek arzusundayız. Gayret bizden, duâ sizden, tevfik Allah'tan.

.

Dersim'deki 'vahşî irtica'

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

02 Aralık 2011, Cuma

Dikkat! Bu yazının giriş kısmını lütfen okuyunuz. İlk üç cümlede ifade edilen hususlar sizi yeterince alâkadar etmiyorsa, zahmete katlanıp devamını okumayınız. Şayet, alâkadar ediyor ve dikkate değer buluyorsanız, o takdirde bu yazıyı başkasıyla da paylaşmanızı önemle tavsiye ederiz.

İnsan ve Müslüman gözüyle bakış

* Dersim Hadisesi, insan ve vatandaş olarak hepimizi yakından ilgilendirecek kadar önemli olmasaydı, bu derece gürültü kopararak gündeme gelmez ve gündemde kalmaya devam etmezdi.
* Bundan 74 sene evvel (1937–38) Dersim'de yaşanan "insanlık dramı", mü'min ve Müslüman olarak bizi yakından alâkadar edecek kadar ehemmiyetli olmasaydı, bu konuda seri halinde yazılar yazmaya, bu mesele üzerinde bunca tahşidat yapmaya gerek duymazdık.
* Bir "vahşî irtica"nın eseri olan Dersim Fâciası, mânevî cephesi itibariyle "Süfyaniyetin mahiyeti"ni gösteren, dolayısıyla Beşinci Şuâ'nın pek mühim bir hükmünü ibrâz ile gözler önüne seren çarpıcı bir misâl teşkil etmeseydi, Nur Talebeleri bu meseleyi fazla kaale almayabilir ve üzerinde ciddiyetle durma gereğini hissetmeyebilirdi.
Demek ki, bu mesele maddî–mânevî her yönüyle araştırılacak ve dikkate alınacak kadar ehemmiyetlidir. Ki, bizler de bu sebeple üzerinde durmaya ve konuyla ilgili tahdişat yapmaya devam ediyoruz.

Devletin yönetim kadrosu

Dersim Hadisesinin yaşandığı süreç içindeki devletin üst yönetim kadrosu, üstelik sorumluluk derecesine göre dahi gayet açık şekilde bellidir ve biliniyordur.
Bu vâzıh gerçeği şu veya bu sebeple saklamaya, bilmezden görmezden gelmeye, yahut türlü tevillerle sorumluluk tablosunu çarpıtmaya hiç gerek yok.
Evet, kim ne derse desin, aşağıdaki tablo tarihin ve gerçeğin tescilindedir:
1) Cumhurbaşkanı M. Kemal'dir. Dersim Hadisesinin başlangıcından sonuna kadar da Cumhurreisi ve CHP Genel Başkanı sıfatıyla aktif olarak devrede olup, Ankara'da ve bölgede yaşanan bütün gelişmelerden haberdardır. Hastalığı sebebiyle Dolmabahçe'de kalmaya başlaması, 1938'deki İkinci Dersim Harekâtının tamamlanmasından sonradır. Onun hastalığını ve Hatay gailesini diline dolayarak ahkâm kesenler, Dersim gerçeğini bilerek ya da bilmeyerek çarpıtmaktan başka bir iş görmüyorlar.
M. Kemal, Seyyid Rıza ve arkadaşlarının idam edildiği günlerde (15–18 Kasım 1937) kat'î sûrette bölgede (hatta 17 Kasım'da Tunceli–Pertek'te) olup, yaşanan tüm gelişmelerden etraflıca haberdardır. (Bkz: Cumhuriyet gazetesinin ilgili tarih ve sayıları.)
2) İsmet İnönü, Dersim Harekâtı ve katliâmının başladığı günlerde CHP Genel Sekreteri (Parti Kâtib–i Umumî) ve Başvekil'dir. Üstelik, tam 12 senedir aynı makamda bulunmaktadır. Dolayısıyla, Şeyh Said ve Menemen Hadisesi ile Zilan ve Sason Katliamının yanı sıra, Şapka'dan Laiklik İnkılâbına kadar yaşanan bütün kanlı olaylarda ve yapılan bütün inkilâplarda Başbakan sıfatıyla ikinci derecede yetki ve pay sahibidir. Dahası, tıpkı Şeyh Said Hadisesinde (1925'te Başbakan Fethi Okyar'ı devirerek) olduğu gibi, Dersim Harekâtını da plânlayıp kanla bastırmayı aynı heves ve iştahla isteyen yine kendisidir. (1938'deki İkinci Dersim Operasyonu günlerinde, M. Kemal ile arası açıldığı için, siyaseten dışlanmış durumdaydı. Başbakanlık makamında Celal Bayar bulunuyordu.)
3) Fevzi Çakmak, 1922'den beri ordunun başında olup Dersim Hadisesinin başından sonuna kadar da aktif şekilde görevde bulunuyordu. Üstelik, orada yapılan katliâmı ve ardından yapılan tehciri (sürgünleri) herkesten fazla savunmuş ve emir–komuta zinciri içinde işlenen bütün mezalime adeta alkış tutmuştur. Eğer öyle olmasaydı, onun emri altındaki komutanlar Dersim'i bu derece yakamaz, Dersimlileri bu derece ateşe atarak binlerce mâsumun kanına girmeyi göze alamazlardı.
4) Celal Bayar, İsmet Paşanın yerine Ekim 1937'de Başvekâlete atandığında, kanlı Dersim Harekâtı çoktan (Mart) başlamış devam ediyordu. Ancak, o da bu harekâtı durdurma yönünde hiçbir inisiyatif kullanmadığı gibi, İkinci Harekât kısmı tamamiyle onun Başbakanlığı döneminde gerçekleştirildi. Dolayısıyla, o da Dersim Fâciasında "dördüncü rükün" olarak dördüncü derecede sorumluluk ve hisse sahibi durumundadır. Onun sonradan "Biz emredileni yaptık" demesi ve bir derece nedâmet hissi duyması, yine de onu bu meselede temize çıkarmaya yetmez.

Bediüzzaman ne diyor?

Dersim Hadisesinin mânevî cephesine baktığımızda, hem ilk, hem de en tesirli sözlerin Bediüzzaman Said Nursî'ye ait olduğunu görmekteyiz.
Meselâ, tâ 1908'lerde "âhirzaman rivâyetleri"yle ilgili sorulan suâllere vermiş olduğu cevapta, Dersim'de sergilenen vukuata ve benzerlerine işaretle şunları ifade eder: "Her iki Deccal, âzamî bir istibdat ve âzamî bir zulüm ve âzamî bir şiddet ve dehşetle hareket ettiklerinden, âzamî bir iktidar görünür. Evet, öyle acip bir istibdat ki, kanunlar perdesinde herkesin vicdanına ve mukaddesatına, hattâ elbisesine müdahale ederler. (...) Hem. öyle bir zulüm ve cebir ki, bir adamın yüzünden yüz köyü harap ve yüzer mâsumları tecziye (ceza) ve tehcîr (sürgün) ile perişan eder." (Şualar, Beşinci Şuâ, Üç Küçük Mesele'den İkinci Mesele, s.  512.)
Câlib–i dikkattir: Bediüzzaman, yaklaşık otuz yıl öncesinden Dersim ve benzeri hadiselere işaretle, köylerin harap edilerek mâsumların hem öldürülmesinden, hem de sürgün edilmesinden söz ediyor.
İşte, ülke genelinde yüz bini aşkın, Dersim'de ise, resmî rakamlarla da 13.800 ölüm ve 12 binden fazla insanımızın sürgüne gönderildiği ifade ediliyor.
Bediüzzaman ve talebeleri, 1948–49'daki Afyon Mahkemesinde, yapılan bir suçlama üzerine yaptıkları müdafaada, Dersim Fâciasını açıkça telâffuz ederek, Beşinci Şuâ'da yukarıda zikredilen hükmünün gözler önüne serildiğini şu sözlerle beyan ediyorlar: "1938'deki Dersim Fâciasında, binler mâsumları, ihtiyar kadınları hem öldürüp hem ateşlere atmak ve bir isyan tevehhümü ve ihtimali yüzünden (o mâsumların) yaktırılması, Beşinci Şuâ'nın 'Bir câni yüzünden yüz köyü harab eder, bir âsi yüzünden binler mâsumu mahv eder' hükmünü kat'î hakikat olarak gözlerine sokuyor." (Yeni Asya, 24 Kasım 2011)
(NOT: Beşinci Şuâ'nın bir bölümünde, ayrıca bir Sadrâzam ve bir Serasker'in teshir edilerek dehşetli komitaya dahil olmasından bahsedilir.)
Evet, 74 sene evvel yaşanan ve şimdi de gündeme taşınan Dersim Hadisesi ile, hem Beşinci Şuâ'nın hükmü, hem "Sırr–ı innâ a'teyna"daki "dört rükün" bahsi, hem pek mühim bir mesele olan "Süfyaniyetin mahiyetinin anlaşılması" gibi hususlar, büyük ölçüde vüzuha kavuşmuş oluyor.

Dine "irtica" damgası vuranlar

Bediüzzaman Hazretleri, Emirdağ Lâhikası isimli eserinde yer alan birkaç mektubunda (s. 320) Kur'ân'da tekrar ile zikredilen "Lâ tezirü vâziretün vizra uhrâ. Yani: Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez; Birisinin hatasıyla başkası mesul olamaz" meâlindeki âyetin izahı sâdedinde, özetle şunları beyan ediyor:
"Kur’ân’ın bir kànun–u esasîsi, muhabbet ve uhuvvet–i hakikiyeyi temin eden ve bu millet–i İslâmiyeyi ve memleketi büyük tehlikeden kurtaran bu kanun–u esasî ki, 'Birisinin hatasıyla başkası mesul olamaz.' Kardeşi de olsa, aşireti ve taifesi de olsa, partisi de olsa, o cinayete şerik sayılmaz.
"(...) İşte, Kur’ân’ın bu gibi kudsî kanun–u esasîsine irtica namını veren bedbahtlar, vahşet ve bedevîliğin dehşetli bir kanun–u esasîsi olarak kabul ettikleri şimdiki öylelerinin siyasetinin bir nokta–i istinadı şudur ki: 'Cemaatin selâmeti için fert feda edilir. Vatanın selâmeti için eşhasın hukuku nazara alınmaz. Devletin siyasetinin selâmeti için cüz’î zulümler nazara alınmaz' diye, birtek câni yüzünden bir köyü mahvetmekle bin mâsumun hakkını nazara almaz. Birtek câninin yüzünden bin adamın kılıçtan geçmesini câiz görür. Bir adamın yaralanmasıyla binler mâsumu sıkıntıya verdirir. Ve iki yüz adamın kurşuna dizilmesini o bahaneyle nazara almaz.
"Bu âyetinin ders verdiği kanun–u esasîsi ile adâlet–i hakikiyeyi ve ittihadı ve uhuvveti temin etmeye çalışan ehl–i iman fedakârlarına 'mürteci' nâmını verip onları müttehem etmek, mel’un Yezid’in zulmünü adalet–i Ömeriyeye tercih etmek misilli en vahşî ve zalimâne bir engizisyon kanununu, beşerin en yüksek terakkiyatına ve adâletine medar olan Kur’ân’ın mezkûr kànun–u esasîsine tercih etmek hükmündedir."

.

Dersim dersinden iyi not alamadılar

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

01 Aralık 2011, Perşembe

Dersim tartışması, Türkiye'nin gündemini ısıttı, ısıtmaya devam ediyor.

Ağırlıklı kısmı 1937–38 yıllarında yaşanan ve on binlerce vatandaşın canını, malını, mülkünü telef ettiren Dersim Fâciası hakkında ilgili–ilgisiz hemen herkes konuştu, herkes kendince bir tavır geliştirdi.
Dönüp genel tabloya şöyle bir baktığımızda, bu konuda iyi not alanları ne yazık ki göremedik.
Başta siyasî parti liderleri ve mensupları olmak üzere, özelde Dersimliler, genelde Alevî ve Bektaşî temsilcileri, gedikli köşe yazarları, ekran ve mikrofonlarda ahkâm kesen meşhûrlar ve konuyla bağlantılı konuşan daha birçok kimse, Dersim Hadisesini olduğu gibi yansıtmadı.
Konuya müdahil olanların çoğu, hadiseyi ya eksik ve hatalı şekilde yansıttı, ya bilerek konuyu saptırma/çarpıtma yönüne gitti, ya korku belâsından, ya siyasî ve ideolojik mülâhazalarla, ya da resmî görüş zaptiyeliği sebebiyle, kişi bildiği ve inandığı doğruları dahi olduğu gibi yansıtma cihetine gitmedi.
Hal böyle olunca, bu kimselerin Dersim dersinden aldıkları notlar da elbette ki düşük, hatta bir kısmı geçersiz olacaktır.
Birkaç örnek vermek gerekirse, şöyle bir listeleme yapmak mümkün.
* * *
Başbakan Erdoğan: Partisi on yıla yakındır iktidarda olmasına rağmen, "Devlet eliyle katliâm yapılmıştır" dediği Dersim Hadisesini hiç gündeme getirmedi. Meclis'te bir araştırma komisyonunun kurulması, arşivdeki resmî bilgi ve belgelerin kamuoyuna açıklanması gibi hususlarda ciddî hiçbir adım atmadı. "Bizim kuşağın tâ 60'lı yıllarda Necip Fazıl'dan okuyup öğrendiğimiz" dediği Dersim Fâciası hakkında bugün söyledikleri elbette ki çok önemli; ancak, bütün bunları üç–beş sene, hatta sekiz–on sene evvel de gündeme taşıyabilirdi. Öyle yapmayıp, bir başkasının konuyu gündeme getirmesinden sonra harekete geçmesi, konuşurken de birinci derecede sorumlu olanları (F. Çakmak, M. Kemal) muaf tutarak, geçmişteki günahları İnönü'ye, arta kalan tortusunu da siyasî rakibi Kılıçdaroğlu'na yükleme cihetine gitmesi, objektif nazarlarda onun hakkında "eksi puan" şeklinde kayıtlara geçti. Keza, "Devlet adına özür" dilemesi, resmî belgeleri açıklaması gayet yerindeydi; fakat, bunları konuştuğu yer "devlet makamı" değil, parti il başkanları ortamıydı. Haliyle, bu da serrişte edildi ve böylesi bir özür dilemenin Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı veya Meclis Genel Kurulunda gerçekleşmesi gerektiği ifade edildi.
* * *
Kemal Kılıçdaroğlu: Ailecek bir "Dersim mağduru" olan Kılıçdaroğlu için, aslında çok yerinde ve hiç kaçırılmayacak bir fırsat doğmuştu. Kendi ifadesiyle de "Bir insanlık dramı" olan Dersim Hadisesinin araştırılması ve karanlıkta kalan noktaların aydınlatılması hususunda rahat, cesur ve sahici davranarak çok önemli katkılarda bulunabilirdi. Fakat, o kendi vicdanını ve bilgisini konuşturmak yerine, tuttu "derin CHP"nin ideolojisi istikametinde açıklamalarda bulundu. Partisi ve partisinin kurucu kadrosuna toz kondurulsun istemedi. Oysa, Dersim'in harabeye çevrilmesinde en etkili rol, en büyük sorumluluk onlara aittir. Kılıçdaroğlu, bir nevî "sakalla bıyık arasında" kaldı. Bu durumda, Dersim'i yakan canilerin yüzüne "dik tükürmek" gerekirken, o tuttu tükrüğünü yuttu, yutkunmayı tercih etti. Başbakan'a "siyaset yapıyor" diye sert eleştiriler yöneltti; ancak, kendisi de aynı siyasî kaygının bataklığına saplandı, durdu. Çırpındıkça da battı, batmaya devam ediyor.
* * *
Hüseyin Aygün: Fikir adamı olup, aynı zamanda Tunceli milletvekilidir. Dersim meselesinin gündeme yeniden gelmesine kendi açıklamaları sebep oldu. Fakat, fikriyatının ve iddiasının takipçisi olmadı, olamadı. Özellikle, "M. Kemal de olandan–bitenden haberdardı" demesi, tam bir cesaret örneğiydi. Ancak, derin odaklardan ve hasseten parti içinden gelen şiddetli tepkiler üzerine durakladı, daha ileri adımlar atamadı.
* * *
Bahçeli ve Demirtaş: Gariptir, siyaseten zıt gibi görünen MHP ile BDP, Dersim konusunda aynı paralelde konuştular: Bugünkü PKK–KCK ne ise, geçmişte Dersim'de yaşananlar da aynıdır. Oysa, bu dosya açılıp bilgiler, belgeler incelendiğinde, bu iki görüşün de temelden iflâs ettiği alenen görülecektir. Zira, binlerce kadın, çocuk, mâsum sivilin hükûmet kuvvetleriyle katledildiği Dersim Fâciasıyla, asker ve polisin de dahil olduğu binlerce mâsumu katleden terör örgütünün birbiriyle benzeşir hiçbir tarafı yoktur. Dolayısıyla, bu iki zıddı aynileştirmeye çalışmak, tamamen siyasî ve ideolojik maksatlıdır; kesinlikle aklın ve vicdanın kabul edebileceği bir şey değildir ve olamaz.
* * *
Alevî–Bektaşî dernekleri: Senelerdir Dersim meselesini haklı olarak dillendiren bu din kardeşlerimiz, ne hikmetse son tartışmalarda yan çizdiler. "Aman Atatürk'ün imajına zarar gelmesin. Aman CHP zarar görmesin" kaygısıyla, yakın tarihin yaşanmış gerçeklerini kısmen de olsa örtbas etme yoluna saptılar. Dersim'i kan gölüne döndürenlerin, hakikatte Sünnî olmadığı, Sünnîlikle bir ilgilerinin bulunmadığı anlaşılınca da büyük şaşkınlık yaşadılar. Hele hele, Dersimlilerin geçmişte yaşadığı elim acıları ruhunda, vicdanında en çok hisseden ve orada yapılan zulümleri cesaretle sorgulayanların yine Sünnîler olduğunu görünce, daha ne diyeceklerini şaşırdılar. Oysa, böyle bir şaşkınlığa hiç gerek yok. Zulüm nereden ve kimden gelirse gelsin, ona karşı tek yürek olduğumuzu ilân ve ibrâz etmek durumundayız.
* * *
Mâlum medya: Bir sürü yalan ve tezviratın, yine mâlum köşelerden lağım gibi aktığına şahit olduk. Tam anlamıyla, jakobence bir tavır sergilediler. Zulme, vahşete adeta kılıf giydirmeye yeltendiler. Eskiden daha etkili olabiliyorlardı. Fakat, gitgide kuvvetten, takattan düşüyorlar, itibar kaybediyorlar, inandırıcı olmaktan fersah fersah uzaklaşıyorlar. Resmî ideolojinin yalancı ve yalakacı zümresinden olan bu kesimden zaten başka bir şey beklenemezdi, beklenmemeli. Bunlar, hiç şüphe edilmesin ki, tükeniş sürecine girmiş durumdalar.

 

 

 

 

İETT'den müjdeli mesaj

 

Geçtiğimiz Pazartesi günkü yazımız "İETT'nin örnek alınacak hizmetleri"ne dairdi.
İETT Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğünden kısa bir bilgi ve teşekkür mesajı geldi.
Aynı zamanda duyarlılığın da bir göstergesi mahiyetini taşıyan bu mesaj şöyle: "Yazınız incelenmiş olup, kurumumuz çalışmaları ile ilgili görüş ve önerileriniz için teşekkür ederiz. Tüm merkezî duraklarda bu sistem (elektronik pano) kısa zaman içerisinde yaygınlaşacaktır."


.

İntihar süsü verilmiş cinayetler

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

30 Kasım 2011, Çarşamba

Meşhûr zenginlerin, siyasî aktörlerin, sahasında çığır açan bilginlerin, kilit noktada bulunan bürokratların ve uzmanlık alanında zirveye tırmanan şahsiyetlerin ânî ölümleri, genellikle şüphe ve tereddütle karşılanmıştır.

Bu durum hiç yadırganmamalı ve "Amaaan, yine mi komplo teorisi... Kabak tadı verdi canım... Bıktık artık bu komplo teorilerinden..." diye söylenip duran saptırma, örtbas ve kamuflaj şampiyonlarının sözlerine asla itibar edilmemeli.
Zira, sözünü ettiğimiz kategorideki şahıslar, tarih boyunca daima sûikast plânlarının boy hedefi olagelmişlerdir.
Düşünün ki, Kàinatın Efendisi (asm) dahi mükerrer defalar sûikast plânlarına hedef olmuştur.
Düşünün ki, "Dört büyük halife"nin üçü, sinsî plânlarla yapılan sûikastler sonucu şehit düştüler.
Bu meyanda çarpıcı birkaç örnek daha vermek gerekirse...
* Sultan Murad–ı Hüdavendigâr, Kosova'daki zafer meydanında, yanına "Müslüman olmak istiyorum" diyerek yaklaşan Sırp cânisi Miloş tarafından hançerlenerek şehid edildi.
* Gerek Sultan Fatih'in ve gerekse oğlu Cem Sultan'ın, bir şekilde zehirlenerek öldürüldükleri yönünde kuvvetli rivâyetler var.
* Askerî darbe (1876) ile tahttan indirilen "pehlivan padişah" Sultan Abdülaziz'in "intihar süsü" verilerek katledildiği, iki sene sonra açılan Yıldız Mahkemesinde ancak anlaşılabildi.
* ABD'de birçok siyasî ve de siyahî lider, gayet plânlı şekilde düzenlenen sûikastler sonucu öldürüldüler.
* Ankara'da 1923'te katledilen Trabzon mebusu Ali Şükrü Beyin tetikçisi belli oldu; ancak, bu sûikastın gizli plânı ve işlenen cinayetin azmettiricilerinin kim veya kimler olduğu hâlâ meçhûl.
* Turgut Özal'ın kongre salonunda silâhla yaralanması olayı üzerindeki sır perdesi hâlâ kaldırılamamışken, hem onun, hem de Org. Eşref Bitlis'in plânlı sûikastler sonucu öldürüldükleri ciddî ciddî iddia ediliyor.
* 27 Mayıs Darbesi (1960) sonucu yakalanarak Harp Okulunda işkenceden geçirilen ve darbenin üçüncü günü bir resmî tutanakla "Okulun yüksek penceresinden atlayarak intihar etti" denilen İçişleri Bakanı Namık Gedik'in gerçekte intihar etmediğini, baygın halde iken pencereden atılarak katledildiğini de ben iddia ediyorum. Üstelik, bu iddiamı her platformda ispata hazırım.

ASELSAN'da seri ölümler

Şimdilerde yeniden gündeme gelen ASELSAN mühendislerinin şüpheli ölümleri, bize yukarıdaki hadiseleri derhatır ettirdi.
ASELSAN, Ordunun haberleşme cihaz ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla 1975 yılında kuruldu. Aradan geçen otuz beş yıllık süre içinde, bu kuruluşun yüksek teknoloji sahasında fevkalâde önemli gelişmeler kaydettiğini görmekteyiz.
* * *
Bilindiği gibi, bu kuruluşta çalışan "beyin takımı" seviyesindeki mühendislerden Hüseyin Başbilen 2006 yılı Ağustos'unda, Halim Ünal 17 Ocak 2007'de ve dokuz gün sonra da Evrim Yançeken'in gerçekleşen ölümleri "intihar ettiler" diye kayıtlara geçti.
Bu yöndeki resmî açıklama, başta aileleri olmak üzere hemen hiç kimseyi ikna etmedi. Ölümlerin peşpeşe gelmesi, hadiseler zinciri üzerindeki şüpheleri, tereddütleri daha da arttırdı.
Yaşanan bu "seri ölümler" elbette ki normal bir durum olarak addedilemezdi.
Aradan geçen zaman zarfında, bu seri ölümlerin üzerindeki sır perdesini aralamak maksadıyla, Ankara Cumhuriyet Savcılığı tarafından soruşturma başlatıldı.
Görevlendirilen bilirkişiler, uzun araştırmalar neticesinde savcılığa sundukları raporlarında, meselâ Hüseyin Başbilen'in ölümüyle ilgili olarak ''Olay intihar süsü verilmiş bir cinayet'' şeklinde nitelendirildi.
Yukarıdaki örneklerden de yola çıkarak denilebelir ki, kuvvetli bir ihtimalle, işlenen cinayetlere intihar süsü verilerek, bu vatanın beyin takımına yönelik gayet profesyonelce bir faaliyet yürütülmüştür.

Isparta'da düşen uçakta 50 yetişmiş insanımız vardı

ASELSAN'daki şüpheli ölümlerle aynı derecede kuvvetli bir ihtimalle, dört sene önce bugün (30 Kasım 2007)  İstanbul–Isparta seferini yapmakta olan Atlasjet Havayollarına ait yolcu uçağının düşmesi de "kaza süsü verilmiş bir sûikast" eseridir.
Zira, o uçakta da Türkiye'nin yetişmiş beyin takımından 50 seçkin bilimadamı vardı.
Uçağın inişe geçtiği sırada Isparta Türbetepe mevkiinde düşmesi sonucu, mürettebat dahil içindekilerin tamamı vefat etti.
Dolayısıyla, ASELSAN mühendislerinin ölümüyle ilgili yürütülen soruşturmanın bir benzeri de, bu elim hadise için de başlatılmalı.
* * *
Bu vesileyle, şu hususu bir kez daha hatırlatma gereğini duymaktayız ki:
Cinayet ve sûikast şebekeleri, gayet profesyonelce çalışıyorlar.
Araya taşeronları, maşaları, tetikçileri koyarak, kendilerini rahatlıkla kamufle edebiliyorlar.
Bu tetikçilerden yola çıkarak, onlara ulaşabilmek, hiç de kolay görünmüyor.
Zira, aradaki tetikçi ve taşeronlar için yaptıkları harcamaların çok daha fazlasını "iz kaybettirmek" için harcıyorlar.
Ancak, bu karanlık odaklar ne kadar gizli çalışırsa çalışsınlar, eğer millete hizmeti esas alan devletin aklı, tecrübesi ve imkânları devreye girerse, yine de doğru neticeler almak ve cinayetler üzerindeki sis perdesini dağıtmak mümkün hale gelir.
Şayet, karanlıkta kalan bazı hadiseler aydınlığa kavuşturulabilinirse, inanıyoruz ki gerisi gelecek ve adâletten, hürriyetten, şeffaflıktan yana kuvvetli bir rüzgâr esmeye başlayacaktır.
Ümit ve temenni ediyoruz ki, Türkiye'de hakka, hukuka dayanan ve şeffaflığı esas alan böylesi bir sürece girilmiş olsun.

 

 

Darbeciler tarafından devrilen devlet adamlarından Sultan Abdülaziz (1876) gibi İçişleri Bakanı Namık Gedik (1960) de, intihar süsü verilerek katledildiler. Darbecilerin stratejik müttefiklerinin de ASELSAN mühendisleri için benzer bir plânı uygulamış olması kuvvetle muhtemel.

 

Kemalistler telâş içinde

Dersim Hadisesinin gündeme gelmesi ve bilhassa 1937–38 yıllarında yaşanan katliâmlar üzerindeki perdelerin yırtılmaya başlaması, Kemalist geçinen kesimleri fena halde rahatsız etmişe benziyor.
Bu kimselerin, pür telâş içinde konuya müdahil olduklarını ve binbir dereden su getirerek, o tarihte işlenen korkunç cinayetlere habire kılıf giydirmeye çalıştıklarını esefle müşahade etmekteyiz.
Ancak, nafile...
Zira, vatandaş ekseriyeti, eskisi gibi "Böyle gelmiş, böyle gitsin" demiyor.
Ciddî bir sorgulama ve yakın tarihimizle yüzleşme rüzgarı öyle kuvvetlice esmeye başladı ki, Kemalistler, uyanan ve bilgi sahibi olan vatandaşları bundan böyle kolay kolay uyutamazlar, kandıramazlar.
Muhtemelen, onlar da bu uyanışın farkına vardıkları için ki, son derece gergin olup agresif tavırlar sergiliyorlar.
Ancak, böyle davranmakla daha da geriliyorlar, mevzi üstüne mevzi kaybediyorlar.
Eee, kolay değil elbette: Hem kendi vatandaşından on binlerce insanı katledeceksin, sonra da cinayetine kılıf giydirip o kan deryası üzerinde oturmaya devam edeceksin.
Bilhassa, şu noktanın çok iyi anlaşıldığını tahmin ediyoruz: Dersim'de, Ziylan'da, Menemen'de, Sason'da ve benzeri yerlerde devlet adına yapılan katliâm hareketi, değil kendi vatandaşlarına karşı, hariçten saldıran bir devletin vatandaşlarına karşı dahi yapılamaz. Yani, Dersim ve benzerlerinde olduğu gibi, savaş halindeki düşman tarafın kadınlarına, çocuklarına, mâsumlarına yönelik olarak böylesi bir saldırganlık tavrı sergilenemez.
Bu realitenin anlaşılması, elbette ki birilerini tedirgin edecek ve ediyor. Bunu da normal karşılamak gerekir.

.

Dersim cânileri Sünnî miydi?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

25 Kasım 2011, Cuma

Dersim meselesini konuşup tartışıyoruz. Şunu herkez kat'î sûrette bilsin ki, bu mesele konuşulup tartışılmaya devam edecektir.

Peki neden, niçin, neye binaen?
Şunun için: Devlet adına özür dileyen sayın Başbakan Erdoğan ve Dersim'li anamuhalefet partisi genel başkanı sayın Kılıçdaroğlu'nun da dahil olduğu pekçok şahsiyet, Dersim Hadisesini bir "insanlık dramı" diye nitelendirmiştir.
Madem ki, hadise bir trajedi, bir insanlık dramıdır ve insan olan herkesi alâkadar ediyor, elbette bizler de bu hadiseye ilgisiz, bîgane kalamayız.
Dolayısıyla, Dersim trajedisi, CHP'nin de, sayın Kılıçdaroğlu'nun da tekelinde değildir... Aynı şekilde, bu hadise sayın Başbakanın da, diğer siyasî partilerin de, hatta Alevilerin de, hatta ve hatta Dersimlilerin de tekelinde değildir ve olamaz.
Yoğunluklu şekilde 1937–38 yıllarında yaşanmış olan bu büyük trajedinin üzerindeki sis perdesi bütünüyle dağılıncaya, hadiseler zincirinin karanlıkta bırakılan halkaları tümüyle aydınlatılıncaya ve orada işlenen azim cinayetlerin fail, müsebbip ve azmettiricileri belli oluncaya kadar, biz insanlar "insanlık nâmına" bu meselenin peşini bırakmayız, bırakamayız.
Bunu herkes lütfen böyle bilsin.
Öte yandan, siyasî Bektaşilik, yahut ideolojik Alevilik vadisinde yürüyen ve yıllardır CHP'nin değirmenine su taşıyan bir kısım vatandaşlarımız kusura bakmasınlar; bu konuda onları dinlemek ve söylediklerini baz almak veya ölçü kabul etmek durumunda değiliz.
Aynı şekilde "CHP'nin oy deposu" görünümü veren bugünkü Dersimlileri de dinlemek ve onların tavsiyeleri doğrultusunda hareket etmek durumunda değiliz.
Hele hele, Hz. Ali'nin (kv) resminin (tasvirinin) yanına ve ona eşdeğer bir sunumla başkasının resmini koyan ve bu tabloyu içine sindiren Alevileri, bu konuda dinlemek dahi istemiyoruz.
Zira, onların büsbütün yanlış lanse ettikleri Hz. Ali'yi (kv), ehl–i Sünnet olarak, en az Aleviler kadar sevip takdir ettiğimize ve onu hakiki vechesiyle daha ziyade tanıyıp bağrımıza bastığımıza şeksiz, şüphesiz sûrette kanaat getiriyoruz.
O Şâh–ı Velâyet ki, Kâinatın Efendisinin (asm) hem yakın akrabası, hem damadı olup hürmete şâyân seyyidler neslinin babasıdır. Dolayısıyla, onu nasıl sevmez, nasıl takdir etmeyiz... Hâşâ ve kellâ!

Cânî canavarlar

Ehl–i Sünnetten olan bizler, binlerce mâsumun katledilmesiyle neticelenen Dersim Fâciasını sadece bugün veya yakın tarihten bu yana konuşuyor, tartışıyor, yahut dert ediniyor değiliz.
Bakınız, Bediüzzaman Hazretlerinin bu meseleyle ilgili tavrına dair çarpıcı bilgiler dünkü (24 Kasım 2011) Yeni Asya'nın Lâhika sayfasında neşredildi.
Ehl–i Sünnet âlimi olduğu halde, âyetin nassıyla sâbit "Ehl–i Beyt muhabbeti"ni mesleğinin esası olarak kabul eden (Tarihçe–i Hayat, s. 433) bu mümtaz şahsiyet, tâ 1948 Afyon Ağır Ceza Mahkemesindeki bir duruşmada bu mesele hakkında hiç sözünü esirgememiş ve herşeyi göze alarak "cânî canavarlar"ın sergilemiş olduğu vahşiyâne vahşeti gözler önüne sermiştir.
O çetin mahkemede okunan iddianâmenin 57. sayfasında aynen şu ifadeler yer alıyordu: “Said Nursî, devletin kànunlarını tatbik ile muarız ve muhalifleri adâletin pençesine teslim eden çok amir ve memurları yılan, zındık, gizli komünist, vatan düşmanı, mülhid ve münafık tâbir etmesiyle tam suçlu oluyor ki, onu mahkûm ediyoruz.”
Bu müthiş iddia karşısında, Bediüzzaman Hazretleri ve talebeleri de şu müthiş müdafaada bulunuyor:
“1938 senesinde Dersim Fâciası ki, Doğu Mecmuasının 17. sayısında ‘Doğu Fâciası’ serlevhasıyla bu vakıanın tam tamına aynını yazdı ki: Hiç dünyada emsali vuku’ bulmamış, öyle bir zındıklık, münafıklık ve vatan ve millete hadsiz bir düşmanlık olduğunu kat’î ispat ediyor. Elbette öyle fevkalâde cani canavar memurlara bin defa zındık, gizli komünist, dinsiz demekle değil suçlu olmak, bilâkis tasdik ve takdir ile mukabele lâzım.
"1938'deki Dersim Fâciasında, binler mâsumları, ihtiyar kadınları hem öldürüp hem ateşlere atmak ve bir isyan tevehhümü ve ihtimali yüzünden (o mâsumların) yaktırılması, Beşinci Şuâ’nın (‘Bir cani yüzünden yüz köyü harab eder, bir asi yüzünden binler masumu mahv eder') hükmünü kat’î hakikat olarak gözlerine sokuyor." (Agg)
Şimdi, bütün bunları pervâsız şekilde dile getiren Üstad Bediüzzaman ve onunla birlikte hareket eden sair Ehl–i Sünnetten olan ihvanları daha ne desin ve ne yapsınlar?
Bu insanlar, Dersim'i yakıp yıkan cânî canavarlara asla perestiş etmediler, boyun eğmediler, o gaddarlara asla meyil göstermediler.
Hakikat–i hâl bu merkezde olmasına rağmen, nasıl olur da aklı başında zannetiğimiz bir kısım Dersimliler tutup hâlâ şunu söyleyebiliyor: "...Cumhuriyet’in 'Dersim '38 kara kutusu'nda hem Kürt sorununu, hem de Alevî sorununu Türk–İslâm zihniyetiyle ele alan bir 'Kemalist devlet' aklı var. (K. Gündoğan, Birgün gazetesi, 22 Kasım 2011)
El–insaf yahu!
Allah için söyleyin: Dersim'deki katliâmların, 1937–38'de o coğrafyada sergilenen benzersiz vahşetin Türklükle, İslâmlıkla, yahut Sünnilikle ne alâkası var?
 Elinizi vicdanınıza koyun ve şu soruya öyle cevap verin: Dersim Fâciasını, en az Aleviler ve Dersimliler kadar Türk ve Kürt Sünniler de lânetlemiyor mu? Geçmişte de lânetlememişler mi?
Ey Ehl–i Beyt muhabbetine yürekten bağlı olan hakiki Alevî kardeşler!
Lütefen, yıllardır ortada sürüp giden bazı yanlışlıkların ve tenakuzların bertaraf edilmesinde gelin bize yardımcı olun.
Emin olun, sizinle temelde bir problemimiz yoktur.
Ayrıca, şuna da emin olunuz ki: Üstad Bediüzzaman'ın da "Mânâ âleminde ondan hakikat dersini aldım" dediği ve nesebî silsile itibariyle de ona bağlandığı Hz. İmam–ı Ali'nin (kv) tasvirinin yanına bir başkasının resmini koymakla, asla ve kat'a inandırıcı olamazsınız.
Kezâ, böyle yapmakla ve bir partinin oy deposu görüntüsü vermekle, bizi asla yanınıza çekemezsiniz. Gerçeklerin tersyüz edildiği böylesi platformlarda asla birlikte bulunamayız, buluşamayız ve müşterek hareket edemeyiz.
Evet, Desim'de yaşanan o insanlık dramını ruhunda, vicdanında hissetederek hareket etmek başkadır, o dehşetli drama mâruz kalmış kimselerin sonradan makas değiştirmiş çocuklarıyla aynı raylar üzerinde yürümek başka şeydir.
Bu iki meseleyi birbirine karıştırmamalı.
Son olarak şunu da ilâve etmekte fayda var: Dersimlilerin imha edilmesi emrini verenler, bilâhare bu günahı Sünnilere mal etmek için dehşetli propagandalarla zihinleri bulandırdılar. Hatta bazıları aynı sene (1937) ilân edilen laikliğin bile özellikle bu maksatla, yani Sünniler Alevileri ezmesin diye yürürlüğe konulduğunu tevil etmeye çalıştılar. Ne yazık ki, Alevî kesimden bazı vatandaşların, özellikle Dersim bölgesindeki büyük seçmen kitlesini ideolojide Kemalizme ve siyasette Halkçılara meyletmesi—korku belâsından ziyade—bu dehşetli nifak ve aldatma manevrasıyla bağlantılı olarak görünüyor.


.

Dersim konusunda tarih terazisi

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

24 Kasım 2011, Perşembe

Tunceli milletvekili Hüseyin Aygün'ün 15/16 Kasım 1937'deki idamların yıldönümü vesilesiyle yeniden gündeme taşıdığı Dersim Hadisesi, en küçüğünden en büyüğüne kadar hemen her platformda hararetle tartışıldı, tartışılmaya devam ediyor.

Son olarak Başbakan Erdoğan, partisinin dünkü (23 Kasım) il başkanları toplantısında bu konuya bir kez daha değinerek, hayli çarpıcı gelen bir dizi bilgi ve belgelerden söz etti.
Öncelikle, Dersim Fâciasını da işleyen Necip Fazıl'ın "Son Devrin Din Mazlumları" isimli kitabını nazara verdi ve muhtevasından bazı bilgiler aktardı.
Ardından, resmî belge niteliğindeki bazı dokümanları gösterdi; altında devrin siyasî sorumlularına ait imzaların da yer aldığı resmî rakamları telâffuz etti.
Resmî rakamlara göre, 1936–39 yıllarında Dersim'de katledilen vatandaşların yekûnu 13.800, sürgün edilenlerin toplamı ise 12 bin küsûr civarında görünüyor.
Şüphesiz, bu fâcianın bir de gayr–ı resmî rakamları vardır ki, yekûn bilânçonun çok daha ağır olduğu kanaatini uyandırıyor.
Başbakan Erdoğan, konuşmasında M. Kemal ile bir müddet uyum içinde çalışan ilk Dersim mebuslarından Diyap Ağanın ismini zikretti ve bilhassa Elazığ'da idam edilen Seyyit Rıza'dan söz etti, uzun uzun.
Kezâ, devlet eliyle havadan ve karadan yapılan saldırılardan, zehirli bombardımanlardan ve daha başka yöntemlerle işlenen katliâm şeklindeki cinayetlerden de bahsederek şunları ifade etti: "Bütün bu yapılanlardan dolayı, eğer devlet adına özür dilemek gerekiyorsa ve böyle bir literatür varsa, ben özür dilerim ve diliyorum.''
Şüphesiz, bu husus çok önemli bir gelişme olarak addedilmeli.
Başbakan, hemen ardından Dersim günahının asıl fâili olan CHP'yi de özür dilemeye dâvet etti.
Şüphesiz, bu noktada da yerden göğe kadar haklı sayılır.
Uzun konuşmasının "Dersim" başlıklı bölümünde dikkat çeken daha başka bilgileri de aktaran Başbakan Erdoğan, Dersim Hadisesinin aydınlatılmayı bekleyen bir fâcia, bir insanlık dramı olduğunu hatırlattıktan sonra, sözlerini şu şekilde noktaladı: "Metinciğim (M. Metiner), sen de bu konuya daha fazla girme. Gereken şeyleri söyledim. Buradan söylediklerim şimdilik onlara yeter."

Asıl merak edilen husus

Başbakan Erdoğan'ın Dersim Fâciası hakkındaki açıklama ve değerlendirmelerini fevkalâde önemsediğimizi öncelikle hatırlattık; bunu bir kez daha hatırlatarak konuya öylece devam etmek istiyoruz.
Sayın Başbakan'ı bu konudaki çarpıcı ve cesurane açıklamalarından dolayı takdir etmekle beraber, iki önemli noktada da tenkit etmek, yahut uyarmak durumundayız. Aksi halde, dürüst ve hakperest davranmamış oluruz.

Birinci nokta: Anlattığı ve doğru bilgilerle iyice donattığı Dersim Fâciası konusunun hemen her safhasında, CHP'nin şimdiki genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'na göndermelerde bulundu. Bu göndermelerin hemen tamamında, asıl faturayı bu partinin o zamanki liderlerinden (asıl faillerinden) ziyade, bugünkü genel başkanına kesme cihetine gitti. Haliyle, zihinlerde şu mânâda bir tereddüdün uyanmasına sebebiyet verdi: "Sayın Başbakan, hararetle nazara verdiği Dersim Fâciasının gerçekten aydınlığa kavuşturulmasını mı istiyor, yoksa yetmiş beş sene evvelki bu büyük dramı günümüz siyasetine tahvil etmeye mi çalışıyor?"
Aşağıdaki ikinci nokta, böylesi bir tereddüdün uyanmasına ne yazık ki daha da kuvvet veriyor. Şöyle ki...

İkinci nokta: Başbakan Erdoğan, Dersim Hadisesi üzerinden başta Kemal Kılıçdaroğlu (ki, kendisi de bir Dersim '38 mağdurudur) olmak üzere, o devirde Başvekillik yapan İsmet İnönü ile Celal Bayar'a, Bayındırlık Bakanı Ali Çetinkaya'ya ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'ya yüklendi.
Bilhassa, o devrin sorumlularına yüklemekte elbette ki haklıydı.
Ne var ki, Sayın Başbakan, en az bu şahıslar kadar, hatta onlardan daha ileri derecede sorumluluk makamında bulunan Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ile Cumhurbaşkanı M. Kemal hakkında olumsuz mânâda bir tek söz söylemedi. Zerrece olsun onları eleştirmedi, hatta "toz kondurmadı" denilebilir.
Hele hele, askerin başında olan ve katliâm emri veren Fevzi Paşanın ismini dahi zikretmedi.
İşte, bu bakış açısı ve böylesi bir yaklaşım tarzı kabul edilebilir değil.
Zira, gerek M. Kemal'in ve gerekse Fevzi Paşanın emir ve direktifleri olmadan, o tarihlerde ne Dersim'de, ne de bir başka yerde askerî harekât yapılabilirdi.
Diğer şahıslar, Dersim Harekâtında kısmen ve sınırlı bir yetki dahilinde bulunabilmişlerdir.
M. Kemal ile Fevzi Paşa ise, baştan sona (1935–38) hep aynı makam ve mevkide bulunmuşlardır.
Bazı kimseler de, günümüz perspektifiyle bu tarihi hadise hakkında ahkâm keserek sakat mı sakat bir mantık yürüterek şöyle bir iddiayı seslendiriyorlar: "Efendim, M. Kemal o tarihte cumhurbaşkanıdırlar ve cumhurbaşkanı olan bir kimse sorumluluk altında değildir."
Sevsinler sizin bu mantığınızı. O dediğiniz sorumsuzluk hali, bugün için geçerli. Zira, cumhurbaşkanı olan şahıs, günümüz itibariyle siyaset üstüdür, partili değildir, her partiye eşit mesafededir, dolayısıyla siyasî sorumluluk altında değildir.
1950'den önce (dolayısıyla 1938'de) ise, durum tamamen farklıdır. Şöyle ki: Gerek 1938'e kadar M. Kemal ve gerekse 1950'ye kadarki süreçte İsmet İnönü "Reisicumhur" olmalarıyla birlikte, aynı zamanda CHP'nin genel başkanları konumundaydılar. Yani partiliydiler ve dolayısıyla siyasî sorumluluk altındaydılar.
Dersim Hadisesi sebebiyle iki de bir haklı olarak CHP'ye, ardından da İnönü'ye ve Kılıçdaroğlu'na çatan sayın Başbakan'a bu hususu da özellikle hatırlatmak isteriz.
Evet, ya bu konuya hiç girmeyin, ya da o hadisede dahli bulunan herkesi sorumluluk payları ölçüsünde zikredip nazara vermeye çalışın.
Aksi halde, tarih terazisi gibi vicdan terazisinin de yanlış ve eksik tartmasına sebebiyet verilmiş olur.


.

Vicdan aynasında Dersim Fâciası

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

23 Kasım 2011, Çarşamba

Dersim gerçeği, bir kez daha ülkenin gündemine oturdu. Öyle anlaşılıyor ki, aralıklı da olsa, gündeme gelmeye devam edecek.

Dersim vâkıası, sabıkası kabarık CHP'yi de çatlatma noktasına getirdi. Öyle anlaşılıyor ki, bu parti, sebebiyet verdiği Dersim Fâciasıyla daha epey zaman sancılanmaya devam edecek.
Kolay mı, öyle "zulm ile âbâd olmaya" çalışmak? Kolay mı, öyle işgalci bir düşman ordusuna saldırır gibi kendi vatandaşına acımasızca saldırmak?
Basit bir şey mi, öyle fareleri zehirler gibi insanları topluca zehirlemeye yeltenmek?
Sıradan bir iş mi, öyle her yaştaki sivillerin üzerine uçaklardan bomba yağdırmak?
Evet, zerrece şüphe edilmesin ki, Halk Partisi zihniyeti ve tek parti kadroları bütün bunları ve daha fazlasını yaptı. Üstelik sadece Dersim'de değil, 1925–38 yıllarında yurdun pekçok yerinde uyguladı bu tür acımasız politikaları.
İleri sürdükleri sebep ne olursa olsun, bir devlet, kendi vatandaşına karşı yapmaz, yapamaz bütün bu zulümkârlıkları.

 

 

Dersim Fâciasından bir sahne.

Kaldı ki, "sebep" dedikleri hususların çoğu gerçekte "bahane"dir.
Vatandaşı öldürmek, hatta bir yerde katliâm yapmak için sırf bir bahane aramışlar, hatta çoğu kez bahaneyi dahi kendileri üretip kumpas (tertip) kurmuşlar.
Meselâ, 1925'teki Şeyh Said Hadisesini patlatmak için, birkaç jandarmayı yem olarak kullanmışlar; onları bile bile ölüme sevk etmişler. Ardından da, onların öldürülmelerini bahane ederek katliâma başlamışlar.
Benzer bir durum, Menemen Hadisesinde de tekrarlandı. Burada öğretmen asteğmen Kubilay yem olarak kullanıldı. Bir tertip, bir plân çevirmekle onu esrarkeşlere katlettirdiler. Ardından, Menemen'de "hükümet terörü"nü estirdiler.
Zerrece bir şüphemiz yoktur ki, benzer bir tertip Dersim Hadisesinde de sahneye konuldu.
Önce, Dersimlileri ürküttüler, tedirgin ettiler, hatta onları askere karşı kışkırtma cihetine gittiler. Ardından da, havadan ve karadan başlarına ölüm kusan bombaları yağdırdılar.
Bu sebeple, Dersimlileri "âsi, şaki" gibi görmek, göstermek ve onları "Devlete isyan ettiler" diye damgalamak haksızlık, insafsızlık, vicdansızlıktır.
Öncelikle, devlet daha yeni kurulmuş değil ki, tutup isyan etsinler.
İkincisi, devletin kuruluş aşaması olan Lozan sürecinde (1922–23) isyan etmeyen ve yabancı devletlerle kontak kurmayan, yani yeni kurulacak devlete herhangi bir itirazda bulunmayan ve zaten çoğu fakir olup köylü hayatı yaşayan bu insanlar, niçin tutup on beş yıl sonra (1937) isyan etsinler ki?
İsyana ve devleti bölmeye niyeti olan bir topluluk, devletin en zayıf olduğu bir aşamada harekete geçer. Öyle değil mi?
Dersim Hadisesinde, böyle bir durum söz konusu dahi değildir.
Durum âşikâr: İç kesimde ve dağlık bir arazide yaşayan Dersimliler 1937–38'li yıllarda fakirdir ve yabancı herhangi bir devletle kontak kurabilecek, yahut yardım alabilecek durumda değildir.
Böyle bir vaziyette iken, nasıl tutup isyan edecekler?
Hem, niçin isyan etsinler?
Hadisenin özü, özeti şudur: Türkiye Cumhuriyeti yönetimini ele geçirenler, 1924'ten itibaren, devleti kuran kadroların ve kahramanların çoğunu tasfiye edip dışladı.
Böylelikle, devlet idaresi tek parti zihniyetinin eline geçti.
Onlar da "Ali kıran, baş kesen" oldular. Kendilerine rakip, ya da muhalif gördükleri bütün şahısların, toplulukların, unsurların üzerine acımasızca gittiler.
En basit bahanelerle, kitleleri imha etmekten çekinmediler.
Özetle, zulm ile âbâd olmaya çalıştılar.
1937–38'de Dersim'de yaptıkları da aynı şeydir. Burayı yakıp yıkarak ve on binlerce mâsumu katlederek âbâd olacaklarını zannettiler. Ne var ki, bu şekilde âbâd olmak ancak bir yere kadar mümkün. Kanlı bir saltanat, ilânihaye sürüp gitmez. Bir müddet sonra, sıra "kahr ile berbâd" olmaya gelir ki, Halk Partisi de şimdi bu süreci yaşıyor.
Bu parti, Dersim Fâciasını yıllarca sakladı, gizledi, hatta yok saydı. Konu gündeme gelince de, "yavuz hırsız" tavrını takındı. Daha da ileri gidip tabulara sığındı.
Dikkat edin, söylenenleri yalanlama, yahut iddiaları tekzip etme cihetine gitmiyorlar; sadece "Aman ha, bu tartışma partimize zarar vermesin. Aman ha, yapılan suçlamalar totemlerimize dokunmasın. Karizmamız çizilmesin" kabilinden, günümüzde hiçbir değeri olmayan bir peşin hükümlülükle savunma refleksini sergiliyorlar.
Aslında, yaşanan acı gerçeklerin ortaya çıkmasından korkuyorlar. Ancak, bu korkunun onlara hiçbir faydası yoktur.
Dersim Fâciası, inanıyoruz ki, bütün yönleriyle ergeç araştırılacak, çeşitli platformlarda konuşulup tartışılacak ve hadisenin üzerindeki sisler dağılıp gidecektir.
O zaman da, bu işte kimin nasıl bir rol oynadığı, kimin ne ölçüde gelişmelerden haberdar olduğu ve kimin ne derecede bir sorumluluk sahibi olduğu çok daha iyi anlaşılmış olacak.
Elhasıl: Öncelikle vicdan aynasını temiz tutalım ki, Dersim Fâciası konusu da o aynada olduğu gibi görünsün, tam tezahür edip mesele hakkıyla anlaşılır bir hale gelsin.

 

 

 

 

TARİHTE BUGÜN  23 Kasım 1928

 

 

Devlet eliyle rakı (müskirat) imalatı

 

Devlet eliyle Tekel rakısının imalatına 23 Kasım 1928 tarihinde başlandı.
O zamanki Tekel'in ismi İnhisarlar İdaresiydi.
İnhisarlar İdaresi, 1928'e kadar, devletin tekelinde bulunan tütün ve tuz işleriyle ilgileniyordu. Bu tarihten sonra, listeye sarhoşluk veren rakı, bira ve benzeri müskirat (içki) kalemleri de eklenmiş oldu.
Yeni Türkiye'de ilk içki tartışması, Millet Meclisinin kurulduğu 1920 senesinin Eylül ayında yaşandı.
Sarhoşluk veren maddelerin üretim ve tüketiminin yasaklanması hakkındaki kànun teklifi, Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey ve arkadaşları tarafından hazırlanmıştı. Meclis Başkanı M. Kemal, bu teklife şiddetle karşı çıktı. Meclis'te çetin münakaşalar oldu.
Ne var ki, o tarihte Ali Şükrü Beyin grubu galip geldi ve sarhoşluk veren maddelerin yasaklanmasına dair "Men–i Müskirat Kànunu" az bir farkla da olsa Meclis'te kabul edildi. (14 Eylül 1920)
Bu tarihten yaklaşık iki buçuk sene sonra Ali Şükrü Bey katledildi ve hemen ardından içki yasağına da son verildi. 23 Kasım 1928'de ise, bilumum müskiratın devletin "TEKEL"iyle üretilmesine başlanmış oldu.
İleriki yıllarda, çay, şeker ve kibrite varıncaya kadar, bir çok kalemin devletleştirilmesi cihetine gidildi.
Bu maddeler üzerindeki devlet tekelinin kaldırılması ve bu sektörlerin özelleştirilmesi cihetine gidilmesi, ancak 1970'li, 80'li yıllarda mümkün olabildi.
Sigaranın TEKEL markası, 2008'de bir yabancı şirket tarafından satın alındı.

.

Lozan: "Dünyayı dine tercih" antlaşması

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

22 Kasım 2011, Salı

Uzun süren bir hazırlık devresinden sonra, Birinci Lozan Oturumu 22 Kasım 1922'de fiilen başlamış oldu.

Meşhûr Lozan Konferansı, ya da görüşmeleri, genel hatlarıyla "Türkiye ile diğerleri" arasında yapıldı.
Yeni Türkiye heyetinin karşısında şu ülkelerin delegasyonu bulunmaktaydı: İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, Rusya ve Yugoslavya. (Konferansta eski müttefik Almanya'nın yer almaması, Türkiye'yi âdeta yalnızlığa mahkûm etti.)
Birinci Dünya Savaşı mağlubiyetinden hemen sonra, hatta onun devamı mahiyetinde başlayan ve dört sene devam eden İstiklâl Harbi, esasında büyük bir zafer ile neticelenmiş olmasına rağmen, Lozan'da buna eşdeğer bir zafer değil, tam aksine büyük bir hezimet yaşandı.
Lozan'a giden heyetin reisi, Batı Cephesinden Hariciye Vekilliğine getirtilen İsmet Paşadır. Böyle olmasını Meclis Başkanı M. Kemal istedi.
Başvekil Rauf Orbay, Mondros Antlaşmasına (30 Ekim 1918) başkanlık ettiği için, Lozan'a gidecek heyete de başkanlık etmek istemiş, fakat M. Kemal buna karşı çıkarak İsmet Beyi tercih etmiştir.
Böylelikle, ipler İsmet Paşanın eline geçmiş oldu.
İsmet Paşa, aralarında Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur ve Maliye Bakanı Hasan Saka'nın da bulunduğu Lozan'daki kalabalık Türk heyetini adeta baypas ederek hareket etti. (Bu zatların hatıra notları meydanda.)
Onun Türk heyetini bu şekilde dışlaması ve hemen akabinde, hiç hesapta yokken doğrudan Hahambaşı Haim Naum'la iş görmesi, hatta önemli görüşmelerde onunla danışıklı şekilde hareket etmesi ve bu görüşmelerin çoğunu gizli–kapaklı şekilde yürütmeye çalışması, "Lozan'ın içyüzü" hakkında daha o günlerden itibaren ciddî şüphelerin, hatta kaygıların uyanmasına sebebiyet verdi.
Evet, hiç şüphe edilmesin ki, Lozan heyetinin başındaki İsmet Paşanın klavuzu Haim Naum'dur. Dolayısıyla, Lozan'ın gizli mimarı da odur.
Bir zamanlar İstanbul'da da bulunmuş olan Haim Naum, o tarihlerde Mısır Hahambaşısı olup, azılı bir Osmanlı ve İslâmiyet düşmanıdır.

Lozan'a giden Türkiye heyeti toplu halde.

Özellikle bu durum sebebiyledir ki, Lozan'a dair resmî kayıtlar, tâ başından itibaren—hatta Lozan'daki diplomatlarımızın nazarında bile—inandırıcı olmaktan çıkmış; buna mukabil, gayr–ı resmî kayıtlar ise, günden güne değer ve itibar kazanmıştır.
Zira, insanlar, insaniyet damarıyla yalandan uzak, hakka âşık, doğruya meyyal ve müptelâdır.
İşte, bu mânâdaki gayr–ı resmî kayıtların önemli bir bölümünü Bediüzzaman Said Nursî'nin mektuplarında, lâhikalarında ve eserlerinde görmekteyiz.
Aynı zamanda o dönemin şahitlerinden biri olup Lozan görüşmeleri esnasında Ankara'da bulunan Bediüzzaman Hazretleri, şüphesiz ki âyet ve hadislerden yola çıkarak bu devrin hadiseleri tahlil edip yorumlama cihetine gitmiştir.
İşte, o hakikatli tahlil ve analizden özet mahiyetinde seçtiğimiz orjinal tesbitlerden birkaçı.
En çarpıcı tesbitlerden biri Tarihçe–i Hayat isimli eserin 259. sayfasında şu sözlerle zikrediliyor: "Evet ('Onlar ki, seve seve dünya hayatını âhirete tercih ederler.' İbrahim: 3 âyetinin) işaretiyle, bu asır hayat–ı dünyeviyeyi hayat–ı uhreviyeye, ehl–i İslâma da bilerek tercih ettirdi. Hem, 1334 (1918–19) tarihinden başlayıp, öyle bir rejim ehl–i îman içine sokuldu... Evet, (âhirete tercih) cifir ve ebced hesabıyla 1334 ederek, aynı vakitte eski Harb–i Umûmide İslâmiyet düşmanları galebe çalmakla muahede (Sevr 1920) şartını, dünyayı dîne tercih rejiminin mebdeine (başlangıcına) tevafuk ediyor. İki–üç sene sonra (1922–23) bilfiil neticeleri görüldü."
Evet, hiç şüphe edilmesin ki, 22 Kasım 1922'de başlayan Lozan Antlaşması, 10 Ağustos 1920'de  imzalanan Sevr Antlaşmasının devamı mahiyetindedir.
Ve ne yazık ki, bizim mahv olmamızı hedefleyen o dehşetli Sevr plânı, üç sene sonra Lozan'da yürürlüğe konularak, bir şekilde rövanş alınmış oldu.
Böylelikle, Türkiye, maddeten olmasa da; özellikle mânen, ruhen ve fikren paramparça edildi. Yukarıda temas ettiğimiz o gizli Lozan ejderhası, bizim bütün mukaddes değerlerimizin erkânına, esasına ilişti; hatta bu vatandaki bin yıllık İslâm medeniyetini yıktı ve milyonlarca insanımızın da ebedî hayatını mahvetti.
Bediüzzaman Hazretleri, Birinci Şuâ'da tefsir ettiği âyetlerin 28.'si olan Tevbe Sûresi 32. âyetin asrımıza bakan işarî ve remzî mânâsına bakarak özetle şu yorumlarda bulunuyor:
1) Avrupa zâlimleri, devlet–i İslâmiyenin nurunu söndürmek niyetiyle, 1324'te (1908) müthiş bir sûikast plânı yaptılar. Onlara karşı Türkiye hamiyetperverleri de, aynı tarihte hürriyeti ilân etmeleriyle o plânı akîm bırakmaya çalıştılar.
2) Aynı zalimler, maatteessüf, altı–yedi sene sonra (1914), yine aynı sûikast niyetiyle Harb–i Umumî ile netice almaya çalıştılar.
3) Harb–i Umumî neticesinde (1918) ve Sevr Muahedesinde (1920) Kur’ân’ın zararına gayet ağır şeraitle kâfirâne fikirlerini icrâ etmek için yine plânlar yaptılar. Bu plânlarını akîm bırakmak için, bu defa hakiki Türk milliyetperverleri yeni hükûmet kurup Cumhuriyeti ilân etmekle mukabeleye çalıştılar.
4) Bütün bu herc û merc içinde Kur’ân’ın nurunu muhafazaya çalışanlar içinde Risâle–i Nur Müellifi de Rumî 24’te (1908) ve Resâili’n–Nur’un mukaddematı 34’te (1918) ve Resâili’n–Nur’un nuranî cüzleri (Âyetü'l–Kübrâ gibi) ve fedakâr şakirtleri 54’te (1938) mukabeleye çalışmaları göze çarpıyor.
5) Şimdi İslâmlar içinde nur–u Kur’ân’a muhalif hâletlerin ekserîsi o suikastlerin ve Sevr Muahedesi gibi gaddarâne muahedelerin vahim neticeleridir. (Şuâlar, s. 619)
İşte, yukarıdan beri sıralayageldiğimiz bütün bu bilgilerden anlıyor ve kanaat getiriyoruz ki, Sevr'in sinsi ve ihanetkârâne plânı, hatta katmerli bir şekilde Lozan'da karara bağlanmış ve yeni Türkiye "bozuk Avrupa"nın muzahrafat çöplüğü haline döndürülmeye çalışılmıştır.
Tekraren ifade edelim ki, Avrupa'nın gaddar zalimleri, Sevr'in rövanşını katmerli şekilde Lozan'da aldı. (Hilâfetin kaldırılması, medreselerin kapatılması, şapkanın dayatılması ve dinî hayatın topyekûn kısıtlanması cihetine gidilmesi, Lozan'dan hemen sonraki ilk icraatler arasında yer alıyor.
Dolayısıyla, nâmert hasımlarımız Sevr engelini Lozan'da aştılar...
Tıpkı, 1915'te geçemedikleri Çanakkale Boğazını 1918'de ellerini kollarını sallayarak geçmeleri gibi.
Tıpkı, işgal yıllarında (1918–22) bile statüsüne dokunamadıkları Ayasofya'nın 1934'ten sonra mâbed olmaktan çıkartıp içinde çalım yapa yapa dolaşmaları gibi.
Hülâsa: Yakın tarihimizde yaşanmış hemen bütün hadiselerin bir resmî, bir de gayr–ı resmî vechesi var. Resmî olanı, maalesef yalanlarla, yanlışlar dolu. Günümüzde bile yaşanan ve tartışma konusu olan hemen bütün gelişmeler bu yönde ciddi işaretler veriyor.
Dolayısıyla, Lozan'dan Şeyh Said Hadisesine, Menemen'den Dersim Hadisesine kadar, yakın tarihte vuku bulmuş olayların üzerindeki sis perdesinin dağılması için, bunların tamamının yeni baştan araştırılması ve aydınlığa kavuşturulması artık bir zaruret halini almış bulunmaktadır.

Gurbette ölüm

Muhterem kardeşlerimiz, aziz dâvâ arkadaşlarımız Yusuf ve Lokman Yaylacı'nın yeğenleri Süeda Hanım kardeşimizin gurbette, bir trafik kazası sonucu vefat ettiğini henüz öğrenmiş bulunmaktayız.
Fransa'da üniversite öğrenimi gören 21 yaşındaki gencecik hanım kardeşimize Cenâb–ı Hak'tan rahmet ve mağfiret diler, ebeveyine, amcalarına ve sâir aile efradına taziyelerimizi sunarız. MLS
NOT: Bir hizmet kahramanı olan Lokman Yaylacı'ya taziye için ulaşmak isteyenlere:  0533 354 12 70


.

Dersim'in âhı çıkıyor aheste aheste

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

18 Kasım 2011, Cuma

Yakın tarihle bağlantılı aktüel gündem: CHP Tunceli milletvekili Hüseyin Aygün, Cumhurbaşkanı Gül'e müracaatla, Kasım 1937'de Elazığ'da idam edilen Seyyid Rıza ile kader arkadaşlarının defnedildiği mezar yerinin belirlenerek aile ziyaretine açılması ve bilhassa o tarihlerde Dersim'de yaşananlarla ilgili olarak DDK'nın harekete geçirilmesi hususunda yardım edilmesi talebinde bulundu.

Bunun üzerine, harekete geçen aynı partiden 12 kişilik öfkeli bir grup, tahrik dozu hayli yüksek açıklamalarda bulunarak, Aygün'ün partinin ilgili birimleri tarafından derhal hesaba çekilmesini istedi.
Böylelikle, CHP'de iki yıl aradan sonra yeni bir "Dersim krizi" patlamış oldu.
Bu kez, partinin başındaki şahsın (Kılıçdaroğlu) da Dersimli kökenli olması ve onun dedelerinin de aynı olaylar esnasında kıyıma uğramış mağdurlar arasında bulunması, gelişmelerin seyrini farklı boyutta etkileyecek önemli faktörler arasında görünüyor.
Ne var ki, Türkiye'de herşey göründüğü gibi değil.
Bakalım, gelişmeler nasıl bir seyir takip edecek...

 

 

Bir gazete kupürü (üstte) ve 1937'deki Dersim Harekâtından çarpıcı bir sahne

 

1937'de neler oldu, neler...

Halk Fırkasının tekelindeki devletin "tunç eli", kahır ve gazap yüklü bir yönlendirmeyle Aralık 1935'te Dersim'i işaretlemeye başladı.
İsmi "Tunceli" şeklinde değiştirilen Dersim mıntıkası, 1937 yılı başlarından itibaren de "orduların ilk hedefi" haline getirildi.
Türkiye tarihinde, belki de insanlık tarihinde eşi–benzeri olmayan bir ilk, işte o tarihte Dersim'de yaşandı.
Binlerce vatandaş, tek parti hükümetinin bilgisi ve sorumluluğu dahilinde vuruldu, öldürüldü, imha edildi...
Karadan kurşun yağdırıldı; havadan ise—yine ilk kez olmak üzere—mâsum ve sivil vatandaşların üzerine ölüm kusan bombalar boşaltıldı.
Hariçten saldıran düşmana karşı değil, çaresizlik içinde çırpınan vatandaşlara yönelik yapılıyordu, bu gaddarâne zulüm.
Sebep mi?
Sebep değil, sadece bahane vardı orta yerde.
Yıllardır bir bahanenin çıkması için, zaten fırsat kollanıyordu.
Maksat, imha etmek, katliâm etmekti Dersim'in Türk, Kürt, Alevî halkını...
Nihayet, bekledikleri bahane çıkmıştı: Dersim bölgesinde "vergisini aksatan hainler ve de askerlik yapmaktan kaçınan kimi âsiler(!)" zuhûr etmişti.
O halde, vakit tamamdı ve derhal harekete geçilmeliydi.
1937 yılı Mart ayı başlarında harekete geçen devletin başında üç "Mustafa Paşa"lar vardı:
Reisicumhur: Mustafa Kemal Paşa,
Başvekil: Mustafa İsmet Paşa,
Başkumandan: Mustafa Fevzi Paşa,
Bu şöhretli şahıslar, 1922, '23 ve '25 yılından beri aynı makamda bulunuyorlardı.
Buncağız zaman zarfında, yine on binlerce vatandaşın ölüm fermanına birlikte imza atmışlardı.
Öyle ki, artık "birler"in değil, "binler"in ölümü dahi, onların nazarında sıradan bir "vak'a–yı âdiye" halini almıştı.
"İsmet, bu kadar adam öldürdük..." sözü, tarihin kayıtlarına geçmişti.
İşte, şimdi de benzer bir vak'a–yı âdiye Dersim'de sahneye konuluyordu.
Karar kesindi: "Taş üstüne taş bırakılmayacak, canlı nâmına ne varsa imha edilecek"ti.
Eyvâh ki, eyvâh!
Demek ki, o güzelim Dersim Dağlarında çaresizlik içindeki mâsumların çığlığı yükselecek ve o berrak Munzur Deresi al kızıl kanlara bakacaktı...
(Kürtçe ağıt tercümesi)

Mevsim kış oldu, havalar soğuk,
Kar yağıyor, yağmur yağıyor.
Evimizi yakmaya, yıkmaya geldiler.
Hava karanlık, yolumuz uzak.
Bugün uykuya dalma yavrum.

Derelerden cesetler geliyor,
Fırtına dalları kırmış,
Evimizi de su bastı,
Haydi kalk gidelim,
Bugün uykuya dalma yavrum.
* * *
Evet, 1937 yılı başlarında, üç kolordudan müteşekkil 50 bin kişilik bir müsellâh kuvvet, operasyon için Dersim bölgesine gönderildi.
Sarp dağları aşmada zorlanan kuvvetlerin imdadına, bu kez başlarında kadın pilot Sabiha Gökçen'in bulunduğu üç adet uçak filosu gönderildi.
Uçaklardan, halkın üzerine bombalar yağdırıldı.
Savaş uçakları, düşman mevzilerini değil, bu ülkenin vatandaşlarını hedef aldı.
Bu sûretle, bölgenin tamamına yayılan çatışma ve katliâma dönüşen saldırılar, aylarca devam edip gitti.
Karşılıklı vuruşmalarla ölenlerin sayısı on binleri aştı.
Neticede, Dersim halkının önder şahsiyetlerinden olan Seyyid Rıza, birkaç yakını ile birlikte "barış görüşmeleri"nde bulunmak maksadıyla Eylül ayı ortalarından Erzincan'daki Vilayet Konağına geldi.
Seyyid Rıza, burada derhal tutuklandı ve oradan Elazığ'a gönderildi. Tutuklananların sorgulaması da burada yapıldı.
Yapılan uydurma muhakemelerin ardından, sıra cezalandırmaya gelmişti.
Yaşı 70'i geçkin Seyyid Rıza (yaşı 54'e düşürülerek) ve 17 yaşındaki oğlu Seyyid Hüseyin (yaşı 21'e çıkartılarak), altı kader arkadaşıyla birlikte, 15/16 Kasım (1937) gecesi, araba farları ışığında idam edildiler. Geriye kalan 11 kişi de çeşitli ağır cezalara çarptırıldı.
Diyarbakır'da bulunan M. Kemal ve beraberindeki heyet de, ertesi gün Elazığ'a gelip, ardından Tunceli taraflarına geçerek "âsilerden arındırılmış" bölgeyi teftiş etti.
Elazığ'da idam edilenlerin mezarı, devletin "sır kayıtları" arasında yer alıyor.
Bakalım, son gelişmelerin akabinde,  özelde idam edilen şahıs mezarları, genelde ise "Dersim hadisesi" üzerindeki sır perdesi aralanabilecek, yahut kısmen de olsa kaldırılabilecek mi?
Yoksa, hiçbir şey olmayacak ve "Eski tas, eski hamam" devam mı edecek?
Öte yandan, CHP'de yeniden nükseden "Dersim krizi" kazasız–belâsız atlatılacak mı, yoksa bu kez partide "Dersim depremi" boyutunda yeni birtakım gelişmelere mi yol açacak.
Şöyle veya böyle, neticede "Dersim'in âhı" bir şekilde çıkacak. Hem de aheste aheste...
Buna inanıyor ve ümitle bekliyoruz.

Kâzım Ağabeyle Van yolunda tanıştık

Hakk'ın rahmetine kavuşan Uşaklı Nur Talebelerinden Kâzım Erfidan Ağabeyle bundan otuz üç sene evvel Van yolunda tanıştık. Onlar üç kişi olarak Almanya plakalı bir otomobil ile Van Mevlidine gidiyorlardı. Ben de Veyselkarani yakınlarındaki bir çeşmenin başında Van'a gidecek otobüsleri bekliyordum.
Tam o esnada yabancı plakalı bir otomobil ve içindekiler inip çeşme başında abdest tazelediler. Yanlarına varıp "Hayırlı yolculuklar, mevlide mi gidiyorsunuz?" diye sordum. Onlar da "Evet kardeşim, istiyorsan gel seni de götürelim" dediler ve bu şekilde yol arkadaşı olup tanışmış olduk. (Sonradan öğrendim ki, biz hereket ettikten çok kısa bir süre sonra aynı yere bizi vurmak maksadıyla bir grup anarşist haber alıp gelmiş.)
İşte o gün başlayan yol arkadaşlığımız, aynı hizmet, aynı dâvâ çizgisinde kesintisiz devam etti. 1995 yılı Ağustosunda Barla ziyareti dönüşünde ayrıca hane–i saadetlerine misafir olduk. Cenâb–ı Hak, ebeden razı olsun, ona rahmet ve mağfiret eylesin. Bu vesileyle, evlâtlarına ve bütün aile efradına taziyetlerimi sunar, sabr–ı Cemil niyaz ederim. MLS


.

Eğer faşizm lâzımsa...

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

17 Kasım 2011, Perşembe

Dünkü yazımızda, serapa yalan ve yanlışlar üzerine inşa edilen Kemalist zihniyeti ikide bir hortlatırcasına öne çıkarmakla AB üyesi olamayacağımız hususu üzerinde bir nebze durmuştuk.

Bu iddiamızın iki önemli gerekçesi var.

Birincisi: Kemalistler, AB üyesi bir ülke olmamızı asla istemezler. Onlara göre, üye olursak, bütün ilke ve inkılâplar elden gidecek. Bu sebeple, AB'ye şiddetle karşı çıkıyorlar. Üstelik, o "ilke ve inkılâp" dedikleri şeylerin tamamının, 80–90 yıl önceki köhne ve "bozuk Avrupa"dan ithal edildiğini unutarak, ya da utanmadan unutmuş görünerek... (İkinci şık çok daha tehlikeli. Zira, tam bir yalancılık ve ikiyüzlülük alâmetidir.)

İkinci gerekçe: Bugünkü AB de Kemalizme karşı olup, aralarında Atatürkçü zihniyetli temsilcileri görmek istemiyor. Bu husus, raporlarda defalarca dile getirildi. "Şahıslar tabulaştırılamaz, şahıslar için özel kànun çıkarılamaz, resmî ideoloji olamaz, insan temel hak ve hürriyetleri baskı veya ipotek altına alınamaz" diye, Türkiye defalarca uyarıldı ve bu gibi demokrasi dışı ayakbağlarından kurtulması gerektiği hususu defalarca rapor edildi.
* * *
İşte, günümüzde bu açık realiteye en çok muhatap olanların başında haliyle Başmüzakereci ve Avrupa Birliği Bakanı Egemen Bağış geliyor.
Ancak, sayın Bağış, yıllardır Atatürkçülük diye tutturmuş gidiyor, ondan bir milim olsun aşağı inmiyor. Aksine, her yılın Ekim–Kasım aylarında bir adım daha ileri gitmeye çalışıyor.
Tabiî, bu yaptığıyla ileri mi, yoksa geri mi gidiyor, o ayrı bir tartışma konusu...
Bizim ele aldığımız, iddia ettiğimiz ve defalarca manşetten–sürmanşetten duyurduğumuz şu çift taraflı "AB–Kemalizm zıtlığı" hususu üzerinde—bazı okuyucularımızın arzusu sebebiyle—bugün de bir nebze durmaya çalışalım.
Acaba, nedir şu Kemalizm ki, aradan geçen doksan yıllık zamana rağmen, yine de ondan kurtulamıyoruz, onu aşıp dünyanın gelişmiş ülkeleri seviyesine bir türlü çıkamıyoruz?
Haydi, dünden bugüne doğru şöyle bir ufuk turu yapalım...

(22 Mayıs 1932 tarihli Cumhuriyet'in manşet haberi.)

 

 Faşist mi desem, komünist mi desem

Kemalizm denilen şey, din, hürriyet ve demokrasi dışında her türlü cereyana açık olan, her türlü izm'le bağışıklık sağlayabilen bir ucûbe rejimin adıdır.
Bu memlekete eğer komünizm lâzımsa...
Bu ülkeye eğer faşizm lâzımsa...
Bu vatana eğer milliyetçilik lâzımsa...
Bunları da Kemalistler getirir.
Doğrusu getirmişler de...
Daha doğrusu, her biri birer insanlık ayıbı olup, yer yüzünde kanlı vahşet tablolarının sergilenmesine sebebiyet veren bütün bu cereyanlara, Türkiye'deki Kemalistler vargüçleriyle çanak tutmuşlardır.
İşte bakınız, Kemalizm, doksan yıldır kesintisiz şekilde devam ededururken...
* Gün gelmiş, gençlerimiz Kemalizm şemsiyesi altında ırkçılık mânâsındaki menfî milliyetçilik batağına saplanmış; ardından, mâsum vatandaşların zararına olarak, zıt yönde bir başka ırkçılık damarının uyanmasına sebebiyet verilmiş.
* Gün gelmiş, ezan susturulup Kur'ân yasaklanmış, medreseler kapatılıp camiler haraç–mezat satışa çıkarılmış ve bu dehşetli mânevî boşluğun yol açtığı her türlü ahlâksızlığın revaç bulması için medyatik kanallarla büyük tahşidat ve teşvikât yapılmış, yapılmaya devam ediliyor.
* Gün gelmiş, dinin icaplarını yaşamak isteyenlerin ferdî, ailevî, içtimaî hayatı üzerindeki baskılar alabildiğine şiddetlendirilmiş, insanlarımızın giyim–kuşamına varıncaya kadar hayatlarının hemen her safhasına Kemalizm adına yine müdahalelerde bulunulmuştur.
* Gün gelmiş, her türlü baskıya rağmen yine de bastırılamayan bu milletin din, hürriyet ve demokrasi aşkına vahşice darbeler indirilmiş ve bu darbeyi yapanlar yine Kemalizme sığınarak paçayı kurtarmanın yolunu bulmuşlardır.
* Ve nihayet gün gelmiş, yine aynı Kemaliz adına faşizme dahi selâm durulmuş, faşist İtalyan siyasetine methiyeler düzülmüştür.
İşte size, bu son maddede zikredilen iddianın şaşırtıcı belgelerle ispatı...

Başvekil İsmet'in faşist Mussolini ziyareti

Ortadaki kupürde, Cumhuriyet gazetesinin 22 Mayıs 1932 tarihli nüshasının ilk sayfasını görmektesiniz.
Gazetenin manşeti, açıkça görüldüğü gibi "Kemalist Türkiye’den Faşist İtalya’ya selam!" şeklindedir.
Manşet haberiyle ilgili kullanılan fotoğrafta ise, ayyıldızlı bayrağın içerisine diktatör Mussolini’nin lideri olduğu İtalyan Nasyonal Faşist Parti’nin amblemi yerleştirilmiş görünüyor.
Bitişik resim olarak, ayrıca Benitto Mussolini ile İsmet Paşanın fotoğrafları Akdeniz haritasının iki tarafında kullanılmış.
Haberin detayında ise, ayrıca şu ifadelere yer verilmiş:
"Başvekil İsmet Bey ile dost İtalya’nın faşist Başvekili Mussolini'nin Roma’da el sıkışması, iki milletin selâmet ve saadeti kadar Akdeniz’de sulh û müsâlemeti de temin edecek kudretli manivelâlardır.
"Başlı başına bir tarih yazılıyor.
“Faşist İtalya ile Kemalist dostluğun asıl kıymetini anlamak lâzım."
Cumhuriyet gazetesinin kurucusu, sahibi ve başyazarı konumundaki Yunus Nadi de, yazısında faşist İtalya liderine övgüler yağdırıyor ve ardı sıra şunları düzüyor: “İtalya’da İtalyan milletini asrın en mütekâmil bir cemiyeti haline yükselten Faşizmin gittikçe artan takdirlerine ve muhabbetlerine mazhar olmaktan kuvvet buluyorduk. Zâhirde, hatta biraz hissî bile görünebilecek olan bu mütekabil itimat ve muhabbettir ki, büyük İtalyan milleti ile inkılâpçı ve behemehal teceddüde azimkar Türk milleti arasında en sağlam bir dostluğa müntehi olmuş oldu. Başvekilimizin Roma’yı ziyareti bu büyük dostluğun pek tabiî bir neticesi olduğu kadar, onu en samimi ve en parlak şekilde tes’it edecek bir tezahürdür. Her iki tarafın mensupları ne kadar memnun ve müftehir olsalar haklıdır.”
İtalya'nın faşist lideri, yedi yıl kadar sonra kendisiyle birlikte ülkesini ve dünyayı ateşe vererek milyonlarca mâsumun ölmesine sebebiyet verdi.
Başvekil İsmet ve diğer bütün Kemalistler ise, dünyanın zalim cereyanları arasında daima güçlü görünenden yana olmuşlardır. II. Dünya Savaşı sürecinde de aynısını yapmışlar; önce (1939–43) Hitler–Mussolini ekseninde görünmeye çalışmışlar, onların mağlubiyeti sürecinde ise (1944–45), dümen kırarak karşı safa geçme maharetini sergilemişlerdir.
Kemalistler, görüldüğü gibi faşizm, komünizm, nasyonalizm ve benzeri her türlü menfi rejimle temas kurup konjonktüre göre haşır–neşir olabildikleri halde, tek anlaşamadıkları, uyum sağlayamadıkları, hatta en sakıncalı olarak gördükleri dinî/kudsî cerayanları bastırmayı, ayrıca ülke genelinde hürriyet ve demokrasinin önüne türlü bahanelerle engeller koymayı, büyük bir maharet bellemişlerdir.
İşte, böylesi bir kafa ile AB'ye girilemeyeceği gibi, AB meclisi de böylesi bir zihniyetle çalışmak istemez kanaatindeyiz.


.

Bu 'Egemen' kafayla AB'ye girer miyiz?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

16 Kasım 2011, Çarşamba

Halen "Avrupa Birliği Bakanı, Başmüzakereci ve Türkiye’nin Avrupa Birliği Nezdindeki Müzakere Heyeti Başkanı" sıfatlarını taşıyan AKP İstanbul milletvekili Egemen Bağış, aslen Siirtlidir.

Dolayısıyla, Arap kökenli bir hemşehrimizdir. Tıpkı, Tillolu Hüseyin Çelik (annesi Kürt, babası Arap) ve yine Tillolu Arap–Emevî kökenli MHP'li Oktay Vural gibi...
Hepsi de saygın ve seçkin hemşehrilerimiz arasında yer alır.
Bu arada, hayretimize dokunan bir hususu nazara vermeden geçemeyiz: Ne hikmetse, dün olduğu gibi bugün de Türkiye'de tanınan meşhûr Türkçüler ile Atatürkçülerden hemen hiçbiri "hakiki Türk" değildir: İşte Ziya Gökalp'ten Yusuf Akçura'ya, Cemal Kutay'dan Toktamış Ateş'e, Egemen Bağış'tan Oktay Vural'a kadar...
Bunların tamamı başka ırktan ve başka kökenden gelen şahıslar.
Ne var ki, bu vatanda en katı Türkçü ve en bağnaz Atatürkçüler listesinde yine bu isimlere rastlanmakta.
Bundan da anlaşılıyor ki, yakın tarihimiz düzmece ve resmî tarihimiz kurmaca bilgiler üzerine bina edilmiş. Bu realitenin bazı örneklerini aşağıda görebilirsiniz.

Atatürkçüler AB'ye şiddetle karşı

Türkiye'de "AB üyeliğine karşı gelen kimlerdir?" diye bir anket yapılsa, ilk sırada sıkı Atatürkçüler ile PKK'ya destek veren çevrelerin geleceğinden zerrece bir şüphem yoktur.
Buna rağmen hem AB üyeliğine tarafmış gibi görünmek, hem de hızlı Atatürkçü kesilmek, doğrusu anlaşılır gibi değil.
Hele hele bu yaman paradoksun odağındaki bir şahsın aynı zamanda "Avrupa Birliği Bakanı" ve Başmüzakerecisi durumundaki bir diplomatın olması, hayretimizi büsbütün arttırıyor.
Evet, Sayın Egemen Bağış'tan söz ediyoruz. Babası bir dönem Siirt Belediye Başkanlığı (Abdullah Bağış, 1974–79) yapan Bağış, kendini çok iyi yetiştirmiş bir diplomattır.
Fakat, ne hikmetse AKP içindeki en hızlı, en gönüllü Atatürkçüler arasında görünmeyi tercih ediyor.
Nitekim, bundan birkaç sene evvel "En Atatürkçü parti biziz" diyen Bağış, geçtiğimiz 10 Kasım'da da bu iddiasını güçlendirecek birtakım etkinliklere imza attı.
İşte, bu hususla ilgili olarak dünkü (15 Kasım) Zaman gazetesinde İhsan Dağı'nın köşesinde çıkan ironik tonlu değerlendirme yazısından kısacık bir bölüm:
"Doğrusu AK Parti, bu 10 Kasım etkinliklerinde son derece başarılı bir sınav verdi. Anma etkinliklerini Türkiye ve KKTC'den çıkarıp Letonya'ya kadar taşıdı. AB Bakanı Egemen Bağış, yüzlerce Letonyalı öğrenciyi saat 09.05'te saygı duruşuna kaldırdı.
"Bu 'eylem' kadar 'açıklamaları' da ilginçti Sayın Bakan'ın. Avrupalılara kendi tarihlerine ilişkin bilmedikleri gerçekleri öğretti; Avrupa Birliği'nin fikir babası aslında Atatürk'tü: 'Atatürk, kuruluşundan 20–30 yıl önce Avrupa Birliği fikrini gündeme getiren büyük bir liderdir. Kuruluşunda en büyük pay sahibi olduğu Balkan Paktı'nın genişleyerek Avrupa Birliği haline gelmesi gerektiğini söylüyordu. Ömrü savaş meydanlarında geçtiği için barışın önemini çok iyi bilen Atatürk, Avrupa'da barış ve istikrarın bu şekilde sağlanabileceğini öngörmüştü.'
"(Böylelikle) Atatürk'süz hiçbir şeyi açıklayamayan 'resmî tarih' anlayışını Allah'ın izniyle Avrupa'ya kadar genişletmiş bulunuyoruz."
İhsan Dağı, Sayın Bağış'ın açıklamalarıyla haklı olarak alay ediyor.
Resmî tarihi adeta "yalan tarih"le eşdeğer hale getiren bir anlayış tarzıyla alay edilmez, dalga geçilmez de ne yapılır?
İşte size koskoca bir "resmî tarih yalanı" örneği daha...

M. Kemal, 9/10 Kasım gecesi öldü

Bu seneki Kurban Bayramı tatili, sırf 10 Kasım törenleri sebebiyle uzatılmadı. Yoksa, dört günlük bayram tatiline Perşembe ve Cuma günleri de eklenecekti. Her ne ise...
M. Kemal'in hayat safhaları gibi, ölüm ve cenaze ve defin safhaları da, aynen yaşandığı haliyle değil, ne yazık ki siparişe dayalı olarak, dolayısıyla yalana tenezzül edilerek resmî tarihin kayıtlarına geçirildi.
İşte, size 9 Kasım 1938'den itibaren yaşananların kısacık bir dökümü...
* * *
Resmî olarak 10 Kasım 1938'de saat 9'u 5 geçe öldüğü açıklanan M. Kemal'in cenazesi, 9 gün müddetle Dolmabahçe'de bekletildi.
Bu zaman zarfında, katafalkın önünde kalabalıklar halinde saygı geçişleri yapılıyordu.
16 Kasım günü ise, katafalkın önünde büyük bir izdiham yaşandı ve 7'si kadın olmak üzere 11 kişi ezilerek öldü.
Bu bilgileri birçok kaynaktan öğrenmek mümkün. Bütün kaynaklar aynı rakamları veriyor. Bu hususta ortada herhangi bir tereddüt, bir çelişki görünmüyor.
Ancak, Atatürk'ün ölüm günü ve saati ile ilgili olarak, birbiriyle uyuşmayan ve hayli çelişkili görünen birtakım bilgiler var.
İşte, bu bilgilerden birini gazeteci yazar Emin Karaca ortaya çıkardı.
Bir öğretmenin hatıra notlarından yola çıkarak "Atatürk'ün gerçekte ne zaman öldü”ğünü günümüz insanına aktaran Karaca'nın derlediği yazının ilgili bölümü aynen şöyledir:
"Biz, günlerdir bu acı haberin (Ata'nın ölümü) verileceği anı bekliyorduk, millet olarak…
"Ara ara Anadolu Ajansı kaynaklı haberlerden, başucundaki hekimlerin verdiği, içinde bol tıbbî terimlerin geçtiği raporları takip ediyorduk. Artık dönülmez bir yolda yürüdüğünü az–çok seziyorduk. Radyo pek yaygın olmadığından gazeteden takip etmeye çalışıyorduk sağlık haberlerini…
"8 İkinciteşrin (8 Kasım) 1938 Salı gecesinden beri bir fısıltı halinde kulaktan kulağa haberler dolaşıyordu: 'Bu gece ölmüş' diye… Ama, resmî bir açıklama yapılmıyordu.
"10 Kasım Perşembe sabahı, öğretmenlik yaptığım Üsküdar’daki okula giderken aldığım Cumhuriyet gazetesinin kapkara başlığını görüp, 'Atatürkümüzü kaybettik' manşetine göz atınca, Salı gecesinden beri, iki gündür dolaşan fısıltının doğru olduğunu anlamıştım. (İstanbul'da yıldırım baskıyla çıkan) Gazeteye dikkatlice bakıp okumaya çalışırken, bir tuhaflık dikkatimi çekti.
"Yine kapkara bir çevrenin içinde, mareşal üniformalı resminin altındaki, üç satırlık şu haberi okudum önce: 'İstanbul (aa) Atatürk’ün müdâvi ve müşavir tabipleri tarafından verilen rapor sûretidir: 'Reisicumhur Atatürk’ün umumi hallerindeki vehamet dün gece saat 24’te neşredilen tebliğden sonra her an artarak bugün, 10 Kasım 1938 Perşembe sabahı saat 9’u 5 geçe büyük şefimiz derin koma içinde terki hayat etmişlerdir.'
"Sonra gayr–ı ihtiyarî, sağ elim yelek cebimdeki Serkisof saate gitti. Baktım, saat 08’i gösteriyor. Oysa ki, günlerden 10 Kasım Perşembe'yi yaşıyorduk; ama, saat henüz daha değil 5 geçe, 09 bile değildi.
"Gazeteyi çantama koydum, düşündüm: Devlet yöneticilerimiz, demek ki 'Atatürkümüz”ün ölümünün 10 Kasım 1938 Perşembe günü saat 09’u 5 geçe olduğunun millete duyurulmasına karar vermişlerdi.
"Derse girmeden önce gazetenin öteki sayfalarına şöyle bir göz atayım, dedim. İkinci sayfayı çevirdim. Yukarıda düşündüğüm nokta, daha somut bir şekilde gözümün önündeydi.
"Sol başta, çift sütunda çerçeveli, Cumhuriyet’in devamlı fıkra yazarlarından Peyami Safa’nın 'Atatürkümüz' başlıklı yazısı vardı. 'Türk’e ait her şeyin içinde o vardı' cümlesiyle başlıyordu, Atatürk’ün ölümünü ele alıyordu. Oysa ki, saat daha 08’i çeyrek geçiyordu.
Bunun yanında gene çift sütuna, önemli ediplerimizden İbrahim Alaeddin Beyin “Atamızı tavaf” başlıklı ağıt–şiiri konulmuştu. Oysa ki, saat daha 08’i 20 geçiyordu. Bunun da yanında, sağda çift sütuna gazetenin devamlı fıkra yazarlarından Abidin Daver Beyin 'O yaşıyor' başlıklı yazısı konulmuştu. Oysa ki saat daha şimdi 08.30 olmuştu... Neyse, şöyle ya da böyle onu kaybetmiştik." (Bkz: barbuni.com)
Evet, biz de 9/10 Kasım (1938) gece yarısı yayınlanan doktor raporlarında M. Kemal'in ölmüş olduğuna dair bilgilere bazı kaynaklarda rastladık.
Demek ki, resmî görüşe göre hazırlanan ve kabul edilen "10 Kasım saat 9'u 5 geçe" ifadesi, bir sipariş eseri olup, gerçeği olduğu gibi yansıtmıyor.
Bunu en iyi bilenler arasında AB Bakanı Sayın Bağış'ın da bulunması gerekir diye düşünüyoruz. Haksız mıyız?

.

Kolestrol: İlâçla mı, diyetle mi?

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

13 Aralık 2011, Salı

Konu uzmanı değiliz. Onun için de ahkâm kesmeyiz. Fakat, kolestrol hepimizin hayatını ve sağlığını ciddî şekilde alâkadar ettiği için, konu etrafında yazıp söylenenleri yakından takip etmek durumundayız.

Uzmanlar, bazı hususlarda görüş ayrılığına düşmekle beraber, ittifak ettikleri noktalar da var.
Bizlerin de, tıp literatüründe yer alan bu ortak noktaları azçok bilmesi gerekiyor. Farklı görüşlere ise, dinî tavsiyeler (Tıbb–ı Nebevî) ve tecrübeler ışığında bakmalı ve bu çerçevede kanaat hasıl eden düşüncelere itibar göstermeliyiz.
Zira, bilhassa bu zamanda hasis menfaatini insan hayatına hoyratça tercih edebilen canavar ruhlu öyle imalatçılar ve pazarlamacılar vardır ki, piyasada cirit atıyorlar.
Bunlar, "hekim–i hazık/ahlâklı uzman hekim" olmayan çoğu doktorları, eczaneleri, hastahaneleri, hatta tıp dernekleri ile sağlık kuruluşlarını dahi etkileri altına alabiliyorlar.
Bu sebeple, bilhassa ilâç ve gıda sektörünün iç ve dış piyasada estirdiği "menfaat terörü"ne karşı birtakım rezervler koymak ve ihtiyatlı davranmak durumundayız.
Bu hatırlatmadan sonra, gelelim kolestrol etrafında yapılan aktüel tartışma konularına...
* * *
Tıp ilmini konuşturan uzmanların ortak görüşüne göre: Vücudumuzun temel ihtiyaç unsurlarından biri olan kolestrol, mum kıvamında yağımsı bir maddedir. Kalp, beyin, sinirler, bağırsaklar, kaslar, karaciğer başta olmak üzere, vücudumuzun bütün organlarını besleyen damarlarında belli oranlarda bulunmaktadır.
Kolestrolün iyisi ve yararlı olanı vardır; aynı şekilde kötüsü ve zararlı olanı vardır.
Kötü kolestrol, zaman içinde vücut organlarının yorulmasına, zorlanmasına, yıpranmasına, nihayet hastalanmasına yol açar.
Bundan dolayı da, beslenmede ve ilâç kullanmada mutlaka dikkatli, ihtiyatlı, tedbirli davranmak gerekiyor.
Bu mesele etrafında yapılan tartışmaları iki şıkta toplamak mümkün:
BİR: Kötü kolestrolün tedâvisi, ilâç kullanmadan mümkün görünmüyor. (İlâçların dozu hususunda da, iki farklı uygulama var: Kısıtlı ve serbest oranlar.)
İKİ: Kolestrolü normal seviyede tutmak ve gerekli tedâvilerde bulunmak için ilâç mecburiyeti yoktur; diyet programı dediğimiz sağlıklı beslenme yöntemini uygulamak yeterlidir.
Alevlenen tartışmalar, siyasî iradeyi de etkisi altına almış olmalı ki, kolestrol ilâçlarının sadece uzman hekimler tarafından reçetelere yazılabileceğine dair yeni hükümler getirildi.
* * *
Bizim kanaatimiz, "kimyevî ilâç"sız, yani fıtrî beslenme yoluyla yapılacak tedâvi metodundan yana ağır basıyor.
İlâç sektörünün doymak bilmez vahşî hırsını görmemizin yanı sıra, geçirdiğimiz iki müzmin hastalık hakkında yaşadığımız tecrübe, bizde böyle bir kanaat hasıl ediyor.
Yıllarca mide fesadından ve sinüzit illetinden yana dayanılmaz sıkıntılar çektik. Tedâvi için, yazılmadık reçete, kullanmadığımız ilâç kalmadı.
Buna rağmen, bu iki kronik hastalıktan yine de kurtulamadık. Ağrılar, sızılar, kramplar, aynen devam etti.
En sonunda, sinüzit için "acı düvelek/acı bostan kabağı"nı, mide rahatsızlığı için de fitrî kudretnarı ilâcını kullanmaya başladık ve lillahilhamd şifâyâb olduk.
Bu ilâçların, kimyevî ilâçlar gibi yan etkileri de olmadığı için, hiç strese girmeden ve tedirginlik yaşamadan uzun süre kullanmaya devam ettik.
Netice itibariyle, bir rahatsızlık durumunda, mecbur kalmadıkça ve zaruret derecesine çıkmadıkça, kimyevî ilâçların kullanılmamasını, beslenmeye dikkat ile diyet uygulamasının yapılmasını bilhassa tavsiye ederiz.

 

 

 

 

 

 

Darbeciler için maddî ve kànunî ayrıcalık

 

Başarıya ulaşan darbeci cuntaların yaptığı şey, genelde hep aynıdır: Ayrıcalık, yalancılık, yağmacılık, kayırmacılık ve kànunî korumacılık.
İşte, birtakım gerekçelerle yahut bahanelerle Sultan III. Selim'i deviren kanlı darbe cuntacıları da aynı şeyleri yaptılar.
Selefine (III. Selim'e) nisbeten devlet işlerinde çok daha zayıf, hatta silik bir şahsiyet olarak bilinen Şehzâde Mustafa'yı (Sultan IV. Mustafa) devletin başına getirten cuntacılar, hemen bütün talep ve beklentilerini de yeni padişaha kabul ettirme cihetine gittiler.
Darbe cuntasının elebaşılarından Kabakçı Mustafa, kendi isteğiyle Turnacıbaşı (Yeniçeri Ocağında padişaha yakın önemli bir komutanlık) olarak Boğaz'a tayin edildi. Yardımcılarından Arnavut Ali Anadolu Kaleleri Ağalığına, Bayburtlu Süleyman da Tersane–i Amire Kaptanlığına getirildi.
Cuntanın dişli diğer  üyelerinden Sadâret Kaymakamı (Sadrâzam Vekili) Köse Musa ile hall fetvâsını imzalayan Şeyhülislâm Ataullah Efendi ise, isyancılar tarafından öldürülen devlet adamlarının servetlerini aralarında paylaşma yoluna gittiler.
Darbeciler, mal–mülk, makam–mansıp, servet–şöhret cihetinden kendilerini imtiyazlı kıldıkları gibi, ne olur ne olmaz diyerek sorgulayıcı kànunlar karşısında da kendilerini koruma altına aldılar.
Ellerinde oyuncak gibi kullandıkları padişaha, metnini yine kendilerinin hazırlamış olduğu bir "hatt–ı hümayun"u imzalattılar. "Padişahın taahhüdü" anlamını taşıyan bu yazı belgede, Sultan III. Selim'in devrilmesi esnasında faaliyette bulunan, gayret gösteren Yeniçeri askerleri ile de sair kimselerden hesap sorulmayacağı ve bunların hiçbiri olan bitenden sorumlu tutulmayacağı ifade ediliyordu.
(Ne tuhaftır ki, Kabakçı İhtilâlinden yaklaşık bir  buçuk asır sonra darbe yapan 27 Mayıs Cuntacıları ile 12 Eylül Cuntacıları da benzer imtiyazlarla kendilerini koruma ve kollama altına alma cihetine gittiler.)

Yenilikçiler Rusçuk'ta toplandı

Kabakçı Mustafa İhtilâli esnasında birçok devlet adamı ve Nizam–ı Cedit taraftarı şahsiyet vurularak katledildi. Hasbel kader kurtulanlar da amansız bir takibe tabi tutuldu.
Kaçarak canını kurtarabilen Nizam–ı Cedit taraftarları ise, kendilerine yakın gördükleri Rusçuk Âyânı Alemdar Mustafa Paşanın himayesine sığındılar.
Bugün Bulgaristan sınırları içinde bulunan Rusçuk, Tuna Nehri kenarında gözde bir şehirdir. O tarihte de nüfusu kalabalık olan bu liman şehrin idaresinde Alemdar Mustafa Paşa bulunmaktadır.
Mustafa Paşanın kendisi de Yeniçeri Ocağına bağlı bir subay idi. Fakat, yenilik taraftarı olup Sultan III. Selim'e karşı pek hürmetkârdı.
Bu sebeple, Kabakçı İhtilâline şiddetle muhalefet edenlerin başında geliyordu.
Ona "Alemdar", yahut "Bayraktar" denilmesinin sebebi şudur: 1768–74 yıllarında yaşanan Osmanlı–Rus Harbi esnasında bölüğünün bayrağını taşıdığı için, ona bu ünvan verildi.
Sultan III. Selim'in tahttan indirilmesinden sonra ordudan ve devlet makamlarından kaçarak Rusçuk'a gelen Nizam–ı Cedit taraftarı olan mühim şahsiyetler şunlardır: Ramiz, Behiç, Tahsin, Galip, Refik Efendiler.
Bayraktar Mustafa Paşa ile birlikte altı kişi olan ve o tarihte "Rusçuk Yârânı" diye isimlendiren bu şahsiyetler, orada boş durmadılar ve İstanbul'a gelip III. Selim'i tekrar tahta geçirmek için hazırlık çalışmalarına başladılar.


.

Dr. Karatay'ın kolestrole bakışı

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

14 Aralık 2011, Çarşamba

Kolestrol tartışmalarının odağında yer alan isimlerden Dr. Canan Karatay'ın konuyla ilgili tavsiye niteliğindeki görüş ve değerlendirmesini özetleyerek takdim ediyoruz.

"Kolesterol, özellikle ilaç firmalarının uydurmuş olduğu büyük bir yalandır. Firmalar, 'hastalık' diye uydurmuş, insanlar da buna inandırılmaya çalışılmış. Asıl hedefleri şudur: Çok pahalı ve bir o kadar da tehlikeli olan ilâçlarını satarak yüksek kazanç sağlamak...
"Ancak bilinmeli ki, Statin grubu ilâçlar kanser yapıyor, alzheimer yapıyor ve de kalp yetersizliğine yol açıyor.
"Bu ilâçlar, aynı zamanda yaşlılarda dengesizlik, unutkanlık ve yaygın vücut ağrılarının sebebidir.
"Ben hayatta kimseye bu ilâçları vermedim; alan hastalarıma da bıraktırmaya çalışıyorum.
"Bütün canlıların hücre yapılarında kolesterol bulunur. Kolesterol olmazsa, yeryüzünde ne insan yaşar, ne de bir başka canlı.
"Dolayısıyla, Kolesterol diye bir hastalık yoktur ve olamaz.
"Karaciğeri yağlanmaya başlayan veya şeker metabolizması bozulmuş olan herkesin kolesterolü yükselir. Burada, hastalığın nedeni kolesterol değil; durum, altta bir metabolik bozukluk bulunduğunu gösterir.
"Asıl tehlikeli olanı, kanda yüksek olan şeker ve insülindir.
"Hemen bütün hastalıkları bunların başlattığını senelerdir söylüyoruz. Rant getirmediği için, maalesef gözardı ediliyor.
"Dikkat! İnsan sağlığını değil, hasis menfaatini öncelleyen ilâç firmalarının varmış gibi gösterdiği şu üç hastalığın  ilâcı da en pahalı olanlardır: Kolesterol, Osteoporoz ve Menopoz.
"Oysa, bunların hepsi de fizyolojik durumlar olup, hastalık falan değildir. Sevgilerimle."

 

 

 

 

Kabakçı'nın gidişi, Alemdar'ın gelişi

 

Sultan III. Selim'in gidişinde (Mayıs 1807) Kabakçı Mustafa, Sultan II. Mahmud'un gelişinde (Temmuz 1808) ise Alemdar Mustafa ismi ön plana çıktı.
Kanlı Kabakçı Hadisesi sonrası Osmanlı tahtına çıkan Sultan IV. Mustafa, oturduğu makamın hakkını verebilecek bir kapasiteye sahip değildi.
Onun padişahlık döneminde, iç ve dış gaileler azalmadı; aksine, mevcut sıkıntılara yenileri ilâve oldu.
Merkezde gözlemlenen bu idarî zaafiyete, Sultan III. Selim (dolayısıyla Nizam–ı Cedit) taraftarı olan yenilikçi kanadın gayreti ve plânlı çalışmaları eklenince, siyasî ve askerî dengeler yeniden değişmeye başladı.
Kabakçı Mustafa'nın isyanı sayesinde işbaşına geçen IV. Mustafa'nın saltanat süresi henüz 14 ayını doldurmuştu ki, Rusçuk âyanı Alemdar Mustafa Paşa, şartların müsait hale geldiğini düşünerek, emrindeki mühim bir kuvvetle İstanbul üzerine yürümeye karar verdi. (Temmuz 1808)
Bu arada, gizliden yürütülen ikna çabaları sonucu, Sadrâzam Çelebi Mustafa Paşa ile Kapdan–ı Derya Seyyid Ali Paşa da Alemdar'ın tarafına meyletti.
Alemdar'ın ordusu İstanbul'a girmeden evvel bir başka tedbir daha aldı. İtimat ettiği Pınarhisar âyanı Hacı Ali Ağayı Boğaz Nâzırlığı yapan asıl rakibi Kabakçı Mustafa'nın üzerine gönderdi.
Kabakçı kısa sürede bertaraf edilince, Alemdar için de İstanbul'a girmek nisbeten kolaylaşmış oldu.
Bu arada, Sultan IV. Mustafa ile Yeniçeri Ağaları gelişmelerden hayli tedirgin olmuşsa da, hiç kimse Sadrâzamla birleşen Alemdar'ın kuvvetlerine mukavemet gösterme teşebbüsünde bulunamadı.
Davutpaşa Kışlasında bir müddet kalarak yakın arkadaşlarıyla durum değerlendirmesi yapan Alemdar, nihayet Saray'ın ve Bâbıâli'nin üzerine yürümeye karar verdi.
Önce, Sultan IV. Mustafa'ya baskı yaparak onu tahttan ayrılmaya mecbur etti.
Hemen herkesçe bilinen asıl niyeti, kafese hapsedilen III. Selim'i kurtarmak ve yeniden devletin başına geçirmekti.
Ne var ki, IV. Mustafa da böylesi muhtemel bir durum karşısında kendince bir tedbir düşünmüş ve tahtın diğer iki adayı olan III. Selim ile Şehzâde Mahmud'un öldürülmesine rıza getirmişti.
Şayet bu iki şahsiyetin vücudu ortadan kaldırılacak olursa, Osmanlı Hanedanına mensup hayatta başka erkek kalmadığından, kendi padişahlığı da garanti altına alınmış olacaktı.
Ancak, gelişmelerin seyri tam olarak onun tasarladığı tarzda gitmedi.
Teamüle uyarak IV. Mustafa'nın halline dair işlemleri tamamlayan Alemdar, sür'at–i hareketle III. Selim'i kurtarmaya gitti. Saray'ın kapısını zorla açtırarak içeri girdi.
Fakat ne acıdır ki, tekrar padişah yapmak istediği III. Selim'in dirisiyle değil, kapının önüne konulmuş kanlar içindeki cesediyle karşılaştı.
O esnada adeta kendini kaybedercesine cesedin üzerine kapanarak feryâd û figân etmekte iken, nisbeten daha soğukkanlı davranan mutedil zatlar onu şu sözlerle ikaz etme gereğini duydular: "Paşam, şimdi ağlayıp sızlanacak zaman değil. İkinci bir cinayete mahal vermemek için, derhal harekete geçmeli ve Şehzâde Mahmud'u kurtarmaya koşmalı."
Aynen öyle davranıldı. Biraz daha geç kalınmış olsaydı, cânilerin ikinci hedefi Şehzâde Mahmud da muhtemelen kurtarılamayacaktı.
Neyse ki, korkulan olmadı. Şehzâde Mahmud bulunup padişah ilân edildi. Sadrâzamlığa da Alemdar Mustafa Paşa getirildi. (28 Temmuz 1808)
Bu sûretle sükûnet sağlanmış ve işler yoluna girmiş görünüyordu. Ne var ki, Saltanat merkezi üç–dört ay sonra yeniden sancılanmaya başladı.
Alemdar'ın üç buçuk ay kadar süren Sadrâzamlığı devresinde Sened–i İttifakın hazırlanması, Nizam–ı Cedid'e emsâl ve onun yerinde Sekban–ı Cedid'in kurulması gibi önemli gelişmeler yaşandı.
Aynı yılın Kasım ayı ortalarına gelindiğinde ise, fitne ateşi yeniden alevlendi ve ikinci bir isyan dalgası daha patladı.
Gizli komiteler tarafından ifsat edilen Yeniçeri Ocağı, fokur fokur kaynamaya yüz tuttu.
14/15 Kasım gecesi ayaklanan Yeniçeri askerleri, Bâbıâli'deki Sadrâzam Alemdar Mustafa Paşayı hedef alan âni bir baskın yaptılar.
Saray'dan yardımsız kalan ve kalabalık isyancılarla başa çıkamayacağını anlayan Alemdar Paşa, barut dolu fıçıları ateşleyerek, kendisiyle birlikte yüzlerce Yeniçeri askerinin ölümüne sebebiyet verdi.
İsyancılar burada da durmayarak Saray'a doğru yürüyüşe geçtiler. Saray'daki muhafız kuvvetlerle isyancılara galebe çalamayacağını fark eden Sultan II. Mahmud, Sekbân–ı Cedid'i kaldırdığını duyurarak vaziyeti idare etmeye çalıştı.
Bu başarıdan cesaret alan Yeniçeriler, kendilerine muhalif gördükleri devlet adamlarını öldürmeye ve Sekban Ocağındaki askerlerle çatışmaya devam ettiler.
Neticede, bir hiç uğruna binlerce vatandaşın kanı akıtıldı. O kargaşada galip gelen Yeniçeriler için, tâ 1826'ya kadar sürecek nisbî (göreceli) bir hakimiyet devresi başlamış oldu

.

.

1915'te aslında ne oldu?

 

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

24 Aralık 2011, Cumartesi

Doksan beş senedir Türkiye'nin başını ağrıtan "Ermeni meselesi", Fransa Parlamentosunun almış olduğu son radikal kararı sebebiyle bir kez daha dünya gündemine gelip oturdu.

Ermeni meselesinin ilk kez dünya devletlerinin gündemine girmesi, Osmanlı ile Çarlık Rusyası arasında yaşanan meşhûr "93 Harbi" sonrasında (1878'de) imzalanan "Ayastefanos Muahedesi/Yeşilköy Antlaşması" ile "Berlin Antlaşması"nda gerçekleşti.
Bu iki antlaşmaya Osmanlı Devleti ile Rusya, Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa ve Avusturya–Macaristan İmparatorluğu müdahil olup imza koydular.
Böylelikle, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan Ermenilerin hemen her konudaki hak ve talepleri, mezkûr devletlerin ilgi alanına girmiş olup müdahalelerine açık bir hale geldi.
Bu durumdan cesaret alan Taşnak ve Hınçak gibi Avrupa'da eğitilen Ermeni kökenli çeteciler, Osmanlı tebaası olan Ermenileri yer yer kışkırtarak kanlı hadiselere sebebiyet verdiler.
Kan döküldükçe de, taraflar arasındaki gerilim arttı; Ermenilerle Müslümanlar arasında İstanbul, Maraş (Zeytun), Sason, Adana gibi bazı şehirlerde karşılıklı mukatele (katletme) halleri yaşandı.
Birinci Dünya Harbi yıllarına (1914–15) gelindiğinde ise, genel durum, eskiye nazaran çok daha vahim bir tabloya dönüştü.
Hiç hesapta olmamasına rağmen, Osmanlı Devleti kendini bir anda savaşın ortasında buldu.
Yedi cephede birden savaşa katılan Osmanlıya, en ağır darbe de Kafkas Cephesinde vuruluyordu.
Zira, bu cephede kış hazırlığı olmayan Osmanlı ordusunun karşısında, Rusya'nın kış şartlarında eğitim görmüş, ateş gücü yüksek, kalabalık ve dinamik Kafkas Orduları vardı.
Dahası, aynı cephede elli bin kişilik silâhlı birlik oluşturan Ermeni çeteciler de, Rus tarafına geçmiş durumdaydı. Bölgenin coğrafî konumunu iyi bilen bu çeteciler, Rus kuvvetlerine hem lojistik destek sağlıyor, hem kılavuzluk ediyor, hem de savaş ahlâkıyla zerrece bağdaşmayacak şekilde sivillere yönelik katliâmlarda bulunuyordu.
Dehşet uyandıran bu "müttefik kuvvet" karşısında, Osmanlı tarafı çok büyük zayiat veriyordu. Kars, Sarıkamış ve Erzurum taraflarından başlamak üzere, önemli şehirler, kasabalar, köyler bir bir elden gidiyordu. Mayıs 1915'te koca Van şehri düştü. Kaçamayan Müslümanların tamamı, vurularak, yahut denize (Van Gölüne) atılarak katledildi.
Van'ın idaresini bir Ermeni mutasarrıfa devreden Rus kuvvetleri, hız kesmeyerek Muş ve Bitlis üzerine doğru harekete geçti.
İşte, tam bu esnada Osmanlı Meclisi'nden "Tehcir Kànunu" çıktı.
Mayıs'ın sonlarında çıkan bu kànun, 1 Haziran 1915 tarihli Takvim–i Vekayi'de (resmi gazete) yayınlandıktan sonra tatbik sahasına konuldu.
Resmî adı "Sevk ve İskân Kànunu" olan bu kànunun metninde, "Ermeni" kelimesi dahi yer almıyor. Aynı zamanda "geçici" mahiyetteki bu kànundan asıl maksat "Harp zamanında hükümet icraatına karşı gelenler için, sevk ve iskân hususunda tatbik edilecek tedbirler"in alınmasıdır.
Dolayısıyla, kànun metninde, Ermenilerin, ya da başka kimselerin vurulması, öldürülmesi hiçbir şekilde yer almamaktadır.
Ne var ki, bu kànun maddesinin tatbik sahasına konulması esnasında, pekçok yerde insanî dramlar ve fecaat tabloları yaşanıyor.
Kâğıt üzerinde her şeyi düzenleyen İttihatçı hükümet, uygulamada zaafa düşüyor, dolayısıyla zincirleme hata ve günahlara sürükleniyor.
Meselâ, o devrin siyasî sorumluları, Ermenilerin zalim kesimi ile masum olanlarını birbirinden ayıramıyor. Birçok merkezdeki Ermenilerin tamamına toptan ceza kesiyor. Köylerinde cephanelik bulunan Ermeni nüfusun tamamını tehcire zorluyor.
İşte, en büyük insanî dram da bu esnada yaşanıyor: Yerinden ayrılmak istemeyen Ermeni vatandaşın can ve mal güvenliği sağlanamıyor. Sayıları yüz binleri aşan Ermenilerin özellikle Suriye tarafına doğru göç etmeleri esnasında ise, keyfi muamelelerle karşılaşıyorlar. Müslüman kesimden bazı cahil, gaddar, sergerde şahıs veya gruplar, onlara saldırıyor, can ve mallarını telef ettiriyor.
Bu durumdan haberdar olan Ermeni Çeteleri ise, zaten çoktandır sergilemiş oldukları vahşet tablolarına yenilerini ekliyorlar. Rast geldikleri, yahut baskın yaptıkları yerdeki Müslüman ahalinin tamamını vahşice katlediyorlar.
Dolayısıyla, iki taraf arasında artık durdurulmaz ve önüne geçilmez bir "mukatele" hali yaşanıyor.
Bu fecî hallere sebebiyet veren geçici  "Tehcir Kànunu", yaklaşık bir sene sonra, yani 1916'da yürürlükten kaldırılıyor. Bunun üzerine, Suriye veya başka taraflara giden Ermeni vatandaşların bir kısmı memleketlerine geri dönerken, mühim bir kısmı ise dönmüyor, dönmeyi göze alamıyor.
Bu arada, Kafkas Cephesinde harbe iştirak eden Miralay Bediüzzaman gibi, Ermenilerin masum kadın, çocuk ve yaşlılarını koruma çemberine alan pekçok Müslüman'ın aynı dönemde var olduğunu da hatırdan çıkarmamak gerekir.

 

 

Tehcir Kànunu metninin yayınlandığı 1 Haziran 1915 tarihli Resmî Gazete Takvim–i Vekayî.

Netice itibariyle, kısaca şunları söylemek mümkün:
1) 1915'te Ermenilerin sivil masum kesimi ile cani gruplarının birbirinden tefrik edilememiş olması, vicdanî ve insanî yönden bir zaaf eseridir. Kaldı ki, bugün bile aynı zaafa düşerek, meselâ masum Kürtler ile canî teröristleri aynı kefeye koyan veya aynı bakış açısıyla sakat değerlendirmelerde bulunanlara rastlanılmaktadır.
2) Bir zaaftan kaynaklanan Tehcir Kànunu, aynı zamanda Turancılık illetiyle mâlul olan basiretsiz İttihatçıların "siyasî hata" kefesinde yer alıyor. (Hayret edilecek bir nokta: İttihatçıları yerden yere vuran bazı kimseler bile, iş Ermeni tehciri konusuna geldiğinde, hemen kıvırma ve o zamanki hükümet uygulamalarını savunma cihetine gidiyor. Doğrusu, burada çok fenâ bir paradoks hali dikkatimizi çekiyor.)
3) Tehcir Kànunu, bir siyasî hata eseri olmakla beraber, burada ne katliâm, ne de soykırım gibi bir fecaat hedeflenmiş değil. Bu karar, eğer hakikaten soykırımı hedeflemiş olsaydı, Müslümanlar, ele geçirdikleri bütün Ermenileri öldürme cihetine gidebilirlerdi. Oysa, böyle bir durum söz konusu dahi değil. Türkiye'de yaşayan binlerce Ermeni vatandaş, bu gerçeğin şahididir. Buna rağmen, yine de soykırım iddiasında bulunanlar vardır ki, bunlar hepimizin babasını, dedesini zan ve töhmet altında bırakmaya, dahası onları azılı katil olmakla suçlamaya çalışıyor. İşin bu tarafı, asla ve kat'a kabul edilemez.
Umarız, Fransa ve Avrupa gibi, bütün dünya burada tadat ettiğimiz bâriz gerçeklerin farkına varır ve nihaî değerlendirmeyi de ona göre yapma cihetine giderler.

Mısır gailesi ve Nizip Bozgunu

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

29 Aralık 2011, Perşembe

Yakın Tarih YazılarıVali Paşayı tanıyalım

Vali Paşayı tanıyalım

Sultan II. Mahmud devrinin hariçle bağlantılı dahilî en büyük sıkıntıların başında "Mısır gailesi" geliyordu.
Bu gailenin baş aktörü ise, Kavalalı Mehmed Ali Paşadır.
O halde, Sultan III. Selim'in fermânıyla 8 Temmuz 1805'te Mısır Valiliğine atanan ve zamanla padişaha kafa tutacak kadar güçlenen bu tarihî şahsiyeti biraz daha yakından tanımaya çalışalım.
* * *
Bugünkü Yunanistan'ın sınırları içinde kalan Kavala'da 1769'da dünyaya gelen M. Ali Paşa, fıtraten gayet zeki, cevval ve azimli bir kişiliğe sahipti.
Gittiği her yerde, bulunduğu her ortamda kısa zamanda sivrilir ve sahip olduğu meziyetlerle temâyüz ederdi.
Bazı kayıtlarda Arnavut kökenli olduğu rivâyet edilmekle beraber, aslının Anadolu'dan (Konya) Rumeli'ye göç etmiş bir Türk aileye dayandığı şeklindeki rivâyet, tarihçiler arasında genel kabul görmüştür.

Sıkıntılarla yoğrulan bir hayat

 M. Ali, henüz küçük yaşlarda iken babası vefat etti. (Babası, Kavala'nın bekçibaşısı olan İbrahim Ağadır.)
Pederinin vefatından sonra amcasının himayesi altına girdi. Yine de, çok büyük sıkıntılar çekti, dayanılmaz acılara mâruz kaldı.
Çekmiş olduğu sıkıntı ve acılar onu daha gencecik yaşlarda yoğurmuş, olgunlaştırmıştı.
Öyle ki, henüz 18 yaşlarında iken orduya intisap etti. Osmanlı donanmasında genç bir nefer olarak hayata atıldı.
Bu tarihlerde (1798), Fransız Generali Napolyon Bonaparte Mısır'a asker çıkarmış ve bölgeyi işgale başlamıştı. İskenderiye'den sonra Kahire'yi ele geçirdi.
Bunun üzerine, Osmanlı donanması Mısır üzerine sefere çıktı. Donanmanın Kaptan–ı Deryası ise, Küçük Hüseyin Paşaydı.
İşte, Kavalalı M. Ali Paşanın yıldızı da, bu sefer esnasında alabildiğine parladı.
Fransızlarla yapılan mücadele safhalarında, kendisine verilen vazifeleri hakkıyla ifâ ettiği gibi, hiç umulmadık bazı başarılara da imza attı.
Bu başarılar, onu Mısır'ın gözde şahsiyeti durumuna getirdi. Burada, kısa sürede söz ve inisiyatif sahibi olmayı başardı.
* * *
M. Ali Paşa, bir yandan Mısır'daki Fransız kuvvetleriyle çarpışırken, bir yandan da tarafların teknik sahadaki gelişme seviyelerini mukayese etmeye çalıştı.
Baktı ki, Avrupalılar sanayi ve teknolojide çok ileri gitmişler. Osmanlı devleti ise, nisbeten geri durumda kalmış, kendini yenileyememiş.
Büyük düşündü ve bu durumdan gelecek için iyi dersler çıkarmayı başardı.
Mısır'da kaldığı sürece, tarımda, endüstride, sanayide ve bilhassa askerî donanımda yenilikler yapmaya çalıştı. Bunda da büyük ölçüde muvaffak oldu.
Halkın yararına birtakım başarılara imza atmasıyla, bölge halkını da kendine ısındırdı ve yakınlaştırmış oldu.
* * *
1800'lü yılların başlarında, Osmanlı coğrafyasının hemen her tarafında birtakım dinî, millî, fikrî, askerî, siyasî ve mezhebî karışıklıklar başgöstermiş durumdaydı.
Bunlar hakkında daha evvelki bölümlerde detaylı bilgiler aktardığımız için, bunları sadece hatırlatarak geçiyoruz.
* * *
Osmanlı devlet merkezi o dehşet uyandıran iç ve dışı sıkıntılarla kıvranıp dururken, Mısır ve çevresinde ise, ciddî bir toparlanma sağlanıyor ve Avrupa standartlarında önemli gelişmeler kaydediliyordu.
İşte, Kavalalı M. Ali Paşanın bu bölgede gittikçe güçlendiğini gören merkezî idare, onu Mısır'dan çıkarıp Hicaz'a vali olarak tayin etmek istedi.
M. Ali Paşa ise, merkezin bu tercihine razı olmayıp ayak diretince, Mısır Valisi olma gayesinde muvaffak oldu. (8 Temmuz 1805)
Yeni Mısır valisi M. Ali Paşa, bölgedeki Kölemenleri safına katarak Sudan'a müdahale etti ve burayı da kendi idaresine bağladı.
Bilâhare, padişahın isteği üzerine Girit ve Mora'daki isyanları da bastırma ve bölgede sükûneti sağlamak üzere tavzif edildi. Bu vazifeyi başarıyla yürüttü.
Ardından, Hicaz'daki Vehhabî grupların isyanlarını bastırmaya çalıştı. Bunda da büyük çapta muvaffak oldu.
Böylelikle, Hicaz, Filistin ve Suriye'yi de içine alan geniş bir coğrafyada hakimiyet tesis etti.
İşte, bu derece güçlenen bir vali, gitgide zaten zaafa uğramış olan merkezî otoriteye de kafa tutmaya başladı.

Dış güçler devreye giriyor

Sultan II. Mahmud zamanında, devletin kuvvetleri ile Mısır valisinin kuvvetleri arasında bazı çatışmalar vuku buldu. Valisini mağlup etmede zorlanan padişah, İngiltere ve Fransa'dan yardım istedi.
İngiltere "Bu işe karışmam" dedi. Fransa ise M. Ali Paşaya yardım etme yolunu seçti.
Sultan Mahmud, bu durumda "yılana sarıldı" ve Kavalalıya karşı Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşmasını imzaladı. (8 Temmuz 1833)
Rus donanması, İstanbul'a geldi. Bu geliş, hiç de hayırlı olmadı. Rusya, Boğazlar üzerinde yeni bazı haklar elde etmeyi başarmış oldu.
Ancak, buna rağmen merkezî hükûmetin Kavalalı'ya karşı almış olduğu tedbirlerden hemen hiçbiri işe yaramadı. Üstelik, kritik sınırda olan münasebetler daha da kötüye gitti.
Dahası, önceden taraflar arasında yapılmış bazı iki antlaşmalar (Kütahya Antlaşması gibi) da fayda vermedi. Çatışma, adeta kaçınılmaz bir hale geldi.
* * *
İki tarafın kuvvetleri, nihayet 28 Haziran 1839'da Nizip'te (Ayıntap) karşı karşıya geldi.
Her iki tarafın da asker sayısı yüz binin üzerindeydi.
Aynı ümmetin fertleri, aynı milletin evlâtları, sırf siyaset ve hakimiyet dâvâsı uğrunda birbirinin canına kıyma, kanını dökme bahtsızlığına düşmüştü.
Nizip'te, 540 yıllık koca Osmanlı Devletinin ordusu, Mısır Valisinin modernize edilmiş dinamik kuvvetleri karşısında bozguna uğradı.
Tez elden İstanbul'a ulaştırılan "Nizip Bozgunu" haberi, Sultan Mahmud'u kedere, üzüntüye gark etti. Onu ölüm döşeğine düşürdü.
Halife Sultan, 30 Haziran günü Hakk'ın rahmetine kavuştu.

Kavalalı Hanedanı

Hemen her yolu deneyen, ancak Kavalalı ile bir türlü başedemeyen merkezî otorite, neticede M. Ali Paşanın hemen bütün isteklerini kabul ederek, nisbî olarak (göreceli) bir müsâlaha yolunu bulmuş oldu.
Varılan mutabakata göre, Mısır'ın yanı sıra Sudan, Hicaz, Filistin, Suriye, Girit ve Cidde M. Ali Paşa ve Kavalalı Hanedanına mensup olanların idaresine verildi.
Mutabakat sağlandıktan sonra 1845'te İstanbul'a gelen M. Ali Paşa, Sultan Abdülmecid'e bağlılığını bildirdi ve tekrar Mısır'a döndü.
Kavalalı, 1849'da Kahire'de vefat etti.
Onun neslinden gelenler, tâ 1950'lere kadar Mısır'ın yönetiminde etkili oldu.
Son olarak, İttihatçıların elebaşılarından sayılan Said Halim Paşanın da, Kavalalı M. Ali Paşanın torunu olduğunu bu vesileyle hatırlatmış olalım.

 

Sultan Mahmud'un hayır eserleri

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr

 

31 Aralık 2011, Cumartesi

Yakın Tarih Yazıları

Hemen bütün Selçuklu ve Osmanlı devlet başkanları gibi Sultan II. Mahmud da birçok hayır ve hizmet eseri yaptırmıştır.
Sadece kendisi değil, ayrıca hanımları, oğulları ve kızları da hayır ve hasenatta birbiriyle adeta yarışarak sayısız eserlerin imar ve inşasına öncülük etmişlerdir.
Sultan Mahmud, idarî, siyasî, adlî ve askerî teşkilât usûllerinde büyük çaplı yeniliklere, değişikliklere imza attığı gibi, dinî ağırlıklı mimarî hizmetlerde pek mühim emek ve gayret sarf etti.
Üzerinde durduğumuz daha evvelki bölümlerden arta kalanları kısaca nazara vermek gerekirse, şunları ifade etmek mümkün:

* "Sadrâzamlık" makamı için, ayrıca "Başvekâlet" tâbiri kullanılmaya başlandı.
* "Defterdar"a ayrıca "Mâliye Nâzırı", "Reisü’l–Küttâb"a "Hâriciye Nâzırı", "Kethüdâ"ya ise "Dâhiliye Nâzırı" denilmeye başlanıldı.
* Ülke çapında pek büyük bir yekûn teşkil eden vakıflar için, ayrıca "Evkaf Nezâreti" kuruldu.
* Öte yandan, hükûmet ve ahâlinin mühim meselelerinin görüşüldüğü "Meclis–i Vâlâ–yı Ahkâm–ı Adliye" ile askerî işlerin görüşülüp kararlaştırıldığı "Dâr–ı Şûrâ–yı Askerî" isimli müesseseler teşkil edildi.
* Aynı cümleden olmak üzere, ayrıca şu yenilikler yapıldı: 1831'de kısmî nüfus sayımı gerçekleştirildi. 1827’de Tıp Fakültesi kuruldu. 1838’de Karantina usûlü vücûda getirildi. Posta teşkilâtı kuruldu. Posta yolları geliştirilmeye çalışıldı. Nüfus sayımında insan ve servet durumu yaklaşık olarak ölçülmüş oldu. Arabistan hariç, diğer coğrafyalardaki Müslüman nüfusun Hıristiyan nüfusundan iki kat daha fazla olduğu (8 miyona 4 milyon gibi) tesbit edildi.

Şâir Adlî'nin mânidar mısraları

Hemen her yönüyle kendini iyi yetiştirmiş olan Sultan Mahmûd Han, aynı zamanda san'ata, edebiyata hayli meraklı olup "Adlî" mahlasıyla da güzel şiirler yazardı.
Hazret–i Peygamber’in Kabr–i Şerifi üzerindeki Kubbetu’l Hadra'yı yaptıran Sultan Mahmud, 1820’de patlak veren Vehhabî Hadisesinde yıkılan eserleri de yeniden ihyâ etmiş ve bu münasebetle, Hücre–i Saâdet’e hediye olarak göndermiş olduğu şamdanla birlikte, Resûlullah’a olan hürmet ve muhabbetinin bir ifadesi olarak şu mısraları yazıp terennüm etmiştir:

Şamdan ihdâya (hediye) eyledim cüret yâ Resûlallah!
Murâdımdır Ulyâya hizmet yâ Resûlallah!
Değildir Ravza'ya şâyeste destâviz–i nâçizim,
Kabûlünle kıl ihsân û inâyet yâ Resûlallah!
Kimim var Hazretinden gayrı hâlim eyleyem i’lâm,
Cenâbındandır ihsân û mürüvvet yâ Resûlallah!
Dahîlek, el–emân, sad (yüz) el–emân dergâhına düştüm,
Terahhüm kıl, bana eyle şefâat yâ Resûlallah!
Dû âlemde kıl istishâb bu Han Mahmûd–i Adlîyi,
Senindir evvel û âhirde devlet yâ Resûlallah!

Hizmete devam eden şâheserler

Sultan Mahmûd Hanın, neredeyse tamamı halen de ayakta olup hizmete berdevâm olan sayılamayacak kadar çok hayır eserleri vardır.
Bunların bir kısmını şöylece sıralamaya çalışalım.
* İstanbul Üniversitesi bahçesindeki Bâyezîd Yangın Kulesi.
* Beylerbeyi ve Çırağan Sarayları.
* Tophâne’de Nusratiye, Bahçekapı’da Hidâyet, Üsküdar’da Adliye, Arnavutköy sâhilinde Tevfikiye Câmileri.
* Kudüs'teki Mescid–i Aksa, Lefkoşe’deki Selimiye Câmii, Tophâne’deki Kâdirî Câmii ve Tekkesinin tâmirleri.
* Mahmûdiye Köprüsü. Bugünkü Unkapanı Köprüsünün bulunduğu yere inşa edilen ilk köprü.
* Rodos'taki Süleymaniye Camii.
* İzmir Bıyıklıoğlu Mahmud Camii.
* Saray baskını esnasında hayatının kurtulmasına vesile olan Cevri Kalfa adına bir mektep.
* Mekke–i Mükerreme'de bir medrese.
* İstanbul Kocamustafapaşa'daki Küçük Efendi Camii ve Külliyesi.
* Beyoğlu'ndaki Taş Kışla.
* Gülhane Parkı girişindeki pek zarif görünüşlü Alay Köşkü.

Hanımlarının hayratı

Osmanoğulları Hanedanının 1808'de hayatta kalan tek erkek evlâdı olduğu için, Sultan Mahmud, birçok evlilik yapmış ve yirmi beş kadar evlât sahibi olmuştur.
Evlendiği hanımlardan bilhassa iki isim var ki, hem şöhret olmuş, hem de büyük eserlerin inşasına öncülük etmişlerdir.
Bu iki isimden biri Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan, diğeri ise Sultan Abdülmecit'in annesi Bezmiâlem Valide Sultandır.
Bu hanım sultanların yaptırmış oldukları hayır eserlerinin çoğu halen de hizmet vermeye devam etmektedir.
Pertevniyal Sultan'ın yaptırdıkları arasında, İstanbul Aksaray'daki Valide Sultan Camii ile onun hemen bitişiğindeki Pertevniyal Anadolu Lisesi (ilk ismi "Mahmudiye Mektebi"dir) en çok bilinenler arasında yer alır.
Bezmiâlem Valide'nin yaptırdığı belli başlı eserler ise şunlardır: Vakıf Gureba Hastanesi. Maçka, Topkapı ve Yıldız'da Bezmiâlem Valide Sultan Çeşmeleri. Yıldız Sarayı'ndaki Dilkuşa Kasrı. Valide Mektebi. Mekteb–i Maarif (Cağaloğlu Anadolu Lisesi binası). Haliç üzerindeki ilk ahşap Galata Köprüsü. Bunun bir ismi de o tarihlerde "Valide Köprüsü"dür.

.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


xxxxxxxxxxx

.Yeni bir reform hareketi: Tanzimat (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Ocak 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları
Büyük Reorganizasyon ihtiyacı

İnsanlar gibi devletler de ölümlüdür. Doğarlar, büyürler, yaşlanır ve ölürler.
Keza, insanlar gibi devletlerin de ebede uzanan elleri, emelleri, arzuları, idealleri olabilir.
Ancak, yine de fizikî ömürlerin bitmesi kaçınılmaz bir âkıbettir.
İşte, insanlık tarihinin en uzun ömürlü devletlerinden biri olan Osmanlı Saltanatı da, artık ihtiyarlık dönemine adım atmış ve ölümlü bir âkibete doğru meyletme sürecine girmiş durumdaydı.
Bu tarihten sonra, zirvelerde alınan bütün tedbirler, gösterilen bütün çabalar, asırlardır "ebed–müddet" arzu ve temennisiyle bakılan şânlı Osmanlı Devletinin ömrünü uzatma maksadına matuftur.
Dolayısıyla, Tanzimât–ı Hayriye adı verilen Gülhane Hattı Hümâyun'u da aynı hedef ve maksada yönelik bir reform hareketiydi.

Yeni padişah, yeni dönem

Sultan II. Mahmud, 1 Temmuz 1839'da vefat etti. Yerine ise, aynı gün Bezmiâlem Valide Sultandan olan oğlu Şehzâde Abdülmecid geçti.
1823 doğumlu Sultan Abdülmecit, tahta geçtiğinde henüz 17 yaşındaydı.
Dolayısıyla, zaten ağırlaşmış bulunan devlet idaresini rahatça sürdürebilecek bir olgunluğa erişmiş değildi.
Üstelik, Nizip Bozgunundan sonra Kaptad–ı Derya Firarî Ahmet Paşa Osmanlı donanmasını İskenderiye'ye götürerek Kavalalı Mehmet Ali Paşaya teslim etmişti.
Yani, Osmanlı ordusu hem karada, hem de denizde tam bir zaaf ve perişaniyet hali içinde bulunuyordu.
Bereket ki, genç ve tecrübesiz padişahın yardımına Koca Reşid Paşa yetişti.
Hariciye Vekili olan Mustafa Reşid Paşa, uzun müddet vazifeli bulunduğu bilhassa Avrupa'nın durumunu, gidişatını gayet iyi biliyordu. Medenî, sınaî ve meşrutî sahada yapılagelen reformları yakından takip ediyor ve Osmanlı Devletinin de bu gelişmeye ayak uydurması gerektiğine inanıyordu.
Paşa, bu husustaki düşünce ve kanaatini padişaha anlattı ve onu ikna etmeyi başardı.
İşte, "Tanzimat–ı Hayriye"ye giden yolun kapısı da bu sûretle açılmış oldu.
Yapılan uzun hazırlıklardan sonra, nihayet 3 Kasım 1839'da Gülhane Parkında adına "Tanzimat Fermânı" denilen "Gülhane Hatt–ı Hümayunu" okundu. Böylelikle, "Tanzimat–ı Hayriye Devri" de başlamış oldu.



Tanzimat–ı Hayriyenin mimarı Mustafa Reşid Paşa. Hariciye Vekili olup bilâhare Sadrâzamlık makamına çıkmıştır.









Tarihin yeni bir dönüm noktası
Tanzimat, Osmanlı'da yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bunun böyle olduğunu, sadece Osmanlı toplumu değil, Batı dünyası da kabul ediyor.
Zira, 3 Kasıım günü Gülhane Bahçesinde Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) Reşid Paşa tarafından "Padişahın iradesiyle" ilân edilen Tanzimat Fermânı, bütün saray erkânı ve devlet ricalinin yanısıra, yabancı devletlerin sefir ve konsoloslarının huzurunda okundu.
Bu tarihî hadiseye, ayrıca kalabalık bir halk kitlesi de şahitlik etti.
* * *
Evet, Rönesans dönemini yaşayan Avrupa ülkeleri çeşitli reformlarla kendilerini yenileyip eksikliklerini gidermeye çalışırlarken, beş yüz yıllık Osmanlı Devleti de bir reform yapma ihtiyacını duydu ve bunu lisânına en uygun bir ifade ile "tanzimat" diye isimlendirdi.
Tanzimat, düzenleme demektir. Avrupalılar, Osmanlı'daki bu yeni düzenlemeyi kendi lisanlarınca "Réorganisation" tâbiriyle yâdetti.
Osmanlı tarihinin belki de en tartışmalı reform hareketi, işte bu "Tanzimat–ı Hayriye"dir.
Fikir adamlarımızın bir kısmı bu hareketi şiddetle, hatta nefretle tenkit ederlerken, bir kısmı ise böylesi bir düzenlemenin faydalı ve kaçınılmaz olduğunu savunmaktan yana tavır koydular.
Bu noktada şöyle düşünmekte fayda var: Şayet Tanzimat olmasaydı, acaba son derece kritik bir eşikte yaşanan gelişmeler nasıl bir seyir takip ederdi?
Takip edebildiğimiz kadarıyla, Tanzimata muhalefet edenler, bu ve benzeri suâllere inandırıcı cevaplar getiremiyor.
Bizim bu noktadaki düşünce ve kanaatimiz şudur: Eğer o tarihlerde Tanzimat ilân edilmeseydi, genel durumun çok daha kötüye doğru gideceği kuvvetle muhtemeldir. Meselâ, erken bir inkıraz hali pekâlâ yaşanabilirdi.
Bir başka ifadeyle söylemek gerekirse: Osmanlı'da Tanzimat ve benzeri reformları reddetmek, meselâ Cumhuriyet'in 27. senesinde (1950) bizdeki demokrasiye geçişi reddetmek gibi bir şeydir.
Ne tuhaftır ki, ülkemizde hâlen de demokrasiyi reddeden ve 1950'den önceki "tek parti Cumhuriyeti"ni savunan, hatta o dönemin hasretini çekenler var.
İşte, bu anlayışın sahipleri ne derece haklıysa, Tanzimat'a karşı gelenler de o derece haklı olabilir.
* * *
Son bir noktayı daha hatırlatarak, Tanzimat Fermanının muhtevasına değinmeye çalışalım: Haylice uzun metinli bir resmî beyannâme olan Tanzimat Fermanının hiçbir maddesinde, Osmanlı'nın dine, mukaddesata bağlılığından en ufak bir itiraz, yahut bir şikâyet bulunmuyor. Dahası, tam tersine, mevcut hata ve ihmallerin "dinden uzaklaşmak" sebebiyle meydana geldiği açıkça ifade ediliyor. Ayrıca, gayrımüslimler için tanzim edilen yeni maddelerin dayanağı olarak, yine dinî içtihatlar esas alınıyor.

.

Büyük reform: Tanzimat (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Ocak 2012, Çarşamba
Fermânın muhtevası
Büyük Reşid Paşa, 3 Kasım (1839) günü Gülhane Parkında Sultan Abdülmecid ile birlikte bütün devlet erkânı, yabancı devlet temsilcileri ve kalabalık vatandaş kitlesinin huzurunda, tamamı üç sayfa halinde kàğıda dökülmüş olan "Padişah Fermanı"nı okumaya şu sözlerle başladı:

"Bismillahirrahmanirrahim
"Tebârekeellezî biyedihi'l–mülk vehüve alâküll–i şey'in kadîr."

Fermanın giriş bölümü ise şöyledir:

"Benim Vezîrim!
"Cümleye ma'lûm olduğu üzere, Devlet–i Aliyyemizin bidâyet–i zuhûrundan beri ahkâm–ı celîle–i Kur'âniyye ve kavânîn–i şer'iyyeye kemâliyle riâyet olunduğundan, saltanat–ı seniyyemizin kuvvet ve miknet ve bilcümle tebeasının refâh û ma'mûriyyeti rütbe–i gâyete vâsıl olmuş iken, yüz elli sene vardır ki, gavâil–i müte'âkıbe (peşpeşe yaşanan gaileler) ve esbâb–ı mütenevviaya (çeşitli sebepler) mebnî, ne şer–i şerîfe ve ne kavânîn–i münîfeye inkıyâd ü imtisâl olunmamak hasebiyle (şeriatın hakikatine gevşeklik ile tam bağlanmadığımız için) evvelki kuvvet ve ma'mûriyyet bilâkis za'f u fakra mübeddel olmuş. Halbuki, kavânîn–i şer'iyye tahtında idâre olunmayan memâlikin pâyedâr olamayacağı vâzıhâttan bulunmuş olup, cülûs–ı hümâyûnumuz rûz–ı fîrûzumdan beri efkâr–ı hürriyet–âsâr–ı mülûkânemiz dahi mücerred i'mâr–ı memâlik ve enhâ ve terfîh–i ahâlî ve fukarâ kazıyye–i nâfiasına münhasır ve Memâlik–i Devlet–i Aliyyemizin mevki–i coğrafîsine ve arâzî–i münbitesine ve halkın kâbiliyet û istidâdlarına nazaran esbâb–ı lâzımesine teşebbüs olunduğu halde, beş–on sene zarfında bi–tevfîkihî Teâlâ sûret–i matlûbe hâsıl olacağı zâhir olmakla, avn ve inâyet–i Hazret–i Bârî'ye itimâd ve imdâd–ı rûhâniyet–i Cenâb–ı Peygamberî'ye tevessül ve istinâdla, bundan böyle Devlet–i Aliyye ve Memâlik–i Mahrûsemizin hüsn–i idâresi zımnında bazı kavânîn–i cedîde vaz' ve tesîsi lâzım û mühim görünerek, işbu kavânîn–i mukteziyyenin mevâdd–ı esâsiyyesi dahi emniyet–i can ve mahfûziyyet–i ırz u nâmûs u mal ve tayîn–i vergi ve asâkir–i mukteziyyenin sûret–i celb ve müddet–i istihdâmı kazıyyelerinden ibâret olup şöyle ki:.... "
Bu uzun fermanın sonu da şu duâ/bedduâ cümlesi ile bağlanıyor: "Hemân Rabbimiz Teâlâ Hazretleri, cümlemizi muvaffak buyursun ve bu kavânîn–i müessesemin hilâfına hareket edenler, Allâhu Teâlâ Hazretlerinin lânetine mazhar olsunlar ve ile'l–ebed felâh bulmasınlar. Âmîn."
Fî 26 Şaban 1255 (3 Kasım 1839)

Kur'ân'ın hükümlerine uygun şekilde hazırlandığı ifade edilen metnin hemen başlarında da hatırlatıldığı gibi, Tanzimat Fermanında öne çıkan temel maddeler şunlardır: Can, mal, ırz, namus güvenliği, adâlette şeffaflık, vergide adalet, askerlikte eşitlik, rüşvetin ortadan kaldırılması, vesaire...
Şimdi, bugünün insanı için de tam bir ders ve ibret tablosu hüviyetinde bulunan bu muazzam fermânın temel maddeleri hakkındaki geniş bir özeti daha anlaşılır bir dille dikkat nazarlarına sunmaya çalışalım.


1) Can, ırz, namus emniyeti
Şu dünya hayatında can, ırz ve namustan daha aziz, daha kıymetli birşey yoktur. Dolayısıyla, bir insan bu değerleri tehlikede gördüğünde, bunları korumak için her çareye başvurur. Vatandaş, kendi başının çaresine bakmak zorunda bırakılmamalı. Bunun yol açacağı kargaşa ve misilleme gibi muhtemel zararlar da bilinmelidir.
Hayat Tarih Gazetesi, 46. sayısında günümüz insanına Tanzimat Fermanı hadisesini yansıtıyor. Küçük resimde ise, Tanzimat Fermânının orijinal bir kopyasını görmektesiniz.

Buna mükabil, can ve namustan emin olan kimse, sadakat ve dürüstlükten ayrılmaz; işi ve gücü ile devletine, milletine faydalı olmaya çalışır. Binâen aleyh, vatandaşın bu aziz değerleri devletin koruması ve garantisi altında tutulmalı.
2) Mal emniyeti
Mal emniyetinin olmadığı yerde, vatandaşlar devletine, milletine ısınamaz. Ülkesinin ilerlemesiyle alâkadar olamaz. Daima korku ve endişe içinde yaşar. Buna mukabil, malından–mülkünden emin olduğu vakit, hem kendi işini rahatça geliştirir, hem de devlet–millet gayreti, keza vatan muhabbeti kendisinde her gün artmaya devam eder.

3) Vergide adâlet
Bir devlet, topraklarını korumak için, hem askere, hem de sair konularda masraf yapmaya mecburdur. Bu hizmetler ise, ancak parayla olur. Bu para, elbette vatandaşlardan toplanacak vergilerle teşkil olunduğundan, bunun en sağlıklı şekilde toplanması lâzım gelir. Eskiden yed–i vahid/tekel vardı. Şükür ki, bu belâdan kurtulduk. Bundan böyle, hem vergilerin toplanması, hem de harcamaların yapılması kànunlarla tayin edilmiş olup, tatbikat da ona göre yapılacak.

4) Askerlik vazifesi
Vatanın korunması için asker vermek, bu vatan toprakları üzerinde yaşayan halkın borcudur. Fakat, bu işin de adil, dengeli, ölçülü şekilde yapılması lâzım. Aksi halde, düzensizliğe, tarım, ticaret ve bayındırlık işlerinin kötüye gitmesine yol açar. Kezâ, ömür boyu askerlik, bıkkınlığa, usandırmaya, ayrıca nüfusun azalmasına sebebiyet verir. Bunun için, belirlenen usûl ve esaslar dahilinde gidilmeli ve askerlik müddeti dört veya beş yıl ile sınırlandırılmalı. Böyle yapılmadığı takdirde, devletin kuvvetlenip gelişmesi, huzur ve asayişin sağlanması mümkün görünmüyor.

5) Genel ifadeler
* Bundan böyle, suç işleyenlerin durumları şeriat kànunları mûcibince incelenip karara bağlanmadıkça, kimse hakkında, açık veya gizli, idam ve zehirleme işlemi tatbik edilemez.
* Hiç kimse, başkasının ırz ve namusuna saldıramaz. Herkes malına, mülküne tam sahip olacak, bunları dilediği gibi kullanacak; bunu yaparken, devlet büyükleri dahi ona müdahale edemez.
* Devletimizin tebaası olan Müslümanlarla öbür milletler bu haklardan tam istifade edeceklerdir.
* Can, ırz, namus ve mal hususunda, devletimize bağlı halkın tamamına şeriatın hükmü gereğince garanti verilmiştir.
* Diğer hususlarda da, oybirliği ile karar verilmesi için Meclis–i Ahkâm–ı Adliye (MAA) âzâları vazifelidir.
* Devletin bakanları ile diğer sorumlular, belirli günlerde MAA'da toplanarak, görüşlerini açıkça ifade edeceklerdir. Can, mal güvenliğine ve vergilerin belirlenmesine dair kànunlar da yine bu sûretle hazırlanacaktır.
* Âlimlerden ve vezirlerden kànuna aykırı hareket edenlerin, ispatlanacak suçlarına göre, rütbelerine, hatır ve gönüle bakılmaksızın cezalandırılması cihetine gidilecek.
* Memurlara kifâyetli miktarda maaş bağlanmıştır. Böylelikle, rüşvet belâsı, şiddetli kànunların da yardımıyla ortadan kaldırılmış olacaktır.
* İş bu fermanımız, evvelâ İstanbul halkına ve bütün Osmanlı ülkesi halkına duyurulacaktır. Ayrıca, sair devletlerin de bundan sonraki icraatımıza şahit olmaları için, fermanımız, İstanbul'daki bilumum sefirlere/elçilere resmen tebliğ edilecektir.
* * *
Bazı tarihçilere göre "Tanzimat dönemi", 1839'dan I. Meşrûtiyetin ilânı olan 1876'ya kadar geçen 37 yıllık müddeti ihtiva ediyor. Bazılarına göre ise, bu dönem 1856'daki Islâhat Fermanıyla birlikte süresini tamamlamış bulunuyor.

.

Mısır ve Boğazlar Meselesi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


05 Ocak 2012, Perşembe
Reşid Paşa faktörü
Sultan Abdülmecit, saltanatının ilk yıllarını Mısır Gailesini (Mısır Buhranı) halletmek ve bu meseleyle bağlantılı diğer bazı sıkıntılara çare bulmakla geçirdi.
Genç padişahın en büyük yardımcısı ve destekçisi, hiç şüphesiz Mustafa Reşid Paşaydı. Kendini çok iyi yetiştirmiş bir diplomat ve devlet adamı olan Reşid Paşa, ayrıca Âli, Fuad ve Ahmed Cevdet Paşalar gibi fevkalâde kabiliyetlerin yetişmesinde de büyük gayret sarf etmiştir.
1834–46 yıllarında mükerrer defalar elçilik (Paris, Londra) hizmetleriyle Hariciye Nazırlığı vazifesini deruhte eden Reşid Paşa, 1846–58 yıllarında da toplam altı kez Sadrâzamlık makamına tayin edilmiş vazgeçilmez bir devlet adamı olmuştur.
Onun hakkında ileri sürülen iddia ve dedikoduların hülâsası şudur: Reşid Paşa, masonlarla da irtibatı olan bir Avrupa hayranıdır. Tanzimat'ın ilânıyla Avrupalı dostlarının desteğini kazanmıştır. Elinden gelse, Osmanlı Saltanatını da kaldırıp Cumhuriyeti ilân edecektir.
Zaman zaman bu tür dedikoduların tesirine kapılan Sultan Abdülmecid, onu defaatle hem Hariciye Nazırlığından, hem de Sadrâzamlıktan azletme cihetine gitmiş; ancak, yine de ondan tamamen vazgeçemeyerek ehil olduğu makamlara tekraren tayin etmiştir.
Padişah, şu hususa bilhassa kanaat getirmiştir: Mustafa Reşid Paşanın dahli ve muvafakati olmadan, Mısır Buhranı ve Boğazlar Meselesi gibi çetin meselelerin halli pek mümkün görünmüyor.

Büyük devletlerle Londra'da iki kez masaya oturuldu

Mısır gailesinin Osmanlı'ya verdiği büyük sıkıntı, Nizip Bozgunu ve koca Osmanlı Donanmasının Mısır'a kaçırılması ile neticelenen fecâatlerle sınırlı değildir.
Buhranın büyümesiyle güçlü Avrupa devletlerinin işin içine sokulması ve bu devletlerin zamanla hem Ortadoğu coğrafyasında, hem de Boğazlar üzerinde söz sahibi durumuna gelmesi, Mısır gailesinin en kahredici neticeleri arasında yer alır.
İngiltere, Fransa, Avusturya ve Prusya (eski Alman devleti) gibi büyük Avrupa devletleri, Osmanlı ile Rusya arasında 1833'te sekiz yıllığına imzalanan Hünkâr İskelesi Antlaşmasından ziyadesiyle hoşnutsuzluk duymaktaydılar.
Mısır meselesinde Osmanlı'ya yardım etmesi kaydıyla, bu antlaşmada Rusya'ya bilhassa Boğazlar hakkında büyük imtiyazlar tanınmıştı.
Bu durumdan endişe eden diğer Avrupa devletleri, sekiz yıllık sürenin dolmasını beklemeden Osmanlı devletiyle temasa geçtiler.
Gerekli teşebbüs ve hazırlık çalışmalarının ardından Temmuz 1840'ta Londra'da büyük bir konferans düzenlendi.
Bu konferansa Osmanlı, İngiltere, Avusturya, Prusya'nın yanı sıra Rusya da iştirak etti. Fransa ise, Mısır Valisi M. Ali Paşadan yana tavır koyarak, bu konferansa katılmayacağını bildirdi. Hatta, Fransa, bir ara savaşmayı bile göze alacak tavırlar sergiledi; sonra da bu tavrından vazgeçerek tarafsız kalmayı tercih etti.
İşte, Londra'da toplanan—Fransa dışındaki—devlet temsilcileri, Mısır meselesi için hazırlanmış olunan mukaveleyi 15 Temmuz 1840'ta imzaladılar.
Bu mukavelede, özellikle şu hususlara ağırlık verildi: M. Ali Paşaya veraset yoluyla Mısır valiliği tevdi edilecek. Bunun karşılığında, hakimiyeti altında bulunan Suriye'den çekilecek ve elinde tuttuğu Osmanlı donanmaını da iade edecek.
Kavalalı M. Ali Paşa, önce bu kararı tanımayacağı yönünde bir tavır takındı. Ancak, İngiltere donanmasının Suriye limanlarını topa tutması üzerine geri adım attı ve Londra Antlaşmasına uyacağını beyan etti.
Bunun üzerine, Sultan Abdülmecid de bir ferman ile Kavalalı'nın valiliğini tasdik etti.
Bu safhadan sonra Mısır, Osmanlı coğrafyasında özerk bir statüye kavuşturulurken, bir yandan da dış devletlerin müdahalesine açık bir konuma sokulmuş oldu.

Bir yıl sonra İkinci Londra Konferansı

Hem Tanzimat'ın etkisi, hem de Reşid Paşanın gayretleri sonucu Osmanlı Devleti ile bir yakınlaşma süreci içine giren mezkûr Avrupa devletleri, bir yıl sonra ikinci kez Londra Konferansı düzenledi.
Bu defaki toplantının maksadı şuydu: Sekiz yıllık süresi dolan Hünkâr İskelesi Antlaşmasının yürürlükten kalkmasıyla bağlantılı olarak "Boğazlar Meselesi"ni yeni bir statüye kavuşturmak.
Aralarına Fransa'nın da dahil olduğu İngiltere, Rusya, Prusya, Avusturya ve Osmanlı devleti temsilcilerinin iştirak ettiği ikinci Londra Konferansında alınan 13 Temmuz 1841 tarihli kararların özetini—sonuçlarıyla birlikte—şu şekilde sıralamak mümkün:
1) İstanbul ve Çanakkale Boğazı, bundan böyle Osmanlı hakimiyetinde olacak.
2) Harp zamanlarında boğazlar savaş gemilerine kapatılacak.
3) Bu yeni statü, Avrupa devletlerinin müşterek ve müteselsil garantisi altında olacak.

Londra Antlaşması, özetle şu sonuçların doğmasına yol açtı:
1) Boğazlar, devletler arası yeni bir statü kazandı.
2) Osmanlının boğazlar üzerindeki mutlak hakimiyeti, bir cihette sona ermiş oldu.
3) Rusya, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile elde ettiği üstünlüğü kaybetmiş oldu.

Kavalalı Hanedanından Açıklama

Kavalalı Mehmed Ali Hanedanı'nın 7. kuşak mensubu (torunu) olan Halim Tansug, 29.12.2011 tarihli "Mısır gailesi ve Nizip Bozgunu" başlıklı yazımızla ilgili olarak aşağıdaki açıklamayı gönderdi:

Latif Bey,
Kavalalı Hanedanı ile alâkalı Yeni Asya'daki makalenizi okudum.
Birkaç düzeltme yapmamıza müsaade ediniz.
Kavalalı Mehmed Ali Paşanın pederi aslen (Malatya) Arapgir'lidir.
Arşivlerden araştırıp teyid edebilirsiniz.
Said Halim Paşa hakkında "İttihatçıların elebaşı" şeklinde bir görüşünüz var. Aksine, Sadrazam Said Halim, İttihatçılar tarafından pek de hoş karşılanan bir figür olmamıştır. Son yıllarda ülkemizde böyle bir genel kanaat var. Bu konuyu daha derinlemesine okuyabileceğiniz bir kaynak: Isis'in ortağı, tarihçi Sinan Kuneralp'in, sergi kitabı için kaleme aldığı bir bölümde, Said Halim Paşa hakkındaki portreyi de tavsiye ederim.
İlâveten, 31 Mart 2012 tarihine kadar şayet vakit bulabilirseniz, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlemiş olan bir sergiyi tavsiye edebilirim.
Detaylı bilgiye erişmek için: http://www.iae.org.tr/sergiler/detay.aspx?
İyi çalışmalar.
Halim Tansug

TASRİH

Değerli Halim Bey,
Bilgi ve nezaket yüklü açıklamanızı teşekkürle karşılıyorum. Kavalalı'nın pederi, aslen Konyalı olarak biliyorduk. Bilgilendirmeniz iyi oldu.
Kavalalı Paşanın torunu olan Said Halim Paşa, hakikaten kendini çok iyi yetiştirmiş bir ilim, fikir ve siyaset adamıdır. Fakat, ne yazık ki o da İttihatçıların ateşine yanmıştır. 1808'den itibaren, devlet ve hükümetin hemen her safhasında İttihatçılarla beraber çalışmıştır. Eski Hareket Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşanın 1913'te öldürülmesi üzerine Sadrâzam olmuştur. İttihatçı komitacıların iç baskıları sebebiyle, birkaç kez istifanın eşiğine geldiyse de 1917'ye kadar bu makamda kalmaya devam etmiştir. İngiliz işgal güçleri tarafından Malta'ya sürgün edilenler arasında bulunmuş, oradan bilâhare Roma'ya geçmiş ve orada 6 Aralık 1921'de bir Ermeni militanı tarafından vurularak şehit edilmiştir. Kıymetli birçok eseri geride bırakmıştır.

.

Siyasette tuhaf üslûp kaymaları

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Ocak 2012, Cuma
Hemen tamamı genç yaşta olmak üzere 35 insanımızın vefatıyla sonuçlanan "Uludere Fâciası" halkın vicdanında derin sızılara yol açarken, hadiseyle ilgili yapılan açıklamalar da zihinlerde bir dizi soru işaretinin şekillenmesine sebebiyet verdi.
Evet, şu ana kadar yapılan açıklamaların hiçbiri inandırıcı görülmediği gibi, tatmin edici de değil.
Aksine, zihnî kargaşanın daha da ağırlaştırıldığına şahit olmaktayız.
Öyle ki, iktidar kanadına mensup üst düzeydeki bazı şahısların konuşmalarına dikkat ettiğinizde, bu konuda Başbakan'ın bile "yanıltılmış olabileceği" şüphesine kapılıveriyorsunuz.
Bütün bu muammalı ve zihinlerdeki alt–üst oluş durumları bir yana, Meclis'te grubu bulunan siyasî parti sözcülerinin "Uludere katliâmı"yla ilgili sarf ettikleri söz ve davranışlarındaki tuhaflık son derece dikkat çekici görünüyor.
Bir başka ifadeyle, çizgisi ve misyonu az–çok bilinen iktidar ve muhalefet partilerinde, bugüne kadar alışıla gelen tarzlarından hayli farklı bir "üslûp kayması" gözlemleniyor. Şöyle ki:
İktidardaki Ak Parti sözcülerinin Uludere Fâciasıyla ilgili üslûp ve beyanları, meselâ Dersim Fâciasıyla, yahut Muğlalı Paşa cinayetiyle ilgili vâki üslûplarıyla hiç mi, hiç örtüşmüyor, bağdaşmıyor.
Oysa, bu son vahim hadisenin, vaktiyle Alpdoğan Paşanın Dersim'de sergilediği vahşetle (1937) ve Muğlalı Paşanın İran sınırında irtikâp ettiği cinayetle (1943) büyük benzerlik arzettiği görülüyor.
Devlet eliyle geçmişte millete karşı yapılan hataları, yahut cinayetleri yerden yere vuran, bunları "insanlık dışı" ilân eden iktidar sözcüleri, ne hikmetse bugün benzer mahiyetteki bir faciayı "resmî ideoloji"yi çağrıştıran bir başka nazarla görmeye ve bir başka üslûpla değerlendirmeye meyletmiş durumda görünüyor.
* * *
Öte yandan, birbiriyle paralellik arz eden CHP ile BDP'nin üslûbunda da tuhaf mı tuhaf bir kayma hali gözlemleniyor.
Dersim Fâciasını baştan savma bir üslûpla geçiştiren CHP, Uludere Fâciası karşısında birden bire şahinşah kesiliverdi.
MHP cenahında şaşırtan bir durum söz konusu değil.
Ancak, BDP kanadının tutumu, Meclis'teki diğer partiler arasında en dikkat çekici bir şekle büründü.
Bu kesimden sözcülerin kabadayıca tavırları, zehir zemberek açıklamaları, doğrusu hayli düşündürücü geldi.
BDP'lilerin, yirmi beş yıldır PKK tarafından katledilen koruculara, kaçakçılara bugüne kadar sahip çıktıklarına, onların hayat hakkını savunduklarına şahit olmuş değiliz.
Şimdi, ne hikmetse birdenbire ağız ve tavır değiştirerek, "ezeli hasımları" korucuların hamisi kesiliverdiler.
Yakînen biliyoruz ki, BDP'lilerin militarist kesimi, koruculara yönelik olarak son yirmi beş yılda en az yirmi beş kez "Uludere katliâmı" mesabesindeki vahim cinayetlere imza attılar.
Ama, şimdiki tavırlarına bakarsanız, sanki o cinayetlerle hiç bir ilgileri yokmuş gibi son derece tuhaf bir davranış sergilediklerini görüyorsunuz.
Dileriz, bundan böyle mâsumların katledilmesine hiç rıza göstermez ve bu "insancıl" tutumlarını kesintisiz şekilde devam ettirirler.





22 yıllık hadisât ve icraatın dökümü

Babasının vefatı üzerine henüz 17 yaşında (1839) Osmanlı tahtına oturan Sultan Abdülmecid, yaklaşık 22 yıl saltanat sürdükten sonra 25 Haziran 1861'de Hakk'ın rahmetine kavuştu.
Padişah, çeyrek asra yaklaşan bu süreye birçok icraatı sığdırdı ve geride kalıcı pekçok hizmet eseri bıraktı.
Tanzimat'ın ilânı ile başlayan, Mısır ve Boğazlar meselesinin halli ile devam eden 22 yıllık Sultan Abdülmecid devrinin hayrat, seyahat, hadisât ve icraatına dair gelişmelerin dökümünü kısaca ve ana hatlarıyla sunarak, yakın tarihimizin sayfalarını çevirmeye devam edelim.
Seyahatler
Sultan Abdülmecid, beraberindeki devlet erkânıyla birlikte Marmara ve Ege Bölgelerini içine alan bir yurt seyahatinde bulundu.
"Eser–i Cedit" isimli vapurla 25 Haziran 1844'te başlayan ve toplam 17 gün süren bu seyahatın güzergâhı şöyledir: İzmit (Çuha Fabrikası), Mudanya, Bursa, Gelibolu, Çanakkale, Midilli ve diğer bazı Ege adaları.
Padişah ve beraberindeki heyet, bu merkezlerin kalelerin tahkimatını, mühimmatını, asker ile ahâlinin umumî vaziyetini tetkik ve teftiş ile halkın şikâyetini dinleme fırsatını buldu.
* * *
Sultan Abdülmecid'in tarihe geçen bir başka seyahati de 29 Nisan 1846'da başlayan "Varna seyahati"dir.
Tuna kıyıları ve Silistre üzerinden Varna'ya (Bugün Bulgaristan'a bağlı ikinci büyük liman şehri) gidişin kara yoluyla, dönüşün ise deniz yoluyla gerçekleştirildiği bu seyahatin asıl maksadı, Tanzimat'ın ilânıyla başlayan yenilik ve ıslâhat çalışmalarının tetkiki ile bunların ahâli üzerindeki tesirini yakînen görmekti.
Bu "Seyahat–i Hümâyun"a dair, bilâhare bir risâle neşredildi.
Siyasî ve askerî gelişmeler
Sultan Abdülmecid devrinde yaşanan siyasî, askerî ve diplomatik sahadaki gelişmelerin ağırlık kısmını, Rusya ile yaşanan savaşlar ve bununla bağlantılı diğer bazı sıkıntılar teşkil ediyor.
Rusya ile Osmanlı Devleti, 1849 senesinde "Memleketeyn" diye tabir edilen Eflâk ve Boğdan meselesinden dolayı karşı karşıya geldi.
Avusturya'da Macarlar, Rusya'da ise Lehler'in bağımsızlık yönündeki teşebbüsleri, çok şiddetli politikalarla bastırıldı. Milliyetçi Leh ve Macar liderleri Osmanlı hükûmetine sığınınca, bilhassa Rusya ile büyük gerginlik yaşandı. Fransa ve İngiltere'nin desteğini kazanan Osmanlı, nisbeten avantajlı bir konuma yükseldi.
Rusya, bu durumda bir anlaşma zemini aradı. Anlaşmaya varabilmek için, işgal edilen topraklardan orduların geri çekilmesi gerekiyordu. Öyle de yapıldı. İki ülke arasında 1 Mayıs 1849'da imzalanan Baltalimanı Antlaşması gereğince, Eflak ve Boğdan'da geçici de olsa bir sükûnet hali sağlandı.
* * *
Ne var ki, bölgedeki sükûnet hali uzun sürmedi. Prut nehrini geçen Rus ordusu, 3 Temmuz 1853'te Eflak ve Boğdan’a girdi.
Bu durum, Rusya ile sağlanan mutabakatın bozulması anlamına geliyordu. Olağanüstü toplanan Osmanlı devlet meclisi, Rusya ile savaş kararı aldı. Bu karar, 4 Ekim 1853 günü ilân edildi.
Rusya'ya verilen ültimatomun da karşılıksız kalması üzerine, fiilî yirmi gün sonra kaçınılmaz oldu.
Osmanlı ordusu, ilk olarak Tuna üzerinde bulunan Kalafat’ı işgal ile ilerlemeye devam etti.
Bu esnada, İngiliz ve Fransız donanmaları da önce İstanbul’a geldi, ardından Karadeniz'e açıldı. (3 Ocak 1854)
Böylelikle, Rusya'ya karşı üçlü ittifak sağlanmış oldu.
İngiltere ve Fransa'nın da Rusya’ya savaş ilân etmesinin ardından, Osmanlı hükümeti Kırım üzerine sefer yapmaya karar verdi. (21 Temmuz 1854)
6 Ağustos'ta Bükreş’e giren Osmanlı ve müttefik orduları 13 Eylül'de Kırım’a çıktı.
Yarın: Yüz sene devam eden ağır borç yükü: Düyûn–u Umumiye

.

'İlk'lerle 'ilkellik'ler bir arada

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


07 Ocak 2012, Cumartesi
Dün de ifade ettiğimiz gibi, son derece tuhaf bir süreçten/vetireden geçiyoruz. Türkiye'de bir taraftan hayranlık uyandıracak "ilk"lere imza atılırken, bir taraftan da hayret ve taaccüp edilecek "ilkellik"lere şahit olunuyor.
Yani, kısaca bir madalyonun iki yüzünü andırıyor, bugünkü Türkiye: Bir yüzünde ilkler, diğer yüzünde ise ilkellikler var.
* * *
Cunta kurduğu, darbe niyetine girdiği, yahut darbe teşebbüsünde bulunduğu iddiasıyla emekli–muvazzaf generallerin yargılandığı bir Türkiye manzarasına, zincirin son olarak emekli bir Genelkurmay Başkanı da eklenmiş oldu. İlker Başbuğ, yargılanmak üzere tutuklandı, Silivri Cezaevine gönderildi.
Neticenin ne olacağını, gelişmelerin nasıl bir seyir takip edeceğini, bugünden kestirmek kolay değil.
Lâkin, yakın geçmişte hükümet devirdiği, hatta kanlı darbelere imza attığı halde, cuntacı generallerin yargı önüne her nedense çıkarılamadığı bir Türkiye realitesi göz önünde tutulduğunda, bugün gelinen seviyenin ciddiyet ve ehemmiyeti daha iyi anlaşılır hale gelir.
İşte bu iyimser durum, madalyonun bir yüzü için örnek teşkil ediyor.
Madalyonun diğer yüzünü tarif için ise, on gün evvel yaşanan "Uludere Fâciası" çarpıcı bir örnek mesabesindedir.
Burada kast ettiğimiz fâcia, sadece 35 gencecik insanımızın F–16'ların bombardımanıyla öldürülmesinden ibaret değildir.
Facianın kahredici bir başka boyutu var ki, o da şudur: Aradan sekiz–on günlük bir süre geçmiş olmasına rağmen, bu elim hadiseden kimin mesul olduğu, yahut kimin/kimlerin sorumlu tutulacağı hâlâ bilinmiyor.
Dahası, hadise örtbas edilmeye çalışılıyor. Ancak, bu mümkün değil.
Bakınız: MİT "Biz bu konuda hiçbir yerle bilgi paylaşımı yapmadık" diye açıklama yaptı. Genelkurmay ise, "çeşitli kaynaklardan elde edilen istihbarî bilgiler"den söz etmişti.
Bu durumda, vatandaşın aşağıdaki hususlarda mutlaka bilgilendirilmesi, tatmin edilmesi gerekiyor. Aksi halde, hem zihinleri kemiren kargaşa devam edip gider, hem de benzer hadiselerin tekerrür edeceği yönünde ciddi endişelere sebebiyet verilmiş olur.
İşte, "suçun şahsiliği" prensibinden hareketle, muhakkak sûrette cevabı bulunması gereken bazı sorular:

1) İstihbarata dayalı olarak elde edilen bilginin kaynağı nedir, neresidir?
2) MİT'ten başka bir kurumun sınır ötesi istihbarat yapma, bilgi toplama yetkisi var mıdır?
3) Kaçakçıları terörist diye gören, öyle tanımlayan ve ihbar eden kim?
4) Yanlış bilgiyi değerlendirmeye alan, gelen bilgiyi doğrulatma ihtiyacı duymadan ateş emrini kim verdi?
Hülâsa: Gerekçe ne olursa olsun, ortada katliâm niteliğinde işlenmiş bir suç, bir cinayet tablosu vardır. Bu işler kendi kendine olamayacağına göre, mutlaka işin failleri vardır. Failler bulunup yargılanmadığı müddetçe, Türkiye'de benzer ilkelliklerin bundan sonra da yaşanmayacağının bir teminatı, bir garantisi olmayacak demektir.


Yakın Tarih Yazıları- 22 yıllık hadisât ve icraatın dökümü (2)





Düyûn–u Umumiyenin başlangıcı
Çok ağır can ve mal zayiatına sebebiyet veren Kırım Harbi (Osmanlı–Rus Savaşı), yaklaşık üç yıl (1853–56) devam etti.
Adı "Kırım Harbi" olmasına rağmen, savaş çok geniş bir coğrafyada yaşandı: Karadeniz, Baltık Denizi, Tuna kıyıları, Kırım Yarımadası ve Kafkaslar.
Kırım Savaşı, her ne kadar Osmanlı ve müttefiklerinin (İngiltere, Fransa, Sardinya) galibiyeti ile sonuçlanmış gibi görünüyor olsa da, Avrupa devletlerine borçlanmak zorunda kalan Osmanlı Devleti, savaştan beter bir külfetin altına girmiş oldu.
Savaşların ömrü, en fazla beş–on yıl olur. Osmanlı'nın Kırım Harbi sebebiyle girmiş olduğu iç ve dış borç batağanın külfeti ise, yaklaşık yüz yıl sürdü.

Beş milyon İngiliz altını

Osmanlı Devleti, maddî sıkıntıya girdiği daha evvelki dönemlerde iç borçlanmaya giderek, yahut vergi yükünü artırarak sıkıntıyı telâfi etme cihetine giderdi.
Kırım Harbinden dolayı masrafların artması üzerine, Bâbıâli, Osmanlı tarihinde ilk defa olmak üzere dış borçlanmaya (istikraz) mecbur kaldı.
28 Haziran 1855'te Londra'da yapılan bir mukavele ile, Osmanlı hükûmeti, İngiltere ve Fransa'dan beş milyon İngiliz altını borç aldı.
Bu borç, ayrıca yıllık yüzde 4 faiz ile yüzde 1 nisbetinde amortisman bedelinde kabul edildi.
Teminat olarak da, merkezî devletin yekûn gelirlerine ilâveten, Mısır harâciyesi ile İzmir ve Suriye gümrüklerinin hasılatı gösterildi.
İşte, 1954'de, yani tam yüz yıl devam eden meşhûr "Düyûn–u Umumiye"nin ilk safhasına bu şekilde girilmiş oldu.
İşin en hazin tarafı da şudur: Mevcut borçların hafifletilmesi bir yana, ileriki zamanlarda ilâve borçlanmalara gidilerek, altından çıkılamayacak kadar ağır bir faturanın teşkiline sebebiyet verildi.
* * *
Evet, 1854–74 yılları arasında 15 ayrı dış borçlanmaya daha gidildi. Bu dönem içinde, yaklaşık 240 milyon lira borçlanıldığı halde, devletin eline ancak 127 milyon lira para geçmiştir.
Aradaki fark "uçurum" tabiriyle ifade edilebilir ki, bu derin uçurum yüz sene sonra ancak kapatılabildi.

.

22 yıllık hadisât ve icraatın dökümü (3 )

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


10 Ocak 2012, Salı
Hareketli kritik günler
1586 senesinin ilk ayları, Osmanlı Devleti için son derece hareketli, hararetli ve bir o kadar da kritik bir dönem oldu.
Kırım Harbiyle (Osmanlı–Rus Savaşı) bağlantılı olarak bu kritik döneme damgasını vuran belli başlı gelişmeleri ana hatlarıyla şöylece sıralamak mümkün:
1) Üç yıldır devam eden çok ağır maliyetli Kırım Harbinin sonuna gelinmiş; müdahil durumdaki beş–altı devlet arasında bir anlaşma yolunun bulunması artık kaçınılmaz olmuştur.
2) 1 Şubat 1856’da Viyana Protokolünün imzalanmasıyla, Kırım Harbi resmen sona erdirilmiş oldu. Bu protokol ile bir yandan "ateşkes" ilân edilirken, bir yandan da Paris'te yapılacak nihaî barış antlaşmasının ana hatları belirlenmiş oldu. (Protokol maddelerinden birinde, Osmanlı Devleti tarafından Müslümanlarla gayrımüslimlerin hukuk önünde eşit olduğuna dair bir düşüncenin yakın zamanda ilân edileceği belirtiliyordu.)
3) Viyana Protokolü (1 Şubat) ile Paris Antlaşması (30 Mart) arasındaki daracık zamana "Islâhat Fermanı"nın ilân edilmesi (18 Şubat 1856) gibi tarihî büyük bir hadise sıkıştırılmış oldu.

Paris Antlaşması

Aşağıda üzerinde duracağımız Islahat Fermânı (18 Şubat 1856) ilân edildikten bir hafta sonra "Paris Sulh Kongresi"nin açılışı yapıldı.
Kırım Savaşını sona erdiren bu kongreye şu devletlerin temsilcileri katıldı: Osmanlı, Rusya, Avusturya, Fransa, İngiltere, Prusya ve Sardinya.
25 Şubat'ta başlayan Paris Barış Kongresi, bir aydan fazla devam etti. 30 Mart günü nihaî antlaşmaya varılarak, üzerinde mutabık kalınan maddelerin altına imza atıldı.
Zahiren Osmanlı'nın lehinde ve Rusya'nın aleyhinde görünen Paris Antlaşmasının ana maddeleri şöylece özetlenebilir:
1) Osmanlı bir Avrupa devletidir. Osmanlı'nın toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altındadır. Rusya, işgal ettiği yerlerden çekilmek zorundadır.
2) Rusya, Boğazlar üzerinde ayrıcalıklı bir hak talebinde bulunamaz. 1841 tarihli Boğazlar Antlaşması yürürlükte kalmaya devam edecektir.
3) Rusya ve Osmanlı Devleti, Karadeniz'de tershane ile savaş gemileri bulunduramayacak.
Kırım meselesinde, gerek harp ve gerekse barış safhalarında, Osmanlı müttefiklerinden olan Fransa ve İngiltere'nin samimi olmadığı ve dürüst davranmadığı her halinden belli.
Bu iki devletin hükümetleri, Rusya'yı daima Osmanlı'ya karşı kışkırtmış ve dolaylı destek vermiştir.
Savaş esnasında ise, aynı devletler "Osmanlı'ya yardım" adı altında, Osmanlı devletini telâfisi mümkün görünmeyen çok ağır bir borç yükü altına soktular.
Keza, barış antlaşmasının imzalanabilmesi için de, Hıristiyanlara ayrıcalık tanıyan Islâhat Fermânının ilân edilmesini "Viyana Potokolü"yle adeta şart koştular.
Paris Barış Antlaşmasının ömrü 1870'lerde sona erdi. Zira, bu tarihte Avrupa'da kuvvet dengeleri değişti. Alman İmparatorluğunun kurulmasıyla birlikte, diğer devletlerin eski kuvvet ve kudreti zayıflamaya başladı.

Islahat Fermânı (18 Mart 1856)

Gerek Tanzimat ve gerekse Islâhat Fermanlarının ilân edilmesi üzerinde, hiç şüphesiz ki dış dünyadaki gelişmelerin büyük etkisi vardır.
Üstelik, Rusya, Fransa ve İngiltere gibi büyük devletlerin etkisi, hatta baskısı bâriz şekilde dikkati çekiyor.
Tanzimat Fermânı esnasında, Osmanlı'nın başında büyük bir "Mısır gailesi" vardı. Bu gaile bir "iç mesele" gibi görünmekle birlikte, hadise zaman içinde büyüdü ve ismini zikrettiğimiz devletler "Mısır meselesi"ne müdahil oldu.
Tanzimat'ın ilân edilmesiyle birlikte, Avrupa devletleri Osmanlı'dan yana bir tavır sergiledi.
Islâhat Fermanı ise, beş yüz yıllık Osmanlı'nın başına açılmış en büyük bir harp belâsının (Kırım Harbi) sonlarında ilân edildi.
Tıpkı Tanzimat gibi, Islâhat Fermanı sürecinde de, Fransa, Avusturya ve özellikle İngiltere, "Osmanlı'nın müttefiki" rolünü üstlendiler.
İki ferman arasındaki temel fark şu olsa gerektir: Tanzimat'ta dahilî ihtiyaç ve talepler, Islâhat'ta ise haricî ihtiyaç ve taleplerin tesiri daha ağır basmaktadır.
Netice itibariyle, Osmanlı Devleti, bilhassa Paris Sulh Kongresini lehine çevirmek için, biraz da aceleye getirilmiş olarak 18 Mart 1856'da Islâhat Fermânını ilân etti.
Bu fermanın mahiyeti hakkında özetle şu maddeler sıralanabilir:
1) Din ve mezhep hürriyeti sağlanarak azınlıklara okul, kilise ve hastahane açma ve bunları tamir etme hakkı tanınacak.
2) Yabancılar ve gayr–ı müslimleri küçük düşürücü sözler sarf edilmeyecek.
3) Müslümanlar gibi gayr–ı müslimler de, eşit şartlarda asker ve devlet memuru olabilecek.
5) Vergi sistemi yeniden tanzim edilecek. Her türlü ayrıcalık ortadan kaldırılacak.
6) Mahkemelerde her vatandaş eşit muamele görecek, inancına göre yemin edecek, kimseye imtiyaz tanınmayacak.

Nihaî bir değerlendirme

Tanzimat'tan 16 sene sonra, yine Sultan Abdülmecid'in emir ve iradesiyle Islahat Fermanı ilân edildi.
Tanzimat'ın hazırlayıcısı, Osmanlı diplomatı ve devlet adamı Mustafa Reşid Paşaydı. Islahat'ın hazırlayıcısı ise, Reşit Paşanın izinden giden bir diğer diplomat Âlî Paşa oldu.
Bu iki ferman arasında, usûl ve teknik yönünden bazı farklılıklar bulunmakla birlikte, temelde aynı mantığa ve mantaliteye dayanıyor.
Gülhâne Hatt–ı Hümâyûnu diye de isimlendirilen Tanzimat, Batılıların doğrudan bir müdahalesi olmaksızın, onlara bir hesap vermeksizin ve onların tasdikine sunulmaksızın hazırlandı.
Islahat'ta ise, İngiliz ve Fransız elçilerin de iştiraki sağlandıktan sonra hazırlanmış olan maddelere nihaî şekil verildi.
* * *
Tanzimat olsun, Islahat olsun, bunları bugünkü mantık ölçüleriyle değerlendirmek hatalı olur.
Zira, o dönemin kendine has dengeleri, imkânları, şartları ve zaruretleri vardır.
Her şeyden önemlisi, Osmanlı devlet kurumları, devlet mekanizmasıyla birlikte büyük ölçüde eskimiş, hatta zaafa uğramıştı. Yani, eski kuvvet, şevket ve satvet kalmamıştı.
Hemen hiçbir şey yolunda gitmiyordu.
Dolayısıyla, bir reorganizasyona gitmek kaçınılmaz hale gelmişti. Tanzimat veya Islahat olmaması halinde, inkıraz hızlanacak, devlet muhtemelen kendi içinde çatırdamaya başlayacaktı.
Bu sebeple, yeni hallere, yeni yöntemlere müracaat, zaruri bir ihtiyaç halini almıştı. Böyle zor zamanlarda yaşanan sıkıntıları aşmak için müracaat edilen usûller ile kolay ve rahat zamanda yapılan icraatları (meselâ, fes ve şapka inkılâbı gibi) birbirinden ayırd etmek gerekir.

.

22 yıllık hadisât ve icraatın dökümü (4)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


11 Ocak 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları
Kırım Kuleli Vak’ası

14 Eylül 1859 tarihinde, Seraskerlik (Genel Kurmay) makamına bir ihbarda bulunulur.
Bu ihbara göre, Sultan Abdülmecid'i devirmek maksadıyla gizli bir cemiyet teşkil edilmiş.
İddia edildiği üzere, aralarında yüksek rütbeli subayların, bazı alimlerin ve hatta gençlerin bulunduğu bu cemiyetin üye sayısı elliden fazladır.
İhbarda bulunan kişi, aynı zamanda bu gizli cemiyetin üyesi olarak biliniyor. Bir bakıma, kendisini ve arkadaşlarını ihbar etmiştir.
Seraskerlik makamı, gelen ihbarı anında değerlendirir ve durumu aynı gün hükümete intikal ettirir.
Hükümet derhal harekete geçer ve cemiyet üyesi olduğu iddia edilen kırktan fazla kişiyi tutuklatarak Kuleli Kışlasına sevk eder.
Boğaz kıyısında yer alan bu kışla, günümüzde Kuleli Askerî Lisesi olarak hizmet veriyor.
Tutuklananlar, kayıkla Kuleli'ye götürülürken, Arnavut Cafer Paşa ismindeki bir zanlının, kendini aniden denize atarak intihar ettiği söylenir.
Bazı kaynaklara göre 41 kişinin muhakeme edildiği "darbeye teşebbüs dâvâsı" için, büyük bir heyet teşkil edilir.
"Divân–ı Mahsus" ismiyle teşkil edilen ve Sadrâzam'ın başkanlığında toplanan bu büyük mecliste, Şeyhülislâm, Serasker, Askerî Şûrâ reisleri, Tanzimat ve Ahkâm–ı Adliye üyeleri yer alır.
Yapılan muhakeme neticesinde, elebaşı olarak tesbit edilen dört kişinin idamına, diğerlerinin ise derecelerine göre çeşitli cezalara çarptırılmasına karar verilir.
Ne var ki, idam cezalarının infaz edilmesini uygun bulmayan Sultan Abdülmecid, burada inisiyatif kullanarak idamlık şahıslara "müebbet kürek cezası" verilmesini temin eder.
Kürek cezası: İşlediği suç yüzünden, donanmadaki gemilerde uygulanan kürek çekme cezasıdır.
* * *
Bu tarihî hadisenin ismi Kuleli Vak'ası olmakla beraber, ne Kuleli'de, ne de bir başka yerde herhangi bir vukuat olmuş değildir.
Vukuat olma, yani darbeye teşebbüs ihtimaline binaen, gizli örgüt üyesi olduğu iddia edilen şahıslar, sırf Kuleli'de yargılandığı için, hadise bu isimle kayıtlara geçmiş.
İddialara göre, Sultan Abdülmecid'i devirmek isteyen bu gizli örgüt, yerine onun kardeşi Abdülaziz'i geçirmek istemiş.
Darbe niyetinin gerekçesi hakkında ise, tahminler şu iki nokta üzerinde toplanıyor:

1) Tanzimat ve Islâhat hareketinin yol açtığı dahilî rahatsızlıklar.
2) Saray ehlinin ve padişah yakınlarının hayat tarzlarında görünen lüks, debdebe, şatafat, israfat gibi hallerin sebebiyet verdiği memnuniyetsizlikler.


Agâh Efendi'nin yönetiminde çıkan Tercüman–ı Ahval gazetesinin bir nüshası.

Hayır ve hizmet eserleri
25 Haziran 1861'de, henüz genç denilecek bir yaşta, 39 yaşında vefat eden Sultan Abdülmecid, o da babası ve diğer Osmanlı padişahları gibi geride birçok hayır ve hizmet eseri bıraktı.
Bunların bir kısmını, sırasıyla ve başlıklar halinde şöylece sıralayabiliriz:

* 1841: Meclis–i Maarif–i Umumiye, yani Millî Eğitim Meclisinin kuruluşu.

* 22 Ocak 1842: Askerî Baytar Mektebinin açılışı.

* Eylül 1845: İdadilerin tesisi. Yani, lise mektebinin kuruluşu.

* 17 Mart 1847: Maarif–i Umumiye Nezaretinin tesisi. Yani, Millî Eğitim Bakanlığının kuruluşu.

* 18 Temmuz 1851: Encümen–i Daniş'in açılışı. Fransız İlimler Akademisi örnek alınarak teşkil edilen bu akademik heyet, bilhassa kaynak eserlerin telif (Tarih–i Cevdet gibi) ve tercümesi (İbn Haldun'un Mukaddimesi gibi) hususunda takdire şâyân hizmetlerde bulundu.
* 9 Eylül 1855: Osmanlı'da ilk telgraf hattı kurularak hizmete girdi.

* 1 Ağustos 1840: Ceride–i Havadis isimli yarı resmî gazete İstanbul’da yayımlanmaya başladı. Devletin teşvik yardımıyla William Churchill adında bir İngiliz tarafından neşredilen bu gazete, önce haftalık, 1865'ten sonra ise "Ruznâme–i Ceride–i Havadis" ismiyle günlük olarak yayın hayatına devam etti.

21 Ekim 1860: İlk özel Türkçe (Osmanlıca) gazete olan Tercüman–ı Ahval yayın hayatına başladı. Şinasî ve Agâh Efendi tarafından çıkarılan bu gazetenin yazı kadrosunda ayrıca Ziya Paşa, Refik Bey ve Ahmed Vefik Paşa gibi şöhretli imzalar yer almıştır.

Camiler, saraylar, v.d.

* 1854: Yapımına bir yıl önce başlanan İstanbul Ortaköy (Büyük Mecidiye) Camiinin inşası tamamlandı.

* 23 Mart 1855: Dolmabahçe Camii ibadete açıldı.

* 1855: Ihlamur Kasrının yapımı tamamlandı.

* 1856: Dolmabahçe Sarayı açıldı.

* 1857: Küçüksu (Göksu) Kasrının inşası tamamlanarak hizmete açıldı.

* 1861: Süveyş Kanalı için ilk kazı çalışmasına başlandı. Bu muazzam kanal, 8 yıl süren hummalı bir çalışma neticesinde 16 Kasım 1869'da tamamlanarak hizmete açıldı.

.

Sahabe mesleği

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


12 Ocak 2012, Perşembe
Yaklaşık 70 yerel tv kanalıyla canlı yayın bağlantısının olduğu bir programda, gazetemizin "Hayatü's–Sahabe" kampanyasıyla ilgili yapılan sohbet esnasında kullandığımız "sahabe mesleği" tâbiri sunucu arkadaşın hayli dikkatini çekti ve mümkünse bunu biraz açmamızı talep etti.
Orada da ifade ettiğimiz gibi, bu harikulâde tâbir bize değil, Bediüzzaman Hazretlerine ait.
Üstad'ın Emirdağ Lâhikası'ndaki mektupların birinde yer alan ifadesi aynen şöyledir: "Risâle–i Nur mesleği, tarîkat değil, hakikattir, Sahabe mesleğinin bir cilvesidir." (Age, s. 61)
Mâlum, Sahabe ve hatta Tabiin zamanında "şeyhlik" yoktu, tasavvuf ve tarîkat bir yapılanma yoktu.
Sahabeler, doğrudan doğruya Kur'ân'ın nurundan ve Risâletin güneşinden istifade ile istikametli bir hayatı yaşıyor ve kâmil mânâdaki hizmetine devam ediyordu.
Resûlullah'ın (asm) vefatından sonra da, onlar yine "veraset–i Ahmediye" yolunda yürümeye devam ettiler.
Evet, "Cadde–i kübrâ, velâyet–i kübrâ olan ehl–i veraset–i Nübüvvet olan Sahabe ve Selef–i Sâlihînin caddesidir." (Mektubat, s. 434)
Kezâ "Sahabelerin velâyeti, velâyet–i kübrâ denilen, veraset–i Nübüvvetten gelen, berzah tarîkine uğramayarak, doğrudan doğruya zâhirden hakikate geçip akrebiyet–i İlâhiyenin inkişâfına bakan bir velâyettir ki, o velâyet yolu, gayet kısa olduğu halde gayet yüksektir." (Age, s. 54)
İşte, Bediüzzaman Hazretleri, bu zamanda Risâle–i Nur'la bu yolu gösteriyor ve talebelerini de aynı "cadde–i kübrâya" doğru yönlendirip teşvik ediyor.
Dolayısıyla, Sahabelerin hayatını okumak, öğrenmek ve onların yüksek seciyelerinden istifade ile hayatına istikamet vermek, bilhassa bu zamanda şüphesiz ki büyük ehemmiyet taşıyor.
Biz de bunu okuyucularımıza hararetle tavsiye ediyoruz: Lütfen alın, okuyun, okutun. Aynı şekilde, başkalarını teşvik edin.
Evet, Sahabelerin hayatını anlatan güvenilir eserler, her mü'minde bulunmalı, her evin kitaplığında demirbaşlar listesinde yer almalı.

Zaman genişliyor; madde, ışık hızını aşıyor

Sahabelerin erişilmez derecedeki yüksek meziyet ve faziletleri saymakla bitmez.
En küçük bir Sahabeye, en büyük bir velinin dahi yetişemediği hususu düşünüldüğünde, onların nasıl bir mertebeye vasıl olduğunu anlamak bir derece kolaylaşmış olur.
Bediüzzaman Hazretleri, Sahabelerin "sohbet–i Nübüvvetin in’ikasıyla ve incizâbıyla ve iksiriyle..., bir kademde ve bir sohbette, zâhirden hakikate geçebildiklerini" ifade ederken, bilhassa "bast–ı zaman" hakikatini nazara verir.
"Bast–ı zaman", kısaca şu mânâları ihtiva eder: Zamanın inbisat etmesi, genişlemesi, bereketlenmesi. Az zamanda, daracık bir vakite çok uzun bir zamanı yaşamış olma hâli.
Evet, "bast–ı zaman" hakikati ile zaman gibi mekân da genişleyebiliyor, hatta bazen madde ışık hızını aşacak bir dereceye kadar çıkabiliyor.
Meselâ, Ashab–ı Kehf, Leyle–i Kadir ve Miraç hakikatinde olduğu gibi...
"Ehl–i velâyet ve hakikat beyninde bir düstur–u muhakkak olan 'bast–ı zaman' sırrıyla, çok seneler hükmünde olan birkaç dakikalık zaman–ı Miraç, bu hakikatin vücudunu ispat eder ve bilfiil vukuunu gösteriyor." (Lem'âlar, s. 23)
Kezâ, "Risâle–i Nur’un telifinde de bu 'bast–ı zaman' hakikati çok defa vukua gelmiş." (Mesnevi–i Nuriye, s. 166)

Gayet vahşî, bedevî bir Arap, beş dakikada Sahabi olup
insanlığa örnek bir rehber olabilmiş

Sahabelerin bir kısmı, Resûl–i Ekrem'i (asm) ancak bir gün görebilmiş. O bir gün içinde de, bir kısmı ancak beş dakika, yahut otuz dakika kadar sohbet–i Nübüvet'te bulunabilmiş.
İşte, "bast–ı zaman" sırrına mazhar olan böyle bir Sahabi, o beş dakikalık zamana adeta elli beş yıllık bir ilmi, irfanı, ahlâk ve terbiye dersini almış/sığdırmış gibi gayet yüksek bir insanî kemâlât kazanarak hayatına çekidüzen vermiş ve makbul hizmetlerde bulunmuştur.
Bu noktaya dair bir izahat da, 27. Söz'ün Zeyli'nde şu veciz ifadelerle yar alıyor: "Sohbet–i Nebeviye ne derece bir iksir–i nurânî olduğu bununla anlaşılır ki: Bir bedevî adam, kızını sağ olarak defnedecek bir kasâvet–i vahşiyânede bulunduğu halde, gelip bir saat sohbet–i Nebeviyeye müşerref olur; daha karıncaya ayağını basamaz derecede bir şefkat–i rahîmâneyi kesb ederdi. Hem, câhil, vahşî bir adam, bir gün sohbet–i nebeviyeye mazhar olur; sonra Çin ve Hind gibi memleketlere giderdi, mütemeddin (medenî) kavimlere muallim–i hakàik ve rehber–i kemâlât olurdu."
Hem, "Sohbet–i Nebeviye öyle bir iksirdir ki, bir dakikada ona mazhar bir zât, senelerle seyr ü sülûka mukabil hakikatin envarına mazhar olur. Çünkü, sohbette insibağ ve inikâs vardır. ...İşte şu sırdandır ki, en büyük velîler Sahabe derecesine çıkamıyorlar." (Sözler, s. 451)

Evet, bu ifadelerin üzerine başka söz eklemeye ihtiyaç kalmıyor.

İhlâsın birinci düstûru ve ihlâsı kıran birinci mani

Sahabelerin erişilmez haslet ve meziyetlerinden biri de "îsâr hasleti"dir.
"İsâr hasleti", onlarda bir hayat ve hizmet düstûrudur.
Aynı zamanda temel ihlâs düstûrlarıyla da birleşip aynîleşen "îsâr"ın bir mânâsı şudur: Sırf Allah rızası için çalışmak. Sırf O emrettiği için yapmak; sırf O nehyettiği için kaçınmak. Onun rızasından başka hiçbir şeyi hedef ve gaye edinmemek. Hediye, sadaka, zekât gibi yardım talebinde bulunmamak. Her türlü menfaatte kardeşini kendi nefsine tercih etmek...
İşte, hiç sarsılmayan, hatta tereddüt, şüphe, vesvese kaldırmayan bu yüksek ahlâk ve hasletleri sebebiyledir ki, Rabbimiz Sahabeleri Kur'ân'da övmüş, senâ etmiştir.
Bu hususla alâkalı olarak, Hazret–i Bediüzzaman şu hakikatli izahatta bulunur: "Sahabelerin senâ–i Kur’âniyeye mazhar olan 'îsâr hasleti'ni kendine rehber etmek, yani, hediye ve sadakanın kabulünde başkasını kendine tercih etmek ve hizmet–i dîniyenin mukabilinde gelen menfaat–i maddiyeyi istemeden ve kalben talep etmeden, sırf bir ihsan–ı İlâhî bilerek, nasdan (insanlardan) minnet almayarak ve hizmet–i dîniyenin mukabilinde de almamaktır." (Lem’alar, s. 144)
* * *
Dikkatli bir nazarla bakıp okuduğumuzda anlıyoruz ki, Sahabelerin 'îsâr hasleti', günümüz Kur'ân şâkirdleri için de ihlâs düstûrlarının esası mânâ ve mahiyetinde zikrediliyor.
İhlâs Risâlesinde, ihlâsı kazanmanın birinci düstûru "amelde rızâ–i İlâhî" olarak zikredildiği gibi, ihlâsı kıran birinci ve en büyük mâni olarak da, "menfaat–i maddiye cihetinden gelen rekabet" hali hasseten nazara verilerek, bundan şiddetle kaçınılması gerektiği tavsiye ediliyor.
Elhasıl: Cenâb–ı Hak, bizleri ihlâstan ayırmasın, bizlerin duygu ve düşüncesini de Sahabelerin ahlâkı, hasleti ve meziyle tezyin ederek, aynı yolda, aynı istikamette yürümeyi nasip etsin.
Zira, bu yol "Doğrudan doğruya lütf–û İlahî ile hakîkate geçmektir ki, Sahabeye ve Tabiîne has ve yüksek ve en kısa tarîkdir." İşte, "Hakaik–ı Kur’âniyeden tereşşuh eden Nurlar ve o Nurlar'a tercümanlık eden Sözler, o hassâya mâlik olabilirler ve maliktirler."

(Mektubat, s. 340)

.
Sultan Abdülaziz devri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Ocak 2012, Cuma
Büyük kardeş Sultan Abdülmecid'in 25 Haziran 1861'de vefat etmesi üzerine, Osmanlı tahtına Sultan Abdülaziz Han geçti.
Osmanlı Padişahlarının 32'ncisi olan Sultan Abdülaziz, garip bir tevâfuk eseri olarak, tahta geçtiğinde 32 yaşının içinde bulunuyordu.
Yine bir tevâfuk eseri olarak, katledildiği tarihin Miladî gün (4), ay (6. ay: Haziran) ve yıl (1876) rakamlarının toplamı 32'dir. (4+6+1+8+7+6=32)
Hicrî takvime göre ise, vefat tarihindeki (11.5.1293) rakamların toplamı bir tek farkla 31 eder.
* * *
Sultan II. Mahmud'un oğlu olan Sultan Abdülaziz'in annesi, büyük hayrât sahibi Pertevniyal Valide Sultandır.
Osmanlı tarihinde birçok ilklere imza atan Sultan Abdülaziz'in en ziyade dikkat çeken özelliklerinden bazıları şunlardır:
* Ceddi Yavuz Sultan Selim'in 1517'deki Mısır seferinden sonra Mısır'ı ziyaret eden ilk ve tek Osmanlı padişahıdır.
* Osmanlı Sultanları arasında Avrupa seyahatinde bulunan ilk ve tek padişahtır.
* Güreş sporuna olan düşkünlükte ve hasseten pehlivanlıkta en önde gelen Osmanlı Sultanıdır.
* Askerî darbe ile devrildikten sonra hapsedilen ve "intihar süsü" verilerek katledilen yegâne Osmanlı Sultanıdır.
On beş yıllık (1861–76) Sultan Abdülaziz devrinin belli başlı faaliyet ve icraatleri arasında da şu hususlar zikredilebilir:
* 1861'de ilk kazı çalışmalarına başlanan 163 kilometre uzunluğundaki Suveyş Kanalı, 1869'da tamamlanarak hizmete girdi.
* Daha evvel askeriyeye bağlı olarak kurulan İtfaiye Teşkilâtı, 1868'de Belediyeye (Şehremaneti) bağlı bir teşkilâta dönüştürülerek yeniden tanzim edildi.
* Girit gailesi, Karadağ sorunu ile Bulgar isyanları, bu dönemin en sancılı, en buhranlı hadiseleri arasında yer alır.
* Asker üniformaları yeniden hazırlandı.
* İlk kez olmak üzere posta pulu kullanılmaya başlandı.
* Sahillerde birçok deniz feneri inşâ edildi.
* 1856'da İngiliz sermayesi ile kurulan "Ottoman Bank" 1863'te Osmanlı–Fransız müşterek ortaklığına devredilerek "Bank–ı Osmanî–i Şahane" ismini aldı. (Bilâhare Osmanlı Bankası adını alan bu kuruluş, 2001'de Garanti Bankası'na katılmasıyla tarihe karışmış oldu.)
* Günümüzdeki Sayıştay ve Danıştay seviyesinde yeni teşkilâtlar kuruldu.
* Lise (idadi) ve lise seviyesinde sanayi okullarının açılmasına hız verildi.
* Orman, madencilik ve tıp sahasında hizmet verecek yüksek tahsil mektepleri açıldı.
* Talebe–i ulûm denilen medrese talebeleri nümâyişlerde bulundu. (10 Mayıs 1876. Yani: 30 Mayıs darbesinden 20 gün evvel. Hatırlatma: 27 Mayıs 1960 darbesinden önce de benzer vak'alar yaşandı.)
* Dış seyahatlerin bir neticesi olarak, bazı yabancı ülkelerin (Fransa, Avusturya, İran gibi) devlet, ya da hükümet başkanlarının İstanbul'u ziyaret etmeleri sağlandı.
Şimdi de, bu dönemin mühim bazı icraatlarını etraflıca nazara vermeye çalışalım.

Şûrâ–yı Devletin kuruluşu

Bugünkü Danıştay'ın başlangıcı, 1868'de teşkil olunan Şûrâ–yı Devletin kuruluşuna dayandırılır.
Bu iki kuruluş, birbirinin tıpkısının aynısı değildir. Ancak, birbirinden tamamen farklı da değildir.
Bu müessese, zaman içinde statüleri ve görmüş olduğu hizmetleri itibariyle kısmî değişikliğe uğrayarak günümüze kadar gelmiş.
Şimdi biz bu hadisenin tarih sahnesine çıkış hikâyesine kısaca bir nazar gezdirelim.
* * *
Demokrasi (meşrûtiyet) tarihimizde atılan ilk ciddî adımlardan biri de, hiç şüphesiz 10 Mayıs 1868 tarihinde atıldı.
Devrin Sadrâzamı meşhûr Âli Paşa da, tıpkı selefi Reşid Paşa gibi, giderek ehemmiyet kazanan bu Şûrâ/Meclis sisteminin yerleşmesi için, büyük gayret gösteren şahsiyetlerden biridir.
Sultan Abdülaziz ise, bu ilk olma özelliğine sahip parlamenter sistemi (İptida Meclis–i Mebûsan) bir cihette hoş karşılayıp tasvip etti. Fakat, ne yazık ki bu toleransı onun hayatına mal oldu.
Diktatör ruhlu ve aynı zamanda Serasker (Genelkurmay Başkanı) olan Hüseyin Avni Paşa, Padişah ile birlikte bu taptaze demokrasi filizini de kesip biçti. Önce darbe yaptı; ardından, devirdiği Halife Sultan'ı—intihar süsü vererek—katletti.
Böylelikle, demokrasi yolunda atılmış çok önemli bir adım, kan, darbe ve cinayetle lekedar edildi.
* * *
Sultan Abdülaziz’in, Avrupa seyahati esnasında gördüğü demokratik idarelerin işleyiş biçimi ve bilhassa Londra’da ziyaret ettiği Avam Kamarası’ndaki müzakere tarzları, onu ziyadesiyle etkiler.
Avrupa seyahatinden sonra, Sultan’ın üzerinde hasıl olan müsbet tesirlerin farkına varan Sadrazam Ali Paşa, bu fırsatı değerlendirerek bir “Şûray–ı Devlet” nizâmnâmesi hazırlatıp Padişaha takdim eder.
Bu nizâmnâmeye göre, Şûray–ı Devlet şu şekilde tarif ediliyor: "Bu büyük şûrâ, müslim ve gayr–ı müslim tefrik edilmeksizin, devlete bağlı bütün vilâyetlerden ve onların 'İdare Meclisi'nce seçilecek azalardan müteşekkildir."
Bugünkü milletvekili mânâsında olarak ilk defa “meb’us” ismi verilen bu üyeler, iki yılda bir seçilecekler.
Nizâmnâmeye göre, ayrıca kuvvetlerin tek elde (vahdet–i kuvâ) toplanması yerine, kuvvetler ayrılığı (tefrîk–i kuvâ) esâs kabul ediliyor.
Padişahın bile selâhiyetlerini daraltan bu nizâmnâmeye göre, bütçenin tanzimi de yine meclise/şûraya aittir.
Bu ilk demokrasi hareketini benimseyen Abdülaziz, konuya verdiği ehemmiyeti şu sözleriyle te’yid eder: “Her kim olursa olsun, hangi millete mensup bulunursa bulunsun, bütün erbâb–ı iktidarın Şûray–ı Devlete dâhil olmasını isterim. Bu Meclis Suriyelilerin, Bulgarların, Boşnakların, velhasıl tekmil anâsırın erbâb–ı iktidarı için müşterek bir merkez olmalı ve bu erbâb–ı iktidar Vükelâya (Bakanlara) yardım etmelidir.”

Meclis toplanıyor
Bâb–ı Âli’deki hükümet merkezine doğru, muhtelif vilâyetlerden gelen seçilmiş, tensîb edilmiş meb’uslar (vekiller), yola çıkarlarken, halkın heyecanla tezahürat yaptığından ve Osmanlı’ya bağlı bütün milletlerin memnuniyet verici hallerini izhâr ettiğinden bahseden kaynaklar, nihayet bu mutlu güne, 10 Mayıs 1868 tarihinde yapılan bir büyük merasimle gelindiğini kaydediyor.
Meclisin açılışında bir nutuk irad eden Sultan Abdülaziz, sarf ettiği şu sözleriyle de, bu teşkilâtın “kuvvetler ayrılığı” prensibine dayandığını kesin ve net bir şekilde ifâde eder: “Bu teşkilât–ı cedide, kuvve–i icrâiyenin; kuvve–i adliye, kuvve–i diniyye ve kuvve–i teşriîyeden tefriki esâsına müstenittir.”
Her bir teşkilâtın, aynı zamanda kendi esâs ve usûlleri istikametinde bağımsız olduğunu da ilân eden Sultan Abdülaziz, aslında meşrutî idareye geçişin kapılarını kendince aralamaya çalışıyordu.
Bu ilk “Şûray–ı devlet” ideal mânâda bir ‘Millet Meclisi’ sayılmasa da, bundan yaklaşık bir buçuk asır kadar evvel böyle bir demokrasi hâdisesinin vuku bulması, devrin şartlarında fevkalâde ehemmiyetlidir.
Bu meşrû ve mühim teşebbüsü, yabancı bir tarihçinin tabiriyle “İbtidaî bir meclis–i meb’usan” şeklinde vasıflandırmak her halde daha doğru olur.

.

Sultan Abdülaziz devri (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


17 Ocak 2012, Salı
Girit'te kargaşa, Balkanlar'da kaynama var
Sultan Abdülaziz devrinin baş ağrıtan en mühim hadiseleri, eş zamanlı olarak Girit adasında ve Balkan coğrafyasında yaşandı.
Osmanlı Devleti, bu on beş yıllık (1861–76) dönemde yaşanan kargaşayı, mümkün olduğunca savaşsız bir şekilde, yani siyasî ve diplomatik yollarla halletme cihetine gitti.
Doğrusunu söylemek gerekirse, Osmanlı, isyan eden Girit'teki Rumların ve Balkanlar'daki Sırpların arkasında Fransa, İngiltere, Avusturya ve Rusya gibi büyük Avrupa devletlerinin desteğini gördüğü için, geniş çaplı bir savaşı göze alacak durumda değildi.
Bu sebepledir ki, hemen her hadisede ve her meselede, Osmanlı hükümeti bir adım geri atmayı peşinen kabullenerek, yaşanan çalkantıları ve kanlı çarpışmaları, barışçı yollarla ve ilgili devletlerle yapılacak antlaşmalarla durdurma ve gailelerden en az hasarla kurtulma politikaları güttü.
Ancak, yine de kalıcı bir sükûnet sağlanamadı. Romanya'da, Karadağ'da ve Girit'teki kargaşa, muvakkat bir duraklamanın ardından, daha da şiddetlenerek devam etti.
Dahası, hemen her hamleden sonra, bu bölgelerdeki Osmanlı hakimiyeti zayıflamaya devam etti.
Osmanlı hakimiyetinin zayıflamasına paralel şekilde, Karadağ'da Sırplar, Girit'te ise Rumlar üstünlük sağlamayı başardı. Bükreş ve Belgrad gibi büyük ve stratejik merkezlerin elden gitmesi de, yine bu dönemde vuku buldu.

Dengeleri değiştiren sebepler

Rumeli toprakları ile Avrupa kıtasının Balkanlar'daki toprakları, İstanbul'un fethinden önce Osmanlı hakimiyeti altına girmişti.
Yaklaşık dört asır süren bu hakimiyet, 1800'lü yılların başlarından itibaren zayıflamaya yüz tuttu.
1850'li yıllara gelindiğinde ise, bazı mühim merkezler birbiri ardınca elden çıkmaya başladı.
Yaşanan bu denge değişikliğinin mutlaka ki, çok önemli sabepleri vardı.
Bu sebepleri de şöylece sıralamak mümkün:
1) Yaşlı Osmanlı Devleti, gerek askerî ve gerekse malî yönden büyük güç kaybına uğramış durumdaydı. Eski kuvvet ve şevkete malik değildi.
2) Bilhassa 1983–56 yıllarında yaşanan Osmanlı–Rus Harbi sebebiyle, devlet çok büyük bir borç yükü altına girmişti. İç borçlar bir yana, özellikle Fransa ve İngiltere'den alınan yüksek meblağdaki borçların ödenmesinde, büyük müşkilât çekiliyordu. Dolayısıyla, devlet yeni bir savaşı göze alacak durumda değildi.
3) Zaman zaman dost ve müttefik görünmekle birlikte, Fransa, İngilte ve Rusya arasında Osmanlı'ya karşı gizli bir ittifak vardı. Osmanlı Devletini bir an evvel çökertmek ve tarihe gömmek gibi ortak bir gaye etrafında birleşiyorlardı. Nitekim, ileriki tarihlerde bu gayelerini tahakkuk ettirme cihetine gitmekten çekinmediler.
4) Büyük Fransız İhtilâli (1789) ile başlayan milliyetçilik dalgası, yaklaşık yarım asır sonra Rumeli'de esmeye ve Balkanları kasıp kavurmaya başladı. Irkçı/milliyetçi temele dayanan özellikle Sırp, Bulgar ve Yunan isyanlarının önüne geçilmesi adeta imkânsız bir hale geldi.
İşte, bu ve benzeri sebeplerle, Osmanlı'nın Balkan politikaları zayıflamaya yüz tutarken, bölgedeki hakimiyet dengesi de kademeli şekilde değişmeye başladı.

Tarihe geçen unutulmaz seyahatler

Sultan Abdülaziz'in tarihe geçen iki büyük seyahat programı var ki, hiçbir Osmanlı padişahına nasip olmadı.
Bunlardan birincisi "Mısır seyahati", diğeri ise beş ülkeyi içine alan 45 günlük "Avrupa seyahati"dir.

Mısır Seyahati

Sultan Abdülaziz, vatandaşlarını dahi iyi tanımak, hükmettiği toprakları daha yakından görmek ve bilhassa Mısır yönetimiyle yakın zamanda sağlanmış bulunan huzur ve sükûnet havasını daha bir pekiştirmek maksadıyla, 3 Nisan 1863 tarihinde meşhûr "Mısır seyahati"ne başladı.
O gün, Dolmabahçe Sarayı önünde muhteşem bir merasim yapıldı. İçinde Padişah, şehzadeler ve devlet erkânının da bulunduğu "Feyz–i Cihad" vapuru, büyük tezahürat eşliğinde Marmara'dan Çanakkale Boğazı yakınlarına kadar uğurlandı.
Bundan çok daha büyük bir tezâhürat ve merasim programı ise, Mısır'da sergilendi.
Bazı rivâyetlerde, karşılarında Osmanlı Sultanını gören Mısır halkının sevince gark olduğu ve çılgınca tezâhüratta bulunduğu ifade ediliyor.
Bu seyahati ehemmiyetli kılan bir başka nokta ise, 1517'de Mısır'ı yeniden fetheden Yavuz Sultan Selim'den sonra ilk kez bir Osmanlı Sultanının aynı toprakları ziyaret etmesiydi.
Zaten, bundan sonra da benzer mahiyette başka herhangi bir seyahat vuku bulmadı.
* * *
Varılan bir mutabakatla, Mısır Valileri 2 Haziran 1866 gününden itibaren "Hidiv" ünvanıyla anılmaya başlandı.
Mısır'a mahsus olarak kabul edilen Hidivliği, valilikten daha yetkili ve daha özerk mahiyetteki bir üst kademenin ifadesi olarak da değerlendirmek mümkün.

Avrupa seyahati

Mısır seyahatinden yaklaşık dört sene sonra Avrupa seyahatine çıkan Sultan Abdülaziz, en büyük diye addetilen beş ülkeyi ziyaret programına dahil etti.
21 Haziran 1867'de başlayan ve sırasıyla Fransa, İngiltere, Belçika, Almanya ve Avusturya–Macaristan'ı içine bu muhteşem seyahat, takriben 45 gün sürdü. Padişah ve beraberindeki devlet heyeti, 7 Ağustos günü İstanbul'a vasıl oldu.
Sultan Abdülaziz'i Avrupa seyahatine ikna ile bu seyahati ayarlayan, planlayan ve başarıyla yürüten diplomat ekip, hasseten Büyük Reşid Paşanın yetişmelerinde büyük gayret gösterdiği kimselerden müteşekkildi.
İlk haricî dâvet, Fransa İmparatoru III. Napolyon'dan gelmişti.
Bu dâvete icabet eden Sultan Abdülaziz, Paris'te çok büyük bir takdir, itibar ve alâka ile karşılandı. Hürmette hemen hiç kusur gösterilmedi.
Aynı itibar ve alâka, diğer Avrupa ülkelerinde ve başkentlerinde de kusursuz şekilde sergilendiği görüldü.
Mısır seyahati gibi, Avrupa seyahati de, Osmanlı Sultanları arasında sadece Sultan Abdülaziz'e nasip oldu.
Özellikle dış ülkelere seyahatte bulunan ilk ve son padişahın, Sultan Abdülaziz olduğunu belirtmekte fayda var.

.

Hamiyetli zâtların gayretli hizmeti

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


18 Ocak 2012, Çarşamba
Bir sivil inisiyatif: Jön Türkler Hareketi
Zayıf ve takatsiz hale düşen Osmanlı'nın yeniden ihyası için, başta padişah ve sadrâzamlar olmak üzere birçok vezirin de bilfiil içinde bulunduğu Tanzimat ve Islâhat Hareketlerinin yanı sıra, ayrıca bazı hamiyetli Osmanlı aydınlarının da kendi çapında birtakım düşünceleri, gayretleri, hatta ciddî teşebbüsleri vaki olmuştur.
Bugünkü deyimle bir çeşit "sivil inisiyatif" şeklinde gelişen bu gayret ve teşebbüsler, ne yazık ki tâ 1865'e kadar gizli kalarak kendini rahatça tebârüz ettirememiş. Yani, kendini izhar ederek fikir meydanına çıkamamıştır.
Zira, fikrî ve siyasî hürriyet, bu tarihlerde bir hayli kısıtlanmış, farklı fikir sahipleri olanca şiddetiyle baskı altında tutulmaya çalışılmıştır.
Bunun sebebi, şu vehimden kaynaklanıyor: Farklılık arz eden fikrî ve siyasî eğilimler, orduya sirayet eder, isyan hareketine zemin hazırlar, padişahın otoritesini zayıflatmaya, hükümetlerin çalışmasını zorlaştırmaya, hatta devletin parçalanmasına sebebiyet verir. Vesaire...
Doğrusu, bu endişeyi haklı çıkaracak bazı gelişmeler vaki olmakla beraber, baskıcı politikaların çok daha vahim neticeler doğuracağı da muhakkaktır.

Basiretli fikir öncüleri

Çeşitli sebeplerle tâ 1865 senesine kadar tam bir gizlilik içinde yürütülen ve bu tarihten sonra da gayr–ı resmî bir cemiyet şeklinde tarih sahnesine çıkan Yeni Osmanlılar Hareketinin fikir öncüleri arasında şu isimleri görmekteyiz: Namık Kemâl, Ziyâ Paşa, Şinâsi, Mehmed Bey, Reşad Bey, Nuri Bey, Ebüzziyâ Tevfik, Agâh Efendi ve 1878'deki meşhûr "Çırağan Baskını" organizatörü Ali Suâvi Bey.
Bilâhare Avrupa'da "Jön Türk/Fransızca: Jeunes Turcs) diye isimlendirilen bu yeni hareketin en öncelikli talebi fikir hürriyetinin sağlanması ve garanti altına alınmasıydı. Ardından, sırasıyla meşrûtiyetin ilân edilmesi, padişahın yetkilerine sınırlama getirilmesi, farklı siyasî eğilimlere fırsat tanınması, yeni bir anayasanın hazırlanması ve parlamentonun tesis edilerek buna işlerlik kazandırılmasıydı.
Esasında istikbâli gören basiretli zâtların da içinde bulunduğu bu yeni fikrî hareket, olabildiğince gizli bir şekilde yürütülmeye ve yaygınlaştırılmaya çalışılıyordu.
Ne var ki, bir siyasî fikrin uzun müddet gizli kalabildiğini beşer tarihi göstermiyor.
Nitekim, burada da durum aynen öyle oldu: Bir müddet sonra, devlet ve hükümet çevrelerince varlığı fark edilen bu yeni fikir hareketini boğmaya, hiç olmazsa bertaraf etmeye yönelik baskıcı teşebbüslere tevessül edilmeye başlandı.
Bu fikir hareketinin en yılmaz savunucusu olan Namık Kemal, bilhassa Tasvir–i Efkâr gazetesinde neşrolan yazılarından dolayı çok ağır tazyiklere maruz kaldı. Tazyiklerin dayanılmaz noktaya varması karşısında ise, daha fazla dayanamaz ve bir fırsatını bularak hudut haricine hicret ile Fransa'ya gitti. Ancak, burada da boş durmadı; neşriyat yoluyla hürriyet ve meşrûtiyeti burada da vatan ve İslâmiyetin selâmeti nâmına müdafaaya devam etti.
Esasında, Yeni Osmanlılar hareketinin en kudretli fikir ve ifade sahibi Namık Kemâl'dir. Ki, bu şahsiyet, özellikle "Vatan ve hürriyet şairi" olarak biliniyor.
Aynı zamanda "hürriyet" tabirini fikir, siyaset ve edebîyat literatürüne kazandıran Namık Kemâl'in, bu vatanda kànun hakimiyetinin tesisi ile hürriyet ve meşrûtiyetin yerleştirilmesi yolunda en çok çaba sarf etmiş, hatta bu uğurda hayatını hiçe sayarak, sürgünlerde, zindanlarda ömür tüketmiş büyük bir hamiyetperver olduğuna tarihimiz şahitlik ediyor.
Burada şunu da hatırlatmakta fayda var: Jön Türkler hareketinin içine zaman zaman ilgisiz ve hatta münasebetsiz adamlar da girmiş ve orada kendine yer edinmeye çalışmışlardır. Meselâ, Mısır Valisi M. Ali Paşa ile menfaat kavgasına giren ve Sultan Abdülaziz'le de aynı sebepten dolayı zıtlaşan Mustafa Fazıl Paşa gibi. Bu paşa, şahsî isteklerine kavuştuğu anda, gruptan ayrılmış ve münferit hareket etme eğilimine girmiştir.

İnandıkları dâvâdan yüz çevirmediler

Hamiyetli Ahrarlar, sadece diktatörlere ve dikta rejimlerine karşı çıkmakla yetinmediler. Ayrıca, gerek Osmanlı'da ve gerekse dünyada, saltanat ve imparatorluk rejiminin sona ermekte olduğunu, yine ilim, irfan, iz'an, şuur ve basiret gözüyle gördüler.
Onlar anladılar ki, artık "Eski hâl muhal; ya yeni hâl, ya da izmihlâl" olacak. Dolayısıyla, "yeni hâl"e mutabık olacak canhıraş bir çabanın içine girdiler.
Bu mühim gerçeği, realiteyi, kuvvetle muhtemeldir ki, padişah da dahil olmak üzere, devletin sadrâzamı da, vükelâ gibi sâir hükümet erkânları da hakkıyla görmediler, yahut göremediler.
Bundan dolayı da, hükümet ve saray ehli, muhtemel yeni gelişmelere matuf (hürriyet, meşrûtiyet, cumhuriyet, meclis ve kànun hakimiyeti...) ciddî herhangi bir hazırlık çalışması içine girmediler.
Bu meyanda gerekli ilmî ve fikrî hazırlık çalışmasını, yine Ahrar denilen Jön Türkler yaptılar. Her meşakkate göğüs gererek, yıllarca canla, başla çalışmaya devam ettiler.
Hatta denilebilir ki, 1876'da I. Meşrûtiyetin ilân edilmesi, Kànun–i Esâsinin hazırlanması ve Meclis–i Mebûsanın açılması dahi, gayretli ve hamiyetli Ahrarların azim ve kararlı çalışmasıyla mümkün olmuştur.
O tarihlerde bir–iki sene süren Meşrûtiyet meş'alesinin söndürülmesinden sonra (1878) da, Ahrarlar pes etmedi. Meşrûtiyetin yeniden ilân edilmesi yolunda, mücadeleye aynı kararlılıkla devam ettiler.




.

Tecrübe edilmiş pratik bilgiler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


19 Ocak 2012, Perşembe
Bugün sizlere tecrübe edilmiş pratik bilgilerden bir demet sunmaya çalışalım.
Aktaracağımız bilgilerin bir kısmı doğrudan kendi tecrübelerimize dayanıyor. Diğer bir kısmı ise, sözlerine itimat ettiğimiz aziz okuyucularımız, dostlarımız, arkadaşlarımız ve kardeşlerimizin tecrübelerine beyanlarına istinaden yazıya döküldü.
İstifadeye medar olacağı ümit ve temennisiyle.

Yağlar

Ne yazık ki, piyasadaki yağların çoğuna güven kalmadı. Ticarî kaygı ve kazanç hırsı, hem üretici firmaların, hem de piyasanın ahlâkını zir û zeber etmiş durumda.
Yarardan çok zararlı hale getirilenlerin başında mısır ve çiçek yağları geliyor.
Bir taraftan mahsüllerin genleriyle oynanıyor ve yüksek gramaj sağlamak için hormonlama cihetine gidiliyor, bir taraftan da ambalajlama öncesi safhalarda habire katkı maddeleri eklenerek insan hayatına adeta "sûikast" edilmiş oluyor.
Neticede, şişirme gramajlarla üretilen yağların (ve diğer mamüllerin) gûyâ raf ömrü uzatılmış oluyor. Bir mamülün veya mahsulün raf ömrü uzadıkça, insan ömrünün kısaldığı da şüphe götürmez bir "acı gerçek" olarak karşımıza çıkıyor.
İşte, bu acı gerçek karşısında yapılan tavsiye şudur: Hakiki tereyağından ve sızma zeytinyağından şaşmayın.
Her yönüyle faydalı ve şifâlı olan bu yağları da, mümkün olduğunca güvenilir yerlerden temin etmeye çalışın. Markalara değil, itimada şayan üreticilere yönelirseniz, kendi paranızla hiç olmazsa kandırılmaktan, hatta zehirlenmekten kurtulmuş olursunuz.

Süt ürünleri

Aynen yağlar gibi, süt ürünlerinde de homojenize edilmiş, raf ömrü alabildiğine uzatılmış olanlarından kaçınmak gerekiyor. Zira, bunlar faydadan çok zarar veriyor. İçlerinde, zaten fayda verecek hiçbir şey bırakılmamış oluyor.
Bunları güvenilir üreticiden, yahut mandrası olanlardan almak en doğrusu. Aldığınız sütü kaynatın ve meselâ yarısını süt, diğer yarısını da mayalayıp yoğurt yapabilirsiniz.
Böylelikle, hem yiyip içtiklerinizden apayrı bir haz ve lezzet almış, hem de vücuda yararlı besinlerden hakkıyla istifade etmiş olursunuz.

Ayak pişikleri

Ayak parmakları arasında mantar, pişik olanlar, bu dertten ziyadesiyle muztariptirler. Sancı, kaşıntı ve kanamanın verdiği acı, insanı canından bezdiriyor.
Bu derdin devâsı için tavsiyemiz şudur: Abdestten hemen sonra ayakkabı giyecekseniz, parmak aralarını mutlaka kurulayın. Mümkünse, parmak aralarına az miktarda pamuk, gazlı bez, peçete, kâğıt mendil vs. gibi temiz, yumuşak şeyler koyun.
Ve, hepsinden önemlisi, ayağınıza mutlaka çift çorap giyinin.
Yani, bir değil, iki çift çorap giyinmeniz gerekiyor. Yün, yahut pamuk çorapları tercih ediniz. Yazın ince, kış aylarında ise nisbeten daha kalın çoraplar olmalı.
Çift çorapla, ayaklar hem ayakkabıya karşı korunmuş olur, hem de nem ve terleme gibi sorunlar asgariye indirilmiş olur.
Çift çorap yöntemiyle, ayrıca büyük baş parmağın ikide bir çorabı delip dışarıya fırlaması da önlenmiş olur.

Diş sağlığı

Diş macunlarını da, tıpkı ticarileşmiş süt ürünleri gibi değerlendirmek mümkün. Birçoğu, faydadan çok zarar veriyor.
En doğrusu ve en sağlıklı olanı, misvak kullanmaktır. Bu hem zararsızdır, hem de sayısız faydaları ihtiva ediyor.
Fırçalamada ise, temiz kaya tuzu veya deniz tuzunun kullanılması tercih edilmeli.
Ayrıca, tuzlu suyla veya elma sirkesiyle gargara yapılması halinde, hem dişlerin temizliği, parlaklığı, hem de diş etlerinin daha canlı olması sağlanmış olur.
Diş ve diş etlerinde ağrı, sızı, iltihap, çürük gibi rahatsızlıkların en tesirli ilâcı ise, ceviz yaprağı veya taze ceviz kabuğunun ardıç yağına bulanarak yapılan macundur.
Senirkentli merhum Ali İhsan Tola'nın tavsiyesiyle, bu ilâcı kullananlar, mûcizevî bir şekilde faydasını görmüşlerdir.
Yeşil (veya kurutulmuş) ceviz kabuğunun (veya yaprağı) ardıç yağına bulandırılmasıyla elde edilen macun, gece yatarken çürük dişin veya ağrıyan, iltihap toplayan yere konulması ve bunun dört–beş defa tekrarlanması gerekiyor.

Sülükle hacamat

Göz ve boyun hizasından, ayak ve parmaklara varıncaya kadar, vücudun hemen her yerinde görünen/görünmeyen varislerin, pıhtıyla, kirli kanla tıkanmış damarların en tesirli bir ilâcı sülüktür.
Görüntüsü tiksinti uyandıran bu mübarek hayvanlar, aslında çok ustaca hacamat yapan birer sıhhiye memurudur.
Sülükle tedâvi yapılan yerlerin yanı sıra, güvenilir yerlerden satın alarak kendimiz de bu işlemi yapabiliriz.
Ayaklarımda biraz varis vardı. Gidip pet şişenin içinde on adet sülük aldım. Her ayağa beşer adet bıraktım. Onları bıraktığım yeri tutmadılar. Biraz dolaştıktan sonra, kendileri en uygun yeri tesbit ile sondajı vurdular.
Isırmalarını da, ancak toplu iğne ucunun değmesi kadar hissedebiliyorsunuz. Yaklaşık bir saat kadar kirli kandan emdikten sonra pat diye yere düşüyorlar. Onları bir daha kullanmıyor, banyonun gider suyuna bırakıyorsunuz. Zaten suda yaşayan varlıklardır.
Sülüklerin ısırdığı yerden, bir–iki saat kadar kan sızıntısı gelir. Bu da kirli kan olup hemen kesilmemesi daha iyi. Ama, siz istediğiniz zaman üzerine temiz, yumuşak kâğıttan koyarak kanı durdurabilirsiniz.
Bütün bu işlemlerin banyoda yapılması ve birkaç saat, mümkünse bir gün istirahat edilmesi tavsiye ediliyor.
Faydasını görenler, önceden tiksinerek baktığı bu hayvancıkları bilâhare sevmeye başlıyor.

Ağır hastalar için

Tıbbın âciz ve çaresiz kaldığı hastalıklar karşısında bile, "mânevî şifâ unsurları" en tesirli ilâç olarak devreye girip imdadımıza yetişiyor.
Vehim, vesvese gibi sıkıntıları yaşayan, sinir buhranına düçâr olan, habis ervahın taslitine uğrayan, yahut tıbbın çaresiz kaldığı illetlere müptelâ olan ağır hastalar için "mânevî şifâ" kabilinden "beş yüz kişiye beş yüz Yasin–i Şerif"in duâ eşliğinde okutulması tavsiye olunduğu gibi, ayrıca Sekine (19 kez okunan 19 harfli İsm–i Âzam duâsı), Cevşen, Celcelûtiye, Münâcat Risâlesi ve bütün bunların feyzine, bereketine, ilhamına mazhar olup bir nevî hülâsaları mahiyetinde olan "Hülâsâtü'l–Hülâsa"yı (Ayetü'l–Kübrâ'daki 33 basamaklı şuhûdî duâlar) da hasseten topluca okunması ehemmiyetle tavsiye ediliyor.




İki gözde sadrâzam: Âli ve Fuad Paşalar (1)

Tanzimat Devrinin en gözde sadrâzamlarının başında, hiç şüphesiz ki Reşid Paşa gelir. Onu da Âli ve Fuâd Paşalar takip eder.
Bu şahsiyetler, Sadrâzamlığın yanı sıra, ayrıca valilik, elçilik ve Hariciye Vekilliği gibi pek mühim vazifelerde bulunmuşlardır.
Bu tarihî şahsiyetlerin birincisinden daha evvel bahsetmiştik. Şimdi de ikinci ve üçüncü sıradaki büyük devlet adamlarını kısaca tanıtmaya çalışalım.

Âli Paşa

1815 İstanbul doğumlu bu zâtın tam ismi şöyledir: Mehmed Emin Âli Paşa.
Gerek Sultan Abdülmecid ve gerekse Sultan Abdülaziz'in saltanat devirlerinde hem sefir (elçi), hem Hariciye Nâzırlığı ve yekûnu 8 yılı aşan müddetle beş defa da sadrâzamlık yapmış bir devlet adamıdır. Devletler arası birçok konferansa katılmış ve antlaşmalara imza atmıştır.
Kezâ, Tanzimat'ın hazırlık safhasında büyük emek ve gayret sarf ettiği gibi, Islâhat Fermanın da ise, adeta ipi göğüsleyerek tarihi ehemmiyet taşıyan bir gelişmeye de imza atmıştır.
Girit ve Sırbistan'daki gelişmelerde tâvizkâr davranmasının sebebi, Kırım Harbi ve dahilî sarsıntılar neticesinde zayıf duruma düşen devleti yeni bir savaşa sokmak istememesidir.
Âli Paşa, aktif vazifede bulunduğu dönemlerde, büyük Avrupa devletleriyle kurduğu diplomatik münasebetler sayesinde, devleti harp belâsına sürüklenmekten kurtarmaya çalıştı.
Bununla beraber, dahilî politikada, özellikle hürriyet ve meşrûtiyetin yerleşmesinde üstün bir performans sergileyemediği de bir vakıa.
Onun en yakın çalışma arkadaşı, kendisiyle yaşıt olan Fuad Paşadır. 1871'de vefat eden Âli Paşa, birçok hayır ve hayrata imza atmıştır.

.

Derin refleks

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


21 Ocak 2012, Cumartesi
Derin refleks, yeniden harekete geçti. Tıpkı, etrafa korku ve dehşet veren bir yanardağın yakıcı lavlar saçarak yeniden harekete geçmesi gibi...
Tam adını koymak kolay değil. Ancak, bir şekilde tarifini yapmak zor olmasa gerek.
Derin refleksin abus çehresi alenen görünmez. Ya perdeli, ya kamufleli, ya maskeli sûrette arz–ı endam eder.
Hayatiyetini daha çok dip dalgası, yahut dip sızıntısı şeklinde devam ettirir.
Her türden maşayı kullanır. Sağcı, solcu, Kürtçü, Türkçü, vesaire...
Hatta, solcuyu solcuya, Kürtçüyü Kürd'e, Türkçüyü Türk'e vurdurmakta, yahut saldırtmakta fazla bir zorluk çekmez.
Dahası, şartları olgunlaştırarak, zihinleri bulandırarak, yahut dilini tutamayana "Cısss!" diyerek, devletin kuvvetini bile kolaylıkla devreye sokup meydanda istediği gibi at oynatır, cirit atar, kurşun sıkar, bomba yağdırır, katliâm yaparak, vesaire...
Meselâ, geçmişte Menemen'de, Zilan'da, Sason'da, Dersim'de, Özalp'ta yaptığının bir benzerini bugün de Uludere'de yapar; üstelik, hesap vermeye tenezzül dahi göstermez.
Hadiseyi sürüncemede bıraktırır; sonra da üstünü kapatarak yoluna devam eder, gider... Lâkin, daha ne kadar devam edip gideceği, yolun sonuna ne zaman varacağı hususu, şimdilik meçhûl görünüyor.
* * *
Derin refleksin, zaman zaman Karabatak görüntüsünü de andırır. Suyun altına dalıp dalıp, bir yerlerden üste çıkar ara sıra...
İşte, derinlerde mevzilenen bu koyu refleksin, son olarak "Uludere katliâmı"yla harekete geçtiğini fark ediyoruz.
Etrafı yaktı, yıktı; ortalığı kan revân içinde bıraktı; üstelik, hiç hesap vermeye yanaşmadan, işin içinden sıyrılma becerisini gösterdi.
Belli ki, bu vâdide hayli tecrübe kazanmıştır. Arkasından iz bırakmadan ilerliyor.
Şayet ilerliyor olmasaydı, Hrant Dink dâvâsında bugün gelinen yer başka türlü olurdu. Gelişmelerin seyri başka türlü görünür veya okunurdu.
Yaşanan gelişmelerin vahametini Star'da nazara vermeye çalışan Mehmet Altan'ın işine son verildi.
Aynı şekilde, diğer Altan kardeşin yönetiminde çıkan ve en kritik dönemlerde bile iktidardan yana tavır takınan Taraf'ın, bundan sonra ne tarafa doğru savrulacağı tartışılır hale geldi.
Sebep, derin yapıya cesaretle dikkat çekmeleri ve derin odaklarla hesaplaşma fırsatının kaçırılmaması yönünde tavsiyede bulunmalarıdır.
Düşündürücü bir başka noktada şu: Adalet Bakanlığınca "Yargı Reformu"nun açıklandığı gün, kamu vicdanını sızlatan "Dink dâvâsı" açıklandığı aynı gün olarak tarihin kayıtlarına geçti.
Derin sularda hareket eden ve karabatak gibi ara ara su yüzeyine çıkma cesaretini de sergileyen "derin refleks"in, bundan sonra nasıl çalışacağı ve gelişmelerin seyrini ne ölçüde etkileyeceği hususu şimdilik meçhûl görünüyor.
Zira, ona karşı direnegelen "sivil inisiyatif", eskisine nazaran bugün çok daha güçlenmiş, mukavemet kazanmış durumda.
Öyle olmasaydı, hem Uludere hadisesi unutulmaya terk edilecek, hem de Hrant Dink için on binlerin meydanlara çıkması belki de hayalden öteye gidemeyecekti.
Görünen o ki, yaşanan gelişmeler artık tek yönlü ve tek merkezli değildir.
Siyaset, ya hür iradeye, millî vicdana dayalı olarak şeffaf nizama ve ekipler demokrasisine meylederek, sağlıklı şekilde yoluna devam edecek; ya da, zelzeleye tutulmuşcasına ciddî fay kırılmalarına mâruz kalmaktan kurtulamayacaktır.
Bizden hatırlatması.

Kemâl Burkay'ın son açıklamaları

Uzun yıllar yurt dışında sürgün hayatı yaşayan Kürt siyasetçi Kemâl Burkay'ın PKK ve Öcalan hakkındaki son açıklamaları son derece dikkate değer görünüyor.
Burkay'ın TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesinde kurulan terör alt komisyonunda ve ardından çeşitli medya kuruluşlarında yaptığı açıklamalar, öyle tahmin ediyoruz ki, bundan sonra da yankı bulmaya devam edecek.
İşte, bizim tâ 1994'te dizi halinde yazdıklarımızla büyük çapta örtüşen Burkay'ın söyledikleri özetle şöyledir:
"Diğer örgütleri etkisiz hale getirmek maksadıyla 1977'de kurulan PKK, derin devletin bir projesidir. Öcalan da, özellikle ilk üç yıl Ergenekoncuların denetimi ve koruması altında faaliyet gösterdi. Bilâhare, gidip yerleştiği Suriye'nin kontrolü altına girdi.
"Bu arada ve zaman içinde daha başka faktörlerin de devreye girmesiyle, PKK ülkeler arası bir örgüt hüviyetine büründü.
"Bu örgütün, derin devletle olan irtibatı zayıflamakla birlikte, özellikle Öcalan'ın yakalanmasından sonra, derin odağın temsilcileriyle görüşmeleri ve stratejik işbirliği yapmaları yeniden mümkün hale geldi.
"PKK'yı bitirmek için, derin devletin de çökertilmesi gerekir. Aksi halde, çözüm zor görünüyor."



İki gözde sadrâzam: Âli ve Fuad Paşalar (2)


Fuad Paşa

1814 İstanbul doğumlu olan Keçecizâde Mehmed Fuad Paşa, 1868'de Fransa'nın Nis (Nice) şehrinde vefat etti.
Cenazesi İstanbul'a getirtilen Fuad Paşanın naaşı, kendi adına yaptırmış olduğu caminin bahçesindeki türbeye defnedildi.
Uzun yıllar valilik, elçilik, Hariciye Nazırlığı yapan Fuad Paşa, Sultan Abdülaziz devrinde iki defa da Sadrâzamlık vazifesini deruhte etti.
Kendisi, dönemin en iyi yetişmiş devlet adamı diplomatlarından olup, aynı zamanda fevkalâde hazır cevaplı ve nüktedan bir şahsiyet idi.
Şam valiliği zamanında, isyan eden Arapları idam ettirdiği için, bundan fazlasıyla üzüntü ve pişmanlık duymuştur.
Üzüntüsünü şu sözlerle dile getirdiği rivâyet edilir: "Ben ki, ömrümde bir tavuk kesmemiş ve bir kuş vurmamış iken, Cenâb–ı Hak, bakınız nelere âlet etti."
Fuad Paşa, son Fransa seyahatinde vefatını da hissetmiş olmalı ki, mezartaşına nakşettirmek için Abdurrahmân Sâmi Paşaya şu şiiri yazdırmış:

Ey zâir–i sâhib nefes,
Hubb–i sivâdan meyli kes.
Dünyâda kalmaz hiç kes,
Allah bes, bâkî heves.

Her ten biter bir derd ile,
Geh germ ile geh serd ile,
Uğraşmaya bir ferd ile,
Değmez bu dünyâ–yı ehas.

Ben de ferîd–i asr idim,
Fass–ı nigîn–i sadr idim
Nakş–ı hümayûn–ı satr idim,
Gösterdi çarh rûy–ı abes

Dil–haste oldum bir zemân,
Tedrîc ile bitti tüvân,
Uçdu nihâyet murg–ı cân,
Çünki harâb oldu kafes.

Söndü çerâğ–ı âfiyet,
Zulmette kaldı şeş cihet,
Açıldı subh–ı âhiret,
Envâr–ı Hak’dan muktebes.

Buldum o dem Subhân’ımı,
Arz eyledim isyânımı,
Matlûb idüp gufrânımı,
Rahmetle oldu dâd–res.

Yâ Rab! Bu abd–i rû–siyâh,
Ettimse de yüz bin günâh
Dergâhını kıldım penâh,
Afvındır ancak mültemes.

Târîhdir ism–i Gafûr,
Lâbüdd ider sırrı zuhûr
Afv olunur her bir kusûr,
Allah bes, bâkî heves.

.

Selânik Vak'ası

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


24 Ocak 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları
Darbe öncesi yaşananlar

30 Mayıs 1876'da askerî darbe sonucu tahttan indirilen Sultan Abdülaziz'in son günlerinde garip hadiseler yaşanır.
Bunlardan biri 10 Mayıs'ta "Talebe–i ulûm" denilen medrese talebelerinin nümâyişlerde bulunmasıdır.
Bir diğer hadise ise, 6–16 Mayıs tarihleri arasında yaşanan "Selânik Vak'ası"dır.
Bir ismi de "Kız Vak'ası" olan bu hadisenin şu şekilde geliştiği rivâyet edilir:
Selânik vilayetine bağlı Avrethisar'lı (Kılkış kazası) bir Bulgar kızı, ferace ve yaşmak giyinerek Müslüman olur. İslâm dinine girdiğini resmen de tescil ettirmek için, trenle Selânik vilayet merkezine gitmek ister.
Ne hikmetse ve nasıl olduysa, aynı trende yolculuk eden bir Yahudi ile bir Hıristiyan memur, kızın niyetini anlar ve meseleye vakıf olur.
Bu kimseler, sür'ât–i hareketle durumu Amerikan Konsolosuna telgrafla bildirir.
O tarihteki konsolos, aslen Vodinalı bir Rumdur. Ayrıca Rus vatandaşlığı bağlantısından söz edilen bu karmakarışık tabiatlı konsolos, esasen kanlı gelişmelere sahne olan Selânik Vak'asının en etkili aktörüdür.
İşte Perikli Lazar isimli bu konsolos, derhal harekete geçer ve Rum–Bulgar karışımı 150 kadar çapulcuyu istasyon civarına sevk ettirir. Trenin Selânik İstasyonuna varmasıyla birlikte, ortalık dalgalanmaya başlar.
Konsolos'un tahrik ettiği çapulcu sürüsü, hemen harekete geçer. Bulgar kızını vilayet konağına götürmek isteyen zaptiyelerle (jandarmalarla) didişmeye başlar.
İstasyondaki zaptiyelerin sayısı azdır. Üç ve dört kişi kadardır. Organize edilmiş yüz elli çapulcuya karşı koymaları imkânsızdır.
Bu esnada, mühtedi kızın bağırıp çağırmasına ve hasseten "Ben Müslüman oldum! Ben Müslüman oldum!" diye feryat etmesine dayanamayan hamiyetli birkaç Müslüman da harekete geçerek kızın götürülmesine mani olmaya çalışır; ancak, onlar da oracıkta etkisiz hale getirilir.
Neticede, Rum ve Bulgar karışımı gençler, kızı zorla zaptiyenin elinden almaya muvaffak olur. Üstelik, ferace ve yaşmağını da orada parçaladıktan sonra, konsolosluğun arabasıyla kızı doğruca Amerikan Konsolosluğuna götürürler.
Hadisenin duyulması üzerine, ertesi gün Müslüman ahali galeyana gelir. Hükûmet konağı önünde toplanan yaklaşık 5 bin kadar Müslüman, bu hadisenin bir "nâmus meselesi"ne dönüştüğünü haykırarak, kızın vilâyet makamına teslim edilmesini ister.
Vilayet makamından, bu isteğin yerine getirileceğine dair verilen sözle iktifa etmeyen Müslüman kalabalık, doğruca Selimpaşa Camiine (Saatli Cami) giderek, burada da aynı talepli nümayişlere devam eder.
Bunun üzerine, Selânik valisi Baytar Mehmed Re'fet Paşa, hükümet erkânıyla birlikte cemaatin toplandığı camiye giderek durumu yatıştırmaya çalışır. Ne var ki, nasihatleri tesir etmez. Teşebbüsleri neticesiz kalır.
Kalabalığın içine karışmış provokatörlerin kışkırtmalarıyla, camiye bağlı medrese odaları işgal edilir ve nasihat için gelen hükümet erkânı da bu odalara hapsedilerek etkisiz hale getirilir.
Ardından, kalabalık kitle Amerikan Konsolosluğuna doğru yürüyüşe geçmeye karar verir. Kızın bu kez müftülüğe teslim edilmesi istenir.
İşte, tam da bu esnada Fransız ve Alman kosolosları harekete geçerek kalabalığı durdurmak ister. Zabıta Bölüğü Komutanı Hüsnü Efendi onları Selimpaşa Camii tarafına gitmemeleri yönünde ikaz eder. Ancak, onlar bu ikazı dinlemeyerek öfkesi iyice kabarmış durumdaki kalabalığın olduğu yere giderler. Bulgar kızın konsolosluk binasında değil, konsolosun evinde olduğunu söylerler.
Öfkeli kalabalık, Fransız ve Alman konsolosun yatıştırma yönündeki sözlerine aldırış etmediği gibi, onları oracıkta linç ederek öldürür.
Hemen ardından, bu kez İngiliz konsolosu devreye girer ve Bulgar kızı götürüp hükümete teslim ederek durumu yatıştırır.
Ne var ki, iş bununla bitmez. Dahası, asıl büyük tehlike bu safhadan sonra ortaya çıkar.
1864'ten beri (tâ 1877'ye kadar) Rusya'nın İstanbul Büyükelçiliği görevinde bulunan Nikolay Pavloviç İgnatyev, İstanbul'daki büyük devletlerin elçilerini toplar ve şu kararı aldırtır: "Büyük devletler, Selânik Limanına birer filo gönderecek ve suçluların bulunup kendilerine teslim edilmemesi, yahut cezalandırılmaması halinde, karaya asker çıkartılacak ve ondan sonra gereken ne ise o yapılacak."
Bu tehlikeli gelişme karşısında harekete geçen Bâbıâli, Balkanlara birkaç taburun sevk edilmesi, ayrıca Selânik'e harp gemileriyle asker gönderilmesi, hadisede ihmali görülen valinin değiştirilmesi ve suçluların tesbit edilerek gerekli cezalara çarptırılması yönünde bazı kararlar aldı.
Bu kararlar, aynen yerine getirilmeye çalışıldı. Suçlu olduğu var sayılan Müslümanlardan altı kişi derhal (16 Mayıs'ta) idam edildi. Diğer bazı kimselere de muhtelif cezalar verildi. Ne var ki, Bulgar kızını zabıtanın elinden zorla alıp Amerikan konsolosluğuna götüren zorbalara herhangi bir ceza verme cihetine gidilmedi, gidilemedi.
Ne gariptir ki, bu tarihten sadece iki hafta sonra (30 Mayıs'ta) Osmanlı Devlet merkezinde dehşet verici bir darbe gerçekleştirildi.
Serasker Hüseyin Avni Paşa liderliğindeki bir darbe cuntası, Sultan Abdülaziz'i tahttan indirerek, Ortaköy'deki Feriye Sarayına hapsettirdi. Sonra da intihar süsü verilerek aynı yerde katlettirdi.

.

30 Mayıs Darbesi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


25 Ocak 2012, Çarşamba
Önce iki iktibas
BİRİNCİSİ: Âlem–i İslâm için en dehşetli asır, 6. asır ile Hülâgû fitnesi ve 13. asrın âhiri ve 14. asır ile Harb–i Umumî fitneleri ve neticeleri olduğu münasebetiyle, (İbrahim Sûresi, 1. âyet) bu cümle, makam–ı ebcedî ile 6. asra (Cengiz–Hülâgû asrı) ve evvelki cümle "Azîzi'l–Hamîd" gibi kelimeleri ile bu asra, Sultan Abdülaziz ve Sultan Abdülhamid devirlerine îma eder.
Kaynak: Bediüzzaman Said Nursî; Birinci Şuâ, Âhirzaman hadiselerinden remz, îma ve işaretle bahseden âyetlerden 29. Âyetin tefsirinden.

İKİNCİSİ: Nakl–i sahih–i kati ile Resûl–i Ekrem (asm) ferman etmiş: "Yaklaşmakta olan bir fitneden yazık oldu Araplara" deyip, Cengiz ve Hülâgû’nun dehşetli fitnelerini ve Arap Devlet–i Abbasiyesini mahvedeceklerini haber vermiş. Haber verdiği gibi çıkmış.
Kaynak: Mektûbat, 19. Mektup, İstikbâlden haber veren rivâyetler. 18. Lem'anın giriş bölümü. Hadis–i Şerif için kaynak: Buharî, Fiten 4, 28; Müslim, Fiten 1. NOT: Bu Hadisin birinci cümlesi Abbasi Devletinin, ikinci cümlesi ise Osmanlı Devlet–i İslâmiyesinin harabiyet ile nihayetini haber veriyor.

İslâm tarihinin dehşet uyandıran ders ve ibret yüklü iki safhası

Cengiz'in torunu ve İlhanlı Devletinin kurucusu Hülâgû Han, Anadolu'yu kasıp kavurduktan sonra, 1258'de Bağdat'a yöneldi. Çetin muharebeler neticesi Abbasî devletini yıktı. Son Abbasî Sultanı Halife Mustasım Billâh ile yakınlarını çeşitli işkence metotlarıyla vahşice öldürüp katletti. Hanedanın kurtulabilen fertleri Mısır'a kaçmak zorunda kaldı.
İşte, 1876'da da benzer bir hadise Osmanlı Padişahlarından Halife Sultan Abdülaziz Han ve yakınlarının başına geldi.
Padişahı devirerek katledenler tarafından, Halife Sultanın başta annesi olmak üzere aile efradına yapmadıkları tâciz, yağma, zulüm, hakaret kalmadı.
Kezâ, Sultan Abdülhamid'in hal'li (27 Nisan 1909) ve hemen akabinde yaşanan Yıldız Yağmasında da benzer hadiseler vuku buldu.

HAŞİYE: Yukarıda zikredilen âyet ve hadisin mânâ zımnında, aynı devirlerde yaşanacak zulmetlerin içinde bir nur daima tenvire çalışacağını îma ile remzen bakar. (Birinci Şuâ'dan) Bu nurların, Mevlânâ'nın (1207–1273) Mesnevîsi ile Üstad Bediüzzaman'ın (1876–1960) Nur Risâleleri olduğu kanaat hâsıl edecek derecede kuvvetle muhtemeldir.

Padişah, kanlar içinde can çekişiyor;
Cihan matem tutmuş, kan ağlıyor

Dehşetli âhirzaman hadiselerinin birçoğu Sultan Abdülaziz'in önce tahttan indirildiği, ardından vahşice katledildiği 1876 senesinde zuhûr etmeye başladı.
İçeride cuntacılık, darbecilik, Halife Sultanın katli, cinnet halleri, hürriyet–meşrûtiyet hareketleri, Mecelle ve Kànun–ı Esâsî gibi hukuk ve adâlet sahasındaki köklü gelişmeler; keza, dış dünyada dehşet verici savaş hazırlıkları (93 Harbi), ecnebi merkezli siyasetlerin ve cereyanların İslâm dünyasına müdahale ile sirayet etmesi gibi kahredici gelişmeler, ekseriyetle Sultan Abdülaziz'in gittiği ve Sultan Abdülhamid'in tahta geçtiği 1876 senesinde tarih sahnesinde görünmeye başladı.
Şimdi, asıl konumuz olan 30 Mayıs 1876'daki kanlı darbeye ve hemen ardından yaşanan dehşetli hadiseler zincirinin ürpertici halkalarını görüp anlamaya çalışalım.
* * *
Bu tarihten hemen önce vuku bulan kanlı Bulgar isyanı, medrese talebelerinin protesto gösterileri ve bilhassa Selânik'teki muammalı "Kız Vak'ası" gibi sarsıcı hadiseler, aslında devlet ve hükümet merkezinde de perde altında birşeylerin döndüğüne işaret ediyordu.
Nitekim, öyle oldu. Aynı Mayıs ayı sonunda Halife Sultan Abdülaziz, bir askerî cunta tarafından Dolmabahçe Sarayına yapılan baskın sonucu tahttan indirildi.
O gece sabaha doğru Taşkışla'daki askerî taburla Saray ablukaya alındı. Denizden sağlanan donanmanın desteğiyle de, hariçten gelecek her türlü müdahalenin önü kesilmiş oldu.
Sabah uykusundan uyandırılan Sultan Abdülaziz, etrafa korku ve dehşet veren cuntacı zabitlerin (subayların) tahkir ve tezyif yüklü muamelesi altında Topkapı Sarayına götürüldü.
Mahlu (halledilmiş, tahttan indirilmiş) olan Sultan Abdülaziz, bir rivâyete göre Sultan III. Selim'in, bir rivâyete göre de Sultan IV. Mustafa'nın vahşice katledildiği uğursuz bir odaya hapsedildi.
Darbe cuntasının başında Serasker Hüseyin Avni Paşa bulunuyordu. Ayrıca, Sadrâzam Rüşdü Paşa ile Şeyhülislâm Hasan Hayrullah Efendi de aynı komita (Devlet Nâzırı Mithad Paşanın durumu netlik kazanmış değil) içinde yer alıyordu.
Yani, dünyayı gezip görmüş o pehlivan yapılı tecrübeli padişah, bizzat kendi eliyle işbaşına getirmiş olduğu has adamları tarafından gafil avlanmak sûretiyle ihanete uğramış durumdaydı. Yapacak bir şey yoktu.
Darbe cuntası, aynı gün Şehzade Murad'ı tahta geçirdi.
Ne var ki, çaresiz şekilde olan–biteni yakından takip etmek durumunda kaldığı için dehşete kapılan Sultan V. Murad'ın beyin ve sinir sistemi bozulmaya başladı.
Davranışlarına da yansıyan dengesizlik halleri, cuntacıları fenâ halde tedirgin ediyordu. Bir ara, beyne giden damarların üzerine sülükler konularak tedâvi edilmeye çalışıldı. Ancak, damarların üzerine haddinden fazla (35 kadar) sülük konulduğu için, durumu daha da kötüleşmeye başladı.
İyiden iyiye korkuya kapılan cuntacılar, tahta geri dönmesi muhtemel olan Sultan Abdülaziz'in vücudunu ortadan kaldırmanın plânını hazırladılar.
Topkapı'dan Ortaköy'deki Feriye Sarayına nakledilen Sultan Abdülaziz, burada da görevli subayların türlü hakaretine maruz bırakıldı. Bu tür muameleler, izzetine o derece dokundu ki, ara ara baygınlık geçirmeye başladı. (Resimde görünen genç subayların lâubali ve hakaretâmiz pozları, bu meyanda açık bir delil hüviyetindedir.)
Toplam beş gün sarsıcı ve kahredici muamelelere mâruz kalan Sultan Abdülaziz, 4 Haziran (1876) günü Feriye Sarayındaki odasında iki bilekleri kesilmiş ve can çekişir bir vaziyette bulundu.
Cuntacılar, onun kahırlanıp intihar ettiğini duyurdular. Cesedine hemen doktorların yaklaşmasına müsaade etmeyip at arabasıyla Feriye Karakoluna taşıdılar. Teslim–i ruh ettiğine emin olduktan sonra da, çoğu gayr–ı müslim olan doktorların muayenesine izin verdiler.
Doktorların altına imza koydukları rapor, aslında darbecilerin önceden hazırlatmış oldukları bir metinden ibarettir.
Halk, yüksek takvâ sahibi olan Sultan Abdülaziz'in intihar ettiğine inanmadı. Doğrusu da budur. Zira, cuntacıların ve darbecilerin sözlerine itibar edilmez. Zalimlik gibi, yalancılık ve sahtekârlık gibi hususiyetler, onların karakterinde var.
Mazlum padişahı ziyadesiyle seven ve kalben ona bağlı olan halk, kendi hissiyatını şu sözlerle terennüm ediyordu:

Seni tahttan indirdiler/Üç çifteye bindirdiler/Topkapı'ya gönderdiler/Uyan Sultan Aziz uyan/Kan ağlıyor bütün cihan

Kütüphaneci Ali Emin Efendinin aynı mânâdaki şiirinde de şu dokunaklı mısraları görmekteyiz:

Cihan matem tutup kan ağlasın Abdülaziz Hân'a
Medet Allah, mübarek cismi boyandı kızıl kâna

.

Sultan Murad-ı nâ-murad

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


26 Ocak 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları...
93'te 93 günlük padişah

Bir darbeci cunta tarafından Sultan Abdülaziz'in tahttan indirildiği gün (30 Mayıs 1876), yerine onun yeğeni Şehzâde Murad getirildi.
Sultan V. Murad tahta geçtiğinde, 36 yaşındaydı. Ne var ki, ilk günden itibaren aklî ve ruhî yönden büyük sarsıntılar geçirdi. Darbecilerin kaba, hırçın, vahşiyane davranışları, onu ziyadesiyle müteessir etmiştir.
4 Haziran'da amcası Sultan Abdülaziz'in katledilmesini duyduğu anda ise, aklî dengesi bir daha düzelmemek üzere bozulmaya yüz tuttu.
Bundan dolayı, amcasının ölümünün tertipli bir cinayet mi, yoksa bir intihar vak'ası mı olduğunu araştıramadı, soruşturamadı ve bu maksatla bir hukukî süreci başlatma iradesini gösteremedi.
Nitekim, böyle bir işi yapmak ve mahkeme kurdurmak, ancak bir sonraki padişaha, Sultan II. Abdülhamid'e nasip oldu. Fakat, bu da ancak yıllar sonra gerçekleştirilebildi: 27–29 Haziran 1881, Yıldız Mahkemesi.
Yıldız Sarayı Bahçesinde görülen bu mahkemede, Sultan Abdülaziz'in katledilmesinde dahli bulunanlar tesbit ile çeşitli cezalara çarptırıldı.
* * *
Tedâvilere cevap vermeyen, aklî ve ruhî dengesi giderek bozulan Sultan V. Murad, nihayet 6 Haziran'da cinnet geçirme noktasına geldi.
Kendi kendine sürekli şekilde "Ben kan istemem, padişahlık istemem" diye söyleyip durmaya başladı.
Bu durum, 31 Ağustos gününe kadar devam etti ve bu tarihte—hekimlerin raporuna istinaden— onun için bir "Hal fetvâsı" çıkartıldı.
Yine aynı gün içinde, yerine onun kardeşi, Sultan Abdülmecid'in diğer oğlu 33 yaşındaki Sultan Abdülhamid Han geçti.
Böylelikle, Sultan V. Murad'ın saltanat müddeti ancak 93 gün sürebildi. Hicrî tarih itibariyle 1293 senesinde bulunulduğu içindir ki, onun hakkında şu ifade tarihin kayıtlarına geçti: "93'te 93 günlük padişah."
Tarihin kayıtlarında, ayrıca şu mânidar beyite rastlamaktayız:

Doksan üçte doksan üç gün padişah–ı dehr olup,
Göçtü uzletgâhına Sultan Murad–ı nâ–murad.

Senelerce Çırağan Sarayındaki bir odada hapis kalan, odanın dışına çıkmasına dahi izin verilmeyen bahtsız padişah Sultan 5. Murad, 29 Ağustos 1904'te 64 yaşında iken Hakk'ın rahmetine kavuştu.

İki mühim vukuat

Osmanlı tarihinin en kısa ömürlü saltanatı olan Sultan 5. Murad zamanında, iki hadise dışında kayda değer fazla bir vukuat yaşanmadı.

Birincisi: Balkanlar'da iki Slav unsuru sayılan Sırbistan ile Karadağ, 2 Temmuz'da kendi aralarında savaşa tutuştular. Henüz bir Osmanlı coğrafyası sayılan bu bölgede yaşanan bu hadise, kendi başına bir hareket olduğundan, aynı zamanda bir isyan mahiyetindeydi. Ancak, Osmanlı hükümetinin ilk etapta fazla bir tesiri olmadı, olamadı.
Zira, hem Padişahın, hem de iki hafta kadar sonra Seraskerin ve daha birkaç önemli şahsiyetin öldürüldüğü hükümet merkezi henüz sükûnet bulmuş değildi.
Dolayısıyla, Karadağ–Sırbistan meselesine el atmak ve geçici de olsa sükûneti sağlamak, yine Sultan II. Abdülhamid zamanına kalmış oldu.
Vakıa, Balkanlar'da kızışmaya başlayan bu tür hadiselerin, aslında bir Rus tertibi mahiyetini taşıdığı ve 1877'de patlak veren "93 Harbi"ne zemin hazırlamak maksadına hizmet ettiği hususu, sonradan daha bâriz şekilde anlaşılmış oldu.

İkincisi: Sultan Abdülaziz'in intikamını almak maksadıyla Çerkes Hasan isimli bir subay tarafından gerçekleştirilen bir kanlı baskın hadisesi olup, bu konuyu, müstakil bir başlık altında biraz daha açmakta fayda mülâhaza ediyoruz.

Çerkes Hasan Vak'ası

Bu hadise, Sultan Abdülaziz'in katledilmesinden 12 gün sonra, yani 15/16 Haziran gecesi vuku buldu.
O gece, darbecibaşı Hüseyin Avni Paşa ile yakın adamları, âni bir baskın sonucu öldürüldüler.
Bu kanlı hadise, Osmanlı tarihinde "Çerkes Hasan Vak'ası" ismiyle yer aldı.
Henüz 26 yaşında genç bir subay olan Çerkes Hasan, aynı zamanda katledilen Sultan Abdülaziz'in kayınbiraderi ve Şehzâde İzzeddin Yusuf Efendinin de yaveriydi.
Çevik, cesur, silâhşör ve gözüpek bir subaydı. Bu sebeple, darbeci katiller ondan korkuyordu. Korktukları için de, uzak bir diyâra onun tayinini çıkarttılar.
Fakat, o gitmedi; gitmek istemedi. Bunun üzerine hemen içeri atıldı. Sonra, tanıdıkların ricasıyla ve tayin yerine gideceği vaadiyle serbest bırakıldı.
İşte, tam da serbest bırakıldığı gece, yanına bir kama ve 4–5 adet tabancayı da alarak Hüseyin Avni Paşanın peşine düştü.
Birkaç yerde izini sürdü ve nihayet o gece Beyazıt Soğanağa Mahallesindeki Sadrâzam Mithat Paşanın evinde olduğunu tesbit etti.
Meğerse, devletin bütün ileri gelenleri o gece konakta yapılacak olan toplantıya çağrılmış.
Üzerindeki üniformasıyla gittiği için, Çerkes Hasan, konağın görevlileri tarafından her nasılsa engellenemeden içeri girmeye muvaffak oluyor.
Toplantının yapıldığı salona giren Çerkes Hasan'ın karşısında, asker ve hükümet erkânından tam 13 mühim şahsiyet var.
Bir elinde tabanca, diğerinde kamasıyla salonun kapısında "Davranmayın!" diye bağırdı. Onun bağırmasıyla neye uğradığını şaşıran H. Avni Paşaya ateş etmesi bir oldu.
Darbeci Paşaya iki kurşun isabet etti. Yaralı halde kaçıp kurtulmaya çalıştıysa da, başarılı olamadı. Paşaya yetişen Çerkes Hasan, elindeki kamasıyla ardı ardına vurup vücudunu delik deşik etti.
Konağın sahibi ve aynı zamanda Sadrâzam olan Mithat Paşanın harem odasına kaçması ve buradaki bir elbise gardrobuna girip saklanmasıyla kurtulduğu rivâyet edilir.
Dışarıdan askerlerin gelip Çerkes Hasanı teslim almalarıyla son bulan baskında, toplam 5 kişi ölürken, 3 kişinin de ağır şekilde yaralandığı tesbit edildi.
Ertesi gün alelusûl şekilde mahkemeye çıkartılan Çerkes Hasan, Beyazıt Meydanındaki bir dut ağacının dalına asılmak sûretiyle idam edildi.
Sultan 5. Murad'ın 93 günlük saltanat devresi de, böylelikle kapanmış oldu.Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


27 Ocak 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları...
Osmanlı'nın en hacimli hukuk projesi

Bir "kànunlar mecmuası" mânâsını taşıyan Mecelle'nin tam ismi "Mecelle–i Ahkâm–ı Adliye"dir.
Osmanlı tarihinin en ciddi ve en hacimli hukuk projesi olan Mecelle'nin hazırlanması için, 1868'de büyük âlim Ahmet Cevdet Paşanın başkanlığında bir ilmî heyet teşkil edildi.
Yaklaşık on yıl müddetle çalışmaya devam eden bu ilmî heyetin içinde bulunan bazı zâtlar şunlardır: Abdüllatif Şükrü Efendi, Ahmet Hilmi Efendi, Bağdatlı Muhammed Emin Efendi, Filibeli Halil Efendi, Karinâbadli Ömer Hilmi Efendi, Şirvanizâde Seyyid Ahmed Hulûsi Efendi, Seyhülislâm Kara Halil Efendi, Yunus Vehbi Efendi.
1878'e kadar ancak tamamlanabilen ve sonra da şerhlerle zenginleştirilen bu büyük hukuk mecmuası, "Giriş/Mukaddime" kısmı hariç olmak üzere 16 bölümden müteşekkil olup tam 1851 maddeyi ihtiva ediyor.
İslâm hukukuna ters düşmeyecek şekilde hazırlanan Mecelle'nin, özellikle şu temel meseleler hakkında sağlam hukukî ölçüleri ihdas ettiği söylenebilir: Şirket, vekâlet, kefâlet, ticaret, emanet, mülkiyet, içtihad, sulh, ibrâ, kira akdi, buyû', karz (borç), kâr, zarar, icâre, havale, rehin, hibe, teberru, gasp, itlâf, ikrah, ikrâr, dâvâ, beyyinât (delil, ispat), kaza, zaruret (ıztırar), örf–adet, nikâh, talâk, vasiyet, vesâire...
Osmanlı tarihinde 50 yıldan fazla yürürlükte kalan (1926'ya kadar) ve bilhassa "medenî hukuk" sahasında esas alınarak onunla amel edilen Mecelle'nin Mukaddimesinde, umumi hükümlere ve kaidelere dair olmak üzere ayrıca 100 ana madde yer almaktadır.
Bu 100 maddelik kısım "Mecelle'nin Küllî Kaideleri" olup, günümüz tabiriyle "Genel Prensipler"i ihtiva etmektedir.
İşte, o yüz maddelik "Mecelle’nin Küllî Kâideleri"nden çokça meşhûr olmuş ve halen de sosyo–kültürel hayatta etkisini devam ettiren maddelerden birkaçı:

* Beraat–ı zimmet asıldır. (Yani, kişinin suçsuzluğu asıldır, esastır. Tâ ki, iddia edilen suçluluk durumu ispat edilinceye kadar.)

* Def–i mefâsid celb–i menâfi’den evlâdır (Yani, zararların, kötülüklerin giderilmesi, menfaatlerin elde edilmesinden daha önde gelir.)

* Ezmanın tegayyürü ile ahkâm tagayyür eder. (Yani, zamanın ve şartların değişmesiyle, gerekçeli hükümler de değişir.)

* Ehven–i şerreyn ihtiyar olunur. (Yani, iki şerden daha hafif, daha az zararlı olanı tercih etmeli.)

* Tevehhüme i’tibâr yoktur. (Yani, delile dayanmayan vehim ve kuruntulara hukukta itibâr edilmez, değer verilmez.)

* Beyyine hüccet–i müteaddiye ve ikrar hüccet–i kasıradır. (Yani, delil–ispat herkesi bağlar; ikrar ise, sadece ikrar edeni.)

* Kelâmın i'mali, ihmalinden evlâdır. (Yani, söze bir mânâ vermek, yok saymaktan iyidir.)

* Alması memnu' olan şeyin vermesi dahi memnu' olur. (Yani, alması/alınması hukuka aykırı olan bir şeyin vermesi/verilmesi de aynı şekilde hukuka aykırıdır.)

* Bir işden maksad ne, ise hüküm de ona göredir. (Bu hüküm “Ameller niyetlere göre değerlendirilir” mealindeki Hadîs–i Şerif'in mânâsından istihraç edilmiş.)

* Zarar kadîm olmaz. (Yani, gayrımeşru sûrette yapılan şeyler eskiden beri süregelse dahi, buna itibar edilmez; o zarar giderilmeye çalışılır.)

* Bir zamanda sâbit olan şeyin hilâfına delil olmadıkça, bekâsıyla hükmolunur. (Yani, bir şeyin, meselâ bir mülkiyetin geçmiş zamanda birine ait olduğu biliniyorsa, aksine delil bulunmadıkça, aynı eskisi gibi devam etmesi kabul olunur.)

* Kelâmda asıl olan mânâ–yı hakikîdir. (Bir sözde aslolan, gerçek ve zâhir olan mânâdır.)

* Zarûretler, memnu’ olan şeyleri mübah kılar. (Meselâ: Açlıktan ölmek durumunda kalan bir kimse, normal zamanda kendisine haram olan bir başkasının malını yiyebilir.)

* Zarûretler, kendi mikdarlarınca takdir olunur. (Yani, yasak fiillerin zaruret sebebiyle işlenmesi halinde, ancak zaruret miktarınca câiz olur. Meselâ, açlıktan ölmek üzere olan bir kimse, başkasının malını ancak ölmeyecek kadar yiyebilir.)

* Mâni zâil oldukda, memnu’ avdet eder. (Yani, mani olan şey ortadan kalkınca, yasak hali de geri gelir, geçerli olmaya devam eder.)

* Bir zarar, kendi misliyle izâle olunamaz. (Bir zararın telâfisi, misliyle yapılmaz.)

* Asıl sâkıt oldukda fer’ dahi sâkıt olur. (Yani, hukuken bir şeyin aslı geçersiz hale gelirse, fer’, yani ona bağlı olan teferruat şeyler de geçersiz hale gelir.)

* Dilsizin işâret–i ma’hûdesi lisan ile beyan gibidir (Konuşamayan kimsenin bilinen bir işareti, aynen söz yerine geçer.)

* Hatâsı zâhir olan zanna itibar yoktur. (Yani, bir zanda hatâ açıksa, artık o zanna itibar edilmez.)

* Kişi ikrarıyla muaheze olunur. (Yani, bir kimse, söylemediği sözle değil, ikrar ettiği sözle muaheze ve muhakeme edilir.)

İşte, Mecelle'nin buna benzer daha pekçok hükümleri vardır ki, muteber insanların bir kısmı bugün bile hayatında bunları tatbik etmek istiyor.
Avrupalı kimi düşünür ve hukukçuların şu görüşü paylaştıkları rivâyet edilir: "Dünya tarihinin iki büyük hukuk projesi yapıldı. Ne gariptir ki, bunların ikisi de İstanbul'a nasip oldu: Birisi meşhûr Roma Hukuku, diğeri ise Mecelle'dir."

İsviçre kànunları, Mecelle'ye tercih edildi

"Yeni Medenî Kànun" diye isimlendirilen İsviçre Medenî Kànunu, 1926 yılı başlarında Millet Meclisi'nin gündemine getirildi.
Bu meyanda hazırlanan kànun tasarısı, kısa bir görüşmeden sonra, 17 Şubat 1926'da kabul edildi.
4 Nisan 1926 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan bu kànun, 6 ay sonra, yani 4 Ekim 1926'da tatbik sahasına konuldu.
İşte, bu tarihe kadar yürürlükte olan Mecelle hükümleri ise, geçersiz sayılarak son 50 yıllık medenî hukuk uygulamasına da son verilmiş oldu.
Bilâhare, adına "Türk Medenî Kànunu" da denilen bu yeni kànunlar, aslında "İsviçre Medenî Kànunu"ndan başka bir şey değildi. Tıpkısının aynısı tercüme ile yürürlüğe konuldu.
Buna göre, ülkemizde "yerli malı" hukuk normları terk edildi; onun yerine yüzde yüz ithal malı olan ecnebi kànunlar kabul ve tatbik edilmeye başlandı.






.
Sultan Abdülhamid Devri (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


28 Ocak 2012, Cumartesi
Harikulâde tevâfuklar
34 yaşında 34'üncü padişah oldu
33 yıl saltanat sürdü; 34'te düşürüldü
76'da tahta geçti, 76'sında vefât etti

Sultan II. Mahmud'un torunu ve Sultan Abdülmecid'in (Tîrimujgân Kadın Efendi'den) oğlu olan Sultan II. Abdülhamid, Milâdî 1876 senesinde padişah oldu.
Bir tevâfuk eseri olarak, 76 yaşında iken de vefat etti. (10 Şubat 1918)
Yine, tevâfuklar zincirinin bir diğer halkası şudur: Tahta geçtiğinde 34 yaşındaydı, 34. padişah oldu ve saltanatının 34. senesine girerken bir askerî darbe sonucu tahttan indirilmiş oldu.
Nisan 1909'da Hareket Ordusunun kurmay kadrosunu teşkil eden Selânikli subaylar ile "hal kararı"nı tebliğe giden heyetin başındaki Selanik mebusu Yahudi asıllı Emanuel Karasso'nun temsil ettiği "darbe cuntası", Osmanlı tahtından indirdikleri Sultan Abdülhamid'le bir bakıma yer değiştirdi: Padişah Selânik'e gönderilirken, Selânikliler de Padişahın tahtına oturup yetkisini kullanmaya başladı.

Osmanlı tarihinin en hararetli dönemi

Sultan II. Abdülhamid'in tahta geçtiği 1876 senesi, Osmanlı Devleti açısından son derece önemli, hatta bazı hususlarda dönüm noktası teşkil eden bir tarihtir.
Bu meyanda birkaç notayı nazara vermek gerekirse:

1) Aynı yılın Mayıs ayında bir askerî darbe yapıldı. Halife Sultan Abdülaziz Hân tahttan indirildi. Kısa bir süre sonra da, intihar süsü verilerek gaddarca katledildi.

2) Bu son derece ağır ve kasavet verici şartlar altında tahta oturtulan Sultan V. Murad'ın ruh sağlığı bozuldu. Bu haliyle o makamda ancak 93 gün kalabildi. Vefatına kadar da aynı hastalıklı ruh haliyle yaşamaya devam etti.

3) Sultan Abdülhamid, aynı yılın ('76) Ağustos ayı sonunda Osmanlı tahtına oturdu.

4) Bir heyet tarafından hazırlanan Kànun–i Esâsî (ilk Anayasa) kabul edildi.

5) Meşrûtiyet ilân edildi. İki meclisli (âyân ve mebûsân) parlamento açıldı ve—kısa ömürlü—I. Meşrûtiyet dönemi böylece başlamış oldu.

Padişah'ın şahsî hayatı

Kiminin "Kızıl Sultan", kimininse "Ulu Hakan" diye yâdettiği 34. Osmanlı Padişahı Sultan II. Abdülhamid, 21 Eylül 1842'de dünyaya geldi.
Babası Sultan Abdülmecid, amcası ise, darbecilerin zulmüne mâruz kalmış olan Sultan Abdülaziz'dir.
10 yaşında iken annesi Tirimujgan Sultanı kaybetti. Amcası Sultan Abdülaziz'in 1867 yılında çıktığı Avrupa seyahatine katıldı. 9 sene sonra ise (1876), amcasının hem tahttan indirilmesi, hem de şüpheli/şaibeli şekilde katledilmesi hadisesinin acısını, ateşini ruhunda, vicdanında yakînen hissetti.
Ayrıca, ruhî buhran geçiren büyük kardeşi V. Murat'ın kısa süreli saltanatına da şahit olduktan sonra, 31 Ağustos 1876'da Osmanlı tahtına geçerek padişah oldu.
Aynı sene içinde Meşrûtiyetin ilânına imza koydu; ancak, bir sene sonra (1877) patlak veren "93 Harbi", hemen her şeyin değişmesine sebebiyet verdi.
Kısaca, tayinle gelen ve ciddî bir fonksiyon icra etmeyen Ayan Meclisi dışındaki hemen her yeni kuruluşun kaldırılması cihetine gidildi; adeta her şey eski vaziyetine döndürülmüş oldu. Yani, anayasa askıya alındı, meclis kapatıldı, dolayısıyla I. Meşrûtiyet lağvedilmiş oldu.
1878'de son şeklini alan bu siyasî ve hukukî tablo, tam 30 sene müddetle aynı minval üzere devam edip gitti.

Kısa ömürlü ilk Meşrûtiyet tecrübesi

Devlet merkezindeki kanlı saldırılar ve hariçte yaşanan büyük idarî zaaflar, Ahrar–ı Osmaniye denilen hamiyetli zatları harekete geçirdi.
Bunlar, aynı zamanda hürriyet ve meşrûtiyet meselesinde fikir öncüleri sayılır. Namık Kemâl, bu fikir öncülerinin en parlak şahsiyetlerinden biridir.
Evet, Namık Kemâl ve yakın dâvâ arkadaşlarının (Yeni Osmanlıların) düşündükleri ve hayata ikame etmek istedikleri çare, sistemin temel taşları olarak inandıkları hürriyet, meşrûtiyet ve adâlet mekanizmasının hakkıyla oturtulmasıydı.
Bunlar hayata geçirildiği takdirde, Osmanlı'daki monarşik devlet sisteminin yıkılmasından dolayı herhangi bir korku ve endişe içine girmeye gerek kalmazdı.
Büyük bir azim ve irade ile sürdürülen gayretler, 1876'da nihayet semeresini verdi: Meşrûtiyet ilân edildi, Anayasa kabul gördü (23 Aralık) ve parlamenter sistem böylelikle hayata geçirilmiş oldu.
Meclis–i Mebusan'ın ilk toplantısı 19 Mart 1877'de Dolmabahçe'deki Muayede Salonunda yapıldı.
Sultan Abdülhamid de bu açılışta hazır bulundu. Meclis'te, evvelâ Padişahın nutku dokundu, ardından duâlar edildi ve hemen çalışmalara başlandı.
* * *
Meşrûtiyetin ilânıyla birlikte açılan Meclis–i Mebusana gelecek üyeler için, bugünkü mânâda bir seçim yapılmadı.
Zaman darlığı ve şartların zorluğu dolayısıyla, bir cihette zaten seçilmiş kimselerin ağırlıkta olduğu sancak ve vilayet meclisinin üyeleri, mebus adaylarını belirlemek durumunda kaldı.
Bu sûretle, ülke genelinde tesbit edilen yüz otuz merkezinden mebuslar seçilerek İstanbul'a gönderildi.
Gelenlerin sayısı tam olarak 130'a varmadığı görüldü. Ancak, oran itibariyle, mebusların 70 kadarı Müslüman ve 46'sının da gayrı müslim üyeler olduğu ortaya çıktı.
Bu arada, sadece İstanbul'a mahsus olmak üzere bir seçim sisteminin uygulandığı bilgisini de aktarmış olalım. İki kademeli olarak işletilen bu sistem, ülke genelinde tatbik olunandan daha demokratik sayılır. Erkek vatandaşların neredeyse tamamı bu iki dereceli seçimde bir şekilde tercihini ortaya koyma imkânını buldu.

İki Meclisli Meşrûtî sistem

Birinci Meşrûtiyetin ilânıyla birlikte, iki meclisli sistem de eşzamanlı olarak kabul edildi.
Bunlardan birine Meclis–i Mebusan, diğerine de Meclis–i Âyan ismi verildi.
Bu iki meclisin müşterek ismi ise "Meclis–i Umumî" oldu.
Mahallî parlamento (yerel meclis) niteliği taşıyan Vilayet ve Sancak heyetlerinin, aday üyelerden birini seçmesiyle teşkil olunan 130 kontenjanlı Meclis–i Mebusan'ın bugünkü karşılığı Millet Meclisidir. Her bir mebus, yaklaşık 50 bin Osmanlı vatandaşını temsil etmiş oluyordu.
Padişah tarafından atanan 40 kontenjanlı Meclis–i Âyan'ın günümüzdeki karşılığı ise Senato Meclisidir. Bu meclisin üyelerine de "senatör" denilmektedir.
Osmanlı senatörlerinin toplamı, mebus sayısının üçte biri kadar olacak şekilde plânlanmıştı.
(I. Meşrûtiyet askıya alındığında bile varlığı bir şekilde devam eden bu Meclis, halen bazı demokratik ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de de 1960–80 yılları arasında var olmuş, ancak darbeden sonra kaldırılmıştır. Öyle ki, 12 Eylül Darbesinin yapıldığı esnada, İhsan Sabri Çağlayangil Senato Meclisi Başkanıydı ve aynı zamanda Cumhurbaşkanlığı görevini vekâleten yürütmekteydi.)

.

Sultan Abdülhamid Devri (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


31 Ocak 2012, Salı
Meclis üyeleri ve yemin metni
Bundan 135 sene öneceki yemin metni, bugün Meclis'te okunan yemin metninden bir hayli farklıydı.

İlk Meşrûtiyetin ilânından sonra teşkil edilen gerek Meclis–i Âyan ve gerekse Meclis–i Mebûsan, hiçbir dönemde tam kadro halinde çalışmadı, çalışamadı. Çeşitli sebeplerle, üyelerin bir kısmı atanamadı, seçilemedi veya seçildiği halde memleketini bırakıp İstanbul'e gelmedi, yahut gelemedi.
Meselâ, 1876'da kabul edilen 130 kontenjanlı Meclis–i Mebusan'ın ancak 115 üyesi parlamentoda yer alırken, 40 kontenjanlı Meclis–i Âyan'a atanan üyelerin sayısı ise genellikle 30 rakamının altında kalmış görünüyor.
Öte yandan, ilk başkanlığını Ahmed Vefik Paşanın yapmış olduğu Meclis–i Mebusana seçilen üyeler, o tarihte göreve başlamadan önce, Kur'ân–ı Kerim'e el basarak şu meâldeki yemin metnini okumak mecburiyetindeydi:"Pâdişâhıma, vatanıma ve Kànûn–i Esâsî hükümlerine, bana verilmiş olan vazifeye hürmet gösterip, aksine hareket etmekten sakınacağıma yemîn ederim.”
Aynı yemin metni, ilk başkanlığını Server Paşanın yaptığı Meclis–i Âyan üyeleri için de geçerliydi.
Mebusların yemin metni zamanla kısmî değişikliğe uğrayarak geldi; ancak, bugünkü Millet Meclisi'nde okunan aşağıdaki tarzda bir yemin metnine dünyanın hiçbir ülkesinde rastlamak mümkün değil: "Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adâlet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine and içerim."
Hiç biri için referandum yapılmamış olan "ilke ve inkılâp"ların, temel insan hak ve hürriyetleriyle nasıl bağdaşabildiğine dair, bugüne kadar hiç kimse çıkıp da akla, vicdana sığacak ve hukuk temeline oturtacak tarzda bir izâhatta bulunabilmiş değil.
Çoğu yerde zıtlaşan bu iki kavram için de aynı şekilde namus ve şeref üzerine yemin edilmesi, doğrusu tam bir "yaman çelişki" görüntüsü veriyor.

Nâzenin Meşrûtiyetin başına gelenler

1876 Türkiye'sinde şekillenen Meşrûtiyet tablosu, her şeye rağmen yine de sevindirici, memnuniyet vericiydi.
Ne var ki, bilhassa hamiyet sahiplerini sevince gark eden bu mutlu tablo, fazla uzun sürmedi. 93 Harbi denilen Osmanlı–Rus Savaşı (1877–78) dolayısıyla, herşey değişti ve yeniden "eski hâl"e dönüş yapılmak durumunda kalındı.
Sultan II. Abdülhamid, Meclis'teki bazı nahoş hallerden duyduğu rahatsızlık ve bilhassa 1877'de patlak veren "93 Harbi" sebebiyle, Meclis'i kapattığını ve Meşrûtiyet sistemini askıya aldığını ilân etti.
Şüphesiz, hürriyet ve meşrûtiyete inananların mücadelesi de olduğu yerde kalmadı; imkânlar nisbetinde olanca hızıyla devam etti.
Ne var ki, bu mücadele—hafif istibdat sebebiyle—dahilden ziyade hudut haricinde sürdürülmeye çalışıldı.
Evet, Meşrûtî sistem, bütün mücadelelere rağmen, yine de 30 yıl müddetle askıda kalmaya devam etti. Tâ ki, 1908'e gelinceye kadar...
Temmuz 1908'de Meşrûtiyet, hürriyetle birlikte yeniden ilân edildi.
Gerek devlet merkezi olan İstanbul'da ve gerekse taşradaki merkezlerde, tam bir şenlik, bir bayram havası meydana geldi.
Ne yazık ki, bu coşkulu hava da uzun sürmedi.
Herşey yoluna girdi, herşey güzel bir seyir takip ediyor derken, âniden bir kargaşa daha başgösterdi ki, bunun hakiki mahiyeti halen de vuzûha kavuşturulabilmiş değil.
13 Nisan 1909'da İstanbul'u kana bulayan ve sokakları, meydanları kaotik bir atmosfere döndüren "31 Mart Vak'ası", dehşet verici bir cuntacı darbeye bahane teşkil edip zemin hazırlamış oldu.
"Hareket Ordusu" ismini alan ve bambaşka bir şekle bürünen Selanik merkezli Üçüncü Ordu, gözünü tam mânâsıyla karartmış bir şekilde İstanbul üzerine yürüdü.
Bu ordunun kurmay kadrosundaki subayların tamamı Selânik kökenliydi.
Mahmut Şevket Paşa ise, bilâhare ve hatta ordunun İstanbul'a yaklaştığı sırada (Yeşilköy yakınlarında) getirilip hareketin başına adeta monte edildi.
Meclis Başkanı Talat Paşa, tam da bu esnada ayağına bir heyet göndererek, Mebusların Hareket Ordusuna bağlılığını bildirdi ve hatta duruma vaziyet etmek üzere bu derme–çatma orduyu şehir merkezine dâvet etti.
Aynı esnada sıkıyönetim ilân edildi. Askerî mahkeme kuruldu. Ahrarlar ile İttihad–ı Muhammedî mensupları tutuklanarak bu mahkemeye sevk edildi.
Neticede, mazlûmlardan onlarca kişi idam edilirken, yüzlercesi de çeşitli ağır cezalara çarptırıldı.

Niçin karşı konulmadı?

İstanbul üzerine emirsiz ve izinsiz şekilde gelen Hareket Ordusuna karşı koymak için, Sultan Abdülhamid'in elinde yeterince asker ve mühimmat vardı.
Bilhassa, İstanbul'un ve saltanatın güvenliğini korumak için kışlalarda tutulan tâlimli Avcı Taburları ile Padişahın "Hassa Ordusu", yer yer çapul sürüsünü andıran Hareket Orsuna rahatlıkla karşı koyabilir, onun ileri harekâtını pekâlâ durdurabilirdi.
Hatta, zahirî tabloya göre, İstanbul halkının da hiç hazzetmediği bu Selanik Ordusu darmadağın edilebilirdi.
Sultan Abdülhamid ise, kuvvetle karşı koyma yolunu tercih etmedi ve olup bitenleri adeta bir teslimiyet ve sükûnet–i hâl içinde durup tâkip etti.
Yani, fiilî mânâda herhangi bir harekette bulunmadığı gibi, bulunma niyet ve teşebbüslerine dahi muhalefet etti.
Tarih kaynaklarına ve şimdiye kadar yapılan yorumlara göre, Sultan Abdülhamid'in Hareket Ordusuna karşı gelmemesi ve elindeki askerî kuvvetle mukabele cihetine gitmemesinin birinci ve en büyük gerekçesi şudur: "Askeri birbirine kırdırtmamak ve kardeş kanı akıtmamak..."
Oysa, saltanat ve hakimiyet gerçeği, normalde rekabet, iştirak, ortaklık, müdahale ve mukabil harekete izin vermez.
Padişahların hemen tamamı, kendi tahtını ve saltanat idaresini tehlikede gördüğü anda, elindeki kuvvetleri hiç çekinmeden kullanmış ve mukabil cepheyi çökertme cihetine gitmiştir.
Nitekim, Sultan II. Abdülhamid'in dedesi Sultan II. Mahmud da aynısını yapmış ve meselâ Yeniçeri Ocağını çok kanlı baskınlar sonucu söndürmüştür. Bu ocağa mensup binlerce askeri öldürtmekten, boğdurtmaktan, denize attırmaktan çekinmemiştir.
Demek ki, Sultan Abdülhamid'in Hareket Ordusu hakkındaki tavrında "normalin dışında" bir hâl ve durum var ki, benzeri hiç görülmeyen bir muamelede bulunmuştur.
Acaba nedir, bu anormal durum...
Gayr–ı resmî tarih kanalıyla gelen rivâyetlerden biri şöyledir: Çok takvalı bir şahsiyet olan Sultan II. Abdülhamid'in keşif–kerâmet sahibi Şazelî tarikatından bir şeyhi, bir mânevî mürşidi olduğu biliniyor.
Padişah, Hareket Ordusu hakkında mürşidine danışıyor. Bu orduya karşı koyup koymama hususunda, şeyhinin fikir ve kanaatini öğrenmek istiyor.
O mübarek Şazelî şeyhi ise, yapmış olduğu muhavereden sonra "sultan mürid–derviş padişah" makamında gördüğü Sultan Abdülhamid'e şunları söyler: "Selanik'ten gelen bu orduya mukabele etme. Ona galip gelemezsin. Zira, o ordunun içinde Deccal var. Deccal ise, kuvvet yoluyla mağlup edilemez diye rivâyet var."
Şair Rıza Tevfik de, "Sultan Abdülhamid'in ruhaniyetinden istimdat" ile yazdığı o meşhûr şiirin bir kıt'asında, Hareket Ordusunu alkışlayanları "Deccal'a zil çalan böyle milletin..." diyerek, hem bir tılsımı fâş etmiş oluyor, hem de alkışa devam edenlerin ıslâhını gayr–ı kàbil gördüğünü beyan ediyor.

.

Sultan Abdülhamid Devri (3)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


01 Şubat 2012, Çarşamba
Yazılı ve şifahî rivâyetler
Sultan Abdülhamid'in Selanik'ten İstanbul'a doğru gelen Hareket Ordusuna niçin mukabele etmediğine dair, hem yazılı, hem de şifahî rivâyetler var.
Yazılı olanı bellidir ve çoğu kimse tarafından az–çok biliniyordur. Özeti şudur: Kardeş kanı dökülmesin, Osmanlı askeri karşı karşıya gelmesin, bir iç çatışma yaşanmasın diye, Sultan Abdülhamid, kendi emri altındaki kuvvetleri harekete geçirmemiş, onlara karşı koymaları için herhangi bir emir vermemiş.
Ne var ki, bu gerekçe inandırıcılıktan ve tatmin etmekten hayli uzaktır. Hiç bir idareci, elinde karşı koyma kuvveti bulunduğu halde, kendi iktidarını hedef alan bir harekete karşı sessiz ve tepkisiz kalmamış ve kalmaz da...
Demek ki, işin içinde bir başka mesele var. Başka mesele ise, daha evvel ifade ettiğimiz, Sultan Abdülhamid'in kendi mânevî mürşidine danışması ve onun tavsiyesi doğrultusunda hareket etmesidir.
Şazelî mürşidi, kendisine "Hareket Ordusuna kuvvetle karşı koyma, onunla harbetme; zira, o ordunun içinde Deccal var" demiştir.
Burada şunu ifade edelim ki: Bu mânâdaki rivâyet, kesinlik kazanmış herhangi bir bilgiye, belgeye dayanıyor değil.
Eldeki yazılı bilgi ve belgeler, hadisenin izahına tam kâfi gelmediği için, şifahî tarikle intikal eden bir mâlumatı, burada bir "kanaat–i kalbiye" neticesi olarak sizlerle paylaşmış olduk. Dayatma, diretme, ısrar yok; kabul edip etmemek tamamıyla serbest.
Öte yandan, âhirzamanın dehşetli şahısları ile kuvvet ve siyaset yoluyla mukabele edilmemesini tavsiye eden sahih hadislerin, kudsî rivâyetleri varlığı kat'idir.
Nitekim, 1923 baharında Ankara'dan ayrılmaya karar veren Üstad Bediüzzaman, bu ayrılmanın sebebini soran yeğeni Abdurrahman'a şu cevabı veriyor: "Bak evlâdım! Kudsî rivâyetlerde, 'O dehşetli şahsın zamanına yetiştiğinizde, ona karşı kuvvetle ve siyasetle mukabele etmeyin’ diye tavsiye ediliyor. Çünkü, o bu cihette kuvvetli olup galebe çalıyor."

Ne Haydo, ne de Haydar Ağa

Bediüzzaman Said Nursî, hayatı boyunca ifrat ve tefritten kaçınarak "vasat yolu" tercih ettiği gibi, Sultan Abdülhamid devrinde de aynı istikametli çizgiyi takip etmiştir.
Etrafında, özellikle siyâseten aşırı uçlara gidenleri görünce, böylelerine karşı mesafe koyma cihetine gitmiş ve kendi mesleğini "siyasetteki muktesit meslek" tâbiriyle formülize etmiştir.
Bu formülü biraz daha açmak gerekirse...
Muktesit, iktisat mânâsıyla bağlantılı bir tâbirdir. İktisatlı olmak, israf ve cimrilikten kaçınmak; dolayısıyla, ifrat ve tefrite düşmeden "hadd–i vasat" denilen "orta yol"u bulmak, bu yolu benimsemek ve bu vasat çizgiden ayrılmamak demektir.
Bu tâbirin siyasetteki mânâsı ise, yine ümmetin ekseriyetini temsil eden "vasat yol"dan gitmek, aşırılıklara sapmayan, yani radikalizme düşmeyen, dengeli ve müsbet bir idare tarzını benimsemek ve siyasî mesleğini bu müstakim hat üzere sürdürmeye çalışmak demektir. Ki, Said Nursî de ömrünün sonuna kadar, hiç inhiraf etmeyerek daima bu meslekten gitmiştir.
Üstad Bediüzzaman, Münâzarât isimli eserinde siyasette vasatı terk ederek ifrat ve tefrite düşenlere de şahit olduğunu ve kendisinin bu tür kimselerle müşterek hareket etmediğini şu sözleriyle ifade ediyor:
"...Maatteessüf, sû–i tesadüfle hükûmete itiraz edenlerden ehl–i ifrat ve ehl–i tefrite rast geldim.
"Ehli ifratın bir kısmı, Arap'tan sonra İslâmiyetin kıvâmı olan Etrâkı (Türkleri) tadlil ediyorlardı. Hattâ bir kısmı o derece tecavüz etti ki, ehl–i kànunu tekfir ederdi. Otuz sene evvel (1876) olan Kànun–i Esâsîyi ve Hürriyetin ilânını (1908) tekfire delil gösterirdi. Acaba, sâbık istibdadı hürriyet zanneden ve Kànun–i Esâsîye (Anayasaya) itiraz eden adamlara nasıl itiraz etmeyeceğim? Çendan onlar hükûmete itiraz ederlerdi. Lâkin onlar, istibdadın daha dehşetlisini istediler. Bunun için onları reddederdim. İşte şimdi ehl–i hürriyeti tadlil eden şu kısımdandır.
"İkinci kısım olan ehl–i tefriti gördüm. Dini bilmiyorlar, ehl–i İslâma insafsızca itiraz ediyorlar, taassubu delil gösteriyorlardı. İşte şimdi Osmanlılıktan tecerrüd edip, tam tamına Avrupa’ya temessül etmek fikrinde bulunanlar şu kısımdandır.... Lillahilhamd, tâ o vakitte anladım; bizim ekser Ahrarımız (Hürriyeti, Meşrûtiyeti isteyenler) mutekid (itikadlı) Müslümanlardır.
"Elhasıl: Hükümete hücûm edenler, bazıları 'Haydo, Haydo' derlerdi, bazıları 'Haydar Ağa, Haydar Ağa' derlerdi. Ben 'Haydar' derdim; şimdide 'Haydar' diyorum, vesselâm..." (Age, s. 125)

Hürriyetin bedeli: Namık Kemâl'den Said Nursî'ye

Namık Kemâl (1840–88), yıllarca hürriyet, meşrûtiyet ve kànunda hâkimiyet yolunda mücadele etti. Bu dâvânın bayraktarlığını yapmak uğrunda, ömrünün çoğunu sürgünde, hapiste ve zindanlarda geçirdi, Neticede, maksadında bir derece muvaffak oldu. 1876'da I. Meşrûtiyet ilân edilerek Kànun–u Esâsî kabul gördü.
Bu tarihten 30 sene sonra meydana çıkan Said Nursî de, Kur'ân ve Sünnet prensipleri dahilinde, ilim ve mârifet yoluyla istibdada karşı çıkarak hürriyeti dâvâ etti; Mutlakiyete muhalefet ederek Meşrûtiyeti savundu.
Bu yaptıklarından dolayı da, tıpkı Namık Kemâl gibi—hatta daha da beteri şekilde—başına gelmedik belâ, musîbet, sıkıntı kalmadı: Tımarhane, hapishane, zindan, idam talebiyle muhakeme...., Cumhuriyetten sonra ise, 35 yıl süren sürgün, hapis ve zindan hayatı.
Buna rağmen, Said Nursî, hürriyet ve demokrasi (meşrûtiyet) yolundan asla caymadı; hatta bu vâdide büyük muvaffakiyetler kazandı. O, bilfiil siyasete girmeyerek, nice eserleriyle bu dâvânın bir nevî sancaktarlığını yapmış oldu.

Jön Türkler'de zıtlaşma süreci

Namık Kemâl'in 1888'de vefat etmesiyle birlikte, bir ismi de "Osmanlı Hürriyetperverleri" olan Jön Türkler arasındaki ihtilâf su yüzüne çıkmaya başladı.
Nitekim, bundan bir yıl sonra (1889) Askerî Tıbbiyeliler arasında gizli bir grup hareketinin teşekkül etmeye başladığı tesbit edildi. Süreç içinde değişik isimler kullanan bu grup, nihayet 1902'de İttihat ve Terakki Cemiyeti şeklini aldı.
Gariptir ki, bu ismin ortaya çıkmasıyla birlikte, eski isimlerin hemen tamamına adeta sünger çekildi. Artık varsa–yoksa İttihat ve Terakki...
Başlangıçta Mizancı Murad, Prens Sabahaddin gibi liberal ve hürriyetçi görüş sahiplerinin etkili olduğu bu cemiyet, özellikle Selanik kökenli dönmelerin merkezî yönetime sızmaya başlamasıyla birlikte bozulmaya yüz tuttu.
Bu cemiyette ayrışma ve bölünme, 1902'de Paris'te yapılan I. Jön Türk Kongresinden sonra iyice belirginleşti. Jön Türkler, İttihat–Terakki ile Ahrarlar olarak resmen ikiye ayrıldı.
Ahrar grubun liderliğini Prens Sabahaddin ve Mizancı Murad Beyler, İttihatçıların liderliğini ise milliyetçi geçinen Rıza Bey yapmaya koyuldu.
Böylelikle, 1908 Türkiye'sinde suyüzüne çıkacak ve yıllar yılı rekabetkârâne devam edecek olan iki eksenli siyasî yapı, devlet ve millet hayatında kendini iyiden iyiye hissettirmeye başladı.
Bunlardan birincisi olan Ahrar'ın en büyük dayanağı, iktidara gelmek için milletin hür iradesine dayanmak iken, İttihatçıların en büyük kozu ise, komitacılık mantığıyla devletin içine sızmak ve iktidar uğruna icabında güç kullanmaktan çekinmemek.
İşte, son yüz küsûr yıllık "Demokrasi ve darbeler tarihi"miz, bu iki temel anlayış ve iki eksen etrafında şekillenerek devam edegeldi.
Bir üçüncü eksen olarak varlığını hissettiren ve günümüz tâbiriyle "siyasal İslâm" anlayışı adına sergilenen hareketler ise, genelde hep darbelere, müdahalelere, kıyımlara bir gerekçe, bir malzeme mahiyetinde görülüp öyle de kullanılmaya çalışıldı

.

Küçük kıyâmet: 93 Harbi (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Şubat 2012, Perşembe
Rumî 1293 senesi
Defaatle tekerrür eden Osmanlı–Rus Savaşlarının en büyük ve en dehşetlisi, 1877–78 yıllarında yaşanan meşhûr "93 Harbi"dir.
Bu savaş, ismini Rumî takvimden alıyor. Savaşın yaşandığı tarih, Rumî takvime göre 1923 senesidir.
Harbin başlangıç tarihi, 18 Nisan 1877 olarak kayıtlara geçmiş. Harbin bitişi ise, 31 Ocak 1878'de imzalanan Edirne Mütarekesi olarak gösteriliyor.
Bu mütarekeyi (ateşkes) 3 Mart 1878'de imzalanan Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması, onu da 13 Temmuz 1878'de Almanya'da imzalanan Berlin Antlaşması takip etti.
Osmanlı Devleti, bu savaşta tarihinin en ağır yenilgisini yaşadı.
Dolayısıyla, gerek insan kaybı ve nüfus göçü itibariyle, gerek toprak kaybı ve tazminat borcu itibariyle ve gerekse dahilî siyasetine (Kıbrıs ve Ermeni meselesi gibi...) yapılan müdahaleler itibariyle, menfî neticeleri günümüze kadar yansıyan son derece ağır bir faturayı ödemeye mahkûm olduğumuzun adıdır, 93 Harbi.
Dokuz ay müddetle birkaç cephede yaşanan ve "Küçük kıyâmet" diye nitelendirilen bu dehşetli harbin çatışma safhaları hakkında ayrıntılı bilgi sunmayı bu yazı serisinin formatına uymadığından, bu kısmı kısa geçiyoruz.

Mağlûbiyetin sebepleri

Tuna Cephesinde (özellikle Plevne'de) kahramanlık destanı yazılmasına rağmen, Osmanlı kuvvetleri, hem Rumeli ve Balkanlar'da, hem de Doğu Karadeniz ve Kafkaslarda Ruslar'a karşı ağır zayiatlar verdi ve peşpeşe mağlûbiyetler yaşadı.
Bu perişaniyetin önemli sebepleri vardı. Şöyle ki:
1) Osmanlı Devleti ihtiyarlamış, başta ordu olmak üzere bazı kurumları köhne bir vaziyete gelmiştir.
2) Siyasî cereyanlar ile ifsat komiteleri (masonlar) orduya sızarak, asker neferatı arasına nifak sokmuşlardı. Paşalar, bir birine rakip duruma gelmiş, biri diğerinin yardımına gitmez olmuştu. Rakipler ve muarızlar, yekdiğeri için "Mağlûp düşsün ki, burnu sürtülsün" diye düşünüyordu.
3) İngiltere devleti ikili oynuyordu. Bir yandan Rusya'yı kışkırtıp el altından destek veriyor, bir yandan da birtakım tâvizler karşılığında Osmanlı'ya yardım eder bir havada görünüyordu. (Rusları durdurma karşılığında Kıbrıs Adasının hakimiyetini istedi.)
4) İyi bir diplomat ve kudretli bir padişah olan Sultan II. Abdülhamid, tahta henüz yeni (1876) gelmiş durumdaydı. Gelişmeleri hakkıyla kontrol etmesi kolay görünmüyordu.
5) Avrupa'da revaç bulmuş olan milliyetçilik cereyanı Balkanlar'a sıçramış ve birçok etnik topluluktan müteşekkil olan bu coğrafyayı kasıp kavurmaya başlamıştı.
6) Avrupa'nın sömürgeci devletleri, Meşrutî idareye geçmiş olan Osmanlı devletinin bu gidişatından endişeye kapılmışlardı. En büyük korkuları, sömürdükleri İslâm ülkelerinin de Osmanlı'yı örnek alarak hürriyet ve meşrûtiyet mücadelesi içine girmesiydi. Bu sebeple, bizim açımızdan hayırlı sayılan gelişmelere mani olmaya çalışıyorlardı. (I. Meşrûtiyetten hemen sonra 93 Harbinin başlaması ve II. Meşrûtiyetten hemen sonra Balkan ve I. Dünya Harbinin patlak vermesi tesadüfî değildir.)
Bunlar gibi, işin içinde olumsuz daha başka sebepler de vardı.
Neticede, dokuz aydan fazla süren bu çok geniş cepheli savaşta, Osmanlı'nın mağlûbiyeti kaçınılmaz olmuştu.

Teklif Osmanlı'dan geldi

Yenilgiyi kabul eden Osmanlı hükümeti, bir ateşkes yapmanın çaresini aramaya koyuldu.
Bu maksatla, Rus orduları başkumandanı Grandük Nikola'ya Hariciye Nazırı Server Paşa ile Müşir Namık Paşaya teklif götürüldü.
Grandük ise, Edirne'ye gelmeden herhangi bir cevap vermedi. Rus orduları tâ Yeşilköy'e kadar geldiği için, bu taarruzu durdurmak istemediği intibaını vermek istiyordu.
Bu arada, Sultan Abdülhamid ile İngiltere hükümeti arasında telgrafla irtibat kuruldu.
İngiltere, Kıbrıs Adasının idaresi kendilerine verilmesi şartıyla, Rus taarruzunu durdurmaya çalışacağını iletti.
İngiltere'nin bu talebi kabul edilince, Rusların ilerlemesi Yeşilköy'de durdu.
Bu esnada, Edirne'de görüşen iki devletin temsilcileri 31 Ocak 1878'de bir ateşkes antlaşmasına vardılar.
İkinci adımda ise, barış antlaşması vardı. Diplomatlar, bunun için de Yeşilköy'de biraraya geldi. Burada görüşülen ve kararlaştırılan anlaşma maddeleri, Osmanlı devleti açısından son derece ağır hükümler ihtiva ediyordu.
Sultan Abdülhamid işi ağırdan aldı ve Avrupa'nın sömürgeci devletlerinden ayrı tuttuğu Almanya'yı da yapılacak yeni bir görüşmeye dahil etmek istedi.
Alman Devlet Başkanı Bismark, hadiseye olumlu yaklaştı ve "Osmanlı'ya yardım" şeklinde anlaşılacak yeni bir barış görüşmesi için ortam hazırlamaya koyuldu.
Böylelikle, Yeşilköy Anlaşmasının hükümleri hiç uygulanmadan, Almanya'da imzalanan Berlin Antlaşması devreye girmiş oldu.
(Devamı var)



Beyne'l–ihvân vukuat


Peşpeşe gelen Anadolu seyahatlerimiz sebebiyle, yakından alâkadar olamadığımız dost ve kardeş camiada yaşanan sosyal vakıalara gecikmeli de olsa kısaca temas etmek istiyorum. İhvanlarımız mâzur görsünler. MLS

Vefatlar

Muhterem Ağabeylerim Hayri ve Hadi Tütüncüoğlu'nun anneleri Meliha Tütüncüoğlu ile Mehmet Baytekin Ağabeyimin muhtereme anneleri Hanife Baytekin Hakk'ın rahmetine kavuşmuşlardır.
Muhterem Selâhaddin, Besim ve Abdullah Üçkardeş'in ağabeyleri, Üçkardeşler Ailesinin büyüğü muhterem H. Adem Üçkardeş âlem–i âhirete hicret etmişlerdir.
Son anda aldığımız bilgiye göre, Bursa'dan muhterem Eyüp Otman Ağabeyimizin babası Halil Rıza Otman dâr–ı bekàya irtihal eylemişlerdir.
Merhum ve merhumelere Cenâb–ı Hak'tan rahmet ve mağfiret diler, değerli ağabeylerime ve aile efradına sabr–ı cemil niyaz eder, taziyetlerimi sunarım.

Evlenenler

Merhum Ceylan Çalışkan Ağabeyin torunu, Ömer Morgül Ağabeyin kızı Elif kardeşimiz ile İsmail Yazıcı Ağabeyimizin oğlu Akif kardeşlerimiz evlenerek, ebedî hayat arkadaşlığı dairesine adım atmışlardır.
Beykoz'dan dâvâ arkadaşımız Ramazan Güçlü ile Fatma Keser kardeşlerimiz de, ebedî refika–i hayat yolunda hayatını birleştirmişlerdir.
Yine Beykoz'dan İbrahim Fişek Ağabeyimizin kızı Betül Hanım ile Muhammet Yıldız kardeşlerimiz izdivaç ederek hayatlarını birleştirmişlerdir.
Sayfa komşum ressam arkadaşımız Turhan Celkan'ın oğlu Furkan ile Gülsün Hanımefendi evlenerek ebedî hayat arkadaşı olmuşlardır.
Ebeveynlerine hayırlı evlâtlar olmaya gayret etmeleri dileklerimle, genç evlileri tebrik eder iki cihanda huzur ve saadetler dilerim.

.

Arap baharı"nda Kocakarı Soğukları

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Şubat 2012, Cuma
Komünist eksenli Varşova Paktı kuvvetlerince 1968'de kanla bastırılan "Prag Baharı"nda 72 Çekoslovakyalı ölmüştü.
"Arap Baharı"nın sadece dünkü Mısır bilânçosu 76 ölü ve yüzlerce (binden fazla) yaralı.
Mısır'daki fâcia, gerçi bir futbol maçı sonrasında vuku bulmuştur. Ancak, bu hadisenin ülke genelinde yaşanan yüksek gerilimli siyasî ve sosyal kargaşa ile doğrudan bir bağlantısı olduğu da muhakkaktır.
Demek ki, yüksek gerilimli tablolar sadece Tahrir Meydanında yaşanmıyor. Aynı elektriklenmenin tehlikeli kıvılcımları, ne yazık ki futbol sahalarına da sıçrayıp dehşetli yangınlara sebebiyet verebiliyor.
Arap Baharının en akıllı, en zeki ve en ılımlısı olan Mısır coğrafyasındaki iklimi böyle ise, varın gerisini siz tahayyül edin.
Evet, ne yazık ki Mısır gibi Arap Baharının "Kocakarı Fırtınası"na kapılan Libya ve Suriye halkı da huzura, sükûna, barışa, emniyete, hürriyete hasret durumda.
Buralarda gün geçmiyor ki, kardeş kanı akmasın, mâsum canlar yanmasın...
Kezâ, Arap dünyasının diğer merkezleri olan Tunus, Bahreyn, Cezayir, Irak, Ürdün ve Yemen'deki durum da henüz netlik kazanmış ve tam sükûnet bulmuş değil.
Maatteessüf, fıtrî değişime bir türlü müsaade edilmiyor... Miadını dolduran ve zaten yıkılıp gidecek olan dikta rejimlerinin yerine başka şeyler ikame edilmeye çalışılıyor. Vesaire...
Buna göre, bu geniş coğrafyada yaşanan gelişmeler "Arap Baharı" diye isimlendirilse bile, halihazırdaki durum, ne yazık ki bir bahar tablosunu yansıtmıyor.
Görünen tablo, daha ziyade "yalancı bahar" anlamındaki "Kocakarı Soğukları"nı andırıyor.
Eski tabirle "Berdülacuz" denilen bu fırtınalı soğuklar, Mart ayı başlarında—tam da bahar geldi derken—etrafı kasıp kavuran kararsız fırtınalardır.
Bütün bu yaşananları, bir cihetiyle şu şekilde özetlemek mümkün:
Evet, Arap ve İslâm dünyası, yüz küsûr senedir devam eden muhtelif kış fırtınalarının ardından, illâ ki bir bahara kavuşacaktır. Bunda şüphemiz yoktur.
Mâlum, II. Dünya Savaşı sonlarına kadar (1945) sömürgecilik fırtınası vardı. Ardından, darbe ve diktatörlük rüzgârları esmeye başladı.
İntibaha gelen Müslümanlar, artık miadını dolduran bütün bu fırtınalı cereyanlardan kendi dinamikleriyle tam da kurtulma süreci içine girmişlerdi ki, işin içine gaddar zalimler ve menfaatperest mihraklar sinsice girip parmak karıştırdılar ve yer yer kundaklamaya tevessül ettiler.
Bu gaddarlar, Müslüman topluluklara şöyle bir sinsilikle nüfûz ile hulûl ettiler: "Siz başınızdaki kaşarlanmış diktatörleri kendi kuvvet ve imkânlarınızla deviremezsiniz. Bizim size yardım etmemiz lâzım. Bu yardım ise, karşılıksız olmaz."
Yardım dedikleri şey, bol miktarda milislere silâh satışları ve mevcut yönetimlere karşı silâhlı müdahale tarzında şekillendi.
Bununla da yetinmediler, Müslüman ülkelerin yeraltı kaynaklarına göz diktiler, ne koparabilirlerse bunu kâr saydılar.
Bu da gösteriyor ki, bir Müslüman topluluğa yönelik haricî müdahaleler, ferec ve ferâhlık değil, azap ve sıkıntı getirir. Buna karşı son derece ihtiyatlı davranıp müteyakkız olmak icap ediyor.
Netice: "Arap Baharı"nda adeta "Kocakarı Fırtınaları" yaşanıyor. İnanıyoruz ki, fırtınalar bitecek ve nimetlerle yüklü bahar mevsimi gelecektir. Nimetler ise, külfetler mukabilindedir. Duâ ve niyazımız, bu nimetin çok pahalıya mal olmaması içindir.





Küçük kıyâmet: 93 Harbi (2)

İngilizlerin İslâm siyaseti
Tarih boyunca Türklerin, Osmanlıların ve hemen bütün Müslüman kavimlerin İngilizlere hep yardımı olmuş ve faydası dokunmuştur.
Ancak, İngilizler bunun tam tersini yapagelmişlerdir.
Müslüman devletlerin çoğu, İngiltere'ye hep "dost ülke" nazarıyla bakmışlardır.
İngiltere (veya Birleşik Kırallık) ise, yine bunun tam tersini yaparak, İslâm âlemini hep "düşman blok" şeklinde görmüş ve öyle de göstermeye çalışmıştır.
Bu gerçeğin bir ifadesi şudur: İslâm coğrafyasını her fırsatta işgal eden ve yaklaşık 200 sene müddetle Müslüman ülkelerin çoğunu sömürgeleştiren devletlerin başında İngiltere geliyor.
Hem öyle ki, uzun müddet bu zalim ve gaddar devletin "Sömürgeler Bakanlığı" mânâsında özel bir dairesi bile olmuştur.
Bir zamanlar bu mânâdaki bakanlığı da yönetmiş olan eski Başbakanlardan William Ewart Gladstone (1809–98), İngiliz Parlamentosunda Kur'ân'ı elinde göstererek şunu söyleyebilmiştir: "Bu Kitap, Müslümanların elinde oldukça onlara hâkim olamayız. Ne yapıp etmeliyiz, ya Kur'ân'ı ortadan kaldırmalıyız, yahut Müslümanları ondan soğutmalıyız."
Kur'ân'ın ve Müslümanların onlara hiçbir zararı dokunmamasına rağmen, İngilizlerin İslâma olan bu kaskatı düşmanlığının sebebi nedir?
Bir yandan bu önemli suâlin cevabını düşünürken, bir yandan da bugünkü konumuz olan "Kıbrıs'ın işgali" sürecine kısa bir nazar gezdirelim.
İngiltere'nin 93 Harbindeki tutumu
1877 yılı sonlarına doğru ilerleyen Rus istilâ ve işgal hareketinin İstanbul kapılarına kadar dayanmasını fırsat bilen İngiltere, 7 adet zırhlı gemiden müteşekkil savaş filosunu Osmanlı hükümet merkezine göndermek istedi.
Sözde, Ruslar'a karşı Osmanlı'yı korumak için yaptı bu iyiliği. Aslında kendi menfaatini düşünmekten başka bir gayesi yoktu.
Kaldı ki, tâ on yıl kadar evvel Rusya'yı Osmanlı'ya karşı kışkırtan, yine İngilizlerdi.
Osmanlı ve İngiliz temsilcileri arasında yapılan diplomatik görüşmeler neticesinde, savaş filolarının İstanbul limanı yerine, Mudanya'da bekletilmesi kararlaştırıldı.
Bu tedbir, Ruslar'ın hızını bir derece kesmiş olmasına rağmen, İngiltere'nin doymak bilmez hırsına engel olamadı.
İngiltere, Osmanlı–Rus Harbinin en kritik anında, "Kıbrıs'ı koruma" teklifinde bulundu.
Osmanlı hükümeti de, çaresizlikten buna razı oldu. Ancak İngilizler, "adayı korumak"la sınırlı kalmadılar, hayli ileri gittiler ve burayı adım adım Rumlaştırmaya çalıştılar.
İşte, bugün dahi sıkıntısı devam edip giden "Kıbrıs sorunu"nun kökü, tâ o zamana kadar gidip dayanıyor.
* * *
93 Harbinden 36 sene sonra yaşanan Birinci Dünya Savaşında, Osmanlıyla harb eden Almanya dışındaki Avrupa ülkelerinin hemen tamamı, her iki hadisede de Ruslar'ın kışkırtıcısı ve destekçisi oldular.

.
93 Harbinin Hâşiyeleri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Şubat 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları
Rumî tarihle 1293, Hicrî 1294 ve Miladî olarak da 24 Nisan 1877'de patlak veren ve 9–10 ay kadar süren tarihteki en büyük Osmanlı–Rus savaşına dair daha evvel temas ettiğimiz hususlara bugün birkaç "hâşiye" ilâve ederek, farklı bir pencereden bakmaya çalışalım.
Tâ ki, yeni nesiller, o tarihten günümüze kadar gelen, yahut etkisi hâlâ devam eden hadiseler, gelişmeler hakkında sıhhatli bilgilere, dolayısıyla fikirlere sahip olabilsinler.
Şimdi, bu tamamlayıcı mahiyetteki haşiyelere kısaca değinmeye çalışalım.

Ruslar–Ermeniler

Ruslarla imzalanan Yeşilköy Antlaşmasının (3 Mart 1878) şartlarına baktığımızda, Ermeni meselesinin resmî olarak ilk defa uluslar arası bir statü kazandığını görmekteyiz. Onun öncesinde böyle bir mesele yok.
Aynı yılın Temmuz ayında Berlin'de yapılan nihaî antlaşmada da, Ermeni meselesi bir derece hafifletilerek aynı şartnameye dahil edildi.
Dolayısıyla, dünya çapında Türkiye'nin başını ağrıtmaya hâlâ devam edip giden "Ermeni sorunu", yine o tarihe kadar gidip dayanıyor. Bu meseleyi Osmanlı'ya dayatan ülkelerin başında Rusya, İngiltere ve Fransa gelmektedir.

Halidiler ve Hz. Mehdi'nin şâkirdleri

Bediüzzaman Said Nursî'nin dünyaya geldiği zamanlarda cereyan eden "93 Harbi", Risâle–i Nur'un muhtelif bahislerinde de yer almakta ve üzerinde ciddî yorumlar yapılmakta.
Birinci Şuâ'da "Yirmi Sekizinci Âyet" başlığıyla tefsir edilen Tevbe Sûresinin 32. âyetinden bu tarihî hadiseye dair istihraç edilen mânâlardan biri, Mevlânâ Hâlid–i Bağdâdî'nin talebelerince yapılan fedâkârane hizmetlere bakıyor.
Söz konusu âyetin meâli şöyledir: "Allah'ın nûrunu üflemekle söndürmek isterler. Allah ise, nûrunu tamamlamaktan başka birşeye râzı olmaz–kâfirler isterse hoşlanmasınlar."
Bediüzzaman Hazretleri, âyetin o zamana bakan mânâsının tahlil ve tefsirini şu şekilde yapıyor: "Eğer şeddeli 'mim' dahi şeddeli 'lâm'lar gibi bir sayılsa, o vakit 1284 eder. O tarihte Avrupa kâfirleri devlet–i İslâmiyenin nurunu söndürmeye niyet ederek, on sene sonra (Hicrî 1294) Rusları tahrik edip Rus'un '93 (Rumî 1293) muharebe–i meş'umesiyle âlem–i İslâmın parlak nuruna muvakkat bir bulut perde ettiler. Fakat, bunda Resâili'n–Nur şakirtleri yerinde Mevlânâ Halid'in (k.s.) şakirtleri o bulut zulümatını dağıttıklarından, bu âyet bu cihette onların başlarına remzen parmak basıyor."
Bu hadiseden bir asır sonrası için de cifrî/ebcedî mânâlar istihraç eden Üstad Bediüzzaman, üzerinde uzunca düşünülmesi gereken şu kısacık ifadeyle iktifa ediyor: "Şimdi hatıra geldi ki, eğer şeddeli 'lâm'lar ve 'mim' ikişer sayılsa, bundan bir asır sonra zulümatı dağıtacak zâtlar ise, Hazret–i Mehdînin şâkirtleri olabilir. Her ne ise... Bu nurlu âyetin çok nuranî nükteleri var. 'Bir damla su denizin varlığına işaret eder' sırrıyla kısa kestik." (Age, s. 620)

Ağır kayıplar

93 Harbi, 624 yıllık Osmanlı tarihinin mal, can ve toprak kaybı ile yaşanan muhaceretler itibariyle, yaşanmış en büyük savaştır. (İmparatorluğu bitiren I. Dünya Harbinin mahiyeti ayrı tutulmalı.)
Tarihte "Küçük kıyamet" diye tâbir edilen bu savaşta, Kafkaslar'da ve Balkanlar'da yaşanan mezâlim, kaybedilen topraklar ve telef olan canların haddi hesabı yoktur.

Menfi neticeler

93 Harbi sebebiyle, Osmanlı'da henüz emekleme safhasında olan Meşrûtiyet hareketi sekteye uğradı. Meclis kapatıldı. Seçimler iptal edildi. Padişah, en üst merci olarak hemen her meselede tek söz sahibi oldu. Fikir ve siyasî hareketler, istibdat yönetimiyle baskı altına alındı.
Bu tarz yönetim ile tâ 1908'lere kadar gelindi. Osmanlı Devleti, katı bir istibdat ile tam otuz yıl boyunca yönetilmeye çalışıldı. Ne var ki, bu baskıcı yönetim, içerden patlamalara yol açtı ve çok büyük zarar verdi.


Ali Suavî'nin Çırağan Baskını
Çırağan Baskını "Sarıklı İhtilâlci" diye isimlendirilen Ali Suavi'nin, Sultan II. Abdülhamid'i devirip yerine Sultan V. Murad'ı oturtmak için yaptığı çılgınca bir ihtilâl teşebbüsüdür.
Ali Suavi, ateşli bir hürriyet ve meşrûtiyet taraftarıdır. Bu yüzden, Sultan II. Abdülhamid'in "93 Harbi"nin kötü gidişatını bahane göstererek Meclis–i Mebûsan'ı kapatmasına, hürriyetleri kısıtlamasına ve Kànun–i Esasîyi (anayasa) askıya almasına adeta isyan eder ve onu bir şekilde devirme plânını tatbik sahasına koymaya çalışır.
Bu maksatla başına topladığı birkaç yüz Rumeli muhaciriyle karadan ve denizden hareketle Yıldız Sarayına ulaşmaya çalışan Ali Suavi, ilk adım olarak Çırağan Sarayına Boğaz tarafından bir çıkarma yapar.
Ne var ki, sarayın arka odalarından birinde saklı tutulan Sultan Murad ile görüştüğü ve onu Yıldız Sarayına götürmeye iknaya çalıştığı esnada, Beşiktaş muhafızı Hasan Paşa tarafından başına sopayla vurularak öldürülür. Bu hadisede, ayrıca tahminen 23 kişi ölmüş ve 15 kişi de yaralanmıştır.
Sultan Abdülhamid'in tam da bu tarihten başlayıp otuz yıl daha sürecek olan iktidarı boyunca, yakasını bir türlü bırakmayan "vehim ve korku" damarını tahrik eden en büyük hâdiselerden biri, işte bu kanlı "Çırağan Baskını" olduğu kuvvetle muhtemeldir.
Vehmini tahrik eden bir diğer hadise ise, Amcası Sultan Abdülaziz'in gayet vahşice bir muamele ile önce tahttan indirilmesi ve hemen ardından katledilmesidir.
Bazı kayıtlarda "Sultan Abdülhamid'in haklı olduğu istibdat" şeklindeki ifade ve tâbirin altında yatan mânânın, vaktiyle yaşanılan bu gibi kanlı hadiselerle bağlantılı olduğu hatırdan çıkarılmamalı.

.
İstibdat devrinin insanî hizmetleri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


14 Şubat 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları...
Sultan Abdülaziz'in son yılları (1871, muhteris ve müstebid Mahmut Nedim Paşanın Sadâreti) ile Sultan II. Abdülhamid'in 30 yıllık (1878–1908) idaresini siyaseten "hafif istibdat" tâbiriyle tarif etmek mümkün.
Hemen hatırlatalım ki, bu tâbir ve târif Bediüzzaman Said Nursî'ye ait.
Onun tarifine göre;
BİR: Monarşik mutlakiyet rejiminin Temmuz 1908'e kadar olan siyasî icraat devresi "hafif istibdat" şeklinde olmuş.
İKİ: Hareket Ordusunun 24 Nisan 1909'da idareye el koymasıyla birlikte başlayan "bozuk İttihatçılar"ın on yıllık icraati "şiddetli istibdat" şeklinde tahakkuk etmiş.
ÜÇ: Kemalist Türkçülerin yönetime tam hakim olduğu 1924 yılı Mart'ından başlayarak tâ 1950 Mayıs'ına kadar devam eden 27 yıllık "tek parti" diktatöryasının hükümfermâ olduğu devrenin adı ise "mutlak istibdat"tır.
Birinci devrede, hürriyet ve meşrûtiyete muhalefet edilmiş.
İkinci devrede, hayata adâvet edilmiş.
Üçüncü devrede ise, temel insan hak, hayat ve hürriyetine olan adâvete ilâveten, ayrıca dine, imâna ve İslâmın bilumum mukaddesatına bütün kuvvetiyle hasmâne bir sûrette muhalefet edilmiş, hatta taarruzda bulunulmuş.
* * *
Sultan Abdülhamid devrinin icraati, bilhassa o döneme hükmeden siyasî mantalitenin daha iyi anlaşılması için, burada ayrıca 10 yıllık Meşrûtiyet ve 27 yıl süren Cumhuriyetin ilk dönemini bir mikyas ve mukayese sadedinde zikretme ihtiyacını duyduk.
Şimdi, sadede geçiyoruz...

Hayranlık uyandıran insanî hizmetler

Evet, Sultan II. Abdülhamid devrinin fikir ve siyaset üzerindeki "hafif istibdat" kıvamındaki uygulamalara rağmen, insanî açıdan son derece önemli hizmetlere imza atılmış.
Eğitimden ulaşıma, sağlıktan haberleşmeye, tarım, endüstri ve sanayiden her türlü imar ve inşa faaliyetlerine kadar, geniş Osmanlı mülkünün hemen her tarafında otuz yıl müddetle hummalı bir sûrette insanî hizmetler sergilenmiş.
Öyle ki, o dönemde imar ve inşâ edilen hizmet binalarının çoğu bugün de ayakta olup bugün de hizmet vermeye devam ediyor.
Bu kıymetli hizmet binaları ve üniteleri o kadar çoktur ki, tamamını sayabilmek neredeyse imkânsız.
Bir kısmı da kasten tahrip edilerek izleri silinmiş olan bu muazzam hizmet ünitelerinden ayakta kalabilenlerden bazıları şunlardır:

Dârülaceze: 6 Ekim 1892'de İstanbul Okmeydanı'nda 21 koyun kurban edilerek temeli atıldı. 31 Ocak 1896'da ise, yapılan bir merasimle açılışı gerçekleştirildi. Din, dil, ırk, mezhep farkı gözetilmeksizin bütün vatandaşlara hizmet veren bu insanî müessesenin inşası için, Sultan Abdülhamid, bizzat kendi kesesinden (aynî ve nakdî) yekûn on yedi bin altın lira teberruda bulunmuş ve yapımını büyük bir ciddiyetle takip etmiştir.

Şişli Etfal (Çocuk) Hastanesi: Sultan II. Abdülhamid'in emriyle Türkiye'de kurulan ilk çocuk hastanesidir. Temeli 1898'de atılan ve 5 Haziran 1899'da hizmete açılan bu hastanenin asıl ismi Hamidiye Etfal Hastanesidir. İsim değişikliği 1922'de yapıldı.

Haydarpaşa Garı: Sultan II. Abdülhamid'in öncülük etmesiyle, 30 Mayıs 1906'da yapımına başlanan ve 19 Ağustos 1908 tarihinde tamamlanarak hizmete giren Haydarpaşa Tren Garı, İstanbul'dan Anadolu'ya, oradan da Şam'a, Halep'e, Bağdat'a, Beyrut'a, Kudüs'e ve tâ Hicaz'a (Medine) kadar uzanan muazzam demiryolunun başlangıç noktasıdır.
Aynı mevkide, ayrıca büyük bir liman ve rıhtım da inşa edildi.
Gar binasının inşaatı, bir Alman şirketi tarafından yapıldı. Bağlantılı demiryollarının da önemli kısımı yine Alman şirketleri tarafından yapılması, bilhassa İngiltere'yi rahatsız etti. İngilte, Birinci Dünya Savaşının çıkmasıyla birlikte, bu demiryolunun bilhassa Şam–Medine hattını tahrip etmek sûretiyle, bir cihette Osmanlı'dan intikam almaya çalıştı.
Haydarpaşa Garında birkaç kez yangın çıktı. İlk yangın, 1917'de kasdî olarak çıkartıldı. Sabotajının, Alman askerleri arasına sızmış bir Fransız casusu olduğu rivâyet ediliyor.
Son yangına ise, 2010 Kasım'ında maruz kalan ve halen restorasyon çalışmaları yapılan Haydarpaşa Garının bundan sonraki statüsünün nasıl bir şekil alacağı şimdilik meçhûl.

Hamidiye Suyu: 1898'de projesi yapılan, 1900'da kaba inşaatı tamamlanan ve 26 Mayıs 1902'de su şebekesi resmen faaliyete geçen Hamidiye Suyu da, yine Sultan Abdülhamid'in destek ve teşvikleriyle hayata geçirildi. Yüz yıldan fazla bir süredir İstanbulluların su ihtiyacını karşılayan Hamidiye Suyunun havzası Kemerburgaz'ın güneydoğu tarafında (Belgrad Ormanları mıntıkasında) yer alıyor.
* * *
Bunların dışında, ayrıca herbiri ayrı bir dosya halinde tetkike değer olan Hamidiye Alayları, memleketin bir ucundan bir ucuna uzanan yüzlerce Rüştiye ve İdadiye Mektepleri, Tıb, maden ve Mühendislik Fakülteleri, ipek, çuha ve sair dokuma fabrikaları, gazhane, baruthane, mumhane ve kâğıt fabrikaları, telsiz hatları, posta merkezi ve telgrafhaneler, sayısız liman ve rıhtım inşası gibi, tek tek sıralanması halinde sayısı binleri aşacak kadar pek çok hizmet ve faaliyetlerin tamamı Sultan Abdülhamid'in Osmanlı tahtında bulunduğu devrede gerçekleştirildi.

Defalarca yangına mâruz kalmış olmasına rağmen yine de dimdik ayakta durmaya devam eden Haydarpaşa Garı binası ve buradan başlayarak Anadolu'ya, oradan da Şam'a, Halep'e, Bağdat'a, Beyrut'a, Kudüs'e ve tâ Hicaz'a (Medine) kadar uzanan muazzam demiryolunun inşası, Sultan Abdülhamid'in büyük destek ve teşvikleriyle tamamlanabildi.

......................................
NOT: Dün teknik bir hata ile tamamı çıkmayan son paragraf aşağıdaki gibidir.
Bazı kayıtlarda "Sultan Abdülhamid'in haklı olduğu istibdat" şeklindeki ifade ve tâbirin altında yatan mânânın, vaktiyle yaşanılan bu gibi kanlı hadiselerle bağlantılı olduğu hatırdan çıkarılmamalı.

.
Osmanlı'da Ermeni toplumu (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


15 Şubat 2012, Çarşamba
Osmanlı Devleti bünyesinde bir "millet–i sadıka" olarak bilinen Ermenilerle ilk ciddî sıkıntı, Sultan II. Abdülhamid'in saltanat yıllarında yaşandı.
Aşağıda izah edileceği üzere, Ermenilerin durumu bu yıllarda hem devletler arası bir mesele halini aldı, hem de bazı yerleşim merkezlerinde Ermenilerle Müslümanlar arasında büyük kanlı çatışmalar vukua geldi.
Bilhassa 93 Harbinden sonra yaşanan dahildeki hadiseler, daha ziyade "Ermeni patırdısı" diye yâd ediliyordu.
Ancak, Birinci Dünya Savaşının çıkmasıyla (1914) birlikte, Ermenilerin durumu bambaşka bir mahiyete büründü.
Savaş hengâmesinde, Meclis ve hükümetin nazarında, Ermenilerin mâsumlarıyla cânileri neredeyse birbirinden tefrik edilemez hale gelirken, Avrupa'da eğitim görmüş Ermeni militanlar da yer yer sivil halkı organize edip isyana kışkırtarak, bu sadık unsuru devletle karşı karşıya getirmeye muvaffak oldular. Dahası, sayıları on binleri bulan silâhlı Ermeni çetecileri, Osmanlı ile amansız bir savaşa tutuşan Rusların tarafına geçtiler.
İşte, bir asırdır baş ağrıtan Tehcir Kànunu da, böyle bir atmosferde çıktı.
Gelinen nokta, hem Osmanlı'ya hükmeden İttihatçı idarecilerin basiretsizliğini, hem de çetecilerin kışkırtmasıyla Ermenilerin Osmanlı'ya sadakatinin ciddî sarsıntılara mâruz kaldığını gösteriyordu.
Bu giriş ifadelerinden sonra, şimdi de konuyu yeni baştan ele alarak, hem Ermeni unsurunu kısaca tanımaya, hem de Sultan Abdülhamid'in ilk saltanat yıllarından tâ Birinci Dünya Savaşına kadar uzanan çalkantılı hadiselerin gelişme seyrini biraz daha yakından takip etmeye çalışalım.

Ermeni millî mezhebi: Gregoriyen

Anadolu'nun en eski kavimlerinden biri olan Ermeniler'in efsanevî inanışına göre, Ermenistan'da Hıristiyan dinini irşatlarıyla yaygınlaştıran kişi, İranlı din adamı Gregorie'dir.
Bundan dolayıdır ki, bu toplumun içinde Katolik ve Protestan mezhebinden olanlar azınlığı teşkil ediyor. Buna mukabil, Ermenilerin mutlak çoğunluğu Gregoryendir.
Gregoryenlik, zaman içinde Ermeniler'e mahsus bir millî mezhep hüviyeti kazanmıştır.
Halen de, gerek kilise ve gerekse dinî ruhanî isimleri (piskopos, patrik) bu Gregoryen ünvanıyla anılmaktadır.
Gregoryenlikte kiliseye gidip günah çıkarmak, yani "vaftiz" etmek âdeti bulunmadığından, bazı Ermeniler zamanla Katolik kiliselerine meyletmiş, hatta bu sebepten dolayı mezhep değiştirme ihtiyacını duymuşlardır.

Dünden bugüne komşuluk, vatandaşlık münasebetleri

Selçuklu ve Osmanlıların hakimiyetleri döneminde, Anadolu'nun yerleşik bir kavmi olan Ermenilerle ciddiye alınabilecek herhangi bir sıkıntı yaşanmadı.
Hatta, Süryanî tarihçi Mihail'in tahlillerine göre, asırlarca Pers ve Bizans gibi büyük imparatorlukların zaman zaman el değiştiren hakimiyet alanları içinde sıkışıp kalan Anadolu'nun Hıristiyan unsurları, ancak İslâm fütûhatından sonra rahat bir nefes alabilmişlerdir.
Bundan dolayıdır ki, Ermeniler, Müslümanların idaresinde, bilhassa Osmanlı döneminde saray hizmetlerinde görev alan en güvenilir, en sadık bir tebaa olma hüviyetini kazanmışlardır.
Üstelik, san'atta o derece ustalaşmış ve maharet sahibi olmuşlardır ki, marangozluktan dokumaya, demircilikten mimariye, hemen her sahada Osmanlı ülkesinde adeta el üstünde tutulmuşlardır.
Hem böylesine san'atkâr, hem de bir "millet–i sâdıka" ünvanını kazanan Ermenilerle Müslümanların bozuşması, Osmanlı'nın son dönemine rastlar.
Bir yandan Avrupa'dan Asya'ya sıçrayan milliyetçilik cereyanı, bir yandan Rusya, Fransa ve İngiltere gibi Osmanlı'yı yıkmaya çalışan büyük devletlerin el altından Ermeni militanlarını kamplarda eğitip aleyhimize sevk etmeleri, onlarla asırlardır süregelen sağlıklı münasebetimizin bozulmasına sebebiyet verdi.

Kanlı olaylar zinciri

Evet, başını Hınçak (Çan sesi) ve Taşnak (Birlik) komitasının çektiği ve tabanın da lojistik destek verdiği bu kıpırdanmaların, yer yer açık isyan ve hatta katliâm raddesine kadar çıktığını tarihler kaydediyor: Hükümet merkezi olan İstanbul başta olmak üzere, Erzurum, Maraş, Trabzon, Amasya, Merzifon, Tokat, Sivas, Diyarbekir, Muş, Van, Sason, Urfa, Adana, Tarsus vesair merkezlerde kanlı çatışma olayları yaşandı.
Bu hadiselerin gitgide büyümesi karşısında, Sultan Abdülhamid, özellikle Doğu Anadolu'da düzenli ordu birlikleri olan 'Hamidiye Alayları'nı teşkil etmeye mecbur kaldı.
Bir yandan Müslüman Kürt aşiretlerini devletle kaynaştırmak, bir yandan da Ermeni çetecilerine karşı bir denge unsuru vücuda getirmek maksadıyla Hamidiye Alaylarını teşkil eden Sultan Hamid, bu yaptıklarının adeta bir bedeli olarak, onlarca kişinin canına mal olan (26 ölü, 58 yaralı) meşhûr 'bombalı sûikast'ın yegâne hedefi oldu.
Her ne ise, şimdi 'tehcîr vak'asına' kadar gelen kritik süreçte yaşanan çok acı ve üzücü kanlı hadiselerden birkaç misâl zikredelim.
* * *
Ermeniler'in 1890'da Erzurum'da başlattıkları büyük kalkışma hareketini, 1894'teki Sason İsyanları takip etti.
Aynı hadisenin bir benzeri 1895'te Maraş Zeytun'da (şimdiki Süleymanlı) tekrarlandı. (Geniş izahat bir sonraki bölümde.)
Bu vak'adan bir sene sonra, yani 1896'da İstanbul'da iki hadise ardı ardına yaşandı.
Birincisi 30 Eylül günü oldu: Ermeniler, başta Rusya olmak üzere bazı Avrupa hükümetlerinden gördükleri destekle, Doğu'da 'vilayat–ı sitte' denilen altı vilayette ekseriyeti teşkil ettikleri gerekçesiyle buralarda kendilerine 'muhtariyet' verilmesini isteyerek gösteri yaptılar.
İkincisi ise, aynı yılın 26 Ağustos'unda oldu. Birinci teşebbüsleri neticesiz kalan Ermeni militanlar, Osmanlı Bankasına baskın düzenleyerek seslerini duyurmaya çalıştı.
1909'un 14 Nisan'ında başlayıp üç gün devam eden, dokuz gün sonra ise yeniden alevlenen kanlı çatışmaların en büyüğü Adana merkez ve çevre mahallerde yaşandı.
Orada hadisenin patlak verdiği gün, meşhûr '31 Mart vak'ası'nın (13 Nisan) tam da ertesi günüydü. Hükümet merkezindeki otorite boşluğundan istifade eden Ermeniler, şehir merkezi ile çevresinde öylesine büyük bir ayaklanma çıkardılar ki, ortalığı kan–revan içinde bıraktılar. Uzun süren iç çatışmalar neticesinde, her iki taraftan da yüzlerce insan hayatını kaybetti.
Her defasında olduğu gibi, yine dışardan kışkırtılıp destek gören Ermeniler'in gayesi, bölgede özerk bir 'Kilikya hükümeti'ni teşkil etmek idi.
O zamanlar hükümet merkezinde de ağırlığı olan ve Hareket Ordusuna destek veren Ermeniler, bu desteğin karşılığı olarak, Talat ile Cemal Paşadan teminat aldılar ve aldıkları teminatla da Adana'da bir tek Ermeniye mukabil, toplam 47 Müslümanı idam ettirmekle bir nevi intikam almış oldular. (Bkz: İki Paşanın 'Hâtırât'ı ile İ. H. Dânişmend'in İ. Osmanlı Tarihi Kronolojisi–IV, s. 373–74.)
Kaderin garip cilvesine bakın ki, Ermenileri memnun etmek için onlarca Müslümanın idamına yeşil ışık yakan bu her iki paşa da, Ermeni teröristlerin nâmert kurşunlarıyla can verdiler.

Yarın: Zeytun'da yaşanan acılar

.

Osmanlı'da Ermeni toplumu (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


16 Şubat 2012, Perşembe
Zeytun'da yaşanan acılar
Zeytun, bugün Kahramanmaraş vilayetine bağlı Süleymanlı ilçesinin eski ismidir.
Burada, 1895 senesinin Güz aylarında Müslümanlarla Ermeniler arasında yaşanmış olan kanlı hadiseler, kelimenin tam mânâsıyla bir insanlık dramına dönüşmüştür.
İlk kıvılcım, 16 Eylül'de kendini gösterdi. 30 Eylül'de ise, ortalık yangın yerine döndü ve hadise giderek büyüdü.
Neticede, asker–sivil binlerce insanın canı yandı, kanı döküldü.

Dışarıyla irtibatlı örgütler

O tarihte nüfusu 17 bin civarında olan ilçede yaşayanların yarıdan fazlası Ermeni asıllı vatandaşlardı.
Keza, Ermeni nüfusun da yarıdan fazlası Gregoryan; geri kalan kısmı ise Katolik ve Protestan mezhebine bağlıydı.
Ne var ki, Osmanlı devletine ve Müslüman ahaliye karşı hepsi birleşmiş ve fırsat buldukça da etrafa saldırmaktan çekinmez olmuşlardı.
Esasında, iki taraf arasında daha evvel herhangi bir huzursuzluk yaşanmış değildi. Müslümanlarla Ermeniler, bu topraklar üzerinde asırlarca birlikte ve barış içinde yaşamışlardı.
Tâ ki, zalim Avrupa devletlerinin yetiştirip organize ettiği Taşnak ve Hınçak örgütleri ortaya çıkıncaya kadar.
Avrupa'nın muhtelif merkezlerinde eğitilerek Türkiye'ye gönderilen Taşnak ve Hınçak militanları, Osmanlı'nın "millet–i sadıka" olarak gördüğü Ermeni vatandaşları iğfal edip onları devlete karşı isyana teşvik ettiler.
Bu hainane faaliyetlerini, İstanbul'dan Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun en ücrâ köylerine kadar taşıdılar.
İşte, kin ve garaz yüklü o faaliyetlerden biri de, Maraş'ın Kuzeybatısında yer alan Zeytun kasabası ile köylerinde sahneye konuldu.
İsyanın organizesini üstlenenler ise, Hınçak örgütü mensupları oldu. Mâsum Müslüman köylerine baskın düzenlemek ve köylülere saldırmakla başlayan silâhlı eylemler, kısa sürede genişleyip devlete karşı şiddetli bir isyana dönüştü.

Coğrafî konum

İsyanın kök tutması ve genişleme istidadı göstermesinin bir sebebi de, derebeylik yaşantısının hakim olduğu Zeytun'un coğrafî özelliğinden kaynaklanıyordu.
Ceyhan ile Göksu Nehri arasında yer alan Zeytun, dağlık, yüksek ve çok sarp bir bölgedir. Yerleşim birimi, üç bin rakımlık bir noktaya kadar çıkabiliyor. Etrafı zeytin ormanlıklarıyla kaplıdır.
Derin bir vadide ve Zeytun Nehri üzerinde kurulmuş bulunan şehir merkezinde yaşayan binlerce Ermeni vatandaş, sanat, ticaret ve ziraatle meşguldür.
Müslümanlarla içiçe yaşayan bu vatandaşlar, 1800'lü yılların sonlarına kadar da herhangi bir patırdı veya huzursuzluğa sebebiyet verecek bir faaliyetin içine girmediler.
Ancak, 1877–78'de yaşanan Osmanlı–Rus Harbinden (93 Harbi) sonra, sair yerler gibi buradaki huzur–sükûn da değişmeye ve bozulmaya başladı.
Harbin sonunda yapılan Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarında, Ermeni meselesi ilk kez uluslararası bir mesele haline getirilmiş oldu.
Artık, Ermenilerle alâkalı hemen her meselenin içine Rusya, Almanya, Avusturya, İtalya, Fransa, İngiltere ve hatta Amerika gibi dünya devletleri de girmiş bulundu. Bazı devletler gelip buralarda okul/kolej açtılar ve kapalı devre eğitim faaliyetlerini organize ettiler.
İşte, içte ve dışta yürütülen gizli–açık bütün bu faaliyetlerin neticesinde, Zeytun Ermenileri başta Osmanlı'ya ve dolayısıyla Müslümanlara düşman bir unsur haline getirilmiş oldu.
Bir yandan da devlet otoritesi sarsılmış, eski kuvvet ve kudretini kaybetmiş durumdaydı.
Bu zaaftan faydalanan dış destekli Hınçak örgütü, Ermenileri sılâhlandırarak onları önce mevzii saldırılara, ardından da topyekûn bir isyan hareketine sevk etti.
Huzursuzluk ve çatışma, aylarca devam etti. İsyan bölgesine sevk edilen askerlerin üzerine de ateş açıldı; yüzlerce asker o sarp ve dağlık bölgelerde şehit düştü.

Acı dinmek bilmiyor

Sonunda, yabancı elçilikler de devreye girerek taraflara anlaşma yolunu gösterdi.
Ne var ki, bu zaman zarfında binlerce insan hayatını kaybettiği için, acılar dinmek bilmedi.
Yabancı temsilciliklerin araya girmesiyle durum bir derece yatışır gibi göründüyse de, kargaşa, çekişme, zıtlaşma halleri ileriki yıllarda yeniden başgösterdi ve ne yazık ki kan akmaya devam edip gitti.
Zeytun, 1914 yılının Ağustos ve Aralık aylarında iki kez daha kana bulandı.
Ruslar'dan alenen destek ve kuvvet alan Ermeni örgütler, bu bölgede yaşayan herkes için hayatı zindana çevirdi. Meşhûr "Tehcir Kànunu" bu ikinci hadiseden altı ay kadar sonra çıktı.
Böylelikle, unutulmaz yeni bir dramatik hadise daha eklenmiş oldu.
...........................
Düzeltme

Dünkü yazının orta paragraflarında, hadiselerin kronolojik sıralamasında ufak sehivler olmuş. Doğrusu, az bir ilâveyle şöyledir:

...Eylül 1895'te yaşanan kanlı Zeytun Vak'ası sebebiyle, İstanbul'da iki hadise vuku buldu.
Birincisi, Zeytun Vak'asıyla aynı günlerde (30 Eylül) yaşandı. Ermeniler, başta Rusya olmak üzere bazı Avrupa hükümetlerinden gördükleri destekle, Doğu'da 'vilayat–ı sitte' denilen altı vilayette ekseriyeti teşkil ettikleri gerekçesiyle buralarda kendilerine 'muhtariyet' verilmesini isteyerek gösteri yaptılar. İstanbul'daki yabancı elçilikler de, Zeytun Hadisesini protesto ile göstericilere destek verdiler.
İkinci hadise ise, birincisinden on ay sonra, yani 1986 yılı 26 Ağustos'unda oldu. Birinci teşebbüsleri neticesiz kalan ecnebi destekli Ermeni örgütler, Osmanlı Bankasına baskın düzenleyerek seslerini daha yüksek perdeden duyurmaya çalıştı.

.

Bir hata ile bin hatır kırıldı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


21 Şubat 2012, Salı
Darbe Anayasası için yapılan referandumun (7 Kasım 1982) üzerinden neredeyse 30 senelik bir zaman geçti.
Buna rağmen, o günlerde görüp yaşadıklarımız daha dün gibi hafızamızda tazeliğini koruyor.
Bir de çok istediğimiz halde yaşayamadıklarımız var, o günlerin ağır şartları sebebiyle.
Gazetemizin 13. kuruluş yıldönümünü kutlayamadık, meselâ...
İçimizde ukde kaldı.
Bırakınız yıldönümü kutlamalarını, ağız tadıyla gazete çıkarmamıza dahi müsaade edilmedi.
Darbeciler, ilk fırsatta Yeni Asya'yı, ardından yeni çıkardığımız gazeteleri, hatta kardeş dergileri dahi türlü bahanelerle kapattılar.
Bizi ekmeksiz, susuz, havasız, hatta nefessiz bırakmak istediler.
Ellerinden gelen her türlü baskıyı kurdular; yapmadıkları haksızlık, zulümkârlık kalmadı.
Açıkçası, var olan imkânlarımızı tüketerek bizi bitirmek istediler.
Şükürler olsun Rabbimize ki, otuz yıl sonra kendileri tükenme noktasına geldiler.
Şimdilerde, darbecilerin yüzüne bakana, onlara rahmet okuyana rastlamak hiç de kolay değil.
Peki, ya 30 sene önceki durum?
Aman yâ Rabbî, neydi o kâbuslu günler...
Neydi o ceberrut cuntacıların bir telefonla "Yarın gazeteyi çıkarmayacaksınız!" yollu tehditli talimatları...
Ve, âh!.. Neydi o "Kraldan fazla kralcı" dostların bize doğru fırlattıkları zehirli oklar...
Aradan 30 sene geçtiği halde, canımızı acıtan, yüreğimizi kanatan, hatta iç kanamalara sebebiyet veren o zehirli okların açtığı yaralara hâlâ merhem sürülmüş değil.
O kanatıcı okları fütursuzca savuran dostlar, gelip de hiç olmazsa helâllik dahi dilemiş değil.
İşte, böylesine hüzün ve hasret dolu bir otuz yılı daha geride bırakmış olduk.
* * *
Evet, bugün itibariyle 43. yıla giriyoruz. Hepimize hayırlı uğurlu olsun. Tavizsiz istikrar çizgisinde daha nice yıllara diyoruz...
Gazetemizin bugünkü nüshasıyla (21 Şubat 2012) birlikte verilen "12 Eylül'den Bugüne Anayasa Mücadelemiz" isimli ilâveyi de mutlaka okumanızı tavsiye ederiz.
Bu ilâvenin içinde 30 yıl önce (Ekim '82) Köprü dergisiyle birlikte neşrettiğimiz "Anayasa Eki" diye bir ilâve daha bulacaksınız: Demokrasinin Neresindeyiz?
Birbirinin devamı ve takipçisi mahiyetinde olan Yeni Asya'yı, Yeni Nesil'i ve Tasvir gazetesini peşpeşe kapatmaktan menhus bir lezzet alan darbeciler, Köprü dergisinin bu ilâvesine dahi tahammül göstermediler.
Derhal yasaklayıp toplattırma cihetine gittiler. Bununla da yetinmediler; yanında bu broşürden bir tek nüshasını buldukları kimseleri derdest edip nezarete attılar.
Casuslar, hafiyeler postahanelerde pusu kurmuşlardı. Şüphelendikleri kimselerin mektup zarfını dahi açtırıp bakabiliyorlardı. Darbe Anayasasını tenkit mahiyetindeki en basit bir yazı da tutuklatma sebebi olabiliyordu.
Nitekim, bu metotla pekçok kimseyi cezalandırma cihetine gittiler. Biz de baskıcı uygulamanın şahitlerinden biriyiz.
Gazetemiz gibi dergilerimiz de kapatılıp toplattırılınca, İstanbul'dan taşradaki yakınlarımıza ancak mektup yoluyla ulaşabiliyorduk.
Şu an gibi hatırlıyorum. Anayasa hakkındaki ortak RED kararımızı, mektup kâğıdına—ima yoluyla da olsa—yazarak ifade ediyorduk.
O tarihteki referandumda Darbe Anayasasına EVET demenin rengi beyaz, RED oyu vermenin rengi ise maviydi.
Türkiye'de güyâ referandum yapılıyordu; ancak, MAVİ üzerindeki diktacı baskılar had safhaya çıkarılmış durumdaydı. Öyle ki, bir defasında içinde "mavi" geçen bir şiir yayınlandı diye gazetemize kapatma cezası verildi.
İşte, böylesine ağır şartların hüküm sürdüğü günlerde, şifahî olarak, ya da telefonla görüşemediğim dost ve yakınlarıma tek satırlık şöyle bir mektup yazdım: "Ben İstanbul'da "Mavi Kart" kullanıyorum."
Mavi Kart, o tarihlerde şehir içi seyahatlerde kullanılan aylık abonman kartıydı.
Bu kartın ismini bir tedbir olarak düşünmüştük. Şayet, mektuplarımızdan biri casuslar tarafından açılır da mahkemeye sevk edilecek olursak, hani bu ifadeyle belki kendimizi bir derece savunabilirdik diye düşünmüştük.
Yine gayet iyi hatırlıyorum ki, yazdığım mektupların tamamını farklı günlerde ve farklı postanelerden gönderdik. Tâ ki, dikkat çekmesin.
Çok şükür, postalama işini kazasız belâsız tamamladık.
Ne var ki, bu hususta herkes bizim gibi şanslı değildi.
* * *
Baskı ve dayatmanın had safhada olduğu o günlerde, birçok arkadaşımızın canı yandı.
Onlardan biri de Dr. Mehmet Yüzbaşıoğlu'dur.
O yıllarda İstanbul'da tıp öğrencisiydi.
Bugünkü ilâvemizde gördüğünüz Köprü dergisinin "Anayasa Eki"ni bir zarfın içine koymuş, bir yakınına göndermek için Karaköy Postanesine gitmişti.
Elindeki zarfı açtıran polisler, onu "suç üstü" yakalamışlardı.
Gözaltına alınan ve iki–üç gün nezarette tutulan arkadaşımız, Allah'tan askeriyeye teslim edilmeden, anlayışlı bir komiser tarafından serbest bırakıldı.
Selimiye Kışlasına sevk edilenler ise, bu kadar şanslı değildi; oraya götürülüp tam üç ay müddetle—hiç mahkemeye çıkarılmadan—işkenceli nezarette tutulanlar oldu.

Ömür geçiyor; helâlleşmek ne zaman?

Darbeciler, cuntacılar, diktacılar neyse de, asıl o darbecilerin hatırına birbirini rencide eden, dost ve kardeş hatırını hoyratça kıran ihvanlar için ne demeliyiz, bugün?
Bir helâlleşmeye gitmenin zamanı gelmedi mi hâlâ?
Bugün itibariyle, darbecileri desteklemiş, darbe Anayasası için meddahlık yapmış, bu sebeple pekçok kimsenin kalbini kırmış olmanın, ne derece azim bir hata, ne kadar büyük bir yanlış olduğu izâhtan vârestedir.
Yani, o tarihte işlenen bir hata sebebiyle, binlerin hatırı kırıldı.
Hem de öyle böyle değil; kırılma çok şiddetli oldu. Ortalık, yer yer harabeye çevrildi. Kardeşler birbiriyle adeta kanlı–bıçaklı bir hale geldi.
Bu husus, zannediyorum ki 1982 referandumunda "evet" diyen yüzde 90'lık kitleden yüzde 89'unun da artık meçhûlü değildir.
Meçhûl değildir, mâlûmudur da, şu an itibariyle ne düşünüyorlar ve neler hissediyorlar acaba?
Cidden çok merak ediyoruz. Neden hâlâ esaslı bir tamirata gidilmiyor?
Neden, Rûz–i Mahşer'den evvel burada bir helâlleşme cihetine gidilmiyor?
Bunca hesap öbür tarafa bırakılırsa, yazık olmaz mı? Sonradan eyvâh denilmez mi?
Sözümüzü, bir meşhûr ilâhinin mânidar mısralarıyla bağlayarak bitirelim:

Günler geceler durmaz geçiyor
Sermayen olan ömrün bitiyor
Bülbüllere bak efgân ediyor
Ey gonca açıl, mevsim geçiyor

Devrâna girip seyrân edelim
Eyvah demeden Allah diyelim

.

Sinir bozan Fetih gürültüsü

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


20 Şubat 2012, Pazartesi
Büyük bir gürültü ve şaşaa ile vizyona giren "Fetih 1453" isimli filmi dört–beş kişilik bir grupla biz de gidip seyretme imkânını bulduk.
Filmi seyreden hemen herkes, kendi bilgileri, beklentileri ve bakış açısı çerçevesinde birtakım değerlendirmelerde bulundu, bulunmaya devam ediyor.
Biz de, meseleye kendi penceremizden bakarak, yorum ve değerlendirmemizi kısa bazı notlar halinde sizlerle paylaşmaya çalışalım.
* * *
Hemen başta ifade edelim ki, filmi seyretmeye çok sakin bir kafa ve son derece müsbet bir kanaatle gittik.
Ne var ki, iki buçuk saat süren stresli, sıkıntılı, hatta işkenceli bir seyrin ardından, adeta beynimiz zonklamış, kafamız davula dönmüş, sinirlerimiz gerildikçe gerilmiş ve kalbimiz paramparça olmuş bir vaziyette dışarı çıktık.
İstisnasız, hepimiz aynı durumdaydık. Acaba sadece biz mi böyleyiz ihtimaline binaen, çıkışta hiç tanımadığımız kimselere de bizzat kendim sordum; aldığımız cevap, aşağı yukarı hep aynı, hep benzer mahiyette oldu:
Seyrederken çok sıkıldık, daraldık. Hatta yer yer utandık. Keşke küçükleri getirmeseydik. Kulak zarınızı patlatacak, altınızdaki zemini bile titretecek kadar yüksek gürültülü–patırtılı sesler, yer yer "Muhteşem Yüzyıl"ı geride bırakan müstehcen ve müstekreh görüntüler, bizi geldiğimize de, seyrettiğimize de pişman ettirdi. Bazı sahneler, hakikaten yüz kızartıcı mahiyetteydi.
Gereğinden fazla uzatılan yüksek volümlü savaş sahneleri, simulasyon destekli abartılı kalabalıklı görüntüler ve sinirleri harap eden—gürültüden de öte—patlama raddesindeki sanal efektler de cabası...
Özetle, çok büyük emeklerle ve çok yüksek meblağlı paralarla tamamlandığı söylenen bu film, cidden fetih ruhunu da, fethin mânâsını da yansıtmaktan hayli uzak duruyor.
* * *
Öte yandan, bu film, birçok noktada tarihî gerçeklikle de bağdaşmıyor.
Kronolojik sıralamada, özellikle 40 gün kadar süren kuşatma kronolojisinde ciddî hatalar yapılmış.
Bunları burada tek tek sıralamak, yazının çerçevesini fazlasıyla aşar. Üstelik, bir fayda da getirmez. İş işten geçmiş bir kere.
Yine de şunu hatırlatmadan geçemeyiz: İstanbul'un mânevî fatihi olan Akşemseddin Hazretleri, ne yazık ki film bitmek üzereyken sahneye çıkartılıyor ve çok zayıf bir rolde gösteriliyor.
Oysa, bu büyük veli ve âlim şahsiyet, Sultan Fatih'in tâ beşiklik yaşlarından beri Fatih'in yanında ve Fetih sürecinin içinde yer almıştır. Onun mânevî hak ve hukuku nasıl bu derece ketmedilir, anlamak ve hak vermek mümkün değil.
* * *
Tuhaf mı tuhaf karşıladığımız bir başka husus, filmin belki sekiz–on yerinde "Kâfir Türkler", yahut "Dinsiz Türkler" tâbirinin tekraren sarf ettirilmesiydi.
Güyâ, Bizans Ortodoksları ile Avrupa Katolikleri Türkleri böyle biliyor, böyle görüyorlarmış. Pes doğrusu...
Evvelâ, o tarihlerdeki Haçlı dünyası "Türk"ten ziyade "Osmanlı" ve "Müslümanlar" tâbirini kullanmaktaydı.
Yani, karşılarındaki cephede yer alanların "İslâm dini" mensupları olduğunu gayet iyi biliyorlardır.
Dahası, Türk denildiğinde Müslüman ve neredeyse Müslüman denildiğinde de hatırlarına Türk geliyordu.
Dolayısıyla, Türkleri–hâşâ–dinsiz görmeleri ve öyle yâd etmeleri, hiçbir şekilde mümkün görünmüyor.
Yani, Haçlılar, dinsizlerle değil, İslâm dini mensuplarıyla harb ettiklerinin gayet iyi farkındaydılar. Nitekim, kaynaklarında da bunu defaatle belirtiyorlar zaten.
Buna rağmen, filmde rahatsız edecek kadar tekrarla bu tâbire yer verilmiş olması, zihinlerde ciddî soru işaretleri meydana getirdi.
Hülâsa: Bu film ile ilgili söylenecek daha çok şey var. Fakat biz bu kadarlıkla iktifa ederek, şu birkaç cümle ile son noktayı koyalım...
"Fetih 1453" isimli filmde, baştan sona yalan–yanlış şeyler anlatılıyor değil. İçinde elbette ki doğrular vardır.
Fakat, hemen herkesçe bilinenlerin üstüne ilâve olarak sayılabilecek hemen hiçbir bilgiye, görüntüye, hasseten mesaja rastlayamadık.
Ayrıca, tarihî bir başka hadise değil de, çıtası hayli yüksek "İstanbul'un Fethi" gibi alabildiğine iddialı ve kudsî müjdeye mazhar olmuş bir hadiseyi beyaz perdeye yansıtma başarısı, bize göre bir hayli sönük kalmış. Bilhassa, meselenin ilmî, fikrî ve mânevî cephesi itibariyle...



Padişah'a bombalı sûikast

Belçika asıllı Eduard Joris isimli bir Ermeni terörist tarafından Sultan II. Abdülhamid'e karşı düzenlenen bir sûikast, tarihin kayıtlarına "Bomba Hadisesi" olarak geçti.
Bu menfur saldırının arkasında, kanlı Taşnak örgütünün bulunduğu bilâhare tesbit edildi. Bu örgütün arkasında da, şüphesiz bazı Avrupa devletleri vardı.
Hadise 21 Temmuz 1905 Cuma günü yaşandı.
Yıldız Hamidiye Camiinde Cuma namazı kılındıktan sonra dışarı çıkan Sultan Abdülhamid, yakında bekleyen atlı arabasına binecek ve kendisini alkışlarla istikbâl eden halkı selâmlayarak Yıldız Sarayına doğru gidecekti.
Padişahın bu safhalardan geçişi, önceden adeta saniyesi saniyesine hesaplanmıştı. Saatli bomba, onun tam da arabasına bineceği saniyeye göre ayarlanmıştı.
Ne var ki, cami çıkışında hiç umulmadık bir aksama yaşandı. Sultan Abdülhamid, orada Şeyhülislâm Cemaleddin Efendiye bir şeyler sordu. Ayaküstü bir–iki dakikalık sohbette bulundular.
İşte, tam o esnada saatli bomba infilâk etti. Caminin önü savaş alanına döndü. Ortalık kan revan oldu.
Asıl hedef, şüphesiz ki Padişahı berhava etmekti. Ancak, takdir–i İlâhî araya başka sebepler koyarak hadisenin seyrini değiştirdi.
Patlama esnasında, Sultan Abdülhamid'in dirayetini, metanetini koruduğu ifade ediliyor.
Ne var ki, telefat çok büyük oldu. Çeşitli kaynakların bildirdiğine göre, patlayan bombanın tesiriyle en az 26 insan vefat etti. Yaralıların sayısı ise, 58 kişi olarak tesbit edildi.
Bu arada, telef olan hayvanların adedinin de 20'den fazla olduğu tahmin ediliyor. Atların çektiği arabaların birçoğu orada enkaz haline geldiği, yine görgü şahitlerinin ifadeleriyle sabit.
Bu kanlı dehşetli hadisenin fâili bilâhare yakalandı; ancak idam edilmeyerek, basit bir cezalandırmadan sonra serbest bırakıldı.
Hatta, iki sene sonra affedilerek devlet işlerinde çalıştırıldığı da rivayet ediliyor ki, Sultan Abdülhamid'in bu noktadaki tutumunun sebebini anlamak, hiç de kolay görünmüyor.
Zira, kendisine birşey olmamakla beraber, orada ölen ve yalanan onlarca insan var.
Onların hak ve hukuku, göz ardı edilmemeliydi.
O teröriste yardım edenlerin çeşitli cezalara çarptırılmış olması, ölen ve yaralananların hukukunu muhafazaya, yakınlarının yüreğini soğutmaya yetmez kanaatindeyiz.

.
Bu filmi beğenmek zorunda mıyız?

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


22 Şubat 2012, Çarşamba
Vizyondaki "Fetih 1453" filmi hakkında, kısa bir değerlendirme yazısı yazdık. Kendi bakış açımıza göre, tenkide medar noktalara dikkat çektik.
Vay sen misin bunu yapan...
Dört bir yandan "organizeli salvolar"a hedef olduk. Yazdıklarımıza "yorum" adı altında her yönüyle sırıtan dizi dizi eleştiri mesajları aldık.
Yanlış anlaşılmasın, bunlar bizim sadık ve müdavim okuyucularımız değil.
Neredeyse tamamının ismine ilk defa rastlıyorum. Ki, bunların da takma, müstear olması kuvvetle muhtemel.
Öyle anlaşılıyor ki, organize edilmiş "sanal bir taarruz"la karşı karşıya bulunuyoruz.
Tenkitlerimize tahammül edemiyorlar.
Bizi sanattan anlamamakla, detaylara takılıp kalmakla ve çok büyük paralar harcanarak hazırlanmış bir çalışmayı takdir etmemekle itham ediyorlar.
Allah'tan ki "tarihten anlamamak"la itham etmemişler...
Beyler! Ateşli salvolarınız beyhude.
Aynı tornadan çıkmışcasına fırlattığınız oklara da beş para değer vermeyiz.
En şiddetli taarruzlarınız karşısında bile evel Allah yılmayız. Tıpkı Ulubatlı Hasan gibi dimdik durur da, akıl ve vicdanımızın bayrağını asla yere düşürmeyiz. Bunu bilesiniz...
Size göre, biz sanattan anlamıyormuşuz.
Size göre, biz detaylara takılıp kalmışız.
(Enteresandır, filmi henüz seyretmediğini söyleyen kimi sanal kişiler de aynı banallığı sergiliyor. Nasıl oluyorsa bu...)
Beyler! Bu salvolarınızla bizi yıldırmak değil, tam aksine bazı doğruların içinde halka içirmeye/yutturmaya çalıştığınız necis/ences mahiyetteki yanlışlarınızı, kamuoyu nezdinde biraz daha belirginleştirmeye sebebiyet verdiğiniz için, aslında size müteşekkiriz.
İşte, üzerinde daha fazla düşünülmesi gereken bazı noktalar:
1) Fatih Sultan Mehmet gibi bir şahsiyeti, sadece biz değil, bütün dünya tanıyor. Ulubatlı Hasan ise, Fatih'in efsanevî (mitolojik) bir neferi olup, hakiki şahsiyeti henüz kendi kaynaklarımızda bile netlik kazanmış değil.
Peki, siz ne yaptınız? Siz tutup Fatih gibi bir şahsiyeti, bu filmde Ulubatlı'nın gölgesinde bıraktınız.
Öyle ki, Sultan Fatih'in Topkapı'dan şehre ihtişamlı giriş tablosunu dahi Ulubatlı'nın gösterişli kavgasından, hatta sevdiği kızla olan bakışmalarından bile daha sönük gösterdiniz.
Ayıp değil mi bu yaptığınız?
"Fatih Topkapı'dan şehre giriyor"; ama, siz tutup o muhteşem tabloya seyirciyi tepeden baktırıyorsunuz. Yalan mı?
Böylelikle, siz en ihtişamlı olması gereken bir sahneyi dahi sönük gösterme başarısını sergiliyorsunuz.
Evet, sizin film sanatındaki en büyük başarınız, işte bu ve benzeri sahnelerde görünüyor.
Soruyoruz: Biz bu sanatınızı beğenmek ve filminizi övmek mecburiyetinde miyiz?
Bir daha soruyoruz: Bu anlattıklarımız detay mıdır, basit noktalar mıdır?

2) Filmin yönetmeni, "sevgilisi" diye bilinen bir oyuncu–mankeni bu filmde başrol oyuncusu yapmış. Bu oyuncu hanımın, gerek Ulubatlı ile olan münasebetleri ve gerekse binlerce erkek savaşçının arasında tekrar betekrar gösterilmesi, tarihî gerçeklikle zerrece uyuşmuyor, bağdaşmıyor. Kendisine yüzde doksan dokuz nisbetinde uydurma ve ısmarlama bir rol verilmiş. Üstelik, başrol...
Soruyoruz: Bu başrol oyuncusu kadın, madem ki Ulubatlı Hasan'la evlenmiş ve ondan hamile kalmıştır; o halde neden nikâhlandıklarına dair en ufak bir belirti, en küçük bir görüntü, en basit bir unsur yer almamış bu filmde? Nikâha dair üç saniyelik olsun bir görüntüye yer verilemez miydi? Bu hususu, tahrik edici sevişme/yakınlaşma sahneleri kadar da önemli görmediniz demek ki...
Soruyoruz: Hadis–i Şerif meâli ile başlayan bir filmde, bütün bunları sergilemek revâ mıdır?
Tekraren soruyoruz: Sizin bu tarzdaki sanat anlayışınızı benimsemek, ya da hiç itirazsız hoş görmek mecburiyetinde miyiz?

3) Bu filmde, "mânevî fatih" Akşemseddin Hazretlerine, başroldeki kadın kadar olsun yer vermediniz, değer vermediniz. Molla Hüsrev ile Molla Gürani Hazretlerini ise, zaten hepten yok saydınız.
Soruyoruz: Fetih için "olmazsa olmaz" niteliğindeki bu unsurların eksik bırakıldığı, hatta yok sayıldığı bir filmi beğenmek zorunda mıyız?

4) Filmde defalarca "Kâfir Türkler, dinsiz Türkler" tâbiri kullanılıyor.
Tarihî gerçeklikle de bağdaşmayan bu fevkalâde itici tâbirlerin tekerrür etmesi, duyguları rencide ediyor.
Soruyoruz: Ajitasyona sebebiyet veren bu tür uydurmalara niçin gerek duydunuz?
Bir daha soruyoruz: Bu mesele detay deyip geçilecek türden midir?

5) Gerek Osmanlı hareminde ve bilhassa Bizans Saraylarında nazara verilen aile (kadın–erkek) tabloları, yüzde doksan oranında düzmece ve uydurma olup, filmde tamamen keyfî bir tercihle erotize edilmeye çalışılmış.
Soruyoruz: Bilhassa Bizans Saraylarında yanmış gibi gösterilen açık–saçık, kadınlı–erkekli o havuz sefaları da neyin nesi? Hem de ölüm–kalım savaşının bütün şiddetiyle hükümfermâ olduğu o kuşatma günlerinde...
Tekrar soruyoruz: Özellikle muhafazakâr ailelerin çoluk–çocuğuyla izlemekten imtina edeceği bir filme yansıyan sizin bu tarzdaki sanat anlayışınızı anlayışla karşılamak zorunda mıyız?
***
Bunlar gibi, üzerinde durulacak daha birçok nokta var. Ancak, şimdilik daha fazla uzatmayı gerekli bulmuyoruz.
Bu film, gişe rekorunu kırabilir. Bazı kimselerin fazlasıyla beğenisini kazanabilir.
Bizim için, önemli olan tarihi gerçekliktir. Daha da önemlisi, ahlâkî ölçülerdir. Meselâ, batılın tasvir edilmemesidir.
Ne yazık ki, söz konusu filmde bu ölçülere riayet edilmiş değil.
Madem öyle, o halde biz de beğenmek veya övmek zorunda değiliz.
Evet, eğer bizim hassasiyetlerimiz sizin umurunuzda değilse, kusura bakmayın, sizin sanatınız da bizim umurumuzda değil.
Eğer tarihî hakikatlere sadık kalmak sizin umurunuzda değilse, sizin harcadığınız para ve emek de bizim umurumuzda değil.
Mesele bu kadar basit.



İki cephede iki büyük destan

Daha evvelki yazılarda üzerinde durduğumuz 93 Harbinde yaşanmış iki büyük destan var.
Bunlardan biri Tuna Cephesinde Gazi Osman Paşanın liderliğinde sergilenmiş olan Plevne Destanıdır.
Diğeri ise, Kafkas Cephesinde Erzurumlu Nene Hatun'un sergilemiş olduğu kahramanlık destanıdır.
Yer darlığından, bu iki büyük destana dair bilgileri daha sonraki günlere bırakıyoruz.

.
Film hakkında sizden gelenler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


23 Şubat 2012, Perşembe
Dünkü köşemizde "Fetih 1453" filmiyle ilgili görüşümüze katılmayanların, bu filme methiye düzerek peşinen destek çıkan—aslında hiç tanımadığımız—gönüllü salvocuların bize doğru yöneltmiş oldukları eleştiri oklarına değinmiştik.
Bugün ise, sizden gelen mesajlara yer vermeye çalışalım... Sizler dediğim, hemen tamamını bir şekilde bildiğim, tanıdığım, ismine yahut simâsına âşina olduğum sâdık, sebatkâr ve tahkik mesleğinde karar kılmış olan siz aziz fikir ve dâvâ arkadaşlarımı kast ediyorum.
Bugün sizlerin konuya dair mesajlarını da—bir kısmını mecburen kısaltarak—yayınladıktan sonra, bu konuya nihayet verip kapatmak arzusundayız.
İşte, "sizden gelenler"den bir demet...
* * *
Filmi seyredenin aklında kalan

Dün akşam 10 arkadaşla beraber bu filmi seyretmeye gittik. Yazdıklarınıza aynen katılıyoruz. kudsî bir müjdeye mazhar olmak için girişilen bir fetih hareketi, filmin ileriki bölümünde sanki Fatih'in "babasının vasiyeti" imiş ve sanki bu yüzden daha çok önemseniyormuş gibi nazara verilmesi, doğrusu hayli tuhafımıza gitti. Hele, sabah namazı kılınırken gökte güneşin olması, ayrıca garibimize gitti. Film bittikten sonra hemen herkesin aklında kalan en önemli ve en belirgin konu, fetih gerçeği veya bu şanlı fethin kudsî mânâsı değil, daha çok "Ulubatlı Hasan'ın aşkı" olmuştur. M. Çetinkaya
* * *
Asıl maksat ne?

Maksat tarihî bilgileri, gerçekleri yeni nesillere tanıtmaksa, bilgiler elbette ki doğru şekilde verilmeli. Yok, maksat para kazanmak ise, filmin makyajı güzel(!) olmalı ki, hedef kitleyi çekebilsinler. Bunların gayesi belli... Ömer Ali
* * *
Kesinlikle katılıyorum

Görüşünüze katılıyorum. İnşaallah mânevî hassasiyetleri olan tarihçilerimizin senaryosuna katkı sağladığı gerçek bir Fetih filmi ileride çekilir. Haklı eleştirilerinizi sindiremeyenler, nasıl oluyor da sıralamış olduğunuz 5 noktayı sindirebiliyorlar? Ahmet İşcan
* * *
Reklâmını yapmaktan çekinmeliyiz

"Fetih" filmi hakkındaki düşünce ve kanaatlerinizi aynen paylaşmakla beraber, bu filmin reklâmını yapmaktan ve filme gitmeyi özendirmekten de çekinilmesi gerektiğini düşünüyorum. Hayırlı çalışmalar. Zübeyir
* * *
Seyretmeye değer mi?

Filmin adını çok duydum. Lâkin henüz seyretmedim. Değindiğiniz noktalardan anlıyorum ki, gidip seyretmeye değmez. Bu denli önemli bir tarihî olayı, temenni edelim ki, liyâkati ile canlandıracak kişiler gelip kalıcı bir esere dönüştürsün. M. Soysal
* * *
Kapak yazısı olmuş

Yazınız, bu konuya muhteşem bir kapak olmuş. Elinize, fikrinize sağlık. Bu da onlara dert olsun! Allah kolaylık versin, sabrınızı ve kuvvetinizi daim kılsın. Tuba Nur
* * *
Endişelerim vardı zaten

Hadisle ve müjdeyle başlayan bir filme bu kadar tuhaflıklar sokuşturulmuş... Tevekkeli, Hollywood'da gösterilip Oscar programına dahil edilmesi boşuna değilmiş...
Ben de gitmeyi düşünüyordum; ama, Allah sizi inandırsın içimden diyordum "Muhteşem Yüzyıl" tarzı içine bir sürü saçma sapan şeyler koymuşlardır falan diye, endişelerim vardı. Sağolun, endişelerimi izâle ettiniz. İzmit'ten Mehmet Ali
* * *
Takdir de, tenkit de yerine göre

Yazılarınızı okudum, hoşuma gitti. Uygun cevaplar vermişsiniz. Biz herkesin, her şeyini benimsemek zorunda değiliz. İnançlarımıza uygun olmayan şeyleri tenkit eder, uygun geleni de takdir ederiz. Siz de bizim adımıza bunu yapmışsınız. Şükranlarımı arz eder, selâmlarımı sunarım. M. Çalışkan
* * *
Haklı tenkit, yanlışlara set çeker

Muhafazakâr kesimdeki aşağılık kompleksinin tezâhürü olarak, müsbet görünen herşeyi değerlendirme yapmadan, olduğu gibi kabullenme ve savunma cihetine gidiliyor.
Toptancı yaklaşımla, aklımızı başkasının cebine koyamayız. Selâmlar. Hasan
* * *
Tereddütlerimiz vardı

Yazılarınızı baştan sona okudum. Bu akşam sözleşmiştik; ailece filmi izlemeye gidecektik ki, vazgeçtik. Zaten, karşımıza ne çıkacak diye de tereddütlerimiz vardı.
Yazılarınızı okuyunca, nihaî kararı verdik. Allah razı olsun ki, günaha girmemize engel oldunuz. M. Fakioğlu
* * *
Aynı kanaatteyiz

Yorumunuz gayet güzel ve yerinde.
Sizinle aynı kanaati paylaşıyoruz.
Selâm ve duâ ile.. Alpaslan Çevik
* * *
Tavsiyeniz nedir?

Allah razı olsun, yaptığınız değerlendirmeler için. Yalnız, bu filme gitmeyi tavsiye ediyormusunuz, etmiyor musunuz?
Bunu öğrenmek istiyoruz.
Almanya'dan selâmlar. Hasan Sinan
* * *
Hangi amaca hizmet ediliyor?

Yazdıklarınıza aynen katılıyorum. Bu film hakkında tam isabet bir yazı olmuş.
Doğrusu, bu filmin hangi amaca, neye ve kime hizmet ettiği de belirsiz. A. Bayraklı
* * *
Bu millet filmden anlamaz mı?

Bu eser, sanat yönüyle de başarısız. Ancak, bu filmi yapanlar "millet filmden anlamaz" zihniyeti ile yaptılarsa, o takdirde millet de bu tür çalışmalara film değil "Ne film adamsınız" der. Ertuğrul
* * *
Hissiyâtımızın tercümanı

Allah râzı olsun, değerli yazarımız.. Hissiyâtımıza tam tercüman olmuşsunuz. Kaleminize, yüreğinize sağlık. Bilâl Tunç
* * *
Bizi aydınlattınız

Teşekkürler sayın hocam, bizleri aydınlattığınız için. Film daha gelmedi buraya (Erzincan); gelse de gitmem artık.
Allah sizden razı olsun. Murat Demir
* * *
Cevaplar güzel

Allah razı olsun. Yazılarınız harika. Belli ki darlatmışlar sizi. Ama çok güzel cevap vermişsiniz. Yanınızdayız. Mustafa Said
* * *
Kopmuş ayak görüntüsü

Filmin hemen her safhasında ortaya çıkan itici kadın görüntüleri, fethin mukaddes manasını gölgelemiş durumda.
Ağız tadıyla tam gemilerin karadan yüzdürülmesi sahnesini seyredecektik ki, orada da ezilip büzülen insanları, kesilen kanlı ayak parçalarını görünce, doğrusu midemiz alt–üst oldu. Abdullah
* * *
Zarardan kurtulduk...

Bizler Almanya'da henüz seyretmedik filmi; ama gitmeye de niyetlenmiştik.
İyi ki, sizler düşüncelerinizi ve yorumlarınızı yazıp bizlerle paylaştınız. İyi ki, yazılarınızı takip ediyoruz. Böyle bir neşriyat hizmetinin içinde olmak ne kadar güzel bir lütuf.
Bizim aileden 7 kişi gidecektik. Bu iş için ayırdığımız 80–90 Euro'yu, inşallah hayırlı bir hizmete aktaracağız. Şükür ki gidip ailemizin, çoluk–çocuğumuzun yanında günaha da buluşmadık. İyi ki varsınız. Allah razı olsun. Selâm ve saygılarımızla. Öztoprak Ailesi
* * *
Hassasiyetinizi paylaşıyoruz

Latif Bey. Henüz ailece fırsat bulup da filme gidemedik. Ama, yazılarımızda bahsettiğiniz hassasiyetlerden sonra gitsek mi, gitmesek mi diye ikileme düştük.
Bu filmle ilgili hassasiyetlerinizi paylaşıyoruz. Bizi başka yazılarınızla da aydınlattığınız gibi, filme gitmeden önce yaptığınız ikazlar için ayrıca teşekkürler. Sefa
* * *
Yazdıklarınız ve duyduklarım...

Selâm ve hürmetler. Bu filmi izlemedim; ama yazdıklarınız ve duyduklarım itibariyle, hayal edebiliyor ve kuvvetli bir tahminde bulunabiliyorum. Her iki yazınız da çok açıklayıcı ve tam yerinde olmuş. Kaleminize sağlık. Mahinur
* * *
SON SÖZ: Bunlar gibi daha pekçok okuyucumuz telefonla, yahut e–posta mesajıyla bize ulaşıp "Bu filmi seyretmeye gidip gitmeme" hususunda fikrimizi soruyor, tavsiyelerimizi öğrenmek istiyor.
Biz, burada bilgilerimiz ve gördüklerimiz ışığında düşüncelerimizi ifade etmeye çalışıyoruz, Kimseye başka herhangi bir telkinde, tavsiyede bulunamıyoruz. Gidip filmi seyredip etmeme hususunda, uygun olan herkesin kendi iradesiyle karar vermesidir.
Şahsî görüşüm, bu filmin adı "Fetih 1453" değil de "Era'nın Aşkı: 1453" şeklinde olsaydı, çok daha uygun düşerdi.


.

Tarih de tahrif ediliyor

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


24 Şubat 2012, Cuma
Taklit, tahrif, uydurma... Ne kadar itici, tırmalayıcı, rahatsız edici tâbirler. Buna mukabil: Asıl, asîl, asâlet...
Ne kadar güzel tâbir ve târiftir bunlar.
Bunları buldukça, bildikçe ve bilhassa yakınlaşıp kaynaştıkça, insana huzur ve emniyet veriyor... Öyle ya, asıl, esas demektir, yapının temeli demektir.
Atılan temelin harcındaki malzeme ne kadar asîl olursa, o bina da o derece sağlam ve güvenilir olur. İşte, asâlet budur.
Asıl olanı buldun mu, asîl olana vardın mı, asâlete erdin mi, şüphe yok ki rahat eder, huzura nail olursun.
Aksi takdirde, "Ne kendi etti rahat, ne âlem buldu huzur" durumuna düşersin.
Bu deyim, bilhassa Sultan II. Abdülhamid için kullanılmış. 33 yıl saltanat sürdüğü halde, onun hakkında Ne kendi etti rahat, ne âlem buldu huzur" denilmiş.
Meclis'i kapatan, Anayasayı rafa kaldıran ve Meşrûtiyeti askıya alan "şefkatli padişah" Sultan Abdülhamid, devlet idaresinde "Meclis'in dehâsı" yerine kendi dehâsını kullandı; "kànun kuvveti" yerine şahsî otoritesini konuşturdu; Meşrûtiyet sistemi yerine de Mutlakiyet sistemini tercih etti.
Böyle yapmakla da, otuz yıl müddetle ne kendi rahat edebildi, ne de millet huzur buldu... Oysa, irade Meclis'te, kuvvet kànunda ve idarî sistem "Meşrûtiyet–i Meşrûâ"nın elinde olmalıydı.
Evet, asıl olan buydu. "Saadet Asrı"nın mesûdâne tablosu da, bu hakikatin en bâriz bir göstergesidir.
O zamanda hükümfermâ olan "şahıs hegemonyası" değil, meşveret ve şurâ idi.
* * *
Şefkatli bir zât olan Sultan Abdülhamid, devr–i iktidarında her ne yaptıysa, yine de "hüsn–ü niyet" ile yapmıştır. Bunda şüphe yoktur.
Onun hatası, etrafındaki müdahanecilerin tesirine kapılarak "tek adam"a dayalı otoriter bir sistem kurmak sûretiyle, yönetimde düştüğü usul/metot hatasıdır.
Bediüzzaman'ın tâbiriyle "menfî siyaset" metodunu kullanmasıdır, en önemli hatası. Üstad'ın sözü tam olarak şöyledir: "Din dahilde menfi tarzda istimal edilmez. Otuz sene halife olan bir zât, menfî siyaset nâmına—istifade edildi zannıyla—şeriata gelen tecavüzü gördünüz." (Sünûhat, s. 67)
"İçtimaî kusurat" kabilinden olarak (T.H., s. 62), Sultan Abdülhamid için bir yerde "istibdada mecbur kaldı" da denilebilir.
Fakat, ondan sonra ve hatta günümüzde, üstelik hiç mecburiyetleri olmadığı halde, adeta "Kraldan fazla kralcı" kesilen bir tavırla, hazine değerindeki bazı varlıklarımız, ne yazık ki tahrif ile tahrip edilmeye çalışılıyor.
Meselâ, Kur'ân'ın malı olan Nur Risâleleri tahrif ediliyor.
Meselâ, şânlı tarihimiz ısrarla ve inatla tahrif edilmeye çalışılıyor.
İşin en üzücü bir tarafı da, yapılan aynı tahrifat üzerinden ayrıca nemâlanmaya çalışılıyor.
Kimi çok para kazanmak için, kimi şân–şöhret kazanmak için, kimi de birilerine yaranmak, gözüne girmek sûretiyle makam–mevki kazanmak için...
Yapılan tahrifat neticesinde şunlar husûle geliyor:
* Yeni nesiller, asıldan uzaklaştırılıp taklitlere yönlendiriliyor.
* Bir hakikatin aslî yapısı ve orijinal hali yerine, tahrif edilmiş ve başkalaştırılmış hali revaç bulmaya başlıyor.
* Asla ve asâlete bağlanmak yerine, uydurma örneklere rağbet edilme bahtsızlığı yaşanmaya başlıyor.
Bu noktada, şu husu asla göz ardı edilmemeli ki: Asîl bir hakikate en büyük zararı veren, o hakikatin zıddı, muhalifi veya muarızı değil; belki, en çok zarar veren, o hakikatin aynısı olmayıp, ona en çok benzeyenidir. Ki, böyle şeyler de, taklit, uydurma, çakma, asıldan bozma gibi tâbirlerle yâd ediliyor.
"Asıldan bozma" ise, "açıktan düşmanlık"tan beter bir muamele hükmünü alır.
Evet, harbî düşman, dost sûretindekilerin yapmış olduğu "asıldan bozma", dolayısıyla "raydan saptırma" gayretkeşliği kadar zarar vermez.
Meselâ, Sultan Fatih'in haricî düşmanları, "fetih ruhu"nu yerlilerin yaptığı "Fetih 1453" filmindeki kadar yaralayamaz.
Zira, Fetih hadisesinden söz eden hariçteki hiçbir muarız, Sultan Fatih'i nesebi gibi ne idüğü de belirsiz ve tamamen kurguya dayalı "Era" isimli bir kız figürünün gölgesinde bırakarak anlatmaz; anlatsa da sözünü kimseye dinletemez.
Ama, bu tarz bir münasebetsizliği içerden birileri yapınca, tamamen uydurma olan şeyler bile iyi niyetli kılıflar bulunmaya çalışılır.
Aynı durum, ihtişamlı Kànunî devrini anlatan filmler için de geçerli.
Şânlı tarihimizi tahrif etme yarışını kazananların nazarında, en önemli şey, seferden sefere koşturan gerçek bir Sultan Süleyman figürü değil, belki daima saray entrikaları ile meşgul olan bir hayalî "Hürrem Sultan" figürüdür.
Yani, yaptıkları filmin ana kurgusu, illâ ki şekilden şekle, kılıktan kılığa sokabilecekleri bir "kadın unsuru" etrafında şekillenmesi gerekiyor.
Bu, şanlı tarihi hafif almak, alay etmek ve basite ingirgemek demektir.
Tuhaftır, yazılarımıza eleştiri gönderenlerin yorumlarında, aynı alaylı tavır açıkça görülüyor. Demek ki, bakış açıları aynı.
* * *
Şimdi, bazıları yine çıkıp şu tarz itirazlarda bulunabilir: Yapılan şey, belgesel değil, kurgusal bir sinema filmidir. Filmlerde olur böyle şeyler.
Tamam işte, biz de yapılan şeyin ne olup ne olmadığını yazıp anlatmaya ve gerçekleri olduğu gibi insanlarımızla paylaşmaya çalışıyoruz.
Ne var ki, gerek değerli eserleri ve gerekse tarihî hakikatleri tahrif ederek piyasaya sürenler, yaptıkları propagandalarla, sanki o eserin gerçek mânâsını ve o tarihî hadiselerin hakiki vechesini anlatıp nazara veriyorlarmış gibi davranıyorlar.
Hiç tereddütsüz, sunumları öyledir. Üstelik, orijinalden fersah fersah uzak durdukları halde, kapaklarda ve afişlerde orijinal isimleri kullanmaktan çekinmiyorlar.
Adeta, "Kànunî budur, Fatih budur, fetih böyledir, Nur Risâlesi işte budur" demeye getiriyorlar.
Unutmayalım bir yanlış öğretileni düzeltmek, sıfırdan öğretmeye çalışmaktan çok daha zor bir iştir. (Bu noktayı, uzman hocalar, özellikle müzik dersi verenler gayet iyi bilir.)
Yanlışı düzeltmede ve doğruyu öğretmede karşımıza çıkan en büyük zorluklardan biri de şudur: Bir eser veya bir tarihî hadise üzerinde tahrifat yapanlar, hakikatte var olan bazı şeyleri yokmuş gibi ve olmayan bazı şeyleri de varmış gibi gösterme veya yansıtma hatasına düşüyorlar.
Nitekim, tahrif edilmiş Risâlelere baktığımızda da, benzer bir anlayışla beyaz perdeye yansıtılan tarihî filmlerde de, aynı azim hatanın zincirleme devam edip gittiğini görmekteyiz.
Oysa, asıldan hiçbir şekilde uzaklaşılmamalı, asâletten asla tâviz verilmemesi gerekiyor. Aksi takdirde, yapılan şey yarardan çok zarar verir. Nitekim veriyor.
Yazımızı, tekraren okunup üzerinde uzun uzun mütalaa edilmesi gerektiğine kanaat getirdiğimiz, Üstad Bediüzzaman'ın veciz bir ifadesiyle noktalayalım: "Mehazın kudsiyeti, çok bürhanlar kuvvetinde tesirat gösteriyor, onunla ahkâmı umuma kabul ettiriyor. Ne vakit dellâl (vasıta, vesile) ve vekil gölge etse, yani onlara teveccüh edilse, o mehazdaki kudsiyetin tesiri kaybolur." (Mektubat, s. 307)


.
İki cephede iki büyük destan

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


27 Şubat 2012, Pazartesi
Aktüel konular sebebiyle bazen ara verdiğimiz "Yakın Tarih" konseptindeki yazılara kaldığımız yerden devam ediyoruz.
Daha evvel hatırlattığımız üzere "93 Harbi"nin iki cephesinde yaşanmış iki büyük destan var.
Bunlardan biri Tuna Cephesinde Gazi Osman Paşanın liderliğinde sergilenmiş olan şânlı Plevne Destanı; diğeri ise, Kafkas Cephesinde Erzurumlu Nene Hatun'un sergilemiş olduğu kahramanlık destanıdır.
93 Harbi, her ne kadar mağlûbiyetle neticelenmiş olsa bile, yine de iftihar edilecek bazı tabloların yaşandığını hatırdan çıkarmamalı.
Şimdi, sırasıyla iftihara medar bu iki hadisenin mahiyetini anlamaya çalışalım.

Şânlı Plevne Destânı

"93 Harbi" ismiyle tarihimizde yer alan hadise, Osmanlı devletinin başına açılmış en büyük sıkıntı ve gailelerden biridir.
Gerek toprak ve insan kaybı ve gerekse milyonların muhaceretine yol açan bu savaş, defalarca tekrarlanmış olan Osmanlı–Rus savaşının da en büyüğüdür.
Milâdî takvim itibariyle 1877 Nisan'ında başlayan ve 1878 Mart'ındaki Yeşilköy Antlaşmasıyla sona eren bu dehşetli harbin en önemli halkalarından biri de şüphesiz ki 1877 yılı Temmuz'unda hararetlenen ve 10 Aralık günü şiddeti son raddeye çıkan meşhûr Plevne Müdafaasıdır.
Bugünkü Bulgaristan sınırları içinde yer alan Plevne, o tarihte Osmanlı'nın Balkanlardaki stratejik öneme sahip bir kale–şehriydi.
Temmuz ayı ortalarında buraya gelen Gazi Osman Paşa, şehri müdafaaya başladı.
30 Temmuz'da, Osman Paşa kumandasındaki Osmanlı kuvvetleri, burada harikulâde bir başarı kazandı. Ruslar perişan edildi.
Tarih kaynaklarında yer alan mukabil kuvvetlerin durumu şöyledir:
50 bin kişilik Rus kuvvetlerinin elinde yekûn 184 adet savaş topu vardı.
Osmanlı kuvvetleri ise, 23 bin asker ve 58 toptan müteşekkildi.
Yani, karşılıklı kuvvetler arasında adeta uçurum vardı; aradaki fark, yüzde yüzden fazlaydı. Buna rağmen, Ruslar bozguna uğradı. 7300'den fazla ölü ve sayısız derecedeki yaralı ile çekildiler.
Osmanlılar ise, 100 kadar şehit vermişti, 400 kadar da yaralı gazi vardı.
Hemen hatırlatalım ki, bu yakın bir muvaffakiyetli çatışma da, 11 gün evvel, yani 19 Temmuz'da yaşanmıştı.
Bu durum da gösteriyor ki, iki defasında da mağlûbiyet içinde geri çekilen Rusların istilâdan vazgeçeceği yoktu. İki de bir toparlanıp saldırıya geçmesi, onun işgal ve yayılmacı niyetini açığa vuruyordu.
Nitekim, aynen öyle oldu. Ruslar, ikinci mağlûbiyetten sonra, yeniden toparlanıp bir kez daha saldırıya geçti.
Rus Çarı emir vermişti: "Osmanlı orduları mağlûp edilecek ve Balkanlar'daki hakimiyetine son verilecek..."
Bu emir doğrultusunda hareket eden Kazak ve Rumen takviyeli Rus ordusu, 11 Eylül'de şiddetli bir saldırı harekâtını daha başlattı. Ancak, bunda da başarılı olamayan Ruslar yine binlerce ölü (15 bin) ve yaralı ile geri çekildi.
Osmanlının da 3500 kadar şehit verdiği bu savaştan sonra, Sultan II. Abdülhamid, Osman Paşaya "Gazilik" ünvanını verdi.
Tuna'yı aşan Rusların, yüksek ateş gücüyle yaptığı bunca taarruz ve saldırıya rağmen, Osman Paşayı mağlûp edememesi ve Plevne'yi alamaması, bir dizi imkânsızlığa rağmen, orada çok şanlı bir direnişin sergilenmekte olduğunu gösteriyordu.
İşte, bu şanlı direniş hadisesi, halkın dilinde şu mısralarla destanlaşarak tarihin altın sayfalarına geçti:

Tuna Nehri akmam diyor
Etrafımı yıkmam diyor
Şânı büyük Osman Paşa
Plevne'den çıkmam diyor

Düşman Tuna'yı atladı
Karakolları yokladı
Osman Paşanın kolunda
Beş bin top birden patladı

Kılıcımı vurdum taşa
Taş yarıldı baştan başa
Şânı büyük Osman Paşa
Askerinle binler yaşa

Destana sonradan ilâve edilen bir dörtlük de şudur:

Kara kazan coştu derler
Dalga boydan aştı derler
Osman Paşanın askeri
Gece burdan geçti derler

Son direniş halkası

Kendinden kat–bekat fazla olan Rus kuvvetlerini defalarca mağlûp eden Plevne'deki Osmanlı ordusu, Ekim ayı sonlarında ise, yeni ve çok daha şiddetli bir kuşatmaya maruz kaldı.
Sürekli takviye edilen Rus ordusunun asker sayısı 100 binden fazlaydı. Osmanlılar ise, yekûnu 25 bini dahi bulamayan bir kuvvetle mukabele ediyordu.
Osmanlı ordusunda, 9 Aralık gününe kadar süren açlık, susuzluk ve hariçten hiçbir yardım alamaması yüzünden sıkıntı had safhaya varmış, kaleyi müdafaa imkânı neredeyse tümüyle ortadan kalkmıştı.
Son bir hamle ile, kuşatmayı yarma gayreti gösteren Gazi Osman Paşa, ne yazık ki bunda muvaffak olamayıp geri çekildi. Bu durumda, teslim olmaktan başka yapacak hiçbir şey yoktu. Rus komutanlarına haber gönderildi. Onlar da gelip Osman Paşa ve hayatta kalan askerlerini esir aldılar.
Ancak Ruslar, Osman Paşaya esir değil, misafir muamelesi yaptılar ve savunmalarından dolayı onu tebrik ettiler.
Ruslar, Osman Paşaya karşı esaret günlerinde de hiçbir saygısızlıkta bulunmadılar. Ancak, esir askerleri adeta ölüm yürüyüşlerine mahkûm ettiler.
Barış antlaşmasından sonra, çok az sayıdaki Osmanlı askeri hayatta kalarak ülkesine geri dönebildi.
Esaretten kurtulan ve İstanbul'a gelen Gazi Osman Paşa 1900 senesinde vefat etti. Mezarı, Fatih Camii haziresinde ve bir ziyaretgâh olarak Fatih Sultan Mehmed'in mezarına en yakın bir mevkide yer alıyor.


Terörün dahildeki pâyandaları

Edib ve şair Tevfik Fikret, 21 Temmuz 1905'te Sultan Abdülhamid'i bir sûikast sonucu öldürmek isteyen, ancak bunda başarılı olamayan Ermeni terörist için methiye düzmüş bir kişidir, aynı zamanda.
İşte, o tarihteki meşhûr "Bomba Vak'ası"ndan söz eden şu mısralar ona aittir:
Ey şanlı avcı! Dâmını beyhûde kurmadın,
Attın... Fakat yazık ki, yazıklar ki vurmadın!
Dursaydı bir dakikacağız devr–i bî–sükûn,
Yahut o durmasaydı, o iklil–i ser–nigün.
Kanlarla bir cinayete pek benzeyen bu iş,
Bir hayır olurdu, misli asırlarca geçmemiş.
Kin ve öfke kusan bu mısralarla şu mesajı veriyordu, "bizim" şair: "Ey şânlı terörist! Tuzağını boşyere kurmadın. Attın, ama yazıklar olsun ki, vuramadın! Öfkeyle ve kızgınlıkla gürleyen sesin, hak ve kurtuluş hissini harekete geçirdi. Ama, ah o an, bir dakikalığına daha devam etseydi, misli asırlar boyu görülmemiş bir hayır, bir iyilik olurdu."
İşte, bu ifadeler bize ayrıca gösteriyor ve ispat ediyor ki, terör örgütlerinin ve terör faaliyetlerinin, ayrıca bir "iç desteği" var.
Dolayısıyla şuna inanıyoruz ki, günümüzdeki terör faaliyetlerinde de benzer bir durum söz konusudur.
Yani, kanlı terör örgütünü içerden de koruyup kollayan, gözetip destekleyen, hatta ona övgüler düzen kişi ve odaklar var.
Bu kişi ve odakların, ayrıca bir gizli koalisyon kurmuş olmaları ihtimali de yüksektir.
Meselâ: Uyuşturucu baronlarından, silâh tüccarlarından, darbe heveslisi cuntacılardan, ırkçılık zehri ile bu milletin kardeşliğini dinamitlemeye çalışanların içinde yer aldığı bir koalisyon gibi...

.
Osmanlı Anayasası: Kànûn-i Esâsî (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


29 Şubat 2012, Çarşamba
Türkiye'nin "darbe anayasası"ndan kurtulmaya ve yeni bir sivil anayasayı hazırlamak için gayret ve enerji sarf ettiği şu günlerde, kendi köklerimizden olan "Osmanlı Anayasası"nı da göz önünde bulundurmakta fayda var.
Osmanlı Devletinin en büyük hukuk projesi, İslâm fıkhı esas alınarak hazırlanan 1851 maddelik "Mecelle–i Ahkâm–ı Adliye"dir... Bu muazzam projenin tamamlanmak üzere olduğu bir dönemde, Osmanlı tahtında saltanat değişikliği vuku buldu. Hekim raporuyla tahttan indirilen Sultan V. Murad'ın yerine Sultan II. Abdülhamid getirildi.
Yeni padişahın ilk işi, meşrutî sistemin lâzımı olan anayasayı hazırlatmak oldu.
İşte, 1876 senesinin ilk yarısından itibaren hazırlık çalışması yapılan ve sür'atle tamamlanan bu anayasa "Kànun–i Esâsî" ismiyle aynı yılın sonlarında (23 Aralık) tatbik sahasına konuldu.
28 kişilik bir "Cemiyet–i Mahsusa" tarafından hazırlanan ve yekûnu 121 maddeye bâliğ olan Kànun–i Esâsî üzerinde, zamanla ufak–tefek bazı değişiklikler de yapıldı.
Aşağıda mühim bir kısmını takdim edeceğimiz Kànun–i Esâsî'nin maddeleri, tâ 1924 Anayasasının kabulüne kadar geçen zaman içinde üzerinde yapılan muhtelif değişiklikleri de nazara alarak tanzim edilmiş son halini yansıtıyor.
Bu arada, okuyucuyu sıkmamak için, uzun metinler halindeki Kànun–i Esâsî'nin bazı maddelerini kısaltmak ve bir kısmını da tayyetmek durumunda kaldığımızı da hatırlatmış olalım.
İşte, 1876'da kabul edilen ve Osmanlı Devletinin son elli yıllık döneminde ancak kısa aralıklarla tatbik sahasına konulabilen Kànun–i Esâsî'nin yakın tarihimiz itibariyle dikkate değer maddelerinin mühim bir bölümü...
(NOT: 11. Maddeye bilhassa dikkat!)

Memalik-i Devlet–i Osmaniye

Madde 1: Devlet–i Osmaniye memalik ve kıtaat–ı hazırayı ve eyalât–ı mümtazeyi muhtevî ve yekvücud olmakla, hiçbir zamanda hiçbir sebeble tefrik kabul etmez.

Madde 2: Devlet–i Osmaniyenin payitahtı İstanbul şehridir ve şehr–i mezkûrurun sâir bilâd–ı Osmaniyeden ayrı olarak bir gûne imtiyaz ve muafiyeti yoktur.

Madde 3: Saltanat–ı Seniye–i Osmaniye Hilâfet–i Kübrâ–yı İslâmiyeyi haiz olarak, Sülâle–i Âl–i Osmandan usûl–ü kadimesi veçhile ekber (büyük) evlâda aittir. Zât–ı Hazret–i Padişahî, hin–i cüluslarında Meclis–i Umumî'de Şer'–i Şerif ve Kànun–i Esâsî ahkâmına riâyet ve vatan ve millete sadâkat edeceğine yemin eder.

Madde 4: Zât–ı Hazret–i Padişahi hasbel–hilâfe İslâm dininin koruyucusu ve bilcümle Osmanlı Devleti halkının hükümdar ve padişahıdır.

Madde 5: Zât–ı Hazret–i Padişahinin nefs–i hümâyunu, mukaddes ve gayr–i mesûldür.

Madde 7: Meclis–i Umuminin miadında açılıp kapatılması, ...Heyet–i Mebusanın alel–iktiza feshi, alel–umum muahedat akdi, hukuk–u mukaddes–i Padişahîdendir.

Madde 8: Devlet–i Osmaniye tabîyetinde bulunan efradın cümlesine her hangi din ve mezhepten olur ise olsun, bilâ istisna Osmanlı tâbir olunur ve Osmanlı sıfatı kànunen muayyen olan ahvale göre istihsal edilir.

Madde 9: Osmanlıların kâffesi, hürriyet–i şahsiyelerine mâlik ve âherin hukuk–u hürriyetine tecavüz etmemekle mükelleftir.

Madde 10: Hürriyet–i şahsiye her türlü taarruzdan mâsundur. Hiç kimse kànunun tâyin ettiği sebep ve sûretten maada bir bahane ile tevkif ve mücazat olunamaz.

Madde 11: Devlet–i Osmaniyenin dini, İslâmdır. Bu esası vikaye ile beraber, asayiş–i halkı ve âdâb–ı umumiyeyi ihlâl etmemek şartiyle memalik–i Osmaniyede maruf olan bilcümle edyanın (bütün dinlerin) serbesti–i icrası ve cemaat–ı muhtelifiye verilmiş olan imtiyazat–ı mezhebiyenin kemakân cereyanı, devletin taht–ı himayesindedir.

NOT: Bediüzzaman, 26 Şubat 1324 (Mart 1909) tarihli Volkan gazetesinde çıkan ve "Ey Mebûsân!" diye başlayan makalesinde bu maddeye şu ifadelerle dikkat çekiyor: "...ve Arap ve Turan ve İran ve Sâmileri, yani beraber olanları tevhid ederek az zaman içinde bize bir büyük kıymet verdiren, ve şahs–ı mânevi–i hükûmeti Müslüman gösteren, ve Kànun–u Esasîn'in ruhunu ve 'On Birinci Madde'yi muhafaza ile sizi hıns–ı yeminden (yemin bozmaktan) kurtaran..." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 70)

Madde 12: Matbuat (basın–yayın) kànun dairesinde serbesttir. Hiçbir veçhile kable'l–tab (baskı öncesi) teftiş ve muayeneye tâbi tutulamaz.

Madde 13: Tebaa–yi Osmaniye, nizam ve kànun dairesinde ticaret ve sanat ve felahet için her nevi şirketler teşkiline mezundur.

Madde 14: Tebaa–yi Osmaniyeden bir veya birkaç kişinin, gerek şahıslarına ve gerek umuma müteallik olan kavanin ve nizamata muhalif gördükleri bir maddeden dolayı, işin merciine arzuhal (dilekçe) verdikleri gibi, Meclis–i Umumîye dahi müddei (dâvâcı) sıfatile imzalı arzuhal vermeğe ve memurinin ef’alinden şikâyete selâhiyetleri vardır.

Madde 15: Emr–i tedris (eğitim–öğretim) serbesttir. Muayyen olan kànuna tebaiyet şartiyle, her Osmanlı umumi ve hususi tedrise me'zundur.

Madde 16: Bilcümle mektepler, devletin taht–ı nezaretindedir.

Madde 17: Osmanlıların kâffesi huzur–u kanunda ve ahvâl–i diniye ve mezhebiyeden maada, memleketin hukuk ve vezaifinde mütevasi (eşit) durumdadır.

Madde 18: Tebaa–yi Osmaniyenin hidemat–ı devlette (devlet hizmetinde) istihdam olunmak için, devletin lisân–ı resmisi olan Türkçeyi bilmeleri şarttır.

Madde 19: Devlet memuriyetinde, umum tebaa ehliyet ve kabiliyetlerine göre münasip olan memuriyetlere kabul olunurlar.

Madde 21: Herkes usûlen mutasarrıf olduğu mal ve mülkten emindir. Menafii umumiye için lüzumu sabit olmadıkça ve kanun mucibince değer bahası peşin verilmedikçe, kimsenin tasarrufunda olan mülk alınamaz.

Madde 22: Memalik-i Osmaniyede herkesin mesken ve menzili taarruzdan mâsundur. Kànunun tâyin eylediği ahvalden maada bir sebeble hükûmet tarafından cebren hiç kimsenin mesken ve menziline girilemez.

Madde 23: Yapılacak usûl–i muhakeme hükmünce, hiç kimse kànunen mensup olduğu mahkemeden başka bir mahkemeye gitmeye icbar olunamaz.

Madde 25: Bir kanuna müstenit olmadıkça vergi ve rüsûmât nâmı ile ve nâm–ı âherle hiç kimseden bir akçe alınamaz.

Madde 26: İşkence ve sair her nev'î eziyet katiyen ve külliyen memnû'dur.

Madde 28: Meclis–i Vükelâ, (Bakanlar kurulu) Sadrâzamın (Başbakanın) riyâseti tahdında (başkanlığı altında) olarak aktolunup dahilî ve haricî umur–u mühimmenin merciidir.

Madde 29: Vükelâdan her biri, dairesine ait olan umurdan mezuniyet–i tahtında bulunanları usule tevfikan icra ve icrası mezuniyet–i tahtında olmıyanları Sadrâzam inhâ eder.

Madde 30: Vükelâ, hükûmetin siyaset–i umumiyesinden müştereken ve daire–i nezaretlerine ait muamelattan dolayı, münferiden Meclis–i Mebusana karşı mesûldür.

.

Osmanlı Anayasası: Kànûn-i Esâsî (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


01 Mart 2012, Perşembe
(Dikkatlerin Anayasa çalışmalarına odaklandığı şu günlerde, Türkiye'nin ilk sivil anayasası olan Kànûn–i Esâsî'nin maddelerini istifade nazarlarına sunmaya devam ediyoruz.)
Madde 32: Vükelâdan itham olunanların usûl–u muhakemeleri, kànun–u mahsus ile tâyin edilecektir. (İtham edilen bakanlar, özel kànunla yargılanır.)

Madde 33: Memuriyetlerinden hariç ve sırf zatlarına ait her nevi dâvâda, vükelânın, sâir efrâd–ı Osmaniyeden aslâ farkı yoktur. Bu misillü hususâtın muhakemesi, ait olduğu mehakim–i umumiyede icra olunur.

Madde 34: Divân–ı Âlinin daire–i ithamı tarafından müttehem olduğuna karar verilen vükelâ, tebriye'l–zimmet edinceye kadar vekâletten sakıt olur. (Yüce Divânlık olan bir bakan, yargılanıp beraat edinceye kadar makamdan düşmüş sayılır.)

Madde 35: Vükelâ ile Heyet–i Mebûsân arasında ihtilâf vukuunda, vükelâ, reyinde ısrar edip de mebûsân canibinden katiyyen ve mükerreren red edildiği takdirde, vükelâ, ya mebusanın kararını kabule veya istifaya mecburdur.

Madde 37: Vükelâdan her biri her ne zaman murad eder ise, heyetlerin (Âyân ve Mebûsân) ikisinde de bulunmak veyahut maiyetindeki rüesâ–yı memurinden birini vekâleten bulundurmak ve irad–ı nutukta âzaya takaddüm etmek hakkını hâizdir.

Madde 40: Her memuriyetin vezaifi nizam–ı mahsus ile tâyin olunacağından, her memur kendi vazifesi dairesinde mes’uldür.

Madde 41: Memurun âmirine hürmet ve riayeti lâzımeden ise de, o itaat, kànunun tâyin ettiği daireye mahsustur. Hilâf–ı kànun olan umurda (işlerde) âmire itaat, mes’uliyetten kurtulmağa medar olamaz.

Madde 42: Meclis–i Umumî, Heyet–i Âyan ve Heyet–i Mebûsân nâmlarile başka başka iki heyeti muhtevidir.

Madde 43: Meclis–i Umumînin iki heyeti, beher sene Teşrinisanî iptidasında bilâ–dâvet tecemmu edip irade–i seniye ile açılır ve Mayıs iptidasında yine irade–i seniye ile kapanır.

Madde 46: Meclis–i Umumî âzalığına intihap veya nasbolunan zevat, Meclisin yevm–i küşâdında Sadrazam ve reisleri huzurunda, Zat–ı Hazret–i Padişahiye ve vatanına sadakat ve Kànun–i Esasî ahkâmına ve uhdesine tevdi olunan vazifeye riâyetle, hilâfından mücanebet eyliyeceğine tahlif (yemin) edilir.

Madde 49: Meclis–i Umumî âzasından herbiri, reyini bizzat ita (beyan) eder ve müzakerede bulunan her bir maddenin red veya kabulüne dair rey vermekten içtinaba (çekimser davranma) hakkı vardır.

Madde 51: Meclis–i Umumî Heyetlerinden ikisinde dahi mürettep olan azânın nıfsından bir ziyade hazır bulunmadıkça müzakereye mubaderet (başlama) olunamaz.

Madde 54: Tanzim olunacak kavanin lâyıhaları, Meclis–i Mebusan ve Âyan'ca tetkik ve kabul olunarak ledelarz tasdik ile icra–yı ahkâmına irade–i Pedişahi taallûk ederse, düstûrü'l–amel olur. Arz olunan kànunlar, iki mah (ay) zarfında ya tasdik olunur yahut tekrar tetkik edilmek üzere bir kerre iade edilir.

Madde 55: Bir kànun layıhası, evvelâ Heyet–i Mebûsânda, bâdehu Heyet–i Âyân'da bend bend okunup ve her bendine rey verilüp ekseriyet–i ara ile karar verilmedikçe, kabul olunmuş olmaz.

Madde 57: Heyetlerin müzakeratı, lisan–ı Türkî üzere cereyan eder ve müzakere olunacak layıhaların sûretleri tab ile yevm–i müzakereden evvel âzâya tevzi olunur.

Madde 60: Heyet–i Âyanın reisi ve âzasının nihayet miktarı, Heyet–i Mebûsân âzasının sülüsü (üçte biri) miktarını tecavüz etmemek üzere doğrudan doğruya taraf–ı Hazret–i Padişahiden nasbolunur.

Madde 62: Heyet–i Âyan âzalığı kayd–ı hayat (ömür boyu) iledir. Bu memuriyetlere vükelâlık, valilik, ordu müşirliği, kazaskerlik, elçilik, patriklik ve hahambaşılık memuriyetinde bulunmuş olanlardan ve berrî ve bahrî ferikândan (kara ve deniz subaylarından) ve sıfat–ı lâzime–i câmi sâir zevâttan, münasipleri tâyin olunur. Kendi talepleri ile sair memuriyete tâyin olunanlar, âzâlıktan sâkıt olur.

Madde 65: Heyet–i Mebûsânın miktar–ı âzası, tebaa–i Osmaniyeden her elli bin nüfus zükûrda bir nefer olmak itibariyle tertip olunur. (Her 50 bin erkek nüfusa 1 mebus düşüyor.)

Madde 67: Heyet–i Mebûsân âzalığı ile memuriyeti bir zât uhdesinde içtima edemez. (Bir mebus, aynı zamanda devlet memuru olamaz.)

Madde 68: Heyet–i Mebûsân için azalığa intihabı câiz (mebus adaylığı uygun) olmayanlar şunlardır:
* Evvelâ, teba–i Devlet–i Âliyeden olmayan,
* Sâniyen, nizâm–ı mahsusu mucibince muvakkaten hizmet–i ecnebiye imtiyazını hâiz olan,
* Sâlisen, Türkçe bilmeyen,
* Râbian, otuz yaşını ikmâl etmeyen,
* Hâmisen, hin–i intihabta (seçim esnasında) bir kimsenin hizmetkârlığında (köle) bulunan,
* Sâdisen, iflâs ile mahkûm olup da iade–i itibar etmemiş olan,
* Sâbian, sû–i ahvâl ile müştehir olan,
* Sâminen, mahcuriyetine (sürgün) hüküm lâhik olup da fekk–i hâcir edilmeyen (sürgün cezası kaldırılmayan),
* Tâsian, hukuk–u medeniyeden sâkıt olmuş (medenî hakları iptal edilmiş) olan,
* Âşiren, tabiiyet–i ecnebiye iddiasında bulunan kimselerdir.

Bunlar meb'us olamaz. Dört seneden sonra icra olunacak intihaplarda (seçimlerde) meb'us olmak için Türkçe okumak ve mümkün mertebe yazmak dahi şart olacaktır.

Madde 69: Meb’usan intihab–ı umumisi (genel seçim) dört senede bir kere icra olunur. İntihap olunan meb’usların müddet–i meb’usiyeti dört seneden ibaret olup, fakat tekrar intihap olunmak caizdir.

Madde 71: Heyet–i Mebûsân âzasının herbiri kendini intihap eden (seçen) dairenin ayrıca vekili olmayıp, umum Osmanlıların vekili hükmündedir.

Madde 74: Heyet–i Mebûsân âzasından biri vefât eder (veya herhangi bir sebeple âzalığı sona ererse) yerine, gelecek içtimaa yetiştirmek üzere usûl–ü veçhiyle diğeri (sıradaki kişi) tâyin olunur.

Madde 78: Heyet–i Mebûsânın müzakerâtı alenidir. Fakat, bir madde–i mühimmeden dolayı müzakeratı hafi tutulmak Vükelâ cânibinden veyahut Heyet–i Mebusan âzasından 15 zat tarafından teklif olundukta, heyetin içtima ettiği mahal âzanın maadasından tahliye edilerek, teklifin red veya kabûlü için ekseriyet–i azâya müracaat edilir.

Madde 82: Mahkemelerde her nevi muhakeme alenen cereyan eder ve ilâmatın neşrine mezuniyet verir. Ancak, kànunda musarrah esbaba mebni (açık ve geçerli sebebe dayalı olarak) mahkeme muhakemeyi hâfi (gizli) tutulabilir.

.

Başkasını itham ile haklılığını savunmak

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Mart 2012, Cuma
Bundan on beş sene evvel yaşanan "28 Şubat Süreci"nin yıldönümünde adeta bir "açıklama patlaması" meydana geldi.
Açıklama yapan yapana...
Tam bir furya hali...
Bazıları her ne kadar "itiraf" sadedinde konuştuysa da, "açıklama ishâli"ne tutulanların mutlak ekseriyeti, açıklamasını daha çok "başkasını suçlama" üzerine bina ederek konuştu.
Bunların arasında, en çok dikkat çekeni şu iki kesimin mensupları oldu.

Birinci kesim: O dönemin iktidar aktörleri. Ülke yönetiminde birinci derecede sorumluluk mevkiinde bulunanlar.
Bunlar, tekellüflü tevillerle, dolanbaçlı yorumlarla, lâfı evirip çevirerek, neticede şu tarzda bir mazerete sığınmanın yolunu tuttular: "Biz, uzun yılların çabası olarak iktidara yeni gelmiştik. Askerlerle didişerek, orduyla karşı karşıya gelerek, iktidarımızı bir yol kazasına kurban etmek istemiyorduk. Gerginliği yatıştırmaya çalışan lider kadromuz, bu yüzden halim, selim, yumuşak davrandı. Ama, koalisyon ortağımız ve Köşk dik durmadı. Asıl suçlu onlardır."
El insaf be kardeşim!
Bir kere, sen kendin dik duramamışsın. Dahası, kasıtlı şekilde gerginlik çıkaran ve halim–selimlikten zerrece anlamayan cuntalar (ordu değil) karşısında hiçbir varlık göstermemişsin. Basın ve medya da, ağırlıklı olarak cuntanın tarafına geçmiş. Sen tutturmuşsun "yumuşak davranış"ına habire kılıf uydurmaya çalışıyorsun.
Hükûmet etmek, iktidar demek, ülke yönetmek bu mudur?
Dahası, kendin için mazeret olarak kabul ettiğin bir "yumuşak davranış" biçimini, neden başkası için de geçerli olabileceğini düşünmüyorsun?
Doğrusu, bu iki yüzlü, bu çifte standartlı 'açıklama ishalleri'nden artık gına geldi.

İkinci kesim: 28 Şubat dönemindeki cuntacı paşalarla iyi geçinen, onlarla en ufak bir sürtüşme hali yaşamak istemeyen, şimdilerin "ucuz kahramanları."
Çok tuhaf bir anlayışın koridorunda koşturup duruyorlar.
Vaktiyle, 12 Eylül cuntacılarını alkışladıkları halde, bugün sanki o darbecilerin en cesur muhalifleriymiş gibi tuhaf pozlar veriyorlar.
Aynı şekilde, 28 Şubat cuntacılarıyla "iyi geçinme"nin usta oyuncuları oldukları halde, bugün o sürecin asker–sivil aktörlerini yerden yere vururcasına ahkâm kesip duruyorlar.
Bunu da, daha ziyade "medya silâhı" ile yapıyorlar.
Meşhûr Köroğlu, bütün bunları görseydi, bugün için herhalde şu mısraları terennüm ederdi: Medya icad oldu, mertlik bozuldu.
* * *
Meşrû iktidarlara karşı yapılan haksız müdahalelerin niçin ve kim(ler) tarafından tezgâhlandığını daha iyi görebilmek için, hem müdaheleden önceki gerilim sürecini, hem de müdahale sonrası nemâlanma (kimlerin nemâlandığı) hallerini çok iyi tahlil etmek lâzım.
Zira, bu işler biraz da "satranç oyunları"na benzer. Bazan da, "başkasını itham" perdesi altında türlü mel'ânetler gizlenmeye çalışılır.
İşte, 1909, 1960, 1980 ve 1997'de tekerrür eden bu gibi hallerin daha sıhhatli bir analizini yapabilmek için, Üstad Bediüzzaman'ın 1909'daki Divân–ı Harb–i Örfî Mahkemesinde sarf ettiği anahtar mesabesindeki veciz ifadeleri: "Şunu da derim ki: Siyaseti dinsizliğe âlet yapan bazı adamlar, kabahatlerini setr için, başkasını irtica ile ve dînini siyasete âlet yapmakla itham ederler. ...Adâlet onların sözlerine nasıl bina olunur? Hem de, cerbeze ile, insan adâlet yaparken zulme düşüyor." (Tarihçe–i Hayat, s. 55)



Osmanlı Anayasası: Kànûn-i Esâsî (3)


(Dikkatlerin Anayasa çalışmalarına odaklandığı şu günlerde, Türkiye'nin ilk sivil anayasası olan Kànûn–i Esâsî'nin maddelerinin son kısmını da istifade nazarlarına takdim ediyoruz.)

Madde 83: Herkes huzur–u mahkemede hukukunu muhafaza için lüzum gördüğü vesait–i meşruayı istimal edebilir.

Madde 85: Her dâva ait olduğu mahkemede görüşülür. Şahıslar ile hükümet arasındaki dâvalar dahi, umumî mahkemelere aittir.

Madde 86: Mahkemeler, her türlü müdehelâttan azâdedir.

Madde 90: Hiçbir hakim, hakimlik sıfatiyle devletin maaşlı bir başka memuriyetini uhdesinde cem' edemez.

Madde 91: Umur–u cezaiyede hukuk–u âmmeyi vikayeye memur müdde–î umumiler (savcılar) bulunacak ve bunların vezaif ve derecatı kànun ile tâyin kılınacaktır.

Madde 92: Divan–ı Âli (Yüce Divan) 30 âzadan mürekkeptir. Bunların 10'u Heyet–i Âyan ve 10'u Şûra–yı Devlet ve 10'u Mahkeme–i Temyiz ve İstinaf rüesa ve âzasından kur’a ile tefrik ve tâyin olunarak akdolunur.

Madde 97: Devletin bütçesi, varidat ve mesarifat–ı takribiyesini mübeyyin (yaklaşık gelir–gideri belirleyen) kànundur. Tekâlif–i Devletin vaz’ ve tevzi ve tahsil (yatırım, ödemeler ve gelir tahsilâtı) emrinde müstenit olacağı kànun (Muvazene–i Umumiye Kànunu) budur.

Madde 100: Bir kànun–u mahsus ile muayyen olmadıkça, emvâl–i devletten muvazene haricinde sarfiyat caiz olamaz.

Madde 102: Muvazene (Denk Bütçe) Kànununun hükmü bir seneye mahsustur. O senenin haricinde hükmü cari olamaz ve bu hüküm tecil ve tatil ile ihlâl edilemez.

Madde 106: Divan–ı Muhasebatın (Sayıştay) âzası 12 kişiden mürettep olacak ve herbiri Heyet–i Mebûsândan ekseriyetle azlinin lüzumu tastik olunmadıkça, memuriyetinde kayd–ı hayat ile kalmak üzere bâ–irade–i seniye nasb olunacaktır.

Madde 108: Vilâyetin usûl–ü idaresi, tevsi–i mezuniyet (yetki paylaşımı) ve tefrik–i vezayif (vazife bölüşümü) kaidesi üzerine müesses olup, derecatı nizam–ı mahsus ile tâyin kılınacaktır.

Madde 109: Vilâyet ve liva ve kaza merkezlerinde olan idare meclisleriyle senede bir defa merkez–i vilâyette içtima eden Meclis–i Umumî âzasının sûret–i intihabı (seçilme usûlü) bir kànun–u mahsus ile tevsi olunacaktır.

Madde 112: Umur–u belediye (belediye işleri) Dersaadet ve taşralarda bilintihap teşkil olunacak Devair–i Belediye Meclisleri ile idare olunacak ve bu dairelerin sûret–i teşkili ve vezaifi ve âzasının suret–i intihabı kànun–u mahsus ile tâyin kılınacaktır.

Madde 113: Mülkün (ülkenin) bir cihetinde ihtilâl zuhûr edeceğini müeyyit âsâr ve emarât görüldüğünde, hükûmet–i seniyenin o mahalle mahsus olmak üzere muvakkaten idare–i örfiye (sıkıyönetim) ilânına hakkı vardır.

Madde 114: Osmanlı efradının kâffesince tahsil–i maarifin birinci mertebesi (ilköğretim) mecburi olacak ve bunun derecât ve teferrüatı nizam–ı mahsus ile tâyin kılınacaktır.

Madde 115: Kànun–i Esâsînin bir tek maddesi bile hiçbir sebep ve bahane ile tatil veya icradan iskat edilemez. (Ancak, lüzûmu halinde usûlü dairesinde tâdili caiz olabilir.)

Madde 117: Bir madde–i kànuniyenin tefsiri lâzım geldiğinde, umur–u adliyeye müteallik ise, tâyin–i mânâsı Mahkeme–i Temyiz'e; ve idare–i mülkiyeye dair ise, Şûra–yı Devlet'e; ve işbu Kànun–i Esâsî'den ise, Heyet–i Âyan'a aittir.

Madde 119: Postahanelerde mevdu evrak ve mekatib (mektuplar), müstantik veya mahkeme kararı olmayınca açılamaz.

Madde 120: Kànun–u mahsusuna tebaiyet şartıyla, Osmanlılar hakk–ı içtimaa (toplanma hakkına) mâliktir. Devlet–i Osmaniyenin temamiyet–i mülkiyesini (ülke bütünlüğünü) ihlâl ve şekl–i meşrûtiyet ve hükûmeti tağyir ve Kànun–u Esasî ahkâmı hilâfına hareket ve anasır–ı Osmaniyeyi siyaseten tefrik etmek maksatlarından birine hadim (yıkıcı) veya ahlâk ve adab–ı umumiyeye mugayır cemiyetler teşkili memnu olduğu gibi, alelıtlâk hâfi cemiyetler (gizli örgüt) teşkili de memnu'dur.

.

I. ve II. Meşrûtiyet dönemi arasındaki dış gaileler (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Mart 2012, Salı
Birinci Meşrûtiyet (1876) ile İkinci Meşrûtiyetin ilânı (1908) arasındaki süre, yaklaşık 32 senedir.
Bu uzun süre zarfında, dahilde ve hariçte pekçok hadiseler yaşandı. Bu hadiselerin mühim bir kısmına daha evvelki bölümlerde temas ettik.
Şimdi de, bilhassa Balkan coğrafyasında II. Meşrûtiyet öncesine kadar yaşanan diğer bazı gelişmelere kısaca değinmeye çalışalım.

Yunanistan'la savaş ve barış

İstanbul'dan önce Rumeli coğrafyasında büyük fetihler yapan Osmanlı, bugünkü Yunanistan'ın sahip olduğu toprakların da mühim bir kısmını kendi hakimiyeti altına almış durumdaydı.
Fetihten sonra (1453) ise, Mora Yarımadası dahil olmak üzere Yunanistan'ın tamamına yakın kısmı kademeli bir şekilde Osmanlı Devleti bünyesine dahil oldu.
Bilâhare, küçük adaların yanı sıra Girit, Rodos ve Kıbrıs gibi stratejik öneme sahip büyük adalar da, tamamıyla Osmanlı yönetimi altına girdi.
Yaklaşık dört yüz sene müddetle Osmanlı idaresi altında yaşayan Yunanlılar, özellikle 1800'lü yılların başından itibaren isyan ve ihtilâl hareketleriyle seslerini yükseltme sürecine girdiler.
Osmanlı ordusu ile Yunanlı isyancılar arasında zaman zaman çok kanlı çatışmalar yaşandı.
1821'den sonra, araya yabancı devletlerin de girmesiyle, Yunanistan'ın Osmanlı'dan kopması kaçınılmaz bir hale geldi.
Bu mukaddes kopma süreci ise, on yıldan fazla bir zaman aldı.
Nihayet, Mayıs 1832'de Londra'da varılan antlaşma neticesinde, Mora Yarımadası ile bazı Ege Adalarını da içine alan coğrafyada bağımsız bir "Yunan Krallığı"nın kurulması kabul edildi.
Osmanlı'nın kabule mecbur olduğu bu ağır antlaşmaya göre, Yunan Krallığı, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın koruması altında bulundurulacak.

İsyanların yerini cephe savaşları aldı

Avrupa devletlerinin desteğiyle Osmanlı'dan ayrılan ve bağımsızlığına kavuşan Yunan Krallığı, kazandıklarıyla yetinmeyerek yeni taleplerde bulundu.
93 Harbinden sonra (1878), yine Avrupalı dostları sayesinde yeni bazı haklar kazandı.
Ancak, bununla da iktifa etmeyerek, Yanya Eyaleti ve Girit adası gibi yerlerde Osmanlı idaresi altında yaşayan Rumları ve sair Hıristiyanları kışkırtmaya ve açıktan desteklemeye başladı.
İşte, Nisan 1897'deki Osmanlı–Yunan Savaşı bu sebepten patlak verdi.
Sultan II. Abdülhamid, Avrupa devletlerinin müdahale ve yardımda bulunma manevralarına fırsat vermeden, adeta yıldırım hızıyla harekete geçti.
Padişahın emriyle 17 Nisan'da "yıldırım harbi"ni başlatan Ethem Paşa, Yunan kuvvetlerini bozguna uğrattı.
Yaklaşık bir ay kadar devam eden bu tarihteki Osmanlı–Yunan Harbi, Osmanlı'nın kesin galibiyeti ile neticelendi.
Bu savaş esnasında, özellikle Teselya Bölgesinde yeni bazı mevziler kazanıldı. Zafer üstüne zafer kazanan Osmanlı kuvvetlerinin Atina'ya kadar gitmeleri mümkün iken, araya Rusya girdi ve savaşın sona erdirilmesini istedi.
İşi daha ileri safhaya götürmek istemeyen Sultan Abdülhamid de, Rus hükûmetinden gelen ateşkes çağrısını kabul ederek, barış yolunu açmış oldu.
Nihayet, 20 Mayıs 1897 tarihinde, Osmanlı ve Yunan kuvvetleri arasında bir mütareke imzalandı.
Devamında ise, 20 Eylül 1897'de imzalanan İstanbul Antlaşması ile iki ülke arasında barış sağlanmış oldu.
Ne var ki, Balkan coğrafyasında ve Rumeli topraklarında nihaî bir huzur ve barış yine de sağlanamadı. Özellikle Makedonya'da isyan, kargaşa, zıtlaşma ve yer yer katliama varan kanlı çatışmalar, aralıksız şekilde devam edip gitti.

Makedonya'da isyan ve ihtilâl hareketleri

Yunan Sulhundan sonra, bu kez Rumeli'nin Makedonya bölgesi kaynamaya başladı.
Makedonya'da Osmanlı'nın üç vilayeti vardı. 15 Sancağı bulunan ve "Vilayat–i Selâse" diye de tabir edilen bu vilayetler şunlardı: Selanik, Manastır ve merkezi Üsküp olan Kosova.
1900 yılının başlarında, Makedonya'nın nüfusu dört milyon civarındaydı. Adeta bir "milletler mozayiği" görüntüsü veren bu nüfusun yarısı Müslüman, yarısı da Hırsitiyan vatandaşlardan müteşekkil idi.
Müslümanların ağırlıklı nüfusunu Türkler, geri kalan kısmını da Arnavutlar teşkil ediyordu.
Hıristiyan nüfusun başını çeken Bulgarların kurmuş olduğu gizli teşkilâtlar, mütemadiyen "Makedonya Makedonyalılarındır" fikrini yayarak, bölge halkını Osmanlı'ya karşı kıştırtmaktaydı. Gerçekte ise, bu bölgeyi Bulgarlaştırma siyaseti güdülüyordu.
1902'den önceki on yıllık zaman zarfında, bölgede büyük çaplı hadiseler vuku bulmadı. Huzursuzluk, daha ziyade ufak çetelerin marifetiyle köy baskınları şeklinde görünüyordu.
Bulgar çeteciler, sadece Müslüman Türkelere değil, fırsat buldukça Sırp ve Yunan kökenli vatandaşları da taciz ediyorlardı.
Nihaî maksatları ise, geniş çaplı bir huzursuzluk çıkararak, büyük devletlerin bölgeye müdahalesine zemin hazırlamaktı.
Bu maksada yönelik ilk büyük isyan hareketi, 21 Eylül 1902'de vuku buldu. Osmanlı kuvvetleri, bu büyük kargaşayı ancak bir aylık sürede yatıştırmaya muvaffak olabildi.
İkinci büyük kanlı kargaşa ise, 2 Ağustos 1903'te başladı.
Bu ikinci Makedon isyanı bir öncekinden çok daha büyük olduğu içindir ki, hadisenin bastırılarak sükûnetin yeniden sağlanması en az üç aylık bir zamanda mümkün olabildi.

Yabancı devletlerin müdahalesi

Makedonya'daki hadiselerin giderek büyümesi ve çatışmalarda çok kan dökülmesi sebebiyle, Avrupa devletlerinin de meseleye müdahil olmasını netice verdi.
Yabancı devletler ile Osmanlı Devleti arasında "Makedonya Islâhatı" çerçevesinde, 25 Kasım'da bir mutabakat sağlandı.
Buna göre, bölgede (Vilâyât–ı Selâse'de) huzur ve sükûnu temin etmekle vazifeli bir Osmanlı paşası (Hüseyin Hilmi Paşa) ile birlikte ayrıca yabancılardan müteşekkil bir nevi "müfettişler heyeti" de vazife yapacak ve onların reyleri de muteber sayılacak. Onlardan habersiz iş yapılmayacak.
Söz konusu müfettiş ve görevliler heyetinin içinde Rusya (Başkonsolos), Avusturya (Başkonsolos), İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya'yı temsil eden şahsiyetler bulunmaktaydı.
Bunların arasında politik olarak Osmanlı'ya en yakın çizgide bulunan devlet Almanya idi. Diğerlerinin hemen tamamı Bulgar çetecileri koruyup kollamaya çalışıyordu.
Esasında, bu önemli sebepten dolayıdır ki, Balkan ve Rumeli'de bir türlü huzur ve barış sağlanamadı. Neticede, peşpeşe yaşanan Balkan Savaşlarıyla (1912–13) bölgenin neredeyse tamamı Osmanlı'nın elinden çıkmış oldu.

.

I. ve II. Meşrûtiyet arası dönemde dış gaileler (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


09 Mart 2012, Cuma
Sultan II. Abdülhamid, ülkeyi monarşik mutlakiyet sistemiyle idare etmesine mukabil, şahsî kabiliyet ve meziyetleri itibariyle dünyanın ender diplomatlarından biri olduğunu da kabul ve teslim etmek gerekir.
Gerek Haçlı dünyasının en riskli bölgesi olan Balkanlar'da ve gerekse sömürgeci heveslerin alabildiğine kabardığı Ortadoğu coğrafyasında takip ettiği denge politikası, onun nasıl bir "siyasî dehâ" sahibi olduğunu gözler önüne seriyor.
Ne aciptir ki, Sultan II. Abdülhamid döneminin de dahil olduğu son yüz yıllık Osmanlı tarihinde en çok baş ağrıtan gailelerin başında dehşetli "İngiliz siyaseti" gelmektedir.
İşte, bu bölümdeki asıl konumuz olan "Akabe Meselesi" de bu gailelerden sadece birini teşkil ediyor.

İngiliz siyasetinin ana hedefleri

Koca Hindistan'ı sömürgeleştiren İngiltere, bu büyük sömürge ülkeye giden yolu da güvenli kılmak ve kendi kontrolü altında tutmak istiyordu.
Bunun için de, en önemli stratejik bölgeler olarak gördüğü Basra'ya açılan Kuveyt ile Kızıldeniz'e açılan Akabe şehirlerini öncelikli hedefleri arasında tutuyordu.
Bu maksatla, önce bölgede tutunmaya ve giderek etkisini artırmaya çalışan Fransa ile amansız bir rekabete tutuştu.
Kızıştıkça kızışan bu rekabet, Fransa'nın aleyhine neticelendi. İngiliz kuvvetleri Mısır ve çevresine yığıldıkça, Fransız kuvvetleri bölgeden çekilmek zorunda kaldı.
Osmanlı'ya sûreten bağlı, fakat özerk bir hükümet gibi çalışan Mısır Hidivliği de, Fransa yerine zamanla İngiltere ile yakın münasebetler içine girdi.
1805'ten itibaren yaklaşık seksen yıl müddetle Mısır'a hükmeden Mehmet Ali Paşa Hanedanı, 1882'lere gelindiğinde ülke yönetiminde zayıflamış durumdaydı.
1869'da açılan ve dünyanın gözdesi olan Süveyş Kanalı'nın zaafa düşmüş bir hükümetin elinde olması ise, İngiltere'nin hevesini alabildiğine kamçılıyordu.
İşte, bölgede adeta tetikte bekleyen İngiliz kuvvetleri, müthiş bir zamanlama stratejisiyle Mısır Hidivliğine yanaştı. İlk başlarda, yardımcı dost ve ihtiyat kuvveti görüntüsü verdi.
İngilizler, bu hareketleriyle birkaç maksadı birden hasıl etmek istiyordu.

1) Araları bir derece soğuk durumda olan Mısır ile Osmanlı'nın yakınlaşmasını önlemek. Özellikle Mısır'ı Osmanlı'ya hiç ihtiyaç duymayan bir ülke konumuna sokmak.

2) Mısır yönetimini kendi koruması altına almak, dolayısıyla da yardımına muhtaç bir vaziyette tutmak.

3) Mısır'ı etkisi altına aldıktan sonra, Hindistan'a uzanan deniz ve kara yolunun stratejik noktalarını (Basra'da Kuveyt, Ürdün'de Akabe gibi) kontrolü altında tutmaya çalışmak.

4) Hicaz Demiryolu'nun inşasında Alman mühendis ve firmalarının tercih edilmesini hazmedemeyen İngiltere, bu hattın faaliyete geçmesini menfaatine aykırı bulduğu için, bölgede Osmanlı'nın tesir gücünü kırmaya yönelik politikaları devreye sokmak.

(NOT: İngiltere, bu hedef–i maksadından hiçbir zaman vazgeçmedi. Birinci Dünya Savaşındaki ve hatta şimdiki Ortadoğu politikaları, bu "ezelî" maksadının birer tezahürü mahiyetindedir.)

Kışkırtma faaliyetleri

İngiltere (Büyük Britanya) Ortadoğu coğrafyasında, özellikle Suudîlerin yoğun olarak yaşadığı Necid bölgesinde, tâ 1700'lü yılların ilk çeyreğinden itibaren casusluk faaliyetlerinde bulunmaya başladı. Nitekim, tâ o tarihlerde zuhur eden "Vehhabilik" hareketinin arkasında İngilizlerin desteği vardı.
Zaman içinde Vahhabilerle haşır–neşir vaziyete gelen İngilizler, Arapların bu kesimini bir kaç defa Osmanlı idaresine karşı ayaklandırmaya muvaffak oldu.
İngilizlerin Araplara olan bu yakınlığı samimi bir dostluğun değil, bölgedeki Osmanlı hakimiyetinden duyulan rahatsızlığın bir ifadesiydi.
Sömürgeci İngiliz anlayışına göre, "Büyük Britanya'nın huzur ve refahı için, Osmanlı'nın, özellikle İslâm dünyasının huzursuz olup sıkıntılar içinde sancılanması gerekiyor"du. (Mr. Hampher'in Hatıraları.)
İngilter, bu maksadına vasıl olmak için, çeşitli kanalları kullanarak sayısız ajanını bölgede vazifelendiriyordu.
Bunun farkında olan Sultan II. Abdülhamid de, kendi siyasî dehasıyla buna karşı tedbirler alıyordu.
İşte, 1906 senesine gelindiğinde, bu iki zıt siyaset, bölge genelinde karşı karşıya gelirken, Kızıldeniz'in kuzey doğu ucundaki Akabe'de ise alenen çatışma noktasına kadar ileri gitti.

Akabe'de diplomatik zafer

İngilizler, Vahhabilerin dışında kalan diğer Arap kabilelerini de Osmanlı'ya karşı kışkırtarak, onları isyana teşvik etti. Yaşanan kargaşadan da istifade ile, Akabe'nin işgali tasarlanıyordu.
İngiliz kuvvetleri, bu işte başarılı olursa şayet, Mısır yönetimiyle de anlaşarak bölgede tutunacak ve daha ileri adımlar atmaya yöneleceklerdi.
İngilizlerin devletler arası hukuka dayanmayan bu tarz girişimlerinin farkına varan Sultan Abdülhamid, derhal harekete geçti ve Mısır'la bir dizi diplomatik anlaşmalar yaparak İngiliz işgalinin önünü kesmeye çalıştı.
Padişah, ilk olarak Rüştü Paşayı "Bölgede Osmanlı hukukunu muhafaza ve müdafaa" etmekle vazifelendirdi.
Emrindeki mühim bir kuvvetle bölgeye giden Rüştü Paşa, 15 Şubat 1906'da Akabe'yi işgal etti.
Bu durumdan rahatsız olan İngiltere, bir notayla Babıâli'yi protesto etti ve hemen Akabe Körfezine bir savaş gemisi gönderdi.
Ardında, İngiltere 3 Mayıs 1906 tarihli şu ültimatomu verdi: "Akabe Körfezini on gün içinde boşaltın!"
Sultan Abdülhamid, bu ültimatoma karşı İngiltere'nin Mısır üzerindeki hak ve hakimiyet gösterisinin hukuka uygun olmadığını, dolayısıyla yeni sınırın yalnızca İstanbul ve Kahire hükümetlerinin emrinde olan subaylarından müteşekkil bir komisyon tarafından tesbit edileceğini duyurdu.
Bu karma komisyon, toplam sekiz maddelik bir protokol hazırladı ve hükümetlerin tasdikiyle de bunu tatbik sahasına koydu.
Buna göre, Sina Yarımadasının bazı kısımları ile Akabe'nin tamamı Osmanlı tarafında kaldı.
Akabe'de diplomatik yönden de hezimete uğrayan İngiltere, bu duruma hayli içerlendi ve maksadına vasıl olmak için yeni fırsatlar kollamaya koyuldu.
Nitekim, Osmanlı'nın bölgede zor duruma düştüğü Birinci Dünya Savaşı esnasında, İngiltere'nin ilk işi Akabe şehrini ve limanını topa tutmak (3 Kasım 1914) ve burayı işgal etmek olmuştur.

.

Yeni Anayasa eşiğinde "4x4"lük hata

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


12 Mart 2012, Pazartesi
Eğitim sistemiyle ilgili olarak "4+4+4" formülünün gündeme getirilmesi, zamanlama açısından ciddî bir hata oldu.
Zira, gündemin öncelikli meselesi yeni Anayasa çalışmasıdır.
Bu mühim çalışmayı sekteye uğratacak, gölgede bırakacak, yahut yavaşlatmaya sebebiyet verecek bir başka meselenin apansız şekilde gündeme getirilmiş olması, en azından stratejik yönden hatalı bir davranış olmuştur.
Okula başlama yaşı, 4+4+4 formüllü kesinti kademeleri veya mecburî eğitim süresi gibi hususların fayda yahut zararları bir tarafa...
Bu meselenin, tam da Meclis'teki partilerin yeni Anayasa çalışmasına vargücüyle odaklanması gereken bir zamanda tartışmanın gündeme taşınmış olması, bize göre büyük bir tahlihsizlik olmuştur.
Zira, mecburî veya kesintili eğitim konusu, gerek usûl yönünden ve gerekse önem sırası itibariyle Anayasa'dan sonra gelir. Anayasa'ya nazaran bir "tali mesele"dir.
Üstelik, yeni bir "kànunî düzenleme"yi gerektiriyor.
İşte, böylesi bir kànunî düzenlemenin, temel kànunlar manzumesi olan Anayasa'dan sonraya bırakılması çok daha isabetli olurdu.
Çünkü, bu iş hem daha kolay hal yoluna girer, hem de hazırlanmakta olan sivil yeni Anayasa çalışması üzerinde daha sakin, daha güvenli bir atmosfer meydana gelirdi.
Şimdi ise, durum daha da çetrefilli bir hale geldi: Yeni Anayasa ile ilgili partiler arasında mutlaka sağlanması istenen uyum sarsıldı, güven zedelendi, gerilim yükseldi ve zıtlaşma daha da körüklenmiş oldu.
Bazı çevreler, mızıkçılık yapmak için zaten bahane bekliyordu. Arayıp da bulamadıkları bahane ise, iktidar kanadının eliyle önlerine servis edildi.
Bu durumda, insanın aklına ister istemez şu da geliyor. Acaba, yeni bir sivil Anayasa'nın yapılmasını istemeyen, bunda başarılı olunacağına inanmayan ve bu maksatla süreci (bilerek–bilmeyerek) baltalamaya çalışanlar mı var?
Her şeye rağmen, Türkiye'nın sırtında ayıplı kocaman bir yama gibi duran "Darbe Anayasası"ndan kurtulmamız lâzım. Başkaca herhangi bir meselenin siyasetin gündeminde öncelikli hale gelmesini doğru bulmadığımızı, bu vesileyle ifade etmek istiyoruz.

Ilısu Barajı; yahut, tebrikler Eroğlu

Bilhassa hidro elektrik santralleri hakkındaki gayretlerinden dolayı, Orman ve Su İşleri Bakanı Sayın Veysel Eroğlu'nu tebrik ediyoruz.
Bu meyanda, son haftalarda Artvin'den sonra Mardin'den de sevindirici haberler geldi: Buralarda, Türkiye'nin dünya sıralamasına girecek çaptaki yeni barajları yükseliyor.
9 Mart günü Mardin'e giden Eroğlu, orada inşaatı devam eden Ilısu Barajı'nın şantiyesinde incelemelerde bulunmuş ve barajın gövde dolgusuna ilk malzemeyi koymuş bulunuyor.
Bu yöndeki haberler, evvelâ o bölgenin insanı olarak, sâniyen kalkınan bir Türkiye'nin sevdâlısı olarak bizi ziyadesiyle sevindiriyor.
Zira, Türkiye'nin bir numaralı "millî proje"si olan GAP'ın en mühim bir ünitesi olan Ilısu Barajı projesi, hemen her yönüyle bir hayat kaynağı hüviyetine sahip olmasına rağmen, yarım asırdır inanılmaz derecede bir takım aksiliklere maruz kaldı.
O coğrafyayı bilmeyen, tanımayan, o bölgenin insanını zerrece umursamayan mahiyeti bizce meçhûl bazı çevreler, yüzlerine "insancıl maskeler" geçirdiler ve adeta havari kesilerek barajın yapılması çalışmalarına kocaman takozlar koydular.
Onlara göre tarihî kalıntılar zarar görecek, Hasankeyf mağaraları sular altında kalacak, bölgenin turizmine büyük darbe vurulacak, falan filan... (Bunlara sorarsanız, sular altındaki Venedik şehri bir harikadır ki, dünyanın turistini çekiyor. Peki, benzer bir görünüme kavuşacak olan Hasankeyf mağaraları için neden aynı yaklaşım gösterilmiyor? Doğrusu, paradoksal bir durum.)
İnanıyoruz ki, bunların hiçbiri onların umurunda değil. Bu gürûhun bütün çığırtkanlığı, GAP'ın canlanması, bölgenin her yönüyle kalkınması, Türkiye'nin daha aydınlık bir ülke haline gelmesini engellemeye çalışmaktan ibarettir.
Ne yazık ki, yaklaşık elli sene müddetle bu çalışmalarında nisbeten başarılı oldular.
Ama, şükürler olsun, artık pes etmek ve kendi dertlerine yanmakla başbaşa kaldılar, kalmaya mahkûm oldular.
Sayın Eroğlu, sakın bu işi gevşek tutmayın ve çalışmaları yakından takip edin.
Zaten, bu yeteri kadar geç kalınmış bir hizmettir. Türlü sebep ve bahanelerle daha da geciktirilmesin.
Bölgenin bir ferdi olarak biliyor ve inanıyoruz ki, Ilısu Barajıyla, evvelâ sınır hattından tâ Malabadi Barajına (Şırnak, Mardin, Siirt, Batman köyleri) kadar olan kurak ve çorak topraklar canlanacak; bölge, aynı zamanda tarım, hayvancılık ve sanayi bakımından da hayat bulacaktır. İşsizlik oranı hızla azalacak, terör faaliyetleri minimize olacaktır.
İstanbul'dan sonra Türkiye genelinde de su ve baraj hizmetlerine dair eserlere imza atan sayın Eroğlu'nu tebrik ediyor, gayretli çalışmalarının devamını diliyoruz.

Sosyo–kültürel programlar

Yeni Asya camiasının yurt içi ve yurt dışında düzenlemiş olduğu sosyo–kültürel programlar, her yılın özellikle Mart ayı başlarından itibaren ayrı bir yoğunluk kazanıyor.
"Dâvete icabet" çerçevesinde, diğer arkadaşlarımız gibi biz de mümkün mertebe bu programlara iştirak etmede gayret gösteriyoruz.
Dâvetler yoğunluk kazandığı için, şu bilgi notunu paylaşmak ihtiyacını duyduk: Şu an itibariyle, Mayıs ayı ortalarına kadar olan hemen bütün hafta sonlarımız dolu görünüyor.
Berâ–yı mâlûmat.

.

Manastır'dan yükselen hürriyet sadâsı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


14 Mart 2012, Çarşamba
II. Meşrûtiyet haftasının kronolojisi
20 Temmuz 1908: Kolağası (binbaşı) Resneli Niyazi Bey, Manastır'da Hürriyeti ilân ettiğini duyurdu.
23 Temmuz: Enver ve Niyazi Beylerin başını çektiği Jön Türkler, Manastır'da Meşrûtiyeti ilân etti.
24 Temmuz: Sultan II. Abdülhamid, bir fermanla II. Meşrûtiyeti resmen ilân etti.
26 Temmuz: Bediüzzaman Said Nursî, önce İstanbul Sultanahmet Meydanında, ardından Selanik Hürriyet Meydanında hürriyet ve meşrûtiyete dair ilmî/fikrî mahiyette bir "Nutuk" irad etti.

Nâzenin Meşrûtiyet uğrunda...

Bugün adına "demokrasi" dediğimiz meşrûtiyetin ikinci kez ilân edilmesinin üzerinden bir asırdan fazla bir zaman dilimi geçti.
Türkiye'de, esasında yaklaşık 150 yıldır hürriyet ve demokrasi mücadelesi veriliyor: 1965'te Genç Osmanlılar Cemiyetinin (Jön Türkler/Fr: Jeunes Turcs) kurulmasıyla meydana çıkan bu mücadele, 1876 yılı sonlarında ilk meyvesini vermeye başladı.
Henüz yeni tahta çıkmış olan Sultan II. Abdülhamit, 23 Aralıkta Kànun–i Esâsiyi (Anayasa) kabul ile meşrûtiyet sistemini ilân etmiş oldu. Ardından, Mebûsan ile Âyân Meclisleri kuruldu ve böylece meşrûtî yönetime geçilmiş oldu.
Ne var ki, bu demokrasi bayramının ömrü çok kısa sürdü. Osmanlı–Rus harbi (1878) dağdağası içinde Meclis feshedildi, anayasa askıya alındı; böylelikle meşrûtiyetin birinci faslı kapanmış oldu.
Sultan II. Abdülhamid, 30 yıl müddetle meşrûtiyetin önünde setler oluşturup engeller koymakla meşgul olurken, Ahrar denilen Osmanlı hürriyetçileri ise, bugünkü anlamıyla demokrasi ve özgürlük mücadelesi vermeye devam etti.
Bu uğurda yıllar yılı büyük gayretler sarf edildi, çok ağır bedeller de ödendi. Ancak, yine de hürriyet ve meşrûtiyet, hakiki veçhesiyle bir türlü avdet etmiyordu.
Asker ve sivil kesimden birçok Osmanlı aydını meşrûtiyet mücadelesi vermeye kararlılıkla devam etti. Lâkin, ortada çok büyük bir eksiklik vardı. Şöyle ki: Medrese cenahından, yani ulemâ canibinden hemen hiç destek yoktu. Meşrûtiyetin Kur'ân'a uygun, İslâmla barışık bir sistem olduğunu izah edecek âlimler meydanda görünmüyordu. Yani, bu cihette ürkütücü olduğu kadar, pek düşündürücü bir boşluk vardı.
İşte, o büyük boşluğu 1907 yılı sonlarında Osmanlı devlet merkezine, yani Dersaadet'e gelen Bediüzzaman Said Nursî doldurmaya gayret etti.
İstanbul'a gelir gelmez hükümete maarif konusunda bir dilekçe veren genç Said, ayrıca Şekerci Handa kendisine tahsis edilen ofisi bir cihette "meclis–i efkâr"a çevirerek, ulemâ ve hükemâya meydan okuyarak, gerek ilmî ve gerekse siyasî meselelerde fikir ve hatta inisiyatif sahibi olduğunu kamuoyuna ilân etti.
Bediüzzaman, bununla da yetinmeyerek, İstanbul'un en gözde camilerinde vaazlar verip hitabelerde bulunarak, hürriyet hakikatini ve meşrûtiyetin faziletini kitlelere mal etmeye çalıştı. Tutuklanıp hapse atılmasına rağmen, o bu dâvâsından asla vazgeçmedi. Hapiste mahkûm iken dahi, hükmetmeye devam ediyordu.
Her büyük dâvâ bir bedel gerektiriyordu; Üstad Bediüzzaman da bedel ödüyor ve hayatı pahasına bu bedeli ödemeye hazır olduğunu bilfiil ispat ediyordu.
Jön Türklere mensup Niyazi ve Enver Bey gibi gözüpek subaylar, Bediüzzaman'ın bu kararlı hizmetinden de cesaret alarak, 1908 Temmuz'unda Sultan Abdülhamid'in mutlakiyet rejimine karşı direnişe geçtiler.
Rumeli'de yıllardır Balkan çeteleri ile Makedon komitacılarına karşı yiğitçe mücadele veren Kolağası Niyazi Bey Manastır'da, Binbaşı Enver Bey de Selanik'te askerleriyle birlikte dağa çıkarak, Sultan Abdülhamid'i meşrûtiyet idaresini yeniden ilân etmeye zorladılar.
Padişah, ilk başta meselenin ciddiyetinin farkında değildi. Bunu basit bir isyan hareketi zannederek, asker kuvvetiyle bastırmayı düşündü. Hatta Birinci Ferik (Korgeneral) Şemsi Paşayı teftiş ve gözdağı vermek maksadıyla Manastır'a gönderdi. Ancak, umduğu neticeyi alamadığı gibi, durum daha da aleyhine döndü.
Bu arada, 20 Temmuz'da toplanan Arnavutluk kurultayı, meşrûtiyetin derhal ilân edilmesini istedi; aksi halde, İstanbul'a doğru yürüyüşe geçeceklerini bildirdi.
Sultan Abdülhamid, durumun fevkalâde ciddî olduğunu görüp durakladı, hatta geri adım atmak zorunda kaldı.
Meselenin olgunlaştığına ve dâvâlarının nisbeten taban bulduğuna kanaat getiren Enver ve Niyazi Beyler, arayı hiç soğutmayarak 23 Temmuz günü Selanik ve Manastır'dan hürriyeti ilân ettiklerini İstanbul'a bildirdiler.
Artık, hadiselerin fıtrî seyrine razı olmaktan başka çaresi kalmayan Sultan Abdülhamid, hemen ertesi gün, yani 24 Temmuz 1908'de resmî bir fermanla meşrûtiyetin yeniden tesis edileceğini ilân etti.

Yarın: Bunun adı "Hürriyet Bayramı"dır



Azerbaycan'da Türkçe yasağının kaldırılması



Oğuz boyuna mensup Türkmenlerden olan Kaçar Hanedanı (Saltanat–ı Kacariye), 1796–1925 yılları arasında bugünkü İran ve Azerbaycan topraklarının çoğunu içine alan geniş bir bölgede hüküm sürmüştür.
İşte, bu hanedanın mühim temsilcilerinden biri olan Müzaferüddin Şah, 1900 yılı Güz aylarında "İran Şahı" sıfatıyla İstanbul'a gelir ve Sultan Abdülhamid ile ikili görüşmelerde bulunur.
Sultan Abdülhamid, bu görüşme esnasında mevkidaşı Şah'tan o zamana kadar Azerbaycan mekteplerinde tedrisi yasak olan "lisân–ı Türkî" üzerindeki yasağın kaldırılması talebinde bulundu.
Şah da, bu talebin haklı ve yerinde olduğuna kanaat getirdi ve bu yöndeki kararını henüz seyahat halindeyken bir telgrafla İran'daki hükümet erkânına (Maarif Nezaretine) bildirdi.
O günkü İstanbul gazeteleri, bu müjdeli haberi şöyle sözlerle neşrettiler: "Muzafferüddin Şah, 'Azerbaycan’da bulunan mekteplerde bundan böyle Fars dili ile berâber Türk dilinin dahi tedrisine ve bilhassa Türkçenin lâyıkı veçhiyle öğretilmesine itinâ edilmesini' emretmiştir." (29 Ekim 1900 tarihli Tercümân–ı–Hakikat)
Gariptir ki, İran'ın yüz yıllar boyu Türk/Türkmen hanedanlar idare ettikleri halde, bu devletlerin resmî dili genelde hep Farça olmuştur. Hatta, bu gelenek Selçuklularda da aynen devam etmiştir.
Resmî dilin o tarihlerde Farsça olmasının yadırganacak bir tarafı olmasa gerektir. Zira, Arapça'dan sonra edebî yönden en kuvvetli bir lisan olan Farsça, aynı zamanda yerleşik bir medeniyet lisanı olma hüviyetini haizdir.
Tuhaf olan husus, Türkmenlerin idaresinde olan ve mutlak ekseriyetini Azerî Türk'ün teşkil ettiği Azerbaycan'da ana dil Türkçe'nin uzun süre eğitim–öğretim alanında terk edilmiş, yahut yasaklanmış olmasıdır.
Sultan II. Abdülhamid, öyle anlaşılıyor ki bu tuhaflığa son verilmesi hususunda mühim bir rol oynamış.

.
Bunun adı "Hürriyet Bayramı"dır

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


15 Mart 2012, Perşembe
Meşrûtiyet askıya alınmıştı
Doğrusunu söylemek gerekirse, Temmuz 1908'de ilân edilen şey, meşrûtiyetten ziyade hürriyettir. Zira, Meşrûtiyet, tâ 1876'dan beri vardı ve sadece askıya alınmış durumdaydı.
Dolayısıyla, 23 Temmuz günü Manastır'da ilân edilen şeyin adı "hürriyet" idi ve Niyazi ile Enver Beyler de "kahraman–ı hürriyet" sıfatıyla alkışlanıyorlardı.
Üstelik, bu tarih resmî cihetten de "Hürriyet Bayramı" günü olarak kabul edildi.
Öyle ki, tâ 1935 yılına kadar bile her 23 Temmuz günü "Hürriyet Bayramı" şeklinde kutlanmaya devam etti.
1908'de hürriyetin ilânını müteakip, Kànun–i Esâsi (Anayasa) tekrar yürürlüğe kondu; ardından, Mebûsan ile Âyân Meclisleri yeniden teşkil edilerek, meşrûtiyetin ikinci faslına geçilmiş oldu.
Bu faslın ömrü de, nice teessüfler olsun ki diğeri gibi pek kısa sürdü. Daha birinci senesini doldurmayan yeni meşrûtiyet, yine "meşrûtiyet adına" adeta hançerlenerek katledildi.
Tetikçi olarak kullanılanlar, Selanik Ordusu da denilen bozguncu Hareket Ordusunun içindeki canilerdi.
Azmettirici asıl katil ise, Jön Türklerin ve İttihatçıların içine sızıp sinsice faaliyet yürüten gayr–ı Türk, gayr–ı müslim komitacı ruhlu heriflerdi.
Hariçten de kuvvet alan bu şer ittifakı, hürriyet ve meşrûtiyeti bu millete çok gördüler. Serpilip boy vermesinden de ürktüler. Yegâne çare olarak bu sistemi boğazlayarak katletmeyi bildiler ve onu yaptılar.
Böylelikle, Mutlakıyet devrinin hafif istibdadı, meşrûtiyette yerini tam hürriyet yerine daha şedit bir istibdada terk etti.
Cumhuriyet devrinde "mutlak istibdat"a dönüşen rejim, ancak 1950'de bir derece nefes alabildi.
Neyse ki, çıkmayan candan ümit kesilmez. 1908'de ancak 10 ay hürriyet havası teneffüs eden meşrûtiyet, 1950'de ise 10 yıllık bir hürriyet devresi yaşandı.
Yaklaşık yüz elli yıldır düşe kalka giden Türkiye'nin demokrasi mücadelesi, ümit ediyoruz ki, önümüzdeki dönemde daha parlak bir sûrette şahlanarak istikbâle müteveccih olarak yoluna devam edip gidecek.

Büyük dâvâlar büyük bedel ister

Hürriyet ve Meşrûtiyetin Enver ve Niyazi Beyler tarafından ilânı, Rumî tarihle 10 Temmuz, Milâdî'ye göre ise 23 Temmuz gününe tekabül ediyor.
O zamanlar Rumî tarih revaçta olduğundan, Hürriyet ve Meşrûtiyet'in ilânından her bahis açıldığında, genellikle bu hadiseden "10 Temmuz hareket–i mesûdânesi" diye söz edilirdi.
Bu mes'ud hareketin tahakkuk etmesi, hiç de kolay olmadı.
Diğer İttihatçı komitacıların niyeti bir tarafa, o tarihte inisiyatifi elde tutan Niyazi ve Enver Beylerin maksadı, tamamıyla hürriyet ortamını vücuda getirmek ve meşrûtiyetin ilânını sağlamaktan ibarettir.
Zahirde Padişah'a isyan ediyorlar gibi görünmekle beraber, işin aslı bundan ibaret değildir. Nitekim, 24 Temmuz'da Meşrûtiyetin yeniden ilân edilmesiyle birlikte, bu kahraman şahsiyetler Sultan Abdülhamid'e muhalefeti bırakmış ve onun emri altına girmişlerdir.
Eğer asıl maksatları Sultan'ı devirmek olsaydı, hareketleri başka türlü olurdu. (Padişahın devrilmesiyle neticelenen 1909 Nisan'ındaki Hareket Ordusunun inisiyatifi bu gibi subayların elinde değildi. Komuta kademesinde çoğu dönme olan Selanikli subaylar vardı.)
Sultan Abdülhamid, Manastır'daki Niyazi Beyin hürriyet teşebbüsünü akim bırakmak için Şemsi Paşayı görevlendirmiş ve onun başarısından emin görünüyordu.
Şemsi Paşa, istibdat idaresine bütün sadakatiyle bağlı bir komutandı.
Ne var ki, işler onların düşündüğü ve planladığı gibi gitmedi. Şemsi Paşa, Manastır'da Mülazım Atıf isimli genç bir fedai tarafından vurularak öldürülünce, bütün planlar akim kaldı.
Sultan Abdülhamid, daha fazla kan dökülmemesi için Enver ve Niyazi Beylerin istediği doğrultuda harekete kendini mecbur hissetti.
Böylelikle, bir devir sona erdi ve Osmanlı tarihinde yeni bir devir başladı.
Bu yeni devrin, şüphesiz günümüze de yansıyan mühim tesirleri vardır.
* * *
Hürriyet ve meşrûtiyetin 1908 Temmuz'unda ilânı, her ne kadar fazla kan dökülmeden gerçekleşmesi mümkün oldu ise de, bu muzafferiyetin sağlanması hiç de kolay olmadı.
Bu uğurda uzun yıllara dayanan şânlı bir mücadele süreci var. Namık Kemâl, 1888'de vefat etmiş olmasına rağmen, hemen bütün ömrü bu yolda vermiş olduğu gayretli hizmetlerle geçti.
Dolayısıyla, bu büyük dâvânın fikrî/siyasî arka planında Namık Kemâl ve arkadaşlarının geldiğini unutmamak gerek.
1900'lü yılların ilk başlarında ise, hürriye ve meşrûtiyet hareketini askeriyede Enver ve Niyazi Beyler, içtimaî sahada Mizancı Murad ve Prens Sabahaddin Beyler ile ilmî cenahta Bediüzzaman Said Nursî'nin lâyıkıyla temsil ettiğini görmekteyiz.
Bu arada, Üstad Bediüzzaman'ın 33 yıldır uğrunda mücadele verilen Meşrûtiyet'in ilânından sadece 6–7 ay kadar evvel İstanbul'a geldiğini ve gelir gelmez ilminden, isminden, fikirlerinden söz ettirdiğini özellikle hatırlatmak isteriz.
* * *
Bütün bunlara ilâveten, Üstad Bediüzzaman'ın Hürriyet ve Meşrutiyet'in ilânından hemen sonra meydanlara çıkıp bu meyanda nutuk irad eden ilk şahsiyet olduğu hususu tarihin kayıtlarında mevcuttur.
Hem, onun "Hürriyete hitap" isimli nutku öylesine benimsendi ki, Enver ve Niyazi Bey gibi kahramanlar, onu derhal Selanik'e dâvet ederek, aynı nutku oradaki Hürriyet Meydanında tekrarlamasını istediler.
Neticede, kendisi de bu dâvete icabet ederek oraya gitti ve hizmetini ifâ eyledi.
Bilâhare, hayırlı her işte olduğu gibi, hürriyet ve meşrûtiyetin önüne de bazı muzır mâniler çıktı. İstibdat daha da şiddetlendi. Vesâire...
Ne var ki, bu menfiliklerin hiçbiri meşrûtiyetin ruhundan, özünden kaynaklanmadığı gibi, görülen zarar ve zulümler ise asıl meşrûtiyet düşmanları tarafından kast–ı mahsusla işlendi. Ta ki, meşrûtiyet gelişmesin, kanlı boğuşmalar içinde silinip gitsin...
Bu mühim noktanın da altını çizmekte fayda var.

.Bu yaptığın hiç de ŞIK olmadı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


16 Mart 2012, Cuma
Ahmet Şık ve Nedim Şener. Muhtelif yayın organlarında çalışmış, kendilerini yetiştirmiş iki gazeteci meslektaşımız.
Ergenekon Soruşturması kapsamında gözaltına alındılar ve bir yılı aşan toplam 11 duruşmalı Silivri Cezaevindeki tutukluluk süresinin ardından üç gün evvel (13 Mart) tahliye edildiler.
Tutuklanmaları bizi ne derecede üzdüyse, serbest bırakılmaları da aynı ölçüde sevindirdi. Ne de olsa, aynı mesleğin insanlarıyız ve sadece fikrimizi beyan etmekle vazifeliyiz.
Nedim Şener'in kameralar karşısında aktardığı hususlar, en az kendisi kadar bizi de duygulandırdı.
Ahmet Şık'ın ise, kendi ifadesine göre başına gelenlerin asıl sebebi, geçen sene yayına hazır hale getirmiş olduğu ve "İmamın Ordusu" ismini vermeyi düşündüğü kitap çalışmasıdır.
Aynı kitap, geçtiğimiz günlerde "Dokunan Yanar" ismiyle piyasaya çıktı.
Ayrıca, bu kitabın internet versiyonu da yayınlandı ve pdf formatıyla pakçok okuyucuya servis edildi.
İşte, biz de—yazarı artık serbest olan—bu kitabın bize bakan, yani Yeni Asya ile ilgili olarak bütünüyle yanlış, hatta sahibini utandıracak kadar fâhiş bir hatasını burada nazara verme gereğini duymaktayız.
Kitabın birçok bölümünde Yeni Asya'dan söz ediliyor. Tamamı üzerinde değerlendirme yapmak, köşe yazısı hacmini ziyadesiyle aşar.
Dolayısıyla, burada bunlardan sadece bir tanesi olan "12 Mart Muhtırası" ve muhtıracı cuntacılar hakkında Yeni Asya'nın takındığı tavrın söz konusu kitapta bütünüyle çarpıtılmış olması noktası üzerinde durmak istiyoruz.
Bu noktaya kitabın 17. sayfasında, pdf formatında ise 5. sayfada temas ediliyor.

Tesbit değil, kuru iddia

Ahmet Şık, Yeni Asya'nın "12 Mart Muhtırası" karşısında takındığı tavrını gûyâ delillendirmeden önce, kendince "tespit" dediği şöyle bir iddiada bulunuyor: "Çeşitli tarikat ve cemaatler altında örgütlenen İslâmî yapılar, ideolojik olarak Kemalizm'e karşı dursalar da, her zaman devletin politik yapısını savunan, koruyan ve destekleyen güçlerdi. Çünkü, tarikatların stratejik çıkarlarına hizmet eden her darbeyle, bu yapıların kendilerine rakip olabilecek bütün ilerici ve devrimci kuvvetleri eziliyordu."
Biraz sonra açıkça anlaşılacağı gibi, bu bir tesbit falan değil, Yeni Asya hakkında düpedüz bir yalan, iftira ve kuru bir iddiadan ibarettir.
Şimdi de, sayın Ahmet Şık'ın "kes, kopyala, yapıştır" usûlüyle kitabında delil–ispat babında zikretmiş olduğu ifadelere bakalım.

"Ordunun verdiği muhtıra üzerine" öyle mi?

Söze giriş ifadeleri dahil olmak üzere, başka birçok yerde de iktibas sadedinde nazara verilen bu husus, "Dokunan Yanar" isimli kitabın 17. sayfasında aynen şu sözler yer alıyor: "Bir dönem Said Nursî'nin avukatlarından olan ve cemaat içindeki etkinliği ile tanınan Bekir Berk'in, Yeni Asya Gazetesi'nin 10 Şubat 1971 tarihli sayısında, ordunun verdiği muhtıra üzerine yaptığı değerlendirme tam da bu tespitimizi doğrular nitelikteydi:
'Bu ses tarihimizin sesidir. Bu ses sanki Mohaç'tan gelen sestir. Bu ses Malazgirt'ten yükselen bir sestir. Bu ses Kanije gazilerinin sadâsını aksettirmektedir. Bu ses hürriyet ve istiklâlimizin, bu ses din ve imânımızın, şerefimizin ve hasiyetimizin bekçileri şerefli paşalarımızın, erlerimizin tek kelimeyle Mehmetçiğimizin sesidir...
'Bu ses, sağa da sola da gelişi güzel yumruk sallayanların değil, tehlikenin nereden geldiğini bilen, gören ve onun üstüne yürüyen ve onlara son defa 'Hizaya gel' komutunu verenlerin sesidir.
'Bu ses, meseleleri kànunların çerçevesinde halletmek isteyenlerin, bu ses millet iradesini korumayı ahdedenlerin sesidir..." (10 Şubat 1971)

Muhtıra 12 Mart'ta verildiğine göre...

Sanırım, Ahmet Şık'la aynı zâviyeden bakanların düşmüş olduğu fâhiş hatayı sizler de hemen fark etmişsinizdir.
Ama, besbelli ki, onlar peşin hükümlü hareket etmişlerdir.
Bundan dolayı da, Yeni Asya'nın 10 Şubat 1971 tarihli nüshasında çıkmış olan orduyla ilgili bir yazıyı, tutup sanki "12 Mart Muhtırası"ndan sonra kaleme alınmış gibi, düz mantığa bile takla attıran tuhaf mı tuhaf bir değerlendirmeye tâbi tutmuşlardır.
İşte, buna katmerli bir hata, yahut cehl–i mürekkep derler.
Evet, bu kimseler öyle bir hataya düşmüşler ve peşin hükümlülük marazı gözlerini öylesine bürümüş ki, kerratla okuyup gözden geçirdikleri "10 Şubat" tarihini es geçerek, bu tarihli yazıyı bir ay sonra vuku bulan "12 Mart Muhtırası"yla ilgili değerlendirmelerin arasına sokuşturmayı mârifet bellemişlerdir.
Sayın Şık, Av. Bekir Berk'in 10 Şubat 1971 tarihli yazısını nasıl olup da kitabınızda "ordunun verdiği muhtıra üzerine yaptığı değerlendirme"ye çevirdiniz.
10 Şubat'ın 12 Mart'tan önce geldiği, hiç mi dikkatinizi çekmedi? Bunu size hiç mi hatırlatan bir dostunuz olmadı?
Eh, madem şimdi öğrenmiş oldunuz, o halde lütfen bu hatanızı hemen düzeltme cihetine gidiniz ve özellikle Yeni Asya camiasının hiçbir zaman darbecilere, cuntacılara yakın durmadığı, onların tavırlarına sıcak bakmadığı şeklindeki hakkını açık şekilde teslim ediniz.

Doğrusu nedir?

12 Mart Muhtırası öncesi ve sonrasındaki gelişmeler ve bilhassa Yeni Asya'nın takınmış olduğu tavrın ne şekilde olduğunu öğrenmek isteyenlerin, 1977'de Hüseyin Demirel imzasıyla yayınlanan "12 Mart'ın İçyüzü" isimli kitabı bulup okumalarını tavsiye ederiz.
Bu kitapta herşey açık bir dille ve bütün delilleriyle ortaya konmuş durumda.
Meselâ, cuntacıların desteğiyle başbakanlık makamına getirilen Nihat Erim için, Yeni Asya'nın manşet haberi aynen şu başlıkla sunulmuş:
Partilerüstü (!) Başbakan Bulundu:
CHP Milletvekili Nihat Erim
* * *
Bununla beraber, Av. Bekir Berk'in söz konusu tarihli Yeni Asya'da "Kahraman Türk ordusu" hakkında, şân ve şerefle dolu mâzisini nazara vermek sûretiyle yazmış olduğu makalesi yayınlanmıştır.
Ancak, bu makale sûret–i kat'iyyede "cuntacılara övgü" mahiyetinde değildir. Olması da imkânsız.
Tam tersine, o yazı Genelkurmay Başkanı Org. Memduh Tağmaç'ın, o günlerin bazı medya organlarında çıkan ve ordunun şeref ve haysiyetini doğrudan hedef alan (burada zikretmekten haya ettiğimiz) karalayıcı, tahkir ve tezyif edici mahiyetteki yayınlara karşı yapmış olduğu "meşrû müdafaa" sadedindeki açıklamalarına binaen yazılmış.
O dönemin cuntacıları olan milliyetçiler ile sosyalistler, hiç çekinmeden "İktidara seçimle, demokrasiyle varılmaz" diyebiliyorlardı.
Bu iki kesimin de cuntalarla irtibatlı olduğu sonradan açıkça anlaşıldı.
Mahir Kaynak'ın sonradan deşifre etmiş olduğu "Sosyalist Cuntası"nın başında Korgeneral Cemal Madanoğlu, milliyetçi cunta tarafının başında ise Kurmay Yarbay Orhan Kabibay bulunuyordu.
Bu iki şahıs da, 27 Mayıs Darbesinin sabıkalıları arasında yer alıyor.
Öte yandan, "12 Mart Cuntası" liderinin de Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur, ikinci adam ise Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler olduğu bir vakıadır. Genelkurmay Başkanı Org. M. Tağmaç, onların tesiri altında muhtırayı imzalamaya mecbur kalmıştır.
Bir konunun bütün yönleri bilinmediği takdirde, yapılacak değerlendirmeler ya eksik, ya da yanlış olur. Ahmet Şık da, işte hiç de şık düşmeyen böylesi bir hataya düşmüş görünüyor.

.

Nevrûz nedir, ne değildir

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


21 Mart 2012, Çarşamba
Asıl Nevrûz Bayramı günü bugündür. 21 Mart'a denk düşen Nevrûz, sadece Anadolu'da değil, Orta Şark'tan tâ Orta Asya'nın iç bölgelerine kadar uzanan geniş bir coğrafyada çok geniş bir halk kitlesi tarafından asırlardan beri "Bahar Bayramı" olarak türlü şenliklerle kutlana gelmektedir.
Başka bir niyet, kasıt, yahut yönlendirme olmadığı takdirde, Nevrûz (yeni gün), şu güzelim mânâları içinde barındırır: Baharın başlangıcı. Zeminin tebessümü. Mahlukatın bayramı. Şenlik günü. Ağaçların, bitkilerin çiçek açmaya, neşv û nemâya başlaması. Karların erimeye, suların çağlamaya, çağlayanların coşmaya başladığı mevsim. Vesâire...
Meseleye neresinden bakılırsa bakılsın, Nevrûz hoş, güzel, sevimli, coşkulu mânâlara tekabül eder.
Dahası, Nevrûz yüz yıllar boyu hep bu mânâ paralelinde kutlanıp idrak edilmiş.
Fakat ne gariptir ki, son yirmi–otuz yıllık zaman zarfında, Nevrûz Türkiye'de bir başka türlü kutlanmaya başladı. Yer yer hakikî mânâsından tamamıyla saptırılarak...
Tıpkı, geçtiğimiz Pazar (18 Mart) günü Diyarbakır ve İstanbul Kazlıçeşme'de (Kezâ, bir gün sonra İstanbul Eyüp'te) olduğu gibi...
Tasrih etmekte fayda var: Eyüpsultan'daki programda baştan sonra oyun, gösteri, şenlik vardı; ancak, diğerlerine maalesef kan ve şeddet karıştı. Ortalık adeta savaş alanına çevrildi.
Milletin müşterek malına büyük zarar verildi. Hepimizin kullandığı otobüsler (40 kadar), metrobüsler, tramvaylar taşlandı, turnikeler parçalandı, evlerin, arabaların, hatta yolcular için yapılan durakların camları dahi paramparça edildi.
Sebep ve gerekçe ne olursa olsun, bu mel'ânetin sergilenmesine rahmet değil, lânet okunur ancak.
Devlete güç yetiremeyenler, vargücüyle milletin malını, rahatını, huzurunu tahribe yöneldiler.
Peki, insanlık bunun neresinde?
Bu yapılanların Kürtlükle zerrece bir alâkası var mı?
Vatandaşlık bu mudur?
Kürt vatandaşlar da o durakları, o toplu ulaşım vasıtalarını kullanmıyor mu?
Patlayıcı operasyonları yapılmayıp, tâ günler öncesinden güvenlik tedbirleri alınmasaydı, kim bilir daha neler olacaktı, neler.
* * *
BDP–PKK karma cephesi, Nevrûz kutlaması adı altında, 18 Mart gününde büyük şehirlerde büyük gösteriler yapmak istedi. Bunun için de, izin talebinde bulunuldu. Ne var ki, izin verilmedi.
Belki verilebilirdi; ancak, niçin izin verilmediği hususu, bizce meçhûl. Zira, "hikmet–i hükûmet"i tam olarak bilemiyoruz.
Velev ki toplantı izninin verilmemesi bir haksızlık olsa bile, bu durum yine de etrafın yakılıp yıkılarak daha büyük bir haksızlığın sergilenmesine gerekçe olamaz ve olmamalı.
* * *
Bu arada, "Nevrûz günü değildir" gerekçesiyle, 18 Mart tarihli Kazlıçeşme'deki toplantıya yasak koyarak, bir gün sonra Eyüpsultan'daki programa izin verilmesinin de bir çifte standart uygulaması olduğunu belirtmekte fayda var.
Yine de, bu gibi hadiselerde geçerli mantığın ve doğru bakış açısının şu olduğuna, yahut olması gerektiğine inanıyoruz: Bir haksızlığa bir başka haksızlıkla mukabele edilmez. Bir yanlışlık, bir başka yanlışlıkla telâfi edilmeye çalışılmaz.
Bu çerçeveden bakınca, şunu söylemek mümkün: Türkiye'de hürriyet ve demokrasi, lâyıkıyla işlemiyor veya işletilemiyor. Aynı şekilde, temel insan haklarının işleyişinde ciddî sıkıntılar var.
Şayet, asıl maksadımız hürriyetin, demokrasinin, insan haklarının önünü açmak, sıkıntıları gidermek ise, bunun yolunun yine "müsbet hareket" metodundan geçtiğine inanmak durumundayız.
Böyle yapmayıp, her fırsatta kuvvete, şiddete başvurduğumuz takdirde, sıkıntıların daha da artacağını, meselenin daha da düğümlenir bir hale geleceğini unutmamalıyız.
Velhâsıl, bu vatanda yaşayan insanlar olarak, hepimizin çok çetin bir "samimiyet testi"nden geçtiğimizi bilmemiz gerekiyor. İşlerin daha iyiye mi, yoksa daha da kötüye mi gitmesinden yanayız? Bu hayatî suâlin cevabını aklımızla, vicdanımızla vermek durumundayız.

Taziye; geçmiş olsun

Dâr–ı Bekà'ya irtihal eden ihlâs, tevazu, sadâkat timsâli Abdullah Döndemir Ağabeye Cenâb–ı Hak'tan rahmet diler, kederli eşi Hatice Ablaya da sabr–ı cemil niyaz eder, taziyetlerimi sunarım.
* * *
Adıyaman'dan "Demir" kardeşlerin vefat eden muhtereme anneleri Hanife Demir'e Allah'tan rahmet diler, aziz evlâtlarına taziyetlerimi sunarım.
* * *
Bir rahatsızlık geçiren Kütahya temsilcimiz muhterem Servet Bilgin Ağabeye geçmiş olsun der, Şâfi–i Hakikî'den âcil şifâlar dilerim. MLS


Meşrûtiyet 'günâh keçisi' midir?

II. Meşrûtiyet'in (Temmuz 1908) ilân edilmesine günümüzde dahi şiddetle muhalefet edenler var.
Onlara göre, bugün adına demokrasi dediğimiz meşrûtiyet (çok partili meclis) denen sisteme hiç gerek yoktu.
Hatta, bu demokrasi denemesinin yüzde yüz zararlı olduğunu iddia edenlere rastlamak dahi mümkün.
Bu tür iddia sahipleri, meselâ diyorlar ki: Meşrûtiyet ilân edildikten bir yıl sonra (1909), Sultan Abdülhamid tahttan indirildi. Ardından büyük savaşlar sökün edip geldi: 1911'de İtalyan (Trablusgarb) Harbi, 1912–13'te I. ve II. Balkan Harbi, 1914'te Harb–i Umumî, 1919'da İstiklâl Harbi...
Yani, onlara göre Padişah'ın devrilmesi ile başlayan ve Osmanlı Devletinin dağılmasıyla neticelenen bütün menfî gelişmelerin yegâne suçlusu Meşrûtiyet sistemidir. Dolayısıyla, "günâh keçisi" de odur.
* * *
Bize göre bu türden fikir ve iddialar, çok dar bir düşüncenin ve bir o kadar da bağnazca bir bakış açısının ifadesidir.
Zira, hemen her yönetim şeklinde, öncelikli olarak suç idarecilerindir.
Kezâ, "suçun şahsiliği" prensibi, hukukun temel umdeleri arasında yer alır.
O halde, içinde, özünde ve mânâ derûnunda "meşrû" tâbirinin yer aldığı bir sistem, neden suçlu olsun, niçin günah keçisi ilân edilsin?
Hem, meşrûtiyet ilân edilmeseydi, söz konusu savaşların çıkmayacağını ve daha beter neticelerin vücuda gelmeyeceğini kim garanti edebilir?
Burada, bir misâl olarak "cumhuriyet" tâbirini ele alalım...
Acaba bu tâbirin iyiliğine, güzelliğine itirazı olan var mı? Olabilir mi? Ya da, itiraz edenin fikrine kıymet verilir mi?
Hiç şüphe yok ki, hakikî mânâ ve mahiyeti itibariyle, meşrûtiyet cumhuriyetten, hürriyet de meşrûtiyetten daha evlâdır, daha önceliklidir.
Zira, hürriyet olmazsa meşrûtiyet, meşrûtiyet yoksa cumhuriyet lâfızdan ibaret kalır. (Bölgemizde ve dünyada bu halin bir çok örneği var.)
Meseleyi vüzûha kavuşturmak için, şu noktaya da lütfen dikkat: Cumhuriyet, tâbir ve mânâsı itibariyle çok güzel olmasına rağmen, tek parti devrinde çok kötü (tam istibdat) şekilde tatbik edilmiş.
Burada suçlu olan "Cumhuriyet"in kendisi değil, bu sistemi menfî sûrette tatbik edenlerdir.
Farz–ı muhal olarak, Türkiye Cumhuriyeti Devleti İkinci Dünya Savaşına (1939–45) girseydi ve aynen Birinci Harpte (1914–18) olduğu gibi mağlup düşseydik, bu durumda yine günah keçisi "Cumhuriyet" sistemi mi olacaktı? Hiç böyle ters bir mantık olur mu?
Bunların her ikisi de ayrı ayrı değerlerdir. Ülke ve millet olarak, hürriyete, meşrûtiyete, cumhuriyete ne kadar erken geçseydik, istifademiz de o nisbette yüksek olurdu. Geç kalsaydık, o takdirde, bugünkü durumumuz Libya'nın, Mısır'ın, Suriye'nin halinden pek farklı olmazdı.
Kıyaslamayı doğru yaparsak, elimizdeki nimetlerin kıymetini daha iyi idrak etmiş oluruz.

.
Bir dönemin panoraması

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


30 Mart 2012, Cuma
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (1)
Tam 30 sene süren bir kesinti devresinin ardından, 1908 yılı Temmuz'unda Meşrûtiyet yeniden ilân edildi.
Bu muvaffakiyetin sağlanmasında, şüphesiz bir çok grup ve şahsiyetin rolü vardır.
Ancak, bu safhada dikkat çeken bazı şahsiyetlerin kilit rol oynadığını da unutmamak lâzım. Meselâ, askerî cenahtan Enver ve Niyazi Beyler, ilim ve medrese ehlinden ise Bediüzzaman Hazretleri gibi tarihî şahsiyetler.
Hadiseye her nereden bakılırsa bakılsın, açıkça anlaşılıyor ki, hürriyet ve demokrasi mücadelesinde muvaffakiyetli bir noktaya gelinmesi, hiç de kolay olmadı.
Otuz yıllık süre zarfında, çok büyük sıkıntılar yaşandı, çok ağır bedeller ödendi: Hapis, sürgün, zindan, sansür, baskı, çatışma, jurnalleme, takip, tarassut, tazyik, vesaire...
Burada şunu da hatırlatmak gerekir ki: Bu sıkıntıların tamamı, Sultan Abdülhamid'in şahsından kaynaklanmadığı gibi, hürriyet ve meşrûtiyet taraftarı görünenlerin de tamamı pîr û pâk kimseler değildi.
Yani, Padişahın etrafında olup meşrûtiyetten nefret eden müstebitler vardı; kezâ, sırf Osmanlıya düşmanlığı sebebiyle meşrûtiyet isteyenlerin safında yer alanlar vardı.
Dolayısıyla, taraflardan birini yüzde yüz doğru, diğerini yüzde yüz yanlış görme hatasına düşmekten kaçınmalı.
Bununla beraber, yine de doğru olan hareket tarzı, yakın gelecekte dünyaya hakim ve hükümran olması kuvvetle muhtemel görünen hürriyete, meşrûtiyete taraftar olmak ve bu nimetlerin bu vatanda kökleşmesine var gücüyle çalışmaktı.
O halde, bakalım o otuz yıllık süreçte kim neler yapmış, kim hangi istikamette yürümüş ve neticede neler, neler yaşanmış.
İşte, Sultan Abdülhamid'in sinsice ve zâlimane bir sûrette devrilmesine kadar varan çalkantılı hadiselerin seyri ve eğrisi–doğrusuyla o devrin kısacık bir panoraması...

Din adına baskı, evvelâ dine zarar verir

Birinci Meşrûtiyetin 1878'de askıya alınmasından sonra, gerek Sultan II. Abdülhamid'in şahsına ve gerekse onun uyguladığı politikalara karşı şiddetli bir muhalefet hareketi başladı.
Bu hareketin içinde yer alan aykırı ve başıbozuk tiplerin yanı sıra, tanınmış değerli -şahsiyetler de var. Meselâ: Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmed Muhtar Paşa, Resneli Niyazi Bey, Enver Bey, Said Halim, Mustafa Sabri Efendi, Süleyman Nazif, Rıza Tevfik, Babanzade Ahmed Naim, Mehmed Âkif, Bediüzzaman Said Nursî gibi...
Bu şahıslar arasında, Sultan Abdülhamid'in siyaseti ile birlikte zâtına da hücum eden, hatta çirkin hakarette bulunanlar olmuştur.
Yine bunlardan bazıları var ki, yaptığı hakaretlerden sonradan pişmanlık duymuş ve Sultan Abdülhamid'in ruhaniyetinden özür dilemiştir. Rıza Tevfik ve Mehmed Âkif gibi...
Vaktiyle Padişah Abdülhamid'e demediğini bırakmayan şair–feylesof Rıza Tevfik, bilâhare yazdığı "tarziye/özür dileme" mahiyetindeki uzun şiirinde duyduğu derin pişmanlığı şöylece mısralara döker:

Divâne sen değil, meğer bizmişiz;
Bir çürük ipliğe hülyâ dizmişiz;
Sade deli değil, edepsizmişiz;
Tükürdük atalar kıblegâhına.

Müstesna şahsiyet: Bediüzzaman

Yine, Sultan Abdülhamid'e muhalif görünen meşhurlar arasında, padişahın şahsî meziyetini takdir etmekle beraber, onun takip ettiği siyaseti şiddetle tenkit eden müstesna bir şahsiyet vardır ki, o da Bediüzzaman Said Nursî'den başkası değildir.
Evet, Sultan Abdülhamid'in şahsından söz ederken, diğer bazı kimselerin yaptığı gibi tahkir ve tezyife zerrece tenezzül etmeyen Üstad Bediüzzaman, sonradan da ne yazdıklarından dolayı bir pişmanlık hissetmiş, ne de Feylesof Rıza gibi padişahtan özür dileme gereğini duymuştur.
Dolayısıyla, Üstad Bediüzzaman'ın uğraştığı ve muhalefet ettiği şey, Sultan Abdülhamid'in şahsı değil, belki onun uyguladığı, yahut tatbik etmek zorunda kaldığı `zayıf istibdat` siyasetiydi.
İşte, bu konu hakkında etraflıca bir bilgiye ihtiyaç olduğu kanaatindeyiz. Çoğu kimse, bu hususu bir türlü anlayamıyor, yahut anlamak istemiyor. Kezâ, toptancı bir mantıkla hareket ederek "Ya hep, ya hiç" saplantısı düşmüş, orada debelenip duranlar var.
Demek ki, bu meseleyi bir nebze de olsa vuzuha kavuşturmak gerekir.
Esasında, etraflıca araştırılması icap eden bu konunun kitap hacmini dahi aşacak boyutları var. Zira, bu meselenin hakkını verecek bir çalışma ortaya koyabilmek için, Sultan Abdülhamid'in 33 yıllık devr–i istibdadını bilmek yetmez; belki, ondan evvelki kanlı/ihtilâlli saltanat değişikliğine sebebiyet veren gelişmeleri de sebep–sonuç ilişkileriyle birlikte ortaya koymak lâzım geliyor.
Aynı şekilde, `Küçük Kıyamet` diye ifade edilen 93 Harbini, Ali Suavi'nin ihtilâl teşebbüsü gibi kritik gelişmeleri; keza, hayli ihtiyarlamış bulunan bir devletin asırlardır birikmiş iç ve dış sıkıntılarını da hesaba katmak gerekir.
Çünkü, mutlâkiyet rejimine şiddetle muhalefet eden Üstad Bediüzzaman, bir eserinde `Sultan Abdülhamid'in mecbur olduğu istibdat` diye de bir ifade kullanıyor.
Demek ki, görünen kusur ve yanlışlıkları padişahın şahsından ziyade, onun belki de mecbur olduğu mutlak–monarşik politikalarda görmek lâzım.
Şimdi de Üstad Bediüzzaman'ın eleştirel bakış nazarıyla, şu mutlâkıyet rejiminde uygulanan "zayıf istibdat" politikalarını biraz irdelemeye çalışalım.

Mutlâkıyetin zararları, Meşrûtiyetin faydaları

Bazı tarihçiler, meşrûtiyet dönemindeki maddî–manevî kayıpları, Sultan Abdülhamid karşıtlığına tahvil ile hasıl olan bütün kusur ve günahı da Meşrûtiyete fatura etmeye çalışır. Oysa ki, bu tarz bir görüş ve yaklaşım, temelden yanlıştır.
Zira, dahilde ve hariçte biriken yıkıcı düşmanlık, Mutlâkıyetin susturucu ve baskıcı politikaları sayesinde geliştiği gibi, yaşanan dramatik gelişmelerin asıl sebebi ve kaynağı da Meşrûtiyetin kendisi değildir. (Bediüzzaman, "İstibdat zulüm ve tahakkümdür. Meşrûtiyet, adalet ve şeriattır" diyor.)
Dahilde kurulan `Hafiye teşkilâtı` ile uygulanan sansür ve sürgün politikaları sayesinde, hem Sultan Abdülhamid'e, hem de onun şahsında mukaddes İslâm dinine karşı, zaman içinde şiddetli bir kin, öfke ve düşmanlık cereyanı meydana geldi.
1908'de ise, bu öfke patlama noktasına geldi ve bir yıl sonra da patladı.
Patlama, sadece Sultan Abdülhamid'i devirmekle kalmadı, aynı zamanda mukaddes İslâmiyet de çirkin hücumların hedefi haline getirildi. Bediüzzaman'ın tabiriyle, "O ism–i mukaddese de hücûm edildi." (Münâzarât, s. 83.)
Şüphesiz, Sultan Abdülhamid hem kudretli bir padişah, hem de iyi niyetli bir idarecidir. Fakat, bu iyi niyet, iyi netice almaya yetmiyor. Niyet iyi olsa bile, uygulama kötü olduktan sonra, netice çoğu kez felâket oluyor. Hele hele din ve İslâmiyet adına yapılacak kötü icraatların bedeli çok ağır şekilde ödeniyor.
İşte, dikkatleri özellikle bu noktaya çeken Bediüzzaman, iyi niyetle sürdürülen yanlış politikanın altını çizdikten sonra, pusuda yatan fitnekârlığın nasıl meydan bulduğuna da şu ibretâmiz sözleriyle açıklık getiriyor: "Din, dahilde menfi tarzda istimal edilmez. Otuz sene halife olan bir zât, menfi siyaset namına istifade edildi zannıyla, şeriata gelen tecavüzü gördünüz." (Sünûhat, s. 67.)
Bu muktebes paragrafta geçen `menfi tarz`dan kasıt, istibdada dayalı siyasettir.
Oysa, dinin böyle bir tarz–ı siyasete ihtiyacı yoktur. Din, olduğu gibi anlatılsa, ayrıca herhangi bir kuvvete, şiddete, baskıya ihtiyaç kalmaz.
`Otuz sene halife` diye kast edilen şahıs, hiç şüphesiz Sultan II. Abdülhamid'dir. `İstifade edildi zannı` tabiri ise, Sultan Abdülhamid'in gerçekten `iyi niyet` sahibi bir yönetici olduğunu hatırlatmakla beraber, baskıcı bir mekanizma kurduğu için, onun bu menfice siyasetinin, İslâma gelen çirkin tecavüzü değil durdurmaya, bilâkis besleyip büyütmeye yaramış olduğu hususu da, burada ayrıca nazara veriliyor.
Hasılı, gerçekte hiç ihtiyaç olmadığı halde, İslâma hizmet adına tatbik edilen `zayıf istibdat` politikaları, ne yazık ki daha şiddetli bir istibdadın perde altında gelişip kabarmasına sebebiyet vermiştir.
Dahildeki şiddetli istibdat ise, daha sonraları önüne geçilmez bir felâket halini almış ve birçok mukaddesatı çiğneyerek ilerleyen gaddar bir canavara dönüşmüştür.
Yani, Mutlakiyet devrindeki "hafif istibdad"ın Meşrûtiyet devrindeki "şiddetli istibdad"ı, bu dahi Cumhuriyet devrindeki "mutlak istibdad"ı tetikleyip büyümesine bir cihette sebebiyet vermiştir, denilebilir.

.

Her müşkil halledilir" inisiyatifi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


31 Mart 2012, Cumartesi
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (2)
Hürriyet kahramanları

Hürriyet ve meşrûtiyet için mücadele etmiş, bu uğurda büyük emek sarf etmiş çok sayıda vatan evlâdı var.
Biz bunların arasında–Bediüzzaman'dan sonra–yine büyük ölçüde yanlış tanıtılmış olan iki şahsiyeti daha sizlere takdim etmek istiyoruz: Enver ve Niyazi Beyler.
Ardından, bilhassa diplomasi, fikir ve medya sahasında zirve şahsiyetler arasında gördüğümüz Prens Sabahaddin Bey ile Mizancı Murad Beyden de ilerleyen bölümlerde söz edeceğimizi şimdiden hatırlatmış olalım.

Enver ve Niyazi Beyler

Meşrûtiyetin ilân edildiği günlerde, Osmanlı ordusu içinde öne çıkan ve yıldızı parlayan iki büyük hürriyet kahramanı vardı.
Bunlardan biri, Kolağası Resneli Niyazi Bey, diğeri ise bilâhare saraya dâmat olan Enver (Paşa) Beydir.
Meşrûtiyet devrinde basılan gazete, mecmua, afiş ve kartpostalların pek çoğunda bu iki şahsiyetin isim ve resmini bir arada görmek mümkün.
Ayrıca, gerek yazılı ve gerekse sözlü olarak seslendiren en çarpıcı slogan, yine bu iki hürriyet kahramanını öne çıkarıyordu: "Yaşasın Enver! Yaşasın Niyazi!"
Kaderin garip bir tecellisidir ki, bu her iki kahraman şahsiyet de, şehîden vefat edip gittiler.
Kolağası Niyazi Bey, Avlonya'da Arnavut asıllı koruması tarafından ihanetle vurularak (1913) şehit edildi.
Osmanlı Devletinde en yüksek komuta kademesine kadar çıkmış olan Enver Paşa ise, Ruslarla Buhara taraflarında çarpışırken şehit olup gitti.
Aynı zamanda, İttihatçılar'ın en iyi ve en temiz şahsiyetleri arasında kalmayı başarabilen bu iki isim, vefatlarından sonra öylesine karalanıp kötülendiler ki, gerçek hüviyet ve mahiyetleri adeta ters yüz edildi.
Oysa, Meşrûtiyetin, yani bugün pek çok nimetinden istifade ettiğimiz demokrasinin ilân ve tesis edilmesinde en büyük ve en samimî emek ve gayret sarf edenlerin başında bu iki şahsiyet geliyor.
Öte yandan, Balkan Savaşlarında (1912–13) en başarılı hizmetlerde Niyazi Beyin imzası görülürken, Çanakkale destanının yazılması esnasında ise, Enver Paşa en büyük âmir ve komutan mevkiindeydi.
Fakat, maalesef kasıtlı şekilde onların bu hizmetleri görmezden gelinerek, alabildiğine kötülenmeye, karalanmaya çalışıldı, çalışılıyor. Üstelik, tarihî vakıalar çarpıtılarak, ters yüz edilerek; dahası, kimi hainler kahraman yapılarak...
İttihatçıları beğenmemek, hatta onların iç politikalarından nefret etmek, yine de o cemiyette yer almış bütün fertleri kötülemeyi, karalamayı gerektirmez.
Zira, her iyi grubun içinde fenâ adamlar olduğu gibi, her fenâ grubun içinde de iyi adamlar var.
Toptancı ve tarafgir bir anlayışla gitmemek lâzım.

"Her müşkil halledilir"
inisiyatifinin mânâsı

Hürriyete oldum olası "âşık", Meşrûtiyet'in en tesirli müdafiî,istibdadın ise en şiddetli muhalifi olan Bediüzzaman Hazretleri, Bitlis'ten İstanbul'a 1907 yılı sonlarında vasıl oldu.
İstanbul'a gelmesiyle birlikte, Dersaadet'in âfâkında âdeta bir güneş gibi doğdu. Kimi yerde bir şimşek gibi çaktı; kimi yerde ise gök gürlemesi gibi ses–sadâ verdi.
Meselâ, İstanbul'a gelir gelmez, yerleştiği Fatih Şekerci Handaki çalışma ofisinin serlevhâsına şu çarpıcı ibâreyi yazdırdı: "Burada her müşkil halledilir, her suâle cevap verilir; fakat suâl sorulmaz."
Tarihte ikinci bir misâline henüz rastlanılmayan böylesine harikulâde bir duruş ve ortalığı birden elektriklendiren böylesine cesurâne bir çıkış, esasında pek yakında başlayacak olan yeni ve bambaşka bir dönemin habercisi mahiyetinde bir "işaret fişeği" idi.
Evet, "Burada her müşkül halledilir..." diye başlayan ifade ve ibarenin tahtında yatan mânâ ve mahiyet, şüphesiz ki sanılan veya tahmin edilenden çok daha büyük ve ileri derecede boyutlar taşıyor. Meselâ:

1) Bu, bütün ilim ve fikir dünyasına karşı gayet açık ve tam cesurane bir "meydan okuma" halidir.

2) Bu, aynı zamanda "Bakın, bundan böyle yaşanacak her hadisede, muhtemel her türlü gelişme karşısında, artık ben de söz ve inisiyatif sahibiyim; bunu herkes duysun, bilsin" demektir.

3) Bu izzetli duruş, aynı zamanda hürriyetine, fikrî serbestiyetine olan düşkünlüğün bir ifadesidir. Dahası, bu "Ben hiçbir baskıyı kabul etmem; istibdadın eseri olan kayıtların altına girmem" demektir.

4) "Kim ne isterse sorsun" şeklindeki tavır ve duruş ise, aynı zamanda "Ey mağrur entelektüel! Bilin ki, her şey İstanbul'dan ibaret değildir. Şark'taki medrese ehlini unutmayın, onları sakın ha küçük görmeye çalışmayın" demektir.

5) Genç Said'in, bütün mektep ve medrese ehlinin dikkatini çeken, hatta onların çoğunu ciddî mânâda ürkütüp gözlerini korkutan bu efsânevî çıkışın "hikmet ciheti"yle istikbâle yönelik bir mesajı da (yine Üstad'ın ifadesiyle) şudur:

"Cenâb–ı Hakk'a yüz bin şükür olsun. Yetmiş–seksen senelik hayatımın sonlarında onun hikmetini ihsan–ı İlâhiye ile bir derece bildik ki: ... Risâle–i Nur en ziyade ulemânın damarlarına dokundurduğu halde, hocaların Nurlara karşı tenkitkârâne eserler yazamadıklarının sebebi, o zamanda Said'in ulemânın suallerine karşı doğru cevap vermesi, ulemanın cesaretini kırmış ki, hiçbir yerde kıskanç hocalardan, hem meşrepçe Said'e çok muhalif oldukları halde Nur Risâlelerine karşı mukabil çıkmamaları, bu halin bir hikmeti olduğuna kanaatim gelmiş. Yoksa, böyle acip bir zamanda ehl–i medresenin itirazı başlasaydı, dinsizlik taraftarları olan gizli düşmanlarımız hem Nurları, hem ulemâyı çürütmek için ehemmiyetli bir vesile yapacaklardı." (Emirdağ Lâhikası, s. 312)

Evet, gerek o zamanlar, gerekse daha sonraları Üstad Bediüzzaman'a muhalif olan, hatta şiddetli düşmanlık edenler olmuştur. Ancak, bunların hiçbiri meydana çıkıp da ilmî cihette muaraza, yahut bir eserle mukabele etme cesaretini gösterememiştir.

Bir sonraki bölüm:
Hürriyet olmadan asla

.

Hürriyete meftûn, istibdata muhalif

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Nisan 2012, Pazartesi
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (3)
Hürriyet olmadan asla

Zâhirî mânâda memleketin eğitim/maarif meselesi için hükümet merkezi İstanbul'a gelen Said Nursî'nin, "Her müşkül halledilir; kim ne isterse sorsun" tarzındaki çıkışı açıkça gösteriyor ki, onun bu gelişi sadece bir tek "mektep–medrese" meselesiyle sınırlı değildir.
Nitekim, çok kısa bir süre sonra anlaşıldı ki, genç Said'in millet ve memleket mukadderatıyla ilgili çok ciddî ve aynı zamanda büyük risk taşıyan daha başka düşünce ve talepleri var.
Meselâ, bir–iki aylık süre zarfında, onun istibdadın her türlüsüne ve hükümfermâ olan monarşik mutlakıyet rejimine şiddetle karşı, buna mukabil hürriyet ve meşrûtiyet sistemine ise bütün ruh û cânıyla taraftar ve müdafaacı olduğunu, neredeyse duymayan kalmadı.
Üstelik, bu uğurda her türlü bedeli ödemeye de hazır olduğu, her halinden anlaşılıyordu.
Nitekim, öyle oldu. Tımarhaneye gönderildi, mahkemeye çıkarıldı, hapishaneye sevk edildi. Ancak, o yine de yılmadı; inandığını söylemeye, bildiklerini yazmaya ara vermeden devam etti.
Bilhassa Nutuk, Münâzarât, Hutbe–i Şâmiye ve Divân–ı Harb–i Örfî isimli eserlerinde, bu meyandaki hizmetlerine, kanaat ve beyanatlarına dair pekçok mevzu–bahis var.
İşte, bunlardan birkaç misâl...

Hastalığın teşhis ve tedâvisi hakkında

Bir eserinde şunu söylüyor, Üstad Bediüzzaman: "Evvel (1908'den evvel) Şark'ta fenalığın sebebi, Şark'ın uzvu hastalanmış zannediyordum. Vaktâ ki, hasta olan İstanbul'u gördüm, nabzını tuttum, teşrih ettim (açıp baktım); anladım ki, kalbindeki hastalıktır, her tarafa sirayet eder. Tedâvisine çalıştım; bir divânelikle taltif edildim." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 87)
* * *
Yine Divân–ı Harb–i Örfî'deki "Devr–i istibdatta tımarhaneden sonra tevkifhanede iken Zabtiye Nâzırı Şefik Paşa ile muhavere" başlıklı bölümden bir ifade: "Sigara kâğıdı kadar ince ve nizâm nâmıyle bir perdeyi, bu kadar feverân–ı efkâr ve hissiyâta karşı herkesin üstüne örtmüşsünüz. Herkes, altında, sizin tazyîkatınızla meyyit–i müteharrik gibi inliyor. Ben acemî idim, altına girmedim, üstüne düştüm."
Görüldüğü gibi, deli/divâne muamelesini görmeye, divanelikle damgalanıp tımarhaneye gönderilmeye, hatta işkenceli hapishanede ömür tüketmeye bile razı olan Bediüzzaman Said Nursî, hürriyetini fedâ etmeye ve baskıcı rejimle mücadele etmekten geri durmaya asla razı olamıyor.
Hatta öyle ki, Sultan II. Abdülhamid'in şahsını yüksek mevkide görüp (bir nevî veli derecesinde) onu tahkir ve tezyife tenezzül etmediği halde, onun "hafif istibdat" ayarındaki siyasetini de içine alan bütün dikta yönetimleri hakkında "Her nerede rastlarsam sille vuracağım" diyecek kadar kat'î bir kararlılıkla nidâ edip konuştu: "Meşrû, hakikî meşrûtiyetin müsemmâsına ahd û peymân ettiğimden, istibdat ne şekilde olursa olsun, meşrûtiyet libâsı giysin ve ismini taksın, rast gelsem sille vuracağım." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 40)
Evet, Said Nursî, bütün hayatında ve bütün kuvvetiyle daima hürriyet, meşrûtiyet ve adâlet–i tamme lehinde; zulüm, tegallüb, tahakküm ve istibdadın ise aleyhinde olmuştur. (Lem'âlar, s. 174)
İşte, bu yüzden de başına gelmeyen kalmamış; netice itibariyle, en ağır bedelleri ödemeye mâruz bırakılmıştır.

Bunları özetlemek gerekirse:

1) Akla husûmet edildiği ve hürriyetin divânelikle yâd olunduğu "zayıf istibdat" rejimi (Mutlâkıyet) ona tımarhaneyi mektep eyledi...

2) Hayata adâvet edildiği ve îtidâlin, istikametin irtica ile karıştırıldığı devirde (İttihat–Terakki hükümeti), bu kez "şiddetli istibdat" ona hapishaneyi mektep eyledi...

3) Son olarak, din ve mukaddesatın temelden tahribe çalışıldığı "Tek parti rejimi"nde ise, "mutlak istibdat" ona hayatı zehir, zindan eyledi.

Ancak, bütün bu 70–80 yıllık çile ve işkenceli hayata rağmen, Said Nursî, hayatının sonuna kadar yine hürriyet ve demokrasinin tesisi için çalışmaktan asla geri durmadı. (Tarihçe–i Hayat, s. 567)

Nursî'ye göre değerler sıralaması

Said Nursî, siyasî, sosyal, hatta ilmî hayat itibariyle, hem önceliği, hem de en büyük değeri "hürriyet"e veriyor. Ne kendisine, ne de başkasına zararı dokunmayan hürriyete...
Öyle ki, bu meşrû hürriyeti "kâmil iman"a bağlıyor ve "İman ne kadar mükemmel olursa, o derece hürriyet parlar" diyerek, Asr–ı Saâdeti örnek gösteriyor. (Münâzarât, s. 59)
Öyle ya, Allah'a hakkıyla kul olan kişi, hakkıyla da hür olur; kula kulluk etmeye, insanlara boyun eğmeye asla tenezzül etmez.
Evet, en önemli ve öncelikli olan şey, hürriyettir. Hürriyetin olmadığı yerde, meşrûtiyetin yahut cumhuriyetin ne kıymeti olabilir ki...
(Sözde cumhuriyetle idare edilen 1950 öncesi Türkiye'sini, Saddam'ın Irak'ını, Kaddafi'nin Libya'sını veya baba–oğul Esad'ın Suriye'sini alın, sonra da bunları Cumhuriyetin olmadığı bazı hür, demokrat Avrupa ülkeleriyle kıyaslayın meselâ.)
* * *
Hürriyetten sonra, sırasıyla meşrûtiyet ve cumhuriyeti savunan Bediüzzaman, insanların, bilhassa Müslümanların bu ulvî nimetlere değer verip sahip çıkmasını ister. Tâ ki, elden gitmesin ve başka maksatlara âlet edilmesinler.
İşte, Temmuz 1908'de ilân edilen Hürriyet ve Meşrûtiyet'e de bu inanç ve şuurla sahip çıkan Üstad Bediüzzaman, sıcağı sıcağına meydanlara çıkıp nutuk atan, inisiyatifi ele alarak kitleleri aydınlatmaya çalışan, kudsî kaynakları delil göstererek gazete ve mecmualarda makaleler neşreden ilim camiasının ve medrese ehlinin en parlak simâsı olarak çıkıyor karşımıza.
Şu ifade kendisine ait: "Ayasofya'da, Bayezid'de, Fatih'te, Süleymaniye'de umum ulema ve talebeye hitaben müteaddit nutuklarla şeriatın ve müsemmâ–yı meşrûtiyetin münasebet–i hakikiyesini izah ve teşrih ettim. Ve mütehakkimane istibdadın şeriatla bir münasebeti olmadığını beyan ettim." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 22)
Camilerde, medreselerde âlimlere ve talebelere bu şekilde hitap eden Bediüzzaman, Meşrûtiyet'in ilânından hemen sonra İstanbul Ayasofya Meydanında, akabinde de Selânik Hürriyet Meydanında halka hitaben, ayrıca "Hürriyet Nutku"nu irad etti.

.

Meşrû hürriyete tam sahibiyet

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Nisan 2012, Salı
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (4)
Meşrû hürriyeti sefahetle, lâubalilikle lekedâr etmeyin

Meşrû hürriyet hakikatini Tevhid–i imânî ile irtibatlandıran Bediüzzaman Said Nursî, 1908 Temmuz'unda irad etmiş olduğu "Hürriyet Nutku"nda şunları söylüyor:
"Ey hürriyet–i şer'î! Öyle müthiş ve fakat güzel ve müjdeli bir sadâ ile bağırıyorsun. Benim gibi bir Şarklıyı tabakât–ı gaflet (gaflet tabakaları) altında yatmışken uyandırıyorsun. Sen olmasa idin, ben umum millet, zindan–ı esarette kalacaktık. Seni ömr–ü ebedî ile tebşir ediyorum.
"Ey mazlûm ihvân–ı vatan! Gidelim dahil olalım! Birinci kapısı, şeriat dairesinde ittihad–ı kulûb; ikincisi, muhabbet–i milliye; üçüncüsü, maarif; dördüncüsü, sa'y–i insanî; beşincisi, terk–i sefahettir.
"Sakın ey ihvan–ı vatan! Sefahetlerle ve dinde laubaliliklerle (hürriyeti) tekrar öldürmeyiniz.
"Ey ebnâ–yı vatan! Hürriyeti sû–i tefsir etmeyiniz; tâ elimizden kaçmasın ve müteaffin olan eski esareti başka kapta bize içirmekle bizi boğmasın." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 73)
Evet, bu ve benzeri hitaplar, Meşrûtiyet döneminin ilk hürriyet nutku olma özelliğini taşıdığı gibi, Üstad Bediüzzaman da, bu dönemin ilk "Hürriyet hatibi" olma vasfını taşıyor.
Dolayısıyla, o, yaşadığı zamanın Bediî olduğu gibi, bize göre bihakkın "Meşrûtiyet'in Bediüzzaman'ı"dır.
* * *
Bu bölümü yukarıdaki "hürriyet, meşrûtiyet, cumhuriyet" sıralamasına uygun şekilde, yine Üstad Bediüzzaman'ın birkaç vecizesiyle noktalayalım.
"Ben ekmeksiz yaşarım, hürriyetsiz yaşayamam."
"Hürriyet, Allah'ın bir hediyesidir; imânın bir husûsiyetidir."
"İnsana karşı hürriyet, Allah'a karşı ubûdiyeti intaç eder."
"Meşrûtiyet, hakikî adâlet ve meşveret–i şer'iye'den ibarettir. Hüsn–ü telâkki ediniz. Muhafazasına çalışınız. Zira, dünyevî saadetimiz meşrûtiyettedir."
"İstibdad–ı mutlaka cumhuriyet nâmını vermekle, ...hâkimiyet–i İslâmiyeye ve millete ve vatana ecnebi hesabına darbe vuruyorlar."
"Cumhuriyet ki, adâlet ve meşveret ve kànunda inhisar–ı kuvvetten ibarettir. Kuvvet kànunda olmalı."
"Dindar bir cumhuriyetçi olduğumu, tarihçe–i hayatım ispat eder."

"Demokratlık, meşrûtiyet mânâsında"

Zaman zaman şu tarz bir suâl ile karşılaşmaktayız: "Bütün kuvvetiyle meşrûtiyete sahip çıkan Bediüzzaman Hazretleri, acaba demokrasiden de söz etmiş midir? Bazıları Hz. Üstad'ın demokrasiden hiç söz etmediği, bu iki mefhumu birbirinden ayrı telâkki ettiği, dolayısıyla bizlerin de meşrûtiyete olduğu kadar demokrasiye sahip çıkmamızın gerekmediğini söylüyor. Bu doğru mudur?"
Buna cevabımızın hülâsası şudur:
Üstad Bediüzzaman, eserlerinde "özgürlük" lâfını da hiç kullanmamış.
Ama bu durum, onun aynı mânâyı kuşatan "hürriyet"ten söz etmediğini göstermez. Demek ki, lâfızdan ziyade mânâya bakılmalı.
Günümüzde, hürriyetin yerine özgürlük gibi, meşrûtiyetin yerine de demokrasi tâbirini kullananlar pek çoktur.


Vaktiyle Volkan gazetesinde (Mart 1909) "Yaşasın şeriat–ı garrâ" başlığıyla neşrolan ve 1950'li yıllarda "Yaşasın Kur'ân'ın kànun–u esâsileri" başlığıyla son şeklini alan bu makalede, yeni yeni teşekkül etmeye başlayan demokratik cumhuriyetin meşrûtiyet mânâsında olduğu aynen şu sözlerle nazara veriliyor: "Cumhuriyet ve demokrat mânâsındaki meşrûtiyet ve Kânun–u Esasî denilen adâlet ve meşveret ve kànunda cem–i kuvvet...."
Kaynak: Bu kısım, adı geçen eserin Sözler Yayınevi ile Envar Neşriyat (2000, s. 80) baskılarında olduğu gibi Yeni Asya Neşriyat (1995, s. 69) nüshalarında da aynen yer alıyor.
2) Hemen bütün yayınevlerinin basmış oldukları "Emirdağ Lâhikası" isimli eserin sonlarında "Kalbe ihtar edilen içtimaî hayatımıza ait bir hakikat" başlığıyla yer alan Üstad Bediüzzaman'ın o meşhûr mektubunda, "demokratlık" şeklinde telâffuz edilen demokrasi, "İslâmiyetin bir kànun–u esâsisi" ile irtibatlandırılarak şu hakikatli sözlerle nazara veriliyor: "İslâmiyetin bir kànun–u esasîsi olan, hadis–i şerifte (Seyyidü'l–kavmi, hâdimuhum) yani 'Memuriyet, emirlik ise, reislik değil, millete bir hizmetkârlıktır.' Demokratlık, hürriyet–i vicdan, İslâmiyetin bu kànun–u esasîsine dayanabilir."
Kaynak: Age, s. 386; Yeni Asya N., 1994.
3) 1952'de İstanbul'da görülen Gençlik Rehberi mahkemesine, ehl–i vukufa cevaben verilen itiraznameden kısacık bir bölüm: "Ey adâlet–i hakikiyenin mümessilleri sıfatıyla hukuk–u umumiyeyi ve haysiyet–i milliyeyi muhafaza eden hâkimler! Gençlik Rehberi'nin ...adalet–i kanun ve hürriyet–i fikir ve vicdan düsturuyla mahkûmiyeti ve muhakemesi mümkün değildir. Hürriyet–i fikir ve hürriyet–i vicdan düsturunu en geniş mânâsıyla tatbik eden cumhuriyet idaresinin demokrasi kànunlarıyla asla kabil–i telif değildir."
Kaynak: Emirdağ Lâhikası, s. 365.
4) "Tarihçe–i Hayat" isimli eserin 633. sayfasında yer alan İsa Abdülkadir'in yazısından kısa bir bölüm: "...Nur Talebeleriyle Nur Risâleleri ve onların bu büyük hizmet–i Kur'âniyeleri Demokrat hükûmetinin bir büyük hasenesidir ki, mübârek âlem–i İslâmdaki hareket–i İslâmiye bu hükûmet–i demokrasiyi takdir ve tahsinle karşılıyor."
5) Yine "Tarihçe–i Hayat" isimli eserin 567. sayfasında yer alan Avukat Mihri Helav'ın mahkemedeki müdafaasından hürriyet ve demokrasi ile ilgili bölümde aynen şu ifadeleri okumaktayız: "Filhakîka, müvekkilim (Bediüzzaman Said Nursî), bütün milletle beraber istibdâda karşı mücâdele etmiş, hürriyet ve demokrasinin tesisine çalışmış ve bu hususta husûle gelen muvaffakiyetten dolayı da memnun olmuştur."


.

Seçimden sonra darbe hazırlığı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Nisan 2012, Çarşamba
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (5)
II. Meşrûtiyet dönemi seçimleri ve devamında yaşanan siyasî gelişmeler

Yerli ve yabancı kaynakların bir çoğunda Yeni Osmanlıların 1902'de Paris'te yapmış oldukları zirve toplantısından "Jön Türklerin I. Kongresi" şeklinde bahsedilmesine rağmen, toplantıya başkanlık eden Prens Sabahaddin Bey gibi zâtların nazarında bu içtimaın ismi "Ahrar–ı Osmaniye Kongresi"dir.
Dolayısıyla, Ferruh Bey ve Mizancı Murad gibi Prens Sabahaddin Bey de bu "Ahrar–ı Osmaniye" isim ve mânâsına tâ başından beri bağlanmış ve sonuna kadar da buna sâdık kalmışlardır.
Nitekim, İttihatçılarla yollarını ayırdıktan sonra da, bu kadro yine aynı ismi kullanmış ve hatta 14 Eylül 1908'de kurmuş oldukları partinin ismini "Ahrar–ı Osmaniye Fırkası" şeklinde ilân etmişlerdir.
İşte bu Ahrar hareketi, Namık Kemâl'in tâbiriyle "Namert korkulardan sıyrılan ve bir heyecân–ı âteşîn kesilerek beşeriyet âleminde güneş gibi parlayan hürriyet hakikati"nin bir cihette yeniden doğuşu idi.
1908 ve 1912 yıllarında yapılan seçimlere de aynı isimle katılan Ahrar Fırkası, İttihatçı komitacıların şiddetli baskısı dolayısıyla, ne yazık ki Meclis'te yeterli bir varlık gösteremedi.
1912 yılı seçimlerinin hemen her yönüyle şaibeli olduğunda, tarihçilerin çoğu hemfikirdir. (1909'da Hareket Ordusunun eliyle darbe vurulan ve lider kadrosunun çoğu hapis ve idam ile cezalandırılan Ahrar Fırkasının bakiyesi, 1912 seçimlerinde Hürriyet ve İtilâf Fırkasıyla müşterek hareket etti.)
"Sopalı seçim," yahut "dayaklı seçim" diye de kayıtlara geçen ve birkaç kez tekerrür etme mecburiyeti hasıl olan bu tarihlerdeki (1912–14) seçimler, peşpeşe patlak veren İtalyan, Balkan ve Harb–i Umumî gailesinin de eklenmesiyle, esasında seçim olmaktan çıkmış, İttihatçıların bir nevi oyun arenasına dönüşmüştü.
Komitacılar, seçime katılan hemen hiçbir partiye hayat hakkı tanımadı; bu sebeple, memleket tek parti diktatoryasına mahkûm edilmiş oldu.
1908'de yapılan ilk seçimlere dönecek olursak, bu dönemde sadece iki partinin öne çıktığını ve seçimlere iştirak ettiğini görmekteyiz: İttihad ve Terakki Fırkası ile Ahrar–ı Osmaniye Fırkası.
Ahrarların İstanbul dışındaki bölgelerde katılma imkânını bulamadığı bu seçimi İttihatçı adaylar kazandı. (Bu arada, Ankara bölgesinden bağımsız bir aday kendi imkânlarıyla seçimi kazanarak Ahrarların safında yer aldığını hatırlatmış olalım.)
Genel seçimi İttihatçıların kazanmış olmasına rağmen, Meclis'in 17 Aralık'ta açılmasıyla birlikte, birçok mebus İttihatçılardan ayrılarak Ahrar tarafına geçti. Böylelikle Ahrar, Meclis'te ana ve yegâne muhalefet partisi vasfını kazandı.
Hükümet ve devlet merkezi olan İstanbul'a geldikten sonra İttihatçıların komitacılık çehresiyle tanışan şahsiyetli ve kapasiteli mebusların Ahrar tarafına geçmesine paralel olarak, dönemin etkili gazeteleri de İttihatçılara cephe aldı. Dolayısıyla, bunlar Ahrar Fırkasını desteklemeye yöneldiler.
Bu gazetelerin belli başlı olanları şunlar: Mîzân, İkdam, Sabah, Serbestî, Sadâ–yı Millet ve bilâhare Servet–i Fünûn.
İttihatçılar, seçimi kazanmış olmalarına rağmen, kendi kadroları içinde doğru dürüst bir devlet adamı yoktu. Yani, bu parti iktidara hazır değildi. Üstelik, Âyan Meclisindeki üyelerin önemli kesimi Ahrar'a meyilli görünüyordu.
Fikir medyasının da desteği ve teşvikiyle, ilk meşrûtiyet hükûmetini teşkil eden kadronun çoğu Ahrar taraftarıydı.
İşte, bu beklenmedik durum karşısında adeta çılgına dönen İttihatçılar ise, en güçlü oldukları komitacılık faaliyetleriyle iş görmeye koyuldular: Başta Serbestî gazetesi başyazarı Hasan Fehmi Bey olmak üzere, Ahrar'a destek veren diğer gazetelerin yazarları, Nisan ayı başından itibaren birer birer vurularak katledildiler.

Darbe için hazırlanan sinsî plânlar

1908 Temmuz'unda ilân edilen II. Meşrûtiyetin daha birinci senesi dolmadan, "bozuk İttihatçılar", cunta faaliyetini başlattılar bile...
Yıl sonuna doğru yapılan genel seçimleri kazanmış olmalarına rağmen, Meclis dışında kalmış bir muhalefetin varlığına dahi tahammül edemez oldular. Muhaliflerini önce tehdit ederek yıldırmaya çalıştılar. Bunda muvaffak olamayınca, bir adım daha ileri giderek cinayetlere başladılar.
Siyasî muhaliflerin yanı sıra fikrî muhaliflerini de susturma, hatta ortadan kaldırma eğilimi içine giren İttihatçı komitacılar, ilk cinayeti 6 Nisan 1909'da Galata Köprüsü üzerinde işlediler. İttihatçılara muhalif, Ahrar Fırkası ile İttihad–ı Muhammedî Cemiyetine dost görünen Serbestî gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi Efendi faili meçhûl bir cinayete kurban gidince, ortalık gerildikçe gerildi.
Merhûmun cenaze merasimi ise, kelimenin tam anlamıyla İttihatçılara karşı bir gövde gösterisine dönüştü.
Esasen, bu gelişme cuntacıların ve komitacıların istediği gibi oldu: İttihatçılara karşı kin ve öfke damarı kabardıkça kabaran dindar kesimlerin galeyanı, günden güne artarak devam etti.
Bu galeyan ve öfke seli, nihayet 13 Nisan (Rumî 31 Mart) günü son raddeye geldi ve kontrolsüz şekilde patladı.
Bir yandan sivil kitleler sokaklara dökülürken, bir yandan da İstanbul'un güvenliğinden sorumlu Avcı Taburlarında isyan hareketleri başladı.
Bu arada, söz ve yazılarıyla askerlere nasihat eden Bediüzzaman Hazretleri, sekiz taburun isyandan vazgeçmesini sağladı.
Buna rağmen, diğer taburlardaki askerler başlarındaki subayları (zabitler) kışlaya hapsederek, onlar da sokaklara döküldüler.

Provokatif eylemler

Manzara, gitgide ürkütücü, endişe verici bir vaziyet aldı: Cadde ve meydanları dolduran asker–sivil karışımı kalabalık, başsız ve kontrolsüz bir şekilde "Yaşasın Şeriat!" sloganlarıyla ortalığı inletiyordu.
Bu kalabalığın önüne çıkan bir İttihatçının, hele hele "Şeriat aleyhtarı" olarak bilinen bir şahsın canını kurtarması hiç de kolay değildi. Öyle ki, içinde mebusların dahi bulunduğu kimi şahıslar, başkası zannedilerek öldürüldü, yahut linç edildi.
Bu kanlı kargaşa hali, birkaç gün devam etti. İnsanlar, mahkemesiz ve muhakemesiz bir şekilde vuruluyor, dövülüyor, canından ediliyordu. Üstelik, kimsenin kimseyi dinlediği de yoktu.
Doğrusu, bütün bu yaşananların üzerinde ciddî soru işaretleri vardı. Aklı başında olan bir dindarın, bu anarşik ortamı tasvip etmesi mümkün değildi.
Demek ki, işin içinde gizli bir tertip, bir kumpas, bir provokasyon hali vardı. Buna ise, hiç âlet olunmaması gerekiyordu.
Nitekim, Said Nursî de öyle yaptı. Kimseye lâf anlatmanın mümkün olmadığını görünce, artık nasihat etmeyi bıraktı ve hiç olmazsa kendini âlet ettirmemek için, merkezden ayrılıp Bakırköy (Mekriköy) taraflarına çekildi.
Oradan da, Anadolu'ya gitmek için trenle İzmit'e gitti. Ancak, burada gözaltına alındı ve idamla yargılanmak üzere İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesine sevk edildi. (İzmit'te yaşanan gelişmelerin detayları daha sonraki bölümlerde.)
Bediüzzaman, 31 Mart günü yaşanan kargaşa hali ile alâkalı olarak, hadiseden yaklaşık bir ay kadar sonra (Mayıs 1909) çıkarılmış olduğu Divan–ı Harb–i Örfî Mahkemesinde müdafaada bulunur: "Mart'ın 31'inci günündeki dehşetli hareketi, iki–üç dakika uzaktan temaşa ettim. Müteaddit metalibi (istekleri) işittim. Anladım ki, iş fena, itaat muhtell (bozulmuş), nasihat te'sirsizdir. Yoksa her vakit gibi yine o ateşin itfasına (söndürülmesine) teşebbüs edecektim. Fakat avam çok, bizim Kürdler gâfil ve safdil... Ben de bir şöhret–i kâzibe ile görünüyordum. Üç dakikadan sonra çekildim. Mekrîköy'üne gittim. Tâ beni tanıyanlar karışmasınlar. Rast gelenlere de karışmamak tavsiye ettim. Eğer zerre miktar dahlim olsaydı; zaten elbisem beni ilân ediyor, şöhret de beni büyük gösteriyor. Bu işte pek büyük görünecektim. Belki Ayastefanos'a (Yeşilköy) kadar tek başıma olsun mukabele ederek ispat–ı vücud edecektim. Merdâne ölecektim. O vakit dahlim bedihî olacaktı, tahkike lüzum kalmazdı."


.

İç yüzü öylesine karanlık bir vak'a ki...

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


05 Nisan 2012, Perşembe
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (6)
Bir asırdır aydınlatılamayan karanlık: 31 Mart Vak'ası

Öncelikle, 13 Nisan 1909'da (Rumî 31 Mart 1325) patlak veren ve tarihçilerin çoğu tarafından genel kabul gören bu kanlı hadisenin gelişme seyrine kısaca bakmaya çalışalım.
Bu tarihten 8–9 ay evvel hürriyet ve meşrûtiyet ilân edilmiş, Kànun–i Esâsî denilen Anayasa yeniden yürürlüğe konulmuş, ardından seçimler yapılmış, parlamento (Meclis–i Mebûsan) kurulmuş ve "meşrûti monarşi" sistemi hemen bütün unsurlarıyla çalışmaya başlamıştı.
Bundan da, vatanını seven, milletin hayrını isteyen hemen herkes memnundu.
Ancak, daha ziyade çetecilikle iş gören ve komitacılık sıtmasından bir türlü kurtulamayan "İttihatçıların bozuk kısmı" huzur ve barışın hâkim olduğu bu gidişattan memnun değillerdi. İstiyorlardı ki, hükümet ve bürokrasi her dediklerini yapsın, her türlü taleplerini yerine getirsin.
Esasında, bunlar anarşist ve terörist ruhlu olduklarından, nizama, kànuna tabi olmak istemedikleri gibi, onlara sunulan hiçbir nimete kanaat dahi etmiyorlardı. Bundan dolayı da, devleti tümüyle ele geçirme emeline kapıldılar ve bu uğurda kanlı cinayetler işlemek dâhil, her türlü mel'anetin içine girmeyi marifet saydılar.
İşte, 31 Mart Vak'asının fitilini ateşleyen sebeplerin başında da bu seri cinayetler gelir: İttihatçılara muhalif tanınmış gazetecilerden Ahmed Samim ile Hasan Fehmi Beyler, bunlardan sadece iki tanesi. İşlenen bu cinayetler, her ne kadar "faili meçhûl" örtüsüyle kamufle edilmeye çalışılmış olsa da, gerçekte bu işin ancak İttihatçı komitacılar tarafından organize edildiği hususu yaygın bir kanaat halini aldı.
Tarih, bu kanaati henüz tekzip etmiş değil. Üstelik sonradan yaşanan ve özellikle muhalif sesleri tümüyle susturan gelişmeler ise, işlenen cinayetlerin bütün günahının İttihatçılara yüklenmesine haklılık kazandırmıştır.
Faili meçhûl cinayetlerin artması, halkı ve sivil kesimi tedirgin ettiği gibi, İstanbul'da bulunan ve ağırlıklı kısmı Taşkışla'da kümelenen Avcı Taburlarındaki askerleri de şiddetle rahatsız etti.
Ne yazık ki, siyaset bu dönemde askerin içine girmiş ve onları da siyasî fırkaların taraftarları haline getirmişti. Bu sebeple, tahrik edilmeleri bir hayli kolaylaşmıştı.
Ayrıca, İttihatçı gazetelerin din ve İslâmiyet aleyhindeki yayınları da, toplum genelinde patlamaya hazır bir gerilime yol açmış durumdaydı.

Hadiseler kontrolden çıkıyor

Son olarak, 9 Nisan günü İstanbul'da başlı başına bir hadise halini alarak İttihatçılara karşı tam bir gövde gösterisine dönüşen Hasan Fehmi Beyin cenaze merasimi, zaten tahrik edilmiş olan dindar halkı ve Avcı Taburlarındaki (alaylı) askerleri büsbütün galeyana getirdi.
İşte, bu taburların çoğu 13 Nisan günü komutanlarını (zabitleri) hapsettikten sonra kışlalarından çıkarak sokaklara döküldüler.
Bediüzzaman Said Nursî'nin tesirli nasihatleri sayesinde bu taburların bir kısmı kışlasına çekilip zabitlerine itaate yönelmişse de, geri kalanların çoğu sokağa dökülen ve tıpkı papağanlar gibi "Yaşasın şeriat! Yaşasın şeriat!" diye bağıranlara karışarak, başıboş şekilde sağa sola savrulmaya başladılar.
Bu arada, hükümet değişikliği yapılmasına rağmen, çalkantının önüne yine de geçilemedi. O gün, kimsenin kimseye bakacak, dinleyecek yahut söz geçirecek bir durumu söz konusu değildi.
Vahamet, kargaşa, anarşi had safhada idi. Bir millet için, başında komutanları bulunmayan binlerce silâhlı askerin sokağa dökülmesinden daha tehlikeli ne olabilir ki? Hele bu asker neferatı, serseri mayın gibi ortalıkta dolaşan sivil kalabalıklara karışıp, büsbütün başıbozuk bir hale gelmişse...
Memurların, mebusların ve pek çok mâsumun canına, kanına mal olan 31 Mart kasırgası, gün boyu hedefsiz yönlerden eserek, İstanbul'un yanı sıra, henüz emekleme safhasında olan nâzenin meşrûtiyetin de üstüne simsiyah bir perde çekti.

Meşrûtiyeti boğmak istediler

Evet, o gün dehşet veren bir kaotik manzaraya sahne olan meşrûtiyetin İstanbul'u, tarihinde emsaline hiç rastlanılmayan bir karanlığa gömüldü.
Hem, öyle zifirî bir karanlık ki, tam yüz yıldır bir türlü aydınlatılamadı, gitti.
31 Mart ve onu takip eden zulümlü, karanlıklı olayların vebâlini, kimileri tutturdu Sultan II. Abdülhamid'e fatura ederken, kimileri de muhalefetteki Ahrar Fırkası ile onların müttefiki olan İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin mensuplarını mesul ve mücrim ilân etti.
Ne yazık ki, faturanın büyüğü de, bu mâsum insanlara kesildi. Kazanan ve ikbâlleri açılanlar ise, ağırlıklı olarak Balkan komitacıları, İttihatçıların mason kısmı ile Selânik dönmeleri oldu.
Nitekim, 31 Mart kargaşasını fırsat, hatta ganimet bilerek Balkan çapulcularından asker toplayan komitacılar, merkezi Selânik'te olmak üzere adına Hareket Ordusu dedikleri "Selânik Ordusu"nu teşkil ettiler ve İstanbul'dan başlamak üzere ülkenin mukadderatına el koymak maksadıyla harekete geçtiler.
Selanik Ordusu, on günlük bir toparlanma ve bir yandan da devam eden tren yolculuğu neticesinde, 23 Nisan günü Yeşilköy'e vardı.
Ordunun kurmay kadrosunun tamamı Selânikli olup, yine tamamına yakın kısmı dönme olarak bilinen subaylardan müteşekkildir. Üstelik, Yeşilköye varıncaya kadar da, kadroda herhangi bir değişiklik olmadı.
Ancak, bu şekilde İstanbul'a girmeye de cesaret edemeyen Selanikliler, hiç olmazsa ordunun vitrindeki birinci komutanını değiştirmenin bir formülünü buldular:
Selanik'ten tâ Yeşilköy'e kadar orduya komuta eden dönme Hüsnü Paşanın yerine, halis muhlis Türk diye bilinen Mahmut Şevket Paşayı getirdiler.
Tâ ki, onu gören İstanbul'daki Türk halkı ve komutanlar itiraz etmesin ve herhangi bir mukavemette bulunmasınlar.
Planlama, tam istedikleri gibi tıkır tıkır işledi. Hatta, Ayan ve Mebusan'daki (Meclis–i Umumi–i Millî) üyelerin önemli bir kısmı Yeşilköy'e kadar gelerek, M. Şevket Paşaya bir nevi biatlarını deklare ettiler.
* * *
Bu derme–çatma Selanik Ordusunda bulunan hemen bütün neferatın bildiği/bellediği tek şey vardı: Vurmak, kırmak, öldürmek ve yağmalamak...
Esasında, İstanbul'daki Avcı Taburlarıyla, Selanik Ordusuna karşı konulabilirdi. Ancak, bunu da Sultan Abdülhamid istemedi. "Kardeşi kardeşe kırdırtmam" dedi ve sessizce beklemeye koyuldu.
("Kardeşi kardeşe kırdırtmam" ifadesi, büyük ölçüde meselenin maddî ve zahirî tarafıyla ilgilidir. İşin bir de "mânevî muhavere" tarafı vardır ki, bu noktaya daha evvel değindiğimiz için burada tekrara girmiyoruz.)
Şu var ki: Söz konusu ihanet plânı, çok dehşetliydi olduğundan, son derece gizli tutuluyordu.

.

Darbe plânları, birer ihanet belgesidir

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Nisan 2012, Cuma
II. Meşrûtiyet'in ilk yılları (7)
Sıkıyönetim, sürgün, idam...

Siyasilerden de kuvvet ve cesaret alan Selanik Ordusu, 24 Nisan günü İstanbul'a girdi ve lokal bazı mukavemetleri de—kan dökmek suretiyle—aşarak şehre bütünüyle hakim oldu.
Ardından sıkıyönetim ilân edildi. Böylelikle, hükümet gibi her iki meclisin sevk ve idaresi de bu darbeci ve kan dökücü ordunun (Hareket Ordusunun) eline geçti.
Aynı tarihte Meclis Başkanlığı makamında bulunan İttihatçıların siyasî lideri Talat Bey, her iki meclisteki üyelerin ekseriyetine tesir ederek, Sultan Abdülhamid'i tahttan indirmenin yolunu açtı. Ne yapıp ederek, Ayan ve Mebusan Meclislerinden "hal kararı"nı çıkarttırdı. Hemen ardından, başında Selanik mebusu Yahudi Emanuel Karasso'nun bulunduğu bir heyeti Padişaha göndererek bu hal kararını tebliğ ettirdi.
Bu arada Divan–ı Harp (Sıkıyönetim Mahkemesi) kurulmuş ve Sultan Abdülhamid'in de burada yargılanması söz konusu edilmişti. Ancak, bazı mebusların buna şiddetle karşı çıkması üzerine, bu yola başvurmaktan vazgeçildi ve padişah Selanik'e sürgün olarak gönderildi.
Böyle davranmakla, Selanik kökenli Yahudi ve dönmeler, aslında şu mesajı vermek istedi: "Ey Osmanlı'nın kudretli padişahı. Bundan böyle, makamlarımız değişmiş bulunuyor. Sen bizim yerimize git, biz de senin yerine..."
Nitekim öyle oldu. Osmanlı padişahı Selanik'teki Alatini Köşküne hapsedilirken, Selanikliler de Osmanlı'nın harem–i ismetine yerleştiler. Bir bakıma ülkenin siyasî, askerî ve bürokratik mekanizması el değiştirmiş oldu.
Üstad Bediüzzaman, bunu "tebeddül–ü saltanat" şeklinde tâbir ediyor. (Bkz: Tarihçe–i Hayat ve Kastamonu Lâhikası isimli eserlerde bulunan "Karadağ'ın bir meyvesi" başlıklı mektup.)
Hareket Ordusu, Meclisi, hükümeti ve saltanat makamını etkisi altına almakla da yetinmedi; kendisine fikren veya siyaseten muhalif gördüğü yetişmiş kadroları da biçmeye yöneldi. Kurmuş olduğu sıkıyönetim mahkemesi yoluyla, Ahrar Fırkası ile İttihad–ı Muhammedî Cemiyetine mensup onlarca masumu darağaçlarında sallandırdı. Aynı kesimin şöhretli simalarından olan Bediüzzaman Hazretleri de, idam edilmekten kıl payı kurtulabildi.
Bu gaddar mahkeme, idam ettiremediklerini ise, başka türlü cezalarla sindirmeye çalıştı ve pek çoğunu topluca Sinop Hapishanesine göndererek, muhalefeti bütünüyle susturmaya tevessül etti.

Musîbet zincirinin yakıcı halkaları

Bunca zalimlik ve birike birike Allah'ın gayretine dokunacak kadar çoğalan günahlar, elbette ki karşılıksız kalmayacak ve musîbetlerin celbine kuvvetli bir sebep teşkil edecekti.
Nitekim iki yıl sonra yani 1911'de İtalyan Harbi, 1912 ve 1913'te Birinci ve İkinci Balkan Harbiyle, hemen ardından patlayan Birinci Dünya Harbi gibi peşpeşe gelen belâ ve musîbetlere kader noktasından bakıldığında, bunlar işlenen zulümlerin ve biriken günahların bir nevi cezası yahut kefareti şeklinde görülebilir.
Resmî tarihe göre, 31 Mart Vak'ası bir irticaî ayaklanmadan ibarettir; başka da bir yönü yoktur. Oysa bu görüşe haklılık kazandıracak ölçüde, ortada güvenilir hiçbir delil ve kaynak yoktur.
Bazı dindarların tahrik edilmiş veya oyuna getirilmiş olması, bu kanlı boğuşmanın Müslümanlar tarafından planlandığını icap ettirmez. Zira aklı başında olan hiçbir Müslüman, böyle bir ayaklanmayı planlamaz ve böylesi bir kanlı boğuşmadan bir medet ummaz.
O halde, geriye bir tek ihtimal kalıyor: O da bir takım tertip ve tuzaklarla dindar kitleleri tuzağa düşürmek ve neticede "durumdan vazife çıkarmak."
Evet, sosyal ve siyasî hadiselerin çoğu, sonuçtan sebebe doğru gidilerek tahlil edilebilir. Burada ise, sonuç belli, âşikâr. Durumdan vazife çıkaranlar, bozuk İttihatçılar ve onlarla işbirliği yapan karanlık odaklar.
Bu öylesine derin ve karanlık bir odaktır ki, yüz yıldır bir türlü aydınlatılamadı, gitti.

Kendi sonlarını da hazırladılar

1908–1918 yılları arasındaki on yıllık dönemde, rejimin ismi Meşrutî Monarşi olmasına rağmen, uygulama tam anlamıyla "şiddetli istibdat" şeklinde hükümfermâ idi.
Meşrûtiyetin mânâ ve mahiyetinden uzaklaşan İttihat–Terakki hükümetleri, bu tarihten sonra baskıcı politikaları daha da şiddetlendirerek, hem dahilde, hem de hariçte helâket ve felâket fırtınalarının kopmasına bir bakıma sebebiyet verdiler.
1918 yılı sonlarına gelindiğinde, İttihatçılar, Osmanlı Devleti gibi kendi iktidarlarının da sonunu getirmiş oldular.
Onların bir kısmı kaçtı gitti. İçlerinde izzet ve şeref sahibi Enver Paşa gibi şahsiyetler de vardı. Geriye kalan İttihatçı artıkları ise, Cumhuriyet hükümetlerinin kurulmasıyla birlikte, yeni ve eskisinden çok daha dehşetli, hatta mutlak mânâda bir dikta rejimini tesis etmeye koyuldular.

Tarihin hükmü: Darbe ihanettir

Bes belli ki, İstanbul'daki kargaşa halini hem kızıştıran, hem de bunu bahane ederek darbe yapan Selânik Ordusunun asıl maksadı "Meşrûtiyeti kurtarmak" falan değildi.
Bazı subayların da bilmeyerek âlet olduğu bu darbe hareketi sonrasında, yüzlerce mâsum haksız yere zarar gördü. Kimi asıldı, kimi sürüldü, kimi de cezaevini boyladı.
Ardından, Sultan Abdülhamid devrildi. Saltanat, zahiren yine Osmanlı'da kaldı, lâkin ipler Selaniklilerin eline geçti.
* * *
Türkiye'nin demokrasi tarihinde yaşanmış hemen bütün darbelerin ortak şöyle bir özelliği var: Önce darbeye zemin hazırlanır. Ortalık kaosa döndürülür. Şartlar olgunlaştırılır ve müdahale için düğmeye basılır.
İşte, son darbe olarak tarihe geçen 12 Eylül Darbesi bu şekilde gerçekleştirildiği gibi, bugünkü konumuz olan Selânik Ordusunun (3. Ordu, Hareket Ordusu) 1909 yılı Nisan'ında yapmış olduğu kanlı ihtilâl de aynı mantık düzenbazlığı ile tahakkuk ettirildi.
* * *
Milletin iradesini hiçe sayarak iktidara müdahale eden darbe hareketleri, vatan ve millete karşı işlenen birer ihanet ve cinayet hükmüne geçer. Kimi bilerek, kimi de bilmeyerek bu ihanet ve cinayete iştirak eder. Fakat, netice değişmez. Olan vatana, millete, devlete olur.
Demokratik rejim içinde yapılan her bir darbenin, ülkeyi 30–40 yıl geri götürdüğüne şüphe yoktur.
Zira, devletlerin hayatında ancak 30–40 yıl içinde sağlanabilen nizam ve intizam, bir anda yıkılıp yerlebir ediliyor. Birikimler, tecrübeler adeta sıfırlanıyor.
Dolayısıyla, her şeye yeniden ve sıfırdan başlanmak durumunda kalınıyor.
Darbelerle hasıl olan zararın en büyüğü ise, zihinlerin sarsılması ve halkta bir zihin kargaşasının meydan almasıdır.
Ayrıca, sevdikleri ve destek verdikleri kimselerin perişan edildiğini gören halkta, siyasete karşı bir soğukluk, bir güvensizlik hali meydana geliyor. Bu da, yerini korkuya, ümitsizliğe, karamsarlığa bırakıyor.
İşte, bütün bu maddî ve mânevî tahribata sebebiyet veren darbeler, elbette ki millete karşı tam bir ihanet hükmüne geçer. Tıpkı Hareket Ordusunun, tıpkı 27 Mayıs ve 12 Eylül cuntalarının yaptığı gibi...
Hareket Ordusu "Meşrûtiyet elden gidiyor" diye, diğerleri de "Anarşi var, kardeş kavgası var, ülke elden gidiyor" bahaneleriyle darbe yaptılar. Oysa, bütün bu bahane ve gerekçeleri hazırlayanlar da darbecilerin kendileridir.

.

İç mesele"de "sınır ihlâli" olur mu?

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Nisan 2012, Cuma
Türkiye'nin Suriye politikası, ne yazık ki çelişkiler, tereddütler, tutarsızlıklar yumağını andırıyor.
Medyaya yansıyan yorum ve değerlendirmeler, iki ana eksene bölünmüş, dolayısıyla zihinler çatallaşmış durumda.
Bunlardan biri "Müdahale için şartlar olgunlaştı. Türk ordusu Suriye'ye girmeli, saldırıları durdurmalı, yönetimi değiştirmeli, sükûneti sağlayıp geri dönmeli" diyor.
Diğer taraf ise, "Sınırımıza kadar gelip dayanan Suriye'deki kanlı gelişmeler, Türkiye'yi tuzağa düşürme oyunudur. Ustaca plânlanmış provokasyon halkalarıdır. Çok dikkatli davranılmalı. Şiddet yoluna, yani askerî müdahale cihetine gitmekten şiddetle kaçınılmalı" diye, itidal yüklü ikazlarda bulunuyor.
Hakikaten zor, hem de çok zor bir ikilemle karşı karşıyayız.
Zira, en geniş cepheli en yakın komşumuzda öyle bir yangın hali var ki, buna ne seyirci kalabiliyorsunuz, ne de rahat bir müdahalede bulunabiliyorsunuz.
Allah, onların ve bizlerin yardımcısı olsun.
* * *
Türkiye'de yaşanan zihnî kargaşanın öncelikli sebeplerinden biri, şüphesiz ki kapalı devre yürütülen ve çelişkilerden bir türlü kurtulamayan hükûmet politikalarıdır.
İşte size onlarcasından sadece bir misâl:
Başbakan Erdoğan, geçen Ağustos ayında Şam'a giden Dışişleri Bakanı Davutoğlu'nun Esad'la yapmış olduğu görüşmenin hemen öncesinde, "Suriye meselesi bizim bir iç meselemizdir" diyerek, kendince bazı gerekçeleri sıraladı.
Kendince diyoruz, zira o gerekçelerden hiçbirinin uluslar arası platformlarda hukukî dayanağı bulunmuyor.
Sahi, birileri çıkıp da şunları sorsa ne cevap vereceğiz: "BM üyesi bağımsız bir ülke olan Suriye, nasıl oluyor da sizin iç meseleniz oluyor? Irak da komşunuzdu, ama orası için böyle bir iddiada bulunamadınız? Siz şimdi ne yapmak istiyorsunuz?"
Aciptir, gariptir; bir ülke lideri çıkıp da bu tarz soruları sorma cihetine gitmedi. Ekseriyetle sessiz kalmayı tercih ettiler.
Tıpkı, 1990'da Kuveyt'e girmeye niyetlenen Saddam'ın efelenmelerine ilk başlarda sessiz kalmayı tercih ettikleri gibi.
Peki, ya sonrası? Saddam'ı Kuveyt tuzağına düşürüp kademeli şekilde ülkesini işgal etmediler mi?
* * *
Geçtiğimiz günlerde, sürpriz bir gelişme daha yaşandı. Suriye tarafından Kilis'teki mülteci kampına uzun menzilli silâhlarla ateş açıldı; haliyle ölen ve yaralananlar oldu.
Başbakan Erdoğan, bu kez ziyarette bulunduğu Çin'den şu açıklamayı yaptı: "Yapılan şey, açık bir sınır ihlâlidir. Buna karşı biz de uluslar arası hukukun bize verdiği yetkiye dayanarak gerekeni yapmak durumundayız."
İşte, zihinler tam da bu noktada çatallaşıp kafa karışıyor: Neden "Suriye bizim bir iç meselemiz" derken "uluslar arası hukuk" hiç hatırlanmıyor da, "sınır ihlâli" yahut "tâciz ateşi" vuku bulduğunda bu kural derakap hatırlanmış oluyor?
Ortada açık ve zâhir bir çelişki var.
Çünkü, muhal–farz olarak "Suriye bizim bir iç meselemiz" ise eğer, oradan Türkiye tarafına sirayet eden mermiler için "sınır ihlâli" hükmü verilemez.
"İç mesele"de, her zaman için tâciz, tahrik, hatta tahrip ateşi olabilir.
Şayet, Kilis'teki kampa yönelik saldırılar bir "sınır ihlâli" ise, o takdirde "Suriye bizim bir iç meselemiz" olmaz, olamaz.
* * *
Düşündürücü bir başka nokta şudur:
Mülteci kamplarına yönelik kanlı tâciz veya tahrik ateşini hemen "sınır ihlâli" şeklinde niteleyip buna karşı bir "misilleme"den söz edilmesi, hatta bazı çevrelerin "Suriye ile savaş" gerekçesi gibi gösterilmeye çalışılması, işin içinde provokatif plânların varlığına işaret ediyor.
Bu noktada elbette şunları sorma ihtiyacını duymaktayız: Suriye'den sınırlarımıza sirayet eden bir densizliği, neden soğuk kanlılıkla değil de, hemen misliyle karşılık verme gereği gündeme taşınıyor? Meselâ, Türkiye tarafı bu konuda "tazminat"tan söz edemez mi?
Kaldı ki, Türkiye hükümeti bile kendi uçakları tarafından Uludere sınırında öldürülen vatandaşları için ilk plânda hemen tazminatı düşündü de, soruşturmayı sonraya bıraktı.
Kezâ, bundan otuz küsûr sene evvel Saddam'ın askerî helikopterleri tarafından Hakkâri'de sınıra yakın yerde ot biçen vatandaşlarımıza ateş açılarak katledildiler. O zamanın hükümeti, Irak hükümetinden derhal açıklama bekledi ve zararın tazmin edilmesi talebinde bulundu. Talep karşılandı ve bu meselenin iki ülke arasında krize dönüştürülmesi önlendi.
Şimdi hayretle görüyoruz ki, Suriye ile yaşanan ve yaşanmakta olan mevcut krizleri diplomasi yöntemiyle gidermek, yahut yatıştırmak yerine, daha ziyade gerilimi tırmandırıcı "şahin tavırlı" açıklamalara meyl ediliyor.
Unutulmasın, komşu ve kardeş ülke Suriye ile kapışma cihetine gitmenin hiçbir faydası yok. Bize de, onlara da büyük zarar olur... Yine unutulmasın ki, dün Irak'ta ve bugün Suriye'de sahnelenmeye çalışılan senaryonun çok daha dehşelisi, yarın Türkiye'ye yönelik olarak sahneye konulmaya çalışılacak.
Evet, dün Irak'taki, bugün Suriye'deki "rejim muhalifleri"ni silâhlandırıp çatışmaya sevk eden ecnebi cereyanlar, yarın da Türkiye'deki rejim muhaliflerini aynı şiddet yöntemiyle kullanma yoluna gidecekler.
Belki de, nihaî hedef budur. Tâ ki, bölgede İsrail'e kafa tutabilecek meydanda hiç bir güç kalmasın...
Bu meyanda, son sekiz yüz senedir bölgede yaşanan (Cengiz–Hülâgû fitnesi dahil) gelişmeleri de nazar–ı itibara alarak diyebiliriz ki, Ortadoğu coğrafyasında son yıllarda yapılan operasyonların nihaî hedefi Türkiye'dir. Etrafı kuşatılmaya çalışılan Türkiye, önce yalnızlığa, ardından güçsüzlüğe mahkûm edilmek isteniyor. Tâ ki, bölgenin tamamına hükmetmek daha kolay bir hale gelsin...
Asıl gaye, hesap bu; ancak, şüphesiz Allah'ın da bir hesabı var.
* * *
Şöyle, ya da böyle, öncelikle Türkiye içine düş(ürül)müş olduğu çelişkiler yumağından bir an evvel kurtulmalı ve Suriye'deki gelişmeler hakkında çok daha dikkatli, itidalli ve ihtiyatlı bir diplomasi yöntemiyle hareket etmeye çalışmalı.
Aksi takdirde, zaten ömrünü tamamlamış olan dikta rejimlerinin tasfiye işlemi, hem bize, hem onlara çok pahalıya mal olabilir.
En canlı örnek Suriye dahil olmak üzere, Mısır, Libya ve sair İslâm ülkelerinde başgösteren "diktadan demokrasiye geçiş" ameliyesi, her ülkenin kendi iç imkânlarıyla ve öz dinamikleriyle tahakkuk etmeli.
Dış müdahale ise, "hasis menfaat"li olduğundan, bir ülkeyi hiçbir şekilde huzura, sükûna kavuşturmaz.
Kaldı ki, son bir–iki asırdır gerek Türkiye'de ve gerekse diğer İslâm ülkelerinde yaşanmış olan ve büyük bir kısmı halen devam eden totaliter/diktacı rejimlerin hemen tamamı, yine dış cereyanların (ecnebilerin" eseridir.
İşte, o Frengî menşe'li kirli eller, bir ülkenin iç işlerine bulaştı mı, bir daha çıkmak bilmiyor, mütemadiyen karıştırmaya devam ediyor.
Bu kronik belâdan kurtulmak için, Üstad Bediüzzaman'ın şu halis reçetesine müracaat ile müraat etmek icap ediyor: "Biz ferec ve ferah ve sürur ve fütuhat isteriz–fakat kâfirlerin kılıcıyla değil! Kâfirlerin kılıçları başlarını yesin; kılıçlarından gelen fayda bize lâzım değil. Zaten o mütemerrid ecnebîlerdir ki, münafıkları ehl–i imana musallat ettiler ve zındıkları yetiştirdiler. ..
.
Mağrur ve mağdurlarıyla 28 Şubat

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


14 Nisan 2012, Cumartesi
Keser döndü sap döndü; on beş yıl sonra da hesap döndü: 1997 Haziran'ından itibaren önce iktidarı, ardından devletin kilit noktalarını ele geçirerek yüz binlerce mâsumun hakkına giren, onların mağdur olmasına sebebiyet veren ceberrut aktörler, şimdi onca yaptıklarının hesabını adâlet önünde verecekleri bir döneme girdiler.
Adâlet tecellî edecek, hak yerini bulacak mı? Bilemiyoruz. Allahu â'lem...
Doğrusu, işlenen suçlar o derece ağırdır ve çetrefillidir ki, adâletin bu dünyada yerini tam mânâsıyla bulacağından emin değiliz.
Dâvânın Hesap Gününe intikal etmesi ise, daha kötü, daha fenâ bir durum.
Nitekim, lider konumundaki aktörlerden bazıları öbür dünyaya göçüp gitti: Başbakan Bülent Ecevit ve Oramiral Güven Erkaya gibi...
Birincisi, halkın hür iradesiyle seçilerek Meclis'e gelmiş olan Merve Kavakçı için, Kürsü'den "Haddini bildirin!" diye bağırarak, hem bir "cins–i lâtif"i rencide etmiş, hem de "millî irade"yi hiç saymıştı.
Diğeri ise, "28 Şubat" kasırgasını estiren cuntanın kurmay kadrosunda aktif görev yapmış bir paşa olup "irtica PKK'dan daha tehlikeli" diyen ve bu doğrultuda milyonları fişleyen BÇG ile şöhret kazanmıştı.
Bunlar, 28 Şubat'ın baş aktörleri arasında görüldüğü için dün gözaltına alınan Em. Org. Çevik Bir'e nazaran çok daha ağır bir fatura ile karşı karşıyadırlar.
Evet, bir kimsenin hak ettiği cezanın hiç olmazsa bir kısmını bu dünyada çekmesi dahi, onun hakkında başlı başına bir rahmet tecellisidir.
Kaldı ki, bütün suçlar bu tarafta karşılığını bulsaydı, Mîzân Gününe—hâşâ—ihtiyaç kalmazdı. Her ne ise...

Tablo karışık; zihinler karma karışık

Post–modern darbenin bir kısım aktörleri hakkında soruşturma açıldı ve dâvâ sürecine girilmiş oldu; ancak, hâlâ zihinler karışık durumda.
Zira, o dönemde yaşanan hadiseler zinciri evvelâ net olarak bilinmiyor. Ayrıca, süreç içinde çok çarpıtmalar yapıldı. Kezâ, şaşılacak derecede yer değiştiren, saf değiştiren, rolden role geçişler yapanlar oldu.
Meselâ, cuntacılara yaranmak, ya da onlardan korktuğu için sayfalarca, sütunlarca dil döken, onlara medihnâmeler düzen bazı şöhretler, ne tuhaftır ki bilâhare kendini bambaşka bir roldeymiş gibi göstermeye çalıştı.
Vakıâ, cuntacılara yaranmaya çalışanların da mühim bir kısmı aynı cepheden tokat yediler, bir bakıma mağdur edildiler.
Ama şu husus muhakkaktır ki: 28 Şubat sonrasında mağdur olanların tamamı, vakt–i zamanında o devrin ceberrutları ve cuntacılarına muhalif değildi. Hatta, onlara dost görünüp akıl hocalığı yapanlar dahi vardı.
Bu sebeple, zihinlerin netleşmesine ve bilhassa yeni neslin konuyu anlamasına yardımcı olmak için, bazı bilgileri kısaca aktarmakta fayda var.
* * *
28 Şubat fırtınasına mâruz kalan Erbakan–Çiller liderliğindeki 54. Hükümet (Refah–Yol Koalisyonu) 28 Haziran 1996'da kuruldu.
Ömrü tam bir yıl devam eden bu hükümet, 30 Haziran 1997'de istifasını verdi ve tarihe karışmış oldu.
Bu hükümetin görev başında olduğu 28 Şubat 1997'de, dokuz saat süren ve alabildiğine gergin geçen Millî Güvenlik Kurulu toplantısı yapıldı.
O gece, MGK'da toplam 18 madde üzerinde uzun uzun görüşmeler yapıldı ve sözde "laikliği korumak, irtica tehlikesini önlemek" maksadıyla bu maddeler "28 Şubat Kararları" ismiyle hükümete tebliğ edildi.
Hükümetin başında Necmettin Erbakan vardı. Yardımcısı ve hükümet ortağı ise Tansu Çiller'di.
Başbakan başta olmak üzere hükümet üyeleri 28 Şubat Kararlarının altına imza koydular. Ancak, bunları uygulamaya koymak istemediler. İşi ağırdan almaya, vaziyeti bu sûretle idare etmeye, yani işi geçiştirmeye çalıştılar.
Asker, medya, yargı ve iş dünyasından müteşekkil "Cuntacı koalisyon" ise, hükümete göz açtırmamak ve başkaca bir iş yaptırmamak için elinden geleni ardına koymuyordu.
Goygoycular, şakşakçılar, "Bir dakika karanlık"çılar, her tarafta cirit atıyorlardı.
Kasıtlı şekilde ortam gerilmeye, "Hava kurşun gibi ağır"laştırılmaya çalışıldı.
Hedef, meşrû muhafazakâr hükümeti devirmek ve bilhassa toplumun dindar kesimi üzerinde devlet eliyle terör estirmekti.
Uzman Emniyetçi Orakoğlu'nun da ifadesiyle, Susurluk kazası, Sincan'da tankların yürütülmesi ve "sahte şeyhler"le ilgili skandallar, bu maksada yönelik olarak önceden hazırlanmış mizansenlerdi.
* * *
Evet, darbeci cuntalar, hedefine varmak için, daima bahane kabilinden gerekçeler uydurmuşlardır.
27 Mayısçılara göre, memleket karışmış, devlet uçurumun kenarına gelmişti.
12 Martçılara göre, işler çığırından çıkmış, ülke krizlerin eşiğine gelmişti.
12 Eylülcülere göre, anarşi gemi azıya almış, kardeş kavgasının önüne geçilmez olmuştu.
28 Şubatçılara göre ise, irtica tehlikesi büyümüş, ülke için öncelikli tehdit durumuna gelmişti.
Oysa, bunların tamamı mizansen olup, vahametin boyutları bizzat cuntacılar tarafından büyütülmeye, genişletilmeye çalışılıyordu.
Zira, darbe cuntalarına göre, anarşi ne kadar azarsa, irtica ne derece hortlarsa, kardeş kanı ne kadar çok akıtılırsa, darbe de o derece kolay olur.
Demek ki, tek istedikleri öncelikle darbeye kılıf bulmak, ardından da tepeye oturup çöreklenmek.
Bugüne kadar bütün yaptıkları bundan ibarettir. Ülkeye, millete zarardan başka hiçbir faydaları dokunmamıştır.
* * *
Bu millet, darbecilerden ve darbe mantığından çok çekti. Bundan böyle artık çekmek istemiyor.
Millet, darbeler tarihe karışsın ve bir daha hortlayamasın istiyor.
Bunun için de, elbette ki darbeciler yargılanmalı.
Ama, bir taraftan da darbeye "meşrûiyet kılıfı" mahiyetindeki kànunlar yürürlükten kaldırılmalı ve bu tür teşebbüslerin önü açık, vâzıh hükümlü kànularla önlenmeli.
* * *
Son birkaç not
Batı Çalışma Grubunun darbe plânı deşifre edildiğinde, Meral Akşener İçişleri Bakanıydı.
Cunta şakşakçısı bir gazetenin başyazarı, bir yandan askere övgü düzerken, bir yandan da İçişleri Bakanı Meral Akşener için, "yanaşma, kenar mahalle dilberi" tarzında hakaret yüklü ifadeler kullanıyordu.
Bu hakaretten dolayı, bilâhare tazminat ödemek zorunda kaldı.
Cuntacı bir general ise, hükümet üyelerini "kazığa oturtmak"tan söz ediyordu.
O zor günlerde, en ağır fatura ödeyen gazetelerin başında ise, Yeni Asya geliyordu. Müessese ve çalışanlar olarak, defalarca DGM'lerde yargılandık, çeşitli cezalara çarptırıldık.
2001'de "Zor zamanda aktif hizmet" başlıklı bir yazımdan dolayı, kendim de meslek hayatımda ilk defa olmak üzere aynı DGM'lerde yargılandım ve beraat ettim.

.
İzzetli mağdurlar konuşsun

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


16 Nisan 2012, Pazartesi
Milletimiz, aziz varlığımızdır. Bu milleti teşkil eden her fert, her insan aynı şekilde azizdir, muhteremdir, mükerremdir...
Temel insan hak ve hürriyetlerinin vatanımızda kâmil mânâda uygulanması, en büyük arzu ve idealimiz olmalı.
Bütün bu değerler manzumesini bir hazineye, yahut bir bahçeye benzetmek gerekirse, bunların bir şekilde ve muhakkak sûrette korunması, muhafaza edilmesini sağlamak durumundayız.
Aksi takdirde, hırsızlar, şakîler, gasıplar o hazine ve o bahçeye musallat olacak ve değerli varlıklarımızı talan edeceklerdir.
Şimdi bu zâviyeden bakarak, hem vazgeçilmez bazı değerlerimizi, hem de bunlara musallat hırsızları, gasıpları görmeye, tanımaya çalışalım.
* * *
Türkiye, I. Dünya Harbinden 4–5 yıl sonra (1923) cumhuriyete, II. Dünya Harbinden hemen sonra (1945) da demokrasiye geçti.
Bu iki nimete değer kazandıran ve mânidar hale getiren "hürriyet" havasını ise, ancak 1950 yılı ortalarından itibaren teneffüs etmeye başladık.
Hürriyet yoksa veya eksik ise, cumhuriyet de, demokrasi de lâfta kalır; ciddiye alınır bir kıymet ifade etmez.
İşte, yukarıdan beri nazara vermeye çalıştığımız bahçe ve hazine–misâl kıymetler manzumesini "kànun kuvveti"yle tam koruyamadığımız için, hürriyetimiz ara ara kesintiye uğramaktan ve "hür irade"miz ağır darbeler yemekten bir türlü kurtulamadı.
Hürriyetimizi hançerleyen ve yakın tarihin kayıtlarına 27 Mayıs (1960), 12 Mart (1971), 12 Eylül (1980), 28 Şubat (1997) isimleriyle geçen darbe, muhtıra ve müdahaleler, hep aynı kànunî boşluk ve zâafiyetten istifade ederek meydan aldı.
Peki, benzerlerinin bundan sonra olmayacağı ne mâlum? İnşaallah olmaz; ancak, aynı darbeci/müdahaleci anlayışın ıslâh, yahut izâle edildiğini kim iddia edebilir?
Kezâ, cebrî müdahalelere imkân veren (yahut kılıf teşkil eden) lastikli kànunların ortadan kaldırıldığını kim söyleyebilir?
Dahası, söz konusu "bozuk sistem"in, askerî tâbirle "darbeci damar"ın hâlâ çalışmaya devam ettiğini kim inkâr edebilir?
Burada teessüfle ve teessürle ifade edelim ki, darbecilerin sorgulanıp yargılandığı bugünkü Türkiye'de, aynı "darbeci damar", eskiye nazaran çok daha gizli ve sinsi bir şekilde işlemeye, çalışmaya devam ediyor.
Ki, mücadelenin büyüğü, asıl bu damar, bu sistem ve bu zihniyetle sürdürülmeli.
* * *
Şahıslar, tesbit edilen suçları oranında cezalandırılmalı ve inşaallah cezalandırılacaklar. Lâkin, bir taraftan da suç ve suçluları üreten sistemle mücadele edilip ıslâhat çalışması yapılmalı. Yani, "haşerât–ı muzırra"yı tevlid eden bataklığın ıslâhına bir çare bulunmalı. Aksi halde, tâciz, hastalık, sıkıntı devam edip gidecek demektir.
Evet, "suçun şahsiliği" diye bir prensip vardır ve buna göre suç işleyen şahıslar mutlaka cezalandırılmalı. Ama, bir taraftan da suçlu üreten, onlara suç işleme fırsatını veren bir mekanizma varsa—ki vardır—bunun da elbette bir hal çaresine bakılmalı.
Bu güncel ölçü ve prensipleri hatırlattıktan sonra, ortalığın toza dumana büründüğü, adeta at izinin it izine karıştığı şu günlerde, asıl kimlerin dinlenilmesi, kimlerin sözüne kulak verilmesi gerektiği hususu üzerinde bir nebze durmaya çalışalım...

İzzetli mağdurlara kulak verilmeli

28 Şubat'ın sayısı milyonları geçen mağdurları var. Bilhassa askeriyede, sivil memuriyette, en ağır faturasıyla Millî Eğitim ve üniversite camiasında, sair memuriyette, hatta ticarette mağdur edilen, itilip kakılan, hakarete uğrayan, hatta hayatı karartılan nice insanımız var.
Dileriz, hepsinin mağduriyeti giderilsin, telâfi edilmeye çalışılsın.
Bunların arasında, açılan dâvâya müdahil olacakların sayısı da pek çoktur.
Bu arada, konuşan konuşana...
İlgili ilgisiz, yetkili yetkisiz, liyakatlı liyakatsız pekçok kimse konuşuyor, yazıyor, türlü açıklamalarda bulunuyor.
Yerinde ve kararında konuşmaktan zarar gelmez, fayda gelir elbet. Lâkin, iş çığırından çıkarılmaya çalışılıyor. Herşeyde olduğu gibi, konuşan şahıslar enflasyonundan da zaman zaman daral geliyor insana...
O halde ne yapmalı, nasıl hareket etmeli, kimleri dinlemeli, kimlerin sözüne kulak vermemeli?
Kendimce, şöyle bir yol buldum: 28 Şubat süreciyle ilgili olarak baskılara boyun eğmeyen, zalimlere yaranmaya çalışmayan, inancından zerrece tâviz vermeyen "izzetli mağdurlar"ı dinlemeyi, onların sözüne dikkat kesilmeyi tercih ediyorum.
Çünkü, ancak bu metotla yanlışlarla doğruları birbirinden ayırmanın mümkün olacağı kanaatini taşıyorum.
Bu cümleden olarak, meselâ aşağıda isimlerini göreceğiniz kimseleri dinlemek ve meramını anlamak isterim.

Tansu Çiller: Başbakan yardımcısıydı, Başbakan adayı idi. Önce, "kartel medya"nın boy hedefi haline getirildi. Cuntacıların ve tetikçi kalemşörlerin vahşî saldırılarına mâruz kaldı. Kumpaslı "Susurluk kazası"yla partisinin altı oyuldu. Neticede, acemiliğinden de istifade edilerek, kendisiyle birlikte başında bulunduğu partinin de siyasî hayatı söndürülmeye çalışıldı.
Meral Akşener: İçişleri Bakanıydı. Cuntacıların ve kartel medyasının türlü hakaret ve tehditlerine maruz kaldı. Çok ağır tazminatlar ödemeye mahkûm edildi. O günlerden bugünlere nasıl gelindiğine dair dikkat çekici ipuçları veriyor.

Merve Kavakçı: Milletvekili seçildi. Ancak seçilmiş olduğu Meclis'in kürsüsüne dahi çıkamadı, çıkartılmadı. Ağır baskılar bir yana, kendi partisi dahi ona sahip çıkmadı; adeta yalnızlığa mahkûm edildi. Eğer yurt dışına çıkma (çifte vatandaşlık) şansı bulunmasaydı, belki de—bir başka mağdur—Hasan Mezarcı'dan beter bir hale sokulacaktı.

Kadir Sarmusak: Askerde onbaşıydı. ‘Köstebek’ dâvâsında gizli belgeleri sızdırmakla suçlandı, haksız yere cezalandırıldı, işkence gördü, ölümün kıyısından döndü.
Kadir Bey, Aczimendi diye bilinen eli sopalı folklorik provokatif gruptakilerin yüzde 40'ının asker kökenli olduğunu ve bunun fotoğraflarla belgelendiğini iddia ediyor.
Dahası, 28 Şubat soruşturmasıyla ilgili olarak şunları söylüyor: "Şu anda Aysberg’in görünen yüzünü açıyorlar. Soruşturma ilerledikçe hepsinin hakkında yakalama kararı çıkartılacağına inanıyorum. Eğer konuşursak, çok şeyin aydınlığa çıkacağına eminim. Ben bu zamana kadar hiç konuşmadım. Aradan 15 yıl geçti. Siz askerî sorgunun ne demek olduğunu biliyor musunuz? 11 günüm kayıp benim. Nerede olduğum belli değil. Hiçbir kaydım tutulmadı. Hatta, beni öldürmeyi de düşündüler."

Mağdur subaylar: "Disiplinsizlik" suçlamasıyla ordudan atılan, yahut emekli olmaya zorlanan dindar subayları mutlaka dinlemek lâzım. Zulüm, baskının en şiddetlisine onlar ve aileleri mâruz kaldı. İskele–Sancak Programında (Kanal 7) üç mağdurun anlattıklarıni dinledim. Dinledikçe içim sızladı, yüreğim yangın yerine döndü. Kendimi onların yerine koydum ve şöyle nidâ ettim: "Yaşasın, zalimler için cehennem!"
Ordudan atılma gerekçeleri arasında, kendi ağızlarından notlar aldım. Satır başlarıyla bir kısmı şöyledir: "Casus raportörler, dost yüzüyle çat kapı evimize geldiler. Gördükleri Kur'ân–ı Kerim'i, ilmihal kitabını, eşimizin başörtüsünü 'irtica' unsurları olarak zikredip üst makamlara rapor ettiler..."
Fesübhanallah dedim kendi kendime... Bu kudsî unsurlara irtica damgası vuran ve bunları "ordudan atılma gerekçesi" sayan anlayışın sahipleri nasıl Türk ve Müslüman olur diye düşündüm de, havsalama bir türlü sığdıramadım.

İşçi, memur, öğretmen ve akademisyenler: İş çevreleriyle birlikte, bilhassa mağdur olan öğretmen ve öğrencileri dinlemek lâzım.

Ve, Yeni Asya camiası: Gazetemizin imtiyaz sahibi Mehmet Kutlular, yönetim kurulu üyeleri ve yazar kadrosunun hemen tamamı, 28 Şubat'ın mağdurları arasında yer aldı. Kutlular, 2 sene mahkumiyet aldı, 9 ay fiilen hapis yattı, gazetemiz kapatıldı, kadrolarımız biçilmek istendi. Mahkemelerde çok ağır hapis ve para cezaları kesildi.
Başkalarını bilemem; ama, biz o gün olduğu gibi bugün de yazmaya, konuşmaya devam etmek durumundayız.

.
Meşrûtiyetin parlak yıldızları (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


17 Nisan 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları...
Sahte kahramanlar, en az yüz yıldır ortalıkta cirit atıyor. Onların meddahlığını yapan propagandistler de, yalan–dolanla zihinleri alabildiğine bulandırmaya çalışıyor; meselâ, gerçek ile sahte olanın yerini değiştirmek için, şeytanın aklına gelmeyecek hile ve desiselere başvuruyor.
Bilhassa bu sebeple, son yüz yılın nesli hakiki kahramanları adeta göremez, bilemez, tanıyamaz bir hale geldi.
Dahası, az buçuk duyup tanıdığı şahsiyetleri bile, ya eksik, ya da yanlış (hatta bir kısmı tam zıt mânâda) tanıma talihsizliğini yaşadı.
Meselâ, bugünkü neslin yüzde kaçı Ahmet Cevdet Paşa, Namık Kemâl, Ziya Paşa, Enver Paşa, Resneli Niyazi, Prens Sabahaddin, Mizancı Murad, Ferruh Bey, Çerkez Ethem, Kâzım Karabekir, Hüseyin Avni, Ali Şükrü Bey gibi itibarlı şahsiyetleri hakiki vechesiyle yeterince biliyor, tanıyor?
Şimdi tutup "Yüzde onu biliyor" diye cevap versem, eminim ki bu oranı bile fazla, mübâlağalı bulanlar olacaktır. Ki, hiç de haksız sayılmazlar.
Velev ki, yüz 15–20 bile olsa, bununla yine de iktifa edilmemeli ve etmemeliyiz.
O halde, gözümüzün önüne çekilen siyah "sahte kahramanlar" perdesini mutlaka yırtıp atmak ve kimin ne mal olduğunu bilgi–akıl–vicdan projeksiyonu ile görüp tanımak durumundayız.
İşte, bizler de elimizden geldiğince bu istikamette hareket ederek yakın tarihimizin yıldız şahsiyetlerini okurlarımıza tanıtmaya çalıştık.
Şimdi sırada daha başka parlak yıldızlarımız var. Sırasıyla onları da sizlere takdim ediyoruz.

Bedel ödeyen dâvâ adamları

Evet, hürriyet ve meşrûtiyet yolunda çok büyük emek sarf etmiş, çetin mücadelelerden geçmiş, defalarca ölümün kıyısından dönerek çok ağır bedeller ödemiş oldukları halde, pek fazla tanınmayan iki yıldız şahsiyetten burada kısaca söz etmek istiyoruz: Bunlardan biri Prens Sabahaddin Bey, diğeri ise Mizancı Murad Bey.
Yakın tarihimizdeki demokrasinin gelişme seyrini daha iyi anlayabilmek için, bu ve benzeri şahsiyetlerin hem biyografilerini bilmekte, hem de fikrî cephelerini öğrenmekte büyük fayda var.
Şimdi, sırasıyla bu zatları biraz daha yakından tanımaya çalışalım.

Prens Sabahaddin Bey

Meşrûtiyet dönemindeki Osmanlı Ahrar Fırkası ideologlarından fikir ve siyaset adamı Prens Sabahaddin Beyin, I. Meşrûtiyet'in feshedilerek ilk Meclis–i Mebusan'ın kapatıldığı gün olan 13 Şubat 1878'de dünyaya geldiği rivâyet edilir.
Onun prensliği, anne tarafına dayanır. Annesi Seniha Hanım, Sultan II. Abdülhamid'in kız kardeşidir.
Babası Dâmad Mahmut Celâleddin Paşa, hürriyet–meşrûtiyet taraftarı olması ve Yeni Osmanlılara yakınlık duyması sebebiyle, Mutlâkiyet rejimi tarafından sakıncalı görülüyordu.
Önce, Adliye Nezaretindeki işine son verildi; ardından inzivada kalmaya mecbur edildi.
Mesele bununla da bitmedi; hemen her hareketi yakın takibe alındı. Evinin ve aile hayatının sürekli şekilde takip ve tarassut altında tutulması, onu ve aile efradını ziyadesiyle rahatsız etti.
M. Celaleddin Paşanın ailesi, hem bu rahatsızlık sebebiyle, hem de çocuklarının daha iyi bir tahsil görmeleri mülâhazasıyla, İstanbul'dan ayrılarak Fransa'ya yerleşti.
Ailesi Fransa'da iken Jön Türklerle temasa geçen ve onlarla birlikte hareket etmeye başlayan Prens Sabahaddin, 1902'de Paris'te yapılan Ahrar Kongresinde en ön safta boy gösterdi. Kongredeki rakibi ise, Meşrûtiyet taraftarı olmakla birlikte daha ziyade milliyetçi ve merkeziyetçi fikirleriyle tanınmış olan Ahmet Rıza Beydi.
Ahrar hareketi, bu kongreden sonra iki kola ayrıldı: Milliyetçi–Merkeziyetçi Grup ile Hürriyetçi Liberal Grup.
* * *
II. Meşrûtiyet'in ilân edilmesiyle birlikte İstanbul'a gelince Ahrar–ı Osmaniye Fırkası saflarına katılan Prens Sabahaddin, bu fikrî ve siyasî hareketin ideologlarından biri oldu.
Ne var ki, 1908 yılı seçimlerini komitacılıkla iş gören İttihatçılar kazandı. Bunlar, kendilerine rakip olarak Ahrar Fırkasını gördükleri için de, onlara karşı her türlü baskı ve yıldırma yöntemlerini devreye soktular.
Her şeye rağmen, 1920'li yıllara kadar aralıklı da olsa Türkiye'de kalmaya gayret eden ve siyaset yoluyla millete hizmet etme fırsatını kollayan Prens Sabahaddin, Osmanlı Hanedanına mensup bütün fertler için getirilen yasaktan o da nasibini aldı ve yurt dışına gitmek zorunda kaldı.
Prens Sabahaddin ve onun gibi hürriyetçi aydınların bir şekilde bertaraf edilmesiyle birlikte, meydan Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Ahmet Ferit gibi milliyetçi geçinen katı merkeziyetçi ideologlara kaldı.

Zıt dünyaların insanı

Evet, Ziya Gökalp ve Prens Sabahaddin, gerek fikir ve gerekse siyaset âleminde birbirine en zıt görünen iki şahsiyet idi.
Gökalp'in dünya görüşü Türkiye'de 1908'lerden 1950'lere kadar olanca ağırlığıyla devam ederken, bu tarihten sonra ise Prens Sabahaddin Beyin fikir ve dünya görüşüne doğru tedricî bir yöneliş gözlemlendi.
Bediüzzaman Said Nursî 1908'de Prens Sabahaddin Beye hitaben yazmış olduğu bir mektupta, güzel fikirlerinin neşv ü nemâ bulması için, zaman ve zeminin şartlarına dikkat çekiliyor, özetle ve bilmânâ şunlar ifade ediliyor:
"Prens Sabahaddin Beyin sû–i telâkki olunan (yanlış anlaşılan) güzel fikrine cevap
"Sizin teşebbüs–i şahsi ve hiss–i rekabete istinad eden fikriniz güzeldir. Musabakayı, müsbet yarışı intac eder.
"Hatta bu fikir, terakki yolundaki medeniyet makinesinin buharı hükmündedir.
"Adem–i merkeziyet (yerinden yönetim) sistemine, herhangi bir tefrikaya meydan ve mahal bırakmadan gidilmeli.
"Bu fikrin güzelliğini (teoride) taakkul ediyoruz; fakat tatbikini şimdilik irade edemiyoruz. Tatbiki için çok zaman lâzım. Fakat, hükümetler şimdiden teşebbüsata başlamalı." (Bkz: Osmanlıca Nutuk, 1. Mektup.)

Mezarı Eyüpsultan'da

30 Haziran 1948'de İsviçre'de vefat eden Prens Sabahaddin Beyin mezar nakli, 4–5 sene sonra ancak mümkün olabildi. 1950'de iktidara gelen Demokrat Parti, 1951'de Taif'te bulunan Mithat Paşanın mezarını İstanbul Şişli'deki Hürriyet–i Ebediye Tepesine nakletti.
Bundan bir sene sonra ise, Ahrar–Demokrat hareketin fikir öncülerinden olan Prens Sabahaddin Beyin mezarını kendi vatanına nakletmek için harekete geçildi.
İlk adım, Osmanlı Hanedanına mensup kimseler için yapılan kànun değişikliği noktasında atıldı.
Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın şiddetle muhalefet ettiği bu girişim, Başbakan Adnan Menderes'i istifa eşiğine kadar getirdi. Sonunda, Bayar geri adım atmak zorunda kaldı ve ilgili kànun kabul edilerek yürürlüğe girdi.
16 Haziran 1952'de kabul edilen ve bazı şartlara bağlı tutulan 5958 sayılı söz konusu kànunla, Osmanlı Hanedanına mensup sadece ölmüş olanlar ile hayattaki hanımların yurda girişlerine izin verildi.
İşte, bilhassa Adnan Menderes'in fikirlerine hayranlık duyduğu Prens Sabahaddin Beyin mezarı da, bu kànunun kabul edilişinden iki hafta sonra İsviçre'den alınarak İstanbul'la getirtildi.
Sabahaddin Beyin mezarı, halen Eyüpsultan Kabristanında olup ziyarete açıktır.

.

Meşrûtiyetin parlak yıldızları (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


18 Nisan 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları
Bir başka yıldız şahsiyet: Mizancı Murat

Günümüz Türkiye'sinden çok az kimsenin tanıdığı bir şahsiyettir, Mizancı Murat Bey.
Oysa, yaşadığı devrin en parlak yıldızlarından biridir: Tarih, edebiyat, hukuk, gazetecilik ve hatta siyaset bilimi gibi muhtelif sahalarda kendini iyi derecede yetiştirmiş müstesna bir kabiliyettir.
Onun bilhassa hürriyet ve meşrûtiyet uğrunda hayatını hiçe sayarak göstermiş olduğu çabalara mukabil, bu içtimaî nimetlere oldum olası muarız ve muhasım kimseler tarafından önce bedenen yok edilmek istendi, bilâhare de istikbâl neslinin nazarında ademe mahkûm edilmeye çalışıldı.
Yakından ve hakkıyla tanınmamasının öncelikli sebeplerinden biri budur.
Öte yandan, Mizancı Murat Beyi hem hayatta iken, hem de vefatından sonra onu eserlerinde takdir ile yâd edenlerin başında Bediüzzaman Said Nursî'nin geldiğini görmekteyiz.
Bediüzzaman, Münâzarât isimli eserinin ilk baskısında, birbirine zıt iki fikir sahibini mukayesede bulunurken, Tanin gazetesi muharriri Hüseyin Cahit'le yıldızının barışmadığını, onu yanlı ve hatalı bulduğunu, buna mukabil Mizan gazetesi muharriri Mizancı Murad'ı kendine yakın bulduğunu açıkça beyan ediyor.
Zira, Hüseyin Cahit, komitacılıkla iş gören İttihatçıların gözdesi bir isim iken, Murat Bey ise, Ahrar grubundandır ve bu siyasî misyonun fikir öncülerinden biridir. İşte, bu dostluk ve yakınlık sebebiyledir ki, Mizancı Murat, 1908 seçimleri arifesinde Ferah Tiyatrosunda vermiş olduğu bir konferans esnasında maruz kaldığı tehdit ve baskılar karşısında, Üstad Bediüzzaman ona canını siper etmiştir.
Şimdi, günümüzde çok az tanınan bu müstesna şahsiyeti biraz daha yakından tanımaya çalışalım.

Kısa Biyografisi

Mizancı Murat Bey, 1853'te Dağıstan'ın Huraki köyünde doğdu.
"Mizan," çıkarmış olduğu gazetenin ismi olup, onun silinmez bir lâkabı olmuştur. Murat ismi ise, Dağıstan'daki hürriyet kahramanlarından "Hacı Murat"a atfen ona verilmiş.
Murat Bey, 1864'te rüştiye tahsilinin ardından, lise öğrenimi için Sivastopol'a gönderildi. 1873'te liseyi (idadi) bitirdikten sonra İstanbul'a geldi.
İstanbul'da Maliye Bakanı Dağıstanlı Şirvanizade Rüştü Paşa tarafından himaye gördü. Kısa bir süre sonra, Halep Valiliğine atanan Şirvanizade ile birlikte Halep'e gitti. Şirvanizade'nin vefatı üzerine ise, tekrar İstanbul'a döndü ve muallimliğe başladı.
Rusça ve Fransızca'yı bilen Murat Bey, bilâhare o zamanki Dışişleri Bakanlığı bünyesinde mütercim/çevirmen olarak çalıştı.
1877'de Hasibe Hanım ile evlendikten sonra, Mülkiye Mektebinde tarih ve coğrafya dersleri, 1880'de ise öğretmen okulunda (Darülmuallimin) tarih dersleri vermeye başladı. Bir müddet, aynı okulda müdürlük yaptı. Yaklaşık iki yıl kadar sonra da Maarif Nezareti (bugünkü MEB) Teftiş Heyeti üyeliğine tayin edildi.
Gazetecilik ve yazarlık kabiliyetine de sahip olan Murat Bey, memuriyetin yanında aynı yıllarda Vakit ve İttihad isimli gazetelerde siyasî muhtevalı yazılar neşretti. 1886'dan itibaren de kendi çabalarıyla "Mizan" isimli gazeteyi yayınlamaya başladı. Mizan: İçinde ölçü, denge, terazi, vasat, hukuk, adalet gibi kavramları barındırır.
Mizan'daki yazılar, ağırlıklı şekilde hürriyet ve meşrutiyetle ilgiliydi.
Mizan'ın bu minval üzere devam eden neşriyatı, Murat Beyin başına iş açtı. Mutlakiyet sistemini eleştirmesi, monarşik düzene karşı gelmesi, üzerine şimşeklerin çekilmesine sebebiyet verdi.
Murat Bey ve çalışma arkadaşları, bilhassa 1880'li yılların sonlarından itibaren yakın takibe alındılar. Şiddetli baskılara uğradılar. Çıkarmış oldukları gazete, sansüre uğradı ve defalarca kapatılması cihetine gidildi.
Nihayet 1890 yılı başlarında Mizan'ın neşrine set çekilmiş oldu.
Murat Bey de, bir yıl kadar sonra Düyun–u Umumiye Komiserliği vazifesiyle tavzif edildi. Tam dört sene bu görevde bulundu.

Reform paketi ve mecburi hicret

Mizancı Murat Bey, ülkenin topyekûn kalkınması, hürriyet ve demokrasi atmosferinde kalarak huzura, sükûna kavuşması ve ileri dünya ülkeleriyle rahatla yarışabilir bir kulvara girmesi için, gayet hacimli bir reform paketi hazırlayıp Padişaha (Sultan II. Abdülhamid) sundu.
Ne var ki, saltanat cenahından beklediği ilgiyi göremedi. Aksine, tehlikeli bir şahsiyet olarak algılandı ve üzerindeki baskıların daha da yoğunlaştığını fark etti.
Bu sıkıcı ve baskıcı gelişmelere daha fazla dayanamadı ve hem Düyun–u Umumiye Komiserliği görevinden ayrıldı, hem İstanbul'u terk ederek Avrupa'ya hicret etmek durumunda kaldı.
1895 yılı sonlarında Sivastopol üzerinden Dağıstan'a, oradan da Kiev–Viyana yoluyla Paris'e giden Mizancı Murat, çeşitli sebeplerle yurt dışına kaçmış bulunan Jön Türkler ile irtibata geçti.
Jön Türklerin bir kolu olan İttihatçıların Paris temsilcisi Ahmet Rıza ile bir türlü uyum sağlayamadı. Bu sebeple, Paris'i de terk ederek oradan Kahire'ye geçti.
Murat Bey, burada da boş durmadı Kahire'de Mizan isimli gazetesini yeniden neşretmeye başladı.
Kahire günlerindeki yazılarında Sultan Abdülhamid'i doğrudan tenkit etti. Hatta, bazı makalelerinde Padişaha yönelik olarak, "Ya meşrûtî idareye geç, ya da istifa et!" şeklinde üst perdeden sözler sarf etti.
Haliyle, bu da onun en ağır şekilde cezalandırılmasına bir gerekçe oldu. Öyle ki, gıyabında idama mahkûm edildi.
1896 yılı Temmuz ayında tekrar Paris'e gitti. Aynı yılın Kasım ayında yapılan kongrede Jön Türklerin lideri konumuna geldi. İnisiyatif kullanarak, cemiyetin merkezini Cenevre'ye taşıdı ve Mizan gazetesinin neşrini bu kez Cenevre'de sürdürdü.
Ne var ki, bu süreçte Jön Türkler, Paris ve Cenevre merkezli olmak üzere iki kola ayrılmış oldu.
Bu arada, Padişah da boş durmuyor, Jön Türk hareketini etkisiz kılmaya çalışıyordu.
Mizancı Murat, 1897'de cemiyet başkanlığını bıraktı. Sultan Abdülhamid de, aynı günlerde siyasî tasarrufta bulunarak, İstanbul'da tanınmış olan bütün Jön Türkler'i toplayıp Trablusgarp'a sürgüne gönderdi. Ardından, Avrupa'da faaliyet gösteren bütün Jön Türklerin, gazetelerini kapatarak İstanbul'a dönmeleri için muhtelif teşebbüslerde bulundu.
Mizancı Murat, bu teşebbüslere olumlu tepki verdi ve daha evvel hazırlayıp padişaha teklif etmiş olduğu reform paketinin dikkate alınacağı vaadiyle İstanbul'a dönmeye ikna edildi.
Ne var ki, gelişmelerin istikameti yine başka oldu. Fikir hürriyeti hususunda hiçbir ilerleme kaydedilmediği gibi, gazetecilerin üzerindeki baskılarda da herhangi bir hafifleme emaresi görülmedi.
Murat Bey, buna rağmen ümidini kaybetmedi. Sabırla çalışmaya devam etti. Bu arada, 1899'da Şûra–yı Devlet'e bağlı Maliye Dairesi üyeliği görevine atandı. O da, II. Meşrûtiyetin ilân edildiği tâ 1908 Temmuz'una kadar bu vazifeyi deruhte etti.

.

Meşrûtiyetin parlak yıldızları (3)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


19 Nisan 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları
Bir başka yıldız şahsiyet: Mizancı Murat (Dünden devam)

Mizancı Murat, II. meşrûtiyet'in ilan edilmesiyle birlikte, Maliye Dairesindeki görevinden ayrıldı. Hiç zaman kaybetmeksizin, Mizan gazetesini yeniden neşretmeye başladı.
Gerek yazılarıyla ve gerekse gazetenin genel yayın politikasıyla, eskiden olduğu gibi yine hürriyeti, meşrûtiyeti, adalet ve kanun hakimiyetini savundu.
Ne var ki, bu defa eskisinden çok daha şiddetli bir baskı ile karşı karşıya geldi.
En ufak bir tenkit yazısına daha tahammül göstermeyen İttihatçı bağnazlar, Murat Beyi tehdit ve yıldırma taktikleriyle pasifize etmeye koyuldular.
Öyle ki, Mizan'daki yazıların yanı sıra, Murat Beyin sohbet ve konferanslarına dahi silâh ve şiddet yöntemiyle müdahale etme teşebbüsünde bulundular.
Nitekim, Şehzadebaşı Ferah Tiyatrosunda verdiği bir konferansı sabote etmek ve silâh zoruyla konuşmasına mani olmak için tiyatro salonuna gelen İttihatçı komitacıların bu nâmertçe teşebbüsü, orada bulunan Bediüzzaman Molla Said'in gayretiyle boşa çıkartıldı. Gerginliğin had safhaya çıktığı esnada inisiyatifi ele alan Bediüzzaman, İttihatçı militanların çıkardığı gürültü ve yaygarayı dindirmek için yüksekçe bir yere çıkar ve şu mealde sözler sarf eder: "Beyler! Hatibin sözünü kesmek, meşrûtiyet adabına uymaz."

Şahitler anlatıyor

Bediüzzaman Hazretleri, 1909 Mayıs'ında çıkarılmış olduğu Sıkıyönetim Mahkemesinde, bu hadise hakkında şunları söyler: "Kaç defa, büyük içtima'larda heyecanları hissettim. Korktum ki, avam–ı nâs siyasete karışmakla, asayişi ihlâl etsinler. Türkçeyi yeni öğrenen köylü bir talebenin lisanına yakışacak lâfızlarla heyecanı teskin ettim. Beyazıt'ta talebenin içtimaında ve Ayasofya mevlidinde ve Ferah tiyatrosundaki heyecana yetiştim. Bir derece heyecanı teskin eyledim. Yoksa bir fırtına daha olacaktı. Ben ki, bedevî bir adamım. Medenilerin entrikalarını bildiğim halde, işlerine karıştım. Demek cinayet ettim." (Divan–ı Harb–i Örfi, Altıncı Cinayet.)
* * *
Bu hadisenin şahitlerinden olan M. Süleyman Çapanoğlu ise, orada gördüklerini şu sözlerle anlatır:
"Mizan gazetesinin sâhibi ve baş yazarı tarihçi Murat Bey, Şehzadebaşı'ndaki Ferah tiyatrosunda, İttihad ve Terakkî idaresiyle Roma devletinin mukayesesi için verdiği 'Romalıların yükselme ve alçalma sebepleri' adlı konferansında, İttihad ve Terakki'ye karşı giriştiği tenkidler sebebiyle, salonu dolduran İttihadçıların gürültü çıkararak, hakaret ve sövme ile konferansını yarıda bıraktırmaları ve kendisinin tekrar kürsüye çıktığı takdirde tabanca çekilerek mani' olunacağını bildirmesinden sonra, dinleyiciler iki grup halinde birbirine girdiler.
"İtişme ve kakışmaların başladığı sırada, birden bire bir yay gibi fırladığı koltuğun üzerine çıkan Bediüzzaman, gür bir ses ile: 'Ya Eyyühel Müslimîn!' diye söze başladı.
"Sesiyle salona bir anda hâkim olduktan sonra, konuşma hürriyetine saygı göstermek lâzım geldiğini, bir hatibin sözünün kesilmesinin ayıp olduğunu ve terbiye sınırlarının dışına çıkmanın, Meşrûtiyet ve Hürriyeti ilân etmiş bir millet için utanılacak bir hareket olduğunu, İslâm dininin fikre saygı göstermeyi emrettiğini söyledi. Sözlerini âyetlere, hadislere isnad ettirerek ve İslâm tarihinden de örnekler vererek, Hazret–i Muhammed'in (asm) müşaverelerini ve irşadkâr sözlerini ve hitabelerini şahid tutarak, terbiye ve nezaket dairesinde dağılmalarını tavsiye etti.
"Bunun üzerine, bütün o külhanbeyleri, şirretler veya yaygaracıların süt dökmüş kedi gibi dağılması, hâlâ hafızalarda yaşar." (Yeni Asya, 3 Temmuz 1973)

Fikren mağlup olunca kuvvete başvurdular

Mizan'ın neşriyatından ve Murat Beyin faaliyetlerinden şiddetle rahatsız olan İttihatçılar, sonunda onu da kara listeye aldılar ve pusuya yatarak fırsat kollamaya başladılar.
Beklenen fırsat, nihayet 31 Mart Vak'ası münasebetiyle çıkmış oldu.
Hareket Ordusu marifetiyle ihtilâl yapan, sıkıyönetim ilân eden ve Divan–ı Harp Mahkemesini kurduran İttihatçılar, birçok Ahrar mensubu gibi Mizancı Murat Beyi de idam talebiyle sorguya çektiler.
Bu safhada, Mizan gazetesi temelli kapatıldı. Murat Bey de, 31 Mart Hadisesine karıştığı iddiasıyla mahkemede yargılandı ve sonunda"müebbet kalebentlik" cezası ile Rodos Adasına sürgün edildi.
Önce Rodos, ardından Midilli'de yaklaşık dört yıl kaldı. Ancak, burada da boş durmadı ve 12 cilt halinde tasarladığı, "Tarih–i Ebülfaruk" isimli Osmanlı Tarihini yazdı ve bunun ilk 7 ciltlik bölümünü neşretti.
Murat Bey, 1912'de çıkartılan genel aftan yararlanarak İstanbul'a döndü. Bu arada hastalandı. Tedavi olmak için bir müddet için İsviçre ve Fransa'da bulundu, ardından tekrar İstanbul'a geldi.
Döndükten sonra, Mizan gazetesini yeniden çıkarma imkânını bulamadı.
Ancak, yine de fikir ve kalem nâmusunu korumanın bir gereği olarak bazı gazete ve dergilerde yazılar yazmaya devam etti. Yazılarında, sınırlı da olsa İttihat ve Terakki'ye muhalefet etmeyi ihmal etmedi.
Fikren ve beden hayli yıpranan Mizancı Murat Bey, 15 Nisan 1917'de Anadolu Hisarı'ndaki evinde Hakk'ın rahmetine kavuştu.

Mühim eserleri

Kuvvetli fikir, geniş bilgi ve üretken bir kalem sahibi olan Murat Bey, sayısız makalenin yanı sıra, onlarca ciltlik eser telif etmiş bir şahsiyettir.
Kronolojik sıraya göre, bir kısmı 8–10 cildi bulan eserlerinden bazıları şunlardır:
Muhtasar Târîh–ı Umûmî (1880–85)
Muhtasar Târîh–i İslâm (1890)
Devr–i Hâmidî Âsârı (1891)
Turfanda mı, Yoksa Turfa mı? (1892)
Hürriyet Vadisinde bir Pençe–i İstibdâd (1908)
Mücâhede–i Milliye (1908)
Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu (piyes, 1908)
Târîh–i Ebülfâruk (1909–16)
Enkaz–ı İstibdâd İçinde Züğürdün Tesellîsi (1911)
Tatlı Emeller, Acı Hakikatler (1912)
Taharrî–yi İstikbâl (1913–14)






.
İttihad–ı Muhammedî'den İttihad–ı İslâm'a

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


20 Nisan 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları
Dün olduğu gibi bugün de aynı "İttihad"ın mensuplarıyız

İkinci Meşrûtiyetin ilân edilmesindan (Temmuz 1908) sonra, İstanbul merkezli olmak üzere, ilmî, fikrî, sosyal, kültürel ve siyasî nitelikli pekçok kulüp, cemiyet, fırka (parti) kuruldu.
Bunların arasında en ziyade dikkat çekenlerden biri de, 5 Nisan 1909'da kurulan "İttihad–ı Muhammedî Cemiyeti"dir.


İşte, bu meyanda sorulan bir suâle mukabil vermiş olduğu cevaptan bir bölüm:
"Tekraren söylüyorum ki, İttihad–ı İslâm hakikatında olan İttihad–ı Muhammedînin (asm) cihetü'l–vahdeti Tevhid–i İlâhîdir. Peyman ve yemini de îmândır. Müntesibî (bağlıları), umum mü'minlerdir. Nizamnâmesi, Sünen–i Ahmediyedir (asm). Kànunu, evâmir ve nevâhi–i şer'iyedir. Bu ittihad, âdetten değil, ibâdettir. İhfâ–havf; riyâdandır. Farzda riyâ yoktur. Bu zamanın en büyük farz vazîfesi, İttihad–ı İslâmdır." (Hutbe–i Şâmiye, s. 94; Divân–ı Harb–i Örfî, s. 67)
İttihad–ı İslâm'ın, dolayısıyla İttihad–ı Muhammedî'nin bütün mü'minlere şâmil olduğunu, bunun tahsis (tekel, ipotek) ve tahdit (sınırlama) kabul etmediğini dâvâ eden Üstad Bediüzzaman, Osmanlı tarihinde Sultan Selim'in de bu mânâdaki İttihad–ı İslâmı hedef alıp tesis etmeye çalıştığını, kendisinin de işte bu mânâdaki bir ittihada dahil olup ittiba ettiğini açıkça ifade eder:
"Elhâsıl: Sultan Selim’e biat etmişim. Onun İttihad–ı İslâmdaki fikrini kabul ettim. ...İttihad–ı İslâmı hedef tutan Sultan Selim demiş:

İhtilâf u tefrika endişesi,
Kûşe–i kabrimde hattâ bîkarar eyler beni.
İttihadken savlet–i a’dâyı def’e çaremiz,
İttihad etmezse millet, dağ–dar eyler beni.

Günlük siyasete bulaştırılmamalı

Evet, hiç şüphesiz "İttihad–ı İslâm" ile İttihad–ı Muhammedî" müşterek ve birbirine paralel bir mânâyı ifade ediyor.
Ne var ki, 1909'da İstanbul'da kurulan İttihad–ı Muhammedî Cemiyeti, muhakemesi zayıf bazı dindarlar tarafından bir siyasî cemiyet şekline dönüştürülmesi yönünde büyük çabalar sarf edildi.
Onların bu mânâdaki şiddetli arzu ve çabalarını fark eden Üstad Bediüzzaman, bundan nihayet derecede korktuğunu söyleyerek, kendi çapında bazı tedbir ve çare arayışları içine girer.
O zamanki gazetelerde neşrolunan ve bilâhare eserlerinde de yer alan bu meyandaki bazı ifadeleri, muhtelif risâlelerde yer almaktadır.


BİR: "İşittim, İttihad–ı Muhammedî (asm) nâmıyla bir cemiyet teşekkül etmiş. Nihayet derecede korktum ki, bu ism–i mübarekin altında bazılarının bir yanlış hareketi meydana gelsin. Sonra işittim: Bu ism–i mübareki bazı mübarek zevât, daha basit ve sırf ibadete ve Sünnet–i Seniyyeye tebaiyete nakletmişler. Ve o siyasî cemiyetten kat–ı alâka ettiler, siyasete karışmayacaklar. Lâkin, tekrar korktum, dedim: Bu isim umumun hakkıdır, tahsis ve tahdit kabul etmez." (Divân–ı Harb–i Örfî, s. 27)

İKİ: "...Hem de anlaşıldı ki, İttihad–ı İslâm, umum askere ve umum ehl–i imana şâmildir. Hariç kimse yoktur." (Hutbe–i Şâmiye, s. 109)

ÜÇ: "İttihad–ı İslâm olan İttihad–ı Muhammedî (asm) dediğimiz vakit, umum mü'minlerin mabeyninde bilkuvve veya bilfiil sabit olan ittihad murattır. Yoksa, İstanbul ve Anadolu'daki cemaat murad değildir. Amma, bir katre su da sudur. Bu ünvandan tahsis (tekel, ipotek) çıkmaz. ...Müntesibî, umum mü'minlerdir. Reisi de Fahr–i Âlemdir (asm)." (Hutbe–i Şâmiye, s. 99)

DÖRT: "İttihad–ı Muhammedî (asm) olan İttihad–ı İslâm'ın efkâr ve meslek ve hakikatini, efkâr–ı umumiyeye arz ederiz. Kimin bir itirazı varsa etsin; cevaba hazırız." (Hutbe–i Şâmiye, s. 95)


(Bu kısmın devamında, tâ Meşrûtiyet devrinden kırk yıl sonraki Demokrasi devrine muazzam bir irtibat kuruluyor; hem dinî, hem de siyasî sahada yapılması gereken istikametli hizmetin misyonu tarif ve tavsif ediliyor.)
* * *
İttihad–ı Muhammedî Cemiyeti, 31 Mart Hadisesi bahane edilerek kapatıldı. Bu cemiyetin dindar üyelerinin çoğu Ahrar–ı Osmaniye Fırkası mensuplarıyla birlikte idam edildiler. İdamdan kurtulanlar ise, bir daha toparlanamayacakları şekilde, en ağır hapis ve sürgün cezasına çarptırılarak dağıtıldılar.
Bu zulmü yapan gaddarların eline malzeme verip emellerine âlet olan, dolayısıyla oyuna gelenler ise, ne yazık ki "dinde hassas, muhakeme–i akliyede noksan" bir kısım safdil dindarlar olmuştur.
"Ben Otuz Bir Mart Hadisesinde şuna yakın bir hâl gördüm: ...Sağını solundan fark edemeyenler—hâşâ—şeriatı istibdada müsait zannederek, tûtî (papağan) kuşları taklidi gibi, 'Şeriat isteriz!' demekle, hakîki maksat ortada anlaşılmaz oldu. Zaten plânlar serilmişti. İşte o zaman, yalan olarak hamiyet maskesini takınan bazı herifler, o ism–i mukaddese (şeriata) tecavüz ettiler.... İşte, cây–ı ibret bir nokta–i siyah!..
"HAŞİYE: Dikkat et. Âlihimmet olanlar, o hadisede sükût ettiler. Garazkar cerîdeler, hakîki hürriyetin sadâsını susturdular. Meşrûtiyet, pek az adamların üstüne münhasır kaldı; fedakarları da dağıldılar." (Tarihçe–i Hayat, S. 73.)

.

Alacakaranlıkta kalan Adana Vak'ası

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


23 Nisan 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları
Dikkat! Adana Vak'ası, İstanbul'daki 31 Mart Vak'asının hemen ertesi günü yaşandı.

İstanbul'daki "31 Mart Vak'ası"ndan bir gün sonra (14 Nisan 1909) Adana'da yaşanan ve kısa süreli aralıklarla birkaç kez tekrarlanan kanlı hadiseler zinciri, yakın tarihimizin kayıtlarına "Adana Vak'ası" ismiyle geçti.
Adana'daki kanlı hadiseler, o bölgedeki Müslümanlarla gayr–ı Müslim kesimden olan Ermeniler arasında yaşandı.
14 Nisan ile 27 Nisan günleri arasındaki on üç günlük süre içinde, iki taraf arasında en az üç kez tekrarlanan bu iç çatışma esnasında binlerce insanın kanı döküldü.
Muhtelif kaynaklardan alınan bilgilere göre, Müslümanların kaybı 2000'den az iken, Ermenilerin kaybı ise 5000'den fazla olduğu anlaşılıyor. (Cemal Paşanın "Hatırat"ı gibi bazı kaynaklar, Ermenilerin kaybını 15 binden fazla gösterir.)
Anlaşılamayan ve alaca karanlıkta kalan husus ise, bu kanlı hadiselerin patlak vermesine kim veya kimlerin sebebiyet verdiğidir.
Kanaat hasıl eden bir nokta şudur ki: Adana'daki hadiselerin İstanbul'daki "31 Mart Vak'ası"yla bir şekilde irtibatı vardır.
Dolayısıyla, birinin aydınlatılması halinde, diğerinin de aydınlığa kavuşacağı kuvvetli ihtimal dahilindedir.
Önemli bir bilgi notu da şu olsa gerektir: Hadiselerin patlak verdiği gün, Ermeniler için "Paskalya Bayramı" olduğu gündür. O gün itibariyle, pek çok Hıristiyan misyoner de Adana'ya gelmiş olup mühim toplantılara iştirak etmektedirler.

Taşnak ve Hınçak terörü

Adana merkez ve yakın çevresini kan–revan içinde bıraktıran hadiselerin içinde, oldum olası komitacılıkla uğraşan ve Avrupa devletlerinden daima destek gören başta Taşnak ve Hınçak olmak üzere, Ermeniler adına hareket eden tedhiş ve terör örgütlerinin parmağı olduğu âşikârdır.
Bunlar, Osmanlı devlet merkezinin alabildiğine sancılı olduğu bir zamanda, kendi halklarını kışkırtmaya ve Avrupa himayesinde bölgede bir "Kilikya Hükümeti" ihdas etme niyet ve teşebbüsünde bulundular.
Esasında, sonradan kışkırtmalı olduğu anlaşılan hemen bütün "Ermeni patırdısı"nın arka plânında, daima bir "Avrupa müdahalesi" düşünülmüş, hatta planlanmıştır.
Bu planın tahakkuk safhası, daha çok Birinci Dünya Harbi esnasında Rusya ile Kafkasya Cephesinde yapılan savaşlarda görülmüştür.
Ermeni çeteciler, Osmanlı vatandaşı olan Ermeniler'den on binlercesini ayaklandırmış ve hariçten bize saldıran Rus kuvvetlerine iştirak ettirmiştir.
Eğer Ermeni çetecilerin alenî yardımı, desteği ve klavuzluğu sayesinde olmasaydı, Rus orduları Anadolu'nun Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde bu derece rahat ilerleyemezlerdi.

Meşhûr Cemal Paşa, Adana valisi

İttihatçı hükümet, Adana'daki kanlı hadiseleri yatıştırmak, tedbir almak ve suçluların cezalandırılmasını temin etmek maksadıyla, meşhûr Cemal Paşayı buraya vali olarak tayin etti.
O tarihlerde, İttihatçılar ile Ermeni grupların arası iyi görünüyordu. Siyaseten de, hemen her safhada birbirini kollayıp destek veriyorlardı. Öyle ki, Ermeniler, Hareket Ordusuna da var güçleriyle destek oldular. Ermenilerle İttihatçıların müşterek hareketliliği, Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar da devam etti.
İşte, bu iki cenahın birbirine çok yakın olduğu bir atmosferde Adana'ya giden Cemal Paşa, derhal bir Divân–ı Harb–i Örfî (Sıkıyönetim Mahkemesi) teşkil ettirdi.
Kanlı hadiselerde dahli veya tesiri bulunan kimseler tesbit edilip mahkemeye çıkarıldılar.
Fakat, ne tuhaftır ki, tıpkı İstanbul'daki aynı isimli mahkemede olduğu gibi, suçlu bulunan ve idam edilenlerin hemen tamamı dindar Müslümanlar oldu.
Netice itibariyle, sadece bir tek Ermeniye mukabil tam 47 Müslüman idam edildi.
Bu hususlarla ilgili bilgiler, gerek Talat ve gerekse Cemal Paşanın "Hatırât"ında yer aldığı gibi, ayrıca o dönemde gazetecilikle iştigal eden tarihçi–yazar İsmail Hami Danişmend'in eserlerinde de ayrıntılı şekilde yer almaktadır. (Bkz: Osmanlı Tarihi Kronolojisi–IV, s. 373–74.)
Kaderin garip bir cilvesi şudur ki: Vaktiyle Ermenileri memnun etmek için elliye yakın Müslümanın idam edilmesine sebebiyet Talat ve Cemal Paşa, gün geldi yine ters düştükleri Ermeni teröristlerin nâmert kurşunlarıyla gurbet elde can verdiler.

Mersin'de vukuat yok

Düşündürücü bir başka nokta şudur: Adana'daki kanlı hadiselerin özünde ve temelinde bir Müslüman–Ermeni çekişmesi yoktur. Şayet, temelde bir çatışma hali bulunmuş olsaydı, Adana'daki hadiselerin bir benzeri, bu şehrin hemen yanı başındaki Tarsus veya Mersin'de de yaşanması gerekiyordu.
Oysa, o günlerde Mersin'de taraflar arasında herhangi bir vukuat tesbit edilmiş değil.
Demek ki, bu hadiseler bir tertip ve bir provokasyon neticesi vucüda gelmiş olup yakın tarihimizin çok acı, çok elim bir safhasını teşkil etmiştir.

Yara derinleştirildi

Müslümanlarla Ermeniler arasında yaşanan kanlı Adana Vak'ası, can ve mal kaybı noktasında Osmanlı tarihine üçüncü büyük hadise olarak tarihe geçti.
1984'te Sason'da (Batman), 1985'te ise Zeytun'da (Maraş) yaşanan kanlı hadiseler, taraflar arasında kapanması zor yaralar açtırdı.
Bu kanlı boğuşmaların biriktirmiş olduğu kin ve adâvetin şiddeti, bilhassa Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla birlikte, bütün vahâmetiyle açığa çıktı ve kendini göstermiş oldu.
Bu talihsiz hadiselerin açtığı yaralar, ne yazık ki yüz yıldır bir türlü kapanmadı, yahut kapatılamadı.
Ancak, ne yapıp edip, asırlardır birbiriyle komşu olarak yaşayan Ermenilerle Müslümanları barıştırmalı, barış içinde yaşamalarını temin etmeli. Başka türlü formül arayışları, taraflara şimdiye kadar hiçbir fayda vermedi, bundan sonra da vermez kanaatindeyiz.

.



.



.


Libya'dan Ege Adalarına İtalyan Harbi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Mayıs 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları
Osmanlı'nın tarihteki en büyük ve en çetin savaşları, ekseriyet itibariyle ceberrut, baskıcı, istilâcı, işgalci ve bilâhare sömürgecilikte ileri gitmiş olan devletler ve topluluklarla yaşandığını görmekteyiz. Meselâ: Bizansla, Sırplarla, Ruslarla, İngilizlerle, Fransızlarla, İtalyanlarla, vesaire...
Diğer topluluklarla yaşanan savaşlar, nisbeten kısa ömürlü olmuş ve bir şekilde yapılan anlaşmalarla uzun süreli barış veya sükûn dönemleri sağlanmıştır.
* * *
Tesbitlerimize göre, Avrupa'nın en büyük sömürgeci devleti Büyük Britanya olarak da bilinen İngiltere'dir. İkincisi Fransa, üçüncü sırada İtalya gelir.
Topraklarının büyük kısmı Asya kıtasında yer alan Rusya ise, dönem dönem Avrupa'nın en zalim, en gaddar, en sömürgeci devletlerine dahi rahmet okutacak kadar azgınlıkta ileri gitmiştir. İstilâcı Çarlık ve darbeci/işgalci Sovyet Rusyası'nda olduğu gibi...
Ancak, buradaki asıl konumuz sömürgeci İtalya devletinin İslâm ve Osmanlı'ya yönelik 1911'deki işgal ve istilâ hareketi olduğundan, şimdilik bütün dikkatimizle bu noktaya odaklanmaya çalışalım.
* * *
İtalya, nice zamandır gözünü Akdeniz'in karşı sâhilindeki Trablusgarb'a (bugünkü Libya toprakları) dikmiş, işgal ve istilâ etmek için fırsat kollamaya başlamıştı.
Beklediği fırsat, nihayet 1911 yılı Eylül'ünde ayağına geldi. Trablusgarb'a donanmasını gönderdi ve karaya asker çıkardı. İki taraf arasında aylar süren çatışmalar yaşandı.
Burada yaşanan çetin muharebeler, Osmanlı kaynaklarında "İtalyan Harbi" veya "Trablusgarp Harbi" şeklinde zikrediliyor.
O günlerin Osmanlı Ordusu, bünyesine giren siyaset ve tarafgirlik zehriyle adeta serseme döndüğü için, Trablusgarb'ı koruma noktasında ne yazık ki ciddî ve güvenilir bir strateji takip edemez bir hale gelmişti.
Askerî cenah gibi, siyaset cenahı da hayli sancılı bir durumdaydı. Bâb–ı Âli'de sık sık hükümet değişikliği yaşanıyordu. Bir sadrazam gidiyor, diğeri geliyordu.
Meselâ, eski Âyân Reisi Said Paşa, aynı yılın sonlarında 9. kez olmak üzere yeniden Sadrâzam (Başbakan) olmuştu.

İşgal ordusu, Libya sâhillerinde

İtalya, Osmanlı devlet merkezindeki bu perişaniyeti yakından takip ediyor ve bir punduna getirip Libya'yı işgal etmek istiyordu.
Bu maksada yönelik adımları, nihayet 1911 yılı Eylülünde atmaya başladı.
23 Eylül günü Osmanlı hükümetine bir ültimatom gönderen İtalyan hükümeti, Trablusgarb'ın derhal boşaltılmasını ve buradaki yönetimin kendilerine devredilmesi talebinde bulundu.
İttihat–Terakki hükümeti ise, nice tereddütlerden sonra, Libya'ya yeni takviye birlikleri göndererek, burayı savunacağı ve teslim etmeyeceği mesajını vermiş oldu.
Buna mukabil, İtalya da geri adım atmadı ve 26 Eylül'de kuvvetli bir donanmasını Libya'ya gönderdi. İki gün sonra da Osmanlı hükümetine ikinci bir ültimatom vererek bölgenin savaşsız şekilde teslimini istedi.
Anlaşma sağlanamayınca, savaş kaçınılmaz oldu. İki taraf arasında, Libya'nın sâhil şeridinde şiddetli çarpışmalar yaşandı.
Bu esnada çok kan döküldü; İtalyanlar, sivil halktan da pekçok insanı esir aldı.
Donanması güçlü olan İtalyan ordusu, iç kesimlere girmeye cesaret edemedi. Yerli kabilelerin—bilhassa Şeyh Sünûsî'nin bağlıları—Osmanlı'ya destek vermeleri sayesinde, İtalyanlar ciddî bir varlık gösteremeden geri adım atmak zorunda kaldı.
Evet, Şeyh Sünûsî ve taraftarlarının, o çetin günlerde Osmanlı askerlerini vargücüyle himayeye çalışması, her türlü takdirin fevkinde olsa gerektir.
(NOT: Osmanlı birliklerine, aralarında Enver Bey, M. Kemal, Nuri Conker ile Fethi Okyar'ın da bulunduğu İttihatçı subaylar kumanda ediyordu.)

Ege adalarını (12 ada) o dönemde kaybettik

Büyük bir direnişle karşılaşan İtalyan kuvvetleri, bölgeden çekilme sinyalleri verdi, ancak Osmanlı'ya saldırmaktan yine de geri durmadı.
Bir süre sonra Libya'dan dönen İtalyan donanması, yeni takviye birlikleriyle gidip bu kez Çanakkale Boğazına yüklendi. Burada da çetin bir direnişle karşılaştı ve ne yaptıysa boğazı yine de geçemedi. Mecburiyet tahtında, Ege Denizi açıklarına doğru çekilmeye başladı.
Osmanlı'nın bu en zayıf anında mutlaka bir netice elde etmek isteyen İtalya, Rodos Adasına çıkarma yaparak burayı işgal etti. Ardından da diğer 12 adayı aynı yöntemle teker teker işgal ederek Ege Denizindeki hakimiyetini pekiştirdi.
Buradaki gücüne dayanarak bir kez daha Çanakkale Boğazına yüklenen İtalyan donanması, yine maksadına ulaşamayarak geri döndü. (Temmuz 1912)
Fakat, ne acıdır ki aynı yılın Ekim ayında patlak veren I. Balkan Savaşı, Ege ve Akdeniz'deki Osmanlı varlığını büsbütün zayıflattı. Hükümet, İtalya ile anlaşma yapmaya mecbur oldu. Anlaşma gereği, Trablusgarb'ın yönetimi İtalya'ya devredildi; Ege'deki 12 ada ise, hiç olmazsa Balkan Savaşı bitimine kadar İtalya'ya emanet edildi.
Ne var ki, İtalya bu emanete ihanet ederek, adaları bir daha geri vermedi. Adaların idaresi, zaman içinde bütünüyle Yunanistan'a devredildi.

Libya'dan Anadolu'ya

Trablusgarb Harbi esnasında Müslüman Türkleri (imanlı Osmanlı askerlerini) yakından tanıyan ve tanıdıkça da onlara karşı muhabbeti giderek artan Şeyh Sünûsî, İstiklâl Harbinin başladığı yıllarda—aynı duygu ve düşüncenin tesiriyle harekete geçerek—Anadolu'nun yolunu tuttu.
Yanında getirdiği talebe ve müritleriyle birlikte harbe iştirak etti. "Umumî vaiz" sıfatıyla pekçok belde dolaşarak halkı uyandırmaya ve şuurlandırmaya çalıştı.
İstilâcı ecnebi kuvvetleri Anadolu'yu terk edinceye kadar da Türkiye'de kaldı. 1922 yılında ise, bazı paşaların ahlâk dışı tavırlarını fark edince, içine bir soğukluk düştü ve derhal ülkesine geri döndü. 1933'te Libya'da Hakk'ın rahmetine kavuştu.
Şeyh Sünûsî'nin Türkiye'den ayrılması üzerine, onun deruhte ettiği mânevî hizmet, bizzat M. Kemal tarafından Üstad Bediüzzaman'a teklif edildi.
Ancak, işgale karşı Kuva–yı Milliye saflarında canla başla çalışan Üstad Bediüzzaman, fikren uyuşmadığı M. Kemal ile çalışmayı tercih etmeyerek, 1923 baharında Van'a gitmek üzere Ankara'dan ayrıldı..

.

Son (elvedâ) Rumeli seyahati

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Mayıs 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları
Rumeli'de giderek artan gerginlik ve bilhassa 1911 yılı Nisan'ında başlayan Arnavutluk isyanı gibi tehlikeli gelişmeler, Osmanlı devlet merkezini harekete geçirdi.
İttihat–Terakki hükümeti, Halife–Sultan'ın başında bulunduğu devlet erkânını Rumeli'de seyahat ettirmek için haftalar süren büyük ve gösterişli bir hazırlık çalışması yaptı.
Hazırlık çalışması tamamlandıktan sonra, sıra seyahat programının icrasına geldi.
Programın detayı, maksadı ve hasıl olan bazı neticeleriyle ilgili bilgiler, özetle aşağıdaki gibidir.
* * *
5 Haziran'da İstanbul'dan mümtaz bir heyetle Rumeli seyahatine çıkan Sultan Reşad, 7 Haziran (1911) Çarşamba günü Selanik limanına ulaştı.
Bu heyetin içinde, birçok devlet ve hükûmet erkânı ile birlikte meşhûr allâme Bediüzzaman Said Nursî de vardı.
Üstad Bediüzzaman, Sultan Reşad'ın seyahatine Şark Vilâyetlerini temsilen katılıyordu.
Padişah ve beraberindekiler, iki gün evvel (5 Haziran) Dolmabahçe rıhtımından hareket etmişlerdi. Selânik'e kadar Barbaros zırhlısıyla gelen heyet, buradan Üsküp'e olan seyahatini ise trenle yaptı.
Denizde ve karada gerçekleştirilen bu seyahat esnasında, pek geniş bir güvenlik tedbirinin de alınmış olduğu belirtiliyor.
O günleri yaşayan Osmanlı tarihçisi İsmail Hami Danişmend'in aktardığı bilgilere göre, Selânik, Üsküp, Priştine ve Kosova Sahrasını içine alan bu seyahat, tam 22 gün sürmüş.
Kosova'ya vasıl oluş, bir Cuma gününe tevafuk ediyor.
* * *
Osmanlı padişahı ve maiyetindeki heyetin bu seyahati ile alâkalı olarak şu bilgileri de hatırla(t)makta fayda var.
Sultan Reşad'ın ağabeyi olan Sultan II. Abdülhamid, 1909'da tahttan indirilmiş ve gözetim altında tutulmak üzere Selanik'e gönderilmişti.
Siyasî dehasıyla Balkanları 30 sene sükûnet içinde muhafaza eden Sultan Abdülhamid'in düşmesinden sonra, bu coğrafyada şiddetli sancılanmalar başgösterdi.
1911 yılı ortalarına gelindiğinde ise, bu sıkıntı had safhaya gelmiş durumdaydı. Bir seyahat kaçınılmaz gözüküyordu.
Haziran ayı başında deniz yoluyla İstanbul'dan ayrılan padişah ve protokol heyeti, önce Gelibolu'ya, bir gün sonra da Selanik'e vasıl oldu.
Deniz yolculuğu esnasında bir savaş filosunun koruması altında giden heyet, Selanik'te büyük bir merasimle karşılandı.
Padişahın Cuma selâmlığı da, Selanik Ayasofyasında gerçekleşti. Aynı gün, çeşitli heyetlerin ziyareti kabul gördü; akşam vakti ise, Mevlevîlerin sema gösterisi izlendi.
* * *
Bu tarihte, Sultan Abdülhamid de Selanik'teki Alatini Köşkünde bulunuyordu.
İttihatçıların şiddetli baskı ve tehditlerine bakın görün ki, aynı yere gelen Sultan Reşad, ağabeyinin ziyaretine gidemiyor. Sadece iki paşasını göndererek ona arz–ı hürmetini bildirmekle yetiniyor ve buradan ayrılarak seyahatine devam ediyor.
Seyahatin Selânik'ten sonraki kısmı trenle ve yine koruma altında yapılıyor. Öyle ki, bir komuta heyetine eşlik eden askerlerle birlikte, bölgede bir ön keşif yapılıyor ve padişah ondan sonra menzil alabiliyor.
Seyahat programı için, ayrıca bir–iki ay öncesinden de geniş bir keşif çalışması yapılmış ve ziyaret programı esaslı bir takvime bağlanmıştı. Bu işte görev alanlardan biri Enver Bey, bir diğeri ise Sadrazam M. Şevket Paşa idi.
* * *
Selanik'ten sonra trenle Üsküp'e giden padişah ve beraberindekiler, burada da büyük bir törenle karşılaştı. Priştine'de Medresenin temelini atan Sultan Reşad, daha sonra Kosova Sahrasına giderek buradaki "Meşhed–i Hüdavendigar" diye tâbir edilen ceddi Sultan Murad–ı Hüdavendigâr'ın makamını ziyaret eder.
Kosova ziyareti, yine Cuma gününe tevafuk eder. Kaynakların bildirdiğine göre, burada en az yüz bin kişiyle Cuma namazı kılınır.
İslâm tarihinde "yüzüncü halife" olarak bilinen Sultan Reşad, Rumeli seyahatini tamamladıktan sonra, yine aynı güzergâh üzerinden dönerek, Haziran ayı sonlarında İstanbul'a vasıl olur.

Rumeli seyahatinin maksadı

Rumeli seyahatinin öncelikli sebebi, Balkanlarda başgösteren sosyal ve siyasî kargaşayı önlemek ve bilhassa isyana kalkışan Arnavutları teskin etmekti. (Arnavutluk'ta 1 Nisan'da isyan hareketleri yaşandı.)
Seyahatin bir başka sebebi ise, Üsküp'te büyük bir İslâm Üniversitesini vücuda getirmekti.
Seyahati organize eden merkez, İttihat ve Terakki Cemiyetiydi. Maksatları, Balkanlar'da patlamaya hazır olan dahilî sıkıntıları kısmen olsun hafifletmek ve bu coğrafyada otuz senedir yaşanan sükûneti yeniden tesis etmekti.
Görünürde, bu maksadın kısmen ve muvakkaten hasıl olduğu söylenebilir. Ancak, bir sene sonra patlak veren Balkan Savaşları gösterdi ki, sükûneti sağlama politikaları çok sığ ve sathi olmuştur.
Nitekim, 1911 yılı ortalarında bu derece büyük bir şaşaa ve nümayiş ile gerçekleştirilen Rumeli Seyahatinin sağlıklı ve kalıcı bir tesir bırakmadığı, 1912 yılı ortalarında kesin sûrette anlaşılmış oldu. Seyahat edilen şehir ve bölgelerin hemen tamamı, bir sene sonra Osmanlı'nın elinden çıkıp gitti.
* * *
Muhtelif mektuplarda bu tarihî seyahata atıflarda bulunan Bediüzzaman Said Nursî, bir eserinde şunları ifade ediyor: "İttihatçılar zamanında Sultan Reşad’ın Rumeli’ye seyahati münasebetiyle Kosova’ya gittim. O vakit Kosova’da büyük bir İslâmî darülfünun tesisine teşebbüs edilmişti. Ben orada hem İttihatçılara, hem Sultan Reşad’a dedim ki: 'Şark (Doğu Vilayetlerimiz), böyle bir darülfünuna daha ziyade muhtaç ve âlem–i İslâmın merkezi hükmündedir.' O vakit bana vaad ettiler. Sonra Balkan Harbi çıktı. O medrese yeri (Kosova) istilâ edildi." (Emirdağ Lâhikası, s. 402)
* * *
Üstad Bediüzzaman'ın Hutbe–i Şâmiye isimli eserinin ortalarında bahsini ettiği "iki mütefennin muallimle" olan muhaveresi de, işte bu tarihte ve trenle (şimendiferle) yapılan Rumeli seyahati esnasında vuku bulmuştur.
Hatırlayanınız olacaktır, trendeki muallimlerle yapılan sohbetin ana konusu şudur: "Hamiyet–i diniye mi, yoksa hamiyet–i milliye mi daha kuvvetli, daha lâzım?"
Üstad'ın bu hayatî suâle vermiş olduğu geniş muhtevalı cevap, aynı eserin sonunda yer alıyor.
Düşündürücü nokta ise şudur: Aradan tam tamına yüz sene geçmiş olmasına rağmen, bu husus milletimizin gündeminden hemen hiç düşmedi.
Evet, bugün de tartışılan en hararetli konuların başında "din ve milliyet" meselesi geliyor.
Irkçılık (Türkçülük–Kürtçülük) temeline oturtulan milliyetçilik, tarafgir fanatiklerin nazarında adeta din gibidir ve dinin mukaddesatından önce gelir.


.

Din, milliyet, siyaset eksenli gelişmeler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Mayıs 2012, Cuma
Türkiye'de ülke ve millet idaresini değiştirmede, yahut yeniden şekillendirmede dikkat çeken belirli dönemler veya dönüm noktaları var.
Meselâ: Kuvvete–şiddete dayalı olarak yaşanan darbe, ihtilâl, inkılâp, muhtıra, müdahale dönemleri gibi.
Meselâ: Üç seçim süresi sonunda yıpranan ve 10–12 yılda artık miadını doldurduğu var sayılan iktidar dönemleri gibi.
Meselâ: Din, milliyet ve siyaset sahasında yeni lider arayışlarının yoğunlaştığı dönemler gibi.
Meselâ: Değişime açık toplumların hayatında bâriz olarak görülebilen 30–40 senelik parametreler (fecr–i kâzib, fecr–i sâdık devreleri) gibi.
İşte, son zamanlarda yaşanan "dinî, siyasî, fikrî" kaynaklı sosyo–kültürel gelişmelere hangi açıdan bakılırsa bakılsın, ülkemizin, yeni bir dönemin eşiğine geldiği, yahut sürüklendiği, veyahut sürükleneceği anlaşılıyor.
Müşahade ettiğimiz müsbet–menfî hemen bütün göstergeler, bu realiteyi işaretliyor.
Netice itibariyle, bütün gelişmelerin hayra inkılâp etmesini ümit ve temenni ederek, yer yer henüz örtülü/sisli görünen umumî manzaranın birkaç fotoğraf karesini sizlerle paylaşmaya çalışalım.

Aykırı figürler, sahne aldı

28 Şubat günlerinin aktif figürlerinden olup, muteber dindarları zan ve töhmet altına sokmak ve bilhassa Kocatepe Camiinde her yıl düzenlenen "Bediüzzaman Mevlidi"ini provoke etmek maksadıyla kullanılan tuhaf tiplemeler, şimdilerde yeniden piyasaya sürülmeye başlandı.
Öte yandan, her yıl 1 Mayıs'ta kutlanan "İşçi Bayramı" programlarına, bu sene farklı sesler, farklı renkler, farklı tipler eklendi; dahası, adeta dikkatlerin odağı haline gelen/getirilen yeni mesajlar ilâve edildi.
Kendilerine "Antikapitalist Müslüman Gençler" diyen bir grup çıktı. (Buradaki "gençler" ayrımına dikkat! Tıpkı "Ey Türk gençliği!" hitabındaki ayrımcılığı çağrıştırıyor.)
Bir başka "genç" grup ise, Mecidiyeköy'den girdi, Taksim Meydanından çıktı. Etrafı yakıp yıktı. İşyeri vitrinlerinden otobüs duraklarına varıncaya kadar, önüne gelen hemen her şeyi kırıp tahrib etti. Güvenlik birimleri, o gün hiçbir müdahalede bulunmadı ve bu 80 kişilik "anarşist" gruptan bir tek kişi yakalanmadı.
İşte size dikkatle incelenmesi gereken iki–üç fotoğraf karesi.

Taraf mı değişti, iktidar tarafı mı?

Uzun müddet iktidar kanadının işini kolaylaştıracak yayınlar yapmakla ünlenen Taraf gazetesinin lokomotif isimleri, şimdi tersinden esen bir rüzgârın etkisi altına girmiş görünüyor.
Karşılıklı olarak "Sen kimsin/kim oluyorsun!" restleşmeleri çekiliyor.
Taraf'ın şöhretli kalemleri, iktidar mensuplarını "tek parti dönemi"nin dayatmacı politikalarını çağrıştıran uygulamalarda bulunmakla itham ediyor.
İktidar mensupları ve iktidar yanlısı köşe yazarları ise, Taraf'ın keskin kalemlerine "Haddinizi bilin! Ülkeyi siz değil, seçilenler yönetiyor" tarzında sert ikazlarda bulunuyor.
Gelinen nokta, tam bir uyuşmazlığın, dolayısıyla yeni arayışların fotoğrafını yansıtıyor.

Koalisyon vazosu çatladı mı?

Dinî cemaat ve grupların bir çoğu, Turgut Özal'dan sonra bâriz şekildeTayyip Erdoğan'ı destekledi. Bazıları daha da ileri giderek, kendilerini "koalisyon ortağı" gibi görmeye başladı. Bilhassa bürokraside söz sahibi olmak istedi. Hesaplar tutmayınca, daha doğrusu beklentiler karşılanmayınca, on yıllık büyü bozuldu ve koalisyon vazosu çatırdamaya yüz tuttu.
Taraflar, zahiren "ateşkes/mütareke" sağlamış görünüyor.
Ne var ki, iki tarafın kalemşörleri, adeta dip dalgası halinde vuruşmaya ve ima yüklü göndermelerde bulunmaya devam ediyor. Hem de, adeta "Biz yoksak, siz de yok olursunuz. Bizi dışlarsanız, siz de bitersiniz" dercesine...
İşte, aşağıda okuyacağınız satırlar, iktidar cenahına yönelik olarak son haftalarda yazılıp neşredilmiş bu meyandaki ikaz ve ihtar yüklü ifadeleri ihtiva ediyor. Yorumsuz şekilde ve isim belirtmeden aktarıyoruz.
* * *
"...Abdülhamid, mümkün mertebe devletin ömrünü uzatıp bu arada modernleştirme programlarıyla sistemi takviye etmeye çalışırken, başına çorap örecek tehditlere yeterince dikkat etmedi. Said Nursî'den Elmalılı'ya ve Mehmet Akif'e kadar 'İslâmcılar'dan kimseye kulak asmadı, sonunda tahtından oldu, devleti İttihatçı çeteye teslim etti. Dindardı, İttihad–ı İslâmdan yanaydı; ama sonunu getirenleri dinliyordu...."
* * *
"'Nakil adam', 'âkil adam' olamaz ki! Âkil adam olabilmek için dâvâ adamı olmak gerekir. Âkil insan demek, onca kışkırtmaya rağmen sağduyuyu elden bırakmayan, büyük fotoğrafın sorumluluğunu asla unutmayan, çilekeş insan demektir. Her olay karşısında kendini kaybedip infaz mangasında görev yapıyormuş gibi davranan kişilerden kanaat önderi de çıkmaz, âkil ve arif insan da. Hadiselerin sıcaklığı ile yanıp kavrulan ve o kavruk yazıları kaleme alan pek çok insan, on sene sonra o konuşulan sözlerden, yazılan yazılardan mahcup hale gelecektir. Nereden mi biliyorum? Tarih şahittir ki güncel olaylara aklı selimle, fikri selimle, kalbi selimle yaklaşamayan herkes, kaderin ortaya çıkaracağı büyük fotoğraf karşısında hep mahcup olmuştur ve olacaktır."
* * *
"İktidar olmanın maliyeti vardır. Kibir yapar, dünyevileştirmeye kapı aralar, yandaşlarını kayırır, ideal politiği reel politiğe feda eder vs. AK Parti iktidarına destek veren dindar çevreler, cemaatler ve tarikatların başka kaygıları olmalı. O kaygı, 300 yıldır düştüğümüz bu yerden nasıl ayağa kalkabileceğimiz konusudur. Onlar da iktidarın günahlarına ortak olurlarsa sadece inandırıcılıklarını değil, meşruiyetlerini de kaybederler, bu tehlike vâriddir.
Biz iktidara destek vermeye devam edebiliriz, ama eleştireceğiz de. İktidar bundan hoşlanmıyor, nitekim eleştirenleri usulüne göre kenarda tutarak etkisizleştirme yolunu seçiyor, bazen 'Sen bana güvenmiyor musun, eleştirerek beni zayıflatıyorsun' diye aba altından sopa da gösteriyor. Hoşlansın hoşlanmasın, yapıcı olarak ve referanslarımızdan hareketle eleştirilere devam edeceğiz. Müslümanlar aslî dâvâ ve ideallerini unutmamalı, iktidarlar gelip geçicidir, her zaman 'olan'dan 'daha iyisi' vardır."
* * *
"1950'den bu yana kirli iktidarlar veya dönemler 10 yılı aşamadığı gibi, kış içinde yalancı bahar, fecr–i sâdıktan önce fecr–i kâzip mahiyetindeki iktidarlar veya iktidar sahipleri de 10 yılı aşamadı. Bu da, son 60 yılımızın bir diğer önemli dersi."

12 Eylülcülerin toplumu dizayn çabası

12 Eylül harekâtı sonrasında, Türkiye'nin siyasî ve sosyal topoğrafyası yeniden dizayn edilmeye çalışıldı.
Büyük ölçüde başarıya ulaşan hedef/gaye/maksat şuydu: Kitlelerin iradesini şahıslara endekslemek ve yapılması gereken işleri lider şahıslar üzerinden yürütmek.
Zira, böylesi yöntemler çok daha kolaydır; kitlelerle uğraşmak ise, imkânsız denecek kadar zordur.
Meselâ: Kürt kitlesinin iradesini bir şahsa ve bir örgüte ipotekleyerek, ortadaki bütün alternatifleri bir şekilde silmek, hatta yok etmek. Biçilen ve uygulanan şablon budur.
Aynı şablonu, kitle iradesinin daha geniş mânâdaki tezahürleri olan dinî ve siyasî sahaya da tatbik edebilirsiniz.
Kitleleri yeni dönemde de dizayn etmek isteyen gizli–açık toplum mühendisleri, şimdilerde harıl harıl çalışıyor olmalı.
Bu gibi durumlarda ve dönemlerde dâvâ adamına düşen ve yakışan tavır şudur: Sebat, sadâkat, ihlâs, uhuvvet, metanet, itidâl–i dem ve müfritane irtibat düstûrlarına tam riâyet.

.

İstanbul ve Balkanlar yangın yerine döndü

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


07 Mayıs 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları
II. Meşrûtiyetin ikinci senesine tekabül eden 1910 yılı, İstanbul ve Balkanlar için adeta bir yangın ve yıkım devresinin başlangıcı olarak tarihe geçti.
Bir sene müddetle peşpeşe yaşanan yangınlara, yıkımlara ve sarsıntılara kronolojik seyir içinde kısaca değinmeye çalışalım.

19 Ocak 1910: Çırağan Yangını

Meclis–i Millî binası olarak kullanılan Çırağan Sarayı yanarak kullanılamaz bir hale geldi.
İttihatçıların fikir babalarından olan Ahmet Rıza Bey, 1908 seçimlerinde İstanbul mebusu seçildi ve kısa bir süre sonra Meclis Reisliğine getirildi.
O da tuttu, inisiyatif kullanarak Ayasofya bitişiğindeki eski Dârülfünûn binasında bulunan Meclis–i Mebûsân ile Meclis–i Ayan'ın Çırağan Sarayına taşındı.
İkinci meclisin ortak ismi, Meclis–i Millî olarak kabul edildi.
İşte, devlet ve hükümetin can damarı mahiyetinde olan bu muhteşem saray, üst kattaki kalorifer bacasının tutuşmasıyla (resmî rapor böyle) beş saat içinde yanarak kül oldu.
Bugün beş yıldızlı otel (Çırağan Sarayı Oteli) olarak kullanılan bu muazzam tarihî bina, ancak seksen yıl sonra restore edilebildi.

1 Nisan 1910: Arnavutluk İsyanı

Arnavutluk'ta çok kan dökülmesine sebebiyet veren büyük bir isyan çıktı. Bu isyan dalgası, Sultan Reşad'ın "Rumeli Seyahati"ne rağmen durmadı; aksine Balkanlar'da yayılmaya devam etti.
Bu isyanın iç ve dış sebepleri vardır. Başta Fransa olmak üzere bazı Avrupa devletlerinin milliyetçilik damarını tahrik eden propagandalarının yanı sıra, Rusya'nın da Balkanlar'da menfaatini öncelleyen yeni bir düzenlemeye gitme politikalarının etkisi büyük olmuştur.
İttihatçı hükümetinin hatası ise, bölgeye tecrübesiz ve kifayetsiz valileri ataması olarak görülebilir.
Bu valiler, keyfi uygulamalara gitmiş, yerli halka yönelik haksız, adaletsiz ve dayatmacı icraatlarda bulunmuşlardır.
Menfî sûretteki iç ve dış sebeplerin birleşmesi neticesi, özellikle Hıristiyan Arnavutların ayaklanması kaçınılmaz oldu.
Ayaklanma, Mahmut Şevket Paşanın inisiyatifiyle yatışır gibi oldu. Ancak, bir–iki yıl sonra yeniden alevlenen milliyetçilik dalgası, Balkanları yangın yerine döndürdü.

9 Mayıs 1910: Girit'te emrivâki adımlar

Girit'teki Rumlar, 1800'lü yılların sonlarına doğru Yunanistan'ın açık desteğiyle Müslümanlar'a üstünlük sağlamayı başarmışlardı. Ancak, adada yine de Osmanlı'nın hukukî varlığı devam ediyordu.
İttihatçı geleneğin devlete hakim olmasıyla birlikte, Balkanlar gibi Ege'deki Osmanlı hakimiyeti de zayıflamaya yüz tuttu.
İşte, Osmanlı hükümetinin en zayıf olduğu bir zamanda, Yunan Krallığı harekete geçti.
Yunan Meclis Başkanı Venizelos, Girit'teki karma (Türk–Rum) Meclis'ine Yunan Kralına bağlılık yemini ettirdi. Bâbıâli hükümeti, durumu protesto etmenin ötesinde ciddî bir varlık gösteremedi.

10 Haziran 1910: A. Samim Bey katledildi

Sadâ–ı Millet gazetesinin başyazarı Ahmet Samim Bey, faili meçhûl bir cinayete kurban gitti. Bu cinayetin, muhaliflerini susturmayı marifet bilen komitacı İttihatçıların tetikçileri tarafından işlendiği kuvvetle muhtemeldir. Tıpkı, bir sene evvel Serbestî gazetesinin sahibi ve başyazarı Hasan Fehmi Bey cinayetinde olduğu gibi.

3 Temmuz 1910: Kiliseler Kànunu çıktı

İttihatçı Hükümet, Osmanlı aleyhine dönüşen "Balkan İttifakı"na ve bir adım sonra da "Balkan Harbi"ne sebebiyet verecek olan "Kiliseler Birliği Kànunu"nu Meclis–i Mebûsan'a kabul ettirdi.
Daha evvel, özellikle Yunan ve Bulgar unsurlarının mezhebî yönden bir Kiliseler ihtilâfı vardı.
Bu ihtilâf sebebiyle, bir türlü ittifak ve imtizaç edemiyorlardı.
Sultan II. Abdülhamid, aralarındaki bu ihtilâfı gidermeyi hiç düşünmedi. Öylece kalmasından yana bir politika izledi.
İttihatçılar ise, sanki halledilmeyen başka bir mesele kalmamış gibi, Balkan milletleri arasındaki bu ihtilâfa son verecek bir kànunu Meclis'ten geçirtti ve yürürlüğe soktu.
İç kargaşayı bitiren ve "İhtilâflı kilise, mektep ve mukaddes yerlerde hangi unsurun nüfusu çok ise, o kilise ona ait olacak" hükmünü getiren "Kiliseler Birliği Kànunu"nun tatbik sahasına konulmasıyla birlikte, Sırp, Bulgar, Yunan, Makedon gibi Balkan toplulukları arasında bir yakınlaşma, bir ittifak havası meydana geldi.
Bu da, hemen hepsinin Osmanlı aleyhinde ittifakını netice verdi.
Birinci ve İkinci Balkan Harbinin en mühim sebeplerinden biri de, işte bu Kiliseler İttifakı olmuştur.

4/5 Ocak 1911: Dehşetli Bâbıali yangını

Sabaha karşı çıkan yangında, bilhassa Şurâ–yı Devlet, Sadâret Kalemi ile Dahiliye Nezaretine ait bölümler büyük hasar gördü.
Yangın vak'ası, bugün İstanbul Vilayet Merkezi olarak hizmet gören ve o günlerde Osmanlı Devletinin Hükümet Merkezi olarak kullanılan "Babıâli"de yaşandı.
Bu dehşetli yangının iki–üç gün kadar devam ettiği rivâyet ediliyor.
Yangın neticesinde, Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı dışındaki bütün daireler (Şurâ, Dahiliye, Mektubçu, Teşrifatçı, Beylikçi, Sadâret Kalemi, Vak'anüvis...) tamamen yandı.

Bu kaçıncı yangın?

Bu, yedinci Babıâli yangınıydı. Daha evvelki yangınlar, 1740, 1755, 1808, 1826, 1839 ve 1878 senelerinde yaşanmıştı.
Aynı yerde bu kadar yangın vak'asının yaşanmış olması, hiç şüphesiz sabotaj ihtimalini kuvvetlendiriyor.
Zira, burası 1700'lü yılların başlarından itibaren Osmanlı Devletinin idare merkezi olmuş, devletin ehemmiyetli bütün evrakı burada muhafazaya çalışılmıştır.
Gariptir ki, Sultan II. Abdülhamid'in devleti Yıldız Sarayından idare ettiği ve mühim evrakları burada muhafazaya çalıştığı dönemde, yani 33 yıl müddetle Babıâli'de herhangi bir yangın vak'asına rastlanmıyor.
Yine gariptir ki, bunca Babıâli yangınlarına rağmen, devletin resmî evrakları ciddî ölçüde herhangi bir zarar görmedi. Zira önemli evrakların hemen tamamı, binanın alt katında inşa edilmiş olan "hususî mahzenler"de muhafaza ediliyordu.
Lâzım olan vesikalar, mesai saatlerinde ilgili dairelere getirtiliyor, işi bittiğinde ise derhal yerlerine götürülüyordu. Kısmen de olsa yanıp giden evraklar ise, kasten veya ihmal ile yerlerine götürülmeyip, ilgili dairelerde bırakılanlar olmuştur.
Bu da gösteriyor ki, Osmanlı'nın ciddî şekilde işleyen bir arşiv sistemi, bir evrak/vesika teşkilâtı varmış: Bina yanıp kül olsa, yine de "evrak–ı mühimme"nin zarar görmeyeceği bir teşkilât, bir mekanizma...

.

Bozuk İttihatçılarla ayrılan yollar

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


08 Mayıs 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları
Meşrûtiyetin yeninden ilân edilmesinde (Temmuz 1908), dünya görüşü birbirinden farklı birçok şahıs ve zümre müşterek hareket etti.
Ne var ki, aradan daha bir sene bile geçmeden, ayrılıklar ve aykırılıklar başgösterdi.
Aykırılıklar o derece ileri gitti ki, hükümet gücünü ele geçiren İttihatçıların içindeki komitacılar, muhalif cenahta gördükleri aydınların varlığına dahi tahammül edemediler. Tetikçileri kullanarak sûikastlere başladılar.
Öyle ki, ortada ne fikir hürriyeti kaldı, ne de can ve mal emniyeti.
Bütün bu yaşananları meşrûtî sisteme mal etmek doğru değil. Tam tersine, bu işlerin arkasında meşrûtiyeti boğma ve yaşatmama hesapları yatıyordu.
İç ve dış ihanet odakları âdeta el ele vermişcesine uğraşıyor ve eskisinden çok daha şiddetli bir dikta rejimini kurmaya çalışıyordu.
İşte, tam da bu safhada, hürriyet ve meşrûtiyetin ilânı ve ihyası maksadıyla İttihatçılarla başlangıçta müşterek hareket içinde görünen Said Nursî ve yakın dostları, "bozulan İttihatçılar"la yollarını ayırmak durumunda kaldılar. Daha doğrusu, İttihatçılar istikametli yoldan ayrıldılar ve hürriyetin, meşrûtiyetin ruhuyla hiç bağdaşmayan karanlık yollara saptılar.
Bediüzzaman, şiddete ve husumete dayalı politikalar güden İttihatçıların dahilî siyasetlerine şiddetle itiraz etti.
Bundan dolayı da, 31 Mart Vak'ası bahanesiyle tutuklandı, sıkıyönetim mahkemesine sevk edildi ve idam talebiyle yargılandı.
Esasında, Sultan II. Abdülhamid'i tahttan indiren bozuk İttihatçıların hedefindeki ikinci şahsiyet, Üstad Bediüzzaman'dı.
Eğer öyle olmasaydı, meşrûtiyete en çok emek veren ve hizmet eden bu âlim şahsiyet, "Meşrûtiyeti kurtarıyoruz" diye Selanik'ten gelen darbecilerin boy hedefi haline gelmez, aksine el üstünde tutulmaya çalışılırdı.

Siyaset ve diplomasi farkı

İttihatçıların iç politikadaki icraatlarını beğenmeyen Said Nursî, ülkenin haricî saldırılara maruz kaldığı yıllarda (1914–18) ise, hükümetin yanında ve hatta ordunun içinde yer alarak, talebeleriyle birlikte canla başla çalışmaktan geri durmadı.
Bu arada, bir noktanın daha altını çizmekte yarar var: Said Nursî'nin İttihatçılara muhalefetinin Sultan Abdülhamid'le doğrudan bir alâkası bulunmadığı gibi, onlarla birlikte hareket etmesinin de İttihatçıları beğenmesinden dolayı değildir.
Şimdi, bu noktalara açıklık getirecek sözleri "birinci el"den dinleyelim.
Sultan Abdülhamid'in şahsını veli padişahlar makamında gören Said Nursî, onun zamanındaki rejimi "hafif", İttihatçılar devrindeki rejimi ise "şiddetli" istibdat mânâsında görüp şu şekilde yorumluyor: "Vakta ki hürriyet dîvanelikle yâd olunurdu (1907–8); zayıf istibdat, tımarhaneyi bana mektep eyledi... Vakta ki îtidal, istikamet irtica ile iltibas olundu (1909); meşrûtiyette şiddetli istibdat, bana hapishaneyi mektep eyledi." (D.H. Örfî, ilk paragraf.)
Şimdi gelelim, Said Nursî'nin İttihatçılarla neden farklı düştüğü noktasına...
Bu hususta, 1909'da kendisine tevcih edilen "Sen Selanik’te İttihat ve Terakkî ile ittifak etmiştin, neden ayrıldın?" şeklindeki suâle, bizzat Üstad Bediüzzaman aynen şu şekilde cevap veriyor:
"Cevap: Ben ayrılmadım, onların bazıları ayrıldılar. Niyazi Bey, Enver Bey gibi adamlarla şimdi de müttefikim; lâkin bazıları bizden ayrıldılar, bataklık yoluna saptılar. Hamiyetlerinden şüphem yoktur, fakat mukabillerinde garaz hissettiler; onlar da, tabiî, garaza ittiba ettiler.
"...Ben hamiyetli ve dindar adamlarla daima beraberim. Ben Selanik'te Meydan–ı Hürriyet'te okuduğum nutuk ile ilân ettiğim mesleğimi şimdi de takip ediyorum." (Eski Said Dönemi Eserleri, s. 97; Beyanat ve Tenvirler, s. 107.)
Demek ki neymiş? Başlangıç noktasında mutabık kalınan hedeften ayrılan, anlaşmayı bozan ve bataklığa sapan İttihatçıların kendileri imiş.
Bilâhare, aynı mevzu hakkında Münâzarât isimli esere derc edilen bir suâl–cevap şu şekilde olmuş:
Sual: "İttihat ve Terakkî hakkında reyin nedir?"
Cevap: "Kıymetlerini takdir ile beraber, siyasiyyunlarındaki şiddete mûterizim." (Age, s. 135–36)

Dış meselede yol ikileşiyor

İttihatçıların iç siyasetteki şiddete, dolayısıyla zulme dayalı uygulamalarına karşı gelen Said Nursî, iş vatan ve millet müdafaasına gelince (I. Dünya Harbi), hiç tereddüt dahi etmeden hükûmetin yanında yer almıştır.
Bu husus, bazı dostlarının da dikkatini çekmiş ve İttihatçılara muarız olmasına rağmen, nasıl olup da harp esnasında onların yanında yer aldığını sorgulamışlar.
Bediüzzaman ise, onlara susturucu ve bir o kadar da ibretli şu cevabı vermiştir: "Bence yol ikidir; mizânın (terazinin) iki kefesi gibi. Birinin hiffeti, ötekinin sıkletine geçer. Ben tokadımı Antranik ile beraber Enver’e, Venizelos ile beraber Said Halim’e vurmam. Nazarımda vuran da sefildir." (Sünûhat, s. 67)
Evet, iç politik uygulamalarında Mutlakiyet, Meşrûtiyet ve Cumhuriyet hükümetleriyle uyuşmayan, hatta çoğu kez zıtlaşan Bediüzzaman, mesele dış saldırılara gelindiğinde, tamamen farklı bir tavır takınmış ve bu hükümetlerin lehinde bulunmaya çalışmıştır. (Bkz: 16. Lem'a)
Temenni edelim ki, Said Nursî'nin Sultan Abdülhamid'e bakış ve değerlendirmesinin yanı sıra, İttihatçılarla, hatta tek parti dönemi politikacılarıyla olan münasebetlerinin de, nerede başlayıp nerede kesildiği hususu vüzûha kavuşmuş olsun.


POLİTİKA-Gültekin Uysal’a başarılar...

Geçtiğimiz hafta sonu yapılan Demokrat Parti 8. Olağanüstü Kongresinde Genel Başkanlığa Genel İdare Kurulu Üyesi Gültekin Uysal seçildi.
1977 doğumlu olan Gültekin Bey, aslen Afyonludur. Bilkent mezunudur. 2003–2005 yılları arasında aynı misyonun Afyonkarahisar İl Başkanlığını yaptı. 2005’te partisinin Gençlikten Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı oldu.
Demokrat bir ailenin çocuğu olan Gültekin Uysal, yakından tanıdığımız temiz bir isim.
Kendisiyle 2007'de bir seminer için Afyon'a yaptığımız bir seyahat esnasında tanıştık.
Orada verdiğimiz semineri baştan sona takip etti. Program sonrasında tebriklerini iletti. Çokça istifade ettiğini söyledi.
Kalabalık dağıldıktan sonra, hususi sohbete çekildik. Baktım, Demokrat geleneğe sadâkatle bağlı bir şahsiyet.
Genç ve enerjik bir siyasetçi. Yıpranmamış ve temiz fıtratlı bir dâvâ adamı. Ayrıca, çevresinde hayli sevilen bir şahsiyet.
Seçilmiş olduğu yeni ve zor vazifesinde hayırlı muvaffakiyetler diliyoruz.

.
Selaniklilerin saltanatı, başımıza belâları celbetti

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


09 Mayıs 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları
Hata ve günahların çoğalması (teraküm etmesi), belâ ve musîbetlerin celbine sebebiyet verir.
Günahın dehşeti ve büyüklüğü nisbetinde, başa gelen musîbetler de büyük ve şiddetli olur.
Millet olarak en büyük hata ve günahlarımızdan biri şudur: Altı asır müddetle İslâm'a bayraktarlıkla Kur'ân'a hizmet eden şânlı Osmanlı Hanedanının son kudretli "halife padişah"ı Sultan II. Abdülhamid'i 1909'da devirip cezalandıran; on beş yıl sonra (1924) ise, Hanedanın bütün fertlerini asıl vatanlarından kovarak perişaniyet içinde sınırdışı ettiren bir "menhus zihniyet"i hakkıyla tanıyamadık. Onlara karşı lâzım gelen şuurlu, izzetli tavrı sergileyemedik. Tepkimizi ortaya bir türlü koyamadık. Tepki göstermek ne kelime; tam aksine, "kanımızı emen, can damarımızı koparan" o en büyük hasmımızı dost zannettik de, neredeyse başımızın tâcı yaptık.
Vâ esefâ ki, aradan yüz yıl geçtiği halde, onları yine de başımızdan indirebilmiş değiliz. Bilhassa, bir kısım "dinde hassas, muhakemede noksan" ihvanlarımız sâyesinde... Bu azim günâhımız, haliyle musîbetleri dâvet ediyor. Kader–i İlâhî, belâ ve musîbet tokatlarıyla cezalandırılmamıza fetvâ veriyor.
İşte, iki gün önceki "Yakın Tarih Yazıları" bölümünde "İstanbul ve Balkanlar yangın yerine döndü" başlıklı yazıda sıralamış olduğumuz bilhassa 1910 senesine ait felâketler zinciri, sözünü ettiğimiz günahlarımız ve ağır veballerimiz sebebiyle sökün edip geldi.
Hatırlatma kabilinden başlıklar halinde sıralayacak olursak: Meclislerin çalışma binası olan Çırağan Sarayındaki Yangın (19 Ocak 1910), Kanlı Arnavutluk isyanı, Girit'te Rumların emrivâki hareketleri, Balkanları Osmanlı aleyhinde birleştiren Kiliseler Birliği Kànunu, Dehşetli Bâbıali yangını ve hemen akabinde Trablusgarb'ın İtalyanlar tarafından işgal hareketi, birbiri ardınca başımıza gelen iç ve dış felâketler oldu.

Kur'ân haber veriyor

Bediüzzaman Hazretleri, Ve'l–Asr Sûresinin asrımıza bakan vechesini tefsir ederken, başımıza gelen maddî–mânevî "hasâret ve musîbetler" silsilesinin 1909'daki "tebeddül–ü saltanat" ile başladığını beyan ediyor ve bu dehşetli belâ zincirinin halkalarını şu şekilde sıralıyor: Libya ve Ege Adalarını kaybettiren İtalyan Harbi, Balkan Harpleri, Büyük Dünya Harbi, Mondros Mütarekesi, İstiklâl Harbi, Sevr Muahadesi, mânevî hasârete kaynaklık eden ve İslâm şeairlerinin darbe vurulmasına sebebiyet veren Lozan Muahadesi ve nihayet İkinci Dünya Harbi esnasında bu vatandaş yaşanan açlık, kıtlık, kuraklık denen kaht û gala, yangınlar, depremler, vesaire...
Bu hatırlatmaların ardından, şimdi de altı asırlık Müslüman Türk saltanatının (idare, yönetim) nasıl elden çıkıp Selâniklilerin eline geçtiğine bakalım...

Saltanat nasıl el değiştirdi?

Türkiye'de tarihin dönüm noktalarından biri, bundan 103 yıl evvel bugünlerde (Nisan–Mayıs 1909) yaşandı.
33 yıl Osmanlı tahtında oturan kudretli padişah Sultan II. Abdülhamid, Meclis–i Mebusanın aldığı bir karar neticesi hall edildi, yani tahttan indirildi.
Padişaha "hal tebliği"ni götüren dört kişilik heyetin içinde, ne tuhaf ki Türk menşeli kimse bulunmuyordu. Heyetin başında görünen sözcü şahıs ise, Yahudi asıllı Selanik mebusu Emanuel Karasso'ydu.
Heyette bulunan diğer üç şahıs ise şunlardı: Aram Efendi (Ermeni), Esat Toptani Paşa (Arnavut), Arif Hikmet Paşa (Gürcü.)
Esas çarpıcı ve dikkat çekici olan gelişme ise şudur: Padişahın düşürülmesi fikriyle Mebusan Meclisini toplayan ve kararı çıkartan başroldeki kişi, sekiz yıl sonra Sadrâzamlık da yapacak olan Meclis Başkanvekili Talat (Bey) Paşadır.
Hem mason, hem de köken itibariyle Selanik dönmelerine dayanan Talat Bey, İttihat–Terakki komitasının en önde gelen siyasî lideriydi.
Bir Selanik Yahudisinin götürdüğü tebliğle tahttan indirilen Osmanlı Sultanı, yine Selaniklilerin marifetiyle derdest edilip Selanik'teki Alatini Köşküne götürülüp hapsedildi... Bu tavrın zımnî mesajı şuydu: Ey Osmanlı Sultanı! Bundan böyle sen bizim yerimize, biz de senin makamına gelip oturuyoruz.
Tahtı elinden alınan bir Osmanlı padişahı, ilk defa İstanbul dışına gönderiliyordu. Balkan Harbine kadar (1912) Selanik'te mahpus tutulan
Sultan Abdülhamid, daha sonra İstanbul'a getirtilerek Beylerbeyi Sarayına hapsedildi.
Onu bu vaziyete düşüren mason Sadrazam Talat Bey ise, Dünya Savaşı ve Ermeni tehciri başta olmak üzere, Müslüman Osmanlı milletlerinin başına getirmediği helâket, felâket, musîbet kalmadı.

Selanik merkezli muhalefet

1430 senesinde başlamak üzere, Fatih Sultan Mehmed zamanında kesin olarak fethedilen Selanik'te, ilk dönemde yaşayanların ekseriyeti Müslüman idi. Ancak, daha sonraki yüz yıllarda demografik yapı değişti ve nüfus ekseriyetini gayr–ı müslimler teşkil etmeye başladı.
Bunun sebebi, 1492'de yaşanan Yahudi göçüdür. İspanya'dan kaçmak mecburiyetinde kalan binlerce Yahudi ailesi, o zaman dalgalar halinde gelip Selanik'e yerleştiler.
482 sene Osmanlı idaresinde kalan Selânik, 1912'de patlak veren Balkan Savaşı esnasında elden çıktı. Bu tarihlerde nüfus sayısı 100 bini aşan Yahudilerin (20 bini dönme, yani Sabetaist) az bir kısmı muhtelif Avrupa şehirlerine göçüp giderken, çoğunluğu ise İstanbul ve İzmir başka olmak üzere Türkiye'ye gelip yerleştiler.
İşte, vaktiyle muhacir olup Osmanlıya sığınan Yahudiler, 1909'daki saltanat değişikliğinde en aktif rolü oynamaya muvaffak oldular.
Bu ibret verici vaziyeti, "Besle kargayı, oysun gözünü" atasözüyle şematize etmek mümkün.
Evet, provokatif 31 Mart Vak'asını (13 Nisan 1909) fırsat bilen Selanik Yahudileri, aynı gün içinde Selanik merkezinde kurdukları "Hareket Ordusu"nun kurmay heyetini dahi tesbit ettiler. Hemen ardından, hareketin çapını genişlettiler ve toplanan birlikleri İstanbul üzerine harekete geçirdiler.
23 Nisan günü İstanbul'a giren Hareket Ordusunun ilk işi, hükümete ve Millet Meclisine müdahale oldu. İttihatçıların lideri olan Selanik kökenli Talat Bey, Meclis'te en etkili konuma getirildi. O da ilk iş olarak Meclis'ten Sultan Abdülhamid'in tahttan indirilmesi kararını çıkarttı.
Gariptir ki, bu kararın padişaha tebliği, yine bir Selanikli Yahudinin öncülüğündeki bir heyet tarafından gerçekleştirilmiş oldu.
Bediüzzaman Hazretleri, 1909'da yaşanan bu tarihî hadiseyi "tebeddül–ü saltanat" tâbiriyle ifade ediyor. (Bkz: Tarihçe–i Hayat, Kastamonu hayatı, "Karadağ'ın bir meyvesi".)
Bu tabiri, saltanat değişikliği, yahut saltanat idaresinin el değiştirmesi şeklinde yorumlamak da mümkün.
Zira, Sultan Abdülhamid'den sonra tahta geçen iki zâtı, gerçek anlamda birer padişah gibi görmek kabil değil.
Abdülhamid'den sonra, saltanatın kuvveti, kudreti kırıldı; padişahlık gölgelendi ve M. Reşad ile M. Vahdeddin, askerin, İttihatçıların ve bilhassa Selaniklilerin gölgesi altında yaşamaktan kurtulamadılar.
Nitekim, 1922'de Saltanatın tamamen kaldırılması ve hanedana mensup bütün fertlerin 1924'te sınır dışı edilmesinde de, yine Selanik menşeli şahısların emir ve iradesi söz konusudur.

.

Savaştan savaşa sürüklendik

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


10 Mayıs 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları...
İttihatçıların devletçilik oyunu

II. Meşrûtiyet döneminin ilk seçimleri 1908 yılı sonlarında yapıldı. Meclis–i Mebusan, 4 Aralık günü açıldı.
1908'deki genel ve 1911'deki kısmî seçimlerde, seçmenlerin birinci tercihi İttihat–Terakki, ikinci tercihi ise Ahrar Fırkası idi.
Buna rağmen, rakip ve rekabetten hiç hazzetmeyen İttihatçılar, türlü dalavere ve komitacılık faaliyetleriyle, iktidarı daima ellerinde tutmaya çalıştılar.
Aslında, İttihatçılar arasında doğru dürüst bir devlet adamı yoktu. Ancak, onlar zorbalık metodunu iyi kullanmasını bildikleri için, hükümetleri, hatta padişahı dahi hep tesir ve baskı altında tutmayı başardılar.
* * *
Osmanlı Meclis–i Mebusanı, İttihatçıların baskısı altında iş yapan Sultan Reşad'ın fermanıyla, 18 Ocak 1912'de feshedilerek kapatıldı.
Aynı anda, yeni seçimlerin üç ay sonra yapılmasına karar verildi.
Ne var ki, 18 Nisan 1912'de toplanan yeni Meclis, 5 Ağustos günü tekrar feshedildi. Ardından, sıkıyönetim ilân edildi.
Dahası, Balkan Harbi gerekçe gösterilerek yeni bir seçim yapılması cihetine de gidilmedi. Bu sebeple, siyasî gerilim hemen hiç eksik olmadı.
Nihayet, 23 Ocak 1913'te Babıali Baskını ile iktidarı ele geçiren İttihatçılar, ülkenin mukadderatını tek parti sultasının altına soktu.
1914'te yapılan genel seçimlere de, ne yazık ki bu atmosfer içinde gidildi. Vatandaşlar, sadece İttihatçı olanları seçip Meclis'e gönderebildi.
Bu tarihte yapılan seçimler, 1923 sonrası Türkiye'si için de bir nevi örnek teşkil etmiş oldu.
* * *
Koca Osmanlı devleti, yaklaşık on yıl müddetle (1908–1918) İttihatçıların elinde adeta oyuncak oldu.
Keyfî uygulamalar, aldı başını yürüdü.
İttihat–Terakki Cemiyeti, homojen değil; karma ve kozmopolit bir yapıdaydı.
Cemiyette ırkçı, mason, despot, tetikçi gibi berbat adamların yanı sıra, şüphesiz aralarında hamiyetli ve çok iyi niyetli şahsiyetler de vardı.
Ancak, bu cemiyetin bilhassa siyaset kanadı gitgide bozulmaya yüz tuttu.
İyi niyetli olanlar, zaman içinde inisiyatifi ele alamadı.
Bu sebeple, toptancı bir değerlendirme cihetine gidilmemeli.
Dahilde devletçilik oyunu oynamaktan geri durmayan İttihatçılar, özellikle İkinci Balkan Harbi ile Birinci Dünya Harbi esnasında ise, dış güçlere karşı canla başla çalışmaktan geri durmadı.
Diğer vahim hatalarının yanında, bir hakperestlik nişânesi olarak bu meziyetlerini de belirtmek gerekir.

Uşi'de barış Balkanlar'da savaş;
yahut
İtalyan Harbinden Balkan Harbine

Bir önceki yazıda da ifade ettiğimiz gibi, Selanik merkezli Hareket Ordusunun idareye el koyarak (Nisan–Mayıs 1909) Halife Sultan'ı devirmesi ve nâzenin Meşrûtiyetin canına okuyarak kaskatı bir diktatörlüğe geçiş yapmasının ardından, kırk beş yıl sürecek türlü belâ ve musibetler zincirinin halkaları da üstümüze doğru sökün etmeye başladı.
Söz konusu helâket ve felâket zincirinin ilk halkasını, Eylül 1911'de İtalyan Krallığı ile girişilen Trablusgarp Savaşı (Libya) teşkil etti.
Libya'daki kara savaşlarında hayli zorlanan İtalya, güçlü donanmasıyla Ege adalarına yöneldi ve meşhûr 12 adayı işgal etti.
İtalyan Harbi daha bir senesini doldurmuştu ki, Ekim 1912'de bu kez Balkanlar'da daha sarsıcı ve neticesi itibariyle çok daha fecî yeni bir cephe açıldı.
Hepsi de krallıkla yönetilen Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ'ın teşkil ettiği Balkan Birliği, 8 Ekim 1912'de Osmanlı Devletine karşı "topyekûn savaş" ilân etti.
Aynı anda, asker–sivil dahil olmak üzere, Rumeli'deki Müslüman nüfusa yönelik korkunç bir katliâm başladı.
Bu korkunç zulüm ve baskının şiddetine daha fazla dayanamayan Balkanlar'daki Osmanlı vatandaşları, sağ kurtarabilenler oradan hicret ederek İstanbul'un yolunu tuttu. Yüz binlerce Müslüman nüfus, perişaniyet içinde günlerce, haftalarca yol yürüyerek Anadolu'ya can attı.

İki cepheden biri kapanmalıydı

1908'den beri, yani üç–dört senedir dahilî sıkıntılarla boğuşan Osmanlı Devleti, aynı anda iki cephede birden savaşacak durumda değildi.
Bu cephelerden birini kapatmak zorundaydı. Öyle de yaptı. Derhal İtalya ile barış görüşmeleri talebinde bulundu.
İki ülkenin temsilcileri, 15 Ekim 1912 tarihin'de Lozan'a (İsviçre) yakın Uşi (Ouchy) kasabasında bir araya geldi.
Üç gün kadar devam eden toplantı, 18 Ekim günü sona erdi. Tarafların imza koyduğu anlaşma maddelerinin hemen tamamı İtalyanların siyasetine ve menfaatine uygun şekilde tanzim edildi.
Özetle: Trablusgarp ve Bingazi'ye özerklik tanındı. Ancak, burada Osmanlı hakimiyeti fiilen sonra ererken, İtalyanların işgaline açık bir hale getirilmiş oldu.
Ege'deki adalar meselesinde ise, bilâhare Osmanlı'ya iade edilmek üzere, bölgenin kontrolü İtalyanlara bırakıldı.
Ancak, İtalya burayı Osmanlı'ya iade etme cihetine hiç gitmedi.
Tâ II. Dünya Savaşının sonuna kadar da 12 adayı elinde tutan İtalya, savaştan mağlup çıkması yüzünden, adaların tamamını–savaşın başlangıcında işgal ettiği–Yunanistan'a bırakma cihetine gitti.
Netice: Her iki cephede de mağlup düşen Osmanlı Devleti, Afrika ve Balkanlar'daki topraklarının çoğunu kaybetti.
Asıl büyük kayıplar ise, hemen ardından başlayacak olan Birinci Dünya Savaşında yaşandı.

.

Hürriyetçi Demokratlar'ın köklü hizmetleri (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


12 Mayıs 2012, Cumartesi
Yakın Tarih Yazıları...
Onları tanıyalım...

Son yüz elli yıllık tarihimizin şan ve şerefle bezenmiş sayfalarında onların imzası var.
Din, vatan, millet yolunda en büyük hizmeti onlar yaptı.
Bu uğurda en büyük bedeli de onlar ödedi: Darbe, süngü, hapis, sürgün, zindan, idam, vesaire…
Başlarına gelmeyen kalmadı. Lâkin, yine de yılmadılar. Dâvâdan vazgeçmediler. Ye'se, ümitsizliğe düşmediler. Her fırsatta yeniden toparlanıp hizmete devam ettiler.
Dönem dönem hizmetleri kesintiye uğradı. Ancak, yine de bitmediler, tükenmediler, yok olup gitmediler.
Dolayısıyla, dün var oldukları gibi, bugün ve inşaallah yarın da var olacaklardır.
* * *
Kimlerden mi söz ediyoruz?
Elbette ki, tâ 1860'larda meydân–ı zuhûra çıkan "Ahrâr–ı Osmaniye"den ve onların takipçileri olan "Ahrar–Demokrat Misyonu"nun dindar, itikadlı (mûtekid) temsilcilerinden…
Bunlar, şahıs(lar)dan ziyade esaslı bir dâvâya bağlandıkları için, şahıs ve parti isimlerinden çok misyonlarıyla tanınıyorlar ve öyle de tanınmaları icap ediyor.
Şayet şahıs, yahut kadro/heyet bazında bu silsileden söz edilecek olursa, karşımıza göz kamaştıran köklü, ciddî, esaslı, ihlâslı şöyle bir asalet tablosu çıkar: Namık Kemâl, Şinâsi, Ziya Paşa, Niyazi ve Enver Beyler, Prens Sabahaddin ve Mizancı Murad Beyler, Ali Şükrü ve Hüseyin Avni Beyler, Re'fet ve Karabekir Paşalar, Tevfik İleri ve Adnan Menderes gibi ciddî, dirayetli şahsiyetler.
Bunların bir kısmı samimi "dost" mesabesindedir; ekseriyeti teşkil eden kısım ise "İslâm kahramanı", yahut "İslâmın fedâisi" pâyesine liyâkat göstermiş birer "hürriyetçi demokrat" şahsiyettir.
Aşağıda delilli–ispatlı şekilde görüleceği gibi, bunların yapmış olduğu, yahut imza koymuş olduğu hizmetlerden, ülke ve millet olarak bugün de istifade etmekteyiz.
O halde, nankörlüğe düşmemek için, onları hayırla ve hizmetlerini takdirle yâd etmek durumundayız.
İşte, biz de–asla körelmemesi gereken–bu "takdir hissi"ne istinaden, her türlü bedeli ödeyen bu efsânevî şahsiyetlerin yüz elli yıllık hürriyet ve demokrasi koridorunda yürüyerek yapmış oldukları, imza koydukları, yahut sebebiyet verdikleri hayırlı hizmetlerinin bir kısmını burada tadât etmeyi mühim bir vazife telâkki ederek sizlerin dikkat nazarlarına sunuyoruz.

İlk Anayasa ve I. Meşrûtiyet

Türkiye'de kabul görmüş ilk Anayasa hüviyetini haiz "Kànun–i Esâsî" ve aynı yıl (1876) ilân edilen ilk Meşrûtiyet idaresi, hiç şüphesiz Ahrâr–ı Osmaniye Hareketinin bir meyvesidir.
Aynı şekilde, 1908'de evvelâ Hürriyet'in ve bağlantılı olarak Meşrûtiyet'in yeniden ilân edilip tatbik sahasına konulmasında, yine yukarıda isimlerini sıraladığımız Osmanlı Hürriyetperverlerinin emeği ve gayreti pek büyük olmuştur.
Keza, meşrûtiyetin, yani demokrasinin "olmazsa olmaz" şartlarından biri olan "muhalefet cephesi"ni ilk teşkil eden, yine Ahrâr–ı Osmaniye Fırkası'dır.
Evet, Meşrûtiyet, 1878'den itibaren ara ara kesintiye uğramış olmasına rağmen, böylesi bir hareketin Türkiye'de tâ o tarihlerde başlamış olması, bizdeki demokrasinin gelişimi, tekâmülü açısından çok hayırlı ve çok semeredar olmuştur.
Aksi halde, Türkiye bugün demokrasi sancısı ile kıvranan Afrika ve sair Ortadoğu ülkelerinden farksız, belki daha karmaşık, daha sancılı bir durumda olurdu.
Demek ki, yapılan hizmet pek büyüktür. Aynı şekilde, bedeli de ağır olmuştur.
Özetle: Hürriyet ve Meşrûtiyetin hakiki kahramanları, maskeli sahte kahramanların envâ–i çeşit zulmüne, baskısına mâruz kalmış, dünyada rahat yüzü görememişlerdir.
Evet, bedeli hep onlar ödemiş; parsayı ise, genelde başka kulvarlarda at koşturanlar toplamıştır.
En az yüz senedir bir türlü anlaşılmayan, hatta yanlış anlaşılan bu hakikatin şimdi yeni yeni anlaşılmaya başlaması bile, bizleri nisbeten huzurlu ve bahtiyar kılmaktadır.

Millî Hareketin kahramanları

Doksan yıldır büyük bir nimet olarak sahiplendiğimiz hürriyet ve istiklâlimizin en büyük emektarları arasında, yine yukarıda isimlerini saydığımız millî kahramanlar yer alıyor.
Rusya'daki esaretten kurtularak İstanbul'a gelen Bediüzzaman Said Nursî, buradaki işgalcilere karşı amansız bir mücadelenin içine girdi. Söz ve yazılarıyla, ilmî mahiyetteki eserleriyle halkı ve bilhassa ilmiye sınıfını işgalcilere karşı cesaretlendirmeye ve yekvücut hale getirmeye çalıştı. Bu gayreti, Ankara'da henüz teşkil edilen Millet Meclisi tarafından da takdir edildi.
Anadolu'daki Millî Hareketin mutlak mânâdaki hürriyet ve istiklâl şartına bağlı ilk deklarasyonu mahiyetindeki "Amasya Tamimi"ne (bazıları telgrafla) 22 Haziran 1919'da imza koyan ordu kumandanları, isim ve görevleri itibariyle şunlardır:
1– Ali Fuat Paşa: 25. Kolordu ve Kuvâ–yı Milliyenin de ilk Kumandanı.
2– Miralay Cafer Tayyar Bey: Edirne'de (Trakya) Kolordu Kumandanı.
3– Kâzım Karabekir: 15. Kolordu (Şark Cephesi) Kumandanı.
4– Miralay Refet (Bele) Paşa: 3. Kolordu (Canik–Samsun) Kumandanı.
Amasya Genelgesini imzalayan, ancak "ordu kumandanlığı" sıfatı bulunmayan diğer şahıslar şunlar:
I– Eski Bahriye Nazırı ve Hamidiye Kahramanı olarak bilinen Miralay Rauf Orbay.
II– 2. Ordu Müfettişi (Mersinli) Cemal Paşa.
III– 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal. (Çok kısa bir süre sonra, müfettişlik görevinden de istifa ediyor. Erzurum Kongresine "misafir delege" sıfatıyla katılıyor.)
* * *
Millî Mücadele belgesine imza atıp, emrindeki ordularla birlikte canla başla çalışan siyasetçiler ile kumandanların hemen tamamı, Hilafetin kaldırıldığı 1924 senesinde CHF'den istifa ile M. Kemal'le yollarını ayırdılar. Bunlar, gruba yeni katılan şahsiyetlerle birlikte TCF'yi (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası) kurdular.
İşte, 1908'deki ilk muhalefet grubu olan Ahrarların başına gelenlerin bir benzeri, ikinci muhalefet grubunu teşkil eden bu "millî kahramanlar"ın da başına geldi. 1926'da İzmir'de idam edilmelerine ramak kalmıştı.
(Yeşilay'ın gönüllü taraftarı olup 1920 Eylül'ünde Meclis'ten "Men–i Müskirat Kànunu"nu çıkarttıran, Lozan'da verilen tavizlere şiddetle karşı gelen ve 1923 yılı başlarında Bediüzzaman Said Nursî'nin eserlerini matbaasında basıp neşreden Ali Şükrü Bey, aynı yılın 27 Mart'ında çok hainane ve caniyane bir şekilde katledilmişti.)
Üçüncü ve en ağır gaddarlığa ise, 1946'da üçüncü kez muhalefet grubunu teşkil eden ve 1950'de iktidara gelen Demokrat Partililer maruz kaldı.
Bir dâvâ eğer bedel ödeyenin ise, bizdeki hürriyet, cumhuriyet ve demokrasinin hakiki sahipleri de, komitacılıkla iş gören Halkçılar değil, belki "Ahrar–Demokrat" denilen Hürriyetçi Demokratlar'dır ki, günümüzde de hayattar olan köklü hizmetlerinin bir hülâsasını bir sonraki yazıda tadat etmeye çalışalım.

.

Siyaset orduyu perişan etti

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


16 Mayıs 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...
Bitmek bilmeyen gruplaşmalar

Her devletin bir işleyiş sistemi vardır ve bu sistem kànunlar çerçevesinde çalıştırılır.
Kànunlar, meselâ bir idare sanatı olan siyaset gibi, bürokrasiyi ve bürokrasinin bir parçası olan askeriyeyi de içine alır, selahiyet ve mesuliyet sınırlarını tayin eder.
Kànun dışına çıkma yönündeki heves ve alışkanlıklar, beraberinde anarşi, kaos ve karmaşa getirir. Bu da, o devletin bütün vatandaşların huzurunu kaçırır, mutsuz eder.
En büyük huzursuzluk ise, siyasetin orduya bulaşması, yahut ordunun siyasete müdahale etmesinde yaşanır.
Türkiye, böylesi huzursuzluklara defalarca sahne oldu. Aynı hastalığın sebebiyet verdiği sıkıntı ve huzursuzluk halen de devam ediyor.
Sıkıntının en şiddetlisi ise, Hareket Ordusunun 1909'da siyasete bulaşıp ihtilâl yapmasıyla başladı. O azim günahkârlığın ara ara nüksede gelen habis tesiri, yüz yıldır devam ediyor.
Evet, siyasete bulaşmış ordunun o tarihte başlayan "idareye el koyma" alışkanlığı, sadece sindirmeye çalıştığı muarızlarına karşı değil, kendi iç bünyelerinde de aynen devam etti.
İşte, bu menhus alışkanlığın eseri olarak, 1909 Nisan–Mayıs'ında siyasî muarızlarını darbe ile iktidardan indiren İttihatçılar, siyaseti askeriyeye bulaştırmakla 1912 yılı genel seçimlerini de adeta bir "sopalı seçim"e döndürdüler.
Zulüm ve baskı metoduyla Ahrar Fırkasını siyaset denkleminden çıkarmayı başaran İttihatçılar, aynı sene zarfında kendi aralarında bölünmeye başladılar.
Muhalif grup, Halâskâr Zâbitân ismiyle İttihatçılardan ayrıldı.
Böylelikle, siyasî muhalefetin yerini zâbitan (subay) grubu aldı. Zabitan–ı Halâskâran grubu, dağa çıkıp İttihatçılara, hükümet değişikliği için baskı yapmaya başladı. İttihatçılar buna boyun eğdi, ancak yine de siyasî istikrar sağlanamadı.
Dahası, 8 Ekim 1912'de Balkan Savaşı başladı ki, bu kritik süreçte ordunun bütünlüğü bozulmuş, hatta iç bünye siyaseten zehirlenmiş durumdaydı. Bir grup diğerinin yardımına gitmiyor, birbirlerini yardımsız, desteksiz bırakıyordu.
Siyaseten cephelere ayrılan zabitler (subaylar, paşalar), emirleri altındaki askerleri de savaşamaz, mücadele edemez bir hale getirmişlerdi.
Bu dehşetli zaafı sezen düşman kuvvetleri, Rumeli'deki Osmanlı topraklarını istilâya başladı. Canını kurtarabilen Müslüman nüfus, büyük dalgalar halinde ve fakat perişaniyet içinde Balkanlar'dan Anadolu'ya hicret etti.
Bir avuçluk Bulgar ordusu bile, Trakya'da ilerleyerek tâ Çatalca önlerine kadar geldi. Üstelik, ciddiye alınır hiçbir mukavemet dahi göremeden.
Dedik ya, siyaset orduyu perişan etmiş, onu harb edemez bir hale getirmişti.
Rumeli'deki yenilgiler, bir hükümet değişikliğini de beraberinde getirdi. Sadrâzam Gazi Ahmet Muhtar Paşa istifa etti. Yerine ise, 29 Ekim 1912'de Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa getirildi.
Bu esnada, bazı diplomatik atraksiyonlar yapıldı ise de, sıkıntıları hafifletici bir netice alınamadı. Londra'da toplanan Balkan bölgesi devlet temsilcileri, Osmanlı hükümetine şu notayı verdi: Edirne'nin Bulgaristan'a, Ege adaları da, başta İtalya olmak üzere Avrupa devletlerine bırakılacak.
Kâmil Paşa kabinesi, Londra kararlarının etkisinde kalmıştı. Bu da umumi bir memnuniyetsizliğe yol açtı. Aynı günlerde Lüleburgaz ve Kırklareli'nde yaşanan yenilgi, mevcut hükûmeti büsbütün çıkmaza soktu.
Hükümet, habire toplanıyor, ancak ne hikmetse dirayetli bir kararlılık sergileyemiyordu. Bu da, umumî bir memnuniyetsizliğe sebebiyet vermiş durumdaydı.

Bâbıâli Baskını

Hükümetin pasifliğine daha fazla dayanamayan İttihat–Terakki merkezi, bir hükümet darbesini gerçekleştirmeyi planladı.
Cemiyet merkezinde gizlice toplanan İttihatçıların ileri gelenleri, bu işe Enver Paşayı uygun gördüler.
23 Ocak 1913 günü beyaz bir ata binen Enver Paşa ve beraberindekiler, cemiyetin Nuruosmaniye'deki merkezinden Babıali'ye doğru harekete geçti.
Hükümet merkezi olan Babıali'de de o gün için gerekli bazı tedbirler alınmıştı.
Kabine, kelimenin tam anlamıyla gafil avlandı. Hemen hiç çatışma yaşanmadan, Enver Paşa, bugün vilayet merkezi olan Babıali'deki hükümet binasına girdi.
Yapılan baskın hareketi esnasında, bazı mühim şahsiyetler tetikçilerin kurşunlarına kurban gitti. İttihatçılardan Mustafa Necip, polis komiseri Celal Bey ile Harbiye Nazırı Müşir Nazım Paşa, yaşanan kargaşa esnasında vurularak vefat ettiler.
Enver Paşa da, Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa'nın makamına girip, kafasına tabanca dayadı ve sert bir ifadeyle milletin kendisini istemediğini, mutlaka istifa etmesi gerektiğini söyledi.
Kâmil Paşa, maruz kaldığı baskı sebebiyle istifaya mecbur kaldığını padişaha hitaben yazarak, Sadâretten ayrıldı.
Aynı gün, Sadâret makamına Hareket Ordusu Kumandanı M. Şevket Paşa getirildi.
Bâbıâli Baskını, Meclis'i değil, acziyet içindeki bir hükümeti hedef almıştı.
Baskın bir derece hedefine ulaştı. Bir süre sonra Edirne Bulgarlardan geri alındı. Ancak, dahilî ve haricî sıkıntılar yine de bitmedi; aksine, katlanarak devam etti.
Zira, birikmiş büyük hata ve günahlarımız vardı.

Kim bu Şevket Paşa?

1856 Bağdat doğumlu olan M. Şevket Paşa, uzun yıllar muhtelif merkezlerde komutanlık, valilik ve mutasarrıflık (sancak yöneticisi) yaptı. Ancak, en büyük şöhreti 23 Nisan 1909'da İstanbul'a giren meşhûr Hareket Ordusu Komutanlığı sayesinde kazandı.
M. Şevket Paşa, merkezi Selanik'te bulunan 3. Ordu Kumandanıydı. Bu ordunun ismi, 31 Mart Vak'asından sonra "Hareket Ordusu"na dönüştürüldü. Başına da dönme bir aileden gelen Hüseyin Hüsnü Paşa getirildi. Ancak, bu durum trenle gelinen Hadımköy ile Yeşilköy arasında bir yerde değişti. Hareket Ordusunun başına, Türk ve Müslüman kimliğiyle bilinen Mahmut Şevket Paşa getirildi. Tâ ki, İstanbul ahalisi ve merkezdeki Türk askerleri buna karşı koymasınlar, hakimiyetini kabul etsinler diye…
27 Nisan'da Sultan Abdülhamid'i deviren ve Yıldız Sarayını yağma ettiren Hareket Ordusu, İstanbul'a, dolayısıyla Osmanlı Devletine de hakim bir konuma yerleşmiş oldu. Şevket Paşa ise, yeni kurulan İbrahim Hakkı Paşa kabinesinde Harbiye Nazırı (Savaş Bakanı) oldu. Ancak, İttihatçı grupların baskısına dayanamayarak, bir süre sonra istifa etti.
23 Ocak 1913'teki meşhûr "Bâbıâli Baskını"ndan sonra Sadrâzamlık makamına getirtilen Mahmut Şevket Paşa, burada daha beş aylık bir süreyi bile dolduramadan, arabası içinde vurularak öldürüldü. Meçhûl cinayet Hürriyet ve İtilâf Fırkasının üzerine atıldıysa da, bu işi en ustaca yapanların İttihatçı komitacılar olduğuna şüphe yoktur. M. Şevket Paşanın ölümünden sonra, yerine bir başka İttihatçı olan Said Halim Paşa getirildi.
Ama ne yazık ki, İttihatçıların içindeki azgın komitacılardan onun da sıdkı sıyrıldı ve birkaç kez istifanın eşiğinden döndü. Nihayet, 14 Şubat 1917'ye gelindiğinde, artık daha fazla dayanamayarak istifa etti ve yerini İttihatçıların siyasetteki bir numaralı adamı Talat Beye bırakmak zorunda kaldı.
* * *
Üstad Bediüzzaman, 31 Mart hadisesinde Hareket Ordusunun Başkumandanı Mahmud Şevket Paşa kendisine karşı "fazla hiddetli" olduğunu, ancak onun bu hiddetine boyun eğmediğini birkaç mektubunda ifade ediyor. (Emirdağ Lâhikası, s. 214; YAN, 1994.)






.
Siyaset orduyu perişan etti

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


16 Mayıs 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...
Bitmek bilmeyen gruplaşmalar

Her devletin bir işleyiş sistemi vardır ve bu sistem kànunlar çerçevesinde çalıştırılır.
Kànunlar, meselâ bir idare sanatı olan siyaset gibi, bürokrasiyi ve bürokrasinin bir parçası olan askeriyeyi de içine alır, selahiyet ve mesuliyet sınırlarını tayin eder.
Kànun dışına çıkma yönündeki heves ve alışkanlıklar, beraberinde anarşi, kaos ve karmaşa getirir. Bu da, o devletin bütün vatandaşların huzurunu kaçırır, mutsuz eder.
En büyük huzursuzluk ise, siyasetin orduya bulaşması, yahut ordunun siyasete müdahale etmesinde yaşanır.
Türkiye, böylesi huzursuzluklara defalarca sahne oldu. Aynı hastalığın sebebiyet verdiği sıkıntı ve huzursuzluk halen de devam ediyor.
Sıkıntının en şiddetlisi ise, Hareket Ordusunun 1909'da siyasete bulaşıp ihtilâl yapmasıyla başladı. O azim günahkârlığın ara ara nüksede gelen habis tesiri, yüz yıldır devam ediyor.
Evet, siyasete bulaşmış ordunun o tarihte başlayan "idareye el koyma" alışkanlığı, sadece sindirmeye çalıştığı muarızlarına karşı değil, kendi iç bünyelerinde de aynen devam etti.
İşte, bu menhus alışkanlığın eseri olarak, 1909 Nisan–Mayıs'ında siyasî muarızlarını darbe ile iktidardan indiren İttihatçılar, siyaseti askeriyeye bulaştırmakla 1912 yılı genel seçimlerini de adeta bir "sopalı seçim"e döndürdüler.
Zulüm ve baskı metoduyla Ahrar Fırkasını siyaset denkleminden çıkarmayı başaran İttihatçılar, aynı sene zarfında kendi aralarında bölünmeye başladılar.
Muhalif grup, Halâskâr Zâbitân ismiyle İttihatçılardan ayrıldı.
Böylelikle, siyasî muhalefetin yerini zâbitan (subay) grubu aldı. Zabitan–ı Halâskâran grubu, dağa çıkıp İttihatçılara, hükümet değişikliği için baskı yapmaya başladı. İttihatçılar buna boyun eğdi, ancak yine de siyasî istikrar sağlanamadı.
Dahası, 8 Ekim 1912'de Balkan Savaşı başladı ki, bu kritik süreçte ordunun bütünlüğü bozulmuş, hatta iç bünye siyaseten zehirlenmiş durumdaydı. Bir grup diğerinin yardımına gitmiyor, birbirlerini yardımsız, desteksiz bırakıyordu.
Siyaseten cephelere ayrılan zabitler (subaylar, paşalar), emirleri altındaki askerleri de savaşamaz, mücadele edemez bir hale getirmişlerdi.
Bu dehşetli zaafı sezen düşman kuvvetleri, Rumeli'deki Osmanlı topraklarını istilâya başladı. Canını kurtarabilen Müslüman nüfus, büyük dalgalar halinde ve fakat perişaniyet içinde Balkanlar'dan Anadolu'ya hicret etti.
Bir avuçluk Bulgar ordusu bile, Trakya'da ilerleyerek tâ Çatalca önlerine kadar geldi. Üstelik, ciddiye alınır hiçbir mukavemet dahi göremeden.
Dedik ya, siyaset orduyu perişan etmiş, onu harb edemez bir hale getirmişti.
Rumeli'deki yenilgiler, bir hükümet değişikliğini de beraberinde getirdi. Sadrâzam Gazi Ahmet Muhtar Paşa istifa etti. Yerine ise, 29 Ekim 1912'de Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa getirildi.
Bu esnada, bazı diplomatik atraksiyonlar yapıldı ise de, sıkıntıları hafifletici bir netice alınamadı. Londra'da toplanan Balkan bölgesi devlet temsilcileri, Osmanlı hükümetine şu notayı verdi: Edirne'nin Bulgaristan'a, Ege adaları da, başta İtalya olmak üzere Avrupa devletlerine bırakılacak.
Kâmil Paşa kabinesi, Londra kararlarının etkisinde kalmıştı. Bu da umumi bir memnuniyetsizliğe yol açtı. Aynı günlerde Lüleburgaz ve Kırklareli'nde yaşanan yenilgi, mevcut hükûmeti büsbütün çıkmaza soktu.
Hükümet, habire toplanıyor, ancak ne hikmetse dirayetli bir kararlılık sergileyemiyordu. Bu da, umumî bir memnuniyetsizliğe sebebiyet vermiş durumdaydı.

Bâbıâli Baskını

Hükümetin pasifliğine daha fazla dayanamayan İttihat–Terakki merkezi, bir hükümet darbesini gerçekleştirmeyi planladı.
Cemiyet merkezinde gizlice toplanan İttihatçıların ileri gelenleri, bu işe Enver Paşayı uygun gördüler.
23 Ocak 1913 günü beyaz bir ata binen Enver Paşa ve beraberindekiler, cemiyetin Nuruosmaniye'deki merkezinden Babıali'ye doğru harekete geçti.
Hükümet merkezi olan Babıali'de de o gün için gerekli bazı tedbirler alınmıştı.
Kabine, kelimenin tam anlamıyla gafil avlandı. Hemen hiç çatışma yaşanmadan, Enver Paşa, bugün vilayet merkezi olan Babıali'deki hükümet binasına girdi.
Yapılan baskın hareketi esnasında, bazı mühim şahsiyetler tetikçilerin kurşunlarına kurban gitti. İttihatçılardan Mustafa Necip, polis komiseri Celal Bey ile Harbiye Nazırı Müşir Nazım Paşa, yaşanan kargaşa esnasında vurularak vefat ettiler.
Enver Paşa da, Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa'nın makamına girip, kafasına tabanca dayadı ve sert bir ifadeyle milletin kendisini istemediğini, mutlaka istifa etmesi gerektiğini söyledi.
Kâmil Paşa, maruz kaldığı baskı sebebiyle istifaya mecbur kaldığını padişaha hitaben yazarak, Sadâretten ayrıldı.
Aynı gün, Sadâret makamına Hareket Ordusu Kumandanı M. Şevket Paşa getirildi.
Bâbıâli Baskını, Meclis'i değil, acziyet içindeki bir hükümeti hedef almıştı.
Baskın bir derece hedefine ulaştı. Bir süre sonra Edirne Bulgarlardan geri alındı. Ancak, dahilî ve haricî sıkıntılar yine de bitmedi; aksine, katlanarak devam etti.
Zira, birikmiş büyük hata ve günahlarımız vardı.

Kim bu Şevket Paşa?

1856 Bağdat doğumlu olan M. Şevket Paşa, uzun yıllar muhtelif merkezlerde komutanlık, valilik ve mutasarrıflık (sancak yöneticisi) yaptı. Ancak, en büyük şöhreti 23 Nisan 1909'da İstanbul'a giren meşhûr Hareket Ordusu Komutanlığı sayesinde kazandı.
M. Şevket Paşa, merkezi Selanik'te bulunan 3. Ordu Kumandanıydı. Bu ordunun ismi, 31 Mart Vak'asından sonra "Hareket Ordusu"na dönüştürüldü. Başına da dönme bir aileden gelen Hüseyin Hüsnü Paşa getirildi. Ancak, bu durum trenle gelinen Hadımköy ile Yeşilköy arasında bir yerde değişti. Hareket Ordusunun başına, Türk ve Müslüman kimliğiyle bilinen Mahmut Şevket Paşa getirildi. Tâ ki, İstanbul ahalisi ve merkezdeki Türk askerleri buna karşı koymasınlar, hakimiyetini kabul etsinler diye…
27 Nisan'da Sultan Abdülhamid'i deviren ve Yıldız Sarayını yağma ettiren Hareket Ordusu, İstanbul'a, dolayısıyla Osmanlı Devletine de hakim bir konuma yerleşmiş oldu. Şevket Paşa ise, yeni kurulan İbrahim Hakkı Paşa kabinesinde Harbiye Nazırı (Savaş Bakanı) oldu. Ancak, İttihatçı grupların baskısına dayanamayarak, bir süre sonra istifa etti.
23 Ocak 1913'teki meşhûr "Bâbıâli Baskını"ndan sonra Sadrâzamlık makamına getirtilen Mahmut Şevket Paşa, burada daha beş aylık bir süreyi bile dolduramadan, arabası içinde vurularak öldürüldü. Meçhûl cinayet Hürriyet ve İtilâf Fırkasının üzerine atıldıysa da, bu işi en ustaca yapanların İttihatçı komitacılar olduğuna şüphe yoktur. M. Şevket Paşanın ölümünden sonra, yerine bir başka İttihatçı olan Said Halim Paşa getirildi.
Ama ne yazık ki, İttihatçıların içindeki azgın komitacılardan onun da sıdkı sıyrıldı ve birkaç kez istifanın eşiğinden döndü. Nihayet, 14 Şubat 1917'ye gelindiğinde, artık daha fazla dayanamayarak istifa etti ve yerini İttihatçıların siyasetteki bir numaralı adamı Talat Beye bırakmak zorunda kaldı.
* * *
Üstad Bediüzzaman, 31 Mart hadisesinde Hareket Ordusunun Başkumandanı Mahmud Şevket Paşa kendisine karşı "fazla hiddetli" olduğunu, ancak onun bu hiddetine boyun eğmediğini birkaç mektubunda ifade ediyor. (Emirdağ Lâhikası, s. 214; YAN, 1994.)

Büyük Harp, beş cephede yaşandı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


21 Mayıs 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları
Dünyanın çivisi çıktı

Birinci Dünya Savaşının fitili 1914 yılı sonlarında Avrupa'da ateşlendi; ancak, "çocukları ihtiyarlatacak derecede" dehşetli olan bu harp belâsı, bilhassa Osmanlı ve İslâm dünyasını vurdu.
Gerek toprak kaybı, gerekse can ve mal kaybı itibariyle, en büyük zararı yine Osmanlı Devleti gördü.
Harbe iştirak eden tarafları şu şekilde kategorize etmek mümkün:
* Osmanlı–Alman ittifakına Avusturya–Macaristan da dahil olmuştur.
* Karşı cephede, İngiltere, Fransa, Rusya ve bilâhare Amerika yer almıştır.
Savaşın sonlarına doğru ise, Yunanistan, Sırbistan ve Romanya da karşı cephede yer aldıklarını ilân etmişlerdir.
* * *
Osmanlı Devleti, harbin başından sonuna kadar beş büyük cephede savaştı. Bunlar, sırasıyla ve özet halleriyle şöyledir:

1) Kafkas Cephesi
Bu cephede, Osmanlı ile Rusya savaşıyordu. Osmanlı vatandaşı olan Ermeniler de, savaşın kızışmasıyla birlikte Rusların safına geçti. Ermeni çeteciler, ateş gücü yüksek Rus ordusuna hem kılavuzluk yaptı, hem de sivil Müslüman halktan sayısız mâsumu katletti. Haliyle, Müslümanlar da yer yer misillemede bulundu.
Osmanlı ordusunun en büyük kaybı, Sarıkamış'ta Allahuekber Dağlarında yaşandı. 1915'in başlarında yaşanan fevkalâde ağır kış şartları içinde cepheye giden askerlerden on binlercesi soğuk, açlık ve hastalıktan kırılarak şehit düştü.
Said Nursî de, tahminen 4500 kişilik milis kuvvetlerinin başında Gönüllü Alay Kumandanı olarak, bu cephede harbetti. Askerlerinin ve talebelerinin çoğunu şehit veren Bediüzzaman Hazretleri, son Bitlis savunmasında 3 Mart 1916'da ayağı kırık ve üç mermi darbesiyle yaralı halde Rusların eline esir düştü. Esaret hayatı, 1918'in Haziran'ında son buldu.

2) Çanakkale Cephesi
Bu cephede, Osmanlı'nın karşısında bir "kuvvetler koalisyonu" vardı. Düşman kuvvetlerin başını ise, İngiltere ve Fransa çekiyordu. Ayrıca, İngiliz Ülkeler Topluluğu denilen Büyük Britanya Krallığına bağlı (çoğu sömürge durumundaki) devletlerden de sayıları yüz binleri aşan asker yığılmıştı, bu cepheye. Ne acıdır ki, bunların arasında Hindistan'dan getirtilmiş İslâm dinine mensup pekçok asker de vardı.
Çanakkale harbi, biri denizde, biri karada olmak üzere iki etapta ve iki merhalede yaşandı. Şiddetli Boğaz Harbi, 18 Mart'ta Osmanlı'nın zaferiyle neticelendi.
Nisan'da Anzak Koyunda başlayıp Gelibolu Yarımadasını kaplayan kara savaşları ise, 1916 senesinin Ocak ayında nihayet buldu. Bu sahadaki hemen her karış toprağa insan kanı dökülmüş, adeta kumlar sayısınca patlayan silâhlar aylarca ölüm kusmuş ve karşılıklı olarak yüz binlerle ifade edilebilecek çok büyük bir can ve mal telefatı yaşanmıştır.

3) Galiçya Cephesi
Bu cephenin adını pekçok kimse duymuş, biliyor; ancak, mahiyeti pek bilinmiyor. Yer olarak, Karpat Dağlarının kuzeyine tekabül ediyor. Bugün itibariyle, bir kısmı Ukrayna'nın batısında, bir diğer kısmı ise Polonya'nın güneyinde kalıyor.
Birinci Dünya Harbi esnasında ise, Galiçya, Avusturya–Macaristan İmparatorluğu ile Çarlık Rusyas'ının hakimiyeti altında el değiştirip duruyordu.
Savaş şiddetlendiğinde, Almanya batıdan gelecek Fransız saldırılarına, Avusturya–Macaristan kuvvetleri ise, doğuda kalan Galiçya Cephesinde Rus saldırılarına mukabele edecekti. Ne var ki, Avusturya–Macaristan bu işi başaramadı. İlerleyen Rus kuvvetleri, Karpat Dağlarının kuzey eteğine kadar gelip dayandı. Bunun üzerine, müttefiklerimiz, Osmanlı ordusundan yardım talebinde bulundu. Yardım talebi uygun görüldü ve anlaşma sağlandı...
Yorgun da olsa, Çanakkale muharebelerinden zaferle çıkan 30 bin kadar Osmanlı askeri tren katarlarıyla cepheye sevk edildi. 1916 yılı Eylül'ünde bölgeye intikal eden Osmanlı kuvvetleriyle Rus kuvvetleri arasında şiddetli çarpışmalar yaşandı. Mağlubiyet kaçınılmaz oldu. Bu cephenin dağlık bir bölgesinde halen Müslüman (Türk) Şehitliği vardır.

4) Irak Cephesi
Birinci Dünya Harbinin ilk safhasında açılan cephelerden biridir. Buradaki zengin petrol yataklarına gözünü diken İngilizler, 1914'ün Ekim ayında Bahreyn, Kasım ayında da Basra'yı işgal ettiler.
Bunun üzerine, yerli kuvvetlerle müşterek hareket eden Osmanlı ordusu, şiddetli bir taarruz harekâtı başlattı. Taarruzda başarısız olmayı kendine yediremeyen cephe komutanı Yüzbaşı Süleyman Bey, bunalıma girerek intihar etti. Haliyle, bu da taraflar arasında büyük bir moral dalgalanmasına sebebiyet verdi. Osmanlı askeri üzülürken, İngilizler sevinçten bayram yaptı.
Çarpışmalar yine de bütün şiddetiyle devam etti. Asker ve ateş gücü yüksek olan İngilizler, ayrıca Hindistan'dan sayıları yüz bini aşan silâhlı birlikler getirtti.
Büyük bir kuvvetle taarruza geçen İngilizler, 11 Mart 1917'de Bağdat'ı işgal etti. Ardından Musul'a yöneldiler, ancak burayı harb ederek değil, maalesef 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla kısmen de olsa hakimiyetleri altına aldılar.

5) Sîna–Filistin–Suriye Cephesi
Harbin başlamasıyla birlikte (1914–15) Mısır ve Süveyş Kanalını kontrolleri altına alan İngiliz kuvvetleri, bir taraftan da Arap şeyhleri ve kabile reislerini de kendi taraflarına çekmeye çalıştılar. Buna mukabil, bu cephede Osmanlı ordularına kumandanlık yapan meşhur İttihatçı Cemal Paşa, Arapları küstürmek için elinden geleni yaptı. Arap ileri gelenlerinden pekçok adamı çeşitli bahanelerle idam ettirdi.
Buna rağmen, Arapların çoğu yine de Osmanlı'nın yanında harp ediyordu. Müşterek hareketle iki defa başarısız kalan ve çok büyük kayıplara sebebiyet veren "Kanal Seferleri" (Süveyş Kanalı) yapıldı. Ardından Gazze'ye saldıran İngilizlerle Osmanlı kuvvetleri arasında çok kanlı muharebeler yaşandı. Sina, Gazze ve sair Filistin toprakları zaman zaman el değiştirdi.
Bölgede 4., 7. ve 8. Osmanlı ordusu bulunuyordu. Yıllarca süren muharebelerde çok büyük sıkıntılar, meşakketler yaşayan ordu, sonlara doğru ise sürekli şekilde kayıplar vermeye başladı. 1917'de bölgede kurulan ve tavzif edilen Yıldırım Orduları da hiçbir varlık gösteremedi.
24 Ekim 1917'de 130.000 askerle taarruza geçen İngilizler, her defasında mevzi kazanarak, bir senelik süre sonunda bölgenin tamamını işgalleri altına aldı. Filistin, işte tâ o günden bugüne Arapların ve İslâm âleminin kanayan bir yarası halini aldı.

NETİCE
Geniş topraklarının yaklaşık 20'den 19'unu kaybeden Osmanlı Devletinin bütün bu cephelerdeki asker kaybı da, yaklaşık bir buçuk milyondur. Yekûn insan kaybı ise, dört milyon civarındadır.
Asker ve sivilden müteşekkil bu dört milyon rakamına, harp belâsının kaçınılmaz neticelerinden açlık, hastalık, esaret ve muhaceret sebebiyle olan kayıplar da dahildir.
Bazı cephelerde adeta bir küçük kıyâmeti andıran harp boğuşmaları esnasında, kimsenin kimseye sahip çıkamadığı çok elim haller, acı vaziyetler yaşanmış.
Bu hallerin yaşandığı o dehşetli savaşa "çocukları ihtiyarlatan günler" denilmesinin sebebi, işte bu acı, bu kahredici vaziyetlerdir.

.

Feyâlilacep

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


28 Mayıs 2012, Pazartesi
Bugünlerde hayret ve taaccüple takip ettiğimiz bazı hususları burada sizlerle de paylaşma ihtiyacını duyduk. Kısaca anlatmaya çalışalım.
Yerli üretim öldü, toprağa gömülüyor

Haberlerden haberdar olmuşsunuzdur: Tezgâhlarda fiyatı 3–4 lira civarında olan taze kayısılar, bahçede 20–30 kuruşa kadar düşürülmüş vaziyette.
Bu duruma isyan eden üreticiler, topladıkları kayısıları protesto mahiyetinde yerlere dökerek dert yandılar: Bu fiyat, verdiğimiz emeğin karşılığı değildir; üstelik, yaptığımız masrafı dahi karşılamıyor.
Kurutulmuş kayısıların perakende fiyatı 10 liranın üzerindedir.
Ancak, devletin desteği olmaması halinde, üreticiler tazesini de, kurutulmuşunu da hakkıyla satışa sunamaz. Teşvik gören yabancı mal ve market istilâsı da cabası...
* * *
Çay üreticilerinin sıkıntısı da, kayısı üreticilerinin sıkıntısından farksız bir durumda.
Geçen gün, onlar da topladıkları sepetler dolusu yeşil çayları otoyola dökerek tepkilerini dile getirdiler.
* * *
Kayısıdan çaya, kirazdan çileğe, buğdaydan mercimeğe kadar, mahsulünü hak ettiği fiyata satamayan çaresiz durumdaki üreticiler, şimdilerde kara kara düşünüyor: "Bundan sonra bağı, bahçeyi, tarlayı sürsem mi, sürmesem mi?" diye...
Türkiye'de hayvancılık sektörü zaten can çekişir vaziyette. Geçtiğimiz Kurban Bayramında hayal kırıklığına uğradılar. Kurbanlıkların başka (ecnebi) ülkelerden ithal edildiğine hepimiz şahit olduk.
Şimdi görüyoruz ki, hayvancılık gibi tarım üreticisi de global ticaret ejderhasına yem ve kurban ediliyor.
Oysa, sanayi ve teknolojide başkasını taklit ile takip eden ülkemiz, hiç olmazsa tarım ve hayvancılık itibariyle dünya cenneti olmaya lâyık bir durumdaydı.
Ne yazık ki, gitgide bu cihetten de geri sayma moduna sokulmaya çalışılıyor.
Küresel sermaye canavarları, bizdeki yerli her türlü üretime gem veya darbe vurmaya ve ülkemizi kendi ticaret sahası yapıp, ayrıca bölgedeki sair ülkeler için de taşeron bir coğrafya olarak kullanmaya çalışıyor.
Feyâlilacep ki, çoğu insanımız adeta narkozlanmış, yahut hipnotize edilmişcesine, bu gidişatı neredeyse memnuniyetle seyretmenin ötesinde hemen hiçbir şey yapamaz bir durumda görünüyor.
Mazeretleri de şudur: Ne yapalım? Başka da çare yok. Başka da alternatif yok.
Bu çaresizlik ve alternatifsizlik halini "ideal demokrasi" diye nitelendirenler varsa şayet, buna mukabil "Sevsinler demokrasinizi" demekten başka söz bulamıyoruz.

Uludere'de boğulur gidersiniz

28 Aralık 2011 akşamı Irak sınırında F–16'ların bomba yağdırmasıyla yaşanan ve 34 köylü vatandaşımızın ölümüyle neticelenen "Uludere Fâciası", gündemden hiç düşmüyor, düşecek gibi de görünmüyor.
Zira, ortada "katliâm" olarak nitelendirilebilecek bir hadise, bir cinayet ve bir suçluluk hali var.
Lâkin, bu cinayetin suçluları—ne hikmetse—bir türlü bilinemiyor, bulunamıyor, yahut kasten gizlenmeye çalışılıyor.
Bu vahim durum, hadisenin zaman içinde unutturulacağı ve üstünün örtüleceği kanaatini uyandırıyor. Bu ise, en az hadisenin rapor edilmesi, vur emrinin verilmesi ve katliâm için tetiğe basılması kadar ağır bir vebâli icap ettirir.
Evet, bir insanlık trajedisi mahiyetini alan Uludere Fâciasını kim örtbas ettirmeye ve faillerin ortaya çıkmasına mani olmaya çalışırsa, bilinmelidir ki onlar da suç ortağı olurlar ve bu derenin kanlı göletlerinde boğulur giderler.
Biri yaralı halde kurtulan Uludere köylülerinin yarıdan fazlası gencecik yaştaki vatandaşlarımızdı. Bölgedeki askerî ve mülkî amirlerin de açıkça bildikleri gibi, kaçakçılık yapıyorlardı; geçimlerini illegal yoldan temin ediyorlardı.
Sınır bölgesinin bir realitesi olan bu uğraşları, elbette ki kànun nazarında suçtu. Ancak, bu suçun cezası katliâm değildi ve olamazdı.
İçişleri Bakanı'nın "Bunlar, terör örgütünün figüranlarıdır" sözündeki talihsizlik bir yana, bölgeyi az–çok tanıyan Hüseyin Çelik'in bir derece "insanî açıklaması"nın da Başbakan tarafından itibarsız kılınması şeklindeki son beyanâtlar, iktidar cenahının vicdan ve zihin sahasını karıncaların bastığını gösteriyor.
Uludere Hadisesinin hakkıyla aydınlığa kavuşturulmaması ve suçluların bulunup adâletin huzuruna çıkarılmaması halinde, yaşanan karıncalanmanın, iktidar sarayını çatırdatıp göçertinceye kadar devam edip gideceği kuvvetle muhtemeldir.
Evet, orta yerde insan hayatını hedef alan ve hiçe sayan şedit bir zulüm var; zulmün ömrü ise, bilindiği gibi kısa olur.

Fesi (şapkayı) alıp kaçmak mı?

Yakın tarihten azbuçuk haberdar olan hemen herkes şu iki noktayı bilir ki:

1) Sultan II. Abdülhamid, 1909 Nisan'ında İstanbul üzerine gelen Selânik merkezli Hareket Ordusuna karşı mukabelede bulunmadı. Kardeş kanı dökülmesin diyerek, darbecilere boyun eğdi. Tahttan ferâgat etti. Yıldız Sarayını bırakıp Selanik'teki Alatini Köşküne sürgün edilmesi karşısında en ufak bir direniş göstermedi.

2) Benzer mahiyetteki bir başka askerî darbe, o tarihten 70 yıl sonra, yani 12 Eylül 1980'de yaşandı. Azınlık hükümetinin Başbakanı Süleyman Demirel, darbecilere karşı direnmedi, boyun eğip makamından ferâgat etti. Gelibolu'daki Hamzakoy askerî üssüne sevk edildi.
* * *
Burada, maksadımız ne Demirel meddahlığını yapmak, ne de Sultan Abdülhamid'i yermek.
Taaccüp ederek dikkat çekmek istediğimiz husus, aşağıdaki noktalardan ibarettir:
* Demirel için "Şapkayı alıp kaçtı" yaftasını dillerine pelesenk edenler, Sultan Abdülhamid için "Fesi alıp kaçtı" demiyor.
Bu, ciddî mânâda bir tenakuzdur.

* Benzer mahiyetteki darbelere mâruz kaldıkları halde, Sultan Abdülhamid'in karşı koymama tavrını doğru bularak onu göklere çıkaranlar, ne hikmetse Demirel için adeta "Oh oldu ona" diyerek onu yerin dibine batırmaya çalışıyor.
Oysa, her ikisi de "kardeş kanı akıtılmasın" hassasiyeti göstermiş ve darbecilere karşı koyma cihetine gitmemişlerdir.

* Aralarındaki en önemli fark şudur: Sultan Abdülhamid'in emri altında yeterli derecede askerî kuvvet vardı: Hassa Ordusuna ilâveten, Taşkışla merkezine bağlı durumdaki Avcı Taburları.
Bunların 40–50 bini bulan yekûnu, Hareket Ordusundan fazlaydı. Bilhassa "talimli asker" itibariyle...
Darbeye mâruz kalan Süleyman Demirel'in elinde ise, askerî herhangi bir kuvvet yoktu. Farz–ı muhal olsaydı, onun için de aynı "Kardeş kanını akıtmamak" mâzereti geçerli olmaz mıydı?
* * *
Bu gibi hususları hiç düşünmeden, hiç muhakeme yürütmeden, yekten birini karalama, bir diğerine meddahlık yapma cihetine gitmek, doğrusu çok garibimize gitti.
Evet, çok taaccüple gördük ki, "Sultan–ı mazlûm" olan II. Abdülhamid'in "fesi alıp" gitmesini çok doğru ve yerinde bir hareket şeklinde nitelendiren bazı meslektaşlarımız, siyasî taassup ve tarafgirlik saikiyle olsa gerek, Demirel'in "şapkayı alıp" gitmesini serrişte ederek, bu tavrıyla onu yerden yere çalıyor.
Bu gibi tavır ve tutumlar karşısında, "Feyâlilacep" demekten alamıyoruz kendimizi.

.

Feyâlilacep (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


29 Mayıs 2012, Salı
Hayret ve taaccüple karşıladığımız bazı gelişmelerle ilgili değerlendirmede bulunmaya bugün devam ediyoruz.
Feth'in de, Fatih'in de sembolü

Kostantiniye'nin (İstanbul) fethi ki, Peygamber–i Zişân'ın (asm) mûcizevî müjdesine mazhar olmuştur.
29 Mayıs 1453'te tahakkuk eden bu mukaddes fethin en mühim sembolü, hiç şüphe yok ki Ayasofya'dır. Yani, bu mâbedin camiye çevrilmiş halidir.
Siz burayı cami olma hüviyetinden çıkardığınız takdirde, fethin mânâsına da perde çekmiş, hatta darbe vurmuş olursunuz.
Nitekim, Bakanlar Kurulunun 24 Kasım 1934 tarihli "müzeye çevrilmesi" kararıyla yapılan şey de budur.
Ayasofya, işte o gün bugündür melûl–mahzûn bir vaziyettedir.
Zira, kànunen olmasa da, fiilen cami olmaktan çıkarıldı. Dolayısıyla, "fethin sembolü" olmaktan da çıkarılmış oldu.
Üstelik, Sultan Fatih'in vakfiyede yazdırmış olduğu lânet yüklü şu acip vasiyetine rağmen: "Ben burayı cami/mescid eyledim. Kim ki, bu vaziyetini değiştirirse, Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların lâneti üzerine olsun."
Ne aciptir ki, mevcut değişikliği yapanlar, bu lânetli vasiyetten haberdardır. Yani, biliyorlar ve bilerek bu mâbedi müzeye çevirme cihetine gittiler.
Ancak, bizim aynı şekilde hayret ve taaccüp ettiğimiz bir diğer mesele şudur ki: Günümüz bazı dindarları, hem Ayasofya'yı camiye çeviren Sultan Fatih'e, hem de aynı camiyi müzeye çeviren, dolayısıyla Sultan Fatih'in lânetine müstehak olmuş kimselere duâ edip rahmet okuyorlar.
"Böyle şeyler nasıl olur?" diye düşündüğümüzde, cevabını "Zaman âhirzamandır" gerçeğinde bulabiliyoruz.
Evet, cidden ve hakikaten feyâlilacep ki: Bir kısım insanlarımız, mücahidane bir edâ ile "Ayasofya ibadete açılsın!" diye nidâ ederken, aynı anda Ayasofya'yı mâbet olmaktan çıkaran menhus ruh ve ziyniyetle de problemsiz, hatta barışık ve uyum içinde; daha da acibi, zaman zaman onlara rahmet duâsı okuyacak derecede tenakuzlarla dolu bir yolda dolu dizgin gidebiliyor.
Doğrusu, 29 Mayıs (1453) ile 24 Kasım'ın (1934) farkını göremeyenlere, hele hele her iki tarihin çağrıştırdığı zıt mânâları aynı potaya koyan muhakeme mâlûlü kimselere söz anlatmak hiç de kolay görünmüyor.

28 Şubat'a karşı; Ecevit'in yanında

Son zamanlarda hayret ve ibretle takip ettiğimiz bir başka gelişme şudur:
Bir yayın grubunun mevkutelerinde, "28 Şubat süreci"nin en şahin başbakanı olan Bülent Ecevit'i takdir, hatta takdis eder mahiyette haber, yorum ve değerlendirmeler yayınlanıyor.
Öyle ki, öbür dünyada şayet tek bir kişi için torpil imkânı olsa imiş, bu torpilin özellikle Ecevit'i Cennete taşımak için kullanılacağı yönündeki ucûbe bir fikri, şiddetli arzu ve iştiyakla dile getirenler oldu.
Hayrete mucip tenakuzlu durum şudur: Bahsini ettiğimiz aynı kesimin önde gelenleri, hem 28 Şubat'ın gayr–i insanî icraatlarına karşı olduğunu bağıra bağıra söylüyor, hem de o dönemin birinci derecedeki sorumlu siyasetçisine meddahlık yapmaktan çekinmiyor.
Yani, meselâ hem halkın oylarıyla milletvekili seçilmiş olan Merve Kavakçı'nın hakkını müdafaa eder gibi görünüyor, hem de Merve Hanımı Millet Meclisi'nden dışarı attıran Ecevit'i her vesileyle övmekte bir beis görmüyor.
Keza, aynı dönemin en kudretli paşası Çevik Bir'in şimdi yargılanmasına alkış tutanların, geçmişte ona hitaben son derece saygılı sözlerle mektuplar yazıldığı anlaşılıyor.
Cidden şuna hayret ediyoruz: Millet Meclisi Kürsüsünden milletin hür iradesine "Lütfen bu hanıma haddini bildirin!" balyozunu indiren Ecevit, bazılarının gözünde o mağdur hanımdan bile daha makbul görünüyor.

Ali Bulaç'ın siyasî tesbiti

Değerli Ali Bulaç, 24 Mayıs 2012 tarihli "Bağımsız İslâmî gruplar" başlıklı yazısında, hakikaten "Feyâlilacep" dedirtecek türden dikkat çekici bazı ifadeler kullandı.
İşte, acip olduğu kadar düşündürücü de olan o ifadelerden birkaçı:
"Türkiye'deki İslâmî hareketlerin hem siyasî, hem sosyal ve kültürel versiyonlarını derinden etkileyen (Mısır merkezli) Müslüman Kardeşler'dir.
"19. yüzyıl İslâmcı mirasına sahip olması... Merkezi Mısır olmak üzere Arap dünyasında, Türkiye'de ve daha öncesinde Osmanlılarda İslâmcılık akımı ilk defa İstanbul'da başlamıştı, sonra Mısır'a ve Hint yarım kıtasına geçti.
"1960'lardan sonraki Müslümanlar, İhvan'la (Müslüman Kardeşler'le) aynı kökten beslendiklerinin farkına vardılar. Büyük bir arzu ve heyecanla, başta Seyyid Kutub olmak üzere, Muhammed Kutub'un, Hasan el–Benna'nın, ...Tunus'tan Gannuşi vd. önemli şahsiyetlerin kitapları Türkçeye tercüme edildi.
"Dikkat çekici nokta şu ki, İhvan'dan ilk ve seri tercümeleri yayınlayan Hilâl Yayınları'nın sahipleri ve yayıncıları, Risâle–i Nur geleneğine bağlı zatlardı." (Zaman, 24 Mayıs 2012)
* * *
Ali Bulaç, kısaca Risâle–i Nur geleneğine bağlı olan zatların, 1960'lardan itibaren İhvan–ı Müslimin geleneğine ait bir siyasî kulvara girdiğini ve bugün de aynı kulvarda yürüdüğünü anlatmaya çalışıyor.
1960'larda İhvancıların kitaplarını Türkçeye tercüme ettiren zât, aynı zamanda Hilâl Yayınlarının sahibi de olan Salih Özcan'dır.
Üstad Bediüzzaman'ın diğer talebelerinin hiçbiri, onun bu çalışmasına iştirak etmediğini gibi, tasvib dahi etmemişlerdir.
Meselenin daha iyi muhakeme edilebilmesi maksadıyla, bizzat Salih Öcan'ın 1950'li yıllarda Üstad Bediüzzaman'la aralarında geçen bir hatırayı, yine kendi ifadeleriyle aktarmaya çalışalım. Aralarındaki diyalog şu şekilde gelişiyor:
"Bir ara ben, 'Bu Menderes çok münafıktır' diyerek aleyhinde konuşmaya başladım. Üstad hiddetle, 'Sus, keçeli! Menderes'e böyle deme. O çok hizmet etmek istiyor. Fakat mâni olanlar var' cevabını verdi.
"Bunun üzerine ben, 'Biz bir parti kuralım. Biz başa geçelim' dedim. Üstad, 'Eğer bugün Bayar bana dese, 'Said gel, buraya otur,' ben şiddetle reddederim. Bir cemiyette yüzde yetmiş dindar olmazsa, İslâmiyet nâmına başa geçmek cinayet olur. ...Biz bütün kuvvetimizle Menderes'i desteklememiz lâzım.
"Üstad, (dinî grupların desteklemiş olduğu) Millet Partisinden bahsederek, 'O partide çok münafık var. Kuvvet dindarların elinde değil' dedi.
"Üstad bunları anlatırken bana da takılıyordu: 'Sen benim yanıma geldiğin zaman, bütün siyasî damarlarımı oynatıyorsun. Benim param olsa, seni her sene hacca gönderirim. Sen Kutb–u Âzamın elini öpüp, ona Risâle–i Nur'dan bahsedeceksin.'" (Bkz: Son Şahitler–III/241)
* * *
"Feyâlilacep"'ten sonra "Fa'tebiru" diyerek, şimdilik nihayet veriyoruz.

.Yüz yıllık milliyetçilik anaforu (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


30 Mayıs 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları
Türk Ocaklarının fikrî/ideolojik zemini, 1909'da Hareket Ordusunun yönetime hakim olmasından sonra sür'atle şekillendirilmeye başlandı. Çeşitli konferanslarla, üniversitede ve basın yoluyla yapılan neşriyat ve propaganda faaliyetleriyle "Türkçülük hareketi" olgunlaştırılmaya çalışıldı.
Dört yıl müddetle aralıksız şekilde sürdürülen bu tarz faaliyetlerin içinde bulunan ve aynı zamanda 25 Mart 1912'de resmî kuruluşu gerçekleşen Türk Ocakları'nın kurucular listesinde yer alan tanınmış şahıslar şunlardır: Yusuf Akçura, Hamdullah Suphi, Ziya Gökalp, M. Emin Yurdakul, Halide Edip, Adnan Adıvar, A. Ferit Tek, Fuat Köprülü, Ahmet Ağaoğlu.
Kurulduktan sonra birkaç kez açılıp kapanan Türk Ocakları, 22 Nisan 1924'te tekrar açıldı. Bir gün sonra I. Kurultayı yapılan yeni Türk Ocaklarının başkanlığına "Türkçü" kimliğiyle öne çıkan meşhûr hatip ve siyasetçi Hamdullah Suphi Tanrıöver getirildi.
Hamdullah Suphi, Meşrûtiyet döneminde de (1913) aynı teşkilâtın başkanlığını yapmıştı.
* * *
Yukarıda ismi zikredilen şahısların ortak bazı özellikleri var:
I) Bunların bir kısmı "hakikî Türk" olmadığı halde, kamuoyu nazarında ırkçılık sınırına kadar gelip dayanan ateşli Türkçü ve milliyetçi kimseler olarak bilinirler.
II) Hiç istisnasız şekilde bunların tamamı eski İttihat–Terakki hareketinin içinde yer almışlar, hatta aktif görevlerde bulunmuşlar, sonradan da yollarını ayırır gibi yapmışlardır. Ne var ki, dem ve damarlarına işleyen İttihatçılık huy ve karakteri, son nefeslerine kadar kendini bir şekilde göstermiş veya hissettirmiştir.
III) Yıllarca Türk Ocakları hareket veya fikriyatı içinde bulunanların bir kısmı, özellikle 1925'ten sonra CHP ile yollarını ayırma cihetine gitti. M. Kemal ile ters düşenler ise, siyaseti bıraktı, yahut Türkiye'yi terk etmek zorunda kaldı. Bu Türkçülerin hayatta kalan önemli isimleri 1946'dan sonra kurulan DP ile yakın temasa geçti, hatta bu partinin listesinden milletvekili seçilenler oldu. Ancak, nimetinden çok istifade ettikleri bu partiye fayda yerine zarar verdiler. Hiç umulmadık bir anda DP'yi terk edip gittiler.
IV) İşte, 1946'dan sonra DP'nin sırtından Meclis'e giren, ancak ilk fırsatta gemiyi terk ederek başka limana demir atan meşhûr bazı "Türkçüler"in listesi:
1) Fevzi Paşa: 1946'da DP listesinden bağımsız mebus seçildi. Bu partinin cumhurbaşkanı adayı oldu. 1948'de DP'yi bölmek için kurulan ve 1950'ye kadar DP'li mebusların yarısını koparmayı başaran Millet Partisinin fahrî başkanlığını yaptı. 1950 Nisan'ında öldü.
2) H. Suphi Tanrıöver: 1950 ve 1954 seçimlerinde DP listesinden bağımsız milletvekili seçildi. 1957'de DP'yi bölmek için kurulan Hürriyet Partisine girdi, milletvekili adayı oldu, ancak bu kez seçilemedi. Hayatının sonuna (1966) kadar Türk Ocakları Merkez Heyetinin başkanlığını yürüttü.
3) Halide Edip: Selânik dönmelerinden Edip Beyin kızıdır. Türk Ocaklarının en ateşli hatiplerinden biridir. 1917'de ikinci evliliğini Adnan Adıvar'la yaptı. Kurtuluş Savaşında "Halide Onbaşı" olarak cepheye gitti. 1925'te CHP ile zıtlaştı. Kocasıyla birlikte ülkeyi terk etti. M. Kemal'in ölümünden sonra yurda döndü. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili seçildi. 1954'te partiden ayrılarak inzivaya çekildi.
4) Adnan Adıvar: 1917'den sonra evlendiği Halide Edip'le aynı siyasî kaderi paylaştı... 1950'de Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili seçildi, 1954'e kadar bağımsız milletvekili olarak TBMM'de yer aldı.
5) Fuat Köprülü: Türkçülük hareketine akademik çalışmalarla destek verdi. 1946'da DP'nin kurucuları arasında yer aldı. 15 Nisan 1955'e kadar yürütmüş olduğu Dışişleri Bakanlığı görevinden, 7 Eylül 1957'de ise partisinden resmen istifa etti. Aynı yıl yapılan genel seçimde DP'yi bölmek için kurdurulan Hürriyet Partisine girdi. Seçimi kaybeden parti kendini fesih ile CHP'ye katıldı.
* * *
22 Nisan 1924'te yeniden kurulan Türk Ocaklarının başkanlığına getirilen Hamdullah Suphi, kurultayda yaptığı konuşmada "Yeni Türk Ocağının, yapılan ve yapılması planlanan inkılâpların bekçisi olacağını" dile getirdi. (Dağyolu–I, s. 140–149)
Aradan geçen zaman, elhak bu sözlerin doğruluğunu gösterdi. Bir müddet "Halk Evleri"ne de dönüştürülen Türk Ocakları, o tarihten bugüne kadar Türkiye'de yapıla gelen gayr–ı millî "Avrupaî inkılâplar"ın hep bekçiliğini, hatta zaman zaman borazanlığını yapmıştır.
Hatta öyle ki, bugün "ulusalcılar" diye bilinen kesimin, Türkiye'nin AB üyeliğine karşı gelmesinin altında yatan en önemli sebep, bir asırdır devam eden işte bu "bekçilik misyonu"yla alâkalıdır.
Zira, şimdiki AB kriterleri, seksen yıl önceki "Avrupaî moda"ya ters düşüyor, hatta reddediyor. Haliyle, bu da "asırlık bekçiler"in ağırına gidiyor.

Derin, hassas yaramız

Evet, bundan yüz küsûr sene evvel İslâm dünyasında ve bilhassa Ortadoğu coğrafyasında tesirli olmaya başlayan Avrupa patentli "Frengî illeti", öncelikli olarak Türklerle Arapların arasını açmayı hedefledi.
Bu illeti kullananlar, bir yandan Osmanlı aydınlarına "Ne Şam'ın şekeri, ne Arabın yüzü" dedirtiyor, bir yandan da casuslar vasıtasıyla Arapları Osmanlı'dan koparmaya ve kendilerine yakınlaştırmaya gayret ediyordu.
Ne yazık ki, bu gayretlerinde bir ölçüde muvaffak oldular. Osmanlı aydınlarının yüzünü Batı'ya, sırtını ise Araplara döndürdüler. Sonra da, "Türkleri arkadan" vurdurmayı başardılar: Sırtını döneni vurmak, elbette ki daha kolaydı.
Araplarla düşmanlıkta başarı ve irtibatı zayıflatma merhalesinden sonra, sıra başka düşmanlıkları tetiklemeye geldi. Sırada Müslüman Kürtler ve diğer unsurlar vardı.
* * *
Yukarıda değindiğimiz gibi, Türkiye'de 1909'lardan itibaren daha çok Türk olmayanların inisiyatifiyle Türkçülük/Turancılık hareketleri başladı.
Yahudî, mason ve dönmelerin tesiri altına giren siyasî İttihatçılar, ülke genelinde asimilasyona dayalı görünen bir "Türkleştirme politikası"nı başlattılar. Türk Ocaklarının kurulmasına ve faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasına alenen destek ve kuvvet verdiler.
Bu ocakların hücûm okları ise, ağırlıklı şekilde Kürt vatandaşların üzerine doğru yönlendirildi. Haliyle bu durum bir "aksülamel" meydana getirdi.
Aksülamelin kurbanı olan bazı Kürt aydınları da harekete geçti ve 1918'de ilk siyasî Kürt teşkilâtını kurdu: Kürd(istan) Teâli Cemiyeti. (Said Nursî'nin bu cemiyete üye olduğu kaskatı bir yalan ve iftiradır. Talep edenlere bu konuyla ilgili dosyayı gönderebiliriz. MLS)
Bu cemiyetin en aktif aktörlerinden olan Celadet Bedirhan'ın tâbiriyle, "İtiraf edeyim ki, Türk Ocakları ne kadar Türkçü yetiştirdiyse, o kadar da Kürtçü yetiştirdi." (1933 tarihli "M. Kemal'e Mektup", s. 22.)
Esasında, son yüz sene içinde insanlarımızın huzurunu kaçıran, onları tarifsiz acılara gark eden bu "menfi milliyetçilik" illetinin kaynağı dahilde değil, kesin olarak hariçtedir. Yani, bozulmuş "İkinci Avrupa"dadır.
Fakat, ne yazık ki, fitnenin âleti haline gelen bir kısım gafil insanlar, bu illete sahip çıktılar, yüzlerine gözlerine bulaştırdılar. Sonradan da birbirinin gözünü oymaya başladılar.
Ne yazık ki, aynı fitne ateşi bizden can almaya ve yürekleri yakmaya devam ediyor.
* * *
Bu tür fitnelerin önüne nasıl geçileceği, bu yakıcı fitne ateşinin nasıl söndürüleceği aslında bellidir.
Asr–ı Saadetteki muhacir–ensar yardımlaşma ve dayanışması, bunun en güzel, en çarpıcı örneğidir. Kezâ, Üstad Bediüzzaman Hazretleri ve etrafındaki sâdık, halis, fedâkâr talebeleri ve ihvanlarının durumu, bu zamana mahsus bir başka örnektir.
İşte, bugün için Türkiye'de yaşayan hemen bütün Türkler ve Kürtler, bir bakıma muhacir ve ensar konumunda bulunuyor. Hemen herkes, şu ya da bu sebepten dolayı doğduğu yerin dışında, yani bir başka şehirde, kasabada, köyde yaşıyor.
Ve bu insanlar birbirine düşman edilmek, vurdurulup kırdırılmak isteniyor. Fitne odakları bu fecî oyunu oynamak istiyor.
Oyunu bozmanın yolu ise, evet ensar ruhuna sahip olmaktan geçiyor. Bu ruh ve anlayışa sahip olanlar, düşman gibi gösterilmek istenen kardeşine hiç tereddüt göstermeden sahip çıkmak, onu savunmak ve ona her bakımdan yardımcı olmak durumundadır.
Ensar ruhunu benimsemek, böylesi bir fedakârlıkta bulunmayı gerektiriyor. Evet, Türk ve Kürt kardeşler, kendilerini değil, yekdiğerini savunacak ki, fitnekârların hevesi kursaklarına hapsolsun.
Elhâsıl: din kardeşini savunan kimse, aklen, ruhen, vicdanen daima müsterih olur. Zira, Üstad Bediüzzaman'ın tabiriyle, aynı dine mensup olanların "Milliyeti bir vücuttur; ruhu İslâmiyet, aklı Kur'ân ve imândır."

.

Yüz yıllık milliyetçilik anaforu (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


31 Mayıs 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları
Bozuk İttihatçıların Türkçülük/Turancılık mârifeti

Bozuk İttihatçıların eseri olan "Türk Ocakları"na yeniden canlılık ve işlerlik kazandırıldı. 22 Nisan 1924'te yeni dönemin I. Türk Ocakları Kurultayı çalışmalarına başlandı. Bu gelişme, "Bozuk İttihatçılık" fikrinin Cumhuriyetin ilk yıllarında da aynen devam ettirildiğini gösteriyor.
Zira, İttihat ve Terakki Komitesinin devlet ve hükümet birimlerine hakim olduktan sonra (1909) teşkil edilen ve günden güne yaygınlık kazandırılan cereyan "Türkçülük–Turancılık" cereyanı oldu.
Hiç vakit kaybetmeden, bu meyanda hummalı bir faaliyet başlatıldı. Bir yandan dersler, konferanslar verilmeye, bir yandan da gazetelerde hamaset yüklü makaleler, destanlar döşenmeye başlandı. Türkçülerin reislerinden Ziya Gökalp'in "Alageyik" şiiri, işte bu dönemin bir eseri. Birkaç mısrası şöyle:
Kaya deldin, dağ yardın,
Geldin, beni kurtardın.
Ah o imiş anladım,
Sevincimden ağladım,
Dedim, Turan Meleği!
Türkün yüce dileği!
Yüz milyon Türk bu anda
Seni bekler Turan'da.
Keza, Kırımlı Yusuf Akçura'nın ortaya koyduğu "Üç Tarz–ı Siyaset" fikri, yine bu dönemde kuvvet buldu. Bunlar ise: 1) Tevhid–i Etrak; 2) Türklük; 3) Türk Milliyet–i Siyasîyesi kavramlarla ifade edildi.
Akçura, aynı zamanda 3 Temmuz 1911'de faaliyete başlayan ve 22 Mart 1912'de resmî kuruluşu gerçekleşen Türk Ocakları'nın da kurucu en aktif üyesidir.
Hem ona, hem de Ziya Gökalp'e bir nevî "idol" nazarıyla bakılıyordu ki, her ikisi de "hakiki Türk" değildir.
Buna rağmen, günümüz bazı milliyetçileri bu iki şahsa hâlâ "Türkçülüğün öncüleri" diye itibar gösteriyor.

Misyon devam ediyor

Turancı İttihatçılar, II. Meşrûtiyet yılları boyunca gayr–ı Türk ne kadar unsur varsa, hemen tamamını Türk'e düşman noktasına getirmeyi başardılar.
Aynı muzır faaliyet, Cumhuriyet'in ilk döneminde de kesintisiz şekilde devam etti.
1924'ten itibaren yurdun hemen her köşesinde açılan Türk Ocaklarının şube sayısı 1926'da 217'ye, üye sayısı 30 bine ulaştı.
Türk Ocaklarının kapatıldığı 1931 senesinde ise, şube sayısı 278, üye sayısı 32 bin olarak tesbit edildi. (Bkz: Zekeriya Sertel, "Türk Ocakları Nasıl Islâh Edilebilir?"; Son Posta, 19 Mart 1931)
Türk Ocaklarının bu tarihte kapatılmasının sebebi, o dönemde kurulan birkaç aylık faaliyetiyle CHP'lilerin gözünü korkutan Serbest Cumhuriyet Fırkasının faaliyetleriyle doğrudan ilgili olarak gösteriliyor.
Halk Partililere göre, Türk Ocakları, siyaseten yer yer tarafsız veya pasif kaldı. Oysa, bu ocakların CHP'ye kayıtsız şartsız destek vermesi isteniyordu.
Kapatılan Türk Ocaklarının malları satışa çıkarıldı, borçları ödendi; geri kalan mal ve emlâkı ise Halkevleri'ne devredildi.
Ocakların tasfiye işlemi tâ 1944'e kadar devam etti.
Türk Ocaklarının Cumhuriyet döneminde gerek canlanması ve gerekse 1930'lu yılların başından itibaren sönmeye yüz tutması, doğrudan M. Kemal'in tutum ve yaklaşım tarzıyla izah edilebiliyor.
Bu yaklaşım tarzı esas alınarak, Bakanlar Kurulunun 2 Aralık 1924 tarihli toplantısında, Türk Ocaklarının "12 senedir halkçılık ve milliyetçilik prensiplerinin memleketin en uzak köşelerinde neşir ve tamime çalıştığı" özellikle belirtiliyor. (Bkz: Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararları, No: 30.18.01/12.58.16.)
Türk Ocaklarının işlevi, 1931'den sonra "Kemalist Türkçülük" şeklinde Halkevlerinde devam etti.

Türk dili ve tarihi Josif ile Agop'a emanet

Merkezi Ankara'da olan Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin kurucuları arasında yer alan Yusuf Akçura, bir yıl sonra (8 Nisan 1932) bu cemiyetin başkanlığına getirildi. Öldüğü tarihe (11 Mart 1935) kadar da bu görevde kaldı.
Rusya (Simbir/Olyanovski) doğumlu olan Akçura'nın, baba tarafından Tatar, anne tarafından da Yahudi olduğuna dair bilgiler var. Babası ölünce annesiyle birlikte İstanbul'a gelip yerleşir. Annesi Dağıstanlı Osman Bey ile evlenir. Osman Bey, onun tahsiliyle ilgilenir ve götürüp askerîyede okutur.
Zaman zaman Rusya'ya gidip gelen hatta Bolşevik İhtilâlinden kısa bir süre önce Avrupa'da Lenin ile de görüşen Akçura'nın Rusya'daki ismi Yosif/Josif Aqçura'dır.
* * *
Akçura'nın Türkiye'de yaptığı ilk faaliyet ırkçılık mânâsındaki "Türkçülük" olmuştur. Akrabası olan ve İstanbul'da ilk kadın dergisi çıkaran Gaspıralı İsmail'in de Rusya'dan Türkiye'ye gelmesiyle birlikte, müştereken Türkçülük faaliyetine daha da hız vermişlerdir. Türk Yurdu (1911) ve Türk Ocağı'na (1912) dair yayın ve oluşumların en aktif aktörleridir.
1918 yılı sonlarında İstanbul'da kurulan Kürt Teali Cemiyetinin kurucu üyesi ve bu hareketin fikir öncülerinden biri olan Celadet Bedirhan, hatıralarında kendisinin ve arkadaşlarının en çok Yusuf Akçura ile yakın çevresinden etkilendiğini, 1933'te Suriye'den M. Kemal'e gönderdiği mektupta uzun uzadıya anlatıyor.
1922'den sonra "vatan haini" listesine dahil edildiği için, babası ve kardeşleriyle birlikte yurt dışına kaçan Celadet Bey, bu uzun mektubu Cumhuriyet'in 10. yılı münasebetiyle çıkarılacağı söylenen ve kendisine de haberi verilen "umumi af" vesilesiyle kaleme almış. Sonradan kitaplaşan bu mektup, hayret ve ibret yüklü ifadeler ve itiraflarla doludur.
Mektupta yer alan son derece düşündürücü ve dikkat çekici ifadeleri bir sonraki yazıda ele almaya çalışalım.

Bediüzzaman diyor ki:


(Yıl 1935. Yer, Eskişehir Ağır Ceza Mahkemesi)

Adalet noktasından tarafgirlik fikrini verip, adaletin mahiyetini zulme çeviren, hakkımda sarf edilen bir tabirdir ki, Isparta'da ve burada bazı isticvablarda ismim Said Nursî iken, her tekrarında "Said Kürdî" ve "Bu Kürd" diye beni öyle yad ediyorlar. Bununla, hem ahiret kardeşlerimin hamiyet–i milliyelerine ilişip aleyhime bir his uyandırmak, hem mahkeme ve adaletinin mahiyetine bütün bütün zıt ve muhalif bir cereyan vermektir.
Ey efendiler!
Ben, her şeyden evvel Müslümanım ve Kürdistan'da dünyaya geldim. Fakat, Türklere hizmet ettim ve yüzde doksan dokuz menfaatli hizmetim Türklere olmuş ve en çok hayatım Türkler içinde geçmiş ve en sadık ve en halis kardeşlerim Türklerden çıkmış. Ve İslâmiyet ordularının en kahramanı Türkler olduğundan, meslek–i Kur'âniyem cihetiyle, her milletten ziyade Türkleri sevmek ve taraftar olmak kudsî hizmetimin muktezası olduğundan, bana Kürd diyen ve kendini milliyetperver gösteren adamların bini kadar Türk milletine hizmet ettiğimi, hakîki ve civanmert bin Türk gençlerini işhad (şahit) edebilirim. (Tarihçe–i Hayat, s. 202)

.

Yüz yıllık milliyetçilik anaforu (3)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


01 Haziran 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları...
Türk Ocakları, Türkçü kadar Kürtçü de yetiştiriyordu

Cumhuriyet'in 10. yılı münasebetiyle (1933'te) "umumî af" çıkarılacağı ilân edildi. Bu ilânâttan dolayı, "suçlu/cezalı" damgası vurulmuş pekçok kişi iyiden iyiye ümide kapıldı.
İşte, böylesi bir ümide kapılanlardan biri de "vatan haini" yaftası yapıştırıldığı için, meşhûr "Yüz Elllikler" listesine dahil edilip yurt dışında yaşamaya mecbur edilmiş olan Celâdet Bedirhan Beydir.
Celâdet Bey, 1933'te bulunduğu Suriye'nin Taberiye Sâhilinden Reisicumhur Mustafa Kemal'e uzunca bir mektup yazarak, Türk–Kürt ayrımcılığının bitmesi gerektiği yönünde bazı telkin ve tekliflerde bulunur.
Mektubun baş kısmındaki tesbitler bölümünde ise, Kürtçülük hareketinin esasında Türkçülük hareketinin bir "aksülâmel"i olduğunu ifade ile son derece düşündürücü bir ibret tablosunu gözler önüne serer. (NOT: Üstad Bediüzzaman da, fikri değişen talebesinin aynı mânâdaki "aksülamel"in tesiri ile bozulduğunu ifade eder.)
İşte, M. Kemal'e hitaben kaleme alınmış 1933 tarihli mektuptaki ibretâmiz ifadeler:
"Hatırımda kaldığına göre 10 Temmuz'un (23 Temmuz 1908'deki Meşrûtiyet'in ilânının Rumî gününü kast ediyor) ikinci sene–i devriyesi (1910) henüz idrak olunmamıştı. Bir gün Şehzadebaşı'nda bir tiyatro binasında (Ferah Tiyatrosu olsa gerek) mühim bir konferans verileceğini edebiyat öğretmenimizden öğrenmiş ve bu gibi şeylere meraklı birkaç arkadaşımla konferans mahalline gitmiştim. Sahneye iki adam çıktı. Biri Yusuf Akçura Bey idi. Arkadaşını bize takdim etti. Bu zatın ismi İsmail Gasperenski idi. Gasperenski Efendi, İstanbul ahalisince anlaşılması müşkil bir Türkçe ile uzun bir konferans verdi. Mütemadiyen Türk'ten ve gayr–i Türk'ten bahsediyordu.
"Konferans bittiği zaman, benim ve arkadaşlarımın anlayabildiği şundan ibaretti: Herkes Türk'tür, Türkiye'de Türk'ten başka millî unsur yoktur ve olmamalıdır.
"Bilmem nasıl bir tesadüftür ki, o gün aramızda hiçbir Türk talebe yoktu. Benden başka, diğer arkadaşlarımın biri Kürt, biri Çerkez, biri Arnavut, biri Gürcü ve biri de Rum idi.
"Ertesi gün, mektepte aynı arkadaşlar bir araya geldiğimiz zaman, Gasperenski Efendinin konferansı mevzubahis oldu. Meşrûtiyet devri ile birdenbire inkişaf eden müsavat–ı hukuk ve türlü şahsî, unsurî ve mezhebî hürriyet fikirleriyle sür'atle temasa gelen genç dimağımız, Gasperenski Efendinin nazariyatını kabul edemiyordu. Bu nazariyat, bize pek aykırı gelmiş, mânevîyatımızı adeta isyan ettirmişti.
"O tarihte mektepte bir gazete hazırlayıp neşrediyorduk. Gazetenin riyâset–i tahririyesi (başyazarlığı) benim üzerimde idi. Gasperenski Efendinin konferansının bende yapmış olduğu aksülâmel ile olacak, mezkûr gazetede Kürtlüğün tarihinden, ırkından, vatanından ve hususiyetlerinden bahseyledim.
"Bu ve emsalî konferanslar ve neşriyat ile Osmanlı hududu dahilinde yaşayan gayr–i Türk milletlerin aleyhine olmak üzere, yeni bir Türk milliyetinin esasatı kurulmak isteniyordu. Bu şöven milliyetçiliğin, daha doğru bir tabirle başka milletlerin kanıyla vücuda getirilmek istenilen yeni milliyetin edebiyatını yapmak üzere bir bir Türk Ocakları, Türk Yurtları tesis olundu. Mecmualar ve kitaplar neşredildi. Gençlere bu yurt ve ocaklarda hususi bir terbiye veriliyordu.
"Rehberlerin itikadınca, bu ocakların eşiğinde ilk temsîl ameliyesi (asimile çalışması) yapılıyordu. Fakat, ileride göreceğiz ki, bu ocaklar size Türkçü yetiştirdiği kadar, bize de Kürtçü yetiştiriyordu." (Bkz: Doz Yayınları, M. Kemal'e Mektup, s. 22)

Akçura'ya dikkat!

Görüldüğü gibi, asıl işi ve mahiyeti ırkçılığı körüklemek olan Akçura, 1923 seçimlerinde CHP milletvekili oldu. Uzun yıllar üniversitelerde siyasî tarih dersleri verdi. Türk tarihi hakkında ortaya yeni tezler attı. 1931'den sonra bu tezlerin adeta lokomotifi rolünde çalıştı. Öldüğü tarih olan 11 Mart 1935'e kadar TTK Başkanlığı ile milletvekilliği görevini birlikte yürüttü.

Agop da devreye giriyor

Türk Tarih Kurumunun Akçura'ya emanet edildiği aynı yıllarda (1932...), gariptir ki Türk Dili Kurumunun başına da Ermeni asıllı Agop Martayan getirildi. Sonradan "Dilaçar" soyadı verilen TDK Genel Sekreteri Agop Martayan, Güneş Dil Teorisinin sahibi olup, öldüğü 1979 yılına kadar da Türk Dil Derneğinin başkanlığını yaptı. (1934'te soyadı kànunu çıkınca, M. Kemal'e "Atatürk" soyadını onun teklif ettiği rivâyet ediliyor. "Atatürk" imzası ise, onun kaligrafi uzmanı olan kardeşinin imzasını taşıyor. )
Agop ile Josif, her ne kadar "Ne mutlu Türk'üm diyene" ortak paydasında buluşmuş olsalar da, aralarında herhangi bir din, dil ve milliyet birliği yoktur. Bunların özde ne derece Türk, ya Müslüman olduklarını ise, varın siz tezekkür edin.
Gayr–ı Türk olmak, ayıp değil, günah değil. Allah nasıl yarattıysa, nasıl takdir ettiyse, onu hürmet ile kabul etmeli. Ayıp ve çirkin olan, kendini olduğundan başka türlü göstermek, sahtekârlık yapmaktır.

"Aksülâmel"e kapılmış olan talebesine ders verip kurtarıyor

Burada, Meşrûtiyetin ilanından on yıl sonra, yani 1918'de Bediüzzaman Said Nursî ile Kürt kökenli bir talebesi arasında yaşanmış bir hadiseyi aktarmak istiyoruz.
Bediüzzaman, son Isparta hayatında, 1955'lerde "Reisicumhura ve Başvekile" diye yazdığı mektubunun bir yerinde şu hatırasını anlatıyor: "Ben Van'da iken (1914–15), hamiyetli Kürd bir talebeme dedim ki: 'Türkler İslâmiyet'e çok hizmet etmişler. Sen onlara ne niyetle bakıyorsun?' Dedi: 'Ben Müslüman bir Türk'ü, fâsık bir kardeşime tercih ediyorum. Belki babamdan ziyade ona alâkadarım. Çünkü tam îmâna hizmet ediyorlar.' Bir zaman geçti (Allah rahmet etsin) o talebem, ben esarette iken, İstanbul'da mektebe girmiş. Esaretten geldikten sonra gördüm. Bazı ırkçı muallimlerden aldığı aksü'l–amel ile, o da Kürtçülük damarı ile başka bir mesleğe girmiş. Bana dedi: 'Ben şimdi gayet fâsık, hattâ dinsiz de olsa bir Kürd'ü, sâlih bir Türk'e tercih ediyorum.' Sonra ben onu birkaç sohbette kurtardım. (*) Tam kanaati geldi ki: Türkler, bu millet–i İslâmiye'nin kahraman bir ordusudur." (Emirdağ Lâhikası–II, Yeni Asya Neşriyat, İst. 1996, s. 196)
Burada aktarılan şu hakikatli ifadeler, bu vatanda neyin sorun ve neyin o sorunun aksülamel bir sonucu olduğunu açık bir şekilde gözler önüne sermektedir.
Yaptığımız araştırmaya göre, Bediüzzaman'ın bu talebesi, aynı zamanda İşarâtül–İ'caz isimli eserinin bir kâtipliğini de yapmış olan Müküs'lü (Van, Bahçesaray) Hamza Efendidir.
Hamza Efendi, 1917'de İstanbul'a gelmiş, üniversitede tahsil görmüştür. İstanbul'daki bazı Türkçü hocaların ırkçılık yapmalarından tahrik olmuş, Kürtçülüğe meyletmiş ve hatta işgalci İngilizlerin himayesinde kurulan (1918) Kürt Teali Cemiyeti'nin de üyesi olmuştur.
..............................

.

Milletin ve hükûmetin gündemi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Haziran 2012, Cumartesi
Ayasofya'yı açamıyoruz, Çamlıca'da cami yaptırıyoruz...
Hükûmet belli; mevcut iktidarı kast ediyoruz. "Millet" ise, sadece seçmen kitlesi değil, sadece vatandaş kitlesi de değil; bundan asıl muradımız "Millet–i İslâmiye"dir.
Gerek bu vatanda ve gerekse hariçteki umum "Millet–i İslâmiye"nin mukadderatı, Türkiye'nin mukadderatı ile yakından alâkadardır.
Hilâfet–i İslâmiye, bilmânâ buradadır. Başka yere göçüp gitmedi. Kimse de alıp götürmedi. Mestur ve mahfî bir sûrette Türkiye'de duruyor. (Risâle–i Nur'a, vazife–i hilâfetin en ehemmiyetlisi olan neşr–i hakâik–ı îmâniye noktasında tam "beşinci halîfe" nazarıyla bakılabilir. (Bkz: Emirdağ Lâhikası s. 71; Hizmet Rehberi, s. 50)
İşte, Risâle–i Nur'un da en ehemmiyetli bir mesele olarak baktığı ve bütün "Millet–i İslâmiye"nin nazar–ı dikkatini çekip gözünde tüten Ayasofya Camii, tam 78 senedir melûl–mahzûn bir şekilde duruyor.
Kasım 1934'te mahiyeti meçhûl, gerekçesi şaibeli bir "Bakanlar Kurulu Kararı" darbesiyle, fiilen mâbed olmaktan çıkarılıp müze haline getirildi.
Yani, yazılı vakfiyesi itibariyle, Ayasofya hukuken halen de camidir ve müze olduğuna dair herhangi bir kànun maddesi mevcut değildir.
Ancak, buna rağmen yine de cami haline çevrilemiyor; hatta, yasakları kaldırmakla övünen hükümet cenahından bu meseleye dair en ufak bir imâda dahi bulunulamıyor.
Daha da acip ve garip olanı şudur ki: Bu sene, Fetih yıldönümü olan 29 Mayıs günü ve haftasında dikkat çekici bazı merasimler yapıldı. En önemlisi, restorasyon çalışması tamamlanan Fatih Camii (avlusundaki asırlık çınarlar da kökten kurutulup kesilerek) yeniden ibadete açıldı.
Gönül isterdi ki, aynı günlerde kudsî "İstanbul Fethi"nin sembolü ve Sultan Fatih'in en mühim hatırası olan Ayasofya Camii de—hiç olmasa—gündeme getirilsin ve yeniden ibadete açılması yönünde yürekli bir çıkış yapılmış olsun.
Fakat, ne gezer...
Ayasofya yerine—âdeta "kuşa bak kuşa—dercesine, dikkatler bir başka noktaya kaydırıldı ve sanki milletin en mühim meselesi o imiş gibi "Çamlıca Tepesinde yeni bir cami"nin inşa edilmesinden söz edildi.
Cami, elbette ki oraya da lâzım; lâkin, Ayasofya meselesi çok daha elzem. Hem de Fetih gününde...
Evet, Çamlıca'da İstanbul'un her tarafından görülebilecek bir caminin inşasından evvel, İslâm âlemindeki bütün Müslümanların gözünde tüten Ayasofya Camiinin ibadete açılması için gayret göstermek çok daha makbul olur.
Lâkin, Ezân–ı Muhammedî'nin serbestiyeti gibi, Ayasofya'nın ibadete açılması da, hem bir yürek, hem de bir nasip meselesidir.
Son bir hatırlatma: Ayasofya'nın 1934'te müzeye çevrilmesi, şayet gizli pazarlıklara dayanan bir "devlet sırrı" ise, bunun da mutlaka söylenmesi ve bilinmesi gerekir.

Uludere'yi aydınlatamıyoruz, Kürtajı yasaklıyoruz

Uludere katliâmının üzerinden aylar geçti; ancak, mesele bir türlü aydınlatılamadı gitti.
Dikkatlerin tam da bu mesele üzerinde yoğunlaştığı esnada, sayın Başbakan öyle bir çıkış yaptı ki, çoğu insanımız adeta şaşkına döndü.
Kelimenin tam anlamıyla "tepeden inme"ci bir tavırla "Kürtaj cinayettir... Her kürtaj bir Uludere'dir" diyerek, ülkenin gündemini bir anda allak–bullak etti.
Ardından, alt kademedekiler tarafından, sezaryende ve bilhassa kürtajda son yıllarda ürkücü bir ilerleme, yahut patlama derecesinde bir gelişme olduğu ifade edildi.
Üstelik "son yıllar"a dair istatistikî bilgiler de verildi ve bunun mutlaka yasaklanması cihetine gidilmesi gerektiği üzerinde tahşidat yapıldı.
İyi de "son yıllar"da iktidarda kim var?
Dahası, özellikle kürtajdaki ürkütücü artışın daha çok gayr–ı meşrû ilişkilerin bir neticesi olduğu bilinmiyor mu?
Daha acı olanı, 2005'te zinayı suç olmaktan çıkaran bugünkü iktidar kanadı değil mi?
Zina suç değilse eğer, kürtajı dizginlemenin, yahut kontrol altına almanın hiç de kolay olmayacağını herkesin bilmesi lâzım.

Parti sözcüsünü değil, hükûmet sözcüsünü dinleyin

Uludere katliâmıyla ilgili olarak, iktidar kanadından tâ başından beri hep farklı sesler yüksele geldi.
Son olarak, İçişleri Bakanı Şahin, kaçakçı vatandaşları terör örgütüyle irtibatlandıran açıklamalarda bulundu. Parti sözcüsü Hüseyin Çelik, bu açıklamayı "insanî bulmadığını" söyledi.
Başbakan da Bakan Şahin'den yana bir tavır takındı. Mayına basmayan köylülerin haritayı örgütten aldığını ima etti.
Bundan cesaret alan Bakan Şahin ise, konuya tam da kapak olacak şu sözleri sarf etti: "Hüseyin Çelik, hükümetin değil, partinin sözcüsü."
Parti, millete yakın(dı); hükümetin ise, resmî ideolojiye doğru kayma eğilimi içine girdiği anlaşılıyor.
Başlangıçta özgürlüklerden yana bir tavır sergileyen hükümet, gitgide yasaklara sığınma gereğini duymakta: Grev yasak, kanlı operasyonları eleştirmek yasak, kürtaj yasak, sezaryen yasak, korsan taksiye binen vatandaşa da ceza, iktidarı eleştiren gazeteciler tasmalı, sağlık sektöründe yasaklar zinciri, vesaire...
Öte yandan, iktidar kanadının çekirdek kadrosu, Hüseyin Çelik gibi Demokrat kökenli olanları hafiften dışlamaya ve Millî Görüş kökenli olanları koruyup kollamaya yönelmiş görünüyor.



BEDİÜZZAMAN "Mezar'ım gizli kalsın"

Bediüzzaman Said Nursî'nin 1960 Darbesinden sonra bir meçhûle götürülen mezar meselesi yeniden gündeme (hatta TBMM gündemine) taşındı.
Konuyu gündeme getirenlerin "iyi niyeti" sorgulanamaz belki; ancak, Üstad Bediüzzaman'ın bu mesele hakkında vasiyet derecesinde kerâmetvari sözleri var.
Aynen şöyle buyuruyor: "Benim kabrimi gayet gizli bir yerde, bir iki talebemden başka hiç kimse bilmemek lâzım geliyor. Bunu vasiyet ediyorum. Çünkü, dünyada sohbetten beni men' eden bir hakikat, elbette vefatımdan sonra da o hakikat bu sûrette beni mecbur ediyor. ...Fatiha uzaktan da olsa ruhuma gelir." (Bkz: Emirdağ Lâhikası, s. 417, 420, 421)
* * *
Üstad Bediüzzaman'ın mezarı, "Beşer zulmeder, kader adâlet eder" kaidesince, 1960'ta darbeciler tarafından alınıp bir meçhule götürüldü. Dokuz yıl sonra ise, talebeleri tarafından Isparta'daki yeri tevâfuken bulunup oradan da alındı. Bir başka meçhûle götürülüp defnedildi.
Böylelikle, vasiyet de yerine geldi. İki–üç kişiden başkası yerini bilmiyor ve bilmemek gerektir.
O zâta zulmedenler, mahkemece sorgulanıp hesaba çekilebilir; ancak, mezarın yerini tesbit ve ilân etme cihetine yine de gidilmemeli.

.
Sarıkamış'tan Çanakkale'ye

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Haziran 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları...
Osmanlı Devleti için Birinci Dünya Savaşının en zor, en çetin, en önemli ve en kritik iki büyük cephesi vardı: Çanakkale ve Kafkasya.
Bu iki cephenin tarihte derin izler bırakan iki de önemli hadisesi var: Çanakkale Zaferi ve Sarıkamış Fâciası.
Bu iki hadisenin ise, ayrılmaz bir parçası ve "olmazsa olmaz" derecesinde bir fenomeni var: Enver Paşa.
Ne hikmettir bilinmez, Enver Paşa'yı "Atatürk karşıtı" ve hatta "vatan haini" gören kimi resmî görüş sahipleri, Sarıkamış Fâciasının bütün günahını Enver Paşa'ya yükledikleri halde, onu Çanakkale'de yok saymakta, yahut görmezden gelmektedirler.
Halbuki, aralarında sadece 2–3 aylık bir zaman farkı bulunan her iki hadisenin vukuunda da, Enver Paşa Harbiye Nazırı ve Başkomutandır. O halde, niçin birinde büyüteç altında gösterilen Enver Paşa, diğer hadisede görünmezden geliniyor?
İşte, bundan 93 yıl evvel yaşanmış olan bu iki büyük hadisenin iç yüzünü ve adeta tersyüz edilen gerçek çehresini gösterecek olan can alıcı nokta burasıdır. Onun içindir ki, biz de bilhassa bu nokta üzerinde durmak istiyoruz.

5 Ocak'ta fâcia, 18 Mart'ta zafer

Ermeni çetecileriyle ateş gücü yüksek Rus ordusuna karşı Kafkas Cephesinde yaşanan savaşın en dramatik sahnesi, hiç şüphesiz Sarıkamış'ın karlı dağlarında yaşandı. Bu cephede savaşan 3. Ordumuzun mevcudu 100 binin üzerindeydi. Bütün cepheyi tutmuş olan bu ordunun ağırlık merkezi ise, 22 Aralık 1914'ten itibaren Sarıkamış'a kaydırıldı.
Ordumuz, rakımı 3000 metreyi geçen karlı Sarıkamış dağlarında mevzilenecek ve yaklaşan Rus ordusuna karşı harp edecekti. Ancak, o yılki kış şartları çok çetin geçti. Bu yüzden de, on binlerce askerimiz, düşmanla hiç karşılaşmadan ve tek kurşun dahi atamadan şiddetli kar ve tipi altında kalarak şehit düştü.
Askerimiz, yanlış ve zamansız yapılan bir harp stratejisinin kurbanı oldu. Ne var ki, şehit sayısı 90 yıldır tartışmalı olan bu büyük dramın bütün sorumluluğunu Enver Paşaya vermek, hakikatin ruhuyla bağdaşmaz. Sebebine gelince...
Hemen bu meselenin, hem de Sarıkamış Fâciasının belli başlı sebeplerini, özet olarak aşağıdaki maddeler halinde sıralamak mümkün:

1) Hazırlıksız başlandı

Birinci Dünya Harbine zaten hazırlıksız şekilde yakalanan Osmanlı orduları, Sarıkamış Harekâtına ise, büsbütün hazırlıksız şekilde başladı.
3. Orduyu teşkil eden buradaki askerlerin önemli bir kısmının üzerinde doğru dürüst bir kış elbisesi dahi yoktu. İlâç, erzak ve mühimmat tedariki de, aynı şekilde eksik ve yetersizdi.
Şiddetli soğuk, açlık ve hastalıkların zuhur etmesiyle, orduda dehşet verici kırılmalar yaşandı. On binlerce asker, daha savaşmadan ve bir tek mermi atmadan bulunduğu kışlalarda ve karlı tepelerdeki mevzilerde şehit düştü.

2) Ordu siyasete bulaştırıldı

Osmanlı ordusu, yüz yıldan fazla bir zamandır ki, hemen hiçbir cephede savaşı kazanabilmiş değil.
Maalesef, eldeki askerler itibariyle, bulaşıcı siyasî hastalıklarla mâlûl olmuş, ayrıca rakiplerine göre kendini modernize edememiş yaşlı bir devletin–üstelik tâ Viyana Bozgunundan beri sürekli şekilde geriye doğru çekilen–hantal bir ordusundan ibarettir.

3) Yardım gemileri batırıldı

Sarıkamış Cephesine sevk edilen 90 bin civarındaki muharip birliklerin hemen her türlü ihtiyacını karşılamak için, gerekli tedbirler düşünülmüş ve hatta teşebbüse de geçilmişti. Müttefik Almanya'dan yola çıkan silâh, mühimmat, erzak ve ilâç yüklü üç büyük gemi, Karadeniz'deki Rus donanması tarafından Zonguldak açıklarında bombalanarak batırıldı. (Not: Bu gemilerin enkazına yakın zamanda ulaşıldı.)
Bu yardımlar, şayet yerine ulaştırılabilseydi, Sarıkamış'taki Harekâtın, dolayısıyla Kafkas Cephesindeki gelişmelerin seyri de büyük ihtimalle farklı olacaktı.
Bu noktada, "Sarıkamış muharebesi, Karadeniz'de kaybedildi" sözünü yabana atmamak lâzım.

4) İklim şartları

O yılın kış mevsimi çok şiddetli geçti. Osmanlı askerleri Yemen gibi sıcak bölgeden yaz elbiseleriyle geldikleri için donarak şehit olurken, soğuk iklime alışkın Rus askerlerinden de 30 bine yakın telefat oldu.
* * *
İşte, bu derece olumsuz ve karmaşık şartlar altında 22 Aralık günü başlayan Sarıkamış harekâtı, 5 Ocak 1915 günü büyük bir fâcia, yürekleri dağlayan bir dram ile noktalanıyor.
Çok ağır şartlar altında mağlûp düşen Osmanlı askerinden kurtulanlar, tedricen cepheden geri çekilmek durumunda kalırken, Rus ordusu da kış mevsimi boyunca fazla bir ilerleme kaydedemedi.
Bahar aylarında ise, Ermeni Çetelerinin kılavuzluğunda Van, Muş ve Bitlis'e saldıran Rus kuvvetleri, kısa süreliğine de olsa buraları işgal etti.
NOT: Meşhûr "Tehcir Kànunu" o günlerde çıkartıldı.)
1916 yılı sonlarına doğru, Ruslar, Doğu Anadolu'dan adım adım geri çekilmek zorunda kaldı.

Bitlis'te Bediüzzaman faktörü

Ermeni fedâileriyle Rus ordusunu bu dağlık bölgede yaklaşık bir yıl müddetle durduran ve onlara ağır kayıplar verdiren kuvvet ise, Milis Kuvvetleri Kumandanı Fahrî Albay Bediüzzaman Said Nursî ile etrafına toplanmış olan talebeleri ile diğer gönüllü kahramanlar oldu.
Bitlis'te, o tarihte hakikaten bir kahramanlık destanı yazıldı ve "Bitlis Boğazı" geçilmez kılındı. (*)
İşte, bu destanın yazılmasında da Enver Paşanın rolü büyüktür. Zira, Bediüzzaman'ın komutasında dört–beş bin kadar gönüllü bir milis teşkilâtının kurulmasını bizzat Enver Paşa istediği gibi, onlara silâh ve mühimmat yardımı yapan da yine kendisidir.
Dolayısıyla, böyle bir kumandana "vatan haini" damgasını vurmanın, acaba vicdanla, insafla, tarihî gerçeklikle bağdaşır bir tarafı olabilir mi? Ayrıca, bir insanın bazı hata ve zaaflara sahip olması, onun vatan haini olmasını asla gerektirmez.

Çanakkale'de şahlanış var

Sarıkamış Fâciasının bittiği günlerin hemen ertesinde, bu kez Çanakkale Boğazı girişinde, boğaza yüklenen yedi düvele karşı büyük bir deniz muharebesi başladı. Savaşın en çetin günleri ise, Mart ayının başlarında yaşandı.
Neticede, on binlerce Mehmetçiğin şehadetiyle büyük bir zafer kazanıldı.
Sarıkamış felâketi, 5 Ocak'ta sona ermişti. Çanakkale Deniz Zaferi ise, 18 Mart'ta müyesser oldu.
İşte, bu her iki hadisenin başlayıp bittiği zamanlarda da, Başkomutan mevkiinde bulunan kişi, Enver Paşa'dan başkası değildir.
Peki, bu hakikat neden resmî tarihlerde olduğu gibi yansıtılmıyor?
Diğer bazı sebeplerin yanı sıra, en önemli sebebi şudur: İkisi de 1881 doğumlu olan Enver Paşa ile Mustafa Kemal arasındaki "ezeli zıtlaşma" ve orduda birbirine rakip olma duygusu...
.............................
(*) Birinci Dünya Savaşı'nda, pek şiddetli müsademelerin yaşandığı Van ve çevresi 6 Mayıs'ta Rusların eline geçti. Bu çatışma hattında gönüllü alay kumandanı Bediüzzaman Molla Said de vardı. Başında bulunduğu 90 kadar talebesi ve 4.500 kadar milis kuvvetiyle düşmana karşı mukavemet ediyordu.
Ancak Rusların himayesindeki Ermenilerin topluca isyanı yüzünden, Osmanlı kuvvetleri Van'ı terk etmek zorunda kaldı. Bu tarihten sonra Van, Ermeni mahallesi dışında baştan sona tahrip ile Müslüman ahalisi bütünüyle katledilmeye başlandı

.

Osmanlı'yı yakan Mondros Ateşkesi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


05 Haziran 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları...
Kardeş Sultanların vefâtı

Garip bir tevâfuk eseri olarak, aynı zamanda kardeş olan 34. ve 35. Osmanlı Padişahı Sultan Abdülhamid ile Sultan Mehmed Reşad, 1918 yılı içinde peşpeşe vefat ettiler.
Daha da hazin olanı, vefat etmeden önce, altı asırlık koca Osmanlı Devletinin dört yıldır devam eden Birici Cihan Harbinde mağlup düştüğünü, dolayısıyla tükeniş sürecine girdiğini görme bahtsızlığını yaşamış olmalarıydı.
Önce, on yıldır mahpus durumdaki büyük kardeş vefat etti.
Büyük kardeş, otuz üç yıl (1876–1909) müddetle padişahlık yapan Sultan II. Abdülhamid, mecburî ikamete mahkûm edildiği Beylerbeyi Sarayında 10 Şubat günü vefat ederek Hakk'ın rahmetine kavuştu.
Vefatının hemen ertesi günü (11 Şubat 1918) Topkapı Sarayına getirilen cenazesi, büyük bir askerî merasim ve halktan mahşerî bir kalabalık eşliğinde, Divanyolu'nda bulunan dedesi Sultan II. Mahmud'un medfun bulunduğu türbeye defnedildi.
Cenaze merasiminde, kardeşi Sultan Reşad ile Başkumandan Enver Paşa da hazır bulundu.
Sultan II. Abdülhamid, 1876'da tahta geçmişti, ne gariptir ki vefât ettiğinde 76 yaşındaydı.

Sultan Reşad'ın vefatı

Osmanlı padişahları arasında en bahtsız ve talihsiz olanların başında gelen Sultan Reşad, yakalandığı şeker hastalığından kurtulamayarak 3 Temmuz 1918'de 74 yaşında iken vefat etti.
Onun büyük bahtsızlığı ve şanssızlığı, 600 yıllık devletin içte ve dışta, üstelik hemen her kademede yıkılışa doğru gittiğine yakînen şahit olmasında yatıyor: Amcası Sultan Abdülaziz, onun gözleri önünde devrilip (1876) katledildi. Büyük kardeşi Sultan II. Abdülhamid'in tahta geçmesinin ardından, her ihtimale karşı kontrol altında tutularak bir nevi hapis hayatı yaşamak mecburiyetinde bırakıldı.
Bu çileli hayat, tam 33 yıl devam etti. 1909'da ağabeyi komitacılar tarafından devrildi ve kendisi tahta çıkarıldı. Komitacı İttihatçıların gölgesinde kaldı ve adeta onların kuklası durumuna düştü.
Tam bir zaaf ve acziyeti ifadesi olan bu vaziyet bir yana, 1911'den itibaren yaşanan zincirleme savaşlara şahit oldu: Trablusgarp (Libya) Savaşı, Ege'de İtalyan Harbi, Birinci ve İkinci Balkan Harbi, son olarak da Birinci Dünya Harbi, hep onun devr–i saltanatında vukua geldi. Üstelik, bu harplerin tamamı büyük kayıp ve mağlubiyetlerle neticelendi.
Devletin ve milletin içine sürüklenmiş olduğu bu fecî vaziyet, ona ağır geliyor ve onu mânen yıpratıyordu.
Hemen bütün cephelerde ağır mağlubiyetlerin yaşandığı Birinci Dünya Savaşının sonlarına doğru, yakalanmış oldu şeker hastalığı iyiden iyiye ilerlemeye başlayan Sultan Mehmed Reşat, 3 Temmuz 1918'de vefat etti. Yerine ise, başka türlü talihsizliklere şahitlik edecek olan Sultan Vahdeddin getirildi.

Mondros Mütarekesi

Limni Adasının Mondros sâhilinde bir araya gelen Osmanlı ve İtilâf Devletleri temsilcileri, Birinci Dünya Savaşını sona erdiren ateşkes (mütareke) antlaşmasına 30 Ekim 1918'de imza attılar.
Bu antlaşma, Osmanlı hükümetinin sonunu getirmekle kalmadı, aynı zamanda ülke topraklarının yarıdan fazlasının işgal edilmesini de netice verdi.
Aynı zaman zarfında Anadolu ve Rumeli'nin hemen her tarafında kurulmaya başlayan Müdafaa–i Hukuk Cemiyetleri, mütareke şartlarını kabul etmeyerek ülkenin bağımsızlığı için bilfiil harekete geçti.

Kısa sürede yaşanan mühim hadiseler

Dört yıl evvel başlayan Dünya Harbi, Eylül 1918'e gelindiğinde, bu savaşın Osmanlı ve müttefikleri açısından bir mağlûbiyet olduğu kesinlik kazandı.
Bunun üzerine, mağlûbiyeti kabul eden ülkelerden Bulgaristan 29 Eylülde, Almanya ise 4 Ekim'de ABD'ye başvurarak barış için arabuluculuk yapması teklifinde bulundu.
Bu durumda Osmanlı Devletinin de eli kolu bağlanmış oldu. Üstelik, ülkenin hemen her tarafında topyekûn işgal girişimleri başlamış durumdaydı. Yani, şartlar alabildiğine zorlaşmıştı.
İşte, bu ağır şartlar altında kalan Osmanlı da, 5 Ekimde ABD Başkanı Wilson'a başvurarak barış girişiminde bulunmasını istedi.
Bu arada, İttihatçı Talat Paşa kabinesi istifâ etmek zorunda kaldı. (8 Ekim) Onun yerine 14 Ekim'de İzzet Paşa geldi, yeni bir hükümet kuruldu.
İşte, Mondros Mütarekesini imzalayan da bu yeni hükümetin temsilcileriydi.

Ateşkes şartları işgalin kılıfı oldu

İki taraf arasında 30 Ekim günü imzalanan yirmi beş maddelik antlaşma metni, Osmanlı hükümetini her yönüyle pasif ve etkisiz bir hâle getirildi.
İşte, esaret şartlarına benzeyen o fecî antlaşmanın birkaç maddesi:
1) Boğazlar açılacak. Güvenliği sağlamak için de, İstanbul ve Çanakkale Boğazı Osmanlı'nın değil, İtilâf Devletlerinin kontrolü altında tutulacak.
2) Osmanlı sınırındaki bütün mayın alanları temizlenecek, gerekirse bu konuda yardım istenecek.
3) Asker sayısı azaltılacak, komutanların çoğu terhis edilecek ve bunların teçhizatı da İtilâf Devletlerine teslim edilecek.
4) Osmanlı donanmasına bağlı büyük gemiler silâhtan arındırılarak denetim altında tutulacak ve bu gemiler limanlardan dışarı çıkmayacak.
5) İtilâf Devletleri, bir direnişle karşılaşmaları halinde, silâhla müdahale etme, hatta işgal girişiminde bulunma hakkına sahip olacak.
6) Osmanlı hükümetinin bütün haberleşme işlemleri İtilâf Devletlerince denetlenecek.
7) Kuzey Afrika ve Arabistan'da bakiyesi kalmış olan Osmanlı orduları, İtilâf kuvvetlerine teslim edilecek.

İngilizler, Anadolu'yu kıskaca alıyor

İstanbul'daki işgal politikalarını sertleştiren İngilizler, Anadolu'nun muhtelif bölgelerine asker çıkararak diğer şehirleri de işgale başladı.
İngilizleri Fransızlar ve İtalyanlar takip etti.
Fransızlar, 8 Mart 1919 günü Zonguldak ve Ereğli'yi işgal ederken, İngilizler de Antep'te bildiri dağıtarak halkın elinde bulunan bütün silâhların teslim edilmesini istedi.
İngilizler, bir gün sonra ise Samsun'a 200 kadar asker çıkardı. Şehri işgal eden bu askeri birliğin bir bölümü Merzifon'a doğru harekete geçti.
Bölgedeki Müslüman ahalinin galeyana gelmesine yol açan bu durum, özellikle Merzifon'daki Rum ve Ermeni kesim tarafından sevinç gösterileri ile karşılandı.
* * *
Anadolu'daki işgal hareketinin başını, İngiliz birlikleri çekiyordu. Tıpkı İstanbul'da olduğu gibi...
İşgal güçleri, bu yaptıklarını 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi şartlarına bağlıyordu.
Oysa, o antlaşmanın metinleri arasında herhangi bir yeri "işgal etme" maddesi yoktu. Sadece "güvenliği sağlama" gerekçesi vardı.
Zaten, yapılan işgallere de bu gerekçenin kılıfı geçiriliyordu.

.

Suriye-Filistin Cephesindeki hezimetler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Haziran 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...
Suriye–Filistin Cephesinin çöküşü

Sona doğru yaklaşan Birinci Dünya Savaşının şiddetli çatışmalara sahne olan Suriye–Filistin Cephesinde, 19 Eylül 1918 günü İngilizlere karşı kesin ve feci bir mağlûbiyet yaşadık.
Fransız ve İtalyanların da yardım ettiği İngiliz kuvvetlerine karşı feci âkıbetin yaşandığı yer, Filistin'in kalbi mesabesindeki Nablus şehri civarıdır.
Nablus Meydan Muharebesi olarak tarihe geçen bu savaşta, Osmanlı ordular grubu kumandanlığı el değiştirmiş, Alman Falkenhayn'ın yerine Liman Von Sanders getirilmişti.
İngiliz kumandanı ise Allenbey'dir.
İngilizler'in maksadı Şam'ı zapt ederek savaşı bitirmektir.
O esnada bütün Suriye isyan hâlindedir. Bölgedeki Arap kuvvetleri, özellikle İngilizlerin uzun yıllardan beri sürdürdüğü casusluk faaliyetleri sonucu, Osmanlı aleyhine dönmüş bir vaziyete düştüler.
İttihatçı ekâbirlerden Cemal Paşanın da o esnada bulunduğu Filistin–Suriye Cephesinin çökmesi sonucu, Ortadoğu'da Osmanlı yerine Batı devletlerinin hâkimiyet kurmasına rahat bir yol açılmış oldu.
Bu savaşlardaki mağlûbiyetler esnasında görev yapan Alman generalleri bir yana bırakalım. Çünkü, onlardan çok fazla bir yararlılık beklentisi içinde olmak abesle iştigaldir.
Peki, ya oradaki Arap düşmanı İttihatçı subayların durumuna ne demeli?
Bölgede yıllardır en üst düzeyde ve en yüksek bir selâhiyet içinde görev yapan kişi, meşhûr İttihatçı Cemal Paşadır.
Cemal Paşa, Arap beldelerinde görev yaptığı süre içinde, neredeyse bütün kabileleri Osmanlı'nın aleyhine çevirmekle meşgul oldu. Kabile mensuplarından, hatta bir kısmı aşiret reislerinden olmak üzere, sayılamayacak kadar çok insanı acımasızca cezalandırdı. Üstelik, cezaların çoğu idam (kurşuna dizme) şeklindeydi.
En ufak bir şüphe ve zan sebebiyle öyle cezalandırmalarda bulundu ki, savaşın sonlarına doğru gelindiğinde, neredeyse Osmanlı'ya düşman hale getirilmeyen bir tek Arap kabilesi kalmamıştı.
Cemal Paşanın yanı sıra, aynı coğrafyada, ayrıca Fevzi Paşa, M. Kemal ile Albay İsmet de vazife yaptı.
Lâkin, onların görev sorumlulukları altındaki bölgelerde de, hiçbir iyileşme emaresi görünmedi. Hatta, umumî manzara daha beter bir hale geldi.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, İttihatçı subaylar, 402 senedir Osmanlı hakimiyeti altındaki bu Arap beldelerinin elden çıkmaması için ciddî hemen hiçbir varlık göstermemişlerdir.
Hatta, bir kısmı buraların elden çıkması için adeta muarız kuvvetlerle işbirliği içine girmişcesine hareketlerde bulundu.
Bu bölgedeki yüz bini aşkın Osmanlı askerinin fecî âkıbeti hakkında da tatminkâr bilgilerden ne yazık ki mahrûm durumdayız.
Bu konu, 1924'te bir ara Millet Meclisi'nin gündemine de taşındı. Ancak, ne hikmetse üzeri örtüldü ve bu hazin hikâyenin karanlıkta bırakılması cihetine gidildi.
Elhâsıl, Suriye–Filistin Cephesinin kaybedilmesinde en büyük sorumluluk Cemal Paşanın. Ancak, onun günah ortağı durumunda daha başka İttihatçı zorbalar da var.
İnşaallah, ileride bir tarih mahkemesi kurulur ve karanlıkta kalan bu meseleyi lâyıkıyla aydınlığa kavuşturur.

Karargâh var, ordu kayıp

Filistin Cephesinde (Nablus'ta) büyük hezimetin yaşandığı gün (19 Eylül 1918), M. Kemal Paşa da, aynı cephede 7. Ordu Komutanı sıfatıyla bulunuyordu.
Kemal Paşa, 7 Ağustos 1918'de Filistin Cephesindeki 7. Ordu Komutanlığına ikinci kez atanmıştı.
Bu ordu, 4. ve 8. Ordularla birlikte, Alman General Liman Von Sanders'in komutasındaki Yıldırım Orduları Grubunu teşkil ediyordu.
Grup Komutanlığı, 30 Ekim'de, yani savaşı sona erdiren Mondros Mütarekesinin imzalandığı gün, M. Kemal'e devredildi.
M. Kemal, yıldırım hızıyla bölgeden çekilerek, ordu karargâhını Adana'ya taşıdı.
Karargâhın merkezi Anadolu topraklarına taşındı taşınmasına, ancak ordu neferatının kahir ekseriyeti İngilizler tarafından işgal edilen Suriye–Filistin topraklarında kaldı: Kimi şehit, kimi yaralı, kimi de esir olarak...

402 yıl sonra Şam ve Halep'in sukûtu

Suriye–Filistin Cephesindeki çöküşün ardından, Osmanlı'nın elindeki Suriye şehirleri birer birer düşmeye başladı.
Nitekim, 1 Ekim 1918 günü, tam 402 senedir Osmanlı'nın idaresinde bulunan ve "Şam–ı Şerif" olarak bilinen Suriye'nin en büyük, en mübarek şehri düştü.
İngiliz kuvvetlerinin şehri işgale başlaması üzerine, Osmanlı kuvvetleri Halep'e çekildi. Halep'te yeni ordu karargâhı kuruldu. Ancak, çöküş ve gerileme devam etti. 27 Ekim günü de Halep şehri elden gitti.
Birinci Dünya Savaşı tam da bitmek üzereyken, Şam ve Halep'in elden gitmesi, Osmanlı için son iki büyük felâket olarak addedildi.
Yaşanan bunca felâkete ve üç gün sonra (30 Ekim) imzalanan Mondros Mütarekesine rağmen, düşmana karşı kahramanca direnen Arap–Osmanlı şehirleri oldu. Bunlar, sırasıyla şöyledir: Musul, Medine ve Trablus (Libya) şehri.
Ne var ki, bunların direnişi de uzun sürmedi. Zira, imzalanan antlaşma ile hem Osmanlı'nın mağlubiyeti tescil edilmiş, hem de Kuzey Afrika ve Arabistan'da görev yapan Osmanlı paşalarının bir kısmı İngilizlerle el altından anlaşmışlar gibi, tuhaf bir işbirliği içine girmişlerdi.
Evet, İngiliz, Fransız ve İtalyan ordularının sâir İslâm beldelerindeki bu son başarılarını, sadece kendi öz kuvvetleriyle izah etmek mümkün görünmüyor.
Zira, bunlar harbin başından (1914) itibaren düşmana karşı dayanmışlar, direnmişler ve ta 1918 yılı sonlarına kadar da Osmanlı'ya olan bağlılıklarını devam ettirmişlerdir.
İtilâf devletleri, yıllardır Arabistan ve diğer yerlerde faaliyet yürüttükleri halde, bir türlü maksatlarına ulaşamıyorlardı. Osmanlı'nın zayıfladığı yerlerde bile, Arap ve Berberi kabileleri direniyor ve gayr–ı müslim kuvvetlere teslim olmayı kabullenmiyordu.
İşte, ne olduysa 1917–18 yıllarında oldu. Sanki, Osmanlı içinde bulunan bir gizli el, Ortadoğu'daki bütün Osmanlı belde ve eyaletlerini ecnebi kuvvetlerine peşkeş ediyordu.
Bu arada, cephelerde sürdürülen savaşlar da, göstermelik olmaktan öteye gitmiyordu.
Demek ki, "işin içinde iş var"dı. Kimi İttihatçı paşalar, adeta İngilizlerin ve bilhassa Filistin topraklarında gözü olan Yahudilerin hesabına çalışıyordu.
O beldelerin bu derece kolay, çabuk ve fakat çok ağır kayıplarla elimizden çıkmış olmasının gizli–açık sebeplerini iyice araştırıp bulmak lâzım.
Aksi halde, insanlarımıza doğru tarihi göstermiş, öğretmiş sayılmayız.
Bu konuya dair bazı kitaplar yayınlandı. Ancak, bunlarda yeterli bilgi yok.
Zira, bunlarda 14 Eylül 1918'de İskenderiye'nin dar sokaklarında başlayan ve gerisin geriye yıldırım hızıyla yaşanan o büyük felâketin hiç olmazsa iki aylık hikâyesi hakkıyla anlatılmıyor.
O tarihe ait "İngiliz Savaş Belgeleri"ne bakıp okuyan hür araştırmacılar, işin içinde bir ihanetin mevcut olduğu kanaatine varıyorlar.

Yarın: Ateşkese rağmen, güzelim Musul işgal edildi.

.

İşgale karşı şahlanan irade

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


07 Haziran 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları...
Musul, İstanbul'dan evvel işgal edildi

Birinci Dünya Savaşının bitimine kadar Osmanlı hakimiyeti altında bulunan Musul, savaş sonrası işgale uğrayan İzmir, İstanbul, Adana, Urfa, Maraş... gibi Misâk–ı Millî sınırlarına dahil olan bir vilâyetimiz idi.
Ancak, diğer Anadolu şehirleri nasıl haksız ve hukuksuz bir şekilde işgal edildiyse, Musul şehri de aynı âkıbete uğradı.
Ancak, Millî Mücadele sürecinde kurtarılamayan yer, ne yazık ki Musul oldu. Daha da acı olanı, Musul'un Lozan masasında büsbütün kaybedilmesiydi.
Zira, sınırlar itibariyle Lozan'da esas alınan tarih, Mondros Mütarekesinin imzalanmış olduğu 31 Ekim 1918 tarihiydi. Bu tarihte ise, Musul'da Osmanlı ordusu vardı ve hakimiyet de onların elindeydi.
İngiliz hükümeti, buna rağmen Musul'un işgal edilmesini istedi. Bu maksatla harekete geçen Irak'taki İngiliz Ordusu Komutanı General Marshall, emrindeki kıtalara "Musul'u işgal edin" emrini verdi.
Bu, bir emr–i vaki durumuydu. Ateşkes antlaşmasına yapılan bir zorbalıktı. Osmanlı hükümeti ise, yenilgiyi kabul ettiği için, ordularının savaşması veya işgale karşılık vermesi yönünde bir irade sergileyemedi.
Ancak, bu aleni haksızlığın hiç olmazsa Lozan Konferansı esnasında giderilmesi mümkündü. Maalesef, bu da yapılmadı, yapılması için gayret dahi gösterilmedi. Musul, adeta İngilizlere peşkeş edildi.
Musul'un işgaliyle iyice şımaran İngilizler, ardından İstanbul'un işgalini planladı. Güvenlik gerekçesiyle İstanbul'a gelen İngiliz birlikleri, adım adım işgale yöneldiler ve nihayet 16 Mart 1920 günü itibariyle, bir bahane ile fiilî işgali gerçekleştirmiş oldular.

İşgal filosu İstanbul'da

Mondros Mütarekesinin (30 Ekim 1918) üzerinden daha iki hafta geçmeden, 61 parçalık düşman donanması harekete geçti. Çanakkale'yi geçen ve 13 Kasım günü İstanbul Boğazına giriş yapan müttefik İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan gemileri, aynı gün karaya asker çıkardı.
Daha sonraları çeşitli aşamalardan geçerek şiddetlenen ve ta 6 Ekim 1923'e kadar devam eden işgal hareketi, aslında o gün bilfiil başlamış bulunuyordu.
İstanbul işgalinin ardından, Anadolu'nun muhtelif bölgelerine de asker sevk eden istilâcı güçler, zaman içinde hiç ummadıkları şiddette bir mukavemetle karşılaştı.

Müdafaa–yı Hukuk Cephesi şâhlandı

Mütarekenin (ateşkes antlaşmasının) hemen akabinde, İstanbul, Trakya ve Anadolu sathında da ciddî bir hareketlenme safhası başladı.
Hemen her tarafta Müdafaa–yı Hukuk–u Millîye Cemiyetleri kuruldu.
Fiilî işgalin başlamasıyla birlikte, bu millî cephe de şahlandı ve mukaddesat uğrunda bağrını siper etti.
Çoğu kimsenin 1919 Mayıs'ından sonra başlamış zannettiği "Millî Kurtuluş Hareketi", esasında tâ 1918'in Kasım ayında başlamış ve bütün vatan sathında yaygınlık kazanmış durumdaydı.
Yani, İzmir'den Kars'a, Trakya'dan (Paşaeli) Vilâyât–ı Şarkiye'ye (Trabzon, Erzurum, Urfa, Maraş, Antep…) kadar, hemen her yerde kurulan Müdafaa–yı Hukuk Teşkilâtının hazırlık çalışması, Kasım ayının daha ilk haftasında başlatılmıştı.
Gerçi, resmî tarihin bakış ve anlayışına göre, 19 Mayıs 1919 öncesinin fazla bir ehemmiyeti olmadığı gibi, bu tarihe kadar olup biten hadiselerin pek fazla bilinmesi de gerekmiyor.
Oysa, gerçek durum hiç de öyle değil. Zira, o tarihten evvel, yedi düvele karşı savaşan ordusunun Birinci Cihan Harbinde mağlup ve perişan düştüğünü gören bu necip millet, yine de pes etmedi ve ümitsizliğe düşmedi.
Millet, adeta tükenme noktasına gelen maddî imkânlara aldırış bile etmeksizin harekete geçti, kendi milis kuvvetlerini vücuda getirdi ve dünyayı hayranlıkla baktıran bir kahramanlık destanını yazdı.
Dilerseniz, isimlerini aşağıda sıraladığımız cemiyetlerin kuruluş tarihlerine şöyle bir bakınız, ne demek istediğimiz belki daha iyi anlaşılır:
* 1 Aralık 1918: İzmir Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti. (İşgalden sonra cemiyetin merkezi İstanbul'a taşınırken, mücadele sahası da Aydın taraflarına kaydırılmış oldu.)
* 2 Aralık 1918: Trakya–Paşaeli Müdafaa Heyeti. Cafer Tayyar Paşanın gayretleriyle kuruldu.
* 4 Aralık 1918: Vilayât–ı Şarkiye Müdafaa–i Hukuk–u Milliye Cemiyeti. (Erzurum ve Sivas Kongrelerine de ev sahipliği yaptı.)
* 21 Aralık 1918: Kilikyalılar Cemiyeti. (Ali Fuat Paşanın gayretleriyle, Çukurova Bölgesini işgal eden Fransız ve müttefiki Ermeni çetecilere karşı kuruldu.)

Garip bir rastlantı

İşgal filolarının İstanbul'a geliş tarihiyle bağlantılı olarak çok garip bir rastlantı var.
Aynı tarihe kadar VII. Ordu ile Yıldırım Orduları Kumandanı olarak (Ağustos–Kasım 1918) Suriye–Filistin Cephesinde bulunan M. Kemal, yine İngiliz işgal komutasındaki düşman donanmasının İstanbul Boğazına girdiği aynı gün içinde, yani 13 Kasım günü İstanbul'a gelir. (Bkz: Bütün kaynaklardaki Atatürk Kronolojisi.)

Asitli sularda haşlanan Mehmetçik

Birinci Dünya Savaşının son günlerine kadar düşmana karşı duran, dayanan ve teslimiyet bayrağını çekmeyen bu cephedeki Arap kabileleri ve müttefik Osmanlı kuvvetleri, her nasılsa son iki–üç ay içinde müthiş bir bozgun ile çöküntü içine girdi.
Cephe, en son safhada bütünüyle kaybedildi. On binlerce Osmanlı askeri İngilizler'e esir düştü.
Bu esirlerin de çoğu, tehcir sebebiyle oralara sürülmüş olan Ermeniler'in insafına terk edildi. Kin ve öfke dolu Ermeni çetecileri, esir durumdaki binlerce Müslüman Türk askerini çeşitli işkence metotlarıyla imhaya girişti.
TBMM Zabıt Ceridesi'nin Mayıs–Haziran 1921 tarihli sayılarında yer aldığı kadarıyla, 1918 yılı Eylül–Ekim aylarında, Filistin–Sina Cephesinde yaşanan mağlubiyet sebebiyle 150 bin kadar Osmanlı askeri İngilizlere esir düşmüş. Bu askerlerin çoğu, İngiliz sömürgesi ülkelere gönderilmiş ve bu arada 15 bin kadarı da İskenderiye civarındaki esirler kampına getirilerek, güya yıkanıp temizlenmeleri istenmiş.
Yıkanma havuzuna, yakıcı bir madde olan Krizol (Cresol) çok fazla miktarda konulduğu için, havuza dalan Mehmetçikler yanmışlar; çekinen, yahut itiraz edenler dipçik darbeleriyle başlarını sokmaya mecbur edilmişler ve pekçok askerimiz bu suretle gözlerini kaybetmiştir.
Geriye kalan yüz binden fazla Mehmetçiğin âkıbeti ise, hâlâ meçhûl durumda.
Öyle anlaşılıyor ki, o cephede Sarıkamış felâketini dahi aratacak derecede elim hadiseler cereyan etti.
Ancak, ne hikmetse o dehşetli hadiselerin çoğu karanlıkta kaldı. Bakalım, tam aydınlatma ne zaman tahakkuk edecek...

.

İttihatçılar kaçtı; Kürtçüler cemiyet kurdu

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


08 Haziran 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları...
İttihatçıların son kongresi

İttihat ve Terakki Fırkası, son kongresini yapmak üzere 1 Kasım 1918'de İstanbul'da toplandı.
Jön Türkler'in asker ağırlıklı kanadı olan İttihat–Terakki, 18 Ekim 1908'de yaptığı kongrenin ardından "cemiyet" olmaktan çıkarak partileştiğini ilân etmişti.
Bu tarihten itibaren tam 10 yıl müddetle devleti idare etmeye koyulan ve ülkenin mukadderatında en tesirli role sahip olan İttihat ve Terakki'nin son kongresi ise, 1 Kasım 1918 günü başladı. Kongre 3–4 gün kadar devam etti.
Gariptir ki, kongrenin başladığı hemen ertesi günü, bu partinin tepe noktasını teşkil eden "üç paşalar", bir Alman denizaltı ile ülkeyi terk ettiler.
Kongrenin ardından, parti kendi kendini feshetme kararı aldı. Bu kararı etkileyen en önemli sebep, Osmanlı'nın Birinci Dünya Savaşında mağlubiyete uğramasıydı. Bir diğer sebep ise, İttihatçı hükümetin on yıl müddetle ülkeyi tam bir dikta ile yönetmesiydi.
Kongre sonrası parti kapandı, yöneticileri dağıldı; ancak, yine de bir bakiyesi vardı. Geriye kalanlar, 9 Kasım günü Teceddüt Fırkası isimli bir parti kurdu. Ne var ki, bu parti herhangi bir varlık gösteremedi.
İttihat ve Terakki, siyasî parti olarak kapanmasına rağmen, İttihatçılık geleneği Cumhuriyet (1923) ve Demokrasi (1945) devirlerini de kapsayacak şekilde tâ günümüze kadar süregeldi.
Eylül 1923'te kurulan CHP'nin aktif üyelerinin çoğu eski İttihatçı olduğu gibi, tek parti sultasının ve iki–üç kez yapılan askerî darbenin arkasında da, yine bu "komitacı İttihatçı" geleneği vardı.
Gücü gittikçe zayıflayan bu anlayışın sahipleri, fırsat bulduklarında yine kanlı ihtilâllere teşebbüs edeceğinden şüphe hiç edilmesin.
Zira, bunlar gayet iyi biliyorlar ki, bu asil millet kendi hür iradesiyle onları asla tek başına iktidara getirmez ve getirmemiş.

Kars'ta Millî İslâm Şûrâsı

Millî Mücadelenin ilk şanlı direniş hareketlerinden birisi burada sergilenmişti.
Mondros Mütarekesinden hemen sonra, yani 5 Kasım 1918'de "Kars Millî İslâm Şûrâsı Merkez–i Umumisi" teşkil edildi. Bu Şûrânın şubeleri ise, başta Ardahan olmak üzere yakın merkezlerde de hızla teşekkül ettirildi.
(Bu şûrânın hukuk müşavirliğini, Trabzon mebusu Ali Şükrü Beyin can dostu, meşhur hürriyet hatibi Erzurum mebusu Hüseyin Avni Bey yaptı.)
Yaklaşık altı ay müddetle bu bölgeyi Rus, Ermeni, Gürcü ve İngiliz işgalcilerine korumaya çalışan Kars Millî İslâm Şûrâsı, Nisan 1919'dan itibaren dayanılmaz derecede sıkıntılı günler geçirmeye başladı.
Devlet ve hükûmet merkezinden buraya hiçbir yardım yapılamıyordu.
Etraf, bütünüyle işgalci güçler tarafından kuşatılmış durumdaydı.
Şark Cephesine (15. Kolordu) gönderilen Kâzım Karabekir, 19 Nisan 1919'da Trabzon'a ancak ulaşabildi.
(30 Nisan'da Erzurum'a doğru hareket ediliyor. Uzun süren çalışmaların ardından, işgalcilere karşı taarruz harekâtı başlatılıyor.)
13 Nisan 1919'da Kars ve çevresinin idaresini ele geçirdiğini duyuran İngiliz işgal kuvvetleri, Millî İslâm Şûrâsı merkezine baskın düzenleyerek 12 kişiyi tutuklattı.
Tutuklananlar önce Batum'a, ardından Malta Adasına sürgün edildiler.
Ardından, Müslüman nüfusa yönelik katliâmlar başladı.
Sahipsiz, çaresiz ve imkânsız duruma düşen Kars çevresindeki Müslümanlar, 19 Nisan'da başlayan Ermeni istilâsına da teslim olmak durumunda kaldı.
Ermeniler, hem Ruslar'dan cesaret, hem de İngilizlerden kuvvet alarak, her tarafta katliâma giriştiler.
Bu arada, Hıristiyan Gürcüler de, aynı yöntemlerle Ardahan ve Posof'u ele geçirerek, onlar da savunmasız ve perişan durumda kalan Müslüman halka kan kusturmaya başladılar.
Böylelikle Kars, Ardahan ve çevresinde aylarca sürecek olan kanlı işgal süreci başlamış oldu.
Bölgenin işgali, Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Millî Kuvvetlerin 30 Ekim 1920 tarihinde gerçekleştirdiği püskürtme harekâtına kadar devam etti.
Ayyıldızlı bayrak, Kars Kalesine Besmele–i Şerife ile o gün yeniden çekildi.

Kürt Teâli, işgal esnasında kuruldu

İngiliz öncülüğündeki işgal kuvvetlerinin donanması, Mondros Mütarekesinin (30 Ekim 1918) ardından, İstanbul'a doğru harekete geçti.
İki hafta sonra, İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan kuvvetlerine bağlı 61 parçalık donanma, İstanbul limanına demir atarak karaya asker çıkardı.
İstanbul'un kademeli şeklindeki işgali, bu sûretle başlamış oldu.
"Güvenliği sağlama" gerekçesiyle gelen işgalcilerden destek alan siyasî ve ideololojik ayrılıkçı hareketlere de, böylelikle gün doğmuş görünüyordu.
İşte, o ayrılıkçı hareketlerden biri de, Kürt (Kürdistan) Teâli Cemiyetiydi.
Bu cemiyet için, uzun bir yılı aşan hazırlık devresinden sonra, nihayet 17 Aralık 1918'de resmî kuruluş başvurusunda bulunuldu.
Bu başvurunun kabul görmemesi söz konusu değildi. Zira, İşgal Yüksek Komiserliğinin her kesim ve her kademe üzerinde bâriz şekilde baskısı vardı.
Üstelik, bu baskı sadece İstanbul ve hükûmet merkezi ile de sınırlı değildi.
Meselâ, Kürt Teâli Cemiyetinin resmî olarak kurulduğu aynı gün (17 Aralık), Ermenilerin de aralarında bulunduğu 1500 kişilik Fransız kuvveti Mersin'e çıkarma yaparak Anadolu'yu (Tarsus, Adana, Ceyhan, Toprakkale, Pozantı...) işgale başladı.
Yine aynı gün içinde, Hintli sömürge askerlerinin bulunduğu İngiliz kuvvetleri de Mersin'e bir başka cepheden girdiler ve oradan Anteb'e doğru harekete geçtiler.
İşgal kuvvetlerinin bu hareketinden cesaret alan Ermeni komitacılar ise, yurdun çeşitli yerlerinde taşkınlıklarda bulundular.
İşte, böyle bir zaman ve zeminde kurulan Kürt Teâli Cemiyetinin, İşgal Yüksek Komiserliğinden bağımsız şekilde hareket etmesi mümkün görünmüyor.
O zamanlar, sadece Kürt Teâli değil, yine işgal dönemi İstanbul'unda kurulan İslâm Teâli Cemiyeti de, İngilizlerin inisiyatifi dahilinde hareket ediyordu. Yani, şu "Teâli" tâbiri, bir çeşit İngiliz patenti olup, o dönemde kitleleri aldatmaktan başka bir anlam taşımıyordu.

.

İngilizler, işgalin başını çekiyordu

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


11 Haziran 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları...
Adana Cephesinde Kilikya Komutanlığı

Tarih 1918'in son aylarını gösterdiğinde, Türkiye'de olağanüstü gelişmeler yaşanmaya başladı.
Meselâ, 21 Aralık 1918'de birbirinden önemli şu üç büyük hadise yaşandı:
Birincisi: Akdeniz'den karaya asker çıkaran Fransızlar, Adana şehrini çevresiyle birlikte fiilen işgale başladı.
İkincisi: Padişah Sultan Vahdeddin, III. dönem parlamentoyu (Meclis–i Mebusanı) feshetti. Haliyle Meclis dağıldı.
Üçüncüsü: Adana, Maraş, Antep, Tarsus ve çevresi, yani işgal edilen ve Kilikya diye isimlendirilen bölgenin asıl sahibi olan vatanperver kimseler, hukuklarını müdafaa için İstanbul'da Kilikyalılar Cemiyetini kurdular.
İşgal hareketleri: Anadolu'nun dört bir yanındaki işgal hareketleri, Mondros Antlaşmasının (30 Ekim 1918) aleyhimizdeki maddelerine dayanılarak başlatıldı.
İzmir, Çanakkale, İstanbul ve Kars'ta olduğu gibi, Urfa ve Adana çevresinde de çetin kuşatma ve işgal manevraları sürüp gidiyordu... Bu dehşet verici saldırılar karşısında, İstanbul'daki hükümetin suskun, hatta teslimiyetçi bir sessizlik içinde bulunmasına mukabil, esarete boyun eğmeyen Müslüman halkımız, şanlı bir direniş harekâtını başlattı.
İşte, bu şanlı direnişlerden biri de, Adana ve çevresinde, yani Kilikya bölgesinde cereyan ediyordu.
Özetle: Fransız kuvvetleri 11 Aralık 1918'de takviyeli bir piyade alayı ile Dörtyol'u işgal etti. 17 Aralık 1918'de Mersin ve Antep, 19 Aralık'ta Tarsus işgale uğradı. 21 Aralık 1918'e kadar ise, Adana ve Osmaniye sancakları büyük çapta işgal edildi.
Fransız albay Romien, 9 Ocak 1919'da Genel Vali sıfatıyla Adana Hükümet Konağına yerleşti. Ona verilen resmî mühürde ise "Ermenistan İdarî Servisi" diye yazıyordu.
Bu da gösteriyor ki, Fransızlar Ermenilerle birlikte hareket ediyor ve bu bölgeyi onlarla paylaşmaya çalışıyordu.
Bütün bu gelişmelerin ardından, 22 Şubat 1919'da Maraş, 8 Mart 1919'da Kozan ve 24 Mart 1919'da da (İngilizler tarafından) Urfa işgal edildi.

Vatanperverlerin direnişi

Müslüman Anadolu halkı, peşpeşe yaşanan bu işgallere elbette ki seyirci kalamazdı, kalmadı da.
İstanbul merkezli Kilikyalılar Cemiyeti ile müşterek bir mücadele harekâtını başlatan Adana ve çevresindeki millî kuvvetler (Adana Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti), şehir merkezinden köylere ve hatta kırlık alanlara varıncaya kadar, hemen her yerde işgalcilerle amansız bir mücadelenin içine girdi.
Millî kuvvetler, yeterli silâh desteğine sahip olmamasına rağmen, ümitsizliğe düşmeyerek, canla başla mücadele etti.
19 Aralık 1918'de Dörtyol civarındaki Karakese Köyünde Fransız kuvvetlerine karşı silâhlı çatışmaya giren köylü milisler, düşmanı geri püskürtmeyi başardı.
Bu arada, Fransız işgali de Adana cephesinde, kuzeye doğru genişleme istidadı gösteriyordu: İşgal hareketi, Pozantı, Ceyhan, Kozan, Osmaniye bölgelerini de içerisine almıştı. İşgali tâkiben, Fransız tarafından, kendilerine boyun eğmeyen mahallî ve mülkî idare âmirleri de görevden alınmış, yerlerine ise Fransız ve Ermeni idareciler atanmıştı.
1919 sonlarında Adana Cephesi Kuvâ–yı Milliye Komutanlığına atanan binbaşı Kemal Bey, Fransızlara karşı yapılan mücadeleyi şiddetlendirdi. Bu esnada, Pozantı'daki bir Fransız taburu 28 Mayıs 1920'de esir edildi. Ayrıca, Fransız komutan Menile'nin de Toroslarda esir alınması, Fransızları şaşkına çevirdi.
Bu gelişmeler üzerine, Fransızlar 20 günlük ateşkes antlaşması istediler. 28 Mayıs 1920'de bu antlaşma imzalandı.
Antlaşma süresinin bitiminde ise, Adana'nın çeşitli noktalarında kanlı çatışmalar yaşandı. Fransız idaresi, 4 Temmuz 1920'de şehirde sıkıyönetim ilân etti.
Nihaî zafer: Millî Kuvvetlerin olağanüstü derecedeki gayreti, kesintisiz devam ediyordu. Bu esnada, bölgede kurulması kararlaştırılan Kilikya Kuvây–ı Milliye Komutanlığının emrinde mücadele etmek üzere, binlerce asker kaydolundu. Komutanlığa topçu binbaşı Kemal Bey, yardımcılığına ise piyade yüzbaşı Osman Bey atandı. (Umum Kuvây–ı Milliye Komutanlığında bulunan şahıs, Ali Fuat Cebesoy idi.)
Kemal Beye "Kozanoğlu Doğan Bey", Osman Beye de "Aydınoğlu Tufan Bey" diye takma isimler verilerek, bu mücadelenin kritik süreci boyunca asıl isimleri gizli tutulmaya çalışıldı.
Neticede kesin bir zafer kazanıldı ve Ermenilerle birlikte işgal kuvvetleri de Kilikya bölgesini terk edip gitti.

İngilizler'in Samsun çıkarması

Mondros Antlaşmasının (30 Ekim 1918) lastikli maddelerine dayanan sömürge ve işgalden sabıkalı durumdaki devletlerin kuvvetleri, ateşkesin daha ilk günlerinden itibaren Musul'un yanı sıra Anadolu topraklarını da fiilen işgal etmeye başladılar.
İşgalci kuvvetlerin başını İngilizler çekiyordu. Onları Fransız ve İtalyanlar takip ediyordu. Son olarak Yunanlılar da harekete geçip yurdumuzu istilâya başlayınca, Dünya Harbinden henüz çıkan milletimiz için yeni bir ölüm–kalım süreci başlamış oldu.
Daha evvelden İstanbul'u ablukaya alan ve Ocak ayı başından itibaren Güney illerimize asker çıkarıp topraklarımızı işgale koyulan İngiliz askerleri, 9 Mart'ta da Samsun'a asker çıkardı.
İngilizler, yurdumuzu hem batıdan, hem güneyden, hem de kuzey ve doğudan çepeçevre kıskaca almak sûretiyle topyekûn bir işgal ve istilâ planına uygun şekilde hareket ediyordu.
İşte, tam bu sırada, İstanbul'dan uzaklaştırılmak istenen Kâzım Karabekir'in tayini, merkezi Erzurum'da bulunan 15. Kolordu Komutanlığına çıkartıldı.
19 Nisan 1919'da Trabzon'a ayak basan Karabekir Paşa, esasen bölgeye yabancı biri değildi. Daha evvel de buralarda başarılı hizmetlerde bulunmuş bir komutandı.
Karabekir, derhal harekete geçti ve yine Vilâyât–ı Şarkiye Müdafaa–i Hukuk–u Milliye Cemiyetine bağlı Erzurum şubesinin kurulmasını teşvik etti.
Keza, Trabzon'dan başlamak üzere, bugünkü Doğu ve Güneydoğu Bölgelerini de içine alan bu geniş coğrafyanın temsilcilerinin 6 Mart 1919'da Erzurum'da toplanmasını sağladı.
İşte, İngilizlerin Samsun'a asker çıkararak bölgeyi işgale başlaması ve yine aynı günlerde Paris'te Kürt–Ermeni ittifakının gündeme getirilmesi üzerine, ilk tepkiyi bu millî cemiyetimiz ortaya koydu.
Erzurum Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti, 9 Mart 1919 tarihli bir beyannâme neşretti. O beyannâmenin hülâsası şudur: "Bu toprakların hakiki sahiplerinin kim olduğunu, memleketin her tarafında bulunan camiler, minareler, kümbetler gibi dinî ve millî âbideler açık bir lisânla gösteriyor."

NOT: Aynı tarihli gelişmeler üzerine, İstanbul'da bulunan Üstad Bediüzzaman da 4 Mart 1920 tarihli Sebilürreşad mecmuasında "Kürdler ve İslâmiyet" başlıklı bir makale neşrederek, Paris Konferansıyla alevlendirilmek istenen "Kürt–Ermeni İttifakı" başlıklı fitne ateşini söndürmeye çalıştı.


.

İdris-i Bitlisî'yi tanıyalım

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


12 Haziran 2012, Salı
Tarih&Aktüalite...
İsim değişikliği teklifi

Eyüpsultan Kabristanının üst kısmında yer alan "Piyerloti Tepesi" isminin İdris–i Bitlisî şeklinde değiştirilmesi isteniyor.
Konuyu gündeme getiren Bitlis milletvekili Vahit Kiler, 1934'e kadar bu tepenin adının "İdris–i Bitlisî" olduğunu savunarak, bu ismin aslî sahibine iade edilmesi için belediyeye başvuracaklarını söylüyor.
Pierre Loti (1850–1923), Fransız asıllı bir romancı. Uzun yıllar İstanbul'da yaşamış. Zaman zaman, Haliç'e nâzır Eyüpsultan Tepesine çıkmış, buradaki bir kıraathanede vakit geçirmiş ve "Türk dostu" diye lanse edilerek nesillere daha çok "aşk adamı" olarak tanıtılmış bir ecnebidir.
Bu vesile ile gündeme gelen İdris–i Bitlisî ise, her yönüyle bizden biri.
Üstelik, söz konusu tepede onun yaklaşık beş asırlık bir muktesebatı var. Kendisi orada medfun ve orada yaptırmış olduğu mühim eserler var.
O halde, onu biraz daha yakından tanımaya çalışalım.

İslâm Birliği için, Osmanlı'nın yanında

Şah İsmail, 1501 tarihinde Akkoyunlu Devletini ortadan kaldırarak, bu ülkenin topraklarını kendi kurduğu Safevî Devletine kattı. Bununla da iktifa etmeyerek, topraklarını genişletmeye ve Şiâ siyasetini Şarkî Anadolu’ya yaymaya başladı.
Doğu Anadolu’daki Kürt Beylikleri arasında büyük bir nüfuza sahip olan âlim, hatip, tarihçi ve devlet adamı İdris–i Bitlisî de, Akkoyunlu Devlet Divanında mühim bir mevki ve itibara sahip bulunuyordu.
Sünnî olan Akkoyunlu Devletinin yıkılmasıyla, aynı yerde taht kuran Şah İsmail’in siyasetini ve zihniyetini tasvip etmeyen Bitlisî, II. Bayezid’in de daveti üzerine Dersaadet’e (İstanbul’a) gelir ve Osmanlı Devletinin hizmetine girer.
* * *
Bu kıymetli devlet adamından faydalanmak isteyen Şah İsmail, ona bir nâme (mektup) göndererek, tekrar İran’a dönmesi için iknaa çalışır. Fakat İdris–i Bitlisî bu davete icabet etmez. Sebep, Şah İsmail–i Safevî’nin, siyasî Rafizîliği ilân edip yayması ve bunu resmî mezhep haline getirmesidir.
Bitlisî, Şâh’ın vâki dâvetine îcabet etmezken, mektubuna karşılık olarak ona şu şifreli mesajı gönderir: “Mezhebè nâ–hak.”
Yâni, Rafizilik için “Hak olmayan mezhep” diyerek, ebced hesabıyla bir de tarih düşürür: Bu tarih, 1501 olup, Şah’ın saltanat tacını giydiği senedir.
Mevlânâ İdrisî’nin mektubunu alan Şah İsmail, bu manidar sözün gerçekten kendisine ait olup olmadığını sorarak, hakikat–i hâli tekrar öğrenmek ister. Ancak ikinci cevap, Şah’ı büsbütün çileden çıkarır.
İdris–i Bitlisî, bir nüans farkıyla ona bu kez şöyle bir cevap gönderir: “Evet o sözü söyleyen benim. Fakat, o sözün terkibi sadece Farsça değil; Arapçası da var bunun. Haddizatında ben ‘Mezhebuna hak’ (Mezhebimiz haktır) dedim.”
* * *
İnancını ve mezhep anlayışını siyasete taşımadan evvel, nâzik ve nezîh bir üslûpla şiirler yazan Şah İsmail, ihtirasla siyasete bulaştıktan sonra, eseftir ki, Rafızîliği kabul etmeyen ve Sünnilere zarar vermesini istemeyen annesini (bittabi dayılarını) dahi öldürtecek kadar gaddarlaşır.
İdris–i Bitlisî, elbette ki böyle bir muhterisle çalışmayı izzetine ve haysiyetine yediremez.
O, kendine daha yakın bulduğu Ehl–i Sünnetten kimselerle bundan sonraki hizmetlerine devam edecekti...

Bitlisî'nin açtığı çığır

80 bin beyitlik meşhur “Heşt Behişt” (Sekiz Cennet) adlı eseriyle, Osman Gazi’den II. Bayezid’e kadarki Osmanlı tarihini yazan İdris–i Bitlisî, Yavuz Sultan Selim zamanında da meclis üyesi ve sultanın en yakın danışmanlarından biri olmuştur.
Sultan Selim, Şah İsmail üzerine yaptığı seferden önce, İdris–i Bitlisî’yi Şark’a göndererek, saldırgan Şah’ın siyasî Rafizîlik politikasına karşı, Ehl–i Sünnetten olanların ittifakını sağlamak ister.
Şarkî Anadolu’ya (Kürdistan’a) giden İdris–i Bitlisî, İttihad–ı İslâm ve uhuvvet–i İslâmiye esaslarını tahakkuk ettirmede büyük ölçüde muvaffak olur.
Bu esnada, Kürdistan’da sayıları yirmi beşi bulan Kürt Beylikleri, "istimâlet"le, yani savaşsız, çatışmasız, kendi arzu ve iradeleriyle Osmanlı ittifakına dahil olurlar...
Ve işte bu andan itibaren, Şark memleketlerinde yaşayan Kürdistan ahâlisi, hakikaten tarihinin belki hiçbir devresinde bulamadığı huzur, sükûn ve istikrarlı bir hayatı yaşamaya başlar.

Mevlânâ İdris'ten Üstad Bediüzzaman'a

Şark'taki birlik–beraberliğin kurucusu ve mimarı İdris–i Bitlisî olduğu gibi, bu ittihadın koruyucusu ve tamircisi de, ondan dört yüz sene sonra gelen hemşehrisi Bediüzzaman Said Nursî olmuştur.
İdris–i Bitlisî, Nurbahşiyye Tarikatına mensuptu; Bedîüzzaman–ı Bitlisî ise, Nur meşrebinin, Risâle–i Nur cereyanının müessisi oldu.



KISA KISA Partili Cumhurbaşkanı


CHP kurmayları, bundan sonra seçilecek cumhurbaşkanının partili de olabileceğini söyleyen Başbakan Erdoğan'ın düşüncesini, sert bir muhalefet üslûbuyla eleştirdi.
Partili bir cumhurbaşkanı, Türkiye için iyi mi, yoksa kötü mü olacağı, ayrı bir tartışma konusu. Şimdilik bu tartışmaya girmiyoruz.
Ancak, şunu kesin bir dille ifade etmeliyiz ki: 1923'ten tâ 1950'ye kadar gelen 27 yıllık süreçte Cumhurbaşkanlığı makamında oturan M. Kemal ile İsmet Paşa, aynı zamanda CHP Genelbaşkanı idiler.
Bu durum, 1950'den sonra revize edilerek bugünkü şekli aldı.

Vahim bir gösterge

Yolda yürürken kaldırım kenarına düşürülen yeni doğmuş bebek hadisesi, toplumdaki çürümüşlüğe işaret eden vahim bir göstergedir.
Bu, aynı zamanda cemiyeti "irşad ile tenvir" etmek yerine, "siyaset topuzu"nu kullanarak toplumu adam etmeyi hedefleyen bir anlayışın geldiği, geleceği noktayı işaretliyor.
Bu anlayış, cemiyetin mânevî cephesini tamir ve takviye etmek yerine, ne yazık ki, daha çok mevcut sermayesi tüketerek ayakta durma alışkanlığına sahip durumda.

.

İttihatçı kurmayların âkıbeti

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Haziran 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...
Kendi içinde bir koalisyon gibi

Mondros Antlaşması (30 Ekim 1918), Osmanlı hükûmetinin yenilgiyi kabullenmesi anlamına geliyordu.
Mağlubiyetle neticelenen bu savaşın (I. Dünya Harbi) sorumlusu olarak da, İttihat–Terakki Fırkasının üst düzey kademesi görülüyordu.
"Hatalar, günahlar başa verilir" kaidesince, onlar da bu realiteyi kabul etmiş olmalı ki, İttihatçı liderler olarak bilinen Enver, Talat ve Cemal Paşalar, 2 Kasım (1918) gecesi bir Alman denizaltısıyla gizlice yurdu terk ettiler.
Ardından, İttihatçıların tevkifine başlandı. Kaçan liderler için de, bulundukları yerde yakalanıp mahkemeye sevk edilmesi emri çıkartıldı. (Eski Sadrâzam Said Halim Paşa ise, İstanbul'un işgalinden sonra Malta'ya sürülmüş, oradan da İtalya'ya geçmişti.)
Ne var ki, gidenlerin, kaçanların hiçbiri yakalanamadığı gibi, yurda bir daha dön(e)mediler. Meselâ:
1) Talat Paşa, Berlin'de bir Ermeni terörist tarafından, vurularak öldürüldü. (15 Mart 1921)
2) Said Halim, Roma'da bir Ermeni terörist tarafından vurularak katledildi. (7 Aralık 1921)
3) Cemal Paşa, Türkiye'ye dönme hazırlıkları içindeyken, Tiflis'te iki Ermeni komitacı tarafından vurularak öldürüldü. (21 Temmuz 1922)
4) Enver Paşa, Buhara taraflarında Bolşevik Ruslarla Müslüman Türkler arasında yaşanan bir çatışma esnasında, Rus bombardımanı altında şehit düştü. (4 Ağustos 1922)
Görüldüğü gibi, yurt dışına kaçan İttihatçı liderler, gittikten sonra birlikte hareket etmediler, bir arada hiç bulunmadılar.
Demek ki, onları da ayrı ayrı değerlendirmek gerekiyor. Zira, birbirinden farklılık arz eden yönleri var.
Görüntü itibariyle de, bir cemiyet etrafında ittihat etmiş tuhaf bir koalisyonun mensupları gibiydi, İttihatçılar.

İttihatçılar, kendi kurdukları mahkemede

Osmanlı'nın son döneminde kurulan Divân–ı Harb–i Örfî (Sıkıyönetim Mahkemesinin 10 yıl arayla (1909–19) değişen karakteristik yapısı, "etme–bulma dünyası" bakımından da son derece çarpıcı bir misâl olarak tarihe geçti.
27 Nisan 1909'da Sultan Abdülhamid'i deviren ve Meşrûtiyetin canına okuyarak muhaliflerini Divân–ı Harb–i Örfî'de yargılatan İttihatçılar, kaderin garip tecellisi olarak, kendileri de tam tamına on yıl sonra aynı Divân–ı Harb–i Örfî'de yargılanmak durumunda kaldı.
28 Nisan 1919'da İstanbul'da fiilen çalışmaya başlayan mahkeme, savaş suçlusu (I. Dünya) olarak addedilen asker–sivil İttihatçıları yargılamaya başladı.
Bu günlerde, İstanbul işgal altındaydı. Sadrâzamlık makamında ise, İngiliz yanlısı Damat Ferit Paşa vardı.
Divân–ı Harb–i Örfî'de ilk duruşmaların yapıldığı günlerde, mahkemenin başkanlığını Nâzım Paşa yapmaktaydı. Ancak, daha sonra mahkemenin başkanı değişti. Nazım Paşanın yerine "Nemrut Paşa" lâkabıyla bilinen Kürt Mustafa Paşa getirildi.
Basit gibi görünen bu görev değişikliği bile, Ferit Paşanın serfuru ettiği işgalci İngiliz Yüksek Komiserliği tarafından dayatılmıştı. Nitekim, aynı işgalcilerin baskısı altında hareket eden mahkemenin kararıyla, 8 Nisan günü Boğazlıyan Kaymakamı M. Kemâl Bey, Bayezid Meydanında asılarak idam edildi.
Ona isnat edilen suç şuydu: "Ermeni tehciri'ndeki menfî tutum."
* * *
Yine işgalcilerin dayatması sonucu, tevkiflere daha evvel başlanmıştı.
Tevkif edilenler arasında eski Sadrazam Said Halim Paşa, eski Şeyhülislâm Musa Kâzım Efendi, Fethi (Okyar) Bey, Ziya Gökalp, Abbas Halim Paşa, Ahmed Emin (Yalman) gibi isimler de vardı.
İttihatçıların ileri gelenleri (Talat, Cemal, Enver...) ise, aylar öncesinden yurdu terk ettikleri için, gıyâben tevkif edildiler.
Dikkat edilmesi gereken bir nokta da şudur: Sadece İttihatçı diye bilinenler değil, işgale karşı, ya da "İngilizlere muhalif" diye bilinen hemen herkes tevkif ediliyordu.
Nisan ayı sonlarına doğru mahkemeye çıkarılmak üzere yakalananların sayısı 250'nin üzerine çıktı. Bunların arasında, meselâ Kars İslâm Şûrasının hamiyet sahibi 11 üyesi de vardı.
Yakalananların bir kısmı idamla yargılanıyordu ki, 15 Mayıs'ta İzmir'in Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilmesi, mahkemenin de seyrini değiştirdi.
İdam yerine, yakalananların çoğu İngiliz idaresindeki Malta Adasına sürgün olarak gönderilerek, doğacak tepkiler bir ölçüde hafifletilmeye çalışıldı.

Malta sürgünleri

İstanbul'da tutuklu bulunan İttihat–Terakki mensubu yaklaşık 70 kişilik bir grup, Malta adasına gönderildi. (28 Mayıs 1919)
İtalya'nın güneyinde yer alan ve bugün küçük bir ada ülkesi olan Malta, o tarihlerde bir İngiliz sömürgesi durumundaydı.
İngilizler, İstanbul'u işgal ettikten sonra, kendilerine muhalif gördükleri mevki ve kabiliyet sahibi hemen herkesi fişleyerek takibe aldılar. Bir kısmını da "kukla hükümet"in marifetiyle tutuklama cihetine gittiler.
Tutuklananların ekseriyetini İngiliz muhalifi ve "savaş suçlusu" olarak addedilen eski İttihatçılar teşkil ediyordu.
Ancak, en az İttihatçıların toplamı kadar başka fikirden kimseler de vardı, tutuklananlar arasında.
Böylelikle, Malta sürgünlerinin sayısı çoğaldı ve yekûnu 150'ye vasıl oldu.

Esirler takas edildi

1919'un 28 Mayıs'ında başlayan tutuklama ve sürgünler, 1920'nin Kasım ayı sonlarına kadar devam etti. Sürgünlerin serbest bırakılmasına ise, ancak 23 Ekim 1921'de başlanabildi.
Aslında, Malta sürgünlerini bu tarihte serbest bırakmaya da İngilizlerin niyeti yoktu. Ancak, Anadolu'yu işgal etmekle meşgul bazı askerlerinin de Millî Kuvvetler tarafından esir edilmesi, İngilizleri hiç istemedikleri bir noktaya getirmiş oldu.
Ankara hükümetiyle bir anlaşma/uzlaşma eğilimine giren İngiltere, 23 Ekim 1921 tarihi itibariyle elindeki sürgünleri Anadolu'daki esirlerle takas etmeye razı oldu.
Takas işlemi, aylarca devam etti. Malta'ya sürgün edilen meşhûr İttihatçılardan bazılarının isim ve ünvanları şöyle:
Ali Fethi Okyar: Mebus, Eski Dahiliye Nazırı; M. Kemal'in yakın adamlarından.
İsmail Canbulat: Eski Dahiliye Nazırı; 1926'da İzmir Sûikasti bahanesiyle yargılanarak idam edildi.
M. Şükrü Bleda: Burdur mebusu, İttihat–Terakki Genel Sekreteri.
Şükrü Kaya: Mülkiye Müfettişi; Cumhuriyet döneminde İçişleri Bakanı.
Said Halim Paşa: Eski Sadrâzam; Türkiye'ye dönmeyenlerden.
Ziya Gökalp: Ergani mebusu, üniversite hocası; M. Kemal'in "fikrimin atası" dediği Kürt asıllı Türkçü.
Kara Vasıf: Karakol Cemiyeti kurucusu.
* * *
Maltaya sürgün edilen meşhûr olmuş diğer bazı isimler ise şunlar:
Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi: Şeyhülislâm; eski başbakanlardan Suat Hayri Ürgüplü'nün babası.
Ahmet Ağaoğlu: Afyonkarahisar mebusu, Darülfünûn hocası, yazar.
Rauf Orbay: Mondros Mütarekesini imzalayan eski Bahriye Nazırı, Sivas mebusu; bilâhare (1923) Başbakan ve 1924'te TCF'nin kurucularından.
Cevat Çobanlı: Komutan; Çanakkale ve İstiklâl Harbi kahramanlarından.
Süleyman Nazif: Eski Musul ve Bağdat valisi, şair–yazar; İstanbul'un işgali üzerine kaleme alınan ve gizlice basılan "Kara bir gün" başlıklı makalenin yazarı.

.


.

İşgale karşı fikrî mücadele

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


15 Haziran 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları...
Meskûn mahalde, silâh patlatılmaz

Mondros Mütarekesi'nin (30 Ekim 1918) imzalanmasıyla birlikte, Osmanlı Devletinin düşman kuvvetler karşısında hem mağlubiyeti, hem de teslimiyeti resmen tescil edilmiş oluyordu.
Bu fecî durum, Bediüzzaman Hazretlerini son derece müteellim ve müteessir ediyordu. Onun bu halini görüp soranlara ise, gelişmeleri ve âkıbeti hayra yoran şu hikmetli izâhat ile cevap veriyordu: "Ben kendi elemlerime tahammül ettim. Fakat, ehl–i İslâmın eleminden gelen teellümât beni ezdi. Âlem–i İslâma indirilen darbelerin, en evvel kalbime indiğini hissediyorum. Onun için bu kadar ezildim... Fakat bir ışık görüyorum ki, o (ışık) elemlerimi unutturacak, inşaallah." (Tarihçe–i Hayat, s: 123.)
Limni Adasının Mondros Limanı'nda imzalanan antlaşma maddelerinin ne anlama geldiğini çok iyi kavrayan Üstad Bediüzzaman, yakında başlayacak olan bir sinsi istilâ hareketine karşı takınılması gereken stratejik tavrı derhal belirler ve Hutûvât–ı Sitte isimli eserini yazmaya koyulur.
Gizlice basılıp dağıtılan bu eser, esasında işgalci kuvvetlerin bütün dessas propagandalarını kırarak plânlarını tarûmar eder. Bir bakıma, onların kendilerini halka, ulemâya, hükümet ve bürokrasiye kabul ettirme gayretlerini boşa çıkartır.
İşte, İstanbul'u hedef alan işgal kuvvetlerine bağlı harp gemilerinin tam da Çanakkale Boğazı'ndan girerek Milli Kuvvetlerle çatışmaya girdiği günlerde neşredilen bu kitap, aynı zamanda Millî Mücadele hareketi lehinde yayınlanmış "ilk eser" ünvanına sahip olur.
Evet, Eşref Edib'in gayretleriyle Sebilürreşâd matbaasında gizlice basılan ve yine gizlice dağıtılan bu eser, muhtemelen Kasım ayının daha ilk günlerinde neşredilmiş. Zira, bu kitabın yayınlanmasıyla ilgili olarak, Çanakkale'de yaşanan bir muharebeden söz ediliyor ki, bu şu demektir: Antlaşma gereği, işgal kuvvetlerine bağlı harp gemileri boğazdan geçiş yaparak İstanbul limanlarına gidecek ve ateşkes süresi boyunca genel asayişi sağlayacak; herhangi bir askerî müdahaleyi bastırmaya çalışacak...
İşte, sözde bu maksatla Çanakkale Boğazına yüklenen işgal gemileri, henüz teslim olmayan Osmanlı istihkâm birlikleri ile onlara destek veren Millî Mücadele milislerinin mukavemetiyle karşılaşır. Ne var ki, bu dehşetli istilâya o esnada güç yetirilemez ve gemiler boğazdan geçerek İstanbul'a doğru yol alır.
Hem bu acı ve fecî hadiseye işaret eden, hem de devamındaki gelişmelere ışık tutan Tarihçe–i Hayat isimli eserde yer alan ifadelerin bir kısmı şöyle: "Bediüzzaman Hutûvât–ı Sitte'yi neşrettiği zaman, Çanakkale'de muharebe oluyordu... İstanbul'un işgalini müteakip, İngiliz başkumandanına bu eser gösterilir ve Bediüzzaman'ın bütün kuvvetiyle aleyhte bulunduğu kendisine ihbar edilir. O cebbar kumandan, îdam kararıyla vücudunu ortadan kaldırmak istedi ise de; fakat, kendisine Bediüzzaman îdam edilirse bütün Şarkî Anadolu İngiliz'e ebediyen adavet edeceği ve aşîretler her ne pahasına olursa olsun isyan edecekleri söylenmesi üzerine, birşey yapamaz." (Age. s. 128)
İstanbul'a giren İngiliz yönetimindeki işgal kuvvetleri, çevirdikleri plân ve desîselerle, şeyhüislâm dahil bir kısım ulema ve medrese hocalarını bile lehlerine çevirmeye çalışır. Tâ ki, burada tutunabilsin ve işgali daimî hale getirebilsin.
Onların hesabına göre, İstanbul'u ele geçirmeleri halinde, Anadolu da dize gelecek ve ülke bütünüyle işgal edilebilecekti.
İşte, bu dehşetli plânı bozanların başında Üstad Bediüzzaman'ın geldiğini görmekteyiz. Zira, yapmış olduğu ilmî/fikrî çalışma ile, işgalcilerin İstanbul'da tutunacak bir taban bulmasını engellemiş, hatta onlara karşı şiddetli bir nefret ve husumet dalgasının uyanmasına sebebiyet vermiştir.
Bu, hiç silâh kullanmadan ve tek bir mermi dahi atmadan işgale karşı yapılan yeni bir mücadele tarzıydı. Zaman geçtikçe, yerleşik alanda sürdürülen bu mücadele metodunun ne kadar haklı ve isabetli olduğu daha iyi anlaşılır hale geldi.
Evet, silâhlı mücadele cephede ve sınır hattında yapılır. Sivil yerleşim sahasında ise, fiilden ziyade fikir mücadelesi geçerli. Ki, Üstad Bediüzzaman da bunu yapmış: Kafkas Cephesinde silâhla vuruşurken, işgal altındaki İstanbul'da ise kitapla vuruşma metodunu benimsemiş.

Tehlikenin büyüğü İstanbul'daydı

Millî Mücadele hareketi zafere, başarıya ulaşıncaya kadar İstanbul'da kalarak mücadelesini sürdürmek isteyen Bediüzzaman Said Nursî, büyük takdir gördüğü Millet Meclisi tarafından da Ankara'ya dâvet edilir.
Fakat o, bu dâvete hemen icabet etmez. Cevap olarak da şu izahatta bulunur: "Ben, tehlikeli yerde mücahede etmek istiyorum. Siper arkasında mücahede etmek hoşuma gitmiyor. Anadolu'dan ziyade burayı daha tehlikeli görüyorum." (Tarihçe–i Hayat, s. 124)
Said Nursî, işte bu gerekçeyle 1922 yılı sonlarına, yani zafere ulaşılıp Lozan görüşmeleri başlayıncaya kadar İstanbul'da kalır; sonra Ankara'ya gider. (Bkz: 9 Kasım 1922 tarihli Zabıt Ceridesi/Meclis Tutanağı.)
Durum gerçekten de öyle midir? Yani, İstanbul'daki tehlike Anadolu'daki tehlikeden daha mı büyüktü?
Evet ve hiç tereddütsüz öyleydi. Ne var ki, bu açık ve yalın gerçeği yine de kavramakta zorlananlar olabilir. Onun için, bazı ayrıntılara girerek yaşanan vahameti açıklamakta fayda var.
* * *
Şu önemli hususu hemen ifade edelim ki, İstiklâl Harbi müddetince Anadolu'ya sevk edilen bilumum silâh ve mühimmatın kaynağı İstanbul'dur.
Asırlardan beridir, Osmanlı'nın hemen bütün silâh ve mühimmatı İstanbul'da imal edildiği gibi, en büyük silâh depoları ve cephanelikler de İstanbul'daydı.
İşte, harp san'atını gayet iyi bilen bu milletini isimsiz kahramanları, işgal altındaki İstanbul'da bulunan bütün bu cephanelikleri gizlice boşaltarak Anadolu'daki Kuva–yı Millîye birliklerine ulaştırmaya çalışmışlardır. Bir kısmı karayoluyla giden bu mühimmatın ağırlıklı kısmı ise, İnebolu Limanı üzerinden deniz yoluyla sevk edilmiştir.
İstanbul'un bu yardımı olmasaydı, Anadolu'da kim nasıl, ne ile ve nereye kadar harp edecekti? Bu noktayı iyi düşünmek lazım.
* * *
Öte yandan, İstanbul'u işgal eden kuvvet, hiç tereddütsüz Anadolu'yu işgale girişen kuvvetlerden çok daha büyük, üstün ve etkili bir durumdaydı. Zira, Anadolu'nun muhtelif bölgelerine musallat olan İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan kuvvetleri arasında koordineli bir işbirliği yoktu. Birbirinden kopuk ve bağımsız şekilde hareket ediyorlardı. Her biri kendisi için çalışıyordu. Bu da onların kuvvetini zayıflatıyordu.
Bununla beraber, Anadolu'daki mücadele, daha ziyade cephe savaşı şeklindeydi. Dolayısıyla, mukavemet kolaydı.
İstanbul'da ise, durum çok da vahimdi. Zira, bütün işgalci devletlerin kuvvetleri ittifak etmiş ve İngiliz öncülüğünde bir Yüksek Komiserlik birimi kurmuşlardı.
Ayrıca, daha ilk etapta sayısı yetmişi bulan harp gemileri ile İstanbul Boğazı dahil hemen bütün limanlar işgal edilmiş, karaya silâhlı birlikler çıkarılarak şehirin bütün kontrol noktaları ele geçirilmişti.
Zalimane işgal ve baskı bir yana, İngilizler, ayrıca basın–yayın yoluyla da telkinlerde bulunarak kendini halka, âlimlere, entelektüel tabakaya ve hükümet erkânına kabul ettirmeye çalışıyordu.
Padişah, Sadrâzam ve Şeyhülislâm başta olmak üzere, üst yönetimin tamamı İngilizlere–istemeyerek de olsa–boyun eğmiş ve adeta işgalcilerden habersiz hiçbir iş yapamaz hale gelmişlerdi. Hatta öyle ki, Samsun'a gidecek olan Bandırma Vapuru'yla seyahat edecek muvazzaf paşaların listesi dahi, işgalci İngilizler'e onaylatıldıktan sonra nihaî şeklini almıştır.
* * *
Önemli bir başka nokta da şudur: Kuva–yı Millîyi birliklerinin Anadolu'da çarpıştığı işgalci güçler, İstanbul'a nazaran az ve zayıf durumdaydılar. Üstelik, coğrafî şartları yeterince bilmediklerinden, ürkek davranıyorlardı. Mukabele gördüklerinde, derhal geri çekilme ihtiyacını duymaktaydılar. Yunan askerleri hariç, diğerlerinin tamamı çabuk püskürtüldü.
Batı Anadolu'dan harekete geçen Yunan kuvvetlerine mukabil, İstanbul'da ise, Yunanistan'ı beşe katlayan İngiliz ve müttefik işgal kuvvetleri vardı. Bunlar, şayet İstanbul'u işgal ile burada tutunabilselerdi, hiç şüphesiz Anadolu'ya da el atacak ve ortaya çok daha dehşet verici bir manzara çıkacaktı.
İşte, büyük işgal ittifakının hem silâh, hem de yayın ve propaganda yoluyla ele geçirmeye çalıştığı İstanbul'u daha tehlikeli bulan Bediüzzaman Said Nursî, hayatını tehlikeye atarak burada mücadele etti. Yaptığı bu mücadele ile, hem işgalcilerin planlarını bozdu, hem de İstanbul'da taban bulmalarını imkânsız hale getirdi.
Bediüzzaman'ın bu olağanüstü hizmetini takdir eden Ankara hükümeti, ısrarlı dâvetlerle onu Ankara'ya celp etmek istiyordu. Said Nursî ise, tehlike bütünüyle bertaraf olduktan sonra İstanbul'dan ayrılarak Ankara'ya gitti.

.




Mağrur Allenby, kin ve intikam peşinde

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


18 Haziran 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları...
Menfî cereyanlarla ilgisi yok

Birinci Dünya Savaşının sonu ile İstiklâl Harbinin başlangıcını teşkil eden 1918 ile 1919 yılları, yakın tarihimizin en az bilinen ve bazı hadiseleri hemen hiç bilinmeyen safhalarından birini teşkil ediyor.
Resmî tarih anlayışı, kronolojik olarak da M. Kemal'in "Nutuk" isimli hatıratına endeksli olduğu ve bu sebeple 19 Mayıs 1919'dan önceki süreyi umursamadığı için, sonra gelen nesiller kendi tarihinden mahrûm şekilde yetiştiler.
Meselâ, bugün insanlarımızın acaba yüzde kaçı, işgalci İngiliz kuvvetlerinin mağrur kumandanı General Allenby'in Kudüs, Şam, Halep, İstanbul ve Kahire'de yaptıklarını biliyor?
Bugün acaba kaç kişi, bu gaddar kumandan ile Suriye–Filistin Cephesindeki Yıldırım Ordularına (4., 7., ve 8. Orduları) kumanda eden Mustafa Kemal arasındaki münasebetin asıl mahiyetini biliyor?
Keza, bugün kaç insanımız Suriye'deki "Nablus Hezimeti"nin içyüzünü biliyor?
Ne yazık ki, cevabı kitleler tarafından bilinmeyen daha yığınla sorular var...
Biz de burada kendi imkân ve kabiliyetimiz ölçüsünde, tarihimizin, bilhassa yakın tarihimizin bilinmesi gereken, ancak pek bilinmeyen hakikatlerine projektör tutmaya çalışıyoruz.

General Allenby, İstanbul'da

M. Kemal yönetimindeki Filistin–Suriye Cephesini "yıldırım" hızıyla çökerten İngiliz general Allenby, 7 Şubat 1919'da İstanbul'a geldi.
"İşgal Orduları Kumandanı" sıfatıyla İstanbul'a gelir gelmez, ayağının tozuyla Osmanlı Hükûmetine nota verdi, ardı ardına muhtıralar verdi: "Şunu şöyle yapın; bunu böyle yapmayın!" diyerekten...
Bu işgalcinin İstanbul'daki marifetleri bununla da sınırlı değil.
Ne aciptir ki, General Allenby'in SadrâzamTevfik Paşaya yaptığı telkinlerden birinin M. Kemal Paşa ile ilgili olduğuna dair kuvvetli rivâyetler var.
Bir tanesi Halide Edib'e (Adıvar) de dayandırılan bu rivâyetlere göre, Tevfik Paşa ile görüşen Allenby, Mondros Mütarekesi şartlarının yerine getirilmesi için, M. Kemal Paşanın özel yetkilerle donatılarak, "asayiş ve düzeni sağlamak" üzere Anadolu'ya gönderilmesini teklif ediyor.
Daha çok yabancı kaynakların bildirdiğine göre (İngiliz savaş belgeleri), M. Kemal ile Allenby, 1918 yılı sonlarında Filistin–Suriye Cephesinde görüşüp tanışmışlar. Aralarında çatışıyormuş gibi görünmelerine rağmen, Allenby'in M. Kemal'i takdir ettiği ve ona güvendiği için, onun Anadolu'ya özel yetkiyle gönderilmesini istiyor.
Zaten, netice de öyle oluyor. Zira, İngilizlerin onay vermeyeceği kalabalık bir subay heyetinin Bandırma Vapuruyla işgal altındaki İstanbul Boğazı'ndan geçmesi imkân ve ihtimâl dışıdır.

Fatih'ten intikam alıyor

Kudüs dahil Filistin topraklarını işgal eden General Allenby, 11 Aralık (1918) günü Şam'a gelip "Kudüs Fatihi" Selahaddin–i Eyyübî'nin türbesine gidiyor ve ayağıyla mezarına basarak şunları söylüyor: "Kalk Selahaddin. Bak, biz yine geldik!"
İşte, bu mağrur kumandan, aynı edâ ile İstanbul'a gelip bu kez Sultan Fatih'e nispet yaparcasına, at üzerinde şehri turlayarak, işgal rüzgârıyla "Hey Fatih! Bak, biz yine geldik" havasını estiriyor.
Sultan Fatih'e, Sultan Selahaddin'e bu derece kin kusan, Filistin topraklarını Yahudilere peşkeş eden bu gaddar generalin, bir Osmanlı paşasına duyduğu yakın ilgi ve itimadın sırrı bir türlü anlaşılamadı gitti.

İsrail'de Allenby sevgisi

İstanbul'dan Kahire'ye giden işgal kuvvetleri komutanı General Allenby, Osmanlı'dan kopan Müslüman ülke ve toplulukların tekrar geri dönmemesi, yani Türklerle bir daha ittifaka girmemesi için, bölgede var gücüyle çalışmaya koyuldu.
Bölgede yaptığı ilk icraatlerden biri, Arap kökenli kabile reislerini Türklere ve Osmanlılara karşı İngiliz saflarına almak oldu. Arapların bir kısmını Osmanlıya düşman etti.
İkinci büyük icraati ise, Filistin topraklarını tedricî bir sûrette Yahudilere açmak oldu.
Evet, 1917'den itibaren işgal edilmeye başlanan Filistin toprakları, bir daha Filistinlilere iade edilmedi.
Bu mukaddes beldelerdeki işgal, istilâ ve Yahudilere peşkeş faaliyetine Birinci Dünya Savaşı esnasında başlandı ve kademeli şekilde demografik değişikliğe gidilerek, İkinci Dünya Savaşı sonrasına gelindiğinde, bu toprakların üzerinde bir Yahudi devletinin kurulmasını sağlamak için, gerekli bütün tedbirler alındı ve tamamlandı.
İşte, 1948'de kurulan İsrail devletinin temel harcını atan General Allenby ismi, bugün de İsrail'de en çok sevilen bir İngiliz subayıdır.
Nitekim, İsrail'deki önemli bazı noktalara onun ismi verildi.
Meselâ, Tel Aviv'deki bir ana caddenin ismi "Allenby Street"tir.
Keza, İsrail ile Ürdün arasındaki Şeria Nehri üzerinde geçiş noktasını teşkil eden köprünün ismi "Allenby Köprüsü"dür.
Bu ve benzeri işaretlerden de anlaşılıyor ki, General Allenby, İsrail'de ve bilhassa Yahudiler arasında çokça sevilen bir isim.
Anlaşılmayan nokta ise, bu İngiliz generalinin Yahudilere duyduğu sevgi ve yakınlığın sırrı...
..............................................
(Konuyla ilgili daha geniş bilgi için bkz: "General Allenby'nin Hatıratı", Yrd. Doç. Faruk Yılmaz; Kitap Yurdu, 2003, ISBN:9758736183)



KISACA Meclis–i Mebusan'ın feshi


Sultan Mehmed Vahdeddin, savaş mağlûbiyetinin hâsıl ettiği moralsizlik ve işgal kuvvetlerinin de artan baskıları neticesi, Meclis–i Mebusan'ı feshetti.
Bu, Sultan Vahdeddin'in Meclis hakkında yapmış olduğu ilk fesih kararıydı.
Nitekim, 11 Nisan 1920'de de aynı durum tekrarlanmış oldu.
Yine aynı padişahın fermanıyla, ancak işgalci İngiliz kuvvetlerinin dayatması sonucu, son Osmanlı Meclis–i Mebusanı da feshedilmiş oldu.
İlk Meclis feshiyle, aslında işgalcilere bir nevî cesaret vermiş ve onlara Osmanlı idaresine müdahale etme kapısını aralamıştı.
Sultan Vahdeddin, bu uygulamayı kerhen ve istemeyerek yapmış olsa bile, netice itibariyle bunun yanlış olduğu aşikârdır.
Zira, işgal güçlerinin hoşuna gidecek, onların elini güçlendirecek ve en mühimi de sultanı yalnızlaştıracak bir politikaydı, bu.
Taviz tavizi çeker kaidesince, ne yazık ki Meclislerin feshedilmesi, daha büyük tavizlerin koparılmasını netice verdi.
Bu sebeple de, İstanbul ve Anadolu'nun birçok merkezi yaklaşık dört yıl müddetle kanlı işgal ve istilâ vak'asına şahit oldu.

.
Savaş sonrası için tasarlanan Wilson Prensipleri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


19 Haziran 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları...
Birinci Dünya Savaşının dördüncü yılında (1918), savaşa katılan hemen bütün devletler yorgun ve bitap düşmüştü. Bu halsizliğe paralel olarak, savaşın içindeki milletlerde de, savaştan nefret ve barışa hasret yönünde gelişen duyguları kabardıkça kabarmıştı.
İşte, tam bu esnada, savaşa sonradan katılan Amerika Birleşik Devletleri tarafından ortaya yeni bir formül atıldı. 14 maddeden müteşekkil bu formülün adı "Wilson Prensipleri"ydi: Maddelerin özünde ise, milletlerin huzuru, barışı ve ülkelerin bağımsızlığı vurgulanıyordu.
8 Ocak 1918 günü, bu prensipler ABD Başkanı W. Wilson tarafından asıl maksadını taşıyan bir mesajla birlikte Amerikan Kongresine gönderildi.
Maddeler, kongrede tek tek okundu ve genel kabul gördü. Ancak, yine de bazı hususlar eksik veya yetersiz bulundu.
Bunun üzerine, Başkan Wilson 11 Şubat'ta prensipler manzumesini 27 maddeye çıkartarak, buna nihaî bir şekil verdi.
Aynı gün yaptığı açıklamada "Devletlerin yeni topraklar alamayacakları; savaş tazminatı ve cezaî tazminat alınamayacağı; milletlerin kendi geleceklerini kendi iradeleriyle ortaya koyması" yönündeki prensip ve görüşlerine açıklık kazandırmış oldu.
İşte, tarihe geçen o prensiplerin bir özeti:
1– Barış antlaşmaları açık ve şeffaf biçimde yapılmalı, gizlilik terk edilmeli.
2– Karasuları dışındaki denizlerde dolaşım, savaşta ve barışta hür olmalı.
3– Milletler arasındaki iktisadî engeller kaldırılmalı, serbest ticarete izin verilmeli.
4– Milletler, iç güvenliği sağlamaya yetecek miktarın dışında silâhlanmaya gitmemeli. Bunun için garantiler verilmeli.
5– Bağımsızlık yolu açılmalı ve sömürge topraklarında yaşayan halklara kendi kaderini belirleme hakkı verilmeli.
6– Rusya topraklarındaki yabancı birlikler ayrılmalı ve devletlerin de yardımı ile Rusya'ya kendi gelişimini sağlama imkânı verilmelidir.
7– Almanya, işgal ettiği Belçika topraklarını boşaltmalı ve burada savaş öncesi durum yeniden tesis edilmeli.
8– Almanya, işgal ettiği Fransız topraklarını derhal boşaltmalı.
9– İtalya'nın sınırları millî esaslara uygun olarak yeniden düzenlenmeli.
10– Avusturya–Macaristan İmparatorluğu halklarına kendi kaderini tayin hakkı sağlanmalı.
11– Romanya, Sırbistan ve Karadağ toprakları boşaltılmalı ve Sırbistan'a denize açılma imkânı verilmeli.
12– Osmanlı İmparatorluğunun Türk olan kısmına istiklâl hakkı tanınmalı. Çanakkale Boğazı, bütün milletlerin ticaret gemilerine açık olmalı ve bu husus garanti altına alınmalı.
13– Bağımsız bir Polonya kurulmalı ve Baltık Denizine açılmalı.
14– Büyük–küçük, bütün devletlere siyasî bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini karşılıklı olarak garanti altına alma imkânını sağlamak maksadıyla, milletlerarası bir teşkilât kurulmalı. (Bu son madde, BM'nin teşkiline giden yolu açmaya yöneliktir.)

Prensiplerin etkileri

Savaşa katılan devletler arasında barış görüşmelerinin başlamasını tetikleyen Wilson Prensipleri, etkisini ilk etapta Avrupa devletleri arasında gösterdi.
Almanya, Fransa ve İngiltere arasındaki barış görüşmelerinde, bu prensiplerin çok büyük rol oynadığını kabul etmek gerek.
Osmanlı Devleti ise, Wilson Prensiplerine ilk başta sıcak bakmadı.
Ancak, 1918 yılı sonlarına doğru hem yalnız, hem de çaresiz kaldığını görerek, bizzat kendisi harekete geçerek bu prensipler çerçevesinde hasımlarıyla bir barış görüşmesi talebinde bulundu.
İşte, 30 Ekim 1918'de yapılan Mondros Ateşkes Antlaşması, bu talebin bir neticesi oldu.
Ne var ki, ateşkes antlaşmasının kâğıt üzerindeki şartları gibi, bunların uygulanması safhasında da karşı taraf (İtilâf devletleri) hiçbir kànun–nizam tanımaksızın hareket ettiler ve bildiklerini okumaya devam ettiler.
İstanbul, Musul, İzmir, Trakya ve Anadolu'yu çepeçevre saran işgal hareketleri, özellikle İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlıların, ateşkes antlaşmasından ne anladıklarını açıkça ortaya koyuyordu.

Wilson Prensipleri Cemiyeti

Bu ismi alan cemiyet, 14 Ocak 1919'da İstanbul'da kuruldu.
Cemiyetin nihaî maksadı, Avrupa'dan ziyade Amerika'nın desteğini almak ve geleceğin Türkiye'sini ABD mandacılığı altında adım adım bağımsızlığa doğru götürmek.
Cemiyetin kurucuları arasında ise, şu isimler var: Halide Edip, Celalettin Muhtar, Ali Kemal, Refik Halid, Celal Nuri Bey, Necmeddin Sadık, Cevat Bey, Ahmet Emin (Yalman) ve Yunus Nadi.
Ekseriyeti gazeteci olan bu cemiyetin kurucuları, Başkanı Wilson'a gönderdikleri mektupta özet olarak şunu ifade ettiler: "Türk aydın ve ileri gelenleri 'Türk Wilsoncular Birliği' adını verdikleri bir teşkilât kurdular. Maksatları, dünyada yeni bir devrin müjdecisi olan ABD'nin büyük başkanına müracaat etmek olup, onun başında bulunduğu devletin yakın desteğini sağlamaktır. Arzumuz, nihaî bağımsızlığımızı sınırlayacak bir vâsilik (mandacılık) olmayıp, gelişmemiş ve geri kalmış bir milleti milletler topluluğunda şerefli bir yere yükseltecek bir eğitim faaliyetini (15–25 yıl gibi) ABD'nin destek ve himayesi ile sağlamaktır."



İŞGALCİ Fransız General Luis Franchet

Bir gün evvel (7 Şubat 1919) İstanbul'a gelen işgal kuvvetleri komutanlarından İngiliz general Allenby'den sonra, Fransız General Louis Franchet de geldi.
İstanbul'daki Rum, Ermeni ve Yahudi tebaadan kimseler, General Franchet'i coşkun tezahüratla alkışlayanlar arasında yer aldı.
Osmanlı hükümet merkezinde biraraya gelen yüksek rütbeli ecnebi komutanlar, İstanbul başta olmak üzere, Anadolu'nun tamamını işgal ve bölüşme planları üzerinde görüşmelerde bulundular.
Ne var ki, aralarında kısmî ihtilâflar çıktı. General Franchet'in zaman zaman İngilizlere karşı Osmanlı tarafını tutma eğilimi göstermesi de bu yüzden olsa gerektir.

Hayat mâcerası
1858 doğumlu olan Fransız general Luis Franchet (d'Esperey) I. Dünya Savaşı esnasında, önce Doğu Ordular Grubuna (1916), ardından Kuzey Ordular Grubuna (1917) komuta etti.
1918'de ise, Doğu Müttefik Orduları Başkomutanı olarak, Bulgaristan'a karşı hazırladığı saldırı plânını gerçekleştirerek Tuna boyuna kadar gelip dayandı.
8 Şubat'ta işgal altındaki İstanbul'a gelen Franchet, ayağının tozuyla Sadrâzam Tevfik Paşaya bir ültimatom vererek, bazı Osmanlı aydınlarının ve politikacılarının derhal tutuklanmasını, aksi halde İstanbul'u resmen ve fiilen işgale kalkışacaklarını bildirdi.
Tecrübeli bir devlet adamı olan Tevfik Paşa ise, diplomasi sanatını kullanarak İngilizlerle Fransızların birlikte hareket etmesine mani olmaya çalıştı. İşgal koalisyonunda yer alanlar arasında İngilizler başta geliyordu. Hemen herşey ancak onların tasdikine bağlıydı.
Bunu hazmetmeyen Fransızlar ise, Osmanlı hükümetiyle ipleri daha fazla germekten vazgeçti.
L. Franchet, 6 Nisan 1920'de Cafer Tayyar Paşa ile Edirne'de bir görüşme yaptı. Bu durum, Fransızların İngilizlerle tam bir ittifak içinde olmadıklarını gösterdi.
1921'de mareşallik rütbesine yükseltilen Franchet, Kuzey Afrika Orduları Müfettişliği göreviyle Afrika'ya gönderildi.
1942'de Fransa'da öldüğünde, ülkesi Alman ordularının işgali altındaydı.

.

Doğudan batıya işgal hareketleri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


20 Haziran 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...
1918 yılı başında Osmanlı ve müttefikleri karşısında Kafkas Cephesinden geri çekilmek zorunda kalan Rusya, Brest–Litovsk Antlaşması gereği Kars, Artvin ve Batum'u Osmanlı'ya terk etti.
Ne var ki, bölgedeki Ermeni birlikleriyle yaşanan gerginlikler hız kesmeden devam ediyordu.
Nisan ayının ilk haftasından itibaren Kars'ı işgal etmeye başlayan İngiliz kuvvetleri, bu önemli serhat şehrinin idaresini Ermenilere teslim etmek istiyorlardı.
Neticede, İngilizlerden alenî destek ve teşvik gören ve Ruslardan da cesaret alan Ermeniler, 19 Nisan 1919'da Kars ve çevresini işgal ettiler.
İşgalin hemen ardından da Müslüman katliâmını başlattılar.
Oysa, Millî Mücadelenin ilk şanlı direniş hareketlerinden birisi Kars'ta sergilenmişti.
Mondros Mütarekesinden hemen sonra, yani 5 Kasım 1918'de "Kars Millî İslâm Şurâsı Merkez–i Umumisi" teşkil edildi. Bu şurânın şubeleri ise, başta Ardahan olmak üzere yakın merkezlerde sür'atle teşekkül ettirildi.
Yaklaşık altı ay müddetle bu bölgeyi Rus, Ermeni, Gürcü ve İngiliz işgalcilerinden korumaya çalışan Kars Millî İslâm Şurâsı, Nisan 1919'dan itibaren dayanılmaz derecede sıkıntılı günler geçirmeye başladı.
Devlet ve hükûmet merkezinden buraya herhangi bir yardım yapılamıyordu.
Etraf, bütünüyle işgalci güçler tarafından kuşatılmış durumdaydı.
Şark Cephesine (15. Kolordu) gönderilen Kâzım Karabekir, 19 Nisan'da Trabzon'a ancak ulaşabildi.
(NOT: 30 Nisan'da Erzurum'a doğru hareket ediliyor. Uzun süren çalışmaların ardından, işgalcilere karşı taarruz harekâtı başlatılıyor.)
* * *
13 Nisan 1919'da Kars ve çevresinin idaresini ele geçirdiğini duyuran İngiliz işgal kuvvetleri, Millî İslâm Şurâsı merkezine de ânî bir baskın düzenleyerek 12 kişiyi tutuklattı.
Tutuklananlar önce Batum'a, bilâhare Malta Adasına sürgün edildiler.
Müslüman nüfusa yönelik katliâmlar, işte bu merhaleden sonra daha da hız kazandı.
Sahipsiz, çaresiz ve imkânsız duruma düşen Kars çevresindeki Müslümanlar, 19 Nisan'da başlayan Ermeni istilâsına teslim olmak durumunda kaldı.
Ermeni çeteciler etrafta katliâm yaparlarken, intikam damarları depreşen Hıristiyan Gürcüler de, aynı yöntemlerle Ardahan ve Posof'u ele geçirerek, onlar da savunmasız ve perişan durumda kalan Müslüman halka kan kusturmaya yöneldiler.
Böylelikle Kars, Ardahan ve çevresinde aylarca sürecek olan bir kanlı işgal süreci başlatılmış oldu.
* * *
Bölgenin işgali, Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Millî Kuvvetlerin 30 Ekim 1920 tarihinde gerçekleştirdiği püskürtme harekâtına kadar devam etti.
Yani, Mondros Mütarekesi'nden tam tamına iki yıl sonrasına kadar...
Ayyıldızlı bayrak, Kars Kalesine Besmele–i Şerife ile işte o gün yeniden çekilmiş oldu.
* * *
Kars'ta verilen şanlı mücadele üzerine yazılmış birçok destanımız, o bölgenin ruh halini yansıtan birçok türkümüz var.
Bilvesile, Kâtibî isimli ozana ait bir Kars türküsünü hatırlayalım:

Sana bir nasihatım var
Gel yanıma hele gardaş
Uzaktan arayıp gezme
Gitme elden ele gardaş

Harama sürme elini
Kötüden sakın kendini
Bazen hıfzeyle dilini
Dilden gelir belâ gardaş

Dinle okunan Ferman'ı
Bulasın derdine dermanı
Tersi savurma harmanı
Dane gider yele gardaş

Kâtibî'm geldim cihana
Şükür olsun ol Subhan'a
Halin arzeyle Sultan'a
Mihnet etme kula gardaş




İZMİR Yunan'ın da işgal hevesi depreşti


Birinci Dünya Savaşından mağlûp çıkan Osmanlı Devletine en zayıf olduğu bir zamanda saldıran Yunanistan, 15 Mayıs 1919'da İzmir limanlarına asker çıkardı ve şehri işgal etmeye başladı.
Yunan kuvvetlerinin, bu hareketi kendi başlarına yapmadıkları kesindi.
Arkalarında hem İtalya, hem de İngiltere'nin destek ve himayesi vardı.
1911'de Ege'deki 12 adayı zapt ederek bölgede nüfuz sahibi olan İtalya, elinde tuttuğu adalardaki kuvvet dengesini zaman içinde Rumlara ve Yunanlılara kaydırdı. Tıpkı, İngiltere'nin 1878'den beri Kıbrıs'ta ve 1917'den sonra Filistin'de yaptığı gibi.
* * *
Anadolu'yu işgale hevesli ülkeler, Mondros Ateşkes Antlaşmasından (30 Ekim 1918) sonra bu heveslerini tatbik sahasına koymaya girişti.
Bu cümleden olarak, Yunanistan da İzmir'den başlayarak Anadolu'nun iç kesimlerine doğru işgal ve istilâ harekâtını başlattı.
Yunanistan'ın böyle bir taarruzda bulunmaya aslında ne cesareti vardı, ne de gücü.
Ne var ki, arkasında İngiltere gibi o günlerin en güçlü bir devleti bulunuyordu.
Zaten, İngiltere'nin kendisi de Osmanlı'nın başkenti İstanbul'u, Doğu'da ise Kars ve çevresini aynı günlerde resmen ve fiilen işgal etme plânını yürürlüğe koymuş durumdaydı.
* * *
İzmir'in işgali 9 Eylül 1922'de son buldu. Millî Kuvvetler, o gün İzmir'e girerek şehri teslim aldı.
Fakat ne yazık ki, düşman kuvvetleri tarafından şehrin birçok bölgesi giderayak yakılmış, yıkılmış bir vaziyette idi.


.
İşgale karşı direniş mitingleri

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


21 Haziran 2012, Perşembe
Yakın Tarih Yazıları...
Mondros Ateşkes Antlaşmasının ardından Çanakkale Boğazından geçerek İstanbul Limanlarına gelip demirleyen İngilizlerin öncülüğündeki altmış–yetmiş parçalık ecnebi donanması, karaya asker çıkararak önceden sinsice hazırlamış oldukları işgal planlarını adım adım tatbik sahasına koymaya başladılar. Sadece İstanbul'u değil, Anadolu'nun muhtelif bölgelerini de aynı sinsilik içinde yürüttükleri hareketlerle işgale yöneldiler. (Oysa, antlaşmaya göre "Güvenliği sağlama gerekçesi"yle gelmişlerdi.)
Bu hadiseler zinciriyle eşzamanlı olarak gelişen bir diğer hareketlenme ise, Trakya ve Anadolu'da peşpeşe Redd–i İlhak ve Müdafaa–i Hukuk–u Milliye Cemiyetlerinin kurulmasıdır.
Söz konusu millî cemiyetler, bir yandan millî birliği canlandırmaya çalışır ve bu maksatla neşriyat yaparken, bir yandan da muhtemel cephe savaşlarında bulunmak üzere ciddî hazırlıklara başladı.
Bu arada, İstanbul ahalisi de boş durmadı. İstanbul'da kurulan işgal ve ilhak karşıtı cemiyetler, Anadolu'daki direniş hareketlerini desteklemeye, onları gizlice silâh ve mühimmatla donatmaya çalışırken, bir yandan da şehirde mukim ahaliyi işgale karşı bilinçlendirmeye yöneldi.
1919 yılı Mayısında başlayan ve dört kez tekrarlanan meşhûr "Sultanahmet Mitingleri" işte daha evvel yapılan bu alt yapı çalışmasının bir neticesi olarak vücuda geldi.

Mitingler başlıyor

On binlerce İstanbullunun iştirak etmiş olduğu ilk Sultanahmet Mitingi, 23 Mayıs 1919'da gerçekleştirildi. Bu mitingin en büyük muharrik sebeplerinin başında 15 Mayıs günü İzmir'in Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilmesiydi. Tâ 9 Eylül 1922'ye kadar sürüp gidecek olan bu işgal hareketi, haliyle İzmir'le sınırlı kalmadı. İzmir ve yakın çevresinin ardından Kütahya, Afyon, Bursa ve Eskişehir gibi Batı Anadolu şehirlerinin hemen tamamına yayılan bu işgal hareketi, 1921 yılı başlarında Ankara sınırına (Polatlı) kadar gelip dayanacak bir vaziyet aldı. Ki, asıl kırılma ve ric'at da bu noktada başladı.
İşgal hareketi ilerledikçe, İstanbul'daki mitingler de tekrarlandı. Halk pes etmiyor ve direndikçe direniyordu...
Üç–dört yıl kadar süren İstanbul'un işgali günlerinde yapılan ikinci büyük mitingin tarihi 30 Mayıs 1919. İngiliz yönetimindeki İşgal Yüksek Komiserliği, bütün kuvvetiyle çalışıp aydınları, dindar kimseleri ve halkı yanına çekmek istediği halde, bu maksadını bir türlü hasıl edemedi.
Bir yandan Kürdistan Teali Cemiyeti, İslâm Teali Cemiyeti, İngiliz Muhibban Cemiyeti gibi suret–i haktan görünen cemiyetlerin faaliyetleriyle farklı kesimleri kendi tarafına çekmeye çalıştığı halde, yine de tam muvaffak olamadı ve Sultanahmet'te yapılan protesto mitinglerinin önüne geçemedi. Nitekim, aynı meydanda 10 Ekim 1919 günü yapılan üçüncü büyük mitingle işgal hareketi kınanırken, Anadolu'daki Kuva–yı Milliye hareketi alkışlandı ve muvaffakiyeti için duâlar edildi.
Peşpeşe gelen ve her defasında daha da kalabalıklaşan Sultanahmet Mitinglerinin en büyüğü–ki, yaklaşık 150 bin kişinin katıldığı tahmin ediliyor–13 Ocak 1920'de gerçekleştirildi.
İleride İstiklâl Marşını Meclis'te okuyacak olan Hamdullah Suphi (Tanrıöver), Şair Selim Sırrı (Tarcan), Halide Edip (Adıvar), Dr. Rıza Nur ve M. Emin Yurdakul gibi edip, şair ve hatip şahsiyetlerin iştiraki ve halka hitap etmesiyle, coşkunun had safhaya çıktığı bu son miting, işgalcileri o derece kızdırdı ve gözlerini korkuttu ki, onları yeni bir mitingin yapılmasına tahammül edemez bir hale getirdi.
Nitekim öyle oldu. Uygulamış oldukları baskının şiddetini yaklaşık iki ay boyunca sürekli arttıran işgalciler, İstanbul'daki mücadelenin kansız ve silâhsız bir şekilde yapılıyor olmasının önüne geçmek ve kitleleri tahrik ederek işgallerini bir katliâma dönüştürmek için bahane aradılar ve sonunda bir karakolumuza gece vakti baskın düzenleyerek birçok askerimizi vurarak şehit ettiler.
Maksatları, aynı tarzda bir mukavemetin ortaya çıkmasıydı. Ancak yanıldılar. Çünkü, sivil yerleşim bölgesindeki mücadelenin silâhla değil, fikir ve iman kuvvetiyle yapılmasının daha isabetli olacağı düşüncesini önceden fark edemediler.
Bu yüzden, beklentileri boşa çıktı. Onlara, ne muhibbanların, ne de teâlicilerin bir faydası dokundu. Çünkü, halkın nezdinden ciddi bir taraftar kitlesi bulamadılar. Ortalığı ve kan ve silâhlar bulandırmaya muvaffak olamayınca, yüzlerindeki maske düştü ve 1922'de İstanbul'u terk etmeye mecbur kaldılar.
İstanbul (kısmen) ve İzmir'in (tamamen) işgaliyle başlayan Sultanahmet Mitingleri, o güne kadar eşine rastlanılmayan coşkun kalabalıklara sahne oldu.
İlk miting, İzmir'in Yunanlılar tarafından işgal edilmesinden hemen sonra, 23 Mayıs 1919'da yapıldı. Bunu 30 Mayıs 1919 ve 10 Ekim 1919'da yapılan ikinci ve üçüncü mitingler takip etti.
Dördüncü ve en büyük miting ise 13 Ocak 1920'de yapıldı. Bu tarihten sonra baskıyı olabildiğince şiddetlendiren İngilizler, 16 Mart'ta Şehzadebaşı Karakolunda işledikleri kanlı cinayetin ardından, posta, telgraf, matbuat, hükümet ve parlamento binası dahil olmak üzere, işgal edilmedik bir tek yer bırakmadılar.
Bu derece ağır şartlar altında miting düzenlemenin de, serbest neşriyat yapmanın da, hatta Meclis'i çalıştırmanın da artık imkânı kalmamıştı.

.

Bir halk kahramanı: Yörük Ali Efe

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


22 Haziran 2012, Cuma
Yakın Tarih Yazıları...
Yunan kuvvetleri, İzmir'den sonra Ege Bölgesindeki diğer merkezleri de işgale yöneldiler. Anadolu içlerine doğru ilerlerken, muhtelif noktalara karargâh kurmaya başladılar.
Bu arada, Anadolu'nun yiğit insanları da harekete geçmiş, düşmana geçit vermemek için kelle koltukta çetin bir mücade veriyordu. İşte, o yiğitlerden biri de, efsanevî halk kahramanı Yörük Ali Efeydi.
Yörük Ali Beyin emrindeki "Millî kuvvetler" müfrezesi, Büyük Menderes bölgesi Malkoç Köprüsü civarında karargâh kuran istilâcı Yunan kuvvetlerine karşı, 16 Haziran 1919'da ânî bir baskınla saldırı harekâtını başlattı.
İlk mukabil saldırı hareketi niteliği taşıyan bu baskın sonucu, düşman kuvvetlerinin tamamı imha edilmiş oldu.
Ege Bölgesindeki işgalci düşman kuvvetlerine karşı başarıyla gerçekleştirilen bu ânî baskın ve imha hareketi, yurdun her yerinde büyük sevinç ve heyecan dalgası uyandırdı. Zira, bu hadisenin vukuuna kadar, Müslüman Anadolu ve Trakya havalisi üzerinde ciddî bir ümitsizlik ve karamsarlık havası vardı.
Yörük Ali Efenin kazanmış olduğu bu zafer, halkın ve özellikle Millî Kuvvetlerin yüreğine su serpti, kurtuluş ümidini yeniden canlandırdı. Hemen herkese, "Demek ki, düşmanı yenebiliyormuşuz. Gayret ve cesaretle karşı koymamız halinde, demek ki işgalcileri topraklarımızdan kovabilirmişiz" dedirtti.
Millî kurtuluş hareketi bu hadiseden sonra daha da şahlanırken, istilâcı Yunan kuvvetleri ise, ciddî bir panik ve korku havası içine girdi.
Çünkü, böylesi bir mukavemeti hiç beklemiyorlardı. Bunun arkasının geleceğini düşünerek, bozgun halinde geriye doğru çekilmeye mecbur kaldılar. Daha sonra toparlanmaya çalıştıkları halde, yine de Aydın'dan iç kesimlere doğru ilerleme cesaretini gösteremediler.
Efelerin bu muvaffakiyetini İstanbul'da telgrafla öğrenerek ümitlenen Ege Adalarının Müslüman ahâlisi, aynı gün (16 Haziran 1919) "Rodos ve İstanköy Adaları Müdafaa–yı Hukuk–u İslâmiye Cemiyeti"ni kurdular.
Ege'deki millî direniş hareketi, böylelikle daha da şahlanmış oldu.

Kimdir Yörük Ali Efe?

Aslen Aydın Sultanhisar'lı olan Yörük Ali, 1895'de Kavaklı Köyünde doğdu. Hem anne, hem de baba tarafından yörük aşiretlerine mensuptur.
Yörük Ali 18–19 yaşına geldiğinde, Köroğlu misâli dağlarda yaşayan Alanya'lı Molla Ahmet Efenin grubuna katıldı. Üstün kabiliyet ve meziyetleriyle, kısa sürede grubun içinde sivrildi ve ikinci adam konumuna kadar geldi. Ahmet Efenin bir çatışmada ölmesi üzerine ise, grubun başına geçti.
Yörük Ali Efe, dört yıldan fazla dağlarda kaldı. Bu süre zarfında daima ezilenin, mağdur edilenin, güçsüzün yanında olmaya çalıştı. Haklı olarak halk tarafından sevildi, itibar ve destek gördü.
1919 yılı başlarında dağdan inen Yörük Ali, kısa bir süre sonra başlayan işgal hareketlerine şahit oldu. O da bu duruma lâkayt kalamadı ve kendini yeni bir mücadeleye hazırladı.
Bu esnada İzmir, Aydın ve Nazilli peşpeşe Yunan işgaline uğradı.
İşgaller karşısında Millî Kuvvetlerle birlikte hareket eden Yörük Ali Efe, emrindeki bir müfreze ile Büyük Menderes civarındaki bir Yunan karargâhına baskın düzenledi. Düşman askerleri, bu anî baskın karşısında neye uğradığını şaşırdı. Korku ve panik içinde karşılık vermeye çalıştılarsa da, başarılı olamadılar ve telef olmaktan kurtulamadılar.
Ayrıca, onların bütün erzak ve cephaneliği de bu sûretle ele geçirilmiş oldu.
Bu hadiseden sonra halkın ve Kuva–yı Millîye'nin gözünde kahramanlığı daha da pekişen Yörük Ali Efe, bilâhare benzer muvaffakiyetler kazanmasına rağmen, hiçbir zaman kibirlenip gururlanmadı ve mütevaziliği elden bırakmadı. Şu sözler ona ait: "Bazı kimseler, millî mücadele zamanında kazanılan başarıların birçoğunu bana veya başka şahıslara mal ederler. Bu yanlıştır. Bir kişinin, beş kişinin böyle büyük dâvâlarda ne ehemmiyeti olur ki? Kalbinde vatan–millet muhabbeti taşıyan herkes, o günlerde bizim gibi düşünmüş, aynı hisleri paylaşmıştır. Ondan sonra da bizimle beraber olmuştur. Millî mukavemette aslan payını kendine ayırmakta hata var. Bir elin şamatası olur mu ki?"
* * *
İstiklâl Harbi esnasında Millî Aydın Cephesine kumandanlık yapan Yörük Ali Efe, savaşın ardından ve hayatının sonuna kadar da aynı duygu ve düşünceyi muhafaza etmiş bir millî kahramandır.
1951 senesinde, İzmir'de geçirdiği tramvay kazasında ayaklarını kaybeden Ali Efe, 1953'te tedâvi için gittiği Bursa'da vefat etti. Ancak, vasiyeti üzerine cenazesi Aydın Yenipazar'a getirilerek buraya defnedildi.
Yörük Ali Efenin kahramanlığı, birçok halk türküsüne de konu olmuş ve bunların bir kısmı dillerde dolaşarak adeta destanlaşmıştır.

İşte onlardan bir tanesi:
Şu Dalama'dan geçtin mi
Soğuk da sular içtin mi
Efelerin içinde içinden
Yörük de Ali'yi seçtin mi

Hey gidinin efesi; Efesi, efelerin efesi

Şu Dalama'nın çeşmesi
Ne hoş olur içmesi
Yörük de Ali'yi sorarsan
Efelerin seçmesi

Cepkenimin kolları
Parıldıyor pulları
Yörük de Ali geliyor
Açıl Aydın yolları



İDAM Şehit Mehmet Kemal Bey


İstanbul'u işgal eden İngilizler, kendi isteklerine uygun bir "kukla sadrâzam"ı da bulmuşlardı: Damat Ferit Paşa.
İşte, İngiliz kuklası olan Ferit Paşanın en büyük günahlarından biri de, 10 Nisan 1919'da Boğazlıyan (Yozgat) Kaymakamı Mehmet Kemal Beyi idam ettirmedir.
Divân–ı Harb–i Örfî Mahkemesinin o sırada başkanlığını yapan "Nemrut" lâkaplı Mustafa Paşa, Kemal Bey hakkında 8 Nisan günü idam kararı verdi.
Kemal Beye isnat edilen suç ise "Ermeni tehcirinde takınmış olduğu menfî tutum" diye kayıtlara geçti.
Oysa, verilen idam kararının asıl gerekçesi, hem Ermenileri memnun etmek, hem de İngilizlerin direktifiyle hareket etmek manasını taşıyordu.
M. Kemâl Bey, 10 Nisan günü Bayezid Meydanında kurulan darağacında asılarak idam edildi.
Henüz 35 yaşındayken idam edilen Kemal Beyin son sözleri şunlar oldu: "Sevgili vatandaşlarım, ben bir Türk memuruyum. Aldığım emri yerine getirdim. Vazifemi yaptığıma vicdanım emindir. Sizlere yemin ederim ki, ben masumum. Son sözüm bugün de budur, yarında budur. Ecnebi devletlere yaranmak için beni asıyorlar. Eğer adalet buna diyorlarsa, kahrolsun adalet! Benim sevgili kardeşlerim, asil Türk Milletine çocuklarımı emanet ediyorum. Bu kahraman millet elbette onlara bakacaktır. Allah, vatan ve milletimize zeval vermesin. Amin. Borcum var, servetim yok üç çocuğumu, millet uğruna yetim bırakıyorum. Yaşasın millet…”
* * *
Meydanda toplanan halkın gözyaşları arasında darağacına çekil Kemal Beyin cenazesi, hayli kalabalık bir merasimle Kadıköy'de toprağa verildi.
* * *
Millet Meclisi 14 Ekim 1922'de çıkardığı bir kànunla Kemâl Beyi "millî şehit" olarak kabul etti.

.
İstiklâl Harbini Karabekir başlattı (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


23 Haziran 2012, Cumartesi
Tâ başından beri uydurulmuş ve milyonlarca insanımıza yutturulmuş en büyük yalanlardan biri, Kurtuluş Savaşı denilen İstiklâl Harbinin 19 Mayıs 1919'da Samsun'dan başlatıldığı hikâyesidir.
Gerçek ise şudur ki: Millî Mücadele hareketi, Osmanlı'nın mağlubiyetini tescilleyen 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi Antlaşmasından hemen sonra başladı.
Anadolu ve Trakya'nın hemen her yerinde Müdafaa–yı Hukuk–u Millîye Cemiyetleri kuruldu. Cemiyet mensupları, her türlü sıkıntı ve tehlikeyi göze alarak canla, başla mücadele meydanına atıldı.
Hürriyet ve istiklâl mücadelesinin yurt genelinde ve orduların iştirakiyle başlatılmasında ise, 19 Nisan 1919'da Trabzon'a çıkan Kâzım Karabekir Paşanın rolü birinci plânda geliyor.
Aşağıda, bu çarpıcı gerçeğin detaylı bilgilerini göreceksiniz.

Günlük tutan bir kumandan

1906 senesinden itibaren düzenli şekilde günlük tutan Karabekir'in yazı ve evrakları, 1927'den sonra evine defalarca yapılan baskınlarla toplatılıp yok edilmeye çalışıldı. Ancak, yine de tamamını imha edemediler.
Hasbelkader kurtulabilen bilgi ve belgeler kitaplaştırıldığında, bu kez o kitaplar toplatılıp yasaklanması cihetine gidildi.
Neyse ki o devirler artık geride kaldı. Karabekir Paşanın eserleri ve günlük notları derlenip toparlanarak yeniden neşredilmeye başlandı.
İşte, size bu "Günlükler"den konumuzla ilgili olan kısımlarını özetler halinde burada takdim etmek istiyoruz.
Tâ ki, İstiklâl Harbiyle ilgili hem yalan–yanlış bilgilerden yeni nesillerin zihnini arındırma, hem de doğru bilgilere ulaşma şansı, imkânı hâsıl olsun.

Padişah'la görüşerek yola çıkıyor

6 Nisan 1919 Pazar günü annesinin Edirnekapı'daki kabrini ağabeyi ile birlikte ziyaret ettiğini kaydeden Karabekir Paşa, son derece hararetli ve hareketli geçen sonraki günlerle ilgili notlarına şu şekilde devam ediyor:

7 Nisan 1919 Pazartesi: Bugün Yunan’ın istiklâl günü olduğundan İstanbul’da nümayişten havfeıı İtilaf ve Türk devriyeleri sık. Beyazıt’taki misafirhane–i askeriyeyi Fransızlar işgal etti.

10 Nisan 1919 Perşembe: Bir haftaya kadar gideceğini zannederken Gülcemal vapurunun Cumartesiye hareket edeceğini haber verdiler. Bin iş bir güne toplandı. Harbiye Nâzırı Şakir Paşayı ziyaret ettim. ...Harbiye Nâzırı zeki, fakat ihtiyar ve hasta. Anadolu'ya iki şehzâde gideceğini bildirdi.

Fevzi Paşanın tavrına dikkat!

Dairede diğer ziyaretleri yaptım.
Erkân–ı Harbiye–i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı) Fevzi Paşa: Şark'a gitme, tasfiye yapacaklar. Beyhude zahmet ediyorsun dedi.
Dedim: Şarka millî istiklâlimizi temine gidiyorum. Tasfiye artık mevzubahis değildir.
Dedi: Seni Divân–ı Harbe verirler.
Dedim: Bir kere Trabzon'a ayak basayım. Artık millî mahkemeler mevzubahis oluyor. Genç kumandanların Anadolu'ya bir an evvel gönderilmesine siz de çalışın ve siz de gelin.

11 Nisan 1919 Cuma: Selamlığa (Sultan Vahdeddin ile görüşmeye) gittim. Huzurda kabul buyuruldum. Genç kumandanların bir an evvel Anadolu'ya tayinini tekrar rica ettim. Silâhlar toplanıyor, felâket dedim. İltifat ve duâ ettiler. Cuma selamlığı olduğu için daha fazla görüşmek münasip olmadığını ilave buyurdular. Yani, nezâketen anlattılar ki, hususî ziyaret lâzım. (Not: Hususî görüşme de gerçekleşiyor. Padişah, tam bir itimat ile Karabekir'in millî mücadeleye atılmasını arzu ve talep ediyor.)
İzzet, Cevat, Şevket Turgut Paşaya: Şarkta millî mukavemet esaslarını kuracağımı söyledim. M. Kemal Paşayı ziyaret ettim. Rauf (Orbay) Beyi bulamadım.
Kemal Paşa hasta yatıyordu. Ameliyat yaptırmış. Anadolu'ya geçip fiilî uğraşmaktan başka çare kalmadığını söyledim. Behemehâl gelmelerini anlattım. Münakaşa ettik. Neticede "Bakalım, iyi olayım da ben de öyle zannediyorum" dedi.

Kurtuluş plânını bile hazırlamış

12 Nisan 1919 Cumartesi: Hareket. Gülcemal Vapuru ile akşama kalktık. Kız Kulesi ile Selimiye arasında demirledik. Geceyi vapurda geçirdik. İtilâf (İngilizler) kontrol edecek!
Şark'taki plânımı yaverlerime anlattım:
Kolordular (K)
K.l İstanbul. Daima değişir.
K.2 Edirne. Cafer Tayyar Bey.
K.3 Sivas. Refet, Salahattin Bey.
K.12 Konya. Fahrettin Paşa.
K.l3 Diyarbakır. Cevdet Bey.
K.15 Erzurum. Kâzım Karabekir Paşa.
K.14 Balıkesir. Yusuf İzzet Paşa.
K.17 İzmir. Ali Nadir Paşa.
K.20 Ankara. Ali Fuat Paşa.

13 Nisan 1919 Pazar: Sabahleyin Boğaz'dan çıktık. Hava rüzgârlı ve bulutlu. Büyükdere'de İngiliz bayrağı çırpınıyor. "Hepiniz, hepiniz inmeye mahkûmsunuz" dedim.

14 Nisan 1919 Pazartesi: Zonguldak’a sabahtan evvel vardık. Hava yağmurlu.
Burada kömür hazır değilmiş. Bir saat kadar garbına Kozlu’ya gemi döndü. Buradan kömür aldı.

17 Nisan 1919 Perşembe: 4.00 sonra da Samsun'a vardık. Hafif bir rüzgâr gemiyi sallamıyordu.
...Samsun'da bir Hint (sömürge) bölüğü, limanda bir İngiliz torpido ve muhribi var. Rumlar kırk–ellişer kişilik çete halinde fenalık yapıyorlarmış. Son günlerde Müslümanlar da çıkarmışlar.

18 Nisan 1919 Cuma: Ordu ve Giresun’a uğradık. İkisi de medenî manzaralı. Giresun’a çıktık. Latif bir kasaba. Güzel camileri müteaddit, fakat mektep binası yok. ...Buranın ticareti fındık. Hükümetin yeri ve arkasındaki belediye bahçesinin mevkii latif.
Millî hareketimiz hakkında icap edenlerle görüştüm. Silâhlı teşkilâtlarının kuvvetlendirilmesini söyledim.

19 Nisan 1919 Cumartesi: Trabzon.
Sabahtan evvel sakit ve latif bir havada Trabzon’a vardık. Yeni vali Galip Beyle birlikte sâhile çıktık. Kıta–i muntazıra ve memurîn ve erkân ve ahaliyi selâmladık. Belediyeye gittik.
Öğle yemeğinde vali beyle birlikte belediye namına verilen ziyafette idik. Yemekten sonra İstanbul’a hareket üzere olan Şehzâde Miralay Cemaleddin Efendiyi ziyaret ettim.
Trabzon Muhafaza–i Hukuk Cemiyeti, Trabzon eşrafından 21 kişi. ll’i heyet–i merkeziye, 10’u heyet–i idare. Hedefleri Avrupa’ya heyet gönderecekler, rica edecekler...
Dedim ki: "Bu iş ölüme mahkûm hastanın başında, memlekete mersiye okumaktır. Bugün iş Mehmet’in süngüsünün ucundadır. Ben ve ordum bu uğurda öleceğiz ve kuvvetle milletin hakkını alacağız. İstanbul’daki İtilaf donanması bugün bostanlardaki korkuluk gibidir. Ermenileri ise, bir hamlede ezmek hiçtir."
Bu fikrim belediye reisine ve bazılarına hüsn–i tesir etti ve bu esasta çalışmaya başladılar.






.
İstiklâl Harbini Karabekir başlattı (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


25 Haziran 2012, Pazartesi
Millî Mücadele hareketine orduları da dahil ederek Anadolu'da hürriyet ve istiklâl mücadelesini ilk başlatan şahsın Kâzım Karabekir Paşa olduğunun izah ve ispatına dair bilgileri aktarmaya bugün de devam ediyoruz.
İşte, 19 Nisan 1919'da Trabzon'a ayak basan Karabekir'in daha sonraki günlerde yaşadıklarıyla ilgili olarak "Günlükler"de kayda geçtiği bilgiler:

20 Nisan 1919 Pazar: Şehzâde Cemaleddin Efendi iade–i ziyaret etti. Depo alay kumandanlığında bulundu. ...Siyasetle iştigal etmemek için "Padişah başkumandan olmalı" diyor... Fikirlerini tashih ettim.

23 Nisan: Fırtına var. ...Trabzon'daki 4. Kolordu'dan bırakılmış olan kıtaatın zapturaptı berbat. Sarhoşluk zapturaptı bitirmiş. Birkaç zabiti tecziye ile sıkı bir zapturapt temin ettim.
Samsun'u pek zayıf bulmuştum. Samsun kasabası haricinde, Rum eşkiyası vaziyete hâkim. Trabzon mıntıkasında Türklük kesif olduğu gibi, kolordumla Şark'a hâkim olacağımdan bu müfrezenin Samsun kolordusuna gönderilmesini muvafık buldum.

27 Nisan Bir Yunan torpidosu limana geldi. Muhâcirleri yerleştirmek için içinde heyet varmış. Sarhoş bir Yunan neferi gece bizim bir neferin silâhını almak istemiş. Nefer de gebertmiş.

28 Nisan: Rus bandıralı bir vapur, baş direğinde Yunan bayrağı var. Rusya'dan 400 kadar muhâcir getirmişler.

30 Nisan: Trabzon'dan Erzurum'a hareket. İki otomobil Zigana'yı aştık. Akşam Ardasa'da kaldık. Yolda bir Rum tercüman refakatiyle iki Amerikalı Erzurum'dan geliyordu.
Ardasa kaza merkezi. Memurlar da dahil olmak üzere otuz ev kalmış. Harpten önce üç yüz evmiş. Ric'atta, ambarları bizimkiler yakmış. Yangın her tarafa sirayetle kasaba yanmış. Halkın yüzde sekseni aç. Ot toplayıp üstüne biraz un katarak kaynatıp tuzsuz çorba olarak içiyorlarmış. Tuzun okkası yirmi kuruş. Tohumluk bir şey yok. Giresun'da iki yüz ton mısır ambarlarda duruyordu. Kaymakama söyledim. Derhal vilayete müracaat etsin.

2 Mayıs : Bayburt'u 11.00 evvele kadar teftiş. Tek otomobil ile Kop'u aştık. Akşam Aşkale'ye. Hava latif.
Kop'u pek rahat aştık. Zigana Kop'tan daha müthiş ve uçurum. Kar, kenarlarda parça halinde kalmıştı.

3 Mayıs: 9.00 evvelde Aşkale'den hareketle öğleyin Erzurum'a. Hava az yağmurlu. Kırkikindinin birinci yağmuru imiş!
Çok sevindim. Pek eski tanıdığım yerler. Kurtardığımız yurt.

4 Mayıs: İngiliz kaymakamı Rawlinson ziyaretime geldi. Yanına İngilizce bilir bir zabit verdim. Bilmez gibi dururdu, çok malumat alırdım.
Erzurum Müdafaa–i Hukuk Heyet–i Merkeziyesi ile görüştüm. Hoca Raif yalnız olarak sordu ki: "Eğer Erzurum tahliye olunacaksa çoluk çocukları vaktiyle gizli sevk edelim." Cevaben dedim: "Bütün Anadolu tehlikede, nereye gideceksiniz? Millî hükümet esasına hemen başlayın. Metin olunuz ve bana yardım ediniz. Erzurum'un Şark'ında ben ölmedikçe bir şey olmaz. "

15 Mayıs: Berat Kandili. Hava karlı. Hasankale içerisindeyim.
Sabahleyin dört parmak kalınlığında kar tuttu. Fotoğraf aldık.
Kısrak, yağız bir kısrak doğurmuş. İsmini Kandil koydum.

İzmir'in işgali haberi

İzmir'imizi melun Yunanlılar işgal etmiş. Saat, 16'da haber aldık.
Bu felâketin hazırlandığı belli idi. Paris gazetelerinde Venizelos'un İzmir işgali hakkındaki mesaisini İstanbul'da okumuştuk.
İstanbul hükümeti, İzmir'in azimli kumandan ve valisi bulunan Nureddin Paşayı azlederek âciz bir mahlûk olan Ali Nadir Paşa'yı kolordu kumandanlığına ve bir Kürt olan İzzet Beyi de valiliğine tayin ederek günlerce Yunanlıların İzmir sâhillerine silâh ve üniforma çıkarmalarına karşı uyudular ve işgale karşı namertçe teslim oldular.

18 Mayıs: İzmir'in Yunanlılara verilmesini Erzurum ahalisi miting yaparak protesto etti. Çekiniyorlardı; İstanbul'dan ve İngiliz mümessilinden! Ayıptır dedim. Yarın da bu felâket Şark'ın başına gelecektir.

19 Mayıs: Mustafa Kemal Paşa bugün Bandırma vapurundan Samsun'a çıkmıştır. 16 Mayıs'ta İstanbul'dan hareket etmişler. Yanında Re'fet Paşa, Miralay Kâzım Bey, Doktor Refik (Saydam) Bey...
Rauf (Orbay) Bey, nezdinde (yanında) Recep Zühtü (gazeteci), Yüzbaşı Tufan Bey, İzmit sabık mutasarrıfı Süreyya Bey olduğu halde Amasya'ya iltihak etmişler.
Bugün Fatih Cami–î Şerifi meydanında ilk miting yapılmış. En az 30 bin kişi toplanmış. Türk topraklarını çiğnetmeyecekleri hakkında Fatih'in türbesi önünde yeminler edilmiş.
Halide Edip Hanım, güzel nutuk söylemiş.

20 Mayıs 1919 Salı: Damat Ferit, Sadrâzam olmuş, yeni kabine kurmuş...

21 Mayıs: İzmir'de Rumların hetk–i nâmus ve katilde (namusları kirletip masumları öldürmede) bulunduklarını ve yağmayı belediye reisleri, Aydın ve havalisi Redd–i İlhak heyetleri bildiriyor.

Soru işaretleri

Mustafa Kemal'den ilk şifre: Neden Samsun'a çıkmış...
Neden Samsun'da vakit geçiriyor?
Memuriyeti kabul ettim diyor. Neden daha evvel etmedi? Bu memuriyet nedir?
"Padişah ve Ferit Paşaya birer nefer gibi hizmet edeceğiz diye gazetelerde beyannâmeleri vardı... Kemal Paşayı mukavemet için mi gönderdiler?

23 Mayıs 1919 Cuma: Sultanahmet Parkında muazzam miting olmuş. En az iki yüz bin kişi iştirak etmiş. Minarelerden siyah örtüler sarkıtılmış. Siyah bir kürsüden nutuklar söylenmiş. "İzmir Türkündür, Türk kalacaktır" yazılı siyah bayraklar heyecan vermiş. Aynı tarzda rozetler ahaliye dağıtılmış. Cuma namazını müteakip altı minareden birden tekbir ve tehlil sadâları başlamış.
İngiliz ve Fransızlar fecî manzaralar hazırlamış, miting meydanı üzerinde tayyareler uçurmuş. Artık Üsküdar'da ve sâir yerlerde mitingler devam etmiş.

24 Mayıs: Dârü'l–Eytâmı (Yetimler Yurdu) teftiş. Kolordu sancağı için 33 yetim tefrik ettik. Dârü'l–Eytâmı Ruslar tahrip etmiş. Pek iptidai bir halde kalmış.
...Erzurum'da yetimlere ilk yardım başladığı gün. Bayburt'takilerin gelmesi için daha evvel emir verdim.

26 Mayıs : Erzurum'daki kararım:
Askerî ve millî teşkilât imha edilemez.
Silâh, cephane ve sâire teslim edilemez.
Herhangi bir mıntıkaya taarruz, umumî müdafaaya bizi mecbur eder...
Bu kararımı kolordulara tâmim (ilân) ettim. M. Kemal ile Rauf Bey kabul etti. (6 Temmuz''da Erzurum Kongresi de kabul etti.)

10 Temmuz: M. Kemal Paşanın kongreye alınması münakaşası ve reyim ile alınması.

23 Temmuz 1919: Erzurum Kongresi'nin resmi küşadı. Kemal Paşa üniforma ve kordonuyla giriyor, kürsüye çıkıyor. Gümüşhane murahhası (delegesi) Zeki Bey "Paşa! Evvelâ üniformayı ve kordonunu at, ondan sonra kürsüye gel! Millî kuvvet, askerî tahakküm şekline girmesin" diyor.

.

Sözleşmeli imam gerçeği

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


26 Haziran 2012, Salı
Kısaca "Mele Projesi" olarak bilinen ve Diyanet tarafından atamaları yapılan bin kişilik sözleşmeli imam kadrosu, kimilerini sevindirirken, kadro dışı kalan binlerce adayı da derinden derine üzdü.
Bu üzüntünün önemli iki sebebi var.

Birincisi: Bin kişilik kadronun bir defaya mahsus olarak açılmış olması. Devamının görünmemesi, tekrarının bulunmaması. Oysa, yekûn müracaat sayısı yaklaşık dört bin civarındaydı. Ataması yapılan bin kişi sevindi; geriye kalan binlerce aday ise haliyle üzüldü. Bunların çoğu "ümitlendirme ateşi"ne yandı.

İkinci sebep: Muhtelif vilâyet merkezlerinde açılan ve komisyonların önünde gerçekleştirilen şahsî inisiyatife dayalı "şifahî imtihan"ın, puanlama sisteminin ve bir ay sonra Ankara'dan yapılan atama usûlünün âdil, şeffaf ve hakkaniyetli olmaması.
Bizzat görüştüğümüz, konuştuğumuz ve bir kısmını yakînen tanıdığımız adayların hemen tamamı, bu iki noktada dert yandılar ve eseflerini dile getirdiler.

Proje güzel, uygulama şüpheli

Tâ aylar öncesinden açıklanan "Mele Projesi"nin fikrî tarafı güzeldir.
Medresede altı–yedi sene tahsil görmüş, kıraati düzgün, tecvidi yerinde, kendini her yönüyle yetiştirmiş ve neticede icazet almış kimselerin "sözleşmeli imam" kadrosuna alınmak istenmesi, teorik plânda alkışlanacak bir projedir.
Fakat, ne yazık ki uygulama umulduğu ve beklenildiği gibi olmadı. Aday seçmede derin sukût–u hayaller yaşandı.
Hele Diyanet dairesi gibi mânevî ve uhrevî yönü ağır basan bir camia içinde adâlet ve liyâkat yerine torpil, iltimas, adam kayırma, yakınını kollama gibi şüphe ve tereddüt uyandıran tâbirlerin dolaşması hiç hoş değil.
Bu arada konuyla ilgilenenlere, ilgilenmek isteyenlere kolaylık sağlamak üzere buradan bir ipucu verelim.
Meselâ, vilâyet merkezlerinde teşkil olunan komisyonların aday listelerine dikkatle bakılsın. Kazananların çoğunun "özel komisyon"a önceden yazıldığı görülecek. Aralarındaki fark bârizdir.
Örnek: Siirt'teki 1. ve 2. Komisyonun listesi. Kazananlar, mutlak ekseriyetle 1. Komisyonun listesinde yer alanlardır.

Barış Meclisinin ortak dili

Barış Meclisi tarafından geçtiğimiz hafta sonu Taksim'deki bir otelde gerçekleştirilen "Şiddet ve Kürt Sorunu" başlıklı toplantıya—vaki dâvete icabetle—biz de iştirak ettik.
Siyasî parti temsilcilerinin dışında olmak üzere, hemen her çevreden katılımcı vardı. Yekûn kırk civarındaydı: Yazarlar, akademisyenler, düşünürler...
Yine de, Kürt kökenli olanlar ağırlıktaydı.
Tanınmış diğer bazı isimleri şu şekilde zikretmek mümkün: Altan Öymen, Bekir Ağırdır, Cengiz Aktar, Cevat Öneş (MİT eski Müsteşar Yard.), Cumhur Kılıççıoğlu (Siirt Mücadele gaz.), Ezgi Başaran, Fatma Bostan Ünsal, Hüsnü Öndül, Nabi Yağcı, Necmiye Alpay, Hüseyin Yayman, Mesut Yeğen, Mete Çubukçu, Rober Koptaş, Prof. Turgut Tarhanlı (Bilgi Ünv.), Av. Gülden Sönmez (İHH), Sezai Temelli, Suat Yalçın, Tanıl Bora, Murat Çelikkan.
Gündemdeki konu, üç oturum halinde gün boyu konuşuldu, müzakere edildi.
Katılımcılar ve konuşmacılar arasında fikren hiç ama hiç uyuşmadıklarımız da vardı. Ancak, söz alan konuşmacıların hemen hiçbiri Kürt meselesinde terörden, şiddetten yana bir fikir beyanında bulunmadı.
Tam aksine, hemen herkes barış diliyle ve barıştan yana konuştu.
Oturumlarda, silâhlı mücadele metodunun artık iflâs ettiği ve şimdiye kadar da ülkeye ve halka zarardan başka hiçbir işe yaramadığı defaatle dile getirildi.
Anladığım kadarıyla, terörden, silâhtan ve kanlı eylemlerden—Kürtler de dahil olmak üzere—artık herkes bizâr olmuş durumda.
Genel eğilim şu: Barış dili, toplumun bütün katmanları için ortak bir dil haline gelmeli, getirilmeye çalışılmalı. Zıt fikirde olanlar dahi, aynı mecliste barış diliyle konuşmalı, konuşabilmeli.



Yakın Tarih Yazıları


İngiliz hayranlığının sebebi

Tarihçi Mustafa Armağan, Hürriyet gazetesi yazarlarından Tufan Türenç'in 14 Kasım 2007 tarihli “Tarih yalan söylemez: Vahdettin haindir” başlıklı yazısına mukabil, kişisel web sayfasında şunları yazmıştı:
"1918 şartlarında İngilizleri tutmayan var mıydı ki, Hürriyet gazetesinde yer alan bir köşe yazısında, Mondros Mütarekesi’ni ve İngiliz himayesini kabullendiği için Sultan Vahdettin’e hain yaftası yapıştırılabiliyor?
"Açın bakın, Mondros’ta İngiltere ile aramızda rica minnet çöpçatanlık yapan General Townshend’in hatıralarını... İngiliz gemileri Kasım ayında Çanakkale’den nasıl birer ‘kurtarıcı prens’ olarak girmişlerdir, hayretle görürsünüz.
"Hadi onu bulamadınız diyelim, bari tarihçi Orhan Koloğlu’nun 1918 yılı üzerine yazdığı kitabındaki basın taramasını okuyun ve zamanın PTT’sinin Mondros Mütarekesi’ni kutlamak için tam 22 bin serilik bir posta pulu çıkardığını hayret ve ibretle görün.
"O zaman Mustafa Kemal Paşanın İstanbul’da kendi parasıyla çıkardığı Minber gazetesinde işgalci İngilizlerin tebrik edilip alkışlandığını da, 17 Kasım 1918'de aynı gazetede çıkan söyleşisinde 'İngilizlerden daha hayırhah (iyiliksever) bir dost olmayacağı' mesajını verdiğini de, ertesi gün çıkan Vakit gazetesinde ise “Britanya hükümetinin Osmanlılara karşı olan iyi niyetlerinden şüphe etmediğini' söylediğini de...
Bir başka belge ise gerçekten şaşırtıcı: 14 Kasım 1918 günü, bir gün önce İstanbul'a gelip Pera Palas'ta ikamete başlamış olan Mustafa Kemal Paşa, İngilizlerin Daily Mail gazetesinin muhabiri G. Ward Price'ı aracı yaparak General Harrington'la görüşmek ister. Price, Pera Palas'ta yaptığı görüşmeyi hatıralarında şöyle aktarıyor: 'Mustafa Kemal, yapmak istediği bir teklif için Britanya resmi makamlarıyla nasıl temas edeceğini' bildirmemi rica etti. 'Bu harpte yanlış cephede savaştık, dedi, eski dostumuz Britanyalılarla asla kavga etmek istemezdik... Biliyoruz, partiyi kaybettik... Anadolu'nun Müttefik Devletler tarafından işgal edileceğini tamamen biliyordum... Bu topraklar üzerindeki bir Britanya idaresinden o kadar hoşnutsuzluk gösterilmemesi gerektir.'
Vali olarak çalışmaya hazır
"Anadolu'da İngiliz idaresinden o kadar da rahatsızlık duyulmaması gerektiğini söyledikten sonra Mustafa Kemal, bu topraklar üzerindeki İngiliz idaresinde bir vali olarak çalışmaya hazır olduğunu gazeteci aracılığıyla işgalci yetkililere şöyle iletecektir: 'Eğer İngilizler Anadolu için sorumluluk kabul edecek olurlarsa Britanya idaresinde bulunan tecrübeli Türk valileri ile işbirliği halinde çalışmak ihtiyacını duyacaklardır. Böyle bir selahiyet dâhilinde hizmetlerimi arzedebileceğim münasip bir yerin mevcut olup olmayacağını bilmek isterim..."
Bkz: Price'ın Extra–Special Correspondent (Çok Özel Yazışmalar) adlı kitabından (1957, sayfa 104) aktaran Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çeviren: Cemal Köprülü, Ankara 1991, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 98. (mustafaarmagan.com.tr)

.
Amasya'da anlaştılar; beş yıl sonra boğuştular

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


27 Haziran 2012, Çarşamba
Samsun'dan Amasya'ya
Amasya'da toplanan komutanların mühim kısmı, Bandırma Vapuruyla 16 Mayıs 1919'da İstanbul'dan hareketle Samsun'a gelenlerdi.
Aralarında 3. Ordu Müfettişi M. Kemal'in de bulunduğu 19 kişilik Bandırma Vapuru yolcularının Anadolu'ya ne maksatla, hangi vazife ve selahiyetle gönderildiğine dair rivâyetler muhtelif.
Resmî tarih anlayışına kaynaklık eden Nutuk'ta, bu meselenin izahına dair herhangi bir ifade yer almıyor.
M. Kemal, Nutku'na işte şu cümle ile başlıyor: "1919 yılı Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım. Umumî durum ve manzara: Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu grup, Dünya Savaşında yenilmiş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır bir ateşkes anlaşması imzalanmış. Büyük Harbin uzun yılları boyunca, millet yorgun ve fakir bir halde..."
Bu durum karşısında mutlaka ki bir şeylerin yapılması lâzım da, acaba bunu bir Osmanlı gemisiyle Samsun'a çıkanlar kendiliğinden mi düşünerek yola çıktı, yoksa bu mesele İstanbul'da görüşülüp tasarlandıktan sonra mı bir görevlendirilmede bulunuldu?
M. Kemal, bu hususa dair aydınlatıcı herhangi bir bilgi aktarmıyor.
Bu sebeple, konuya dair başka kaynaklara müracaat etmek durumundayız.
Şurası tartışma götürmez bir gerçektir ki: Bir grup Osmanlı subayı, o tarihte Padişahın ve hükümetin bilgisi, izni ve emri olmadan bir Osmanlı Vapuruyla İstanbul'dan Anadolu'ya gitmez, gidemez.
Bu da yetmez, ayrıca Boğazların kontrolünü elinde bulunduran İngiliz yönetimindeki galip devletlerin izni olmadan, içinde paşaların olduğu bir geminin İstanbul Boğazından geçmesi mümkün görünmüyor.
Demek ki, M. Kemal ve beraberindeki heyeti Samsun'a götürecek olan gemiden hem Sultan Vahdeddin'in, hem Sadrâzam Ferit Paşanın, hem de İngiliz Yüksek Komiserliğinin haberi vardı.
Yalnız, Osmanlı subaylarının ne maksatla Anadolu'ya gönderildiği hususu kısmen meçhûl görünüyor. Zira, ortada birinci derecede belirleyici durumdaki şahısların açık beyanları yok.
Her ne ise, heyet Samsun'da birkaç gün kaldıktan sonra Amasya'ya hareket ediyor. Anadolu'da bulunan daha başka mühim şahsiyetlerle birlikte Amasya'da mühim bir toplantı yapılıyor.

"Sonuna kadar mücadele" kararı

Yakın tarihimizin mühim bir sayfasını teşkil eden "Amasya Ta'mimi" 22 Haziran 1919'da ilân edildi.
Ta'mim, "umum"dan geliyor; günümüzde "genelge" diye tâbir edilen bir bildirinin umuma duyurulması anlamını taşıyor.
İşte, ülkenin hemen her tarafında zuhur eden işgal ve istilâ hareketinin hız kazandığı günlerde Amasya'da hazırlanan ve çeşitli vasıtalarla umuma ilân edilen bu genelgenin mahiyeti özet olarak şöyledir: "Vatanın bütünlüğü ve milletin istikbâli tehlikededir. İstanbul hükümeti de, işgal kuvvetlerinin tesiri ve kontrolü altındadır. Bu durumda, milletin istiklâli, yine milletin azim ve kararı ile temin edilecektir. Bu maksada matuf olarak, evvelâ Erzurum'da, ardından Sivas'ta iki büyük kongre tertip edilecek ve bu kongrelere Müdafaa–i Hukuk–u Milliye Cemiyetlerinin tensip ettiği delegeler iştirak edecek. Kongreye kadar, askerî ve sivil kuruluşlar hiçbir suretle terk edilmeyecek ve başkasına verilmeyecek. Vatanın herhangi bir tarafına vaki olacak işgâl ve istilâ hareketlerine karşı, bütün ordularımızla mukabele edilecektir. Bu sebeple, silâh ve diğer harp malzemesi kesinlikle başkasına teslim edilmeyecek ve elden çıkarılmayacak."
Bu bildirinin altına imza koyan, ya da telgrafla haberdar edilerek iştirakleri sağlanan meşhûr olmuş isimler ise şunlar:
1) 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal.
2) Eski Bahriye Nazırı ve Hamidiye Kahramanı Miralay Rauf (Orbay) Bey.
3) 15. Kolordu (Şark Cephesi) Kumandanı Kâzım Karabekir.
4) 3. Kolordu (Samsun) Kumandanı Miralay Refet (Bele) Paşa.
5) 2. Ordu (Konya) Müfettişi Mersinli Cemal Paşa.
6) 25. Kolordu (Garp Cephesi) ve Kuvâ–yı Milliyenin de ilk Kumandanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa.
7) Edirne'de (Trakya) Kolordu Kumandanı Miralay Cafer Tayyar.
8) 13. Kolordu Kumandan Vekili Miralay Cevad (Çobanlı) Bey. (Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı'nı yaptı.)
* * *
Evet, Amasya Genelgesine imza atan veya orada bulunamayıp söz konusu metni aynen tasdik eden belli başlı isimler bunlar.
Aynı zamanda birer asker olan bu şahıslar, Millî Mücadele hareketinin lokomotifi olup, 1919 yılı Haziran'ından tâ II. Lozan görüşmelerinin bütün hararetiyle tartışıldığı 1923 Haziran'ına kadar nisbeten birlik–beraberlik görüntüsü içinde bulunmuşlardır.
Dananın kuyruğunun kopması, yani aralarındaki birlik–beraberlik tablosunun parçalanıp berhava olması ise, 1923 yılı ortalarında vuku buldu.
Bu tarihte genel seçimlere gidilirken, Meclis'te "II. Grup" diye isimlendirilen muhaliflerin üzeri çizildi. Lozan Antlaşmasını içine sindiremeyen ve bilhassa Mart 1924'te Hilâfetin kaldırılmasını doğru bulmayan Karabekir Paşa liderliğindeki muhafazakâr grupta yer alan Millî Mücadelenin hemen bütün öncüleri çeşitli bahane ve entrikalarla bertaraf edildi.



Hangisi doğru? Bolşevik olacaklardı


Millî Mücadelenin ve devamı mahiyetindeki İstiklâl Harbinin ilk yıllarına dair doğru bilgilere ulaşmak hiç de mümkün görünmüyor.
Zira, o yıllarda neler olup bittiği hakkındaki hatıra notlarındaki bilgiler birbirini tutmuyor. Hatta, anlatılanların çoğu birbirine zıt düşüyor.
Bilhassa, M. Kemal ile Kâzım Karabekir'in anlattıkları...
Karabekir Paşanın kitapları ve hatıra notlarının üzeri, uzun yıllar yasak perdesi ile örtüldü. Meydan, bütünüyle Nutuk'ta anlatılanlara kalmıştı.
Şimdilerde ise, Karabekir'in anlattıkları da birer birer ortaya çıkıyor.
İşte, yakın tarihte basılan Karabekir'in Günlükler'inde yer alan Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongrelerine dair kısa bazı notlar.

23 Haziran 1919: Amasya’dan 23’te yazılan üç maddelik şifreyi aldım.
Üçüncü maddesi garip; Bolşevik olmaya karar veriyorlar.
Bereket benim 17 Haziran’daki ikazım bir emniyet sübabı olmuş...
(NOT: Amasya'da meğerse bir ara "Rusya gibi biz de Bolşevik olalım" fikri ağır basıyor ki, bundan Karabekir Paşayı da haberdar edip tepkisini yokluyorlar. Taraf olmadığını anlayınca da, bu fikirden vazgeçiyorlar. Karabekir Paşa, daha sonraki yıllarda Günlük'teki bu hatıraya şu notu düşüyor: "Gazi, Nutkunda bunlardan hiç bahsetmiyor.")

27 Ekim 1922: “Kemâlist" tâbirinin devâmının sakatlığını Fevzi Paşanın yanında Kemal Paşaya bir daha söyledim.

7 Ağustos 1923: Meclis'te Halk Fırkası içtimaı. (CHF toplantısı.)
Gazi Paşa, Nutkunda "Sivas Kongresi esastır" dedi. Erzurum Kongresini Balıkesir Kongresi ile bir tuttu! Muhaliflerin daha Sivas Kongresi’nde Amerika mandası taraftarı olduklarını söyledi! (Nefret ve hayret!)


.

Erzurum, Sivas, Ankara güzergâhı (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


28 Haziran 2012, Perşembe
Amasya'dan Erzurum'a
Erzurum'da bir millî kongrenin düzenlenmesi için, daha evvel bazı hazırlık çalışmaları yapılmıştı. Bilhassa Karabekir Paşa, bu iş için gerekli alt yapı çalışması ve güvenliğin sağlanması yönünde büyük çabalar sarf etmişti.
Son olarak, 22 Haziran 1919 tarihli "Amasya Ta'mimi"nde ifadesini bulduğu üzere, Erzurum Kongresi için tarih belirlendi ve derhal harekete geçildi.
* * *
Mahallî hüviyette görünmekle beraber, Anadolu'nun yaklaşık yarısını temsil eden Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919'da açılarak faaliyete başladı. 7 Ağustos'a kadar devam eden bu kongreye, toplam 54 delege iştirak etti.
Bu delegelerin ekseriyeti aylar önce (4 Aralık 1918) kurulmuş olan Vilayât–ı Şarkîye Müdafaa–yı Hukuk–u Milliye Cemiyetinin temsilcileri ve mensuplarıydı.
Bunlara ilâveten Kâzım Karabekir, Rauf Orbay ve M. Kemal gibi ordu mensupları da bu kongrede delege sıfatıyla yer aldı.
Kongre, Mekteb–i Sultanî'de yapıldı. Delegelerin mutlak ekseriyeti tam bağımsızlıktan yana tavır aldı. Ayrıca, hiçbir devletin mandası, vesayeti, hakimiyeti altında yaşamaya rıza getirilmeyeceği gibi, hiçbir kuvvetin işgal ve istilâ teşebbüsüne karşı da ilgisiz kalınmayacağı yönünde ortak bir fikir ve kanaate varıldı.
Nitekim, kongrenin nihaî kararları da aynı mânâ ve maksat çerçevesinde alındı.
İşte, "Şarkî Anadolu Vilayetlerinin Erzurum Kongresi Beyannamesi" başlığını taşıyan 7 Ağustos 1919 (Perşembe) tarihli o kararların ruh–u aslisi…

Bismillâh
Mütareke'nin (Mondros, 30 Ekim 1918) akdini müteakib gittikçe artan antlaşmayı bozan muamelat; ve İzmir, Antalya, Adana ve havalisi gibi topraklarımızın fiilen işgali; ve Aydın vilayetinde yapılan tahammülsüz Yunan fecâati; ve Ermenilerin Kafkasya dahilinde hudutlarımıza kadar dayanan katliâm ve imhâ–yı İslâm siyasetiyle istila hazırlıkları; ve Karadeniz sahilinde Pontus hayalini tahakkuk ettirmek gayesiyle hazırlıklar yapılması; ve sırf bu maksatla Rusya sâhillerinden akın akın "muhacir" nâmı altında gelen Rus teb'ası Rumların ve bu meyanda da silâhlı Rum eşkıya çetelerinin sevk û celb edilmesi gibi hadiseler karşısında, mukaddes vatanın bölünme–dağılma tehlikesini gören milletimiz, hiçbir iradei milliyeye istinad etmeyen merkezî (İstanbul) hükûmetimizin bu elim ve fecî duruma çare olamayacağına kani olup, daha vahim gelişmelerin yaşanacağından da ayrıca endişe ediyor.
Binâenaleyh, kendini en yakın ve kanlı tehlikeler karşısında gören Şarkî Anadolu Vilayetlerinin, mukaddesatını bizzat muhafaza gayesiyle, her taraftan vicdan–ı millîden doğmuş cemiyetlerin iştirâkıyle yapılan Erzurum Kongresi, 7 Ağustos 1335 (1919) tarîhinde mesaisine son vererek, Allah'ın lütfuyla aşağıdaki kararları almış oldu.

1) Trabzon vilâyeti (Rize, Gümüşhane, Giresun, Ordu) ve Canik (Samsun) sancağıyla, Vilâyât–ı Şarkiyye nâmını taşıyan: Bayezid, Kuzey Bingöl, Kiğı, Yusufeli ve Bayburt'u içine alan Erzurum vilayeti; Amasya, Tokat, Şarkîkarahisar'ın dahil olduğu Sivas vilayeti; Siverek, Mardin ve Palu'yı içine alan Diyarbekir vilayeti: Adıyaman, Malatya, Dersim, Harput/Elaziz'i içine alan Mâmûretilazîz vilayeti; Hakkâri ve Van havalisini içine alan Van vilayeti; Siird, Muş ve Güney Bingöl/Genç taraflarını içine alan Bitlis vilayeti ve bu saha dahilindeki Erzincan ve Samsun gibi mustakil vilayetler, hiçbir sebep ve bahâne ile, yekdiğerinden ve câmia–yı Osmâniye'den ayrılmak imkânı tasavvur edilmeyen bir bütündür.

Saadet ve felâkette tam iştirâki kabul ve mukadderâtı hakkında aynı maksadı hedef ittihaz eyler. Bu sâhada yaşayan bilcümle anasır–i İslâmiye, yekdiğerine karşı bir hiss–i fedâkârî içinde olup öz kardaştırlar.
2) Osmanlı vatanının bütünlüğü, millî istiklâlimizin temini ve Saltanat ile Hilâfet makamının mâsuniyeti (dokunulmazlığı) için, Kuvâ–yı Milliye etrafında millî iradeyi hâkim kılmak esastır.

3) Her türlü işgal ve müdâhaleye karşı müdâfaa ve mukavemet esası kabûl edilmiştir. Sosyal ve siyasî hakimiyet dengesini bozacak sûrette, Hıristiyan unsurlara yeni bir takım imtiyazlar verilmeyecek.

4) Merkezî (İstanbul) hükümetin, ecnebi devletlerin tazyiki karşısında almaya mecbur kalacağı muhtemel kararlara (buraların terk ve ihmâli gibi) rağmen, yine de Hilâfet ve Saltanat makamlarının mevcudiyeti korunmaya çalışılacaktır.

5) Vatanımızda öteden beri birlikte yaşadığımız gayr–ı müslim unsurların Osmanlı Kànunlarıyla belirlenmiş olan muktesep hukuklarına tamamiyle riâyetkârız. Mâl, cân ve ırzlarının dokunulmazlığı, zaten dinimizin emri ve millî an'anemizin muktezasıdır.

6) Mondros Mütarekesinin imza olunduğu 30 Ekim 1918 tarihindeki hududumuz dahilinde kalan kahir ekseriyeti İslâmlar teşkil ediyor. Bunlar, birbirinden ayrılmaz din kardeşleri olup, yaşadıkları topraklar üzerinde herhangi bir taksimat/bölünme nazariyesi dahi bilkülliye reddedilmiştir.

7) Milletimiz insânî, asrî gayeleri yüksek görür; fennî, sınâî, iktisadî hâl ve ihtiyâcımızı takdir eder. Binâenaleyh, millî hudutlarımıza riayet eden ve istilâ emeli beslemeyen başka devletlerin fennî, sınaî, iktisadî yardımlarını memnuniyetle karşılarız.

8) Milletlerin kendi mukadderâtını bizzât tâyin ettiği bu târihî devirde, merkezî hükümetin de millî iradeye tâbi olması zarûridir.
Binâenaleyh, milletin içinde bulunduğu zor ve endişeli vaziyetten kurtulmak çârelerine bizzat tevessülüne hâcet kalmadan, hükümet–i merkeziyyemizin Meclis–i Millî'yi bir an evvel toplaması ve bu sûretle millet ve memleketin mukadderatı hakkında yeni kararlar alınması mecburidir.

9) Vatanımızın mâruz kaldığı elim hadiseler sebebiyle, aynı maksatla milletin vicdanından doğan Trabzon Muhâfaza–i Hukuk–ı Milliyye Cemiyyeti, Vilâyât–ı Şarkiyye Hukuk–i Milliyye Cemiyeti ve Diyarbekir Muhafaza–i Vatan Cemiyet adlarındaki cemiyetlerin ittihâd ve ittifakından hâsıl olan umûmi kitle, bu kerre, "Şarkî Anadolu Müdâfaa–i Hukuk Cemiyeti" ünvaniyle isimlendirilmiş bulunmaktadır.
İşbu cemiyet, her türlü fırkacılık cereyanlarından külliyen uzaktır. Bilcümle İslâm vatandaşlar, cemiyetin tabiî âzası/üyesidir.

10) Kongre tarafından seçilen bir "Heyet–i Temsiliye" kabûl, ve köylerden tâ vilâyet merkezlerine kadar, mevcut Teşkîlât–i Milliye tevhîd ve te'yid olunmuştur.
İmza
Kongre Heyeti
.............................................
NOT: Burada açıkça görüldüğü üzere, hadiselerin gerçek mahiyeti ile okullarda çocuklarımıza ezberletilen bilgiler arasında bir hayli farklılık var.

.

Erzurum, Sivas, Ankara güzergâhı (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


29 Haziran 2012, Cuma
M. Kemal'e kafa tutan Zeki Bey
Karabekir Paşanın tavassutu ve ricasıyla (Erzurum delegesi Cevat Bey istifa ederek) Erzurum Kongresi üyeliği kabul edilen M. Kemal, kongrenin açılış günü (23 Temmuz 1919) resmî üniforması ile kürsüye çıktığında, Zeki Bey (Trabzon, Gümüşhane, Torul delegesi) tarafından şu sözlerle uyarılmıştı: "Paşa! Evvelâ üniformayı ve kordonunu at, ondan sonra kürsüye gel! Millî kuvvet, askerî tahakküm şekline girmesin."
Amasya Tamimi ne derece bir askerî mahiyet arz ediyorsa, ondan daha yüksek mevkide bulunan Erzurum Kongresi de o nisbette bir sivil irade mahiyetini taşıyordu.
Sivil karakterli millî iradenin askerî vesayet altına girmesini doğru bulmayan Zeki Bey, M. Kemal'i sivil kıyafet giymeye mecbur ettiğini daha evvel belirtmiştik.
Bu duruma hayli içerlendiği anlaşılan M. Kemal, Zeki Beyi mimliyor ve bundan sonraki hayatını ona adeta zindan ediyor.
İşte Gümüşhaneli Kadirbeyzâde Zeki Beyin kısa hayat hikâyesi…
* * *
1884'de Gümüşhane'de doğan Zeki Bey, Kadirbeyzâde ailesinden İbrahim Lütfü Paşanın oğludur.
Sultan Selim zamanında Amasya'da bir uç beyi olan Kadir Bey Gümüşhane Kalesi'nin fethine memur edilmiş ve fetihten sonra buraya yerleştirilmiştir.
Zeki Bey, Gümüşhane'de Rüştiye mektebini, İstanbul'da da Galatasaray Sultanisini bitirdikten sonra, o zaman Gazze'de mutasarrıf olarak bulunan babasının yanına gider. Orada bir yıl kaldıktan sonra yedek subay olarak askerliğini yapar ve ticaretle uğraşmak üzere memleketine geri döner.
Gümüşhane'de Trabzon Mühafaza–i Hukuk–i Milliye Cemiyeti Şubesinin açılmasına öncülük yapan Zeki Bey, Erzurum Kongresine de bu meyandaki hizmetiyle ve Gümüşhane sancağının bağlı bulunduğu Trabzon vilayeti temsilcisi olarak iştirak eder.
Daha sonraki dönemde, mebus seçilir, M. Mebusan ile I. ve II. Meclis'te yer alır. Ayrıca, ilk muhalefet hareketi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına dahil olur.
1926'da hayalî İzmir Sûikastıyla irtibatlandırılarak idamla yargılanır. Bundan beraat eder, ancak siyasî hayata bir daha dönemeyerek, bu kez İstanbul'a yerleşir ve uzun yıllar ticaretle uğraşır.
7 Temmuz 1952'de vefat eden Zeki Bey, Edirnekapı Şehitliğine defnedilir.

Başına gelenler

Gümüşhane'li Zeki Bey, 1919 yılı sonlarında yapılan son Osmanlı seçimlerinde mebus seçilir. Meclis–i Mebusan'ın 16 Mart 1920'de işgal sebebiyle dağılması üzerine, Anadolu'ya geçmeye karar verir. Deniz yoluyla geldiği İnebolu'da, Damat Ferit taraftarlığıyla itham edildiği için, oradaki polislerle kavga eder.
İzzet–i nefsini kıracak derecede rahatsız edildiği için, bu durumu Ankara'ya geldiğinde Meclis Başkanı M. Kemal'e bildirir ve kendisinden resmen özür dilenmesini talep eder.
M. Kemal oralı olmaz ve durumu geçiştirmeye çalışır. Bunun üzerine, Mecliste çalışamayacağını bildirir ve Ankara'dan ayrılarak tekrar memleketine döner.
1923'teki seçimlere katılması için, yakın dostları onu teşvik eder. Ancak, M. Kemal onu CHP listesinden aday göstermez. O da, bu durum karşısında bağımsız olarak adaylığını koyar.
Bir ara, bağımsızların aday olamayacağı yönünde şayialar yapılır. Zeki Bey buna aldırış etmez ve hemşehrilerinin kararlı desteği sayesinde–M. Kemal'e rağmen–mebus seçilir.
Seçim esnasında da, Gümüşhane merkez ve ilçelerinde akla ziyan askerî baskılar yapılarak, Zeki Beyin adaylığı engellenmeye çalışılır. Bunun da fayda vermediği görülerek serbest seçimlere müsaade edilir.
Zeki Bey, milletvekili seçilir ve Ankara'ya gelir. Ancak, bu kez de mazbata problemiyle karşılaşır. Ona mebus mazbatası verilmez. Gerginlik had safhaya çıkar. Sonunda, geri dönerse durumun daha kötü olacağı mülahazasıyla ona mazbatası verilir.
Zeki Bey, 1923'te yenilenen Millet Meclisinin tek bağımsız milletvekilidir. 1924'te yapılan ara seçimlerde ise, Bursa milletvekili seçilen (Sakallı) Nureddin Paşa da Meclis'te ikinci bağımsız aday hüviyetiyle yer alır.
1924 yılında kurulan Terakkiperver Fırkasına dahil olur. Bir süre sonra Şeyh Said Hadisesi patlak verir. Bu hadise ile irtibatlı belgeler elde etmek maksadıyla, diğer arkadaşları gibi Zeki Beyin evine polis baskını yapılır. Bir şey bulunmadığı halde, yine de tutuklanır. Hatta, çocuklarını pencereden görmesine dahi izin verilmez.
Zeki Bey, Hatırat'ında bütün bu yapılanların "Terakkiperver Fırka'yı hırpalayıp dağıtmak için tertip edilmiş bir plân" olduğu kanaatine varır.
30 Kasım 1925'te türbe, tekke ve zaviyelerin kapatılması kararın alındığı aynı gün içinde Meclis Kürsüsünün arkasına "Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir" levhasının asılması üzerine, düşüncesini şu sözlerle ifade eder: "Bu levha canlı bir mahlûk değildir ki, yüzü kızarsın." (Zeki Beyin Hatıraları, s. 196)
1926'daki İzmir Sûikastı ile ilgili şiddetli mahkemede idamın eşiğinden dönen Zeki Beyin bundan sonraki hayatı, bütünüyle polis takibi altında geçer.
1952'de vefat eden Zeki Beyin idealini, fikir ve hayat telâkkisini özetlemek gerekiyorsa, şu iki mefhumu kullanmak yerinde olacaktır: Fert için şahsî hürriyet, vatan ve millet için kànun hakimiyeti.



Erzurum Kongresi
Wilson'a istiklâl notası

Erzurum Kongresinin çalışmalarına devam ettiği günlerde, bir yönüyle dünya gündemine damgasını vuran ABD Başkanı W. Wilson'un 8 Ocak 1918 tarihli "14 Prensibi"ne ilgisiz kalınmayarak, buna muhtıra niteliğinde bir beyannâme ile cevap verildi. Zira, Wilson'un ortaya attığı prensiplere (Fourteen Points) göre, Türkiye'nin tam bağımsızlık hareketi şimdilik uygun görülmüyordu.
Kâzım Karabekir'in 1969 baskılı "İstiklâl Harbi" isimli eserinde zikrettiğine göre, Erzurum Kongresi Heyeti adına Başkan Wilson'a 1 Ağustos 1919 tarihi itibariyle şu mânâda bir muhtıra gönderildi:
"Reis Cenapları!
"600 senelik bir saltanata ve 1500 senelik bir hayata malik olan Türk milleti, mevcudiyetleri tarihe karışmış milletlerin bile prensipleriniz sayesinde ihya olunduğu bir sırada, imhadan başka bir mânâ ifade etmeyen kararlara boyun eğmeyecektir...
Artık mahvımızın hedeflendiğini anlıyoruz. Son kararı vermek bize düşüyor. Ve bu son karar ise, şeref ve namuslu ölmek ecdadımızın yiğitlik kanıyla yoğrulmuş olan bu topraklar üzerindeki hakimiyeti bizim ve evlâtlarımızın kanı ile müdafaa eyleyerek cihana yeni bir fedakârlık ve kahramanlık misali vermektir." (Age, s. 100)


.
Erzurum, Sivas, Ankara güzergâhı (3)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


30 Haziran 2012, Cumartesi
Sivas Kongresi yeminle başlıyor
Yurdun hemen her tarafından gelen millî temsilcilerin katılımıyla gerçekleştirilen Sivas Kongresi, 4–11 Eylül (1919) tarihleri arasında gerçekleştirildi.
Kongrenin son günü, halka açık bir oturum yapıldı ve alınan nihaî kararlar bir "Umumî Beyannâme" şeklinde Türkiye ve dünya kamuoyuna ilân edildi.

Aynı gün ayrıca şu iki mühim karar alındı:
1) Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyetinin kurulması.

2) Millet Meclisi teşkil olununcaya kadar, kongre kararları ile hükümet idaresinin 15 kişilik bir Temsil Heyeti tarafından yapılması.

Umumî Beyannâme şeklinde ilân edilen diğer kararları biraz aşağıda takdim edeceğimizi hatırlatarak, son derece mühim bir noktayı dikkat nazarlarına sunmaya çalışalım.
Anadolu ve Trakya'dan gelen onlarca delegenin iştirak etmiş olduğu Sivas Kongresi, şimdiki Sivas Lisesi binasında yapılan harikulâde bir "Yemin Merasimi"yle çalışmalarına başladı.
İşte, o pek mühim olan yemin metni, ne hikmetse çoğu yerde gizleniyor, yahut görmezden geliniyor.
Oysa, o gün olduğu gibi, bugün ve yarın gelecek nesillerin de bunu bilmesi gerekiyor. Bilinmesi, bu ülkede yaşayan her vatandaşın en temel haklarından biridir diye düşünüyoruz.
Zira, Erzurum ve Sivas Kongreleri, işgalden kurtuluşun ve yeni bir devleti kurmaya giden yolun başlangıcı ve en önemli kilometre taşlarından biridir.
Ayrıca, bu yemin metnini önemli kılan daha başka sebepler de var. Fakat, biz bunların detayına girmeden konuyu toparlamak istiyoruz.
İşte, kongreye katılan delegelerin çalışmaya başlamadan evvel yüksek sesle okumuş olduğu söz konusu yemin metni:

"Makam–ı Celil–i Hilâfet ve Saltanata, İslâmiyete, devlete, millete ve memlekete mânen ve maddeten hizmetten başka bir gaye ve emelimiz olmadığına binaen, kongrenin müzakeresi ve devamı müddetince ihtirasat–i şahsiye ve siyasiyeden ve fırkacılık emellerinden münezzeh bir azim ve imân ile çalışacağıma, ayrıca İttihat ve Terakki Cemiyetinin ihyasına çalışmayacağıma, nâmusum ve bilcümle mukaddesatım namına vallah, billah yemin ederek söz veriyorum."
* * *
Şimdi sıra geldi "millî vicdanın mâkesi" olan Umumî Beyannâmeye...
Daha evvel yapılmış olan Erzurum Kongresinin devamı ve daha da genişletilmiş mahiyetindeki Sivas Kongresi, çok daha geniş bir katılım ile gerçekleştirildi.
Son toplantıda alınan ve 12 Eylül günü umuma ilân eden nihaî kararlar ise, hülâsaten şu şekilde tanzim edildi:

* Millî sınırlar içinde bulunan vatan bir bütündür; ayrılma, bölünme kabul edilemez.

* Kuvâ–yı Millîyeyi selâhiyetli ve millî iradeyi hâkim kılmak esastır.

* Osmanlı ülkesinin herhangi bir kısmına yapılacak müdahale, işgal veya Ermenilik, Rumluk teşkili gayesine matuf hareketlere toptan karşı konulacaktır.

* Azınlıkların her türlü güvenliği sağlandığından, siyasî hakimiyet ve toplum dengesini bozacak ayrıcalıklar verilemez.

* İstanbul hükûmeti, dış baskı karşısında topraklarının herhangi bir parçasını bırakmak zorunda kalırsa, buna karşı bütün tedbirler alınır ve gerekli kararlar verilebilir.

* Mondros Mütarekesi imzalandığı tarihte sınırlarımız içinde bulunan, halkı Müslüman olan topraklar üzerindeki tarihî, ırkî, dinî ve coğrafî haklarımıza saygı gösterilmesini ve bunlara aykırı girişimlerin geçersiz hale getirilmesini bekleriz.

* Devletin bağımsızlık ve bütünlüğü mahfuz kalmak şartıyla, topraklarımızı ele geçirmek isteği olmayan herhangi bir devletin ekonomik, teknik ve sınaî yardımlarını memnuniyetle karşılarız.

* Millî iradeyi temsil etmek üzere, Millet Meclisi'nin derhal toplanması mecburidir.

* Millî vicdandan doğan cemiyetler birleşmiş, Anadolu ve Rumeli Müdafaa–yı Hukuk Cemiyeti adını almıştır. Bu cemiyet her türlü fırkacılık cereyanlarından, şahsî ihtiraslardan uzaktır. Bütün Müslüman vatandaşlar, bu cemiyetin tabiî üyesidir.

* Umumî Kongre tarafından kudsî gayelere erişmek ve bunları takip etmek için bir Temsil Heyeti seçilmiştir.

Heyet–i Temsiliye'nin vazifesi

Heyet–i Temsiliye, "Temsilciler Kurulu" demektir.
Yakın tarihimize damgasını vuran Heyet–i Temsiliye ise, Büyük Millet Meclisinin teşkilinden (23 Nisan 1920) evvel, aynı vazifeyi deruhte eden bir nev'î yürütme kuruludur.
"Heyet–i Temsiliye" ismi, ilk olarak Erzurum ve Sivas Kongreleri esnasında belirlendi. Heyetin son şeklini alması ise, Sivas Kongresinin 7 Eylül 1919 günkü toplantısında gerçekleşti.
Aynı günkü karar gereğince, 15 kişiden müteşekkil olan Heyet–i Temsiliye, güvenli ve merkezî bir şehir olan Ankara'da toplanıp vazife yapacak.
(Ara Notu: Heyet–i Temsiliyede, Doğu Anadolu'yu temsilen 9, Batı Anadolu'yu temsilen de 6 üye bulunuyordu. Bilâhare, Refet (Bele) Bey de nizamnâmeye uygun olarak 16'ncı üye sıfatıyla Heyet–i Temsiliyeye dahil edildi.)
Heyet–i Temsiliyenin vazife ve selâhiyetleri şu şekilde tanzim edildi: Erzurum ve Sivas Kongresinde alınan kararları uygulamak, kongrenin toplantı halinde olmadığı zamanlarda ise, kongre adına karar vermek.

Buna göre özetle:

1) Birleştirilmiş olan Anadolu ve Rumeli Müdafaa–yı Hukuk Cemiyetlerinin bir yıldır devam eden yurt genelindeki direniş hareketini koordine etmek.

2) İşgal güçlerini Misak–ı Millî sınırlarından dışarı çıkartıncaya ve zafere ulaşıncaya kadar her türlü mücadeleyi yürütmek.

3) İstanbul'daki Meclis–i Mebusan'la da temas halinde olmak ve gerekli görüşmelerde bulunmak.

4) Gelişmelerden milleti haberdar etmek ve halkı coşturacak neşriyatta bulunmak.

Bu önemli vazifeler, Millet Meclisinin açılış günü olan 20 Nisan 1923'e kadar Heyet–i Temsiliye tarafından yürütülmeye çalışıldı.

.

Erzurum, Sivas, Ankara güzergâhı (4)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


02 Temmuz 2012, Pazartesi
Heyet–i Temsiliye Ankara yolunda
Erzurum ve Sivas Kongresinin adından Anadolu'daki Millî Mücadelenin temsilcisi konumuna gelen Heyet–i Temsiliye, 18 Aralık 1919'da Ankara'ya gitmek üzere Sivas'tan yola çıktı.
Bu arada, unutulmaması ve hatırdan hiç çıkartılmaması gereken bir husus daha var. O da şudur:
Millî Mücadelenin en önemli komutanlarından ve Sivas Kongresinin de en gözde şahsiyetlerinden biri olan Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, bu tarihten yaklaşık bir hafta önce Ankara'ya gönderildi.
Kaynaklar, onun Ankara'ya geliş gününü 12 Aralık olarak gösteriyor.
Dolayısıyla, Heyet–i Temsiliyeden evvel Ankara'ya gelen Ali Fuat Paşa, Millî Mücadelenin yeni merkezini de, bundan böyle yapılacak çetin çalışmalar için uygun hale getirdi.
Mevcut askerin toparlanarak düzene sokulmasından, Ankara ve civar halkının Heyet–i Temsiliye ile bütünleşmesine varıncaya kadar, hemen her safhada öncülük eden Ali Fuat Paşa, bizzat kaleme almış olduğu "Hatırat"ında da, bütün bu gelişmelerin doğruluğunu teyid ediyor.
* * *
18 Aralık'ta Sivas'tan yola çıkan Heyet–i Temsiliyenin Ankara yolculuğu toplam 9 gün sürdü.
Güzergâh üzerindeki vilayet ve kazalara da uğrayarak konaklayan heyet, Sivas'tan Kayseri'ye, oradan Kırşehir'e, oradan da Ankara'ya gelir.
Bu arada, yol üzerindeki mânevî menzilleri de ziyaret eden heyet, 23 Aralık günü Hacı Bektaş–ı Velî Hazretlerinin türbesini ziyaret eder.
Dokuz–on günlük bir yolculuğun ardından 27 Aralık günü Ankara'ya vasıl olan Heyet–i Temsiliye, yüksek tepeleri beyaz karlarla kaplı soğuk bir kış manzarasıyla karşılaşır.
Ancak, kara yoluyla ve otomobillerle gelen heyeti karşılamak üzere Ali Fuat Paşanın öncülüğünde yollara dökülmüş on binlerce Anadolu halkının coşkun tezâhüratı, o soğuk havayı adeta tersine çevirerek ısıtır.

Heyette kimler vardı?

Heyet–i Temsiliyenin Ankara'ya gelişi, heyetin halk tarafından karşılanması ve bu 15 kişilik heyetin içinde hangi isimlerin yer aldığı hususu, ne yazık ki günümüz gençliği tarafından pek bilinmiyor.
Halbuki, bu hususla ilgili bilgileri çeşitli kaynaklardan öğrenmek mümkün.
İşte, o kaynaklardan biri de, Cumhuriyet'in ilk yıllarında çokça itilip kakılan ve başına gelmedik ezâ–cefâ kalmayan Ali Fuat Paşanın "Millî Mücadele Hatıraları" isimli eseridir.
(Ara Notu: Ali Fuat Paşa, 1925'te zorla kapattırılan TCF'nin kurucuları arasında Karabekir ve Re'fet Paşalarla birlikte yer aldı; yine onlarla birlikte "İzmir Sûikastı" bahanesiyle İstiklâl Mahkemesinde idamla yargılandı. Ardından, siyasetten uzaklaştırıldı.)
Ali Fuat Paşa, adı geçen eserinde 27 Aralık 1919 gününü şöyle anlatır:
"... O günü hatırladığımda, aynı heyecanı daima duyarım. 27 Aralık'ta saat 11'de Temsil Heyetinin üç otomobilden mürekkep kafilesi, Dikmen sırtlarından geçen Kırşehir–Ankara şosesinin Ankara havzasına döndüğü yüksek noktada görünmüştü.
"Burada, yanımda Vali Vekili Yahya Galip Bey olduğu halde, Ankara nâmına kendilerini karşılamıştım. Birinci otomobilde Mustafa Kemal Paşa, Hüseyin Rauf (Orbay) ve Ahmet Rüstem Beylerle yaver Yüzbaşı Cevat Abbas Bey vardı.
"İkinci otomobilde, heyetin diğer azaları Süreyya, Mazhar Müfit ve Hakkı Behiç Beylerle kâtipleri yer almışlardı.
"Üçüncü otomobilden üçüncü ordu müfettişliği karargâhından Paşaya refakat etmiş olan Dr. Binbaşı Refik (Saydam), Erkân–ı Harp Binbaşısı Hüsrev Gerede Beylerle diğer bazı zevât çıkmışlardı.
"Heyettekiler, otomobillerinden inmiş, bulunduğumuz yüksek noktadan birlikte Ankara'yı seyretmiştik. Etraftaki dağlar, karla örtülmüştü. Bizi Ankara şehrine götürecek olan yol, bugünkü Dikmen şosesinin istikametini takip ediyor, beyaz karlı tepelerin üstünde kıvrıla kıvrıla İncesu Vadisine doğru iniyordu.
"İstikbâle (karşılamaya) gelenlerin bir ucu bugün Harp Okulu'nun bulunduğu tepeden başlıyor, dolaşa dolaşa istasyon civarına iniyor ve oradan kıvrılarak hükümet konağına doğru uzanıyordu. Karşılamak için gelenlerin adedini 30–40 bine çıkaranlar olmuştur.
"O zamanlar Ankara şehrinin nüfusunun 22 bini geçmediği hatırlanırsa, bu muazzam kalabalığın etraftan ve uzaklardan geldiği anlaşılır.
"Millî müfrezelerimizin atlı miktarı da bini geçmişti." (*)
..........................
(*) Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1959, s. 245–246.)



Sivas Kongresi
Kongre kâtibi idamla yargılandı

Sivas Kongresi çalışmalarına aktif şekilde katılan parlak simalardan biri de gazeteci, yazar ve tarihçi kişiliğiyle tanınan İsmail Hami Danişmend'dir.
Kongreye İstanbul delegesi olarak katılan Danişmend, aynı zamanda kongrenin divan kâtipliği, genel sekreterliği ve istihbarat şubesi şefliği gibi kritik görevlerini de yürüttü.
Kongrenin ardından da, Sivas'ta çıkarılmaya başlanan İrâde–i Milliye gazetesinin başyazarlığını üstlendi.
İşte bu mühim şahsiyet, ne yazık ki, 5 yıl kadar sonra aynı kongrede bulunmuş bazı şahıslar tarafından en ağır şekilde cezalandırılmak istendi.
Şeyh Said Hadisesi sebebiyle bir bahane bulunup İstiklâl Mahkemesine sevk edilen Danişmend, idam edilmekten kıl payı kurtuldu ve ancak 8 Eylül 1925'te beraat edebildi. (Halkçılar, kendilerine muhalif gördüğü hemen her vatanseveri bir bahane ile cezâlandırma cihetine gidiyorlardı.)
Bu kırgınlığından olacak, Osmanlı tarihini kronolojik olarak gün gün yazarak kitaplaştıran Danişmend, Cumhuriyet tarihinin bir tek gününü dahi yazmaya gönlü razı olamamıştır.
Vefat tarihi olan 12 Nisan 1967'ye kadar da, bu tavrını aynı kararlılık içinde devam ettirmiştir.


.
Elvedâ Osmanlı (1)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Temmuz 2012, Salı
Genel seçim kararı
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan kararlarda, genel seçimlerin yapılması, Meclis'in yenilenmesi ve ülkede yaşanan yeni gelişmeyer karşısında kurulacak yeni Mebûsân Meclisinin duruma vaziyet ederek yeni kararlar alması isteniyordu.
Bu isteğe hükümet tarafından rıza getirildi ve Padişahın da tasdikiyle 30 Eylül'de (1919) genel seçimlere gitme kararı alındı.
Son Osmanlı mebus (milletvekili) seçimleri 7 Kasım günü başladı. Seçimlerin tamamlanması yaklaşık iki ay kadar bir zaman aldı.
Bu arada, tâ 1911'de kurulan Hürriyet ve İtilâf Fırkasının lideri Miralay Sadık Bey (1860–1943), 7 Kasım günü başlayacak olan mebus seçimlerine parti olarak katılmayacaklarını 28 Ekim'de Sadâret (Başbakanlık) makamına şu yazılı metinle bildirdi: "Anadolu'daki Kuva–yı Milliye hareketi İttihatçılıkla alâkalı olduğundan, onun yanında değil, karşısındayız. Bu sebeple, yapılacak milletvekili seçimlerine iştirak etmeyi düşünmüyoruz."
Bilindiği gibi, o esnada İstanbul İtilaf devletlerinin işgali altındaydı. İtilaf Fırkası da onlara yakın duruyordu. Bu sebeple özellikle Anadolu'dan büyük tepki alıyordu. Anadolu'dan mebus çıkarma şansları hemen hiç yoktu.

İdeal mânâda bir seçim yapılamadı

Neticede, hem Osmanlı Devletinin hem de Meşrûtiyet döneminin son genel seçimleri Kasım–Aralık aylarında yapılmış oldu.
Ne var ki, milletvekillerinin neredeyse tamamına yakın kısmı, Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyetlerinin göstermiş olduğu adaylar arasından seçildi.
Birinci Dünya Savaşının mağlûbiyeti sebebiyle, yedi düvelin Türkiye'ye karşı başlatmış olduğu dehşetli işgal ve istilâ şartları altında, ideal mânâda bir seçimin yapılmasını imkânsız kılıyordu. Bu sebeple, mebusların hemen tamamı, kendini vatan müdafaasına adamış olan Millî Cemiyetlerin uygun gördüğü adaylar arasından seçilmiş oldu.
1920 yılı başlarında İstanbul'da toplanan milletvekilleri, aynı zamanda son Osmanlı Meclis–i Mebûsânı olarak tarihe geçti.
(Hem son, hem ilk: Kanlı işgalin yaşandığı 16 Mart'tan itibaren İstanbul'u terk ile çoğu Anadolu'ya geçen bu mebuslar, aynı zamanda Ankara'daki ilk Millet Meclisini teşkil etmiş oldular.
Yeni seçilen mebusların İstanbul'daki takdire şâyân icraatlarından biri, Erzurum ve Sivas Kongresinde geliştirilip kararlaştırılan Misâk–ı Millî'yi bir kapalı oturumda "Ahd–ı Millî Beyannâmesi" adıyla kabul etmesidir. (28 Ocak 1920)
"Millî Yemin" anlamına gelen Meclis'in bu Beyannâmesi, 17 Şubat günü basın yoluyla bütün dünyaya ilân edildi.
"Misâk–ı Millî", Birinci Büyük Harbin sonunu işaretleyen Mondros Mütarekesiyle (30 Ekim 1918) belirlenen sınırlar içinde yaşayan "Osmanlı İslâm çoğunluğu"nun bir ve bölünmez bütünlüğünün kabul edilmesi anlamını taşıyor.
Bu sınırlara Edirne ve Kırklareli'ye kadar olan Trakya Bölgesi ile Anadolu coğrafyasının tamamı dahildir.
Öte yandan, Kıbrıs, Ege'deki on iki ada ile Kerkük ve Musul'un statüsü, uluslar arası hukukla da bağlantısı sebebiyle, daha ilk günden itibaren muğlak kalmıştır.
Bu muğlaklık, Lozan'daki görüşmeler esnasında, maalesef Türkiye'nin aleyhine olacak bir yönlendirmeye tabi tutulmuştur.

Dünyaya duyuru: Önce hürriyet ve istiklâl

28 Ocak 1920'de Mecliste kabul edilen Misâk–ı Millî'nin dünyaya duyurulması esnasında, Edirne Milletvekili Mehmet Şeref Beyin şu meâldeki takriri (önergesi) Meclis'te oybirliğiyle kabul edildi:
"Ahd–ı Millî'nin dünya parlamentolarına ve memleket matbuatıyla cihan matbuatına tebliğ edilmesini ve tercihan müzakeresini teklif ederim... Milletimiz bizlere kendilerini temsil şerefini vererek buraya gönderdiği zaman, ilk vazife olarak, hayat hakkını ve haysiyetini tebellür ettiren en mâsum haklarını teminat altına alan, mazisinin parlak günlerini istikbâl içinde düşünmek hakkı olduğunu gösteren ve bunun için icab ederse bütün millet fertleri olarak ölmeyi göze alan şu Ahd–ı Millî'yi ilân etmemizi istedi… Biz, maddî–manevî varlığımızın bize temin ettiği hakk–ı hayatı istiyoruz. Başka bir şey istemiyoruz. Şimdi okuyacağım, peymân–ı millîdir. Milletin yeminidir. Milletimiz, ya bu yeminin şartlarını yerine getirecek, yahut da bu yolda tarihin huzurunda şerefle silinip gidecektir. Fakat, asla esir olmayacaktır, efendiler!"
(Daha geniş bilgi için bkz: Nejat Kaymaz, "Misak–ı Millî Üzerinde Yapılan Tartışmalar", VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 1977.)

İstanbul'dan Anadolu'ya

İşgal kuvvetlerinin ağır baskısı altında toplanan son Osmanlı Meclis–i Mebûsanı, İstanbul'da ancak iki ay kadar çalışabildi.
12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplanan ve çalışmalarına başlayan Meclis, işgal kuvvetlerinin ağır baskısı altında faaliyetlerini güçlükle yürütebiliyordu.
Buna rağmen, yine de gizli oturumlar yaparak ve hatta bazı kararları yazılı hale getiremeden 16 Mart 1920'ye kadar çalışmalarına devam etti.
Bu tarihten sonra ise, Meclis ve hükümet binası dahil İstanbul'un tamamı kanlı bir baskınla birlikte fiilen işgal edildi. İşgal konseyine danışmadan ve bilgi vermeden hiçbir kurum ve kuruluş serbestçe çalışamaz bir hale geldi.
Bir taraftan da tevkifler başladı. İngilizlere şikâyet edilen veya bir şekilde akkında ihbar bulunanlar yakalanıp Malta'ya sürgün edildi.
Yakasını işgalcilerden kurtarabilen mebuslar ise, Anadolu'ya geçerek Ankara'da toplandı. 20 Nisan 1920'de burada yeni bir Meclis kuruldu. Aynı seçilmiş mebuslar tarafından kurulan bu meclis, derhal Bakanlar Kurulunu belirledi. Böylelikle, İstanbul ve Ankara'da olmak üzere iki ayrı hükümet kurulmuş oldu: Padişaha bağlı İstanbul hükümeti ve milletin iradesine dayalı Anadolu hükümeti.
Ankara merkezli yeni Meclis, İstanbul'daki Meclis–i Mebusan'ın almış olduğu Misâk–ı Millî kararını aynen kabul ettiğini dünyaya bir kez daha duyurmuş oldu.


.

Elvedâ Osmanlı (2)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Temmuz 2012, Çarşamba
Mücadele alabildiğine kızışıyor
Mondros Mütarekesinden (30 Ekim 1918) sonra Türkiye (Anadolu ve Rumeli) toprakları üzerinde otorite sağlamak neredeyse imkânsız hale geldi.
Ortalık adeta kaosa döndü.
Her kafadan bir ses çıkmaya başladı.
Gerek İstanbul ve gerekse taşrada "gücü yeten yetene" bir hal aldı.
İşte, tam da bu ortamda belli başlı üç cereyan ortaya çıktı ve toplum üzerinde hakimiyetini tesis etmeye yöneldi.

Bunları şu şekilde sıralamak mümkün:
1) Mütareke (ateşkes) şartlarını bahane ederek, İstanbul ve diğer vilâyetleri işgal ve istilâya yönelen Avrupalı (İngiliz, Fransız, İtalyan, Yunan) kuvvetler.

2) Hayatını vatan ve milleti müdafaa etmeye adayan Millî Mücadele kuvvetleri.

3) Otorite boşluğundan istifade ile mazlûm halkı haraca kesen, yer yer Millî Kuvvetlerle de çatışmaya giren sergerde çeteler. (Bunların bir kısmı İstanbul hükûmeti lehindeymiş gibi tavırlar sergiliyor.)
* * *
Bu kargaşa halinin peşi sıra yaşanan aşağıdaki gelişmelerle birlikte, Türkiye coğrafyası daha da gerilerek büssütün karmakarışık bir vaziyet aldı...

26 Aralık 1919: Şeyh Eşref Hadisesi

Bayburt–Trabzon arasındaki bölgede 1919 yılı sonlarında vuku bulan "Şeyh Eşref Ayaklanması", iki ay kadar süren bir kanlı çatışmanın ardından, nihayet 26 Aralık günü kat'i şekilde sona ermiş oldu.
Başlangıçta 400 kadar silâhlı müridiyle küçük çaptaki askerî birliklerle çatışan ve kısmî üstünlük sağlayan Şeyh Eşref'ih üzerine bilâhare kalabalık topçu birliklerin gönderilmesiyle işi bitirilmiş ve sükûnet kısmen de sağlanmış olunur.
Şeyh'e isabet eden bir şarapnel parçası onun ölümüne yol açarken, müritlerinin de mücadele ve karşı koyma iradesini berhava etmiş olur. (Not: Şeyhin tutuklanıp idam edildiğine dair rivâyetler de var.)
* * *
Bu fecî hadisenin asıl mahiyeti ve çıkış sebebi hakkında ise, muhtelif rivâyetler var. Bir rivâyete göre, bu tamamıyla irticaî bir vak'adan ibaret olup, en sıkıntılı bir zamanda halkın ve ordunun başına açılmış kanlı bir gailedir.
Bir diğer rivâyete göre ise, bu kanlı hadisenin mahiyeti ve çıkış noktası şudur: Bayburt civarındaki Hart kasabası kırsalında kendince irşat hizmetinde bulunan ve aynı yerde bir Namazgâh inşa ederek müritleriyle toplantılar yaparak hayatını idame ettiren Şeyh Eşref ismindeki şahsın aynı Namazgâhına gece vakti avanesi ve birkaç aşüfte ile birlikte gelip âlem yapan Nahiye Jandarma Başçavuşu, bu hallerine şahit olan ve itiraz eden şeyhin müritleriyle kavgaya tutuşur. Kan dökülür ve hadise halka halka büyüyerek iş çığrından çıkar.
Bizim tesbit ve kanaatimizin de bu ikinci rivâyet doğrultusunda olduğunu hemen ifade edelim.
Ayrıca, buna emsâl olacak daha başka vak'alar da var. Meselâ, 1913'te Bitlis'te vuku bulan ve neticesiz kalan "Şeyh Selim Hadisesi", 1925'te vuku bulan "Şeyh Said Hadisesi" ve 1936'da yaşanan "Sason İsyanı" gibi kanlı dahilî olayların çıkış noktaları arasında büyük benzerlik ve paralellikler var.
Hepsinde de, dine ve ahlâka aykırı hal ve davranışların olduğu muhakkaktır.
Meselâ, Sason bölgesinde kanlı hadisenin yaşandığı köylere bizzat gittik ve araştırarak öğrendik ki, kanlı olaylar zinciri, aşiret ağasının evine giden jandarma yüzbaşısının bir kadına sarkıntılık yapmasıyla başlamış.
Bu arada şunu da hemen ifade edelim ki, devlete kuvvetle karşı gelmenin, orduyla çatışmanın ve asker kanı dökmenin doğru bulunacak ve tasvip edilecek hiçbir yönü yoktur.
Ne var ki, halkın örfünü ve toplumun psiko–sosyal durumu nazara alındığında, baştakilerin gayr–ı ahlâkî hal ve tavırlarının büyük aksülâmel meydana getirdiğini veya getirebileceğini de nazardan uzak tutmamak gerekir.
Netice–i kelâm: İki yanlıştan bir doğru çıkmıyor.
.............................
NOT: Daha geniş bilgi için, Kâzım Karabekir'e ait "İstiklâl Harbimizin Esasları" isimli kitabın ilgili bölümlerine müracaat edilebilir.

16 Mart 1920: Dönüm noktası

İstanbul Şehzadebaşı Karakolu'na gece vakti yapılan kanlı baskınla askerlerimiz şehit edilirken, o gün Meclis, hükûmet ve devlet bürokrasisi bütünüyle işgal kuvvetlerinin denetim ve kuşatması altına girdi.
Kaçabilenler, Anadolu'nun yolunu tuttu. Kaçamayıp işgale muhalefet edenler ise, bir bir tutuklanıp cezalandırılmaya başlandı. Yakalanan elebaşların çoğu İngiliz denetimindeki Malta Adasına sürgün edildi. (Geniş bilgi, ileriki bölümlerde.)

11 Nisan 1920: Geçersiz fetvâ

Şeyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi tarafından Anadolu'daki Harekât–ı Millîye aleyhine bir fetvâ yayınlandı.
İngilizlerin baskısıyla Halife Sultan Vahdeddin'in ve Sadrâzam Ferit Paşanın da onayını alan bu fetvâ, "Fetvâ–yı Şerîfe" başlığıyla 11 Nisan 1920 tarihli "Takvim–i Vekayi" ile "Peyâm–ı Sabah" isimli gazetelerde neşredildi.
Bu fetva metninde, Anadolu ve Rumeli'deki Millî Mücadele taraftarları, Halifeye karşı gelen ve kendi başına hareket eden "fenâ kimseler" olarak tarif ediliyordu.
Ayrıca, Halifenin buyruğu olmaksızın bu kimselerin vergi yahut asker toplamasının da şeriata aykırı olduğu nazara veriliyordu.
İstanbul merkezli bu tarz fikirlerin broşür ve gazeteler yoluyla etrafa duyurulması ve yayılması neticesinde, Anadolu'daki iç isyanlar ve çete savaşları daha da kızıştı.

10 Ağustos 1920: Sevr fâciası

Fransa'da Sevr Antlaşması imzalandı.
Paris yakınlarındaki Sevr banliyösünde imzalanan anlaşmaya, Osmanlı hükûmeti delegasyonu ile işgalci devletlerin temsilcileri katıldı.
Osmanlı heyetinin başında ise, "damat"lıktan başka Osmanlılıkla ve hatta İslâmlıkla ciddî bir alâkası bulunmayan, üstelik hem kukla, hem de Frenkmeşrep bir şahıs olan Sadrâzam Ferit Paşa vardı.
O tarihte fizikî ve hukukî olarak da yürürlüğe konulamayan Sevr Antlaşmasına göre, bugünkü Türkiye toprakları paramparça ediliyordu.
Müslüman Türklere sadece Orta Anadolu'da az bir toprak veriliyor, geri kalan kısımlar işgal güçleri arasında parsel parsel taksim ediliyordu.
Bu arada, Ermenilere Doğu Anadolu Bölgesi peşkeş edilirken, Kürt nüfusu ise kaale bile alınmıyordu.

Yarın: Sevrin rövanşı Lozan'da alındı.

.

Elvedâ Osmanlı (3)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


05 Temmuz 2012, Perşembe
Sevr'in intikamı Lozan'da alındı
1920'de Osmanlı'ya dayatılan Sevr plânı tutmadı; Anadolu'da canlanan Millî Hareketin dirayetiyle bu plân suya düşürüldü.
Ne var ki, aynı Sevr plânı, üç sene sonra çok daha dehşetli bir sûrette Lozan'da perde altında tamamlanarak tatbik sahasına konuldu.
Türkiye, madden değil; ancak, mânen paramparça edildi. Gizli ve kamufleli olan Lozan ejderhası, mukaddes değerlerimizin esasına, erkânına ilişti; bin yıllık İslâm medeniyetini yıktı ve milyonlarca insanımızın ebedî hayatını mahvetti.
Kâzım Karabekir, Günlükler'inde yeni Türkiye'de dinî ve mânevî hayatın ortadan kaldırılması yönündeki çabaların arka plânından uzun uzadıya söz ediyor ve bu tahripkâr plânın tatbik sahasına konulacağına dair sözlerin Lozan'da verildiğine kesin kanaat getiriyor.

Bediüzzaman Hazretleri de, Birinci Şuâ'da tefsir ettiği âyetlerin 28.'si olan Tevbe Sûresi 32. âyetin asrımıza bakan işarî ve remzî mânâsına bakarak özetle şu yorumlarda bulunuyor:
* Avrupa zâlimleri, devlet–i İslâmiyenin nurunu söndürmek niyetiyle, 1324'te (1908) müthiş bir sûikast plânı yaptılar. Onlara karşı Türkiye hamiyetperverleri de, aynı tarihte hürriyeti ilân etmeleriyle o plânı akîm bırakmaya çalıştılar.

* Aynı zalimler, maatteessüf, altı–yedi sene sonra (1914), yine aynı sûikast niyetiyle Harb–i Umumî ile netice almaya çalıştılar.

* Harb–i Umumî neticesinde (1918) ve Sevr Muahedesinde (1920) Kur'ân'ın zararına gayet ağır şeraitle kâfirâne fikirlerini icrâ etmek için yine plânlar yaptılar. Bu plânlarını akîm bırakmak için, bu defa Türk milliyetperverleri yeni hükûmet kurup Cumhuriyeti ilân etmekle mukabeleye çalıştılar.

* Bütün bu herc û merc içinde Kur'ân'ın nurunu muhafazaya çalışanlar içinde Risâle–i Nur Müellifi de Rumî 24'te (1908) ve Resâili'n–Nur'un mukaddematı 34'te (1918) ve Resâili'n–Nur'un nuranî cüzleri (Âyetü'l–Kübrâ gibi) ve fedakâr şakirtleri 54'te (1938) mukabeleye çalışmaları göze çarpıyor.

* Şimdi İslâmlar içinde nur–u Kur'ân'a muhalif hâletlerin ekserîsi o suikastlerin ve Sevr Muahedesi gibi gaddarâne muahedelerin vahim neticeleridir. (Şuâlar, s. 619)
* * *
Bütün bu bilgilerden anlıyor ve kanaat getiriyoruz ki, Sevr'in fazlası katmerli bir şekilde Lozan'da karara bağlanmış ve yeni Türkiye bozuk Avrupa'nın muzahrafat çöplüğü haline döndürülmeye çalışılmıştır.
Evet, zalimler Sevr'in rövanşını Lozan'da aldı. Tıpkı, 1915'te geçemedikleri Çanakkale Boğazını 1918'de ellerini kollarını sallayarak geçmeleri gibi. Tıpkı, işgal yıllarında (1918–22) statüsüne dokunamadıkları Ayasofya'yı 1934'ten sonra mâbed olmaktan çıkartıp içinde çalım yapa yapa dolaşmaları gibi.

Ek Bilgiler

* Şeyhülislâmın Millî Mücadele aleyhindeki fetvâsının geçersiz olduğunu beyan eden Dârül–Hikmet âzası Bediüzzaman Hazretleri, mukabil bir fetvâ neşrederek Harekât–ı Milliyeye destek vermiştir. (Bkz: Tulûat isimli eser)

* Aynı şekilde, Hutûvât–ı Sitte isimli eserini gizlice tabettiren Bediüzzaman, işgalcilere karşı âlimleri, medrese talebelerini ve halkı şuurlandırmaya çalışmıştır.

* Gariptir, Dürrizâde Abdullah Efendi ile Damat Ferit Paşa, aynı sene (1923) içinde gurbet elde öldüler. (Birincisi Hicaz, diğeri Fransa'da.)

* 1920 yılı sonlarında Dürrizâde'nin yerine geçen Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi de, ne yazık ki yine işgalci İngilizlere yakın durdu, hatta İngiliz Muhipleri Cemiyetine dahil oldu. Bir süre mebusluk da yapan M. Sabri Efendi, 1954'te Mısır'da vefât etti.




Paris'te Konferans

Kürt-Ermeni ittifakına itiraz

Osmanlı eski Hariciye Nazırlarından (Dışişleri Bakanı) Kürt Said Paşanın oğlu ve aynı zamanda Osmanlı hükümetinin Stockholm büyükelçiliği yapmış olan Kürt Şerif Paşa, Ermeni Bogos Nubar Paşa ile birlikte Paris'te Kürt–Ermeni işbirliği yolunda ortak bir muhtıra yayınlar. (Ocak 1920)
Bu muhtırada, Kürtlerle Ermenilerin kardeş oldukları, her iki milletin de Türk'ler tarafından zulme uğradıkları belirtilerek, dolayısıyla Avrupa Devletlerinin desteğiyle Anadolu'nun doğusunda bağımsız birer Kürdistan ve Ermenistan devletlerinin kurulması talebi açıkça dile getirilir.
Ancak, haklı dayanaktan yoksun bu Ermeni–Kürt ittifakına karşı en büyük tepkiyi öncelikle Kürt âlimleriyle diğer ileri gelen şahsiyetler gösterdi. Bunlar arasında en dikkate değer tepkilerden biri de Bediüzzaman Said Nursî'den geldi.
Bediüzzaman, İkdam gazetesinden sonra, 4 Mart 1336 (1920) tarihli Sebilürreşad gazetesinde de konuyla ilgili çok tesirli bir makale neşreder. Şimdi, Bediüzzaman'ı Şerif Paşa'nın KTC'deki yandaşlarıyla birlikte hareket ettiğini iddia edenlere susturucu bir cevap mahiyetinde o yazıdan bazı pasajları birlikte okuyalım:
"Bogos Nubar ile Şerif Paşa arasında akledilen mukaveleye (antlaşmaya) en müskit ve beliğ cevap, Vilayat–ı Şarkıye'de Kürd aşairi, rüesası tarafından çekilen telgraflardır.
"Kürtler, camia–yı İslâmiye'den ayrılmağa asla tahammül edemezler. Bunun aksini iddia edenler, mutlaka makasıd–ı mahsusa tahtında hareket eden ve Kürtlük namına söz söylemeye selahiyattar olmayan beş–on kişiden ibarettir.
"Ermeniler, Şarki Anadolu'da dâvâyı temellüke (toprak edinme dâvâsı) muvaffak olamayacaklarını anladılar. Maksatlarına, Kürtler namına hareket ettiğini iddia eden Şerif Paşa'yı alet etmeyi muvafık (uygun) buldular… İşte bu gaye ile o mahut beyanname müştereken imzalandı ve konferansa takdim olundu.
"Ermenilerin maksadı, Kürtleri aldatmaktan başka bir şey olamaz. Çünkü ileride (gayelerine ulaştıkları takdirde) Kürtleri bir millet–i tabia (uydu) haline getirecekleri muhakkaktır. Buna ise, aklı başında olan hiçbir Kürt taraftar değildir.
Kürtler, ecnebi himayesinde bir muhtariyeti kabul etmektense, ölümü tercih ederler. Eğer, Kürtlerin serbestiyet–i inkişafını düşünmek lâzımsa, bunu Bogos Nubar' la Şerif Paşa değil, Devlet–i Aliye düşünür."


.
Elvedâ Osmanlı (4)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Temmuz 2012, Cuma
Amasya Protokolü...
Birçok kimse tarafından "Amasya Tamimi" ile "Amasya Protokolü" birbirine karıştırılıyor. Zihinler, haliyle çatallaşıyor.
Bu sebeple, öncelikle aynı yerde ve aynı sene içinde yaşanan bu iki ayrı vakıa arasındaki bazı farklı noktaları kısaca nazara vermekte fayda var.

* "Amasya Protokolü" ya da "Amasya Mülâkatı" ismiyle yâd edilen anlaşma,, 22 Ekim 1919'da imzalandı. Amasya Tamimi ise, bu tarihten tam tamına dört ay önce (22 Haziran) imzalanmıştı.

* Amasya Protokolü, Kuvâ–yı Milliye (Heyet–i Temsiliye) mensupları ile İstanbul hükûmetinin temsilcileri arasında yapıldı. Amasya Tamimi ise, Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat, M. Kemal, K. Karabekir, Cafer Tayyar ve Mersinli Cemal Paşadan müteşekkil Kuvâ–yı Milliye temsilcilerinin kendi aralarında varmış olduğu mutabakat şartlarını ihtiva ediyor.

* Erzurum ve Sivas Kongrelerinden sonra taraflarca imzalanan Amasya Protokolü, İstanbul hükûmetinin Kuvâ–yı Milliye Hareketini muhatap aldığını gösteriyor. Amasya Tamimi günlerinde ise, İstanbul hükûmeti henüz Anadolu'daki Millî Hareketi kabul etmiş değildi. Hatta, bu harekete tam cephe almış durumdaydı.

* Bu anlaşmayla, İstanbul Hükûmeti ile Millî Mücadele harekâtı arasında aşağıdaki hususlarda kısmî de olsa bir mutabakat sağlandı: Milletvekili seçiminin serbest ve müdahalesiz yapılması, vatanın bütünlüğü ve istiklâlinin muhafazası, gayr–ı müslimlere ülkenin siyasî ve sosyal dengesini bozacak imtiyazlar verilmemesi, Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Teşkilâtının İstanbul hükûmeti tarafından hukukî bir kurul olarak tanınması, İtilâf Devletleri ile yapılacak görüşmelerde Heyet–i Temsiliye'den de temsilci bulundurulması, Meclis–i Mebusanın İstanbul dışında (Bursa'da. Ancak, bunda mutabık kalınamadı) daha güvenli bir merkezde toplanmasının sağlanması.

* İki heyet arasında yapılan görüşmelerde, gizli tutulmak kaydıyla daha başka maddeler de görüşülerek karara bağlandı.

* Amasya Protokolü, Ankara ve İstanbul merkezli hükûmetler arasındaki buzları eritmeye yetmedi. Yetmezdi de. Zira, İstanbul hükümeti işgal kuvvetlerinin tesiri altında hareket ediyordu.

Sadrâzam sirkülasyonu

İstanbul'da işgal, Anadolu'da ise istiklâl hareketinin hız ve kuvvet kazandığı bu dönemde, çok sık aralıklarla hükûmet değişikliği yaşandı.
Öyle ki, hükûmeti kurmakla vazifelendirilen bir Sadrâzam, daha makamına rahatça oturup alışamadan, ya istifa, ya da azil sonucu, o makamı terk edip gidiyor, yerine bir başkası geliyor. İşte, Amasya Protokolü öncesi ve sonrasında da, böylesi bir Sadrâzam sirkülasyonu yaşanıyor.
"İngilizlerin adamı" gözüyle bakılan Dâmat Ferid Paşa, 30 Eylül (1919) günü Sadrâzamlık makamından istifa edince, yerine Ali Rıza Paşa tâyin edildi.
Amasya Protokolü de işte bu esnada yapıldı. Ali Rıza Paşa, Bahriye Nâzırı Salih Paşayı protokol için Amasya'ya gönderdi.
M. Kemal, Rauf Orbay ve Bekir Sami Beyin de hazır bulunduğu Amasya'da iki–üç gün süren çalışmalar neticesinde, mevcut kànunlar ve günün şartları nazar–ı itibara alınarak, Meclis–i Mebusan'ın yine İstanbul'da toplanmasına karar verilmiş oldu.


İç isyanlar

Bozkır İsyanları


Konya ve çevresinde 27 Eylül 1919'da "Birinci Bozkır İsyanı" patlak verdi.
Millî Mücadelenin ilk yıllarında, Konya vilayet merkezi ile çevresinde üç–dört defa kanlı isyan hadisesi yaşandı.
27 Eylül'de başlayıp 4 Ekim'de sona eren Birinci Bozkır İsyanı ile 20 Ekim–4 Kasım tarihleri arasındaki İkinci Bozkır İsyanı, Bozkırlı Zeynelabidin isimli şahıs tarafından organize edildi.
Bu şahıs, Konya Valisi Cemal Beyden cesaret alıyordu; İstanbul hükümetinin atadığı Cemal Bey ise, İngiliz işgal kuvvetlerine dayanarak Millî Kuvvetlere karşı tavır takınıyordu.
İsyan hareketinin büyümesi, harekete karşı koyanların öldürülmesi ve Beyşehir'den gönderilen süvari kuvvetlerinin de esir edilmesi üzerine harekete geçen Ankara'daki Heyet–i Temsiliye, isyanı bastırmak üzere Albay Re'fet (Bele) Beyi vazifelendirdi.
Müdafaa–i Hukuk Cemiyetini teşkil etmek üzere Konya'ya gelen, halkı ve askerî kuvvetleri organize eden Re'fet Bey, isyancıların gözünü korkuttu.
Bu arada, Vali Cemal Bey şehri terk ederek İstanbul'a kaçmış, onun yerine Hoca Vehbi Efendi vekâlet etmekteydi.
Millî Kuvvetler karşısında geri çekilen ve bir müddet sükûnet içinde kalan isyancılar, 20 Ekim'de tekrar harekete geçtiler. Ancak, yine muvaffak olamayıp mağlûp düştüler.
Adana'ya kadar âsileri takip eden Yarbay Arif Bey, onları tesirsiz hale getirmeye muvaffak oldu.

Ve, bir yıl sonra

Konya'da bir yıl kadar sonra yeni bir isyan daha vuku buldu.
Bu kez Delibaş Mehmet isimli şahsın başını çektiği bu isyanı, yine Miralay Re'fet Beyin komutasındaki Millî Kuvvetler bastırdı.
1920 Kasım ayı sonlarına kadar devam eden bu son ayaklanmada, Demirci Mehmed Efe ile Yarbay Osman Beyin de pek mühim hizmetleri oldu.



Kısa Kısa AKTÜALİTE

ZEHİRLENİYORUZ
Ergene Nehri resmen ve alenen zehir saçıyor. Gidenler, görenler dehşete kapılıyor.
Trakya'daki fabrikalardan sızan zehirli, öldürücü kimyevî atıkların had safhada karıştığı bu nehir suyu ile sebze, meyve bahçeleri ile çeltik, buğday ve sâir hububat tarlaları sulanıyor... O zehirli maddeler, bu sûretle insan bedenine geçiyor. Yani, sağlığımız çok ciddî bir tehditle karşı karşıya.

SEL FÂCİASI
Orta Karadeniz'i vuran sel fâciası, yaşanan hata ve ihmaller zincirinin açık bir göstergesidir. Betonarme ve çarpık yapılaşma sebebiyle, toprak suya kanamıyor, su fıtrî mecrasını kaybederek başka derelere akıyor; dere yatakları da daraltılmış olduğundan, fâcia kaçınılmaz oluyor. Vatandaş TOKİ'ye güveniyordu. Sel suları Samsun'daki TOKİ binalarını basıp can kaybı yaşanınca, ortalığı şaşkınlık ve çaresizlik kapladı.

AZİZLİK Günün sorusu şu: Aziz Yıldırım, kimin azizliğine uğradı?

YAKIN TARİH YALANLARI
Yakın tarihle ilgili araştırmalar esnasında bizi hayrette bırakan hususların başında, itina ile uydurulmuş ve bu milletin ekseriyetine doksan yıldır ustalıkla yutturulmuş olan "fâhiş yalanlar" geliyor.
Bunları yakînen fark edince, aklıma gayr–ı ihtiyarî şu iki soru çengeli takılıveriyor:
1) Bu kadar çok yalan nasıl uydurulabilmiş?
2) Bu kadar çok yalan–yanlış, nasıl bir araya getirilebilmiş?


.

Elvedâ Osmanlı (5)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


07 Temmuz 2012, Cumartesi
Londra'da alınan işgal kararı
Londra'da 10 Mart 1920'de toplanan İtilâf Devletlerinin (anlaşmalı galip devletlerin) dışişleri bakanları, İstanbul'un resmen işgal edilmesi ve Kuvâ–yı Millîye öncülerinin tutuklanması kararını imzaladı.
Bu işgal ve tutuklama işinin başını İngiltere çekiyordu. Fransa, İtalya ve Yunanistan, Büyük Britanya'nın emir ve komutasında hareket etmeyi kabulleniyordu.
Söz konusu toplantıda dikkat çeken bir başka nokta, Birinci Dünya Savaşında tarafsız kalan Yunanistan'ın da zirveye katılmasıydı. Yunanistan Başbakanı Venizelos, toplantıda İstanbul'un yanı sıra Anadolu topraklarının da işgal edilmesi gerektiğini savunuyordu.
Maksatta anlaşmaya varan işgal güçleri, aldıkları kararı aynı gün İstanbul'daki İtilâf Devletleri Temsilcilerine bildirdiler.
Londra'nın kararını görüşmek üzere toplanan İstanbul'daki işgal güçlerinin (İngiltere, Fransa, İtalya) temsilcileri, aynı doğrultuda yeni kararlara imza attılar.
Bu dehşetli kararların özeti şudur:
1) İstanbul, yarın yani 16 Mart 1920 günü sabahın erken saatlerinden itibaren fiilen işgal edilecek.
2) Müttefik askerî makamları tarafından, işgalin gerektirdiği bütün tedbirler alınacak.
3) Harbiye ve Bahriye Nezaretlerini işgali ile her türlü haberleşmeleri kontrol altına alınacak.
4) Posta, telgraf ve telefon hizmetleri kontrol altına alınacak.
5) Hükümet ve Meclisin bütün faaliyeti kontrolümüz altında tutulacak.
6) Osmanlı polisi de sıkı kontrol altında tutulacak ve kamu düzeninin gerektirdiği bütün emir ve talimat, sadece komiserliğimize bağlı askerî makamlar tarafından verilebilecek.

Tatbikat başlıyor

Yukarıdaki kararlar, tam bir gizlilik içinde alındı. Ertesi sabah da, derhal uygulamaya geçildi.
İlk iş olarak bir karakolumuza kanlı baskın yapıldı. 16 Mart (1920) sabahı erken saatte Şehzadebaşı'ndaki Mızıka karakoluna baskın düzenleyen işgal kuvvetleri, burada altı askerimizi şehit ettikten ve 16'sını da yaraladıktan sonra, İstanbul'un tamamını işgal altına aldı.
Bu arada, yine 15 Mart günü işgalciler tarafından alınan bir kararla, 150 kadar asker–sivil Osmanlı aydını hakkında tevkif kararı çıkartıldı.
18 Mart günü son toplantısını yapan son Osmanlı Meclis–i Mebusanı, işgal müddetince çalışmasına ara verme kararı aldı. Aynı anda harekete geçen işgal güçleri bazı mebusları da tevkif ederek sürgün edilecekler listesine dahil etti. Bunların arasında Rauf Orbay, Kara Vasıf, Esat Işık Paşa gibi isimler de yer alıyordu.
Sürgün kararı çıkartılanlar, gemiyle 21 Mart 1920 günü Malta adasına götürüldüler.
* * *
İstanbul'daki bu alenî işgal hareketinden hükümet, Meclis, basın–yayın, haberleşme gibi, ülkenin kalbi ve can damarı hükmündeki bütün kurum ve kuruluşlar da nasibini aldı.
İşgal kuvvetlerine yakalanmadan kaçmayı başaran mebusların çoğu Ankara'nın yolunu tuttu.
İstanbul hükûmeti, çok zalimane yöntemlerle sürdürülen işgal hareketine karşı sessiz–suskun kalmayı tercih ederken, Anadolu'da (Ankara) kurulan Millî Meclis ise, yapılan işgale var gücüyle karşı koyma kararlılığını gösterdi.

İşgalin gerekçesi

Osmanlı askerini silâhlardan arındırarak hükümet merkezi olan İstanbul'u işgale niyetlenen ecnebi komiserliği, maksadına kavuşmak için bahaneler arıyordu.
Nihayet, aradıkları bir bahane ortaya çıktı. Kilikya (Çukurova: Adana–Tarsus) bölgesinden İstanbul'a ulaştırılan bir uydurma habere göre, Müslümanlar oradaki Ermenileri öldürüyorlarmış.
Yüksek Komiserlik, hadiseyi tahkik etme gereğini dahi görmeden, gelen uydurma habere itibar etti ve İstanbul'un fiilî işgaline karar verdi.
Oysa, gerçek durum bunun tam tersine idi. Kilikya bölgesindeki Fransız askerlerinden kuvvet ve cesaret alan Ermeni çetecileri pür silâh harekete geçmiş, silâhsız Müslüman ahaliyi kırıp öldürmeye koyulmuştu.
Nitekim, aynı gün, yani Londra'da işgal plânının yapıldığı 15 Mart 1920 günü, Osmanlı Dışişleri Bakanlığı tarafından Fransa Yüksek Komiserliğine yazılan yazıda, Kilikya Bölgesinde caniyane faaliyet gösteren Ermeni militanlarına karşı tedbir alınması isteniyordu.
İşte, söz konusu yazının bir sûreti:

Bâb–ı Âlî Hariciye Nezâreti

Fransa Yüksek Komiserine
Mevzu: Adana bölgesindeki Ermenilerin faaliyetleri.

Sayın Yüksek Komiser,
Faaliyetlerinin civar bölgelere yayılması hususunda kaygılanılması gerektiğini kendilerine bildiririm. Nezâretim (Bakanlığım), Adana bölgesindeki Ermenilerin faaliyetleri hakkında Fransa Yüksek Komiserliğinin dikkatini birkaç kez çekme fırsatını bulmuştur. Son günlerde Osmanlı Hükümetine ulaşan bilgiler, bu korkuları doğrulamaktadır.
İçlerinde çok sayıda Ermeni jandarmasının da bulunduğu yüzlerce kişiden oluşan Adana bölgesindeki Ermeni çeteleri, çok yakın bir geçmişte Haçin kazasına bağlı Mağara nahiyesine bir baskın düzenlemişlerdir. Buradaki Müslümanların evlerini soymuş, kendilerini döverek yaralamışlardır. Ayrıca, arama yapmak ve silâhları teslim etmek bahanesiyle her Türk köylüsünden 20–30'ar lira almışlardır.
Ayrıca, bir kısmı Haçin'deki eski Jandarma Komutanı Kirkor Efendi tarafından komuta edilen bu çeteler Haçin'de kurmuş oldukları Millî Harp Divânı tarafından yargılamak bahanesiyle, çok sayıda köylüyü götürmüşlerdir. (...)
Ermenilerin ellerine düşen bilumum Müslüman jandarmalar, silâhsızlandırılmış ve aynı şekilde bilinmeyen bir akıbete doğru götürülmüşlerdir. Kozan ve Feke'deki gibi Haçin'deki diğer köyler de esirgenmemiştir. Camilerinde hapsedilmiş olan birçok yerdeki halk, canlı canlı yakılarak veya başka şekillerde öldürülmüşlerdir.
Niğde kazasının güney ve güney doğusundaki bölgeler dahil Karaisalı'ya kadar olan bölgedeki halk, tarif edilemez bir ümitsizlik halindedir. Buralarda da halkın Ermeni çetelerinin benzer saldırıları karşısında, canları ve mallarını korumak için güçle karşılık verme zorunluluğunda göreceklerini bilmek gerekir.
Ermeni ve Müslüman unsurlar arasında kanlı çarpışmalara eğer çare bulunamıyorsa, bu durumun kaçınılmaz bir şekilde neticeleneceği tehlikeler üzerinde ısrar etmeme gerek yoktur.
Bu sebeple netice olarak, bir kez daha sayın ekselanslarınızdan bu dayanılmaz durumu kesin bir şekilde sona erdirmek maksadıyla tedbir alınmasını sağlamanızı, vilâyet toprakları üzerinde Ermeni çeteleri kurulmasının engellenmesini, cezalandırma işlemlerinde bulunmak üzere Adana'daki Fransız askerî yetkililerine resmî talimatları iletmenizi ve yukarıda sözü edilen olaylara karışan canileri cezalandırmanızı talep ediyorum.
Sayın yüksek komiser, en içten saygılarımın kabulü dileğiyle...
Sefa, 15 Mart 1920
* * *
Tam bir eziklik içinde yazıldığı için insanın içini burkan bu dilekçe, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü bünyesinde muhafaza edilen "Başbakanlık Osmanlı Arşivleri" belgeleri arasında bulunmaktadır. (Bkz: BOA. HR. SYS. 2556–2/53)
Burada açıkça anlaşılıyor ki, İstanbul'daki hükümet gizlice yapılan işgal planlarından habersizdir. Ki, hâlâ daha onlardan bir medet bekliyor.
İstanbul'dan ümidini kesen mebuslar, fert fert ve gruplar halinde Anadolu'ya geçti. İstanbul'un işgalini protesto eden Ankara'daki Heyet–i Temsiliye, toplanacak olan milletvekillerinden müteşekkil bir Meclis'in kurulmasına karar verdi.
Son Osmanlı Meclisinin mebusları, 23 Nisan 1920 günü Ankara'da yeni bir Millet Meclisini teşkil etti.


.

Elvedâ Osmanlı (6)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


09 Temmuz 2012, Pazartesi
Kahramanlık tabloları
1920 yılı başlarına gelindiğinde, Anadolu ve Trakya'da eş zamanlı olarak hem işgal, hem isyan, hem kahramanca direniş hareketleri yaşanıyordu.
İşte, o şânlı direniş hareketlerinden birkaç tablo.

Maraş'ta kahramanca direniş

Maraş'ta işgalci Fransız kuvvetlerine karşı, 20 Ocak 1920'de bütün halktan destek gören şiddetli ve kararlı bir direniş mücadelesi başladı.
Maraş sancağında (kaza ile vilayet arası), mücadele meşâlesi daha evvel de yakılmıştı. Ancak, halkı büsbütün çileden çıkartan ve topyekûn bir mücadelenin fitilini ateşlemeye sebep olan yeni bir gelişme yaşandı.
Bölgedeki işgal kuvvetleri komutanı, bir gün önce Maraş Mutasarrıfına (sancak yöneticisi) bir tebliğ göndererek, bundan böyle Maraş'ta guvarnör olarak bir Fransız binbaşının görev alacağını ve şehrin birinci derecedeki sorumlusunun da o komutan olacağını bildirdi.
Bu tebliği duyan halk, birden galeyana gelir. Fransız boyunduruğu altında yaşamak istemeyen Maraşlılar, "Ya ölüm, ya istiklâl" diyerek dillere destan olacak bir mücadeleye girişti.
Maraş'ın hemen her tarafında şiddetli çarpışmalar yaşandı. Eli silâh tutan hemen her vatandaş işgalcilere karşı koymayı, bir vatan ve nâmus borcu saydı.
Bu şanlı direniş karşısında daha fazla dayanamayan ve günden güne geri çekilmeye başlayan Fransızlar, nihayet 12 Şubat 1920'de işgale son vererek Maraş'ı bütünüyle terk ettiler.
* * *
Maraş'ın işgali yaklaşık bir sene kadar devam etti.
Şehir, 22 Şubat 1919'da önce İngilizlerin işgaline uğradı.
Ancak, İngiliz kuvvetleri içinde sömürge ülkelerden getirtilen Müslüman askerler de bulunduğundan dolayı, bölge halkına fazla baskı yapılamadı, dolayısıyla işgalde muvaffak olunamadı.
İngilizler, bölgedeki kuvvetlerini Musul'a doğru kaydırmayı tercih edip gittiler.
30 Ekim 1919'da ise, bu kez Fransız birlikleri gelerek Maraş'ı işgale kalkıştılar.
Civar köy ve şehirlerdeki Ermeni çetecilerden de kuvvet alan ve müşterek hareket eden Fransızlar, Müslüman ahaliye karşı zalimâne baskılar uygulamaya giriştiler.
Bu durum, halkın hamiyet duygusunu kamçıladı. Sütçü İmam (1878–1922) isimli kahraman, 31 Ekim günü düşmana ilk kurşunu sıkarak, büyük bir cesaretlilik örneği sergiledi.
Bir Cuma günü, kale burcundaki ayyıldızlı bayrağın indirilerek yerine işgal bayrağının dikilmesi hadisesi karşısında, imam efendi tarafından Cuma namazının kılınamayacağının açıklanmasıyla galeyana gelen halk, camiden çıktığı gibi doğruca kaleye hücum etti.
Oradan işgalcilerin bayrağını indiren kahramanlar, yerine tekrar ayyıldızlı bayrağı diktiler.
Böylelikle, artık hiçbir şekilde bastırılamayan ve zafere kadar devam edecek olan çetin bir direniş hareketi başlatılmış oldu.

Lüleburgaz Kongresi
(31 Mart–2 Nisan 1920)

Merkezi Edirne'de bulunan Trakya–Paşaeli Müdafaa–yı Hukuk Cemiyetine (kuruluşu 2 Aralık 1918) bağlı 77 delegenin iştirak ettiği Lüleburgaz Kongresi 31 Mart'ta başladı.
Kongrenin aciliyet ve ehemmiyetinin bir sebebi, 16 Mart'ta İstanbul'un fiilen işgal edilmesiydi.
2 Nisan'a kadar devam eden ve ecnebilerin Trakya Bölgesi hakkındaki hesaplarını altüst eden bu kongrede, ayrıca mutlak sûrette uyulması gereken bir dizi kararlar alındı.
I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşanın da iştirak etmiş olduğu Kongrenin bitiminde alınan hayatî kararları şu şekilde özetlemek mümkün:
"Trakya, Türk ve Müslüman ahali ile iskân edilmiş olup ırkî, tarihî, siyasî ve iktisadî sebeplere ve bütün devletlerce kabul edilmiş olan milliyet ve adâlet esaslarına göre Türkiye'nin hakimiyetinde kalmalıdır. Bu temel hak ve hukuka yönelik vâki olacak her türlü işgal ve ihtilâl harekâtına karşı mukavemet gösterilecek ve müdafaa yapılacaktır... Ayrıca, Trakya mebusları ile kolordu komutanı, bu heyetin tabiî âzasıdır. Fevkalâde hallerde, bu heyet yeniden kongre toplama selâhiyet ve kudretine sahiptir."
* * *
Trakya Bölgesi, Mondros Mütarekesinden (30 Ekim 1918) sonra birkaç kez işgale uğramış, sırasıyla Fransız ve Yunan kuvvetleri arasında el değiştirmiş ve nihayet hamiyetperverlerin gayrete gelmesiyle bilumum ecnebi taarruz ve tahakkümünden kurtulabilmiştir.
Düşman askerinin bu bölgeden tamamen çekilmesi, 22 Ekim 1922 tarihine kadar devam etmiştir.

Edirne'de Büyük Trakya Kongresi
(9–13 Mayıs 1920)

Edirne'de yapılan Büyük Trakya Kongresi, dört gün süren çalışmalarını tamamlayarak 13 Mayıs (1920) günü dağıldı.
Bu kongrenin asıl maksadı, gayesi ve hedefi şudur: Doğu Trakya Bölgesini Yunan işgalinden kurtarmak ve her ne pahasına olursa olsun bu mücadeleyi sonuna kadar devam ettirmek.
Trakya'nın muhtelif merkezlerinden gelerek Edirne'de toplanan delegeler, ayrıca Ankara'da kurulan Millet Meclisi ve hükümetle birlikte hareket etme kararında birleşti.
Trakya Bölgesinde, daha evvel de "işgale karşı direniş" ve "kurtuluşa kadar mücadele" azmini ateşlendiren faaliyetler sergilenmişti.
Bunların arasında, tâ 1918 yılı Aralık ayı başlarında kurulan Trakya–Paşaeli Heyet–i Osmaniye (ismi sonradan Trakya–Paşaeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti oldu) ile 13 Mart–7 Nisan (1920) tarihleri arasında yapılan Lüleburgaz Kongresi, önemli birer kilometre taşıdır.
Bu kongreden sonra, İngilizler'den kuvvet alan Yunanlıların saldırıları daha da şiddetlendi.
Cafer Tayyar Paşa kumandasındaki Trakya Ordusu çembere alındı. Anadolu'dan yardım alamayan ordu, bir süre sonra perişaniyet içinde dağılıp eridi.
Çatışmalar esnasında Tayyar Paşa esir düşerken, kurtulabilen askerlerin bir kısmı da can havliyle kaçarak Anadolu'ya sığındı.
Düzenli ordunun dağılmasından sonra, Trakya'nın savunması Edirne Kongresi kararları çerçevesinde hareket eden sivillere, milis kuvvetlerine kaldı. Onlar da, iki sene müddetle hiç yılmadan kararlılıkla mücadele etti.
Yunan kuvvetlerinin Anadolu'da kesin yenilgiye uğramasından sonra, sıra Trakya'ya gelmişti. İşgalciler, 1922 yılı Ekim ayından itibaren Doğu Trakya'yı boşaltmaya başladı.


.

Elvedâ Osmanlı (7)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


10 Temmuz 2012, Salı
Yeni Türkiye'nin yeni Meclisi
Fiilî işgal sebebiyle İstanbul'u terk edip Anadolu'ya geçen ve peyderpey Ankara'da toplanan milletvekillerinin ardından, Millî Mücadele saflarına katılmak isteyen Osmanlı subayları da Nisan ayı (1920) başlarından itibaren İstanbul'dan ayrılarak Anadolu'ya geçmeye ve Ankara'da toplanmaya başladılar.
Gerekli hazırlık çalışmalarının ardından, Ankara merkezli olarak yeni bir "Meclis–i Millî"nin teşkil edilmesine karar verildi.
Yeni Meclis'in resmî açılışı (küşâdı) için, önce 21 Nisan günü düşünüldü. Ardından, iki günlük tehir ile 23 Nisan Cuma gününde karar kılındı.
Hacı Bayram Camiinde kılınan namazdan, okunan Hatm–i Şerif ve Buhari–i Şeriflerin ardından, toplu duâlar ve kesilen kurbanlar eşliğinde Millet Meclisinin açılışı yapıldı.
Yeni Meclis'te, sarıklı, fesli, kalpaklı olarak iki yüzün üzerinde üye/âzâ vardı.
İstanbul'daki Meclis–i Mebusanın bütün üyeleri, aynı zamanda Millet Meclis'inin tabiî üyesiydi. Bunlara ilâveten yüzden fazla devlet memuru (bürokrat), elliden fazla asker ve yine elliden fazla din adamı (imam) Millet Meclisinin üyesi olarak kabul edildi. (Yekûn sayı, zaman içinde üç yüzü geçti.)
Millet Meclisi, Cuma günü öğleden sonra toplandı ve ilk oturuma geçti. Prensip gereği, yeni kurulan Meclisin ilk oturumuna en yaşlı üye sıfatıyla Sinop mebusu Şerif Bey başkanlık yaptı. (M. Kemal, 24 Nisan günü Meclis Başkanlığına seçildi.)
75 yaşındaki Şerif Bey, ilk güne ait Zabıt Ceridesindeki kayıtlara göre oturumda yapmış olduğu konuşmasında şunları söyledi:

Huzzâr–i Kiram!
İstanbul'un muvakkat kaydıyla kuva–yı ecnebiye tarafından işgal olunduğu ve bütün esasatıyla (müesseseleriyle) makam–ı Hilâfet ve merkez–i hükümetin istiklâli ibtal edildiği mâlumunuzdur.
Bu vaziyete serfürû etmek, milletimizin teklif olunan ecnebi esaretini kabul etmesi demekti. Ancak istiklâl–i tam ile yaşamak azm–i kat'isinde olan, mine'l–ezel hür ve ser–âzad milletimiz, esaret vaziyetini kemal–i şiddet ve kat'iyetle reddetmiş ve derhal vekillerini toplamaya başlayarak Meclis–i Âlinizi vücuda getirmiştir.
Bu Meclis–i Âlinin reis–i sinni (en yaşlısı) sıfatıyla ve tevkif–i İlahî ile milletimizin dahilî ve haricî istiklâl–i tam dahilinde mukadderatını bizzat deruhte ve idare etmeye başladığını bütün cihana ilân ederek, Büyük Millet Meclisi'ni küşad eyliyorum (açıyorum.)
Metbu–i akdesimiz olan bütün Müslümanların Halifesi ve Osmanlıların Padişahı Sultan Mehemmed Han–ı Sâdis Hazretlerinin kuyud–i ecnebiyeden tahsiline (Sultan Vahdeddin'in ecnebi baskısından kurtarılmasına) ve ebedî pâyitaht–ı saltanat–ı seniyye olan İstanbulumuz ile, işgal altında ve envâ–i mezâlim ve fecâyi' içinde maddeten ve mânen bilâ–insaf imha edilmekte bulunan bilcümle vilâyat–ı mazlumemizin istihlâsına (vatanımızın kurtulmasına) muvaffakıyet ihsan buyurmasını Cenâb–ı Allah'tan niyaz eylerim. (Alkışlar)

Birinci Meclis'te dinî atmosfer

1920–23 yılları arasında İstanbul ve Ankara'da görev yapan milletvekilleri, ekseriyetle dindar olup vatanperver kimselerdi. Yani, din, vatan ve millet yolundaki hizmetlerde ciddî bir gayretle çalışıyorlardı.
Dinî hassasiyet ise, had safhadaydı. Öyle ki, yeni Meclis'in ilk gündem maddelerinden biri "Men–i Müskirat Kànunu" tekli idi.
Daha beşinci gün olan 28 Nisan'da taslak halinde Meclis gündemine gelen söz konusu kànunun 14 Eylül 1920'de kabul edilmesiyle, sarhoşluk veren maddelerin kullanılması yurt genelinde yasaklanmış oldu.
Ne var ki, Meclis'teki ilk ve en büyük ihtilâf da, işte tam bu esnada ve bu sebeple ortaya çıktı.
Meclis, neredeyse ortadan ikiye bölündü. Birinci grubun başını M. Kemal, ikinci grubun başını ise Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey çekiyordu.
Şimdi, bu mühim meselenin arka plânına ve gelişme seyrine biraz daha yakından bakmaya çalışalım.

Yeşilaycı Anadolu Hükûmeti

Millî Mücadelenin merkezi olarak Ankara'da teşkil olunan Millet Meclisinin ilk gündem maddelerinden birinin "men–i müskirat" meselesi olduğunu Z.C., Devre I, Cilt I, s. 114'teki bilgilerden öğreniyoruz.
Burada yer alan bilgilere göre, 28 Nisan (1920) günü Meclis'e sunulan kànun teklifi ile Mîsak–ı Millî sınırları içinde alkol ve sair sarhoşluk veren maddelerin üretilmesi, satılması ve alenen kullanılmasının kànunen yasaklanması isteniyor.
Bu meseleyi daha ilk kuruluş günlerinde Meclis'in gündemine getiren kişi, Trabzon mebusu Ali Şükrü Beydir.
Alkol yasağı teklifine karşı çıkan ve bu sebeple Ali Şükrü Beyle ciddi tartışmalar içine giren kişi ise, M. Kemal oldu.
Böylelikle, Meclis kendi içinde ikiye bölünme sancıları yaşamaya başladı.
Ancak, bu bölünme hali, savaşın bitimine kadar gizli ve perde altında kaldı.
İstiklâl Harbi biter bitmez, bölünme sancısı yeniden şiddetlendi ve patlama noktasına geldi.

Millî iradenin kalbi hançerlendi

Yeşilay'ın kurulduğu tarihte (5 Mart 1920) İstanbul'da bulunan Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey, bu hayırlı kuruluşa büyük destek verir.
Ali Şükrü Bey, 16 Mart'taki kanlı işgalin ardından Ankara'ya gider ve burada yeni teşkil olunan Mecliste de bu desteğini aynen sürdürür.
Nitekim, gider gitmez içki ve işret gibi haramların ülke genelinde yasaklanması yönünde bir kànun teklifi hazırlar ve bu teklifini Meclis'in müzakeresine sunar.
İşte bu kànun teklifi (Men–i Müskirat Kànunu), yapılan uzun görüşmelerin, tartışmaların ardından, nihayet 14 Eylül 1920 tarihinde kabul edilir. Bilâhare 22 no'lu kànun maddesi olarak uygulamaya sokulur.
İstanbul hükümetinin etkisiz kaldığı böylesine mühim bir konuda, Ankara'da henüz teşkil olunan Anadolu hükûmetinin (I. Meclis) müsbet tesiri pek büyük olur.
Bu da gösteriyor ki, millî iradenin temsil yeri artık İstanbul değil, Anadolu'dur.
* * *
Aynı tarihlerde telif edilen Tulûât isimli eserinde, Bediüzzaman Said Nursî, bu kànun çerçevesinde gelişen hadiselerden şöyle bahseder: "Câ–yı dikkattir ki: Merkez–i Hilâfet ulemâsı ve Dârül–Hikmeti ve Zabıta–i Ahlâkıye ile, fuhş, işret, kumar gibi kebâiri izâle değil, tevkif edemediler. Anadolu Hükümetinin bir emri ile, bütün işret, kumar gibi kebâirler men' edildi." (İçtimaî Reçeteler, s. 193.)
* * *
Dindar ve demokrat bir şahsiyet olan Ali Şükrü Bey, 27 Mart 1923'e bir sûikast neticesi Çankaya muhafız komutanı Topal Osman'a öldürtüldü.
Adeta, ondan içkiyi yasaklatmasının intikamı alındı.
Nitekim bir sene sonra, yani 9 Nisan 1924 tarihinde içki yasağı yürürlükten kaldırılmış oldu.
İçki tüketimi, o tarihten itibaren serbest bırakılmanın da ötesinde, üretilmesi, pazarlanması ve içilmesi adeta hep teşvik edile geldi.
O günden bugüne hasıl olan maddî ve mânevî zararın hesabını yapabilmek dahi kàbil görünmüyor.


.

Elvedâ Osmanlı (8)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


11 Temmuz 2012, Çarşamba
İlk Meclisin ilk Bakanlar Kurulu
Ankara'da 23 Nisan (1920) günü kurulan Millet Meclisi, 9–10 günlük bir çalışmanın ardından ilk Bakanlar Kurulunu da teşkil etti. Bu heyetten önce aynı vazifeyi 15 kişilik "Heyet–i Temsiliye" görmekteydi.
2 Mayıs'ta toplanan Meclis, o zamanki ismi "İcra Vekilleri Heyeti" olan kabine üyelerinin nasıl seçileceğine dair usûl ve esasları belirledi, gerekli kànunları çıkarttı.
İcra Vekilleri Heyeti ilk etapta 11 bakanlık şeklinde ihdas edildi.
3 Mayıs günü, kabinenin 9 üyesi, ertesi gün de 2 üyenin (Maliye ve Maarif Vekilleri) seçimle tesbiti yapıldı.

M. Kemal'in başkanlığında 5 Mayıs'ta ilk toplantısını yapan İcra Vekilleri Heyetinde bulunan isimlerin kısa künyeleri şöyledir:
Reis, M. Kemal: Meclis Reisi olmanın yanında, ayrıca Cumhuriyet'in ilânına kadar (29 Ekim 1920) İcra Vekilleri Heyeti Reisliği makamında bulundu. 1881 Selanik doğumlu. Ölümü: 1938 İstanbul.

1) Mustafa Fehmi (Gerçeker) Efendi: Umûr–u Şer'iye ve Evkaf Vekili. 1868 Karacabey doğumlu. Ölümü: 1950
Resmî protokolde, M. Kemal'den sonra gelen 2. adamdır. 1950'ye kadar mükerreren Bursa mebusu olarak Meclis'e girdi.

2) Fevzi (Çakmak) Paşa: Müdafaa–i Milliye (Millî Savunma) Vekili. 1876 İstanbul doğumlu. 1950'de İstanbul'da öldü.
1922'den 1944'te kadar Genel Kurmay Başkanlığı yaptı. 22 sene müddetle M. Kemal ile İsmet Paşaya hiç karşı gelmemek üzere, her türlü emir ve talimatlarını aynen yerine getirmeye çalıştı.

3) Bekir Sami Bey: Hariciye Vekili. Amasya mebusu. 1865 Kafkasya (Osetya) doğumlu. 1933'te öldü.
Sivas ve Amasya'da yaşayan Çerkesler üzerinde nüfuz sahibi bir şahsiyet idi. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucuları arasında yer aldığı için, 1926'da İzmir Sûikastı bahanesi ile İstiklâl Mahkemesinde yargılandı. Siyasetten soğudu ve sessizce bir köşeye çekildi.

4) Behiç (Koryürek) Bey: Maliye Vekili. 1886 İstanbul doğumlu; ölümü 1943.
Aynı makama, kısa süre sonra 150'likler listesini hazırlamakla şöhret kazanan müzmin Türkçü Ahmet Ferit Tek getirildi. Ancak, o da bir yıl sonra ayrıldı ve İcra Vekilleri Heyetinin Paris temsilciliğine atandı. Bilâhare Lozan görüşmelerine katıldı.

5) İsmail Fazıl Paşa: Nafia (Bayındırlık) Vekili, Yozgat mebusu.
Ali Fuat Cebesoy'un babası. Sağlık problemleri sebebiyle kısa süre sonra ayrıldı. Yerine Ömer Lütfi Bey geldi. 1921'de vefat etti. Oğlu Ali Fuat, 1924'ten itibaren M. Kemal ile yollarını ayırdı ve TCF'nin kurucuları arasında yer aldı. Bu da onun hem şahsî, hem, siyasî, hem d askerî hayatının alt üst olmasına sebebiyet verdi.

6) Dr. Adnan Adıvar: Sıhhiye ve Muavenet–i İçtimaiye Vekili (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı.) İstanbul mebusu. 1881'de Gelibolu'da doğdu, Temmuz 1955'te İstanbul'da öldü.
Meşhûr romancı Halide Edib'in kocasıdır. O da, aynen Karabekir, Bekir Sami ve diğer TCF üyeleri gibi 1926'da İstiklâl Mahkemesinde idam talebiyle yargılandı. Onun makamına da kısa süre sonra Dr. Refik Saydam getirildi.

7) Yusuf Kemal (Tengirşek) Bey: İktisat Vekili. Sinop mebusu. 1878 Boyabat doğumlu, ölüm tarihi 1969.
Hariciye Vekili Bekir Sami Bey ile birlikte murahhas (delege) olarak 1920'de Moskova'ya gitti. Bir yıl sonra bu defa, Heyet–i Murahhas Reisi sıfatıyla Moskova'ya giderek Ali Fuat Paşa ve Dr. Rıza Nur ile birlikte Büyük Millet Meclisi hükümeti adına 16 Mart 1921'de Moskova Antlaşmasını imzaladı. 30 Mart 1920'de Adliye Vekili, 15 Mayıs 1921'de ise Hariciye Vekili seçildi. 2 Ekim 1922'de vekillik görevinden istifa etti; 1923'de Londra Temsilciliğine tayin olundu.

8) Celaleddin Arif Bey: Adliye Vekili. 1875 Erzurum doğumlu; 1930 Paris'te vefat etti.
Erzurumlu Mehmet Arif Bey'in oğludur Fransa’da hukuk ve siyasal bilgileri tahsil etti. 1901’den 1908’e kadar Kahire’de avukatlık yaptı. 1908’de İstanbul’a dönerek Hukuk ve Mülkiye mekteplerinde Anayasa Hukuku dersleri okuttu. Osmanlı Ahrar Fırkasına yakın durdu. 1914–1920 yılları arasında kuruculuğunda bulunduğu İstanbul Barosu Başkanlığı vazifesini deruhte etti. M. Kemal ile uyum sağlayamadığı için, ne Adliye Bakanlığı ne de bir başka makamda rahat bir çalışma yapamadı. Türkiye'den ayrılmak zorunda kaldı.

9) Cami (Baykurt) Bey: Dahiliye Vekili, Aydın mebusu. Doğum 1877 ve ölüm (1949) yeri İstanbul.
Yaklaşık iki ay kadar İçişleri Bakanlığı yapabildi. M. Kemal'e ters düştüğü için, bu makamdan ayrılmak durumunda kaldı. Yerine Hakkı Behiç Bey getirildi. Zamanında İslâmî sosyalizme yakın görüşleriyle tanındığı rivâyet ediliyor. 1908'de yüzbaşı iken, bulunduğu Fizan'dan mebus seçilerek İstanbul'a geldiği biliniyor.

10) Dr. Rıza Nur: Maarif Vekili. 878 Sinop doğumlu, ölüm tarihi 1942.
İlk Millî Eğitim Bakanı olarak, Ziya Gökalp'e Türkçülük çalışması hususunda bazı görevler verdi. Moskova Antlaşması ve Lozan Konferansı müzakerelerine katıldı. M. Kemal, İsmet Paşa ve onlara yakın adamlarla hiç anlaşamadı. Gitgide zıtlaştı. Bu yüzden uzun süreli bakanlık yapamadı. Yerine, bir başka Türkçü Hamdullah Suphi Tanrıöver getirildi. Onun yurt dışına kaçtıktan sonra kaleme almış olduğu Hatıralarım isimli kitaplarında, hayret uyandıran, dudak uçuklatan bazı mahrem bilgiler yer alıyor.

11) İsmet (İnönü) Bey: Erkân–ı Harbiye–i Umumiye Vekili (Genel Kurmay Başkanı.) Edirne mebusu. 1884 İzmir doğumlu, 1973'ün son haftasında öldü.
Savaşın bitiminde Hariciye Vekilliğine getirildi. Lozan'a giden heyetin başkanı oldu. Lozan'da, Türk heyetini dışlayarak Yahudi Haham Haim Naum'la işbirliği yaptı. 1925–37 yılları arasında 12 yıl müddetle başbakanlık yaptı. Din dışı bir politika izledi. Binlerce vatandaşın idam edilmesinde, on binlercesinin katliâma uğramasında en tesirli rolleri üstlendi. 1937'den sonra M. Kemal ile araları açıldı. Bir daha hiç görşmeyerek bu dünyadan küs ayrıldılar.
* * *
Kuruluşundan itibaren, gerek bakanlık sayısı ve gerekse bakanların görevleri sıklıkla değişikliğe uğradı.
Bunun en mühim sebebi, M. Kemal ile İsmet Paşanın kendi aralarında kapalı devre görüşüp anlaşarak, kendi tercihlerine göre adam seçme cihetine gitmeleridir.

.

Elvedâ Osmanlı (9)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


12 Temmuz 2012, Perşembe
Şark Cephesinde zafer var
Kâzım Karabekir komutasındaki Millî Kuvvetlerimiz, 28 Eylül (1920) itibariyle Şark'ta Ermeni çetelerine karşı büyük bir taarruz harekâtını başlattı.
Kars ve çevresi başta olmak üzere, Şark Vilâyetlerinde birçok yerleşim merkezini ellerinde bulunduran Ermeni çeteciler (Taşnak, Hınçak...), işgal müddetince sayısız Müslümanın kanını akıtarak hemen her yerde katliâm yaptılar.
Millî Mücadelenin başladığı günlerde, Rusya'nın desteğini kaybeden bu çeteler, korku ve panik içinde etrafı yakıp yıkma ve mâsum (sivil) Müslümanların kanını dökme işini daha da hızlandırdılar.
Gaddarlığın son raddesine çıktığı günlerde harekete geçen Millî Kuvvetlerimiz, silâhlı Ermeni birliklerini Şarkî Anadolu topraklarını terk ile kaçmaya mecbur bıraktı.
Çatak, Sarıkamış, Kağızman ve daha birçok şehri Eylül ayının son haftasında terk eden Ermeni fedâileri, haftalar süren bir takip ve taarruz neticesinde, Ermenistan'ın iç bölgelerine kadar çekilmeye mecbur edildi.
Millî Kuvvetlerimizin Şark Cephesindeki bu ilerleyişi, Gümrü Antlaşmasının yapıldığı 2 Aralık gününe kadar devam etti.

Karabekir mi, İsmet mi?

Şark Cephesinde ordumuzun kazandığı zaferlerle büyük şöhret kazanan Kâzım Karabekir Paşayı bekleyen bir sonraki görev, Garp Cephesi Kumandanlığıydı.
Ancak, durum beklendiği gibi olmadı. Geçmişinde hiçbir başarıya imza atamayan Albay İsmet, Karabekir Paşadan kat kat üstün tutularak, sırasıyla Genel Kurmay Başkanı, Garp Cephesi Kumandanı, Hariciye Vekili, Lozan Heyeti Başkanı ve son olarak da 12 yıl müddetle Başvekil (1925–37) yapıldı.
Karabekir ise, önce mebus yapılarak askeriyeden uzaklaştırıldı.
Rütbesiz bir sivilden farkı kalmadı. Son bir çırpınışla siyasî parti (TCF) kurarak bir muhalefet cephesinin teşkiline çalıştı; ancak bunda da muvaffak olamadı. 1924–39 yılları arasındaki hayatı, türlü çile, baskı ve sıkıntılar içinde geçti.

Rusya'nın silâh ve para yardımı

İlk partisi 8 Eylül'de (1920) Erzurum'da teslim alınan Rus savaş yardımının ikinci bölümü olan bir milyon adet altın ruble, 9 Ekim'de Trabzon'dan Erzurum'a nakledildi.
Birinci Dünya Savaşında Türkiye'nin karşısındaki cephede yer alan ve Osmanlı'ya en ağır zayiatı verdiren Rusya, İngiltere'ye olan muhalefetinden dolayı, İstiklâl Harbi süresince Türkiye'ye yardım etti.
Diplomatik yoldan sağlanan bu yardımlar için en büyük emek sarf edenlerin başında ise–garip bir rastlantı eseri olarak–22 yıl sonra yine aynı gün vefât eden (8 Eylül 1942) Sinop mebusu Dr. Rıza Nur gelir.
Rıza Nur, o tarihte (Eylül 1920) Moskova'ya gitmiş ve devlet başkanı J. Stalin'le bizzat görüşmüştü.
Hatıralarında Enver Paşa ile de görüştüğünü belirten Rıza Nur, İngiltere'nin Anadolu'yu işgal eylemlerinden Stalin'in çok rahatsız ve çok da tedirgin olduğunu ifade ediyor.
Bu sebeple, Türkiye'ye her türlü yardımın yapılmasına taraftar olmuş.

Dengeler nasıl değişti?

Birinci Dünya Savaşının baş aktörlerinden biri İngiltere ise, diğeri ise hiç şüphesiz Rusya idi.
Ancak Rusya, 1917 Ekim'inde kendi içinde patlak veren Bolşevik Devrimi sebebiyle, elini savaştan çekmek durumunda kaldı. Özellikle savaşın son bir–iki yılında Osmanlı ile çatışmama ve hatta ateşkes kararı alma cihetini tercih etti.
İngiltere ise, Rusya'nın Osmanlı ile savaşmayı bırakmasını bir türlü hazmedemiyordu. Sonunda, bu iki düşman blok karşı karşıya geldi.
İngilizler, diğer Avrupa topluluklarını saflarına çekerek, İstanbul başta olmak üzere bütün Anadolu'yu işgale yöneldi. Sevr Antlaşmasıyla Osmanlı topraklarını parsellemeye başladı. Ancak, Anadolu'da gelişen Millî Kuvvetler bu istilâya razı olmayarak, şiddetle karşı koydu.
İşte, tam da bu safhada Rusya devreye girdi ve Türkiye'ye her türlü yardımda bulunacağı sinyallerini verdi.
Yardımlar, gerek para ve gerekse silâh olarak kademeli şekilde Moskova'dan Anadolu'ya sevk edildi.
Bu yardımlar, Yunan istilâsı ve İngiliz işgali karşısında, Millî Kuvvetler için büyük bir dayanma gücünü sağladı.
Silâh ve mühimmat gibi, memur maaşları ve sair harcamalar dahi, uzun müddet Rusya'dan gelen altınlarla karşılandı.

Mecliste gizli görüşme

Millet Meclisinde 17 Ekim 1920'de yapılan gizli oturumda, Rusya ile yapılan dostluk ve yardım antlaşması ile ilgili mesele görüşüldü.
Daha önceden Rusya'ya giden ve Ankara Hükümeti adına resmî temaslarda bulunan heyetin başkanı olan Yusuf Kemal Bey, Meclis Kürsüsünden yaptığı uzun konuşmasında, Sovyet Rusya hükümetinin Türkiye'ye altın (para), silâh ve mühimmat yardımında bulunacağına söz verdiğini ifade etti.
* * *
Rusya'nın söz verdiği yardımların gelmesiyle birlikte, Eskişehir'i çevreleyip Ankara sınırına kadar dayanan Yunan kuvvetlerine karşı şiddetli bir mukavemet ve taarruz harekâtı başlatılarak, mütecavizlere karşı esaslı bir adım atıldı.
Oysa, bu tarihten çok kısa bir süre evvel Ankara hükümeti yetkilileri büyük bir yeis ve karamsarlık havası içindeydi.
İşte, o günlerin (Eylül 1920) genel havasını yansıtan Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa ile Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Cebesoy arasındaki telgraflaşmadan küçük bir misâl.
İsmet Paşa: "Meclis'i ve hükûmet merkezini Sivas'a nakletmeye karar verdik. Düşmana terk edilen arazideki ulaştırma araçları geri bölgelere taşınsın ve şimendifer hatları tahrip edilsin."
Ali Fuat Paşadan İsmet Paşaya: "Ankara'yı terk etme kararı, ancak Eskişehir'i terketme kararından sonra alınabilir."
Ali Fuat Paşanın sözlerine kulak asmayan İsmet Paşa ve arkadaşları, daha sonra Sivas yerine Kayseri'yi hükümet merkezine dönüştürmeye karar verdiler ve bir kısım evrakı da Ankara'dan Kayseri'ye naklettiler.
Rusya'nın para ve silâh yardımı sayesinde, hem memurlarla askerlerin maaşı ödendi, hem de istilâcı kuvvetlere karşı konulabildi.
Bu yardımlar, Türkiye ile Rusya'yı daha da yakınlaştırdı ve Moskova'ya giden Türk heyeti (Yusuf Kemal, Rıza Nur, Ali Fuat), 16 Mart 1921'de Moskova Antlaşmasını imzaladı.

.

Elvedâ Osmanlı (10)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Temmuz 2012, Cuma
Sakallı Nureddin Paşa
İstiklâl Harbinin "Sakallı Nureddin Paşa"sı 9 Aralık 1920'de Orta Anadolu Merkez Kumandanlığına atandı.
Onun Merkez Komutanlığına atandığı bu dönem, gerek iç çatışmalar ve gerekse dış taarruzlar itibariyle, Anadolu halkının yaşamış olduğu en kritik günlerdi.
Aynı günlerde, Seyyar Kuvvetler Kumandanı Çerkez Ethem, M. Kemal ve M. İsmet Paşalar tarafından gözden çıkarılmış ve tamamiyle devre dışı edilmeye çalışılıyordu.
Sonunda, Albay İsmet Beye bağlanmak (ve aslında bitirilmek) istenen Ethem Bey, maiyetiyle birlikte ittirile ittirile Yunanistan üzerinden kaçmaya mecbur edildi. (22 Ocak 1921)
Ethem Beyin çekilmeye başladığı 1920 yılı Aralık ayında, bu kez iç isyanlar cümlesinden olarak Demirci Efe Kıyamı (ayaklanması) başgösterdi.
Anadolu'nun iç kısımlarında ortaya çıkan yeni isyanları bastırmak ve hariçten gelen tehlikeleri bertaraf etmek için, dirayeti ve kahramanlığı tescil edilmiş bir kumandana ihtiyaç hasıl oldu.
İşte, tam bu noktada bütün gözler, bütün dikkatler Nureddin Paşa üzerinde toplandı.
İstiklâl Harbine en ön safta iştirak eden kumandanlar arasında tek sakallı olduğu için, ona "Sakallı Nureddin Paşa" ismi verildi.

İki farklı mazereti, cinayet sayıldı

Nureddin Paşayı sakalı dışında onu diğer Millî Mücadele dönemi silâh arkadaşlarından ayıran iki önemli hususiyeti daha vardı.
Bu özelliklerinden biri, tek parti CHP'li olmak istemeyip, seçimlerde bağımsız aday olmasıydı.
Paşanın diğer özelliği ise, "Şapka inkılâbı"na şiddetle muhalefet etmesiydi.
Şimdi, bu hadiselerin detayına bakalım:

BİR: Nureddin Paşa, 1923'te yapılan genel seçimlerde Bursa'dan bağımsız aday oldu, ancak seçilmeye muvaffak olamadı.
Bir sene sonra ise, tekrar bir "ara seçim" yapıldı ve Nureddin Paşa da bunu fırsat bilerek tekrar CHP'ye karşı Bursa'dan bağımsız aday oldu.
Sandıklar açıldığında ise, Nureddin Paşanın ezici bir çoğunlukla seçimi kazandığı ortaya çıktı. (Bu da muhaliflerini ürküttü.)
Mazbatasını alıp Meclis'e girdi. Tek başına adeta bir muhalefet görevini üstlenmeye başladı. Onun muhalefet ettiği meselelerden biri de, "şapka ve kılık–kıyafet kânunuydu.

İKİ: Mareşal Fevzi Paşanın hiçbir inisiyatif kullanmadan Şapka Kànunu lehinde kesin tavır almasına mukabil, en az onun kadar kahramanlık nişanesi bulunan Nureddin Paşa ise, vargücüyle şapkanın aleyhinde bir vaziyet takındı.
Mebusların büyük bir ekseriyetle şapka kànununa taraf olmaya zorlanması yüzünden desteksiz kalan Nureddin Paşa, o günden sonra siyasetten soğudu ve tıpkı Karabekir Paşa gibi bir kenara çekilmeye mecbur oldu.
Vaktiyle Balkanlar'da, Bağdat'ta, Yemen'de, Konya'da, Dumlupınar'da ve bilhassa İzmir Savaşlarında büyük kahramanlıklar gösteren Nureddin Paşa, siyaseten ters düştüğü eski silâh arkadaşlarının zorlamasıyla, hem Paşalıktan istifa, hem de Meclis'teki görevinden ayrılarak, kendi halinde yaşamaya âdeta mahkûm edildi.
Vefat tarihi olan 1932 yılına kadar da, siyasete dönmeyerek aynı istikamet üzere yaşadı.

Paşanın kısa biyografisi

Kurtuluş Savaşı kahramanlarından olan Nureddin Paşa, 1873'te Bursa'da doğdu. 1893'de Harbiyeyi bitirdi. 9. Piyade Alayı komutanı olarak Balkan Savaşına katıldı.
Birinci Dünya Savaşında Irak Cephesi komutanıydı. Bağdat'ta, bilâhare Yemen'de büyük yararlılıklar gösterdi.
İzmir ve Aydın valiliklerinin yanı sıra, 17. ve 25. Kolordu Komutanlığı vazifelerinde de bulundu. Üstün başarı sağladı.
Millet Meclisi ile İstanbul Hükümetini uzlaştırmaya çalıştı. Başarılı olamayınca, Kurtuluş Savaşına katılmak üzere 1920'de Anadolu'ya geçti. Yunan cephesinin güneyinde, Konya çevresinde komutan oldu.
1920 yılı sonlarına doğru Orta Anadolu Merkez Ordusuna komutan sıfatıyla atandı. 1922'de 1. Ordu komutanlığına atandı ve bu görevle Büyük Taarruza katıldı. Zaferden sonra korgeneralliğe yükseldi ve İzmit'e tayin edildi.
I. Ordu'nun lağvedilmesi üzerine, 1924'te Yüksek Askerî Şûra üyeliğine atandıysa da, Bursa milletvekili seçilmesiyle üyelikten çekildi. 1925'ten sonra, askerlikten de, ardından siyasetten de istifa etti. Vefat tarihi 1932.


Diplomasi


Moskova Antlaşması ve ötesi...

Düşmanın düşmanı dost oluyor
Ankara hükümeti ile Sovyet Rusya hükümeti arasında yapılan Moskova Antlaşması 16 Mart 1921'de imzalandı.
Türk heyetini Ali Fuat Paşa, Dr. Rıza Nur ile Yusuf Kemal Bey temsil ediyordu. Rus heyetinin başında ise Dışişleri Komiseri Çiçerin vardı. (Çiçerin'in yardımcılarından biri Türk asıllı bir diplomattı.)
Bu tarihten evvel de iki ülke arasında birtakım temaslar kuruldu; ancak, istenen ve umulan netice bir türlü sağlanamadı.
Rusya, İstiklâl Harbinin en sıkıntılı günlerinde, yani Ankara hükümetinin en sıkışık olduğu dönemde, anlaşmaya yanaşmıyordu. Kafkas Bölgesindeki bazı şehirlerin Ermenilere verilmesini şart koşuyordu.
Bunun üzerine harekete geçen Karabekir Paşa, Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır'ı Ermeni Taşnaklardan temizleyerek, onları Gümrü'ye kadar geriletti.
Burada 3 Aralık 1920'de imzalanan antlaşma ile, sınır tesbiti yapıldı.
Gümrü Antlaşması ile sağlanan bu muzafferiyetten sonra, Moskova nezdinde Rusya ile yeniden temaslar kuruldu.
Batum'un Gürcistan'a (dolayısıyla SSCB'ye) terk edilmesi karşılığında, 16 Mart 1921'de yeni bir antlaşma sağlandı.
Buna göre, Rus hükümeti Ankara hükümetine silâh ve para yardımında bulunacak.
Yardımlar, Kurtuluş Savaşının sonlarına kadar kademeli şekilde parti parti gelmeye devam etti.





.
Elvedâ Osmanlı (11)

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


14 Temmuz 2012, Cumartesi
Dâmat Ferid kuklasının gidişi
İki buçuk ay önce 5. kez Sadrâzamlık makamına getirtilen Damat Ferid Paşa, 17 Ekim 1920'de istifasını vererek hükümetten tamamıyla çekildiğini ilân etti.
Sultan Abdülmecid'in kızlarından Mediha Hanımla evlendiği için "Dâmat" ünvanını alan Ferid Paşa, 1853 İstanbul doğumludur. Tahsilini tamamladıktan sonra, Paris, Berlin, Petersburg ve Londra elçiliklerinde hariciyeci olarak çalıştı.
1908'de Ayan Meclisine seçilen Ferit Paşa, 4.3.1919'da ise ilk kez Sadrazamlık makamına tayin edildi.
Toplam 1 yıl, 1 ay, 1 hafta, 1 gün sadrazamlık yapan Damat Ferid Paşa, bu süre zarfında tam 5 kez istifa edip yeniden sadrazam oldu. (NOT: Arada, toplam yedi ay süren Ali Rıza Paşa ile Salih Hulûsî Paşanın sadrazamlığı var. Ayrıca, Tevfik Paşadan sadrazamlığı devralan Ferid Paşa, bu makamı son olarak yine Tevfik Paşaya devretti. Tevfik Paşa da Osmanlı Devletinin son sadrazamı oldu.)
Ferid Paşanın sadrazamlık dönemi, Osmanlı Devletinin ve bilhassa Türkiye coğrafyasının en buhranlı günleri olarak tarihe geçti. Bu müddet zarfında yaşanan ve tarihte derin izler bırakan bazı hadiseleri, kısaca şu maddeler halinde sıralayabiliriz:
ª Geniş Osmanlı mülkünü payimal ettikten sonra, Anadolu topraklarını da istilâcı İtilâf devletleri arasında taksim eden meşhûr ve mahut "Sevr Antlaşması", Damat Ferid Hükümeti tarafından imzalandı. (Padişah imzalamadı.)
ª Boğazlıyan Kaymakamı M. Kemal Bey, Bayezid Meydanında darağacında sallandırılarak, işgalciler memnun ve Ermeniler mesrur edildi.
ª Anadolu'daki Millî Kuvvetlerin karşısında savaşmak ve onları tepelemek için, Anzavur Paşa kumandasında "Kuvâ–yı İnzibatiye" teşkilâtı kuruldu.
ª Sevr Antlaşması gereği, Kars'tan İzmir'e, Maraş'tan Bursa'ya, İzmit'ten Adana'ya kadar Anadolu'nun hemen bütün bölgelerinde işgal ve istilâ hareketleri başladı.
ª İstanbul'dan Anadolu'ya geçmek ve Millî Harekete katılmak isteyen 70 kadar aydın kişi, önce Bekirağa Bölüğünde mevkuf tutuldu. Ardından da, bir şekilde kaçırılacağı korkusuyla, İngilizlerin isteğiyle topluca Malta adasına sürgüne yollandı.
ª Mütareke (ateşkes güvenliği) için İstanbul'a gelen İngiliz öncülüğündeki İtilâf kuvvetleri, kan dökmek sûretiyle İstanbul'u fiilen işgal etti.
ª 22 Eylül 1922'de firar ederek Fransa'nın Nis (Nice) şehrine giden Damat Ferid, 1923'te burada vefat etti.

M. Âkif'in moral konuşmaları

Büyük şâir Mehmet Âkif, halka moral verici konuşmalarda bulunmak üzere, Ankara'daki Meclis'in kararıyla 19 Ekim 1920'de Kastamonu'ya gönderildi.
Kastamonu'ya gelen Âkif, başta Nasrullah Camii olmak üzere, muhtelif camilerde Millî Mücadelenin ehemmiyetine dair vaazlarda bulundu. Aynı vaazlarında, Sevr'in kabul edilemeyeceğini ve gerekirse İtilâf devletlerine karşı Moskova hükümetiyle anlaşma yapılabileceği tezini savundu.
Bir buçuk ay boyunca Kastamonu'da kalan ve arada bir sâhil kasabası olan İnebolu'ya da gidip gelen Âkif, bilhassa bu yöre halkının moral gücünü yüksek tutmaya çalıştı.
Millî Mücadelenin kazanılması için, İnebolu–Kastamonu hattı hayatî bir öneme sahipti. Başta İstanbul olmak üzere, muhtelif noktalardan Anadolu'ya yapılan silâh ve mühimmat sevkiyatı, o günlerde en çok bu güzergâh üzerinden yapılıyordu.
Bu sebeple de Kastamonu, son derece stratejik bir ehemmiyete sahipti.

M. Âkif–Eşref Edib buluşması

İstanbul fiilen işgal edildikten sonra, burada serbest neşriyat hizmeti alabildiğine zorlaştı.
Bu sebeple, sahip olduğu Sebilürreşad gazetesinin matbaa malzemesini toplayan Eşref Edip, kayınbiraderinin hakimlik yapmış olduğu Kastamonu'ya hicret etti.
Neşriyat hizmetini burada sürdürürken de, vesveseli valinin hışmına uğradı. Eşref Edib'i Ankara'ya şikâyet etti ve onu Sinop'a sürgün ettirdi.
Bu gelişmeden haberdar olan M. Âkif ise, derhal harekete geçerek eski dostu ve fikir arkadaşı olan Eşref Edib'in tekrar Kastamonu'ya iade edilmesini sağladı. Hemen ardından, kendisi de aynı şehre gelerek burada birlikte çalışmaya başladılar.
O tarihteki Sebilürreşad mecmuasının birkaç nüshası Kastamonu'da basıldı. Bu nüshalarda, Millî Mücadelenin ehemmiyetini vurgulayan yazılar ve bilhassa M. Âkif'in Nasrullah Camiinde yaptığı konuşmalar yer alıyordu. (Bu vaazlar, aynı günlerde Anadolu'da çıkan pekçok mahalli gazete ve mecmuada da neşredilerek halka dağıtılır.)
Ankara hükümetinin takdirini kazanan buradaki faaliyetler sebebiyle, iki dost şahsiyet Ankara'ya dâvet edildiler.
İkisi de dâvete icabet ederek gittiler; ancak, zamanla (özellikle 1923'ten sonra) Ankara hükümeti ile uzlaşamayarak safdışı edildiler.
M. Âkif, Kahire'ye hicret edip giderken, İstiklâl Mahkemesinde yargılanan Eşref Edip ise, Elazığ'da içinde her türlü haşeratın cirit attığı bir hapishaneye mahkûm olarak gönderildi.



Diplomasi

Şark Cephesinde Gümrü Zaferi

Şark Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir öncülüğündeki Ankara Hükümeti ile Ermenistan'daki Taşnak Hükümeti arasında 3 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması imzalandı.
Bu antlaşmanın imzalanmasıyla birlikte, İstiklâl Harbinin Doğu Cephesindeki savaş bitti, sulh ve sükûn devresi başladı.
Ankara Hükümeti adına yapılan bu "ilk antlaşma", aynı zamanda hem askerî, hem de diplomasi yönünden kazanılmış olan bir "ilk zafer"dir.

Önemli hususlar
Gümrü Antlaşmasıyla elde edilen başarının en önemli maddeleri şunlar:
1) Ermeni hükümeti, Ankara hükümetinin reddettiği Sevr Antlaşmasını reddetmeyi kabul etti.
2) Ermeni hükümeti, Anadolu'nun hiçbir vilâyetinde, Ermenilerin Müslümanlardan sayıca fazla olduğu iddiasından vazgeçtiğini deklare etti.
3) Kars sancağı ile Ermenilerin elinde bulunan Tuzluca kazasının Türkiye topraklarına dahil edilmesi resmiyet kazandı.
Ara notu: Gümrü Antlaşmasının imzalanmasından bir gün sonra, Ermenistan hükümeti değişti. Taşnak hükümeti tarihe karıştı, onun yerine Sovyet Kızıl Ordu denetimindeki Ermenistan hükümeti kuruldu.

Karabekir ve sahte kahramanlar
Gümrü Antlaşmasıyla birlikte, Ankara hükümetinin başlatmış olduğu İstiklâl Mücadelesi hareketi, harikulâde bir şevk, heyecan ve kuvvet kazandı.
Zira, henüz çok yeni olan bu hükümetin, böylesi bir başarıya imza atacağını Türkiye ve dünya kamuoyu pek ihtimal vermiyordu.
Fakat, takdir ve hayranlık hissi uyandıran bu hareketin başında, Karabekir Paşa gibi işin ehli olan bir kumandan bulunuyordu.
Bu büyük muzafferiyette onun ve silâh arkadaşlarının sarsılmaz inancı ve dirayeti vardı.
* * *
Ama, ne yazık ki, bu ilk zaferin muzaffer kumandanı olan Karabekir Paşa, ileriki yıllarda bir avuç yerli sahte kahraman tarafından harcandığı için, yeni nesiller tarafından yeterince tanınamaz bir hale getirilecek.
Onun, aslında Garp Cephesi Komutanı yapılması gerekiyordu. Zira, Şark Cephesini üstün bir başarıyla halletmiş ve Ankara'ya dönmüştü. Büyük bir tecrübe ve birikim sahibi olmuştu.
O büyük tecrübeden istifade edilmesi için, şimdi sıra Yunan istilâsının yaşandığı Garp Cephesine gelmişti. Karabekir Paşa, cidden bu iş için biçilmiş kaftan gibiydi.
Ama hayır; onu pek âşina olduğu askerlik mesleğinde istihdam etmek ve dolayısıyla Batı Cephesine göndermek yerine, ne yazık ki Meclis'te oturan bir mebus yapıldı.
Bir süre sonra ise, önce üniforması çıkartıldı, askerlikle irtibatı kesildi. İş göremez, politika yapamaz bir sivil kimliğe döndürüldü. Muhalefet cephesini kurunca da, tümüyle gözden çıkarıldı.

.

İnsanlık bunun neresinde?

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


28 Ağustos 2012, Salı
Daha evvel defalarca sergilenmiş bir vahşet tablosu, geçtiğimiz hafta sonu Doğubeyazıt'ta bir kez daha tekrarlandı.
Teröristler, Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesine yakın bir mevkide yol yapım çalışmasını sürdüren bir şantiyeye baskın düzenlerdiler ve buradaki bir iş makinesi ile kamyonları ateşe vererek yaktılar.
Allah için söyleyin, insanlık bu işin neresinde?
İnsanlıktan zerrece nasibi olan bir kimse, gidip yol yapım araçlarını, kamyonlarını yakar mı?
O yollar ne için, kimin için yapılıyor?
Araçları yakan zavallılar, kime ve neye hizmet ettiklerini biliyorlar mı acaba?
Hiç sanmıyorum. Onlara bir yerlerden emir verilmiş. Onlar da tam bir maşa olma liyakatıyla gidip insanlıkla uzaktan yakından alâkası olmayan mel'aneti işliyorlar.
Bir düşünün. Bu insanlık dışı suçu işleyenler, güyâ bu işi "Kürt halkına hizmet" adına yapıyor.
İyi de, oralarda yapılan yollardan en çok istifade eden, en çok işini gören Kürtler değil mi?
Demek ki, bu şenaatin Kürtler ve Kürtlük dâvâsıyla da bir alâkası yoktur.
Şayet, hayal ettikleri bir Kürt hükümeti, yahut bir Kürt devleti kurulacak olursa, o yollar yine de lâzım değil mi?
Esasen, insanlıkla ilgisi olmayan bir hareketin Kürtlere fayda vermesi de düşünülemez, düşünülmemeli.
Geriye, izahat isteyen şöyle bir mesele kalıyor:
Terör, bir insanlık suçudur. Elbette...
Ancak, terör eylemlerinin de kendi mantığı içinde bir izahını yapabilmek çoğu zaman mümkün.
Ne var ki, bütün insanlığa hizmet için yapılan bu yol yapım çalışmasını engellemek ve şantiyelerde bulunan araçları ateşe vermek, bambaşka bir garabet.
Evet, yapılan bu tür eylemlerin izahını "kendi mantığı içinde" dahi bulamıyorsunuz.
İzahını bulan, bilen varsa şayet, lütfen bize de bildirsin.



Yakın Tarih Yazıları Teşkilât–ı Esâsiye Kànunu (2)

Maddeler kısmı
Bugünkü Anayasa'nın temeli, 20 Ocak 1921'de atıldı. O gün Meclis'te kabul edilen 20 maddeyi aşkın bu Anayasa, Osmanlı Devletinin (I. Meşrûtiyet, 1876) kabul ettiği "Kànun–i Esâsi"ye ile siyasî değil, ancak hukukî yönden paralellik arz ediyordu.
"Teşkilât–ı Esâsiye Kànunu", kabul edildikten yaklaşık üç yıl sonra kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin de ilk Anayasasını teşkil ediyor.
Bazı maddeleri üzerinde ufak–tefek değişiklik yapılmasına rağmen, Türkiye 1927'lere kadar ağırlıklı olarak yine bu anayasa ile yönetildi.
Daha sonraki yıllarda ise—bir önceki bölümde de ifade ettiğimiz gibi—Anayasa'da öylesine köklü değişiklikler ve çokça yabanî düşen eklemeler yapıldı ki, ilk Anayasa adeta tanınmaz hale geldi.
Meselâ, "Devletin dini, din–i İslâmdır" ibaresinin çıkarılması, laiklik ve CHP'nin amblemindeki alt ok ilkesinin anayasa metnine sokulması gibi...
1960 ve '80 Darbeleri sonrasında ise, Anayasanın hukuk ve demokrasi kanatları süngülenerek perişan edildi.
İlk birkaç madde
1921 Anayasasının ilk birkaç maddesini, bu vesileyle hatırlamakta yarar var.
Zabıt Ceridesi 7. Cilt, s. 336'da yer alan bilgilere göre, 20 Kasım 1921'de kabul edilen Teşkilât–ı Esasiye Kànunun ilk birkaç maddesi şöyledir:
Madde–1) Hakimiyet, bilâ kayd û şart milletindir. İdare usûlü, halkın, kendi mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.
Madde–2) İcra kudreti ve teşri salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan BMM'de tecelli eder.
Madde–3) Türkiye Devleti, BMM tarafından idare olunur ve hükûmeti "Büyük Millet Meclisi Hükûmeti" unvanını taşır. (Henüz TC kurulmamış.)
Madde–4) BMM, vilayetler halkınca müntehap azadan mürekkeptir.
Madde–5) BMM azasının herbiri kendini intihap eden vilayetin ayrıca vekili olmayıp, umum milletin vekilidir.
Madde–7) Ahkâm–ı Şer'iyenin tenfizi (Şeriat hükümlerinin icrâsı), umum kavaninin vâzıı, tâdili, feshi, muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuk–u esasiye, BMM'ye aittir.
* * *
Milî Mücadele ruhunun şekillendirdiği Millet Meclisinin kabul ettiği "Din–i İslâm" ve "Ahkâm–ı Şer'iye" gibi mevhum ve tâbirler dahi, bilâhare metinlerden çıkarıldı ve ortaya bambaşka bir ruh, bir zihniyet çıktı.
Müslüman milletimiz, seksen küsur senedir, cebren ve hile ile elinden alınan temel haklarını kazanma mücadelesi veriyor.
Bakalım, ne zaman bu temel haklarına kavuşma bahtiyarlığına yaşayacak...

.
GDO'ya karşı şuurlu mücadele

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


29 Ağustos 2012, Çarşamba
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar anlamına gelen GDO'lu ürünler, yerli ve yabancı piyasaları ne yazık ki istilâ etmiş durumda.
Bağımsız kuruluşlar, insaflı hekimler, vicdanlı uzmanlar, vehameti görüp feryâd û figân ediyor. Ancak, seslerini yeterince duyurabildikleri söylenemez.
Menfaat hırsı ve rekabetin kızışmasıyla, GDO'lu mâmüllerin üreticileri, ithalatçıları ve tüccarları, kànunî limitleri alabildiğine zorlayarak, hatta insanî sınırları aşarak meydanda at koşturmaya, cirit atmaya devam ediyorlar.
Bu yaptıkları, insan sağlığına karşı elbette ki bir nevî sûikast mahiyetini taşıyor. Ancak, sebebiyet verdikleri ciddî hastalıklara, hatta insan ölümlerine hiç aldırış ettikleri yok. Cinayet işlemeye, artan bir iştahla devam ediyorlar.
* * *
GDO gangsterleri, mısır, buğday, soya, peynir, et, yağ gibi temel gıda ve besin maddeleri başta olmak üzere, neredeyse genetiğiyle oynamadık sebze, meyve, tahıl çeşidi bırakmadılar.
Kezâ, nebatî ve hayvanî hemen bütün gıdaların fıtrî (doğal, katkısız) yaratılış halini bozarak asâletini değiştirdiler.
Bütün bunları hasis menfaatleri için, daha fazla para kazanmak için, bir kısmı da hiç şüphesiz "insanlıktan intikam almak" için yapıyor.
Ürünlerinin mahiyetini, muhteviyatını açıklayınca, yahut mel'anetlerini deşifre edince de, adeta kudurmuşcasına saldırıya geçiyorlar. Doğrudan, ya da dolaylı şekilde tehdit ediyorlar.
Bizim açımızdan vız gelir, tırıs gider. Tehdit ve saldırılar bizi zerrece etkilemez. İlânlarından, reklâmlarından gelecek haram para da, varsın kasamızdan eksik olsun.
Ne demiş atalarımız: "Eksik olsun minnetle, korkuyla boyun eğerek kazandığın ekmek!"

Hücûmlardan bîzâr olanlar var

Diğer bazı basın–yayın kuruluşları ve meslektaşlarımızın durumuna gelince...
Bir çoğunuzun bildiği gibi, GDO'lu ürünlerden para kazanan firmaların bir kısmı alabildiğine büyümüş, hatta aralarında "devleşmiş şirketler zinciri"ne dahil olanlar da var.
Bir kısmı da sırtını "hükümetteki adamlar"ına dayamış, kural–kànun, sınır–limit tanımadan kârını katlayarak gidiyor.
Gözünü para hırsı bürümüş bu menfaat zebunları, herhangi bir basın–yayın mevkutesinde hoşlarına gitmeyen bir neşriyat gördüler mi, nasırlarına basılmış gibi derhal harekete geçiyorlar ve bataryaları bir bir ateşlemeye başlıyorlar.
Ne yapıyorlar, meselâ?
Bir taraftan, GDO'lu ürünlerdeki kànun dışı ve belirlenmiş limitleri zorlayan aşırılıkları eleştiren veya insan sağlığı açısından muhtemel risklere dikkat çeken gazeteci–yazar meslektaşlarımızı adeta bombardımana tutuyorlar. Onları cahillikle suçlarlar. Kànundan, nizamdan anlamamakla itham ederler. Yığın yığın kirli (en azından şüpheli) bilgileri servis ederek adamı bunaltmaya, anasından emdiği sütü burnundan getirmeye çalışırlar. (Hormonlo, GDO'lu, katkı maddeli süt ve süt ürünleri varken "ana sütü" bile gerekmez, onlara göre...)
Diğer taraftan, gazete patronlarının kulağına üfleyerek de olsa "Böyle gidersen, ilânları kesmek durumunda kalırız" tehdidinde bulunurlar... Patron da ehl–i dünya veya menfaat düşkünü ise, GDO'cular, o kaleyi kuşatma altına almış, hatta bir cihette ele geçirmiş demektir.
Meslektaşlarımızın bu konudaki yakınmalarını okuduğumuzda, bir nebze tarifine çalıştığımız tablonun vahametini daha iyi anlayabiliyoruz.
İşte size bir örnek:
Geçen hafta, bir meslektaşımız önce "Sözde bilimle popülizm birleşince daha çok GDO zaferi elde edilir" başlığıyla enfes bir yazı yazdı.
İbretle okudumuz bir sonraki yazısının başlığı ise, aynen şu oldu: "Arı kovanına çomak sokmuşum, farkında değilim..."

İlim ve insanlık kazanacak

Her şeye rağmen, bu vâdide ilmin, irfanın ve insanlığı esas alan görüş ve düşüncenin hâkim olacağına inanıyoruz.
Aksi halde, kıyâmete hazırlanmalıyız.
Şayet, bir erken kıyâmet kopmazsa, insanlığın ve insanlarımızın kazanmış olduğu aşağıdaki zaferler silsilesine, sağlığa sûikast raddesine gelip dayanan GDO'lu ürünlere karşı kazanılmış yeni bir zafer halkası daha eklenmiş olacak. İşte bakınız...

Odunla pişen ekmeği tercih

1900'lü yılların sonlarına kadar da şehirlerarası yolcu otobüslerinde fosur fosur sigara içiliyordu.
Şöyle bir düşünelim: Doğudan batıya veya batıdan doğuya 5–10 saat, yahut 20–24 saat müddetle 40–50 kişilik otobüslerle yolculuk yapılıyor. Yolcuların arasında yaşlısı var, bebek var, ciğer veya astım hastası var, vesâire...
Topluca içilen yoğun sigara dumanını veya döşemeye alabildiğine sinmiş nikotin kokusunu solumak zorunda kalan yolcuların yarısı (içmeyenlerin oranı), tam bir işkence altında ve perişaniyet içinde varacağı yere ayak basıyor.
Bu iğrenç uygulamaya karşı yıllar yılı mücadele verildi, sigarasız seyahat için yoğun çaba sarf edildi.
Gerçi, yapılan mücadele çok zorlu geçti ve zafere çok geç ulaşıldı. Sebebi, insanlarımızın en az yarısının sigara tiryakisi (ya da bağımlısı) olmasıydı.
Ama, önünde sonunda çok hayırlı bir neticeye vâsıl olundu ve toplu yolcu taşıma araçlarının tamamında sigara içilmesi yasaklandı... Ardından, sıra kapalı mekânlara geldi. Bunda da önemli ölçüde başarı sağlandı denilebilir.
Demek ki, Cenâb–ı Hak, haklı olanların çabasını boşa çıkartmaz, mücadelesini neticesiz bırakmaz.

'Tam buğday'dan organik ekmeğe

Kesin zafere yaklaşan bir başka mücadele, elektrikle çalışan ekmek fırınlarına karşı yapıldı.
Adeta şoklanarak pişirilmiş süsü verilen bu ekmeklerin dışı nar gibi kızarırken, içi hamur gibi kalıyordu.
Sağlığına önem veren vatandaş "bilinçli tüketici" tavrını takınarak tercih değiştirdi ve "odunla pişen ekmek"lere yöneldi.
Şimdilerde elektrikle çalışan fırınların sayısı bir hayli azaldı. Onlar da, ya değişmek, ya da kapanmak zorunda kalacak.
Bu meyanda gelinen son merhale şu: "Tam buğday"dan yapılan "organik ekmek" talebi ve arayışı.
İnşaallah, bunda da başarı sağlanır.

Kabak aşılı karpuz boykotu

Sıralanacak misâller çok. Ancak, konuyu daha fazla uzatmamak için son bir misâlle nokta koyalım.
Bundan 4–5 sene kadar evvel, piyasayı "kabak aşılı karpuzlar" istilâ etmişti.
Bunlar, tadı kaçmış, rengi bozulmuş, sert ve kalın kabuklu karpuzlardı.
Raf ömrü uzasın, gramajı artsın diye, tüketici enayi yerine konularak karpuzun genleriyle oynanarak üretim yapıldı.
Ancak, vatandaş bu hileyi yutmadı ve asâleti bozulmuş bu karpuzları almadı, adeta boykot uyguladı.
Kabak aşılı karpuzlar, sonunda GDO'cuların elinde patladı; onlar da üretimini terk etmek zorunda kaldılar.
Bu meyandaki kararlı tavır, bilinçli tercih, şuurlu mücadele kesintisiz şekilde devam etmeli. Allah yardım etsin ve yolumuzu açık tutsun.

.

Bahtiyar maymun, tarihin seyrini değiştirdi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


30 Ağustos 2012, Perşembe
Yunanistan, Birinci Dünya Savaşında, uzun bir süre tarafsız kalmayı tercih etti. Bunun en önemli sebebi, Osmanlı'nın müttefiki olan Almanya ile karşı karşıya gelmekten kaçınmasıydı. Zira, Yunan Kralı Konstantinos ile Alman İmparatoru Wilhelm arasında yakın dostluk ve akrabalık münasebeti vardı. Kral, imparatorun eniştesiydi.
Öte yandan, seçimle işbaşına gelen Başbakan Venizelos, bütün kuvvetiyle savaş çığırtkanlığı yapıyor, Osmanlı'yı bitirmeyi hedef alan savaşa bir an evvel katılmak istiyordu. Hatta, bu maksada matuf olarak inisiyatif kullandı ve Çanakkale Harbi esnasında bölgeye kuvvet gönderdi. (1915)
Onun bu tavrına sinirlenen Kral Konstantinos, Venizelos'u istifaya zorladı. Ancak, bir yıl sonra yapılan seçimlerde Venizelos tekrar zafer kazandı ve yeniden iktidara geldi. Savaş tutkusu sebebiyle ikinci kez görevden alındı. O da gidip Selanik'te bir muhalif hükümet kurdu ve İtilâf devletleriyle de işbirliği içine girdi.
Nihayet, iç ve dış dünyadaki savaş yanlılarının da Venizelos'a destek vermeleri sayesinde, Kral Konstantinos daha fazla dayanamadı ve 1917'de oğlu Aleksandros lehine tahttan feragat ederek, ailesiyle birlikte gidip Almanya'ya sığındı.
Venizelos, bu tarihten sonra dizginleri tamamen eline aldı ve ülkesini savaşa sürükleme manevralarına başladı. Ona göre, Büyük Yunanistan hayalini gerçekleştirmenin tam zamanıydı. Hiç çekinmeden, İtilâf devletleri liderleriyle aynı kare içinde yer almaya başladı.
Ne var ki, Venizelos, aktif şekilde savaşa girmeye tam fırsat bulamadan, dört yıldır süren bu büyük savaşı artık sona erdirmenin yolları aranmaya başlandı. 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla birlikte, Birinci Dünya Savaşı da fiilen sona ermiş oldu.
Savaş bitti, ancak gizli hesaplar devam ediyordu. Üstelik, Mondros Mütarekesinin maddeleri de Osmanlı'nın aleyhineydi.
Venizelos, bu fırsatı kaçırmadı ve sözde güvenliği sağlayacak olan İtilâf devletleriyle birlikte hareket etti.
İleride İstanbul'u işgal edecek olan ortak donanmaya Yunan kuvvetlerini de iştirak ettirmeyi başardı.
Artık, İtilaf devletleriyle ve özellikle de İngiltere ile birlikte hareket eden Yunanistan, hemen her platformda görünmeye, yapılan hemen her antlaşmada söz ve tercih hakkını kullanmaya başladı.
İşte, 10 Ağustos 1920'deki Sevr Antlaşması da bunlardan biri ve belki de en önemlisiydi.
Venizelos, Kral Aleksandros'un (Alexandre) da tam desteğini alarak 15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal etmiş ve bu işgal hareketini Anadolu'nun Ege sâhilindeki başka merkezlere de yaymaya başlamıştı. Sevr Antlaşmasından sonra ise, Batı Anadolu'nun tamamını içine alan çok geniş bir cephe harekâtına girişti ve İngiltere Başbakanı David Lloyd George'un da yardımıyla Türkiye'nin birçok yerleşim merkezini işgal etti.
İşgal ve istilâ hareketi bütün hızıyla devam ederken, sıra nihaî darbeyi vurmaya gelmişti.
Yunan Başbakanı Venizelos ile İngiltere Başbakanı Lloyd George, aralarında gizli bir anlaşma yaptılar. Buna göre, İngiltere 50 bin kişilik bir Yunan ordusunu en modern ve en tesirli silâhlarla donatarak, Anadolu'nun tümüyle işgal edilmesini sağlayacaktı.
İşte, tam da bu sinsî plânın uygulanmaya başlanacağı esnada, hiç umulmadık ve hiç hesapta olmayan bir hadise cereyan etti. Şöyle ki: Venizelos ile Lloyd George'un can dostu olan Kral Aleksandros, kendi evinde beslemiş olduğu Moritz isimli maymunu tarafından ısırıldı.
Kral, kan zehirlenmesi sonucu öldü. Tabiî, "bahtiyar maymun" Moritz de vurularak öldürüldü. (25 Ekim 1920)
Kral'ın ölmesiyle birlikte, Venizelos da desteksiz kaldı ve kısa bir süre sonra iktidardan uzaklaştırıldı. Çok uğraşmasına rağmen, sekiz yıl müddetle bir daha iktidar yüzü göremedi.
Yunan Kralı Aleksandros'un ani ölümü, Venizelos ile birlikte Lloyd George'u da sarstı ve onları tam mânâsıyla sukût–u hayale uğrattı.
Zira, bu hadise tam da Yunanistan'ın İngiltere'den büyük bir askerî kuvvet temin ederek Anadolu'da genel bir taarruz harekâtını başlatmak üzereyken cereyan etti.
Ne var ki, Yunan işgalinin en büyük destekçisi rolündeki İngiltere Başbakanı Lloyd George'un kendisi bile, çok kahırlandığı bu şok gelişmeyi "Tarihin akışını değiştiren bir hadise" olarak değerlendirecekti.
Evet, hakikaten bu hadiseden sonra tarihin seyri büyük çapta değişti. Yunanistan'daki siyasî dengeler alt üst olurken, Anadolu'yu istilâ planları da suya düştü.
Bütün bu gelişmelere, zahirî olarak bir maymun sebebiyet verdi.
Lâkin, işin bir de mânevî boyutu vardı. Onu da nazardan uzak tutmamalı.

Duâların tesiri

İngiliz destekli geniş çaplı işgal istilâ teşebbüsüne karşı bütün kuvvetiyle mücadele eden Bediüzzaman Said Nursî, geceler boyu sabahlara kadar duâlar ederek, Cenâb–ı Hakk'ın yardımı, inayeti için niyâzda bulunuyordu.
O günlerde, Üstad Bediüzzaman'ın yanında bulunan Molla Süleyman ismindeki talebesi ve hizmetkârı şunları anlatıyor:
"Yunan Başbakanı Venizelos, İngiliz Başbakanı Lloyd George'dan 50 bin kişilik silâh alıyor. Bu silâhlarla Anadolu'ya taarruz edecekleri sırada, bir Cuma gecesi Bediüzzaman, namazdan sonra duâya başladı. O gece sabaha kadar uyumadı. Devamlı duâ etti: `Ya Rabb! Senin askerin daha çoktur. Bu mel'unlara fırsat verme!`
"Sabahleyin, ben Divanyolu'ndan gazetesini ve çorbasını almaya çıktım. Gazeteler Yunan Kralı I. Aleksandros'u maymun ısırdığını, maymunun ise öldürüldüğünü yazıyordu. Gazeteyi görünce, Bediüzzaman çok sevindi ve gülerek, `Bir kalem getir de Süleyman, bu hayvanın arkasından bir mersiye yazalım` dedi." (N. Şahiner, B. T. Bediüzzaman Said Nursî, s. 235.)
Bediüzzaman, hadisenin yazıldığı gazetelerden birini talebesi Molla Süleyman'a aldırıp getirtir ve gazetenin kenarına yarı manzum aşağıdaki satırları kayda geçirir.

Mücahid bir hayvan mersiyesi

Ey maymun–i meymûn!
Mü'minleri memnun,
Kâfirleri mahzun,
Yunan'ı da mecnun eyledin.
Öyle bir tokat vurdun ki,
Siyaset çarkını bozdun.
Lloyd George'u kudurttun,
Venizelos'u geberttin. (*)
Mizan–ı siyasette pek ağır oturdun.
Ki, küfrün ordularını,
Zulmün leşkerlerini,
Bir hamlede havaya fırlattın.
Başlarındaki maskeleri düşürüp,
Maskara ederek,
Bütün dünyaya güldürdün.
Cennetle mübeşşer (müjdeli) olan
Hayvanların isrine (safına) gittin.
Cennette saîdsin;
Çünkü gazi, hem şehidsin.

(Bkz: Eski Said Dönemi Eserleri, Rumuz, Yeni Asya Neşriyat, s. 516)
.......................................................................
(*) Burada, Venizelos'un şahsı değil de, has adamı Kral Aleksander'in ölmesiyle, onun, yani Venizelos'un "Büyük Yunanistan"ı hedef alan "Megali İdea" plânı suya düştü, öldü, geberdi mânâsı kast edilmiş olabilir. Allahu a'lem... Zira, maymunun ısırdığı Yunan Kralı o tarihte (1920) ölürken, Başbakan Venizelos ise, o tarihten 16 sene sonra, yani 1936'da, üstelik Sevr'in imzalandığı Fransa'da öldü


.

Çerkez Ethem'i çekemediler; hışımla ittiler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


31 Ağustos 2012, Cuma
Mustafa Kemal ve İsmet Paşa ile yıldızının hiç barışmadığı açıkça anlaşılan Çerkez Ethem'in gerçek şahsiyeti ile resmî tarih sayfalarında (özellikle okul kitaplarında) nazara verilen hüviyeti arasında uçurum derecesinde farklar var.
Doğrusunu öğrenmek için, hiçbir tesir altına girmeden konuya değişik pencerelerden bakmak icap ediyor.
İstiklâl Harbinin en kritik safhasında yaşanan ve "Çerkez Ethem Hadisesi" diye kayda geçen mesele, birkaç hafta boyunca hem Meclis'in, hem de ülkenin en mühim bir gailesi, bir meselesi haline geldi.
1920 yılı sonu ile 1921 yılı başlarında yaşanan bu hazin gaile, Çerkez Ethem'in vatanını terk etmesi ve hudut haricine gitmesiyle neticelendi.
Ethem Bey, gitmeden evvel kendi komutasındaki Kuvâ–yi Seyyâre birliklerinin Millî Kuvvetlerle çatışmamasını tembihledi; hatta gidip onlara iltihak etmelerini tavsiye etti.
Bu da, aslında Ethem Beyin vatanperverlik ve milletperverlik noktasındaki hassasiyetinin derecesini gösteriyor.
Ancak, buna rağmen, maalesef ona "vatan haini" damgasını vurmaktan çekinmeyenler oldu; böylelerine rastlamak, bugün de mümkün.
* * *
Yakın tarihimizde yaşanan bu çekişmenin asıl sebebi tam olarak bilinemiyor. Zira, resmî tarihin anlattıklarının çoğu yalan ve düzmece bilgilerden ibarettir. Serbest tarihçiliğin yolu ise, ne yazık ki henüz açık değil.
Bununla beraber, o döneme ait sürpriz mahiyetteki bazı gelişmeleri nazar–ı itibara alarak, sağlıklı ve istikametli bir mahiyette fikir jimnastiği yapabilmek yine de mümkün.

Çok yönlü bir zıtlaşma

Tesbit edebildiğimiz kadarıyla, İstiklâl Harbi esnasında yaşanan birinci ve en büyük zıtlaşma hadisesi, Çerkez Ethem ile İsmet Bey arasında cereyan etti.
Ethem Beyin "Çerkezliği"ni özellikle İsmet Bey ilân ve ifşa etti.
Ethem Bey, şimdi "Türk, Kürt, Çerkez... gibi lâkapları bırakalım da, Müslümanlık ve Osmanlılık ruhuyla hep birlikte mücadele edelim" düşüncesiyle hareket ediyordu.
Ancak, onu kendine rakip gören İsmet Bey, adım adım Ethem Beyi köşeye sıkıştırmaktan geri durmuyordu. (M. Kemal'in de İsmet'ten yana tavır takındığı açıkça anlaşılıyordu.)
Ethem Bey, Millî Mücadele saflarına daha önce katılmasına, İsmet Bey ise sonradan gelip aynı saflara iştirak etmesine rağmen, rütbe ve makam itibariyle, İsmet en ön safa geçmeyi başardı.
Bu tuhaf durum, ilk başlarda pek hissedilmedi, ya da ciddiye alınmadığı için üzerinde fazla durulmadı.
Ne var ki, iç isyanların, özellikle Yozgat'taki isyanların ve Anzavur hareketinin bastırılmasından sonra Ethem Beyin gerek Meclis'te ve gerekse bütün Anadolu sathında "Millî Kahraman" olarak yâdedilmesini netice verdi.
Bu durum, haliyle İsmet Bey ve onunla aynı zihniyeti paylaşanların kıskançlık damarını depreştirmeye sebep oldu.
Bir süre sonra, ordu içinde—asker neferatının çok sevdiği—Ethem Bey aleyhinde dedikodular üretilmeye ve kast–ı mahsuslar yayılmaya başlandı.
Ethem Bey, askerdi ve sadece askerlik mesleğini düşünüyordu; dedikodulardan şiddetli rahatsızlık duydu. Bu rahatsızlığını Eskişehir'de İsmet Beye iletti. Görünürde hiçbir problem yokmuş gibiydi. Ancak, perde altında ciddî bir rekabet ve çekişme hali yaşanıyordu.
Ethem Beyin rakipleri, sadece asker değil, aynı zamanda siyasetçiydiler. Onun gölgesinde kalmaktan endişe ediyorlardı. Onlara göre, İstiklâl Savaşının bitmesiyle birlikte, Ethem Beyin "Millî Kahraman" olarak tescil ve ilân edileceği muhakkaktı.
Ancak, ne acıdır ki, Anadolu'nun içlerine doğru taarruza geçen Yunan birliklerine karşı yapılan mücadelenin en nazik, en kritik zamanında, Çerkez Ethem meselesi büyütüldükçe büyütüldü ve bu büyük insan, gayet sinsîce hazırlanan bir kumpas neticesi hem orduyla, hem de Meclis'le karşı karşıya getirildi.
Yani, cesur olduğu kadar sâf yürekli olan Ethem bey, bir nev'î oyuna getirilmiş oldu.
* * *
Ethem Beye yeni rütbe, yeni makam–mevki verilmez iken, onun muarızı olan İsmet Bey ise, baş döndürücü bir hızla makamdan makama, mevkiden mevkiye atlıyordu.
İşte, bu tarihî realitenin kısacık bir çetelesi...

Basamakları ikişer–üçer atlıyor

* İsmet Bey, henüz Albay iken, İstanbul'dan Ankara'ya ilk kez 8 Ocak 1920'de geldi. M. Kemal'e en yakın kişi görünerek, bir müddet birlikte çalıştılar.

* İstanbul hükümetinde Harbiye Nazırı olarak çalışan Fevzi Paşanın dâveti üzerine, Şubat ayı sonlarında İstanbul'a gitti.
* M. Kemal'in dâveti üzerine, 9 Nisan'da tekrar Ankara'ya döndü ve İstanbul'la bağlarını kopardı.

* 23 Nisan'da, paraşütle (seçimsiz) Edirne milletvekili oldu, Meclis'te kendine yer edindi.

* İki hafta sonra, yani 3 Mayıs'ta Bakanlar Kuruluna girdi ve Genelkurmay Başkanı Sıfatıyla, orada en gözde mevkiye oturdu. Dikkat! Rütbece hâlâ albaydır. Albay iken, birden Serâsker oluvermiştir.

* Aynı yılın 10 Kasım'ında milletvekilliği ve bakanlık görevi saklı kalmak üzere, ayrıca Garp Cephesi Komutanlığına getirilen albay İsmet Bey, rütbe ve tecrübe itibariyle kendinden çok daha üstün olan Ali Fuat Paşa'nın makamını da elinden almış oldu. Ali Fuat Paşa, Moskova'ya elçi olarak gönderildi.

* Ocak 1921'deki I. İnönü Muharebesinden sonra Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine yükseltilen İsmet Bey, Mart'ta cereyan eden II. İnönü Muharebesinden sonra ise, basamakları hızla tırmanarak paşa oldu ve M. Kemal'den sonra "İkinci Adam" makamına oturmuş bulundu.

* Görüldüğü gibi, İsmet Beyin yıldızı baş döndürücü bir hızla parlatılırken, aynı hızla parlak Ethem Beyin yıldızına kalın ve siyah perdeler çekilmeye çalışıldı.

Bam teli: En kritik bir zamanda yaşanan bunca çekişme ve ayak oyunlarının arka planında yatan asıl sebep neydi?
İşte, bu can alıcı sorunun tatminkâr bir cevabı hâlâ bulunabilmiş değil.

Yarın: Ömrü gurbet elde tükenen bir vatanperver: Ethem Bey.


.

Gurbet elde bir vatanperver: Ethem Bey

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


01 Eylül 2012, Cumartesi
Millî Mücadele günlerinin gözüpek kahramanlarından Kuvâ–yı Seyyare Kumandanı Ethem (Çerkez) Bey, 1880'de Bandırma'nın Emereköy'ünde doğdu.
Bakırköy Süvari Küçük Zabit Mektebini bitirdikten sonra ordu saflarında, uzak–yakın demeden muhtelif savaşlara, muharebelere katıldı: Balkan Savaşı, Teşkilât–ı Mahsusa bünyesinde İran, Afganistan ve Irak'a yapılan akınlar gibi...
Muharebelerde defalarca yaralandı. Gazilik madalyası, kahramanlık beratları aldı.
Dünya Harbinin bitmesiyle, yara–bere içinde olduğunda köyüne çekilmişti.
Ne var ki, 1919 yılı Mayısında Yunanlıların İzmir'i işgal etmesi karşısında yeniden gayrete geldi ve Kuvâ–yı Seyyare birliğini kurarak, Anadolu'yu işgal ve istilâya girişen Yunan ve İngiliz kuvvetlerinin karşısına dikildi.
Yapmış olduğu gerilla tarzı muharebeyle, düşman kuvvetlere adeta kök söktürdü ve çoğu yerde geri çekilmeye onları mecbur etti.
Otorite boşluğu ve daha başka fitne–fesat çabaları sebebiyle sergerde hareket eden Anadolu'nun muhtelif bölgelerindeki isyancıları da tedip etmeyi başaran Ethem Bey, ne yazık ki gizli ve sinsice yürütülen, sunturlu yalanlarla süslenen bir tertibe kurban edilerek, öz vatanını terk etmeye zorlandı.
Tahminen kırk kadar yakın arkadaşıyla birlikte Yunanistan üzerinden Almanya'ya giti. Orada tedavi olduktan sonra da Ürdün'e geçti ve vefat etti.

Gitti ve bir daha da gelemedi

Evet, 1948 yılı Eylül'ünde vefat eden Ethem Beyin mezarı halen Ürdün Amman'da bulunuyor.
Gerçek ve sahte kahramanların büyük çapta yer değiştirdiği 1920'li yılların Türkiye'sinde, bu cesur kahramana "hain" damgası vurularak ne yazık ki hudut haricine çıkmaya mecbur edildi.
1921 yılı başlarında uğrunda seve seve ölmeyi arzuladığı vatanından ayrılmak mecburiyetinde kalan Ethem Bey, ömrünün geri kalan 28 yılını gurbet ellerde geçirdi.
Yalan yanlış propagandalarla "vatan haini" damgası vurulan 150'likler listesine dahil edilen Çerkez Ethem'in Türkiye topraklarına ayak basması yasaklandı. Şayet gelecek olursa, derhal yakalanacak ve idam edilecekti.
Daha sonraki yıllarda genel aflar çıktı. En ağır cezaya çarptırılanların da bir kısmı Türkiye'de döndü. Sağlığında gelemeyen bazılarının ise, naaşları Türkiye'ye getirildi. Çoğunun mezarı Şişli'deki Hürriyet–i Ebediye Tepesinde bulunuyor.
Ethem Bey ise, 150'likler arasında bir istisna olarak kaldı. O, ne sağlığında gelebildi Türkiye'ye, ne de naaşının getirilmesi için ciddî bir teşebbüste bulunuldu, şimdiye kadar.
Neden acaba? Mithat Paşadan Talât Paşaya, Prens Sabahaddin Beyden Enver Paşaya kadar, birçok muhalif şahsiyetin naaşı başka diyarlardan Türkiye'ye getirildiği halde, Ethem Beye yapılan bu muamelenin sebebi nedir acaba?
Üzerinde düşünmeye değer bir husus.
Haydi diyelim ki, bu vatanperverin mezarını vatanına getirtmek için bir çaba gösterilmiyor. Aslında, uhrevî noktadan bakınca, bu çok da gerekli bir mesele değil. Hani, "Bırakalım da ebedî istirahatgâhında rahat uyusun" denilebilir.
Ancak, ona haksız yere yapıştırılan şu "hain" yaftasına ne demeli? Bu damgalama, bu kara çalma haksızlığı ne zaman giderilecek? Ülkemizde yıllardır hemen her meselede "açılım" yapılıyor da, Ethem Bey hakkında niçin bu kapalılık hali devam edip gidiyor?
Bir kere, Ethem Beye hain diyebilmek için vicdanını satmak, ya da meselenin cahili olmak gerektir.
Bu şahsiyet, haşa ki eğer hain olsaydı, Millî Mücadelenin en çetin döneminde, en zor işleri halletmeye yönelmezdi.
Kaldı ki, onun tâ 1921 yılı başlarına kadar çok yararlı işler yaptığını azılı muhalifleri dahi söylüyor, yahut bu hakkı teslim etmek mecburiyetinde kalıyor.
1921 öncesindeki haline, hizmetine kimseden şikâyet, itiraz falan yok yani...
O halde neden hain olsun?
Bir kere, içinde ihanet duygusu olan bir kimse, ihanetini en zor, en kritik bir zamanda gösterir... Halbuki, Ethem Beyin hareketlerinde böyle bir durum söz konusu değil. Kuva–yı Seyyarenin başında yaptığı hizmetler, Millet Meclisi tarafından da takdir ve alkışla karşılandı. Hatta "millî kahraman" olarak ilân edildi.
Esasında, Ethem Beye karşı geliştirilen cephenin en büyük korkusu, onun ihaneti, yahut ülkeye zararı dokunacağı hususundan kaynaklanmıyordu.
O mâlum cephenin en büyük korkusu, onun bütün bir milletin gönlünde taht kurması, cesaret ve kahramanlıkta zirveye çıkmış olmasıydı.
Ethem Beyin gölgesinde kalmaktan sıkılan şan–şöhret zebunları, ne yapıp edip onu diskalifiye etmenin yolunu bulmaya koyuldular. Bir taraftan da, halkı inandırmak için birtakım kılıflar uydurmanın gayretine düştüler.
Ne yazık ki, bu emellerinde önemli ölçüde muvaffak da oldular. Uzun yıllar, Ethem Beyin hain olduğunu millete, bilhassa yeni nesillere yutturdular.
Dehşet verici bir propaganda bombardımanıyla bütün muhalifler, fakat en başta Ethem Bey karalanmaya çalışıldı.

Jakobenler ve kahramanlar

Jakobenlerin hedefindeki kahraman sadece Ethem Bey değildi. Zaman içinde, kara listeye daha başka vatanperverler de eklendi.
Meselâ, Kâzım Karabekir, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Cafer Tayyar Paşa, Erzurumlu Rüştü Paşa, Rauf Orbay gibi, Millî Mücadele için hazırlanan beyannâmelerinin altına imza koyarak hayatını hiçe sayan muvaffakiyetli kumandanlar da diskalifiye edildi.
Bu vatanperver kimseler, önce askeriyenin, ardından siyasetin ve bilâhare yönetim merkezi Ankara'nın dışına itildiler. Hatta, türlü bahanelerle bu kahramanların idam edilmesi dahi istendi.
Dolayısıyla, şayet Ethem Bey hain ise, yukarıda isimlerini sıraladığımız şahsiyetleri de aynı listeye dahil etmek gerekecektir. Zira, bu kimseler, aynı dâvâ uğrunda birlikte yola çıktılar ve birlikte hareket ettiler.
Bilhassa, Albay İsmet Beyin Millî Mücadele saflarına iştirak etmesi ve albaylıktan kısa sürede generalliğe terfi etmesi, aynı zamanda siyasette de en aktif göreve getirilmesi ile birlikte, o büyük kahramanların yıldızı birer birer sönmeye, daha doğrusu söndürülmeye başlandı.
* * *
Şüphesiz, İsmet Paşa tek başına hareket etmiyordu. Onun kuvvet aldığı daha başka kirli ve karanlık noktalar vardı. Yoksa, kendisinden daha eski, daha rütbeli ve daha tecrübeli olan silâh arkadaşlarını dışlaması, hatta herbir bahane ile onları cezalandırma cihetine gitmesi mümkün olmazdı.
Başta Ethem Bey olmak üzere, Millî Mücadelenin diğer kahramanları üzerindeki sis perdesi henüz dağılmış değil. Esasında, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk çeyrek asrının hemen tamamı hâlâ sis perdesi altında bulunuyor.
Resmî tarih kaynaklarında ve bilhasa "Kemalist rejim" anlayışıyla hazırlanan kitaplarda yalanın, yanlışın bini bir para.
Ne var ki, bu vaziyet ilelebed devam edip gidecek değil. Günün birinde yakın tarihimiz üzerindeki kalın perdeler inşallah kalkacak ve gizlenmiş hakikatler birer birer gün yüzüne çıkarılacak.
O aydınlık günleri görecek olanlara ne mutlu.


.

Moral üstünlüğü kazandıran muharebeler

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


03 Eylül 2012, Pazartesi
Anadolu'daki İstiklâl Mücadelesinin neticesini tayin eden en önemli muharebe safhaları 1921 senesinde yaşandı.
Bunlardan üç tanesi var ki, bilhassa kayda değer: Eskişehir civarında cereyan eden Birinci ve İkinci İnönü Muharebesi ile Sakarya Meydan Muharebesi.
Şimdi, sırasıyla bunlara kısaca değinmeye çalışalım.

I. ve II. İnönü Muharebeleri

Müslüman Türk ve Haçlı Yunan kuvvetleri arasında 9 Ocak günü Eskişehir'in "İnönü mevkii"nde öğleden sonra başlayan karşılaşma, aslında çetin bir muharebe şeklini almadı.
Ancak, kuvvet dengesinin Yunan birliklerinin aleyhine geçmesi ve bir buçuk yıldır (15 Mayıs 1919 İzmir) Batı Anadolu'da sürdürmüş oldukları ilerlemenin durdurulması cihetinden hadiseye bakıldığında, bu safhada fevkalâde bir neticenin hasıl olduğu söylenebilir.
Evet, aynı günün erken saatlerinde yaşanan Bilecik ve Bozüyük işgalinin hemen ardından Orta Anadolu'ya doğru hızla ilerlemeye devam eden Yunan kuvvetleri, ilk kez bu noktada durdurularak adeta şaşkına döndürüldü.
Şaşkınlığın sebebi, burada çetin ve kararlı bir direniş hareketi ile karşılaşılacağının önceden hiç hesaplanamamasıydı.
Yunan kuvvetleri, gerek asker ve gerekse silâh gücü itibariyle, karşılarındaki Millî Kuvvetlerin yaklaşık iki misli kadar bir mevcuda ve imkâna sahipti. Arkalarında da İngilizlerin moral desteği vardı.
Buna rağmen, Millî Kuvvetler bir adım bile geri atmaksızın, cansiperâne mücadele etti ve istilâcı kuvvetleri İnönü mevkiinde duraklatmayı, hatta geri adım attırmayı başardı.
Yaşanan kayıplara rağmen, aylardır süregelen işgal ve taarruz hareketinin burada durdurulmuş olması kazanılmış bir zafer şeklinde değerlendirilebilir.
Ama, aynı zamanda bundan sonra yaşanacak olan daha büyük zaferlerin hem habercisi, hem de başlangıcını teşkil etmesi itibariyle ayrıca takdir edilmeli.

İsmet Paşasız İnönü Muharebesi

Bu arada önemli bir noktayı vüzûha kavuşturmak, tarihî olduğu kadar vicdanî bir vazife olsa gerektir.
O da şudur ki: Birinci İnönü Muharebesinin başladığı ve zafere giden ümit kıvılcımlarını yaydığı 9 Ocak 1921 günü, güya "cephe komutanı" olan Albay İsmet Bey, savaş meydanında, yani İnönü mevkiinde değildi.
Evet, kesin olarak orada değildi. İsmet Beyin o gün orada olduğunu gösteren güvenilir hiçbir bilgi, yahut belge bulunmuyor. Kaldı ki, kendi hatıralarındaki ifadelerini kritik ederek de bu gerçeği anlamak mümkün. (Meselâ: Karşı taraf şöyle hareket etmiş, bizimkiler de şu vaziyeti almış; onlar ilerlemek yerine geri adım atmaya mecbur kalmış" tarzındaki ifadeler.)
İsmet Bey, "Batı Cephesi Komutanlığı"na getirilmiş olmasına rağmen, o gün için o mevkide böylesi bir zaferin kazanılacağına dair ümidi, inancı yoktu.
Zaten bu ümitsizliği sebebiyledir ki, Yunan kuvvetlerine karşı koymak yerine, yanına aldığı mühim bir kuvvetle Çerkez Ethem'in peşine düşmeyi tercih etmişti.
Nitekim, o günlere dair muhtelif tarih kayıtlarına baktığımızda, Albay İsmet'in Kütahya Gediz taraflarında olduğunu görmekteyiz. Burada, emri altına girmeyi reddeden Ethem Beyi adeta ittire ittire Yunan tarafına sığınmaya zorlamakla meşguldür. Tâ ki, en güçlü rakibi diskalifiye olsun ve kendi önü açılsın.
Evet, maalesef o kritik günlerde bile, çok büyük katakulliler ve dalâvereler yaşanmıştır. Düşünün ki, Şark Cephesinde zafer üstüne zafer kazanmış olan Kâzım Karabekir gibi bir paşa (general) Ankara'da adeta âtıl vaziyette tutuluyor ve daha bir albay rütbesinde olan İsmet Bey, Batı Cephesi Komutanlığına getirtiliyor.
Zaten, siyasî ayak oyunlarından anlamayan Ethem Beyin isyanı da bunaydı. Ancak, kurulan tuzakları önceden bilemediği ve usûlünce aşmayı muhakeme edemediği için, aradan çıkmayı ve yurt dışına gitmeyi tercih etti.
* * *
Kahraman askerimizin İnönü mevkiinde düşman taarruzunu durdurduğu haberi, etrafa bir büyük müjde olarak yayıldı.
Millî Kuvvetlerin zafere doğru önemli bir adım attığını duyan İsmet Bey ise, hemen ertesi gün İnönü mevkiinin yolunu tuttu ve burada kazanılmış olan başarıyı kendi şahsına mal etmenin derdine düştü.
* * *
Gariptir ki, binlerce askerimizin can verdiği I. İnönü Zaferi, ileriki yıllarda bütünüyle Albay İsmet'e mal edilmeye çalışıldı.
Nitekim, o tarihe kadar albay rütbesinde iken, 1 Mart 1921'de birden generalliğe (paşalığa) yükseltildi.
İşte, o günden sonra artık "Paşalık" rütbesi verilen İsmet Beye, 26 Kasım 1934'te ise, soyadı kànunu gereği ona "İnönü" soyadı verilmiş oldu.
Bunun gerekçesi ise, Birinci (Ocak 1921) ve İkinci (Nisan 1921) İnönü Zaferlerinin onun şahsında kazanılmış olduğunun kabul edilmesiydi.
Böylelikle, on binlerce şehit veren kahraman ordunun şerefi bir tek kişiye verilmiş oldu. Tıpkı, başka örneklerde de olduğu gibi...

Viyana Bozgunundan Eskişehir Zaferine

1921 senesinin Ocak ve Nisan aylarında istilâcı Yunan kuvvetlerine karşı İnönü'de peşpeşe kazanılan iki önemli zaferle, tâ "Viyana Bozgunu"ndan beri devam edegelen Haçlı taarruzunun ilk kez geriletilmesi, geri püskürtülmesi sağlanmış oluyordu.
Üstad Bediüzzaman'ın da Lemaât isimli eserinde (Osmanlıca el yazması) ifade ettiği gibi, Eskişehir'de elde edilen bu iki zafer, "zahiren küçük" olmasına mukabil, tarihin dönüm noktasını teşkil etmesi açısından, bunların kıymeti "bâtınen pek büyük" olmuştur.
Orijinal ifadeleri şöyledir:
Âlem–i İslâm cihadı, zamanen iki yüz senelik, mekânen iki yüz günlük tedafüî bir harp ve darb cephesi daima var idi.
En son siperi ise, bu yeni senedir (1921), hem Eskişehir'de idi. Zâlim kâfirin en son taarruzu da bu cephede hemen kırıldı.(...)
Âlem–i İslâmın hak ve hürriyetinin istidradı için, biiznillah tedafü'den taarruza geçiyor; belki çok yerlerde geçti.
İnönü'nün (Eskişehir) iki zaferi, zâhiren ger küçüktür; bâtınen pek büyüktü...
(Not: Yukarıdaki ifadelerin yer aldığı Lemaât isimli manzum eser, 1921 senesi Ramazan ayında İstanbul Çamlıca'da te'lif edildi. Kâtip: Üstad'ın yeğeni Abdurrahman.)
Yarın: Sakarya Meydan Muharebesi


.

Kütahya'da bozgun; Eskişehir'de zafer

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


04 Eylül 2012, Salı
Altıntaş Bozgunu
İsmet Paşanın "Garp Cephesi Komutanı" sıfatıyla sevk ve idare etmiş olduğu Eskişehir–Kütahya hattındaki muharebe, çok ağır bir yenilgi ve çok büyük bir zayiatla neticelendi: Şehitlerimizin sayısı 1500'ü geçerken, yaralı askerlerimizin yekûnu ise 5 bine dayandı.
Bu büyük bozgun hadisesi, I. ve II. İnönü Zaferi ile Sakarya Zaferinin orta devresinde (10–25 Temmuz 1921) yaşandı.
Yunan kuvvetlerinin İnönü'de mağlubiyete uğramasından endişeye kapılan İngiltere, onlara en gelişmiş modern silâhlarla yardımda bulundu.
Bundan büyük kuvvet ve cesaret alan Yunanlılar, başında hemen bütün devlet ricâlinin bulunduğu 136 bin kişilik bir orduyla yeniden taarruza geçtiler.
Türk cephesinde ise, hem asker, hem de silâh itibariyle düşman birliklerine denge sağlayacak seviyede bir kuvvet vardı.
Ne var ki, Türk birliklerinin başında hiçbir başarıya imza atamamış olan İsmet Paşa vardı. Üstelik, ondan çok daha kıdemli ve yüksek rütbeli subaylar da onun emrine verilmişti.
Bu arada affedilmez cinsten iki büyük hatayı da zikretmek lâzım.
Bunlardan birincisi: Şark Cephesinde zafer üstüne zafer kazanmış olan tecrübeli kumandan Kâzım Karabekir, Ankara'ya çağrılarak Meclis'te pasife edildi. Oysa, onun bu kez Garp Cephesi Komutanlığına getirilmesi gerekiyordu. Doğuda bir sille darbesiyle Ermenileri püskürten ve Gümrü Antlaşmasına imza atan Karabekir Paşa, şüphesiz aynı başarıyı Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerine karşı da sağlayabilirdi. Ancak, ona "çifte kahramanlık" kazandırmaktan hazzetmeyen menhus bir anlayış, binlerce vatan evlâdının kanının heder olmasına ve bağımsızlık zaferinin gecikmesine sebebiyet verdi. Bunlar, hiç şüphesiz "Asıl kahraman biz olalım da, gerisi mühim değil" zihniyetiyle hareket ettiler.
İkinci büyük hata: Refet Bele Paşa kumandasındaki Güney Cephesi bu nazik dönemde kaldırıldı ve başarısız, beceriksiz İsmet Paşa Batı Cephesinde tek söz, tek yetki sahibi yapıldı.
İşte, bu ve benzeri sebepler, ne yazık ki mağlubiyetimizi netice verdi.
* * *
Bursa ve Uşak'taki grupların da dahil edil edilmesiyle birlikte 10 Temmuz'da başlayan Yunan taarruzu, Afyon, Kütahya ve Eskişehir'in işgalinin ardından, bu ileri harekâtları Ağustos ayı sonlarında Polatlı sırtlarına kadar gelip dayandı.
Top seslerinin Ankara'dan duyulması üzerine, Meclis Başkanı M. Kemal ile Fevzi Paşa Ankara'nın boşaltılması gerektiğinden söz etti.
Bunun üzerine, resmî evrakların bir kısmı vagonlarla Kayseri'ye taşındı.
Bu arada, Meclis'te büyük tartışmalar yaşandı. Mağlubiyetin faturası İsmet Paşaya kesilmeye çalışıldı. Ne var ki, M. Kemal ile Fevzi Paşa ona paratoner oldu.
Bu sırada, hem Başbakan (İcra Vekilleri Reisi) hem de Millî Savunma Bakanı olan Fevzi Paşa, Meclis Kürsüsüne çıkarak bütün sorumluluğu üzerine aldığını açıklayarak İsmet Paşayı vekillerin hücûmundan kurtarmış oldu.

Sakarya Meydanından yükselen moral

1921 yılı Temmuz'unda şiddetlenen Yunan taarruzu, Millî Kuvvetlerimizin Eskişehir–Afyon–Kütahya hattında bozguna uğramasıyla neticelendi.
Yeniden toparlanmak maksadıyla 100 km kadar geri çekilen Millî Kuvvetlerimiz, Sakarya Nehrinin doğusunda (Polatlı civarında) karargâh kurdu.
Yunan taarruzu aralıksız şekilde yine devam etti. Ancak, bir önemli başarı sağlayamadılar.
Önceki muharebelerde yaşanan mağlubiyet, bilhassa subaylarımızın izzetini kırmış, gururunu rencide etmişti.
Bunun mutlaka telâfi edilmesi gerekiyordu. Subaylarımız, zillet içinde yaşamaktansa ölümü tercih etme noktasına geldi.
Dolayısıyla, yeni başlayacak bir savaşta en ön safta çarpışmak istediler. Buna tamamıyla hazır bir hale geldiler.
* * *
10 Eylül'de tam bir azim ve kararlılıkla harekete geçen ve düşman birliklerini geri püskürtmeye başlayan askerimiz, 13 Eylül gününe kadar Sakarya Nehrinin doğu kısmına tamamıyla hâkim oldu.
Düşman kuvvetleri, nehrin batı yakasına geçmek zorunda kaldı. 13 Eylül 1921 tarihi itibariyle, Sakarya Nehrinin doğru tarafında bir tek Yunan askeri kalmadı.
Sakarya Nehrinin başlangıç havzası civarında cereyan eden bu büyük muharebede, çok sayıda subayımız şehit oldu. Öyle ki, subay kaybı er ve erbaş kaybını neredeyse ikiye–üçe katladı.
İşte, bundan dolayıdır ki, Sakarya Muharebesinin bir ismi de, "Subaylar Savaşı" olmuştur.
Bu savaşların neticesinde, taraflar binlerce kayıp verirken, bir o kadar da yaralı asker sayısı ortaya çıktı.
Zafer sonrasında asker ve milletimizin kazanmış olduğu yüksek moral, bu hadisenin en önemli neticesi olmuştur.
Zira, düşman taarruzu artık durmuş ve savaş birlikleri geri çekilmeye başlamıştır.
Yunan kuvvetlerinin bu geri çekilme (ric'at) harekâtı, İzmir'i terk ettikleri tâ bir yıl sonraki Eylül (9 Eylül 1922) ayına kadar kademeli şekilde devam edip gitti.
Sakarya Zaferi, Birinci ve İkinci İnönü Zaferinden (10 Ocak–1 Nisan 1921) sonra, üçüncü bir zafer olarak kayda geçti ve İstiklâl ümidini yeniden canlandırmış oldu.

Fevzi Paşaya üçüncü makam

Kütahya–Eskişehir Muharebelerindeki mağlubiyet sebebiyle, İsmet Paşa cezalandırılmadı; ancak, Meclis eliyle ona tevdi edilen Genelkurmay Başkanlığından azledildi.
Lâkin, ne tuhaftır ki, bu makam da Fevzi Paşanın uhdesine verildi.
Kâzım Karabekir gibi onlarca kahraman kumandan Meclis'te atıl vaziyette bekletilirken, Başbakanlık ve Millî Savunma Bakanlığına ilâveten, Genelkurmay Başkanlığı da Fevzi Paşaya verildi.
Fevzi Paşanın bu üç mühim ve kritik vazifenin hakkını verdiği söylenemez. Ancak, savaştan anlayan cesur bir kumandan olarak Sakarya Meydan Muharebesini iyi kumanda ettiği ve kazanılan zaferde önemli pay sahibi olduğu söylenebilir.
İsmet Paşanın Sakarya Zaferinde hemen hiç pay sahibi olmadığı âşikâr bir durum. En ön safta Fevzi Paşa var. Elinde Kur'ân–ı Kerim'le askeri coşturmaya, muharebe için morallendirmeye gayret etti.
M. Kemal de, Meclis Başkanı sıfatıyla savaş bölgesinde bulundu.
Son olarak yine hatırlatmak gerekir ki, şayet Ali Fuat Paşa, Refet Bele, Kâzım Karabekir gibi nice başarılara imza atmış millî kahramanlar Garp Cephesinde inisiyatif kullanabilecekleri makamlara getirilmiş olsaydı, Yunan kuvvetlerini mağlup etmek, en azında geri püskürtmek çok daha kolay ve çok daha az zayiatla olacağı kuvvetle muhtemeldir.


.

İlk Komünist Parti tecrübesi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


05 Eylül 2012, Çarşamba
Anadolu topraklarını işgal ve istilâ etmeye girişmiş bulunan İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan kuvvetlerine karşı bağımsızlık mücadelesini veren Ankara Hükümetini ilk tanıyan ülke Sovyet Rusya oldu.
Bu sebeple, iki hükümet arasındaki dostluk ve yardımlaşma köprüsü sür'atle tesis edildi.
Yunanistan'ın ve bilhassa İngiltere'nin İstanbul ve Anadolu'daki yayılmacı politikalarını kendi varlığı için son derece tehlikeli bulan Sovyet Rusya, Millî Mücadelenin en zor ve en kritik aşamasında (Eylül 1920–23) Türkiye'ye yüklü miktarda para ve silâh yardımında bulundu.
Yapılan bu yardımların karşılığında, Rusya'nın da Ankara hükümetinden bazı talepleri oldu. Bunlardan bir tanesi, 10 Eylül 1920'de Bakü'de kurulan Türkiye Komünist Partisi merkezinin Ankara'ya taşınması ve bu partinin Türkiye'de rahatça faaliyet göstermesiydi.
Rusya'nın bu talebi 17 Ekim 1920 tarihli Meclis gizli oturumunda görüşüldü ve kabul edildi.
Ertesi gün, hemen bütün ekâbirlerin tolerans gösterdiği, hatta bir kısmının kurucu üye sıfatıyla dahil olduğu TKP kurulmuş oldu. (Resmî kuruluş tarihinin 7 Aralık olduğuna dair kayıtlar da var.)
Millî Mücadele hareketine her türlü desteği vereceğini vadeden bu partinin ömrü, çıkan dahilî ihtilâf ve çalkantılar sebebiyle ancak üç ay kadar sürebildi.
Komünist Parti, yeni Türkiye'de resmen kurulmuş ve kısa müddet sonra da kapanmıştı. Fakat, istilâcı ve ifsat edici komünistlik (bolşeviklik) anlayışı, Türkiye'deki varlığını illegal yoldan daha da şiddetlendirerek yayılmaya devam etti.
Şimdi, bu hadisenin yakın tarihteki seyrine kısaca bakmaya çalışalım.

Başka isimler altında Komünist Partisi

Hemen her fikirden parti kurmanın serbest olduğu 1920'ler Türkiye'sinde "Türkiye Halk İştirakiyyûn" ismiyle yeni bir parti kuruldu.
İştirakiyyûn, yani sosyalizmi savunur görünen bu yeni partinin mensupları, aslında komünist fikirli kimselerdi.
Ne var ki, "komünist" tâbirini parti ismine dahil edemiyorlardı.
Zira bu tâbir, kamuoyu nazarında dinsizlik ve bolşeviklik ile eşanlamlı telâkki ediliyordu.
Bundan çekindikleri için, açıktan "Komünist Parti" diyemiyor, siyasî faaliyetlerini başka isimler altında yürütüyorlardı...
Aynı durumun, daha sonraki dönemler için de geçerli olduğunu görmekteyiz.
Meselâ, 1960'tan sonraki dönemde, Türkiye İşçi Partisi (TİP) ismi tercih edildi.
Açıktan Türkiye Komünist Partisi isminin kullanılması ise 1987 yılından sonradır. (Hareketin bu tarihten sonraki lider kadrosu içinde, aynı dâvâdan sâbıkalı olan Haydar Kutlu ve Nihat Sargın ismi yer aldı.)

Denize atıldılar

1920 yılı Temmuz ayı başlarında önce gizli, 7 Aralık'ta ise resmî ve alenî olarak teşkil edilen bu siyasî hareketin başında, "ilk komünist Türk siyasetçi" ünvanı ile şöhret bulan Mustafa Suphi vardı.
Muhalif olduğu için İttihatçılar tarafından Sinop'a sürgün edilen burada Rusya'ya kaçan M. Suphi, 1917'deki Bolşevik İhtilâline de yakından şahit olmuş bir şahsiyettir.
Soyvet (Komünist) Rusya ile doğrudan irtibatlı olan Suphi ile 15 kadar yoldaşı, bu tarihten kısa bir süre sonra, yani 28–29 Ocak 1921'de Trabzon'dan Rusya'ya (ya da Bakü'ye) gitmeye çalışırlarken, bir gemide boğdurulmak sûretiyle öldürüldü.
Öldürülme sebebi tam olarak bilinemiyor. Bu işi yapanlar belliydi; fakat, acaba bu müthiş plânın sahibi kimdi?
Şimdiye kadar tahminlere dayalı olarak ortaya bir çok isim atıldı:
Karabekir Paşa, Enver Paşa, Topal Osman, Stalin, vs...
Ne var ki, hadisenin kim/kimler tarafından planlandığı ve bu adamların niçin ortadan kaldırılmak istendiği hususu, bir türlü açıklık kazanmadı.
Ancak, alacakaranlıkta kalan bu hadisenin kısmen de olsa aydınlatılabilmesi için, şöyle tutarlı bir mantığın yürütülebilmesi mümkün:
Stalin, o dönemde kendi ülkesindeki yeni durumla meşguldür. Enver Paşa, zaten yurt dışında sürgün hayatı yaşıyor. Dolayısıyla, hariçte bulunan kimselerin böyle bir emir ve organizasyonun sahibi olmasına pek ihtimal verilemez.
Buna mukabil, eski İttihatçılara muhalif ve muarız olarak bilinen Suphi ve arkadaşlarının öldürülme emrinin Türkiye'nin içinden verildiği ihtimali kuvvet kazanıyor.
Yani, bu işi "tekelci" bir anlayışın sahip ve mimarlarının yaptırmış olabileceği ihtimali çok daha yüksektir. Bunlar, kendilerine rakip olacak hiçbir varlığa, hiçbir unsura, hatta hiçbir şahsa asla tahammül edemiyor. (Tıpkı, 1925'te TCF tecrübesinde ve 1926'daki İzmir Sûikastı hadisesinde olduğu gibi.)
Nitekim, aynı anlayışın en popüler isimlerinden olan eski Ankara Valisi Nevzat Tandoğan, yıllar sonra yakalatıp karşısına çıkarttığı komünist gençleri azarlayarak şöyle diyecektir: "Siz ne yaptığınızı zannediyorsunuz? Eğer bu memlekete komünizm lâzımsa, onu da biz getiririz!"
Evet, bu nokta–i nazardan hareketle, hadisenin üzerindeki sis perdesini bir nebze de olsa aralamak imkân dahiline girebilir.
Nasıl ki, 1940'lı yıllarda işlenen "Ankara cinayeti" hadisesi, yine vali Tandoğan'ın üzerini örttüğü sır perdesinin yırtılmasıyla aydınlığa kavuşturulduysa, 90 yıl önceki hadisenin vüzûha kavuşması da, yine benzer bir yöntemin takip edilmesiyle mümkün olabilir.

Ek bilgiler
Trabzon'daki kayıkçıların kâhyası olan Kâhya Yahya ve adamları, M. Suphi liderliğindeki komünist grubu yakın takibe aldılar. Onlara Karadeniz sâhili açıklarında ulaştılar. Gemiye çıkıp Suphi ve 14 arkadaşına saldırdılar. Hepsini denize atmak sûretiyle boğdular.
15 kişilik komünist kadroyu denizde boğduran Kâhya Yahya ve adamları, daha sonraları Çankaya Özel Muhafız Alayı Komutanı da olan Topal Osman'ın adamları tarafından vurularak ortadan kaldırıldılar. (Etme–bulma dünyası!)
Bu yönüyle tecrübeli ve sâbıkalı olan Giresunlu Topal Osman, 1923 Mart'ında ise, bir başka hemşehrisi Trabzon mebusu Ali Şükrü Beyi bu kez urganla boğarak katletti. (Suphi Bey de 1883 Giresun doğumluydu.)
Son cinayeti açığa çıkan Topal Osman ise, yine gàyet meçhûl bir niyetin eseri olarak, vurulup öldürülmekle kalmadı, ayrıca kafası gövdesinden kesilmek sûretiyle ayrıldı ki, cinayet(ler)in perde gerisi tamamıyla karanlıkta kalsın.
Öyle anlaşılıyor ki, birileri saf, cesur ve gözüpek bir çete reisi olan Topal Osman ve emsâllerini muhtemel rakiplerine karşı gàyet ustalıklı bir şekilde kullanmış. Sonra da onun işini bitirerek, cinayetlerin izini sürmeyi imkânsız hale getirmeyi başarmış.

.

Medyada sansür tartışması

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


06 Eylül 2012, Perşembe
Türkiye genelinde satış ve dağıtımı yapılan, dolayısıyla müdavim okuyucusu olan günlük gazetelerin sayısı yirmi civarındadır.
Bu gazetelerin tahminen yarısı (tiraj itibariyle yarıdan fazlası) hükümet ve iktidar yanlısı olduğu bâriz şekilde görünüyor.
Günlük gazetelerin diğer yarısı ise, muhtelif siyasî görüş ve düşünce istikametinde neşriyat yapıyor.
(Ara notu: Kimse kimseyi kandırmasın. Bünyelerinde tarafsız görünen kalemler olmakla beraber, her gazetenin belli bir siyasî çizgiye yakın durduğu, ya da yakın durmak mecburiyetiyle yayın yaptığı hususu, tartışmasız bir gerçek.)
Bugünlerde, bilhassa iktidar yanlısı gazetelerin hangileri olduğunu anlamak hiç de zor değil.
Son günlerin, meselâ 4–5 Eylül 2012 tarihli nüshaların birinci sayfasına şöyle bir göz atmak, meselenin künhüne vakıf olmak için yeterli.
Biz sizlerin adına bütün bu gazetelere baktık. Alenen şunu gördük: Hükümetin emrinde, ya da Başbakan Erdoğan'ın emir ve talimatlarının tesiri altında yayın yaptıkları iddia edilen gazeteler, söz konusu tarihlerde Beytüşşebap'taki terör saldırısı, şehit ve cenaze haberlerini adeta görmezden gelmişler.
Aciptir ki, bu konuyla ilgili haberleri diğer gazeteler manşetten–sürmanşetten duyururlarken, "yandaş" damgasını yiyen gazetelerde ise, aynı haberleri sayfa diplerinde ya tek sütuna sığıştırmışlar, ya da konuyu es geçerek 1. sayfada hiç yer vermemişler.
Sebep? Sayın Başbakanımız, emrindeki gazetelerin böyle davranmasını istiyor.
Refikimiz Millî Gazete, bu tuhaf durumu manşetten duyurdu. Ana haberin başlığında "Sansür manşette" ifadesini kullandı.
Taraf'tan Ahmet Altan, Milliyet'ten de Hasan Cemal, aynı tuhaflığa dikkat çeken yazılar yazdı.
* * *
Terörle bağlantılı haberlerde, elbette ki dikkat ve hassasiyet göstermek icap ediyor. Hem ajitasyondan uzak durmak, hem de terör örgütünü memnun edecek tarzda yazı–haber neşriyatından şiddetle kaçınmak lâzım.
Lâkin, bu hassasiyet, olup bitenleri görmezden gelmeyi ve milletin hissiyatına tercüman olunamaz bir duruma düşmeyi icap ettirmez.
Dahası, meslek ahlâkını bir tarafa bırakarak sırf Başbakanın istediği tarzda bir yayın politikası takip veya tatbik etmek, kabul edilebilir şey değil.
Sayın Başbakan'ın ifade ettiği "Medyada Terör örgütünün propagandasını yapanlar" var elbette.
Sadece medyada değil, siyaset arenasında, hatta Meclis çatısı altında da aynı türden propaganda yapanlar var.
Sayın Başbakan, medyaya müdahale edeceğine, kendisiyle aynı çatı altında siyaset yapan meslektaşlarını bu konuda ya ikna etsin, ya da hukuk ve demokrasi çerçevesinde birtakım tedbirler alma cihetine gitsin.
Başkasının avukatı değiliz, ancak biz şehit haberlerine, cenaze görüntülerine gazetemizde yer verirken, maksadımız doğrudan doğruya gazetecilik mesleği gereği milletimizin hissiyatına tercüman olarak şehitlere rahmet okutmak ve insanlık dışı bir hareket olarak gördüğümüz teröre, yine aynı ruh ve fikir müşterekliği içinde lânet yağdırmaktan ibarettir.
Hülâsa: Medyada terörle bağlantılı haberlere yer vermek "terör örgütü propagandası" yapmak anlamına gelmediği gibi, yayın politikasını iktidar kanadının emir ve direktifleri doğrultusunda sürdürmek de gazetecilik değil.




Yakın Tarih Yazıları-Koçgiri Hadisesi

Millî Mücadelenin en kritik günlerinde (Haziran 1921) yaşanan Koçgiri isyanı, sosyal yönüyle Şeyh Said (1925) ve Dersim Hadisesine (1937) benzemekle birlikte, siyasî yönü itibariyle farklı ve kendine has özellikler taşıyor.
Üç aydan fazla devam eden ve 17 Haziran 1921'de nihayet bulan Koçgiri İsyanı, siyasî ve hukukî açıdan "Sevr Antlaşması"na dayandırılıyordu.
Ecnebilerle İstanbul hükümeti arasında 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşmasına göre, İç Anadolu'nun cüz'î bir kısmı Müslüman Türklere bırakılıyor,
Türkiye'nin geri bütün toprakları yabancı devletlere taksim ediliyordu. İşte, Dersim'in (Tunceli) KuzeyBatı kesimini merkez alarak, Erzurum, Erzincan, Sivas, Elaziz, Malatya, Mardin ve Diyarbekir'e kadar uzanan geniş coğrafyada etkisini gösteren Koçgiri Hareketi de, Anadolu'nun bölünmesinden nasibini almak ve bu geniş mıntıkada bir "Kürt devleti" kurmak maksadıyla başlatıldı.
Koçgiri, her ne kadar küçük bir aşiretin ismi olsa da, isyan hareketine ismini veren Koçgiri, esasında bir aşiretler topluluğunun müşterek hareketi hüviyetini taşıyordu.
Koçgiri isyanına katılanların çoğunluğunu Kürt aşiretinin mensupları teşkil ediyordu. Kurmanci ve Zazaki konuşan bu aşiretlerin ekseriyeti, aynı zamanda Alevî olarak biliniyordu.
Bundan dolayı, aynı isyana destek verenlerin içinde Dersimli Alevî Türklerin de yer aldığı rivayet ediliyor.
Ama, sosyolojik yapısı ne şekilde olursa olsun, ortada bir siyasî hesabın olduğu muhakkak. Üstelik bu hesap, kabul edilmesi mümkün olmayan Sevr Muahedesine gidip dayanıyor.
Ne var ki, isyan hareketini, siyasî ve diplomatik manevralarla daha insanî şekilde bitirmek mümkün iken, yeni Ankara hükümetinin anlaşılması zor tuhaf tutumu yüzünden bu isyan çok pahalıya mal oldu.
Ankara tarafından, işin içine özellikle Topal Osman'ın sokulmasıyla birlikte, bölgede tam anlamıyla bir "kardeş kavgası" çıktı ve taraflardan binlerce insanın kanı–bir hiç uğruna–toprağa döküldü.
Aylarca süren kanlı çatışmaların ardından, aşiretin liderlerinden Alişan Beyin 17 Haziran 1921'de yakalanmasıyla birlikte, isyan hareketi sona ermiş oldu. Yakalanan isyancıların çoğu, askerî mahkeme tarafından idam edildiler.
Üç–dört ay kadar süren ve 17 Haziran 1921'de sona eren Koçgiri İsyanı, binlerce vatan evlâdının hayatına mal oldu.

.
Suriye'ye insanî, ideolojik ve diplomatik bakış

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


07 Eylül 2012, Cuma
Kardeş–vatandaş kanının oluk oluk akmaya devam ettiği, ortalığın harabeye döndürüldüğü bugünkü Suriye ile ilgili birbiriyle örtüşmeyen çok farklı yaklaşımlar var.
Tesbitlerimize göre, birbirinden farklılık arz eden bakış açılarını kategorik olarak üç ana grupta toplamak mümkün.
BİR: Meseleye insanî açıdan bakanlar.
İKİ: Meseleye ideolojik nazarla bakanlar.
ÜÇ: Gelişmelere diplomatik zaviyeden bakanlar.
Suriye'de yaşananlara ideolojik (dinî, ırkî, mezhebî...) nazarla bakanlarla uyuşmak, anlaşmak, hayli zor görünüyor. Bu kategoridekileri "ümitsiz vak'a" şeklinde değerlendirmek lâzım.
Fakat, Suriye'ye insanî pencereden bakanlarla "Diplomasi, öncelikli meselemiz olmalı" diyenleri birbirine yaklaştırmak ve bu iki kategoride olanları vasatî bir çizgide buluşturmak pekâla mümkün.
Zira, biri diğerine mani değil. Biri diğerini nakzetmiyor. Aynı anda her iki koridor da ardına kadar açık tutulabilir.
Yani, bir taraftan insanî yaklaşımlar kesintisiz devam eder. Meselâ, can derdine düşmüş mazlûm mülteciler en iyi şekilde misafir edilir ve her türlü ihtiyaçları imkânlar zorlanarak karşılanmaya çalışılır.
Bir taraftan da, Suriye'deki yöneticilerle irtibatı kesmeden diplomatik kanallar ardına kadar işletilmeye gayret edilir.
Mevcut hükümetimiz, işte tam da bu noktada ikileme düşmüş, adeta paradoksal bir vaziyet sergiliyor.
Bundan mutlaka çıkmamız, kurtulmamız gerektiğini düşünüyoruz.
* * *
Başbakan Erdoğan'ın (S. Soylu'nun partisine transfer törenini de içine alan) son grup toplantısında bilhassa Suriye ile ilgili söylediklerini dikkatle dinledik.
Konuşmasının mültecilerle ilgili kısmını takdir etmemek elde değil. Türkiye'nin mazlûm mültecileri insanî gerekçelerle karşılama ve ağırlamada gösterdiği hassasiyete dair söyledikleri de cidden takdire, tebrike şâyân.
Ancak, konu Suriye'nin lideri, yönetimi ve yönetim kadrolarıyla olan diplomatik münasebetler noktasına geldiğinde, zihinler iyice çatallaşıyor.
Başbakan'ın bu çerçevedeki konuşmaları, daha ziyade "Esed devrilmeli, rejim yıkılmalı, yönetim değişmeli..." noktasında yoğunlaşıyor.
Üstelik, arada hiç ihtiyat payı bırakmadan, kesin hatlarla, keskin sözlerle ve bütün bağları koparmaya razı bir üslûp ile konuşuyor.
İşte bu üslûp ve beyan tarzı iç politikada revaç bulsa dahi, dış politikanın terazisi olan diplomasinin kefesine sığmaz, sığdırılamaz.
Evet, bu tarz bir üslûb–u beyan, diplomasideki san'at ve maharete uygun düşmüyor.
Velev ki, zikredilen isnat ve ithamlar doğru olsa bile...
Yani, Beşşar Esed, eli kanlı bir diktatör; yönetim biçimi köhnemiş Baas; Esed'in adamları birer gaddar zalim olmasına rağmen, hükümetimizin söz ve davranış biçimi yine de böyle ifrat derecesinde olmamalıydı.
Bir kere, mevcut rejimle hâlâ BM'nin bağımsız bir üyesi olan Suriye ile ilgili olarak, Türkiye, öncelikle dünya ülkeleriyle müşterek hareket etmeli. Diplomaside yalnızlık türbülansına düşmemeye âzamî derecede dikkat ve hassasiyet göstermeli.
Dahası, Suriye'ye en yakın ve en uzun (910 km'lik sınır hattıyla) sınır komşusu ülke Türkiye'dir. Başka ve uzaktaki bir devletin Suriye ile bozuşup barışması, nisbeten kolaydır. Bizim daha hassas davranmamız gerekiyor.
Suriye'de eskiden de aynı Baas rejimi vardı. Eskiden de ülkenin başında eli kanlı bir diktatör vardı.
Biz, rejimin değişmesini, diktatörlerin devrilmesini arzu etmekle beraber, bu arzuyu diplomasi kanallarını berhava edercesine izhar etmemeli; hele hele rejim ve yönetimi değiştirmeye yönelik bir çaba içindeymiş gibi bir görüntüyü sergilemekten kaçınmalıyız.
Sen, kendi ülkendeki rejimi ve yönetimi değiştirmeye talip veya amade olduğunu haykırabilirsin. Ancak, uluslar arası hukuk ve diplomasi gerçeği, bir başka ülke için aynı tarz bir haykırışı için sana geçit vermeyebilir. Geçit vermek bir yana, işini daha da zorlaştırabilir. Hatta, yaptığın usûl hatası yüzünden, yoluna daha başka bariyerler de kurulabilir.
İşte, bizim endişemiz de bu noktadan kaynaklanıyor.
Zira, usûl hatası yapıldığında, esasa varmak daha da müşkilleşiyor.
Hükümetin iyi niyetinden şüphe etmiyoruz. Sarf edilen sözlerin esasa dair kısmı da doğru kabul edilebilir.
Lâkin, usûl esastan önce gelir.
Hele diplomaside, usûle riayet, adeta mecburî istikamettir.
İstikametli yolda gitmeyenin söyledikleri ne kadar güzel ve doğru olsa da, faydadan ziyade zarar getirme ihtimali daha yüksektir. Hem kendisine, hem başkasına...
Burada, hükümete yönelik hem hak ettiği takdiri, hem de gereken ikazı usûlünce yapabildiysek ne mutlu.





Yakın Tarih Yazıları- Kars Konferansı

Kafkas Bölgesinde toprak ve nüfuz sahibi beş ülke arasında düzenlenen konferans Kars'ta düzenlendi.
"Kars Konferansı" ismiyle 26 Eylül 1921'de başlayan toplantı, 13 Ekim günü sona erdi.
Ev sahipliğini Türkiye'nin yaptığı Konferansa Sovyet Rusya, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan temsilcileri iştirak etti.
Türkiye'yi Ankara hükümeti adına Şark Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşa başkanlığındaki heyet temsil etti.
Konferansta, katılımcı ülkelerin sınırlarını belirlemenin yanı sıra, Boğazlar meselesi de konuşulup birtakım kararlara bağlandı.
Ne var ki, Ruslar, konferansta Kars, Artvin ve Ardahan sınırları ile Boğazlar meselesinin farklı bir anlaşmaya tâbi tutulduğunu iddia ederek, bu konuyu yıllarca gündemde tutmaya devam etti.
Rusya, 1917 Bolşevik İhtilâlinden sonra Kafkas bölgesinden çekilmişti.
Bunu fırsat bilen Gürcistan, Ermenistan ile Azerbaycan, bağımsızlığını ilân etmişlerdi.
Ancak, Rusya, aradan daha iki yıl geçmeden tekrar Kafkaslar'a çöreklendi ve bu her üç ülkeyi de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğine (SSCB) dahil olmaya mecbur etti.
Bu merhaleden sonra, artık bağımsızlıktan söz etmek mümkün değildi.
Zaten, bu üç kafkas ülkesi de Rusya ile imzaladıkları "Moskova Antlaşması" sebebiyle kendi başına hareket edemez duruma gelmişlerdi.
Komünist diktanın şiddetlenmesiyle de, sömürgeden beter bir hale düştüler.
Yetmiş sene boyunca komünist Rusya'nın esareti altında yaşayan bu ülkeler, 1990'lı yıllardan itibaren yeniden bağımsızlıklarına kavuşmaya başladılar.
Günümüzde ise, eski katılığından bir hayli uzaklaşmış görünen Rusya, İslâm dünyası ile barışmaya ve hatta İslâm İşbirliği Teşkilâtına tam üye olma arzusunu izhar ile kaynaşmaya çalışıyor.
Nereden nereye...


.
Ölüm her yerde

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


08 Eylül 2012, Cumartesi
Güzelim vatanımız, bir baştan bir başa adeta yasa boğuldu bugünlerde.
Doğudan batıdan ardı ardına gelen şehit haberleriyle sarsıldı insanlarımız.
Beytüşşebap'ta içimizi yakan elim vak'anın harareti daha dinmeden, Afyon'daki facia ile yüreğimiz yeniden yangın yerine döndü.
Mühimmat deposundaki patlama sonucu 25 taze fidanımızı daha kara toprağa veriyoruz.
Patlamanın sebebi hakkında, ortada henüz netlik kazanmış bilgiler yok.
Genelkurmay: "Bilinmeyen bir nedenle patlama olmuş" diye açıklama yaptı.
Yaralı kurtulan bir askerin şu anlattıkları ise hayli manidar geldi: "Depoya mühimmat taşıyorduk. Astım hastası olduğum için, barut kokusundan rahatsız oldum ve dışarı çıkıp biraz teneffüs etme ihtiyacını duydum. Patlama, işte dışarıda olduğum o beş dakika içinde oldu. Demek ki, o anda ters giden birşeyler oldu. Patlama ile birlikte ben ve dışarıda namaz kılan bir arkadaşım 20–30 metre kadar uzağa fırladık. Ben sürünerek bir çukurun içine attım kendimi. O süre zarfında etrafa yayılan birçok el bombası daha patladı. Çukurda olduğum için bu patlamalardan yara almadan kurtuldum."
Afyon'daki fâcia ile ilgili araştırma, soruşturma çalışmaları devam ediyor.
Bu çalışmalardan bir netice alınır mı? Alınırsa, ne kadarlık bir zaman zarfında bellir olur? Yoksa, daha önceki benzerleri mürûr–u zamana bırakılarak unutulmaya mı terk edilir?
Bütün bu sorular, ne yazık ki muallakta duruyor. Dahası, bunların tatminkâr cevaplarının verilip verilemeyeceği hususu bile meçhûlde görünüyor.
Bunları ifade ettikten sonra, Afyon'la bağlantılı bir başka konuya temas edelim.

Dikkat çeken sinyaller!

Âlemde tesadüfe yer yok. Herşey bir mânâ ve hikmet tahtında cereyan ediyor.
Afyon, bir gün önce dikkatleri üzerine çekti aslında.
Salı günü Afyon'da Beytüşşebap şehitlerinden Piyade Üsteğmen Sami Çiftçi için cenaze merasimi yapıldı.
Ne aciptir ki, cenazeye katılanlardan biri, aynı zamanda şehidin meslektaşı olan Uzman Çavuş Cüneyt Akkuş'tu. On yıllık evli ve iki çocuk babası olan Akkuş, ne acıdır ki tam da ertesi günün gecesi meydana gelen dehşetli patlama esnasında şehit düştü. Böylelikle, dayanılmaz derecedeki acılar üst üste geldi.
* * *
Üsteğmen Sami Çiftçi'nin cenaze merasimine katılan en dikkat çekici isimlerden biri de, Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal'dı.
Uysal, çok yakın dostu olan şehidin babasını teselli etmeye çalıştı. Ancak, kendisi de ziyadesiyle duygulandı, üzüntüye gark oldu.
Uysal, o yakıcı keder ve üzüntü içinde tam da cenaze namazının kılınması esnasında baygınlık geçirdi. Başının tabuta çarpması ve kaşının yarılmasıyla yere yığıldı.
Soruşturup öğrendiğimize göre, aşırı üzüntünün yanı sıra, cenaze namazı için ön safta durduğu esnada burnuna çok tuhaf bir koku gelmiş. Kokuyla üzüntünün birleşmesi sonucu baygınlık geçirmiş.
Gariptir ki, DP'nin şimdiki genel başkanı Uysal, memleketi Afyon'da bu keder yüklü halleri yaşarken, bir gün sonra yine aynı partinin eski genel başkanlarından Süleyman Soylu AKP'ye geçiyor ve bu transferlik için rozet takma merasimi yapılıyordu.
* * *
Ölüm gerçeği bir yerde değil, her yerde hükmünü ibraz ediyor.
Muhtemelen şehit düşen askerlerden bazılarının ailesi, evlâdının terör saldırılarının yoğun olduğu doğu taraflarında değil de Afyon'da askerlik görevini yapmasına sevinmiş, en azından kalben daha rahat, daha emin olmuştur.
Fakat, şair Tarancı'nın da dikkat çektiği gibi, ölümün ne zaman, nerede ve kaç yaşında geleceğini hiçbirimiz bilemeyiz.
O halde, şu duâyı hiç eksik etmemeli: Allah, cümlemize imân selâmeti versin.
* * *
Dikkatimizi çeken bir başka nokta da şu oldu: Yüksek tirajlı bir sosyete gazetesi, Afyon'daki fâcia haberini büyük puntolarla—tepedeki Atatürk heykelini kast ederek—şu sözlerle manşete çekti: "Bıraksalar atlayacaktı Kocatepe'den Afyon Ovası'na..."
Görüldüğü gibi, ağlanacak halimizi bir de böylesine gülünç tablolarla tasvir edenler çıkıyor.
Hâsılı, bu dehşetli hadise her yönüyle soruşturulduğu gibi, her yönüyle dikkat çekici olup düşündürmeye devam edecek gibi görünüyor.



Yakın Tarih Yazıları- Fırtınalı günlerin halim-selim ricâli: Said Halim


İttihat–Terakki döneminin (1908–18) en kapasiteli devlet ve hükümet adamı, eski sadrâzamlardan Said Halim Paşa, İstiklâl Harbi günlerinde Roma'da bir Ermeni terörist tarafından vurularak şehit edildi. (7 Aralık 1921)

Kısa biyografisi şöyledir:
Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşanın torunu, vezir Halim Paşanın da oğlu olan Said Halim Paşa, 1864'te Kahire'de doğdu.
Henüz küçük yaşta iken, ailesiyle birlikte İstanbul'a geldi. İyi bir tahsil gördü. Ayrıca, gittiği İsviçre'de de siyasî ilimler sahasında yüksek tahsil yaptı. İstanbul'a döndüğünde (1888) Şûrâyı Devlet (Danıştay) üyeliğine tâyin edildi. Ardından "Rumeli Beylerbeyliği" pâyesine sahip oldu. 1900'de aleyhinde jurnaller verildiği için, Yeniköy'deki meşhûr yalısında arama yapıldı. Sakıncalı bir şey bulunamamasına rağmen, baskı altında tutuldu. Sonunda dayanamadı ve kardeşiyle birlikte Mısır'a gitti.
II. Meşrûtiyetin ilânı üzerine İstanbul'a döndü. Bu kez Şûrâ–yı Devlet Reisi (1912) oldu. Bir sene sonra Hâriciye Nazırlığı, Mahmut Şevket Paşanın öldürülmesinden sonra da (1913) Sadrâzamlık makamına getirildi.
Halim Paşanın sadrazamlık müddeti yaklaşık dört sene sürdü. Ancak, hiç rahat yüzü görmedi. Bunun birinci sebebi, peşpeşe gelen büyük savaşlar: Birinci ve İkinci Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı.
İkinci sebep ise, komitacı tabiatlı İttihatçıların bitmek bilmeyen baskı ve ihtirasları.
Başlangıçta Hariciye Nazırlığını da deruhte eden Sadrazam Said Halim, 1915 yılına gelindiğinde ise, bakanlık vazifesini bıraktı. Hatta, başbakanlıktan da istifa etmek istedi. Ancak, buna mani olunduğu için vazifeye devam etti.
Bu zaman zarfında, Dahiliye Nazırlığı, yani İçişleri Bakanlığı görevini yürüten kişi ise, İttihatçıların en ihtiraslı adamı Talat Paşaydı. Hani o, Ermenilere yönelik "Tehcîr Kànunu"nu çıkartan ve uygulayan kişi...
Talat Paşa, bağlı bulunduğu başbakana önemli hemen hiçbir konuda gerekli bilgiyi iletmiyordu. Onu kukla gibi yönetmek istiyordu.
Said Halim Paşa, Dünya Harbi dahil birçok hayatî gelişmenin haberini bile başka kaynaklardan alıyordu.
Sonunda, bu densizliklere dayanamadı ve Şubat 1917'de Sadrâzamlık görevinden kesin sûrette ayrıldı.
Politika dışında ilmî çalışmalar yapmakla da meşgul olan Said Halim, en tehlikeli günlerde de İstanbul'dan ayrılmadı.
Dünya Harbini müteakiben başlayan İstanbul'un işgali günlerinde (10 Mart 1919), tutuklanarak tevkif edildi. 22 Mayıs'ta da İngilizler tarafından, diğer bazı siyasî mahkûmlarla birlikte Malta adasına sürgüne gönderildi. İki yıl kadar burada kaldı. 29 Nisan 1921'de serbest bırakıldı. Ancak, İstanbul'a gelmesi kabul edilmedi. Çaresiz, oradan İtalya'ya gitti. Roma'da 7 Aralık 1921 günü bir Ermeni terörist tarafından vurularak şehid edildi.

Başlıca eserleri: Arapça, Farsça, İngilizce ve Fransızca biliyordu. Kendisinin çokça önem verdiği tefekkür ağırlıklı birçok eseri var. Bir kısmının isimleri şöyle: İslâmlaşmak ve Taassub, Mukallidliklerimiz, İnhitât–i İslâm, Buhrân–ı Siyâsimiz, Meşrutiyet, Buhran–ı Fikrimiz.


.

İstiklâl şehitleri için mevlîd ve duâ

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


10 Eylül 2012, Pazartesi
Ağustos ayı (1922) sonlarında başlatılan büyük taarruz harekâtıyla Yunan kuvvetlerinin batı bölgelerimizden de temizlenmesi ve Anadolu topraklarının işgal altından kurtarılması, bilhassa İstanbul'da pek büyük zafer şenlikleriyle ve büyük camilerde okunan mevlidlerle, duâlarla kutlandı.
Bilhassa İstanbul'daki Matbuat Cemiyetinin 8 Eylül 1922 günü "Millî Mücadele şehitleri" için Ayasofya Camiinde tertiplemiş olduğu mevlid–i şerif, Müslüman ahali tarafından büyük bir takdir ve teveccühle karşılandı.
Ayasofya, o tarihte ibadete açık bir camiydi. Hem de, "Fethin sembolü" bir cami olması hasebiyle, umumu alâkadar eden mühim mevlidlerin çoğu orada okutturulurdu.
Tıpkı, İttihad–ı Muhammedî Cemiyetinin kuruluşunda (1909) olduğu gibi.
* * *
Başta İkdam ve Akşam olmak üzere, o günlerin (2–10 Eylül 1922) gazetelerinde genişçe yer alan haberlerin bir özeti şöyledir:
Anadolu'dan peşpeşe gelen zafer haberleri, İstanbul halkı ve aydınları tarafından büyük bir coşku ile karşılanıyor. Halk, namaz vakti camilere koşuyor ve namazdan sonra yapılan "Şehitlere rahmet" ve "Ordu–yu İslâm'a muzafferiyet" duâlarına gözyaşları içinde "Amin! Amin!" diyerek iştirak ediyor.
Hasseten Cuma günü Fatih, Bayezid, Süleymaniye, Sultan Selim, Valide Sultan, Yeni Cami, Sultanahmed, Ayasofya, Kılıç Ali Paşa ve Kasımpaşa Büyük Camiine akın eden İstanbullular, namazın akabinde hatipler tarafından tekraren okunan "Orduyu İslâmı daima muzaffer eyle ya Rabbî!" duâsına öylesine bir gür sadâ ile iştirak etmişler ki, o mahallerde bu sesi duymayan kalmamış.
Müslüman ahali, ismi geçen camilere kendiliğinden giderek duâlara iştirak ederken, 8 Eylül günü Ayasofya'da istiklâl şehitleri için okunan Mevlid–i Şerif ise, Matbuat Cemiyeti tarafından organize edildi.
Bu arada, Fatih Camiinde okunan duâlara, bilhassa "Salâten Tüncina" duâsının da dahil edilmesi istenmiş ve duâdan sonra da Hilâl–i Ahmer (Kızılay) için yardım toplanmıştır.
Yardımı teşvik babında, Veliahd Abdülmecid Efendi, bir miktar para ile ilk iştirakçilerden biri olmuştur.
Buradan Ayasofya Camiine de giden Abdülmecid Efendi (aynı zamanda son halife), burada okutturulan Mevlid–i Şerif için Matbuat Cemiyetini tebrik etmiş ve şu konuşmayı yapmıştır: "Milletimizin Vahdet–i fikriyesine tercüman olan matbuat–ı milliyemizin muhterem cemiyetine beyan–ı teşekkürat ederim. Cenâb–ı Hakk'ın lutf–u sübhanisi ve azimkâr milletimizin sa'y ve gayretiyle ihraz kılınan bu mukaddes zafer uğrunda fedâ–yi can eyleyen gazilerimizin rûh–ı pâkilerine ithaf edilen bu Mevlîd–i Nebevî hürmetine pek yakın bir âtide şeref–i millîmizle mütenasib bir sulhe nail olarak, senelerden beri istiklâl–i millîmiz için yaptığımız bu mücadele–i hakikiyyenin her zaman ön safında bulunan Matbuat Cemiyetini an–samîmü'l–kalb tebrik ederim." (İkdam, 9 Eylül 1922)

Hangi Ayasoyfa?

1918 yılı sonlarından itibaren Anadolu'daki düşman işgaline karşı açılan cephenin, sürdürülen gayretin adı "Millî Mücadele" idi.
Bu mücadelenin bir ismi de "İstiklâl Harbi"dir. Ne var ki, aynı mücadelenin ismi 27 Mayıs Darbecileri (1960) tarafından "Kurtuluş Savaşı"na dönüştürüldü.
Kendileri kurtarıcı idiler ya...
Memleketi Demokrat Parti iktidarından kurtarmışlardı ya...
Artık onlar için "kurtarıcı"lık en önemli şeydi.
Oysa, uydurulmuş "Kurtuluş Savaşı" tabiri, "İstiklâl/bağımsızlık", ya da "Millî Mücadele" gibi manidar ve orijinal tabirlerin yerini hiçbir şekilde tutmuyor.
Her ne ise, o tarihte verilen mücadele milliydi ve mukaddesti. Makam–ı Hilâfet'e ve Kur'ân–ı Azimüşşan'a hizmet umumun dilindeydi.
Vatanını, milletini, mukaddesatını seven herkes, bu mücadeleye katılıyordu. (Sonradan bu kudsî cihadın şahıslara mal edilmesi, dehşetli bir haksızlık, hatta cinayet olmuştur.)

Son not: 1922 yılı Eylül'ünde Ayasofya'da şehitler için mevlid okutturan vatanperverler, bu mâbedin 12 yıl sonra (24 Kasım 1934; aynı zamanda M. Kemal'e "Atatürk" soyadının verildiği gün) cami olmaktan çıkartılarak müzeye dönüştürüleceği hususunu, hayal dahi edebilmişler midir?



Adâlet lekedâr edildi-Ankara İstiklâl Mahkemesi


15Ağustos 1922 tarihli Meclisi oturumunda Ankara ve çevresi için "görülen lüzum üzerine" bir İstiklâl Mahkemesinin kurulması teklifi gündeme geldi.
Teklif, Bakanlar Kurulunda (Vekiller Heyeti) görüşüldükten sonra kabul edildi.
Bu mahkeme, daha ziyade asker kaçakları ve savaşta düşman tarafına bilerek yardım edenleri cezalandırmak için kuruldu.
Ne var ki, bu mahkemeler daha sonraları başka maksatlar için kullanıldı.
Nitekim, 1925 senesinin yine aynı 15 Ağustos gününde yaşanan bir hadise var ki, bu gerçeği tam tasdik ediyor.
Ankara İstiklâl Mahkemesi, Tarîkatı Selâhiye'ye mensup olduğu gerekçesiyle 11 vatandaşı idama mahkûm etti.
Bu mahkemelerin 1927 senesine kadar "İnkılâba karşıdır" gerekçesiyle idama mahkûm ettiği mazlûm vatandaşların sayısı henüz bilinmiyor.
1920'li yıllarda, fikrî ve siyasî muhaliflerin "mahkeme" adı altında ve "adâlet" eliyle katledilmesi, adâletin lekedâr edilmesi mânâsını taşır ki, böylesi bir muamele hiçbir sûrette kabul göremez.

.
Trakya'nın teslim alınışı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


13 Eylül 2012, Perşembe
Mağlûbiyet içindeki Osmanlı Devleti ile galip durumdaki İtilâf devletleri arasında imzalanan Mondros Mütarekesi şartlarını tanımadığını ilân eden Millî Mücadele Hareketi hemen aynı gün içinde (30 Ekim 1918) başladı ve bir uçtan bir uca bütün Türkiye'ye yayılma isitidadı gösterdi. Vatanın hemen her tarafında "Müdafaa–yı Hukuk Cemiyetleri" kuruldu.
Kısa zamanda "Harekât–ı Milliye" cephesini teşkil eden bu cemiyetler, işgalcilere karşı maddî–mânevî olanca kuvvetleriyle mücadeleye girişti.
İşte, bu şanlı mücadele, tam tamına dört sene aralıksız şekilde devam ederek 1922 Ekim ayı ortalarında nihayet buldu: 11 Ekim'de, taraflar arasında 14 maddelik Mudanya Ateşkes (Mütareke) Antlaşması imzalandı.
İngiltere'nin başını çektiği Fransız, İtalyan ve Yunan delegasyonu ile Ankara heyetini temsilen İsmet, Fevzi ve Refet Paşaların imza koyduğu bu mütareke şartları, özellikle Yunan askerlerinin Türkiye topraklarını en kısa sürede terk etmesini öngörüyordu.
Bu devir–teslim faaliyetinin deruhte edilmesi için de, Refet (Bele) Paşa en yetkili konuma getirildi.
11 Ekim 1922'de toplanan Millet Meclisi, Refet Paşayı Millî Hükûmetin temsilcisi olarak İstanbul Komutanı ilân etti ve Trakya'yı teslim almakla vazifelendirdi.
Bunun üzerine harekete geçen Refet Paşa, önce Bursa'ya, ardından İstanbul'a doğru yola koyuldu.
Mudanya'dan Gülnihal isimli vapurla yola çıkan Refet Bey, emrindeki yüz kişilik bir askerî birlikle İstanbul'da karaya çıktı.
İşgal kuvvetleri komutanlarının ziyaret ettiği Refet Bey, hiç vakit kaybetmeden Sultan Fatih'in Türbesine kadar yürüdü.
İstanbul halkı, onları coşkun bir tezâhüratla karşıladı.
İşte, o günün şartları içinde yaşanan önemli bazı iç ve dış gelişmeleri şöylece özetlemek mümkün:
19 Ekim: Bir ay önce Türkiye'ye savaş ilân edilmesini isteyen İngiltere Başbakanı Loyd George, istifasını vererek hükûmetten çekilmek zorunda kaldı.
20 Ekim: Yunan kuvvetleri, işgal altında tuttukları Doğu Trakya bölgesinden çekilmeye başladı.
21 Ekim: Fatih Belediyesi, Refet Paşa şerefine bir yemekli merasim düzenledi. Toplantıda, zafer ve bağımsızlık üzerine konuşmalar yapıldı.
22 Ekim: Refet Bey, işgal komutanlarıyla Trakya'nın devir–teslim tarihlerini görüştü. Yunanlılara iki–üç haftalık süre tanındı.
26 Ekim: İsmet Paşa Hariciye Vekilliğine getirilerek, Lozan'a hazırlık yapıldı.
27 Ekim: İtilâf Devletleri, Türkiye hükûmetini (İstanbul ve Ankara temsilcilerini) barış görüşmelerinde bulunmak üzere (üç hafta sonrası için) Lozan'a dâvet etti.
1 Kasım: Refet Paşa, Yıldız Sarayına giderek Sultan Vahdeddin ile görüştü. Görüşmede Millet Meclisinin şu kararını tebliğ etti: "Hilâfet ile Saltanat birbirinden tefrik olup, Saltanat lağvedilmiştir."
3 Kasım: Refet Paşanın Halife Abdülmecid Efendiye hürmet göstermesi ve gidip ona Konya adında bir at hediye etmesi, Mustafa Kemal'i şiddetle rahatsız etti.
4 Kasım: Son Sadrâzam Tevfik Paşa, son Osmanlı hükûmetinin istifasını sundu.

NOTLAR

1) 9 Kasım'da (1922) Millet Meclisi'nde "Hoşâmedî" merasimiyle karşılanan Bediüzzaman Hazretlerinin, büyük ihtimalle Saltanatın lağvından hemen sonra, Ankara'ya gitmek üzere İstanbul'dan ayrılmaya karar vermiş.
2) 1924'te Kâzım Karabekir liderliğindeki Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucu kadrosunda yer alan Refet Bele'ye, bu tarihten sonra adeta "vatan haini" muamelesi yapılarak askerî ve siyasî hayatı bitirilmek istendi.



Binlerce Kahraman İstiklâl Madalyası Kànunu


Ankara'da teşkil olunan Millet Meclisi tarafından, 26–30 Ağustos (1922) tarihlerinde Afyon–Dumlupınar hattındaki Yunan kuvvetlerine karşı muharebeye katılan, buradaki savaşta yararlılık gösteren 574 subaya 6 Kasım günü "İstiklâl Madalyası" verilmesi kararı alındı.
Bu sayı, beraberinde çok önemli mesajlar da veriyor. Özetle söylemek gerekirse:
* Demek ki, bu büyük savaşa yüzlerce subayımız ve binlerce Mehmetçiğimiz katılmış. Şehit olan subayların dışında, 574 kahraman kurtulabilmiş.
* Demek ki, "tek adam"cı bazılarının binden bire indirgemeye çalıştığı o büyük zaferin şerefi, binlerce askerimize aitmiş.
* Demek ki, yakın tarihimizin gerçekleri, yeni nesillere olduğu gibi yansıtılmıyormuş.

Madalya Kànunu ve sahipleri

"İstiklâl Madalyası" Kanunu, Meclis'te 29 Kasım 1920'de kabul edildi.
Bu kànun, 4.4.1921 tarihli Resmî Gazetede şu metinle yayınlandı: "İstiklâl madalyası, bilfiil kıta başında, cephede veya dahilî isyanları teskinde, hamaset ve fedakârlık asarı gösteren erkân, ümerâ, zabitan, efrat ve millî kahramanlar ile cephe gerisinde ulvî maksadın husûlü için mesai ibraz edenlere ve istiklâl–i millî uğrunda feda–yı hayat eden şehitlerin büyük oğluna, yoksa büyük kızına, yoksa pederine, o da yoksa validesine, o da yoksa zevcesine verilir.
***
15 Mayıs 1919'dan 9 Eylül 1922 tarihine kadar süren Kurtuluş Savaşında cephede veya cephe gerisinde kahramanlık gösteren ve fedakârlıkta bulunan yaklaşık 6900 vatandaşa İstiklâl Madalyası verildi.
Aynı madalya, bilâhare Kore Harbi ile Kıbrıs Harbine katılan gazi olmuş askerlere de verildi.
Millet Meclisi tarafından ayrıca İstiklâl Madalyası beratı verilmiş iki de şehir bulunuyor. Bunlar Kahramanmaraş ve İnebolu'dur.
Not: İstiklâl Madalyası, madalya sahibinin vefat etmesi halinde, o kişinin kanunî mirasçılarına devrediliyor.

.

Sabotaj endişesinin sebebi

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr


14 Eylül 2012, Cuma
Afyon'daki mühimmat deposunda meydana gelen zelzelevarî patlamanın sebebi hakkında iki ihtimal üzerinde duruluyor.
Birincisi: 170 bin bombanın patlamasıyla 25 cana mal olan ve büyük maddî zarara yol açan bu fâcia bir kaza eseridir.
İkincisi: Hayır—yüzde 99.5 ihtimalle—bu fâcia, içinde türlü hesapları barındıran bir sabotajdır.
Sebep ne olursa olsun, ortada bir vahâmet vardır.
Mühimmat deposundaki dehşetli patlamanın "sabotaj eseri" olduğunu ileri sürenlerin endişesi şu noktadan kaynaklanıyor: "Bazı karanlık odaklar ve mihraklar, terör örgütlerine silâhlar ve mühimmat temin ediyor. Sonra da, bu yaptıklarının anlaşılmaması için depoları infilâk ettiriyorlar."
Benzer iddialar, Kırıkkale MKE'de 2008 ve özellikle "Ergenekon iddianâmesi"ne giren 1997'deki korkunç patlamalar hakkında da dile getirilmişti.
Ancak, elde kesin delil olmadan bu tür konularda kesin bir dille konuşmak yine de doğru olmaz.

Soylu "fark" edildi

Dün sabah saatlerinde S. Soylu'yu TRT Haber'in "Özel gündem" programında konuşurken gördüm.
Programın yayını uzun sürdü.
O an hatırıma şunlar geldi: TRT, bir siyasî partinin aşağıdan zirvesine kadar hemen her kademesinde vazife yapan Soylu'yu yıllardır hiç görmedi. Adeta üç maymunu oynadı.
Ancak, ne zaman ki siyasette kulvar değiştirdi, iktidar partisine transfer oldu, aradan daha bir hafta bile geçmeden, onu hemen keşfettiler ve cilâlayıp parlatmaya başladılar.
Kendimi Soylu'nun yerine koydum, öyle baktım; doğrusu yakıştıramadım.

Röportajın yankıları

DP Genel Başkanı Gültekin Uysal ile yapmış olduğumuz röportajın yankılarını önümüzdeki hafta sizlerle inşallah paylaşmaya çalışırız.



Saltanatın Sonu Son Sadrâzamın son hükûmeti

Anadolu merkezli Millet Meclisi, 1 Kasım 1922 tarihli kararıyla, Hilâfet ile Saltanat birbirinden ayrılarak, Osmanlı Saltanatına ve saltanat sistemine son verildiğini kabul ve ilân etti.
Buna rağmen, İstanbul'daki son Osmanlı hükûmeti çalışmalarına devam ediyordu.
Ancak, bu iki başlılık halin devam etmeyeceği ve bir an evvel bitmesi gerektiği kanaatine varılarak, derhal çare arayışına girildi.
Bütün dikkatler, Sadrâzam Tevfik Paşanın üzerinde toplanmıştı.
Dördüncü kez Sadâret makamına getirilmiş bulunan Tevfik Paşa ise, 4 Kasım günü kabineyi topladı ve bunun son toplantı olduğunu belirterek, Sultan Vahdeddin'e verilmek üzere istifa mektubunu hazırladığını söyledi.
Tevfik Paşa, böylelikle 623 yıl ömür süren Osmanlı Saltanatının "Son Sadrâzam"ı unvanını almış oldu.
Refet (Bele) Paşa, İstanbul'daki işgal kuvvetleri komutanlarıyla bir görüşme yaparak, 4 Kasım günü itibariyle İstanbul'da Büyük Millet Meclisine bağlı hükümet idaresinin başlamış olduğunu söyledi.
Saltanatın Resmî Gazetesi olan Takvim–i Vekayi'nin de, aynı gün itibariyle yayınına son verildi.
Bu tarihlerde Yıldız Sarayında ikamet etmekte olan Sultan Vahdeddin ise, 17 Kasım günü yurdu terk ederek, Osmanlı Saltanatının fiilî nihayetini ilân etmiş oldu.
Artık Saltanat bitmiş, Hilâfet ise devam ediyordu. 3 Mart 1924'te, tamamen keyfî bir sûrette Hilâfet'e son verildiği açıklandı.
Son Sadrâzamın son yolculuğu
Osmanlı Devletinin 215'inci, aynı zamanda son Sadrâzamı olan 1845 doğumlu Ahmet Tevfik Paşa, 7 Ekim 1936'da İstanbul'da vefat etti.
Mezarı, Beşiktaş'taki Yahya Efendi Kabristanındadır.
Ahmet Tevfik Paşa, Sultan II. Abdülhamid ile Sultan V. Mehmet Reşad devrinde (13 Nisan 1909–5 Mayıs 1909 tarihleri arasında), VI. Mehmet Vahdeddin saltanatında ve İstanbul'un işgal altında olduğu dönemde (11 Kasım 1918–3 Mart 1919 ve 21 Ekim 1920–4 Kasım 1922 tarihleri arasında), toplam iki yıl dört ay yirmi dokuz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.
* * *
Bülent Ecevit'in bir ara "Uzaktan akrabayız" dediği Tevfik Paşanın son derece önemli birkaç özelliği var.
Bunları şu şekilde listelemek mümkün:
* 622 sene ömür sürmüş Osmanlı Saltanatının son Sadrâzamı.
* Son Padişah Sultan Vahdeddin gibi, Sultan Abdülhamid ve Sultan Reşad dönemlerinde de mühim devlet hizmetlerinde bulundu: Büyükelçilik, Hariciye Nâzırlığı ve Sadrâzamlık.
* Toplam dert kez Sadrâzamlık makamına getirildi. Son istifasını, Saltanatın kaldırıldığı 1 Kasım 1922'den üç gün sonra verdi.
* İşgal döneminde İstanbul'da ve Padişahın safında görünmekle beraber, Anadolu'daki Millî Harekâta muhalif değildi.
* Son derece halim, selim, itidalli, tecrübeli, vukûfiyetli bir devlet adamıydı. Bu meziyetleri sebebiyledir ki, Saltanat merkezinin başı her sıkıştığında, müracaat edilen ilk şahsiyet olmuş ve Sadrâzamlık makamına getirilmiş.
Darbecilerle uzlaşmadı
Tevfik Paşa, Sadâret makamına ilk olarak, 31 Mart Vak'ası sebebiyle devlet merkezinin şiddetli sancılar içinde kıvrandığı günlerde (13/14 Nisan 1909) tayin edildi.
Hareket (Selanik) Ordusunun İstanbul'a girmesiyle birlikte, Meclis ve bilhassa Sadâret Makamı adeta devre dışı bırakıldı.
Darbecilerin iş çevirme ve devlete hükmetme merkezi artık Harbiye Nezareti olmuştu.
Bu durum, Sadrâzam Tevfik Paşayı ziyadesiyle rahatsız ediyordu. Zaten, darbeciler de ondan hiç hoşlanmıyorlardı.
27 Nisan'da Sultan Abdülhamid'in tahttan indirilmesi, Tevfik Paşanın da istifasını gündeme getirmiş oldu.
Nitekim, o da bir hafta kadar sonra (5 Mayıs) yeni Padişah Sultan Reşad'a istifasını sunarak Bâb–ı Hükûmetten çekilmiş oldu.
İttihatçıların Londra Sefaretine tayinle İstanbul'dan uzaklaştırdığı Tevfik Paşanın bilâhare tekrarlanan ikinci, üçüncü ve dördüncü Sadrâzamlık görevi, son Padişah Sultan Vahdeddin zamanında gerçekleşti.
Rivayetlere göre, Tevfik Paşa, "Saltanatın sonu" anlamına da gelen bu son istifa dilekçesini verdikten sonra, teessür içinde gelip evine kapanmış ve haftalarca evinden dışarı hiç çıkmamış.

.
Son padişahın vedâsı

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr



18 Eylül 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları
Yakın tarihle igili yazı serisinin bir evvelki bölümünde "Son sadrâzamın vedâsı" üzerinde durmuştuk. Bu bölümde ise, son padişahın vedâsı ve son halifenin durumuyla gili gelişmelere kısaca temas ederek "yakın tarih yazıları"nın Osmanlı devrine ait kısımını tamamlamış oluyoruz. Ancak, hayat devam ettiği gibi, tarihin akışı da devam ediyor. Bediüzzaman Hazretlerinin mükerreren ifade ettiği gibi, yaşadığımız devir, bütün ümmetin "şerrinden Allah'a sığındığı" dehşetli "Âhirzaman" devridir. Yine Üstad Bediüzzaman'ın Kevser Sûresindeki âyetlerin mânâ tahtından yapmış olduğu istihraç ve te'vile göre, Âhirzamanın başlangıç tarihi 1800'lü yılların başlarına dayanıyor. O tarihlerde, başta Yeniçeri Ocağı olmak üzere ortalığı ifsada başlayan mason ve zındıka komiteleri, halife sultanları öldürüp Hilâfeti kaldırma niyet ve teşebbüsünde bulundular. Ne var ki, Halife Sultan III. Selim'i katlettikleri (1807) ve Halife Sultan II. Mahmud'u da öldürmeye teşebbüs ettikleri halde (1808), yine de gayelerinde tam muvaffak olamadılar. Fakat, bu niyetlerinden vazgeçmeyerek fitne rüzgârları estirmeye devam ettiler. Nihaî maksatlarına ancak bir asır sonra vâsıl olabildiler: 1909'da Halife Sultan Abdülhamid'i devirerek Selanik'e mevkuf gönderdiler. Bu şenaati yapan aynı zihniyetin sahipleri, ne aciptir ki 1924'te Hilâfet makamını da lağvederek din–i İslâma ve ümmet–i Muhammede karşı en büyük ihaneti irtikâp ettiler. İşte, bu minval üzere yaşanan gelişmelerin 1 Kasım 1922'den sonraki safhaları...










Saltanat bitti, Hilâfet devam ediyor
Millet Meclisi'nin kararıyla Saltanat–ı Osmaniyenin kaldırılmasının hemen ardından, Sadrâzam Tevfik Paşa da kabinenin istifasını sunarak bir kenara çekildi. 4 Kasım tarihi itibariyle Sadâret/Hükümet diye bir makam kalmadı. 36 Padişah Sultan Vahdeddin'in 16/17 Kasım (1922) gecesi yurdu terk etmesiyle de, altı asırlık Osmanlı Saltanatı fiilen sona ermiş oldu. Böylelikle, Saltanat sistemi bitmiş, ancak Hilâfet makamı Millet Meclisi'nin iradesiyle devam ediyordu. Meclis'in uhdesinde bulunan Hilâfet mânâ ve makamı, 17 Kasım tarihi itibariyle Mehmed Vahdeddin'in üzerinden alınarak şehzâde Abdülmecid Efendiye tevcih olundu. Abdülmecid Efendinin şahsında sürdürülen makam–ı Hilâfet, 3 Mart 1924 tarihine kadar devam etti. Yine aynı tarih itibariyle, bu kudsî makam lağvedilerek, akıllara durgunluk veren bir icraata imza atıldı. Buna göre, gerek Saltanat ve gerekse Hilâfet makamı, düşmanların haricî saldırılarıyla değil, dahilî müdahalelerle kaldırılmış, lağvedilmiş oldu.








Sultan Vahdeddin'in gidişi
Son Padişah Sultan Vahdeddin, ortaya çıkan yeni durumu kendisi ve aile efradı için güvenli bulmadığı için—denize düşen yılana sarılır misâli—İngilizler'den yardım istemek durumunda kaldı. Bu, aslında beklenen bir gelişmeydi. Zira, İngiliz işgal güçleriyle, şöyle veya böyle anlaşan, uzlaşan her kim olursa olsun, bir şekilde terk–i diyâr etmek mecburiyetindeydi. Ankara'da teşkil olunan yeni yönetim, bu dönemde Anadolu'daki istilâcı Yunan kuvvetleriyle birlikte, İstanbul'daki işgal kuvvetleriyle de tam bir zıtlaşma ve çatışma halindeydi. Herhangi bir sebeple düşmana yakın görünenler, mutlak sûrette kendini Ankara siyasetinden uzak tutması gerekiyordu. Sultan Vahdeddin, netice itibariyle 16 Kasım günü İstanbul'daki işgal kuvvetleri başkomutanlığına müracaat etti ve İngiltere hükûmetinden sığınma talebinde bulundu. Bu talep üzerine, Malaya isimli harp gemisiyle İngiliz idaresindeki Malta Adasına götürüldü. Hicaz Krallığının dâveti üzerine bir müddet için Hicaz'a giden Sultan Vahdeddin, bilâhare İtalya'nın tatil beldesi San Remo'ya giderek, âhir ömrüne kadar burada kaldı. 15 Mayıs 1926'da vefat eden ve borçları yüzünden cenazesi haczedilen Sultan Vahdeddin, kızlarının mücevherlerini satarak haczi kaldırması üzerine, naaşı Şam'a getildi. Cenazenin Şam'a getirtilmesinde, o zamanki Suriye hükümetinin de ciddî gayretleri oldu. Zira, Suriye'nin o sıradaki Cumhurbaşkanı Ahmed Nami, Osmanlı Hanedanının dâmadıydı. Sultan Vahdeddin'in naaşı, Ahmed Nami Beyin de katılmış olduğu resmî bir törenle Şam'da Sultan Selim Camii haziresine defnedildi. Mezar, halen aynı yerde ziyarete açık halde tutuluyor. * * * O zamanki Türkiye hükûmetinin bütün bu gelişmelere tamamıyla lâkayt kalması ve hiçbir şekilde ilgi göstermemesi, bir büyük ayıp ve utanç sayfası olarak tarihin kayıtlarına geçti. * * * Sultan Vahdeddin'nin 16/17 Kasım gecesi altı asırlık ecdat topraklarını terk etmesi hayli acıklı olmakla beraber, o günler itibariyle çok da yadırganacak bir durum değildi. Kaldı ki, Sultan Vahdeddin, yurt dışına çıkmayı—gördüğü lüzum üzerine—kendi arzusuyla tercih etmişti. Asıl büyük keder ve ıztırab, bu tarihten yaklaşık bir buçuk yıl sonra yaşandı: 3 Mart 1924'te Halifelik makamının lağvedilmesiyle eş zamanlı olarak, jakobenlerin yönetimindeki yeni Meclis tarafından, Osmanlı Hanedanına mensup bütün fertlerin Türkiye sınırları dışına çıkarılmasına karar verildi. Altı yüz küsûr sene önce gelerek bu toprakları vatan edinmiş, her karışını şehit kanlarıyla sulayarak fetihler yapmış olan Osmanlı, bu tarihlerde yabancılar tarafından değil, bizzat kendi soydaşları, hatta güyâ dindaşları tarafından hudut harici ediliyorlardı. Bir tek fert dahi istisna bırakılmaksızın yurt dışına çıkartılan Osmanlı hanedanı mensupları, adeta sefalete sürüklenmiş oldular. Zira, değişik ülkelere gittikten sonra, oralarda yokluk ve perişaniyet içinde varlıklarını idame ettirerek çok hazin bir hayatı yaşamaya âdeta mahkûm edildiler. Kısmî rahatmala, 1950'lerde beşladı. .






















Darbecilerin mal varlığı tablosu

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr



20 Eylül 2012, Perşembe
Emekliliğe kadar olan hayatının tamamını memuriyetle geçirmiş, bordroda kuruşuna kadar belli olan maaştan başka bir gelirine rastlanılmayan kişiler, vatan–millet huzuru, saadeti, selâmeti için değil, kendi keselerini doldurmak, kendi aile efradının servetine servet katmak için saman altından bol miktarda su yürütmüşler.
Durumun vehameti yeni yeni netlik kazanıyor gerçi; lâkin, cuntanın beş adamın desteği üzerine darbecilerin (ve aile fertlerinin) mal varlıklarına, bankadaki para hareketlerine dair toplanan bilgiler, gazete sayfalarında da çarşaf çarşaf yayınlandı. Müthiş meblâğlar, ürkütücü rakamlar geçit resmi yapıyor gözlerinizin önünde. Merak edenler, araştırıp bakabilir. Pekçok yerde hesap dökümü var. Bankalarda yüz bin dolarları bulan para hareketleri dikkat çekiyor. Her ne ise... Bizim o astronomik rakamları, menkul–gayrı menkul mal varlıklarını burada tadat etmemize gerek yok. Bizim söyleyeceklerimiz, daha başka şeyler olsa gerektir. Hayatta olan Şahinkaya ile Evren, mahkemeye getirilemezlerse de, onlara bu işin hesabı sorulacak ve mutlaka sorulmalı. Cuntacı paşaların ne cevap vereceklerini kestirmek, bugün itibariyle mümkün görünmüyor. Ama, ister misiniz Evren Paşa çıkıp şöyle bir müdafaada bulunsun: Ne olmuş mal varlığımıza? Netekim, Atatürk'ün mal varlığı listesi de hayli kabarıktı. Bugün bizi hesaba çekenler, yarın tutar M. Kemal'i de hesaba çekmeye yeltenir... Biz anarşi ortamından vatanı kurtardık; Atatürk de düşmanlardan vatanı kurtarmıştı, netekim. * * * Evet, Evren Paşa ile arkadaşları, Türkiye'yi uçurumun kenarından kurtardıklarını iddia ediyorlardı. Böyle yapmakla, ne kadar vatansever, ne kadar milletperver olduklarını güyâ ispata çalışıyorlardı. Yeni bir anayasayı devreye sokmakla, güyâ Türkiye'yi tam demokrasiye kavuşturacaklardı. Ancak, zaman gösterdi ki, memleketi 30–40 yıl geriye götürdüler. Zaman gösterdi ki, darbecilik marifetlerine kılıf uydurmak ve kendilerini haklı göstermek için, bu milletin evlâtlarını el altından birbirine kırdırmaya, anarşiyi körüklemeye çalışmışlar. Zaman gösterdi ki, vatan–millet huzuru, saadeti, selâmeti için değil, kendi keselerini doldurmak, kendi aile efradının servetine servet katmak için saman altından bol miktarda su yürütmüşler. Durumun vehameti yeni yeni netlik kazanıyor gerçi; lâkin, cuntanın beş adamından üç tanesi hayatta değil. Onların şahsî hesabı Rûz–i Mahşer'e kaldı. Çocukları, torunları ise hayatta. Aynı maksatlı araştırma onlar hakkında da yapılması lâzım. Bütün milletin, yani hepimizin hakkı, hukuku namına... * * * Hey gidi günler hey! Nereden nerelere gelindi... Bir zamanlar Kenan Evren'i "Evrensel"leştirenler, acaba şimdi ne haldeler? Bir zamanlar, darbecilere alkış tutanlar, onların siparişi ile hazırlanan 82 Anayasası için gönüllü meddahlık yapanlar, acaba şimdilerde nasıl bir his ve düşünce anaforu içindeler? Şayet, asrımız "enaniyet" değil de "fazilet" asrı olsaydı, hiç şüphesiz dolu dolu geçip giden tövbe, nedâmet ve itiraf katarlarının zevkini tadacak, seyrine doyacaktık. Ne çare ki, bu dünyada o zevkten mahrûm kaldık.























İkinci Bingöl Vak'ası
Uludere, Afyon, Bingöl: Örtüyü kim nasıl kaldıracak?

Bingöl'de üç gün evvel de polisleri hedef alan kanlı bir saldırı gerçekleştirildi. Sekiz ocağa kor ateş düştü. Bütün milletin bağrı yandı. Bu yakıcı ateşin harareti sönmeden, aynı bölgeden çok daha dehşetli bir saldırı haberi geldi. İzinden dönen 200 askerimize roketlerle saldırı yapıldı. On ocağımız yine yangın yerine dönerken, 70 evlâdımız da muhtelif derecelerde yaralandı. Katmerli bir başka acı ise, bundan 19 sene önce aynı bölgede, aynı karayolu üzerinde vahşette sınır tanımayan bir başka hadise daha vuku bulmuştu. Şemdin Sakık emrindeki teröristler, yine sivil giyimli ve silâhsız/korumasız şekilde sevkiyatı yapılan 33 askerimizi acımasızca katletmişti. Bütün bu kahredici gelişmeler, herkes gibi bizim zihnimizde de bir dizi soru işaretlerini şekillendirdi. Bu gencecik evlâtlarımız, o tehlikeli yollarda niçin kontrolsüz, korumasız şekilde sevk ediliyor? 1993'teki ihmalin sorumlusu kim/kimler? Yirmi yıldır neden bulunup da hesaba çekilmiyorlar? Plânlı saldırıyı yapan terör örgütü, plânlanan askerî sevkiyattan nasıl haberdar olabiliyor?






Uludere'nin üzerini örterseniz...
Yaşanan elim hadiselerle ilgili sorulacak daha çok soru var. Ancak, fazla uzatmadan ve çok kısa bir şekilde şunları söyleyebiliriz ki: Geçen sene yaşanan Uludere (Roboski) katliâmını aydınlatmaz ve sorumlularını ortaya çıkaramazsanız, yahut o kor ateşin üzerini habire külleyip örterseniz, Afyon'daki zelzele–misâl patlamanın sebebini de, Bingölde'ki ihmaller zincirinin halkalarını da bulamaz ve çözemez bir hale gelirsiniz. Ne yazık ki, günümüz Türkiye'sinde böylesine kahredici, yürek yakıcı trajedileri mükerreren seyretme bahtsızlığını yaşamaktayız. Beşer eliyle buna çare görünmediğine göre, demek ki, İlâhî dergâha müracaat etmeli ve bu yangını söndürmesi için Rabbimize tazarru ve niyaz ile yalvarmalıyız. Evet, ancak lütf–u Rahman'ın imdat ve medediyle mevcut halden kurtulup huzura, sükûna vâsıl olabiliriz. .







Harbî düşman mı, sâdık ahmak mı daha muzır?

M. Latif SALİHOĞLU
latif@yeniasya.com.tr



21 Eylül 2012, Cuma
Evet, hangisi daha muzır, daha zararlı? Meselâ, İslâma hakaret maksatlı filmler mi, yoksa din adına yapılan kanlı protestolar mı İslâma daha çok zarar veriyor?
Kezâ, İslâmda olmayan bir şeyi, İslâmda varmış gibi gösteren bir Müslim mi, yoksa bir gayr–ı müslim mi dine daha çok zarar veriyor? Tarih şahittir ki, mukaddes semavî dinlerin hiçbiri tek başına haricî saldırılarla, din dışı taarruzlarla yıkılmamış, bozulmamış. Dolayısıyla, yıkılma, bozulma, çürüme denilen haller, ekseriyetle dahilden zuhûr eden hatalar, günahlar, aykırılıklar ve ahmakane tutumlar, davranışlar sebebiyle vuku bulmuştur. Meseleye bu zaviyeden bakınca, Kâinatın Efendisini (asm) tahkir ve tezyif maksatlı kitaplara, filmlere, karikatürlere imza atan harbî düşmanlardan çok, bu yapılanlara karşı ölçüsüz tepkiler vererek şiddete yönelen, dolayısıyla mâsumların kanını akıtmaya, canlarını, mallarını yakmaya sebebiyet veren "sadık ahmaklar" veriyor. Kudsî değerlerimize hakaret edenlere karşı, elbette ki tepki verilmeli. Bu suçu işleyen failler ile azmettiricilere en yüksek perdeden lânetler yağdırılmalı. Lâkin, o lânetlik adamların ekmeğine yağ sürercesine yapılan aşırılıklar, hele hele insan öldürmeyi, yaralamayı netice veren şiddet hareketleri, hiçbir şekilde tavsip edilmez ve edilmemeli. Zira, böylesi bir davranışın İslâm'da yeri yoktur. Suç işleyen bir kimsenin cezası, bir başkasına asla kesilemez. (Velâtezirû vaziretûn vizrâ uhrâ. İsrâ: 15)







"Faraza sâdık olsan..."
İslâm dininde yeri ve değeri olmayan bir şeyin gerçekte varmış gibi gösterilmesini "mübalâğa" şeklinde tâbir eden Bediüzzaman Hazretleri, Muhakemat'ın "Yedinci Mukaddeme"sinde bunun "ihtilâlci", dolayısıyla dine zararlı olduğunu ifade ile Müslümanların vasat çizgiden ayrılmamaları için anahtar mesabesindeki şu cümlelerle tesirli dersler verir: "Mübalâğa ihtilâlcidir. Şöyle ki: "...Hikâye ettiği şeyde meylü’l–mübalâğa ile hayali hakikate karıştırmaktır. "Bu seciye–i seyyie ile iyilik etmek, fenalık etmek demektir. "Bilmediği halde, tezyidinden noksan, ıslâhından fesat, medhinden zemm, tahsininden kubh tevellüd eder. "Ey herif! Bu sözlerinde (yahut davranışlarında) şeriata adâvet ediyorsun. Faraza sadık olsan, sadık–ı ahmak olursun. Adüvvü’d–dînden (din düşmanından) daha muzırsın." Sadık ahmakları bu sözlerle uyandırmaya çalışan Üstad Bedizzaman, yanlış istikamette giden Müslümanların söz ve daranışlarına bakarak İslâmiyeti tenkit eden hariçteki insafsızlara da seslenerek onları şu sözlerle düşünmeye dâvet eder: "Ey hariçten ve uzaktan İslâmiyeti tenkit etmeye çalışan insafsızlar! Aldanmayın. Muhakeme edin. Nazar–ı sathîyle iktifa etmeyin. Zira, şu sizin bahanelerinize sebep olanlar, lisân–ı şeriatta ulemâ–i sû’ (kötü âlimler) ile müsemmâdırlar. Onların muvazenesizlik, zahirperestliklerinden neş’et eden hicabın mâverâsına (perdenin arkasına) bakınız. Göreceksiniz ki, herbir hakikat–i İslâmiye, necm–i münîr (parlak yıldız) gibi bürhan–ı neyyirdir. Nakş–ı ezel ve ebed, üzerinde görünüyor. "Hem hilâf–ı şeriatla vücuda gelen ahvâli ve su–i tefehhümden neş’et eden şübehatı senet tutmak, İslâmiyete leke getirmek, pek büyük insafsızlıktır. "Zira, bir Müslimin herbir sıfatı İslâmiyetten neş’et etmek lâzım gelmez." * * * Karanlık karakterli adamlar, Amerika'da pespaye bir film çevirdiler. Bu işi sinsice, hatta oyuncuları bile aldatarak yaptıkları ayyuka çıktı. Dolayısıyla, söz konusu film hiçbir yerde, hiçbir toplulukta kabul görmedi, itibar bulmadı. Sanat yönüyle de ciddiye alınmadı. Hıristiyan din adamları ile devlet başkanları da bu şenaati kınama cihetine gittiler. Kutsî değerlere hakaretin kabul edilemez olduğunu dile getirdiler. Gelişmelerin seyri bu minvâl üzere gidiyor ve gitmesi lâzım iken, ne yazık ki sağını solundan tefrik edemeyen "sadık ahmak" ünvanına lâyık bazı şahıslar—belki de piyon olarak kullanılarak—maksadı aşan, dinî ölçüden taşan bazı davranışlarda bulunmakla İslâma büyük zarar verdiler. Eyvâhlar, esefler olsun! İslâmın mukaddes ölçüsünü, hâl ve kàl diliyle dünyaya göstermenin ehemmiyet ve makbuliyetini müdrik olanlara da binler selâm olsun.



















Saltanat Sonrası Yunan cephesinde zincirleme bozgun


Yaklaşık dört yıldır süren Anadolu Savaşında (İstiklâl Harbi) Yunan ordusunun mağlûbiyetine sebebiyet verdikleri için Küçük Asya Ordusu Başkomutanı General Georgios Hacıanestis (1863–1922) ile başbakanın da dahil olduğu beş kabine üyesi 28 Kasım 1922'de idam cezasına çarptırıldı. İdam cezaları 2 Aralık'ta infaz edildi. Ancak, Yunan cephesindeki durumda herhangi bir iyileşme, yahut rahatlama yine de sağlanamadı. Lozan görüşmelerinin devam ettiği şu günlerde, Yunanistan, bir yandan da içerde yaşanan kaosu dindirmekle meşgul oldu.



Hem esaret, hem idam
Daha evvel görevden alınan ve 2 Aralık'ta da idam edilen başkomutan Hacıanestis'in yerine, yeni başkomutan olarak General Trikopis atandı. Ancak, bu yenisi de ümit verici herhangi bir varlık gösteremedi. Tam aksine, Anadolu'daki durum büsbütün aleyhlerine döndü ve bozgun cephesi daha da büyümüş oldu. Zira, Yunan Başkomutanı General Trikopis'in aralarında bulunduğu üç kişilik komuta kademesi, Anadolu'ya gelir gelmez askerlerimiz tarafından yakalanarak esir edildiler. Komutanlarının esir alındığını haber alan Yunan kuvvetleri, tam bir bozgun havası içinde gerisin geriye kaçmaya başladı. 8 Eylül gecesine gelindiğinde, Yunan donanmasının İzmir sâhilindeki son gemisi Naksos da buradan ayrılmak zorunda kaldı. Bozgunların böyle zincirleme devam edip gitmesi, Yunan halkını çileden çıkardı. Halkın galeyana gelerek isyana yönelmesi, sonunda Kral Konstantin'i bile tahtından etti. Lozan görüşmeleri, işte böyle bir ortamda başladı. Ne var ki, Yunanlıların bu perişaniyeti karşısında, İngiliz heyeti konferansta olanca ağırlığıyla o boşluğu da doldurmaya ve Türkiye tarafını asla kabul edilmeyecek bir takım anlaşmalara imza atmaya mecbur etti. Yunan tarafı böyle darmadağın bir durumda iken başlayan Lozan Konferansı, yazık ki Türk tarafının darmadağın olmasıyla neticelendi. Meselâ, Ege Denizi sâhillerimizin burnu dibindeki "12 Ada"nın savaş mağlûbu Yunanistan'a peşkeş edilmesi gibi... Bu adalar, 1911'den sonra emâneten İtalya'nın idaresinde bulunuyordu. .










Lozan: 'Dünyayı dine tercih' antlaşması (1)

M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr




27 Eylül 2012, Perşembe
Uzun süren bir hazırlık devresinin ardından, Birinci Lozan Oturumu nihayet 22 Kasım 1922'de fiilen başlamış oldu.

Meşhûr Lozan Konferansı, ya da görüşmeleri, genel hatlarıyla "Türkiye ile diğerleri" arasında yapıldı. "Yeni Türkiye" heyetinin karşısında şu ülkelerin delegasyonu bulunmaktaydı: İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, Rusya ve Yugoslavya. (Konferansta eski müttefik Almanya'nın yer almaması, Türkiye'yi âdeta yalnızlığa mahkûm etti.) Birinci Dünya Savaşı mağlûbiyetinden hemen sonra, hatta onun devamı mahiyetinde başlayan ve dört sene devam eden İstiklâl Harbi, esasında büyük bir zafer ile neticelenmiş olmasına rağmen, Lozan'da buna eşdeğer bir zafer değil, tam aksine büyük bir hezimet yaşandı. Lozan'a giden heyetin reisi, Batı Cephesinden Hariciye Vekilliğine getirtilen İsmet Paşadır. Böyle olmasını Meclis Başkanı M. Kemal istedi. Başvekil (Başbakan) Rauf Orbay, Mondros Antlaşmasına (30 Ekim 1918) başkanlık ettiği için, Lozan'a gidecek heyete de başkanlık etmek istedi; fakat; M. Kemal buna karşı çıkarak İsmet Beyi tercih etti. Böylelikle, Lozan meselesinde ipler M. Kemal ile İsmet Paşanın eline geçmiş oldu. İsmet Paşa, aralarında Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur ve Maliye Bakanı Hasan Saka'nın da bulunduğu Lozan'daki kalabalık Türk heyetini adeta baypas ederek hareket etti. (Bu zatların hatıra notları meydanda.) Onun Türk heyetini bu şekilde dışlaması ve hemen akabinde, hiç hesapta yokken doğrudan Hahambaşı Haim Naum'la iş görmesi, hatta önemli görüşmelerde onunla danışıklı şekilde hareket etmesi ve bu görüşmelerin çoğunu gizli–kapaklı şekilde yürütmeye çalışması, "Lozan'ın içyüzü" hakkında daha o günlerden itibaren ciddî şüphelerin, hatta kaygıların uyanmasına sebebiyet verdi. Evet, hiç şüphe edilmesin ki, Lozan heyetinin başındaki İsmet Paşanın kılavuzu Haim Naum'dur. Dolayısıyla, Lozan'ın gizli mimarı da odur. Bir zamanlar İstanbul'da da bulunmuş olan Haim Naum, o tarihlerde Mısır Hahambaşısı olup, azılı bir Osmanlı ve İslâmiyet düşmanıdır. Özellikle bu durum sebebiyledir ki, Lozan'a dair resmî kayıtlar, tâ başından itibaren–hatta Lozan'daki diplomatlarımızın nazarında bile–inandırıcı olmaktan çıkmış; buna mukabil, gayr–ı resmî kayıtlar ise, günden güne değer ve itibar kazanmıştır. Zira, insanlar, insaniyet damarıyla yalandan uzak, hakka âşık, doğruya meyyal ve müptelâdır. İşte, bu mânâdaki gayr–ı resmî kayıtların önemli bir bölümünü Bediüzzaman Said Nursî'nin mektuplarında, lâhikalarında ve eserlerinde görmekteyiz. Aynı zamanda o dönemin şahitlerinden biri olup Lozan görüşmeleri esnasında Ankara'da bulunan Bediüzzaman Hazretleri, şüphesiz ki âyet ve hadislerden yola çıkarak bu devrin hadiseleri tahlil edip yorumlama cihetine gitmiştir. İşte, o hakikatli tahlil ve analizden özet mahiyetinde seçtiğimiz orijinal tesbitlerden bir demet...















En çarpıcı tesbitlerden biri Tarihçe–i Hayat isimli eserin 259. sayfasında şu sözlerle zikrediliyor: "Evet ('Onlar ki, seve seve dünya hayatını âhirete tercih ederler.' İbrahim: 3 âyetinin) işaretiyle, bu asır hayat–ı dünyeviyeyi hayat–ı uhreviyeye, ehl–i İslâma da bilerek tercih ettirdi. Hem, 1334 (1918–19) tarihinden başlayıp, öyle bir rejim ehl–i îman içine sokuldu... Evet, (âhirete tercih) cifir ve ebced hesabıyla 1334 ederek, aynı vakitte eski Harb–i Umûmide İslâmiyet düşmanları galebe çalmakla muahede (Sevr 1920) şartını, dünyayı dîne tercih rejiminin mebdeine (başlangıcına) tevafuk ediyor. İki–üç sene sonra (1922–23) bilfiil neticeleri görüldü." Evet, hiç şüphe edilmesin ki, 22 Kasım 1922'de başlayan Lozan Antlaşması, 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşmasının devamı mahiyetindedir. Ve ne yazık ki, bizim mahv olmamızı hedefleyen o dehşetli Sevr plânı, üç sene sonra Lozan'da yürürlüğe konularak, bir şekilde rövanş alınmış oldu. Böylelikle, Türkiye, maddeten olmasa da, özellikle mânen, ruhen ve fikren paramparça edildi. Yukarıda temas ettiğimiz o gizli Lozan ejderhası, bizim bütün mukaddes değerlerimizin erkânına, esasına ilişti; hatta bu vatandaki bin yıllık İslâm medeniyetini yıktı ve milyonlarca insanımızın da ebedî hayatını mahvetti. Bediüzzaman Hazretleri, Birinci Şuâ'da tefsir ettiği âyetlerin 28.'si olan Tevbe Sûresi 32. âyetin asrımıza bakan işarî ve remzî mânâsına bakarak özetle şu yorumlarda bulunuyor: 1) Avrupa zâlimleri, devlet–i İslâmiyenin nurunu söndürmek niyetiyle, 1324'te (1908) müthiş bir sûikast plânı yaptılar. Onlara karşı Türkiye hamiyetperverleri de, aynı tarihte hürriyeti ilân etmeleriyle o plânı akîm bırakmaya çalıştılar. 2) Aynı zalimler, maatteessüf, altı–yedi sene sonra (1914), yine aynı sûikast niyetiyle Harb–i Umumî ile netice almaya çalıştılar. 3) Harb–i Umumî neticesinde (1918) ve Sevr Muahedesinde (1920) Kur'ân'ın zararına gayet ağır şeraitle kâfirâne fikirlerini icrâ etmek için yine plânlar yaptılar. Bu plânlarını akîm bırakmak için, bu defa hakikî Türk milliyetperverleri yeni hükûmet kurup Cumhuriyeti ilân etmekle mukabeleye çalıştılar. 4) Bütün bu herc û merc içinde Kur'ân'ın nurunu muhafazaya çalışanlar içinde Risâle–i Nur Müellifi de Rumî 24'te (1908) ve Resâili'n–Nur'un mukaddematı 34'te (1918) ve Resâili'n–Nur'un nuranî cüzleri (Âyetü'l–Kübrâ gibi) ve fedakâr şakirtleri 54'te (1938) mukabeleye çalışmaları göze çarpıyor. 5) Şimdi İslâmlar içinde nur–u Kur'ân'a muhalif hâletlerin ekserîsi o suikastlerin ve Sevr Muahedesi gibi gaddarâne muahedelerin vahim neticeleridir. (Şuâlar, s. 619) İşte, burada sıralayageldiğimiz bütün bu bilgilerden anlıyor ve kanaat getiriyoruz ki, Sevr'in sinsi ve ihanetkârâne plânı, hatta katmerli bir şekilde Lozan'da karara bağlanmış ve yeni Türkiye "bozuk Avrupa"nın muzahrafat çöplüğü haline döndürülmeye çalışılmıştır. Tekraren ifade edelim ki, Avrupa'nın gaddar zalimleri, Sevr'in rövanşını katmerli şekilde Lozan'da aldı. (Hilâfetin kaldırılması, medreselerin kapatılması, şapkanın dayatılması ve dinî hayatın topyekûn kısıtlanması cihetine gidilmesi, Lozan'dan hemen sonraki ilk icraatler arasında yer alıyor.) Dolayısıyla, nâmert hasımlarımız Sevr engelini Lozan'da aştılar... Tıpkı, 1915'te geçemedikleri Çanakkale Boğazını 1918'de ellerini kollarını sallayarak geçmeleri gibi. Tıpkı, işgal yıllarında (1918–23) bile statüsüne dokunamadıkları Ayasofya'yı 1934'ten sonra mâbed olmaktan çıkartıp içinde çalım yapa yapa dolaşmaları gibi. Hülâsa: Yakın tarihimizde yaşanmış hemen bütün hadiselerin bir resmî, bir de gayr–ı resmî vechesi var. Resmî olanı, maalesef yalanlarla, yanlışlar dolu. Günümüzde bile yaşanan ve tartışma konusu olan hemen bütün gelişmeler bu yönde ciddî işaretler veriyor. Dolayısıyla, Lozan'dan Şeyh Said Hadisesine, Menemen'den Dersim Hadisesine kadar, yakın tarihte vuku bulmuş olayların üzerindeki sis perdesinin dağılması için, bunların tamamının yeni baştan araştırılması ve aydınlığa kavuşturulması artık bir zaruret haline gelmiş olduğu kanaatindeyiz. .

Mondros'un değil, Sevr'in devamı





















Lozan: 'Dünyayı dine tercih' antlaşması (2)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





28 Eylül 2012, Cuma
Haim Naum–İsmet Paşa başbaşa

İsviçre'nin Lozan şehrinde gerçekleştirilen Lozan Konferansının üzerinden yaklaşık 90 yıllık bir zaman geçti. Kesintiye uğradığı için iki ayrı safhada yapılan ve sekiz aya varan gergin, sıkıntılı, şüpheli, şaibeli bir süreci içine alan konferans, nihayet 24 Temmuz 1923'te sona erdi. Bu konferansta alınan resmî kararların ve yapılan anlaşmaların Millet Meclis'inde tasdik edilmesi ise, bu tarihten tam bir ay sonra (23 Ağustos) mümkün olabildi. (Konferansa müdahil ülkelerin devlet başkanları tarafından Lozan Antlaşmasını imzalaması, Hilâfeti kaldırma kararının alındığı Mart 1924'ten sonradır.) Vakıa şu ki, bu tarihî hadisenin en az bilinenleri kadar bilinmeyen yönleri de var. İşte, biz de burada hadisenin bilinmeyen, yahut yeni nesillerce çok az bilinen yönü üzerinde durmaya çalışalım.








Zamana bırakılan meseleler
Lozan'a giden heyetin başında İsmet Bey vardı. Heyetin aslî diğer üyeleri ise, Dr. Rıza Nur ve Hasan (Saka) Beydi. Bunların dışında, heyette ayrıca 30'dan fazla müşavir, uzman, danışman, kâtip, idareci statüsünde adam vardı. (İsmet Paşa, Konferansın ikinci safhasında heyeti büyük çapta revize etti. Orada, kendine en yakın danışman olarak da Yahudi Hahambaşısı Haim Naum'u seçti. Üstelik, ücretli olarak...) Lozan Konferansının en mühim maksadı, Birinci Dünya Harbi ve hemen ardından başlayan İstiklâl Harbi sonrasında kurulan yeni Türkiye Devletinin dünyaca tanınması, toprak bütünlüğü ve millî sınırlarının kabul edilmesiydi. Bu noktada, bilhassa müdahil ülkeler (İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, Rusya ve Yugoslavya) nezdinde ciddî bir sıkıntıyla karşılaşmaması, en tabiî Türkiye'nin hakkıydı. Zira, son savaştan zaferle çıkmıştı. Ne var ki, cephelerde, meydanlarda kazanılmış olan zafer, diplomatik sahada (masa başında) karşılığını lâyıkıyla bulamadı. İşte, "Misâk–ı Millî" içinde yer aldığı halde, Lozan'da halledilmeyen, zamana bırakılan ve daha sonraları Türkiye'nin başını hayli ağrıtacak olan önemli dâvâlar: Kıbrıs, Ege Adaları, Boğazlar, Hatay ve Kerkük–Musul meseleleri. Hatay ve Boğazlar dışında kalan meselelerin tamamı, ne yazık ki Türkiye'nin aleyhine bir gelişme gösterdi.









Madalyonun öteki yüzü
Yukarıda bahsettiklerimiz, doğrudan siyasî, maddî ve şeklî meseleleri ithiva ediyor. Bunlardan çok daha önemli olan ise, Lozan'da gizlice görüşülen ve karara bağlanan dinî/mânevî hususlardır: Bunlar, hilâfetin kaldırılması, dinî hayat ve tedrisatın sona erdirilmesi, mânevî cephenin çökertilmesi, bin yıllık kültür ve medeniyet birikiminin tahrip edilmesi gibi, bu milletin en mühim ve hayatî meselelerini içine alan bir dizi reform ve inkılâpların muhakkak sûrette realize edilmesi talebidir. Kısa bir müddet sonra Türkiye'de yaşanan gelişmeler ve köklü değişimler, bu taleplerin büyük bir iştahla yerine getirildiğini gösteriyor. Lozan görüşmeleri esnasında madalyonun bu yüzünde aktif rol alan en etkili şahıs, hiç şüphesiz Haim Naum'dur. Türkiye'deki icraatlar noktasında maksadına fazlasıyla ulaştığına kanaat getiren eski İstanbul Hahambaşısı Haim Naum, bilâhare temelli şekilde Kahire'ye gitti. Orada bu kez Mısır Hahambaşı oldu ve bilhassa 1925'ten itibaren Filistin'e el atarak burada bir Yahudi devletinin kurulması için vargücüyle çalışmaya koyuldu. * * * Haim Naum'un Lozan görüşmeleri esnasında ortaya çıkması ve kaşla göz arasında reis İsmet Paşanın en gözde danışmanı/müşaviri oluvermesi, ikinci delegasyon makamındaki Dr. Rıza Nur'un dikkatini çeker. Kaleme aldığı hatıralarında, şahit olduğu bu "emrivâki"den şöyle bahseder: "Bir müddettir İstanbul eski Hahambaşısı Haim Naum, Lozan'da kaldığımız otelde görülmeğe başladı. Baktım bir gün İsmet'le görüşüyor. Ne yapmış, kimi vasıta yapmış bilmem. İsmet'e yanaşmış. Yaman Yahudi!.. "Artık İsmet'ten ayrılmıyor. Yemek zamanını biliyor ya, asansörün yanında bizi bekliyor. Derhal İsmet'in koltuğuna giriyor, belinden yakalıyor; o da onun... İsmet'i lüzumu yokken holde dolaştırıyor. "Sonra yemek salonunda, İsmet'le şakalaşıyor, gülüyor... Anlaşılıyor ki, herkese: 'İsmet benim samimi, teklifsiz arkadaşımdır' diye göstermek istiyor ve gösteriyor. Nihayet bütün Yahudi sırnaşıklığı ile yanaştı. İsmet'in yakasını bırakmıyor... Şimdi odasından da çıkmıyor. "İsmet, bunu müşavir tâyin etti. Yevmiye vermeye de başlamış. Bana da söylemiyor. Heyet–i murahhasa çiftliktir, kullanıyor. Ne diye kandırdı bilmem. Bu sâdedil İsmet, Yahudinin dolabına girdi. Derken Hahambaşını soframıza da aldı. Bu vakte kadar sesimi çıkarmamıştım. "İsmet'e dedim ki: 'Bu Yahudi de başımıza nereden çıktı? Senin böyle bir Yahudi ile laubali görüşmen haysiyetini ve Türk milletinin, heyetinin haysiyetini kırar. Bu kadar yüz verme!' İsmet, bana kızdı... "Derken, herif azdıkça azdı. Heyetten şuna buna herkesin içinde kumanda ediyor. Benim önüme de geçip yürüyor. İhtimal İsmet benim sözlerimi ona söyledi... İsmet'e tekrar dedim: 'Bu bir Yahudidir. Adi adamdır. Bunun kim bilir ne fenâ işleri vardır? Bundan bir hayır bekleme!..' "Hahambaşı İsmet'e bütün İngiliz ve Fransız ricâlini tanıdığını, hepsi ahbabı olduğunu, işleri istediği gibi yaptıracağını söylüyormuş. Tabiî İngiliz, Fransız ve İtalyan delegelerine de İsmet'in avucunda olduğunu söylüyordu... Lozan muhitinde dolaşıyor, herkese: 'İsmet teklifsiz ahbabımdır, sözümden dışarı çıkmaz' diyormuş.." (Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım, c. 3, sh.1049–1050) * * * Rıza Nur'un anlattıklarını teyit edenlerden biri de Rauf Orbay'dır. Türkiye'de en üst seviyede askerî ve siyasî görevlerde (Bakanlık, Başbakanlık, Meclis İkinci Başkanlığı...) bulunmuş olan Orbay, aynı hususla ilgili olarak şunları kaydediyor: "İsmet Paşa, anlaşıldığına göre, Lozan'da İngilizlerle bir çeşit gizli arabuluculuk rolü oynayan İstanbul Yahudi Hahambaşı Haim Naum Efendinin telkinleriyle, Hilâfetin artık ne şekilde olursa olsun Türkiye'de devamına müsaade edilmeyip, derhal kaldırılması fikrini tamamıyla benimsemiş bulunuyordu." (Feridun Kandemir, Hatıraları ve Söyleyemedikleri ile Rauf Orbay, s. 96–97) .





















Lozan: 'Dünyayı dine tercih' antlaşması (3)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





29 Eylül 2012, Cumartesi
Lozan'a muhalef II. Grubun âkıbeti
I. Lozan Konferansı 1923 yılı Şubat ayı başlarında kesintiye uğramıştı. Londra'da toplanan İtilâf devletleri temsilcileri, Türkiye'yi "İkinci Lozan Konferansı"na davet etti. Türkiye hükümeti bu dâvete 31.03.1923'te müsbet cevap verdi. Böylelikle, II. Lozan görüşmelerinin yolu açılmış oldu. Neticede, 4 Şubat'ta kesilen görüşmelere—bir dizi diplomatik münasebetlerin ardından—23 Nisan'da yeniden başlandı. Ne var ki, o günden bugüne kadar merak edilen asıl mesele, Lozan'da bir "gizli gündem" maddesinin olup olmadığıdır. Zira, Meclis'te en şiddetli tartışmalar o tarihte Lozan meselesinde cereyan etmiştir. Ayrıca, yapılan ilk görüşmeden memnun olmayan ve "Mehmetçiğin kanıyla kazanılmış bulunan zafer, masada kaybedildi" iddiasında bulunan siyasîler, o günlerde ya öldürülmek, ya da tasfiye edilmek üzere siyasetin dışına itilmişlerdir. En önemlisi ise, Lozan Konferansının hemen ertesinde, en büyük dinî müesseselerden Hilâfet ile Medreseler kapatılmıştır ki, bunda, Avrupa devletlerinin gizli istekleri doğrultusunda yapılmış bir icraatın kalın ve derin çizgileri görünüyor.
Birinci Meclis'teki tartışmalar, bir süre sonra birbirine zıt giden gazetelerin sayfalarına yansıyordu. (Hakimiyet–i Milliye'nin sahibi M. Kemal, TAN gazetesinin sahibi ise Ali Şükrü Beydi.) Bu iki lider, iki grup ve iki gazete cephesinde meydana gelen en hararetli tartışma, Lozan'da yapılan ve ikinci kez yapılacak olan görüşmeler konusunda yaşanıyordu. Ali Şükrü Bey, ısrarla ve defaatle haykırarak "Mehmetçiğin kanıyla kazanılmış olan büyük zaferin, Lozan'da masa başında ucuza satıldığı"nı söylüyor ve bu meyanda varıldığına kanaat getirdiği bir gizli anlaşmaya isyan ediyordu. O ve beraberindekiler, Misâk–ı Millî'den tâviz verilmesini, Musul, Kerkük, Kıbrıs ve 12 Adaların ona–buna peşkeş edilmesini hiçbir şekilde kabul etmiyordu. Buna mukabil, Birinci Gruptakiler, Lozan heyeti başkanı İsmet Paşanın Meclis'e verdiği bilgilere itibar edilmesi, dolayısıyla Lozan'da en kısa zamanda bir anlaşmaya varılması gerektiğini savunuyordu. Neticede, muhalif sesler susturularak yeni meclis için hazırlık çalışmalarına başlandı. * * * Her yolu mübah görerek muhalefeti susturanlara göre, İkinci Meclis, yeni bir anlayışla işbaşı yapacaktı. Yeni Meclis'ten beklenen en büyük icraat ise, Lozan'da alınacak kararların kayıtsız şartsız kabul edilmesiydi. Nitekim öyle oldu... 1923 Temmuz'unda Lozan'da varılan mutabakat, Ağustos'ta da Türkiye Büyük Millet Meclisinde aynen onaylanarak kabul edildi. Yine de, sayıca az bir grup, aleyhte oy kullandı. Aleyhte oy kullananlar, Kâzım Karabekir ve 15 arkadaşıydı. Onlar da yavaş yavaş dışlanmaya başlanınca, bir sene sonra CHF'den ayrılarak TCF'yi kurdular. Ne var ki, 1925'te yaşanan Şeyh Said Hadisesinden sonra, bu parti de kapatıldı. Parti kadrosunu teşkil eden çoğu Millî Mücadele komutanı olan bu vatanperverler, 1926'da İzmir Sûikastı bahanesiyle İstiklâl Mahkemesinde yargılandılar. İdam olunmaktan kıl payı kurtuldular. İkinci Meclis, Birinci Grup için artık "dikensiz gül bahçesi"ne dönmüştü. * * * 1930'da, Ali Fethi Okyar başkanlığında bir "muvazaa partisi" olan Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Ne var ki, bu parti de genel seçimlere sokulmadı. Zaten, asıl maksat başkaydı. Tek partiye muhalif kim varsa, onun ortaya çıkmasını sağlamaktı, asıl gaye... Dolayısıyla, 1923'ten tâ 1950'ye kadar devam edecek olan 27 yıllık tek parti zihniyeti, türlü nifak ve entrikalarla ülkeye hakim oldu. Bu zihniyetin sahipleri, başka hiçbir engelle karşılaşmadan, istediğini astı, istediğini kesti, dilediğini sürgüne gönderip hapse attırdı; hatta, fırsat buldukça dinî değerlere de el atıp bozmaya, yıkmaya, tahrif etmeye ve direnenleri cezalandırmaya var gücüyle çalıştı. Özetle denilebilir ki: Türlü kumpas ve entrikalarla, özellikle 1923'ten itibaren Meclis hakimiyetini ele geçiren bir diktacı zihniyet, sadece siyasî muhaliflerini değil, Millî Mücadelenin en tartışmasız kahramanlarını dahi acımasızca harcadı. Her birini bir başka bahane ile diskalifiye ederek, ülkeyi tam bir entrika ve tahakküm zihniyetiyle yönetmeye çalıştı.


















Lozan'ın gizli gündemi












Ertaş'tan manifesto gibi türkü

Hafta başında Hakk'ın rahmetine kavuşan halk ozanı Neşet Ertaş'ın deyişlerinde, türkülerinde hemen herkes kendinden bir parça bulabiliyor. Yazdığı şiirlerin mısralarında, söylediği türkülerin nağmelerinde yerine göre aşk var, yerine göre hasret, vefâ, muhabbet var. Ayrıca, hayli düşündürücü, tefekküre sevk edici eserleri var.


Birçok türküsünde birleştirici özellikler gördüğümüz Neşet Ertaş'ı burada rahmet anarken, onun insanımıza ve bütün insanlığa hitap mahiyetini taşıyan nasihat yüklü bir türküsünün sözlerini sizlere takdim ediyor.


Kalmasın

İsterim ki bu dünyada Hiç kimse cahil kalmasın Okusun ilmin kitabın Cahilden akıl almasın



Kendi kendini yetenlere İlim tahsil edenlere İlme doğru gidenlere Cehalet mani olmasın



İlmedenler nurlaşıyor İlmetmeyen körleşiyor İlimle dünya birleşiyor Söyle ki neden olmasın



Can yakmadan atom gücü Birleştirin tüm bilinci Dilerim olsun sahici Dünyada silah kalmasın



İnsan hakları hak olsun Bu hakkı bilen çok olsun Bütün silahlar yok olsun Cehalet can dağlamasın



Dünya cennettir insana Eşit olsun sana bana Kıyılmasın hiçbir cana Analar ağlamasın



Bütün dünya Allah diyor Onun nimetini yiyor İnsan kısbetini giyor Ayrılık güden olmasın



Kendin bilen bunu anlar Çünkü haktır bütün canlar Yardımlaşsın tüm insanlar Dünyada fakir kalmasın



Bir Garibim budur derdim Tüm dünyayı ben de gördüm İsterim ki benim yurdum Dünyadan geri kalmasın .






Lozan: 'Dünyayı dine tercih' antlaşması (4)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





01 Ekim 2012, Pazartesi
Lozan'ın "Azınlıklar" maddesi
Birinci Lozan hazırlıklarının yapıldığı esnada (Kasım 1922) Türkiye'de saltanat idaresine son verilmiş durumdaydı. Ne var ki, Lozan'daki yabancı delegasyon bununla yetinmiyordu; Türkiye'den daha fazlasını istiyor ve daha başka şeyler yapılmasını bekliyordu. Onlara göre, Osmanlı idaresinin sonunu getirmek yetmez. Ayrıca, Osmanlı'nın aleyhine geçmek ve Osmanlı'nın temsil ettiği veya hizmetini deruhte ettiği bütün değerlere muhalefet etmek, hatta düşman olmak gerekiyordu. Özetle, Saltanat'tan sonra Hilâfet'i de kaldırmalı, Osmanlı neslini öz vatanından kovduktan sonra, bu neslin altı asır müddetle hizmet ettiği mukaddes değerleri de bir bir ortadan kaldırmalıydı. Evet, "vahşî Batı" aynen bunları ve hatta daha fazlasını istiyordu. Bu isteklerin, bilhassa "Gizli Lozan Antlaşması"nda yer aldığını, geçen zaman ve gelişen hadiseler ortaya koymuş oldu. * * * Birinci Lozan görüşmesinden dönen İsmet Paşa, Latife Hanımla birlikte İzmir'den dönen Mustafa Kemal ile Eskişehir istasyonunda buluştular ve aynı kompartımanda başbaşa Ankara'ya geldiler. (20 Şubat 1923) Yol boyunca, Lozan'da Türkiye'den istenen şeyler konuşuldu. Tamamı kabul edildi. (Büyük Doğu, 29. Sayı.) Birlikte Ankara'ya dönen mebus paşalar, Meclis'i olağanüstü toplantıya çağırdılar. Meclis'te Lozan'daki görüşmelerle ilgili olarak peşpeşe "gizli celse"ler yapıldı. (21–27 Şubat 1923) Millet Meclisi'nin I. Devre 4. Toplantı senesinin açılışı ise, 1 Mart günü yapıldı. Meclis Reisi M. Kemal, açış konuşmasında şunları söyledi: "... Misâk–ı Millî, vatanın haricî düşman karşısındaki vaziyet ve mevkiini tesbit eden mukaddes bir kural olduğu gibi, 1 Kasım 1922 kararı (Saltanatı kaldırma kararı) da milletimiz için dahilî ve daimî bir düşman olan ferdî saltanata (Osmanlı Saltanatı) ve onun temsil ettiği meş'um bir idare şekline tevcih edilmiş mukaddes bir silâhtır." (Zabıt Ceridesi, 28. Cilt, s. 2) * * * 1 Mart 1923 tarihli Meclis oturumunda, ayrıca şu gelişmeler yaşandı: * Latife Hanım, o gün Meclis'e gelen ilk kadın oldu. Çalışmaları, dinleyici locasından takip etti. * Ali Fuat Paşa, Meclis İkinci Başkanlığına yeniden seçildi. * Erzurum mebusu Hüseyin Avni Bey, Birinci Başkan Vekilliğine yeniden seçildi. *Konya mebusu Musa Kâzım Efendi, Meclis İkinci Başkan Vekilliğine seçilmiş oldu. * * * II. Lozan'da Misâk–ı Millî kararlılığı korunamadı. Ancak, Osmanlı aleyhtarlığı meselesinde, Batılıların istek ve beklentilerini de aşacak seviyede ileri gidildi. Vaktiyle yerden yere vurulan "ferdî saltanat" hususunda ise, bilâhare sergilenen mutlak istibdat rejimiyle, sadece ferdî saltanat geride bırakılmadı, ayrıca dünyada eşi–benzeri görülmemiş bir "dikta idaresi" tatbik sahasına konuldu. .
İsviçre'nin Lozan şehrinde son şeklini alan ve 24 Temmuz 1923'te imzalanan uluslar arası anlaşmada yer alan gayrı müslim unsurlarla ilgili bir maddenin özeti şudur:, "Azınlık Hakları" diye tâbir edilen "gayr–ı müslim" vatandaşların dinî, hukukî, sosyal ve kültürel hakları, yeni Türkiye devletinin koruması altında olacak. Azınlık haklarına dair bilgiler, Lozan Antlaşmasının 37–44. maddelerinde ayrıntılı şekilde yer alıyor. Birçok yönden tazyik ve tehditle karşı karşıya bulunduğunu yıllardır yüksek sesle dillendiren Fener Rum Patrikhanesinin de hakkıyla uygulanamamasından dert yandığı bu maddelerde, ana hatlarıyla şu ifadeler yer alıyor: 1) Türk hükümeti, Türkiye'de oturan vatandaşlar arasında din, dil, soy ayrımı yapmaksızın, herkesin hayat ve hürriyetini korumayı, bunları tam ve eksiksiz olarak sağlamayı kabul eder. 2) Türkiye'de oturan herkes, din veya mezhebinin gereklerini, kamu düzeni ve genel ahlâka aykırı düşmemek şartıyla, ister açıkça, ister gizli olarak, hür ve serbest şekilde yerine getirme hakkına sahiptir. 3) Müslüman olmayan grup ve cemaatlere mensup kimseler, Türk vatandaşlarına sağlanan dolaşım ve göç etme gibi haklara sahiptir. 4) Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk vatandaşları, Müslümanların yararlandıkları her türlü medenî, hukukî, ticarî, sosyal ve siyasal haklara, özellikle kamu hizmet ve görevlerine kabul edilme, yükselme, onurlandırma, ya da çeşitli meslek ve iş kollarında çalışma, sanayi ile uğraşma gibi haklara sahiptir. 5) Resmî dil mevcut olmakla birlikte, Türkçe'den başka bir dille konuşan azınlık vatandaşlarına, sosyal hayatta ve özellikle mahkemelerde kendi dillerini sözlü olarak kullanabilmeleri için gereken kolaylıklar sağlanacak. 6) Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk vatandaşları, giderleri kendilerine ait olmak üzere, her türlü hayır kurumuyla, dinî ya da sosyal kurumlar, her türlü okul ve buna benzer öğretim ve eğitim kurumları kurmak, yönetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak, dinî ayinleri serbestçe yapmak gibi hususlarda, Müslümanlarla eşit hakka sahip olacak. 7) Bir anlaşmazlık olması halinde, Türk Hükümeti ile Milletler Cemiyeti Avrupa hukukçuları arasından birlikte seçecekleri bir hakem heyeti, üst kurul olarak kabul edilecek ve bu kurul söz konusu anlaşmazlığı gidermeye çalışacak. EK MADDE: Lozan Antlaşmasına "Ek Protokol" mahiyetinde dahil edilen bir maddeye göre, Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türkler, isteğe bağlı olarak mübadele/yer değiştirme haklarına sahip kılındılar. Bu maddeye istinaden, 400 bin Türk ile 1.5 milyon Rum nüfus yer değiştirdi.













Lozan'a dokunanı aforoz ettiler
Resmî görüşün dışında ulaşabildiğimiz hemen bütün kaynaklarda, Hahambaşı Haim Naum'un Lozan görüşmeleri münasebetiyle Türkiye üzerinden yürütmüş olduğu hainane lobi faaliyetlerinden, doğrudan veya dolaylı şekilde bahsediliyor. Kezâ, kaynakların çoğunda Lozan'da Türkiye'nin bazı isteklerinin (tırpanlanmış mülkî tamamiyeti gibi) kabul edilmesi karşılığında, Türk milletinin bin yıldır sahip olduğu din ve mukaddesatı adına ne varsa yıkılması, terk edilmesi ve din dışı reformların bir an evvel yapılması şartının ileri sürüldüğünü ve bilâhare bunların tatbik sahasına konulduğunu açıkça ifade ediliyor. İşin garip bir diğer yönü, bu kaynaklarda böyle âşikâre bir sûrette dile getirilen o korkunç iddiaları şimdiye kadar hiçkimse ortaya çıkıp da açıkça yalanlamadı; belki de yalanlamaya cesaret edemedi. Kuvvetli ihtimal, bundan sonra da edemez. Zira, mızrak çuvala sığmıyor. Korkunç iddiaların çoğu cevapsız kaldı gerçi; ancak, iddia sahiplerinin başına gelmeyen kalmadı. Lozan'daki görüşmeyi beğenmeyen ve bunu tenkit etmekten çekinmeyen Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey, Erzurum mebusu Hüseyin Avni Bey, Başvekillik de yapmış olan Rauf Orbay, Necip Fazıl ve hasseten Bediüzzaman Said Nursî'nin başına gelenleri hatırlayın, ne demek istediğimiz her halde çok daha iyi anlaşılmış olur.








1 Mart 1923 Meclis'te âcil Lozan toplantısı


























Erbakan'la yolunuzu ayırmamış mıydınız?




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





02 Ekim 2012, Salı
Türkiye, baştan sona "Tayyip Erdoğan" merkezli bir hafta yaşadı: Gazete sayfalarında, televizyon programlarında o vardı. Siyaset arenasında ve nihayet Pazar günü yapılan "görkemli kongre"nin boy aynasında o vardı.

Onun dışındaki hemen herkes, zirvede görünen karizmasının gölgesinde kaldı. Sadece muhalefettekiler değil, kendi partisi içindeler de "beşinci sıra"dan sonra ancak yer alabildi. Yani, "birinci adam"lığın yanı sıra, ikinci, üçüncü, dördüncü sıradaki adamın yerini de yine kendisi doldurdu. Dolayısıyla, şimdiki duruma göre Erdoğan sadece "birinci adam" değil, parti içinde "tek adam" mevkiinde oturuyor. Bu durum, bir fâni için aynı zamanda "zirve" demektir. * * * Başbakan Erdoğan'ın Pazar günü Ankara'da yapılan 3. Büyük Kongrede saatlerce süren konuşmalarının hemen tamamını televizyonlardan ve gazetelerden takip ettik. Parti tüzüğü gereği son kez genel başkanlığa aday olduğunu söyleyen Erdoğan, hitabet sanatının hakkını tam verecek türden bir performans sergiledi. Kongreye gösterilen ilgi had safhadaydı. Böylesi bir şansa, bizde Erdoğan'dan başka bir siyasetçinin sahip olduğunu bilmiyorum, hatırlamıyorum. Salondan dışarıya taşan kalabalıktaki coşku ve duygusallığın had safhaya çıktığı zamanlar oldu. Hamasî konuşmalar ve bittabi hamasî duygular kabardıkça kabardı. Temas edilen konular, bir hükümetin icraatından çok, şahısların arzu ve hayal âleminde dolaşan hususları ihtiva edince, haliyle salonda alkış tufanı kopuyor. O an için kimse durup gerisini düşünmüyor. Ne var ki, en mühim mesele budur: Orada duygu çağlayanı ve alkış tufanı eşliğinde söylenen şeylerin, salonun dışına ne ölçüde yansıdığı veya yansıyacağıdır. Bunu da, önümüzdeki süreçte gözlemleme şansımızı olacak. Şimdi, Başbakan Erdoğan'ın geçen hafta boyunca çıktığı tv programlarında ve büyük kongrede temas etmiş olduğu onlarca meseleden, sadece iki–üçüne kısaca değinmeye çalışalım.

















Siz dağdakilerle görüşmeyin; biz terörist başı ile görüşürüz
Tv programlarında Başbakan'a dağdaki teröristlerle sarmaş–dolaş görüntülenen BDP'li dokuz milletvekilinin durumuyla ilgili hususlar soruldu. Başbakan, keskin ifadelerle değişen fikir ve kanaatini aktardı: "Teröristlerle görüşenler, bizimle görüşemezler. Onlarla müzakere yaparız demiştim; bu tutumları sebebiyle bundan vazgeçtim. Teröristlerle görüşenler gelip bizimle de görüşürlerse, o takdirde ben şehit ailelerine ne derim... Bir şehit anasının gözyaşını, onların hepsine değişmem. Dağdakilerle görüşenlerin yeri Meclis değil, Kandil'dir. Bundan sonra oraya gitsinler." * * * Büyük fotoğrafın sadece bu karesine müstakilen bakıldığında, Erdoğan'a hak vermemek elde değil. Ancak, fotoğrafın diğer karelerine bakıldığında ise, hemen herkesin kafası karışıveriyor. Başbakana sorulan bağlantılı sorulardan biri de, deşifre edilen Oslo görüşmeleri ile İmralı'daki şahısla kapalı devre sürdürülen temaslar konusuydu. Başbakan, bu iki konuda da çok net konuştu: "Oslo görüşmeleri yeniden başlayabilir... İmralı ile de görüşmeler yapılabilir." Hiç şüphesiz, BDP'li milletvekillerinin dağdaki teröristlerle görüşmesi ile Başbakan'ın bilgisi dahilinde yapılan Oslo ve İmralı görüşmelerinin mahiyeti birbirinden farklıdır. Ancak, sorgulama ve tartışmaya alabildiğine açık olan bu iki zıt mahiyetli görüşmeleri "bir tarafa serbest, bir taraf için yasak" mantığı içinde sunarsanız, halkın nezdinde asla inandırıcı olamazsınız. İşte, doğudan batıya bilumum duyarlı halkımızın bu hususla ilgili can alıcı sorusu: Dağdaki terörist militanlarla görüşmek madem ki çok fena, çok kötü birşey; peki, terör örgütünün başı ve kurmay kadrosuyla görüşmeler yapmak neden mübah olsun? Evet, bugüne kadar cevapsız kalan, ya da tatmin edici tarzda izahı yapılmayan bir dizi sorulardan sadece biridir bu.













Merhum olunca yollar birleşiyor mu?
Başbakan Erdoğan, parti genel başkanlığı için son kez aday olduğu ve bundan sonra yeni görevler için hizmete amade olduğunu vurguladığı kongre konuşmasının bir yerinde, gittiği yolun aslında kim(ler)in yolu olduğunu da yüksek perdeden haykırarak seslendirdi. Türkiye'nin yedi coğrafî bölgesini, İslâm coğrafyasını ve bütün dünya haritasını konuşmasına sığdıran Erdoğan, Cumhuriyet dönemi itibariyle gittikleri yolun "Gazi Mustafa Kemal, merhum Adnan Menderes, merhum Turgut Özal, merhum Necmettin Erbakan'ın yolu" olduğunu, alabildiğine kabaran alkış sesleri eşliğinde söyledi. Tabiî, ismi geçenlerin hepsi de "merhum" olmuş kimseler. * * * Erdoğan, liderlik rolüyle siyasete atıldığı 2001 yılında, kurdukları partinin hiçbir partinin devamı olmadığını söylerken de, M. Kemal'den başlayıp T. Özal ile bir bağlantı kurdu. Onların birikimlerinden istifade ettiklerini gizlemedi. Ne var ki, o tarihten bu yana ismini hiç zikretmediği, takdirle hiç söz etmediği Necmettin Erbakan'ı da bu son konuşmasında "yol listesi"ne dahil etti. Fakat ne tuhaftır ki, gittikleri yeni yolun daha başında "Millî görüş gömleği" çıkardıklarını deklare eden ve 2007'de Rize ve Trabzon'daki seçim mitinglerinde "Erbakan'la yollarını ayırdıklarını" açıkça dile getiren Erdoğan, bugün çıkıp tam tersi bir söylemde bulunuyor. Yoksa, Erdoğan da "Dün dündür, bugün bugündür" çizgisine mi geldi? Evet, işte size bol alkış alan 2007'deki Erbakan'a cevap mahiyetindeki konuşmasının ilgili bölümü: "...Çıkıp diyor ki: Ak Partiye oy veren, Cehenneme bilet kesmiş olur. Yahu sana Allah'ın avukatlığını kim verdi? Sevgili vatandaşlarım, biz bunlarla yolumuzu boşuna ayırmadık." Hayreti mucip bir başka nokta şudur: Tayyip Erdoğan, 2007'de meydanlara çıkıp "Erbakan'la yolumuzu ayırdık" derken de, bugün çıkıp kongre salonunda "Gittiğimiz yol, Necmettin Erbakan'ın yoludur" derken de büyük alkış topluyor. Her iki halde de, aynı yoğunlukta alkış ve tezahürat, bu memlekette sanırım sadece Tayyip Erdoğan'a nasip olmuş bir ayrıcalık. Yol listesine Erbakan Hocayı dahil etmesi, en çok Millî Gazetenin tepkisini çekti. Gazete, merhum Erbakan Hocanın çokça bilinen sert tabirleriyle karşılık vermiş. Sürpriz gelişmeleri herkes kendi zaviyesinden bakıp değerlendiriyor. .


















Yeni bir dönem başlıyor mu?




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





03 Ekim 2012, Çarşamba
Haftalardır bütün dikkatler iktidar partisinin Pazar günü yapılan 4. Olağan Kongresine odaklanmıştı.
Kongre öncesinde yapılan yorum ve değerlendirmelerin çoğu, Tayyip Erdoğan'ın (dolayısıyla Ak Partinin) bu kongre ile gücüne güç katacağı şeklindeydi. Dahası, şu hususları dillendiren pek çok kimse oldu: * Kongrede sürpriz çıkışlar, açıklamalar yapılacak. Erdoğan, manifesto gibi bir konuşma yapacak. Kongre bir milat olacak. * Bir kere, 2023'e kadar olan 11 yıllık süre banko cepte. Ondan sonrası için de, ufukta bir alternatif görünmüyor. * Erdoğan Köşk'e çıkacak. İsterse Başkanlık sistemini getirir, isterse de "partili cumhurbaşkanlığı" sistemini. * Kurtulmuş, Soylu ve Osman Can'ın katılmasıyla, parti daha da güçlenecek. * "Ak Partinin oyları, kongreden sonra yüzde 55'lere çıkacak." (H. C. Güzel) * * * Kongre ile başlayan yeni dönemin balonunu şişirmede yarışa tutuşanlar, besbelli ki bu balona batırılacak iğneleri hiç hesaba katmamışlar. Hele hele Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün hemen ertesi gün Meclis'teki açılış konuşmasıyla bu balona iğne batıracağını akıllarına hiç, ama hiç getirmemişler. Bilindiği gibi, Cumhurbaşkanı Gül, konuşmasında iktidar kanadına elindeki yarım düzineye yakın iğneyi batırdı: Fikir hürriyeti, milletvekili dokunulmazlığı, tutuklu milletvekillerinin durumu, AB üyeliği süreci, basın–yayın hürriyeti ve başkanlık sistemi gibi konularda, kongrenin genel havasıyla ve kongredeki coşkulu mesajlarla hiç de uyum sağlamayan açıklamalarda bulundu. Haliyle, bu durum sürpriz oldu. Kimilerinde de şok etkisi meydana getirdi. İktidara yaranma mecburiyeti hissetmeyen gazetelerin çoğu, bu sürpriz gelişmeyi manşetten, yahut sürmanşetten duyurdular. Böylelikle, gündemin seyri de aniden değişiverdi. Şu an itibariyle, özellikle tarafsız gözlemciler artık "Kongreden güçlenerek çıkan ve gücüne güç katan Tayyip Erdoğan"ı konuşmuyor. En çok konuşulan ve tartışılan konu, hiç şüphesiz "zirvedeki çatlak"tır. Başbakan'ın da ikrarıyla Gül ile Erdoğan arasındaki "görüş ayrılığı"dır. Zirvedeki bu görüş ayrılığı, gitgide bâriz bir çatlağa dönüşür mü? Yahut, hissedilen çatlak daha da derinleşir mi? Mesele dallanıp budaklanarak 2001'deki gibi bir krize, bir kavgaya dönüşür mü? Bunu hiç ummuyor ve dahi temenni etmiyoruz. Zira, devletin zirvesinde hasıl olacak bir kavganın zararını, bütün milletle beraber bizler çekiyoruz, çekmek durumunda kalıyoruz. Bununla beraber, var olan bir sıkıntıyı yok saymak ve görmezden gelmek de doğru değil. Mühim olan en az hasarla bu sıkıntıyı aşmak, hasıl olan gerginliği yatıştırmaya çalışmaktır. Bu noktada, Başbakan ile Cumhurbaşkanı, duyarlılık gösterip üzerine düşeni yapacaklarını ümit ediyoruz. Lâkin, zirvede yaşanan zıtlaşmanın toplumun katmanlarını etkisi altına aldığını görmezden gelemeyiz. Vatandaşlarımızın bir kısmı "inadına Tayyipçi" iken, farklı renkleri ihtiva eden önemli bir kesimi de "Abdullah Gülcü" oldular bile... Bu ânî kayma hareketinin öncelikli sebebi, muhtemelen "muhalefet boşluğu"na dayanıyor. Bir acı gerçeğimiz de şudur ki: Türkiye'de bir muhalefet zaafı, bir muhalefet boşluğu var. Demokratik rejim, böyle bir boşluğu kaldırmaz. İşte, var olan boşluğu doldurmada muhalefet partilerinden bir ümit, bir hayır gelmeyince, iş Cumhurbaşkanı Gül'e kaldı. Gül, gördüğü derin boşluğu, mesajıyla olsun doldurmaya çalıştı. Bu mesajla birlikte toplumda meydana elektrik yüklü dalgalanma, ümit ederiz ki Türkiye'de muhalefet boşluğunu doldurmaya ve iktidara alternatif teşkil edecek hareketleri tekâmül ettirmeye bir vesile olsun.































Dönüm noktası İslâm dünyasına son çağrı

Mustafa Kemal, Meclis Başkanı sıfatıyla İslâm dünyasına yaptığı son çağrıda "Rumeli Müslümanlarının iskânı ile işgal ve istilâ kuvvetlerinin ülkede yaptığı tahribatın tamiri için yardım" talebinde bulundu. (28 Eylül 1923) Bu beyanname, aynı zamanda M. Kemal'in İslâm dünyasıyla olan son temasının belgesi niteliğini taşıyor. (Bkz: Atatürk Tamim, Telgraf ve Beyannâmeleri, TTK Yayınları, 1964.) Zira, bu tarihten yaklaşık bir hafta sonra işgal kuvvetleri ülkemizi terk ediyor (2–6 Ekim İstanbul'un kurtuluşu) ve bir ay sonra da (29 Ekim) Cumhuriyet ilân edilmiş oluyor. Dolayısıyla, Cumhuriyet'in ilân edildiği güne kadar da İslâm dini ve İslâm dünyası ile olan sıcak münasebet bir anlamda son buluyor. İslâmın yerine, Batı dünyası ve laik rejimlerle çok sıkı ve sıcak bir dizi münasebetler kuruluyor. Din gerçeği de, böylelikle büyük ölçüde hayattan soyutlanmış oluyor.




Paralar İş Bankasına
O günlerde yayınlanan söz konusu beyannâme, en çok Hindistan'daki Müslüman topluluklar nezdinde mâkes buldu. Afgan ve Pakistanlı din kardeşlerimiz, hanımlarının altınlarını, bileziklerini toplayıp Türkiye'ye âcil yardım olarak gönderdiler. Bu paralarla, bilindiği gibi Türk Dil, Türk Tarih Kurumu ve CHP'nin de finans kaynağı durumundaki İş Bankası kurulmuş oldu. .




Nişanyan, Ermenileri temsil etmiyor




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





04 Ekim 2012, Perşembe
Sevan Nişanyan, Ermeni asıllı bir "dil bilimci" ve fikir adamı. Gazetelerde yazarlık, üniversitede öğretim üyeliği yapmış bir entelektüel.

Bugünlerde, İslâm Peygamberi Hz. Muhammed (asm) hakkında tahkir ve tezyif edici sözler sarf etmesiyle ayrı bir şöhret kazandı. Yazılarını, şimdilerde kendi özel blogunda yayınlıyor. Nişanyan, dünya çapında infiale yol açan Hz. Peygambere hakaret maksatlı filmi "ifade hürriyeti" kapsamında görerek, saygıdan nasipsiz şu cümleleri sarf ediyor: "Bundan yüzlerce yıl önce Allah’la kontak kurduğunu iddia edip bundan siyasî, malî ve cinsel menfaat temin etmiş bir Arap lideriyle dalga geçmek nefret suçu değildir." Her Müslümanı rencide eden, izzetine dokunan bu ifadeleri sarf eden kişinin Ermeni asıllı olması, Ermenilere karşı bizde bir kin ve öfke kabarmasına asla sebebiyet vermemeli. Zira, hayatında hemen hiç kimse ile uyuşmadığı ve anlaşamadığı gözlemlenen bu şahıs Ermenileri temsil etmediği gibi, ülkemizdeki Ermeni temsilcileri ve ileri gelenleri de onun bu densizliğini tasvip etmiyor. En başta, Ermeni Patrikhanesi Ekümenik ve Dinler Arası İlişkiler Sorumlusu Episkopos Sahak Maşalyan, Nişanyan’ın sarf ettiği sözlerin toplumsal barışı rencide edecek ve kışkırtacak nitelikte olduğunu belirterek, kullanılan üslûbu hiçbir şekilde tasvip etmediklerini kaydetti. (Haberin detayını gazetemizin ilk sayfasından da takip edebilirsiniz.) Öte yandan, Ermenilere ait Agos gazetesi de Hz. Peygambere hakaret maksatlı filme karşı daha ilk günden itibaren gayet net bir tavır koyarak, manşetten şu manidar sözleri kullandı: "İfade özgürlüğü bahane; İslâm düşmanlığı şahane." Aynı gazetenin yazarı Karin Karakaşlı da, konuyla ilgili yazısında şu muhakemeli ifadeleri sarf etti: "Bir yanda filmin gösterimini ifade özgürlüğü içinde görme ve saldırıları bir başına gündemleştirme gayretleri görülürken, sağduyulu kesimler, çıkış amacı provokasyon olan ve esasen 11 Eylül’den bu yana yoğun olarak hissedilen İslâm fobisine yaslanan girişimleri siyasî tablo içinde daha geniş görmekten yana. Nitekim Almanya’da camilerin yapımına karşı çıkan eylemleriyle bilinen İslâm karşıtı ırkçı Pro Deutschland grubunun film için özel gösterim düzenleme isteği, aşırı uçların birbirini besleme pratiği açısından çarpıcı bir örnek." (Agos, 15 Eylül 2012) Şuna da eminiz ki, şayet Hrant Dink yaşasaydı, o da ırkdaşı Nişanyan'ın yaklaşımını doğru bulmaz ve tasvip etmezdi. Her ne ise... Bütün bunlar, bir yandan hakareti düşünce özgürlüğü kılıfına sokmaya çalışan Nişanyan'ı ciddiye almanın gereksizliğini, bir yandan da vatanımızdaki Ermenilere karşı menfî bir his ve davranış içine girmenin yanlışlığını gösteriyor. Hemen hiç bir yerde tutunamayan Nişanyan'la ilgili şu birkaç hususu nazara verelim ki, onu ciddiye almanın niçin gerekmediği daha iyi anlaşılsın.












* Kendi ifadesiyle "Bilgi Üniversitesinde ex öğretim görevlisi." * Yine kendi blogunda kendini şu şekilde tanımlıyor: "Otelci, lokantacı, çiftçi, gezi yazarı, kaçak inşaatçı, taş yontucu, dilbilimci, sözlük yazarı, köşe yazarı, üç çocuklu, bekâr. 2010 edit: dört çocuklu, evli. 2012 edit: beş çocuklu, bekâr. (nisanyan.blogspot.com) * Bir müddet, Agos gazetesinde yazılar yazmış. 2008'de (eski) eşi Müjde Tönbekici (Vatan'daki eski "Tuğçe Baran) ile aralarında geçen son derece nahoş bir kavga sebebiyle, Agos gazetesindeki görevi tartışma konusu olmuş ve bilâhare buradan ayrılmış. * Agos'tan sonra Taraf gazetesinde yazılar yazmaya başlamış. Ancak, bir müddet sonra buradan da ayrılmış. "Meşrûtiyet" başlıklı son yazısı 14.12.2009 tarihini taşıyor. * * * Herkes gibi, Nişanyan da kendine yakışanı yapmış ve yazmış. Bu arada itiraz edenlere de kendince bazı mukabelelerde bulunmuş. Misâl: "Pardon, Arap değil miydi? Liderliğinden kuşkunuz mu var?" gibi.. Oysa, kendisi de gayet iyi biliyor ki, rencide edici asıl mesele bu değil. Evet, bir "dilbilimci" olarak Kâinatın Efendisi hakkında nasıl da tahkir ve tezyif edici bir üslûp kullandığının farkında. Şayet, bu yaptığını savunmaya devam ederse, asla taraftar bulamayacak ve inanıyoruz ki, Müslümanların yanı sıra Ermenilerin ve diğer İsevîlerin tepkisini de üzerine çekmeye devam edecek. Temennimiz, tepkilerin maksadını aşacak bir mahiyete bürünmemesi, hele hele Müslümana yakışmayacak boyutlara varmamasıdır.













Yakın Tarih Yazıları Başşehir neresi olsun?


Ankara'nın hükümet merkezi, yani Türkiye'nin yeni başşehri olmasına nihayet 13 Ekim 1923 tarihinde karar verildi. Cumhuriyet'in ilân edilmesine yaklaşık iki hafta kala toplanan Millet Meclisi, Türkiye'nin yeni başşehrinin neresi olacağı konusunu görüştü. Görüşmeler esnasında, Ankara'nın yanı sıra, Kayseri, Sivas ve Konya gibi Orta Anadolu şehirleri üzerinde de duruldu. Zira, bu şehirler de hem güvenlik açısından, hem de tarihî ve kültürel misyonları itibariyle önemli birer merkez hükmündeydi. Bilhassa Selçuklular döneminde devlet merkezi olma hüviyetini taşıyan bu şehirler, Anadolu'nun düşman işgalinden kurtarılması esnasında da son derece güvenilir ve mukavemetli birer merkez olma özelliğine sahip olmuşlardır. Ne var ki, Meclis'teki mebusların çoğunluğu Ankara'yı tercih etti. Dolayısıyla, burası yeni Türkiye'nin resmî başşehri olmasına karar verildi.







Edirne düşünce...

İstanbul dışındaki bir merkezin başşehir yapılması hususu, tâ Meşrûtiyet günlerinde de tartışmaya açılmıştı. Özellikle, Balkan Savaşının mağlûbiyetle neticelenmesi (1912) ve Edirne'nin de kaybedilmesinden sonra. O tarihlerde Türkocağı kurucularından olan Ahmet Ferit, İstanbul'da çıkan İFHAM gazetesinde "Kostantiniye'den Osmaniye'ye" başlıklı bir yazı yazarak, bu meseleyi tartışmaya açtı. Onun teklif ettiği yer, Kayseri yakınlarındaki Osmaniye'dir. Çünkü, İstanbul artık ciddî bir tehlike ve tehdit altındadır. Alman yanlısı bazı İttihatçıların tercihi ise, Konya, Sivas, Şam ve Halep gibi şehirlerdi.





Yine Kayseri
Kayseri'nin yeni başşehir olması hususu, İstiklâl Harbinin en kritik aşamasında da gündeme getirilmişti. Meselâ, Yunan ordusunun Polatlı'ya kadar ilerlediği 1920 yılı sonlarında, Ankara'da bulunan bir kısım hükümet evrakı, hatta bazı resmî birimler demiryoluyla Kayseri'ye taşınmıştı. Ancak, 1921 yılı başlarında Yunan kuvvetlerinin peşpeşe yaşadığı mağlûbiyetlerden sonra Ankara rahat bir nefes aldı ve Kayseri'ye gönderilen evraklar tekrar geri getirtildi. .






Harp belâsı istenilmez




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





05 Ekim 2012, Cuma
Bir yılı aşan süredir Suriye ile yaşadığımız gerginlik bu noktaya kadar gelip tırmanmamalı, tırmandırılmasına imkân fırsat verilmemeliydi.
Tam beş yıl müddetle düşman işgaline uğrayan İstanbul, nihayet son işgalci birliklerin de şehri terk etmesiyle 1923 yılı Ekim ayı başlarında kısmî hürriyetine yeniden kavuşmuş oldu. İstanbul'un işgaline sebebiyet veren ilk adım, 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla atıldı. Osmanlı, Birinci Dünya Harbinden yenik çıkmıştı ve karşı tarafın hemen her isteğine boyun eğmek durumundaydı. Aslında böylesine bir teslimiyete mecbur değildi. Ancak, kabinede o günkü şartlarda dirayet gösterebilecek bir devlet adamı yoktu. Zayıf ve iradesiz diplomatlarla, ancak bu kadar olurdu. Yapılan ateşkes (mütareke) antlaşmasına göre, düşman tarafı (sözde güvenlik gerekçesiyle) istediği yere asker çıkarabilecek ve reaksiyonlara karşı istediği gibi müdahalede bulunabilecekti. Üstelik, Osmanlı emniyet birimleri de onlara gereken yardımı esirgemeyecekti. Durum son derece vahimdi. Ama, en vahimi de, harp gemileriyle İstanbul'a ayak basan işgalci kuvvetlere karşı, kimi Osmanlı aydınlarının perestiş ederek onlara zillet içinde "muhabbet" göstermesiydi: İngiliz muhibbanları gibi... * * * İngiliz kumandasındaki İtilâf devletlerine ait kuvvetler, 1918 yılı Ekim ayından itibaren İstanbul'u adım adım işgale başladı. Bir yandan da, halkı ve aydınları dessas fikirlerle aldatarak kendisine bağlamaya... Bu işgal hareketi, 16 Mart 1920'de doruk noktasına çıktı. İşgale kan bulaştı. İngilizler Şehzadebaşı'ndaki Mızıka Karakolunu alacakaranlıkta basarak, henüz uykuda olan askerlerimizi şehit etti. İşgalciler, bu planlı saldırı gereği, karşı taraftan bir mukabele, en azından bir savunma hareketinin olmasını bekliyordu. Tâ ki, işgal ettiği şehrin insanlarını kırıp geçirmek için elinde bir gerekçe bulunsun. Fakat, bekledikleri reaksiyon gerçekleşmedi. Buna rağmen, meclis, hükümet binası ile basın ve haberleşme merkezleri de işgale uğradı. İstanbul, tam anlamıyla "Bir Kara Gün"ü yaşadı. * * * İstanbul bu sûretle işgal olunurken, Anadolu toprakları da Yunan kuvvetleri tarafından adım adım istilâ ediliyordu. Ancak, tehlikenin büyüğü yine İstanbul'daydı. Çünkü burası, hemen her yönüyle dünyanın en gözde şehirlerinden ve en stratejik merkezlerinden biriydi. Üstelik, burayı en güçlü devlet olan İngilizlerin öncülüğünde büyük bir koalisyon kuvveti işgal etmişti. Dolayısıyla, İstanbul nefes almadan ve Anadolu'ya yardım etmeden, Anadolu'nun kurtulması da imkânsız gibiydi. Nitekim, işgal kuvveti, tabandan istediği desteği bir türlü alamadı ve ümitsizcesine gerilemeye başladı. İşte, bu gerileme safhasında, Anadolu'ya hem asker, hem mühimmat, hem de diplomat akını artarak devam etti. Neticede, İstanbul Anadolu'nun, Anadolu da İstanbul'un kurtuluşuna yardım etti. Evet, işgal altındaki İstanbul tam beş yıl müddetle kan ağladı, durdu. Bugün ise, İstanbul bir başka sebepten dolayı melûl–mahzûn şekilde gözyaşlarını içine akıtıyor. Fethin sembolü Ayasofya, hakikî hürriyetine kavuşuncaya kadar da, bu hazin gözyaşları akmaya devam edecek. .
Zira, gelinen noktanın bir adım sonrası geniş cepheli bir savaştır. Savaş ise, asla istenilmez ve istenilmemeli. Hele ki, komşularınızla ve dindaşlarınızla... Bediüzzaman Hazretleri, On Altıncı Lemâ'da "Harp belâsının hizmet–i Kur’âniyemize mühim bir zarar olduğu"nu ifade ederken, 1930'lu yıllarda Türkiye ile İngiliz–İtalyan hükümetleri arasında yaşanan bir krizin daha da derinleşmemesi için "şiddetle harp aleyhinde" çıkıyor ve "bu meselenin âsâyişle halledilmesi" için bilhassa duâ ediyor. (Bkz: Age, s. 108) Evet, duâ ve temennimiz, öncelikle bu doğrultuda, bu istikamette olmalı. Kendi vicdanî kanaat ve samimi düşüncelerimizi bu şekilde nazara verdikten sonra, hükümetler nezdindeki gelişmelere de şöyle kısaca bir atf–ı nazar edebiliriz.







İtidâl ve ihtiyatla gitmeli
Vakıa, kendi halkından on binlerce insanı katleden, yüz binlercesini hicret ettiren, dahası Türkiye'nin uçağını düşürmenin ardından sınırlarımız dahilindeki yerleşim sahasına top mermisi fırlatan Baas rejimine ve bu rejimin Nuseyrî diktatöryasına esaslı bir ders vermek artık kaçınılmaz bir hale gelmişti. Nitekim, bu ders verildi de. Ne var ki, bundan sonrası için durum çok daha kritik ve karmaşık bir seyir takip edecek gibi görünüyor. Bir kere, Türkiye'nin yapmış olduğu misilleme harekâtına dünya devletlerinin nasıl baktığı ve buna karşılık nasıl bir tepki vereceği hususu fevkalâde önemli. İbreler, göstergeler bugün yarın daha bir belirginlik kazanacak. Rusya ve Çin'in yanı sıra özellikle İran'ın nasıl bir tavır sergileyeceğini dikkate almak lâzım. Çünkü İran, hem bir bölge ülkesi, hem de mezhebî tarafı gayet ağır basan bir ideolojiye sahip. Şayet Türkiye Suriye'deki Esed rejimini sıkıştırmaya devam ederse, İran'ın da Türkiye'yi terörle, ya da başka bir yöntemle sıkıştırmaya çalışacağı kuvvetle muhtemel. Nitekim, İran istihbaratına bağlı bazı ajanların terör örgütü mensuplarıyla temas halinde olduğu ve Türkiye aleyhinde müşterek faaliyetlerde bulunduğuna dair gizli kayıtlara da rastlanıldı. Şayet, Suriye ile gerilim daha da artar, kriz daha da derinleşir veya savaş hali gibi bir gelişme yaşanırsa, İran'ın Türkiye karşıtı bloka dahil olacağından ciddi endişe duyarız. Bu arada, İran'ın bin dört yüz yıllık İslâm tarihi aynasındaki görüntüsüne dikkatle bakmakta fayda var. Gerek siyaseti ve gerekse diplomasisi daima Ehl–i Sünnet aleyhinde işleye gelen bu ülkeyi yeniden aleyhe geçirecek davranışlardan kaçınmak, sakınmak gerekir. * * * En değerli varlık insan kaybını netice veren savaş hali, ekonomisi son derece kırılgan ve hassas dengeler üzerinde giden Türkiye'ye maddî/iktisadî yönden de çok büyük zararlar vereceği muhakkaktır. Savaş halinin dahası var... Allah muhafaza, böyle bir fecâatin yaşanması halinde, bölgedeki terör sancısının daha da şiddetleneceği, asla nazardan uzak tutulmamalı. Uzun yıllardır terör örgütüne her türlü desteği sağlamaya çalışan iç ve dış odaklar, tırmanan gerilimden dolayı iştahı kabaracak bundan daha çok nemâlanmak için ateşi körüklemekten çekinmeyecektir. Düşünün ki, bölgede savaş hali yokken terörle baş edemiyoruz. Maazallah, bir de Suriye ile savaşa tutuşursak, Suriye'ye taraf (ya da gizli–açık Türkiye karşıtı) ülkelerin, en azından terör örgütü eliyle bizi arkadan vuracağı ve Türkiye'yi içinden çıkılmaz bir batağa, bir badireye doğru sürüklemeye çalışacağı hususu, herhalde izâhtan varestedir. Demek ki, her türlü ihtimali dikkate alarak, en geniş cepheli sınır komşumuzla yaşanacak gelişmeleri itidâl ve ihtiyatla karşılamak, takip etmek durumundayız.



















İstanbul'un kurtuluşu Tam işgalden yarı hürriyete


























Yeni rejimin ruhu: Entrika siyaseti




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





06 Ekim 2012, Cumartesi
İlk cinayetin ardından, ilk seçim kararı
1920–23 yılları arasında İstanbul ve Ankara'da görev yapan milletvekilleri, ekseriyetle dindar olup vatanperver kimselerdi. Millî Mücadele hizmetinde de ciddî bir gayretle çalışıyorlardı. Öyle ki, bu Meclis'in ilk sene çıkarmış olduğu önemli kànunlardan biri "Men–i Müskirat Kànunu" idi. 14 Eylül 1920'de, sarhoşluk veren maddelerin kullanılması yurt genelinde yasaklanmış oldu. Ne var ki, Meclis'teki ilk ve en büyük ihtilâf da, işte tam bu esnada ortaya çıktı. Meclis, neredeyse ortadan ikiye bölündü. Birinci grubun başını M. Kemal, ikinci grubun başını ise Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey çekiyordu. Açıktan içki, işret ve sâir müskiratın kullanılmasına yasak getiren bu kànun, Ali Şükrü Bey cinayetinden kısa bir süre sonra, "Birinci Grub"un hâkimiyeti altına giren II. Meclis'in mârifetiyle (1923 yılı sonları) yürürlükten kaldırılmış oldu. .
Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongrelerinin ardından Ankara'da teşkil olunan (Nisan 1920) Millî Meclis, 1922 yılı sonlarına kadar, işgalci güçlere karşı aralıksız şekilde mücadele etti. Bütün asker ve milletin iştirakiyle kazanılan İstiklâl Harbinden sonra ise, yeniden çok partili hayata geçilmesi ve akabinde cumhurî bir rejimin kurulması yönünde adımlar atıldı. Ne var ki, eş zamanlı olarak, bir taraftan da entrika, çekişme, zıtlaşma, hatta cinayet işlemeye varan bir dahilî ihtilâf devresi de başlatılmış oldu. Nitekim, daha Lozan Antlaşması kesinlik kazanmadan, henüz büyükçe bir köy mesabesinde bulunan yeni devletin merkezi Ankara'nın göbeğinde, Meclis'in iradesine tecavüz edildi ve Meclis İkinci Başkanı olan Ali Şükrü Bey, muarızları tarafından vahşiyane bir yöntemle katledildi. (27 Mart 1923) Trabzon mebusu Ali Şükrü Beyin plânlı bir tertibe kurban gittiği anlaşılınca, Meclis atmosferi öylesine yüksek bir gerilimle elektriklendi ki, hiç kimse başka hiçbir şey düşünemez ve konuşamaz oldu. 1 Nisan (1923) günü itibariyle, tetikçi katilin Topal Osman olduğu anlaşıldığında ise, Meclis'teki gruplar arasında ipler kopma noktasına geldi. Zira, Ali Şükrü Bey, oldum olası M. Kemal'in muhalifi ve Meclis'teki en güçlü rakibi idi. Müskiratın yasaklanması (Eylül 1920) ve Lozan'la ilgili hususlarda (Şubat 1923) pek şiddetli münakaşaları olmuştu. Üstelik, Ali Şükrü Beyi katleden kişi, M. Kemal'in emrinden hiç çıkmayan Çankaya Muhafız Alayı Komutanıydı. Ayrıca, M. Kemal'in daha iki buçuk ay evvel onun hakkında söylemiş olduğu şu söz, tarihin kayıtlarına geçmişti: “Yakmalı yıkmalı, Ali Şükrü Matbaasını!” (Bkz: Karabekir'in Günlükleri: 14 Ocak 1923) Bütün bu hususlar, mebusların nazar–ı dikkatini celbettiği için, azmettirici olarak şüpheler M. Kemal'in üzerinde odaklanmış durumdaydı. Bu "kurşun gibi ağır" havanın etkisinden sıyrılmak ve nazar–ı dikkati başka tarafa çekmek isteyen M. Kemal, "Meclis Reisi" sıfatı ile ülkeyi genel seçim atmosferine sürükleme plânını devreye soktu. Mebusların çoğu Ali Şükrü Bey cinayetinin derdi ve telâşesi içindeyken, keza, tetikçi olduğu anlaşılan Topal Osman'la silâhlı müsademe hali yaşanırken, Meclis'teki bir grubun çabasıyla 1 Nisan'da genel seçim kararı alınmış oldu. 2 Nisan günü, Ali Şükrü Beyin cesedi, bir bağ evi yakınlarında toprağa gömülü halde bulundu. Naaşı, şehir merkezine getirildi ve 4 Nisan günü Meclis'te öğle vakti yapılan cenaze merasiminin ardından, otomobil ile İnebolu'ya, oradan da gemiyle Trabzon'a götürüldü. Aynı günün akşamı Topal Osman'ın cesedi Meclis–i Millî'nin kararı gereğince, Meclis kapısında asıldı. (Age, s. 856–57) Üzerine giden askerî tabur ile çatışmaya giren Topal Osman, yaralı olarak ele geçirilmişti. Ancak, kendisinin kimin tarafından kullanıldığı anlaşılmasın ve bu meyanda bir itirafta bulunamasın diye, her ihtimale karşı kafası kesilmişti. Tetikçi câni, bu sebeple başından değil, ayağından asılmak durumunda kaldı.















Türkiye seçim atmosferi içine girince, Ali Şükrü cinayeti ve cinayetin sorgulanması gibi hususlar da, haliyle bir derece tavsanmış oldu. İşte tam bu esnada, M. Kemal, yine Meclis Reisi yetkisiyle 9 maddelik bir beyannâme neşretti. (8 Nisan 1923) O dönemde "Dokuz Umde/İlke" başlığıyla neşredilen bu seçim beyannâmesi, aynı zamanda Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti'nin bir nevî seçim bildirisi mahiyetini taşıyordu. Bildiride özetle şu hususlar nazara verildi: 1) Hakimiyet milletindir. 2) Asayiş temin edilecek. 3) Adâlet sisteminde reform yapılacak. 4) Askerlik süresi kısaltılacak. 5) Savaşlar sebebiyle harabeye dönen ülke yeniden inşa edilecek. 6) Sağlık, sosyal, sınaî, ulaşım, eğitim, iktisadî alanda halk yararına politikalar uygulanacak. * * * Beyannâmedeki bu vaatlere rağmen, mebuslar gibi halk da şüphe ve tereddüt içindeydi. Zira, yeni devletin merkezinde halkın gözde bir temsilcisi katledilmiş, buna mukabil, her ne kadar cani tesbit edilip cezalandırılmış ise de, hadisenin arka plânı yine karanlıkta kalmıştı. Bu da, haliyle tedirginlik uyandırmaktaydı. Bundan sonra ne olacağı bir türlü kestirilemiyordu. Seçim kararı üzerine yapılan konuşmalar "Seçimi yenileme" teklifi üzerinde, Meclis'te o gün bir hayli dikkat çekici konuşmalar yapıldı. İşte o günlerin Meclis ortamında tanınmış mebusların yapmış olduğu konuşmalardan bazı bölümler... Hariciye Vekili İsmet Paşa: "Sizden aldığımız yetki ve esaslara dayanarak, dahilde ve hariçte sulhün devamı için, hükûmetçe de milletin iradesine müracaat etme kararı gayet yerinde olmuştur." Lazistan mebusu Ziya Hurşit: "Zannederim, evvelce böyle bir teklif verilmişti de, Paşa Hazretleri bunun reddine taraftar olmuştu." İzmit mesubu Sırrı Bey: "Paşam, bunu bizzat 20 gün evvel teklif etmiştim ve bizzat zat–ı âliniz aleyhinde bulunmuştunuz." Lazistan mebusu Ziya Hurşit: "Neyse, şimdi artık itiraz eden yok. Seçimi yenileme teklifini müttefikan kabul ediyoruz." Erzurum mebusu Hüseyin Avni: "Efendiler! Meşrûtiyetin (demokrasinin) bahşettiği hakların en mümtazı, seçim hakkıdır. Meclis bugün karar versin ve hemen tanzim yapılsın. Fakat, seçim (intihap) ne sûretle yapılacaktır? Yine eski saltanat devrindeki gibi olacaksa, tanzimi yine hükûmet yapacaksa, o da nafiledir?" Meclis Reisi M. Kemal: "Arkadaşlar! Yeni devleti kuran Türkiye halkında taçlar yoktur, diktatör yoktur ve olmayacaktır. Bütün cihan bilmelidir ki, artık bu devletin ve milletin başında hiçbir kuvvet, hiçbir makam yoktur. Yalnız bir kuvvet vardır, o da hakimiyet–i milliyedir." (Bkz: Nutuk, ilgili bölüm; Zabıt Ceridesi, I. Devre, Cilt 28, s. 283–295) * * * Seçim kararı esnasında yapılan konuşmalar, yukarıda iktibasen okuduğunuz minvâl üzere idi. Ancak, gelişmelerin seyri bambaşka oldu. Yenilenen seçimlerle birlikte, II. Grup diskalifiye edildi. Türkiye, demokrasi yolunda değil, tek parti (CHP) diktatörlüğünün cenderesinde yoluna devam etti. 1923 yılı seçimlerinden sonra, muhalif hiçbir partiye genel seçimlere katılma fırsatı verilmediği gibi, muhalif hiçbir fikre de hürriyet hakkı tanınmadı. Türkiye, tâ 1950'ye kadar tarihte eşi benzeri görülmedik bir şiddetli istibdat ile yönetilmeye çalışıldı. Dolayısıyla, 1924'ten 1950'ye kadar hakimiyet bir türlü milletin olmadı, olamadı.

8 Nisan tarihli seçim bildirisi





























Birinci Meclis'te dinî hassasiyet








1923'te neler yaşandı, neler...




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





08 Ekim 2012, Pazartesi
Lozan görüşmelerinin tamamlandığı, Millet Meclisinin iki gruba ayrıldığı, ilk siyasî cinayetlerin işlendiği, ilk genel seçimlerin yapıldığı, muhalif grubun tasfiye edildiği, Halk Partisinin kurulduğu ve nihayet Cumhuriyetin ilân edildiği 1923 senesinde, daha başka gelişmeler de yaşandı.

Bunları, şöylece özetlemek mümkün: Gizli Meclis oturumlarında, Lozan'da tavizler verildiğini ve Mehmetçiğin kanının masa başında ucuza satıldığını iddia ederek, M. Kemal ile İsmet Paşanın müşterek Lozan Antlaşması fikriyatına şiddetle muhalefet eden II. Grubun liderlerinden Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey, aynı yılın Mart ayı sonlarında hayret ve dehşet uyandıran bir komplo ile katledildi. * * * Bir bağda saklanan Ali Şükrü Beyin cesedinin bulunduğu ve katilin de Çankaya Muhafız Komutanı Topal Osman'ın olduğunun anlaşıldığı 1 Nisan günü, özellikle Meclis Başkanı M. Kemal'in isteğiyle genel seçim kararı alındı. (Seçim, Ağustos ayı başında yapıldı.) * * * Ali Şükrü Beyin katili Topal Osman, 2 Nisan'da Ayrancı Bağlarında üzerine gönderilen askerî birlik tarafından vurularak öldürüldü, kafası kesildi ve Ulus'taki Meclis'in kapısında ayaklarından asılmak suretiyle teşhir edildi. * * * "Amasya Tamimi"ni tasdik eden komutanlardan Cafer Tayyar, savaş esnasında esir düştüğü Yunan tarafından–takas usûlüyle–serbest bırakıldı ve 5 Nisan günü İstanbul'a, ardından Ankara'ya geldi. (Cafer Tayyar, hem komutan, hem de Edirne mebusu olarak Meclis'te görev aldı. Ancak, bu tarihten itibaren M. Kemal ile zıtlaştılar ve hiçbir şekilde uyuşamadılar. Bu yüzden, başına gelmeyen kalmadı.) * * * Meclis'te, kesilen Lozan görüşmelerine, kaldığı yerden devam edilmesine karar verildi. İsmet Paşa başkanlığındaki heyet, ikinci kez Lozan'a gönderildi; 23 Nisan'da ikinci oturuma başlandı. * * * Lozan'da dehşet veren gizli pazarlıkların devam ettiği günlerde Ankara'da bulunan Bediüzzaman Said Nursî ile M. Kemal arasında, "Riyaset odası"nda şiddetli münakaşalar yaşandı. Bediüzzaman, o günlerin Ankara'sında iki kez ölüm tehlikesi atlattı. * * * Gizli mimarı Yahudi Hahambaşısı Haim Naum olan Lozan Antlaşması, Temmuz ayı sonlarında imzalandı. Bir ay sonra da yeni Millet Meclisi, bu antlaşmayı kabul etti. Yeni Meclis'te II. Gruptakilerin çoğu tasfiye edilmiş durumdaydı. Ancak, yine de 14 kişilik bir muhalefet grubu oluştu. Bunlar, Lozan'a Meclis'te red oyu verdiler. * * * Meclis'teki Lozan muhalifleri, aynı zamanda M. Kemal ve İsmet Paşanın da muhalifi durumuna düştüler. Bu grup, Cumhuriyet'in ilânından sonra farklı bir siyasî temayülün içine girdiler ve 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını (TCF) kurdular. * * * İşte, konumuzun asıl can alıcı noktası burada: "Amasya Genelgesi"ne imza koyup tasdik eden komutanların tamamı, TCF'yi kuran kadronun içinde yer aldı. Bir tek istisna vardı, o da M. Kemal idi. Evet, çok garip, ancak gerçeğin tâ kendisi. Vaktiyle "Amasya Tamimi"ni kabul edip altına imzasını atan M. Kemal dışındaki komutanların tamamı CHF'den ayrılmış ve yeni Meclis'in ilk muhalefet partisi TCF safında yerlerini almışlardı. Tabiî, bu yaptıklarının faturası da çok ağır oldu. İstiklâl Harbinin bu kahraman kumandanları, önce 1925'teki Şeyh Said Hadisesiyle irtibatlandırılarak–partileri kapatılmak sûretiyle–cezalandırıldılar; ardından, 1926'daki muhayyel "İzmir Sûikastı" hadisesiyle irtibatlandırılarak İstiklâl Mahkemesine sevk edilerek idamın eşiğine kadar getirildiler. Bu kahramanlar, İzmir'de idam olunmaktan kılpayı kurtuldular gerçi; ancak, çoğunun hem askerî, hem de siyasî hayatları bütünüyle sona erdirilmiş oldu. Evet, maalesef ve çok yazık ki, bütün bu bed muameleye mâruz bırakılanların içinde, "Amasya Tamimi"ni kabul ve tasdik eden yukarıda isimlerini sıraladığımız–M. Kemal dışındaki–Millî Mücadele Komutanlarının tamamı yer almakta idi.
























Nasıl bir Cumhuriyet?
Saltanat'ın kaldırıldığı 1 Kasım 1922 tarihinden beri, Ankara merkezli yeni devletin isim ve şekl–i idaresinin ne olacağı merak konusuydu. Aslında yeni sistemin "Cumhuriyet" olacağı noktasında bir umumî kanaat vardı. Zaten başka türlüsü de olmazdı, olamazdı. Saltanat ve monarşik düzene tekrar dönülemeyeceğine göre, ortada Cumhuriyet'ten başka bir alternatif kalmıyordu. İlânât için beklenilen asıl meselenin ise, "mutlak istibdat"a dayalı bir rejimin kurulması olduğu tez zamanda anlaşıldı. Bunun için gerekli hazırlıklar tamamlandı ve nihayet 29 Ekim (1923) günü Cumhuriyet'in ilân edileceği noktasına gelindi. Nihaî karar, Meclis yerine bir gün önce (28 Ekim) Çankaya Köşk'ünde verildi. Bu karar, ertesi gün Meclis gündemine getirildi ve haliyle umumî kabul gördü. Meclis'te olsun, ülke genelinde olsun, Cumhuriyet'e itiraz veya bir muhalefet cephesi yoktu. Yer yer görülen itirazlar ise, Teşkilât–ı Esasî'de apar topar yapılan bazı değişikliklere yönelikti. Teşkilât–ı Esasî, anayasanın nasıl yapılacağına dair belirlenen prensipler manzumesidir. İşte, bu noktada yapılan değişikliğin başında şu hususlar gelmektedir: "Türkiye reisicumhuru, aynı zamanda devletin reisidir. Bu sıfatla Meclis'e ve Heyet–i Vekile'ye (Bakanlar Kuruluna) de riyaset eder." İşte bu ve benzeri mânâdaki değişikliklerle, yeni kurulan Cumhuriyetin idaresi, tamamıyla "tek adam"ın sultası altına girecek bir şekle sokulmuş oldu. O tarihte Meclis'te Sinop milletvekili sıfatıyla görev yapan eski Millî Eğitim Bakanı Dr. Rıza Nur, Kâzım Karabekir gibi bazı mühim şahsiyetlerin bu noktada bazı itirazlarının olduğunu, ancak yeni Meclis'te kuvvetin artık tümüyle M. Kemal ve İsmet Paşanın eline geçmesiyle kimsenin birşey yapamadığını anlatıyor. (Hayat ve Hatıratım–III, sayfa 1235; 1967.) Herşeye rağmen, Cumhuriyetin kuruluşu zamanında bile devletin dini Anayasada "din–i İslâm" şeklinde yer alıyordu. Ne var ki, tam bir "istibdad–ı mutlak" sûretinde tatbik edilen Cumhuriyet, bir süre sonra Anayasadaki "İslâm dini" tâbirinden de soyutlanarak bir "laik Cumhuriyet"e dönüştürüldü. Üstelik, laikliğin esas mânâsı da çiğnenerek ucûbe bir rejim tarzı oluşturuldu. Bu kaskatı anlayış, 1950'den sonra kerhen de olsa yumuşama eğilimine girmeye başladı. .














Şiddetlenen Suriye sancısı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





09 Ekim 2012, Salı
Güney komşularımızdan Irak'ın kuzeyindeki kronik sancımız bütün şiddetiyle devam ederken, diğer komşumuz Suriye'nin uzayıp giden sınır hattında da yeni ve kanlı bir sancılanma hali ile karşı karşıya gelmiş bulunuyoruz.

"Şark husûmeti" çok fenâ bir şey. Kavga, husûmet başgösterdi mi bir kere, artık bitmek bilmiyor. Ecnebilerle yaşanan "Körfez Savaşı" çarçabuk bitti de, o anlamsız "İran–Irak Savaşı" sekiz seneden fazla devam etti. Otuz sene evvel deliler gibi kapışan iki ülkenin arası halen de düzelmiş değil. Öte yandan, aynı bölgede otuz seneye yaklaşan terör sancımızın daha ne kadar devam edeceğini kimse kestiremiyor. Allah muhafaza, Suriye–Türkiye arasında yaşanacak bir çatışmanın da nerede biteceğini, nasıl bir seyir takip edeceğini ve devreye hangi unsurların dahil olacağını hiç kimse kestiremez. Durumu özetlemek ve fotoğraf parçalarını birleştirmek gerekirse, bugün için şunları söylemek mümkün: Suriye'de yaşanan "iç savaş"ın şu ana kadar kazananı yok. Bundan sonrası için de durum meçhûl. Zarar dalgası Türkiye'yi de ciddi şekilde etkisi altına almaya başladı. Baas rejiminin başında görünen Beşşar Esed, bugün itibariyle Suriye'nin toprakları üzerindeki hakimiyetini kaybettiği gibi, muhaliflerinin elinde de garantiye alınmış güvenli bir bölge bulunmuyor. Her iki taraf da tedirgin, diken üstünde ve ateşle oynuyor. On binlerce insanın kanını döken Beşşar Esed'in, bundan böyle Suriye'de rahat etmesi ve hükümranlığını sürdürmesi artık mümkün görünmüyor. Öte yandan, parça bölük ve kontrolsüz şekilde hükümet kuvvetleriyle çatışan muhaliflerin de, bu halleriyle Suriye'de muktedir duruma gelmesi ve huzuru, sükûneti muhafaza etmesi, yakın gelecek itibariyle hiç de kolay görünmüyor. Yani, Esed ve yandaşları devrilse gitse de, farklı dinî ve etnik kökene bağlı muhaliflerin kendi aralarında bir anlaşmaya varması ve iç çatışmayı sona erdirerek demokrasi zemininde buluşması yakın gelecekte yine mümkün görünmüyor. Taraflar, bugün itibariyle "yenmez–yenilmez" bir görüntü sergileyerek, yek diğerini kırmaya devam ediyor. "İslâmın inkişafını boğan Şark husûmeti"nin en fenâ tarafı ise, bunun uzun ömürlü olması ve nesilden nesile intikam duygusunu beslemesidir. Böylesi bir çıkmaza girilmesinin mühim bir sebebi de, haksızlığa karşı çıkarken ikinci bir haksızlığa düşmek; bir başka tabirle "zulümle mücadele ederken zulüm işlemek"tir. Ne yazık ki, savaş ahlâkını bilmeyen muhalif kesimden bazı şahıs ve gruplar, ele geçirdikleri rejim tarafındaki askerleri mahkemesiz, sorgusuz suâlsiz şekilde öldürmekte, kurşuna dizmektedirler. Şüphesiz, her iki tarafa da yardım eden ve çatışmanın şiddetlenmesinden menfaat uman dahilî haricî unsurlar, hatta devletler vardır. Burada bize düşen, Suriye'de ve bölgede huzur–sükûn için duâ edip temennide bulunmak ve bilhassa zulme bulaşmaktan, zalimin zulmüne şerik olmaktan şiddetle imtina etmektir.




















Esed mi, Esad mı?
Resmî adı "El–Cumhuriyyetü'l–Arabiyyetü's–Suriyya" olan komşumuz Suriye Devletinin başında bulunan şahsın ismi, Türkiye medyasında çok farklı şekilde yazılıp telâffuz ediliyor. Yazılış şekli farklı olunca, haliyle mânâlar da farklılaşıyor. Kimileri yıllardır Beşar Esat diye yazıyor. Son zamanlarda "t"yi "d"ye çevirerek kısmî düzeltme yapanlar da oldu. Ne var ki, yanlış yazılmalar bizde adeta "galat–ı meşhûr" halini aldı. Zaman zaman kendimiz de, ajansların etkisinde kalarak hataya düşebiliyoruz. Bu sebeple, pekçok insanımız yanlışı doğru, doğruyu yanlış şekilde algılamaya başladı. Keza, Esed ile Esad arasında yaşanan gelgitler had safhaya çıkmış durumda. İşte, doğru yazılışın nasıl olduğuna dair birçok okuyucumuzdan gelen talepleri de dikkate alarak, kısacık bir malûmat verelim. Efendim, Suriye Devlet Başkanının tam ismi, Latin harfleriyle şöyledir: Beşşar Esed. Beşşar "müjdeci", Esed ise "aslan" mânâsına geldiği için, bu ismin Türkçe karşılığı "Müjdeci Aslan"dır. Öte yandan, Suriye liderinin ismiyle ilgisi olmayan "Esad" kelimesinin doğru yazılışı "Es'ad" şeklinde olup, "mes'ud, saadetli..." mânâsını taşıyor.












Cumhuriyetin ilânı Terakkiperver Cumhuriyetçiler neredeydi?


Pek çok kimsenin zihnini meşgul eden şöyle bir soru var: "Cumhuriyet'in ilân edildiği 29 Ekim (1923) günü, İstiklâl Harbinin en güçlü ve parlak isimleri arasında yer alan Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Paşa, Refet Paşa ve Dr. Adnan Adıvar gibi önemli şahsiyetler neredeydi? Cumhuriyet'in ilânı safhasıyla ilgili olarak, onların isimleri neden hiç zikredilmiyor?" Bu suâlin kısacık bir cevabı şudur: Millî Mücadelenin kahraman kumandanları arasında liste başı olan bu şahsiyetlerin hiçbiri Cumhuriyet'e karşı değildi. Aksine, onlar Cumhuriyetle birlikte demokrasiyi de savunanların başında geliyordu. Öyle ki, Cumhuriyet devrinin ilk ana muhalefet partisini (TCF) kuran, yine onlar oldu. Ne var ki, bu şahsiyetlerin tamamı, Cumhuriyet'in ilân edildiği günlerde Ankara'da değildi. Esasında, Cumhuriyet'in ilânının özellikle o şahsiyetlerin Ankara dışında olduğu güne denk getirildiği dahi söylenebilir. Zira, aynı yıl içinde yapılan genel seçimlerde II. Grup nasıl dışlandıysa, ikinci kademede sıra bu şöhretli kumandanlara gelmişti. Nitekim, kısa süre sonra dışlandılar. Cumhuriyet, bir bakıma belli bir grubun inhisarına alındı; Karabekir ve arkadaşları bu "sevap"tan mahrûm bırakıldı ve bilâhare devlet/hükûmet idaresinden büsbütün uzaklaştırıldılar.







Kim, nerede?
Karabekir Paşa, 29 Ekim (1923) gün, çıkmış olduğu yurt gezisinin Trabzon etabındaydı. Aynı gün, vazife değişikliği yapılarak, kendisinin Birinci Ordu Müfettişliğine tâyin edildiği emrini alıyor. (Bkz: Günlükler, s. 882) Yukarıda ismini zikrettiğimiz muhalif grubun diğer şahsiyetleri ise, 29 Ekim günü İstanbul'da bulunmaktaydılar. (Bkz: TTK Kronolojisi, s. 399) Bir yıl sonra ordudan ayrılarak siyasete atılan ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kuracak olan muhalif şahsiyetlerin 29 Ekim günü Ankara dışında bulunacakları önceden belliydi. Dolayısıyla, Cumhuriyet'i ilân takvimi bu duruma göre işletildi. .






Fânilerin tesiri altına girmeden...




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





11 Ekim 2012, Perşembe
Biz bir mesele hakkında konuşur yahut yazarken, ölçüyü doğrudan doğruya Kur'ân'ın hakikatlerine istinad eden Risâle–i Nur'dan alıyoruz.
Müellifi "Âhirzamanın Bediüzzamanı" olan Nur Risâlelerinden. Temel ölçüyü buradan alınca, fânilere karşı olan korku ve endişe bütünüyle izâle olup gidiyor. Tarihî veya aktüel konularda konuşur yahut yazarken, müstebid şahısların tesiri altına girmediğiniz gibi, bir hizbin, bir grubun, bir örgütün, hatta devlete hükmeden bir rejimin tesiri altına da girmiyorsunuz. Böylelikle, artık neye inanıyorsanız, onu yazıyor, onu konuşuyor ve yansıtıyorsunuz. Hak ne ise, hakikat ne diyorsa, hiçbir fâniden kormadan, hiçbir tesir altına girmeden, onu dinliyor, onu dillendiriyor ve ona doğru gidiyorsunuz. Şükürler olsun ki, idrakimiz erdiğince, gücümüz yettiğince, elimizden geldiğince aynen öyle olmaya ve öyle davranmaya çalışıyoruz. Bu noktada, Hazret–i Bediüzzaman'ın şu veciz sözü bize rehber olmuştur: "Bütün sergüzeşt–i hayatım şahittir ki, hak gördüğüm meslekte gitmeye karşı, korku elimi tutup men' edememiş ve edemiyor." (Tarihçe–i Hayat, s. 160) İftiharla ifade edelim ki, sizlerden gelen hakikatli mesajların yanı sıra, muhatap olduğumuz sair tabakalardan insanların da bize söylediği şudur: Siz kimseden korkmadan anlatıyorsunuz. Çok rahat konuşuyorsunuz. Maksadınızı, meramınızı pervâsızca ifade ediyorsunuz. Tek eksiğiniz, sesinizi, mesajınızı geniş kitlelere duyuramamanız... * * * Şu bir hakikattir ki, fânilerin korkusu ile tahkiki imân aynı yerde, aynı kapta, aynı kalpte durmaz. Biri girse, diğeri çıkar, gider... Bunu bildiğimiz ve buna inandığımız için, korku belâsıyla yazmıyoruz ve yazamayız. Konuşur, yahut yazarken, şu iki noktaya bilhassa dikkat ediyoruz: Birincisi: Her sözümüzü Rûz–i Mahşerde, Mahkeme–i Kübrâda hesap verircesine sarf etmek. İkincisi: Ortaya bir fikir koyarken, mutlaka delillere, bürhanlara istinad ile o fikrin muhataplarını ya ikna, ya da ilzam edici bir mahiyette takdim etmek. Bununla beraber, yine de eksiklerimiz, zaaflarımız yok değil. Ama, siz aziz dâvâ arkadaşlarımızın duâ, tebrik ve teveccühüyle, inşaallah zamanla bunların üstesinden gelmeye, hiç olmazsa asgariye indirmeye çalışırız. * * * Bu konuya durup dururken neden girdik? Herhalde bir sebebi olmalı. Sizler de biliyorsunuz ki, günümüz Türkiye'sinde herkes her meseleyi rahatça yazamıyor, konuşamıyor, ifade edemiyor. Gündemde, son derece netameli, alengirli konular var. Hele, bazı konular var ki, adete mayın tarlası... Bu konulara değinenlerin az bir kısmı dobracı davranırken, mühim bir kısmı ise tamamen kenardan kıyıdan gidiyor. Bazıları da "nemelâzım" diyerek bambaşka telden çalmayı tercih ediyor. Uzun zamandır takip ettiğimiz kadarıyla fenâ ve fâni güçlerin tesirine kapıldığı için, yazıp konuşurken yalakalıktan, yağcılıktan, müdahanecilikten öteye gidemeyenlerin sayısında büyük artış var. Bu noktada sizlerin de duâsını talep ediyor ve diyoruz ki: Allah, bizi böylesi hallere düşürmesin ve istikametten ayırmasın.



























Cumhuriyetin ilk yılları- Seferberlik bitti, diktatörlük başladı


Dokuz yıllık seferberlik
Dokuz yılı aşkın süredir yaşanan "umumî seferberlik" halinin kaldırılması kararı alındı. (31 Ekim 1923) Birinci Dünya Savaşının Avrupa kıtasını etkisi altına almaya başlaması üzerine, Osmanlı Devleti de teyakkuz haline geçti ve 2 Ağustos 1914'te törenle "umumî seferberlik" ilân edildi. Birinci Dünya Savaşını İstiklâl Harbinin takip etmesi sebebiyle, seferberlik halinin de sürüp gitmesini gerektirdi. Nihayet, Ankara'da kurulan hükümetin yeni Türk devletine dönüşmesi ve yeni devletin şeklinin "Cumhuriyet" olacağının ilân edilmesi, seferberlik halinin de artık sona erdirilmesi gerektiğini gösteriyordu. Nitekim öyle oldu. Cumhuriyetin ilânından iki gün sonra toplanan Millet Meclisi, dokuz yıldır süregelen seferberlik halinin kaldırılmasına karar verdi. * * * Birinci Dünya Savaşı sebebiyle, Rusya, İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, Sırbistan, Bulgaristan gibi müdahil diğer ülkelerde de seferberlik ilân edilmişti. Ancak, bu olağanüstü hal, onlarda kısa sürmüş ve harbin bitmesiyle de sona ermişti. Buna göre, seferberlikle birlikte sıkıyönetim halinin en uzun süreli olarak uygulandığı yegâne ülke Osmanlı ve onun devamı mahiyetindeki Türkiye oldu.










Tek parti diktası
İsmi "tek parti dikta rejimi" ile özdeşleşen İsmet Paşa, M. Kemal'in emriyle 9 Eylül günü kurulan Halk Fırkasının (CHP) başına geçti. (19 Kasım 1923) Genel Başkan Vekili sıfatıyla partinin başına geçen İsmet Paşanın ilk emir ve icraatı, Anadolu ve Trakya'nın her tarafındaki Müdafaa–i Hukuk Cemiyetlerini parti bünyesinde toplamak ve bu cemiyetlerin tamamını Halk Fırkasına dönüştürmek oldu. Paşanın yazılı emrinde şu ifadeler yer aldı: "Bütün vatana kurtuluş ve bağımsızlığı getiren Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyetleri, bugünden (20 Kasım) itibaren Halk Fırkasına dönüşecek ve cemiyetin bütün idare kurulları Halk Fırkası idare kurulları olarak vazifeye devam edeceklerdir." (Türkiye'de Siyasî Partiler, s. 582.) * * * 9 Eylül 1923'te kurulan Halk Fırkasının (bilâhare CHP'nin) Genel Başkanı M. Kemal idi. Onun genel başkanlık sıfatı ölümüne kadar da devam etti. Ancak, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilân edilmesinin ardından, fiilen iki reisliği birlikte yürütmesi zor oldu. Bu sebeple, parti işlerini 19 Kasım'dan itibaren İsmet Paşaya devretti. M. Kemal'in İsmet Paşaya gönderdiği yazının metni şöyle: "Halk Fırkası Umumî Reisliği ile fiilen meşgul omaya bugünkü vazifem müsait olmadığından, zât–ı devletlerini vekil tayin ediyorum." (İ. Ansiklopedisi, s. 770) * * * M. Kemal'in ölümünden sonra, CHP'nin Genel Başkanlığına otomatikmen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü getirilmiş oldu. 27 yıl müddetle hem Cumhurbaşkanı olup, hem de bir partinin genel başkanı sıfatını taşımak, kuvvetli ihtimalle sadece ve sadece Türkiye'ye mahsus bir durum arz ediyor. .













Demokrasi sözü verildi, muhalifler biçildi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





12 Ekim 2012, Cuma
Cumhuriyetin ilk yılları...
Daha evvel ilgili kànun çerçevesinde kabul edilen İstiklâl Madalyasının kimlere verileceği hususu, 12 Aralık 1923'te neticeye bağlanarak kesinlik kazandı. Buna göre, Meclis kararıyla 15 Mayıs 1919 ile 1 Kasım 1923 tarihleri arasındaki dönem esas alındı. Bu tarihler arasında, asker olsun sivil olsun, Millî Mücadele hareketine bilfiil katılan, yahut bir şekilde yardım eden, katkıda bulunan her vatandaşa İstiklâl Madalyasının verilebileceği kararlaştırılmış oldu. Şüphesiz, belirlenen tarihlerin de bir anlamı vardı: 15 Mayıs 1919'da, Yunan Kuvvetleri İzmir'e asker çıkarmış ve şehri işgal ile Batı Anadolu'yu istilâya başlamıştı. 1 Kasım 1923'te ise, Birinci Dünya Harbi sebebiyle tâ 1914 senesinde ilân edilmiş olan "Umumî Seferberlik", Meclis kararıyla kaldırılmıştı. Bazı kaynaklarda, İstiklâl Madalyasının verilmesi için belirlenen dönemin, İzmir'in işgal ve kurtuluş tarihleri olan 15 Mayıs 1919 ile 9 Eylül 1922 tarihlerinin esas alındığı da belirtiliyor. Bu madalyanın, yüz binden fazla asker–sivil vatandaşa verildiği tahmin ediliyor. Birer İstiklâl Madalyası da, yine Meclis kararıyla Maraş ile İnebolu şehirlerine verildi. .


Çok partili sistem sözü
Meşhûr TİME dergisinin 24 Mart 1923'teki sayısında, M. Kemal kapak konusu yapılmıştı. Aynı yılın 11 Aralık günkü TİMES gazetesinde de M. Kemal ile özel olarak yapılmış bir röportaj yayınlandı. TİMES gazetesinin bu röportajda öne çıkardığı ve M. Kemal'in dilinden bilhassa nazara verdiği mesaj şu oldu: "Millî hâkimiyet esasına dayanan ve bilhassa Cumhuriyet idaresine malik bulunan memleketlerde siyasî partilerin mevcudiyeti tabiîdir. Türkiye Cumhuriyetinde de birbirini denetleyen partilerin doğacağına şüphe yoktur." Gazetede bu sözlere dikkat çekilmesinin çok önemli sebepleri vardı. Zira, bu tarihte Meclis'te tek parti hakimiyeti bulunuyordu. 1 Nisan 1923'te alınan "Meclisi yenileme ve genel seçim kararı", bütünüyle tek yanlı olarak tatbik edildi. Birinci Meclis'te ağırlıklı grubu oluşturan "II. Grup", genel seçimde tamamıyla tasfiye edilmişti. Dahası, seçim "merkezî yoklama" yöntemiyle yapıldı ve CHP'ye muhalif, hatta Lozan Antlaşmasına karşı oldukları tesbit edilen bir tek isim yeni listeye alınmadı. Denilebilir ki, II. Meclis'i yeniden şekillendirmenin en önemli gerekçesini, Lozan Antlaşması teşkil ediyordu. Lozan'a evet diyenler listeye alındı, açıktan hayır diyenler bütünüyle tasfiye edildi. Buna rağmen, Lozan'da imzalanan antlaşmayı Meclis'te reddedenlerin sayısı 14'ü buldu. Tabiî, bunlar da unutulmadı ve bu yaptıkları adeta fitil fitil burunlarından getirildi. Meselâ, Karabekir Paşa ve arkadaşlarının kurmuş olduğu Terakkiperver Fırkasının kapatılması ve Şeyh Said hadisesinin aynı kişilere fatura edilmesi gibi... Hâsılı, Cumhuriyet'in kurulmasından hemen sonra verilmiş olan "çok partili sistem" sözü, ne yazık ki, Türkiye'de bir türlü realize edilemedi. 1946'dan sonra başlayan çok partili yeni süreç ise, daha ziyade Avrupa ülkelerinin BM'ye kurucu üye olan devletlerin dayatmasıyla gerçekleşmiş oldu.








Muhalefeti reddeden faşizan uygulamalar
Türkiye'nin 1923–24'ten sonraki acı gerçeği şudur: Ülkenin idaresini ele geçiren Halk Partisi kadroları, karşılarına ikinci bir partinin çıkmasını istemediler. Buna zerrece olsun tahammül göstermediler. Göstermelik de olsa kurulan partilerden hiçbirine genel seçimlere katılma şansı tanımadılar. Böylesi bir gelişmeye imkân ve fırsat vermediler. Siyaset üzerindeki aynı tarz baskının daha şiddetlisini dinî, ilmî, fikrî sahada da sürdürmekten hiç çekinmediler. Bırakın matbaalarda kitap, dergi, gazete basmayı, elyazmasıyla yazılan veya çoğaltılan eserlere karşı da amansız bir takip ve cezalandırma yöntemini uyguladılar. Bediüzzaman Said Nursî ve yüzlerce talebesinin yirmi yedi sene müddetle uğradıkları takibat, tarassut ve tazyikler, bu dönemde uygulanan zorbalığın en bâriz göstergelerinden birini teşkil eder.





Dolayısıyla, bu partinin faşizan anlayışına sahip kurmay kadroları hakkında şunları söylemek, yaşanan realiteye aykırı düşmese gerek:
1) Tek partinin rakip tanımaz yöneticileri, baskıcı, despot, totaliter ve diktacı bir zihniyete sahip idiler.

2) Demokrasiye inanmadıkları gibi, demokratik bir sisteme geçmek için de ciddî, samimî bir çaba göstermediler.

3) Kendilerine muhalefet eden herkesi komünist, gerici, mürteci, yobaz, yıkıcı, bölücü, vatan haini... olmakla itham ettiler.

4) 1924'te ve 1930'da kurulan kısa ömürlü Terakkiperver ve Serbest Fırka gibi partilerin varlığı, tamamıyla göstermelik bir demokrasi denemesinden ibarettir. Dahası, Halkçılar, muhaliflerini bu metotla belirleyip onları kökten biçmeye yöneldiler.

1923'te başlayan baskıcı diktaya dayalı tek parti rejimi, yukarıda sıraladığımız türden bir anlayış ve icraat yöntemiyle, tam 22 yıl müddetle aralıksız şekilde devam etti.



İstiklâl Madalyası Binlerce gaziye kahramanlık madalyası












'Hilâfet korunsun' haberine gözdağı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





13 Ekim 2012, Cumartesi
Cumhuriyetin ilk yılları...



"Hilâfet korunsun" mektubu
Hindistan'daki Müslümanların liderlerinden Ağa Han ve Emir Ali isimli zâtların Başbakan İsmet Paşaya hitaben yazdıkları "Hilâfet devam ettirilsin" şeklindeki temenni mektuplarını neşreden İstanbul gazetecileri, 9 Aralık 1923'te tutuklanarak mahkemeye sevk edildiler. Sırf bu maksatla, İstanbul'da bir İstiklâl Mahkemesi teşkil edildi. Haftalar, hatta aylar süren duruşmalar neticesinde, bazı gazeteciler serbest bırakılırken, bir kısmına ise çeşitli cezalar verildi. İstiklâl Mahkemesinin "Beş yıl kürek mahkûmiyeti" ile cezalandırdığı kişilerden biri de, aynı konuda Tanin gazetesinde yazısı neşredilen İstanbul Barosu Başkanı Av. Lütfi Beydi. * * * Asıl ismi Sultan Muhammed Şah olan Şiî/İsmailî lider Ağa Han (1877–1957) ile Emir Ali, Ankara merkezli yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin Hilâfeti kaldıracağı ve bu makamı lağvedeceği yönünde bazı duyumlar almışlardı. Bunun üzerine, Ankara hükümetine bir mektup yazarak, bu hususla alâkalı düşünce ve taleplerini iletmek istediler. İsmet Paşaya hitaben yazılan mektup, nasıl olduysa 5 Aralık 1923 tarihli İstanbul gazetelerinde yayınlandı. İddiaya göre, mektup İsmet Paşanın eline ulaşmadan yayınlanmıştı. Bu, belki de bir provokasyondu; kasıtlı şekilde bir velvele çıkarılmak istenmiş olabilir... Haliyle, ortaya usûle, prosedüre uygun olmayan bir durum çıkmıştı. Bir emrivaki söz konusuydu. Bunu fırsat bilen tek parti sisteminin Başbakanı İsmet, İstanbul gazetecilerinin derhal tutuklanmasını emretti. 9 Aralık günü, mektubu neşreden Tanin, Tevhid–i Efkâr ve İkdam isimli gazetelerin sahip ve sorumlu müdürleri tutuklandı. Tutuklular, iki gün sonra da, mahkemeye çıkarıldılar. Bu maksatla yeni kurulan İstanbul İstiklâl Mahkemesi, aynı gün yaptığı açıklamada, tahrik çıkaran fesatçıların imha edileceğini duyurdu. (Cebesoy; Millî Müdafaa Hatıraları, s. 90) Hilâfet henüz lağvedilmeden yapılan bu tehditvâri manevralar, çok kısa bir zaman sonra atılacak dehşetli adımların da habercisi niteliğindeydi. Nitekim, aradan üç aylık bir süre geçmemişti ki, medreselerle birlikte Hilâfet makamı da (3 Mart 1924) lağvedilerek kapatıldı.















Mektubun mahiyeti
Gazetecilerin İstiklâl Mahkemesinde yargılanmasına sebebiyet veren söz konusu mektubun mahiyeti neydi? Mektupta neler ifade ediliyordu? Çeşitli kaynaklarda ve özellikle Ali Fuat Paşanın hatıralarında belirtildiğine göre, "Hindistan Hilâfet Komitesi" adına hazırlanan Ağa Han ile Emir Ali imzalı mektubun metninde şu ifadeler yer alıyordu: "Türkiye Cumhuriyeti Başvekili İsmet Paşa Hazretlerine, "...Bizim talep ettiğimiz şey, âlem–i İslâm'ın riyaset–i diniyesinin şer'i şerife göre tam ve kâmil olarak muhafazasından ibarettir. Halifenin nüfuzunun tenkisi (azaltılması) veya bir amil–i dinî gibi Türkiye teşkilât–ı siyasiyesinden onun teb'idi (çıkarılması), bizim fikrimizce, İslâm'ın dağılması... demek olacaktır. "Binaenaleyh, Hilâfet ve imametin, Müslüman milletlerin itimad ve hürmetine lâyık olan bir mevkie vâzolunmasını... istirham ederiz." Bu hadiseden kısa bir zaman sonra, ayrıca yine Emir Ali'nin başkanlığını yaptığı "Londra İslâm Cemiyeti" adına Sekreter Said Muhammed imzalı bir mektup daha gönderildi, Türkiye'ye. Mektup, bu kez "Dahiliye Vekâleti"ne, yani İçişleri Bakanlığına gönderildi. Bu mektupta da "İslâm âleminin dayanışmasını sağlamak ve münasebet bağlarını korumak için, Hilâfetin mânâsındaki ruhanî imtiyazların, kànunî bir esas üzerinde istikrarlı bir hale getirilmesi" isteniyordu. * * * İstiklâl Mahkemesi heyeti, tutuklanan gazetecileri "Hıyanet–i Vataniye Kànunu" kapsamında ve bu kànuna muhalefet suçuyla yargıladı. Bu durum, aslında Hilâfet makam ve mânâsının devamını isteyenlere karşı bir tehdit, bir gözdağı anlamını taşıyordu. Öte yandan, işin içinde İngilizlerin bulunması, gönderilen mektubun Londra çıkışlı olması, Hindistan Müslümanları üstündeki İngiliz tahakkümünün henüz devam ediyor olması gibi hususlar da, bir hayli düşündürücü geliyor. Ancak, hiç şüpheye, tereddüde mahal bırakmayacak derecede açık olan bir husus vardı ki, o da şudur: Lozan şartlarını kabul eden yeni Ankara hükûmeti, din–i İslâm adına her ne varsa, bunların tamamını ortadan kaldırmak ve hayat sahnesinden silip atmak emelindeydi. Bu emelini gerçekleştirmek için de, birtakım bahanelere ihtiyacı vardı. Bahaneyi de, çoğu zaman kendisi icad eder ve muarızlarının üzerine acımasızca giderdi. 1923'ün Aralık ayında İstanbul gazetecilerine yönelik yapılan sindirme, yıldırma harekâtı da, bu kabilden bir operasyon mahiyetinde görünüyor.
















Hilâfete dair...


Karabekir Paşa ne diyor?

Karabekir Paşa, Hilâfetin kaldırılması öncesinde (Şubat 1924) günlerce devam eden askerî tatbikatın, yani "Harp Oyunları"nın asıl maksadını hatıra notlarında şu sözlerle vuzûha kavuşturuyor: "Harp oyununda maksat, Meclis'e karşı Hilâfetin lağvı için nümâyiş imiş! Sonradan anlaşıldı." (Günlükler, s. 907) Evet, sonradan (3 Mart'ta) anlaşıldı ki, İzmir'de startı verilen ve memleketin her tarafında yaygınlaştırılan bu olağanüstü askerî hareketliliğin asıl maksadı, Hilâfetin kaldırılması çabasına yönelik bir manevradır. İşte bu manevra, başarıyla yürütülmüş ve istenen sonuca da varılmıştır. Üstelik, bu manevra öylesine kamufleli bir tarzda ve öylesine bir gizlilik hali içinde yürütülmüştür ki, Karabekir Paşa gibi dâhiyâne bir şahsiyet bile, ancak iş işten geçtikten sonra asıl maksadın farkına varabilmiştir.


Tam diktatörlük
Harp Oyunları bittikten sonra, M. Kemal ile diğer paşalar Ankara'ya dönerken, Karabekir Ege taraflarında kalıyor. Ankara'daki gelişmeleri gazetelerden takip eden Karabekir, günlüğünde (S. 909) şu notları da kaydediyor: "29 Şubat 1924; İzmir'deyim: Millet Meclisi'nde Osmanlı Hanedanının memleketten çıkarılması ve Hilâfetin Meclisçe intihabı (seçimi) müzakere olunduğunu gazetelerde yazıyor. "3 Mart 1924; Balıkesir'deyim: Valiye, Meclis'in Hilâfet'in (lağvı) hakkında vereceği karar tebliğ olunmuş. "Yeni Erkân–ı Harbiye Kànunu çıktı. Tam diktatörlük." Bu tarihte, Hilâfet kaldırıldığı gibi, medreseler kapatıldı ve Fevzi Paşa resmen yeni bir statü ile kurulan Genelkurmay Başkanlığına getirilmiş oldu. Karabekir Paşa, bütün bu olup bitenlerin tam bir diktatörlüğe yol açtığını ifade ediyor. .









İstiklâl değil, İstibdat Mahkemeleri




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





15 Ekim 2012, Pazartesi
Cumhuriyetin ilk yılları



İstanbul İstibdat Mahkemesi
Meclis'te, İsmet Paşanın 8 Aralık 1923 tarihli teklifiyle "İstanbul İstiklâl Mahkemesi"nin kurulmasına karar verildi. Gerekçe, yahut bahane olarak da—bir önceki bölümde değindiğimiz—Ağa Han ve Emir Ali imzasıyla yazılan bir mektubun bazı gazetelerde yayınlanması gösterildi. Meşhûr "Aliler"in denetim ve yönetiminde kurulan ve özellikle Halk Partisi zihniyetine muhalif görünen kimseleri tesbit edip yargılayan bu mahkeme, sayısız mâzlumun canına kıymakta tereddüt dahi göstermedi.





Yakın tarihin karanlık odası
Ankara merkezli olmak üzere, 8–10 kadar vilayette de şubesi bulunan bu mahkemeler, başlangıçta hainler ve kànun kaçaklarını âcilen cezalandırmak üzere faaliyet gösteriyordu. Cumhuriyetin ilânından sonra ise, bu mahkemeler, daha ziyade "devrim yasalarına" karşı çıkan, çıktığı varsayılan, hakkında şikâyet yahut ihbar bulunan, hatta tek parti zihniyetini paylaşmayan muhalif fikirli kimseleri dahi en ağır şekilde cezalandırmaya, hatta ortadan kaldırmaya yöneldi. Zamanla Meclis denetiminden çıkan ve sayısız mâsumun da kanına giren bu vahşi kuruluşu, aslında "İstibdat Mahkemeleri" şeklinde isimlendirmek daha doğru ve çok daha gerçekçi (rasyonel) bir yaklaşım tarzı olur. Zira, İstiklâl Mahkemeleri 1927'de resmî olarak kapatılmış olmasına rağmen, mâsumları idamla yargılayan ve kararları kısa sürede infaz edilen benzeri mahkemeler kurulmuş ve faaliyetleri tek parti döneminin sonuna kadar devam etmiştir. Dolayısıyla, Cumhuriyet'in ilk 27 yılını içine alan özellikle idam kararlı uygulamalar için "İstibdat Mahkemeleri" tâbirini rahatlıkla kullanabiliriz. Buna itirazı olanlardan da, evvelâ şu suâllerin cevabını isteriz:






1) 27 yıllık tek parti rejimi döneminde, idam edilen vatandaşların sayısını biliyor musunuz? Hatta, bu yekûn sayı hakkında bir tahminde dahi bulunabilir misiniz?

2) İdam edilen, yahut ağır cezalara çarptırılan vatandaşların suçu neydi? Kim hangi gerekçeyle cezalandırıldı? Bunun bir dökümünü yapmaya istekli, yahut muktedir misiniz?

3) Düşman birlikleri yurdumuzu terk ettiği ve ülkenin barışını, huzurunu tehdit edecek boyutta hiçbir faaliyet sergilenemediği halde, bugün çok komik karşılanan birtakım bahanelerle yapılan sayısız idamlar hakkındaki fikriniz nedir? Sonuç: Muhataplarımızın, birinci ve ikinci suâle cevap verebileceklerini hiç tahmin etmiyoruz. Üçüncü suâle ise, şimdiye kadar genelde hep "İdamlar iyi olmuştur" dedikleri için, ne yazık ki "ümitsiz vak'a" görünümünden kurtulabilmiş değiller. Dileriz, bir an evvel kurtulsunlar ki, yakın tarihimizi onlarla da rahatça konuşup tartışabilelim.




İstiklâl Mahkemelerinin "Ali kıran baş kesen" kararları
Yukarıda da kısaca temas edildiği gibi, ilk başlarda Millî Mücadeleye karşı gelenleri, işgalcilerle işbirliği yapanları, vatana ihanet edenleri yargılamakla görevlendirilen bu mahkemeler, daha sonra Cumhuriyet'e muhalefet edenleri ve bilhassa "ilke ve inkılâplar"a karşı gelenleri, (hatta, karşı geldiği varsayılanları da) âcilen cezalandırmaya yöneldi. Sayılamayacak kadar çok insanın canını yakan, pek çoğunu idam ettiren bu mahkemelerin meşrûluğu 90 yıldır tartışılıyor. Bir umumî kanaat henüz hasıl olmadığı için, aynı tartışmanın bir müddet daha devam edeceği anlaşılıyor.





Mahkemenin "Üç Ali"si
İstiklâl Mahkemeleri, verdiği acımasız ve ceberrut kararları yanı sıra, özellikle üç Ali'siyle de meşhûrdur. Bunlar kısaca Kel Ali, Kılıç Ali ve Necip Ali'dir. Bu heyete bir de Aydın mebusu Reşid Galip ilâve olundu. İstiklâl Mahkemelerinin kuruluş tarihi, 31 Temmuz 1922'dir. Kànun no: 29. Meclis tarafından kurulan ve icrası da yine Meclis tarafından yürütülen bu mahkeme için düzenlenen kànun metni ise, tam tamına 16 maddeden müteşekkil. Bu 16 maddelik kànun metni içinde, bilhassa Kurtuluş Savaşı esnasında asker kaçaklarını, talan ve çete faaliyetinin engellenmesi de yer alıyor. İstiklâl Mahkemeleri, aynı zamanda gezici mahkemelerdi. Ankara'da faaliyette bulunduğu gibi, İstanbul'a, İzmir'e, Diyarbakır'a, Erzurum'a da giderek faaliyetini aynen sürdürebiliyordu. Olağan üstü, hatta hukuk üstü yetkilere sahipti. Gittiği yerde, sür'atli şekilde yargılama yapan bu mahkemelerin kararları genellikle kesindi. Yani, temyizi yoktu ve kararın infazı da derhal yapılmaktaydı. Öyle ki, bazan kişiyi idam eder, sonra yargılar; bazan da ölmüş kişiyi mezarından çıkarttırıp cezalandırırdı.







1927'de kapatılan İstiklâl Mahkemelerinin özellikle son üç yılı, daha ziyade şapka ve kıyafet devrimi gibi yeni inkılâplara karşı gelen, M. Kemal'e karşı sûikast girişiminde bulunan (hayalî İzmir sûikastı gibi) ve yeni rejime muhalefet ettiği öne sürülen kişileri cezalandırmakla geçmiştir. Önemli bir diğer husus, çeşitli yerlerde kurulan ve sayısız insanı cezalandıran bu mahkemelerde görev yapan kişilerin, ekseriyetle hukuk adamı olmaması gerçeğidir. Hakikaten, bu mahkemeler için tesbit edilen kişilerde, hukuk ehliyetinden ziyade, gaddarlık ehliyeti aranmış ve atamalar da ona göre yapılmış. Hukuk tahsili yapmış kimselerin vicdan rahatlığı içinde çalışmasına, maalesef daha sonraki dönemlerde de zaman zaman müsaade edilmediği anlaşılıyor. Özellikle darbe dönemlerinde... .

Son üç yılda yapılanlar







Sınır bölgesinde hayatın rengi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





16 Ekim 2012, Salı
Geçen haftanın son üç gününü Hatay il merkezi ile ilçelerinde geçirdik.

Ayrıca, otuz yıl evvel Afganistan'dan gelip bir köye yerleştirilen Özbeklere misafir olduk. Üç gün boyunca, bu bölgedeki insanlarımızla adeta geceli–gündüzlü şekilde görüşüp konuştuk, ikili ve gruplar halinde sohbetlerde bulunduk. İskenderun ve Antakya merkezindeki kardeşlerimizle paylaştığımız saatlerin feyiz ve bereketi, kelimelerle tarif edilecek gibi değil. Vedâlaşma anından itibaren, aynı beldenin bu güzel insanlarıyla tekrar görüşüp muhabbetleşmenin hasretini, özlemini hissetmeye başladık. Aynı hizmet merkezlerine daha evvel de gitmiştik; ancak, bu defaki seyahatin sürûru bir başkaydı. Tekâmül eden bir imtizaç, vahid–i sahih kıvamında bir ittifak ve tam uhuvvetkârane bir muhabbetle kucaklaşıp kaynaştık.







Antik şehrin içler acısı durumu
Antakya'da, yine hoşça vakitler geçirdiğimiz bir grup okuyucumuzla birlikte Pazar günü öğle namazını Habib–i Neccar Camiinde kılmaya gittiğimizde, Adalet Bakanı Sadullah Ergin'in de orada olduğunu fark ettik. Sayın Ergin, protokoldeki heyetle (vali, belediye başkanı...) birlikte El Sanatları Teşhir ve Satış Merkezinin açılışını yaptı. Biz ise, bir önceki gün olduğu gibi yine çarşı–pazarı dolaştık, halkın ve esnafın durumunu yerinde görüp hissetmeye çalıştık. Sayın Bakan'ın da gezdiğimiz yerleri belediye başkanı ile birlikte gezip görmesini çok isterdim. Özellikle alış–verişin can damarı olup nüfus yoğunluğunun had safhaya çıktığı çarşıların çevre şartlarını ve hijyenik durumunu... İster inanın, ister inanmayın. Sözünü ettiğimiz yerlerde ortalığı ne yazık ki pislik götürüyor. Adım başı çöp ve kirli su birikintileri sebebiyle rahat yürüyemiyor, rahat nefes dahi alamıyorsunuz. Türkiye genelinde yüzlerce şehir merkezini gezip dolaştım, hiç mübâlağasız Antakya'nın çarşı–pazar yeri kadar berbat, bakımsız, özensiz olanını görmedim. İnanmayan gitsin görsün de, bizi tekzip edecek manzaraları yansıtsın. Temiz, nezih, bakımlı yerler elbette ki var. Ancak, bunlar ya özel mülkiyet konumundaki alanlar, ya da ibadet mahalli olan yerlerdir. Geri kalan kısm–ı ekserisi, aynen tarif ettiğimiz gibidir. Bu hâl–i pür melâl, o muhteşem Asi Nehrinin tam ortasından geçtiği, tarihî ve turistik eserleriyle dünyada ender özelliklere sahip güzelim Antakya şehrine hiç, ama hiç yakışmıyor.










İlân edilmemiş savaş hali
Gazetemizin dünkü manşet haberinin başlığı "Savaş hali zarar verir" şeklindeydi. Şu anda Türkiye ile Suriye arasında ilân edilmiş bir savaş yok ve inşaallah olmaz da. Fakat ne yazık ki, sanki ortada bir savaş hali varmış gibi ciddi zararlar yaşanmaya başladı bile... İki komşu ve kardeş ülke, birbirinin hava sahasını kullanamaz duruma geldi. Karadaki durum ise, çok daha vahim, çok daha riskli bir noktaya geldi. Gümrük kapılarında hayat emaresi yok. Karşılıklı ticaret hacmi, adeta sıfıra müncer olmuş durumda. Bu yüzden, bilhassa sınır ticaretinde çalışan nakliyeciler kan ağlıyor. Onlarla beraber, aynı koridordan ekmek yiyen tüccar ve esnafın hali de gitgide içler acısı bir manzaraya bürünüyor. Bölge genelinde yükselmeye başlayan alarm zilleri, korku ve tedirginlik katsayısını günden güne arttırıyor.










Zulme ortak olunmaz
Sınırın iki tarafında, aynı aşiretten, aynı familyadan, birbirine çok yakın durumdaki akrabalar var. Hayatını diken üstünde geçiren bu insanlar, haliyle birbiriyle haberleşiyor. Yaşanan her türlü gelişmeden birbirini haberdar ediyor. Bu kanaldan edindiğimiz bilgilerin özeti şudur: Suriye'deki Baas rejimin silâhlı güçleri, muhalif gördüğü kimseleri kadın–erkek, çocuk–yaşlı demeden katlediyor, zerre kadar vicdanları sızlamadan katliâmlarda bulunuyor. Hemen her gün tekrarladıkları zulümkârlığın İslâmiyetle ve insanlıkla bağdaşır bir yönü yok. Onların zulüm ve gaddarlıkta sınır tanımayan bu icraatını gören, duyan muhalif kesimin bazı adamları da, aynı tarz bir misillemede bulunuyorlar, dolayısıyla zulümkârlıkta yarışa tutuşmuş bir derekeye birlikte iniyorlar. (Sakın ha, taraflardan birinin zulmüne, günahına ortak olma durumuna düşmeyesiniz. Bir zulüm, bir başka zulümle, bir günah bir başka günahla izâle edilemez.)








Tehlikeli ayrışma ve yaygın söylentiler
Sınırın Suriye tarafında Müslüman Sünnilerden çok sayıda muhalif olduğu gibi, sınırın Türkiye tarafında, bilhassa Hatay bölgesinde de Beşşar Esed yanlısı Arap Şiâsından vatandaşlarımız var. Ne yazık ki, bunlar da gitgide ayrışıyorlar. Bazı mihraklar, bölgedeki gerginliği Sünnî–Şiî eksenine oturmaya çalışıyor. Hatay'daki Alevî (Şiî) vatandaşlarımız, çevredeki köy, kasaba ve şehirlerden de destek alarak, birkaç kez Beşşar Esed lehinde gösterilerde bulundular. Bu durumun, son derece tehlikeli gelişmelere gebe olduğunu bilhassa hatırlatmak isteriz. İnsanlarımız, bir hiç uğruna karşı karşıya gelerek, önü alınmaz bir kutuplaşmaya doğru gidebilir. Aman dikkat! * * * Bölgede endişe uyandıran bir başka söylenti de şudur: Suriye rejimi, Türkiye'de kan akıtan terör örgütüne yardım ediyor. Buna mukabil, Türkiye'ye sığınan muhalifler de Suriye rejimine karşı kamplarda eğitilip silâhlandırılıyor. Bu vahâmetin tümüyle bir söylentiden ibaret olmasını ve bölgede alevlendirilmek istenen ateşin bir an evvel sönüp gitmesini Cenâb–ı Hak'tan niyaz ediyoruz .












Cumhuriyet'ten sonra cumhur katledildi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





17 Ekim 2012, Çarşamba
Cumhur, lügat mânâsı itibarıyla halk, topluluk, kamu demektir. Cumhuriyet ise, halkın, yani seçmen kitlesinin kendi hür iradesiyle yöneticilerini seçebildiği idare şekli demektir.

Türkiye, 1923 yılı sonlarında Cumhuriyet sistemine geçti. Ancak, bu geçiş 1945'e kadar kâğıt üstünde kaldı; bu zaman zarfında ismin ve resmin ötesine geçilemedi. Dahası, yirmi yılı aşkın süre boyunca, mutlak istibdadın uygulandığı Cumhuriyet Türkiye'sinde, yekûnu yüz bini bulan mâsum vatandaş kitlesi öldürüldü, katledildi. Daha açık bir dille, Cumhuriyet'in ilk 15–20 yılında halka, yani cumhura yönelik dehşetli katliâmlar yapıldı. Bu durumda, sistemin adının cumhuriyet olması, uygulamanın da aynı sisteme uygun olduğu anlamına gelmez. İşte, bu yakıcı gerçeğin çarpıcı örneklerinden birkaçı...







Tevhid–i Tedrisattan Takrîr–i Sükûna
Başlıktaki tâbir ve tanımların mânâ ve mahiyetini bilmeyenler çoktur. Ama, bunları duymayan herhalde pek azdır. Zira, tâ ilk mektepten itibaren sıklıkla söz edilir "Tevhid–i Tedrisat" ile "Takrir–i Sükûn" tabirlerinden. Bu terkipli tâbirler, aynı zamanda birer kànun ismidir. Tevhid–i Tedrisat Kànunu, 3 Mart 1924'te kabul edildi. Takrir–i Sükûn Kànunu ise, tam tamına bir sene sonra aynı gün, yani 3 Mart 1925'te Meclis'in gündemine getirildi. Kànun maddesi, bir gün sonra da kabul edilerek yürürlüğe kondu. * * * Tevhid–i Tedrisat, kısaca "eğitim birliği", yani muhtevaca iki farklı eğitimin (din ile fen eğitiminin) birleştirilmesi, tevhid edilmesi anlamına gelir. Takrir–i Sükûn ise, sükûneti sağlamak, huzur ve âsayişi temin etmek demektir. Tevhid–i Tedrisatın mimarı, Vasıf Çınar'dır. (1896–1935) Bu şahıs, dönemin Millî Eğitim Bakanıdır, aynı zamanda M. Kemal tarafından kullanılmaya son derece elverişli has adamlarından biridir. Sürgün diyârı Girit doğumlu olup, isyancı Kürt Bedirhan Paşanın da torunudur. Bir başka ifadeyle "Türkçe İbadet"çi, Kemalist tarihçi Cemal Kutay'ın kuzenidir. Vasıf Beye "Çınar" soyadı, M. Kemal tarafından verilmiş. (Gariptir, 1840'lı 50'li yıllarda Osmanlı'ya isyan eden Bedirhan Paşanın torunlarından bir kısmı Kürt–Tealiye girip Kürtçü olurken, az bir kısmı da Kemalizme yanaşıp Türkçülerin safında yer almışlardır.) "Takrir–i Sükûn"un mimarı, mühendisi ve hatta müteahhidi durumundaki şahıs ise, 4 Mart 1925'ten tâ 1937'ye (12 yıl) kadar aralıksız şekilde Başbakanlık yapmış olan İsmet Paşadır. Uygulatmış olduğu bu kànunla öldürtmüş olduğu vatan evlâdının sayısı bilinemeyecek kadar çoktur. Bediüzzaman Hazretleri, bazı mektuplarında, mutlak istibdat rejiminin en şiddetli devresinin ilk on iki sene olduğundan söz ediyor.
















Katliâmcıbaşının kan dökme iştahı
3 Mart 1924'te Hilâfet lağvedilip Medreseler kapatılırken, dinî eğitim boşluğunu güya okullardaki eğitim yoluyla doldurmak maksadıyla Tevhid–i Tedrisat Kànunu çıkartıldı. Kâğıt üstünde, fen ilimleriyle birlikte okullarda din ilimlerinin de ders olarak okutulacağı ifade ediliyordu. Ancak, aradan zaman geçip sıra uygulama safhasına gelince, söz konusu kànun metninin tamamen bir aldatmadan ibaret olduğu ortaya çıktı. Demek ki, asıl maksat başkaymış. Kànun metnindeki "dinî tedrisat" ibaresi, sadece bir göz boyamadan ibaretmiş. Ne yazık ki, Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkartılan kànunların çoğu bu kabilden hep yanıltmaca, kandırmaca tabiatlıdır. Dolayısıyla, ikinci sene çıkartılan Takrir–i Sükûn Kànunu da, aynı maksat ve mantık tornasından çıkmış bir hukuk ayıbıdır. 1925 yılı başlarında patlak veren Şeyh Said Hadisesi bahane edilerek çıkartılan bu kànun, aynı zamanda bir baskının, bir dayatmanın ürünüdür. Baskı ve dayatmanın ağırlığı altında ezilen Fethi Okyar kabinesi istifa etmek zorunda kalırken, Meclis'teki şahinlerin başı durumundaki İsmet Paşaya da gün doğmuştu. 4 Mart 1925'te yeni kabineyi kuran İsmet Paşa, isyan bölgesinde huzur ve sükûneti sağlamanın yegâne yolunu bağıra çağıra ilân ediyordu: Kan dökülecek, kelleler gidecek ve devletin kahredici eliyle önce itaat, sonra da sükûnet sağlanacak. İşte, seksen beş yıldır hükmeden ve zaman zaman ortalığı kana bulayan bu anlayış, Şark bölgesinde maalesef ne itaati sağlayabildi, ne de huzur ve sükûneti. Zaman gösterdi ki, dahilde sırf kuvvet kullanılarak huzur ve âsayiş sağlanamıyor. Devletin güvenlik birimleri, eline silâh alanın, isyana kalkışanın, şiddete başvuranın elbette karşısına dikilecek ve bu işi yapanları caydırma cihetine gidecek ve gitmeli de... Ne var ki, hemen silâhı doğrultmak yerine, öncelikle isyan ve kalkışmanın sebeplerini ortadan kaldırmaya çalışmak gerekiyor. İşte, o tarihte bu yapılmadı. Hatta, tam aksi yönde gayretkeşlikler sergilendi. Meselâ, Şeyh Said'in itirazları dikkate alınmadı. Bilâkis, daha da kışkırtılmaya, tepki vermeye zorlandı. Şeyh Said, dine aykırı gelişmelere itiraz ediyordu. Gazetelerde, Hz. Peygamber (asm) hakkında hakarete varan yazılardan şiddetle muztarip idi. Aynı şekilde, hazırlık çalışması hızlandırılan şapka ve kıyafet mecburiyetinin getirilmesine muhalefet ediyordu. İşte, bu gibi hassas konularda, temkinli davranmak yerine, Şeyh Said ve taraftarları daha da ajite edildi. Adeta silâhlı kalkışmaya doğru tahrik edildi. Onunla insanî çerçevede hiçbir görüşme, konuşma yapılmadı. Ona, adeta "Sen silâha sarıl, biz de gösterelim sana gününü" denilmek istendi. Ankara'daki zeki ekâbirler, belli ki Şeyh Said ve taraftarları için tuzak hazırlamışlardı. Onları oyuna getirip tuzağa düşürmekti bütün maksatları. Esefler olsun ki, oyun başarıyla oynandı. Saf ve masum insanlar tuzağa düşürüldü. Bu arada, binlerce insan birbirinin canına kıydı. Tam anlamıyla, iç savaş çıkartıldı ve kardeş kanı akıtıldı. Şeyh Said'in hatası, onun niyet, fikir ve itikadında değil, maksadına ulaşmak için başvurduğu yöntemde idi. Zira, bir kanlı boğuşmada, masum ve mazlumların zarar göreceği âşikârdı. Kardeşin kardeşi vuracağı apaçık ortadaydı. Bu derece açık ve aleni bir durumda kan ve şiddet yolunu ihtiyar etmenin, doğru ve haklı bir tarafı yoktur ve olamaz. Zarar üstüne zarardır. Öyle ki, doksan yıldır uğraşıldığı halde, yekûn zarar hâlâ telâfi edilebilmiş değil. .




























Bir günde bin yılın rövanşı alındı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





18 Ekim 2012, Perşembe
Cumhuriyetin ilk yılları

Millî Mücadelenin ardından kurulan II. Meclis'in ilk büyük icraatı Hilâfeti kaldırmak oldu. (3 Mart 1924) Bu dinî müessese, beş asırdır Osmanlı devletinin idaresinde bulunuyordu. Osmanlı'dan sonra (1 Kasım 1922) Millet Meclisi'nin uhdesine ve manevî şahsiyetine tevdi edilen Hilâfet makamı, aynı Meclisin karakter değişikliğine uğramasıyla, yaklaşık bir buçuk yıl sonra ortadan kaldırılmış oldu. O dehşetli 3 Mart gününde, sadece Hilâfet makamı kaldırılmadı. Aynı zamanda, bin küsûr yıllık mâzisi olan müesseseler de bir kalemde silinip atıldı hayatımızdan. Öyle karanlık bir devir ki, en karanlık geceden daha koyu, daha zifiri görünüyor. Her ne ise... İşte, 3 Mart 1924'de Meclis'te kabul edilen bir dizi kànun maddesine bakıldığında, şu mühim ve müthiş icraatların yapıldığını görmekteyiz:






1) Bin üç yüz yıllık Hilâfet–i İslâmiye, lağvedilerek müessese bazında kapatılmış oldu.

2) Osmanlı Hanedanı mensuplarının bütün fertleri hudut haricine çıkartıldı. Türkiye'de yaşamaları yasaklandı.

3) Medreseler kapatıldı. Böylelikle, dinî dersler veren 1300 yıllık müessese de tarihe karışmış oldu.

4) Çıkartılan Tevhid–i Tedrisat Kânunu ile din ve fen ilminde "eğitim birliği"ne karar verildi. Bu kararın fen ve felsefe kısmına uygulanma serbestliği getirilirken, din dersleri ise, okullarda ancak 1949'dan sonra verilmeye başlandı.

5) Şer'iye, Evkaf ve Erkân–ı Harp müesseseleri kapatıldı. Bunların yerine Diyanet Başkanlığı, Vakıflar İdaresi ve Genelkurmay Başkanlığı kuruldu.

Faturanın büyüğü Osmanlıya

Bütün bu icraatların arasında insanlık dışı öyle bir muameleye imza atıldı ki, bunun mahiyetini düşündükçe, insanın vicdanı sızlamakla kalmıyor, insan insanlığından utanır bir hale geliyor. O da şudur: Saltanat kaldırılırken, Osmanlı Hanedanına mensup kimselere pek dokunulmamıştı. Hilâfetin kaldırılması esnasında ise, bu müstesna hanedanın bütün efradına karşı yüz kızartacak cinsten dehşetli bir cinayet irtikâp edildi. Kundaktaki bebeklerine varıncaya kadar, Osmanlı neslinden gelen 600 civarındaki nüfusun sınır dışı edilmesi, yine aynı tarihte alınan Meclis kararları içinde yer aldı. (1924 yılına ait Zabıt Ceridesi, 7. Cilt, s. 69) Ne yazık ki, bu karar derhal tatbik sahasına konuldu. Altı asır müddetle bu vatana ve millete hâlisane hizmet etmiş olan bir hanedan, en çirkin, en vahşî bir sûrette yerinden yurdundan edilerek, perişaniyet içinde sefâlete, hatta zillet içinde ölüme doğru sevk ediliyordu. Bu nasıl bir nankörlüktür, anlamak mümkün değil. Bu bed muamele, Hilâfetin kaldırılması kararıyla bağlantılı olarak düşünüldüğünde, o mânâ ve makama hizmet eden Osmanlı'dan âdeta merhametsizce bir intikam alınmak istendiği kanaatini doğuruyor. Son olarak şunu söylemek mümkün: Cumhuriyet'in mutlak istibdat şeklinde tatbik edildiği 3 Mart 1924 Türkiye'sinde, ancak 300 yılda yapılabilecek bir siyasî icraat, bir tek günde tatbik ve tahakkuk ettirildi. ............................... (Haşiye: Bu noktada, "O dehşetli şahsın bir günü bir senedir" meâlindeki rivâyetle bağlantı kurmak mümkün.)












Muasır şahıslar


Rusya ve Türkiye'de çağdaş "üç büyükler"


Rusya'daki Bolşevik İhtilâlin (Ekim 1917) öncülerinden olan Viladimir Lenin, 21 Ocak 1924'te 53 yaşında iken öldü. Onun yerine komünist arkadaşı J. Stalin geçti. Stalin, kendine rakip olarak gördüğü aynı komünist komitesi üyesi Leon Troçki'yi Rusya'dan uzaklaştırarak, iktidarını sağlama almaya çalıştı. Sürgün hayatının bir kısmını İstanbul Büyükada'da geçiren Troçki, daha sonra sığındığı Meksika'da öldü. Yaklaşık otuz yıl müddetle Sovyet Rusya'sını demir yumrukla yöneten Stalin'in ölüm tarihi ise, 5 Mart 1953.







1923–24 yılları
Komünist Rusya'nın üç büyük lider tarafından yönetildiği 1923–24'lü yıllarda, Kemalist Türkiye'nin başında da üç kişilik güçlü bir lider kadrosu (M. Kemal, İsmet ve Fevzi Paşalar) vardı. Birbiriyle büyük benzerlik arz eden bu tablo, tarihin ender rastlantılarından birini teşkil ediyordu. Gariptir ki, her iki ülkenin liderleri de, bulundukları coğrafyada aynı dünya görüşünü paylaşmak ve aynı cereyana hizmet etmekle birlikte, kendi aralarında gizli bir rekabet vaziyetini takınmışlardır. Rekabet hali su yüzüne çıkınca da, çatışma kaçınılmaz olmuştur. Lenin, ölmeden önce Stalin'e dikkat çekmiş ve onun frenlenmesini istemişti. Stalin ise, Troçki'yi son derece tehlikeli bularak, onu hudut haricine çıkmaya mecbur etti. Türkiye'deki durumun da bununla ciddî benzerlikleri var. M. Kemal, ömrünün son yıllarında İsmet Paşayı dışlamış, yerine Celal Bayar'ı getirtmişti. İsmet Paşa ise, ellerine dizginleri tam olarak geçirdikten hemen sonra, önce Bayar'ı, ardından da Fevzi Paşayı harcamıştır. Rusya'daki komünist liderler, ülkenin geneline hâkim durumdaki Hıristiyanlık diniyle mücadele edip, sosyal hayatı dinî değerlerden tecrit etmeye çalışmışlardır. Kemalist Türkiye'sinin liderleri ise, doğrudan İslâm dinini hayatın her alanından soyutlamaya gayret etmişlerdir. .














Fikriye Hanımdan Latife Hanıma (1)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





19 Ekim 2012, Cuma
Cumhuriyetin ilk yılları

Mustafa Kemal'in hayatına giren kadınların "hayat ve hatırât"ı, kalın bir sır perdesiyle örtülüdür. Bu örtü, şimdiye kadar bir türlü kaldırılmadı, yahut kaldırılamadı. Bundan sonrası için de, durum meçhûl. Çünkü, karşımızda duvar gibi duran meşhûr 5816 sayılı "koruma kànunu" var. Hiç kimse, dünyada eşi benzeri bulunmayan ve cezası paraya çevrilmeyen bu istisnaî kànun maddesinin hışmına uğramak istemiyor. Hatta, konu hakkında söz ve kelâm serdetmeye ehil olanlar bile, mecburen "yasaklı saha"nın kenar çizgisinde dolaşarak, ancak bir takım bilgiler arz edebiliyor. Hani, büsbütün haksız da sayılmazlar. Zira, söz konusu kànun maddesinin tatbikinden dolayı canı yanmış, ağır cezalara mâruz kalmış pek çok insan var. Dolayısıyla, ihtiyatlı gitmek, tedbiri elden bırakmamak lâzım. Hani, kahramanlık yapmak ayrı, taslamak ayrıdır. Kahramanlık yapmak için de, mutlaka "Evet, bu yapılana değmeli" diye inanarak yola çıkmalı. Her ne ise...










İki önemli kadın
Mustafa Kemal'in hayatına giren iki önemli kadından Latife Hanımı hemen herkes az–çok biliyor, tanıyor. Hayatı hakkında örtülü–perdeli bilgilere sahip olunsa bile, insanlarımız hiç olmazsa isminden haberdar. Ancak, önemli diğer kadın olan Fikriye Hanım hakkında ise, insanımızın yarıdan fazlası yeterli bilgiye sahip olmadığı gibi, çoğu kimse bu hanımın ismini dahi duymamış; dolayısıyla bilmiyor, tanımıyor. Oysa, onun da bilinmesi ve tanınması lâzım. Zira, M. Kemal'in hayatında Fikriye Hanımın da pek önemli bir yeri var. Ayrıca, bu mesele zaman zaman gündeme gelerek aktüel bir konu olarak da karşımıza çıkıyor. Meselâ, Fikriye Hanıma ait özel eşyalar, onun hayattaki tek yakını ve aynı zamanda yeğeni olan Hayri Özdinçer tarafından 2001 yılı Kasım ayı başlarında TCDD'ye bağışlandı. Bağışlanan bu eşyaları teslim alan şahıs ise, on bir yıldır Ulaştırma Bakanlığı makamında bulunan Binali Yıldırım'ın bizzat kendisi. İçinde Fikriye Hanımın yatak örtüsü, kırlenti, fotoğrafları ve M. Kemal'in hediye ettiği tepsisi de bulunan bu eşyaların devir–teslimi için ayrıca bir tören düzenlendi. Törende hem Bakan Yıldırım, hem de yeğen Özdinçer birer konuşma yaptı. Bu aktüel bilgilerden sonra, şimdi de Fikriye Hanımı kısaca tanımaya çalışalım...









Bir garip hayat hikâyesi
Fikriye Hanım, tahminen 1887 yılında Selanik'te doğdu. Zübeyde Hanımın Ali Rıza'dan sonraki eşi Galip Beyin (Atatürk'ün üvey babası) yeğeni, yani kardeşinin kızıdır. Fikriye Hanım, genç yaşta bir Mısırlı ile evlendi; fakat, bu evliliği yürütemeyerek tekrar ailesinin yanına döndü. 1923 yılına kadar Çankaya Köşkünde Mustafa Kemal'in yanında kaldı, ev işlerinde yardımlarda bulundu. Bu arada ciğerlerinden rahatsızlandı. Münih'e gitti. Mustafa Kemal'in Latife Hanımla evliliğini öğrenince Türkiye'ye geri döndü. Birkaç gün Çankaya Köşkü'nde misafir edildi. Ama o İstanbul'a yerleşmeye karar verdi; gidecekti. 1924'te Ankara'dan ayrılmadan önce, son kez Mustafa Kemal'le görüşmek üzere Çankaya Köşkü'ne gitti. Fakat başyaver (Salih Bozok?), bu görüşmeye mâni oldu. Bundan sonraki rivâyetler muhtelif ve karanlıktır. Açıklanan "resmî görüş"e göre, Köşk'teki görüşmenin engellenmesini kendine yediremediği için, Fikriye Hanım tabancayla intihar etmiştir. (31 Mayıs 1924) Aksi görüşe göre de, gizli bir tertiple vurularak katledilmiştir. Hakikat ise, meçhûl ve perdelidir; tıpkı Latife Hanımın "hayat ve hatırât"ı üzerindeki meçhûliyet perdesi gibi... Hâsılı, bugüne kadar hiç kimse bu iki hanımın hayat hikâyesini sonuna kadar araştıramamış ve yazamamıştır. Bugün için de değişen fazla bir şey yok. İlerisi için durum nedir ve ne tür bir gelişme olur, şimdilik bilemiyoruz. * * * Konu uzmanı olarak kabul edilen Can Dündar, beş yıl önceki bir yazısında, M. Kemal'in Fikriye Hanım ile "alaturka", Latife Hanımla da "alafranga" usûlü evlilik yaptığını belirtiyor. () * * * Ne şekilde öldüğü ve nerede gömüldüğü meçhûl olan Fikriye Hanımın mezar yeri, araştırmacı Eriş Ülger'e göre "Fikriye'nin mezarı Köşk'e çıkarken sol tarafta, bugünkü Kuğulu Park civarında, küçük bir mezarlıkta"dır. (Sabah, 2006/07/18) Ülger'e göre, Fikriye Hanımı M. Kemal'in emriyle oraya defneden kişi, yaver Salih Bozok'tur. Ülger, bu bilgiyi aynı zamanda arkadaşı da olan yaverin oğlu Cemil Bozok'tan aldığını söylüyor. * * * Ankara, o tarihlerde "meçhûl ölümler"in merkezi gibidir. Tıpkı, Ali Şükrü Beyin, Deli Halit Paşanın katli hadisesi gibi. Öyle ki, 1923'te Ankara'da bulunan Üstad Bediüzzaman bile, birkaç kez öldürülmek istenmiş; ancak, bunda muvaffak olunamamış. Bütün bu olayların arka planını sonuna kadar tâkip etmeye, henüz şartlar ve imkânlar müsait görünmüyor.










www.candundar.com.tr








Yeğen Özdinçer'in sözleri
3 Kasım günü Ankara Garı'nda düzenlenen eşya teslim töreninde bulunan Fikriye Hanımın yeğeni Hayri Özdinçer, gazetecilerin ısrarlı soruları üzerine şu kısa cevapları verme gereğini duyar: "Bizde Fikriye Hanıma ait bazı hikâyeler ve hatıralar var. Ancak, bunlar şu anda açıklanacak şeyler değil. Hakkında bilinmeyen şeylerden biri, halamın gömüldüğü yer; diğeri ise otopsidir. Bunlar, hiç kimseye açıklanmamıştır. Halama ait eşyalar babama verilmemiştir. İntihar edip etmediği hususunda ise, hiçbir şey söyleyemem." (NBC, Güncel haber) .




Fikriye Hanımdan Latife Hanıma (2)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





20 Ekim 2012, Cumartesi
Cumhuriyetin ilk yılları



Bir kadının kararan dünyası
Yaklaşık iki buçuk yıldır evli olan Latife Hanım ile M. Kemal, aralarında geçen mahiyeti meçhûl tartışmalar sebebiyle 1925 yılı Temmuz'unda ayrılmanın eşiğine geldiler. Onları daha evvelki boşanma niyet ve teşebbüslerinden vazgeçiren başyaver Salih Bozok da, yaşanan son sıkıntıyı aşamayacağını anlayarak sessiz ve hareketsiz kaldı. Neticede, iki buçuk yıllık evlilik hayatları sona erdi ve Latife Hanım baba ocağı olan İzmir'e gönderildi. Resmî boşanma haberi ise, 5 Ağustos 1925'te radyodan bir "hükümet bildirisi" olarak yayınlandı. Böylelikle, Latife Hanım için–kendi tâbiriyle–karanlık ve yoksuzluklar içinde geçecek çileli yeni bir hayat devresi başlamış oldu. Sır perdesiyle hâlâ örtülü vaziyette tutulan bu çileli hayat, tam 50 sene sürdü.





"Şerefli karanlık"
Latife Hanım, yalnızlık yıllarında başyaver Salih Bozok'a yazdığı bir mektupta ("Bozok Anlatıyor", Doğan K. 2001) yaşadığı hayatı şu sözlerle özetliyor: "Karanlık, şerefli bir karanlık..." Yine, Cumhurbaşkanı İsmet Paşanın eşi Mevhibe Hanıma 22 Ekim 1947'de İstanbul'dan yazdığı bir mektubu var ki, buradaki ifadeleri onun nasıl bir hayatı yaşamaya mecbur bırakıldığını yansıtıyor. İşte, kendisine Amerika'dan mektup yazan Ömer İnönü'nün doğum günlerini hatırlamakla başlayan hasret ve sitem yüklü ifadeleri: "Pek muhterem hanımefendi, canım kardeşim Mevhibe. Oğlunuz Ömer'in mini mini kundaklı hali ve benim onu kalbime bastırırken içimde ilk defa uyanan (altını çizmiş) annelik ihtiyacı hatıramda canlandı. Onlar neşe ve ümit dolu (1923–24) günlerdi. Kısa bir zaman içinde bütün emellerim, ihtiyaçlarım hatta insanlık ve vatandaşlık haklarım birer birer sararıp solarak sonbahar yaprakları gibi yerlere saçıldı. Hiç kimsenin anlamadığı nice yoksuzluklarla boğuştuğum bu acı günleri düşündüm. Ve bu müddet zarfında sizin samimi şefkat ve alakanızın benim biricik desteğim olduğunu bir kere daha hissettim. Gayr–i ihtiyari gözlerim yaşardı. Beni daima olduğum gibi gören ve anlayan güzel kardeşim. Allah sizden razı olsun." ()


www.candundar.com.tr


Latife Hanımın sır vasiyeti
İzmirli bir ailenin kızı olan Uşşakizade Latife Hanım, 12 Temmuz 1975'te İstanbul'da vefat etti. Latife Hanımın evliliği ve boşanma hadisesi gibi, yalnızlık ve gözetim altında geçen son elli yıllık hayatı da nice sırlarla örülü şekilde geçti. Onun, vefatından önce yazdığı ve noterlikçe kayıt altına almış olduğu vasiyetine bile maalesef uyulmadı. Vasiyetinde, öldükten bir müddet sonra, deste deste bilgi, belge ve hatıra notlarını içine alan özel arşivinin açılmasını istiyordu. Ancak, onun bu vasiyeti yerine getirilmedi. Halen Türk Tarih Kurumunun elinde bulunan bu özel arşivin içinde nelerin yer aldığı ve niçin açılmak istenmediği de, maalesef bilinemiyor. Oysa, M. Kemal'in hayatı ve hatıraları ile ilgili ne varsa resmî şahıs ve kurumlarca seve seve açıklanıyordu. Latife Hanımın notları ise, çarpıcı bir istisna teşkil etti. Tabiî, bu da merakları iyiden iyiye kamçılamış oldu. Şimdi hemen herkes "Latife Hanım, acaba neler yazmış ve bizim bilmediğimiz ne gibi olaylara tanık olmuş diye" merak edip duruyor. * * * Latife Hanımın ölümüyle birlikte, yakın geçmişe tanıklık eden birçok bilgi, belge ve hatıra notları da, böylelikle tarihe gömülmüş oldu. Bunlar, ileriki dönemlerde yeniden gün ışığına çıkar mı, çıkartılır mı bilinmez. Ancak, bilinen acı bir gerçek şu ki: Latife Hanımın vasiyeti, bile bile ve göz göre göre yerine getirilmedi, bir bakıma vasiyeti çiğnenmiş oldu. Elinde kasalar dolusu bilgi, belge ve hatıra notları bulunan Latife Hanımın vasiyeti "Bana ait arşiv bilgileri, ölümümden 25 yıl sonra açıklansın" şeklindeydi. Ama ne yazık ki, bu vasiyete uyulmadığı gibi, çok basit birtakım gerekçelerle, TTK tarafından "Konunun kapandığı ve Latife Hanıma ait arşivin hiç açılmayacağı" yönünde açıklama yapıldı. Söz konusu arşivin açılmasını istemeyenler, "en Atatürkçü" diye geçinen kişi ve çevreler oldu. Halbuki, M. Kemal'i şu dâr–ı dünyada en iyi ve en yakından tanıyacak bir kimse varsa, o da ilk ve son resmî nikâhlı eşi Latife Hanımdır. Siz şu tuhaflığa bakın ki, M. Kemal'e ait en ufak bir hatıranın, en basit bir eşyanın, en dolaylı bir bilgi kırıntısının dahi peşine düşen ve bunları en çarpıcı şekilde ilân eden bu kimseler, Latife Hanıma ait arşivin açılmasını zinhar istemiyor, buna şiddetle, hatta hiddetle karşı geliyor. Acaba neden? Niçin çekiniyorlar? Siz bu meselenin püf noktalarını düşünedurun, biz Latife Hanımla ilgili diğer bazı konuları satır başlarıyla sıralamaya çalışalım.
















* Latife Hanım, 1898 İzmir doğumludur. Uşşakizadelerdendir.

* M. Kemal ile tanışmaları Eylül 1922'de İzmir'de gerçekleşir: M. Kemal, 20 gün kadar süreyle Uşaklıgil'in köşkünde misafir edilir.

* Evlilik tarihi, bu tarihten beş ay kadar sonradır: 29 Ocak 1923.

* M. Kemal'in annesi Zübeyde Hanımın ölüm tarihi ise, aynı yılın 14 Ocak günüdür. Buna göre, düğün tarihi Zübeyde Hanımın ölümünden iki hafta sonra olmuş demektir.

* Nikâh esnasında, en üst rütbeli paşalar da hazır bulunur: Fevzi Çakmak ile Kâzım Karabekir Paşalar Mustafa Kemal'in, Abdülhalik Renda ile Salih Bozok ise Latife Hanımın nikâh şahitleri olur.

* İki buçuk yıl kadar sürer bu evlilik dönemi, 5 Ağustos 1925 günü son bulur. Hükümet tarafından boşandıklarına dair hazırlanan bir bildiri, radyodan da ilân edilir.

* Ankara'dan ayrılan Latife Hanım, önce İzmir ardından da İstanbul'a gidip yerleşir.

* Latife Hanım, ölüm tarihi olan 1975'e kadar evinde adeta mahsur kalır. Rahatça dışarı çıkıp gezmez, gezemez. Sözlü veya yazılı hiçbir açıklamada bulunmaz, bulunamaz. Derleyip topladığı bilgileri, belgeleri de açıklamaz, yayınlamaz veya yayınlayamaz; bunların açıklanmasını ölümünden 25 yıl sonrası için vasiyet eder. Ancak, vasiyeti yerine getirilmez. Bu durum, böylesine mühim şahsiyetler için, belki de dünyada bir ilktir.



* Latife Hanımın mezarı, İstanbul Edirnekapı Şehitliği'ndeki aile mezarlığında bulunuyor. .




Kuvvet kànunda olmalıydı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





22 Ekim 2012, Pazartesi
Cumhuriyetin ilk yılları
Ankara müftüsü Börekçizade M. Rifat, 1924 yılı Nisan ayı başlarında yeni kurulan Diyanet İşleri Başkanlığına getirildi. Osmanlı'da mevcut bulunan Hilâfet, Meşihat, Şer'iye ve Evkâf Vekâleti gibi dinî mânâ ve mahiyet taşıyan bütün müesseselerin kapatılmasından sonra, bu boşluğun bir şekilde doldurulması maksadıyla Ankara'da Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu. Diyanet makamı, 3 Mart 1924'te Bakanlık seviyesinden "Daire Başkanlığı" seviyesine indirgendi. O günlerin Ankara'sında bu yeni yapılanmanın başına getirilmek üzere uygun bir adam arandı. M. Kemal, en uygun adamın Rifat Börekçi olduğuna kanaat getirdi ve bir süre sonra da ataması yapıldı. 17 yıl müddetle Diyanet İşleri Başkanlığını yürüten Börekçi, şapka fetvası dahil, önüne getirilen din ve diyanetle bağlantılı bütün inkılâp hareketini tasvip ile tasdik etti. Börekçi, ilk başlarda "şapka fetvası"nı vermekte biraz çekingen davranıp tereddüt göstermişti. Ancak, namlunun ucunu görünce, derhal fetvayı imzalamış ve bütün bir milletin başına şapkanın geçirilmesinde, dinî yönden en ağır sorumluluğu üstlenmek zorunda kalmıştı. Bu desteğin mükâfatı olarak, Börekçizade, hayatının sonuna kadar (5 Mart 1941?) bu makamda kaldı. Ne garip bir tecellidir ki, Börekçi'nin sekeratı ve ölümü, tam da Hilâfetin kaldırıldığı, dinî tedrisatın yasaklandığı ve medreselerin kapatıldığı günlerin (3–5 Mart 1924) yıldönümüne rastladı.


"Kuvvet kànunda" olamadı
Büyük Millet Meclisi'nde 20 Nisan 1924'te kabul edilen "1924 Anayasası", yakın tarihimizin en uzun ömürlü anayasası olarak bilinir. Zaman içinde bazı maddeleri üzerinde önemli değişiklikler yapılmakla birlikte, bu anayasa esas itibariyle 1960 yılı darbesine kadar yürürlükte kaldı. 24 Anayasasının en dikkat çeken özellikleri arasında yer alan şu iki hususu bilhassa nazara vermekte fayda var:



Birincisi: Anayasanın 2. Maddesinde yer alan "Türkiye Devletinin dini din–i İslâmdır" ibaresi bilâhare (1928) çıkartılarak, resmî devletin din hanesi boş bırakıldı. Bir mânâda devlet "dinsiz" hale getirilmiş oldu. 1937'de aynı madde üzerinde yapılan bir köklü değişiklik ile, CHP'nin "altı ok"unu temsil eden "cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, lâiklik ve inkılâpçılık" prensipleri, anayasaya konuldu. Bu altı ilke, yıllar yılı adeta imânın altı şartı gibi millete lanse ve empoze edilmeye çalışıldı.



İkincisi: 24 Anayasasında, "Kuvvet kànunda olmalı" prensibi adeta iğdiş edilerek, kuvvetin kaynağı Millet Meclisine tevdi edildi. Yine 2. Maddeye derc edilen şu ibareler, asıl maksadın ne olduğunu bütün açıklığıyla ortaya koymakta: "İcra kudreti ve teşrî (kànun) salâhiyeti milletin yegâne mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecellî ve temerküz eder." Böylelikle, Meclis'teki sayı üstünlüğü kimin eline geçerse, ülkede o hükmedecek ve millet iradesi üzerinde istediği gibi tasarruf sahibi olabilecek demektir. Buna göre, bir adım öteye gidip farklı partilere de hayat hakkı tanımadın mı, artık kral sensin, hakim sensin, yegâne söz sahibi sensin. Nitekim, o tarihten sonraki 27 yıllık totaliter rejim ülkeye hakim olmuş ve herhangi bir muhalefet hareketine zerrece müsamaha gösterilmemiş. Bu durum da gösteriyor ki, 24 Anayasasına göre, kuvvet kànunda değil, doğrudan şahıslar ve şahısların hegemonyası altındaki tek parti despotizminin elinde olmuştur. * * * 1924 Anayasasını hazırlayan parlamentoda, daha ziyade tek ses ve tek parti zihniyeti hakim durumdaydı. Muhalifler sindirilmiş, susturulmuş ve hatta bazıları sûikast sonucu öldürülmüştü. Ali Şükrü Bey cinayeti misâlinde olduğu gibi... 1924 Anayasası, zamanla değikliğe uğradı. 37 yıllık süre içinde bazı çıkarmalar ve daha çok ilaveler yapıldı. 1961'de büyük çapta değiştirildi ve yeni bir anayasa hazırlandı.











Mukayeseli anayasa
1921 ve 1924 Anayasasının asıl ismi "Teşkilât–ı Esasiye Kànunu" idi. Bu anayasaların "ahkâm–ı esasiye" denilen esas hükümlerini mukayeseli olarak şu şekilde takdim etmek mümkün:


Madde 1: (İlk hali) Hâkimiyet bilâ kayd ü şart milletindir. İdare usûlü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır. (1924 değişikliği) Türkiye Devletinin şekl–i hükûmeti, Cumhuriyettir.

Madde 2: (İlk hali) Türkiye Devletinin dini, Din–i İslâmdır. Resmî lisânı Türkçedir. (1924'te, bu kısım kaldırıldı. Yeni madde şöyle oldu:) İcra kudreti ve teşri (kànun) salâhiyeti milletin yegâne ve mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecellî ve temerküz eder.

Madde 9: BMM Heyet–i Umumiyesi tarafından intihap olunan (seçilen) reis, bir seçim devresi zarfında BMM Reisidir. İcra Vekilleri Heyeti, içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. Ancak, BMM Reisi Vekiller Heyetinin (Bakanlar Kurulunun) de reis–i tabiisidir.

Madde 10: (İlk hali) Türkiye coğrafî vaziyet ve iktisadî münasebet nokta–i nazaran vilâyetlere; vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder. (1924 değişikliği) Türkiye Reisicumhuru, TBMM Heyet–i Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir seçim devresi için intihap olunur. Vazife–i riyaset (başkanlık vazifesi) yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar intihap olunmak (seçilmek) caizdir.




Şapka fetvâsı veren

İlk Diyanet İşleri Başkanı: Börekçizâde










.






Kahraman Kürt Köyü




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





24 Ekim 2012, Çarşamba
Kahramanlık destanı yazan bu köyün ismi Bulakbaşı. Iğdır'ın Karakoyunlu ilçesine bağlı olup Ağrı Dağının eteğinde yer alır.
Köyün il merkezine olan mesafesi, yaklaşık 24 km'dir. Nüfusu ise, iki bin civarında. Yüce Ağrı Dağının zirvesinde eriyen karların teşkil ettiği coşkun sular, bu köyün geniş ve bereketli arazisine doğru çağlayanlar halinde akıp gider. Bu temiz ve berrak sular, geçimi tarım ve hayvancılık üzerinde olan Bulakbaşı Köyü için ab–ı hayattır. Birinci Dünya Harbi esnasında bir müddet Rus işgaline uğrayan bu köyün ahalisi külliyen Müslüman olup Kürt menşelidir. * * * Bulakbaşı Köyünün bugünlerde yeniden gündeme gelmesi, geçen hafta orada yaşanan bir terör vak'ası sebebiyledir. Kahraman köylülerin canlarını siper ederek teröristlerin kaçırdığı öğretmenlerine sahip çıkması, akıl ve vicdan sahibi herkesin takdirini celp etti. Çeşitli kaynaklardan gelen bilgilere göre, 400 civarında öğrencisi bulunan Bulakbaşı İlköğretim Okulunda 19 öğretmen görev yapıyor. Geçen hafta gün ortasında okula baskın düzenleyen silâhlı teröristler "Kürt kökenli öğretmenler burada kalsın, Türk kökenli öğretmenler bizimle gelecek" diyerek altı öğretmeni zorla alıp götürüyorlar. Bu duruma ziyadesiyle üzülen öğrenciler ile köy halkı, o "Türk kökenli öğretmenler"ini bırakmak, onları teröristlerin insafına terk etmek istemiyor. Ve, bunu istemedikleri için de, bütün köy halkı öğretmenlerini kaçıran teröristlerin peşini bırakmayarak, dağ yolunda onlar da peşlerinden yürümeye devam ediyorlar. Köy halkının tamamını karşılarında gören teröristler ise, daha fazla risk almayarak bir saat kadar sonra öğretmenlerin tamamını serbest bırakıyorlar. Kaçırıldıkları yerden tekrar köye ve gözü yaşlı öğrencilerinin yanına dönen öğretmenler, hizmetlerine aynen devam ediyorlar. * * * Bulakbaşı Köyünde geçen hafta yaşanan bu hadiseler, ülke genelinde büyük bir heyecan uyandırdı. Aynı zamanda, insanlarımızı derinden derine düşünmeye sevk etti. Bilhassa, doğudaki Kürtlere fenâ nazarla bakanların üzerinde şok etkisi meydana getirerek, onları insaf çizgisine doğru çekmeyi netice verdi. Şu anda ise, köyde bir derece sessizlik, suskunluk ve bir o kadar da tedirginlik var. Zira, terör örgütünün yaşananları kabullenmesi, köylülerin kahramanane davranışını hazmetmesi kolay görünmüyor. Dolayısıyla, bundan sonrasının nasıl olacağını kimse bilmiyor. Bilinen bir husus varsa, o da hakiki Kürtlerin teröre arka çıkmadığı ve canlarını tehlikeye atarak öğretmenlerine hakkıyla sahip çıktığı gerçeğidir. Demek ki, o öğretmenler de kendilerini halka sevdirmiş ve köylülerle tam kaynaşmayı başarmışlar. Bilhassa şarkta hizmet veren memurlar böyle olurlarsa, hiç şüphe edilmesin ki Kürtler de onlara sahip çıkarlar ve bu sûretle terörün bitmesine, hiç olmazsa zayıflamasına ciddî katkıda bulunurlar. Devlet ve hükümet, bu köyü yalnız ve korumasız bırakmamalı; dahası, türlü hizmetler götürerek ödüllendirmeli. Zaten, köyün yıllardır sürüncemede bekletilen bir dizi talepleri ve bir türlü karşılanamayan temel bazı ihtiyaçları da var. Elhasıl: Ülke geneline yayılan terör hareketlerinin zaafa uğraması ve bitme aşamasına gelmesi, öncelikle Kürt kökenli vatandaşların buna karşı durması ve bu tür hareketlere prim vermemesi, fevkalâde büyük bir ehemmiyeti haizdir. Allah'tan dileğimiz, kahramanlar yatağı Bulakbaşı benzeri köylerin adedinin giderek artmasıdır.



























Rikkatli bir hikâye İçimi sızlattın sen çocuk

İzahı kısa, tesiri büyük yaşanmış aktüel bir hikâye. Ayvalık'ta misafir edildiği evde, kendisi için serilen temiz yatağa kıyamayıp yerde yatan Siirtli bir çocuğun hikâyesi. Vaktiyle benzer halleri yaşadığımız için, hayalen ben de çocukluk yıllarına gittim ve kendimi o Siirtli çocuğun yerine koyarak hüzünlendikçe hüzünlendim. * * * Hikâyenin özü ve özeti şudur:




Ayvalık Zeytin Hasat Günlerinin bu yıl sekizincisi düzenlendi. Bu yılki programın sürprizi ise, gurbetle ve uzak diyârdaki zeytin ağaçları ile ilk defa yakından tanışan, dahası ilk defa uçak yolculuğu yapan Siirtli köylü çocuklar oldu. Sponsorluğunu Beymen grubunun yaptığı program için, geçen hafta Siirt'e bağlı Eruh ve Pervari'deki ilköğretim okulu öğrencilerinden 20 kız, 20 erkek toplam kırk çocuk Balıkesir'in Ayvalık ilçesine getirtildi. Bu çocuklar, yaşıtları olan Ayvalık'taki 15 Eylül İlköğretim Okulu öğrencileri tarafından evlerine misafir edildiler. Bu çok güzel bir manzara ve bir o kadar da duygulandırıcı bir insanî yaklaşım tarzı. Ayvalık'taki okul Müdiresi Nihal Hanımın (aynı zamanda Kaymakamın hanımı) Siirtli çocuklarla ilgili olarak anlattığı şu kısacık hadise, duyan okuyan herkes gibi doğrusu bizim de içimizi sızlattı: "O çocuklardan biri, Ayvalıklı bir ailenin akşam kendisi için hazırladığı yatağa kıyamadığı için, tutup yerde yatmak istemiş." Bu durumu öğrendiğim anda, gayr–i ihtiyarî olarak boğazımın düğümlendiğini hissettim. .









Kürtlerin fıtrî halleri




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





25 Ekim 2012, Perşembe
Dünkü yazıda da (Bulakbaşı Köyünden) bir tablosunu yansıttığımız Kürtlerin fıtrî hallerinde harikulâde bir şecaat vardır; aynı şekilde misafirperverlik, kalbîlik, hasbîlik vardır. İşte, bu fıtrî hallerinin bir başka misâli de yine aynı hafta içinde Şırnak'ın Silopi ilçesinde yaşandı.

Irak üzerinden karayoluyla Hicaz'a gitmek isteyen hacı adayları, sınır kapısının bulunduğu Silopi'ye geliyorlar. Türkiye'nin dört bir yanından Silopi'ye gelen hacı adayları, Irak tarafında yaşanan vize sıkıntısı sebebiyle bir müddet burada konaklamak mecburiyetinde kalıyor. İşte, son derece sevindirici, memnuniyet verici manzara tam da burada yaşanıyor. Hacıların sıkıntılı vaziyetine şahit olan Silopili vatandaşlar, hacı adaylarına hizmet için adeta seferber oluyorlar. Onları takdire şayan bir misafirperverlik ruhuyla evlerine misafir ediyorlar. Kemâl–i hürmet ile ağırlayıp uğurluyorlar. Bu zaman zarfında, cidden göz yaşartıcı sahneler yaşanıyor. Türkiye'nin uzak diyârlarından gelen hacı adayları, gördükleri ve yaşadıkları karşısında şunları dillendiriyor: "Bugüne kadar Şırnak'ı çok yanlış tanımışız. Silopi'ye kadar çok çekinerek geldik. Burada nasıl karşılanırız, ne duruma düşeriz bilmiyorduk. 'Yolumuz kesilir mi? Terör olayı yaşar mıyız?' diye tereddüt etmiştik. Buradaki Kürt kardeşlerimiz bizi cidden utandırdılar, mahçup ettiler. Allah onlardan razı olsun. Evlerini bizlere açtılar; bizi kahvaltıya ve yemeğe çağırdılar. Gördüğümüz ilgiden ziyadesiyle memnunuz." Evet, işte Müslüman Kürtler aynen böyledir. Tamamıyla fıtrî hallerini yaşamış ve yansıtmışlar.









PKK, fıtrî hali zehirliyor
Dışarıdan ve uzaktan bakıldığında, terör örgütünün karakteristik yapısıyla Kürt halkının fıtrî hali bazan tam tefrik edilemiyor, zaman zaman da birbirine karıştırılıyor. Evet, Kürtlerin sözde hak ve menfaatleri için faaliyette bulunduğunu lanse eden terör örgütü, hakikatte Kürtlerin fıtrîliğini bozmaya, dejenere etmeye çalışıyor. Bütün İslâm tarihi şahittir ki, Kürtlerde kızlar ve kadınlar, nâmahrem erkeklerle içiçe yaşamamışlar, silâh kuşanıp birlikte dağa çıkmamışlar, mağaralarda aylarca, yıllarca birlikte barınmamışlar. Dahası, kadınlar erkeklerin önüne geçmemişler, onlara liderlik taslama cihetine gitmemişlerdir. Oysa, terör örgütü ve uzantısı durumundaki siyasî yapıya baktığınızda, kadınlarla genç kızların fazlasıyla ön plâna çıkarıldığını görürsünüz: Dindarların ve sosyalistlerin de ilâve edildiği partinin şimdiki tablosunda üçte bir oranında kadın var; daha evvelki "homojen tablo"da ise vekillerin yarısını kadınlar teşkil ediyordu. Genellikle, "eşbaşkan"lardan biri illa da kadın oluyor. İşte, bu tablo Kürtlerin fıtrî halini asla yansıtmıyor ve temsil de etmiyor. Bu tuhaflığın tasarımcıları gayet iyi biliyorlar ki, Kürtleri bozmadan, fıtrî hallerini dejenere etmeden, onları terörist yapamazlar, onları insanlık dışı yollara süluk edemezler. Onun içindir ki, bu toplum mühendisleri onlara bozgunculuk yaptırmak için, fıtratlarını bozmakla işe başlıyorlar. Ümit ve temenni ediyoruz ki, hakiki Müslümanlardan bildiğimiz Kürtlerin kalbî, hasbî, şecaatli, hamiyetli ve nâmuskâr olan fıtrî halleri yaşamaya ve bozgunculuğa galip gelmeye devam edecektir. .................................................











Tebrik
Kurban Bayramınızı en derunî hislerimle tebrik ve tes'îd eder, bu bayramın sulh–u umumiye vesile olmasını kemâl–i iştiyakla Rabbimden niyaz ederim. MLS



Zorlamalı gündem 18 yaş sorumluluğu ve kışlaya siyaset

Bir genç, 18 yaşına geldiğinde neyin doğru, neyin yanlış olduğunu idrak edebildiği için, "seçme" hakkına sahip olabilir. Hükümetin gündeminde ise, aynı yaş grubu için "seçilme" hakkının da sağlanması konusu var. Seçme ve seçilme hadisesi, fikir ve duygu noktasında aynı yaşlarda aynı derecede idrak edilse bile, tatbikat noktasında ciddî farklılıklar gösterir. Zira, bir şeyi aklen–fikren idrak etmek başkadır; idrak edilen şeyi irade etmek, yani onu tatbik sahasına koymak daha başkadır. Ülkemizde, 18 yaşına gelen bir genç, en fazla lise tahsilini tamamlayabilmiştir. Henüz üniversiteye girmemiş, askerlik yapmamış, evlenmemiş, hepsinden önemlisi sorumluluk altına girecek bir iş–güç sahibi olmamış demektir. Yani, daha bir haneyi geçindirecek derecede, bir işyerini idare edecek seviyede sorumluluk duygusunu yaşayamamış, böyle bir tecrübeden geçmemiş kimse demektir. İşte, mutlak ekseriyeti böylesi bir profile uygunluk arz eden 18'lik bir delikanlı, nasıl olur da belediye başkanı seçilerek bir şehrin, yahut milletvekili seçilerek koca bir ülkenin sorumluluğunu üstlenebilecek? Hiçbir tecrübesi olmayan ve en ufak bir sorumluluğu yaşamamış olan bir kimseye nasıl güvenip de toplumun sorumluluğunu emanet edeceksin? Onun nesine güvenip de oy vereceksin? Babasının parasına, yahut şöhretine mi? Yoksa, parti başkanlarının hatırını esas alarak mı hareket edeceksin? İtiraf edelim ki, bunların hepsi de risklidir ve tehlikeli gelişmelere gebedir. Sırf tribünlere oynamak için, bu tür konuların serrişte edilmesi hiç hoş değil. Bir delikanlının 18'inde seçilip 22–23 yaşlarında "eski milletvekili", yahut "eski belediye başkanı" ünvanını alması da cabası olur ki, sağduyu sahiplerinin günümüz Türkiye şartlarında buna rıza getirmeyeceğini ümit etmek istiyoruz. * * * Bununla bağlantılı bir konu da, seçim sandığının kışlaya sokulması ve eratın da oy kullanmasıdır. İktidar partisi, başta sınır boyundaki Hakkâri, Şırnak ve Mardin illeri olmak üzere, BDP'nin oy deposu olan merkezleri asker oylarıyla dengelemek ve mümkün olduğunca neticeyi kendi lehine çevirmek istiyor. Nitekim, Suriye gerginliği ve terör olayları sebep gösterilerek, bölgeye büyük çaplı askerî sevkiyat yapılıyor. Bu tür bir yaklaşım tarzı, teorik açıdan yanlış görülmeyebilir. Keza, kısa vâdede büyük avantaj da sağlayabilir. Lâkin, bu durum uzun vadede büyük sıkıntıları tetikleyebilir. Evet, böylesi bir durum zaman içinde siyasetin kışlaya girmesi ve ordunun fenâ halde politize edilmesi ihtimalini alabildiğine kuvvetlendiriyor. Böylesi bir neticeden şiddetle kaçınmak gerekir. Zira, siyasetin orduya bulaşması, ülke güvenliğini sağlayan ordunun zehirlenmesi anlamına gelir. Bu da, tarihî tecrübelerle sabittir ki felâketlere sebebiyet verir.



















.






Kemalist sığınmacılar




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





30 Ekim 2012, Salı
Sözünü ettiğimiz "Kemalist sığınmacılar", Suriyeli sığınmacılar hiç mi, hiç benzemiyor.

Zulmün dayanılmaz baskısından kaçan Suriyeliler, bir nevi "ızdırar hali" sebebiyle gidip komşu ülkelere sığınıyorlar. Bizdeki jakoben kafalılar ise, tamamen isteyerek ve severek, yani gönüllü şekilde gidip Kemalizme sığınıyorlar. Dolayısıyla, Suriyeli sığınmacılara yardım eli uzatılır; onlara komşuluk ve kardeşlik hukukuyla muamele edilir. Ancak, Kemalist sığınmacılar böylesi bir muameleyi asla hak etmiyorlar. Siz bakmayın ve de kanmayın onların şimdilerde marjinal gruplar halinde kavga–şamata çıkarma, emniyet kuvvetleriyle çatışarak Cumhuriyet'i kutlama numaralarına. Böyle yapmakla, aslında kendilerini sadece reklâm ediyorlar. "Biz gücümüzü kaybetmetik" demeye getiriyorlar. Gerçekte ise, takattan düşmüş, kuvvetlerini büyük çapta kaybetmiş durumdalar. Onun için diyoruz ki: Bırakın yürüsünler, bırakın konuşsunlar. Zira, bağırıp söylediklerine artık kimse beş para değer vermiyor. Zaten, doksan yıldır aynı şeyleri tekarlıyor, aynı teraneyi okuyup duruyorlar. Buna rağmen, günden güne geriliyorlar. Şimdilerde, esas tehlike "dindar Kemalist" cenahtan geliyor. Bu anlayışın önüne geçmek, bu zihniyeti ıslâh etmek, diğerinden çok daha zor görünüyor. Her ne ise... Biz yine sadede dönelim.
















İslâm dinini dışladılar; Kemalizmi din diye bellediler
Vaktiyle, İslâm dinini dışlayan jakoben (zorba) Kemalistler, bir milletin dinsiz olamayacağını fark edince, bu kez dönüp Kemalizmi "Türk'ün dini" yaptılar. Tıpkı, Hıristiyanlığı protesto ederek yola çıkan Fransız ihtilâlcilerinin, bir süre sonra Protestanlığı din/mezhep haline dönüştürme manevraları gibi. Evet, yanlış okumadınız: Bu vatanda, bir zamanlar Kemalizm "Türk'ün dini" şeklinde resmen lanse edilmeye çalışıldı. Bu feci gerçeğin delilini, ispatını görmek isteyenler, tek parti devrinde yayınlanan Türk Dil Kurumuna ait "Sözlük"ün DİN maddesine bakabilir. Orada, dinin sözlük manası verildikten sonra, örnekleme kısmında aynen şu ifade zikrediliyor: "Kemalizm, Türk'ün dinidir." (TDK Türkçe Sözlük, 1946 basımı.) Evet, rejimin zorba bekçileri, işi bu raddeye kadar çıkarmışlardı. Sonra baktılar ki, gidişat onların istediği gibi değil. Bu millet dininden, mukaddesatından kopmuyor. Dahası, bilhassa Nur Risâleleri sayesinde, yeni nesiller dinlerine daha sıkı, daha ihlâslı şekilde bağlandığını fark ettiler. Bu durum karşısında, hemen çark edip, bu kez bütün tabu ve totemlerini din perdesine büründürmeye çalıştılar. Haliyle, maskaraya döndüler ve şaşkınları oynamaya başladılar. Bir taraftan "Biz de dindarız", hatta "En iyi Müslüman biziz" demeye, bir taraftan da dindar kıyımına var güçleriyle devam ettiler. Allah'tan ki, güçleri gitgide eriyip zayıfladı da, mazlumlara daha diş geçiremez hale geldiler. * * * Yazımızın tam da burasında, size çarpıcı bir misâl verelim. Zorba Kemalistler, dünkü Cumhuriyet kutlamaları konusunda "dindar Kemalistler"le anlaşamayıp karşı karşıya geldiler. Onların medyadaki popüler sözcülerinen (ismi lâzım değil) biri, dünkü köşe yazısında geniş vatandaş kitlesine hitaben şunları dillendirdi: "Lütfen, cumhuriyet kutlamalarına katılın. Cumhuriyet, bizi birbirimize bağlayan en güçlü kurumdur. Her dinden, her milletten, her bölgeden insanı o bir arada tutar. Bunu zayıflatırsak ayakta kalamayız. "İslâm birliği, bu çağda hayaldir. Bakın İslâm coğrafyası paramparça değil mi?" Koyu Kemalistin mantığı görüyor musunuz? Onun temsil ettiği zihniyete göre, İslâm ile Cumhuriyet birbiriyle uyuşmuyor, bağdaşmıyor. İslâmın kalp ve akıllarda meydana getirdiği kudsî ittihadın Kâbe'deki muazzam tecellisini görmüyor da, doksan yılda doksan kez krize tutulan "Kemalist Cumhuriyetçiliği" kutsamaya çalışıyor. Bu kişi, yazısının bir paragrafında da "Allah için elinizi vicdanınıza koyun..." diyerek cümleye başlıyor. İşte, şaşkınları oynamak buna denir: Hem Allah için arzulanan "İslâm birliği"ni küçümsemek, hem de "Allah için" diyerek vicdanları konuşturmaya çalışmak, ancak bizdeki Kemalistlere mahsus bir özellik olsa gerektir. Başka yerde örneğini bulamazsınız. * * * İslâm birliği fikrini dışlayan ve bunu bir hayal olarak nitelendiren aynı yazar, cidden övgüye lâyık olan Yahya Kemal'i de istismara kalkışmış. O büyük şairin sadece bir yönünü nazara vererek, ona en büyük hakareti yapmış. İşte, "İslâm birliği" karşıtı yazarın Yahya Kemâl'in 1918'deki Mondros Mütarekesi üzerine kaleme aldığı şiirinden iktibas ettiği bazı mısralar:



























Vatanda korkulu rüya içindeyiz, gerçek. Fakat bu çok süremez, mutlaka şafak sökecek. Ateş ve kanla siler, bir gün, ordumuz lekeyi, Bu, insanoğluna bir şeyn olan Mütareke'yi.




Şimdi de, aynı Yahya Kemâl'in bu kez dört yıl sonra zafere doğru giden "Müslüman Türk ordusu" için kaleme aldığı o güzel şiirinden birkaç mısrayı da biz aktaralım:

Şu kopan fırtına Türk ordusudur yâ Rabbi. Senin uğrunda ölen ordu, budur yâ Rabbi. Tâ ki yükselsin ezanlarla müeyyed nâmın, Galip et, çünkü bu son ordusudur İslâm'ın!




Ne dersiniz? "İslâmın son ordusu"na medihnâme yazan büyük şair Yahya Kemal mi hayalci, yoksa 1924'ten sonra o ezanı dahi susturan jakobenizmin hasretiyle yanıp tutuşan Kemalist sığınmacı mı hayal âleminde dolaşıyor? Bunun takdirini size bırakarak, usta şairin ölüm döşeğinde iken yazmış olduğu son mısralarla yazımızı noktalayalım:


Ölmek kaderde var; yaşayıp köhnemek hazin, Bir çâre yok mudur buna yâ Rabbe'l–âlemin.



Aktüel - Kısa kısa




Kürtçe için Türkçe talimat
PKK'nın kurmaylarından Murat Karayılan'ın "Kürtçe'yi yaygınlaştırın" şeklindeki talimatına muhatap olan KCK sanıkların tepkisi şöyle olmuş: "Talimatı verirken bari Türkçe konuşmasın."



Cumhuriyete sahip çıkmak
Dün Taksim'deki Cumhuriyet Anıtı’na çelenk koyan CHP İstanbul İl Başkanı Salıcı, aynı tören alanında bulunan askerlere “Sizin korumanız gereken Cumhuriyet’e biz sahip çıkıyoruz” diye seslenmiş. Bu münasebetsiz çıkış, beraberinde birkaç soruyu hatıra getirdi. 1) Cumhuriyet sahipsiz mi? Yahut, cumhuriyete saldıran mı var? Varsa kim? 2) Bu beyefendi, darbe dışında acaba askerden ne istiyor ve ordudan ne bekliyor? 3) Siyaseten gerileyince, acaba akıllarına yine "CHP+Ordu = İktidar" formülü mü geldi?







Teröristler, hep diktatörden yana
PKK’nın Suriye kolu olarak bilinen PYD militanları, Baas rejiminin zulmü altında inleyen muhaliflerle çatışmaya girmiş. Yaparlar bunu. Zira, 1990'larda da Saddam'ın zulmünden Türkiye'ye kaçan Iraklı Kürtlere daha beterini yapmışlardı. Bunda şaşılacak bir durum yok. Zira, terör, özünde zulmü barındırdığı için, teröristler de daima zalimden yana tavır koyalar. Merhamet denen şey, onların semtine dahi uğramaz. .







Üzülmekle sevinmek arasında...




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





31 Ekim 2012, Çarşamba
Dünkü Cumhuriyet Bayramı görüntüleri birçok ilke sahne oldu. Kimi normal, kimi de anormal görüntülerdi bunlar.

Bir tarafta bol sloganlı, direnişli, yasak yürüyüşlü, taşlı, sopalı, coplu, barikatlı, biber gazlı, su tazyikli, yaralanmalı sıcak görüntüler. Bir tarafta resmî törenli, resepsiyonlu, bermutat çelenkli, serbest eşli, serbest başörtülü, protokol nizamlı soğuk görüntüler. Bu muhtelifü'l–cins görüntülere şahit olunca, doğrusu hangisine üzülüp hangisine sevineceğimizi bilemez hale geldik. Şimdi büyük resmin bazı karelerine tek tek bakarak, bunlar hakkında sizlerle bir duygu ve düşünce paylaşımı yapmaya çalışalım.






Anıtkabir'e koşan direnişçiler
Emniyet kuvvetleriyle vatandaşların karşı karşıya gelmesini asla istemeyiz. Yaşanan nâhoş görüntülerle dünya âleme rezil olmak bir yana, sivil vatandaşların miting, yürüyüş, gösteri hakkının siyasî mülâhazalarla engellenmesini hiç bir şekilde tasvip etmeyiz. Aynı şekilde, kànunları çiğneyerek, güvenlik kuvvetleriyle çatışarak, vatandaşın canına, malına zarar vererek bir hedefe kilitlenmeyi de asla doğru bulmayız. Dün, bu istemediğimiz ve doğru bulmadığımız gelişmelerin tamamı ne yazık ki ülkemizin muhtelif merkezlerinde yaşandı. Şimdi, 89. yılını idrak ettiğimiz güzelim Cumhuriyet'i kutlama adı altında yapılan bunca didişmeli gösterinin hangi tarafına sevinelim, hangi tarafına üzülelim? İçinizden tam da "Bırakın bu insanları rahatça yürüsünler, gösteri yapsınlar" diyorsunuz; bir de bakıyorsunuz, polis barikatını aşanlar doğruca "Anıtkabir"e koşuyor ve can havliyle gidip "Atatürk"e sığınıyor. Peki, netice? Netice sıfır bile değil; elde var eksi bakiye... Dün de bir nebze ifade etmeye çalıştık: Atatürk ve Anıtkabir sığınmacılarıyla Türkiye hiçbir yere varamaz, gidemez; gitse bile ancak geriye doğru gider.










Kemalistler de sopa yedi
Halkın her kesiminden insanlarımız, seksen sekiz yıldır hep Kemalistlerin dayağına, sopasına maruz kaldı. Cumhuriyetin 89. yıldönümünde ise, bu kez Anıtkabir'e gitmeye can atan Kemalistler polis dayağı yedi. Bu "Men dakka, dukka" sayesinde, dayak yemenin ne demek olduğunu daha iyi anlamaya, hissetmeye başladılar. Hiçbir vatandaşa dayak atılmasını istemeyiz, böylesi bir yaklaşımı doğru bulmayız. Aynı şekilde rövanşist bir düşünceye de sahip değiliz. Öte yandan "Her şerde bir hayır var" gerçeğini düşünmeden de edemiyoruz. Neticede, "etme–bulma dünyası"nın bu tarz didişmeli tecellilerini üzülerek mi, yoksa sevinerek mi karşılamak gerektiğini tam olarak yine kestiremedik.








Yasaklar, çiğnenmek için mi var?
İktidar kanadı, muhalefet cephesinin "Alternatif Cumhuriyet kutlamaları"nı yasaklama ve bunu polis marifetiyle engelleme cihetine gitti. Gitti de ne oldu? Yasaklar çiğnendi, engeller aşılmış oldu. Peki, yasakları çiğneyenler ne elde etti? Başları göğe mi erdi? Yahut, siyaseten oyları mı yükseldi? Vatandaşın teveccühünü mü kazandılar? Geçin bir kalem... Onlar, slogan ve gösteri konseptinde bile anlaşamayıp birbirlerine girdiler. CHP'lilerle İP'liler, birbirini yumruklamaya kadar işi tırmandırdı. (Haklarında Cumhuriyet Savcılığınca soruşturma açılması da cabası...) Kendi aralarında uyumsuz bir görüntü veren muhalefet koalisyonu, neticede zarar ziyan vererek güvenlik barikatını aştı ve adeta Kâbe'ye tercih ettikleri Anıtkabire doğru yürüyüşe geçti. Belli ki, Kurban kesimine muhalefet eden, Kur'ân'dan ziyade Nutuk'a meyleden bu sosyal kesim, hâlâ daha şu köhnemiş (K. Kamu) fikriyatının peşinden gidiyor:








Kâbe Arabın olsun; Çankaya bize yeter.
Veya, daha da köhne durumdaki Behçet Kemal'e ait şu mısralardaki anlayışın...

Bilin ki, Atatürk’ün kurduğu Ankara’ya Atatürk’ün yolundan yürünerek girilir. Anıtkabre gidip yürekten baş eğmeyen Günü gelir çarpılır, düşer, yere serilir. Bir avuç yobaz için, bir sürü cahil için Devrimi çiğneyecek ayak varsa, kırılır. Bir an unutmayın ki Atatürk ülkesinde Âhiretten önce de Yüce Divan kurulur.








Âhiret tarafına göç eden bu mısraların yazarı ve onun gibi düşünen Anıtkabir sığınmacıları, bakalım Rûz–i Mahşer'deki Mahkeme–i Kübrâ'da bu sapkın itikadın hesabını nasıl verecekler?



Ve, Çankaya'daki ilkler
Bu senenin 29 Ekim'inde Çankaya Köşkü de bazı ilklere sahne oldu. Bunları satırbaşlarıyla sıralamak gerekirse: * Başbakan Erdoğan, başörtülü eşi Emine Hanımla birlikte ilk defa Köşk'teki resmî kabul törenine katıldılar. * Anamuhalefet partisinin (CHP) genel başkanı, ilk defa Çankaya'daki resmî programa katılmadı. * Asker ile BDP'liler ilk defa Çankaya'daki bir resmî kabule aynı anda iştirak ettiler. * Cumhurbaşkanı Gül ve eşi Hayrunnisa Hanım, içinde yerli–yabancı, müslim–gayrı müslim temsilcilerin de bulunduğu en geniş katılımlı bir resepsiyonda bu yıl ilk kez ev sahipliği yapmış oldu. Söz konusu resepsiyondaki kabullerin yüzlerce fotoğrafı çekildi ve büyük bir kısmı medya ile de paylaşıldı. Bu fotoğraflara bakınca, doğrusu çoğu yerde yine sevinçle üzüntü arasında mütemadiyen gidip geldik. Meselâ, tıpkı Hayrunnisa Hanımefendi gibi başörtülü olan Emine Hanımefendinin de Çankaya Köşkünde görünmelerine bir cihette sevinirken, bu dindar/muhafazakâr ablalarımızın yüzlerce erkekle muhatap olmalarına, yahut tokalaşmak durumunda kalmalarına ise üzüldük; üzülmedik desek yalan olur. Başbakan Erdoğan, bir soru üzerine şu cevabı verdi: “Biz daha önceden törenlere eşli dâvet almıyorduk. Bizi buraya sokmayanlar utansın.” Daha evvelki yasaklara mı hayıflansak, yoksa yeni durumlara mı üzülsek bilemiyoruz. Şükürler olsun ki, büsbütün fenersiz, pusulasız değiliz... Bu gibi durumlarda, asrın Bediî'ne ait ibretamiz şu sözleri tahattur edip bir derece teselli buluyoruz: “Din düstûrlarının bir hâdimi olmak cihetinde güneş gibi imânlar taşıyan bir kısım Sahabeler ve onlara benzeyen mücahidinden, Selef–i Salihinden başka, siyasetçi, ekserce tam müttaki dindar olamaz. Tam ve hakikî dindar, müttaki olanlar, siyasetçi olmazlar.” (Emirdağ Lâhikası, s. 53) Düşündürücü bir başka nokta şudur: Yıllar yılı "ehven-i şer" prensibini beğenmeyen, bu düstûra burun kıvıranlar, şimdilerde—mânâ ve mahiyetini bilsin bilmesin—Mecelle'deki aynı düstûra yaslanmaktan başka bir dayanak bulamıyor. Bulundukları halihazır vaziyeti bir başka formülle izâha kalkışan olursa şayet, o formül, inanç sahiplerini üzmekten, kahretmekten başka bir şeye yaramayacağını iyi bilsinler. .


















Köşe yazarlarının gündeme bakışı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





01 Kasım 2012, Perşembe
Gazeteci meslektaşlarımızın köşe yazılarında hangi konulara odaklandıkları, genel manzaraya hangi pencereden baktıkları ve hadiseleri hangi renk bir gözlükle seyrettikleri hususunu bugünkü köşemizde sizlerle paylaşmak istedik.

Zaman zaman işledikleri ve bilhassa son birkaç günlük köşe yazılarında değindikleri konulardan bazı seçmeler yaparak bunları dikkatinize sunuyoruz.



Özkök: Kravatlar kırmızı olmalı
Hüriyet'te Ertuğrul Özkök, Çankaya Köşkü'ndeki "29 Ekim kabulü"ne katılan zevatın bilhassa kravat rengini merak edip mercek altına alıyor. Değişik renklerde kravat takanların bir listesini yap(tır)an Özkök'e göre, Cumhuriyetin de, 29 Ekim'in de rengi kırmızıdır; dolayısıyla, başbakan dahil o gün herkesin kırmızı renk kravat takması gerekiyormuş. Hadiselere muhtelif açılardan bakan ve çok değişik konulara temas eden bir gazetecidir Özkök. Meselâ, Said Nursî'nin bazı söz ve fikirlerinden ciddî şekilde etkilendiğini hiç çekinmeden izhar eden Özkök, kurban vecibesi hakkında ise "Karşı değilim, ama ben kestirmem" diye yazıyor. Keza, nasıl bir huzur ve huşû içinde umre ziyaretini yaptığını anlatan aynı Özkök, şaraptan çok iyi anladığını da yazılarında sıklıkla dile getiriyor.






Zaman'dan Gülerce ve Ünal
Cumhuriyet kutlamaları bir kutuplaşma fotoğrafıyla gündeme geldi. Hâlbuki 89. yılında ne güzel ilkler vardı. Cumhurbaşkanı’nın Sayın eşi Hayrünnisa Gül, ilk defa Ankara’daki törende protokolde yer aldı. Sayın Cumhurbaşkanı, kutlamaları Meclis’te değil Çankaya Köşkü’nde kabul etti. En önemlisi, akşam Çankaya’daki resepsiyona katılım eşli oldu. * * * Mustafa Ünal da Çankaya'daki tabloyu olumlu bulduğunu ifade ile yazısına "Özlenen tablo" başlığını çekmiş. * * * Radikal'den Cengiz Çandar, 29 Ekim gerilimine hiç girmeyerek, tutuklu KCK'lıların 49 günü aşan açlık grevine değiniyor ve bu sürenin tıbbî olarak "ölüm sınırı" olduğuna dikkati çekiyor. * * * Yeni Şafak'tan Salih Tuna'nın dünkü yazısı çok farklı bir pencereden baktırıyor. Başlıkta "Artık ben de Yılmaz Özdil gibi yazmak istiyorum" ifadesini kullanan Tuna, Özdil'i adeta "ti"ye almış: "Hem 'twit' atar gibi yazıp hem de para kazanmayı çok istiyorum. Yılmaz Özdil gibi mesela. Dünkü yazısı şundan ibaretti: 'İstediğin kadar tazyikli su sık./Korkma sönmez.' Yılmaz Özdil gibi yazayım; maaşımın yarısını versinler razıyım." * * * Star gazetesinden Mustafa Akyol da KCK'lıların "ölüm orucu"nu konu edinerek meselenin iki yönü olduğuna dikkatleri çekmiş: Biri insanî, diğeri ise siyasî. Bizce de doğrudur; dolayısıyla, birbirinden farklılık arz eden bu iki yönün kesin hatlarla tefrik edilerek meseleye öyle bakılması gerekiyor.













Hakan: Hem nalına, hem mıhına
Hürriyet'te yazan Ahmet Hakan, 29 Ekim gerilimi hakkında, çoğu zaman yaptığı gibi yine hem nalına, hem mıhına vuruyor: "Devlet, eskiden başörtüsü yürüyüşlerine 'istihbarat var' diye yasaklama getirirdi ve ben bu gerekçeye hiç inanmazdım. Bugün yapılana zerre kadar inanmadığım gibi...



Demokrat kişi Atatürkçü olamaz
Yine aynı gazeteden Ege Cansen, dünkü yazısına şu hükmî ifade ile başlıyor: "Eğer bir kişi konuşurken cumhuriyet kelimesinin başına "demokratik" nitelendirmesi getiriyorsa, o kişi Atatürk'ün kurduğu bu cumhuriyete karşıdır demektir." Bu konuda şunu diyebiliriz: Demokratım diyenler, Cumhuriyet rejimine muhalif durmaz; ancak, gerçek demokrat bir kimse, asla ve kat'a Atatürkçü olamaz. * * * Çankaya'daki resepsiyona paragraf açan Yeniçağ'dan Afet Ilgaz (Rıfat Ilgaz'ın eski eşi; fakülteden Edebiyat hocamız), dindarların depreşen "resepsiyon sevgisini" hayra yormak isterken, bu uğurda verilen "zorlu mücadeleyi" bir türlü anlayamadığını söylüyor: "Bu resepsiyon merakını hiç anlayamamışımdır. Eskiden de öyleydi. Böyle yerlerde çok rahatsız olurdum. Elde kadeh ortada dolaş dur. Bu dindar hanım ve beylerin bu resepsiyon sevgisini hayra yormak istiyorum. Yalnız, onaylamadıkları, yerden yere vurdukları bir Cumhuriyetin resepsiyonuna nasıl böyle güle oynaya gittiklerini, gitmeden önce de nasıl 'zorlu' mücadeleler yapmış olduklarını anlayamadım bir türlü." * * * Akşam'dan Deniz Ülke Arıboğan, yazısında hayret edâsıyla "Bu nasıl bayram?" başlığını kullanıyor ve şu çarpıcı tabloyu resmediyor: "Çocukluktan itibaren 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamalarını neşe içinde ve heyecanla kutlamaya alışkın olan benim neslim, bu yıl ilk defa 1 Mayıslaşma sürecine sokulan bir bayramla karşılaştı." * * * Vatan'dan Selahattin Duman "Kabotaj Bayramı"nı istisna tuttuktan sonra "Bayram bize yaramıyor, tamamını yasaklamalı" diyerek, bayramlarda kavga/niza çıkaranlarla matrak geçiyor. * * * Sabah'tan Mehmet Barlas, alternatif cumhuriyet yürüyüşlerinin bilânçosuna dikkati çekerek şunu söylüyor: "Olayları yaşadıktan sonra sonuçlarını değerlendirmek, gelecekteki benzer olaylardan daha az hasarla çıkmayı sağlar." * * * Taraf'tan Ahmet Altan, yaşanan kavgalardan "Hidayet dersleri"nin çıkarılması gerektiğini hatırlatıyor: "Şimdi bir ülkede birbirine düşman olan gruplar aynı zamanda siyasi iktidara karşı büyük gösterilere başlıyorsa, orada ciddi sorunlar var demektir." * * * Milliyet'ten Hasan Cemal "Başbakan haklı" dedikten sonra, yazısını şu cümlelerle bitiriyor: "Başörtüsüyle ilgili olarak bugüne kadar bütün bu yaşananlar gerçekten utanç konusudur. Bu utancı Türkiye’ye yaşatanların isimleri, bu ülkenin demokrasi tarihine hiç de iyi yazılmayacaklar. Ancak demokrasi ayıpları bu ülkede ne yazık ki bitmiş değil. Hâlâ çok ayıbımız var. Bunlardan biri de, alternatif Cumhuriyet Bayramı törenlerinin iktidar tarafından yasaklanmış olmasıdır." .




















Üniversite gençliğinin ahlâkî durumu




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





02 Kasım 2012, Cuma
Yeşilay Cemiyeti Mardin Temsilcisi Lütfü Günlüoğlu'nun gazetelere haber konusu olan "Üniversite gençliğinin ahlâkî durumu"na dair yakınmasında gerçeklik payı var mıdır, yok mudur?
"Bir kısım medya"nın tavrı çok tuhaf: Hemen hücuma geçtiler. Konuyu hiç araştırmadan Günlüoğlu'nu saçmalamakla itham ettiler. Dahası, onu adeta linç etmeye koyuldular. Yeşilay Cemiyeti Genel Merkezi de, maalesef konuyu iyi araştırmadan "Bu tamamen onun kişisel görüşüdür" diyerek Mardin Temsilcisi hakkında soruşturma başlattığını duyurdu. Ahlâksızlığı ahlâk telâkki ederek lâubaliliğe yelken açan medyanın bir kesimi, takındığı tavrıyla aslında şunu demeye getiriyor: "Hey sen, Yeşilay Mardin temsilcisi! Sana ne oluyor? İkide bir ne saçmalayıp duruyorsun? Bırak bu işleri. Geri kafalılık yapma. Karışma gençlerin hayat tarzına. Bırak istedikleri gibi yaşasınlar." Oysa, sayın Günlüoğlu hasbî davranarak gayet samimane şekilde konuşmuştu. Bilâhare de şunları söyledi: "Asla ve asla ne üniversiteyi, ne de öğrencilerin tamamını itham etmiyoruz. Orada pırıl pırıl gençlerimiz de var. Mardin'de halka açık parklarda zaman zaman benim de müşahede ettiğim uygunsuz davranışlara rastlamak mümkün. Ben buna karşı tepki gösterdim." Evet, sayın Günlüoğlu hem bir Yeşilaycı, hem de duyarlı bir vatandaş olarak, gördüğü uygunsuz davranışlara karşı tepki göstermekte son derece haklıdır. Gerçekte, onun anlattıklarının çok daha beterini biz de biliyoruz. Yani, tehlikenin yüzde yüz farkındayız. Ne var ki, bu tür konular fazla kurcalamaya gelmez. Dikkatli davranılmazsa, faydadan çok zarar getirir. Tıpkı, lağım kanalını kurcalamanın etrafa verdiği zarar gibi... Bir tehlikeye dikkat çekmek elbette gerekli. Hamiyet sahibi kişi, bunu yapmalı zaten. Fakat, lağım kapağını açarak "Hey millet! Gelin bakın burada çok pislik var, çok kötü kokuyor" demenin bir faydası yok. Dolayısıyla, mümkün olduğunca mânevî pisliklerin de üzerini örtmek, kapağı açmamak, perdeyi yırtmamak ve nihayetinde nesillerin ıslâhına çalışmak en doğru davranış biçimidir. Nitekim, asrın mânevî hekimi Bediüzzaman Hazretleri de öyle yapmış. "Adliye Vekili ve mahkemelerin hakimleriyle yaptığı bir hasbihal"de şunları söylüyor: "Risâle–i Nur ve hakiki şakirtleri, elli sene sonra gelen nesl–i atiye gayet büyük bir hizmet ve onları büyük bir vartadan ve millet ve vatanı büyük bir tehlikeden kurtarmaya çalışıyorlar." Bediüzzaman, burada dehşetli bir tehlikeye dikkat çekiyor. Ne yazık ki, bugün o azim tehlike ile karşı karşıya bulunmaktayız. Temiz ve ahlâklı davrananları tenzih ederiz. Lâkin, gençlerimizin bir kısmı her türlü mefahir ve mukaddesatını çiğneyecek, hatta mahvedecek bir hayat tarzına yönelmiş durumda. Eğlendiğini zannederek, zehirli bir bataklık içinde çırpınıp duruyor. Gençliği ve dünya hayatı bir yana, ebedî hayatını yakacak dehşetli alevlerin içine büyük bir iştahla atıveriyor kendini. Büyük ihtimalle, Mardinli Yeşilay temsilcisini en çok üzen, rahatsız eden sebep de budur. Eğer öyle ise, maksadı itibariyle yerden göğe kadar haklıdır. Dolayısıyla da, yalnız bırakılmamalı, ona sahip çıkılmalı. Yazımızı, Üstad Bediüzzaman'ın aynı hasbihalde aynı minvâl üzere zikrettiği şu ibretâmiz sözlerle bitirelim: "Bin seneden beri bu fedakâr millet, bütün ruh u canıyla Kur’ân'ın hizmetinde emsalsiz kahramanlık gösterdikleri halde, elli sene sonra o parlak mazisini dehşetli lekedar, belki mahvedecek bir kısım nesl–i atinin eline elbette Risale–i Nur gibi bir hakikati verip, o dehşetli sukuttan kurtarmak en büyük bir vazife–i milliye ve vataniye bildiğimizden, bu zamanın insanlarını değil, o zamanın insanlarını düşünüyoruz." (Emirdağ Lâhikası, s. 20)



















AKTÜEL KONULAR-Var mıdır, yok mudur?

Açlık grevi
Hapishanelerde açlık grevi var mı, yok mu? Başbakan yok diyor; BDP'liler ile medyanın mühim bir kısmı var diyor. Doğrusunu, tarafsız bir heyetin araştırmasıyla öğrenmek mümkün. Ya da, ölümcül bir vak'ayla. Bunu da vicdan istemez.




Çift başlılık
Ülke yönetiminde çift başlılık havası var mıdır, yok mudur? Başbakan'dan sonra Cumhurbaşkanı da "Çift başlılık yoktur ve olamaz" dedi. Şunu hiç unutmamalı: "Yok"u ispat etmeye çabalamak, bir cihette onu var etmeye çalışmaktır. Hem, olmayan bir şeyi konuşup durmak, bunu düelloya dönüştürmek neden?



Al bayrağımız
Ayyıldızlı bayrağımızın al renginde Kürt kanı da var mı, yok mu? Türkçülere göre, albayrakta sadece Türk kanının rengi var. Dünkü Akşam gazetesinin manşetinde ise şu ifade yer aldı: "O kırmızıda Kürtlerin de kanı var." Gazeteye konuşan Hakkâri milletvekilleri "Bayrağın al renginde dedelerimizin de kanı var" demiş. Ayrıştırmak ve dışlamak yerine, birleştirmek ve kaynaştırmak şiarımız olmalı.




Kıbrıs
AB münasebetleri dahil olmak üzere Türkiye'nin hemen bütün diplomatik münasetlerinde "Kıbrıs meselesi" düğüm bağlamış bir mesele olarak gündeme geliyor. Tıpkı, şu anda Sayın Başbakan'ın yaptığı Almanya (Avrupa) seyahatinde de olduğu gibi... Sahi, Kuzey Kıbrıs, yahut Türk Kıbrısı diye bir devlet var mıdır, yok mudur? Türkiye var diyor; ancak, BM üyesi diğer 192 devletten hiçbiri var demiyor. Kıbrıs'taki Müslüman Türk varlığını dünyaya kabul ettirmek, Türkiye'nin vazifesi. Bu vazifenin şuurunda olan DP iktidarı 1959'da ilk ve en büyük adımı (garantörlük hakkı) attı. O tarihten sonra dünyanın nazarında (diplomaside) ileri doğru ikinci bir adım atılabilmiş değil.





Tutuklu gazeteci, vekil
Habishanelerde tutuklu gazeteci ile milletvekilleri var mıdır, yok mudur? İktidar kanadına göre bunlar gazeteci yahut vekil değil, terör örgütü üyeliğinden tutuklanmış kimselerdir. Gazeteciler konusunda kesin birşey diyemiyoruz. Ancak, hakkında kesinleşmiş karar bulunan bir kimse asla milletvekili aday adayı olarak seçimlere katılamaz. Yıllardır tutuklu bulunan milletvekilleri hakkında halen de kesinleşmiş bir karar yok. .







Meclis’in yetkisi ‘Aliler Çetesi’ne verildi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





03 Kasım 2012, Cumartesi
Diyarbakır ve çevresinde 11 Şubat 1925’te baş gösteren ayaklanma (kıyam) hareketini bastırmak için, âcilen iki olağanüstü tedbir alındı.

Birincisi, operasyonel askerî harekât. Diğeri ise, İstiklâl Mahkemelerinin kurulması. Bu arada, Fethi Okyar kabinesi düşürüldü, yerine sertlik yanlısı İsmet Paşa kabinesi kuruldu. İsmet Paşa kabinesinin isteği üzerine, Meclis'ten iki yerde İstiklâl Mahkemesinin kurulması kararı çıkarıldı. Biri Ankara, diğeri Diyarbakır'da kurulması kararlaştırılan İstiklâl Mahkemelerinin başkan ve üyelerinin tesbitinden sonra, derhal çalışmalara başlandı. (Zabıt Ceridesi, 2. Devre, 15. Cilt, s. 198–225) Bu süreçte son derece dikkat çeken bir nokta da şudur: 31 Mart (1925) günü Meclis tarafından alınan bir kararla, İstiklâl Mahkemelerinin vereceği idam cezaları hakkında, ayrıca bir başka onay gerektirmeden bu cezanın derhal infaz edilmesine dair bir özel kànun çıkartıldı. Meclis, böylelikle idam cezalarının infazı hakkında nihaî onay mercii olmaktan da çıkarılmış oldu. Meclis'e yapılan bu baypastan sonra, artık bütün iş "mahkeme çetesi"nin keyfine bırakılmış oldu.








Ankara'daki mahkeme, ilk iş olarak henüz yeni kurulmuş bulunan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını (TCF) hedef tahtasına koydu. Mahkeme başkanının emriyle, gerek parti merkezinde, gerek şubelerinde ve gerekse parti yöneticilerinin ev ve işyerlerinde aramalar yapıldı. Üstelik, bu aramalar ânî baskınlar şeklinde gerçekleştirildi. (Hakimiyet–i Milliye Gazetesi, 15.04.1925) Şeyh Said Hadisesi bahanesiyle muhalefeti susturmayı, hatta yok etmeyi hedef alan devrin hükûmeti, adâleti emellerine âlet ederek TCF'nin yanı sıra muhalif gördüğü gazeteleri de birer birer kapattırma cihetine gitti.

Muhalefet susturuldu


Diyarbakır merkezli kurulan Şark İstiklâl Mahkemesi ise, usûlen yapılan duruşmaların ardından, Şeyh Said ile birlikte 47 kişi hakkında verilen idam cezası, yine aynı mahkemenin kararıyla hemen oracıkta infaz edildi. Ardından, açılan geniş bir çukura toplu halde gömüldüler. Mezarları, hâlâ meçhûl vaziyette. Bu nasıl bir kin, öfke ve husumet halidir ki, orada sergilenen tablo ile gelecek nesillere de sirayet edecek bir fitne rüzgârı estirilmiş. Öyle ki, idam edilenler arasında hadise ile uzaktan yakından alâkası olmayan, hatta ayaklanma esnasında bölgede dahi bulunmayan kimi maznunlar da vardı. Meselâ, Osmanlı Şurâ–yı Devlet Reisliği de yapmış olan Seyyid Abdülkadir bunlardan biriydi. Buna mümasil, listede haksız yere idam edilen daha başka şahsiyetler de var. Ve, bu şahsiyetlerin hemen tamamı, hem Dünya Harbi esnasında, hem de Millî Mücadele safhasında Türk kardeşleriyle birlikte hareket etmişlerdir. Üstelik, birçoğu gazi olup, yakınlarını da cephede şehit vermişlerdir. Demek ki, bu kimseler, durduk yere hır çıkarıp ayaklanmış falan değiller. O dönemi iyi tahlil etmek lâzım. Bir de şu tuhaflığa bakın ki: Bugün 40 bin mâsumu öldüren bir tek kişinin dahi idam edilmesinin kabul edilmediği Türkiye Cumhuriyeti'nde, vaktiyle toplu idam ve toplu mezar vak'asına resmen rıza getirilmiş ve bu ajite edici azim hatanın telâfi edilmesi cihetine de bir türlü gidilmiyor, gidilemiyor. Hiç şüphesiz, mücadele metodu itibariyle Şeyh Said'in bir yanlışı, yani içtihadî bir hatasından söz etmek mümkün. Buna mukabil, o devrin rejim anlayışıyla ve bu anlayışın uygulama biçimiyle, insan olarak, bilhassa Müslüman olarak ülfet ve münasebet peydâ etmek mümkün değildir. Neticede, iki yanlıştan bir doğru çıkmamış ve binlerce mâsum insanımızın kanı heder olmuştur. O hadiseden sonra taraflarca sürdürülen din ve unsuriyet düşmanlığı ise, fitnekârlığın daniskası olmuştur. Bazı kesimler tarafından hâlâ körüklenmeye çalışılan bu fitneyi söndürmek, bugün itibariyle en büyük bir hamiyet–i diniye ve vataniye vazifesi haline gelmiştir.

Mahkemenin infaz yetkisi














Partiler niçin kapatıldı? Demokrasi kandırmacası


Halk Fırkasından ayrılan bir grup politikacı/asker, 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isimli partiyi kurdu. Kurucu üyeler şunlar: Ali Fuat (Cebesoy), Kâzım Karabekir, Rauf (Orbay), Adnan (Adıvar), Refet (Bele). Bu parti, çeşitli bahanelerle, 5 Haziran 1925'te kapatıldı. İrticaya taviz vermekle suçlanan yönetim kadrosunun çoğu siyasetten dışlandı. Bir kısmı da, İstiklâl Mahkeme-sinden canını zor kurtardı. Bilâhare, Halk Partisine muhalif olan kişileri ortaya çıkarmak için kurdurulan üç ay ömürlü Serbest Cumhuriyet Fırkası da, 17 Kasım 1930’da kendi kendini feshetti. Üç ay kadar evvel (Ağustos) kurulmuş olan bu partinin kapatılma gerekçesi olarak da şu hususlar ileri sürüldü: Ekonomide liberal görüşü benimseyen bu partinin içine, kısa zamanda gerici, mürteci ve gayr–i memnun kimseler sızmıştır.






* * *

Cumhuriyetin ilk döneminde altı yıl arayla yaşanan şu iki önemli gelişme de gösteriyor ki, adına "demokrasi denemesi" denilen göstermelik bir oyun sergilenmiş. Zira, üst düzey yönetim kademesi tarafından, 27 yıl müddetle (1950'ye kadar) tek parti rejimi benimsenmiş, muhalif herhangi bir cereyana ise, en ufak bir tahammül dahi gösterilmemiştir. İşte, 1924–25'te yaşananlar ve işte 1930'da sergilenen oyunlar. Oysa, muhalefet boşluğunu doldurmak maksadıyla kurulduğu var sayılan bu iki partinin isminde de ‘Cumhuriyet’ ibaresi var: Biri Cumhuriyetçi Terakki-perver Fırkası; diğeri ise, Serbest Cumhuriyet Fırkası ismini taşıyor. Ama gelin görün ki, daha evvel kurulmuş olan Cumhuriyet Halk Fırkası, bunların varlığına dahi tahammül göstermeyerek, her ikisini de türlü bahanelerle kapattırdı. Halbuki, bu partilere teveccüh gösterenler de, en az "tek parti" yöneticileri kadar vatanperver insanlardı. Özellikle de, Terakkiperver Fırkasının yöneticileri... Kâzım Karabekir Paşa başta olmak üzere, partide aktif görev alan diğer kurmayların da tamamı İstiklâl Harbine katılmış, vatan ve millet yolunda canla, başla çalışmış kimselerdi. Ama, ne yazık ki bunların hemen hepsi o dönemde harcanarak siyasetin dışına itildi. Buna göre, 1950 yılına kadar yaşanan kısmî açılımlar, sadece bir ‘göstermelik demokrasi’den ibaret kalmış oluyor. .













Şapka için katliâm yapıldı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





05 Kasım 2012, Pazartesi
Halkın dilinde yer yer "Serpuş İnkılâbı" olarak da telâffuz edilen Şapka Kànunu, 25 Kasım (1925) günü Meclis'te kabul edildi.

Tek parti zihniyetinin dayatması sonucu çıkartılan bu kànun, ülkenin birçok yerinde şiddetli tepkilere yol açtı. Şapkaya muhalefet edenler, en sert şekilde cezalandırıldı. İstiklâl Mahkemeleri marifetiyle idam edilen vatandaşların yekûnu henüz bilinmiyor. Esasen, Meclis eliyle yaptırılan bu değişikliğin alt yapısı, tâ aylar öncesinden hazırlanmıştı. Sıra, mebusları da bu vebâle ortak etmeye gelmişti. Mecliste kabul edildikten üç gün sonra Resmî Gazetede yayınlanan 671 No'lu "Şapka Kànunu"na dair üç maddelik kànun metninde şu ifadeler yer aldı: Madde l: Türkiye Büyük Millet Meclisi azaları ile idare–i umumiye ve mahalliye ve bilumum müessesata mensup memurîn ve müstahdemîn, şapkayı giymek mecburiyetindedir. Türkiye halkının da umumî serpuşu şapka olup, buna aykırı bir alışkanlığın devamını hükümet men eder. Madde II: İşbu kànun, neşir tarihinden itibaren muteberdir. Madde III: İşbu kànun, Büyük Millet Meclisi ve icra Vekilleri Heyeti (kabine) tarafından icra olunur.







* * *

Şapka dayatmasına karşı ilk şiddetli tepki, Dadaşlar diyârı Erzurum'da yaşandı. Zoraki bir dayatmayla karşı karşıya gelineceğini hisseden Erzurum halkı, Meclis'te şapka meselesi daha görüşülmeden bir gün evvel (24 Kasım) galeyana gelerek protesto gösterisinde bulundu. Yapılan yürüyüş ve protestolar, zecrî tedbirlerle en sert şekilde bastırıldı. Şapka Kànununun Meclis'te görüşüldüğü gün ise, Erzurum’da sıkıyönetim ilân edildi. Şapkaya karşı protesto gösterisinde bulunanları tutuklamaya başlayan askerler, bu vatandaşları İstiklâl Mahkemesinin insafına havale etti. Mahkeme neticesinde, 13 vatandaş idama mahkûm edilirken, onlarca vatandaşa da en ağır cezalar verildi. * * * Erzurum'dan sonra yurdun başka yerlerinde de şapka aleyhtarı gösteriler yapıldı. Başta Rize olmak üzere Sivas, Maraş, Giresun, Kırşehir, Kayseri, Tokat, Amasya, Samsun, Trabzon ve Gümüşhane'de çok vahim hadiseler yaşandı. Buralarda binlerce insanımız ağır cezalara çarptırılırken, yüzlercesi de idama mahkûm edildi. Resmî arşivler kapalı ve ilgili dosyalar açılmadığı için, kesin rakam verilemiyor.








“Kasketli Fevzi Paşa” şoku

Müslümanı Frenklere benzemeye zorlayan Şapka Kànununa karşı en sert muhalefeti yapacağı tahmin edilen Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, ne gariptir ki o gün sabahın erken saatlerinde Meclis binasına başında şapkayla geldi. Onu o halde gören muhalif mebuslar, adeta şoke oldular. Ne yapacaklarını bilemez hale geldiler. Onun bu umulmadık tavrı sebebiyle, red cephesinin plânı da suya düşmüş oldu. Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi'nin de, aynı kànun doğrultusundaki "dinî fetvâ"yı imzalamasının ardından, Türkiye’de büyük teessür hali ve Anadolu'nun muhtelif vilâyetlerinde şiddetli infialler yaşandı. Dindarlara karşı geliştirilen dayatmacı politikalara tahammül edemeyen Şeyh Said, Şapka Kànunundan aylar önce Diyarbekir, Elaziz ve Bingöl çevresinde çok kanlı geçen bir direniş hareketini sergiledi. Kànunun Meclis'te kabul edilmesiyle birlikte, bu kez Türkiye'nin diğer bölgelerinde direniş ve protesto gösterileri başladı. Ancak, gösteriye katılanlar, en sert müdahalelerle bertaraf edildi. Kimi idama, kimi de en ağır cezaya mahkûm edildi. Gariptir ki, şapkaya karşı direnen Karadeniz halkı üzerine bombardıman ile gidildi. Sahile yakın yerleşim birimleri, savaş zırhlısı ile topa tutuldu. Bu dönemde idam cezasına çarptırılanlardan biri de, cumhuriyetin ilânından evvel şapka hakkında bir kitapçık neşreden İskilipli Atıf Efendiydi. Atıf Hocanın idam edilmesinin gizli bir diğer gerekçesi ise, vaktiyle İslâm–Teali Cemiyetinin üst düzey yönetiminde faal olarak çalışmış olmasıydı.









Rize'de kara gün: 8 idam (28 Kasım 1925 )


Meclis'te Şapka Kànunu hakkında görüşmelerin yapıldığı gün, muhtelif şehirlerde ve bu arada Rize'de büyük bir gerilim hali yaşandı. Rize Ulu Camii İmamı Hafız Şaban Efendi, cemaate hitaben şu meâlde bir konuşma yaptı: "Bizler dinimize bağlılık isteriz. İnanmayanlar da serbest olsun. Ancak, hiç olmazsa inananlara zulüm edilmesin, baskı yapılmasın. Yegâne isteğimiz, sarığımıza, sakalımıza, cübbemize dokunulmasın. Şapkayı giymek isteyenler, varsın giysin, ama giymeyenler de hapse atılmasın, cezalandırılmasın." Hafız Efendinin konuşması, halkı yatıştırmaya, teskin etmeye yetmedi. Bu arada, kısa bir süre önce Erzurum'da, Muş'ta ve Maraş'ta cami cemaatinden binlerce vatandaşın üzerine ateş açılması, pekçok mâsumun kurşunlanarak öldürülmesi, dindar Rize halkını zaten galeyana getirmiş durumdaydı. Halk, Şapka Kànununun Meclis'ten geçtiğini duyunca, artık bendini yıkan bir sel gibi meydanlara taştı. Bunun üzerine, meşhûr savaş gemisi Hamidiye Zırhlısı tam teçhizatlı ve mühimmatlı şekilde Rize'ye (bilâhare Trabzon'a) gönderildi. Gemiden yapılan bombardımanlarla halka evvelâ gözdağı verildi. Ardından, İstiklâl Mahkemesi heyeti (cellat Aliler) tarafından şehirde tanınmış ve gösteriler sırasında isimleri belirlenmiş kişiler tutuklanarak sorgulandı. Esasında, sorgu–yargı safhası bir formaliteden ibaretti. İlk etapta, 83 kişi tutuklandı. Bu sayı, daha sonra 143'e çıkarıldı. Yine, ilk safhada 8 kişi idam edildi. Bilâhare, idamlıkların sayısı 11'e çıkarıldı. (Aybars, Ergun; İstiklâl Mahkemeleri–II, s. 311–12)










* * *

Evet, sırf şapkaya muhalefet ettikleri için, Rize halkı, ulemâ ve eşrafı, İstiklâl Mahkemesi marifetiyle çok ağır şekilde cezalandırıldı. Yurdun başka yörelerinde de benzeri görülen bu cezalandırma yöntemi, yakın tarihimizde vicdanları sızlatan vahşiyane bir sayfadır. İşte, çok kısa bir süre içinde nihaî karara varan ve infazları gerçekleştiren İstiklâl Mahkemesinin Rize bilânçosu: İdam edilenler: Ulu Camii İmamı Hafız Şaban Hoca, mahalle muhtarı Yakup Çavuş, Islahiye köyü imamı Hasan Efendi, belediye bekçisi Kadir Ağa, Asliye Mahkeme Başkâtibi Hafız Osman Efendi ve kardeşi Avukat Hulusi Bey, Merkez Camii imamı Hafız Kâmil, Peçelioğulları’ndan Mehmet ve Ahmet Arslan Çavuş kardeşler, Kamburoğlu Hafız Mehmet ve Nakşi Şeyhi Numan Sabit Efendi. Mahkeme sonucunda, ayrıca 15 kişiye 15'er yıl, 22 kişiye 10’ar yıl, 19 kişiye de 5’er yıl hapis cezası verildi.





.








Medenî olmanın ölçüsü şapka mı?




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





06 Kasım 2012, Salı
Cumhuriyetin ilk yılları

Cumhuriyetin ilk yıllarında (Kasım 1925) kànun zoruyla milletimizin başına geçirilen şapka (fötr, serpuş, kasket, şemsisiper...), medeniyetin bir göstergesi ve "medenî millet" olmanın ölçüsü şeklinde takdim ediliyordu. Kànun kuvvetiyle resmiyet kazanan bu anlayışa göre, o tarihte yüzde doksanı şapka giyen milletimiz medenî olmuştu. İlgili kànun, kâğıt üstünde hâlâ yürürlükte. Ne var ki, fiiliyatta durum tam tersine dönmüş durumda. Halkımızın yüzde doksandan fazlası bugün şapka giymiyor. Giyenlerin çoğu memur olup, onlar da severek ve isteyerek değil, mecburiyetten takıyor. Bu durumda, şapkayı terk eden milletimiz, aynı zamanda medenî olmaktan da çıkıyor mu? Siz bu suâlin cevabını bir taraftan düşüne dururken, bir taraftan da bu meselenin tarihî seyrine birlikte bakmaya çalışalım. Kamuoyunda "Şapka Kànunu" olarak da bilinen Kılık–Kıyafet Kànunu, Millet Meclisinin 25 Kasım 1925 tarihli oturumunda kabul edildi. Aynı zamanda sarık ve cübbe giyilmesini yasaklayan bu kànun, kısa süre sonra tatbik sahasına konuldu. Buna karşı direnenler ise, idam dahil her türlü ceza ile cezalandırılmaya başlandı. Tıpatıp Batılıları taklit etmeyi öngören bu kànun, her ne kadar TBMM tarafından görüşülüp onaylansa da, hadisenin fikrî öncülüğünü M. Kemal yapmaktaydı. Nitekim, söz konusu Şapka Kànununun kabulünden aylar öncesinden (üç ay önce) harekete geçen M. Kemal, başında Panama Şapkasıyla Kastamonu'ya gitmiş ve yakında resmen yapılacak kıyafet inkılâbının tatbikatını yapmıştı. 925 senesinin 23–31 Ağustos günlerinde gerçekleşitirilen Kastamonu ve ilçeleri gezisi, baştan sonra şapka ve yeni Avrupaî kıyafete dair konuşmalarla geçti. İşte, Kastamonu Belediye salonunda yapılan o kunuşmalardan biri: "...Baylar! Buna şapka derler. Biz her yönden medenî insan olmalıyız. ...Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Bizim şimdiye kadar geri kalmamız ve nihayet son felâket çamuruna (Dünya Harbi) batışımız, medeniyete ayak uyduramadığımızdandır. ...Medeniyet öyle kuvvetli bir ateştir ki, ona uzak kalanları yakar, mahveder." Aynı maksatlı seyahatin bir başka halkası olarak İnebolu'daki balıkçılara hitap ederken de, şunları söyler: "Ben şimdiye kadar millet ve memleket yararına ne gibi hareketler, inkılâplar yapmış isem, hep böyle halkımızla görüşerek, onların ilgi ve sevgilerinden, gösterdikleri samimiyetten kuvvet ve ilham alarak yaptım." (TC Kronolojisi, TTK, s. 439) Esasında, yapılan işin Türklükle, Türk millî örf ve âdetleriyle hiçbir alâkası yoktu. Kezâ, bu ve benzeri inkılâpların hiç biri için halka danışılmış, yahut referanduma falan gidilmiş değildir. Ne var ki, tam da bu süreçte sarf edilen "Bir Türk dünyaya bedeldir" sözü, Müslüman Türk milletinden gelecek muhtemel tenkit ve itirazların önünü kapatıyor, set çekiyordu. Aynı şekilde, uyanması muhtemel "Eyvah! Türklükten mi çıkıyoruz?" yollu şüphe ve tereddütlerin üstü kalınca bir örtüyle kamufle ediliyordu.


















Tek parti diktatoryası
Öte yandan, "medenî Avrupa"daki bu tarz uygulamaların çok farklı olduğunu bilmekte fayda var. Demokratik Avrupa ülkelerinde yapılacak bir köklü siyasî/sosyal değişim için, öncelikle halka gidilir ve bu iş için mutlaka bir referandum yapılır. Meselâ: Bugünkü "Avrupa Birliği" noktasına kadar gelinen tarihî süreç içinde yapılan köklü bütün değişiklikler, üye ülkelerin hemen tamamında referandum usûlüne başvuruldu. Ortak kànun, ortak meclis, ortak para birimi vesaire, hemen her ülkede referandumla kabul edildi. Türkiye'de ise, özellikle 1950'den evvel yapılan büyük çaplı değişim veya dönüşümlerin hiçbiri için referandum yapılmadı; yani, halkımız adam yerine konulmadı. Evet, 1923'ten itibaren ülkenin mukadderatına hükmeden tek parti zihniyeti, kendince uygun gördüğü hemen her değişikliği Meclis'ten geçirdikten sonra, uygulama safhasında "millete rağmen"ci bir anlayışla millete dayatma cihetine gitmiştir. * * * Türkiye, tâ 90 yıl önceden taklit etmeye başladığı vahşî Avrupa, bugün itibariyle nisbeten değişmiş; özellikle temel insan hak ve hürriyetleri meselesinde kısmen de olsa (Birinci Avrupa) medenileşmiştir. AB üyesi olmaya karar veren Türkiye ise, ne yazık ki tâ bir asır evvel Avrupa'dan içimize atılan birtakım muzahrafatı temizlemenin ve görünür–görünmez ayakbağlarından kurtulmanın mücadelesini veriyor.










Nereden nereye...

Devir mi değişti, insanlar mı?

Vaktiyle "vatana ihanet" suçunu işleyenleri cezalandırmak maksadıyla kurulan İstiklâl Mahkemeleri, Ekim 1925'ten sonra daha çok şapka muhalifleri ile sarık giyen vatandaşları cezalandırmaya yöneldi. Bu mahkemeler, sayısı bilinemeyecek kadar çok vatandaşı ya hapse attırdı, yahut da idam sehpasına yolladı. Zira, hâlâ yürürlükte olan söz konusu kànuna göre, şapka giymemenin cezası üç ay iken, karşı gelmenin veya şapkayı protesto etmenin cezası doğrudan idam şeklinde tatbik edildi. Ne tuhaf değil mi? Söz konusu kànun hâlâ yürüklükte olduğu halde, resmî memurlar bugün şapka giymiyor, giymeyi de düşünmüyor. Üstelik, onları ne hapse atan var, ne de idamlarını isteyen. .. Acaba devir mi değişti, insanlar mı, yoksa şartlar mı? Seksen küsûr senede bakın nereden nereye geldik? Son bir suâl ile bitirelim: Kılık–kıyafet gel–gitleriyle millet olarak ne ölçüde medenileştik, yahut ne kadar mesut ve bahtiyar olduk? Bu suâlin sıhhatli cevabını, yukarıdaki bilgiler ışığında birlikte bulmaya çalışalım... .











Şapka dayatmasının İnebolu'ya maliyeti




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





08 Kasım 2012, Perşembe
Cumhuriyetin ilk yılları

Kastamonu ve çevresinde 1925 yazında başlatılan Şapka İnkılâbının fikrî ve mânevî yönü gibi, ayrıca maddî ve ticarî yönü üzerinde de durulması lâzım. Birinci maddenin özeti şudur: Frenklere benzemek, İslâmî görünümden uzaklaşmak ve secdeyi zorlaştırmak. İkinci maddenin tatbikat cihetine bakıldığında ise şunu görmekteyiz: Vakko gibi firmalar büyük gelir elde ederek alabildiğine zenginleşmişler. Buna mukabil, başta Kastamonu ve Çorum vilayetleri olmak üzere, bilhassa Doğu Karadeniz Bölgesindeki vatandaşlar büyük mağduriyetler yaşamışlar. Bu konudaki bilgi kaynağımız, öncelikle o dönemi bizzat yaşamış olup Çelebiler, Fakazlılar, Mırmırlar olarak da bilinen "İnebolu Nur Talebeleri"dir. Ayrıca, "Kastamonu Vilayet Salnâmesi" ile İnebolu Belediyesi tarafından yayınlanan "İnebolu Tarihi" isimli çalışmalardan da istifade ettiğimizi belirtmiş olalım. Efendim, mesele şudur: Sultan II. Abdülhamid'in de teşvikleriyle 1882 yılı sonlarında inşa edilmeye başlanan büyük İnebolu Limanı, bölgenin iktisadî çehresinin sür'atle gelişip güzelleşmesini netice verdi. Meselâ, daha evvel haftada ancak üç–dört vapurun uğradığı İnebolu'ya, limanın tekemmül etmesiyle birlikte bu sayı günde yedi–sekize kadar çıktı. 1900'lü yılların başına gelindiğinde ise, sadece yerli olanlar değil, ayrıca Rusya ve Gürcistan bandıralı büyük sınaî ve ticarî gemiler de İnebolu Limanına gelip gitmeye başladı. Yerli ve özel sektöre ait en büyük ticaret gemileriyle, Mısır'ın İskenderiye Limanına tonlarca miktarda yumurta ve elma götürülüp ihraç ediliyordu. Bu büyük ihracat faaliyetinden istifade eden vilayetlerin başında Kastamonu gelmekle birlikte, ayrıca Çorum, Çankırı ve Bolu yörelerinden de bol miktarda getirtilen elma, yumurta, kereste, keten, kendir ve canlı hayvan ihracatı yapılarak bölgenin iktisadî hayatına canlılık kazandırılıyordu. Bu büyük ticarî faaliyet, savaşlar sebebiyle ara ara kesintiye uğramakla beraber, yine de 1925 yılı sonlarına kadar devam edebildi. 29 Ekim 1925 tarihinde ise, Ankara'da yapılan ilk resmî cumhuriyet balosunda yaşanan büyük bir "diplomatik skandal" sebebiyle, Mısır'la olan bütün ticarî ilişkiler donduruldu; dolayısıyla, İnebolu Limanından gerçekleştirilen ihracat faaliyetleri de sekteye uğramış oldu. O gün, Ankara'da şu garabet yaşandı: Şimdilerde "29 Ekim Çankaya Resepsiyonu" denilen organizasyon, 1925'te "Balo" ismiyle tertiplendi. Resmî oarak ilk kez düzenlenen Baloya başbakan, bakanlar, büyükelçiler, ordu komutanları ile basın mensupları eşleriyle birlikte dâvet edilmişlerdi. Ne var ki, bir ay evvel çıkartılan Şapka Kànunu sebebiyle, Baloya iştirak edenlerin hemen tamamı şapkalıydı. Sadece bir tanesi istisna: Mısır Büyükelçisi... Başında "Osmanlı fesi" ile gelen Mısır büyükelçisi, kapıda durduruldu ve Balo'ya alınmayarak geri çevrildi. Bu rencide edici hadise, Mısır'a tez elden ulaştı. Mısır hükümeti de, sert bir notayla mukabele ettiği Türkiye ile olan bütün ticarî faaliyetlerin durdurulması kararını aldı. İşte, tam da bu esnada Mısır limanlarına gidip demirleyen yumurta ve elma yüklü ticaret gemilerimizdeki malların tamamı elde kaldı. Tüccarlarımız, orada günlerce uğraşıp durmalarına rağmen, kimseye birşey satamayıp çaresizce geri döndüler. Ne var ki, elde kalan mallar çürümeye başladığı için, bunları denize döke döke ve son kalan kısmını da Sarayburnu açıklarındaki akıntıya boşaltarak eli boş döndüler. Netice itibariyle, ihracat işi yapan tüccarlarımızın hemen tamamı iflâs etti. Onların iflâs etmesi demek, aracı firmalar ile çiftçi ve üretici durumdaki vatandaşlarımızın da maddî çöküntüye uğraması demekti. Nitekim, öyle oldu ve bu fecaat yıllarca devam edip gitti. Öyle ki, yedi yıl sonra aynı "Fes Vak'ası" bir kez daha tekerrür etti. Ekim 1932'de Mısır’ın Ankara Büyükelçisi Abdülmelik Hamza Beyin Ankara sokaklarında fesiyle dolaştığı görüldü. Hamza Bey, ayrıca 29 Ekim günü yapılan resmigeçit merasimine, yine aynı gün Ankara Palas’ta M. Kemal'in verdiği akşam yemeğine ve hemen ardından CHP’nin ev sahipliğinde yapılan Cumhuriyet Balosu’na da başında fes olduğu halde gelip katıldı. Daha önceki gibi, bu durum da Türkiye ile Mısır arasında diplomatik krize yol açtı. Bu krizin hikâyesini, bir de aynı mekânda bulunan İngiliz (Sir George Clerk) ve Fransız (Kont de Chambrun) büyükelçilerinin hemen hemen aynı ifadeleri ihtiva eden raporundan okuyalım: “İki yüz kişilik davetliler arasında Mısır elçisinin fesi gösterişle sırıtıyordu. Cumhurbaşkanı, arada bir, sezdirmeden fese alaycı bir göz atıyordu. Zavallı meslektaşım bunun farkına varmadı. Ama Gazi, sürükleyici müziğin temposuna ayak uydurarak masadan kalkınca, doğruca Mısırlının yanından geçti ve geçerken bir kedi mırıltısını andıran usulca bir sesle kendisine bir şeyler söyledi; onun omzunu okşadı. Kendisini kucaklıyor sanmıştık ki, bir de ne görelim, bir garson fesi gümüş bir tepside hızlı adımlarla götürüyordu. Tepsinin ardından öylece bakakaldık.” Detaylar değişse de, hadisenin iki ülke arasında ticarî ve diplomatik krizlere yol açacak boyutlara vardığını çeşitli kaynaklardan öğrenmek mümkün.


Mazhar Müfit'in anlattıkları
Birkaç sancak ile vilayette idarecilik yapan Mazhar Müfit Kansu (1874–1948) Denizli doğumlu olduğu halde, Denizli'nin yanı sıra ayrıca Hakkâri ve Artvin milletvekili olarak Meclis'te görev yaptı. Kayseri, Yozgat, Kırşehir, Niğde İstiklal Mahkemesi üyeliklerinde ve hatta başkanlığında da bulunan Kansu'nun en bâriz özelliği, M. Kemal'e sadâkatle bağlılığıdır. Gazetelerde tefrika edildikten sonra toplanan yazıları "Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber" ismiyle kitaplaştırıldı. İşte, Kansu'nun bu kitapta Erzurum Kongresi'nin (Temmuz 1919) bittiği geceye dair anlattıklarından bir bölüm: Mustafa Kemal "Mazhar, not defterin yanında mı?" diye sordu. "Hayır, Paşam" dedim. "Zahmet olacak, ama bir merdiveni inip çıkacaksın. Al gel!" dedi. Hemen aşağıya indim. Not defterimi alıp geldim. "Defterin bu yaprağını kimseye göstermeyeceksin. Sonuna kadar mahrem kalacak. Bir ben, bir Süreyya, bir de sen bileceksin. Şartım bu" dedi. Süreyya da, ben de, "Buna emin olabilirsiniz Paşam" dedik. Paşa bundan sonra, "Öyle ise önce tarih koy!" dedi. Koydum: 7–8 Temmuz 1919. Sabaha karşı. Tarihi sayfanın üzerine yazdığımı görünce, "Pekâlâ, yaz!" diyerek devam etti: "Zaferden sonra şekl–i hükümet cumhuriyet olacaktır. Bunu size daha önce bir sualiniz münasebetiyle söylemiştim. Bu bir. İki: Padişah ve hanedan hakkında zaman gelince icap eden muamele yapılacaktır. Üç: Tesettür kalkacaktır. Dört: Fes kalkacak, medeni milletler gibi şapka giyilecektir. Beş: Latin hurufu kabul edilecek."










Ve, yıl 1925 Kastamonu dönüşü
Mazhar Müfit, bu notların yıllar sonrasındaki yansımaları hakkında şunları anlatıyor: Şapka İnkılâbını ilân etmiş olarak (1925) Kastamonu'dan dönüyordu. Ankara'ya avdet ettiği anda, otomobille eski Meclis binası önünden geçiyor, ben de kapı önünde bulunuyordum. Manzarayı görünce gözlerime inanamadım. Kendisinin ve yanında oturan Diyanet İşleri Reisi'nin başında birer şapka vardı. Kendisi neyse ne? Fakat kendisini karşılamaya gelenler arasında bulunan Diyanet İşleri Reisine (R. Börekçi) de şapkayı giydirmişti. Ben hayretle bu manzarayı seyrederken, otomobili durdurttu, beni yanına çağırdı ve birden, "Azizim Mazhar Müfit Bey, kaçıncı maddedeyiz? Notlarına bakıyor musun?" deyiverdi. .






Şapka dayatmasının İnebolu'ya maliyeti




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





08 Kasım 2012, Perşembe
Cumhuriyetin ilk yılları

Kastamonu ve çevresinde 1925 yazında başlatılan Şapka İnkılâbının fikrî ve mânevî yönü gibi, ayrıca maddî ve ticarî yönü üzerinde de durulması lâzım. Birinci maddenin özeti şudur: Frenklere benzemek, İslâmî görünümden uzaklaşmak ve secdeyi zorlaştırmak. İkinci maddenin tatbikat cihetine bakıldığında ise şunu görmekteyiz: Vakko gibi firmalar büyük gelir elde ederek alabildiğine zenginleşmişler. Buna mukabil, başta Kastamonu ve Çorum vilayetleri olmak üzere, bilhassa Doğu Karadeniz Bölgesindeki vatandaşlar büyük mağduriyetler yaşamışlar. Bu konudaki bilgi kaynağımız, öncelikle o dönemi bizzat yaşamış olup Çelebiler, Fakazlılar, Mırmırlar olarak da bilinen "İnebolu Nur Talebeleri"dir. Ayrıca, "Kastamonu Vilayet Salnâmesi" ile İnebolu Belediyesi tarafından yayınlanan "İnebolu Tarihi" isimli çalışmalardan da istifade ettiğimizi belirtmiş olalım. Efendim, mesele şudur: Sultan II. Abdülhamid'in de teşvikleriyle 1882 yılı sonlarında inşa edilmeye başlanan büyük İnebolu Limanı, bölgenin iktisadî çehresinin sür'atle gelişip güzelleşmesini netice verdi. Meselâ, daha evvel haftada ancak üç–dört vapurun uğradığı İnebolu'ya, limanın tekemmül etmesiyle birlikte bu sayı günde yedi–sekize kadar çıktı. 1900'lü yılların başına gelindiğinde ise, sadece yerli olanlar değil, ayrıca Rusya ve Gürcistan bandıralı büyük sınaî ve ticarî gemiler de İnebolu Limanına gelip gitmeye başladı. Yerli ve özel sektöre ait en büyük ticaret gemileriyle, Mısır'ın İskenderiye Limanına tonlarca miktarda yumurta ve elma götürülüp ihraç ediliyordu. Bu büyük ihracat faaliyetinden istifade eden vilayetlerin başında Kastamonu gelmekle birlikte, ayrıca Çorum, Çankırı ve Bolu yörelerinden de bol miktarda getirtilen elma, yumurta, kereste, keten, kendir ve canlı hayvan ihracatı yapılarak bölgenin iktisadî hayatına canlılık kazandırılıyordu. Bu büyük ticarî faaliyet, savaşlar sebebiyle ara ara kesintiye uğramakla beraber, yine de 1925 yılı sonlarına kadar devam edebildi. 29 Ekim 1925 tarihinde ise, Ankara'da yapılan ilk resmî cumhuriyet balosunda yaşanan büyük bir "diplomatik skandal" sebebiyle, Mısır'la olan bütün ticarî ilişkiler donduruldu; dolayısıyla, İnebolu Limanından gerçekleştirilen ihracat faaliyetleri de sekteye uğramış oldu. O gün, Ankara'da şu garabet yaşandı: Şimdilerde "29 Ekim Çankaya Resepsiyonu" denilen organizasyon, 1925'te "Balo" ismiyle tertiplendi. Resmî oarak ilk kez düzenlenen Baloya başbakan, bakanlar, büyükelçiler, ordu komutanları ile basın mensupları eşleriyle birlikte dâvet edilmişlerdi. Ne var ki, bir ay evvel çıkartılan Şapka Kànunu sebebiyle, Baloya iştirak edenlerin hemen tamamı şapkalıydı. Sadece bir tanesi istisna: Mısır Büyükelçisi... Başında "Osmanlı fesi" ile gelen Mısır büyükelçisi, kapıda durduruldu ve Balo'ya alınmayarak geri çevrildi. Bu rencide edici hadise, Mısır'a tez elden ulaştı. Mısır hükümeti de, sert bir notayla mukabele ettiği Türkiye ile olan bütün ticarî faaliyetlerin durdurulması kararını aldı. İşte, tam da bu esnada Mısır limanlarına gidip demirleyen yumurta ve elma yüklü ticaret gemilerimizdeki malların tamamı elde kaldı. Tüccarlarımız, orada günlerce uğraşıp durmalarına rağmen, kimseye birşey satamayıp çaresizce geri döndüler. Ne var ki, elde kalan mallar çürümeye başladığı için, bunları denize döke döke ve son kalan kısmını da Sarayburnu açıklarındaki akıntıya boşaltarak eli boş döndüler. Netice itibariyle, ihracat işi yapan tüccarlarımızın hemen tamamı iflâs etti. Onların iflâs etmesi demek, aracı firmalar ile çiftçi ve üretici durumdaki vatandaşlarımızın da maddî çöküntüye uğraması demekti. Nitekim, öyle oldu ve bu fecaat yıllarca devam edip gitti. Öyle ki, yedi yıl sonra aynı "Fes Vak'ası" bir kez daha tekerrür etti. Ekim 1932'de Mısır’ın Ankara Büyükelçisi Abdülmelik Hamza Beyin Ankara sokaklarında fesiyle dolaştığı görüldü. Hamza Bey, ayrıca 29 Ekim günü yapılan resmigeçit merasimine, yine aynı gün Ankara Palas’ta M. Kemal'in verdiği akşam yemeğine ve hemen ardından CHP’nin ev sahipliğinde yapılan Cumhuriyet Balosu’na da başında fes olduğu halde gelip katıldı. Daha önceki gibi, bu durum da Türkiye ile Mısır arasında diplomatik krize yol açtı. Bu krizin hikâyesini, bir de aynı mekânda bulunan İngiliz (Sir George Clerk) ve Fransız (Kont de Chambrun) büyükelçilerinin hemen hemen aynı ifadeleri ihtiva eden raporundan okuyalım: “İki yüz kişilik davetliler arasında Mısır elçisinin fesi gösterişle sırıtıyordu. Cumhurbaşkanı, arada bir, sezdirmeden fese alaycı bir göz atıyordu. Zavallı meslektaşım bunun farkına varmadı. Ama Gazi, sürükleyici müziğin temposuna ayak uydurarak masadan kalkınca, doğruca Mısırlının yanından geçti ve geçerken bir kedi mırıltısını andıran usulca bir sesle kendisine bir şeyler söyledi; onun omzunu okşadı. Kendisini kucaklıyor sanmıştık ki, bir de ne görelim, bir garson fesi gümüş bir tepside hızlı adımlarla götürüyordu. Tepsinin ardından öylece bakakaldık.” Detaylar değişse de, hadisenin iki ülke arasında ticarî ve diplomatik krizlere yol açacak boyutlara vardığını çeşitli kaynaklardan öğrenmek mümkün.
































Mazhar Müfit'in anlattıkları
Birkaç sancak ile vilayette idarecilik yapan Mazhar Müfit Kansu (1874–1948) Denizli doğumlu olduğu halde, Denizli'nin yanı sıra ayrıca Hakkâri ve Artvin milletvekili olarak Meclis'te görev yaptı. Kayseri, Yozgat, Kırşehir, Niğde İstiklal Mahkemesi üyeliklerinde ve hatta başkanlığında da bulunan Kansu'nun en bâriz özelliği, M. Kemal'e sadâkatle bağlılığıdır. Gazetelerde tefrika edildikten sonra toplanan yazıları "Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber" ismiyle kitaplaştırıldı. İşte, Kansu'nun bu kitapta Erzurum Kongresi'nin (Temmuz 1919) bittiği geceye dair anlattıklarından bir bölüm: Mustafa Kemal "Mazhar, not defterin yanında mı?" diye sordu. "Hayır, Paşam" dedim. "Zahmet olacak, ama bir merdiveni inip çıkacaksın. Al gel!" dedi. Hemen aşağıya indim. Not defterimi alıp geldim. "Defterin bu yaprağını kimseye göstermeyeceksin. Sonuna kadar mahrem kalacak. Bir ben, bir Süreyya, bir de sen bileceksin. Şartım bu" dedi. Süreyya da, ben de, "Buna emin olabilirsiniz Paşam" dedik. Paşa bundan sonra, "Öyle ise önce tarih koy!" dedi. Koydum: 7–8 Temmuz 1919. Sabaha karşı. Tarihi sayfanın üzerine yazdığımı görünce, "Pekâlâ, yaz!" diyerek devam etti: "Zaferden sonra şekl–i hükümet cumhuriyet olacaktır. Bunu size daha önce bir sualiniz münasebetiyle söylemiştim. Bu bir. İki: Padişah ve hanedan hakkında zaman gelince icap eden muamele yapılacaktır. Üç: Tesettür kalkacaktır. Dört: Fes kalkacak, medeni milletler gibi şapka giyilecektir. Beş: Latin hurufu kabul edilecek."










Ve, yıl 1925 Kastamonu dönüşü
Mazhar Müfit, bu notların yıllar sonrasındaki yansımaları hakkında şunları anlatıyor: Şapka İnkılâbını ilân etmiş olarak (1925) Kastamonu'dan dönüyordu. Ankara'ya avdet ettiği anda, otomobille eski Meclis binası önünden geçiyor, ben de kapı önünde bulunuyordum. Manzarayı görünce gözlerime inanamadım. Kendisinin ve yanında oturan Diyanet İşleri Reisi'nin başında birer şapka vardı. Kendisi neyse ne? Fakat kendisini karşılamaya gelenler arasında bulunan Diyanet İşleri Reisine (R. Börekçi) de şapkayı giydirmişti. Ben hayretle bu manzarayı seyrederken, otomobili durdurttu, beni yanına çağırdı ve birden, "Azizim Mazhar Müfit Bey, kaçıncı maddedeyiz? Notlarına bakıyor musun?" deyiverdi. .




Tevafuklu ölüm; hacizli tabut




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





13 Kasım 2012, Salı
Anadolu'da bir millî mücadele harekâtının başlatılmasını şiddetle arzuladığı zamanla daha iyi anlaşılan talihsiz padişah Sultan Vahdeddin, ne gariptir ki, bu maksatla bir subay heyetini Anadolu'ya gönderdiği aynı günün yıldönümünde vefat etti: 16 Mayıs 1926. Sultan Vahdeddin'in izniyle Samsun'a gidecek olan 19 kişilik Osmanlı paşalar heyeti, Bandırma vapuru ile 16 Mayıs 1919'da yola çıktı.

Bu heyetin Anadolu'ya gönderiliş maksadı, bilhassa Müslümanlarla Rumlar arasında yer yer şiddetlenen çete savaşlarını durdurmak, isyanları bastırmak, ağır silâhları toplamak ve Mondros Mütareke şartları gereğince güvenliği sağlamaya çalışmaktı. Bu maksatla Anadolu'ya gönderilen heyetin başında, "Padişah'ın yaveri" sıfatıyla 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal idi. M. Kemal Paşa, Sultan Vahdeddin'in izni ve resmî onayı olmadan, kendi başına hareketle Anadolu'ya gidemezdi. Aynı şekilde, bu görevlendirmeye İngiliz İşgal Yüksek Komiserliğinin vizesi olmadan, yine vapurla İstanbul Boğazından Karadeniz'e doğru asla yol alamazdı. Zira, o tarihte boğazdan geçecek bütün gemiler, işgalci İngiliz askerleri tarafından hem kontrol ediliyor, hem de vize işlemleri yapıldıktan sonra salıveriliyordu. Nitekim, M. Kemal'den tam bir ay önce yola çıkan ve 19 Nisan'da Trabzon'a ayak basarak düzenli ordularla Millî Mücadele hareketini başlatan Kâzım Karabekir, kendisinin bindiği geminin de Harem açıklarında aynı muameleye tabi tutulduğunu ve bilhassa silâh–mühimmat kontrolünün titizlikle yapıldığını ifade ediyor. Karabekir Paşa, ayrıca kendisi dahil olmak üzere Anadolu'ya vazifeli olarak gönderilen Osmanlı paşalarıyla Sultan Vahdeddin'in bizzat görüştüğünü ve vatanın işgalden kurtarılması için gayret göstermeleri tavsiyesinde bulunduğunu söylüyor. İngiliz siyasetinin baskısı ve tahakkümü altında olan Padişah, bu yöndeki ümit ve temennilerini, haliyle gizli şekilde yapmak durumundaydı. O günlerin son derece kritik, kırılgan ve olağan dışı şartlarını nazara alarak gelişmeleri değerlendirmek icap ediyor. Aksi halde, hataya düşmek ihtimali fevkalâde yüksek görünüyor. Her ne ise...











Haciz nasıl kaldırıldı?
1922 yılı Kasım ayı ortalarında anavatanından ayrılmak mecburiyetinde kalan son Osmanlı padişahı Sultan Vahdeddin, 16 Mayıs 1926'da İtalya'nın sâhil şehri San Remo'da vefat etti. Bu tarihten tam tamına yedi sene önce Anadolu'da yeni bir millî hareketin başlatılması maksadıyla Samsun'a gemiyle gönderdiği emrindeki aynı subay heyeti, 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırmış ve Sultan Vahdeddin'i de ülkeyi terk etmeye mecbur bırakmıştı. Yıllar yılı hainlikle de suçlanan Sultan Vahdeddin, diyâr–ı gurbette yokluk ve yoksulluk içinde vefat etti. Kendisi ve ailesi, sürgün olarak bulunduğu ülkenin insanlarına, haliyle epeyce borçlanmışlardı. Bu borçlar, onların mirası üzerinde kurulan yeni Türkiye devletinin hükümeti tarafından ödenmesi gerekiyordu. Ne var ki, hiç ama hiç oralı olunmadı. Bundan dolayı, son padişahın cenazesi bir süre orta yerde kala kaldı. Zira, üzerinde haciz vardı. Alacaklılar haciz koydurmuştu. Tarihiyle ve ecdadıyla "sözde iftihar" eden Türkiye'nin o günkü yöneticileri, ne yazık ki eski padişahın cenazesine dahi sahip çıkmamışlardı. Halen de hakkıyla sahip çıkmış değiller. * * * 65 yaşında vefat eden Sultan Vahdeddin'in mezar yeri için bir vasiyeti vardı. "Ölürsem, cenazem vatan topraklarında gömülsün isterim. Şayet bu mümkün değilse, beni hiç olmazsa halkı Müslüman olan bir beldede defnedin" diyordu. Bu meyanda en çok istediği yer ise, Şâm–ı Şerif ve buradaki Selâhaddin–i Eyyübî Türbesi civarı idi. Ne var ki, onun bu vasiyet ve arzusu aynen değil de, kısmen tahakkuk etti. Devreye giren Suriye Devlet Başkanı Ahmet Nami, cenaze üzerindeki haczi kaldırdı ve eski padişahın tabutunu Şam'a getirtti. Sultan'ın cenâzesi, tamamen dolu olan Eyyübî Türbesi yerine Sultan Selim Camiî haziresine defnedildi. Mezarı, halen aynı yerde olup ziyarete açıktır.













Aliler Çetesi Karadeniz'de

Rize'den Giresun'a şapka kıyımları

Tarih: 18–19 Aralık 1925 Başlangıçta vatan hainlerini cezalandırmak için kurulmuş olan İstiklâl Mahkemesi, Rize ve Trabzon'dan sonra Giresun'da da "şapka muhalifi" oldukları gerekçesiyle maznunlara ceza yağdırdı. "Aliler Çetesi"nin "Ali kıran, baş kesen" mahkemesi tarafından idam cezasına çarptırılan yiğit insan Hafız Muharrem darağacına gönderilirken, Derviş Hüseyin ve birçok arkadaşına da 15'er yıl ağır hapis cezası verildi. Aynı dâvânın devamı mahiyetinde yargılanan Hafız Osman ile İskilipli Atıf Hoca ise, bilâhare idam edildiler. Ayrıca, sayısı tesbit edilemeyecek kadar çok vatandaş 2'şer, 5'er, 10'ar ve 15'er yıl hapis cezasına çarptırıldı. Oysa, bu Karadenizli yiğitler, daha üç–beş sene öncesine kadar vatanı müdafaa uğrunda canlarını siper ve mallarını fedâ ederek cepheden cepheye koşmuş, istilâcı Ruslara karşı koymuş, işbirlikçi Rum ve Ermeni çetecilere dünyayı dar etmişlerdi. Şimdi ise, sırf şapka giymek istemedikleri için, Hamidiye Kruvazörü tarafından üzerlerine bomba yağdırılmış, bu da yetmezmiş gibi nice yiğitler derdest edilerek İstiklâl Mahkemesine sevk edilmişlerdi. Ne acı, ne feci bir durum değil mi? İstiklâl Harbini zaferle taçlandıran yiğitler, sözüm ona İstiklâl Mahkemesinde yargılandılar... Neticede, yedi düvel Frenklerin ve yedi belâ ecnebi mütecâvizlerin yapamadığını, yapmaya güç yetiremediğini "Aliler Çetesinin İstiklâl Mahkemesi" yapmaya yeltenmiş ve bu vatan evlâtlarını ölümle tehdit ederek gavur kılığına girmeye onları mecbur etmişti.








Giresun'da ağır şapka cezaları
Giresun İstiklâl Mahkemesinin şapka aleyhtarı olma ve halkı şapka aleyhinde kışkırtma suçundan(!) Hafız Muharrem isimli zât hakkında vermiş olduğu idam kararı 19 Aralık günü (1925) vahşice infaz edildi. Kısa bir süre sonra Hafız Osman ve 4 Şubat 1926'da da, yine aynı dâvânın devamı olarak yargılanması tamamlanan İskilipli Âtıf Hoca ile Babaeski müftüsü Ali Rıza Efendi zulmen idam edildiler. Şüphesiz ki, cezalar ve cezalılar bu kadarlıkla sınırlı değildi. Giresun Şapka Dâvâsı sebebiyle, ayrıca Derviş Hüseyin isimli mazlûma 15 yıl ağır hapis cezası verilirken, daha pek çok vatandaşa da 5, 10 ve 15'er yıl hapis ve kürek cezası verildi. Kezâ, bunlardan ayrı olarak, yirmiye yakın vatandaş da hiç sebepsiz yere iki yıl hapis yattı. * * * İskilipli Atıf Hoca, Şapka Kànunundan aylar–yıllar önce "Frenk Mukallitliği ve Şapka" isimli bir kitapçık neşretmişti. Buna rağmen, yine de suçlu ilân edilip idam sehpasına gönderildi. Benzer durumlar, ne yazık ki o dönemde Türkiye'nin hemen her yerinde yaşandı. Bugün itibariyle, söz konusu kànun, aslında "kapı gibi" yerli yerinde duruyor. Ancak, bu kànuna uymak mecburiyetinde olan resmî memurlar dahi uymuyor, yani şapka takmıyor. .












Atatürkçülük demokratlıkla bağdaşmaz




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





14 Kasım 2012, Çarşamba
Siyasetçilerimize bir haller oldu. Atatürkçü kesilen kesilene. Bilhassa 10 Kasım'da ve devam eden günlerde bir Atatürkçülük yarışıdır başladı, dolu dizgin gidiyor.

İktidarından muhalefete, Meclis içindeki politikacılardan Meclis dışındaki siyasilere kadar, ağzını açan hemen herkes "En iyi Atatürkçü biziz" diye konuşmasına başlıyor. Medyanın durumu da siyasilerden pek farklı değil. En dindarından en lâikçisine kadar, gazetelerin çoğu—hiç bir mecburiyetleri olmadığı halde—10 Kasım'da birbiriyle Atatürkçülük yarışına girdiler. Bunların arasında elbette ki istisnaları var. Maaliftihar, 42 yaşındaki Yeni Asya da o istisnalardan biri, hatta birincisidir. Hele, sair gazetelerin en gözde sayfalarında "sonsuz işareti", yahut "Sen olmasaydın, biz de olmazdık" tarzında, bir Müslüman mü'minin imânını rencide edecek, hatta tehlikeye atacak ifadeler yer aldı. İşin en vahim tarafı, bu işi mecburiyetten değil, gönüllü olarak yapmalarıdır. Aynı durum, siyasiler için de geçerli. Protokol konuşmalarında hani "rüşvet–i kelâm" kabilinden Atatürk'ten söz etseler bile, hiç gereği yokken ve hiç bir mecburiyetleri söz konusu değilken, durduk yerde Atatürkçülük yarışına tutuşmaları, doğrusu çok tuhafımıza gidiyor. Onların bu halini demokratlıkla bağdaştıramıyoruz.








Başbakan, liste başında
Başbakan Sayın Erdoğan, Atatürkçülük'te liste başında görünüyor. Yıllardır birinciliği kimseciklere kaptırmıyor. DP Genel Başkanlığı döneminde, bir ara Namık Kemal Zeybek zirveye tırmandı. Ne var ki, kendisi Atatürkçülükte zirveye tırmanırken, başında bulunduğu partiyi sıfıra müncer etti. Kendisiyle birlikte partiyi de adeta bitirme noktasına getirdi. Böylelikle, tarih ve hadiseler bir kez daha gösterdi ki, Demokratlıkla Atatürkçülük birbirine zıttır; asla ve kat'a birleşemezler, bağdaşamazlar, kaynaşamazlar... Aralarında doku uyuşmazlığı var, genetik farklılık var. Bu durum, partilerini yeniden canlandırıp ayağa kaldırmaya çalışan samimi Demokratların kulağına küpe olsun. * * * Başbakan Erdoğan, dünkü grup konuşmasında M. Kemal'in kurucusu olduğu Halk Partisi cephesine yine Atatürkçülük noktasından yüklendi. Halkçılar, mâlum, yurt dışında bulunan Başbakan'ın 10 Kasım törenlerine katılmamasını dillerine dolayıp serrişte etmişlerdi. Başbakan ise, Makedonya'da bulunan iki tarihî evin restorasyon çalışmalarından fotoğraflar göstererek, kendince onlara "En iyi Atatürkçülük" dersini vererek şunları söyledi: "Yaptığımız dış ziyaretler nedeniyle 10 Kasım törenlerine katılamadık. Mustafa Kemal Atatürk'ü şükranla, rahmetle yâd ediyorum. "TİKA'nın girişimleriyle Makedonya'nın bir köyünde Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendinin iki evi olduğu tesbit edildi. Bu iki evde restore çalışmalarına başlandı. Müze evi olarak ziyaretçilere hizmet verecek. "Ayrıca, Atatürk'ün eğitim gördüğü okulda çalışmalarımız başladı. 20 Kasım'da tamamlayacağız. "Biz nutuk atanlardan olmadık. Başta CHP'iler olmak üzere Atatürk istismarcılarına bu iki hatıra evi ithaf ediyorum." * * * Sayın Erdoğan, bu sözleriyle muhtemelen demek istiyor ki: "Hakiki Atatürkçü biziz. CHP onu istismar ediyor; biz ise, hem onun yolundan gidiyor, hem de onun hatırasına hizmet ediyoruz. Üstelik, hiç istismara kaçmadan bu işi yapıyoruz." Daha evvel de, benzer mahiyette konuşmalarda bulundu. Meselâ, şunları söyledi: "Beni benzetecekseniz, Obama'ya değil, Atatürk'e benzetin... Bizim gittiğimiz yol, Gazi Mustafa Kemal'in... ve merhum Necmettin Erbakan'ın yoludur." Başbakan Erdoğan, tâ başından beri sadece protokol gereği değil, ayrıca gönüllü şekilde Atatürkçülük vurgusu yaptığı halde siyaseten kaybetmediğine göre, demek ki bir "gönüllü birliktelik" söz konusudur. Benzer bir yakıştırmayı, Halkçılar ve Mill(iy)etçiler için de yapmak mümkün. Bunlar, Atatürkçülük ile var olabiliyorlar, yahut varlıklarını Atatürkçülük ile idame ettirebiliyorlar. Meseleye bu zaviyeden bakınca, Atatürkçülük yönleri değil, fakat demokratlık yönleri tartışma götürür niteliktedir. Zira, Atatürkçülüğün bütün yönleriyle zirvede tutulduğu şeflik devrinde (1923–50), muhalif bir fikre, yahut muhalif bir partiye asla tahammül edilmemiş, hatta uzun süre yaşama hakkı dahi tanınmamış. Evet, 1923 yılından tâ 1946'ya kadar olan süre içinde yapılan genel seçimlerden hiçbirine CHP dışında ikinci bir partinin iştirak etmesine izin verilmemiş. Dahası, bu zaman zarfında kurulan muhalif iki parti (TCF ile SCF) kapatılmakla kalmamış, yöneticileri de en aşağılayıcı ithamlara maruz bırakılmış, hatta idama varan ağır cezalara çarptırılmış. Bu da gösteriyor ki, Kemalizm ile Demokratlık hiçbir şekilde uyuşmuyor, bağdaşmıyor. Öyle ki, Demokrat misyonun başındakiler bile, Atatürkçülere mesafe koydukça siyaseten yükseliyor; tersine, onlara yaranmaya çalıştıkça da siyaseten eriyip küçülüyorlar. Zira, zıtlar birleşemezler ve uyum sağlayamazlar. Buna göre, hakiki Demokratlar Kemalist ve hakiki Kemalistler Demokrat olamazlar. Doğru olan, herkesin olduğu gibi görünmesi ve göründüğü gibi olmasıdır. Aksi durum, akla ziyandır ve zarar üstüne zarardır





























Soruları değil, cevapları çoğaltmalı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





15 Kasım 2012, Perşembe
Her suâle cevap vermek, her müşkili ilmî izahlarla halletmek, Üstad Bediüzzaman'ın şiarıdır.

Nitekim, onun telifatı olan Risâle–i Nurlar da aynı meslekten gidiyor, aynı metotla hizmetini icra ediyor.
Zaten bundan dolayıdır ki, Risâle–i Nur Talebeleri de konuşmalarında, makalelerinde, ders ve sohbetlerinde bu prensibe âzami derecede riayet etmeye çalışırlar. Yani, zihinlerde soru ve istifham yerine, izahat ile cevapları çoğaltırlar. Bu prensibe riayet etmeyenler, konuştukları şeyler doğru olsa bile, usûlde hata ediyorlar. Zira, her doğru her yerde söylenmez. Yeri ve zamanı uygun olmadan sıralanan doğrular, ne yazık ki daha ziyade tenkit, gıybet ve dedikodu mahiyetine bürünüyor. Bunun da, Nur'un kudsî hizmetine hiçbir faydası yoktur. Aksine, büyük zararı vardır. * * * Otuz yılı aşkın bir süredir, siz aziz okuyucularımızla hemhâliz. Gazete sayfalarında sürekli görüşme ve muhavere halindeyiz. Ayrıca, hemen her fırsatta şifâhen de görüşüp sohbet etmeye çalışıyoruz. Bilhassa hafta sonu günlerimizi muhtelif merkezlere yaptığımız ziyaretlerle geçiriyoruz. Yani, sizlerle yakînen de görüşüp sohbetler ediyoruz. Bu sohbetlerde bilhassa dikkat ile hassasiyet gösterdiğimiz nokta, işte yukarıda da temas ettiğimiz gibi, mümkün mertebe soruları cevaplandırmak, tereddüt ve istifhamları izâle etmek ve özellikle zihinlerde cevapları çoğaltamaya gayret etmek. Risâle–i Nur'da vâz edilen ölçü ve prensipler, bizim böyle davranmamız gerektiğini ders veriyor. Buna riayet etmediğimiz takdirde, konuştuklarımızın tamamı esasta doğru olsa dahi, usûl yönünden hata ediyoruz demektir. Şunu kat'i sûrette bilmeliyiz ki, esasa giden yol usûlden geçer. Yani, "Esasa vasıl olmak, usûle riayet edişledir." * * * Seyahatler esnasında görüştüğümüz bazı kardeşlerimiz şunu söylüyor: Zaman zaman dinlemek durumunda kaldığımız temayüz etmiş entelektüel şahısların konuşması âdeta içimizi karartıyor. Ruhumuzu sıkıyor. Kalbimizi ferahlatmak yerine daraltıyor. Kafalarda yeni istifhamlara yol açıyor. Hangi konuya girse, daha çok şüphe, tereddüt, vesvese hasıl edecek şeyler söylüyor. Söyledikleri yalan–yanlış şeyler olmasa dahi, öylelerini dinledikçe şevkimiz kırılıyor, moralimiz bozuluyor, heyecanımız sönmeye yüz tutuyor. Siz bu hususta ne dersiniz? * * * Bizim ne yapmamız, nasıl davranmamız gerektiğini, yukarıda bir nebze anlattık. İlâveten, şunları söyleyebiliriz: Hakikatte, şüphe, vesvese, tereddüt hasıl edecek her bir nokta, aynı zamanda izah edilmesi, cevap verilmesi gereken bir iddiayı, yahut bir suâli ihtiva ediyor. Cevap yerine kafalarda suâllerin adedini çoğaltmaya çalışmak, mü'minlerin kârı ve şiarı değildir. Bunu yapan kişi, itikaden mü'min ve Müslim de olsa, amelen yaptığı iş mü'mince değildir. Zihinlerde tereddüt ve istifhamları uyandırmanın kimlerin vasfı ve neyin alâmeti olduğu kudsî kaynaklarda gayet vâzıh bir sûrette ifade edilerek, dahilde çıkması muhtemel "nifak" tehlikesine bilhassa dikkat çekilmiş. Öte yandan, orta yere habire iddialar atarak, çare, devâ ve delil cephesini boş bırakmak, yahut zayıf delillerle iktifaya çalışmak da Kur'ân'ın dersine uygun değil. Bu mühim noktaya, şu sözleriyle dikkat çekiyor Bediüzzaman Hazretleri: "Delilin müddeadan daha hafi (gizli, zayıf) olması, makam–ı istidlale (delil gösterme usûlüne) uymaz." (İşaratü'l–İ'caz, s. 172) Bir başka bahiste de, aynı hakikati teyiden şunu söyler Üstad Bediüzzaman: "Mukarrerdir ki: Delil, müddeâdan evvel malûm olması gerektir." (Muhakemat, s.145) * * * Nur Risâlelerini anlayarak okuyanlar gayet iyi bilirler ki, bu eserlerde pek çok suâl ve iddia metni de yer almaktadır. Kezâ, Risâle–i Nur'da cevapsız bırakılan hiç bir suâl yoktur. Fakat, bu meselede bilhassa dikkat edilmesi gereken nokta şudur: Risâle–i Nur'da zikredilen suâller ile iddialar, gayet kısa metinler ve ifadeler halinde yer almaktadır. Cevap ve izah kısmı ise, nisbeten uzunca olup tam iknâ, yahut ilzam edici sûrettedir. O halde, bizlerin kudsî hizmetlere taalluk eden söz ve yazıları da, bu hakikate mümasil olmalı. Yani, iddiaları izah, suallere cevap mahiyetini taşımalı. Hatta, muhtemel veya mukadder suâllere de cevap teşkil etmeli. Aksi halde, yazılanlar veya söylenen şeyler, teorik plânda doğru olsa dahi, usûlsüzlük sebebiyle yanlış olur, zarar verir. İşte, bütün bu noktaları nazar–ı dikkate alarak şunları diyebiliriz ki: Ey aziz kardeşler! Size hitap eden kişi, eğer sorulara lâyıkı veçhiyle ve tatmin edici bir izahatla cevap veriyorsa, onu can–ı gönülden dinleyin ve âzami derecede istifade etmeye çalışın. Yok, eğer konuştukça zihinlere tereddüt pompalamaya ve kafalarda istifhamlara yol açmaya, velhasıl soruların adedini çoğaltmaya çalışıyorsa, söylediklerine hiç kulak asmayın ve tesir altına da girmeyin. Cevap yerine soruları çoğaltanlar, şayet misafir ise, nezâket dairesinde kalarak, ondan şöyle bir talepte bulunulabilir: Siz değerli misafirimizden bazı soruların cevabını bekliyoruz. Aynı şekilde, bize moral verecek, şevkimizi artıracak, heyecanımızı ziyadeleştirecek, ittifakımızı pekiştirecek, ittihadımıza kuvvet verecek, hülâsa dertlere devâ, sadre şifâ olacak şeyler duymak istiyoruz. Tecrübelerle sabittir ki, bu minvâl üzere yapılan ders ve sohbetler, çok daha istifadeli ve istifazalı olmaktadır. Ne mutlu, ihtilâfı körüklemek yerine ittifakı kuvvetlendirmeye, nifakı uyandırmak yerine ittihad ve imtizacı sağlamlaştırmaya ve nihayet sorular yerine zihinlerde cevapları ziyadeleştirmeye gayret eden dâvâ adamlarına. Unutulmasın ki, ihlâs ve gayret kanatlarıyla ulvî hizmette koşturan insanımızın, sohbetini dinlemeye geldikleri dâvetli misafirlerden beklentisi de bu yönde ve bu mânâdadır. Misafire düşen, misafirhane sahibinin rızasına ve beklentisine uygun şekilde hareket etmeye çalışmaktır. .








































Aksülâmel"in eski-yeni tezâhürleri




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





16 Kasım 2012, Cuma
Şu güzelim vatanda, önce Türkçülüğe dayalı Türk Ocakları kuruldu. (1912)

Bir süre sonra da Kürtçülüğe dayalı Kürt Teali Cemiyeti teşkil edildi. (1918) İşte, o gün bugündür "aksülamel" karakterli çekişmeler, çatışmalar devam edip gidiyor. Şöyle ki: * Sen Türkçülük yaparsan, ben de Kürtçülük yaparım. * Sen, bir ideoloji uğruna devlet terörünü kullanırsan, ben de bir başka ideoloji için etnik terörü kullanırım. * Sen, 1844'ten beri hepimizi temsil eden ayyıldızlı bayrağa "Türk bayrağı" dersen, ben de kendime başka bir bayrak bulurum. * Sen kendi liderinin posteriyle gösteri yaparsan, ben de kendi önderimin posterini devreye sokarım. * Sen her tarafta kendi liderinin heykelini dikersen, ben de ilk fırsatta kendi önderimin heykelini dikerim. "Menfide yarış", maalesef bu minval üzere sürüp gidiyor. Yanlışa karşı, bir başka yanlışla mukabele ediliyor. Yani, mukabele–i bilmisil yapılıyor. Etkiye karşı tepki konuluyor. İşte, bunun adı "aksülâmel"dir. Her şeye karşı alerjik davranmak, ille de zıddına zıddına gitmek demektir. Dedenin intikamını torundan almaya çalışmakla, insanlıktan çıkmaktır. Söylediklerine bakarsan, her Türk, yahut her Kürt, onlar gibi yapmalı, onlar gibi davranmalı. Hayvanlıktan miras kalan vahşete yönelmeli, canavarlığa soyunmalı. Onların tek doğru belledikleri, işte bu yanlışlardır. İnsaniyet nâmına istediğiniz kadar "doğru hareket"i arayınız, asla bulamazsınız. Çünkü, hiç birinde yok. Kim ne yaparsa yapsın, hak ve hakikatten ayrılmamak kemâlatını arayınız, yine bulamazsınız. Çünkü, ikisinde de mâfiş. O zaman, ne demek lâzım gelir? Al birini vur ötekine... Çünkü, bize hiç birinden hayır gelmez. Gelmemiş de. Zararları ise, ölçülemeyecek, tartılamayacak kadar büyük. Esasında, bunlar hak ve adâletten değil, birbirinin menfiliklerinden besleniyor. Birinin hareket tarzını diğeri belirliyor. (Özellikle Kürtçülerin mücadele metodunu, darbecilerle Kemalist Türkçüler tayin ediyor. Adeta, "Önce biz öldürmekle işe başladık, siz de aynı yöntemi kullanarak mücadelenize devam edin" diyorlar, yahut öyle demeye getiriyorlar.) Bütün bir millet olarak, hariçten içimize sokulmuş dehşetli bir hastalıkla karşı karşıya bulunuyoruz. Hastalığın adı "Frengî illeti"dir. Bu illetle mâlul olanların temel gıdası ise, kandır, kindir, husûmet ve intikam duygularıdır. Kahhâr–ı Zülcelâl, haktan sapan, menfilikte yarışa tutuşturan, vatana ve millete büyük zararlara sebebiyet veren ırkçılık illetini aramızdan söküp kaldırsın ve bu illeti mâbud ittihaz eden muannitlerin de tez elden müstahaklarını versin. Amin.






























İki bayrak şahsiyetin "müsbet hareket" metodu
Doğru hareket tarzıyla ilgili olarak, iki önemli şahsiyetin kullandığı ve tavsiye ettiği şaşmaz ölçüleri hatırlamakta fayda var.

1) Bediüzzaman Said Nursî, kendisine ve talebelerine yapılan her türlü baskı, zulüm ve haksızlıklara mukabil, yine de aksülâmele tenezzül etmemiş, menfî tutum takınmamış, kudsî kaynaklardan ders aldığı "müsbet hareket" metodundan zerrece inhiraf etmemiştir. Böylelikle, kendisi için kurulan tuzaklar boşa çıkarılmış ve ardniyetli sinsî plânların tamamı boşa çıkartılmıştır. Üstad Bediüzzaman, yıllar sonra gördüğü ve "Eyvah! Ne kadar bozulmuşsun" diyerek onu bir kaç nasihatle kurtarmaya çalıştığı eski bir talebesi hakkında şunları söyler: "O talebem, ben esarette iken, İstanbul’da mektebe girmiş. Esaretten geldikten sonra gördüm. Bazı ırkçı muallimlerden aldığı aksülâmel ile o da Kürtçülük damarıyla başka bir mesleğe girmiş." (Emirdağ Lâhikası, s. 440) Lütfen dikkat! Buradaki anahtar ifade olarak da "aksülâmel" tabiri kullanılmış.




2) Amerika'da ırkçılıkla mücadelenin sembol ismi olan Martin Luther King, gencecik oğlunun beyazlar (ya da provokatörler) tarafından öldürülmesi ve taraftarlarından da yükselen "misilleme ile intikam alma" düşünceleri karşısında, bağrına taş basar ve cenaze törenine katılan müthiş kalabalığa seslenerek şunları söyler: "Bizim mücadele tarzımızda silâh yok, kan dökmek, başkasına zarar vermek yok. Başarıya ancak bu şekilde varılır. Dolayısıyla, kendi mücadele tarzımızı kendimiz belirleriz; düşmanlarımız değil." Evet, Bediüzzaman gibi Martin Luther de, inandıkları dâvâ uğrunda çok büyük mesafe aldılar, çok büyük başarılara imza attılar. Lâkin, bir tek mermi sıkmadan, bir tek masumun canını yakmadan. Çünkü, takip ettikleri hizmet metodunu muarızları değil, kendileri belirleyip tayin ediyordu.





Sizden gelenler Tasdik emareleri

Bu köşede çıkan son iki yazı konusuyla ilgili olarak siz aziz okuyucularımızdan hayli tesir uyandıran akisler geldi. Yazı konularından birinin başlığı "Atatürkçülük demokratlıkla bağdaşmaz", diğeri ise "Soruları değil, cevapları çoğaltmalı" şeklindeydi. Şimdi, çeşitli kanallardan bize ulaşan sizlerin düşünce, yorum ve katkılarınızı özetleyerek, bunları yine sizlerle paylaşmaya çalışalım. Önce birinci, sonra da ikinci konuya paragraf açarak sırasıyla takip edelim.






Yaranmacılık siyaseti
* Hakikaten de öyledir; Demokratlar Atatürkçü ve Atatürkçüler Demokrat olamıyor.

* Dünya görüşü itibariyle Kemalizme yakın ya da yatkın olanlar, Atatürkçülük yaptığında, bu fânide nisbeten kazançlı çıkabiliyorlar.

* Hakiki demokratlar veya Demokrat misyonu temsil noktasında bulunanlar için ise, durum tam tersinedir. Onlar Atatürkçülük yaptıkça, kendileri gibi partilerini de düşürüyor, batırıyor, adeta bitirme noktasına getiriyorlar.

Atatürkçülük, başkasına yarasa da, Demokratlara hiç yaramıyor.

Elhasıl:


Tenkitçilik marazı
Evet, hariçtekilere "yaranmacılık" bir tür hastalık olduğu gibi, dahilde görülen "tenkitçilik" alışkanlığı da müzmin bir hastalıktır. * Menfi tenkid muzır olduğu gibi, müsbet tenkid dahi yerinde ve zamanında yapılmalı. Aksi halde, kudsî hizmete zarar verir. * Bir hadisede, yahut bir meselede canı yanmış olanlar, tenkidçilik alışkanlığını sürdürmekle, ne yazık ki başkasının da canını yakıyor, ruhunu sıkıyor. * Menfî tenkidçiliğin hizmete bir faydası da yok, katkısı da. Serâpâ zarardır. * Şahsî yahut hissî sebeplerle tenkidkârâne konuşanlar, bir–iki adım sonra ister istemez gıybete giriyor ve dedikodunun meydan almasına sebebiyet veriyor. * Gıybet haramdır, günahtır; dedikodu ise, bu tehlikeli silâhın mühimmatıdır, aparatlarıdır. * Bir şahsın gıyabında söylenen şeyler eğer doğru ise gıybettir. Doğru değilse şayet, hem gıybet, hem iftiradır. * Hakiki dâvâ adamlarının, zaten sınırlı olan zaman ve enerjilerini böyle lüzûmsuz, günahlı, hatarlı şeylerde değil, aksine lüzûmlu, faydalı, sevaplı kudsî hizmetlerde sarf etmeli. .











Açlık grevi gibi, terör de bir emirle biter mi?




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





21 Kasım 2012, Çarşamba
Yaklaşık iki ay önce hapishanelerde başlatılan ve dışarıdan da destek gören "açlık grevi"nin sona ermiş olması, her bakımdan memnuniyet verici bir gelişme.
Zira, hem temel hakların başında gelen "insan hayatı" söz konusuydu, hem de hiç gereksiz yere gündemi işgal ediyordu. Evet, baş ağrıtan bir dizi sıkıntıya ilâveten, Türkiye'nin ayrıca "açlık grevi" diye bir gündemi olmamalı. Kaldı ki, açlık grevi yapan vatandaşların kendi vicdanî ve aklî inisiyatifi ile hareket ettiği de doğru değil. Bu tür işler, yakînen biliyoruz ki, illegal örgütler tarafından organize ediliyor: Önce strateji tesbit ediliyor. Ardından kurbanlar seçiliyor. Daha sonra da maddî–mânevî baskı uygulanarak, kurbanların sağlığı üzerinden propaganda yapılıyor. * * * İki ay kadar devam eden açlık grevinin sona erdirilmesi için, önemli çabalar sarf edildi, muhtelif girişimlerde bulunuldu. Ancak, yine de netice alınamadı. Üstelik, grev dalgası, seçilmişlerin de iştirakiyle yeni boyutlar kazanarak devam etti. Son olarak, dikkatler "İmralı sakini"ne çevrildi. Öcalan'ın kardeşi İmralı'ya gidip geldikten sonra şu açıklamayı yaptı: "Abdullah Öcalan, açlık grevinin derhal bitirilmesi çağrısında bulundu." O çağrı anında mâkes buldu. Cezaevlerindeki yüzlerce kişi ile birlikte, dışarıdakiler de açlık grevine son verdi. Ne diyelim... Vatana millete hayırlı olsun. * * * Bu safhadan, yani açlık grevine nokta konulmasından sonra kafalarda belirginleşen temel soru şudur: "Öcalan'ın bir çağrısıyla terör de biter mi?" Hiç sanmıyoruz. Bir etkisi mutlaka olur. Ama, PKK terörü Öcalan'ın inisiyatifiyle sınırlı değil. Bu örgüt, doğrudan onun emir ve talimatıyla kurulmadığı gibi, yine onun emir direktifiyle faaliyetini sona erdirmez. Kaldı ki, otuz yıllık süre içinde, uluslar arası çapta yeni yeni boyutlar kazanan dünyaya yayılan bu örgüte, istihbarat birimlerinin yanı sıra, silâh tüccarları ile uyuşturucu baronları gibi daha başka unsurlar da eklendi. Dolayısıyla, bugün Öcalan çıkıp "Artık silâhlı mücadeleyi bırakın, terörü bitirin" diye emir üzerine emir yağdırsa dahi, bu örgütün faaliyeti yine de bitmez. Şu noktaya bilhassa dikkat: Açlık grevi dalgasına dahil olanların hemen tamamı, örgüt taraftarı Kürt kökenli vatandaşlardı. Yani, dağda–şehirde ölecekse onlar ölüyor, açlık grevi yapılacaksa yine onlar yapıyor. Bu taraftar kitlesi, Öcalan'ı lider/önder kabul ettikleri için, onun emir ve talimatıyla hareket etmeleri de gayet normaldir. Kaldı ki, açlık grevi, kan ve şiddete dayalı terör faaliyeti ile aynı kefeye konulmaz. Aralarında büyük farklılıklar var. Bizim özellikle nazara vermek istediğimiz şudur: Hapishanedeki örgüt üyelerinin (ve de sempatizanların) tamamı Öcalan'ı dinlese de, örgütün dağ kadrosu ile uluslar arası boyutta iş yürüten kesimi onu dinlemez ve onun emirleriyle hareket etmez. Zaman zaman dinler gibi bir görüntü vermesine rağmen, onu gerçek anlamda dinlemez ve emirlerine itaat etmez. Zira, örgütün genel yapısını ve stratejik hedeflerini Kürt kökenli olanlar belirlemiyor. Dizginler başkasının, büyük çapta bilinmeyenlerinin elinde. Nitekim, yıllar önce Bekaa'da gazeteci Avni Özgürel'e röportaj veren Öcalan, akan kardeş kanını kendisinin de durdurmaya güç yetiremediğini ifade ile şu itirafta bulunmuştu: "Ben bitirmeye çalışsam, beni de bitirirler." İşte, bizim de anlatmaya çalıştığımız realite budur. Örgütün tek ve yegâne lideri olarak görülen Öcalan, gerçekte örgüte tümüyle hakim değildir. Dolayısıyla, onun bir emriyle terör bitmez; bitecek gibi de görünmüyor. * * * 1) Türkiye, açlık grevlerini sona erdirmede etkili olan Öcalan'dan, terör konusunda da bir şekilde istifade edebilir. 2) Öcalan'ın direktifleriyle, terör bitmese de zayıflayabilir. O halde, daha başka tedbirlere de ihtiyaç var demektir. 3) Türkiye, ayrıca uluslar arası silâh kaçakçılığı ve uyuştucu ticaretiyle de mutlaka uğraşması ve gerekli önlemleri alması gerekiyor. Çünkü, bu azgın odaklar, menfaatlerini gördükleri terör faaliyetlerinin bitmesini asla istemez. 4) Türkiye, Kürtçülük damarını depreştiren, bölücülük emellerini tetikleyen resmî "Kemalist Türkçülük" illetinden kendini mutlak surette kurtarması icap ediyor. Son olarak, şunu bir kez daha kat'î bir kanaatle ifade ederek bitirelim: Türkiye'de resmî görüşe ve ırkçılığa dayalı Türkçülük cereyanı devam ettiği müddetçe, siz dahildeki huzuru, barışı, sükûnu asla temin edemezsiniz. Reaksiyoner huzursuzluğun kaynağı, elbette ki hak ve adâlet değildir; belki, "sosyolojik realite" kaynaklıdır denilebilir.






























Bu durumda şunlar yapılabilir:








Ailesi kan ağlıyor "Öteki" gazeteci arkadaşımız

Meslekî görev için gittiği Suriye'de doksan günlük bir esaretten sonra nihayet hürriyetine kavuşan gazeteci Cüneyt Ünal'ın sevincini, ailesiyle birlikte bizler de paylaşıyoruz. Aynı şekilde, beraber gittikleri halde dönemeyen ve yine doksan gündür kendisinden hiç haber alınamayan diğer meslektaşımız Beşar Kaddumî'nin akıbetini merak ile beraber, bilhassa ailesinin katmerleşen o tarifsiz üzüntüsünü de hep birlikte paylaşıyoruz. Suriye'ye giden CHP heyeti, bir meslektaşımızı getirirken, diğeri hakkında ise, en ufak bir bilgi kırıntısını dahi getirmediler. Halbuki, her iki arkadaşımız da birlikte gitmiş ve birlikte görev yapmışlardı. Bu durumda, bizler buruk bir sevinci yaşamak durumunda kaldık. Temenni edelim ki, Beşar arkadaşımız asla "öteki"leştirilmesin ve akıbeti belli oluncaya kadar da hiç, ama hiç unutulmasın. Aile efradının derin teessürünü bir kez daha paylaştığımızı ifade ederek, onlara Allah'tan sabır ve metanet diliyoruz. .










Avrupa malını 'Türk malı' diye yutturdular




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





26 Kasım 2012, Pazartesi
Yeni "Türk Medenî Kànunu" adı verilen "İsviçre Medenî Kànunu", 17 Şubat 1926'da Millet Meclisi'nde aynen kabul edildi.
Halk Partisinin hegemonyası altına giren Millet Meclisi tarafından 1 Mart'ta (1926) kabul edilen "Yeni Ceza Kànunu" 1 Temmuz itibariyle yürürlüğe girdi. Yapılan bu işgüzarlığa her ne kadar "Türk Ceza Kànunu" ismi verildi ise de, gerçekte bunun Türk ve İslâm unsuruyla hiçbir alâkası yoktur. Zira, bu ceza kànunu maddeleri, üzerinde hiçbir değişiklik yapılmaksızın, İtalya'dan aynen kopya edilerek alındı. Bunun sebebi ise, Avrupa'da uygulanan en sert ceza kànunu olmasıydı. 1924'ten sonra başlayan "Avrupalılaşma modası" gerekçesiyle, kendimize ait ne varsa terk ediliyor ve Avrupalılara zillet içinde yaranmaya çalışılıyordu. İsviçre'den kopya edilen "Medenî Kànun"dan sonra, İtalya'dan da "Ceza Kànunu" aynen transfer edildi. Üstelik, hiç utanıp sıkılmadan da bu araklamalara "Yeni Türk Kànunları" ismi verildi. Neresi Türk bu yapılanların? Dahasını da ekleyelim: İtalya'dan aynen kopyalanan o günkü ceza kànunu, İtalya'da "Zanardelli Kànunu" olarak biliniyor. Zanardelli, bu kànun metnini 1889'da hazırlatıp Meclis'ten geçirmiş ve bunu ülkesinde baskı yoluyla uygulatmıştır. Avrupa'nın en zorbaca kànunu olan Zanardelli Kànununu benimseyen bizdeki Halkçı diktatörler, bunu aynen tercüme ile yürürlüğe koydular. Zaman içinde değiştirile değiştirile yamalı bohçaya döndürülen Zanardelli Kànunu, geriye kalan tortuları itibariyle, kısmî olarak halen de adâlet sarayımızı bulandırmaya devam ediyor. Tuhaf bir başka nokta da şudur: Bizdeki AB karşıtları, bıraksanız, ilkel Zanardelli Kànununu bugünkü medenî AB normlarına bile tercih edecekler.
Bu tarihe kadar yürürlükte olan Mecelle hükümleri ise, geçersiz sayılarak son elli yıllık medenî hukuk uygulamasına da son verildi. Osmanlı devletinin son döneminde (1870'li yıllar), İslâm hukukuna dayalı olarak ilmî bir heyet tarafından hazırlanan 1851 maddeden müteşekkil "medenî kànunlar mecmuası" Mecelle, böylelikle tarihin tozlu raflarına kaldırılmış oldu. Adına "Türk Medenî Kànunu" denilen sosyal hayata dair bu yeni kànunlar ise, aslında "İsviçre Medenî Kànunu"ndan başka bir şey değildi. Yüzde yüz frenk patentli olan bu kànun maddeleri, olduğu gibi tercüme edilerek hayatımıza sokuldu. Buna göre, yerli malı terk edilerek, yerine ithal malı olan ecnebi kànunlar kabul ve tatbik edilmeye başlandı.





O tarihte Adalet Bakanı olan Mahmut Esat Bozkurt, başlattıkları hukuk sisteminin yenilenmesi kararını—kendilerince—zaruretini şu sözlerle açıklıyordu: "Türk ihtilâlinin kararı, Batı medenîyetini kayıtsız şartsız şekilde kendisine mal etmek, benimsemektir. Bu karar, o kadar kesin bir azme dayanmaktadır ki, önüne çıkacak olanlar, demirle, ateşle yok edilmeye mahkûmdur. Bu prensip bakımından, kànunlarımızı olduğu gibi Batıdan almak zorundayız." Devrin hükümeti (3. İnönü hükümeti) adına ortaya konulan bu görüş istikametinde derhal çalışmalara başlandı. Bu meyanda, önce bir komisyon kuruldu. Komisyon üyeleri tarafından Batılı ülkelerin medenî kànunları incelendi. Aralarından İsviçre Medenî Kànunu esas alındı. İsviçre'de 1912'de yürürlüğe giren bu kànun, güyâ dilinin basitliği, kadın–erkek eşitliğine dayalı bir aile düzeni öngörmesi ve hakime takdir yetkisi vermesi sebebiyle benimsendi. 1926'da tam da 26 kişilik komisyonun hazırlamış olduğu yeni kànun tasarısı, Meclis Adalet Komisyonunda hiçbir değişikliğe uğratılmadan kabul gördü; ardından, bakanlar kurulunda da görüşülerek aynen kabul edildi. Bu gelişmelerden sonra, tasarının görüşülmesi sırası Millet Meclisi'ne geldi. Genel Kurul görüşmelerinde ise, tasarının madde madde ele alınması teklif edildi. Ancak Adalet Bakanı Bozkurt, bu kànunların bir bütün olduğunu, dolayısıyla paket halinde görüşülmesi gerektiğini söyledi. Tasarı, kısa bir görüşmeden sonra, 17 Şubat 1926 tarihli Meclis oturumunda kabul edildi. 4 Nisan 1926 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan yeni kànun, 6 ay sonra, yani 4 Ekim 1926'da uygulamaya konuldu.

Adalet Bakanı Bozkurt'un sözleri






Bugün, büyük bir öfkeyle gelişmiş AB yasalarına ve kriterlerine karşı gelen milliyetçilerle "ulusalcılar"ın kulakları çınlasın. 86 yıl önceki gümrüksüz, filtresiz Batılılaşma hareketine hiç dokunmayan, hatta dokundurtmayan "ulusalcı" cereyan, bu noktada durup kendini şöyle ciddî bir testten geçirmesi gerekmez mi? Meselâ, kendilerine şunu sorabilirler: "Körükörüne sahiplendiğimiz 86 yıl önceki köhnemiş içimizdeki Batı'ya, bugünkü AB'nin karşı gelmesinden biz neden rahatsız oluyoruz?"

Sahtekâr hamiyetfurûşlar


Ciltlenmiş kànunlar mecmuası anlamına gelen ve asıl ismi Mecelle–i Ahkâm–ı Adliye olan Osmanlı medenî hukuk kitabı olan Mecelle, aslında halen hayattadır ve zaten canlıdır, yani hayattârdır. Yani, Mecelle'nin bundan 80 yıl evvel kàğıt üzerinde geçersiz sayılmasıyla, hakikatte geçersiz olmadı. Bazı hükümleriyle, pekçok insan kendi hayatında halen de amel etmeye devam ediyor. Zira, ondaki hükümler, İslâm hukukundan ve kâinattaki İlâhî nizamdan alınmadır. Dolayısıyla, tazeliğini ve geçerliliğini aynen koruyor. İşte, bunlardan söze ve yazıya dönüştürülmüş hayatî bazı maddeler: * Beraat–ı zimmet asıldır. (Yani, insanın suçsuzluğu asıldır, esastır. Tâ ki, iddia edilen suçluluk durumu ispat edilinceye kadar.) * Zararın def'i, faydanın celbinden evlâdır. (Yani, bir zararın ortadan kaldırılması işini, faydanın celbi işine tercih edilmeli.) * Ezmanın teğayyürü ile ahkâm tağayyür eder. (Yani, zamanın ve şartların değişmesiyle, gerekçeli hükümler de değişir.) * Ehven–i şerreyn ihtiyar olunur. (Yani, iki şerden daha hafif, daha zararsız olan tercih edilmeli.) İşte, Mecelle'nin buna benzer pekçok hükümleri vardır ki, insanlar bugün bile hayatlarında onun tatbikine çalışırlar.

Mecelle, mânen yaşıyor








Avrupalı kimi düşünür ve hukukçuların şu kanaati paylaştıkları rivâyet edilir: "Dünya tarihinin iki büyük hukuk projesi yapıldı. Ne gariptir ki, bunların ikisi de İstanbul'a nasip oldu: Birisi meşhûr Roma Hukuku, diğeri ise Mecelle'dir."

Onlar nasıl bakıyor?


Bir yutturmaca daha

Zanardelli Türk mü?











.






Emlâk darbecileri




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





29 Kasım 2012, Perşembe
Dünkü gazetelerin sayfalarında çarşaf çarşaf 12 Eylül Darbesini yapan cunta üyeleri ile aile fertlerinin mal varlıkları yayınlandı.
Televizyon ekranlarından tarihimizle ilgili filmler, diziler yayınlanıyor. Bunların içinde komik ve kurgu eseri olanları, çok fazla rencide etmiyor. Çünkü, bunlarda şahıs ve yaşanmış olaylar birebir isimlendirilerek nazara verilmiyor. Ancak, bir kısmı var ki, bunlara kurgu eseri denemez. Meselâ, tarihe mal olmuş, efsaneleşmiş şahsiyetlerin doğrudan isimleri kullanılarak ve isimleri etrafında amel ve itikatlarıyla asla bağdaşmayan halleri tasvir ederek bunu milyonlara seyrettirmek, hiçbir şekilde mâzur görülemez. Senelerdir, pespaye filmler, diziler yayınlandığı halde, bunlara karşı ciddi bir reaksiyon gösterilmedi. Başbakan bile, aradan iki seneden fazla bir zaman geçtiği halde, Halife Sultan Muhteşem Süleymanı zevkine düşkün, şehvetinin esiri, Harem'den çıkmayan, hanımları dekolte giyinen, mahremiyete hiç dikkat etmeyen bir padişah olarak gösteren bir tv dizisine daha yeni tepki koydu: "Bizim ecdadımız böyle değildir. Biz böyle bir Kanunî'yi tanımadık" diyerek, son derece gecikmiş bir itirazda bulundu. Bu gecikme, adeta "İdamdan sonraki af"fa benzemiş oldu. * * * Şehzâde Orhan gibi Osmanlı Hanedanının hayattaki izzetli fertleri ise, ecdatlarını karalayıcı, hakikatleri bütünüyle saptırıcı filmlere, dizilere ateş püskürüyor. Ellerinden fazla bir şey gelmediği için de, iç dünyalarında yanıp yanıp kahırlanıyorlar. Kendi dedelerinin, yahut babaannelerinin ekranlardan başka türlü gösterilip lanse edilmesi, şehzâdeler ile hanım sultanları eleme, üzüntüye gark ediyor. Bazı haber programlarına çıkıp konuşanlar, hanedanın bu meseledeki düşünce ve hissiyatlarını en açık bir lisanla ifade ettiler. Çok ricâda bulundular. Tarihimizi, atalarımızı olduğu gibi anlatın, tasvir edin dediler. Ümit ve temenni ederiz ki, ilgili ve de yetkili merciler, Osmanoğullarının bu feryâdına kulak verir ve üzerine düşen vazifeyi ifa ederler. .
Rakamlar astronomik boyuttaydı. Mal varlıklarının dökümü, cidden dudak uçuklatır mahiyetteydi. Yurdun muhtelif yerlerinde üzerlerinde kayıtlı arsalar, yazlıklar, villalar, daireler yüzlü rakamlarla ifade ediliyor. Üstelik, bu muazzam servetleri vatan coğrafyasının en güzide yerlerinde, rantı en yüksek merkezlerinde görünüyor. Peki, cuntanın beş üyesi ile çoğu memur olan aile efradının sahibi olduğu bütün bu mal varlığının kaynağı ne? Bunları nasıl ve ne şekilde elde ettiler? Elâlem bilir ki, memuriyet maaşıyla, yahut dede mirasıyla bu koca servetin elde edilmesine imkân ve ihtimal görünmüyor. O halde, bu işin üzerine gidilmesi, meselenin dâvâ konusu olması ve zihinlerde yığınla birikmiş soru işaretlerinin izâle edilmesi gerekiyor. Aksi halde, kafaları zonklatan şu sorular orta yerde dolaşır durur: Darbeciler, vatanı kurtarma, demokrasiyi rayına oturtma perdesi altında, yoksa kendi hasis menfaatlerini mi koruyup kolladılar? "Yoksa, anarşi bahane, servet şahane" asıl maksat olduğu halde, bu millete "kurtarıcılık zokası"nı mı yutturmaya çalıştılar? Tam olarak bilemiyoruz; fakat, işin iç yüzünü de merak ediyoruz? Doğrusunu öğrenmek, milletin ve bilhassa gelen neslin hakkıdır. * * * Meselenin hukukî kefesiyle ilgilenmek, resmî mercilerin vazifesi. Darbecilerle ilgili hak–hukuk terazisinin diğer kefesinde ise, değerli halkımızın aklı, vicdanı, iradesi söz konusudur. Darbeciler, bir taraftan adâlete ve "Darbeleri Araştırma Komisyonu"na bilgi/hesap verirken, bir taraftan da darbeci cuntayı alkışlayan ve onların siparişiyle hazırlanan 82 Anayasasına var gücüyle destek veren "kraldan fazla kralcılar"ın millet ve tarih önünde hesap vermesi gerekiyor. Bizim gibi o dehşet verici günlerin acısını bütün vehametiyle yaşamış olanların, asla görmezden gelemeyeceği önemli bir husustur bu. Darbe şakşakçıları ile "Darbe Anayasası" meddahlarının dostlarına, hatta din–imân kardeşine karşı yaptığı şenaatlar, unutulacak, yahut affedilecek cinsten değil. Cuntanın gönüllü meddahları tarafından öylesine hakaretli salvolara maruz kaldık ki, ne anarşistliğimiz kaldı, ne bölücülüğümüz, ne de vatan hainliğimiz. Bugün itibariyle 12 Eylül Darbesini hararetle desteklemiş olanlara, otuz yıl önceki fikir ve tavırları sorulsa, acaba ne cevap verecekler? Muhtemelen "Yanıldık, hata yaptık" diyecekler. Hatasını ikrar etmek fazilettir. Lâkin, bir kısım gönüllü meddahların etrafı kırıp dökmesini, sayısız kalpleri acımasızca yıkıp harabeye çevirmelerine ne demeli? İşte, asıl önemli husus da budur zaten. Kırmış olduğun, hakaretler ettiğin, en olmadık şeylerle ithamda bulunduğun dost ve kardeşleri bulup onlarla kucaklaşmak, kucaklaşıp helâlleşmek gerekmez mi? Dahası, o dönemin bunaltıcı atmosferinde kırılan rayları, ana çizgiden inhiraf edip başka istikametlere götüren makasları yeniden tamir etmek ve darbeden önceki istikamette buluşmak icap etmez mi? Hem, darbeciler dost ve kardeşleri birbirinden niçin ayırsın, ayırabilsin ki? * * * Soruları çoğaltmak mümkün. Yeni her hadise, her gelişme, zihinlerde canlanan her soru, oturup düşünmemizi, bir iç muhasebe yapmamızı gerektiriyor. Öyle değil mi? Evet, bilhassa şu fânide üzerimizde yığılıp kalmış "kul hakları" ile öte tarafa gitmemeye âzami derecede dikkat ve hassasiyet göstermeliyiz. Cenâb–ı Hak, Mîzan Gününde kendi hakkından vazgeçse bile, kul hakkından vazgeçmez. Rabbimiz "Huzuruma kul hakkıyla gelmeyin" buyuruyor. İnşaallah, ömrümüzü bu İlâhî buyruk istikametinde sürdürür ve öyle de tamamlarız.


































Sahibiyet duygulu mesajlar
Dünkü "Avrupa'da Nur'un inkişâfı" başlıklı yazıyla ilgili çok sayıda tebrik mesajı geldi. Avrupa'daki kardeşlerimizin, böyle tam bir sahibiyet şuuruyla hareket etmesi, sevinç ve memnuniyetimizi bir kat daha ziyadeleştiriyor. Biz de onları tebrik ediyor, selâm ve duâlarımızı gönderiyoruz.




Ecdat sahipsiz mi?

Osmanlı rencide ediliyor

















Zikirhaneler kapandı; hakimiyet kimin?




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





30 Kasım 2012, Cuma
Cumhuriyetin ilk yılları


Millet Meclis'inde 1925 yılı sonlarında olağanüstü bir gün yaşandı. 30 Kasım günü itibariyle çıkartılan kànunlar ve yapılan değişiklikler, adeta baş döndürücü bir sür'atle gerçekleştirildi. Bu gelişmeleri aşağıdaki maddeler halinde sıralamak mümkün:


BİR: Beş gün önce (25 Kasım) "Şapka Kànunu"nu onaylayan tek partili Meclis, 30 Kasım günü de, sarık başta olmak üzere diğer dinî/ruhanî kıyafetlerin giyilmesini yasaklayan zecrî kànunu kabul etti.

İKİ: Meclis, yine aynı gün içinde, bilumum "Zikirhanelerin kapatılması" ile "Tarikat ve tasavvuf geleneğine son verilmesi"ni ön gören kànunu kabul etti. Böylelikle "Allah, Allah..." diye zikir çekmek yasaklanmış oldu. Bu kànun metninde yer alan ifade şöyle: "Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılmasına, türbedarlık ile bir takım unvanların men' ve ilgasına dair kànun..." (Bkz: Zabıt Ceridesi, XIX Cilt, s. 312.)

ÜÇ: Ne gariptir ki, zikirhanelerin kapatılarak "Allah, Allah" demenin yasaklandığı aynı gün, Meclis kürsüsünün arkasındaki duvarın salona bakan cephesine Osmanlıca harflerle "Hakimiyet Milletindir" levhası asıldı. (Bu tarihten 4–5 yıl kadar sonra, Osmanlıca ile birlikte "huruf–u Kur'ân" da keyfî kànunların icbarıyla yasaklanmış oldu.) * * * Demokrasilerde, rey sahibi millet olduğu gibi, iradesini hür olarak beyan etme hakkı da ona aittir. Ancak, o tarihler itibariyle Türkiye'de demokrasinin varlığından söz etmek kadar abes birşey olamaz. Zira, muhalefeti temsil eden biricik parti TCF, bir takım uydurma bahanelerle keyfi bir sûrette kapatıldı. Ülkemizin idaresi, böylelikle tek partinin hegemonyası altına girdi. Hal böyle olunca, demokrasiden, dolayısıyla milletin iradesinden de eser kalmadı. Tuhaflığa bakın ki, bu ufunetli, bu garabetli manzaranın tepesine tutup "Hakimiyet Milletindir" tabelası konduruldu. Aslında, bu aldatmacanın zımnında yatan mânâ şuydu: "Allah'ın hakimiyetine—hâşâ, sümme hâşâ—son verilmiştir." Esasen, o dönemdeki büyük başların en büyük mücadelesi de "İktidarı gökyüzünden yere indirme mücadelesiydi." Evet, 27 yıllık tek parti zihniyetinin asıl maksadı, dininden ve bütün mukaddes değerlerinden koparılmış yeni bir nesil vücuda getirmekti. Nitekim, bunun için ne yapılması gerekiyorsa, fazlasıyla yapılmaya da çalışıldı. Ancak, yine de tam mânâsıyla muvaffak olunamadı. Zira, müsebbib–i hakiki, Cenâb–ı Haktır. Takdir onundur. Her şeyin anahtarı onun yanında, her şeyin dizgini olun elinde. O, Kadir–i Küll–i Şey'dir ve her şeyi de hikmet dairesinde yapar.

















Tarih mahkemesi
"Hâkimiyet milletindir" maskesi altında, hem milletin iradesini, hem de kudsî değerleri hiçe sayan bir zihniyeti, burada tarih mahkemesinin huzuruna çıkarıyor ve şunları sormamak istiyoruz: "Meclis Kürsüsünün üst tarafına 'Hâkimiyet milletindir' serlevhasını asarken, aynı gün içinde almış olduğunuz "tarikatı yasaklama ve zikirhaneleri kapatma kararı" hakkında neden milletin reyine, görüşüne müracaat etmediniz? Kezâ, neden "Ey hâkimiyet sahibi olan millet! Biz şu şu yasakları getirmek istiyoruz. Bu hususta senin fikrin nedir? Kabul ediyor musun, yoksa red mi ediyorsun?.." diye sorma gereğini duymadınız? Bu derece hayatî bir meselede millete hiç danışılmaması, adam yerine konularak millete hiçbir şey sorulmaması gösteriyor ki, dönemin "Halkçı" iktidarı o meşhûr levhayı yüzüne maske yapmış ve onun arkasına gizlenerek bu milletin "irtica" diye damgaladığı mânevî değerlerine ihanet etmiştir. Zira, 1950'ye kadar devam eden zaman zarfında ortada ne "millet iradesi"ne itibar gösterildi, ne de "millî hakimiyet"ten bir eser. Millî hakimiyet elden gitti; CHP'nin mutlak istibdadı başladı. Onlara göre ise "Egemenlik ulusun" oldu. "Millet" ve "hakimiyet" gibi, zamanla daha birçok dinî, millî, medenî, harsî ve edebî değerlerimizin yerinde de yeller estirildi... Plân, belli ki çok önceden hazırlanmıştı. Tâ, Lozan günlerinden... Söz konusu yasakçı kànunların çoğu—millet nezdinde itibar görmemekle beraber—resmî olarak ve kâğıt üzerinde halen de geçerliliğini koruyor. Bu ise, bir mânâda şu demektir: Meclis'te "Egemenlik ulusundur" diye yazmakla beraber, hakimiyet, kâmil mânâda henüz milletin olmuş değildir. Zira, dokunulduğunda "cısss" eden tabularla totemlerin tortusu henüz kafalarda, kalplerde ve bilhassa resmî cenahta temizlenebilmiş değil.










Büyük başlar gaflet içinde



Camiler haraç–mezat satıldı

Tek parti (CHP) döneminin en katı ve karanlık safhasını içine alan 1926–1948 yıllarında devletçe satılan cami, mescit, medrese, türbe ve zaviyelerin haddi hesabı yoktur. Devlet, bu tarihlerde bir yandan özel veya özerk olarak işletilen hemen bütün şirketleri satın alıp resmileştirirken, bir yandan da mâbetlere ait bulunan arsa ve binaları özel kişilere satmanın yolunu tuttu. Haraç–mezat satılan bu önemli arsalara talip olanların çoğu Yahudî veya Hıristiyan azınlıktan kimseler oldu.





İstanbul'dan sonra Edirne
Camileri, mescitleri en çok satılan şehir, aynı zamanda Osmanlı'nın başşehri İstanbul'dur. Ondan sonra da Edirne geliyor. Edirne, hem bir serhad şehri, hem de İstanbul'dan önceki Osmanlı başşehridir. Bilhassa bu iki mühim şehirdeki mabedlerin satılmasına ağırlık verilmesinin bir sebebi İslâmiyete olan tahammülsüzlük ise, diğer sebebi de Osmanlı'dan, onun kültürel varlığından duyulan rahatsızlık olsa gerektir. Edirne'de çıkan aylık kültür dergisi YÖRE'de, vaktiyle mülkiyeti satılan ve az bir kısmının geride sadece küçük belirtileri kalmış bulunan bu camiler hakkında geniş ve tatminkâr bilgiler yayınlandı. Bu bilgilerden biri de, 22 Ocak 1948 tarihli duyuruyla yapılan Balaban Paşa Camii yanı sıra 14 camiye ait mülkiyetin satışıyla ilgilidir. 1440'larda Tokat ve Menteşe Beylerbeyliği de yapmış olan Balaban Paşanın kendi adına inşa ettirmiş olduğu bu cami, eldeki malûmata göre 1926'da tamamıyla yıkılmış olarak görünüyor. Caminin taşları ise, aynı sene içinde 30 lira bedelle kaldırım inşasında kullanılıyor. Arsasının bir kısmını da, 1940'ta metre karesi 23 kuruş bedelle belediyede ambar memuru ve merkez tahsildarı olan kişi satın alıyor. Mülkiyetin geri kalan kısmı ise, 22 Ocak 1948'de 350 lira tahmini bedelle açık arttırmaya çıkartılıyor. Bina kısmından geriye hiç eser kalmayan bu mülkiyetin yeni sahibi, yukarıda da belirttiğimiz gibi bir Yahudi oluyor. .












Muhalifleri bitirme kumpası: İzmir Sûikastı




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





03 Aralık 2012, Pazartesi
Cumhuriyetin ilk yılları

Muhalifleri bertaraf etmek için daha evvelden tasarlandığı anlaşılan muhayyel "İzmir Sûikastı Hadisesi", 14/15 Haziran (1926) gecesinde ifşâ edildi. Söylentiye göre, İzmir Valisi Kâzım Dirik'e gelen Giritli Motorcu Şevki isimli şahıs, bazı kimselerin M. Kemal'e sûikast plânladığı ihbarında bulunuyor. Ortaya atılan "resmî iddia"ya göre, eski Lazistan mebusu Ziya Hurşit ile arkadaşları, iki gün sonra İzmir'e gelmesi beklenen M. Kemal'e sûikast yapıp kaçmayı plânlamışlar. İhbarı ciddiye alan valilik, derhal harekete geçer ve adı geçen şahıslar tutuklanmaya başlanır. Tevkifler, İzmir'le sınırlı kalmaz, ayrıca Ankara ve İstanbul'dan da tanınmış şahsiyetleri içine alacak şekilde genişletilir. Tutuklananlar arasında Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat ve Erzurumlu Rüştü Paşa gibi eski İstiklâl Harbi komutanlarıyla, yakın zamanda kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının (TCF) şöhret kazanmış şahsiyetleri de var. Hadiseye neresinden bakılırsa bakılsın, yapılan işin bir tertip, bir komplo ve bir kumpas olduğu âşikâr. İktidardaki Halk Partisi, muhalifleri sindirmek için, yine kendisinin plânlamış olduğu entrika dozu yüksek bir operasyondur, muhayyel İzmir Sûikastı Hadisesi. Evet, bu sûikast iddiası, tamamıyla hayalidir. Zira, M. Kemal, o tarihte henüz Balıkesir'de olup, ortada teşebbüs edilmiş bir sûikast mevcut değildir. Nitekim, bilâhare İzmir İstiklâl Mahkemesine çıkarılan eski Şark Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşa da, orada gördükleri karşısında hayrete düşer. Karabekir, hiç ilgisiz insanların, hayatta hiç tanışmamış ve görüşmemiş kimselerin nasıl olup da aralarında işbirliği yapmış oldukları iddiasıyla mahkemeye sevk edildiklerini hayretle sorar. (Bkz: Günlükler) Ankara'dan İzmir'e sevk edilen uyduruk İstiklâl Mahkemesi, hayalî sûikastten birinci derecede sorumlu ilân ettiği Ziya Hurşit ile 13 arkadaşını idam cezasına çarptırır. Yani, hiç vuku bulmamış bir sûikast ihtimaline binaen tam 14 vatan evlâdı orada idam ettirilir. İdam edilmeyenler de, siyasetten ve ülke yönetiminde bulunmaktan büyük ölçüde men'edilir. Düşünün ki, idamdan kıl payı kurtulan Karabekir Paşa bile, ömür boyu casus takibi altında bulundurulur. Fakir ve sefil bir hayata mahkûm edilmek istenir. Elindeki evraklar ile yayına hazırlamış olduğu kitaplar yakılarak yok edilir. Öyle ki, paşanın yeniden siyasete atılması dahi, ancak 1939 seçimlerinden sonra mümkün olur. Netice itibariyle, yakın tarihteki bu ve benzer olaylara baktığımızda, gerek Şeyh Said Hadisesi ve onunla bağlantılı addedilen TCF denemesi, gerekse Menemen Hadisesi ve yine onunla irtibatlı kabul edilen SCF denemesinin, esasında bir tertip, önceden tasarlanmış bir kumpas olduğu kanaatine varıyoruz. Bunlara, Dersim operasyonlarını da dahil etmek mümkün. İktidardakiler, muhaliflerini ezmek ve bertaraf etmek için, her yolu mübah görmüşler ve her türlü zulümkârlığı irtikâp etmişlerdir.


















Her ihtimale karşı 14 idam
Tarih, 13 Temmuz 1926: İzmir sûikastı dâvâsı nihaî karara bağlandı. Dâvânın soruşturma müddeti bir ay bile sürmedi. Ne hayrettir ki, sadece üç haftalık bir mahkeme safhası ardından 14 idam ve birçok kişiye de muhtelif ağır cezalar kesildi. Birçoğu mebus olan idamlıklar listesinde şu meşhûr isimler yer alıyor: Saruhan milletvekili Halis Turgut, İstanbul milletvekili İsmail Canbulat, Erzurum milletvekili Rüştü Paşa, eski Lazistan milletvekili Ziya Hurşit, Trabzon milletvekili Hafız Mehmed, eski Ankara valisi Abdülkadir, Kara Kemal ve diğerleri...





İzmir'den tekrar Ankara'ya
Hayalî "İzmir Sûikastı" bahanesiyle muhalif kişilere yönelik cezalandırma işlemine İzmir'den sonra Ankara'da da devam edildi. 13 Temmuz 1926'da İzmir'de karara bağlanan dâvâ neticesinde, asker ve siyaset erbabından onlarca kişiye ceza yağdırıldı. Bazı asker ve mebuslar idam edildi. İktidar kanadının muhalifleri bitirme planı henüz tamamlanmamıştı. İzmir'den sonra Ankara'ya gelen İstiklâl Mahkemesi üyeleri, aynı dâvânın devamı mahiyetinde burada da faaliyetine devam etti. Ankara İstiklâl Mahkemesinin 26 Ağustos 1926 tarihli tebliğ kararına göre, aralarında Hamidiye Kahramanı Rauf Orbay'ın da bulunduğu birçok asker ve siyasî muhalifin daha cezalandırılması isteniyordu. Verilen karar gereği, Rauf Bey ve bir grup arkadaşı çeşitli hapis ve sürgün cezasına çarptırılırken, birçok mebus, bürokrat ve askerin de aralarında bulunduğu kimseler ise Ankara'da idam edildi. Baskıların artması üzerine, önce milletvekilliğinden istifa eden Refet Bele Paşa, bir süre sonra askerlik mesleğinden de ayrılmak zorunda kaldı. Mahkemede idam edilmekten kurtulabilen, ancak askerî ve siyasî faaliyetlerine takoz konulan diğer meşhurlar ise şunlar: Kâzım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Cafer Tayyar Paşalarla milletvekillerinden Faik, Sabit, Halet, Feridun Fikri, Kâmil Zeki, Bekir Sami... * * * Halk Partisi zihniyetine muhalif görülen asker, sivil, bürokrat, siyasetçi, onlarca vatanperveri cezalandıran İstiklâl Mahkemesi, başlangıçta (1920) başka maksatlarla (vatan hainlerini cezalandırma maksadıyla) kurulmuştu. 1924'ten sonra ise, bu mahkeme doğrudan doğruya tek parti zihniyetine muhalif olanları ezme, sindirme ve hatta yok etme politikalarının âleti haline getirildi... Evet, İzmir Sûikastı hayalî bir vakıa olduğu gibi, verilen ağır kararların gerekçeleri de birer bahaneden öteye gitmiyor... Düşünün, koca devletin istihbarat teşkilâtı ile bilumum emniyet birimlerinin göremediği, tesbit edemediği bir suikast plânını İzmir'de balıkçılık yapan Şevki isminde bir motorcu görüp tesbit etmiş... Bu arada, muhbirlik yapan motorcu Şevki'ye de o günün parasıyla devlet kesesinden 6500 liranın mükâfat olarak verildiğini hatırlatmış olalım.













Yeğen Orbay anlatıyor
O dönemi en iyi bilen şahitlerden biri de, ilk başbakanlardan Rauf Orbay'dır. Rauf Orbay'ın yeğeni Zafer Orbay'ın konuyla ilgili hatıraları Aksiyon dergisinin 574. sayısında (05.12.2005) yayınlandı. Zafer Orbay, İzmir Sûikastı hakkında dayısından edindiği bilgiler ışığında şu değerlendirmeyi yapıyor: "Baştaki paşalar, ülkede yeni bir yönetim istiyor. Bu sebeple muhalif partilerin kurulmasına da müsaade ediliyor. Ancak, niyet başka. Meselâ, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılması için birçok komplo hazırlandı. Bunlardan bir tanesi de İzmir Sûikastiydi." Bu, doğru bir tesbittir. Zira, Şeyh Said hadisesiyle birlikte muhayyel İzmir Sûikastı da bahane edilerek CHF'ye muhalif olan bütün kişi ve gruplar sindirildi. Bununla da yetinilmeyerek partileri kapatıldı ve siyasî hayatları bitirilmek istendi. Nitekim, İstiklâl Harbini ilk başlatan Kâzım Karabekir Paşa bile, ancak M. Kemal'in ölümünden sonra (1939) mebus seçilerek Meclis'e geri dönebildi. .








Şapkadan sonra heykel furyası




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





05 Aralık 2012, Çarşamba
Cumhuriyetin ilk yılları

Lozan Antlaşmasının imzalanmasından hemen sonra (1924) Hilâfet makamı ilga edilmiş, medreseler kapatılmış, Şer'iye Vekâletine son verilmişti. Bundan bir sene sonra ise, kılık–kıyafet inkılâbı adı altında sarık yasaklanmış, cebrî bir kànunla şapka giyilmesi mecburi kılınmıştı. (Bu arada, şapkaya muhalefet edenlere idama varan ağır cezalar verilmeye devam ediyordu.) "Avrupalılara benzeme" furyasının had safhaya vardığı o günlerde şapka giyilmesi "medeni olmanın göstergesi" şeklinde lanse ediliyordu. Müslüman Türkiye'yi ve Türkiye halkını Avrupalılara benzetmek için, sırada bekleyen daha başka adımlar ve düzenlemeler vardı. Şapkadan bir sene sonraki (1926) adım, heykel meselesinde atıldı.







Sarayburnu'na ilk heykel
İstanbul Sarayburnu'ndaki M. Kemal'in heykeli, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde görünür yere dikilen ilk heykeldir. Avusturyalı heykeltraş Heinrich Krippel'e yaptırılan bu heykelin açılışı için, tek parti hükümeti tarafından 3 Ekim 1926'da resmî bir tören düzenlendi. Heykelin masrafları, İstanbul Belediyesi tarafından karşılandı. Bu tarihteki belediye başkanı Muhittin Üstündağ'dı. Açılış merasimini organize eden de oydu. (NOT: Bu şahıs, 1970'li yıllarda uzun süre CHP Genel Sekreterliği de yapmış olan Mustafa Üstündağ'ın babasıdır.) Sarayburnu'ndaki heykel, aynı zamanda yeni rejimin "Avrupailik ideolojisi"ni sembolize ediyordu. Sarayburnu mevkii ise, İstanbul'un en gözde, en stratejik noktalarının birini teşkil ediyor. Bu müstesna mevkiin arka (kara) kısmında Gülhane Parkı ile Topkapı Sarayı, sağında Marmara Denizi, solunda Haliç, önünde ise İstanbul Boğazı yer alır. Dolayısıyla, ister sâhil yolu, ister demiryolu ve isterse deniz yolundan, İstanbul merkezine kim nereden gelirse gelsin veya nereye giderse gitsin, illâ ki Sarayburnu'ndan geçmek, hiç olmazsa burayı görmek durumunda kalıyor. İşte, bu heykel için İstanbul'un, dolayısıyla Türkiye'nin en gözde, en stratejik noktasının tercih edilmesinin asıl maksadı şudur: Dünyadan, bilhassa Avrupa'dan denizyolu veya demiryolu ile gelecek diplomat ve turistlerin en rahat şekilde bu heykeli görmeleri sağlanırken, bir taraftan da Türkiye'den dünyaya, hasseten Batı'ya şu mesaj verilmek isteniyordu: "Bakın, biz değiştik. Artık eskisi gibi değiliz. Dinde reform yaptık. İslâmdan uzaklaşarak size benzemeye başladık. Haberiniz olsun. İşte gözünüzle görüyorsunuz." * * * Yapım ve döküm işi Avusturya'daki bir atölyede tamamlanarak İstanbul'a getirilen Sarayburnu'na dikilen 3 metre yüksekliğindeki bu heykelin "açılış merasimi" vesilesiyle, Birinci Reis M. Kemal'den de bir tebrik mesajı gelir. Telgrafla gelen mesajda şu ifadeler kullanılıyor: "Muhterem İstanbul halkının ilk defa heykelimi dikmek suretiyle gösterdiği yüksek kadirşinaslıktan ve resm–i küşat (açılış töreni) münasebetiyle hakkımda izhar buyrulan necip hissiyattan dolayı samimi teşekkürlerimi arz ederim. Sözün bundan sonrası heykeltıraşlarındır." (Gültekin Elibal, Atatürk ve Resim–Heykel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973, s. 194.) Aynen öyle oldu. Heykelperestler ile heykeltraşlar, bu tarihten sonra Türkiye'de söz sahibi oldular; hemen her tarafa heykel diktiler ve bu işten çokça para kazandılar. 1926'dan beri devam edegelen heykelcilik faaliyeti, Türkiye'yi büyük ihtimalle dünya birincisi olma noktasına getirmiştir.
















Bediüzzaman'la heykel tartışması
Şimdi biraz gerilere doğru gidelim ve yeni Türkiye'de ilk heykelcilik teşebbüsünün ne zaman ve nasıl başladığını irdelemeye çalışalım. Heykelcilik tartışması, Türkiye'den henüz Cumhuriyet kurulmadan başladı. Bizim tesbitlerimize göre, ilk büyük tartışma 1923 yılı başlarında M. Kemal ile Said Nursî arasında yaşandı. "Son Şahitler"den Vanlı Tevfik Demiroğlu, ilk Meclis'te Siverek mebusu Abdülgani Ensari, Av. Hulusi Bitlisî Aktürk ve Afyon'da askerliğini yapan Şarköylü Hasan Ergen, bu noktaya müştereken parmak basıyorlar. Onların görüp anlattıkları birbirini tamamıyla teyid ediyor. Bu şahısların, gerek bizzat müşahade ederek ve gerekse Said Nursî'nin kendisinden dinleyerek aktardıklarına göre, 1923 yılı başlarında Ankara'da bulunan Bediüzzaman Said Nursî ile Meclis Başkanı Mustafa Kemal arasında dört konuda çok sert tartışmalar ve münakaşalar yaşandı. O tarihte münakaşa ettikleri konular sırasıyla şöyledir: 1) Said Nursî'nin mebuslara hitap ederken öncelikle imandan söz etmesi ve namazın ehemmiyetini nazara vermesi. 2) M. Kemal'in içkiye dair fetva istemesi. 3) Aynı şekilde, kadınların açık gezebilmelerine dair fetva istenmesi. 4) Heykellerin dikilebileceğine dair fetva istenmesi. Son üç madde ile ilgili fetvanın istendiği tarih, tam da II. Lozan görüşmelerinin Türkiye ve Avrupa gündemini işgal ettiği günlerdir. Belli ki, gizli Lozan görüşmeleri esnasında, Türkiye'de bir "dinî reform" hareketinin başlatılması ve bazı örneklerinin âcilen sergilenmesi istenmiştir. Bu süreçte, henüz Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmamıştır. Ankara, Şeyhülislâmlık makamından da kopmuş olduğundan, bu konuda en yetkili, en otoriter şahsiyet olarak Dârü'l–Hikmeti'l–İslâmiye âzâsı olan Said Nursî görüldüğü için, fetva da ondan istenmiştir. .
















İstiklâl kahramanı, İstiklâl Mahkemesinde




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





06 Aralık 2012, Perşembe
Cumhuriyetin ilk yılları
Mustafa Kemal, 15–20 Ekim (1927) tarihleri arasında yapılan CHP İkinci Kurultayında meşhûr Nutuk'u okudu. Altı gün boyunca okunan bu Nutuk'ta 1919–1927 yılları arasındaki hadiselerden söz ediliyor. Son bölümde ise, daha ziyade Kâzım Karabekir Paşanın ismiyle bağlantılı şekilde zikredilen Şeyh Said hadisesi, şapka meselesi, Terakkiperver Fırkası ile İzmir Sûikastı olayları anlatılıyor. Haliyle, bütün bu olayların günahına en büyük hissedar olarak Karabekir Paşa ortak ediliyor. İşte, bu ithamları duyunca büsbütün kahırlanan Karabekir'in siyasî ve askerî hayatı da, bu tarihten sonra bütünüyle değişmeye başlıyor. İzmir'de kurdurulan İstiklâl Mahkemesinde de yargılanan ve idamdan kılpayı kurtulan Karabekir Paşa, Ankara'dan ayrılmak ve İstanbul'a gelip yerleşmek mecburiyetinde kalıyor. Ne var ki, İstanbul'da da rahat bırakılmadı, tam 10 yıl müddetle daimî bir takip ve tarassut altında tutuldu. Karabekir, hatıralarını yazdığı "İstiklâl Harbimiz" adlı eserini bu dönemde kaleme aldı. Ancak, hükümetin kararıyla bu eseri daha basılamadan toplatılıp yakıldı. Kezâ, hanesine defalarca baskın yapılarak evrakları toplattırılıp götürüldü ve imha edildi. En az 70 çuval dolusu tarihî belge ve bilginin evinden götürüldüğü tahmin ediliyor. İşte, hayatının en sıkıntılı yıllarını bu dönemde (1924–39) yaşayan Kâzım Karabekir, o kahredici günlerin ardından, nihayet 1939'da yeniden mebus seçilerek parlamentoya girdi. 26 Ocak 1948'de kalp krizi sonucu vefat ettiğinde, Meclis Başkanlığı makamında bulunuyordu. .
Yakın tarihimizin gerçek kahramanlarını bugünkü nesil pek bilmiyor, tanımıyor. Onlar hakkında var olan bilgilerin çoğu ya eksik, ya da yalan–yanlış şeylerden ibaret. Çünkü, o yiğitlere sahte kahramanlar tarafından hain damgası vurularak devre dışı bırakıldılar, yahut bertaraf edildiler. İşte, çok zalimâne bir manevra ile bertaraf edilen o cesur kahramanlardan biri de Erzurumlu Rüştü Paşadır. Şimdi, bir şehid–i mazlûm olduğuna kanaat getirdiğimiz bu mümtaz paşamızı biraz daha yakından tanımaya çalışalım.







Rüştü Paşanın idamı
Dadaşlar diyârı Erzurum'un gözbebeği, İstiklâl Harbi kahramanı, İstiklâl Madalyası sahibi Rüştü Paşa, İstiklâl Mahkemesinin hakkında idam kararı vermesi üzerine, 3 Kasım 1926'da karar hükmü infaz edildi. (Bkz: TC Kronolojisi, TTK Yayınları, s. 463) Rüştü Paşaya isnat edilen suç şuydu: İzmir Sûikastını tertipleyenler arasında yer almak. Oysa, Rüştü Paşa, sehpaya doğru giderken, ölüme giden bir insanın yalan söylemeye tenezzül etmeyeceğini hatırlattıktan sonra, yemin–billah ederek, hakkındaki iddiaların asılsız olduğunu ve sûikast tertibi ile bir alâkasının bulunmadığını haykırarak ilân etmiş dürüst bir şahsiyettir. Gerçekte ise, sırf M. Kemal, İsmet ve Fevzi Paşaların ekibine taraftar olmadığı ve 1925'te siyaset sahnesine çıkan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına dahil olduğu için, onun ismi kasten sûikast hadisesine karıştırılmış ve zulmen idam edilmiştir. (NOT: Rüştü Paşanın idam edildiği gün, fikir ve dâvâ arkadaşı Refet Bele de milletvekilliğinden istifa eder.)







Mezar yeri meçhûl
1872 senesinde Erzurum'da dünyaya gelen Rüştü Paşa, 1893'te harp okulunu bitirdikten sonra, sırasıyla Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşına iştirak etti. Bilhassa, 1915 yılı başlarındaki Sarıkamış Harekâtı esnasında defalarca ölümle burun buruna geldi. Benzer tehlikeleri, İstiklâl Harbi esnasında atlattı. Gaziydi, harp madalyası sahibiydi, büyük ordulara defalarca kumandanlık yapmış bir kahramandı. Ne var ki, Ağustos 1923'te Erzurum mebusu seçildikten sonra, hayata bakışı ve dolayısıyla hayatının seyri değişmeye başladı. Ankara'da ayyuka çıkan siyasî çirkefliklere ve ayak oyunlarına şahit olunca, eskiden beri tanıştığı, can dostu olarak gördüğü nisbeten temiz, dürüst adam Kâzım Karabekir Paşanın yanında ve başında bulunduğu TCF safında yer aldı. Rüştü Paşa, bu yaştan sonra daha fazla ilgi ve itibar beklerken, ne yazık ki, hiçbir alâkasının bulunmadığı suçlarla itham edildi ve aylar süren yargılamaların neticesinde idam sehpasına götürüldü. İdam edildiğinde, henüz 54 yaşındaydı. Mezar yeri hakkında ise, net bir bilgiye ulaşamadık. Birkaç kader arkadaşıyla birlikte İzmir'de meçhûl bir yere defnedildiği kuvvetle muhtemel görünüyor. Ruhu şâd, mekânı cennet olsun.











Eski dostlar düşman oldu

Nutuk'taki Karabekir














Lâtinî ile lâ-dinî, eş zamanlı uygulandı (1)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





07 Aralık 2012, Cuma
Cumhuriyetin ilk yılları

Yeni tertip 28. Lem'a'dan: Bir âlem–i mânâda Hazret–i İmam–ı Ali'nin (ra) ilminden sordum: "Uhrufu ucmin suttiret tastira…" demişsin, muradın nedir? Dedi: "Ucmin" yani hecevâri terkipsiz ve vakflarda rakamvâri, şekilsiz harflerdir ki Latinî hurufudur; lâ–dinî zamanında taammüm (umuma ilân) eder.



8. Şuâ'dan: Hz. İmam–ı Ali Ercüze'de demiş: "Uhrufu ucmin suttiret tastira…" Yani, ecnebi hurufları 1348'de tâmim edilecek, çoluk–çocuk, emirler ve fakirler icbar suretinde, gece dersleriyle öğrenmeye çalışacaklar. Evet, aynı tarihte Lâtinî huruflarına gece dersleriyle cebren çalıştırıldı.






Bin yıllık medeniyet tahrip edildi
Tek partili Meclis tarafından 1 Kasım 1928'de çıkarılan bir kànunla, Arapça yazılan bilumum harf ve sayılar yasaklanırken, yeni Türk alfabesinin ise, Osmanlıca yerine Lâtince olmasına karar verildi. (Önemli hatırlatma: Bu tarihten çok kısa bir süre önce, Anayasa'nın 2. maddesinde yer alan "Türkiye devletinin dini dini İslâmdır" ibaresi, anayasa metninden çıkarılıp atıldı. Yani, Lâtinî ile lâ–dinî, aynı zamanda göründü.) Böylelikle, yaklaşık bin yıldır gelişerek devam eden hat sanatı ve yazı medeniyeti, çok kısa bir süre içinde tahrip edilerek ortadan kaldırılmaya çalışıldı. "Yıkmak kolay"dı; ancak, yeni harfleri hayata geçirmek ve millete mal etmek hiç de kolay değildi. Bunu kolaylaştırmak için ise, son derece katı ve cebrî uygulamalara başvuruldu. Adeta, seferberlik ilân edildi. İki–üç sene içinde, sadece kitap, gazete, dergi yazılarında değil, işyeri tabelası, sokak isimleri, hatta tarihî yapıların kitabelerine varıncaya kadar, Arabî Kur'ân harfleri hayatın her safhasından silinmeye, yok edilmeye çalışıldı. Kronolojik olarak da bu meselede nelerin yapıldığına temas etmeye çalışırız. Ama, önce ilgili kànun metnine bir bakalım. Meclis tarafından tasdik edilen söz konusu kanun numarası: 1353. Bu kànunun kabul tarihi ise: 1 Kasım 1928.








Madde 1: Şimdiye kadar Türkçeyi yazmak için kullanılan Arap harfleri yerine Latin esasından alınan ve merbut [ekli] cetvelde şekilleri gösterilen harfler (Türk harfleri) unvan ve hukuku ile kabul edilmiştir.

Madde 2: Bu kanunun neşri tarihinden itibaren devletin bütün daire ve müesseselerinde ve bilcümle şirket, cemiyet ve hususi müesseselerde Türk harfleriyle yazılmış olan yazıların kabulü ve muameleye konulması mecburidir.

Madde 3: Devlet dairelerinin her birinde Türk harflerinin devlet muamelatına tatbiki tarihi 1929 Kânunusanisinin (Ocak ayı) 1. gününü geçemez. (Şu kadar ki, evrak–ı tahkikiye ve fezlekelerinin ve ilâmların ve matbu muamelat cetvel ve defterlerinin 1929 Haziran başına kadar eski usûlde yazılması caizdir. Verilecek tapu kayıtları ve senetleri ve nüfus ve evlenme cüzdanları ve kayıtları ve askerî hüviyet ve terhis cüzdanları 1929 Haziranı başından itibaren Türk harfleriyle yazılacaktır.)

Madde 4: Halk tarafından vaki müracaatlardan eski Arap harfleriyle yazılı olanlarının kabulü 1929 Haziranının 1. gününe kadar caizdir. 1928 senesi Kânunuevvelinin (Aralık) başından itibaren Türkçe hususi veya resmî levha, tabela, ilân, reklâm ve sinema yazılarıyla, kezâlik Türkçe hususi, resmî bilcümle mevkut–gayrı mevkut (süreli–süresiz] gazete, risâle ve mecmuaların Türk harfleriyle basılması ve yazılması mecburidir.

Madde 5: 1929 Kanunusanisi (Ocak) başından itibaren Türkçe basılacak kitapların Türk harfleriyle basılması mecburidir.

Madde 6: Resmî ve hususi bütün zabıtlarda 1930 Haziranı iptidasına kadar eski Arap harflerinin stenografi makamında istimali caizdir. Devletin bütün daire ve müesseselerinde kullanılan kitap, kànun, talimatnâme, defter, cetvel kayıt ve sicil gibi matbuatın 1930 Haziranı iptidasına kadar kullanılması caizdir.

Madde 7: Para, hisse senetleri, bonolar, esham, tahvilat, pul ve sâir kıymetli evrak ile hukukî mahiyeti haiz bilcümle eski vesikalar değiştirilmedikleri müddetçe muteberdirler.

Madde 8: Bilumum bankalar, imtiyazlı ve imtiyazsız şirketler, cemiyetler ve müesseselerin bütün Türkçe muamelatına Türk harflerinin tatbiki 1929 Kanunusanisinin 1. gününü geçemez.

Madde 9: Bütün mekteplerin Türkçe yapılan tedrisatında Türk harfleri kullanılır. Eski harflerle matbu kitaplarla tedrisat icrası memnudur/yasaktır.

Lâtin harflerinin kabulüne dair kànun, bilindiği üzere Meclis'in yeniden açıldığı ve M. Kemal'in ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçildiği 1 Kasım 1928 günü kabul edildi. Ne var ki, yeni harfler için çok daha önceden birtakım çalışmalar yapılmıştı. Nitekim, diğer emsâlleri gibi Cumhuriyet gazetesinin de, henüz yeni harf kànunu çıkmadan evvel bazı haber ve yazıları yeni Lâtin harfleriyle neşretmeye başladığını görmekteyiz. İşte, ortadaki kupürde , Musktafa Kemal'in 15 Eylül 1928'de başlayan Samsun–Sinop ziyaretiyle ilgili Cumhuriyet'in manşet haberini görüyorsunuz. Dikkatle bakınız. Gazetenin ismi gibi, manşetin takdimine dair teknik bilgiler de Osmanlıca veriliyor ve "Sinop ve Samsun'da bulunan muhabirlerimizden..." diye başlayıp devam ediyor. Gazetenin ilk sayfasında kullanılan Lâtince ifadelerin yazılış şekli de hayli dikkat çekici: Gazetenin başyazarı Yunus Nadi'nin ismi "Yonus" şeklinde yazılırken, manşet haber ile ilgili kelimelerin yazılışında ise, daha başka tuhaflıklar serdedilmiş. Herhangi bir düzeltme yapmadan aynen aktaralım: "Gàzi hazretleri (Samsun)i şereflendirdiler. Sarık ve cüppe ile müvaffak olmanın imkhanı yok–tır. artık medeni bir millet olduğumızı cihana ispat ettik." .

Kànundan evvel yapılanlar











Lâtinî ile lâ-dinî, eş zamanlı uygulandı (2)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





11 Aralık 2012, Salı
Cumhuriyetin ilk yılları



İnkılâp düşüncesi hep vardı
1928 yılı sonlarında yapılan "harf inkılâbı"yla ilgili düşünceler çok daha eskilere dayanır. Bilhassa Mustafa Kemal'in bu gibi hususlara dair düşünceleri eskiden beri vardı.Bunun en yakın şahidi, Mazhar Müfit, Hüseyin Cahit ve Halide Edip gibi meşhûrlardır. Mazhar Müfit Kansu, daha Erzurum Kongresi esnasında (1919) M. Kemal'in bu yöndeki düşüncelerini kendisine açtığını anlatıyor. 1922'de ise, gerek Halide Edip ve gerekse Hüseyin Cahit (ikisi de Selanik dönmesidir), harf değişikliği (Latinceye geçiş) meselesini ayrı ayrı vakitlerde M. Kemal'e soruyorlar. Aldıkları cevabın özeti şudur: "Henüz zamanı gelmedi. Bunun için çok sert tedbirler alınması lazım. Bu iş ya üç ayda olur, ya da hiç olmaz." (Falih Rıfkı Atay; Çankaya, 1969, s. 440.) Halide Edip, Türk'ün Ateşle İmtihanı isimli kitabında, M. Kemal'in harf inkılâbı hakkındaki niyetini çok daha eski tarihlere (1905'e) kadar götürüp dayandırıyor. Her ne ise... Ancak, şu bir gerçek ki: İnkılâptan hemen sonraki ilk üç ayda, Latincenin yaygınlaşması ve bilhassa memurların bunu öğrenmesi için devlet zoruyla öylesine yoğun bir gayret, bir çaba sarf edilmiş ki, konuyu araştırdıkça insan dehşete düşüyor. Bu dehşet tablolarının en önde geleni ise, Arapça ve Farsça'nın yanı sıra mukaddes kitabımız Kur'ân–ı Kerim nüshalarının da yasaklanmasıdır. İnkılâp cephesi, 1929'a gelindiğinde, İslâm dininin her yönüyle hayattan silinmeye başladığı kanaatine sahip olmuşlardır. Oysa, İslâmiyetin güneş gibi olduğunu ve üflemekle söndürülemeyeceğini, geçen zaman ve yaşanan hadiseler açıkça ispat ediyor.











Memurlara mecburi eğitim
Meclis'te 1 Kasım 1928'de kabul edilen ve iki gün sonra hemen tatbik sahasına konan "yeni harf kànunu"yla, yaklaşık bin yıllık yazılı tarih, kültür, medeniyet, ilim, irfan birikiminin kısa süre içinde berhava edilmesi cihetine gidildi. Zira, derhal yürürlüğe konulan bu kànun vesilesiyle, sadece Lâtince alfabe kullanma mecburiyeti getirilmedi; eş zamanlı olarak Arapça, hemen ardından Osmanlıca ve Farsça harflerin kullanılması da yasaklanmış oldu. (1 Ocak 1929) Öyle ki, ahşap ve mermere kazınan güzelim hat tabloları dahi yok edilmeye çalışıldı. Kırılabilen kırılıp parçalandı, sökülebilenler yerlerinden söküldü, sökülemeyenler ise, üzerleri alçı veya sıva ile kapatılmaya çalışıldı. * * * İnsanlık tarihinde ikinci bir benzeri olmayan bu dehşet verici kànun metninin kabulünden sadece 12 gün sonra, hızlandırılmış kurslarla memurlara Latince öğretilmeye başlandı. Evet, 12 Kasım'da (1928) başta İstanbul olmak üzere, yurt genelinde devlet memurları için bir dizi kurslar düzenlendi. Latince harflerinin öğretildiği bu kurslar esnasında, memurlar ayrıca imtihan edildi. Gazetelerin (Cumhuriyet v.d.) arşiv kayıtlarına göre, İstanbul'daki imtihanlar tam 18 gün boyunca sürüp gitmiş. Bu dönemde, son derece hırslı, aceleci ve telâşlı bir politika izlendiği anlaşılıyor. Zira, Latince'nin çok kısa süre içinde yaygınlaştırılması isteniyordu. Aksi halde, şaşkına dönen halk kesiminin uyanmaya, şoktan kurtulmaya ve eski tarza yönelmeye başlayacağı kuvvetle muhtemel görünüyordu.










Geniş kitle acınacak durumda
Bir kànun darbesiyle cahil bırakılan millet, bu dönemde arayerde kalmış durumdaydı. Ne yeni yazıyı biliyor, ne de eskiye dönecek bir imkâna sahipti. Öte yandan, çok kısa bir zaman zarfında gazete, dergi, kitap ve hatta kitabe ve tabelalara varıncaya kadar bütün yazıların bundan böyle Latince olması şart koşuluyordu. Nitekim, bu husus kànunî mecburiyet haline de getirildi. Üstelik, aradan daha bir sene bile geçmeden, taş, ahşap veya mermer üzerine kazınmış bulunan kültür mirası bilumum tuğra, arma ile Arabî harfli kitabelerin de ya kırılarak sökülmesi, ya da üzerlerinin sıva ile kapatılması cihetine gidildi. (Sökülerek atılan kitabelerden sağlam kalanların bir kısmı yıllar sonra toplandı ve Topkapı Sarayı Müzesi bahçesinde sergilendi.)





Kur'ân okuyanlar cahil sayıldı
Latince inkılâbı, çok ürkütücü, hatta dehşet verici bir politik uygulamayla sahneye konuldu. Öyle ki, dünya tarihinde bu tarzda bir uygulamanın ikinci bir misâline rastlamak mümkün görünmüyor. Zira, yapılan iş sadece Latince mecburiyetiyle sınırlı tutulmadı; Arapaçaya ve bilhassa Kur'ân harflerine karşı çok hasmane ve bir o kadar gaddarâne muamelelere gidildi. Meselâ, Latince kànunuyla, bu milletin neredeyse yüzde 99'u bir anda cahil –cühelâ durumuna düşürüldü. Ardından da, bir sürü yalan–yanlış propagandalarda, milletimizin, Arabî harflerin zorluğu sebebiyle zaten cahil olduğu, okuma–yazma oranının çok düşük olduğu hususu etrafa yayılmaya çalışıldı. Hiç şüphe yok ki, inkılâp tarihinden önce, milletimizin yarıdan fazlası Kur'ân–ı Kerim'i okuyabilmekteydi. Ancak, hat/yazı sanatı yoktur diye, Kur'ân'ı rahatça okuyan, hatta hafızlık derecesinde okuması olanlar bile—yalan yere—cahil diye addedildi ki, vâ–esefâ... Evet, binler teessüfler olsun ki, yaklaşık bin yıldır kullanılmakta olan Arabî ve Kur'ânî hurufatın yasaklanması sebebiyle, yüksek tahsil görmüş insanlarımız bile, bir anda okuma –yazma bilmez bir vaziyete düşürülür iken, Kur'ân bülbülleri olan hafızlara da utanmadan cahil damgası vuruldu. Böylelikle, ortaya dehşet uyandıran bir tablo çıktı. Tıpkı, hayat bahşeden meyvedar bir ağacı kökünden kesmek gibi bir vaziyet... .











Lâtinî ile lâ-dinî, eş zamanlı uygulandı (3)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





12 Aralık 2012, Çarşamba
Cumhuriyetin ilk yılları



Latince nasıl "Türk alfabesi" oldu?
Kasım ayı başında resmen ilân edilen "harf inkılâbı", olağan dışı bir sür'atle yaygınlaştırılmaya çalışıldı. Aralık ayı başlarına gelindiğinde, bütün gazete yazıları ve sokak isimlerinin Latin harfleriyle yazılması mecburiyeti getirildi. Aralık sonlarına doğru ise, eski harflerle (Osmanlıca) yazılı tabelalarını değiştirmeyen dükkân ve mağaza sahiplerine cezaî müeyyide uygulanmaya başlandı. İlk uygulama, İstanbul Belediyesi tarafından gerçekleştirildi. O tarihte, belediyelere bu tarz yetkiler verilmişti. Böylelikle, halka hizmet vermesi gereken bu kurumlar, maalesef resmî ideolojinin âleti olup halkın mânevî ve kültürel değerleriyle mücadele eden kurumlara dönüştürülmüşlerdi. * * * Harf devrimi günlerinde "orta yolu" bulma arayışları çerçevesinde yapılan "Yeniyi mecbur edelim; ama, hiç olmazsa eskiyi yasaklamayalım" teklifleri dahi en sert şekilde yüzgeri edildi. İşte, o devirde öyle bir inkılâp yapıldı ki, bununla sadece yeni harflerin okunması mecburiyeti getirilmedi; aynı zamanda, eski harflerin (yani İslâm harflerine dayalı Osmanlıcanın) de kesinkes yasaklanması cihetine gidildi. Kısacası, eskiye ait ne varsa tarih mezarlığına gömülmeye çalışıldı. Böylece 80 yaşındaki bir âlim, 8 yaşındaki çocuğun bile gerisine düşürülmüş oldu. Bu konuda dikkate değer bir başka nokta şudur: Ecdat yadigârı ve bin yıllık kültür mirası olan Osmanlıca yazısının yasaklanıp Latince mecburiyetinin getirildiği bu ecnebi uygulamaya "yeni Türk alfabesi" ismi verildi... Oysa, bu yeni harflerin ne Türkçe ile ne de Türklükle bir alâkası vardı. Bu yeni harfler, adıyla sanıyla Latinceydi. Evet, o karanlık devirde İslâm (Kur'ân) yazısına "Arap yazısı" damgası vurulurken, Latin yazısı da–hiçbir alâkası olmadığı halde– "Türk harfleri" diye yutturulmaya çalışıldı. Halbuki, Türk harfleri olsa olsa Göktürkler'in de kullanmış olduğu "Uygur harfleri" olabilirdi. Ki, Türkler İslâmiyeti kabul ettikten sonra bile, bu Uygur yazısını uzun süre kullanmışlar ve hiçbir şekilde "yasak" engeliyle karşılaşmamışlardır. Uygurcanın terki, zamanla ve fıtrî bir seyir içinde olmuştur. Türklerin İslâm harflerine dayalı geliştirmiş oldukları Osmanlıca'yı ise, kelimenin tam anlamıyla bir "medeniyet lisanı" haline getirmişlerdir. Zaman içinde gelişen bu Osmanlıca lisanında kullanılan harf sayısı 36'ya varmıştı. Bu, Türkçe'nin gerek telaffuz (fonetik) ve gerekse şekil itibariyle zirveye ulaştığı, mükemmeli yakaladığı anlamına geliyordu. Şimdi kullanılan ve 28 harfle sınırlandırılan Latin alfabesi ise, Türkçe'nin söz ve yazı dilindeki incelik gerektiren ihtiyacını karşılamaktan çok uzaktır. Velhasıl: Latincenin mecburi kılınması ayrı bir tartışma konusu iken, Osmanlıcanın, dolayısıyla Kur'ân lisanı da olan Arapçanın yasaklanması hadisesi ise, yakın tarihimizin en dehşetli bir sayfası, yahut safhası olsa gerektir. NOT: Osmanlıca olarak telif edilen Risâle–i Nur'un sür'atle intişarı, zirve noktasına erişen Osmanlıca'nın yasaklandığı tarihlere denk düşüyor. Buna göre Risâle–i Nur, Osmanlıca'nın en mükemmel haliyle telif edilmiş oluyor.






















Arapçadan sonra Farsça yasağı
Latin harflerinin kabulünden sonra (Kasım 1928), aynı maksatla yürütülen diğer faaliyetlere de hız verildi. Bu meyanda olmak üzere, 1 Eylül 1929'dan itibaren Arapça ve Farsça derslerin okullardan kaldırılmasına karar verildi. Ardından, korkunç yasaklar bir biri ardına sökün edip geldi: Arapça tamamen yasaklandı. Öyle ki, Kur'ân–ı Kerim'in Arapça olarak basım ve yayımının yapılmasına dahi yasak getirildi. Hatta, Kur'ân'ın orijinal hali, yasak kitap listesinin başına yerleştirildi. Bu, insanlık tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir hadiseydi.






Eyvâhlar olsun
Yakın tarihimizde böylesine vahim bir durum yaşanmış olmasına rağmen, çoğu insanımız bunu bilmiyor. Bilgisizliği bir yana, bir de tutup Kur'ân'ı yasaklayanlara duâ ediyor. Bilhassa son yıllarda daha bir yoğunluk kazandığını gördüğümüz camilerde, mâbedlerde, kürsülerde, minberlerde, ekran ve mikrofonlarda okunan Kur'ân'a ve Kur'ân'a dayalı sözleri söyledikten sonra, vaktiyle aynı mukaddes Kur'ân'a düşmanlık etmiş olanlara tutup duâ eden kimselere yazıklar, eyvâhlar olsun.



6 bakan değişti
Arapça ve Farsça'nın yasaklanması teklifi, haliyle Maarif Vekâletinden (MEB) geldi. O zamanki vekil, Mustafa Necati Beydi. Onun 1 Ocak 1929'da ölmesi üzerine, yerine İnönü vekâlet etti. Daha sonra Vasıf Çınar, Cemal Hüsnü, Refik Saydam, Esat Sagay kısa aralıklarla bakanlık görevinde bulundu. Yani, bir–iki yıl içinde (Eylül 1928–Eylül 1930) tam tamına altı Millî Eğitim Bakanı değişti. Zira, o tarihte Kur'ân'a yönelik yapılan yasaklama faaliyetleri, halkın nazarında çok menfur bir günâh şeklinde telâkki edildiğinden, bu işe bakan dayanmıyordu. Arapça ile birlikte Farsça'ya da yasak getirilmesinin en önemli sebebi, Farsça hurûfat ve yazılımın da Kur'ân'ı okuyup öğrenmeye uygun olmasıydı. Ancak, politik ve ideolojik olarak yapılan beyanlarda ise, şu gerekçeye sığınılıyordu: "Türkçe'nin yabancı unsurlardan temizlenmesi ve öz Türkçe'nin hayata geçirilmesi..." Aradan geçen zaman, bu gerekçenin ne derece sahte ve kandırmaca bir maskeden ibaret olduğu ortaya çıktı. .











Dâvâ kardeşliği işte buna derler




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





13 Aralık 2012, Perşembe
Bir isimsiz kahramandı o. Aynı zamanda adıyla, sanıyla bir "şefkat kahramanı"ydı. Hizmet dairesinde, hakikaten bir kahraman ablamızdı o.

Vefatından sonra da, dünyamızdaki yeri değişmeyecek, Vildan Ablamızın... Mânen aramızda ve bizimle birlikte yaşıyor; lâkin, bedenen geçen Pazar günü ayrıldı aramızdan. O şefkat kahramanı ablamız, büyük Nur kahramanı "Sungur Abi"sinden bir hafta sonra irtihal–i dâr–ı bekà eyledi. Cenâb–ı Hak, ona ganî ganî rahmet eylesin; geride kalan aile efradı ile Nur kardeşlerine de sabırlar ihsan etsin. * * * Burada kimden söz ettiğimizi herhalde tahmin etmişsinizdir. Gazetemizde çıkan taziye ilânlarında da ismini gördüğünüz Vildan İşcan Ablamızdan söz ediyoruz. Mehmet Abimizin ebedî refika–i hayatı, Hatice, Abdullah ve Ahmet kardeşlerimizin annesiydi o. Nur hizmetinde ise, hepimizin şefkat timsâli bir ablasıydı ki, bu kahramanlık nişanesinin pekçok şahidi var. Kaç gündür, işte bu şahitleri dinliyor, intibalarını soruyor, hatıralarını kaydetmeye çalışıyorum. Rabbim biliyor ki, yaklaşık yirmi yıldır kendim de o şahitlerden biriyim. Bu sebeple, ardından yazı yazmakta, onun meziyetlerini satırlara dökmekte bir hayli zorlanmaktayım. Onun hakkında yeni bilgiler aldıkça, farklı kişilerden harikulâde hizmetlerini, meziyetlerini öğrendikçe, gayr–ı ihtiyarî gözlerim yaşla doluyor. Hele hele, Nur hizmetine dair konuşmalarımızda onun bütün içtenliğiyle söylediği o "Latif kardeşimmm..." hitabını hatırladıkça, yüreğim adeta yangın yerine dönüyor. Boğazım düğümleniyor ve cümlenin devamını getirmekte zorlanıyorum. * * * Evet, Vildan Ablamız, bütün kardeşlerine karşı böylesine şefkatli, böylesine müşfik, böylesine muhabbetli davranan biriydi. Onu yakından tanıyan herkes, onun bu halini takdir ile teslim ediyor. Zaten, onun çok sevilmesinin ve bilhassa yedi–sekiz ay kadar süren ağır hastalığı zamanında kardeşlerce sergilenen hizmetinde bulunma yarışının asıl sebebi de budur. Hele, canla başla hizmetinde bulunan bir Nur Ablamız (ismi mahfuz) vardır ki, onun yapmış olduğu fedakârlıklar her türlü takdirin üzerinde. Bu ablamız bize şunu söyledi: "Latif kardeş, Vildan'ın hatırasını yazarken, ismimi vermeyin. Ben her şeyi Allah için yaptım. Dolayısıyla, Rabbimiz bilsin yeter." Şimdi de, merhume Vildan Ablamızın beyi Mehmet İşcan ile değerli kızı Hatice kardeşimizin anlattıklarına kendi bilgilerimizi de ekleyip özetleyerek sizlere takdim ediyorum.




















Ömrünü Nur hizmetiyle tezyin etti; ölümü sabırla, tebessümle karşıladı
Bilhassa Nur Risâlelerini okuyup anladıktan sonra iman ve hidayet dairesinde karar kılan Vildan Hanımın en belirgin hususiyetlerinden biri "âzami ihlâs ve âzami gayret" düsturlarını hayatına ve hizmet tarzına hakim kılmasıydı. Hakikaten, o ihlâs, gayret, sebat, metanet, sadâkat timsâliydi. İstanbul'un en ücra bir muhitinde (Beykoz) ikamet ettiği halde, Nur hizmeti söz konusu olduğunda uzak–yakın demez, anında gayrete gelir ve gideceği menzile doğru harekete geçerdi. Bu arada, yolun zahmet ve meşakkatini hatırına bile getirmezdi. Dersler, sohbetler ve sair hizmet organizasyonlarına can û gönülden katılır, gün boyunca çalışır ve fakat yorulmak nedir bilmezdi. Çektiği sıkıntı ve yorgunluğu ise, kimselere hissettirmemeye âzami derecede dikkat ve hassasiyet gösterirdi. Hayatını vakfettiği Nur hizmetine dair her türlü gelişmeye karşı duyarlı, ihtiyaç hasıl olduğunda ise, koşturmaya azimli ve kararlıydı. Takdire şâyân bu gayretli vaziyetini, geçtiğimiz Mayıs ayına kadar aralıksız şekilde devam ettirdi. Mayıs ayında ise, ağır ve ölümcül bir hastalığa yakalandığını fark etti. Günden güne vücudu erimeye ve tâkattan düşmeye başladığı halde, moralini hiç bozmadı. Sabır silâhını kuşandı. Daimî bir şevk, şükür ve heyecan içinde etrafındakileri yine o teselli etmeye çalıştı. İlk beş ay içinde, hastahane, ilâç, doktor koşuşturmaları yaşandı. Bu zaman zarfında, ona en fazla yardımcı olmaya çalışan ise, ondan kilometrelerce uzakta ikamet eden bir başka şefkat kahramanı Nur Ablamız oldu. Yapılması gereken maddî–manevî hizmetlerden hiçbir şeyi esirgemedi. Vargücüyle koştu, koşuşturdu. Son üç aya yaklaştığında ise, Vildan Ablamız, yıllardır ikamet etmekte olduğu evinden çıkmak, bir tebdil–i mekân yapmak istedi. Zira, müstakil evin bir türlü giderilemeyen çatı problemi ve bir takım imkânsızlıklardan dolayı tamir edilemeyen yıkık dökükleri sebebiyle—ve bizim bilemediğimiz daha başka sebeplerden dolayı—böyle bir arzusunu çocuklarına izhâr etmişti. Onun bu arzusunu haber alan Nur Ablamız ise, derhal harekete geçer ve onu yanına, yakınına almak ister. Zira, oturmuş oldukları apartmanın bir dairesini zaten hanım Nur kardeşlere tahsis etmişler. Vildan Ablamızı oraya aldırırlar ve kızı Hatice ile birlikte her türlü hizmetini görmeye çalışırlar: İhlâsla, sabırla, gayretle... İşte, hakiki dâvâ kardeşliği buydu, buna derlerdi... Tam bir "Ensar–Muhacirin" kaynaşması, dayanışması yani... Zaten, mesleğimiz de "sahabe mesleği" değil miydi? İşte, burada da aynı ruh vardı, aynı anlayış hakimdi. Rahmet–i Rahman'a kavuşan Vildan Ablamız nasıl bir isimsiz kahraman ise, ona aşk ve şevk ile aylarca hizmet eden Nur Ablamız da şüphesiz aynı tarz bir şefkat kahramanıdır. Kendisini ve hizmette ondan geri kalmayan yetim çocuklarını ruh u cânımızla tebrik ediyor, duâlarımızı iletiyoruz.




















Vedâ mesajları
Vildan Ablamızın son ayları bambaşka geçiyordu. Dünyalık hiçbir konuşma yapmıyordu. Ağzından sadece uhrevî kelimeler, sözcükler çıkıyordu. Gideceğini yakînen hissetmiş gibi, yanındakileri teselliye çalışıyordu. Son günlerinde halsiz düşünce, kimseyi görmez, kimseyi duymaz zannediliyordu. Ancak, etrafında olup bitenleri çok garip şekilde hissediyordu. Halini görüp gizlice (hatta başka odaya geçip) gözyaşı dökenlere "O inci tanelerini benim gibi bir fani için dökmeyin; onları bakî olan Allah için dökün" diye seslenirdi. Kezâ, aynı apartmanın girişinde bulunan kardeşlere ait işyerinin açılış anını hisseder ve—belki gençler unutmuştur diye—kendisi bereket duâsını aksatmadan okurdu. Son olarak, kızı Hatice'yi Nur Hanıma emanet ettiğini söyler. Hatice'nin ise, annesine son sözü "Hz. İsmail gibi Allah'a kurban olmak" şeklinde olur. Annesi, biraz sonra son nefesini, kemâl–i rahat ve huzur içinde verir. Hatice kardeş, telefonda son olarak şunu söyledi: "Latif Abi. Annemin mezarına gittim. Etrafına şöyle bir baktım ve Fesübhanallah dedim. Zira, kabir komşusunun mezar taşında "İsmail" diye yazıldığını gördüm. Benim ona söylediğim son cümlede bu isim geçiyordu." Vildan Ablamıza, rahmet duâlarına vesile olması temennisiyle. .












Avrupa'yı taklitte sınır tanımazlık




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





14 Aralık 2012, Cuma
Cumhuriyetin ilk yılları
Devlet eliyle Tekel rakısının imalatına 23 Kasım 1928 tarihinde başlandı. O zamanki Tekel'in ismi İnhisarlar İdaresiydi. İnhisarlar İdaresi, 1928'e kadar, devletin tekelinde bulunan tütün ve tuz işleriyle ilgileniyordu. Bu tarihten sonra, listeye sarhoşluk veren rakı, bira ve benzeri müskirat (içki, sarhoşluk veren içecekler) kalemleri de eklenmiş oldu. Yeni Türkiye'de ilk içki tartışması, Millet Meclisinin kurulduğu 1920 senesinin Eylül ayında yaşandı. Sarhoşluk veren maddelerin üretim ve tüketiminin yasaklanması hakkındaki kànun teklifi, Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey ve arkadaşları tarafından hazırlanmıştı. Meclis Başkanı M. Kemal, bu teklife şiddetle karşı çıktı. Meclis'te çetin münakaşalar oldu. Ne var ki, o tarihte Ali Şükrü Beyin grubu galip geldi ve sarhoşluk veren maddelerin yasaklanmasına dair "Men–i Müskirat Kànunu" az bir farkla da olsa Meclis'te kabul edildi. (14 Eylül 1920) Bu tarihten yaklaşık iki buçuk sene sonra Ali Şükrü Bey katledildi ve hemen ardından içki yasağına da son verildi. 23 Kasım 1928'de ise, bilumum müskiratın devletin "TEKEL"iyle üretilmesine başlanmış oldu. İleriki yıllarda çay, şeker, tuz, tütün, hatta kibrite varıncaya kadar, bir çok kalemin devlet inhisarına/tekeline alınması cihetine gidildi. Bu maddeler üzerindeki devlet tekelinin kaldırılması ve bu sektörlerin özelleştirilmesi cihetine gidilmesi, ancak 1970'li, 80'li yıllarda mümkün olabildi. Sigaranın TEKEL markası, 2008'de bir yabancı şirket tarafından satın alındı. .
Yeni rejimin her yönüyle Avrupalıları taklit etme heveskârlığı, bilhassa 1925'ten itibaren müthiş sür'at kazandı. Bu dönemde, tek parti diktatöryasının sağlamış olduğu büyük avantajla, eskiye (yerliye, ecdada, mukaddesata...) ait ne varsa nefret hissiyle terk edilmeye, aynı şekilde Batılılara ait ne varsa körükörüne taklit edilmeye başlandı. Taklit furyasına karşı direnen, yahut bu şirret fırtınadan kendini muhafazaya çalışanlar ise, ya ağır itham ve isnatlarla cezalandırılmaya, ya da gericilik, yobazlık yaftasıyla damgalanmaya çalışıldı. İşte, yeni rejimle birlikte başlayan şapka giymek, heykel dikmek, Latinceyi dayatmak gibi uygulamalar nasıl bir Avrupailik sevdâsından kaynaklanıyorsa, saat, takvim, ölçü birimleri ile tatil günlerini değiştirmek de yine aynı taklitçi–teslimiyetçi anlayışın birer tezahürü mahiyetinde hayatımıza sokulmaya çalışıldı. 26 Aralık 1925'te Meclis'ten geçirilen bir kànun paketiyle, sözünü ettiğimiz yeni taklitlere resmî hüviyet kazandırıldı. Böylelikle, biz biz olmaktan çıktık; lâkin başkası da olamadık. Yani, kendi yürüyüş tarzımızı terk ettik; fakat başkasının yürüyüşünü de hakkıyla öğrenemedik. Her ne ise...








İşte, 1 Ocak 1926'dan itibaren ülke genelinde kademeli şekilde uygulamaya konulan hususların, maddeler halinde kısacık bir dökümü.
1) Bir ismi de "ezanî saat" olan "alaturka saat" terk edilerek, yılbaşından itibaren Avrupa'da kullanılan "alafranga saat" sistemine geçildi. Ezanî, yahut "gurûbî saat"e göre, güneşin batışı, yani akşam ezanı (ya da iftar) vaktinin giriş anı saat: 12.00 şeklinde baz/esas alınarak ayarlama yapılıyordu. Bu mesele, II. Meşrûtiyet döneminde de gündeme getirilip tartışıldı; ancak, ekseriyetçe itibar gösterilmediği için gündemden düştü. 1925 yılı sonlarında ise, hiç halka sorulmadan, danışılmadan ve tamamen kapalı devre kurnazlığıyla bir köklü değişime gidildi. Aynen, aşağıda sıraladığımız diğer hususlarda olduğu gibi...




2) Müslümanların kullandığı 1340 yıllık (Şemsî–Kamerî) Hicrî takvim terk edilerek, 1 Ocak 1926 tarihi itibariyle Miladî takvime geçilmesi kararlaştırıldı. Osmanlılarda Tanzimat devrine kadar sadece Hicrî takvim sistemi uygulanmış; Tanzimattan sonra ise, Hicrî'nin yanı sıra Rumî takvim kullanılmaya başlanmış. 1917 ile 1926 yılları arasındaki takvim uygulamasında, şaşırtıcı bir sistem dikkati çekiyor. Bu yıllarda, Rumî takvim ile Milâdî takvim arasındaki 13 günlük fark kaldırılmış; dolayısıyla iki takvimin de ay ve gün kısmı uygulamada eşitlenmesi cihetine gidilmiş. Miladî'de 1 Ocak, Rumî'de de 1 Ocak şeklinde tatbik edilmiş. 1926'dan itibaren, halen uygulamada olan Miladî takvime resmen geçiş yapıldı. Bu meyanda yapılan son değişiklik, 1945'te çıkarılan 4696 sayılı kànunla "Teşrînievvel, Teşrînisâni, Kânunuevvel, Kânunusani" olan ay isimleri "Ekim, Kasım, Aralık, Ocak" şeklinde değiştirilmiş oldu.






3) Alfabe (hurufat) gibi, rakamlar da değiştirildi. 1928'de yapılan harf inkılâbıyla paralel zamanlı olarak, rakam sisteminde de değişikliğe gidildi. Bu tarihe kadar çoğu İslâm (Arap, Osmanlı, Orta Şark) topluluklarında kullanılmakta olan Arabî rakamlar terk edildi; bunun yerine Latince rakamların kullanılması mecburiyeti getirildi.



4) 1931 yılı Mart'ından itibaren, eski isimle yâd edilen uzunluk ve ağırlık ölçü birimleri terk edilerek, yerine yine Avrupaî çağrışımlı isimler konuldu. a) Eski ağırlık ölçü birimlerinden bazı örnekler şöyledir: Dirhem, okka, kile, şinik, tas, ölçek... Yeni isimlere birkaç örnek: Kilo, gram, litre, ton. b) Eski uzunluk ölçüsü birimlerine örnekler: Dönüm, parsel, endaze, arşın, kulaç. Yeni uzunluk ölçüsü isimleri ise "metre" olup, bu ismin alt ve üstü birimleri zikredilir: Santimetre (cm), kilometre (km) gibi...





5) 1935'te çıkarılan bir kànunla, Cuma günü olan hafta tatili Pazar'a alındı. Ayrıca, "millî bayramlar" listesine dahil edilen günler de, yine resmî tatil günleri olarak kabul edildi. Böylelikle, çok sayıda yeni bayram/tatil günleri hayatımıza sokularak, kast–ı mahsusla "dinî bayram günleri" gölgede bırakılmak istendi ve bilhassa o mübarek günlere karşı milletçe hissedilen derin şevk ve heyecan duygusu çaktırmadan söndürülmeye çalışıldı. Ne var ki, bunda yeterince başarı sağlayamadılar. Müslüman milletimizin dinî bayramlar gibi, kandil günlerine de bütün hissiyatıyla bağlılığı artarak devam ediyor.






TEKEL

Devlet eliyle rakı (müskirat) imalatı















Mübadele ile yaşanan büyük dramlar




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





18 Aralık 2012, Salı
Yakın Tarih Yazıları
Lozan Antlaşmasına (1923) son anda eklenen bir protokol maddesiyle, Türkiye ile Yunanistan arasında "Ahalinin Mübadelesi" kararı alınmıştı. Buna göre, Türkiye'de ikamet etmekte olan Ortodoks Rumlar ile Batı Trakya'da ikamet etmekte olan Müslüman Türkler yer değiştireceklerdi. Bu kararın uygulanmasına 1924 yılı başlarında geçildi. Yunanistan sınırları içinde yaşayan yaklaşık 400 bin Müslüman Türkiye'ye göç ederken, Anadolu ve Trakya'da yaşayan bir milyondan fazla Rum da Yunanistan'a göç etmeye başladı. Bu arada, Yunanistan'dan Türkiye'ye gelenlerin arasında 20–30 bin civarında bir dönme (Selanikli Sabetayist) kitlesinin bulunduğunu da hatırlatmak gerekir. Rumlar'dan geriye kalan servetin en âlâsı, en kıymetlisi, maalesef bu kesimden olan şahıslara ve ailelere verildi. * * * Mübadele (değiş–tokuş) Antlaşmasına göre, yer değiştirmeyi kabul eden göçmenler, sadece taşınabilir mallarını götürebileceklerdi. Gayr–ı menkullerin ise, Milletler Cemiyetine bağlı bir komisyon tarafından, altına ayarlı olarak değeri biçilecek ve derhal ödenmesi cihetine gidilecekti. Bu göçler, yer değiştirmeler ve yerleştirmeler esnasında, hâliyle çok büyük sıkıntılar, dramlar ve hatta travmalar yaşandı. Ayrıca, uygulama safhalarında yaşanan birtakım adâletsizlikler ve bilhassa uyum sağlama problemleri, bazı ailelerin sıkıntısını had safhaya çıkardı. Netice itibariyle mübadele yapılmaya başlandı; karşılıklı göçler–azalarak da olsa–yıllarca devam edip gitti. Ne var ki, bazı sıkıntılar her iki tarafta da bir türlü aşılamadı. Hattâ, hayatı işkenceye çeviren bazı problemler yer yer tıkandı, adeta düğüm bağladı. Bu sebeple, 10 Haziran 1930'da Türkiye ile Yunanistan arasında, yeni bir "Ahali Mübadelesi Antlaşması" yapılması cihetine gidildi. Buna göre, eski anlaşmaya ilâveten "mütekabiliyet" prensibi konuldu. Yani, göç etmek isteyenler gibi, iki ülkede daimî sûrette ikamet etmek isteyen Türk ve Rum kökenli vatandaşlara hem eşit muamele yapılacak, hem de birbirine denk şartlarda mübadeleler gerçekleştirilecek. Bütün bu antlaşmalara rağmen, ne Türkiye'deki Rumlar rahata kavuşabildi, ne de Yunanistan'daki Türkler huzur bulabildi. Son 70–80 yıllık süre içinde, iki tarafta da ciddî sıkıntılar, büyük dramlar yaşandı. Asırlık problemlerin üstesinden hâlen de gelinebilmiş değil.


















DÜNDEN BUGÜNE

Güzellik yarışmalarının gizli yüzü

Türkiye'de doksan yılı aşkın bir zamandır yapılan "güzellik yarışmaları"nın birincisi 2 Eylül 1929'da neticelendi. Jürinin kararıyla, birinciliğe eski Balıkhane Nazırı Mehmet Tevfik Beyin torunu Feriha Tevfik Hanım lâyık görüldü. Tek parti devri hükûmetinin teşvik ve desteğiyle Cumhuriyet gazetesi tarafından organize edilen bu yarışmanın ilk duyurusu 4 Şubat'ta yapıldı. Gazete sayfalarında yapılan duyurular dışında, ayrıca binlerce broşür basılarak ülkenin her tarafına dağıtıdı. 24 sayfalık bu broşürde "alüfte ve bar kızı değil, namuslu Türk kızı"nın arandığı bilhassa ifade ediliyordu. * * * Gerçi, daha evvel de benzeri mahiyette bir güzellik yarışması düzenleme işine girişilmişti. Ne var ki, neticesi tam bir fiyasko olmuştu. 1926'da Selanik dönmelerine ait olan İpek Film Şirketi tarafından düzenlendi. Ancak, bu işte başarılı olmadı. Şirket, Feriha Tevfik Hanımı kraliçe diye ilân ettiyse de, bunu umuma kabul ettiremedi. 1929'da tekrar yarışmaya katılarak okuyucu oylarıyla sıralamada 11. gelen bu hanım, 2 Eylül günü jüri tarafından birinci ilân edildi. * * * Bu hanım, "kraliçe" seçildikten sonra, gazete haberlerine göre, önce filmlerde rol alır, ardından tiyatroya geçer. Yaşadığı dünyada sıklıkla karşılaşmış olduğu çirkeflikler günün birinde canına tak eder ve 1939'dan sonra bir daha dönmemek üzere hem sahneden, hem de kameralardan uzaklaşır. Uzaktan bakınca pırıltılı, ışıltılı dünyadan uzak bir hayatı tercih eden Feriha Hanım, 22 Nisan 1991'de beyin kanaması sonucu ölür. * * * Riyakâr çevrelerin teşvik ve desteğiyle "yarışma" adı altında seçilen ilk "güzel"lerin başına nelerin geldiği, kısmen olsun magazin mevkutelerinin arşivlerinde yer alıyor. Ne var ki, o günden bugüne düzenlenen sayısız yarışmanın, sayısız hanım ve genç kızın hayatını kararttığına, sayısız ailenin huzurunu bozduğuna en ufak bir şüphe yok. Fakat, bu gibi hususlarda umumiyetle hissiyat ön plânda olduğundan, yaşanan vehametlerden yine de gereken dersler çıkarılamıyor, ne yazık ki... .




















Kubilay, kasten kurban edildi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





19 Aralık 2012, Çarşamba
Yakın Tarih Yazıları...

Resmî tarihin kayıtlarına göre, 1930 yılı Aralık ayı sonlarında Menemen'de yaşanan "Kubilay cinayeti" irticaî bir hadisedir; hatta, yapılan inkılâplara karşı başlatılan bir isyan hareketidir. Yine aynı kaynaklara göre, dinî tarikata mensup bazı müritler, Derviş Mehmet isimli şahsın öncülüğünde başka yerlerden toplanarak Menemen'e gelmişler, dinî gösterilerde bulunmuşlar ve onların bu yasa dışı eylemlerine mani olmaya çalışan öğretmen asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay'ı hunharca öldürmüşler, ardından da kafasını kesmişler. Evet, bundan 76 yıl evvel Menemen'de yaşanan bu elim hadisenin "vahşet boyutu" doğrudur. Bunu, zaten hiç kimse inkâr etmiyor. Ancak, bu vahşetin din adına ve dindarlar tarafından sergilenmiş olduğu iddiası külliyen yanlıştır; yalandır, hatta iftiradır. Dolayısıyla, o tarihte Menemen'de işlenen cinayet ve sergilenen vahşet tablosu ne derece büyük ve dehşet vericiyse, bu hadisenin dine ve dindarlara mal edilmesi de o nisbette büyük, hatta ondan daha büyük bir cinayettir. Cinayetin büyüklüğü şuradan geliyor: Kanlı Menemen hadisesini üç çeyrek asırdır dindarların üstüne ısrarla yıkmaya çalışanların ileri gelenleri de biliyor ki, o hadisenin arka planında bir kumpas ve bir tertip senaryosu var. Biliyorlar ki, o vahşiyâne cinayeti hakikî dindarlar ve ihlâslı Müslümanlar işlemedi. Biliyorlar ki, Kubilay cinayeti, karanlık odakların kullandığı Derviş Mehmet ve etrafındaki bir grup esrarkeş tarafından işlendi. Evet, bütün bunları en az bizim kadar kesinkes biliyorlar ve o korkunç iftirayı da dindarların üstüne bilerek atıyorlar. İşte, bizim "daha büyük cinayet" dediğimiz acı gerçek budur. Meczup bir esrarkeş olarak bilinen Derviş Mehmet, aynı zamanda Giritlidir. Ne gariptir ki, onun katletmiş olduğu asteğmen Kubilay da aslen Giritlidir; Giritli Hüseyin Beyin oğludur. Bu noktada, "Acaba, bu iki aile arasında geçmişe dayanan bir husumet, bir dâvâ konusu var mıydı?" sorusu da akla geliyor. İhtimaldir ki, senaristler bu noktayı da hesaba katmışlardır. Ancak, senaryodaki ana temanın, dindarları zan ve töhmet altında bırakmak olduğunda şüphe yok.. Kaldı ki, hemen o tarihte kurulan sıkıyönetim mahkemesince Türkiye'nin muhtelif bölgelerinden toplanarak getirtilen, ancak hadiseyle ve canilerle tamamen ilgisiz onlarca mazlûmun idam edilmesi de, bu kahredici töhmetin açık bir ifadesi olsa gerektir. Evet, samimi dindarlar, o ağır ceza bilânçosuyla hem zan altında bırakılmış oldular, hem de olanca şiddetiyle bir "gözdağı" vak'asına mâruz bırakıldılar.












İkisi de Giritli






Seksen küsur yıldır dindarların aleyhinde kahredici bir malzeme olarak kullanılan Kubilay hadisesinin bir tertip ve bir komplo eseri olduğunun iki önemli dayanak noktası var. Birincisi: İslâm dini, dahilde kuvvet kullanmayı, din kardeşinin kanını dökmeyi kat'î sûrette reddediyor, men'ediyor. Bu dine mensup aklı başında bir şahıs, kalkıp da böylesi bir cinayeti işlemez, işleyemez. İkincisi: Dindar kesim, 1924'ten itibaren öylesine ezilmiş, örselenmiş ve sindirilmiş ki, faraza bir grubun kendi başına o tarihlerde Menemen'de üstelik hiçbir engelle karşılaşmadan böylesi bir kanlı isyan hareketini planlayıp organize etmesine imkân ve ihtimal yoktur. Demek ki, işin için de "bir başka iş" var. Evet, bu iki nokta, aslında meselenin can damarını teşkil ediyor. Dolayısıyla, bu iki noktadan hareketle, hadisenin üzerindeki karartma perdesi aralanabilir ve arka plandaki maskeli çehreler kolaylıkla gün yüzüne çıkartılabilir. Hiç şüphe edilmesin ki, "hakiki vukuatı kaydeden tarih", günün birinde Menemen hadisesi için de "hakikate en doğru şahit"lik vazifesini yerine getirecektir.

Ne biçim komplo?





Menemen'de 23 Aralık'ta (1930) yaşanan mürettep "Kubilay Hadisesi" üzerine, Meclis ve ordu tarafından olağanüstü tedbirler alındı. Önce, bölgede sıkıyönetim ilân edildi. Ardından, Menemen'de özel yetkili bir askerî mahkeme kuruldu. Sıkıyönetim komutanlığına F. Altay Paşa, Divân–ı Harp Mahkemesinin başkanlığına ise meşhûr Mustafa Muğlalı Paşa getirildi. Esrarkeş Derviş Mehmet ve birkaç adamı dışında, ağırlıklı olarak İzmir ve Manisa çevresinden toplanarak Menemen'e getirtilen zanlılar hakkında yapılan sorgulamanın ardından, mahkeme safhasına geçildi. İlk mahkeme, 15 Ocak'ta yapıldı. Mahkeme, bir–iki hafta zarfında neticelendirildi ve elliden fazla maznun cezaya çarptırıldı. Maznunlardan 28'i hakkında idam cezası verilmişti. Cezaların infazı için, Meclis'in onayı gerekiyordu. İşlemler hızlandırıldı. Mahkemenin kararı, derhal Meclis'e intikal ettirildi. Meclis Adalet Komisyonu, görüşüp kabul ettiği mahkeme kararını 2 Şubat günü Meclis Genel Kuruluna götürdü. Meclis, aynı günü bu kararı tasdik etti. Sıra, cezanın infazına gelmişti. Nihaî karar, bir gün dahi bekletilmeden, hemen infazlara geçildi. Çoğunluğu mâsum olan 28 vatandaş, 3 Şubat (1931) günü idam edildi. (Cumhuriyet gazetesi, 04.03.1931) İdam edilenlerin arasında Hayimoğlu Jozef isimli bir Yahudi de vardı. Bunun yegâne suçunun, çok kısa bir süre önce kapatılan muhalif parti Serbest Fırkanın üyesi olduğu hakkında bilgiler var.

3 Şubat: Menemen'de 28 idam








İdam edilenler arasında en ziyade dikkat çeken isim ise, Mehmet Ali Efendidir. Şovmen Mehmet Ali Erbil'in dedesi olan bu şahıs, Erbilli Şeyh Esat Efendinin oğludur. Esasında, Esat Efendi de idamlıklar listesine dahil edilmişti. Fakat, yaşı 65'i geçkin olduğu için, ona 24 yıl ağır hapis cezası verilerek, yerine oğlunun idam edilmesi cihetine gidildi. * * * Resmî tarih anlayışıyla, Menemen Hadisesinin iç yüzünü aydınlatmak mümkün görünmüyor. Elli–altmış maznun hakkında on gün bile araştırma yapmadan, çoğu hakkında idama varan kararlar vermek, hukuken de, vicdanen de anlaşılır gibi değil. Doğru tarihin koordinatları ise, bu hadisenin önceden tasarlanmış bir tertip, bir kumpas olduğunu haber veriyor. Dindarları sindirmek için, derin katmanlarda tasarlanarak uygulamaya sokulan dehşetli bir kumpas... .

Baba yerine evlâdını idam










Dağa çıkmak; kitapla, yahut silâhla (1)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





20 Aralık 2012, Perşembe
Hayli dikkat çeken ve bir o kadar da çarpıcı gelen bir takım sözleri duymaya, keza umulmadık kişilerden çok enteresan çıkışlara şahit olmaya başladık.

Tanınmış eski ülkücülerden Zaman gazetesi yazarı Mümtaz'er Türköne, Kasım ayı başlarında misafir edildiği bir tv kanalında, Kemalizmin tahakkümüne mâruz kalan Kürtler hakkında şunları söyledi: "Benim anadilimi yasaklasalar, ben de dağa çıkardım. Yapacak başka bir şey yok." Geçen hafta sonu bir başka tv kanalında konuşan Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç da, benzer mahiyette şu sözleri sarf etti: "Bir BDP’li kadın milletvekili henüz 17 yaşındayken Diyarbakır Cezaevi’nde o kadar ahlâksızca işkenceye maruz kalmış ki, ben de aklıma gelse dağa çıkardım. Arınç, aynı programda daha da ilginç gelen bir hikâyenin özetini şu sözlerle aktardı: "Size üç arkadaştan bahsedeyim. Üç kişi Anadolu’dan gelmişler. Birinin adı Durmuş, birinin adı Yakup, birinin adı Abdullah. Tapu Kadastro Meslek Lisesinde arkadaşlık yapıyorlar. "Anadolu’dan gelen bu öğrenciler yurtta bir aradalar. Üçü de namaz kılıyor, orucunu tutuyor, üçü de inançlı insanlar. Çok iyi arkadaşlıkları var. Maltepe Camii’ne gidiyorlar, ders çalışıyorlar. Hepsi Anadolu’dan gelmiş, ailesinden bu eğitimi almış veya bu gelenekleri yaşatan insanlar. "Sonra yıllar geçiyor. O üç arkadaştan biri olan Uşaklı Durmuş Yılmaz, Türkiye’de Merkez Bankası Başkanı oluyor. İkincisi Yakup İnce, 30 yıldır Medine–i Münevvere’de mühendis olarak çalışıyor. Üçüncüsü de Abdullah Öcalan..." Burada ismi zikredilen diğer şahıslardan (Durmuş Yılmaz, Yakup İnce) da, Bülent Arınç'ın söylediklerini teyid eder mahiyette açıklamalar geldi. Halen Konya'da yaşayan Yakup İnce'nin aktarmış olduğu hatırasının bir bölümünde "Az kalsın Öcalan da Nurcu olacaktı" şeklindeki açıklaması, medya organlarında bilhassa kayda değer görüldü. Dolayısıyla da, üzerinde türlü yorumlar, değerlendirmeler yapıldı. Bu hatıranın da özetini aktararak, kendi değerlendirmemize öyle geçelim. Şunları anlatıyor, Yakup İnce: “Biz Durmuş Yılmaz’la 1963–66 yıllarında birlikte okuduk. Öcalan bizden küçüktü. Okulumuz yatılıydı, hepimiz yatılı olarak aynı yurtta kalıyorduk. Abdullah Öcalan, o zamanlar ufak tefek, ince yapılıydı. Sakin sessiz, içine kapanık bir çocuktu. O da namaz kılarmış. "Bir gün İnşaat Mühendisi Risâle–i Nur Talebesi Mustafa Yeşilyurt Ağabeyimiz, bizi evine ‘Buyurun birlikte bir çay içelim’ diye çağırmıştı. Öcalan da bu dâvete gelmek istedi. Ama ben kendisine ‘Hadi sen okula git’ dedim. Keşke demeseydim. Mustafa Ağabey, bize evinde Risâle–i Nur’u anlatmıştı. Eğer o gün Öcalan'ı da Nurcuların dâvetine çağırsaydım, Nurcular onu bir daha kimseye kaptırmazdı. Onu da bizimle birlikte götürmediğim için, o gün bugündür vicdan azabı çekiyorum.”












Önce birkaç hatırlatma
Hemen başlangıçta şu birkaç hatırlatmada bulunmakta fayda var. * Aktarılan hatıralarda ismi geçen şahısların bir kısmını biz de yakından tanıyoruz. Mustafa Yeşilyurt'un elektrik mühendisi olan kardeşi Selahaddin Yeşilyurt ile 1994'te görevli bulunduğu Medine'de tanıştık. İki yıl sonra da Türkiye'de görüştük. Onun kayınpederi, Barlalı Mehmet Güvenç Ağabey idi. Onlarla samimiyetimiz, muhabbetimiz gayet iyiydi. İkisi de iki yıl arayla (2007, 2009) vefat etti. Allah rahmet eylesin. * 1981–88 yılları arasında meşhûr Diyarbakır cezaevine mükerrer defalar gittim. Orada yatan Ağabeyimi ziyaret ettim. O zamanki hapishane şartlarının nasıl olduğunu bütün vehametiyle gördüm ve öğrendim. * Abdullah Öcalan ile aynı yıllarda Ankara'da öğrenci olan gazeteci Avni Özgürel'in anlattıklarını da, bu meyanda mutlaka bilmek ve dikkate almak gerekiyor. Özgürel'in, daha evvel Radikal'de yayınlanan açıklamalarının bir hülâsası haftalık Aksiyon dergisinin son sayısında yayınlandı. Özetle şunları ifade ediyor: "Öcalan’ı MİT’in kurduğu dernekte gördüm. "O zamanlar MİT’in kurdurduğu birkaç dernek vardı. Biri Ankara'daki Çiftçi Teşekkülleri Federasyonu. İkincisi, Ankara Ticaret Odası, 'Komünizme Karşı Türk Basını' diye periyodik bir yayın çıkarıyordu. Üçüncüsü de Fikir Ajansı. Antikomünist, Türkiye’yi hedef alan kızıl tehlikeyi deşifre eden birtakım kitaplar orada yayımlanıyordu. "Bizim onları okuyacağımız ve onlara göre amel edeceğimiz varsayılıyordu. "Biz de, ayrıca 'İkinci Kuvayı Milliye Derneği' olarak bildiriler yayımlayacağız. Fakat paramız, pulumuz, teksir makinemiz yok. Mumlu kâğıda yazıyor, götürüyoruz Fikir Ajansı’nda çoğaltıyoruz. "İşte, ben Öcalan’ı, Fikir Ajansına gittiğimizde böyle çay filan da getiren genç (ofisboy) birisi olarak orada gördüm. Ben onu zaten İslami Büyük Doğu’dan tanıyorum. İmran Öktem’in cenaze namazı (1969) protestosunda İslamî Büyük Doğu Grubu’ndan katılanlardan biri de Öcalan’dı." Özgürel, Öcalan'la aynı yerde karşılaştığını, aynı ajanstan öğrenci bursu aldıklarını ve bunları yıllar önce gittiği Bekaa'da Öcalan'a da teyid ettirdiğini, daha evvelki yazılarında açıkça belirtmişti. Hatta, arşivimizde mevcut olan bir röportajında, Öcalan'a "Bu kardeş kavgasını niçin bitirmedikleri"ne dair sorusuna karşılık, şöyle bir cevap aldığını başlıktan veriyordu: "Bu işi bitireyim desem, beni bitirirler." (Radikal, 27.10.2003)















Sebepler dünyasında nasibini bulmak
Görüldüğü gibi, mesele hayli karmaşık bir mahiyet arz ediyor. Öyle sanıldığı kadar kolay ve basit değil. Öcalan'ın bir zamanlar namaz kılmış olması, yahut Büyük Doğu grubu içinde yer almış olması, onun çok daha başka bağlantılarının olmadığı anlamına gelmez. Bizler, elbette ki sebepler dünyasında yaşıyoruz. İnsanlar, birtakım sebeplerle, vesilelerle hidayete erer, yahut dalâlet yoluna saparlar. Bu konuda, birbirine asla karıştırılmaması gereken iki nokta var. Birincisi: Eğer Öcalan'ın içinde sağlam/hakiki bir din/diyanet niyeti, arzusu bulunsaydı, sonraki yıllarda da bunun tezâhürleri görülecekti. Onun emir ve direktifi ile hareket eden militanlar (onlara göre gerilla) namazla, ibadetle hiç olmazsa alay etmezlerdi, yahut alay edenler cezalandırılırdı. Demek ki, Öcalan'ın iman ve hidayet dairesinde nasibi yokmuş ki, o da sebepler tahtında bir başka yola dümen kırdı. İkincisi: Türkiye'de etnisiteye dayalı bir terör hareketi, esasında karanlık odaklar tarafından tasarlanmış olduğundan, bu işi yapmaya Öcalan'ı bir nevi "biçilmiş kaftan" olarak gördüler. Şayet o olmasaydı, onun yerine illa ki bir başkası bulunur ve terör belâsını başımıza sarmaya yine devam ederlerdi. Demek ki, "Öcalan Nurcuların çayını içmeye gelseydi şayet, o da Nurcu olacaktı" şeklindeki hayli safiyane yorumlara takılıp kalmamak, hatta ciddiye almamak gerekiyor. Zira, vaktiyle aynı dâvetlere iştirak edip bol bol çay içtiği halde, zamanla Nurculara muarız kesilen şahısların sayısı hiç de az değil. .











Dağa çıkmak; kitapla, yahut silâhla (2)




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





22 Aralık 2012, Cumartesi
Bir gün arayla tekrar döndüğümüz bu konuya dair yazının ilk bölümünü satır başlarıyla da olsa özetlemekte fayda var.

Medya ve siyaset dünyasının tanınmış şahsiyetleri tarafından bilhassa son zamanlarda dillendirilen çarpıcı fikirlerin bir özeti aşağıdaki gibidir: * "Abdullah Öcalan, Nurcuların çay sohbetine katılmış olsaydı şayet, Nurcular onu bir daha bırakmazlardı. Dolayısıyla, o da gidip terörist başı olmazdı..." * "Öcalan'ın Ankara'daki talebelik zamanında (1960'lı yıllar) MİT ile yakın ilişkisi vardı. MİT'in desteklediği bir ajansta hem ofisboy çalışıyor, hem de oradan burs alıyordu." * "12 Eylül Darbesinden sonra Diyarbakır Cezaevindeki Kürtlere yapılan ahlâksız işkenceler bana yapılsaydı, ben de dağa çıkardım." * "Benim dilim yasaklansaydı, ben de dağa çıkardım."







Dağa çıkma maksadı önemli
Dağa çıkmak, hiç de ayıp bir şey değil. İsteyen herkes, istediği dağa tırmanabilir. Burada mühim olan nokta, kimin hangi dağa ne ile ve hangi maksatla çıktığıdır. Misâl vermek gerekirse... Kimi var ki, çobandır. Hayvanlarını otlatmak için dağa çıkar. Kimi de avcıdır; elinde pompalısıyla dağa avlamak maksadıyla çıkar. Keza, dağcılık sporunu yapanların gideceği yer de, engebeli dağlardır. Öte yandan, kitap okumak, tenezzüh etmek, yahut tefekkürde bulunmak maksadıyla, özellikle dağlık–ormanlık yerleri tercih edenler var. Ki, şahsen kendim de bu kategoriye girenlerden biriyim. (Nitekim, dağlara tutku derecesinde bağlı olan Bediüzzaman Hazretleri de, serbestlik zamanındaki ömrünün mühim bir kısmını zirvelerde geçirmiş. Dolayısıyla, "Eziyet gören Bediüzzaman niye dağa çıkmadı?" diye soran dostlar, bu noktayı da nazara alarak izahatta bulunsalar daha münasip olur.) Haa, bir de var ki, kişi elinde silâh, belinde mühimmatıyla dağa çıkar ve bu silâhla ya eşkıyalık, ya da teröristlik yapar. Haksız yere insan canına, yahut malına kast eder. İşte, bu sonuncu şık, diğerlerin tamamından ciddi farklılıklar gösterir. Dolayısıyla, mutlaka cezaî karşılığını da görür ve görmeli. Demek ki, "dağa çıkmak" tâbirini kullanırken, biraz daha dikkat ve hassasiyet göstermeli. Dağa çıkan herkesi aynı görmemeli, aynı kategoriye dahil etmemeli.










Ah o Diyarbakır Cezaevi
Bilhassa 12 Eylül (1980) Darbesinden sonraki meşhûr Diyarbakır Cezaevinin halini en iyi bilenlerden biriyim. Çünkü, rahmetli ağabeyim, eski TÖB–DER bağlantısı sebebiyle, bir mânâda "mezbahane" olan bu hapishaneye tıkılmıştı. Dokuz–on yıl müddetle, birkaç defa tutuklanıp serbest bırakıldı. Fikren ayrı dünyaların insanı olmakla beraber, kardeşlik hukuku gereği—dayanılmaz sıkıntılar, baskılar altında—mükerrer defalar ziyaretine gittim. Ziyaret esnasında, çektikleri zulüm ve baskıların katlanılamaz boyutlara çıktığını, bazı arkadaşlarının açlık grevine girdiklerini, bazılarının da intihar ettiğini anlattı. Hatta, bir defasında bana "Bundan böyle kimse ziyaretime gelmesin" dedi. Sebebini sorduğumda ise, özetle şunları söyledi: "Bizi görüşme yerine getirinceye kadar anamızı ağlatıyor, bizi canımızdan bezdiriyorlar. Hakaretlerin, tekmelerin, dipçiklerin bini bir para. Bizi köpeğe selâm durmaya mecbur ediyorlar. Keza, her sabah bize zorla 'Türküm, doğruyum, çalışkanım...' andını söyletiyorlar. Aynı şekilde İstiklal Marşını okutuyorlar. Bilhassa, ziyaretçisi fazla olanları daha çok eziyor, daha çok işkence çektiriyorlar." Bir defasında, gazeteci kimliğimle özel izin alarak bu hapishanenin içine de girdim. İnsanlık dışı muamelelerin keskin, kaskatı izlerine rastladım. Dolayısıyla, Bülent Arınç'ın hatırlatmasından sonra BDP'li Gülten Kışanak'ın aynı döneme dair anlattığı "Beni köpek kulübesinde, kemik artıkları ve pislikleri üzerinde altı ay yatırdılar" şeklindeki açıklaması, şahsen beni zerre miskal şaşırtmadı. Zira, o devirde oralarda daha beter hallerin yaşandığını da yakînen bilenlerden biriyim. (*) Yaşanan bütün bu acı gerçeklerle beraber, yine de intikam duygusuyla dağa çıkmanın, silâha sarılmanın, yahut şiddete başvurmanın doğru bir davranış biçimi olmadığına inanıyoruz. Zira, bugün silâhı doğrulttuğun, canına kıydığın kişi, vaktiyle şuna buna zulmeden kişi değildir. İtikadımıza göre, bir mazlumu öldürmek, insanlığı öldürmek gibidir. Kaldı ki, dahilde silâh kullanmak, menfi metotlara tevessül etmek, hiç ilgisiz kişilerin canına zarar vermek, asla doğru değil ve hiçbir şekilde hayırlı neticeye götürmez bizi.















Zulme zulümle mukabele edilmez
Bu memlekette, vaktiyle pekçok zulüm ve haksızlık yapılmıştır. Masumlar, acımasızca ezilmiş, hukuksuzca cezalandırılmıştır. En feci baskılara mâruz kalanların başında ise, bu milletin dindarları gelir. Bu arada, Kürtlere de sırf Kürt olmaları hasebiyle, ekstradan baskı yapılmış, katliâm edilmiş, dilleri yasaklanmış, milliyetleri red ve inkâr edilmiştir. Türkçülük adına yapılan bu zalimane muamelenin asıl maksadı ise, bize göre, evvelâ din kardeşliğine darbe vurmak ve bilhassa İslâma büyük hizmet eden hakiki Türklere düşman kazandırmaktır. O halde, geçmişte yaşanan zulümkârlıklara karşı gelmenin yolu, bugünkü askerleri, polisleri vurmaktan, öldürmekten, dağda–şehirde terör estirmekten geçmez. Esas olan insan hayatıdır. Korkusuzca ve güven içinde yaşamak, her insanın doğuştan gelen temel hak ve hürriyetidir. Bu hürriyeti kısıtlamak, bu hakkı gasbetmek anlamına gelen terörist faaliyetler, hiç şüphe edilmesin ki, Diyarbakır Hapishanesini vaktiyle mezbahaneye çevirenlerin faaliyetleriyle aynı kategoriye girer. Bir kimseyi ciddiye almak, yahut sözlerine değer vermek için, o kimsenin her türlü zulmü lanetlemesi, her türlü zulmün karşısında tavır alması gerekir. Elhasıl, son zamanlarda tedavüle sokulan mezkûr çarpıcı sözleri de, işte bu ölçü ve kıstas ile değerlendirmek durumundayız. ............................... (*) Tam da bu noktada, 12 Eylül darbecilerini alkışlayan, yahut Darbe Anayasasını vargücüyle destekleyen dostların kulağını çınlatmaya ne dersiniz? .














Yasakçıların Serbest Fırka denemesi




M. Latif SALİHOĞLU

latif@yeniasya.com.tr





24 Aralık 2012, Pazartesi
Yakın Tarih Yazıları

Yeni rejimin her yönüyle Avrupalıları taklit etme heveskârlığı, bilhassa 1925'ten itibaren müthiş sür'at kazanarak devam etti. Bu dönemde, taklitçiliğin yanı sıra görülmemiş baskılar ve yanıltıcı denemeler de hiç eksik olmadı. Yanıltıcı denemeler, akılları hayrette bırakacak bir ustalıkla yapılıyordu. İşte, o denemelerden biri de "demokrasi oyunu" oynanarak sergilendi. Milyonları yüzde yüz aldatmaya yönelik olarak sergilenen demokrasi oyunu, beş yıl arayla olmak üzere iki defa sahneye konuldu: 1925 ve 1930 yıllarında. Aşağıda kısmen görüleceği gibi, bu denemelerin her defasında yasakçıların asıl dikkat ettikleri husus şudur: Acaba, bize muhalif kimsecikler kaldı mı? Varsa şayet, onlara şöyle bir alan açalım ve ortaya çıkmalarını bekleyelim. Ardından da, birtakım bahaneler üreterek topunu birden kıyalım, biçelim, bitirelim onları. Şimdi, yasakçılar tarafından gayet ustalıkla kurulan ve mazlumlardan kiminin siyasî hayatını karartan, kimininse dünya hayatını sonlandıran tuzaklı "demokrasi denemeleri"nin seyrine şöyle bir nazar gezdirelim.









Serbest Fırka ile kurulan tuzak
Serbest Fırka 1930'un Ağustos ayında kuruldu. Aynı yılın Kasım ayı ortalarında da kendi kendini feshetti. Toplam dört aylık bir ömrü oldu. Bu partinin kapatılma gerekçesi olarak da, o günün şartlarında şu hususlar ileri sürüldü: "Ekonomide liberal görüşü benimseyen bu partinin içine, kısa zamanda gerici, mürteci ve gayr–i memnun kimseler sızmıştır." Esasında, adı Serbest Fırka olan bu siyasî hareketin bir yasak çemberinde faaliyet yaptığı daha ilk günden belliydi. Bu vahametin farkında olan Yahya Kemal gibi meşhurlar kendilerini uzak tutmaya çalışırken, birçok siyasetçi de gafil davranarak partiye katıldı ve dolayısıyla hedef tahtasına girmiş oldu. Serbest Fırka mensuplarına yönelik asıl kıyım harekâtı ise, aynı yılın Aralık ayında patlak veren Menemen Hadisesinden sonra başladı. Bu muammalı hadisenin siyasî faturası Serbest Fırkada aktif görev yapan safi kalpli kimselere kesildi. Siyasî hevesleri kursaklarına hapsedildi. Tarih, beş yıl arayla yeniden tekerrür ediyordu. Şeyh Said hadisesinin faturası 1925'te Terakkiperver C. Fırkası mensuplarına kesildiği gibi, 1930'daki Menemen Hadisesinin siyasî faturası da bir kısım Serbest Fırkacılara kesildi. Parti başkanı Fethi Okyar'ın ise, bu hadisede bir figüran, bir danışıklı dövüşçü mahiyetinde kullanıldığı ihtimali kuvvet kazanıyor.









İki yönlü mesaj
Serbest C. Fırkasının, kurulduktan çok kısa bir süre sonra, gerek halk ve gerekse aydın kesimden büyük ilgi görmeye başladığı anlaşıldı. Bu beklenmedik durumu fark eden Mustafa Kemal, Cumhuriyet gazetesine özel beyanat vererek şunları söyledi: "...Milletin umumî temayülü benim şu veya bu zaruret karşısında başvekil (başbakan) olmamı icab ettirirse, bu vazifeyi tevazu ve minnetle ifaya hazırım." Bu beyanatın iki yönlü mesajı vardı.



Birincisi: Başbakan İsmet Paşayı sıkıştırmak, hızını frenlemek ve kendi başına buyruk kesilmesini önlemek.

İkincisi: Kurucusu olduğu CHP'ye, dolayısıyla kendisine karşı olan kimseleri belirlemek. Nitekim, netice aynen öyle oldu. İsmet Paşanın hızı kesildi. Muhalif olarak görülen kişi veya kadrolar kısa sürede siyaseten devre dışı edildi. Bu da gösteriyor ki, Serbest Fırka denemesi, güdümlü/muvazaalı bir muhalefet hareketiydi. Yıllar sonra hatıraları yayınlanan dönemin tanıkları da aynı ortak kanaati paylaştılar ki, Serbest Cumhuriyet Fırkasının lider kadrosu, kelimenin tam anlamıyla bir "güdümlü muhalefet" mantığı ve hesabıyla hareket ediyordu.





Kasıtlı, tuzaklı demokrasi denemeleri
Bu konuda dikkat çeken daha başka noktalar da var. Meselâ: Demokrasi denemesinin ikincisi olarak kabul edilen Serbest Cumhuriyet Fırkası, tam da Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kuruluş (17 Kasım 1924) yıldönümü olan 17 Kasım (1930) günü kapatıldı. Böylelikle, demokrasi denilen beşeriyet erdemi, elde bir oyuncak haline çevrilmiş oldu. TCF, iktidardaki CHF'ye rağmen kurulmuştu. Daha bir yılını bile dolduramadan kapatılan bu parti kapatılmakla kalmadı, kurucularının neredeyse tamamı idamla yargılanarak ya öldürüldü, ya da siyaseten devre dışı bırakıldı. Serbest Fırka denemesinde ise, bir derece yeşeren demokrasi ümitlerini tamamen söndürmek ve Halk Partisinin diktadan beslenen ömrünü uzattırmak maksadıyla hareket edildi. Gizli de olsa, muhalif kimselerin deşifre edilmesinde ve onlarla mücadele edilmesinde, SCF, tamamiyle tek parti zihniyetinin plân ve tertibi ile kurulup kapattırıldı. .................................. Almanya'daki hizmet programı sebebiyle, yazılarımıza kısa bir süreliğine ara veriyoruz. Bir hafta sonra inşaallah yeniden görüşmek dileğiyle. MLS .


21 Aralık 2012, Cuma
Dünkü "Dağa çıkmak..." başlıklı yazımızın devamını bir sonraki güne bırakarak, pek mühim bir meselenin yeniden gündeme gelmesi münasebetiyle,


Bugün tarih–i âlemde hiçbir nesil, şecere ile ve senetlerle ve anane ile birbirine muttasıl ve en yüksek şeref ve âli hasep ve asil neseple mümtaz hiçbir nesil yoktur ki, Âl–i Beytten gelen seyyidler nesli kadar kuvvetli ve ehemmiyetli bulunsun. …Böyle bir cemaat–i azîme içindeki mukaddes kuvveti tehyiç edecek ve uyandıracak hâdisât–ı azîme vücuda geliyor. Elbette, o kuvvet–i azîmedeki bir hamiyet–i âliye feveran edecek ve Hazret–i Mehdî başına geçip tarik–i hak ve hakikate sevk edecek. (29. Mektup, Beşinci İşaret'ten)

Büyük Ruhlu Küçük Ali" beyan ediyor. Kuleönü'lü Küçük Ali, Hz. Üstad'ın hem "ikinci Âl"den, hem de "birinci Âl"den olduğu bizce kat'idir diyor. Ayrıca, Âl–i Beyt'ten oluşunun hakikî bir nişanı/işareti olarak, Hz. Üstad'ın omzunda gördüğü "kadem–i Resûl–i Ekrem"den (asm) bahsediyor. (Bkz: Yeni baskı Lem'alar, 22. Lem'anın son haşiyesi.) Küçük Ali, bu iddiasına getirdiği delillerden bir tanesi olarak gördüğü bir "nişan"dan söz ediyor ki, o hususî nişan ve işaretlere, Hz. Bediüzzaman'ın kendisi de perdeli şekilde temas ediyor. İşte buna dair kendisi de seyyid olan Bedreli Hoca Sabri'ye (Santral Sabri, İskele memuru, Nur ve gül fabrikasının sahibi, Isparta kahramanı Sabri) hitaben yazılan üç mektuptan, üç kısacık ifade:





















Birincisi: "...Sabri ise, fıtraten bende mevcut has bir nişan var; bütün gezdiğim yerde kimsede görmedim. Sabri'de aynı nişan–ı fıtrî var. Bütün talebelerim içinde, karabet–i nesliyeden daha ziyade bir karabet kendinde hissetmiş." (Barla Lâhikası, s. 21) İkincisi: "Sabri kardeş! Senin cisminde (ayağında) kardeşliğimin sikkesini gördüğüm zaman..." (Kastamonu Lâhikası, s. 28) Üçüncüsü: "Ey Sabri kardeş! Başın sağ olsun. Cenab–ı Hak, o validemizi mağfiret eylesin, âmin. Benim, karabet–i nesebiyeyi (seyidliği) ihsas eden parmaklarındaki nişan ve bu yedi sekiz sene Abdülmecid'den daha hararetli faalâne kardeşlik vazifesini yaptığınızdan, elbette senin merhume validen benim de validemdir." (Age, s. 155) .